From 2f69a3b062aa8e95e8ce5c774b9bc1f173544685 Mon Sep 17 00:00:00 2001
From: Michal Rudolf <michal@rudolf.waw.pl>
Date: Fri, 12 Jan 2024 14:07:22 +0100
Subject: [PATCH] Update Senat 1928-1930
---
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/header.xml | 347 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml | 707 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/header.xml | 92 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml | 281 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/header.xml | 50 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml | 97 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/header.xml | 83 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml | 572 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/header.xml | 89 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml | 548 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/header.xml | 68 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml | 702 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/header.xml | 32 ++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml | 28 ++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/header.xml | 44 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml | 71 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/header.xml | 92 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml | 429 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/header.xml | 68 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml | 295 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/header.xml | 92 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml | 475 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/header.xml | 68 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml | 514 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/header.xml | 104 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml | 859 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/header.xml | 89 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml | 692 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/header.xml | 89 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml | 689 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/header.xml | 113 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml | 699 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/header.xml | 47 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml | 329 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/header.xml | 107 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml | 598 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/header.xml | 77 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml | 331 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/header.xml | 80 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml | 268 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/header.xml | 56 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/text_structure.xml | 127 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/header.xml | 44 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/text_structure.xml | 115 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/header.xml | 86 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/text_structure.xml | 475 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/header.xml | 56 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/text_structure.xml | 99 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/header.xml | 59 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/text_structure.xml | 319 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/header.xml | 68 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/text_structure.xml | 610 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/header.xml | 65 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/text_structure.xml | 328 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/header.xml | 113 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/text_structure.xml | 943 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/header.xml | 61 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-----------
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/text_structure.xml | 1521 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/header.xml | 58 ++++++++++++++++++++++++++++++++--------------------------
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/text_structure.xml | 1688 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/header.xml | 42 ++++++++++++++++++++++++------------------
1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/text_structure.xml | 1274 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
62 files changed, 16970 insertions(+), 2252 deletions(-)
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/text_structure.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/header.xml
create mode 100644 1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/text_structure.xml
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..94f2e4a
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
@@ -0,0 +1,347 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00001-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 1)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 1)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">1</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_001_000005660.odt</note>
+ <date>1928-03-27</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów Marszałek Piłsudski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczącysThullie" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący s. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SAbramowiczWitold" role="speaker">
+ <persName>S. Abramowicz Witold</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SAchmatowiczAleksander" role="speaker">
+ <persName>S. Achmatowicz Aleksander</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBaranykWasyl" role="speaker">
+ <persName>S. Baranyk Wasyl</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBarczewskiErnst" role="speaker">
+ <persName>S. Barczewski Ernst</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBohdanowiczWiaczesław" role="speaker">
+ <persName>S. Bohdanowicz Wiaczesław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBudzynerSalem" role="speaker">
+ <persName>S. Budzyner Salem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SCiastekFranciszek" role="speaker">
+ <persName>S. Ciastek Franciszek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDalŁazarz" role="speaker">
+ <persName>S. Dal Łazarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDanielewiczJózef" role="speaker">
+ <persName>S. Danielewicz Józef</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDaszyńskaGolińskaZofja" role="speaker">
+ <persName>S. Daszyńska-Golińska Zofja</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDawidsohnJózefHersz" role="speaker">
+ <persName>S. Dawidsohn Józef Hersz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDecykiewiczWłodzimierz" role="speaker">
+ <persName>S. Decykiewicz Włodzimierz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDobrzańskiStefan" role="speaker">
+ <persName>S. Dobrzański Stefan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDruckiLubeckiFranciszek" role="speaker">
+ <persName>S. Drucki-Lubecki Franciszek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbskiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SEnglischJan" role="speaker">
+ <persName>S. Englisch Jan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SErdmanAlfons" role="speaker">
+ <persName>S. Erdman Alfons</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SEvertLudwikJózef" role="speaker">
+ <persName>S. Evert Ludwik Józef</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGaszyńskiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Gaszyński Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwicHipolit" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic Hipolit</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGołuchowskiAgenor" role="speaker">
+ <persName>S. Gołuchowski Agenor</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGrajekMichał" role="speaker">
+ <persName>S. Grajek Michał</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGruszczyńskiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Gruszczyński Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGötzOkocimskiJan" role="speaker">
+ <persName>S. Götz-Okocimski Jan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbińskiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHałuszczyńskiMichał" role="speaker">
+ <persName>S. Hałuszczyński Michał</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHedingerWitold" role="speaker">
+ <persName>S. Hedinger Witold</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHorbaczewskiAntoni" role="speaker">
+ <persName>S. Horbaczewski Antoni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHuskowskiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Huskowski Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżyckiAleksander" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki Aleksander</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJabłonowskiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Jabłonowski Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewskiWacław" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski Wacław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKamienieckiWitold" role="speaker">
+ <persName>S. Kamieniecki Witold</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKellesKrauzStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Kelles-Krauz Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKisielewskaHelena" role="speaker">
+ <persName>S. Kisielewska Helena</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoernerMozes" role="speaker">
+ <persName>S. Koerner Mozes</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopcińskiStefan" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński Stefan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKozickiSergjusz" role="speaker">
+ <persName>S. Kozicki Sergjusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKozickiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Kozicki Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKuźmynMykoła" role="speaker">
+ <persName>S. Kuźmyn Mykoła</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńskaDorota" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska Dorota</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLempkeLeon" role="speaker">
+ <persName>S. Lempke Leon</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLimanowskiBolesław" role="speaker">
+ <persName>S. Limanowski Bolesław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLubomirskiZdzisław" role="speaker">
+ <persName>S. Lubomirski Zdzisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakarewiczJuljusz" role="speaker">
+ <persName>S. Makarewicz Juljusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuchIwan" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch Iwan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMicińskiIgnacy" role="speaker">
+ <persName>S. Miciński Ignacy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewskiJerzy" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski Jerzy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMotzBolesław" role="speaker">
+ <persName>S. Motz Bolesław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNiezabytowskiKarol" role="speaker">
+ <persName>S. Niezabytowski Karol</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNocznickiTomasz" role="speaker">
+ <persName>S. Nocznicki Tomasz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNowakAntoni" role="speaker">
+ <persName>S. Nowak Antoni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNowakStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Nowak Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SOssowskiPaweł" role="speaker">
+ <persName>S. Ossowski Paweł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPepłowskiEdward" role="speaker">
+ <persName>S. Pepłowski Edward</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyńskiStefan" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński Stefan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPoczętowskiJuljan" role="speaker">
+ <persName>S. Poczętowski Juljan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosnerStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Posner Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrykoIzydor" role="speaker">
+ <persName>S. Pryko Izydor</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzybylskiZygmunt" role="speaker">
+ <persName>S. Przybylski Zygmunt</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRadomskiWładysław" role="speaker">
+ <persName>S. Radomski Władysław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRedkoStefan" role="speaker">
+ <persName>S. Red'ko Stefan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowiczJan" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz Jan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRolleKarol" role="speaker">
+ <persName>S. Rolle Karol</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRomanWalery" role="speaker">
+ <persName>S. Roman Walery</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRubinszteinIzaak" role="speaker">
+ <persName>S. Rubinsztein Izaak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRudnikMichał" role="speaker">
+ <persName>S. Rudnik Michał</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSchreiberDawid" role="speaker">
+ <persName>S. Schreiber Dawid</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSeydaMarjan" role="speaker">
+ <persName>S. Seyda Marjan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkokowskiMichał" role="speaker">
+ <persName>S. Skokowski Michał</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSokołowskiMichał" role="speaker">
+ <persName>S. Sokołowski Michał</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSorokoMichał" role="speaker">
+ <persName>S. Soroko Michał</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSpickermanJózef" role="speaker">
+ <persName>S. Spickerman Józef</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSteinbornOtton" role="speaker">
+ <persName>S. Steinborn Otton</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzabadCemach" role="speaker">
+ <persName>S. Szabad Cemach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarskiMarcin" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski Marcin</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyskiWacław" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski Wacław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzymańskiJuljan" role="speaker">
+ <persName>S. Szymański Juljan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STarnowskiZdzisław" role="speaker">
+ <persName>S. Tarnowski Zdzisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STatarczakStefan" role="speaker">
+ <persName>S. Tatarczak Stefan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STrojanKornel" role="speaker">
+ <persName>S. Trojan Kornel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STrzeciakJózef" role="speaker">
+ <persName>S. Trzeciak Józef</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWasiutyńskiBohdan" role="speaker">
+ <persName>S. Wasiutyński Bohdan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWańkowiczStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Wańkowicz Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWierzejewskiIreneusz" role="speaker">
+ <persName>S. Wierzejewski Ireneusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWiniarczykFeliks" role="speaker">
+ <persName>S. Winiarczyk Feliks</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWodzińskiRadzisław" role="speaker">
+ <persName>S. Wodziński Radzisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZaglenicznyJan" role="speaker">
+ <persName>S. Zagleniczny Jan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZakrzewskiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Zakrzewski Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZaleskiAugust" role="speaker">
+ <persName>S. Zaleski August</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksAlbrechtJan" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Albrecht Jan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksBrandysPaweł" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Brandys Paweł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksKasprzykLudwik" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Kasprzyk Ludwik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksLondzinJózef" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Londzin Józef</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksManugiewiczSamuel" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Manugiewicz Samuel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksTatomyrJuljan" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Tatomyr Juljan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SŁubieńskiLeon" role="speaker">
+ <persName>S. Łubieński Leon</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SŚredniawskiAndrzej" role="speaker">
+ <persName>S. Średniawski Andrzej</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzSGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz S. Gołuchowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Gołuchowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsRadomski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Radomski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="StefanSBoguszewskiStefan" role="speaker">
+ <persName>Stefan S. Boguszewski Stefan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..8ae9047
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,707 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Otwarcie Senatu.)</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Ślubowanie senatorów.)</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">(Przedstawiciele Rządu: Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wojskowych Marszałek Józef Piłsudski, Minister Spraw Wewnętrznych gen. Feliks Sławoj Składkowski. Minister Spraw Zagranicznych August Zaleski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Gustaw Dobrucki, Minister Skarbu Gabrjel Czechowicz, Minister Rolnictwa Karol Niezabytowski, Minister Sprawiedliwości Aleksander Meysztowicz, Minister Przemysłu i Handlu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Robót Publicznych Jędrzej Moraczewski, Minister Pracy i Opieki Społecznej Stanisław Jurkiewicz, Minister Reform Rolnych Witold Staniewicz, Minister Komunikacji Paweł Romocki, Minister Poczt i Telegrafów Bogusław Miedziński.)</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">(Wiceprezesi Najwyższej Izby Kontroli — Franciszek Niewiadomski i Zenobjusz Rugiewicz, oraz Podsekretarze stanu: W Ministerstwie Skarbu — Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Spraw Wojskowych — gen. Daniel Konarzewski, w Ministerstwie Sprawiedliwości — Stanisław Car, w Ministerstwie Komunikacji — Witold Czapski, w Ministerstwie Reform Rolnych — Józef Radwan, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów — Włodzimierz Dobrowolski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">W imieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej: Po raz trzeci od chwili odzyskania wolności zbiera się Sejm Rzeczypospolitej, a po raz drugi Jej Senat.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Pierwszy Sejm zaczynał obradować wtedy, gdy losy naszego Państwa były jeszcze bardzo niepewne, gdy o mury tego gmachu biły echa wojny prowadzonej o nasze granice i odgłosy krwawych zmagań się naszych żołnierzy o prawo Polski do samodzielnego życia.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">U kolebki drugiego Sejmu stała blada jeszcze jutrzenka pokoju, ciężka troska o stan Skarbu Państwa, a chmury coraz to czarniejsze i coraz bardziej groźne zbierały się wówczas nad naszem życiem gospodarczem.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Papowie macie rozpocząć swą pracę w momencie powielokroć szczęśliwszym.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Pierwszy Sejm obradował podczas wojny, drugi rozpoczynał swą działalność wtedy, gdy nasza praca pokojowa była dopiero w zarodku. Dziś bardzo znacznie i skutecznie praca ta została naprzód posunięta.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Przez ogólną opinję została należycie oceniona nasza gorliwa współpraca w utrwalaniu i wzmacnianiu dzieła powszechnego pokoju. Przyjaźń specjalna, która łączy Polskę z Francją i Rumunją, daje nam tem większą pewność w naszej pracy pokojowej, że nikomu ona nie zagraża, a daje rękojmię dłuższej wspólnej pracy w zawiłych i cięższych zagadnieniach.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Rząd nasz za swe specjalne zadania postawił sobie biec z wysiłkami pokojowego i zgodnego współżycia tam, gdzie o to ułożenie stosunków najtrudniej, gdyż prawem było dotąd, że najwięcej jest sporów nie gdzieindziej, jak pomiędzy sąsiadami.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Utrwalenie się stosunków międzynarodowych, zniknięcie tak jeszcze do niedawna usprawiedliwionych obaw o stan Skarbu Państwa, usunięcie grozy ciążącej jeszcze przed dwoma laty nad naszem życiem gospodarczem, stwarzają pomyślne warunki dla rozważnej i spokojnej pracy Panów.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Tem łatwiej będzie więc Panom zużyć swe siły dla podniesienia moralnej i materjalnej kultury, tak silnie u nas zaniedbanej nie z naszej, lecz z obcej winy.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Życzę Panom, byście czas umieli wyzyskać dla poprawienia powszechnie odczuwanych wad naszego ustroju państwowego, bez siły którego z żadnemi trudnościami uporać się nie będziemy w stanie, Życzę Panom, byście z najlepszą wolą, liczącą się z realnemi potrzebami życia, szukali rozwiązania wielkiego zagadnienia harmonijnego współdziałania władz Państwa, i to zarówno przez położenie nowych podstaw prawnych w tej dziedzinie, jak i przez zdrowe obyczaje codziennego życia.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Wreszcie życzę Panom w Waszej pracy owocności, która osiągnąć można, jak w każdej zresztą ludzkiej działalności, tylko wtedy, gdy wysiłki swoje i uwagę kieruje się na rzeczy istotne.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">W imieniu Pana Prezydenta ogłaszam Senat za otwarty.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Ustanowiony przez P. Prezydenta Rzeczypospolitej porządek dzienny jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">1) przyprowadzenie pp. senatorów do ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">2) wybór Marszałka Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#PrezesRadyMinistrówMarszałekPiłsudski">Dla przewodniczenia P. Prezydent Rzeczypospolitej wybrał senatora, który przed Nim złożył ślubowanie. P. Senator Thullie zechce objąć przewodniczenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#komentarz">(S. Thullie obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PrzewodniczącysThullie">Dla ukonstytuowania Senatu zapraszam jako tymczasowych sekretarzy najmłodszych wiekiem senatorów: senatora Radomskiego i senatora Gołuchowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PrzewodniczącysThullie">Przystępujemy do złożenia ślubowania. P. sekretarz Radomski zechce odczytać rotę ślubowania, a potem będziemy odczytywać nazwiska wszystkich senatorów i każdy z pp. senatorów ma powiedzieć: „ślubuję”.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PrzewodniczącysThullie">Proszę p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SekretarzsRadomski">„Ślubuję uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego jako całości”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Abramowicz Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SAbramowiczWitold">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Achmatowicz Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SAchmatowiczAleksander">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. ks. Albrecht Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SksAlbrechtJan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Baranyk Wasyl</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SBaranykWasyl">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Barczewski Ernst</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SBarczewskiErnst">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#StefanSBoguszewskiStefan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Bohdanowicz Wiaczesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SBohdanowiczWiaczesław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. ks. Brandys Paweł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SksBrandysPaweł">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Budzyner Salem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SBudzynerSalem">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Ciastek Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SCiastekFranciszek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Dal Łazarz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SDalŁazarz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Danielewicz Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SDanielewiczJózef">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Daszyńska-Golińska Zofja.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SDaszyńskaGolińskaZofja">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Dawidsohn Józef Hersz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SDawidsohnJózefHersz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Dąmbski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SDąmbskiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Decykiewicz Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SDecykiewiczWłodzimierz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Dobrzański Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SDobrzańskiStefan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Englisch Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SEnglischJan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Erdman Alfons.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SErdmanAlfons">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Evert Ludwik Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SEvertLudwikJózef">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Gaszyński Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SGaszyńskiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Gliwic Hipolit.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SGliwicHipolit">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Głąbiński Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SGłąbińskiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Gołuchowski Agenor.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#SGołuchowskiAgenor">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Grajek Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#SGrajekMichał">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Gruszczyński Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#SGruszczyńskiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Hałuszczyński Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#SHałuszczyńskiMichał">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Hedinger Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#SHedingerWitold">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Horbaczewski Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#SHorbaczewskiAntoni">Prysiahaju.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#PrzewodniczącysThullie">Proszę o złożenie ślubowania w języku polskim.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#SHorbaczewskiAntoni">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Huskowski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#SHuskowskiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Iżycki Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#SIżyckiAleksander">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Jabłonowski Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#SJabłonowskiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Januszewski Wacław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#SJanuszewskiWacław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kamieniecki Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#SKamienieckiWitold">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. ks. Kasprzyk Ludwik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#SksKasprzykLudwik">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kelles-Krauz Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#SKellesKrauzStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kisielewska Helena.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#SKisielewskaHelena">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kłuszyńska Dorota.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#SKłuszyńskaDorota">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Koerner Mozes.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#SKoernerMozes">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kopciński Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#SKopcińskiStefan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kozicki Sergjusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#SKozickiSergjusz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kozicki Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#SKozickiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Kuźmyn Mykoła.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#SKuźmynMykoła">Pryrekaju.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#PrzewodniczącysThullie">Proszę o złożenie ślubowania w języku polskim.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#SKuźmynMykoła">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Lempke Leon.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#SLempkeLeon">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Limanowski Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#SLimanowskiBolesław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. ks. Londzin Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-100">
+ <u xml:id="u-100.0" who="#SksLondzinJózef">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-101">
+ <u xml:id="u-101.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Drucki-Lubecki Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-102">
+ <u xml:id="u-102.0" who="#SDruckiLubeckiFranciszek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-103">
+ <u xml:id="u-103.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Lubomirski Zdzisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-104">
+ <u xml:id="u-104.0" who="#SLubomirskiZdzisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-105">
+ <u xml:id="u-105.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Łubieński Leon.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-106">
+ <u xml:id="u-106.0" who="#SŁubieńskiLeon">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-107">
+ <u xml:id="u-107.0" who="#SekretarzSGołuchowski">S. Makarewicz Juljusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-108">
+ <u xml:id="u-108.0" who="#SMakarewiczJuljusz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-109">
+ <u xml:id="u-109.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Makuch Iwan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-110">
+ <u xml:id="u-110.0" who="#SMakuchIwan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-111">
+ <u xml:id="u-111.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. ks. Manugiewicz Samuel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-112">
+ <u xml:id="u-112.0" who="#SksManugiewiczSamuel">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-113">
+ <u xml:id="u-113.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Miciński Ignacy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-114">
+ <u xml:id="u-114.0" who="#SMicińskiIgnacy">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-115">
+ <u xml:id="u-115.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Miklaszewski Jerzy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-116">
+ <u xml:id="u-116.0" who="#SMiklaszewskiJerzy">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-117">
+ <u xml:id="u-117.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Motz Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-118">
+ <u xml:id="u-118.0" who="#SMotzBolesław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-119">
+ <u xml:id="u-119.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Niezabytowski Karol.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-120">
+ <u xml:id="u-120.0" who="#SNiezabytowskiKarol">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-121">
+ <u xml:id="u-121.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Nocznicki Tomasz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-122">
+ <u xml:id="u-122.0" who="#SNocznickiTomasz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-123">
+ <u xml:id="u-123.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Nowak Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-124">
+ <u xml:id="u-124.0" who="#SNowakAntoni">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-125">
+ <u xml:id="u-125.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Nowak Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-126">
+ <u xml:id="u-126.0" who="#SNowakStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-127">
+ <u xml:id="u-127.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Götz-Okocimski Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-128">
+ <u xml:id="u-128.0" who="#SGötzOkocimskiJan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-129">
+ <u xml:id="u-129.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Ossowski Paweł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-130">
+ <u xml:id="u-130.0" who="#SOssowskiPaweł">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-131">
+ <u xml:id="u-131.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Pepłowski Edward.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-132">
+ <u xml:id="u-132.0" who="#SPepłowskiEdward">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-133">
+ <u xml:id="u-133.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Perzyński Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-134">
+ <u xml:id="u-134.0" who="#SPerzyńskiStefan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-135">
+ <u xml:id="u-135.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Poczętowski Juljan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-136">
+ <u xml:id="u-136.0" who="#SPoczętowskiJuljan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-137">
+ <u xml:id="u-137.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Posner Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-138">
+ <u xml:id="u-138.0" who="#SPosnerStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-139">
+ <u xml:id="u-139.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Pryko Izydor.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-140">
+ <u xml:id="u-140.0" who="#SPrykoIzydor">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-141">
+ <u xml:id="u-141.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Przybylski Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-142">
+ <u xml:id="u-142.0" who="#SPrzybylskiZygmunt">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-143">
+ <u xml:id="u-143.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Radomski Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-144">
+ <u xml:id="u-144.0" who="#SRadomskiWładysław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-145">
+ <u xml:id="u-145.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Red'ko Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-146">
+ <u xml:id="u-146.0" who="#SRedkoStefan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-147">
+ <u xml:id="u-147.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Rogowicz Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-148">
+ <u xml:id="u-148.0" who="#SRogowiczJan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-149">
+ <u xml:id="u-149.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Rolle Karol.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-150">
+ <u xml:id="u-150.0" who="#SRolleKarol">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-151">
+ <u xml:id="u-151.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Roman Walery.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-152">
+ <u xml:id="u-152.0" who="#SRomanWalery">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-153">
+ <u xml:id="u-153.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Rubinsztein Izaak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-154">
+ <u xml:id="u-154.0" who="#SRubinszteinIzaak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-155">
+ <u xml:id="u-155.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Rudnik Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-156">
+ <u xml:id="u-156.0" who="#SRudnikMichał">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-157">
+ <u xml:id="u-157.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Schreiber. Dawid.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-158">
+ <u xml:id="u-158.0" who="#SSchreiberDawid">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-159">
+ <u xml:id="u-159.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Seyda Marjan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-160">
+ <u xml:id="u-160.0" who="#SSeydaMarjan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-161">
+ <u xml:id="u-161.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Skokowski Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-162">
+ <u xml:id="u-162.0" who="#SSkokowskiMichał">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-163">
+ <u xml:id="u-163.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Sokołowski Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-164">
+ <u xml:id="u-164.0" who="#SSokołowskiMichał">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-165">
+ <u xml:id="u-165.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Soroko Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-166">
+ <u xml:id="u-166.0" who="#SSorokoMichał">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-167">
+ <u xml:id="u-167.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Spickerman Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-168">
+ <u xml:id="u-168.0" who="#SSpickermanJózef">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-169">
+ <u xml:id="u-169.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Steinborn Otton.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-170">
+ <u xml:id="u-170.0" who="#SSteinbornOtton">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-171">
+ <u xml:id="u-171.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Szabad Cemach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-172">
+ <u xml:id="u-172.0" who="#SSzabadCemach">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-173">
+ <u xml:id="u-173.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Szarski Marcin.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-174">
+ <u xml:id="u-174.0" who="#SSzarskiMarcin">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-175">
+ <u xml:id="u-175.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Szuyski Wacław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-176">
+ <u xml:id="u-176.0" who="#SSzuyskiWacław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-177">
+ <u xml:id="u-177.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Szymański Juljan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-178">
+ <u xml:id="u-178.0" who="#SSzymańskiJuljan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-179">
+ <u xml:id="u-179.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Średniawski Andrzej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-180">
+ <u xml:id="u-180.0" who="#SŚredniawskiAndrzej">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-181">
+ <u xml:id="u-181.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Tarnowski Zdzisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-182">
+ <u xml:id="u-182.0" who="#STarnowskiZdzisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-183">
+ <u xml:id="u-183.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Tatarczak Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-184">
+ <u xml:id="u-184.0" who="#STatarczakStefan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-185">
+ <u xml:id="u-185.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. ks. Tatomyr Juljan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-186">
+ <u xml:id="u-186.0" who="#SksTatomyrJuljan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-187">
+ <u xml:id="u-187.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Trojan Kornel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-188">
+ <u xml:id="u-188.0" who="#STrojanKornel">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-189">
+ <u xml:id="u-189.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Trzeciak Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-190">
+ <u xml:id="u-190.0" who="#STrzeciakJózef">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-191">
+ <u xml:id="u-191.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Wańkowicz Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-192">
+ <u xml:id="u-192.0" who="#SWańkowiczStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-193">
+ <u xml:id="u-193.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Wasiutyński Bohdan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-194">
+ <u xml:id="u-194.0" who="#SWasiutyńskiBohdan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-195">
+ <u xml:id="u-195.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Wierzejewski Ireneusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-196">
+ <u xml:id="u-196.0" who="#SWierzejewskiIreneusz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-197">
+ <u xml:id="u-197.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Wodziński Radzisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-198">
+ <u xml:id="u-198.0" who="#SWodzińskiRadzisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-199">
+ <u xml:id="u-199.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Zagleniczny Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-200">
+ <u xml:id="u-200.0" who="#SZaglenicznyJan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-201">
+ <u xml:id="u-201.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Zakrzewski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-202">
+ <u xml:id="u-202.0" who="#SZakrzewskiStanisław">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-203">
+ <u xml:id="u-203.0" who="#SekretarzsGołuchowski">S. Zaleski August.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-204">
+ <u xml:id="u-204.0" who="#SZaleskiAugust">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-205">
+ <u xml:id="u-205.0" who="#PrzewodniczącysThullie">Przechodzimy do drugiego punktu porządku dziennego, mianowicie do wyboru Marszałka. Art. 9 Regulaminu Obrad Senatu mówi: „Marszałka wybiera Senat w tajnem głosowaniu bezwzględną większością głosów obecnych senatorów. Jeżeli w pierwszem głosowaniu żaden kandydat nie uzyska tej większości, następuje wybór ściślejszy pomiędzy tymi pięcioma kandydatami, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Jeżeli i w tem drugiem głosowaniu żaden kandydat nie uzyska większości, następuje ściślejszy wybór między tymi dwoma kandydatami, którzy osiągnęli największą liczbę głosów. W razie równości głosów rozstrzyga przy wszystkich wyborach los. Złożonych białych kartek nie bierze się w rachubę. Wybrany Marszałek obejmuje natychmiast swoje czynności”.</u>
+ <u xml:id="u-205.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Czy są zgłoszone kandydatury, a jeżeli są, to jakie?)</u>
+ <u xml:id="u-205.2" who="#PrzewodniczącysThullie">Niema kandydatur. Przystępujemy wprost do głosowania. Głosowanie odbywa się kartkami. Na kartce powinno być imię i nazwisko kandydata. Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-205.3" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-205.4" who="#PrzewodniczącysThullie">Rezultat głosowania jest następujący: głosowało senatorów 99, białych kartek oddano 7, zatem ważnych głosów 92, absolutna większość jest 47. Otrzymali: s. Szymański 54, s. Posner 25, s. Głąbiński 8, s. Średniawski 5, wybrany zatem został na Marszałka s. Szymański.</u>
+ <u xml:id="u-205.5" who="#PrzewodniczącysThullie">Czy Pan przyjmuje wybór?</u>
+ <u xml:id="u-205.6" who="#komentarz">(S. Szymański: Przyjmuję.)</u>
+ <u xml:id="u-205.7" who="#komentarz">(Marszałek Szymański obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-206">
+ <u xml:id="u-206.0" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! Wybór człowieka z „Jedynki” oznacza odpowiedź członków tego zebrania — chęć współpracy z Rządem. Oby ta praca była jak najwydatniejsza ad maiorem patriae.</u>
+ <u xml:id="u-206.1" who="#Marszałek">Niech żyje Marszałek Piłsudski!</u>
+ <u xml:id="u-206.2" who="#komentarz">(Głosy: Niech żyje!)</u>
+ <u xml:id="u-206.3" who="#Marszałek">Ogłaszam przerwę 15-minutową, po której nastąpi wybór wicemarszałków.</u>
+ <u xml:id="u-206.4" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy o przerwę półgodzinną.)</u>
+ <u xml:id="u-206.5" who="#Marszałek">Ogłaszam przerwę półgodzinną.</u>
+ <u xml:id="u-206.6" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-206.7" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie,</u>
+ <u xml:id="u-206.8" who="#Marszałek">Do ślubowania zgłosili się jeszcze pp. senatorowie: Kulerski i Winiarczyk. Odczytuję rotę ślubowania: „Ślubuję uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego jako całości”, S. Kulerski Wiktor: Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-207">
+ <u xml:id="u-207.0" who="#SWiniarczykFeliks">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-208">
+ <u xml:id="u-208.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do wyboru wicemarszałków i sekretarzy. Proszę p. Sekretarza o odczytanie art. 10 Regulaminu obrad Senatu, Sekretarz s. Radomski</u>
+ <u xml:id="u-208.1" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-208.2" who="#Marszałek">„Następnie wybiera Senat łącznie najprzód wicemarszałków, potem sekretarzy.</u>
+ <u xml:id="u-208.3" who="#Marszałek">O ile wybór nie nastąpi przez aklamację, odbywa się kartkami.</u>
+ <u xml:id="u-208.4" who="#Marszałek">Wybranymi są ci, którzy otrzymali więcej niż połowę głosów ważnych.</u>
+ <u xml:id="u-208.5" who="#Marszałek">Jeżeli w pierwszem głosowaniu nie zostali wybrani wszyscy wicemarszałkowie lub wszyscy sekretarze, następuje wybór ściślejszy, do którego wchodzą ci. którzy otrzymali po wybranych najwięcej głosów, w liczbie nie większej niż dwóch na każde stanowisko do obsadzenia. Przy wyborze ściślejszym wybrani są ci, którzy otrzymali najwięcej głosów.</u>
+ <u xml:id="u-208.6" who="#Marszałek">Złożonych białych kartek nie bierze się w rachubę.</u>
+ <u xml:id="u-208.7" who="#Marszałek">Jeżeli w pierwszem głosowaniu otrzymało absolutną większość więcej kandydatów, aniżeli jest stanowisk do obsadzenia, wybrani są ci, którzy otrzymali, najwięcej głosów.</u>
+ <u xml:id="u-208.8" who="#Marszałek">W razie równości głosów rozstrzyga los”.</u>
+ <u xml:id="u-208.9" who="#komentarz">(S. Januszewski: Proszę o głos w sprawie głosowania).</u>
+ <u xml:id="u-208.10" who="#Marszałek">W sprawie głosowania art. 10 mówi, że może się ono odbyć przez aklamację.</u>
+ <u xml:id="u-208.11" who="#komentarz">(S. Januszewski: Właśnie proponuję ułożenie listy wicemarszałków i sekretarzy i przyjęcie jej przez aklamację.)</u>
+ <u xml:id="u-208.12" who="#Marszałek">Zgłoszeni są następujący kandydaci: ss. Hipolit Gliwic, Stanisław Posner, Michał Hałuszyński, Stanisław Kozicki, Maksymiljan Thullie. Wybieramy tylko 3 kandydatów. Będziemy głosować w tym porządku przez aklamację.</u>
+ <u xml:id="u-208.13" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Gdy jest więcej niż 3 kandydatów, to nie możemy głosować przez aklamację, bo jest więcej kandydatów, niż miejsc. Musimy głosować kartkami.)</u>
+ <u xml:id="u-208.14" who="#Marszałek">W takim razie proszę o napisanie na kartce tylko trzech nazwisk. Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-208.15" who="#komentarz">(Po zebraniu kartek.)</u>
+ <u xml:id="u-208.16" who="#Marszałek">Proszę Panów Sekretarzy o obliczenie głosów.</u>
+ <u xml:id="u-208.17" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-208.18" who="#Marszałek">Głosowało 99 senatorów, w tem oddano 4 kartki białe i jedną unieważniono, gdyż zawierała 6 nazwisk.</u>
+ <u xml:id="u-208.19" who="#Marszałek">Otrzymali głosów pp. senatorowie: Hipolit Gliwic — 89, Stanisław Posner — 86, Stanisław Kozicki — 9, Michał Hałuszczyński — 78, Maksymiljan Thullie — 6, Wybrani zostali panowie: Hipolit Gliwic, Stanisław Posner i Michał Hałuszczyński.</u>
+ <u xml:id="u-208.20" who="#komentarz">(Oklaski, głosy: brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-208.21" who="#Marszałek">Przystępujemy do wyboru sekretarzy. Do laski marszałkowskiej wpłynęło 6 nazwisk kandydatów: ss. Kamieniecki, Gołuchowski, Iżycki, Kopciński, Wasiutyński, Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-208.22" who="#komentarz">(Głos: Przyjmujemy przez aklamację.)</u>
+ <u xml:id="u-208.23" who="#Marszałek">Zgłoszono jeszcze nazwisko senatora Radomskiego.</u>
+ <u xml:id="u-208.24" who="#komentarz">(Głos: Nie przejdzie.)</u>
+ <u xml:id="u-208.25" who="#Marszałek">Czy pan Radomski przyjmuje?</u>
+ <u xml:id="u-208.26" who="#komentarz">(P. Radomski: Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-208.27" who="#Marszałek">Ponieważ p. Radomski się zrzeka i jest 6 kandydatów na 6 miejsc, przeto proponuję wybór przez aklamację.</u>
+ <u xml:id="u-208.28" who="#komentarz">(Głosy: Zgadzamy się.)</u>
+ <u xml:id="u-208.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-208.30" who="#Marszałek">Czy niema sprzeciwu? W takim razie wybrani przez aklamację pp. sen.: Kamieniecki, Gołuchowski, Iżycki, Kopciński, Wasiutyński i Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-208.31" who="#Marszałek">Następne posiedzenie naznaczam na piątek dnia 30 marca na godzinę 4 po poł.</u>
+ <u xml:id="u-208.32" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Jaki porządek dzienny?)</u>
+ <u xml:id="u-208.33" who="#Marszałek">Porządek dzienny będzie ustalony i podany do wiadomości. Zależy on od Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-208.34" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-208.35" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 m. 10.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..2388946
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
@@ -0,0 +1,92 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00002-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 2)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 2)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">2</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_002_000005682.odt</note>
+ <date>1928-03-31</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWiceprezesRadyMinistrówBartel" role="speaker">
+ <persName>P. Wiceprezes Rady Ministrów Bartel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBohdanowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Bohdanowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBusseJerzy" role="speaker">
+ <persName>S. Busse Jerzy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SCzerkawskiAleksander" role="speaker">
+ <persName>S. Czerkawski Aleksander</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGałeckiTadeusz" role="speaker">
+ <persName>S. Gałecki Tadeusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbachErwin" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach Erwin</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHorbaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Horbaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLaurysiewiczStefan" role="speaker">
+ <persName>S. Laurysiewicz Stefan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPantEdward" role="speaker">
+ <persName>S. Pant Edward</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSchreiber" role="speaker">
+ <persName>S. Schreiber</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSokołowski" role="speaker">
+ <persName>S. Sokołowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzafranekJan" role="speaker">
+ <persName>S. Szafranek Jan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksAlbrecht" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Albrecht</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsIżycki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..09aecdf
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,281 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 1 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają ss. Kamieniecki i Iżycki. Listę mówców prowadzi s. Iżycki.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do złożenia ślubowania przez pp. senatorów: Szafranka, Czerkawskiego, Panta, Hasbacha, Bussego, Laurysiewicza i Gałeckiego. Proszę p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SekretarzsIżycki">„Ślubuję uroczyście jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego jako całości”.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SekretarzsIżycki">Panowie Senatorowie zechcą pokolei powtarzać: „ślubuję”. S. Szafranek Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SSzafranekJan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">S. Czerkawski Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SCzerkawskiAleksander">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">S. Pant Edward.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SPantEdward">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">S. Hasbach Erwin.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SHasbachErwin">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">S. Busse Jerzy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SBusseJerzy">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">S. Laurysiewicz Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SLaurysiewiczStefan">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">S. Gałecki Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SGałeckiTadeusz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Zanim przystąpimy do porządku dziennego, chciałbym wobec podnoszonych wątpliwości stwierdzić, że na zasadzie powszechnie stosowanych zwyczajów regulamin poprzedniej Izby obowiązuje i w nowej Izbie tak długo, dopóki ta nie wypracuje sobie nowego regulaminu. Dlatego też regulamin poprzedniego Senatu uważam i dla nas za obowiązujący.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 1 punktu porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o prowizorjum budżetowem na czas od 1 kwietnia do 30 czerwca 1928 r. (druk sejmowy nr 1 i 11), Jako sprawozdawca głos ma s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Ponieważ dziś kończy się rok fiskalny, a z powodu nieobecności ciał ustawodawczych nie mógł być uchwalony regularny budżet, zatem jest konieczność zapewnienia prowadzenia gospodarstwa państwowego, konieczne są zarządzenia tymczasowe. Takie zarządzenia są przeprowadzane za pomocą tak zwanych prowizorjów budżetowych, znanych we wszystkich państwach i we wszystkich ustawodawstwach. Temu czyni zadość wniesione przez Rząd a uchwalone przez Sejm prowizorjum budżetowe pod tytułem „ustawa o prowizorjum budżetowem na czas od 1 kwietnia do 30 czerwca 1928 r. To prowizorjum budżetowe różni się pod względem formalnym i prawnym od zwykłego naukowego pojęcia prowizorjum budżetowe oznaczało bowiem nic innego, jak prolongatę ustawą uchwalonych kredytów. Tu zaś w art. 1 Minister Skarbu jest upoważniony do wydatkowania na wydatki państwowe w wysokości, która odpowiada 1/4 części kwoty, nie budżetu uchwalonego, lecz preliminarza dopiero co przedłożonego. Gdyby się trzymać ściśle litery prawa, to możnaby oczywiście to krytykować, jednak w obecnych warunkach nie możemy się kierować wyłącznie literą prawa, lecz potrzebami życia i stanem faktycznym.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SSzarski">Przedewszystkiem stwierdzić musimy, że budżet, którego ważność dzisiaj w nocy się kończy, nie mógł być wykonany w tej formie, w jakiej został uchwalony, ponieważ życie, stosunki państwowe i zmiany struktury gospodarczej, które zaszły, są tak poważne, że nie pozwoliły na przeprowadzenie go w ścisłej formie.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SSzarski">Jeżeli porównamy wydatki roku ubiegłego, które są mniej więcej znane, z tem, co preliminowane jest na rok przyszły, to zobaczymy, że między wydatkami temi jest bardzo niewielka różnica, skutkiem czego można snadnie twierdzić, że choć w art. 1 jest powiedziane, że Minister Skarbu jest upoważniony do wydatkowania 1/4 części kredytów preliminowanych, to w istocie jest on upoważniony do tych wydatków, które z małą różnicą poczynione były poprzednio.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SSzarski">Jeżeli mówimy o życiu, wchodzi tu w grę wzgląd bardzo ważny: preliminarz przedłożony obu ciałom ustawodawczym na rok przyszły jest budżetem niezwykłym, dlatego że czyni zadość potrzebom życia gospodarczego, w przeciwieństwie do poprzednich budżetów, które były po większej części budżetami konsumcyjnemi. Jest to budżet w wysokim stopniu inwestycyjny pominąwszy już to. że Rząd w ustawie następnej przedstawia osobno inwestycje. Gdybyśmy zatem stanęli na stanowisku uchwalonego budżetu, to z jednej strony nie moglibyśmy ruszyć z gospodarstwem, ponieważ kwoty by nie wystarczały na zmienione stosunki, a przedewszystkiem zapobieglibyśmy pracy inwestycyjnej, która nam jest niezmiernie potrzebna i leży w interesie wszystkich warstw bez wyjątku. Z tych powodów komisja sejmowa przyłączyła się do zapatrywania Rządu, który w ten sposób usprawiedliwił podstawy tego prowizorjum i do tego stanowiska przyłączyła się Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SSzarski">Przychodząc teraz do pojedyńczych ustępów, chciałbym nadmienić tylko ważniejsze, ponieważ mniej więcej odpowiadają formie zwykłego prowizorjum budżetowego. A mianowicie jest upoważnienie Ministra do wydatkowania powyżej 1/4, która odpowiada potrzebom kwartałowym, do wysokości 50% w tych wypadkach, w których chodzi o inwestycje, że zatem wydatki muszą być uczynione ze względu na konieczność prowadzenia robót, a wreszcie do jednorazowego, a więc 100% dodatku, jeżeli chodzi o wydatek jednorazowy — oczywiście to nie potrzebuje żadnych bliższych tłomaczeń. Ważnym jest art. 5, który postanawia budżety miesięczne, jakie zostały stypułowane stosownie do planu stabilizacyjnego. Art. 6 zawiera zwykłe postanowienia virement, to samo dotyczy postanowień o wydatkach w przedsiębiorstwach skarbowych i finansowych. Wreszcie w art. 9 jest przewidziane w związku z planem stabilizacyjnym upoważnienie Rządu do udzielania kredytów z zapasów kasowych na termin nie dłuższy niż 12 miesięcy i do wysokości nie przekraczającej 20% rocznej sumy podatków.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#SSzarski">Przedłożenie rządowe zostało przez Sejm uzupełnione jednem ważnem postanowieniem, odnoszącem się do tak zwanego jednorazowego zasiłku dla urzędników. Ten zasiłek nie był przewidziany w prowizorjum budżetowem i został dopiero później wcielony, czemu Komisja Skarbowo Budżetowa Senatu nie sprzeciwia się, lecz musiała się oświadczyć za tem ze względu na niesłychanie niskie uposażenie naszych urzędników państwowych i na to, że mimo wstawienia tej pozycji stało się zadość równowadze budżetowej, gdyż na wydatek ten znajduje się w nadwyżce budżetowej zupełne pokrycie.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SSzarski">Wobec tego, proszę Wysokiego Senatu, komisji senackiej nie pozostawało nic innego, jak przedłożyć wniosek o przyjęcie tego i uczynię to za parę minut. Chciałbym skorzystać jednak ze sposobności, aby powtórzyć rzeczy choć znane, wymagające jednak podkreślenia jeszcze raz.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SSzarski">Jeżeli wogóle zastanawiamy się dziś nad tym budżetem, to czynimy to w innej zupełnie atmosferze niż dotychczas. Poprawa stosunków jest tak widoczna, iż bije z każdej cyfry statystycznej, czy to w dziedzinie komunikacji, czy kredytów i t. d. i każda uchwała odnoszącą się do spraw budżetowych może być powzięta w zupełnie innej atmosferze i z innem przekonaniem niż dotychczas. Istotnie, największą zasługą, największym pomnikiem, który postawiło sobie Państwo, względnie Rząd w tych ostatnich czasach, jest pomruk postawiony na polu walutowem.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SSzarski">Niedostatecznie doceniane jest znaczenie tego, czem jest stała wartość. Początkowo znana była teoretykom i ekonomistom, dziś każdy odczuwa, że to znaczy kupować za pieniądze tak jak dziś, jutro to samo i za lat kilka również to samo. Ale nie tylko to Rząd uczynił. Rząd uczynił niesłychany wysiłek, że zapewnił walucie formalnie podstawę spiżową. Nietylko, że pokrycie jest znakomite, ale przedewszystkiem zapewnił równowagę budżetową. Wiemy z historji waluty powojennej, że źródłem wszelkiego nieszczęścia na polu monetarnem był niezrównoważony budżet. Dziś ten budżet jest nietylko zrównoważony, ale wykazuje nadwyżkę, która pozwala Ministrowi Skarbu prowadzić w wysokim stylu politykę inwestycyjną, bez której podnosząca się konjunktura nie mogłaby być w pełni wyzyskana ze względu na to, że losy są zmienne, a urodzaje lub nieurodzaje mogą to zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#SSzarski">Następnie chcę podnieść stronę kredytu i stronę kapitalizacji. Czy przedtem widzieliśmy przyrost kapitalizacji? Nie było go. W przeciągu roku kapitalizacja robi wielki postęp, Przedewszystkiem uzyskujemy pożyczkę stabilizacyjną. Polska zdobyła stanowisko na targach miedzynarodowych. Państwo posiada zaufanie, cieszy się kredytem zagranicznym. Jeżeli jeszcze czegokolwiek nam brak, to tego że jeszcze kredyt prywatny nie ma tego znaczenia na rynkach co zagraniczny, Ale w tym kierunku wymagamy za wiele. Jest to moje prywatne zapatrywanie.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SSzarski">Polska, przecież niedawno powstała, a w kredycie trzeba mieć tradycję gospodarczą, Tej tradycji gospodarczej Polska nie mogła mieć, a po powstaniu straciła i jeżeli się miała ta tradycja rozpocząć, to dopiero teraz jest ugruntowana i przy stałości pieniądza kredyt będzie i prywatnym osobom otwarty. Z tą chwilą rzeczywiście zaczną się prawdziwie dobre czasy, prawdziwy dobrobyt.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#SSzarski">Kończę zatem i na podstawie uchwały komisji senackiej przedkładam wniosek: Wysoki Senat raczy przyjąć projekt ustawy o prowizorjum budżetowem, uchwalony przez Sejm, w formie nie zmienionej, przyjętej przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Horbaczewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SHorbaczewski">Wysoki Senacie! W imieniu ukraińskiego senackiego klubu mam zaszczyt oświadczyć, co następuje. Stojąc na stanowisku deklaracji złożonej przez przewodniczącego ogólnego ukraińskiego parlamentarnego przedstawicielstwa na posiedzeniu Sejmu w dniu 29 marca r. b., stwierdziliśmy, że polityka Rządu polskiego wobec mniejszości narodowych, a w szczególności wobec narodu ukraińskiego, nie doznała zmiany w porównaniu z tym kierunkiem politycznym, jaki istniał przy poprzednich rządach. Poprzednie rządy usiłowały utrwalić władzę na ziemiach ukraińskich przy pomocy represji i teroru, przy pomocy aresztów, internowania, rewizji i temu podobnych przyjemnych rzeczy. Rząd obecny nie zmienił tego postępowania i idzie tą samą drogą, wytkniętą przez poprzednie rządy, nie licząc się zupełnie z potrzebami narodu ukraińskiego. Rząd miał wykonać pewne zobowiązania, które nawet przyjął na międzynarodowej arenie, jednak te zobowiązania nie zostały dotychczas wykonane. Przypomnę chyba tylko jeszcze sprawę autonomji, przypomnę sprawę uniwersytetu i t. d., które zostały tylko niewykonaną obiecanką na papierze.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SHorbaczewski">Proszę Wysokiego Senatu. Rząd obecny ma do zanotowania na swojem koncie dwa momenty, które idą wyłącznie już na jego rachunek i które obciążają. Mam tu na myśli ostatnie wybory do izb parlamentarnych. Jak odbywały się te wybory, o urn świadczą wnioski nagłe wniesione w Sejmie, a domagające się ustanowienia specjalnej komisji ze szczególnemi upoważnieniami dla rozpatrzenia sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SHorbaczewski">Nie potrzebuję dużo słów tracić na to, aby podkreślić to, co obciąża obecny Rząd w stosunku do mniejszości narodowych, a w szczególności do narodu ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SHorbaczewski">Proszę Wysokiego Senatu, drugi fakt, wydarzył się przed paru dniami — my byliśmy sami świadkami aktu gwałtu, dokonanego na przedstawicielach ludu,...</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Za awantury.)</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SHorbaczewski">...na tych, których ludność wysłała, aby z tej trybuny bronili ich praw.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SHorbaczewski">Zdaje mi się, że to jest fakt, któremu nie można zaprzeczyć, fakt zupełnie jasny i świeży.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#komentarz">(Głos z ław B. B: Bo Izby ustawodawcze nie są do robienia awantur.)</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SHorbaczewski">To jest jeszcze kwestja, Jeżeli się trzymać zasady — audia tur et altera pars — to należałoby rozważyć, czy była podstawa do takiego wkroczenia. Stwierdzamy, że podobnego wystąpienia żaden rząd jeszcze się nie podjął.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#SHorbaczewski">Wobec tego proszę Wysokiego Senatu, nie mogę udzielić zaufania obecnemu Rządowi, zwłaszcza w chwili, kiedy ma się dysponować kwotami podatników, bo przecież ci kontrybuenci, którzy składają ciężko zapracowany grosz podatkowy na cele publiczne, mają prawo zapytać się swego rzecznika, swego zastępcy: Jak ty się odniosłeś do Rządu w tym momencie, kiedy Rząd domagał się kredytów.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SHorbaczewski">Wobec tego oświadczam w imieniu mojem i moich towarzyszy klubowych, że będziemy głosować przeciwko prowizorjum budżetowemu.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Albrecht.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SksAlbrecht">Proszę Wysokiego Senatu! Zwykle przy prowizoriach budżetowych odbywają się debaty polityczne, bo jeżeli Rządowi przyznaje się kredyty, prawo dysponowania funduszami, to jednocześnie przeprowadza się debatę polityczną i ustala się swój stosunek do Rządu. Dziś zaskoczeni jesteśmy tem prowizorjum budżetowem w ostatniej chwili w ostatniej godzinie, tak, że nawet czasu nie było, żeby przeprowadzić odpowiednią debatę polityczną związaną z samym budżetem; nad budżetem nie było nawet czasu się zastanowić.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SksAlbrecht">To też oświadczamy, że za prowizorjum budżetowem, ponieważ to jest konieczność państwowa, głosować będzięmy, aczkolwiek zastrzegamy sobie przy rozważaniu późniejszem budżetu ustosunkowanie się do pewnych posunięć politycznych w niektórych resortach politycznych i rządowych.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SksAlbrecht">Głos ma s. Schreiber.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! Dla klubu, w którego imieniu mam zaszczyt przemawiać, sprawa uchwalenia prowizorjum budżetowego ma dwojakie znaczenie: ma znaczenie ściśle rzeczowe i znaczenie polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SSchreiber">Ze stanowiska ściśle rzeczowego uchwalenie prowizorjum budżetowego, a zatem danie możności Rządowi prowadzenia gospodarki państwowej w drodze legalnej bez uciekania się do jakichś nadzwyczajnych dróg, uważamy za konieczność państwową i dlatego będziemy głosować za prowizorjum budżetowem, choć mamy bardzo znaczne i ważne wątpliwości znowu dwojakiej natury.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SSchreiber">Mamy przedewszystkiem wątpliwości prawno-konstytucyjnej natury. Prawo budżetowe jest najważniejszem prawem parlamentaryzmu, prawo kontroli gospodarki państwowej należy do podstawowych praw izb ustawodawczych, Uchwalenie więc prowizorjum budżetowego na podstawce preliminarza budżetowego dopiero co przedłożonego, którego izby ustawodawcze jeszcze nie miały sposobności poznać, a tem mniej nad nim się zastanowić, budzi bardzo poważne wątpliwości natury prawno-konstytucyjnej. A jeszcze ważniejsze są wątpliwości natury gospodarczej. Mamy bardzo poważne wątpliwości czy budżet, przedstawiający się w cyfrze podanej przez Rząd w prowizorium budżetowem jako jedna czwarta część, nie jest zbyt wygórowany, czy odpowiada w rzeczywistości siłom społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SSchreiber">Wiemy, że w kołach rządowych, a może także i w innych kołach, panuje znaczny optymizm co do stosunków gospodarczych. Ten optymizm bezwątpienia jest w pewnej mierze uzasadniony. Prawdą jest, ze mamy silną walutę, prawda jest, że stan finansowy Państwa jest pomyślny, o wiele lepszy, aniżeli był dawniej, ale zdaje mi się, że to jeszcze nie stanowi o stanie gospodarczym Państwa. W innych kierunkach nie widzimy tej pomyślności. Wiemy o tem, że szerokie warstwy ludności, a nie mnie i także i te warstwy, które ja mam zaszczyt reprezentować, żyją w bardzo wielkiem ubóstwie, nie maja żadnego dobrobytu, że pod względem kredytowym są wielkie dla naszej ludności, prawie że niema kredytu państwowego, jest brak pieniądza i wogóle brak dobrobytu.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SSchreiber">Zdaje mi się, że p. Minister Skarbu powinien gruntownie się nad tem zastanowić, czy ma słuszność, jeżeli twierdzi, że wysoki dochód Państwo zawdzięcza wyłącznie konjunkturze. Bez kwestji konjunktura przyczynia się do pomnożenia dochodów Państwa, ale to znowu nie wyczerpuje wszystkiego. Mam wrażenie i tem wrażeniem dzielę się z szerokiemi warstwami ludności, że dużo, bardzo dużo przyczynia się do tego znana śruba podatkowa. Śruba podatkowa Wysoki Senacie, jest, wydaje mi się, obosieczną bronią. Ona sprawia, że na chwilę wydostaje się większe dochody dla Państwa, ale ona bardzo łatwo przyczynić się może i w wielu wypadkach przyczyniła się do zniszczenia warsztatów pracy, a zatem także ze stanowiska Skarbu Państwa do utraty źródeł dochodu.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SSchreiber">Mam wrażenie, i mam nawet wiadomości, że w niektórych urzędach skarbowych i w niektórych izbach skarbowych sądzą, że jedynym i wyłącznym obowiązkiem urzędów skarbowych jest silne naciskanie śruby podatkowej, zwłaszcza w ostatnich czasach są takie wiadomości z okręgowej izby skarbowej we Lwowie. Pozwoliłem sobie na Komisji Budżetowej dziś rano, zwrócić uwagę p. Ministra Skarbu na stosunki tam panujące. Ludność jest zaniepokojona i wzburzona stosowanemi tam praktykami, a nie odbiegnę od prawdy, gdy powiem, że podobne stosunki są także i w innych izbach skarbowych. Dlatego nie dobrze jest bawić się w zbytni optymizm i sądzić, że konjunktura jest tak wspaniała, że przynosi wielkie dochody; trzeba i drugą stronę widzieć i wyciągać odpowiednie konsekwencje.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SSchreiber">To są wątpliwości, jakie nam się nasuwają, ale wspomniałem już, że uważamy prowizorjum budżetowe za konieczność państwową i dlatego będziemy za niem głosowali.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SSchreiber">Co do drugiej strony sprawy mianowicie politycznej, to zwykle przy dyskusjach budżetowych wyraża się także stosunek do Rządu. Wysoki Senacie! Zdaje mi się, że nie zdradzę żadnej tajemnicy, jeśli powiem, że klub, który mam zaszczyt reprezentować wraz z całą ludnością żydowską w Państwie, od maja 1926 r. ustosunkował się pozytywnie do nowego regimu, bo stosunki w Polsce były już tak duszne, tak trudno było oddychać, że spodziewaliśmy się oczyszczenia atmosfery po nowym regonie; spodziewaliśmy się radykalnej zmiany stosunków i z największą otuchą przyjęliśmy do wiadomości mocne, godne prawdziwego męża stanu słowa, wypowiedziane z tej oto trybuny przez ówczesnego premjera, a obecnie Wicepremjera p. Bartla, słowa, które świadczyły o wielkiem zrozumieniu stanu rzeczy, które powiedziały całemu światu, że Rząd uznaje antysemityzm gospodarczy za szkodliwy dla Państwa. Bylibyśmy niesprawiedliwi, gdybyśmy nie uznali, że od tego czasu nastąpiła pewna zmiana na lepsze, ale dziś stoimy wobec faktu, że od tego czasu od tych rozumnych, bardzo rozumnych słów nie nastąpiły niestety żadne czyny. My czekamy na te czyny, a jest bardzo dużo do zrobienia. Wspomnę tylko o tem, że dziś jeszcze po tylu latach istnienia niepodległej Polski, jeszcze mają moc ograniczenia carskie ula ludności żydowskiej. Wspomnę o tem, że dziś jeszcze nie jest uregulowana sprawa odpoczynku niedzielnego. Zdaje mi się, że nie jest w interesie Państwa, ażeby ludność trzymiljonową postawić przed alternatywą: albo świętować 2 dni w tygodniu, to znaczy niszczyć swoją egzystencję materjalną, albo też złamać przepisy swojej religji.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#SSchreiber">Czeka nas załatwienie jeszcze innych spraw ekonomicznej, kulturalnej i narodowej natury. My chcemy czekać na te czyny ale kiedyś te czyny muszą nastąpić.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#SSchreiber">Wobec naszego pozytywnego ustosunkowania się do obecnego regimu nie możemy absolutnie zrozumieć tego wszystkiego, co się działo podczas wyborów i po wyborach.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#SSchreiber">Przywódcy żydowstwa w dawnem Królestwie Polskiem i na Kresach przyłączyli się do bloku mniejszości narodowych celem wywalczenia odpowiedniej reprezentacji dla siebie. Każdemu, zdaje mi się, objektywnie myślącemu jest znane, że ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu jest wysoce niesprawiedliwa dla ludności żydowskiej. Każdy o tem wie, że ludność żydowska na podstawie obecnej ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu nie może mieć nawet w przybliżeniu tej reprezentacji parlamentarnej, która według jej liczby, nie mówiąc już o jej stopniu kulturalnym i ekonomicznym, słusznie jej się należy. Łączenie się więc w tym celu, ażeby wywalczyć dla siebie reprezentację liczniejszą, przecież w żadnym wypadku nie może być poczytywane za akt natury antypaństwowej.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie, proszę sobie przypomnieć, że w Państwie niemieckiem przy ostatnich wyborach również istniał blok mniejszości narodowych z inicjatywy i pod kierownictwem polskiej mniejszości narodowej. Nikomu nie wpadło na myśl, żeby powiedzieć, że to jest akt antypaństwowy. I to także nie było aktem antypaństwowym i nie było rozumnem ze stanowiska administracji państwowej w ten sposób napiętnować pewną część ludności, że idzie w kierunku antypaństwowym, gdy ta ludność nigdy takiej intencji nie miała. Tem mniej można usprawiedliwić postępowanie administracji. Aresztowanie, pałaszowanie ludzi, zabranianie zgromadzeń i t. d. i t. d. było na porządku dziennym. To nie jest metoda administracji, to nie jest rozumny sposób administrowania państwem, to nie jest sposób, żeby ludność przyłączyć i związać lepiej z Państwem. Ja sam jestem małopolaninem. Myśmy w Małopolsce nie przyłączyli się do bloku mniejszości narodowych z zupełnie innych motywów, ponieważ myśmy tego nie uważali za wskazane dla naszej połaci kraju, ale właśnie dlatego jesteśmy objektywni i nie możemy się zgodzić na takie pojmowanie rzeczy, nie możemy zgodzić się na to, żeby jedną część ludności piętnować jako antypaństwową tam, gdzie niema żadnych powodów, żadnego uzasadnienia. Tembardziej nas to dziwi, że jednak i w Małopolsce były wypadki, że postępowanie władz nie miało żadnego usprawiedliwienia. Jeżeli np. w jakiemś mieście, że wspomnę tylko o jednem — Starym Samborze, starosta nakazał nagle spędzić wszystkie fury z rynku, gdzie targ odbywa się od setek lat i to czyni akurat w dzień przed wyborami do Sejmu i jeżeli przychodzi do niego delegacja — nawiasem zaznaczam, że złożona nie tylko z żydów, ale i z chrześcjan i prosi, żeby cofnąć to zarządzenie, a starosta na to odpowiada, że cofnie dopiero po wyborach i odpowiednio do wyniku wyborów — to nie jest odpowiedni sposób postępowania, to nie jest rozumna administracja.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#SSchreiber">Takich wypadków było bardzo dużo w Małopolsce, gdzie już nie było żadnego uzasadnienia niby to blokiem mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#SSchreiber">Zdaje mi się, Wysoki Senacie, że stosunek ludności do Państwa i do Rządu powinien się inaczej ułożyć. Spodziewamy się po obecnym Rządzie, który dał nam już niektóre dowody przynajmniej moralne, teoretyczne, zrozumienia naszych potrzeb, że Rząd ten wniknie w te potrzeby i uzna, że ludność żydowska jest bardzo skromna, nie stawia wygórowanych żądań, lecz domaga się tego, co jest najkonieczniejsze i najżywotniejsze ze stanowiska jej interesów. I to może być i powinno być spełnione nie tylko dlatego, że według ustawy to nam się słusznie należy, ale dlatego, że jest skromne, żywotne i konieczne, że bez tego ludność żydowska żyć nie może. I w tem znaczeniu spodziewamy się, że nastąpi zmiana stosunków, że może kiedyś nastąpi normalny stosunek do Rządu i wtedy może nietylko z konieczności państwowej, ale także i z innych powodów ułożymy swój stosunek do Rządu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SHasbach">W imieniu Klubu Niemieckiego mam zaszczyt złożyć następującą deklarację: Klub Niemiecki w Senacie w logicznej konsekwencji stanowiska Klubu Niemieckiego w Sejmie będzie głosował za prowizorjum budżetowem.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SHasbach">Jednakże oczekujemy, że Rząd przed uchwaleniem budżetu na rok bieżący, określi wyraźnie stanowisko do mniejszości narodowych w kraju, od czego uzależniamy nasze dalsze postępowanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SGłąbiński">Wysoki Senacie! przemawiając w imieniu senackiego KI. Związku Ludowo-Narodowego nie chcę tutaj poruszać spraw politycznych. Uważam, że przy prowizorjum budżetowem niema miejsca na szerokie debaty polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SGłąbiński">Nie chcę zatem tutaj wyrzucać Rządowi postępowania przy wyborach, bo znajdzie się do tego inna sposobność. Na uwagi zaś niektórych uprzednich mówców, muszę odpowiedzieć, ze jeżeli kto, to chyba stronnictwo, do którego ja należę, mogłoby ciężkie wyrzuty pod tym względem skierować przeciw Rządowi, a szczególnie jeśli chodzi o Małopolskę Wschodnią, przeciw tamtejszemu wojewodzie. Skoro w tej sprawie zostały wniesione interpelacje, skoro powołanie komisji śledczej zostało w Sejmie uchwalone, uważam, że byłoby rzeczą niewłaściwą te rzeczy teraz przed Wysokim Senatem roztaczać.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SGłąbiński">Pozostawiając odpowiedź na zarzuty niektórych przedmówców Rządowi, pragnę zaznaczyć, że wszyscy mamy prawo żądać od każdego stronnictwa i każdej narodowości, aby stała na stanowisku państwowości polskiej, a następnie, że nie możemy się zgodzić, aby jakiekolwiek stronnictwo i narodowość chciała mieć specjalne dla siebie przywileje poza przepisami obowiązującemi wszystkich. Ustawa o spoczynku niedzielnym u nas i w innych państwach obowiązuje i dlatego nikt z pod tej ustawy wyłamać się nie ma prawa i nie ma prawa żądać pod tym względem jakiegoś przywileju.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SGłąbiński">Jeżeli się dziś ograniczam wyłącznie do prowizorjum budżetowego, to przyznać muszę, że nasza sytuacja finansowa obecna jest korzystniejsza, lepsza aniżeli była, że równowaga budżetowa wydaje się być zapewnioną i że sytuacja gospodarcza jest nieco korzystniejsza dzięki przedewszystkiem korzystniejszym konjunkturom ogólnoświatowym.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SGłąbiński">Nie należy jednakowoż sądzić, że ta sytuacja finansowa jest tak silnie ugruntowana, że można spokojnie patrzeć w przyszłość, że można także nasz budżet rozciągać ewentualnie na rozmaite wydatki, które są sprzeczne z zasadami oszczędności dlatego, ponieważ mamy wielką obfitość dochodów. Tak nie jest. P. Minister Skarbu sam przyznał, i słusznie przyznał w Komisji Skarbowo-Budżetowej, że przedewszystkiem należy zwrócić uwagę na to, że nasza waluta jest znacznie tańsza, aniżeli bywała w ostatnich latach, i stosunkowo do tej tańszej waluty i drożyzna znacznie postąpiła, a wskutek tego i dochody Państwa z różnych źródeł zależnie od ceny i wartości waluty musiały być wyższe i są wyższe. Zresztą także i podatki niektóre zostały podniesione. Pamiętajmy o tem, że przecież Rząd niezależnie od władzy prawodawczej ma możność podwyższania podatków, szczególniej w zakresie opłat od swoich przedsiębiorstw, a więc stawek kolejowych, opłat pocztowych i w zakresie monopolów. Jeżeli monopole dają tak znaczny dochód obecnie w porównaniu z dawniejszym, to jest to nietylko wynikiem tego, że może sprawniejsza jest administracja, że nie jest tak wielkie przemytnictwo, jak było początkowo, ale jest to skutkiem podniesienia cen monopolowych. Wskutek tego także i dochody z tych monopolów musiały być wyższe i są wyższe. O tem więc musimy pamiętać.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SGłąbiński">Nasz system walutowy jest narazie utrwalony, ale powiadam „narazie” utrwalony: nie jesteśmy jeszcze zabezpieczeni zupełnie przed zmianami naszej waluty, przed obniżeniem naszej waluty na wypadek, gdyby nas trafiła jakaś klęska elementarna, gdyby nasze gospodarstwo narodowe znowu radykalnie ucierpiało.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SGłąbiński">Pamiętajmy o tem, że opieramy naszą walutę jeszcze dotychczas na systemie kredytowym, że nasza przedsiębiorczość jeszcze się nie rozwinęła tak, ażeby gospodarstwo narodowe stanęło na swoim własnym gruncie. Wszystko, co możemy powiedzieć na zabezpieczenie naszej waluty, odnosi się do kredytu. Mówimy: mamy kredyty, otrzymaliśmy pożyczkę, dzięki tej pożyczce Bank Polski ma znaczne fundusze, ewentualnie możemy dostać nową pożyczkę, ale te pożyczki same przez się jeszcze nie tworzą siły wytwórczej. Chodzi o to, by były tak użyte, ażeby siły wytwórcze narodu były większe i ażeby dochody mogły pokryć wydatki, jakie stąd płyną. Te wydatki, związane z pożyczką stabilizacyjną są wielkie — 50 miljonów rocznie idzie na tę pożyczkę. Pożyczki, które zostaną zaciągnięte, obniżą nasze szanse bilansu płatniczego, gdyż wymagają bardzo znacznych wydatków za granicą, a nie mamy także pewności, czy te pożyczki, które będą w przyszłości zaciągane, będą w ten sam sposób ulokowane w kraju, ażeby istotnie stąd płynęły dochody niezbędne na zapłacenie odsetek, na wzmożenie i odrodzenie sił ekonomicznych w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#SGłąbiński">Natomiast sądzę, że trochę optymistycznie zapatruje się na naszą sytuację p. referent, gdy mówi o tych wielkich kapitałach pieniężnych, które są gromadzone obecnie w oszczędnościach. Te kapitały niezawodnie się gromadzą, ale są jeszcze minimalne — paręset miljonów złotych w kasach oszczędności to jest jeszcze drobnostka w stosunku do tego, co mieliśmy przed wojną. Wszakże ziemie polskie nie były zupełnie bogate przed wojną, a jednak można liczyć, że miały 7 do 8 miljardów kapitałów pieniężnych w rozmaitych formach: listów zastawnych, obligacji pocztowych, Kas Oszczędności i innych. Czemże zatem są te paręset miljonów złotych, na które można dzisiaj wskazać, że one się nagromadziły? One się gromadzą niewątpliwie w miarę stabilizacji waluty, w miarę wzrostu zaufania społeczeństwa do waluty; ludzie gromadzą te swoje drobne oszczędności, ale to jednak nie jest tą siłą, na której można polegać, na niej jeszcze nie można się oprzeć. A przecież dążyć musimy do tego, żebyśmy mogli mieć kredyty z własnych sił, ze swoich środków, żebyśmy się opierali na własnych kapitałach pieniężnych, a nie ciągle sięgali po pożyczki zagraniczne. Tyle zatem w krótkości o sytuacji gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#SGłąbiński">Co do prowizorjum budżetowego pragnąłbym jednak, żebyśmy szli tą drogą, którą wskazał p. Referent w pierwszej części swego przemówienia, ażebyśmy mianowicie trzymali się tych wydatków, jakie rzeczywiście zostały wyłożone, i na tych wydatkach opierali prowizorjum, jako pewnego rodzaju przedłużenie, prolongowanie dotychczasowej gospodarki. Te wydatki, jakieśmy mieli w przeszłym roku, były pod względem formy dwojakiego rodzaju. Jedne były w ustawie skarbowej na rok 1927/1928 ustalone, ale pozatem jeszcze były tak zwane kredyty dodatkowe. Te kredyty dodatkowe nie zostały przedłożone ani Sejmowi, ani oczywiście także Senatowi, ale one wynosiły około 400 miljonów, na jeden kwartał wynosiły zatem około 100 miljonów złotych. Otóż rzeczywiście Rząd ma prawo żądać, jeżeli mu się daje prowizorjum budżetowe, aby uwzględnić nietylko te wydatki, jakie były przewidziane w ustawie skarbowej, ale także i te wydatki, jakie okazały się potrzebne w ciągu roku budżetowego, jakie ten Rząd rzeczywiście wyłożył, a dla których niema dotąd zatwierdzenia, bo wówczas tylko można mówić o prolongowaniu tej gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#SGłąbiński">Natomiast nie jest słusznem żądanie, ażebyśmy się zgodzili na prowizorjum, jak proponuje Komisja Skarbowo-Budżetowa, oparte na nowym preliminarzu budżetowym. Nie jest to słusznem dlatego, bo preliminarza budżetowego jeszcze nie roztrząsaliśmy, me znamy go dokładnie. Wiemy tylko z powierzchownego przejrzenia, że są tam różne pozycje, nastręczające duże wątpliwości: są bardzo podniesione fundusze inwestycyjne, są i inne wydatki, nie tylko dyspozycyjne, które będą wymagały bardzo krytycznej oceny i być może, że znajdą się jeszcze jakieś inne cele, a nie koniecznie te wydatki, które tam są przewidziane. Jeżelibyśmy zatem dziś uchwalili, że zgadzamy się, iż 1/4 część preliminarza daje się na ten kwartał jako prowizorjum budżetowe dla Rządu, to wprawdzie w ten sposób nie przesądzamy ewentualnej zmiany preliminarza budżetowego, ale do pewnego stopnia stwarzamy precedens na to, że uznajemy słuszność tego preliminarza budżetowego i zgadzamy się, aby ten preliminarz budżetowy wszedł w życie na jeden kwartał. To nie jest zgodne z dobrą tradycją parlamentarną. Nie twierdzę, żeby to nie było nie zgodne z obowiązującem prawem budżetowem, bo prawa budżetowego jeszcze nie mamy, a zatem może być zgodne z prawem, ale nie jest zgodne z ustawami budżetowemi, jakie dotychczas obowiązywały. Ale pragnąłbym właśnie, ażeby szczególnie Senaty który pod tym względem ma dobrą tradycję — tu już u nas w Polsce ma dobrą tradycję w porównaniu z uchwałami niejednokrotnie niedość przezornemi Sejmu, ażeby Senat trzymał się tych dobrych tradycji parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#SGłąbiński">Wniosek, jaki zgłosiłem w Komisji Skarbowo-Budżetowej i który większości tam nie uzyskał, pozwolę sobie i tutaj zgłosić. Nie w znaczeniu negatywnem przeciw Rządowi, ponieważ na 1 kwartał kredyty w ustawie skarbowej przewidziane, zostają podniesione przez mój wniosek o 100 miljonów złotych, bo uwzględniam te wydatki, jakie rzeczywiście zostały poczynione przez Rząd poza budżetem, a one wynosiły na 1 kwartał około 100 miljonów, a różnica pomiędzy temi wydatkami a wydatkami przewidzianemi w nowym budżecie znowu nie jest tak znaczna, wynosi kwartalnie jakieś 20 miljonów. Ale chodzi o to, ażeby trzymać się zasad stałych, prawnych przy budżetowaniu w każdym parlamencie, a więc także i w naszym parlamencie.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#SGłąbiński">Dlatego też wnoszę, ażeby art. 1 o tyle zmienić w prowizorjum budżetowem, ażeby zamiast ostatnich słów: „preliminarza budżetowego na rok 1928/9” wstawić słowa; „ustawy skarbowej z 22 marca 1927 łącznie z dodatkowemi kredytami na rok 1927/8”.</u>
+ <u xml:id="u-26.12" who="#SGłąbiński">Wrazie, jeżeli Wysoki Senat przychyli się do tego wniosku, sądzę, że uczyni zadość dobrym tradycjom parlamentarnym i zapisze się tak samo dobrze w stosunku do Sejmu, jak się zapisał Senat ostatni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Sokołowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SSokołowski">Wysoka Izbo! W imieniu Klubu P. P. S. mani zaszczyt złożyć następujące oświadczenie: Przedłożone przez Rząd prowizorjum budżetowe jest koniecznością i jako takie musi być traktowane. Z tego powodu nie podejmujemy dziś Krytyki działalności Rządu w okresie od ustania prac poprzedniego do otwarcia sesji obecnego Sejmu i Senatu. Uczynimy to później w ciągu normalnych prac Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SSokołowski">Nie możemy jednak głosować za prowizorjum opartem na przedłożonym równocześnie preliminarzu, sam bowiem preliminarz nie mógł być rozpatrzony. Uchwalenie prowizorjum w takich warunkach jest równoznaczne z uchwaleniem bez dyskusji i namysłu nowego budżetu na najbliższy kwartał. Równa się to samoograniczeniu praw i obowiązku parlamentu do wyczerpującej dyskusji i rozważnego uchwalania budżetu. Trudno bowiem będzie zmieniać choćby poszczególne pozycje budżetu, nie mówiąc już o zasadniczych i poważnych odchyleniach od projektu rządowego, jeżeli z góry zezwala się na zapoczątkowanie wydatków, idących po linji zaprojektowanego, lecz nie uchwalonego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SSokołowski">Prowizorjum winno opierać się na cyfrach znanych i, skontrolowanych. W Sejmie i na posiedzeniu senackiej Komisji Skarbowo-Budżetowej proponowaliśmy zmiany, zmierzające do oparcia prowizorjum na budżecie z roku 1927/28 z uwzględnieniem koniecznych zmian. Propozycje te zostały większością głosów odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SSokołowski">Uznając prowizorjum za konieczność państwową, a nie mogąc przyjąć odpowiedzialności za prowizorjum oparte na nieskontrolowanych obliczeniach i wnioskach, Klub P. P. S. powstrzyma się od głosowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SJanuszewski">Wysoki Senacie! Rząd złożył prowizorjum budżetowe, które jest 1/4 preliminarza budżetowego na następny rok, przez co uniemożliwił nam kontrolę i krytykę zamierzeń na następny rok budżetowy. Rząd mógł złożyć prowizorjum budżetowe, opierając się na poprzedniego budżetu, który ubiega, żądając dodatkowych kredytów, przez co umożliwiłby nam wgląd w zamierzenia Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SJanuszewski">Wobec tego stanowiska Rządu z czysto rzeczowych przesłanek stronnictwo Wyzwolenie będzie głosowało przeciw obecnemu przedłożeniu rządowemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Czy wobec wyczerpania listy mówców p. Referent życzy sobie zabrać głos?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SSzarski">Parę słów tylko co do propozycji p. s. Głąbińskiego. Z punktu widzenia ścisłe prawnego teorji prawa budżetowego, zapatrywanie to może być słuszne, jednakże jeżeli chodzi o stronę praktyczną, to chciałbym podkreślić, że mamy precedens prowizorjów budżetowych, opartych nie na istniejącym budżecie, ale na preliminarzu. Mianowicie w r. 1924 dwa prowizorja opierały się tylko na preliminarjach, a następnie mamy pewną analogję w tych dwóch prowizorjach budżetowych, które przyznawały globalne cyfry. Z teorji prawa budżetowego wiemy, że nie chodzi o prawo uchwalania kredytów w sumie globalnej, ale najważniejszą rzeczą jest specyfikacja kredytów. Jeżeli więc uchwalimy sumę globalną, pozostawiając specyfikację Rządowi, to jest to daleko większe rozluźnienie tego prawa dyspozycyjnego, niż uchwalanie prowizorjum na podstawie preliminarza.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SSzarski">Następnie przemawiają za tem względy praktyczne, bo gdybyśmy uchwalili to, co proponuje p. s. Głąbiński, to przecież nie mógłby być wykonany w pełni ten program inwestycyjny, Który jest przewidziany w preliminarzu, względnie na podstawie prowizorjum budżetowego. Ze względu na niesłychanej wagi inwestycje i na całe życie gospodarcze, ten wzgląd praktyczny, nie połączony z żadnem niebezpieczeństwem dla Skarbu, ani dla gospodarstwa, przemawia za tem, że ja jako referent muszę się oświadczyć przeciw poprawce p. Głąbińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SSzarski">P. s. Głąbiński wspomniał, jakobym powiedział, że jest kolosalna kapitalizacja. Tak nie jest. Znam sytuację kapitalistyczną w Polsce dość dokładnie. Ale jeżeli sobie przypomnimy tylko to, co było 2, 3, 4 lata temu, jeżeli zobaczymy daty statystyczne, jak wyglądają wszystkie statystyki w naszych instytucjach kredytowych, oszczędnościowych, to p. Senator przyznać musi, że jest wzrost bardzo znaczny. Oczywiście o jakiejś kolosalnej kapitalizacji mowy być nie może, to nastąpi wtedy, kiedy Polska będzie krajem o wielkim dobrobycie. Łudzili się wszyscy ci, którzy wierzyli, że po pożyczce stabilizacyjnej spadnie na Polskę deszcz złota. To byli ludzie poczciwi, ale wysoce naiwni, bowiem bogactwo tworzy się przedewszystkiem pracą, a do pracy trzeba kapitału, a potem dopiero można odłożyć i oszczędzać, a do odłożenia i kapitalizacji trzeba lat dziesiątków. Ale cieszmy się, że zrobiliśmy już początek i to początek, który rokuje jak najlepsze nadzieje. O zbytnim optymizmie w moim referacie niema mowy. Zapatruję się na sytuację zupełnie trzeźwo, ale właśnie zapatrując się zupełnie trzeźwo i apolitycznie, nie mogę zaprzeczyć, że sytuacja się znacznie poprawiła. Bądźmy spokojni, że się poprawiać nadał będzie, o ile zechcemy uznawać, że się nieźle dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#komentarz">(Brawa w centrum)</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SSzarski">Jest wniosek Komisji Budżetowej o przyjęcie prowizorjum budżetowego. Pozatem zgłoszona została podczas dyskusji poprawka s. Głąbińskiego do art. 1, która brzmi: Zamiast słów ostatnich „preliminarza budżetowego na rok 1928/9” wstawić słowa „ustawy skarbowej z 22 marca 1927 łącznie z dodatkowemi kredytami na rok 1927/28”. Proszę Senatorów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Proszę Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji o przyjęcie ustawy, żeby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SSzarski">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o nadzwyczajnych inwestycjach państwowych (druk sejm. nr 2).</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SSzarski">Głos ma sprawozdawca s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Poprawa sytuacji gospodarczej odbiła się w sposób wybitny we wpływach podatkowych. Niema kwestji, że choćby istniała — i może istnieje — śruba podatkowa, jednakowoż w miarę poprawy dobrobytu, wpływ podatków musi być większy.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SSzarski">Z nadwyżek budżetowych powstają nadwyżki kasowe i temi nadwyżkami kasowemi względnie budżetowemi Rząd chce teraz rozporządzać w sposób jedynie racjonalny, to jest użyć je na inwestycje. Temu czyni zadość uchwalona przez Sejm ustawa o nadzwyczajnych inwestycjach państwowych. Jak Wysokiemu Senatowi wiadomo i w preliminarzu zwyczajnym są przewidziane inwestycje i to w daleko wyższym stopniu, aniżeli dotychczas to się działo, przez co budżet ma charakter bardziej produkcyjny jak dawniej. Jeżeli rozdzielono te inwestycje, to cel był ten, że chodzi o gotowy całokształt, gotowy plan inwestycyjny, który ze względu na istniejące prawo budżetowe byłby o tyle niedokładny do wykonania, że kredyty zapadają w ciągu roku, a inwestycje względnie budowle wymagają 2 względnie 3 lat. Ażeby zatem nadać uchwalonym kredytom podstawę prawną, niezależnie od zapadłości kredytów budżetowych, przedłożenie to zostało ujęte w osobną ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SSzarski">Przedłożenie to przewiduje 80.160.000 z zapasów kasowych na szereg budowli które wchodzą w resort większej części ministerstw, a oprócz tego osobno 5.000 000 zł ponad te kwotę na utworzenie specjalnego funduszu na cele kulturalne.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SSzarski">Pojedyńcze pozycje Sz. Panowie Senatorowie mają w przedłożeniu wyszczególnione. Podkreśliłbym tylko wydatek na Instytut Wychowania Fizycznego, następnie w zarządzie Ministerstwa Wyznań wydatek miljonowy na Bibljotekę Jagiellońską, czem rzeczywiście zostaje spełniony zaniedbany obowiązek, gdyż największa nasza bibljoteka i najdawniejszy zabytek przeszłości ruina stoi i zagraża nietylko życiu ludzi, ale i zniszczeniu księgozbiorów. Dalej wydatki na szereg budynków administracyjnych i na budowę dróg i mostów, które są tak potrzebne. Art. 4 i 5 mówią o obowiązku przedkładania zamknięcia rachunkowych sprawozdań, a art. 6 staje się pewnego rodzaju źródłem kredytu długoterminowego, gdyż kwoty momentalnie nie zapotrzebowane na budowy mają być lokowane w papierach posiadających pupilarne bezpieczeństwo, tem samem spełniać będą rolę kredytu długoterminowego.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SSzarski">Ustawa ta została uchwalona w Sejmie z dodaniem pewnych pozycji, które nie były tu przewidziane. Komisja Skarbowo-Budżetowa co do tych pozycji stanęła na następującem stanowisku: Rząd poświęcając dość znaczne kwoty z funduszów i zapasów kasowych na inwestycje, działał oczywiście na podstawie gotowego dokładnie opracowanego planu, który natychmiast może być zrealizowany w chwili uchwalenia środków. Nie jest zatem rzeczą słuszną i usprawiedliwioną, aby ten projekt, który jest rodzajem kosztorysu, uzupełniać wnioskami, które nie mają podstaw w samem przygotowaniu kosztorysu. Sejm powiększył ten plan inwestycyjny trzema pozycjami, a mianowicie dodał w zarządzie Ministerstwa Robót Publicznych 2 miljony na odbudowę wsi po zniszczeniach wojennych, następnie w Ministerstwie Rolnictwa 15 milionów na meljorację w połączeniu z regulacją rzek dla celów rolniczych i 25 miljonów w zarządzie Ministerstwa Oświaty na budowę szkół powszechnych po wsiach. Nikt nie przeczy i zdaje mi się, że nikt nie może zaprzeczyć, iż cele, na które te kwoty są przeznaczone, zasługują na najzupełniejsze poparcia. Któż może być przeciwny budowie szkół, regulacji rzek, albo odbudowie? To też ten punkt widzenia nie jest miarodajny, jeżeli chodzi o stanowisko komisji. Jeżeli komisja odrzuciła te propozycje, to zajęła tu stanowisko apolityczne, rzeczowe realne. To jest kosztorys, na ten kosztorys trzeba pieniędzy i nie można przy sposobności uchwalania kosztorysu powiedzieć sobie, że oprócz tego potrzeba jeszcze na to i na to takich a takich kwot, które nota bene nie są znowu tak niskie, tem więcej, że jeżeli Rząd ograniczył się narazie do tej kwoty, to musimy mieć zaufanie, że znaczniejszej kwoty nie chce wydatkować.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SSzarski">Dlatego też Komisja Skarbowo-Budżetowa uchwaliła przyjąć ustawę w brzmieniu pierwotnem, to zn. jak brzmiało przedłożenie rządowe, i postanowiła uchwalone pozycje: 2 miliony na odbudowę wsi po zniszczeniach wojennych, 15 milj. na melioracje, 25 milj. na budowę szkół z tego projektu, uchwalonego przez Sejm, wykreślić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SJanuszewski">Wysoki Senacie! Mamy przed sobą projekt ustawy o nadzwyczajnych inwestycjach państwowych, przyjęty przez Sejm z poprawkami na 25 miljonów i 2 miljony. 25 milj. na budowę szkół powszechnych po wsiach i 2 miljony na odbudowę wsi po zniszczeniach wojennych. Niestety, większość komisji zdecydowała się te poprawki skreślić i przyjąć brzmienie przedłożenia rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#SJanuszewski">Muszę jednakowoż tutaj kilka słów powiedzieć w obronie poprawek Sejmu. Sądzę, proszę Wysokiego Senatu, że tak jak zresztą uczynił to sam referent, nikt nie może tutaj między nami negować ważności budowy szkół powszechnych po wsiach; wiemy w jakich budynkach, w jak okropnych często, warunkach te szkoły się mieszczą na wsi. Dlatego 25 milj. zł wstawione w ten budżet inwestycyjny, nie sądzę, żeby były nadwyrężeniem zasobów p. Ministra Skarbu. Chcę wierzyć w to gorąco, że Wysoki Senat tę sumę uchwali.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#SJanuszewski">To samo można powiedzieć i o sumie na odbudowę wsi po zniszczeniach wojennych. Nie będę tutaj dłużej się rozwodził nad obroną tych dwóch pozycji. Chcę jednak zwrócić się do dobrej woli Wysokiego Senatu, do wszystkich pp. Senatorów, aby przynajmniej jeżeli będą chcieli skreślić te poprawki Sejmu, utrzymali chociaż jedną pozycję na budowę szkół powszechnych, gdyż analfabetyzm u nas jest ogromny. Każdy grosz przeznaczony na zmniejszenie tego analfabetyzmu wzmacnia prestige Państwa i w imię tego proszę o uchwalenie tego przedłożenia z poprawkami Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#komentarz">(Głos: Trzeba mieć pokrycie)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Głos na s. Schreiber.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! Klub, w którego imieniu przemawiam, uważa obecne przedłożenie Rządu za potrzebne, i korzystne. Wszelki ruch budowlany i wszelkie danie roboty bezrobotnym przyczyni się z pewnością do podniesienia dobrobytu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#SSchreiber">Klub mój wita z zadowoleniem zwłaszcza jeden przepis tego przedłożenia, który przeznacza na cele kulturalne 5 miljonów złotych. Jest to pozycja ogromnie ważna i korzystna, ponieważ pod względem kulturalnym w Polsce dotychczas bardzo mało się robiło. Ale ze stanowiska ludności, którą reprezentuję, muszę powiedzieć, że potrzeby kulturalne ludności żydowskiej są dotychczas bardzo po macoszemu traktowane.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#SSchreiber">Mimo przepisów ustawy, która nakłada obowiązek na Państwo zakładania i utrzymywania szkół, ludność żydowska zmuszona jest z własnych funduszów sama utrzymywać wiele szkół w języku hebrajskim i żydowskim. a ponadto szereg szkół zawodowych, które właśnie z braku funduszów są zupełnie zaniedbane.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#SSchreiber">Z tego powodu pozwalam sobie przedłożyć Wysokiemu Senatowi następującą rezolucje: „Senat wzywa Rząd, aby z przeznaczonej na cele kulturalne i oświatowe sumy 5.000.000 przeznaczył odpowiednią kwotę na cele kulturalne i oświatowe żydowskie”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Wiceprezes Rady Ministrów Bartel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#PWiceprezesRadyMinistrówBartel">Wysoki Senacie! Wobec przemówienia p. s. Januszewskiego, zmuszony jestem w paru słowach ponowić argumenty, które w dzisiejszej rannej dyskusji na Komisji Senackiej miałem zaszczyt przytoczyć, wypowiadając się przeciwko wnioskom, które przyjęte zostały jako dodatek do wniosku rządowego, a w szczególności wypowiadając się imieniem Rządu przeciw dodatkowi 2.000.000 na odbudowę wsi, 25.000.000 na budowę szkół po wsiach, 15.000.000 na meljorację podstawowe. Sprzeciw Rządu w tym wypadku umotywowany jest względami czysto rzeczowemi. Widziałem na dzisiejszem rannem posiedzeniu Komisji Senackiej, że jakkolwiek przedłożenie to wygląda bardzo skromnie, to jednakowoż każda pozycja w tem przedłożeniu była przedmiotem bardzo szczegółowych i długich debat, samo przedłożenie opracowywane było przez okres 3 miesięcy i dla każdej pozycji sprawa jest tak przygotowana, że do roboty można przystąpić natychmiast. Przedłożenie, które Wysoki Senat ma przed sobą, jest przedłożeniem rozbudowy czysto technicznem. Gdyby Wysoki Senat zechciał wotować 25 miljonów i nawet większe sumy dodawać do sum, które zostały określone w tem przedłożeniu, to im bardziej suma ta będzie przekraczała 88 miljonów, tem mniej jest prawdopodobieństwa, ażeby roboty te mogły być przeprowadzone. Jestem zdania. że cały aparat techniczny Państwa z największym tylko wysiłkiem będzie mógł podołać tej, pracy, która tutaj w tem przedłożeniu Wysokiemu Senatowi jest podana do wiadomości z prośbą o uchwalenie. Każde powiększenie nietylko nie daje gwarancji możności przeprowadzenia, ale napewno przeprowadzone nie będzie i ponieważ uchwalanie sum, które następnie nie będą mogły być zrealizowane, jest niepraktyczne, dlatego imieniem Rządu proszę, ażeby Wysoki Senat zechciał przyjąć projekt rządowy tak, jak on był przedłożony Sejmowi, odrzucając poprawki Sejmu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kopciński:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SKopciński">Wysoka Izbo! A jednak my nie jesteśmy przekonani wywodami p. Wicepremjera. My, siedzący na lewicy, niezmiernie cieszymy się, że w projekcie inwestycji są umieszczone rzeczy, które już od kilku lat wymagały załatwienia w tych dziedzinach, które tyczą się oświaty, nauki i t. d. A jednak nie zostało nic przygotowane, jak p. Wicepremjer oświadczył, do zaczepienia choćby, do zaczęcia w tej niezmiernie ważnej dziedzinie jaką jest szkolnictwo powszechne. Przecież nie kto inny, ale obecny Rząd ku ogólnemu zadowoleniu demokracji polskiej w tej sprawie wszczął na serjo sprawę jednolitej szkoły powszechnej. Przygotowania te były zrobione przez p. Wicepremjera, kiedy był ministrem oświaty, były w dalszym ciągu prowadzone przez ministra Dobruckiego i pojawiły się w formie projektu ustawy. A ja się pytam, czy możliwem jest załatwienie tej sprawy drogą ustawy, jeżeli nie przystąpimy natychmiast do budowy szkół powszechnych? I śmiem twierdzić, że żadna ustawa nie pomoże i przeciwnicy ustawy, choćby była uchwalona i stała się ciałem na papierze, będą mieli rację wtedy, kiedy szkoła powszechna nie otrzyma przedewszystkiem gmachu. Dlatego też zapoczątkowanie tego ważnego działu prac budowlanych w Polsce jest dla nas kwestją istnienia, czy nie istnienia demokratycznej szkoły dla szerokich warstw ludności.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#SKopciński">Czy można to robić w prowizorjum budżetowem? Otóż przecież szkoły powszechne budują samorządy, chyba, że Rząd nie zechce samorządom udzielać na to funduszów, bo innej drogi ja w Polsce dotychczas nie widzę, tylko że szkoły powszechne budować będą samorządy, Które otrzymają pewne fundusze od Rządu. Gdy chodzi o przygotowanie pod tym względem, to śmiem twierdzić, że wiele miast i miasteczeK mają gotowe plany i czekają, nie mając funduszów na budowę szkół. Dlatego przypuszczam, że i w tym kwartale budżetowym te fundusze mogą być wyzyskane.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#komentarz">(P. Wicepremjer Bartel: Poprawki mówią o szkołach po wsiach, Sejm uchwalił 25 miljonów dla wsi.)</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#SKopciński">Zresztą niewątpliwie i tam, gdzie niema przygotowanych planów i przygotowań do budownictwa, gdy się pojawią fundusze, to to zachęci gminy, ażeby poszły energicznie w tym kierunku. Z. tego względu my jednak będzięmy głosować za utrzymaniem tej poprawki Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#SKopciński">Chciałbym dodać małą uwagę co do art. 5–5 miljonów złotych na cele kulturalne. Artykuł ten nie mówi, kto ma rozporządzać temi funduszami.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#komentarz">(Wicepremjer Bartel: Prezes Rady Ministrów.)</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#SKopciński">Chodzi mi o to, czy słusznem jest pomijanie Ministerstwa Oświecenia. Ten resort był ostatnim resortem w Polsce. Czy nie słuszniej byłaby, ażeby wszystkiemi sprawami, dotyczącemi kultury i nauki rozporządzał ten resort, do którego to należy? Jeżeli ten resort jest słaby, należy go wzmocnić, aby mógł te rzeczy załatwić skutecznie. Wniosków żadnych pod tym względem nie stawiani, tylko chciałem tę rzecz podkreślić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszałek">Nikt głosu więcej nie żąda, przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#Marszałek">Mamy zmiany proponowane przez Komisję Skarbowo-Budżetową do projektu ustawy o nadzwyczajnych inwestycjach państwowych (dr. nr 2).</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Marszałek">Do art. 1.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#Marszałek">1) Punkt 6 skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#Marszałek">2) W punkcie 7 wyrazy: „Na budowę szkół powszechnych po wsiach… 25.000.000” — skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#Marszałek">3) w punkcie 8 wyrazy: „Na odbudowę wsi po zniszczeniach wojennych — 2 miljony złotych” — skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#Marszałek">Jeżeli nie usłyszę innej propozycji, będziemy głosować en bloc.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#komentarz">(S. Serg. Kozicki: Sprzeciwiam się.)</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#Marszałek">W takim razie będziemy głosowali punkt po punkcie.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#Marszałek">Punkt 1: Punkt 6 — skreślić. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Większość — przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#Marszałek">Punkt 2: W punkcie 7 wyrazy: „Na budowę szkół powszechnych po wsiach… 25 miljonów zł” — skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#Marszałek">Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Większość — przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#Marszałek">Punkt 3: w punkcie 8 wyrazy: „Na odbudowę wsi po zniszczeniach wojennych 2 miljony zł” skreślić. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Większość — przyjęty. Wszystkie wnioski zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#Marszałek">Wobec wyniku głosowania kwotę 130.000.000 trzeba zredukować o 42 milj. do wysokości pierwotnego brzmienia projektu rządowego. Z temi zmianami ustawa została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#Marszałek">Jest rezolucja posła Schreibera, która brzmi jak następuje; „Senat wzywa Rząd, aby z przeznaczonej na cele kulturalne i oświatowe sumy 5 milj. przeznaczył odpowiednią kwotę na cele kulturalne i oświatowe żydowskie”.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#komentarz">(S. Rogowicz: To jest dla wszystkich narodowości.)</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#komentarz">(S. Schreiber: Na papierze.)</u>
+ <u xml:id="u-42.17" who="#komentarz">(S. Koerner: Prosimy o głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-42.18" who="#komentarz">(Głos: Wczoraj Pan Wicepremjer oświadczył, że to jest przeznaczone dla wszystkich narodowości.)</u>
+ <u xml:id="u-42.19" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej rezolucji, aby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.20" who="#Marszałek">Nadeszły następujące wnioski.</u>
+ <u xml:id="u-42.21" who="#Marszałek">Wniosek senatorów z klubu Ukraińsko-Białoruskiego i innych w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowego przeciwko s. Bazylemu Roguli — odsyłam do Komisji Regulaminowej i Nietykalności Poselskiej.</u>
+ <u xml:id="u-42.22" who="#komentarz">(S. Bohdanowicz: Panie Marszałku, prosimy o przyjęcie nagłości tego wniosku i proszę o głos dla uzasadnienia nagłości.)</u>
+ <u xml:id="u-42.23" who="#Marszałek">S. Bohdanowicz ma głos dla uzasadnienia nagłości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SBohdanowicz">Wysoki Senacie! Nagłość tego wniosku jest sama przez się jasna, z samej treści tego wniosku. Wniosek ten brzmi, jak następuje:</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#SBohdanowicz">„Dnia 27 lutego r. b. sąd okręgowy w Nowogródku skazał b. posła na Sejm Bazylego Rogulę z art. 129 na 2 lata ciężkiego więzienia za przemówienie na wiecu sprawozdawczym poselskim w Nowogródku w maju 1924 r.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#SBohdanowicz">Jako środek zapobiegawczy do uprawomocnienia tego wyroku sąd zastosował do s. Roguli areszt i osadził go w więzieniu nowogródzkiem.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#SBohdanowicz">Przeciwko wyrokowi sądu I instancji s. Rogula złożył skargę apelacyjną, wobec czego wyrok ten nie jest jeszcze uprawomocniony, 11 marca r. b. Rogula został wybrany na senatora Rzeczypospolitej Polskiej z okręgu województwa nowogródzkiego, lecz nie może wykonywać swego obowiązku senatora z przyczyny aresztowania.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#SBohdanowicz">Wobec powyższego niżej podpisani wnoszą:</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#SBohdanowicz">Wysoki Senat uchwalić raczy:</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#SBohdanowicz">a) zwolnienie s. Bazylego Roguli z aresztu prewencyjnego;</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#SBohdanowicz">b) zawieszenie postępowania karno-sądowego przeciwko senatorowi Rzeczypospolitej Polskiej Bazylemu Roguli aż do czasu wygaśnięcia mandatu.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#SBohdanowicz">Do tego wniosku muszę jeszcze dodać, że sąd okręgowy w Nowogródku uchwalił zwolnienie s. Roguli za kaucją 10.000 zł., więc jeżeliby s. Rogula miał te pieniądze, to już w tem posadzeniu brałby udział i siedziałby tu wśród Panów. Ale on nie ma pieniędzy, więc musi jeszcze siedzieć w więzieniu i podczas ferji świątecznych.</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#SBohdanowicz">Proszę Wysokiego Senatu, aby nagłość tego wniosku była przyjęta i proszę o uzupełnienie dzisiejszego posiedzenia tym wnioskiem i o przyjęcie meritum tej sprawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad nagłością tego wniosku. Proszę Panów, którzy są za nagłością tego wniosku, aby wstali. Stoi większość, wniosek jako nagły odsyłam do Komisji Regulaminowej</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#komentarz">(Głos: Prosimy o rozpatrzenie na dzisiejszem posiedzeniu meritum tej sprawy.)</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#komentarz">(Głos: Panie Marszałku, nagłość uchwalona, prosimy o merytoryczną rozprawę.)</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#Marszałek">Wniosek został odesłany do Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja s. ks. Tatomyra i tow. z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie nieprzyjmowania dziatwy gr.- kat. obrządku do powszechnej szkoły im. A. Mickiewicza i im. Orzeszkowej w Samborze, Interpelacja s. ks. Tatomyra i tow. z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Poczt i Telegrafów w sprawie nadużyć kontraktowego kierownika urzędu pocztowego w Łące, pow. Samborskiego, Interpelacja s. ks. Tatomyra i tow. z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niezatwierdzenia przez starostwo w Samborze, woj, lwowskie, wyboru naczelnika gminy w Łące Szlacheckiej.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja s. s. Związku Ludowo-Narodowego do p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie orzeczeń przewodniczącego Komisji Mieszanej na Górnym Śląsku z ramienia Ligi Narodów p. Calondera, które przekraczają jego kompetencje, a godzą w prawa podstawowe Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja s. Kuźmin i tow. z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zawieszenia w urzędowaniu naczelników gmin prawnie wybranych w Daniłowcach i Bohdanówce, pow. zborowskiego woj. tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#komentarz">(S. Bohdanowicz: Proszę o głos w sprawie formalnej)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#Marszałek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SBohdanowicz">W sprawie formalnej mam zaszczyt powiedzieć co następuje. Nagłość wniosku przyjęta była przez Senat. Przecież prosiłem w takim razie, aby tą sprawą był uzupełniony dzisiejszy porządek dzienny i żeby ta sprawa była rozpatrzona merytorycznie, ponieważ od tego zależy czy s. Rogula będzie siedział podczas ferji, czy nie. Prosiłbym albo ten mój wniosek przyjąć, albo wyjaśnić dlaczego on nie jest rozpatrywany.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#komentarz">(S. Rodowicz: Kwestja jest przesądzona uchwałą Senatu. Wniosek bez protestu odesłano do komisji. Chyba, że kolega stawi wniosek o reasumcję uchwały).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#Marszałek">Jest wniosek o reasumcję uchwały. Kto jest za wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#Marszałek">Wpłynął jeszcze wniosek senatorów Klubu Ukraińskiego w sprawie zmiany regulaminu obrad Senatu — odsyłam go do Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się około 20 kwietnia. Panowie otrzymają pisemne zawiadomienia.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 18 m. 5.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..085d71a
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
@@ -0,0 +1,50 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00003-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 3)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 3)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">3</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">6_003_000046498.odt</note>
+ <date>1928-05-07</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SAchmatowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Achmatowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGodlewski" role="speaker">
+ <persName>S. Godlewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SThullie" role="speaker">
+ <persName>S. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKopciński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..cea9b36
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,97 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 1 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 2 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Przed porządkiem dziennym złożą ślubowanie następujący senatorowie: Brzeziński Tomasz i Godlewski Stanisław, Proszę p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SekretarzsKopciński">„Ślubuję uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości” S. Brzeziński: Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SGodlewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Zgodnie z zapowiedzią moją na ostatniem posiedzeniu, porządek dzienny został Panom zakomunikowany pisemnie. Obecnie na wniosek kilku klubów proponuję uzupełnienie tego porządku dziennego, mianowicie wniesienie jako punkt 3: sprawozdania Komisji Regulaminowej o wniosku senatorów z Klubu Ukraińsko-Białoruskiego o zawieszenie postępowania karno-sądowego przeciwko senatorowi Bazylemu Roguli.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SJanuszewski">Proszę o głos w sprawie porządku dziennego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SJanuszewski">Prosiłbym, ażeby odłożyć do następnego plenarnego posiedzenia Senatu punkt 1 porządku dziennego, to znaczy wybór czterech członków Trybunału Stanu z tego powodu, że kluby jeszcze się nie porozumiały dostatecznie co do kandydatów, Na miejsce tego punktu prosiłbym wstawić sprawę s. Roguli.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Jest wniosek s. Januszewskiego, ażeby punkt 1 odłożyć do następnego plenarnego posiedzenia. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, ażeby wstali. Większość — wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszałek">Drugi punkt: wybór 2 członków i 1 zastępcy Komisji Kontroli Długów Państwa. Czy są jakie wnioski w tej sprawie?</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#komentarz">(S. Gliwic: W sprawie Komisji Kontroli Długów Państwa jest wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej. Komisja ta proponuje mianowicie senatorów Boguszewskiego i Januszewskiego jako członków Komisji Kontroli Długów Państwa i senatora Everta, jako zastępcę)</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#Marszałek">Czy są jeszcze inne wnioski?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SThullie">Prosimy o głosowanie kartkami.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">S. Thullie proponuje głosowanie kartkami. Czy Panowie się na to zgadzają?</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy.)</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszałek">Proszę pp. Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#Marszałek">Czy wszyscy Panowie Senatorowie oddali kartki? Wobec tego, że kartki oddane, proszę pp. Sekretarzy o obliczenie głosów.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#Marszałek">Głosowało senatorów 95, białych kartek oddano 25, przeto ważnych głosów było 70. Absolutna większość stanowi 36. Otrzymali głosów, jako członkowie Komisji Kontroli Długów Państwa: s. Boguszewski 69, s. Januszewski 69, Jako zastępcy otrzymali głosów: s. Evert 69, s. Szarski 1 głos. Wobec tego są wybrani: s. Boguszewski i s. Januszewski 69, s. Januszewski 69. Jako zastępcy szewski, jako członkowie, s. Evert, jako zastępca.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#Marszałek">Przystępujemy do załatwienia wniosku senatorów Klubu Ukraińsko-Białoruskiego o zawieszenie postępowania karno-sądowego przeciw s. Bazylemu Roguli.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#Marszałek">Sprawa ta była oddana do Komisji Regulaminowej. Głos ma sprawozdawca tej komisji, s. Achmatowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SAchmatowicz">Z polecenia Komisji Regulaminowej mam zaszczyt zreferować Wysokiej Izbie okoliczności sprawy, dotyczącej zgłoszonego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SAchmatowicz">Dnia 22 maja 1924 r. na wiecu w Nowogródku ówczesny poseł na Sejm, a obecnie obrany na senatora, Bazyli Rogula, wygłosił przemówienie wyraźnie antypaństwowego charakteru. Był za to oddany pod sąd i sąd sprecyzował faktyczną stronę, jako trzy oddzielne przestępstwa, które podpadają pod art. 129 kodeksu karnego.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SAchmatowicz">Przyjęcie wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SAchmatowicz">Interpelacje.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SAchmatowicz">Otóż sąd uznał za ustalone następujące przestępstwa: że podburzał ludność białoruską do oderwania województw północno-wschodnich od Polski, mówiąc, że na kresach nie powinno być żadnej Polski, tylko Białoruś, że przy pomocy Białorusi sowieckiej Białorusini wyzwolą się z polskiego regime'u, że dopną celu, jeśli nie drogą ewolucji pokojowej, to drogą rewolucji i kończąc swoje przemówienia krzyknął: niech żyje niezależna Białoruś!; secundo, że nawoływał do nieuległości i przeciwdziałania obowiązującym w Polsce ustawom przez niepłacenie podatków i wymierzonych kar, do uchylania się od powszechnego przymusu szkolnego, oraz do wypędzenia osadników wojskowych, którym Państwo nadało ziemię na kresach i tertio nawoływał do nienawiści pomiędzy ludnością białoruską a Polską, przedstawiając tę ostatnią jako gnębicielkę i wyzyskiwaczkę ludności białoruskiej.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SAchmatowicz">Sąd okręgowy zbadał szereg świadków i na podstawie zeznań 8 świadków przyszedł do wniosku, że te trzy oskarżenia zostały całkowicie udowodnione. Stosując trzy części: 1, 3 i 6, art. 129 kodeksu karnego Sąd wymierzył s. Roguli łączną karę dwóch lat ciężkiego więzienia z pozbawieniem wszystkich praw. Po wydaniu wyroku sąd okręgowy zadecydował zaaresztować Rogulę, żeby przeszkodzić mu w uchylaniu się od sądu i wymiaru kary. Na tę decyzję Rogula złożył skargę incydentalną do sądu apelacyjnego w Wilnie i sąd apelacyjny złagodził środek zapobiegawczy, zastępując bezwzględny areszt kaucją w wysokości 10.000 zł., której to kaucji Rogula nie zdążył złożyć i do dzisiejszego dnia jest w areszcie.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SAchmatowicz">Komisja Regulaminowa po rozważeniu tej sprawy, najpierw była przekonana widocznie, że to jest zbrodnia, jednak po szczegółowem i głębokiem rozważeniu okoliczności sprawy, mając na względzie, że jak widać z motywacji sądu okręgowego, Rogula w przeciągu 4 lat następnych swojem postępowaniem poprawnem zupełnie się zmienił, zaniechał wszelkiej przestępnej działalności i jak widać ze stosunku rządu sowieckiego Rogula jest przez niego ścigany, jako osoba, która z punktu widzenia Rosji bolszewickiej działa przeciw niej, — wobec tego Komisja Regulaminowa, widząc, że w ideologji s. Roguli nastąpił poważny zwrot, że są wątpliwości co do tego, czy on szczerze wygłaszał takie mowy, tembardziej, że w roku 1924 najbardziej panoszyła się ta akcja, niestety poselska, skierowana wyłącznie do zaskarbienia sobie popularności w masach — z tych wszystkich względów Komisja Regulaminowa zadecydowała postępowanie karno-sądowe względem senatora Bazylego Roguli zawiesić aż do wygaśnięcia mandatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Jest wniosek Komisji Regulaminowej Senatu: Postępowanie karno-sądowe przeciwko senatorowi Bazylemu Roguli zawiesić aż do czasu wygaśnięcia mandatu senatorskiego.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, aby wstali. Stoi większość, wniosek jest przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#Marszałek">Porządek dzienny wyczerpany. Proszę p. Sekretarza o odczytanie interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie zastanowienia śledztwa przez Prokuraturę Państwową w Samborze przeciw Iwanowi Ortyńskiemu w Ortynicach pow. Samborskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Poczt i Telegrafów w sprawie nieprzyjęcia do służby funkcjonarjusza Andrzeja Daszo.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie reaktywowania szkoły powszechnej w Milnie, pow. Zborowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Rolnictwa i Dóbr Państwowych w sprawie odmawiania przez Bank Rolny pożyczek długoterminowych dla ludności rolniczej z powiatów, w których w czasie wojny światowej zniszczone zostały księgi tabularne.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie sprzecznego z ustawami wprowadzenia języka utrakwistycznego do szkoły powszechnej w gminie Hrusiatycze, pow. Bobrka, woj. lwowskiego oraz sprzecznego z ustawami orzeczenia kuratorjum okręgu lwowskiego w tym samym przedmiocie.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie niewłaściwego postępowania kierownika szkoły powszechnej w Bykowie, pow. Samborskiego, p. Franciszka Mareczka.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińsko-Białoruskiego do p. Ministra Robót Publicznych w sprawie bezprawnej ekshumacji zwłok prawosławnych z cmentarza prawosławnego w Baranowiczach i przeniesienia ich na cmentarz niemiecki.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Skarbu w sprawie nieprzyznania i niewypłacania dodatku letniskowego urzędnikom sądowym i skarbowym i nauczycielom w Zaleszczykach, woj. tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zachowania się delegata starostwa w Tłumaczu; woj, stanisławowskiego, p. referendarza Tabęckiego w Tłumaczu przy wyborach zwierzchności gminnej w Pałahiczach pow. tłumackiego, woj. stanisławowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezpodstawnego odwołania wyboru zwierzchności gminnej w Petryłowie, pow. tłumackiego, woj. stanisławowskiego przez p. referendarza Tabęckiego w Tłumaczu.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#SekretarzsKopciński">Wnioski Klubu Ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#SekretarzsKopciński">Odesłanie do Komisji.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatora dr. Schreibera i tow. z Koła Żydowskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie sprzecznego z Konstytucją ogłoszenia konkursu przez starostę w Horodence.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów. Proszę p. Sekretarza o odczytanie wniosków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SekretarzsKopciński">Wniosek senatorów Klubu Ukraińskiego w sprawie ściągania podatków gruntowych od ludności wiejskiej w miesiącach przedżniwnych od marca do sierpnia włącznie każdego roku.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SekretarzsKopciński">Wniosek senatorów Klubu Ukraińskiego w sprawie doraźnej pomocy dla głodującej ludności rolniczej, nawiedzonej klęską gradobicia w pow. Zborowskim.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SekretarzsKopciński">Obydwa te wnioski prześlę do Komisji Skarbowo-Budżetowej,</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SekretarzsKopciński">Przed zakończeniem posiedzenia pragnąłbym jeszcze zwrócić uwagę pp. Senatorów na konieczność zapisywania się na liście obecności, ażeby potem nie zachodziły nieporozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SekretarzsKopciński">O terminie następnego posiedzenia, które odbędzie się prawdopodobnie za miesiąc, otrzymają pp. Senatorowie zawiadomienia.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SekretarzsKopciński">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 55).</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..e32a0a9
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
@@ -0,0 +1,83 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00004-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 4)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 4)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">4</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_004_000005700.odt</note>
+ <date>1928-06-20</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHorbaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Horbaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoerner" role="speaker">
+ <persName>S. Koerner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMotz" role="speaker">
+ <persName>S. Motz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosner" role="speaker">
+ <persName>S. Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogula" role="speaker">
+ <persName>S. Rogula</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWodziński" role="speaker">
+ <persName>S. Wodziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksAlbrecht" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Albrecht</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKopciński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekPosner" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..7ce8378
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,572 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 2 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 3 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Kamieniecki i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Proszę o głos w sprawie porządku dziennego.)</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SRogowicz">Proponuję przesunięcie punktu 1 porządku dziennego na punkt ostatni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Izba o tem zadecyduje.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Do biura Senatu wpłynęły dwa podania o urlopy: s. Godlewskiego o urlop do dnia 1 Iipca i s. Pepłowskiego o urlop dwu miesięczny. W myśl art. 74 regulaminu obrad Senatu podaję to do wiadomości Wysokiej Izbie celem uchwalenia tych urlopów. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę za załatwioną pozytywnie.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">P. s. Rogula ma złożyć ślubowanie. Proszę p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SekretarzsKopciński">„Ślubuję uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SRogula">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Jest wniosek, ażeby pierwszy punkt porządku dziennego przenieść na koniec.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Nie, Panie Marszałku, zupełnie zdjąć z porządku dziennego.)</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#komentarz">(S. Rogowicz Ja postawiłem wniosek o przesunięcie na ostatni punkt.)</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#Marszałek">Czy Senat zgadza się na przesunięcie? Załatwione.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#Marszałek">Przystępujemy do 2 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy w sprawie zmiany przepisów ustawy postępowania cywilnego, dotyczących zabezpieczenia powództw i egzekucji wyroków przeciw związkom komunalnym w okręgach sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie. Jako sprawozdawca ma głos s. Wodziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SWodziński">Wysoki Senacie! Projektowana nowelizacja ustawy postępowania cywilnego dotyczy tylko trzech artykułów i pozornie jest mało istotna, mianowicie dotyczy art. 1291, 1295 ze znakiem 1 i 1614. Art. 1291 i 1614 są prawie równobrzmiące. Art. 1291 przed wojną obowiązywał na całym terenie państwa rosyjskiego z wyjątkiem b. Królestwa, art. 1614 obowiązywał w b. Królestwie. Obecnie pierwszy artykuł obowiązuje tylko w okręgu sądu apelacyjnego w Wilnie, a drugi w okręgach sądów apelacyjnych w Warszawie i w Lublinie. Artykuły te różnią się tylko pod jednym względem, właściwie kilkoma słowami; obydwa mówią, że niedopuszczalne jest zabezpieczenie powództwa, w którem pozwanym jest Skarb Państwa, i niedopuszczalne jest zaopatrzenie wyroku w rygor tymczasowego wykonania, z wyjątkiem spraw, dotyczących nieruchomości, gdzie pewne rodzaje zabezpieczenia są dopuszczalne. I tu jest różnica między jednym a drugim artykułem. Różnica polega na tem, że drugi artykuł, obowiązujący obecnie w okręgach sądów apelacyjnych w Warszawie i Wilnie, przewiduje jeszcze jako zabezpieczenie wniesienie ostrzeżenia hipotecznego.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SWodziński">Trzeci artykuł, 1395 ze znakiem 1, mówi o tem, że wykonanie wyroków II instancji w sprawach, w których jest pozwany Skarb Państwa, jest niedopuszczalne przed upływem terminu kasacji, względnie przez rozpoznaniem sprawy przez Sąd Najwyższy.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SWodziński">Nowelizacja polega na tem, ażeby te przywileje, dotyczące Skarbu Państwa, rozciągnąć również na związki komunalne i w rezultacie formalnym cała poprawka sprowadza się do tego, że w odnośnych miejscach, gdzie mówi się o Skarbie Państwa, dodaje się „i związki komunalne”; „przeciw związkom komunalnym”. Projektodawcy naturalnie ożywieni byli najlepszemi intencjami pod adresem samorządu, jednak ustawa ma szereg wad. Jest ona niewytworna nawet pod względem formalno-prawnym, a to dlatego, że powstała wskutek pewnych trudności w pewnym konkretnym wypadku. Mianowicie, miasto Lublin nie mogło wykonać swych zobowiązań, stwierdzonych wyrokami dwóch instancji, i nie wiem, czy wyzyskało wszystkie środki prawne, dopuszczalne na mocy postępowania cywilnego w poprzednich redakcjach, bo takie środki prawne były, czy też po nieudałem wyzyskaniu tych środków prawnych zwróciło się do Sejmu i powstał odnośny projekt. Otóż projekt ten nie jest elegancki pod względem prawnym, bo nie jest uzgodniony z innemi artykułami ustawy postępowania cywilnego. Mianowicie pod art. 1282 są uwagi, które część związków komunalnych pod tym względem już zrównał ze Skarbem Państwa, więc należałoby coś z temi uwagami zrobić, bo stają się zupełnie bezprzedmiotowemi. Następnie nie wyczerpuje ten projekt zagadnienia, gdyż z jednej strony powiada, że w żadnych sprawach zabezpieczenie powództwa przeciw związkom komunalnym nie jest dopuszczalne, między innemi w sprawach z protestowanych weksli, i widocznie przez przeoczenie zapomniano, że oprócz zwykłej drogi sądowej jest jeszcze uproszczona droga postępowania z weksli protestowanych, mianowicie klauzula egzekucyjna. Art. 161 ze znakiem 2) brzmi, że na mocy aktu notarjalnego względnie na mocy weksla protestowanego można bez wezwania stron uzyskać klauzulę. Więc jest tu pewna niekonsekwencja. Z jednej strony w normalnym trybie, gdzie pozwany staje w sądzie, sąd na podstawie weksla protestowanego nie może wyroku opatrzyć w rygor tymczasowego wykonania, z drugiej zaś strony bez wezwania związku można uzyskać wyrok, który w pewnym trybie, mianowicie po wyczekaniu trzech dni od dnia doręczania nakazu wykonawczego przez komornika, może być wykonany.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SWodziński">Następnie jest szereg luk w tej ustawie. Między innemi, zdaje mi się, wbrew widocznej intencji projektodawców, projekt poszedł zbyt daleko. Mianowicie istnieje powództwo, gdy Skarb Państwa i związki komunalne, jakkolwiek są pozwanemi, nie są atakowani, lecz atakujący. Mam tu na myśli sprawy, przewidziane w dwóch artykułach ustawy postępowania cywilnego, mianowicie w art. 1092 i 1197 w sprawach o wyłączeniach. Magistrat kieruje egzekucją na podstawie wyroków, względnie na podstawie własnego orzeczenia do ruchomości, względnie nieruchomości i zajmuje ruchomości nie dłużnika, lecz osoby trzeciej. Osoba trzecia, według przepisów obowiązującej ustawy postępowania cywilnego nie ma innej drogi, jak wytoczenie przeciw Magistratowi powództwa o wyłączenie. I normalnie takie powództwo jest bezprzedmiotowe, o ile nie jest zabezpieczone. Normalnie powód żąda zabezpieczenia powództwa przez zajęcie własnych rzeczy celem uniemożliwienia sprzedaży ich przez licytację do czasu prawomocnego wyroku. Nie sądzę, aby projektodawcy mieli na myśli uniemożliwienie zabezpieczenia powództw tego rodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SWodziński">To jedno. A następnie, proszę Wysokiego Senatu, ustawa projektowana świetnie reguluje i usuwa trudności, które powstały w konkretnym wypadku w Lublinie, bo o ten Lublin chodzi, ale zapomina się o tem, że tworzy się normę ogólną, że ta ustawa będzie regulowała nietylko ten wypadek lubelski, lecz szereg innych wypadków na przyszłość. Łatwo sobie wyobrazić, że żaden związek komunalny nie będzie mógł zdyskontować weksli przy tej ustawie w tej formie, w jakiej była przyjęta przez Sejm. To będzie zupełnie wykluczone, chyba że sobie poszuka żyranta, ale żyranta znowu nie znajdzie ze względu na to, że ten żyrant nie będzie miał gwarancji, że w drodze uproszczonej bądź co bądź, w drodze procesu wekslowego uzyska należność. Czy związki komunalne będą mogły uzyskać jakikolwiek kredyt na podstawie obligu w postaci aktu notarjalnego? Również nie, a to dlatego, że przecież jeżeli związek komunalny z tych lub innych przyczyn będzie narażony na pewne trudności płatnicze, wierzyciel będzie musiał wyczekać trzy instancje, co w praktyce stanowi rok, dwa albo i znacznie więcej.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#SWodziński">Można na to powiedzieć: Jakże jest w innych państwach? I na innych terenach Polski przecież jest inaczej. Jakże jest w stosunku do Skarbu Państwa? Naturalnie ten zarzut nie będzie istotny. Przedewszystkiem pretensje, jeżeli chodzi o Skarb Państwa, są emanacją autorytetu władz państwowych i tego domniemania, że Skarb Państwa złych spraw nie ma, następnie, że Skarb Państwa będzie honorował swe własne zarządzenia w postaci wyroków sądowych. Co się zaś tyczy związków komunalnych, to proszę Wysokiego Senatu, przecież jesteśmy w odmiennem położeniu. Zarządy komunalne mają pewne tradycje i w samej organizacji samorządów komunalnych są gwarancje, że zobowiązania ich będą wykonywane należycie.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SWodziński">Więc z tego względu Komisja Prawnicza poszła na pewien kompromis, mianowicie uznała, że do pewnego stopnia jest słuszne niewykonywanie wyroków II instancji przeciw związkom komunalnym do czasu upłynięcia terminu kasacyjnego, względnie do czasu rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy, a to dlatego, że przecież Sąd Najwyższy bardzo często uchyla wyroki II instancji i później oddala powództwo. Po egzekucji wyroku związek komunalny może być narażony na to, że tych pieniędzy, które zapłaci z powodu wyroku pierwotnego, nie otrzyma, bo płatnik okaże się niewypłacalnym. To zasadniczo jest słuszne. Komisja Prawnicza stanęła na tem stanowisku, że nie należy zabezpieczać powództwa zwróconego przeciw związkom komunalnym dlatego, że jest to niepotrzebne. Związek komunalny w rezultacie wcześniej czy później zapłaci, z wyjątkiem tych spraw, w których, jak powiedziałem, związki komunalne są atakujące z wyjątkiem spraw, przewidzianych w art. 1092 i 1197.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SWodziński">Następnie, jako ogólną normę, zdaniem Komisji Prawniczej, należy przyjąć, że jest niedopuszczalne opatrywanie wyroków w rygor tymczasowego wykonania i niedopuszczalne jest wykonanie wyroków II instancji przed upływem terminu kasacyjnego, z wyjątkiem dwóch wypadków, przewidzianych w art. 595 i z wyjątkiem spraw weksli protestowanych i z obiegów notarjalnych. To są dwa wyjątki i poprawki, proponowane przez Komisję Prawniczą, kierują się tylko do tego, mianowicie zdaniem Komisji Prawniczej, unieszkodliwiają one tę ustawę i usuwają trudności, któreby napewno powstały w razie przyjęcia ustawy według projektu sejmowego. Poprawki te są identyczne przy art. 1291 i 1614 dlatego, że artykuły te są jednakowe. Poprawki brzmią jak następuje: „Dozwolone jest również w sprawach przeciwko zarządowi skarbowemu i związkom komunalnym zabezpieczenie powództw, wytaczanych na zasadzie art. 1092 i 1197 U. P. C.,” — to jest w sprawach o wyłączenie „oraz wstrzymanie egzekucji na skutek skarg, wnoszonych trybem art. 965 U. P. C.” — to jest analogiczna rzecz. „Dozwolone jest także w sprawach przeciwko związkom komunalnym nadawanie wyrokom rygoru tymczasowego wykonania w wypadkach, przewidzianych w art. 595 U. P. C. — to jest w wypadkach, kiedy powództwo oparte jest na akcie notarjalnym — i w art. 1291 ze znakiem 1, który mówi, że wyrok II instancji jest niewykonalny do czasu upływu terminu kasacyjnego” Otóż Komisja Prawnicza wnosi poprawkę, że nie dotyczy to spraw, w których pozwany jest związek komunalny. Artykuł ten dosłownie brzmi: „Artykuł ten nie ma zastosowania w sprawach, wymienionych w art. 595 U. P. C., w których pozwanym jest związek komunalny”. Proszę Wysoki Senat o przyjęcie projektu ustawy z poprawkami, dokonanemi przez Komisję Prawniczą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Wobec tego, że nikt się nie zapisał do dyskusji, przystępujemy do głosowania. Proszę wziąć do ręki odbitki nr. 4 i 7.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszałek">Do art. 1 są cztery poprawki. Poprawka 1) brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#Marszałek">Art. 1291 U. P. C. uzupełnić na końcu następującym przepisem (przed uwagą):</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#Marszałek">„Dozwolone jest również w sprawach przeciwko zarządowi skarbowemu i związkom komunalnym zabezpieczenie powództw wytaczanych na zasadzie art. 1092 i 1197 U. P. C. oraz wstrzymanie egzekucji na skutek skarg, wnoszonych trybem art. 965 U. P. C. Dozwolone jest także w sprawach przeciwko związkom komunalnym nadawanie wyrokom rygoru tymczasowego wykonania w wypadkach, przewidzianych w art 595 U. P. C.”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#Marszałek">Poprawka 2) brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#Marszałek">W uwadze do art. 1291 U. P. C. wyrazy: „przewidzianych w uwadze 2 do art. 1289” zastąpić przez: „przewidzianych w uwadze 3 do art. 1289”.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#Marszałek">Przystępujemy do 3) poprawki:</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#Marszałek">Art. 12951 U. P. C. uzupełnić w końcu następującym przepisem (przed uwagą):</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#Marszałek">„Artykuł ten nie ma zastosowania w sprawach, wymienionych w art. 595 U. P. C., w których pozwanym jest związek komunalny”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, ażeby wstali. Większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#Marszałek">Przystępujemy do czwartej zmiany, w art. 1614:</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#Marszałek">Art. 1614 U. P. C. uzupełnić na końcu następującym przepisem:</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#Marszałek">„Dozwolone jest również w sprawach przeciwko zarządowi skarbowemu i związkom komunalnym zabezpieczenie powództw, wytaczanych na zasadzie art. 1092 i 1197 U. P. C. oraz wstrzymanie egzekucji na skutek skarg, wnoszonych trybem art. 965 U. P. C. Dozwolone jest także w sprawach przeciwko związkom komunalnym nadawanie wyrokom rygoru tymczasowego wykonania w wypadkach, przewidzianych w art. 595 U. P. C”.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, ażeby wstali. Większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#Marszałek">Do art. 2 niema poprawek, uważam ten artykuł za przyjęty. Zatem cała ustawa z uchwalonemi zmianami została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#Marszałek">Przechodzimy do 3 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na rok 1928/29 (druk sejmowy nr 80 i odbitka nr 5 oraz druk Senatu nr 2.) Jako sprawozdawca ma głos s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Osiągnięcie istotnej równowagi w naszym budżecie, którą zawdzięczamy własnym wysiłkom, jest epokowem zdarzeniem w historji Państwa. Jest to skarb, którego strzec musimy i chronić tak, jak każdy swe zdrowie: jeżeli Państwo chce żyć, budżet jego musi być w równowadze. Jeśliby wydatki przewyższać miały dochody, to groziłaby nam śmierć. Widzieliśmy to już wtedy, gdy wskutek deficytów drukowano pieniądz papierowy, a w potopie inflacji zaczęło tonąć i Państwo i wszystko. Równowaga budżetowa umożliwiła stabilizację wartości pieniądza, a więc i stabilizację życia gospodarczego, a co za tem idzie, stosunków społecznych. Od tej chwili gospodarcza izolacja Polski się skończyła i Państwo nasze, politycznie bardzo już wzmocnione, mimo swe niewielkie bogactwo kapitałowe stanęło w rzędzie mocarstw jako wybitna jednostka. Uznała to też dzisiaj cała zagranica. A budżet tego mocarstwa wynosi netto 2,6 miljarda zł., czyli 300 miljonów dolarów! I dziwić się tylko można, że takiemi środkami prowadzi się największe gospodarstwo, to jest gospodarstwo Państwa, jeżeli tylko dla ilustracji przytoczę, że wysokość spadków, przypadłych we Francji w jednym 1926 r., wynosiła 12 miljardów franków, t. j. 4 miljardy złotych, a więc i 60% całego naszego budżetu. Atoli wedle stawu grobla; narazie musimy być skromni, a dumni z sanacji finansów, czekać chwili, kiedy i my będziemy w stanie wydawać na cele Państwa i społeczeństwa, co nasi sąsiedzi na zachodzie. A chwila ta, wierzę w to mocno, kiedyś przyjdzie. Warunkiem zaś tego oszczędność, powściągliwość i ofiarność, tak, by dochody Państwa rosły szybciej, niż jego wydatki, by Skarb zbierał rezerwy, bez których żadne gospodarstwo ostać się nie może. Dopiero oparty na silnych rezerwach będzie budżet mógł sprostać tym wszystkim żądaniom, których spełnienia żąda się ledwie po dwóch latach równowagi z niejednej strony.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SSzarski">Preliminarz, przedłożony Sejmowi przez Rząd, był niezwykle ostrożny, bardzo realny i elastyczny, albowiem przewidywał dochody znacznie niższe niż rzeczywiste dochody ubiegłego roku, a co do wydatków trzymał się poniżej wydatków rzeczywistych. Elastyczność budżetu, na którą tak wielki nacisk kładł zawsze wielki nasz minister skarbu, który chociaż rządził budżetem obcym, był wielkim Polakiem, Juljan Dunajewski, objawiała się w tem, że dochody, preliminowane niesłychanie ostrożnie, zawierały właśnie rezerwy, które na kształt silnego fundamentu potrafią utrzymać gospodarkę skarbową nawet wtedy, gdyby przyszły złe czasy. Zarzucano preliminarzowi rządowemu, że jest rozdęty; oczywiście, porównany z budżetem roku zeszłego wykazuje on rzeczywiście wzrost, ale nie zapominajmy, że budżet, uchwalony zeszłego roku, obowiązywał w roku, w którym rozdęło się i to zupełnie zdrowo całe życie gospodarcze. Rok 1927 był rekordowy i byłoby wprost nienaturalne, gdyby wobec zwiększonych cyfr produkcji spożycia i obiegu pieniężnego tylko cyfry budżetu miały pozostać na tym poziomie, na którym stały w budżecie zeszłorocznym. Wykonanie budżetu, trzymane w tych granicach, byłoby odbiegło od rzeczywistości i odbiegło też, ale, co podkreślić należy, daleko więcej po stronie dochodów, niż rozchodów. To też racjonalna gospodarka wydatkowa roku zeszłego, która mimo wyższych cyfr była produktywna, doprowadziła do tego, że budżet zakończył się nadwyżką, która, wynosząc 214 milj., przewyższała o 40% nadwyżkę z 1926 na 1927. Powrót do dwumiljardowego budżetu jest wykluczony, wykluczyło go życie.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SSzarski">Zarzucano, że takiego budżetu jak preliminowany, nie potrafi znieść nasze życie gospodarcze. Nie twierdzę, żeby ciężar był lekki, ze względu na nasze ubóstwo, ale bez wielkiej przesady powiedzieć sobie musimy, żeśmy wykonanie budżetu roku zeszłego znieśli, że wśród tego powodziło się przecież lepiej i że w końcu musimy, jeżeli chcemy ugruntować Państwo, ponosić dla niego ofiary. Nie będę tu wcale wyliczał, ale zaznaczę tylko, że płaciliśmy daniny do skarbów zaborczych nie niniejsze. Daniny nie są instytucją sympatyczną, nie lubią ich nawet bardzo wysoko stojące narody, nietylko Polacy, o których to pięknie pisze Bobrzyński w swej Historji Polski; że przy wszystkich jednak wspaniałych zaletach nie płacili podatków. Jest to już wrodzone człowiekowi, że chętnie tylko płaci dobrowolnie i gdy ktoś świadczy mu wzajemnie, a nie przymusowo.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SSzarski">Nie zapominajmy jednak, że podatki nie są właściwie niczem innem, jak premją asekuracyjną, która nas chroni przed największem niebezpieczeństwem, osłabieniem Państwa. Pełne kasy państwowe, nadwyżki budżetowe pochodzą z podatków, a te wyrabiają nam kredyt i zaufanie w świecie. Oto prawdziwe znaczenie podatków w dzisiejszych czasach. Są one czemś więcej, niż składkami na utrzymanie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SSzarski">Zarzucano dalej, że linja rozwojowa może się załamać. Mamy za sobą istotnie dwa lata pomyślności gospodarczej, której rozpęd był nieraz zadziwiający. Przełom gospodarczy łączy się z przełomem psychicznym. Pewne warunki polepszenia istniały już dawniej, ale nie mogły się wyładować z powodu wielkiej nieufności, spowodowanej chwiejnością władzy. Dopiero z nastaniem istotnie silnej władzy zaczęły one działać, co znalazło wyraz latem roku 1926 w poprawie, a później w faktycznej stałości naszego pieniądza. Nie będę wyliczał cyfr, obrazujących te linję rozwojową, umieściłem je w sprawozdaniu, a szereg prac wybornych, wydanych przez Rząd, maluje je jeszcze jaskrawiej. Postawię sobie tylko pytanie, czy społeczeństwo preliminarz ten zniesie. Otóż nawet patrząc w przyszłość optymistycznie, nie można się spodziewać, by linja rozwoju szła i w najbliższej przyszłości w równej szybkości, jak dotąd. Prawdopodobnie stanie ona, ale uwzględnił też to preliminarz, przewidując o ćwierć miljarda niższe dochody, niż rzeczywiste roku zeszłego. Przypuszczać zaś, by sytuacja gospodarcza mogła spowodować spadek dochodów poniżej tych nisko preliminowanych, byłoby już prawdziwym defetyzmem. Niema poszlak, któreby wskazywały na to, że będziemy szli w rozwoju na dół; przypuszczać należy, myśląc trzeźwo, że pozostaniemy na dotychczasowej linji, a wtedy dochody zostaną osiągnięte, a nawet, jak to wskazałem w sprawozdaniu, możemy się spodziewać wyższych, gdyż tak w cłach, jak w podatku dochodowym, jak też i w monopolach tkwią w preliminarzu rządowym prawdziwe rezerwy.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SSzarski">Zarzuca się, że jest zanadto wielkie obciążenie podatkowe. Wielu nawet twierdzi i czytamy to bardzo często, że jeżeli w roku zeszłym tak silnie i obficie wpływały podatki, to był to wynik wyciśnięcia ostatniego grosza ze społeczeństwa; siła płatnicza ludności wskutek tego osłabła, płace robotnicze są niskie, ceny będą rosły, brak kredytu; jest on drogi, bilans handlowy jest bierny, a wreszcie i żniwa zapowiadają się źle.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SSzarski">Co się tyczy ciężarów publicznych i podatków, to w kilku słowach wspomniałem moje zapatrywania w tym względzie. Nie będę powtarzał cyfr, ograniczę się tylko do kilku charakterystycznych danych.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SSzarski">Czy ciężar podatkowy jest nieznośny, o tem nie rozstrzygają tak bardzo cyfry obciążenia na głowę, tak samo, jak o drożyźnie nie rozstrzyga poziom cen, lecz stosunek dochodów do cen. Jeżeli chcemy się oprzeć na cyfrach statystyki, musimy porównać obciążenie podatkowe w stosunku do dochodu społecznego. Otóż obciążenie to wzrosło wszędzie po wojnie. Wynosiło ono, względnie wynosi:</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SSzarski">Po wojnie 1913,1925–1924 w Austrji 16,9%, 17,3% w Francji 14%, 17–20% w Anglji 11,4%, 22% na Węgrzech 13–14%, 17–19% Francuzi płacą dziś wszystkich podatków, inclusive podatki komunalne, dwa razy tyle, co przed wojną (60 miljardów franków papierowych, t. j. 12 miljardów franków złotych). Wysokość dochodu społecznego w Polsce nie jest znana dokładnie; jeżeli ocenia się ją na 10–15 miljardów, to ciężar danin i monopoli państwowych bez podatków komunalnych na podstawie wpływów za rok ubiegły (2,292 milj. zł.) wynosi 15,28%, a bez monopoli 10%, jest zatem niższy, niż nawet w Austrji.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SSzarski">Obciążenie to nie jest jednak równomiernie rozłożone. Skargi na obciążenie podatkowe pochodzą głównie z tego nierównomiernego rozkładu. Już sam Rząd w motywach do przedłożeń podatkowych przyznał, że z małemi wyjątkami drobni rolnicy nie opłacają u nas żadnych podatków bezpośrednich, oprócz bardzo niskiego podatku gruntowego, tak, że obecnie olbrzymia część obywateli przyczynia się tylko w niskim stopniu do utrzymania Państwa. Istotnie, z dochodu, ustalonego do podatku dochodowego (bez Śląska), tylko 17%% przypadło na dochód z gruntów, a 62,6% na handel i przemysł. Gdy sobie uprzytomnimy, że dochód ten na r. 1926 ustalony został na okrągło 1.830 milj. zł., a na rok bieżący preliminuje się według wpływów lat ubiegłych tytułem utargu ze sprzedaży wyrobów tytoniowych, spirytusu, wódki i losów loteryjnych okrągło 1.300 milj. zł., to gdyby ten dochód ustalony został na r. 1927 dobrze ponad 2 miljardy, nasuwa się pytanie, czy jest możliwe, by społeczeństwo, fatujące 2 a nawet 2% miljarda złotych dochodu, mogło 1.300 milj. zł. poświęcić tylko na tytoń, wódkę i grę na loterji. Wprawdzie ogromna ilość konsumentów tych artykułów należy istotnie do warstw, słusznie zwolnionych od płacenia podatku dochodowego, jednak przeciwstawienie tych cyfr jaskrawo dowodzi, że przecież zawsze jeszcze ogromna ilość dochodów bez powodu wolna jest od podatku. Racjonalne rozłożenie ciężarów podatkowych jest postulatem gospodarczym pierwszego znaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SSzarski">Jeżeli weźmiemy obciążenie na głowę, to ono istotnie rośnie, ale nie zapominajmy, że jeżeli weźmiemy statystykę od roku 1924, od tego czasu wartość pieniądza spadła, to znaczy ceny poszły w górę, a zatem, ażeby zapłacić cyfrę wyższą nominalnie, niż w r. 1924, w każdym razie mniej trzeba dóbr sprzedać, a szczególnie płodów rolniczych, niż dawniej.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SSzarski">Kto jednak ponosi te ciężary podatkowe? Możemy powiedzieć zupełnie szczerze, że ponosi je przedewszystkiem miasto, a z własności ziemskiej głównie własność większa, własność mniejsza jest mniej obciążona. Odnosi się to przedewszystkiem oczywiście do podatków bezpośrednich. Monopole, podatki pośrednie i inne ponosi cała ludność.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SSzarski">Przypatrzmy się, jak przedstawia się wzrost i rozwój podatków bezpośrednich, podatków pośrednich i monopoli, obciążających całą ludność. Otóż biorąc rok 1924 za punkt wyjścia, widzimy, że w roku 1927 podatki pośrednie wzrosły o 88%, a bezpośrednie o 114%, czyli, że mamy znaczny wzrost podatków bezpośrednich, jednak stosunek podatków pośrednich do bezpośrednich jest lepszy, bo gdy w roku 1924 podatki pośrednie i monopole były dwa razy wyższe na głowę, niż podatki bezpośrednie, to w roku 1927 stosunek się poprawił, podatki bezpośrednie stoją do podatków pośrednich w stosunku, jak 1:1,88.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SSzarski">Ustosunkowanie obciążenia podatkami bezpośredniemi a pośredniemi, jak wiadomo, jest wielkim problemem socjalnym. Twierdzi się, że podatek pośredni obciąża tylko pozornie płacących go, bo jest przerzucany i obciąża spożywców, dalej, że podatki bezpośrednie trafiają w kapitał, podatki pośrednie w pracę, a antydemokratyczny jest system podatkowy, który obciąża pracę. Jednakowoż statystyka dowodzi, że mimo to po wojnie zwyciężyły podatki pośrednie.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SSzarski">Biorąc statystykę budżetów zagranicznych, przekonywamy się że podatki pośrednie stanowią dziś filar dochodów państwowych. Dlaczego to się stało? Stało się to poprostu dlatego, że percepcja podatków pośrednich jest łatwiejsza i że podatki pośrednie, płacone w cenie, nie kłują w oczy i nie wywołują tych zawiści i waśni, jak podatek bezpośredni, Porównanie z zagranicznemi budżetami dowodzi, że podatki pośrednie u nas mniejszą odgrywają rolę, niż w budżetach zagranicznych. W Austrji np. podatki pośrednie, cła i monopole stanowią 64% (u nas 48%), podatki bezpośrednie 25% wszystkich dochodów budżetowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SSzarski">Jeżeli wrócimy teraz do tych wszystkich ciemnych stron budżetu, właściwie do tych ciemnych stron życia gospodarczego, na które zwracają uwagę przeciwnicy preliminarza, to przekonamy się, że może zarzuty te nie są słuszne. Przecież mamy cyfry, które wskazują, że spożywamy więcej, a w tej sytuacji ceny, choć wzrosły, ponieważ musiały wrosnąć wskutek zaprowadzenia stałej waluty, jednak nie skakały tak, jak to widzieliśmy przedtem.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SSzarski">Realna wartość płac robotniczych, które z pewnością nie są zadowalające, byłbym pierwszym, któryby temu przeczył, wskazuje faktycznie zwyżkę choć niewielką, w porównaniu z r. 1925. Przytoczyłem w sprawozdaniu przykładowo płace górników na Górnym Śląsku, przeciwstawiając im wskaźniki, na podstawie obliczeń, udzielonych mi z Górnego Śląska, z czego się okazuje, że gdy ceny wzrosły o 30%, to płace robotnicze wzrosły o 60%. Dlaczego tak się stało? Dlatego, że przemysł pracował rentownie, a od rentowności pracy w przemyśle zależy ostatecznie powodzenie robotników i płaca. Musi być tak, bo, proszę Wysokiej Izby, abstrahując od wszystkich elementów i doktryn ekonomicznych, musimy sobie powiedzieć, że jeżeli jakiś przedsiębiorca potrafi tylko tyle wydostać z swego zajęcia, iż pokryje koszta produkcji i to, co jest potrzebne do życia, to nie pozostaje mu nic, z czegoby sobie stworzył kapitał; kapitał powstaje z uzyskanych zysków z pracy, tylko ten kapitał odłożony stwarza oszczędności, te oszczędności to kapitalizacja, powiększenie produkcji, tańsza produkcja i niższe ceny.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#SSzarski">Dotykam tu najważniejszego problemu życia gospodarczego w Polsce. Słyszymy z wszystkich stron, i słusznie, że jest lepiej, znacznie lepiej, ale brak nam czegoś jeszcze, t. j. kapitału. Zupełnie słusznie. Brak nam kapitału dlatego, żeśmy go stracili podczas wojny, a po wojnie wskutek inflacji, ale oprócz tego Polska wogóle i złączone dziś jej dzielnice nigdy przecież nie należały do krajów wielkiego kapitału; Polska była zawsze krajem uboższym. Ale jestem przekonany, że nie będziemy tego kapitału posiadali w obfitości i później, jeżeli nie będzie on przenosił odpowiedniej renty. Pozostaje to w związku z przypływem kapitałów. Musimy sobie powiedzieć, że dopóki istnieje dzisiejszy ustrój społeczny — czy on jest dobry, czy zły, nie wiem, ale istnieje, dopóki kapitał rządzi w świecie, kapitał ten płynie tam, gdzie ma bezpieczeństwo i rentę. Przez renesans polityczny u nas, przez stabilizację waluty stworzyliśmy dla kapitału bezwzględne bezpieczeństwo, musimy teraz się starać, aby nie w sposób, który zasługuje na krytykę, lecz w sposób rozumny i godziwy zapewnić kapitałowi rentę. Jestem przekonany, że kapitał zagraniczny wtedy większej mierze przypłynie.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#SSzarski">Przypływ kapitału zagranicznego posiada dla nas jeszcze inne wybitne znaczenie, pominąwszy te rozważania czysto gospodarcze, a mianowicie z punktu widzenia skompensowania ujemności naszego bilansu handlowego. Dotknę tu znowu tematu, którym zajmuje się u nas całe społeczeństwo. Obawa przed ujemnym bilansem handlowym jest u nas poprostu psychozą. Nie zgadzam się tu może z wieloma i chociaż przyznaje, że nie jest rzeczą korzystną, ażeby bilans handlowy był bierny, jednak nie przywiązuję do tego tak kolosalnej wagi i nie widzę w tem tak strasznego niebezpieczeństwa. Powtarzałbym się w wysokim stopniu i byłbym z pewnością, jak zresztą jestem, ale byłbym tem więcej nudny gdybym tłumaczył, że ta bierność bilansu handlowego jest koniecznością i to dodatnią. Wysoka Izba wie, że pominąwszy może ostatni miesiąc, maj, saldo bilansu handlowego jest uszlachetniające dlatego, że składa się z towarów, które służą jako surowce do produkcji, i z środków produkcji. Jeżeli kupiec, czy producent nabywa surowce i narzędzia produkcji, to chyba nie jest pozbawiony zdrowego rozsądku, żeby wydawał pieniądze na zakup tego, czego mu nie potrzeba. Widocznie zatem potrzebujemy tych surowców i tych narzędzi produkcji, ażeby powiększyć naszą wytwórczość, i dlatego to saldo nie jest niebezpieczne. Byłoby oczywiście szkodliwe, gdybyśmy sprowadzali rzeczy, które wprost konsumujemy, albo które nam są zbędne. Ale są kraje, które na taki zbytek nietylko sobie pozwalają, lecz pozwalać sobie muszą, gdyż jako kraje wierzycielskie inkasować swych wierzytelności nie mogą inaczej, jak tylko towarami. Polska, która jest krajem dłużniczym i na długo takim krajem pozostanie, czynić tego nie może i prowadzić musi swój handel zagraniczny na tej linji, na której dziś prowadzi, chociażby z saldem ujemnem.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#SSzarski">Przeprowadzę tu dowód, że ujemność naszego bilansu handlowego jest produktywna, w kilku cyfrach rażących. Mianowicie miesięczny przywóz wynosił w tysiącach ton: rud żelaznych w 1924 r. 21,6, w 1927 r. 69,1. Biorę jeszcze jeden taki przykład rażący. Nawozów sztucznych w 1924 r. 19,3, w 1927 r. 47,9. Więcej nie przytaczam, bo te 2 cyfry kłują wprost w oczy i wykazują, że import nasz jest czysto produktywny.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#SSzarski">Ale źródło obaw o bilans handlowy tkwi nie w rozważaniach gospodarczych, lecz w obawach o walutę. Ponieważ w r. 1925, kiedy się złoty załamał mieliśmy za sobą dłuższy okres bilansu handlowego ujemnego i szerzy się obawa, żeby też znowu to się nie powtórzyło, bo mamy przecież bilans handlowy ujemny. Otóż pod tym względem dyskusja jest zamknięta. Złoty załamał się w roku 1925 nie wskutek ujemnego bilansu handlowego, lecz dlatego, że nasz pieniądz został zarażony emisją pieniądza papierowego. Gdyby w roku 1925 finanse Państwa były w porządku, gdyby wydatki odpowiadały dochodom, a nie były wyższe od nich, kto wie, czy wtedy nie bylibyśmy pokryli tak samo ujemnego bilansu handlowego kredytami, jak go dziś ze skutkiem pokrywamy i pokrywać będziemy, na co wskazuje fakt, że rezerwy Banku Polskiego mimo bilansu handlowego biernego nieznacznie, bardzo nieznacznie się zmniejszają.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#SSzarski">Dwa słowa o rolnictwie, które wymaga omówienia dla oceny sytuacji. Wykazałem w sprawozdaniu, jak dalece rolnictwo wpływa na nasze życie gospodarcze, jak bilans handlowy jest wprost zależny od wyniku żniw, jak od siły nabywczej ludności rolniczej zależne jest powodzenie naszego życia gospodarczego, jak dopiero z chwilą, kiedy ceny artykułów przemysłowych nie prześcigały cen artykułów rolniczych, lecz ceny artykułów rolniczych podskoczyły szybciej, niż ceny artykułów przemysłowych, ludność rolnicza, rolnicy mogli konsumować więcej, co wywołało poprawę gospodarczą. Z wszystkich czynników ujemnych jedyny może czynnik, który istotnie zasługuje na rozwagę i zdaje się być usprawiedliwiony, to obawa i troska o zbiory. Zbiory nie zapowiadają się dobrze i z pewnością nie oddziała to korzystnie na naszą sytuację gospodarczą, ale proszę Wysokiej Izby, i to z naciskiem podkreślić muszę i proszę, żeby wszyscy członkowie tej Wysokiej Izby na chwilę się zastanowili nad tem, jaka jest różnica między niebezpieczeństwem złych zbiorów dziś, a tem niebezpieczeństwem wtedy, kiedyśmy się znajdowali w stanie płynności stosunków, wywołanej chwiejnością wartości pieniądza. W owym czasie złe żniwa groziły załamaniem całego życia gospodarczego, a dziś jest to zupełnie wykluczone, dlatego że waluta jest stała, budżet jest zrównoważony i posiadamy rezerwy, na których przedtem nie mogliśmy się oprzeć. Jeżeli zatem żniwa wywołają ujemne skutki, to będziemy mieli do czynienia z zwykłem odchyleniem się konjunktury gospodarczej, z którem się liczyć każdy musi i z którem, jak wspomniałem na początku, liczyć się musiał i liczył się też preliminarz rządowy.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#SSzarski">Mając to wszystko na oku i stwierdzając raz jeszcze, że trzeźwość jest treścią, a rzeczywistość podstawą rządowego preliminarza, dochodzi się do konkluzji, że jego wykonanie nie przyniesie rozczarowań, lecz raczej przynieść może w niektórych pozycjach wyższe dochody. Warunkiem urzeczywistnienia tych przypuszczeń jest jednak surowa administracja wydatków, ochrona zebranych z lat poprzednich rezerw budżetowych i racjonalniejsze rozłożenie ciężarów podatkowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#SSzarski">Chciałbym się jak najbardziej streszczać. Zanim przystąpię do szczegółowego omawiania budżetu, chciałbym jeszcze słowem wspomnieć o złem rozłożeniu podatków.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#SSzarski">Jest tu mojem zdaniem niesłuszne, jeżeli są warstwy i klasy, które przypuszczają, że można z niesłusznego rozdziału ciężarów podatkowych ciągnąć jakie korzyści. Tak nie jest. Czasy się zmieniają. Jeżeli jedne klasy obciąża się zanadto silnie, to ciężar taki nie do zniesienia przerzucony zostanie na inne klasy. Misterny organizm gospodarczy rozdziela go na wszystkich. Czyli zatem nie lepiej, ażeby a priori rozłożyć ciężar podatkowy w miarę możności świadczeń, niż obciążać nim pewne klasy i zwalniając inne, wywoływać zawiść i niepokoje gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#SSzarski">Odrzucenie ostatnich przedłożeń podatkowych w Sejmie, które właśnie dążyły do usunięcia istniejącego u nas, a bardzo rozwiniętego systemu ulg, a tem samem do korektury nierównomiernego rozkładu podatków bezpośrednich, dowodzi, że doktryny polityczne opanowują jeszcze zawsze kwestję natury czysto gospodarczej, wskutek czego skarbowi odmawia się dochodów, które mu są niezbędnie potrzebne. Polityka ta łatwo sprowadzić może na manowce, gdyż są wydatki, które muszą być poniesione, a do tych należą chyba bezsprzecznie wydatki na polepszenie bytu urzędników, którzy wśród wszystkich pracowników są najgorzej sytuowani.</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#SSzarski">W dyskusji nad budżetem na rok 1928/29 wysunął się też w Sejmie na pierwszy plan problem poprawy bytu urzędników. Realna wartość płac urzędniczych w połowie 1927 była o 25% niższa, niż w pierwszej połowie 1925, a w lutym r. 1928, mimo wypłaty t. zw. jednorazowych zasiłków, poziom realny wartości tych płac pozostał jeszcze o 10% niższy, niż w r. 1925. Dla ilustracji podnieść natomiast należy, że wartość realna płac robotniczych w lutym b. r. była o 5% wyższa, niż w pierwszej połowie r. 1925. Wobec tych cyfr problem urzędniczy stał się piekącym. Rząd w drugiej połowie r. 1927 podwyższył pobory, wypłacając wspomniany jednorazowy zasiłek w wysokości 15% miesięcznej płacy. Zarządzenie to miało jednak charakter prowizoryczny; definitywne uregulowanie kwestji urzędniczej musi oczywiście nastąpić w drodze ustawowego unormowania uposażeń. Podwyżka wydatków budżetowych, związana z tą nieuniknioną reformą, wynosić będzie około 200 milj. zł. i wymaga, co się samo przez się rozumie, zapewnienia nowych, a trwałych dochodów państwowych. Dochody te miały zrealizować przedłożone w maju b. r Sejmowi rządowe projekty, tyczące się podatku gruntowego, budynkowego i majątkowego. Pierwsze dwa z tych projektów odrzucił jednak Sejm wbrew wszędzie obowiązującej praktyce już w pierwszem czytaniu, wskutek czego i trzeci, odnoszący się do podatku majątkowego, został przez Rząd wycofany. Definitywne uregulowanie doniosłej sprawy urzędniczej musiało wiec być niestety na razie odłożone. Ponieważ jednak sprzeciwiałoby się to zasadom najprostszej sprawiedliwości, gdyby pobory urzędnicze w bieżącym roku były niższe, niż w roku zeszłym, stało się nieodzownem utrzymać przynajmniej narazie w mocy wypłatę wspomnianych już kilkakrotnie t. zw. zasiłków jednorazowych, które jednak nie były przewidziane ani w projekcie prowizorjum budżetowego na czas od 1 kwietnia do 30 czerwca b. r., ani też w preliminarzu na r. 1928) 29. Prowizorjum budżetowe (ustawa z 31 marca 1928 r. Dz. Ust. Rz. P. nr 43. Poz.: 419) dlatego w art. 2 utrzymało w mocy wypłatę zasiłku na pierwszy kwartał roku budżetowego 1928, a nowy art. 5 projektu ustawy skarbowej na r. 1928 (29, uchwalonej przez Sejm, upoważnia Ministra Skarbu do wypłaty tych zasiłków przez cały rok budżetowy 1928/29. Wydatek z tą wypłatą połączony wynosi 130 milj. za cały rok. Wydatek ten, jak wspomniano, nie jest przewidziany w budżecie, wskutek czego upoważnienia Rządu do wypłaty zasiłków projekt ustawy skarbowej uzależnia oczywiście od uzyskania pokrycia z nowych lub zwiększenia się wpływów z istniejących źródeł dochodowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#SSzarski">Prowizoryczne to, a ponadto w istocie warunkowe załatwienie tej pierwszorzędnej sprawy jest zupełnie niezadowalające. Definitywne uregulowanie istotnie nędznych poborów urzędniczych jest rzeczą nieodzowną, ale wymaga stworzenia nowych stałych źródeł dochodów. Ponieważ ich narazie nie otworzono, Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu nie miała innego wyboru, jak przyjąć uchwałę Sejmu, co uczynić mogła tem łatwiej, że silnie ufundowana sytuacja Skarbu i waluty, jakoteż pewność, że Minister Skarbu, tak jak dotychczas i nadal z równym sukcesem trzymać będzie budżet w silnych karbach, ponadto że Sejm w najbliższej przyszłości będzie przecież musiał stworzyć nowe źródła dochodów państwowych, dają zupełną gwarancję, że zasiłek urzędniczy znajdzie całkowite pokrycie w dochodach roku bieżącego, nie naruszając w niczem równowagi budżetowej, A teraz, proszę Wysokiej Izby, chcę jeszcze przejść do krótkiej analizy cyfrowej preliminarza rządowego. Otóż preliminarz rządowy ustalał do chód w administracji na 1.500 milj., mówię w okrągłych cyfrach. W tem daniny 1.200 milj., przedsiębiorstwa 176 milj., monopole 836 milj., wszystkie dochody na 2,5 miljarda. Wydatki zaś ustalał na administrację na 2,4 miljarda, dopłaty do przedsiębiorstw na 19.800.000, razem na 2.478 milj. Jeżeli porównamy cyfry w tym schemacie, który w sprawozdaniu przedstawiłem, a który może jest interesujący, to się przekonamy, że administracja pracuje z deficytem 946 milj. Nie jest to zadziwiające, bo żadna administracja, prócz skarbowej, nie przynosi właściwie dochodów. Przedsiębiorstwa dają nadwyżkę 156 milj., monopole 836 milj. Z globalnego przeciwstawienia tych cyfr wynika w preliminarzu rządowym nadwyżka 47 milj.</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#SSzarski">Połowa dochodów państwowych płynie z danin publicznych, z podatków, ceł, należytości, 1/3 z monopoli, 1/10 z dochodów administracyjnych i wreszcie 7% z przedsiębiorstw. Właściwa administracja pokrywa z własnych dochodów, 61,5% swych wydatków, resztę wydatków pokrywają dochody z monopolów. Monopole stanowią zatem filar naszego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#SSzarski">Że względu na brak czasu nie będę tu przytaczał odnośnych cyfr w budżetach innych państw, wskażę tylko że co do monopolów zajmujemy w Europie pierwsze miejsce, gdyż partycypacja monopolów we wszystkich dochodach budżetowych jest w Polsce najwyższa. U nas wynosi ona 33%, gdy tymczasem w Rumunji wynosi 17%, we Włoszech 14%, w Austrji 15%. Są zaś kraje, w których monopole nie istnieją, np. Anglja i Belgja.</u>
+ <u xml:id="u-9.30" who="#SSzarski">Jakżeż teraz szeregują się dochody budżetowe według swej wysokości? Otóż, jeżeli przypatrzymy się tym dochodom, to zobaczymy, co oczywiście jest jasne, że na czele wszystkich ministerstw kroczy Ministerstwo Skarbu, dając blisko 53% wszystkich dochodów państwowych. Drugie miejsce zajmuje właściwie też Ministerstwo Skarbu, to jest monopol spirytusowy, który przynosi 15,8% wszystkich dochodów Państwa. Na trzeciem miejscu znajduje się monopol tytoniowy, przynoszący 14,6%, następnie idą lasy państwowe, ale tylko z 3%, później koleje państwowe z 2,9%, monopol solny 1,7% i reszta ministerstw, a na ostatniem miejscu figuruje dopiero monopol zapałczany. Interesującym jest fakt, że monopol zapałczany wskutek tego nie posiada jako źródło dochodów Państwa najmniejszego znaczenia. Cały ten dochód wynosi 8 milj. na przeszło 2.600 milj., czyli 0,3%. Natomiast podnieść należy, że dochody z kolei państwowych, które w roku zeszłym wynosiły tylko 2% dochodów, w tym roku wynoszą 3%. Wogóle przedsiębiorstwa państwowe zaczynają odgrywać w dochodach budżetowych poważniejszą rolę.</u>
+ <u xml:id="u-9.31" who="#SSzarski">Jeżeli teraz zszeregujemy wydatki Państwa brutto w kolejności ich wysokości, to zobaczymy, że na czele stoją wydatki na koleje państwowe. Wynoszą one blizko 30% wszystkich wydatków brutto. Na drugiem miejscu jest Ministerstwo Spraw Wojskowych z 15,6%, na trzeciem Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 7,8%, później idzie monopol tytoniowy, spirytusowy, długi państwowe, które wysuwają się w tym roku na czoło przedewszystkiem ze względu na pożyczkę stabilizacyjną. Później Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Poczta i Telegraf, Ministerstwo Robót Publicznych, Renty Inwalidzkie, Ministerstwo Skarbu, Sprawiedliwość, Emerytury, Opieka, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Loterję Państwowe, Monopol Solny, Senat i Sejm zajmują bardzo dalekie miejsce, bo wymagają tylko 0,2% wszystkich wydatków państwowych, a na ostatniem miejscu jest Mennica — 0,3%. Okazuje się więc, że największy wydatek przypada na koleje, które jednakowoż pochłaniając 30% wszystkich wydatków, dają tylko 3% dochodów. Wprost odwrotnie jest z Ministerstwem Skarbu. Ministerstwo Skarbu kosztuje Państwo 2,7% wydatków, a przynosi 53% dochodu.</u>
+ <u xml:id="u-9.32" who="#SSzarski">Jeżeli wreszcie zszeregujemy wszystkie wydatki netto, to obraz troszkę się zmieni, mianowicie na czele idzie Ministerstwo Spraw Wojskowych, potem Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Długi Państwowe na trzeciem miejscu, a na ostatniem miejscu Prezydjum Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-9.33" who="#SSzarski">Jak wyglądają te wydatki w państwach zagranicznych, nie będę tem Wysokiej Izby trudził. Przyznaję, że wydatki na Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego są u nas znaczne, wynoszą bowiem 15% wszystkich wydatków netto, gdy naprzykład w Anglji, oczywiście, struktura administracyjna Anglji jest inna, ale na linję rozwoju polityki wydatkowej rzucają i te cyfry pewne znamienne światło — wynoszą one tylko 8%, a mamy kraje, jak np, Austrja, gdzie wydatki te wynoszą tylko 3%. Więc wydatek na wyznania i na oświatę jest u nas dość znaczny.</u>
+ <u xml:id="u-9.34" who="#SSzarski">Kilka uwag chciałbym poświęcić wydatkom na obronę Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.35" who="#SSzarski">Koszta obrony Państwa, jeżeli weźmiemy jako podstawę porównania wydatki brutto, są stosunkowo niskie. Procentowy udział tych wydatków w wydatkach netto natomiast jest wyższy, niż gdziekolwiek indziej. Atoli równocześnie zwrócić trzeba uwagę na obciążenie budżetu kosztami oprocentowania i amortyzacji długów państwowych. Bardzo poważna wysokość tych pozycyj w budżecie Anglji, Francji, Belgji i Włoch wynika z wydatków wojennych; a więc wydatków na obronę Państwa. Znaczniejszą część tych pozycyj należałoby właściwie doliczyć do wydatków na obronę państwa, a wtedy ujawniłoby się realne obciążenie ludności na cele wojskowe. Byłoby ono z pewnością znacznie wyższe, niż nasze, przyczem podnieść należy, że nasze długi państwowe nie mają nic wspólnego z wydatkami na armję. Toż samo da się powiedzieć i o pensjach wojennych, których procentowy udział w wydatkach np. we Francji i w Austrji jest znacznie wyższy, aniżeli w naszym budżecie. Według Publikacyj statystycznych Ligi Narodów Europa wydaje obecnie 2.200 milj. dolarów na cele wojskowe; wydatek Polski wynosi 83 miljony dolarów, t. j. 3,7% wszystkich wydatków Europy. Zdaje się, że udział procentowy armji polskiej w armjach europejskich jest większy, niż udział wydatków Polski w wydatkach Europy. Świadczyłoby to o ekonomji wydatkowej.</u>
+ <u xml:id="u-9.36" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-9.37" who="#SSzarski">Wreszcie ostatnie słowo o wydatkach produkcyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.38" who="#SSzarski">Tak często w dyskusji nad budżetem podnoszona kwestja nikłości wydatków produkcyjnych w porównaniu z konsumpcyjnemi nie da się załatwić prostem wskazaniem na cyfry budżetu, pominąwszy już fakt, że każdy budżet państwowy obciążony jest z natury rzeczy w lwiej części wydatkami na machinę administracyjną; a więc wydatkami osobowemi. Jeżeli przypatrzymy się wydatkom na administrację, to widzimy, że wydatki osobowe wynoszą 36,13%, wydatki rzeczowo-administracyjne 23,12%, wydatki specjalne 35,02%, a wydatki inwestycyjne istotnie tylko 5,73% wszystkich wydatków. Atoli wydatki rzeczowo-administracyjne są po większej części takie, z których korzysta przemysł i życie gospodarcze (szczególniej w Ministerstwie Spraw Wojskowych), a więc właściwie należą do wydatków produkcyjnych, których udział w wydatkach administracyjnych wynosi zatem łącznie z inwestycjami co najmniej 28%. W przedsiębiorstwach inwestycje wynoszą 308 milj. zł., czyli przeszło 17% wszystkich wydatków na tę część budżetu. W cyfrach bezwzględnych wynoszą preliminowane wydatki na cele produkcyjne:</u>
+ <u xml:id="u-9.39" who="#SSzarski">— w administracji inwestycyjne 140,7 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.40" who="#SSzarski">— w przedsiębiorstwach 308,3 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.41" who="#SSzarski">— w monopolach 21,5 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.42" who="#SSzarski">— razem 470,5 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.43" who="#SSzarski">Do tego dodać można choćby tylko połowę wydatków rzeczowo-administracyjnych 280,0 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.44" who="#SSzarski">Razem 750,5 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.45" who="#SSzarski">Z samego budżetu zatem kwota 3/4 miljarda zł. użyźnić ma życie gospodarcze. Ale na tem nie koniec. Wszak ustawa o nadzwyczajnych inwestycjach przeznacza z zapasów kasowych 88,6 milj. zł. na inwestycje (pozycja ta powinna była być objęta budżetem), tak że wydatki produktywne budżetowe i pozabudżetowe wynoszą razem około 840 milj. zł. Jest to, jak na nasze stosunki, bardzo pokaźna kwota, która nie może pozostać bez wpływu na życie gospodarcze i zdolność płatniczą ludności.</u>
+ <u xml:id="u-9.46" who="#SSzarski">Proszę Wysokiej Izby, tak wygląda preliminarz, przedłożony przez Rząd. Wykładnia moja tego preliminarza nie jest różowa, ale nie jest i czarna. Stoję na stanowisku, że kto czarno patrzy na świat, traci siłę i ochotę do czynu, a któż więcej powinien posiadać ochoty i siły do czynu, jak Polska, która stoi przecież przed nowym warsztatem?</u>
+ <u xml:id="u-9.47" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-9.48" who="#SSzarski">Musimy mieć wiarę, że i my potrafimy dojść tam, gdzie stoją już nasi zamożni i wielcy sąsiedzi. Warunków do osiągnięcia tego nie odmówiła nam Opatrzność, która hojną ręką Polskę zaopatrzyła w wielkie skarby, skarby te należy tylko ożywić. Do ożywienia tych skarbów potrzeba dwóch rzeczy: pracy i kapitału...</u>
+ <u xml:id="u-9.49" who="#komentarz">(S. Średniawski: I oświaty.)</u>
+ <u xml:id="u-9.50" who="#SSzarski">Wysoko trzeba cenić pracę, jako najwspanialszy wysiłek człowieka, chyba nieludzka istota może pogardzać pracą. Pracy należy się daleko idąca opieka, pracownikom należy się zapewnienie powodzenia w życiu,...</u>
+ <u xml:id="u-9.51" who="#komentarz">(Głos na ławach B.B.: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.52" who="#SSzarski">...atoli da się to osiągnąć tylko wtedy, jeżeli usuniemy stałą niezgodę między pracą a kapitałem. Bez zgodnego współżycia pracy i kapitału nie masz gospodarczego rozkwitu, bo nie masz wytwórczości. Rozsądny kapitał podaje rękę do zgody, gdyż wie, że tak, jak pracownicy nie mogą nic zarabiać bez udziału kapitału, tak i kapitał mało przynosi bez wysiłku pracy. Może fantazjuję osobiście, ale wierzę, że to będzie możliwe, a leży to w wysokim stopniu w interesie naszego młodego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.53" who="#SSzarski">Wniesiony przez Rząd preliminarz, który był przedmiotem dotychczasowych moich wywodów, jak wspomniałem, ustalał dochody okrągło na 2,5 miljarda, wydatki na 2,4 miljarda, nadwyżka dochodów wynosiła 47 miljonów. Uchwalony przez Sejm dnia 15 b. m. budżet ustala zaś dochody na 2,6 miljarda, wydatki na 2,5 miljarda i nadwyżkę na 126 miljonów. Zmiany te są dość znaczne, gdy się uwzględni, że zwiększają dochody o 130 milj., t. j. przeszło o 5%, wydatki o 50 milj., t. j. o 2%, a nadwyżkę o 80 miljonów, t. j. 167%. Na podwyższenie dochodów składają się, jeżeli wymienię tylko najważniejsze pozycje budżetu, nie będę nużył Wysokiej Izby wyliczaniem wszystkich, — podwyżka dochodów z ceł 50 milj., podwyżka dochodów z monopolu spirytusowego 20 milj., podwyżka dochodów z monopolu tytoniowego 20 milj., podwyżka z odsetek od ruchomego majątku państwowego 12% milj. Zwiększenie wydatków odnosi się do trzech Ministerstw, dwóch gospodarczych, Rolnictwa i Reform Rolnych, oraz do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-9.54" who="#SSzarski">Reszta różnic między preliminarzem rządowym a budżetem, uchwalonym przez Sejm, tłumaczy się skreśleniem szeregu mniejszych wydatków, względnie podwyżką podobnych dochodów, które uzasadnią referenci poszczególnych części budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-9.55" who="#SSzarski">W odróżnieniu od przedłożenia rządowego projekt ustawy skarbowej, uchwalony przez Sejm, upoważnia w art. 5 Ministra Skarbu do wypłaty kilkakrotnie wspomnianych już zasiłków urzędniczych do wysokości 130 milj. zł., dalej do wypłaty zasiłków dla inwalidów do wysokości 15 milj. zł., wreszcie w art. II liczba 2 do udzielania z zapasów kasowych kredytów w wysokości 100 milj. zł. z terminem dwunastomiesięcznym na cele podniesienia produkcji drobnego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.56" who="#SSzarski">Z wszystkich tych najważniejszych zmian preliminarza rządowego nie nastręczają powodu do uwag ani upoważnienie Ministra Skarbu do utrzymania w mocy wypłaty dodatków do uposażeń urzędniczych i zasiłków dla inwalidów wojennych, o czem już wspomniałem, ani też podwyżka odsetek z ruchomego majątku państwowego, wynikła z wstawienia do budżetu dywidendy akcyj Banku Polskiego, odsetek od kwoty 75 milj. zł., ulokowanej z zapasów kasowych w papierach wartościowych i odsetek od rezerwy skarbowej, pochodzącej z pożyczki stabilizacyjnej, a ulokowanej w Banku Polskim, jakoteż i podwyżki dochodów z kolei państwowych. Natomiast zwiększenie dochodów z ceł o poważną kwotę 50 milj., jakoteż z monopolu spirytusowego i tytoniowego po 20 milj. jest zmniejszeniem rezerw budżetowych, których niezbędność usprawiedliwiłem poprzednio. W szczególności, uwzględniając, że już preliminarz rządowy przewidywał w monopolu spirytusowym dochód o 40 milj. wyższy, podwyżka ta nie zdaje się być racjonalną. Zgoła zaś upoważnienie Ministra Skarbu do udzielania kredytów w wysokości 100 milj. na cele podniesienia produkcji drobnego rolnictwa nie wytrzymuje krytyki, gdyż pominąwszy już, że udzielanie kredytów z zapasów kasowych nie harmonizuje z postanowieniami ustawy stabilizacyjnej, na tak wielki wydatek niema pokrycia, albowiem zapasy kasowe, jak to już kilkakrotnie w sprawozdaniu z naciskiem podnoszono, muszą być w interesie utrzymania sprawnej gospodarki państwowej bezwarunkowo chronione. Znaczeniu rolnictwa i konieczności jego popierania poświęcono już szereg uwag, atoli popieranie to musi się liczyć z środkami Skarbu i nie może absolutnie osłabiać jego siły. Zresztą akcja rządowa na polu rolnictwa jest bardzo znaczna, choćby tylko wspomnieć o podwyższeniu kapitału Banku Rolnego na 100 milj. zł., jakoteż o uruchomieniu kredytów w listach zastawnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.57" who="#SSzarski">Z tego powodu obciążenie Ministra Skarbu takiem upoważnieniem nie zdaje się być oparte tylko na motywach rzeczowych. Toż samo powiedzieć można o obniżeniu szeregu koniecznych wydatków administracyjnych, oraz nieusprawiedliwionych niczem podwyżkach dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-9.58" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-9.59" who="#SSzarski">Słowem, wrażenie, które się odnosi po pobieżnem tylko przeglądnięciu uchwalonego przez Sejm budżetu, nie jest korzystne. Znacznej części tych zalet, które posiadał preliminarz rządowy, budżet uchwalony przez Sejm nie posiada. Jest to budżet, który stracił część swych rezerw, a więc elastyczność, a zawiera wydatki, chociaż może potrzebne, ale nie niezbędne, a więc takie, które ze względu na stan finansów nie powinne znaleźć w nim uwzględnienia. Stało się niestety inaczej, nad czem ubolewa Komisja Skarbowo-Budżetowa.</u>
+ <u xml:id="u-9.60" who="#SSzarski">Atoli budżet ten wpłynął do Senatu dopiero dn. 16 b. m. to jest zaledwie na dwa tygodnie przed upływem terminu prowizorjum budżetowego. O gruntownem rozpatrzeniu i roztrząśnieniu budżetu w tym krótkim czasie nie może być oczywiście mowy, a cóż dopiero budżetu, w którym bez żadnej wątpliwości należałoby poczynić szereg i to wybitnych zmian. Oprócz tego Komisja Skarbowo-Budżetowa musiała się liczyć z przykrą ewentualnością, że choćby znaczna część poprawek Senatu została przez Sejm przyjęta, a jedna tylko w Sejmie została odrzucona, ale nie wystarczającą ilością głosów (11/20), to w myśl ar., 24 regulaminu obrad Sejmu projekt ustawy skarbowej i budżetu upadłby w całości. W zupełnie podobnem położeniu znalazł się Senat przy uchwalaniu budżetu na r. 1924, także i wtedy Komisja Skarbowo-Budżetowa widziała się zniewoloną przedłożyć Senatowi wniosek o przyjęcie budżetu bez zmian. Komisja Skarbowo-Budżetowa stała więc przed dwiema alternatywami, albo poczynić w projekcie budżetu poprawki i narazić Państwo w danym a bardzo prawdopodobnym razie na zupełny brak budżetu, a więc uczynić koniecznem wniesienie do Sejmu zupełnie nowego budżetu, względnie prowizorjum budżetowego, albo też z ciężkiem sercem przyjąć uchwalony przez Sejm budżet bez zmian, by tem samem nie odraczać uchwalenia i tak spóźnionego budżetu. Z dwojga złego ostatnie jest bezwątpienia daleko mniejsze, zwłaszcza, że dotychczasowa, słusznie bardzo surowa administracja budżetu, wykonywana przez Ministerstwo Skarbu, daje zupełną gwarancję, że wykonanie i tego budżetu w niczem nie naruszy równowagi budżetowej i silnie ufundowanego stanu finansów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.61" who="#SSzarski">Z tych to z punktu widzenia państwowego niesłychanie ważnych powodów Komisja Skarbowo-Budżetowa występuje z wnioskiem o przyjęcie projektu ustawy skarbowej i preliminarza uchwalonego przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-9.62" who="#SSzarski">Pozostaje mi jeszcze do zreferowania ustawa skarbowa, której zmiany polegają na trzech upoważnieniach, z których dwa nie dają powodu do żadnych uwag, a trzecie poddałem już krytyce. Pozatem ustawa skarbowa nie wywołuje żadnych zastrzeżeń. Podnieść należy tylko, że chociaż fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw Wewnętrznych został z preliminarza przez Sejm skreślony, ustawa skarbowa zabrania przecież wyraźnie virement kredytów z tej części budżetu na fundusz dyspozycyjny.</u>
+ <u xml:id="u-9.63" who="#SSzarski">Na podstawie tych wywodów, Wysoki Senacie, stawiam w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu następujący wniosek:</u>
+ <u xml:id="u-9.64" who="#SSzarski">Wysoki Senat raczy przyjąć uchwalony przez Sejm projekt ustawy skarbowej i preliminarza budżetowego na rok 1928/29 bez zmian, jako też załączone rezolucje.</u>
+ <u xml:id="u-9.65" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">W sprawie formalnej głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszałek">Wysoko Izbo! Wobec tego, że Komisja Skarbowo-Budżetowa z rzadką zgodnością, bo prawie jednomyślnie stanęła na stanowisku przyjęcia budżetu tak, jak go uchwalił Sejm, przeto sądzę, że będę wyrazicielem wszystkich, jeżeli postawię wniosek formalny, aby połączyć dyskusję ogólną z szczegółową, oczywiście przy zastosowaniu dotychczasowego podziału czasu systemem de Hondt'a dla przemówień poszczególnych klubów. Sądzę, że w ten sposób oszczędzimy referatów co do poszczególnych ministerstw i dyskusja się skróci.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SKopciński">Proszę Wysokiej Izby, propozycja Komisji Skarbowo-Budżetowej przyjęcia budżetu bez zmian nie powinna, mojem zdaniem, przesądzać o formie dyskusji, dlatego, że chociaż przyjmiemy zgóry, że oczywiście propozycja Komisji Skarbowo-Budżetowej zostanie przyjęta przez Senat, a co do niektórych pozycji myśmy na Komisji Skarbowo-Budżetowej stawiali wnioski, które spotkały się ze sprzeciwem, to jednak dyskusja budżetowa ma drugą stronę, mianowicie wyrażenie opinji o wykonaniu budżetu i o działalności tego czy innego resortu. Zdaje mi się, że wniosek, postawiony przez s. Miklaszewskiego, nie zdąża do obcięcia dyskusji, bo proponuje, żeby cały czas był wyzyskany, ale jednak ta rzecz stworzy niewątpliwie w dyskusji pewną, że się tak wyrażę, wieżę Babel, bo co minuta będziemy mówili o czem innem i dyskusji nad poszczególnemi resortami nie będzie można skoncentrować. Nie chciałbym przypuszczać, że Senat nie czuje się na siłach przeprowadzenia dyskusji rzeczowej, my jesteśmy zawsze zwolennikami skasowania tej Wysokiej Izby, drugiej wyższej, Senatu, ale póki ona istnieje stoimy na stanowisku, że należy stać na gruncie powagi jej obrad, a niewątpliwie pomieszanie dyskusji powagę tych obrad obniży. Dlatego jesteśmy przeciwni temu wnioskowi i stawiamy wniosek, żeby dyskusja była przeprowadzona tak, jak miała być przeprowadzona, jak na początku było projektowane.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Koerner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SKoerner">Wysoki Senacie! Wniosek, postawiony przez s. Miklaszewskiego, zmierza do tego że wystarczy, żeby Komisja Skarbowo-Budżetowa zapoznała się z poszczególnemi resortami rządowemi i budżetami tych resortów, a Senat jako całość powinien słuchać tego, co Komisja Skarbowo-Budżetowa mu przyniesie. Sądzę, że wszystkich senatorów bez wyjątku, bez względu na to, czy należą do Komisji Skarbowo-Budżetowej, czy nie, interesują referaty sprawozdawców i oświetlenie działalności każdego resortu oddzielnie.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SKoerner">Referent generalny budżetu dał nam tylko ogólny pogląd na całość budżetu, ale oczywiście nie mógł wniknąć we wszystkie szczegóły, dotyczące działalności poszczególnych resortów. Sądzę, że byłoby to poniżenie powagi Senatu, gdyby Senat sam wyrzekł się wysłuchania uwag rzeczowych, jak również krytycznych poglądów na działalność każdego resortu osobno.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SKoerner">Wnoszę zatem, aby jednak dyskusja szczegółowa się odbyła, abyśmy mogli wysłuchać przynajmniej sprawozdań poszczególnych referentów i zapoznać się z działalnością Rządu i z budżetem, jak to przystoi Wysokiej Izbie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SRogowicz">Wysoki Senacie! Sądzimy, że wobec sytuacji, jaka się wytworzyła, a którą nam tu zreferował sprawozdawca generalny Komisji Skarbowo-Budżetowej, niema istotnej potrzeby rozgraniczenia dyskusji generalnej od dyskusji szczegółowej. Wobec tego klub nasz głosować będzie za wnioskiem s. Miklaszewskiego, aby dyskusję generalną połączyć z szczegółową.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem s. Miklaszewskiego, aby wstali. Większość, wniosek przyjęty, zatem dyskusji szczegółowej nie będzie. Do dyskusji ogólnej zapisało się po kilku członków klubów, zatem kluby będą mogły się wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszałek">Pierwszy ma głos s. Horbaczewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SHorbaczewski">Wysoki Senacie! Zawrotne cyfry budżetu, przedłożone Wysokiemu Senatowi do uchwały, mimo pewnych modyfikacyj i restrykcyj, wprowadzonych uchwałą Sejmu, przedstawiają tak wielkie i znaczne obciążenie kontrybuentow, że każde stronnictwo parlamentarne i każdy członek parlamentu musi zdać sobie z tego sprawę i musi zająć stanowisko wobec przedłożenia budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SHorbaczewski">Utarła się nomenklatura konieczności państwowych i w imię tych konieczności państwowych, pod które podciąga się różne pozycje i różne postulaty, przychodzi p. Minister Skarbu z żądaniem wielkich, niepomiernych, nie odpowiadających możności płatniczej społeczeństwa świadczeń.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SHorbaczewski">Czynnik społeczny, reprezentacja społeczeństwa musi wbrew tym żądaniom, wbrew zasadzie konieczności państwowych wysunąć i podkreślić zasadę konieczności społecznych i narodowych, a zwłaszcza muszą to uczynić, i jest to ich obowiązek, reprezentacje tych kół obywatelskich, które w układzie społeczno-państwowym zajmują stanowisko obywateli drugiej, czy trzeciej klasy.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SHorbaczewski">Wysoka Izbo! Reprezentanci, jak powiedziałem, społeczeństwa obowiązani są zająć stanowisko wobec przedłożenia budżetowego i zbadać, czy i o ile społeczno-narodowe konieczności w administracji Rządu, który ma dysponować budżetem, znajdują należyte uwzględnienie i czy akty rządu odpowiadają tym wymogom, które stawia mu zupełnie słusznie społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SHorbaczewski">Z tego stanowiska chcę rozpatrzeć akty rządu, o ile odnoszą się do narodu ukraińskiego, który mam zaszczyt zastępować, a dla którego konieczności państwowe nie są bezwzględnym argumentem. Odłam narodu ukraińskiego, który zamieszkuje Wschodnią Galicję,...</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#komentarz">(Głos: Małopolskę.)</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SHorbaczewski">...Wołyń, Polesie, Podlasie, Chełmszczyznę, znalazł się w granicach Państwa Polskiego na podstawie aktów dyplomatycznych obcej dyplomacji, które nie miały nic wspólnego ze szczytnemi hasłami prezydenta Wilsona, z zasadą samookreślenia narodów, nie miały nic wspólnego z wolą i dążeniami ludności ukraińskiej odnośnych terytorjów. Ludność ukraińska na wymienionych terytorjach, z Galicją Wschodnią na czele, zorganizowanem orężnem wystąpieniem zaznaczyła i podkreśliła swe dążenie do osiągnięcia państwowej samodzielności, a ten zbiorowy wysiłek woli odniósł skutek, osiągnął cel zamierzony przez to, że powstało rzeczywiście samoistne suwerenne państwo z własnym rządem i własnym organem ustawodawczym. Emancypacyjne dążenia ukraińskiego narodu na wzmiankowanych terytorjach poniosły klęskę przez upadek wspomnianego tworu państwowego, ale przez to nie zostało jeszcze zniszczone samo dążenie do samodzielności państwowej, które tkwi głęboko w świadomości narodu. I tak, jak Polacy, kiedy dążyli do osiągnięcia swej niepodległości, nie oglądali się na stojące im na drodze przeszkody w świadomości swych zamierzeń, tak też ideał ukraińskiego narodu urzeczywistniony we własnem państwie nie może być żadną siłą wyrwany ze świadomości narodowego zespołu.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SHorbaczewski">Emancypacyjne dążenia ukraińskiej ludności zostały zlikwidowane, a ludność ukraińską wspomnianych terytorjów zadekretowano wbrew jej woli obywatelami Państwa Polskiego. Ale zastosowano do tych nowo pozyskanych obywateli takie zasady administracyjne, które uczyniły ich zupełnie pozbawionymi praw i to nietylko praw politycznych, ale tych najprymitywniejszych uprawnień, które w każdem państwie praworządnem stanowią udział każdego mieszkańca kraju. Wszystko, co przynosi kultura, wszystko, co stanowi treść praw obywatelskich, zostało narodowi ukraińskiemu odjęte. Przypomnę tylko represje, których przedmiotem były organa prasy, urządzenia i organizacje kulturalne, prawo zgromadzania i stowarzyszenia, a nawet życie towarzyskie.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SHorbaczewski">To wszystko zostało zaraz w początku uchylone. Uważam za zupełnie zbyteczne szczegółowe omawianie tych środków represyjnych, szczegółów tego regimu, tembardziej, że były one już przedmiotem rozpraw w tej Wysokiej Izbie i że Wysoki Senat miał już możność zaznajomić się z temi faktami, także z ust byłej reprezentacji parlamentarnej ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#SHorbaczewski">Chcę tylko podkreślić jeden moment, mianowicie to, że akty represyjne, militarne i policyjne, któremi zainaugurował rząd polski swą politykę wobec ludności ukraińskiej w swoim czasie zaraz po okupacji, stały się stałym czynnikiem tego systemu rządzenia, który obecnie istnieje. I dziś stoimy pod znakiem bezgranicznych wszechwładnych wpływów policji, która na wszystkich dziedzinach życia wytłoczyła swe znamię. Ten regime policyjny daje się odczuwać dotkliwie wszędzie, a zwłaszcza tam, gdzie organa podwładne, może nie należycie uświadomione o swych obowiązkach, przekraczają swój zakres działania. Poza tem chcę podnieść tylko niektóre fakty administracyjnych zarządzeń dla scharakteryzowania tego naszego położenia.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SHorbaczewski">W dziedzinie administracji szkolnictwa pozwolę sobie podnieść fakt, że szkolnictwo ukraińskie na Wołyniu, Polesiu, Podlasiu, Chełmszczyźnie zostało kompletnie zniszczone. Niema tam ani jednej literalnie szkoły ukraińskiej. A o ile chodzi o Galicję Wschodnią, czy jak kto chce Wschodnią Małopolskę, chociaż tego terminu nie uważam za uzasadniony historycznie i naukowo, to muszę zaznaczyć, że w tym kraju za czasów Austrji były 2.662 szkoły ludowe. Od czasu objęcia władzy w Galicji Wschodniej przez rząd polski ta liczba stopniała do 700.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#SHorbaczewski">Z życia gospodarczego muszę zaznaczyć fakt, że chłop ukraiński wskutek polityki rządu polskiego został zupełnie odsunięty od nabywania ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: To niezgodne z rzeczywistością. S. Makuch: Ale tak było. Minister Staniewicz: Ale tak nie jest. S. Makuch: Teraz za drogie pieniądze może sobie kupić. Minister Staniewicz: W Małopolsce Wschodniej od dwóch lat może nabywać.)</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#SHorbaczewski">Czekam na dowody. Narazie zaznaczam, że nie dano temu chłopu ukraińskiemu możności nabywania ziemi nawet za pieniądze. (Minister Staniewicz: Sprawdzałem sam przed tygodniem i 75% kredytu ulgowego idzie na kupno gruntów przez miejscową ludność ruską.) Białoruską, może, nie wiem.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: Przez ludność ruską w Małopolsce Wschodniej, sprawdzałem to sam przed tygodniem.)</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#SHorbaczewski">Materjały, które posiadamy, zupełnie co innego mówią. Ale muszę zaznaczyć, że głód ziemi, który naturalnie istniał i istnieje jeszcze dotychczas, nie został zaspokojony i nie może być zaspokojony. A przecież ten ruski, jak go panowie nazywacie, a ja pozwolę sobie nazwać ten ukraiński chłop był tym czynnikiem, który setki lat swym potem zraszał te ziemie i krzewił kulturę rolniczą na tych obszarach, a teraz zostaje wykluczony, odsunięty, jeżeli nie w całości, to w części od tego, co mu, jako temu, który dał podstawę dla tej kultury, zupełnie słusznie się należy.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#SHorbaczewski">Cały obszar, który tam był do dyspozycji, wynosił 1.600.000 ha. Z tego 445.000 ha użyto na kolonizację polskich osadników.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Przecież już mówiłem o tem w Sejmie.)</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#SHorbaczewski">Bardzo chętnie posłuchamy. Otóż 445.000 ha użyto na kolonizację polskich osadników, rozumie się przy użyciu znacznych zasobów pieniężnych, które do tego służyły. A natomiast chłopu ukraińskiemu, który ostatecznie miałby tam największe prawo do ziemi, powiedziano: dla ciebie niema miejsca. I mimo to, chociażby ten cały pozostały obszar ziemi, jaki jest jeszcze do rozparcelowania, został użyty na rozdzielenie między ludnością miejscową, toby nie wystarczył na zaspokojenie tego głodu, na stworzenie gospodarstw samowystarczalnych, bo według wykazów statystycznych 800.000 gospodarstw jest takich, które nie są samowystarczalne.</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#komentarz">(Głos na prawicy: To samo jest i z chłopem polskim, nietylko z ruskim, a polski pot i polska krew ma tam też coś do gadania. Głos na ławach ukraińskich: Jeżeli jest na miejscu ludność polska, miejscowa, niech i ona bierze.)</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#SHorbaczewski">Jeżeli weźmiemy za podstawę te 800.000 małych niesamowystarczalnych gospodarstw, a liczymy 5 osób na jedno gospodarstwo, to mamy bardzo poważną liczbę obywateli na pół sproletaryzowanych, a mimo to p. Minister Reform Rolnych propaguje dalej pochód polskich osadników na ziemie ukraińskie.</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Panie, już to obaliłem i Panowie przyznali mi, że to była fantazja tych panów, którzy to napisali.)</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#SHorbaczewski">Mnie się zdaje, że enuncjacja publiczna w Sejmie daje nam podstawę do tych wniosków, do jakich dochodzimy...</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: A co poseł Łucki powiedział w dyskusji? Przyznał zmianę.)</u>
+ <u xml:id="u-17.24" who="#SHorbaczewski">Nie wchodzę w to, co poseł Łucki mówił, ale sądzę, że fakty nie dadzą się zupełnie usunąć. Co było, a może co jest w zamierzeniach Rządu, to bardzo dalekie...</u>
+ <u xml:id="u-17.25" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Niech Pan mówi o tem co jest.)</u>
+ <u xml:id="u-17.26" who="#SHorbaczewski">Tego, co jest, narazie nie widzimy.</u>
+ <u xml:id="u-17.27" who="#SHorbaczewski">Ziemie ukraińskie, o których wspomniałem, Galicja Wschodnia, Wołyń, Polesie i t. d. były terenem operacji wojennych w wielkiej wojnie światowej i stały się kompletną ruiną. A nie można chyba zaprzeczyć, że wojna światowa, czy jakakolwiek inna wojna, jeżeli przejdzie nad pewnem terytorjum, to nie zostawia za sobą błogosławieństwa, tylko ślady zniszczenia i, proszę Panów, gdzie indziej, powiedzmy czy to we Francji, czy w Belgji, te ślady zniszczenia zostały już zatarte, rany zostały zabliźnione i zagojone, tylko u nas chłop ukraiński czeka na darmo na pomoc państwa, któremu ostatecznie przynosi podatek majątku i podatek krwi.</u>
+ <u xml:id="u-17.28" who="#SHorbaczewski">Ale może najważniejszym działem administracji jest ten, który dotyczy samorządu. Muszę skonstatować, że samorząd, jaki miała Galicja za czasów Austrji, z chwilą objęcia rządów przez Polskę, został kompletnie, doszczętnie zniszczony i to od najniższych komórek do szczytu. Długi szereg lat panowali wszechwładnie w gminach ustanowieni przez rząd komisarze. W roku zeszłym Rząd rozpisał wybory, wybory przeprowadzono, ale w znacznej części gmin, które przeprowadziły u siebie wybory, nowo wybrane reprezentacje gminne nie zostały dopuszczone do urzędowania, bo dzieje się tak, że kiedy już wybrana rada gminna po rozmaitych protestach, zażaleniach, rekursach i t. d. może się ostatecznie ukonstytuować, zawsze zachodzi wypadek, że to ukonstytuowanie jest niemożliwe, gdyż zawsze znajdą się pewne czynniki, które dekompletują radę.</u>
+ <u xml:id="u-17.29" who="#komentarz">(Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Dobrucki: Rząd temu nie winien.)</u>
+ <u xml:id="u-17.30" who="#SHorbaczewski">A w końcu przychodzi do tego, że te reprezentacje nowo wybrane znowu się rozwiązuje. I tak idzie ad infinitum. I obecnie jest taki stan, że połowa reprezentacji gminnych nie obraduje. I tam, rozumie się, znowu wszechwładna ręka ustanowionych, powołanych nieraz nawet z mętnych kół społecznych indywiduów prowadzi dalej swą politykę, która przynosi ogromne szkody materjalne, a nie mówię już o moralnej szkodzie, o demoralizacji, którą ludzie nieodpowiedzialni swym systemem rządzenia tam powodują.</u>
+ <u xml:id="u-17.31" who="#SHorbaczewski">Prawie połowa gmin dotychczas nie ma swych reprezentacji, a cały prawie średni szczebel drabiny autonomicznej, samorząd powiatowy, znajduje się w ręku starostów.</u>
+ <u xml:id="u-17.32" who="#komentarz">(Głos: Na zachodzie to samo się dzieje.)</u>
+ <u xml:id="u-17.33" who="#SHorbaczewski">Pozwolę sobie przypomnieć tylko, że kiedy zaprowadzono w Galicji samorząd, były głosy protestujące przeciw temu, ażeby, broń Boże, nie skonstruować samorządu w ten sposób, iżby na czele jego stał starosta. Uważano go za czynnik zupełnie ku temu nieodpowiedni. Nie wiem, czy któryś z panów brał udział w tej debacie, ale zdaje mi się, że są tu panowie, którzy tam zabierali głos i decydowali o tej sprawie. Dlaczego mieliby zmienić to stanowisko i uznać, że wtedy nie był odpowiedni starosta do rządzenia samorządem powiatowym, a obecnie należy staroście dać pełnię władzy, nietylko na jego właściwem stanowisku, lecz także w samorządzie? Proszę Wysokiego Senatu, co się stało? I sejm galicyjski, i wyłoniony z niego wydział krajowy jednym dekretem, jednem pociągnięciem pióra został skasowany i cały majątek krajowy został skonfiskowany, został przeniesiony na państwo i użyty do innych celów, nie do tych, do których był przeznaczony. To samo stało się z bankiem krajowym, powołanym do życia jeszcze w r. 1881, a utworzonym na to, ażeby popierał kulturę krajową, ażeby służył interesom kredytowym ludności...</u>
+ <u xml:id="u-17.34" who="#komentarz">(Głos: To też popiera.)</u>
+ <u xml:id="u-17.35" who="#SHorbaczewski">...z funduszów uzbieranych z grosza podatkowego tej ludności, której przeważną część stanowią właśnie Ukraińcy. I ten bank krajowy także jednem pociągnięciem pióra został skasowany (Minister Dobrucki; Rozszerzony na Państwo.) i cały jego fundusz, cały majątek przelany na zupełnie nową instytucję, której siedzibę naznaczono w Warszawie. A o ile chodzi o korzystanie z tego, to nie będę się długo rozwodził, tylko przytoczę fakt, że zastępca banku krajowego, Bank Gospodarstwa Krajowego, wypowiedział wprost wszystkie kredyty instytucjom ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-17.36" who="#komentarz">(Minister Dobrucki: Wszystkie filję zostały.)</u>
+ <u xml:id="u-17.37" who="#SHorbaczewski">W konfiskacie majątku krajowego, w tej polityce kredytowej obecnego Rządu i w tych wszystkich działaniach Rządu dopatrujemy się tendencji, ażeby ludność ukraińską zniszczyć także na polu gospodarczem.</u>
+ <u xml:id="u-17.38" who="#komentarz">(Minister W. R. i O. P. Dobrucki: Czy to prawda?)</u>
+ <u xml:id="u-17.39" who="#SHorbaczewski">Ta tendencja w niczem nie odbiega od linji politycznej dawnych rządów, a przecież obecny Rząd, który wywiesił na swym sztandarze hasło sanacji, sanacji wszystkich stosunków, hasło zrównania obywateli pod względem ich praw, kroczy po linji politycznej dawnych rządów. To też do poczynań Rządu nie mamy i nie możemy mieć zaufania, a pozwalam sobie zaznaczyć, że z ust jednego z reprezentantów rządu padły nawet bardzo markantne słowa. P. Stanisław Grabski powiedział w swoim czasie, że możemy tu być spokojni o Galicję Wschodnią, czy wogóle o wszystkich tych, którzy tam teraz oponują, gdyż do 25 lat sprawa ukraińska zostanie zupełnie w granicach Polski zlikwidowana. To fakt, proszę Panów, to enuncjacja członka rządu.</u>
+ <u xml:id="u-17.40" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Ale byłego rządu.)</u>
+ <u xml:id="u-17.41" who="#SHorbaczewski">Ale Rząd obecny zupełnie identyfikuje się w swem działaniu z tym rządem dawniejszym. Wobec tego nie możemy mieć zaufania do obecnego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-17.42" who="#SHorbaczewski">Oświadczam w imieniu mojem i moich kolegów klubowych, że będziemy głosowali przeciw budżetowi.</u>
+ <u xml:id="u-17.43" who="#komentarz">(Głos: Grabskiemu dajcie votum nieufności.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SPosner">Wysoka Izbo Senatorska! Komisja Skarbowo-Budżetowa postawiła wniosek, ażeby p. Minister Spraw Zagranicznych należał do Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów, ażeby domagać się od Rządu, żeby Ministra Spraw Zagranicznych do tego Komitetu Ekonomicznego zaprosił.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SPosner">Ten fakt jest bardzo znamienny, świadczy o tem u nas, o czem świadczy zresztą na całym świecie cywilizowanym, że dzisiejsza polityka spraw zagranicznych jest w znacznej części i przedewszystkiem oparta na podstawach ekonomicznych, że bez tego bliskiego stosunku spraw zagranicznych z ekonomiką, polityki z ekonomiką, żadnego postępu na świecie w kierunku stabilizacji pokoju być nie może. Przedewszystkiem ekonomika, a potem polityka. Dziś świat doszedł do tego przekonania. Do tego przekonania my, socjaliści, doszliśmy znacznie wcześniej, bo od czasów Saint Simon'a i od czasów Karola Marxa, jeszcze od połowy XIX wieku, my, socjaliści, zawsze dowodziliśmy: przedewszystkiem ekonomika, a potem polityka. Nawet Karol Marx stworzył taką specjalną terminologję, mówiąc o nadbudowie całego życia społecznego i politycznego na podstawach ekonomicznych. Wielki włoski ekonomista Achille (Achilles) Loria napisał w roku 1886, prawie 50 lat temu, bardzo ciekawą i ważną książkę, która była tłumaczona na różne języki świata, która jeszcze dziś we włoskiej literaturze ma wciąż nowe wydania, w której pogłębia tę kwestję i może troszeczkę zadaleko, może troszeczkę aż do absurdu doprowadził tę myśl, że wszystko, co jest w społeczeństwie, jest tylko ekonomiką. Ale dla nas, dla naszego życia społecznego, życia politycznego, ten fakt, że my w Komisji Skarbowo-Budżetowej tej Wysokiej Izby domagamy się, ażeby Minister Spraw Zagranicznych należał do Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów, jeść nadzwyczaj charakterystyczne.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SPosner">Wszyscy wiedzą, że w zeszłym roku w Lidze Narodów odbyła się t. zw. Międzynarodowa Konferencja Ekonomiczna, w której nasi przedstawiciele, przedstawiciele polscy, brali bardzo wybitny udział, i zdobyli tam bardzo daleko idące uznanie. W roku bieżącym odbyła się podobna konferencja w tej samej Lidze Narodów przed kilku tygodniami zaledwie. 4 października zbiera się taka sama konferencja międzynarodowa w Pradze Czeskiej. Te kwestje uporządkowania wzajemnych stosunków ekonomicznych stają dziś na pierwszym planie wszystkich zainteresowań politycznych świata.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SPosner">Niedawno nasz kolega w Senacie, p. senator Gliwic, ogłosił nadzwyczaj ciekawą książkę, którą Panowie Senatorowie prawdopodobnie już wszyscy zdążyli przeczytać, poświęconą tej samej kwestji, z pewnego szczególnego stanowiska rozpatrywanej, ze stanowiska tej starej kwestji, tego starego przesądu o samostarczalności narodów i społeczeństw. Świat dąży do tego, ażeby skończyć ze wszystkiemi ekonomicznemi nacjonalizmami. Świat dąży do tego, aby stabilizować pokój, a pokój może być stabilizowany tylko na podstawie porozumienia ekonomicznego. To jest według mego przekonania bardzo ważny szczegół, który prawdopodobnie przez mówców, którzy tutaj zabiorą głos, będzie szerzej rozwinięty i zaopatrzony w szereg argumentów, których ja tutaj wcale, nie chcę poruszać dlatego, że dla mnie jest to tylko zapoczątkowaniem tego referatu, który tutaj przychodzę wygłosić. Ale chcę stwierdzić, że ta ekonomiczna podstawa wszelkich rozważań politycznych jest i dla Senatu polskiego najzupełniej zasadnicza.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SPosner">Zwracam uwagę Panów, że ta uchwała Komisji Skarbowo-Budżetowej, która potem była powtórzona przez Komisję Spraw Zagranicznych, zapadła wszystkiemi głosami. Wszyscy bez różnicy stronnictw rozumieją dziś, że zbawienie świata i ratunek świata przed wszystkiemi wojnami tu mianowicie ma podstawę. Jeżeli chcemy naprawdę twórczego pacyfizmu, jeżeli chcemy naprawdę ustabilizować porządek świata na zasadach słuszności i sprawiedliwości, to musimy zacząć od uporządkowania ekonomicznych stosunków.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SPosner">Proszę Panów, jeżeli tak jest, to muszę zapytać się przedstawicieli Rządu: a jakże to jest w naszych wewnętrznych stosunkach? Bo, jeżeli twierdzimy, a to jest naszem głębokiem przekonaniem, to jest przekonaniem całego cywilizowanego świata dzisiaj, że te stosunki ekonomiczne muszą być uporządkowane, to musimy zapytać Rządu: a jakże to jest w wewnętrznych naszych stosunkach? Nasz Rząd przez usta swoich przedstawicieli w Genewie i wszędzie, gdzie się te kwestje rozważa, zawsze stoi na tem stanowisku, któremu ja dałem przed chwilą wyraz. P. Minister Spraw Zagranicznych zawsze stale i wszędzie głosi te zasady, które ją tu w kilku słowach starałem się scharakteryzować. Ale jak to jest w naszych wewnętrznych stosunkach? Bo, jeżeli mówimy o stabilizacji stosunków ekonomicznych na szerokim świecie, to przecież należy nam przedewszystkiem ustabilizować stosunki ekonomiczne w naszych wewnętrznych stosunkach.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SPosner">Proszę Panów, bardzo przepraszam, że mówiąc o tak wysokich rzeczach, cytując ministrów i wysokie komisje spraw zagranicznych, powiem coś, co może niektórym moim kolegom w Senacie wyda się trywialnem, lecz ja to jednak powiem. Byłem raz w Paryżu na przedstawieniu teatralnem w jakiemś Cafe Concert i tam występowało 16 członków Akademji Francuskiej. Ci panowie byli wszyscy ubrani w zielone traki, mieli zielone kołnierze. — Panowie wszyscy znają mundur akademika francuskiego, — byli ucharakteryzowani na bardzo znanych przedstawicieli Akademji Francuskiej tak, iż publiczność, patrząc na nich, wciąż krzyczała: to jest Barres, to jest Poincare, to jest trzeci, czwarty, — po co wymieniać te nazwiska. Ale do pasa to był jeden człowiek, a od pasa to był człowiek, który tańczył cake walk'a i ci panowie z minami najpoważniejszemi akademików francuskich, mając na twarzy napisane wszystko to, co w dziejach ludzkości było myślą i pięknem, tańczyli w sposób zupełnie nieprzytomny cake walk'a. To była zupełnie szalona sarabanda nóg wtedy, kiedy głowa była spokojna i bardzo inteligentnie uśmiechnięta.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SPosner">I proszę Panów, kiedy porównam te nasze stosunki zewnętrzne ze stosunkami wewnętrznemi, to przychodzi mi na myśl — przepraszam Wysoką Izbę za to trywialne porównanie — tych 16 akademików, francuskich którzy tańczyli cake walka, albowiem my nazewnątrz w Genewie jesteśmy przedstawicielami tego poglądu poważnego i europejskiego, a wewnątrz kraju? Jak wyglądamy w przemówieniu p. Ministra Skarbu, wygłoszonem na Komisji Budżetowej Sejmu i wydrukowanem, — a bardzo dziękuje p. Ministrowi, że polecił wydrukować swoje przemówienie. Ja jestem zawsze rad, gdy ministrowie nasi korzystają ze sztuki drukarskiej i swoje przemówienia czynią popularnemi dla szerokiego społeczeństwa, bo jednak stoję na tem stanowisku, że z przemówień ministra, osoby tak odpowiedzialnej za losy kraju, ja zawsze tylko nauczyć się mogę bardzo wielu rzeczy. Dlatego cieszę się zawsze, gdy panowie ministrowie korzystają z tej starej sztuki drukarskiej i swoje przemówienia kodyfikują dla pamięci świata i dla pożytku nietylko naszego, ale i wielu przyszłych pokoleń Otóż w przemówieniu Ministra Czechowicza znalazłem także między innemi zdanie, które pozwolę sobie odczytać. Muszę powiedzieć, że to przemówienie jest bardzo ciekawe, że jest pełne umiaru. Odróżnia się ono bardzo dodatnio od przemówień dawniejszych ministrów skarbu, a to dlatego, że spotykam w niem zdanie w rodzaju: „przestrzec jeszcze raz muszę przed niebezpieczeństwem zbędnego optymizmu”. Pamiętam dawniejszych ministrów skarbu — ta nuta ostrzeżenia przed zbyt daleko idącym optymizmem brzmi także w sprawozdaniu naszego kolegi sen. Szarskiego, ale dawniej byliśmy przyzwyczajeni do bardzo dalekiego optymizmu. Przychodziłem na posiedzenia Sejmu, mogłem kąpać się w tym optymizmie, który się wylewał z ust tego, czy innego Ministra Skarbu. Unikam wymieniania nazwisk tych ministrów, ale ludzie, którzy znają historję Polski z ostatnich 7 lat, bardzo łatwo te nazwiska wydobędą z pamięci. Tu jest nowy ton: „Panowie, nie oddawajcie się zbyt daleko idącym utopjom optymistycznym, bądźcie ostrożni”. Mnie się zdaje, że człowiek, który tak mówi, jest mężem stanu, który czuwa nad swojem społeczeństwem, który przewiduje wiele rzeczy niedostępnych dla zwykłych ludzi, który ostrzega, i jeżeli coś przyjdzie nieoczekiwanego, albo złego, to powie: ja ostrzegałem. Podkreślam; dla mnie w tym momencie jeszcze chodzi o coś innego, a mianowicie, p. Minister Czechowicz mówił w drugiem zdaniu: „Odbudowa gospodarcza Polski wymaga szeregu lat żmudnych a planowych wysiłków”. To jest oczywiste, ale mnie w tem zdaniu chodzi o jeden wyraz; „planowych”. Tak jest. Jeżeli mamy ustabilizować stosunki ekonomiczne świata, a także i swoje własne w tej dziedzinie, musi być jakiś plan. Otóż niestety ja tego planu w naszych stosunkach ekonomicznych nie widzę.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SPosner">Żyjemy z dnia na dzień. Coś się nie udało… to się naprawi, coś źle poszło — to się załata, i tak się żyje z dnia na dzień, tak oto zbliżając się do końca roku, do końca roku budżetowego. Planu niema. Konferencja ekonomiczna w Genewie, która chce stabilizować stosunki, układa swój plan, maksymalistyczny plan, minimalistyczny plan. To są rzeczy konieczne, od których odstąpić nie możemy. Gdzie jest ten wielki plan stabilizacji ekonomicznej naszych stosunków wewnętrznych Rzeczypospolitej Polskiej? Tego zdaje mi się nikt nie wie. Panowie wiedzą, że jest dużo tajemniczości w tem wszystkiem, co się dzieje u nas, w tem, co robią ministrowie. Rzadko widujemy ministrów. Oni z nami nie chcą mieć żadnych stosunków. Widziałem tu dziś rano p. Ministra Czechowicza, ale musiał znudzić się referatem p. Szarskiego i poszedł. Rozumiem, że każdy minister ma dużo zajęć. Wielu innych ministrów też tutaj niema. Niema tutaj p. Prezesa Ministrów i p. Wicepremjera. My byśmy zawsze pragnęli być przynajmniej na posiedzeniach plenarnych w bliskim stosunku do Rządu, bez względu na to, ja kie są nasze wzajemne uczucia. Tego nie przesądzam, my jednakowoż chcielibyśmy na siebie wzajemnie popatrzeć. Ale, niestety, proszę Panów, modlił się chłop do obrazu, a obraz do niego ani razu. I to nie jest nowe, co ja w tej chwili mówię, mówiłem to i w poprzednim Senacie nieraz, iż jest niedopuszczalne, aby dyskusja budżetowa w Senacie mogła się odbywać pod nieobecność przedstawicieli Rządu, bo przecież cały czas mówi się o tym Rządzie. to jest treścią tej dyskusji budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#komentarz">(Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Dobrucki przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SPosner">Pan, Panie Senatorze Dobrucki, jest dla mnie bardzo pożądanym i bardzo poważnym przedstawicielem tego Rządu, ale mnie w tej chwili potrzeba kogo innego na pożarcie.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#SPosner">Ja też. Panowie to rozumieją, nie mam żadnych pretensji, nie mam prawa zgłaszać żadnej pretensji tutaj, jest to pożądanie, które ma pewien charakter prawny, oparte na zrozumieniu, na naszej Konstytucji, a także na zwyczajach parlamentarnych, przyjętych powszechnie na całym świecie. Znam troszkę życie parlamentarne świata cywilizowanego, bywałem nieraz na posiedzeniach izb, prawda, że tam stosunki troszeczkę inne, dlatego, że tam są rządy parlamentarne i tam na tych ławach rządowych siedzą tacy sami koledzy, jak na tych ławach senatorskich. Panowie wiedzą, niema człowieka, któryby nie był w Paryżu, a kto był w Paryżu, ten postarał się być na posiedzeniu izby i widział, że tam niema takich rządowych ław oddzielnych od poselskich, niema oddzielenia od obywateli drugiego stopnia, posłów i senatorów, tam jest tak, że pierwsze dwie ławy są dla ministrów. To stanowi jedną całość i to może jest lepiej. My tutaj chcemy odgrodzić się wzajemnie: tu jest rząd, a tu jest Senat. Może być, że to jest polski obyczaj parlamentarny, — lecz nie będę tego teraz krytykował, tembardziej, że ta krytyka do niczego nie doprowadzi, muszę wrócić do tego, co powiedziałem, do tej planowości.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#SPosner">Uważam, że do tego trzeba się brać bardzo na serjo. Panowie wiecie, że mamy w tej chwili kilkanaście tomików pracy Komisji Ankietowej, bardzo ciekawego zapoczątkowania. Jest 9 tomów dotychczas wydanych, a będzie 14, dlatego powiedziałem kilkanaście. Jest rzeczą zrozumiałą, że dzieło to jest nierówne, jak zresztą wszystko, co jest dziełem zbiorowem, ale jest bardzo ciekawe, jako zapoczątkowanie. Uważam, że autorowie tej ankiety sami nie zapatrują się na swoje dzieło, jak na coś idealnego, jak na coś doskonałego. Jest to próba. Na Komisji Skarbowo-Budżetowej trochę się spieraliśmy — delikatnie zresztą, bo tak się powinien obywatel spierać z rządem swoim — z p. Wicepremjerem Bartlem, wynikła bowiem taka kwestja, że senatorowie niektórzy uważali, że dane, które się znajdują w tych tomikach, nie odpowiadają rzeczywistości, Takiemu sporowi, w którym jeden mówi, że to będzie 14, a drugi mówi, że to będzie 11, proszę Panów, można bardzo łatwo zaradzić tej trudności, a mianowicie trzeba tę datę urządzić publiczną. Komisja Ankietowa pracowała na marginesie naszego życia i nikt nie wiedział co się tam dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Znawcy.)</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#SPosner">Tak, znawcy, ci panowie zbierali się między sobą, ale świat, ale myśmy o tem nic nie wiedzieli. Ażeby tego uniknąć, narody, które mają dłuższą historję, daleko posuniętą w tym względzie, takie narody jak Anglja, dla których ankieta jest codziennym chlebem, urządzają ankiety publiczne. Ankiety, które się odbywają w Niemczech, czy w Wiedniu też odbywają się publicznie, to też panowie, którzy biorą udział w pracy ankietowej, mogą uzgadniać swoje poglądy, wtedy niema nieporozumień.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#SPosner">Na tej planowości polega gospodarstwo społeczne i ekonomiczne, a my na każdym kroku spotykamy nietylko brak, ale nawet zupełny brak istnienia jakiegokolwiek planu. Istnieje jakaś fabryka. Co się dzieje w tej fabryce nikt nie wie. Ankieta wykazała, proszę Panów, bardzo wiele rzeczy, których nikt nie wiedział. W ciągu ostatnich 5 lat myśmy się ciągle w Senacie i w Sejmie o to spierali z przedstawicielami pewnej części tej Izby, że ich ataki na świadczenia socjalne są zupełnie niesłuszne. Dowodzono nam, że nasz przemysł jest tak obciążony, że nie może wcale żyć, że musi umrzeć. Komisja Ankietowa skończyła z tym przesądem. Proszę Panów, ten procent w produkcie wyprodukowanym w fabryce, który idzie na świadczenia socjalne, powiem więcej, który idzie na opłacenie, pracy robotniczej, jest tak mały, że to wszystko, co mówiono przeciw tym świadczeniom socjalnym, było na niczem nie oparte. To jest tylko dowodem pewnego klasowego interesu, który znajduje w tem wyraz, dowodem walki pomiędzy kapitałem i pracą i nic więcej, ale to nie ma nic wspólnego z prawdą.</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#SPosner">Otóż, proszę Panów, jeżeli ma być jakaś planowość, to ta planowość musi iść przez całe społeczeństwo od dołu do góry, od tej najdrobniejszej fabryki do największych karteli przemysłowych, które są właśnie wyrazem tej planowości gospodarki społecznej. I te kartele prowadzą między innemi do stabilizacji stosunków ekonomicznych. To dzisiaj stało się zupełnie jasne, nie trzeba być członkiem wysokiej konferencji ekonomicznej w Genewie, aby to zrozumieć. Cała literatura ekonomiczna dzisiaj jest zbudowana na tej zasadzie.</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#SPosner">Proszę Panów, dam Panom przykład, który także zapożyczony jest z prac Komisji Ankietowej. Weźmy taką drobną kwestję, jak produkcja lnu polskiego. Obliczono, że gdyby ona była oparta na zasadach naukowych, toby Polska za len sprzedawany do Anglji miała 400,000 funtów szterlingów więcej.</u>
+ <u xml:id="u-19.19" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Jest wydane odpowiednie zarządzenie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.20" who="#SPosner">Ja przepraszam Pana, Panie Ministrze, ale może Pan Minister będzie łaskaw nie przerywać mi. Nie boję się tego, ale tu u nas w Senacie było przyjęte, żeby i Senat i Rząd sobie wzajemnie nie przeszkadzali. 400.000 funtów szterlingów Państwo Polskie mogłoby zarobić, gdyby czuwało nad produkcją lnu i gdyby do produkcji wprowadzono czynnik naukowy, ten czynnik, bez którego dziś żadna produkcja nie jest możliwa. Można było produkować bez nauki za czasów pańszczyzny, za czasów niewolnictwa, ale dziś produkcja w fabrykach, na roli, w gospodarstwach postępowych bez ołówka w ręku i bez wiadomości, co i jak trzeba zrobić, jest niemożliwa. I ja nie odkrywam Ameryki, mówiąc te wszystkie rzeczy, które nie jednemu z Panów, zwłaszcza Ministrów, mogą wydać się zupełnie banalne. Pan Minister mi przerwał i powiedział, że są już dane rozporządzenia. Panie Ministrze, od rozporządzeń do wykonania jest droga bardzo daleka, dalsza niż z Krakowa do Wilna, to każdy z ministrów i każdy z nas doskonale wie, bo znamy tysiące rozporządzeń, a nawet całych ustaw, o których wiemy, że nie są wcale wykonywane.</u>
+ <u xml:id="u-19.21" who="#SPosner">I o to jest główny spór pomiędzy nami, przedstawicielami opinji publicznej, a Panami, którzy rządzicie.</u>
+ <u xml:id="u-19.22" who="#SPosner">Uważam, że taka planowość, o której mimochodem wspomniałem, może jest trudna do wprowadzenia w życie, ale ona jest konieczna i ona musi być kiedyś rozpoczęta. Zawsze musi być: un commencement du commencement. My więcej nie żądamy w tej chwili. I jeżeli mówię z p. Czechowiczem, nieobecnym, niestety, — jest rzeczą przykrą mówić z kimś, kogo niema… Jeżeli p. Minister Staniewicz mi przerywa, to mi nie jest tak przykro, bo widzę jego uśmiech, to nie robi, tak piorunującego wrażenia.</u>
+ <u xml:id="u-19.23" who="#komentarz">(Minister Pracy i Opieki Społecznej Jurkiewicz: To robi przyjemność.)</u>
+ <u xml:id="u-19.24" who="#SPosner">Teraz Pan zaczyna przerywać.</u>
+ <u xml:id="u-19.25" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-19.26" who="#SPosner">Słowem chciałem zapytać nieobecnego tutaj p. Ministra Czechowicza, co znaczy ta planowość. Nie możemy się porozumieć, p. Minister myśli jedno, a ja myślę co innego. Ja myślę kategoriami p. Gliwica, kategorjami konferencji ekonomicznej praskiej, konferencji genewskiej, paryskiej, myślę temi kategorjami i zdaje mi się, że nie może być innego wytłumaczenia tego wyrazu. Ja chciałbym, aby tej różnicy nie było.</u>
+ <u xml:id="u-19.27" who="#SPosner">Wspominałem tutaj o naukowej organizacji pracy. Chcę przypomnieć Panom pewien szczegół z naszego życia, mianowicie pewne zebranie towarzyskie u Marszałka poprzedniej Izby senatorskiej, gdzie zebrało się kilku specjalistów od naukowej organizacji pracy, którzy nam cały wieczór wykładali tajemnicę tej nowej nauki. My, socjaliści, jesteśmy troszeczkę obeznani z tą kwestją, mianowicie od czasu, kiedy niejaki wielki amerykanin Taylor wymyślił nowy system organizacji pracy w Ameryce. Panowie wiedzą, że przez szereg lat socjaliści i europejscy i amerykańscy protestowali przeciwko temu, albowiem zwalczali ten nowy, doskonalszy sposób wyzyskiwania robotnika. Istotnie każdy człowiek, znający historję tayleryzmu w Ameryce, musi dojść do przekonania, że to jest nowy sposób wyzysku. Przypomnę Panom, że niedawno wyszła książka, poświęcona Ameryce, profesora szarlotenburskiej politechniki, konserwatysty, przyjaciela kapitału. Zwiedzając fabryki w Ameryce, tak mówi do fabrykanta, który go oprowadza: Panie, mnie to okropnie dziwi, że niema tu wcale starszych robotników, gdy się w Niemczech przychodzi do fabryki, to widzi się robotników młodych, troszkę starszych, a nawet siwowłosych, — co Pan robi z temi robotnikami? A ten fabrykant z całym spokojem, nie chcę powiedzieć z całym cynizmem, mówi: Ci dawno są już na cmentarzu. Może być, że w Ameryce system Taylora ma te jedyne oblicze, że tam z tym robotnikiem prędko się robi koniec, bo organizm tego robotnika nie wytrzymuje strasznego wysiłku, jaki jest związany z tą metodą. W Europie ta metoda nie daje takich rezultatów, ale stara Europa nie jest tak bezwzględną, tak logiczną i tak konsekwentną i to może wychodzić na dobro nietylko robotnikowi, ale nawet moralności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-19.28" who="#SPosner">Ci panowie, którzy nas uczyli na owem posiedzeniu towarzyskiem, na którym byli sami senatorowie, ku naszemu najmilszemu zdziwieniu cały czas dowodzili, że naukowa organizacja pracy, jeżeli ma jakich przeciwników, to w osobie fabrykantów, mówili, że z robotnikiem wszystko można zrobić, można naukową organizację pracy przeprowadzić w każdem wielkiem przedsiębiorstwie z tym materjałem robotniczym, który jest, ale z inżynierami, z fabrykantami, przyzwyczajonymi do pewnego sposobu fabrykowania, nie można. Cytowali taki przykład, że zaprowadzili naukową organizację pracy w jednej wielkiej fabryce i po kilku miesiącach wielki właściciel fabryki przyszedł do nich z wielką pretensją, mówił: no, dobrze, zaprowadziliście naukową organizację pracy, ale co ja mam zrobić z temi maszynami, które są niepotrzebne? Fabrykant oczywiście przyzwyczaił się do pracy przy pomocy pewnych maszyn, które się okazały zupełnie zbyteczne przy nowej naukowej organizacji pracy i trudno było go nagiąć do tego, że świat się zmienił.</u>
+ <u xml:id="u-19.29" who="#SPosner">To samo jest z planowością, o której my piszemy w sprawozdaniach naszych ministrów. Sprawozdania drukują, ale planowości wcale w życiu niema.</u>
+ <u xml:id="u-19.30" who="#SPosner">To jest może ta pretensja i ten żal, który zgłaszam do p. Ministra Skarbu i wszystkich innych ministrów, reprezentujących resorty ekonomiczne, że nauczyli się już mówić językiem europejskim, ale nie nauczyli się jeszcze robić tak, jak się robi w Europie. Mybyśmy bardzo pragnęli, żebyśmy w dziedzinie produkcji ekonomicznej, w dziedzinie opieki na produkcją ekonomiczną znajdowali się w Europie, w zachodniej Europie.</u>
+ <u xml:id="u-19.31" who="#SPosner">Jeżeli już mówię o naukowej organizacji pracy, jeżeli wymieniam wyraz „nauka”, to właśnie bardzo się cieszę, że obecny jest tutaj przedstawiciel nauki w Rządzie p. Minister, dawny nasz kochany kolega, sen, Dobrucki. W Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest wydział, który się nazywa wydziałem nauki. Mnieby się zdawało, że ten wydział nauki powinien czuwać nad wszystkiemi dziedzinami myśli ludzkiej, a myśl krystalizuje się w takiej, czy innej dyscyplinie naukowej, w takiej czy innej książce naukowej. Jabym się zapytał, ile pieniędzy z tego wydziału idzie na popieranie nauki ekonomji, na popieranie produkcji naukowych w dziedzinie zagadnień ekonomicznych. Odpowiedź na to byłaby łatwa. Żadnego niema w tym względzie dowodu opieki szczególnej. Wymoczki, czy inna kwestja, ważna lub mniej ważna, ale znajdzie człowieka, którego zaciekawi, i ten człowiek znajdzie pomoc. Ekonomista nigdy. A przecież my także mamy produkcję ekonomicznych nauk. Przez to ja uważam, że wydział nauki w ministerstwie powinien czuwać nad temi kwestjami, nad temi dyscyplinami naukowemi, które są na porządku dziennym, które są najpotrzebniejsze dla życia państwa i dla życia społeczeństwa w danej chwili.</u>
+ <u xml:id="u-19.32" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.33" who="#SPosner">Archeologja, wykopaliska są bardzo ciekawą rzeczą. Ja w godzinach odpoczynku, po ciężkiej pracy politycznej bardzo chętnie czytam rzeczy odnoszące się do wykopalisk, kupuje nawet takie książki, dotyczące wykopalisk. Panom wiadomo, że we Francji w Glosel wykopano nadzwyczajne rzeczy i na tem tle rozwiązał się spór w akademji francuskiej, czy to są rzeczy autentyczne, czy fałszowane. Mnie te kwestje bardzo interesują, ale jabym chciał, żeby ministerstwo, które czuwa nad całością naszego życia, przedewszystkiem miało na oku, to co jest potrzebne dla życia Państwa Polskiego, dla życia społeczności polskiej, dla postępu, dla rozwoju tych instytucji ekonomicznych w naszym kraju.</u>
+ <u xml:id="u-19.34" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.35" who="#SPosner">To jest to, co chciałem powiedzieć p. Ministrowi Dobruckiemu. Znając jego wysoką inteligencję, kiedyśmy przez 5 lat tu razem pracowali, wiem, że on najzupełniej podziela mój pogląd,...</u>
+ <u xml:id="u-19.36" who="#komentarz">(Minister W. R. i O. P. Dobrucki: Najzupełniej.)</u>
+ <u xml:id="u-19.37" who="#SPosner">...że jest tego samego zdania, ale teraz zobaczymy, jak daleko jest od przekonania do wykonania. Mam nadzieję, że w najbliższem sprawozdaniu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego znajdziemy ślady tej zgody, pomiędzy zapoczątkowaniem a wykonaniem.</u>
+ <u xml:id="u-19.38" who="#SPosner">Nie będę już długo Panom czasu zabierał, ale muszę z obowiązku powiedzieć parę słów o innym jeszcze resorcie naszego Rządu, a mianowicie o Ministerstwie Sprawiedliwości. Bardzo żałuję, że niema tu p. Meysztowicza, że jest tylko jego zastępca, — ale to nie jest jednak p. Meysztowicz, to nie jest jednak p. wiceminister Car. Otóż niema tych pp. ministrów i ja tego żałuję, bo jestem obowiązany mówić tu nie o tem, co jest najpiękniejszego w tem ministerstwie, tylko o tem, co jest mniej piękne, co jest nawet czasami brzydkie według mego mało oświeconego poglądu obywatela. Panowie wiedzą, że my o Ministerstwie Sprawiedliwości mówimy stale od lat w Komisji Skarbowo-Budżetowej, tu w tym Senacie, z tego miejsca. Niestety bardzo często się powtarzam. Ile razy przychodzi na porządek dzienny sprawa Ministerstwa Sprawiedliwości, to ja do znużenia mówię to samo. Dlaczego? Dlatego, że tak mało widzę postępu; dobra wola napewno tam istnieje w najwyższym stopniu, ale wykonanie, ale postęp w zakresie instytucji, w zakresie wymiaru sprawiedliwości?… Mnie ta sprawa w szczególności bardzo boli, nietylko dlatego, że jestem prawnikiem, ale i dlatego, że zajmuję się polityką zagraniczną. Muszę powiedzieć, że z ogromnym niepokojem czytam w wydawnictwach francuskich i angielskich wiadomości o tem, co się u nas dzieje w zakresie wymiaru sprawiedliwości i w zakresie więziennictwa. Chcę tu powiedzieć z całą szczerością, że wczoraj w życiu naszem zaistniał fakt wielkiej wagi. Sejm o późnej wieczornej godzinie uchwalił ustawę amnestyjną, która jest bardzo daleka od ideału, która w małym tylko stopniu uwzględnia to, co ustawa amnestyjna powinna była uwzględnić. Ale to jest wielki czyn w naszem życiu. My dziś, mam nadzieję, uchwalimy tę ustawę na Komisji Prawniczej Senatu i zanim się rozejdziemy, zanim się rozjedziemy, ten projekt ustawy stanie się naprawdę ustawą, aktem wysokiego miłosierdzia Państwa, aktem wielkiego rozumu stanu.</u>
+ <u xml:id="u-19.39" who="#SPosner">Proszę Panów, jeżeli mówię, że mnie te rzeczy tak bardzo bolą, to dlatego, że zajmuję się polityką zagraniczną, że jestem stale czynny na Zachodzie, że mam ciągle do czynienia z przedstawicielami opinji publicznej we Francji, Anglji, czy Niemczech, czy Austrji. Muszę powiedzieć, że miałem już dosyć tego ciągłego wtrącania się cudzoziemców do tego, co się dzieje u nas w zakresie wymiaru sprawiedliwości i więziennictwa. A jeżelibym nie chciał, aby cudzoziemcy wtrącali się do tego, co się u nas dzieje, to musiałbym też powiedzieć sobie, że niema też żadnego powodu po temu, żeby się wtrącali, bo u nas jest tak, jak wszędzie. Nieraz musiałem mówić zagranicą z ludźmi, którzy temi kwestjami specjalnie się interesują, w Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela w Paryżu i nieraz z tymi panami musiałem staczać walki, nie w tym sensie, żeby oni bronili tego, co się u nas dzieje, a ja żebym oskarżał, przeciwnie, ja, który stale oskarżam tutaj, tam musiałem mówić tym panom, że „mam już dość tego, możebyście troszkę zamietli na swojem podwórku, bo i wy macie swoje więzienia”. Jedenaście lat mieszkałem w Paryżu i jestem troszeczkę obeznany z tem, co się dzieje w komisarjatach policji w nocy w Paryżu i co się tam dzieje w więzieniach. Kiedy im to mówiłem, otwierali szeroko oczy. To był wielki mój tryumf jako obrońcy Polski. Ale kiedy wracałem z Paryża do Warszawy — otóż wracając z Paryża do Warszawy, jednak musiałem zawsze sobie myśleć: przecież ów Francuz trochę racji ma, bo jest niedobrze w tej dziedzinie. P. Minister Meysztowicz o tem mówił na Komisji Skarbowo-Budżetowej, przyznawał, że to a to jest niedoskonałe, że tu są pewne braki i pewne niedoskonałości, ale stwierdził, że jest pewien postęp. Ja jednak, proszę Panów, chciałbym, aby ten postęp był realny i prędszy. Ja się już starzeję, jestem starym człowiekiem i chciałbym dożyć tej chwili, kiedy mógłbym z czystym sumieniem powiedzieć, że wymiar sprawiedliwości w Polsce jest naprawdę sprawiedliwy.</u>
+ <u xml:id="u-19.40" who="#SPosner">Proszę Panów, dam tu pewien świeży przykład. Tych przykładów jest bardzo wiele. Oto niech Panowie wezmą wszystkie polityczne procesy, które toczą się na terytorjum Rzeczypospolitej Polskiej. Panowie dobrze wiedzą, że w tych procesach jest dużo rzeczy, których być nie powinno, że kary, które sądy nasze wymierzają, wcale nie odpowiadają winie, że w procesie sądzenia jest bardzo wielki udział czynnika niechęci, czynnika czasami poprostu nienawiści, nienawiści do klasy, do narodu. Gdy ten Białorusin, ten Ukrainiec, ten Żyd staje przed sądem, bywa niestety inaczej traktowany, niżby traktowało się na jego miejscu Polaka, katolika.</u>
+ <u xml:id="u-19.41" who="#komentarz">(Głos: Tak nie jest.)</u>
+ <u xml:id="u-19.42" who="#SPosner">Te rzeczy znam, mówię o tem, co znam.</u>
+ <u xml:id="u-19.43" who="#komentarz">(Głos: Teoretycznie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.44" who="#SPosner">Nie teoretycznie, jestem także prawnikiem. Zresztą Panowie potem mogą mnie unicestwić, teraz pozwólcie, że w spokoju tutaj wypowiem to wszystko, co mam do powiedzenia, te wszystkie nieprawdy i nonsensy, które przedstawi' ciel P. P. S. w tych sprawach i z tego miejsca mówić jest obowiązany.</u>
+ <u xml:id="u-19.45" who="#SPosner">Spór pomiędzy mną, a Ministerstwem Sprawiedliwości w tej dziedzinie toczy się od wielu lat. Nie skarżę się na Ministerstwo Sprawiedliwości nawet wtedy, kiedy tu takie rzeczy nieładne mówię. Wiem, że tam bardzo dużo jest dobrej woli, jako założyciel polskiej Ligi Obrony Praw Człowieka z tego tytułu miałem w ciągu ostatnich 5, 6 lat ciągle do czynienia z ministerstwem, i z tej strony spotykałem najlepszą wolą i uwzględnienie moich życzeń w duchu najbardziej liberalnym. Proszę Panów, więc chyba to nie jest złe świadectwo, tylko, że niestety to jest tak mało, w porównaniu z tem, co należy zrobić. W kropli wody przegląda się, jak mówi poeta, cały świat, ale w tej dziedzinie to jest nie tylko kropla wody do połknięcia, ale całe morze. To są rzeczy, których zrozumieć czasem nie można.</u>
+ <u xml:id="u-19.46" who="#SPosner">Jest w Wilnie prof. Petrusewicz. Znam go osobiście, przyjaciel, bardzo szlachetny i zacny człowiek. Jest profesorem uniwersytetu, a jednocześnie adwokatem.</u>
+ <u xml:id="u-19.47" who="#komentarz">(Minister R. i O. P. Dobrucki: Jest zastępcą.)</u>
+ <u xml:id="u-19.48" who="#SPosner">Oczywiście, że jednym i drugim nie może być, więc jest zastępcą.</u>
+ <u xml:id="u-19.49" who="#komentarz">(Minister W. R. i O. P. Dobrucki: To jest co innego.)</u>
+ <u xml:id="u-19.50" who="#SPosner">Ja wiem, że to jest trochę co innego. Ten Petrusewicz, znany i bardzo dobry prawnik, zupełnie wyjątkowa inteligencja i żaden rewolucjonista, żaden bolszewik, i żaden członek Hromady Białoruskiej, występował w procesie tej Hromady, jako obrońca narówni z wielu bardzo adwokatami, którzy stawali w tej sprawie. To nie jest żadna hańba, to nie jest żaden wstyd, to to jest obowiązek nie tylko prawnika, adwokata, ale i obowiązek obywatela. Otóż tak się złożyło, że jego klijenci zostali wszyscy uniewinnieni, mimo to ten człowiek został pozbawiony prawa wykładania w uniwersytecie wileńskim...</u>
+ <u xml:id="u-19.51" who="#komentarz">(Minister W. R. i O. P. Dobrucki przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-19.52" who="#SPosner">Pan Minister prostuje. Rozumiem, nie kijem, to pałką: „nie odnowiono z nim kontraktu”. Taka elegancka, ładna formuła prawnicza dla stwierdzenia faktu, który się nazywa: żegnaj. Nie jesteś godzien znajdować się w naszem towarzystwie dlatego, że się poniżyłeś do tego stopnia, że stawałeś w obronie tych ludzi, których wprawdzie sąd uniewinnił, ale powinien był skazać. Bo nam nawet sędzia który skazał, nie wystarcza. — Przychodzi się do sędziego i pyta się: dlaczego skazał, jeżeli skazał na 6 miesięcy, to dlaczego nie na 6 lat, dlaczego nie na śmierć, chociaż niema śmierci w kodeksie. Proszę Panów, przepraszam bardzo, co to jest takiego? Dokąd my idziemy z takiemi stosunkami? Czy chcemy Petrusewicza zrobić komunistą? To jest najlepszy sposób.</u>
+ <u xml:id="u-19.53" who="#SPosner">Ja naszym ministrom sprawiedliwości nieraz mówiłem: Proszę Pana, dlaczego wy te dzieci skazujecie? Minister mówi: Przecież ja nie mam wpływu na sąd, mam może pewien wpływ na prokuratora w pewnych granicach, ale sąd jest niezawisły, zrobi, co mu się podoba. Ależ Panie — powiadam — przecież Pan jest człowiekiem i ten sędzia jest człowiekiem, dlaczego wy się nie zejdziecie i nie pogadacie o tych rzeczach? Kiedyś, nie pamiętam, z którym ministrem sprawiedliwości, — było ich tak dużo — umawiałem się o to, ażeby urządził posiedzenie, na którymby byli obecni przedstawiciele sądu, prokuratury, on sam i ci przedstawiciele społeczeństwa, którzy się specjalnie temi kwestjami zajmują, i my szczerze powiemy sobie, co można zrobić, a czego zrobić nie można. Nie przyszło to do skutku, jakieś tam przeszkody stanęły na drodze urzeczywistnienia tego projektu. Jestem przekonany, że gdyby tylko ci ludzie zeszli się ze sobą, pogadali, bardzo wiele reform dałoby się zrobić bez krzyku i bez hałasu. Aresztuje policja chłopca dlatego, że znajduje u niego w kieszeni proklamację. Jest domniemanie, że to jest komunista, ponieważ u niego, w kieszeni u 16-letniego chłopca znaleziono jakąś odezwę. I ten chłopiec siedzi rok, 2 lata, czasem dłużej. To prawda — zaznaczam, bo zawsze chcę być w zgodzie z prawdą, — to siedzenie w areszcie prewencyjnem jest coraz krótsze, jednak Ministerstwo postawiło na swojem i żąda od sędziego śledczego, od prokuratora, aby zamykać jaknajprędzej to śledztwo. Ten chłopiec przypadkowo zupełnie dostał tę odezwę; nawet Panowie Senatorowie nie są wolni od tego, że ktoś im włoży do kieszeni na ulicy, w tramwaju jakąś odezwę i to się nieraz w życiu zdarza, że powróciwszy do domu znajdziemy w kieszeni jakiś kawałek papieru.</u>
+ <u xml:id="u-19.54" who="#komentarz">(S. Makarewicz: Czasem list miłosny.)</u>
+ <u xml:id="u-19.55" who="#SPosner">Można znaleźć czasem i list miłosny, ale to wtedy, kiedy się jest tak przystojnym, jak s. Makarewicz. Ja nie znajduję żadnych listów miłosnych, ale czasem jakąś odezwę wrzucą mi w tramwaju. Może moja fizjonomja specjalnie im się podoba, może wydaje im się specjalnie pociągającą, dość, że agitator włożył mi raz do kieszeni taką odezwę. Tak jest. Ten chłopiec, jakiś smarkacz, dziecko, które nic nie rozumiało, bo co 16-letni chłopiec może rozumieć z polityki, z rewolucji? — Ten chłopiec siedzi w więzieniu i jaki jest rezultat? Po 2 lub 3 latach wykształci się na bardzo dobrego komunistę, a ponieważ do żadnej szkoły go nie przyjmą, ponieważ żadnego wykształcenia nie otrzyma, nic mu w życiu nie pozostaje jak wstąpić w szeregi tej partji i służyć obcemu mocarstwu. Ta psycholog ja jest zupełnie prawdziwa.</u>
+ <u xml:id="u-19.56" who="#SPosner">Wpływałem na ministerstwo, aby skracać te lekcje komunizmu w więzieniu, ażeby odgradzać te dzieci od wpływu tych doskonałych komunistów, wychowanych w Moskwie w uniwersytetach i akademjach komunistycznych. Wpływałem i stwierdzam, że jest pewien postęp, ale bardzo niewielki i niepełny. Wtedy, kiedy oddziaływałem na ministerstwo i tych pp. ministrów, którzy chcieli o tem ze mną rozmawiać i chcieli słuchać, czasem uważnie i życzliwie, tych rad, które im dawałem, nie występowałem jako członek P. P. S., jako przedstawiciel Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela, lecz występowałem jako człowiek, któremu jest drogie Państwo Polskie, droga jest niezawisłość tego Państwa, droga jest ta niepodległość, dla której trzydzieści kilka lat pracowałem. Bo twierdzę: kiedy sytuacja geograficzna lege Państwa jest taka, jaka jest, kiedy ta Polska jest między tym kolosem sowieckim, a tym drugim kolosem niemieckim, to nam wcale nie powinno zależeć na tem, ażeby wewnątrz tego Państwa rozwijały się grupy, rozwijały się stowarzyszenia, które w porozumieniu z tym sąsiadem od wschodu i z tym sąsiadem od zachodu godzą w istnienie tego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-19.57" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-19.58" who="#SPosner">Powiedziałem, że jest pewien postęp, ale jest bardzo mały i zupełnie niewystarczający na potrzeby tego Państwa. Proszę Panów, czytam, że w więzieniach polskich siedzi 30.000 ludzi. Jestem przerażony. Dlaczego aż tylu ludzi siedzi w więzieniach? P. Minister przychodzi na posiedzenia Komisji Skarbowo-Budżetowej i mówi nam: Więzienia są niedostateczne, więzienia są złe, w więzieniach niema żadnych hygienicznych urządzeń, my nie możemy ich zaprowadzić, bo nie mamy pieniędzy, bo na to trzeba wielu miljonów, ażeby stworzyć nowoczesny europejski system więzień. Więc po co trzymacie w tych więzieniach ludzi, którzy, gdy ich sprawa przychodzi na wokandę sądową, zostają uniewinnieni? Był taki proces w Białymstoku, gdzie było 25 oskarżonych i sąd wszystkich 25 uniewinnił. Ale oni trzy lata siedzieli w więzieniu do sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-19.59" who="#SPosner">Byłem kiedyś w Grodnie z powodu jakiegoś odczytu, który miałem wygłosić. Poszedłem na posiedzenie sądu okręgowego, gdzie sądzono sprawę komunistyczną. Proszę Panów, przyglądałem się ławie oskarżonych. Tam siedziało jakichś dwudziestu kilku chłopów białoruskich i siedział również jeden osobnik, co do którego miałem głębokie przekonanie, że to jest właśnie ten jeden komunista, ten sowiecki urzędnik, ten sowiecki agent, a ta reszta — ci biedacy, nic nie rozumieli z tego, co się koło nich dzieje, Przypomnę tutaj jednego sędziego z Białej Podlaskiej, który stworzył całą teorję, kiedyś była ona stosowana w Niemczech, o t. zw. dolus eventualis, to znaczy takie rozumowanie; prawda, że śledztwo nie dowiodło, że ten człowiek jest wrogiem Państwa Polskiego, ale on mógłby być wrogiem Państwa Polskiego, a więc na wszelki wypadek niech dostanie 6 lat odpoczynku w więzieniu. Nie chcę wymieniać nazwiska tego pana, ale sam musiałem się starać i w ministerstwie i w sądzie o to, aby wytoczyć mu dyscyplinarną sprawę, nie z tego tytułu, ale z tytułu innych gorszych jeszcze przewinień. To jest człowiek pełen nienawiści, taki człowiek nie może być sędzią, sędzia musi być pozbawiony nienawiści, bo sędzia może mieć poza rozumem i poza wiadomościami, które posiadać powinien w zakresie prawa, tylko jedno uczucie, to jest uczucie miłosierdzia.</u>
+ <u xml:id="u-19.60" who="#komentarz">(S. Roman: To jest wyjątek.)</u>
+ <u xml:id="u-19.61" who="#SPosner">Tak jest, to też ja nie mówię, że takim jest każdy sędzia, że takim jest p. Roman, ale mówię, że był taki wypadek, że takie wypadki mogą się zdarzyć, ale nie powinny się zdarzyć.</u>
+ <u xml:id="u-19.62" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.63" who="#SPosner">Uważam, że każdy człowiek może być winien, ale nie sędzia. Sędzia jest po to, żeby nie był winien, po to jest, on zajmuje to stanowisko dlatego właśnie, żeby nigdy nie być winnym.</u>
+ <u xml:id="u-19.64" who="#SPosner">Kiedy tak mówię, muszę pod adresem sędziów przytoczyć okoliczności łagodzące. Jestem przedstawicielem takiego stronnictwa, które chce być zawsze sprawiedliwe. Rozumiem, że od sędziego można wymagać wiele rzeczy i to jest naszym obowiązkiem, musimy żądać, aby wymiar sprawiedliwości w Polsce był na najwyższym poziomie. Ale, jeżeli żądam od sędziego, ażeby był mądry, uczony w prawie przedewszystkiem, ażeby był obywatelem tego kraju i z godnością reprezentował ten wysoki urząd, który ma reprezentować, to jest moim obowiązkiem, psim obowiązkiem, zapewnić temu sędziemu takie stanowisko materjalne, aby ten człowiek mógł sprostać tym wszystkim obowiązkom. Rzadko się o tem mówi. Byli sędziowie w Senacie, którzy stale upominali się o prawa naszego stanu sędziowskiego. Ja tutaj wypisałem notatkę o tem, jak wynagradzani są sędziowie w Polsce. Niech panowie posłuchają to się przyda niejednemu.</u>
+ <u xml:id="u-19.65" who="#SPosner">Sędzia pokoju, sędzia śledczy, podprokurator przy sądzie okręgowym w Warszawie otrzymują miesięcznie 431 zł. 37 gr. z dodatkiem mieszkaniowym 25 zł. Sędzia pokoju, sędzia śledczy, podprokurator przy sądzie okręgowym poza Warszawą, oraz Śląskiem otrzymują 359 złotych miesięcznie. Sędzia sądu okręgowego poza Warszawą i Śląskiem — 500 złotych miesięcznie, sędzia sądu apelacyjnego poza Warszawą i Katowicami — 643 złote. Niema tu ani jednej kategorji płac, któraby dochodziła do 700 zł. miesięcznie. Czy można żyć za te pieniądze?</u>
+ <u xml:id="u-19.66" who="#komentarz">(Głosy: Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.67" who="#SPosner">Nie można żyć. To każdy powie bez różnicy stronnictw. Człowiek inteligentny, który ma rodzinę, ma dzieci, musi chować te dzieci, nie może żyć za 600 złotych miesięcznie.</u>
+ <u xml:id="u-19.68" who="#komentarz">(Głos: Żyć można, ale sądzić nie można.)</u>
+ <u xml:id="u-19.69" who="#SPosner">Nie może żyć, można tylko nie umrzeć, ale żyć nie można. Ten sędzia musi sobie kupować książki. Ja osobiście mam wielką pretensję do siędziów, że oni, pod względem naukowym nie stoją na wysokości zadania, że nie stoją na poziomic wiedzy nowoczesnej, dzisiejszej. Sędzia powinien ciągle uzupełniać swe wykształcenie, bo ten człowiek 30 lat temu skończył uniwersytet i od tego czasu żadnej książki nie miał w ręku. A ten sędzia odpowiada mi: a za co kupię książkę? Mój sąd nie ma książek, mój sąd nie ma się z czego uczyć, nie ma bibljoteki w tym sądzie. To są okoliczności łagodzące w bardzo wielkim stopniu i uważałem za swój obowiązek przytoczyć je tutaj wtedy, — kiedy wystawiłem taki rachunek pretensji pod adresem sądownictwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-19.70" who="#SPosner">To jest kilka uwag, które byłem obowiązany tutaj w imieniu mojego stronnictwa zgłosić.</u>
+ <u xml:id="u-19.71" who="#SPosner">Na zakończenie Panowie mi pozwolą, że odczytam tu kilka uwag, które ogłosiłem na początku tego roku. Właściwie powinienem był na ten temat wygłosić całe przemówienie, ale niestety p. Marszałek dał mi już znać, że nadużyłem cierpliwości tego Wysokiego Zgromadzenia. Nie chcę się narazić na drugi sygnał, dlatego nie mogę tego przemówienia wygłosić. Byłoby to mianowicie przemówienie na temat tego, czem być powinno w życiu narodu polskiego prawo i czem powinna być praworządność. Ponieważ tego wygłosić nie mogę, pozwolą Panowie, że parę wierszy odczytam:</u>
+ <u xml:id="u-19.72" who="#SPosner">„Bez PRAWA niema dzisiejszego Państwa z całą różnorodnością etnicznych, kulturalnych, wyznaniowych i klasowych antagonizmów. Siła antagonizmów tych nie rozwiązuje, przeciwnie, zaostrza je i zaognia. Tylko PRAWO je osłabia i wiąże to, co jest pomimo różnic wspólnego w atmosferze zaufania i wolności. Bez PRAWA niema wewnątrz Państwa, w granicach interesów gospodarczych i społecznych, jak tylko walka i bezlitosny klasowy egoizm. Dopiero PRAWO dobywa z tych przeciwstawnych interesów to, co może być podłożem porozumienia, rozjemstwa, ugody i stwarza porządek tam, gdzie był tylko chaos i wzajemna nienawiść”. Tylko PRAWO dało życie tym wielkim instytucjom, które się nazywają: Liga Narodów i „Międzynarodowe Biuro Pracy”.</u>
+ <u xml:id="u-19.73" who="#SPosner">Wysoki Senacie! Mnie się zdaje, że w tym Senacie niema nikogo, ktoby się na to zdanie nie zgodził: Justitia fundamentum regnorum!</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę do godz. 15 min. 30.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszałek">Wznawiam przerwane posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#komentarz">(S. Posner: Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca Komisji Prawniczej, s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SPosner">Panie Marszałku! Komisja Prawnicza prosi, aby przedmiot, którym się zajmowała i który załatwiła na swojem dzisiejszem przedpołudniowem posiedzeniu, został wprowadzony na porządek dzienny jako ostatni punkt, mianowicie sprawozdanie Komisji Prawniczej w przedmiocie ustawy amnestyjnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Jest wniosek Komisji Prawniczej o uzupełnienie porządku dziennego sprawozdaniem Komisji Prawniczej. Nie słyszę sprzeciwu, porządek dzienny z tem uzupełnieniem uważani za przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Poprzedni mówca dzisiejszej dyskusji, p. sen. Posner, w swoim przemówieniu słusznie położył nacisk na wielkie znaczenie ekonomiki dla dzisiejszego życia państwowego i społecznego, wogóle dla wszystkich stosunków społecznych. Przemówienie jego jednakowoż wymaga pewnego uzupełnienia. Nietylko bowiem stosunki ekonomiczne wpływają na wszelkie inne stosunki w państwie i w społeczeństwie, ale także naodwrót stosunki polityczne wpływają również bardzo silnie, bardzo skutecznie na stan gospodarstwa narodowego i na finanse Państwa. To jest przyczyna, dla której nie można się zgodzić na zdanie tego mówcy jakoby t. zw. nacjonalizm ekonomiczny nie był uzasadniony. Przeciwnie, wiadomo, że stosunki gospodarcze, warunki finansowe w rozmaitych państwach są bardzo rozmaite, nietylko zależnie od tego, jak państwo jest uzbrojone pod względem gospodarczym, ale także od tego, jak jest uzbrojone pod względem politycznym.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SGłąbiński">Nierówności pod względem politycznym, niepewność ustroju politycznego, niepewność prawa i praworządności i inne stosunki kulturalne to wszystko bardzo silnie wpływa także na dobrobyt, na warunki ekonomiczne, że już pominę działalność Państwa także i na polu ekonomicznem, która nie w każdem państwie jest równa, i nie w każdem państwie jest równie skuteczna. Z tego powodu zachodzi potrzeba t. zw. nacjonalizmu ekonomicznego, nie w tem znaczeniu, ażeby jedne narody miały się odgrodzić od drugich murem chińskim, na podstawie t. zw. samowystarczalności, ale że każdy naród powinien dążyć do tego, ażeby u siebie rozwinąć nietylko równe warunki gospodarcze, ale także i te wszystkie warunki polityczne, kulturalne i społeczne, które są podstawą dla życia gospodarczego i dla życia politycznego. Stąd także nasze Państwo musi pilnie baczyć na to, ażeby stworzyć u siebie równe warunki gospodarczego rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#SGłąbiński">Słuszne jest zdanie autora, na którego powoływał się szan. p. senator, że współdzielczość ekonomiczna istnieje między narodami. Niewątpliwie, ta współzależność istnieje, ale ta współzależność istnieje w rozmaitym stopniu. Są jedne narody, które są zależne od drugich w tem, że muszą pobierać od nich żywność, otrzymują surowce i inne środki, są inne narody, które są zależne z tego powodu, że nie mają rozwiniętych u siebie tych warunków, które są potrzebne koniecznie, ażeby wytworzyć jednak siłę konkurencyjną z innemi ludami. Muszą one mieć opiekę, opiekę Państwa i dlatego to tak zwany nacjonalizm państwowy, gospodarka narodowa i polityka narodowa jest niezbędna. Jest to do pewnego stopnia analogja między stosunkami międzynarodowemi a stosunkami w samem społeczeństwie. Dzisiaj i te sfery, które reprezentuje p. senator Posner, są tego zdania i nawet są największymi propagatorami tej idei, że jednakże wolna konkurencja w poczuciu samoobrony — nie może być dopuszczona bez jakiejś pomocy, bez jakiejś interwencji ze strony Państwa. I mnożą się te środki ochronne ze strony Państwa w formie gospodarstwa ochronnego, w formie ubezpieczeń społecznych, w formie ustawodawstwa handlowego, ustawodawstwa asekuracyjnego i innych gałęzi prawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#SGłąbiński">Jeżeli zatem to powszechnie uznano, że jest konieczna potrzeba, ażeby popierać słabszych, tych, którzy nie mogą się sami bronić, albo którzy nie mają potrzebnej siły, ażeby się mogli ostać w konkurencji z innymi.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#SGłąbiński">Obecna sesja parlamentu, pierwsza w tym parlamencie, przyniosła pewien duży zawód tym wszystkim, którzy oczekiwali, że w tej sesji odbędzie się wielka rozprawa na tle naszego ustroju państwowego, na tle dążenia od reformy Konstytucji. Rozprawa, która była zapowiedziana w szczególności przez to stronnictwo, które uzyskało względnie najwięcej posłów i senatorów i które ma także najwięcej warunków po temu, aby tego rodzaju rozprawę i taką reformę zapoczątkować, przyniosła zawód, mówię, z tego powodu, ponieważ sytuacja dzisiejsza, niepewna pod względem politycznym, pod względem prawnym i pod względem praworządności, wpływa ujemnie na ogół naszych stosunków społecznych, a także i na ogół naszych stosunków politycznych i kulturalnych. Wytwarza się niepewność co do tego, co będzie z formą ustrojową Państwa Polskiego w przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#SGłąbiński">Byliśmy bardzo ciekawi tego, co oświadczą reprezentanci stronnictwa dziś rządowego. Dowiedzieliśmy się jednak z ust ich przedstawicieli bardzo niewiele. Przewodniczący tego stronnictwa w Izbie posłów, w Sejmie, oświadczył, że chodzi mu przedewszystkiem o uleczenie parlamentaryzmu. Nawet zrezygnował z myśli reformy ordynacji wyborczej. Drugi wybitny reprezentant tego stronnictwa oświadczył, że pragnąłby oprzeć nasze życie państwowe na oświeconej demokracji. Są to jednak ogólniki, z których niewiele konsekwencji wysnuć można. Możnaby stąd wysnuć wniosek, że zdaniem tego stronnictwa, może nasz parlamentaryzm w sposób naturalny zupełnie się uleczy i że nie będzie potrzeba żadnych sztucznych nadzwyczajnych środków. Można jednak dojść także do innych wniosków, jak słyszeliśmy od jednego z posłów tego stronnictwa w Sejmie, który powiedział, że ewentualnie przeprowadzi się zmiany i mimo Sejmu, a więc możnaby wysnuć wniosek, że są i inne prądy, które zmierzają do tego, aby niezależnie od Sejmu, poza Sejmem, te zmiany Konstytucji przeprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#SGłąbiński">W każdym razie ta niepewność oddziaływa ujemnie na wszelkie stosunki polityczne, a także na stosunki ekonomiczne, kredytowe i stosunki finansowe. Wpływa ona ujemnie także na całe społeczeństwo, wywołuje dezorganizację i do pewnego stopnia demoralizację w społeczeństwie, wpływa ujemnie także i na idee naszej młodzieży tak polskiej, jak i młodzieży innych narodowości, a wywołuje również reakcję, niezgodną z prawami państwa, w tej Wysokiej Izbie, a szczególnie w Izbie sejmowej.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#SGłąbiński">Bo oto, jeżeli w deklaracjach pewnych stronnictw, względnie narodowości tu reprezentowanych, słyszeliśmy, że dążą do tego, aby oderwać od Państwa Polskiego tyle a tyle tysięcy kilometrów kwadratowych, które rzekomo im się należą, aby utworzyć z tego inne niepodległe państwo, i jeżeli na to nie było żadnej reakcji ani ze strony Rządu, ani ze strony stronnictwa rządowego, stąd widać, że jednakże ta niepewność sytuacji i te bardzo sprzeczne, krzyżujące się ze sobą dążenia co do naszego ustroju politycznego tak głęboko zakorzeniły się w umysłach naszych posłów, a mogę powiedzieć — i senatorów, bo echa tych oświadczeń słyszeliśmy już i z tej trybuny Senatu, że nawet nie zdobyto się na jakieś stanowcze przeciwstawienie się tego rodzaju oświadczeniom, które są niezgodne ani z obowiązkiem obywatela polskiego, którego pierwszym obowiązkiem konstytucyjnym jest wierność dla Rzeczypospolitej, ani także ze ślubowaniem poselskiem, które obejmuje prace wyłącznie tylko dla Państwa Polskiego, ani z naturalnem pojęciem każdego obywatela w stosunku do Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#SGłąbiński">Doszło do tego, że nawet ze strony polskiej, w jednej z komisji, w Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu, reprezentant klubu chłopskiego, dawny wiceminister spraw zagranicznych, był gotów mówić o zmianie granic polskich na wschodzie. To wszystko razem jest świadectwem tego zamętu, jaki w sprawach politycznych w naszem państwie zakorzenił się i który jak najszybciej powinien być usunięty, przedewszystkiem przez jakieś stanowcze stanowisko Rządu, a także i stronnictwa rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#SGłąbiński">Niewątpliwie nasza Konstytucja, nasz ustrój polityczny wymagają zmiany, wymagają reformy. Stronnictwo, które mam zaszczyt reprezentować, uznawało potrzebę i przedstawiło pod tym względem swoje wnioski.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#SGłąbiński">Źródło tej niepewności tkwi od pierwszych początków naszej niepodległej Rzeczypospolitej w owej t, zw, małej konstytucji, którą uchwaliliśmy w Sejmie konstytucyjnym 20 lutego 1919 roku. Wówczas nastąpił układ pomiędzy Sejmem, względnie większością tego Sejmu, a ówczesnym Naczelnikiem Państwa, Józefem Piłsudskim, układ, który został zaaprobowany ową uchwałą Sejmu, nazwaną później małą konstytucją. Jest w niej powiedziane, że Naczelnik Państwa jest przedstawicielem Państwa i wykonywa uchwały sejmowe oraz powołuje rząd w porozumieniu z Sejmem, że jest narówni z rządem przed Sejmem odpowiedzialnym. W tych postanowieniach było zupełne zwichnięcie równowagi między władzą ustawodawczą, a władzą wykonawczą, zwichnięcie, na które, muszę to stwierdzić, zgodził się i ówczesny Naczelnik Państwa. To było powodem ciągłych nieporozumień, tarć pomiędzy Naczelnikiem Państwa, Sejmem, które powodowały, że w zasadniczych sprawach polityki wewnętrznej była ciągła dwutorowość, która odbiła się również dwoistością w naszej polityce zagranicznej, która była niezrozumiała nietylko w kraju, ale i zagranicą, albowiem posłowie zagraniczni zapytywali się, jaką jest polityka wasza, czy ta, którą reprezentuje Naczelnik Państwa, czy ta, która uchwalacie sobie w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#SGłąbiński">Konstytucja nasza z 17 marca 1921 roku była pewnego rodzaju odbiciem owych stosunków. Większość sejmowa, obawiając się tej dwutorowej polityki, starała się pełnię władzy przenieść na Sejm i wskutek tego rzeczywiście nastąpiło pewne zwichnięcie stosunku równowagi między władzą ustawodawczą a władzą wykonawczą, które powinno być obecnie usunięte.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#SGłąbiński">Jeżeli jednakowoż mówimy o usunięciu tej zwichniętej równowagi, to nie mamy na myśli, o ile chodzi o ten obóz, który mam zaszczyt reprezentować, fantastycznych projektów, które rodziły się w umysłach tych, czy innych projektodawców, nie mamy na myśli ani zmiany naszego ustroju jako państwa zjednoczonego na jakiś ustrój federalistyczny, ani nikomu nie przychodzi na myśl ustępować piędzi ziemi z naszych terytorjów Rzeczypospolitej Polskiej, nie przychodzi na myśl przeprowadzanie jakichś zmian w naszych granicach i w całości Rzeczypospolitej. Jeżeli ktokolwiek w tym parlamencie nosi się z takim zamiarem, to niema mowy o tem, żebyśmy tego rodzaju zamiary mogli poprzeć. Jesteśmy tego zdania, że Państwo Polskie winno zostać państwem zjednoczonem. I granice dzisiejsze tak zachodnia jak i wschodnia, nie powinne podlegać żadnym rewizjom, ani u nas, ani na mocy jakichkolwiek traktatów zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#SGłąbiński">Zgadzamy się na zmianę w Konstytucji, mianowicie na usunięcie braku równowagi między władzą wykonawczą i ustawodawczą. Zgadzamy się na to, ażeby osoba Prezydenta Rzeczypospolitej była uposażona w pewne przywileje, ażeby Prezydent miał prawo veta przeciwko uchwałom obu Izb, jesteśmy za tem, ażeby Izby były równouprawnione, ażeby miały jednakowe kompetencje. Jesteśmy za pewną zmianą ordynacji wyborczej, szczególniej w tym kierunku, ażeby złagodzić za daleko sięgającą proporcjonalność, ażeby wprowadzić dwu mandatowe okręgi. Jesteśmy za tem, ażeby Rząd był otoczony większą gwarancją, niż dotychczas, ażeby votum nieufności dla Rządu wymagało pewnej kwalifikowanej ilości posłów, którzy się znajdują w Izbie. Nie jesteśmy za zmianą systemu reprezentacyjnego, ale zgodzilibyśmy się na to, ażeby Sejm był na innych zasadach wybierany, niż Senat, ażeby Senat był oparty częściowo na wyborach powszechnych takich obywateli, którzy czynnie pracowali przez szereg łat w pracy gospodarczej, kulturalnej łub innej, ażeby dopuszczono pewną ilość wirylistów jako reprezentantów nauki, wyższego duchowieństwa, nadto delegatów samorządu terytorjalnego, czy zawodowego. W tych granicach jesteśmy za zmianą i jesteśmy gotowi poprzeć dążenia w tym kierunku idące.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#SGłąbiński">Ten t. zw. pakt, który zawieraliśmy celem utworzenia większości i celem utworzenia rządu opartego na większości w r. 1923, który był tak atakowany, który był nazwany przez jednego z posłów paktem lanckorońskim, — sam nigdy nie byłem w Lanckoronie — ten pakt nie miał nic innego na oku, jak tylko zapewnienie rządu silnego, opartego na większości, a obejmował program narodowy, oraz projekt reformy rolnej, ograniczony przez to stronnictwo, które mam zaszczyt reprezentować. Jeżeli kto jest ciekawy, to jestem gotów oryginał tego paktu dać do przeczytania, lub do ogłoszenia, ponieważ nic nie mamy do ukrywania i dlatego dziwię się, że pewni posłowie, którzy nie znają wcale tych stosunków, w tak nienawistny sposób o tym pakcie w Sejmie przemawiają.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#SGłąbiński">Jesteśmy za tem, żeby nasze Państwo zachowało charakter państwa narodowego; nie znaczy to jednak, żebyśmy nie uznawali praw i uprawnień innych narodowości w naszem państwie, ale jesteśmy zdania, że cementem, na którym się opiera każde państwo, i to nietylko nasze, jest patrjotyzm obywateli, jest gotowość tych obywateli do poświęceń, do przelania w razie potrzeby krwi i oddania wszystkiego na rzecz całości tego państwa. Ponieważ ta gotowość do poświęceń przedewszystkiem istnieje wśród narodowości polskiej, a więc na tej też narodowości siła, trwałość i przyszłość tego państwa się opiera. Dlatego jesteśmy zdania, że w każdym okręgu wyborczym musi być zapewniona reprezentacja narodowi polskiemu bez względu na to, gdzie te okręgi się znajdują. Pomijając kwestje językowe i inne, które zostały zabezpieczone ustawowo, jesteśmy za tem, żeby narodowość polska w całem Państwie Polskiem była otoczona troskliwością i opieką naszych władz, aby nie zdarzały się wypadki częste niestety, z któremi mamy do czynienia, że włościanin polski i robotnik polski z kresów wschodnich przychodzi i skarży się, że uważa się go za intruza, że uważa się go za natręta, że nie ma żadnej opieki i z tego powodu musi te części kraju opuścić.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#SGłąbiński">Wprawdzie słyszeliśmy dziś jak p. s. Horbaczewski skarżył się na rzekome upośledzenie narodowości ukraińskiej na wschodzie specjalnie przy reformie rolnej. Muszę stwierdzić, że przeciwnie, tego samego rodzaju skargi dochodzą mnie ze strony Polaków. A że nie jest im dobrze w Polsce dziś, tego najlepszym dowodem są cyfry statystyczne, dotyczące emigracji. Jeżeli Szanowni Panowie zechcą przeczytać te cyfry, ogłoszone przez urząd emigracyjny, to dowiecie się, że w r. 1927 wyemigrowało z Polski przeszło 89.000 ludzi, z tego przeszło 81.000 rzymskich katolików, a rzymsko-katolików i Polaków nie mamy 90%, lecz tylko sześćdziesiąt kilka procent w naszem Państwie. Specjalnie w województwach małopolskich, na wschodzie w lwowskiem, wyemigrowało 5.160 ludzi, a w tem 3.564 rzymskich katolików. Najlepszy dowód, że te skargi, jakie są tutaj podnoszone, nie mają uzasadnienia także i przy reformie rolnej; z pewnością nie Polacy, ale inni są więcej uprzywilejowani.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#SGłąbiński">Z tych powodów dla nas jest rzeczą bardzo bolesną, że nawet w sferach poselskich polskich, w komisji sejmowej, odezwał się głos posłanki, który wywołał oburzenie sfer patrjotycznych we Lwowie, albowiem zlekceważył nasze uczucia narodowe i ducha patriotycznego polskiego, który nakazuje nam święcić uroczyście pamięć bohaterskich czynów naszych dzieci w czasach wojen nie tylko o podległość, ale także i ostatnich wojen, jakie mieliśmy do rozebrania w obronie Lwowa i Wschodniej Małopolski. W komisji sejmowej wyraziła ta posłanka życzenie, aby dla świętej zgody zaniechać świętowania rocznicy wyzwolenia Lwowa, i to, rzecz dziwna, właśnie w czasie, kiedy nasze wojsko odbywało wielkie uroczystości na cześć pułku odsieczy Lwowa, kiedy odbywają się pielgrzymki do Zadwórza, aby uczcić pamięć naszych bohaterów!</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#SGłąbiński">Przechodząc obecnie do spraw finansowych, muszę zaznaczyć, że stan finansowy naszego Państwa jest obecnie dość pomyślny, że jednak także i pod względem finansowym sytuacja nie jest przez Rząd dostatecznie wyjaśniona. Jeżeli bowiem jesteśmy za tem, aby zapewnić równowagę polityczną pomiędzy Sejmem, względnie parlamentem a Rządem, to mamy na myśli przedewszystkiem ścisłe rozgraniczenie kompetencji ustawodawczej i kontrolującej władzy prawodawczej, od rządzącej, wykonawczej Rządu. Obowiązkiem więc Rządu jest również ścisłe przestrzeganie kompetencji parlamentu w sprawach finansowych, nietylko przez dostarczanie tych wyjaśnień i dat, które są potrzebne do tego, aby wytworzyć jasny obraz sytuacji finansowej, ale nadto i przedewszystkiem przez poddanie się tym przepisom, które Rząd obowiązują.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#SGłąbiński">Do tych przepisów w szczególności należy postaranie się o to, aby wszelkie przekroczenia budżetowe, jakie dokonane zostały przez Rząd przed wniesieniem nowego budżetu, nietylko zostały przedłożone parlamentowi, ale także, żeby zostały przez parlament zaaprobowane, ponieważ budżetem jest nietylko ten preliminarz, który został uchwalony w swoim czasie, ale i preliminarz uzupełniony wszelkiemi dodatkowemi kredytami, względnie przedłożeniami, które Rząd poczynił w interesie Państwa, uznając konieczność tych wydatków. Na tem polega prawo budżetowe. Przytem stwierdzam, że gdybyśmy wychodzili z tego stanowiska, z jakiego wyszedł generalny referent nie Senatu, ale Sejmu, który sądził, że te przekroczenia budżetowe można odesłać do Najwyższej Izby Kontroli, a Najwyższa Izba Kontroli przy zamknięciu może nam te rzeczy przedłożyć, tobyśmy przekreślili całe prawo budżetowe, bo cóż parlamentowi z prawa budżetowego, jeżeli te wydatki, które zostaną uchwalone przez parlament, są ignorowane przez Rząd, jeżeli pewne wydatki są czynione albo nie, a natomiast czynione są najrozmaitsze wydatki, o których Rząd nawet nie daje wiadomości parlamentowi. To nie jest prawo budżetowe, to jest przekreślenie prawa budżetowego. Najwyższa Izba Kontroli nie istnieje w tym celu, ażeby zastępować ciała parlamentarne. Najwyższa Izba Kontroli ma kontrolować, czy rzeczywiście wszystkie wydatki w sposób konstytucyjny zostały poczynione, a zatem czy rzeczywiście istnieje uchwała parlamentu czynienia tych wydatków. Robi się z Najwyższej Izby Kontroli jakiś surogat ciał ustawodawczych, który po kilku latach przedstawić ma te zamknięcia rachunkowe parlamentowi. To równa się uchyleniu prawa budżetowego, pierwszego prymitywnego prawa konstytucyjnego każdego parlamentu. Uważamy zatem to zapatrywanie za błędne, nietylko za błędne, ale musiałbym zaprotestować, jeżeliby z tego rodzaju zapatrywania Rząd chciał wyciągnąć pewne konsekwencje.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#SGłąbiński">Muszę stwierdzić, że Najwyższa Izba Kontroli, która dawniej była nadzwyczaj czynna, która przedstawiała Sejmowi i Senatowi swoje sprawozdania, które były często powodem nawet pewnych tarć z rządem już od dłuższego czasu nie daje tych sprawozdań. I nie wiemy, co się dzieje. A nawet zamknięć rachunkowych z r. 1924 i 1925, które miały być przedstawione ciałom ustawodawczym w ciągu roku 1926 i które były już przygotowane, bo materjał był zebrany, — tych zamknięć rachunkowych także nie otrzymaliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#SGłąbiński">Wiemy jak wielkie były wydatki państwowe sumarycznie. W „Wiadomościach Statystycznych” umieszcza się od czasu do czasu pewne takie wiadomości oczywiście na podstawie informacji rządu. Według tych „Wiadomości Statystycznych” w roku 1927–28 wydatki były znacznie wyższe, aniżeli preliminowane, przewyższały je o 512 miljonów. Według tych dat, które wyczytałem w sprawozdaniu generalnem naszego referenta, wydatki były jeszcze większe, mianowicie wynosiły 560 miljonów więcej niż wydatki preliminowane. To są sumy bardzo znaczne. Prawda, że z tych dat, jakie wyczytałem w „Wiadomościach Statystycznych”, wypada 395 miljonów na ministerstwa, na władze centralne, a reszta na przedsiębiorstwa i inne gałęzie naszej administracji, na monopole. W każdym razie wydatki olbrzymie i był czas na to, skoro Rząd ma te wszystkie daty, ażeby parlamentowi to przedłożyć. Dla nas to jest do pewnego stopnia upokarzające, a to z tego powodu, że na podstawie planu stabilizacyjnego, mianowicie rozporządzenia p. Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 października 1927 r. ów doradca finansowy, kontroler Banku Polskiego (adviser), musi być o wszystkich wydatkach poinformowany. Wszystkie wpłaty i wszystkie wypłaty muszą być czynione na ręce Banku Polskiego, Pocztowej Kasy Oszczędności lub kas skarbowych i one znowu muszą te rozrachunki perjodycznie przedstawiać Bankowi Polskiemu, zatem także temu kontrolerowi. On wie dokładnie jakie wydatki były uczynione, a my w parlamencie, ani Sejmie, ani w Senacie tego nie wiemy, mamy tylko cyfry ogólne. Jeżeli chodzi o trzy działy, mianowicie: renty inwalidzkie, długi państwowe i emerytury, to odnośne daty są podane w „Wiadomościach Statystycznych”, chociaż my nie mamy ani urzędowej wiadomości, ani nawet żądania aprobaty tych kredytów dodatkowych. Stąd pochodzi, że szerzą się rozmaite pogłoski, którym można wierzyć lub nie wierzyć. Z pewnego źródła zapewniano mnie, że Prezydjum Rady Ministrów przekroczyło wydatki bużdetowe 6-krotnie. Nie wiem, czy to jest prawdą, czy nie, w każdym razie powinniśmy mieć te wiadomości i to oficjalnie nam przedstawione. Muszę zatem powiedzieć, że jest to wyrazem pewnej daleko idącej wyrozumiałości, jeżeli nie abnegacji Sejmu, jeżeli nie nastawa! na to, przy uchwalaniu obecnego preliminarza budżetowego, a nawet przed jego uchwaleniem, ażeby Rząd przedłożył te wszystkie kredyty przekroczone i postarał się o to, ażeby przez Sejm zostały jako kredyty dodatkowe zaaprobowane. W sytuacji, w jakiej Rząd znajduje się, nie trudnoby mu było uzyskać to zatwierdzenie, w każdym razie ignorowanie Izb parlamentarnych w tak ważnej kwestji uważamy za wielką wadę, za rzecz ze stanowiska Konstytucji niedopuszczalną.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#SGłąbiński">Jeżeli mam mówić o stanie finansowym naszego Państwa, to, jak już powiedziałem, przyznaję i przyznać musi każdy, że nasze stosunki finansowe, obecnie są znacznie lepsze niż przed kilku laty. Sądzę jednak, że jeżeli się chce ocenić tę sytuację finansową, to należy się jej z większym spokojem przypatrywać, niż to się dzieje nietylko w pewnych kołach zainteresowanych partyjnie, ale także w kołach rządowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#SGłąbiński">W jednem z przemówień powiedział p. Minister Skarbu, że Rząd pomajowy otrzymał finanse w rozpaczliwym stanie. Pomijam to, że to jego przemówienie, to jego zdanie jest zupełnie niezgodne z zapatrywaniem jego poprzednika w rządzie pomajowym, mianowicie p. ministra Klarnera, który tu w swojem przemówieniu wyraźnie oświadczył, że pomyślny stan Skarbu zawdzięczać należy przedewszystkiem pracy poprzednich rządów, a mianowicie rządu koalicyjnego, który położył podwaliny pod lepsze finanse. Bo przecież już w kwietniu 1926 r. wykazany był niedobór w wysokości zaledwie 2 miljonów, a faktycznie niedoborów już nie było, ponieważ nie zaliczono wtedy nadwyżek z przedsiębiorstw państwowych, które są później doliczane i które nie były wtedy jeszcze odesłane do Skarbu. Ale w ogólności jest rzeczą niemożliwą, aby nagle w parę miesięcy finanse w ten sposób bez żadnej nadzwyczajnej reformy uzyskały taką nadwyżkę. Ta poprawa była od początku 1926 r., szła powoli i ostatecznie doszliśmy do większych sum, o czem jeszcze będę mówił. Więc nie jest rzeczą słuszną, żeby reprezentant skarbowości publicznie w ten sposób oceniał sytuację i zasługi swoich poprzedników.</u>
+ <u xml:id="u-23.25" who="#SGłąbiński">Z drugiej strony, jeżeli chcemy ocenić należycie nasze finanse, to trzeba przypatrzeć się przyczynom, z powodu których te finanse tak się zmieniły, że mieliśmy w r. 1927/28 — 775 miljonów nadwyżki. Jakie na to złożyły się przyczyny?</u>
+ <u xml:id="u-23.26" who="#SGłąbiński">Oto przedewszystkiem jedna przyczyna ogólna, o której się tu zapomina, że nasza waluta się zmieniła, że na miejsce złotego w złocie dawniejszego, wszedł złoty obiegowy, który miał coraz to mniejszą wartość, że wartość jego obiegowa była znacznie większa aniżeli wartość giełdowa, bo można powiedzieć, że wreszcie wartość giełdowa spadła do wartości tej, jaka została później zredukowana.</u>
+ <u xml:id="u-23.27" who="#SGłąbiński">Idźmy dalej, przypatrzmy się tej sumie 775 miljonów. 190 milj. wpłynęło więcej z ceł, z powodu zwiększenia się importu. To nie jest przecież zasługą Ministerstwa Skarbu, to jest jednym z motywów ujemnych, bo wprawdzie bilans handlowy wykazuje pewne dodatnie strony, ale ten fakt, że nasz import tak znacznie się zwiększył, że wobec preliminowanych 182 milj. wpłynęło 371 milj. z ceł, jest wynikiem konjunktury ogólnej, jest następstwem innych stosunków, na które nie można wskazać jako na stosunki nadzwyczaj świetne. Następnie to jest skutek pewnego ujemnego zjawiska, które nastąpiło częściowo wskutek naszej polityki, częściowo wskutek konjunktury światowej, ale nie może być uważane za zasługę Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-23.28" who="#SGłąbiński">140 miljonów wpłynęło więcej z monopolu tytoniowego i z monopolu spirytusowego, przy których cena i spirytusu i fabrykatów tytoniu zostały podniesione. Monopol nie jest niczem innem tylko podatkiem pobieranym w formie monopolowej, w ten sposób, że podwyższa się ceny wytworów monopolowych i mamy oczywiście wskutek tego większe dochody. Dalej mamy 93 miljony więcej z przedsiębiorstw, głównie z lasów. Cena drzewa, jak wiadomo, poszła w górę. Mamy więcej z poczt i telegrafów — taryfy zostały podniesione. Mamy więcej z kolei żelaznych — taryfy zostały podniesione i nie przeczę, że sprawność kolei ciągle ulepsza się. Mamy 66 miljonów z opłat, co ma pewien związek z polepszeniem się konjunktury ogólnej, pewien związek także z ustawą o opłatach, którą uchwaliliśmy już w poprzednim Sejmie. Podatki bezpośrednie dały także większe dochody i podatki pośrednie większe, razem z dodatkami o 246 milj. zł., Ale trzeba wziąć pod uwagę, że w podatkach bezpośrednich głównem źródłem dochodu jest podatek od obrotu, którego wysokość zależna jest w znacznej części od sumy obrotu. Im większe są ceny i im większy jest obrót, tem ten podatek jest większy. Podatek dochodowy dał więcej niż dawniej.</u>
+ <u xml:id="u-23.29" who="#SGłąbiński">Otóż tak się przedstawia ta świetność, o której p. referent generalny mówił, to nagłe zwiększenie się dochodów Skarbu, jeżeli się bliżej tym cyfrom przypatrzymy.</u>
+ <u xml:id="u-23.30" who="#SGłąbiński">A teraz, co zrobiło nasze Ministerstwo Skarbu dla podniesienia dochodów? Nie przeczę temu, że administracja skarbowa niewątpliwie się polepszyła, jest sprawniejszą, ale żadnej reformy podatkowej przecież nie przeprowadzano. Ministerstwo Skarbu przedłożyło wprawdzie Sejmowi, o czem mówił już dziś p. referent generalny, 3 projekty podatkowe; podatku majątkowego, gruntowego i od domostw wiejskich, ale chyba sam p. Minister Skarbu nie powie, że w tych projektach mieści się jakaś reforma. Te projekty zostały a limine przez Sejm odrzucone. Tego systemu nie mogę pochwalać. W każdym razie przedłożenia rządowe powinne być w Sejmie traktowane, Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, którą mu daje Konstytucja, a zresztą jest powszechnym zwyczajem, że a limine się nie odrzuca projektów rządowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.31" who="#komentarz">(Głos: Pański klub głosował za tem.)</u>
+ <u xml:id="u-23.32" who="#SGłąbiński">Mój klub zatem nie głosował, przeciwnie, głosowaliśmy przeciwko temu i to jest wykluczone, ażeby mój klub mógł głosować za tego rodzaju wnioskiem. Takie wnioski dawniej w tamtym Sejmie się pojawiały i głosowaliśmy zawsze przeciwko nim. Ale jest inna rzecz, czy te przedłożenia, które zostały odrzucone, rzeczywiście mogłyby być przyjęte. Czy Panowie czytali ten wniosek o podatku gruntowym? Nasz podatek gruntowy jest wogóle nieracjonalny. Przede wszyskiem mamy tu postanowienie o progresji, postanowienie demagogiczne, które było wprowadzone dla łatwiejszego wywłaszczenia t. zw. obszarników; niema nigdzie progresji w podatku gruntowym, bo podatek katastralny, który polega na fikcji, że podatek płaci nie właściciel gruntu lecz grunt, który daje dochód, — ten podatek nie dopuszcza żadnej progresji. Progresja jest dopuszczalna tylko przy podatku osobistym, w którym bierze się za podstawę dochód osobisty, kto ma wyższy dochód, ten ma większą możność płacenia i płaci więcej. Ale to przedłożenie, o ile czytałem, nie wyklucza tej nieracjonalnej zasady, a co gorsza proponowało, ażeby podatek gruntowy zwiększyć podwójnie. Podatek gruntowy jest nierówny, niesprawiedliwy, polega on na katastrze, który był robiony w Austrji, blisko sto lat temu, i już nie odpowiada dzisiejszym stosunkom. To samo odnosi się do Wielkopolski, a jeszcze w wyższym stopniu odnosi się do Królestwa Polskiego i naszych rubieży wschodnich, ponieważ tam nawet katastru nie robiono. Podatek gruntowy wymaga reformy, winien być zamieniony w częściowy podatek dochodowy, to znaczy, powinno się opodatkować dochód z gruntów, jeżeli właściciel ten dochód ma, zamiast pogłębiania tych wszystkich krzywd, niesprawiedliwości i nierówności, jakie istnieją w podatku gruntowym.</u>
+ <u xml:id="u-23.33" who="#SGłąbiński">Drugi podatek — podatek od domów wiejskich. Najprzód niesłusznie motywował ten podatek p. Minister Skarbu, wskazując, że ten podatek dla celów wyborczych został w poprzednim Sejmie zniesiony. To nie było dla celów wyborczych. Był zniesiony po wyborach w r. 1923, a nie przed wyborami z r. 1922, a był zniesiony dlatego, ponieważ płacono go w markach przed waloryzacją marki, a koszt wymiaru i ściągania tego podatku był większy, niż wynosiła suma ściąganego podatku. Był on proponowany nie jako domowy, lecz jako podatek zależny od obszaru gruntu, a więc nowy podatek gruntowy, który miał się nazywać podatkiem od domów wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-23.34" who="#SGłąbiński">W każdym razie zatem tego rodzaju przedłożenia nie były reformatorskie i z pewnością chlubić się niemi nasze Ministerstwo Skarbu nie może.</u>
+ <u xml:id="u-23.35" who="#SGłąbiński">Nie będę mówił o podatku majątkowym, ponieważ ten został cofnięty, zresztą to jest kwestja, która wymagałaby zbyt długiego czasu, czy ma on być zastąpiony jakim innym nadzwyczajnym podatkiem majątkowym, czy nie. Oczywiście ten nadzwyczajny podatek majątkowy, który dziś istnieje, jest pobierany, jakkolwiek jest w tem sprzeczność prawna, bo wprawdzie Sejm uchwalił miljard franków złotych jako sumę, którą z tego podatku miał mieć Rząd, ale równocześnie zastrzegł się, że najwyższa stopa progresywna miała wynosić 13%. Okazało się, że przy 13% niemożliwe byłoby uzyskanie tej sumy, a więc trzebaby ten podatek zreformować, zmienić w ten sposób, ażeby znacznie wyższą stopę procentową ustanowić. Ten podatek był specjalnie uchwalony na regulację waluty; ponieważ nie można było dostać pożyczki, więc zamiast tego miał być ten miljard złożony przez samo społeczeństwo. Skoro regulacja waluty została już przeprowadzona, to możnaby w konsekwencji powiedzieć, że ten podatek powinien odpaść. Natomiast podatek majątkowy uzupełniający był wprowadzony w Polsce już w r. 1920 na wzór pruski i był zawieszony w chwili, gdy nałożono daninę majątkową dwukrotnie, Nie można zatem twierdzić, żeby Rząd proponował jakąś wielką reformę. Wprawdzie w dziennikach i czasopismach czytaliśmy, że Rząd nosi się z zamiarem przedłożenia nam reformy podatkowej, opartej na zreformowaniu wszystkich podatków bezpośrednich, a także i podatków samorządowych i to częściowo na wzór podatków cedularnych, jakie istnieją we Francji, a częściowo na wzór Niemiec. Jednak tego przedłożenia nie otrzymaliśmy dotychczas, ale zgóry muszę powiedzieć, że jakkolwiek mieści ono w sobie pewne dobre intencje, ale w takiej postaci, jak zostało pomyślane przez Ministerstwo Skarbu, absolutnie również nie będzie do przyjęcia. Słuszne jest dążenie, żeby podatek przychodowy dziś zastąpić podatkiem cedularnym, to znaczy cząstkowym dochodowym. Ale we Francji i gdzie indziej przeprowadzono to w ten sposób, że w miejsce podatku gruntowego, w miejsce podatku domowego, w miejsce podatku przemysłowego wprowadzono podatki cząstkowe cedularne, ale, nie wprowadzono tego w ten sposób, że zostawić i podatek gruntowy i podatek domowy i podatek zarobkowy, czy podatek przemysłowy, a oprócz tego wprowadzić jeszcze podatek cedularny. Takiej reformy nigdzie nie projektowano i oczywiście nie możnaby było i u nas takiej reformy przeprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-23.36" who="#SGłąbiński">Równocześnie Rząd dąży do tego, ażeby przy tej sposobności uregulować finanse samorządowe. Zupełnie słuszne dążenie. Wskazuje się tu naprzykład Niemiec. Mianowicie w państwie niemieckiem starano się doprowadzić do pewnej unifikacji pobieranych podatków w ten sposób, że na miejsce rozmaitych podatków krajowych, dawniej państwowych, pruskich, saskich i innych, autonomicznych, wprowadzono podatki państwowe, a państwo dzieli się z krajami na podstawie osobnego układu, a kraje znowu dzielą się z powiatami i z gminami. Zupełnie słuszna myśl i tę myśl możnaby zaaprobować; aby uchronić podatników od najrozmaitszych podatków samorządowych, i doprowadzić do pewnej jasności, co do wysokości podatków ciążących na każdym podatniku, a także zmniejszyć koszta pobierania. Jednakże tę myśl chce się przeprowadzić w projekcie w ten sposób, że dla samorządów przeznacza się kwotę 300 miljonów złotych, jaką rzekomo samorządy dziś mają. Dziś mają faktycznie więcej, 500–600 miljonów i tę sumę ryczałtową Rząd miał rozdzielić według swego uznania między samorządy. Czegoś podobnego nie można absolutnie przyjąć. Samorząd ma swoje prawa, samorząd się rozwija, jest w stanie prymitywnym w wielu częściach kraju, szczególnie w dawnem Królestwie i na Kresach Wschodnich, więc nie można samorządu oprzeć tylko na udziałach, jakieby Rząd przydzielił. Zupełnie inaczej jest w Niemczech. Według ustawodawstwa niemieckiego samorząd otrzymuje przedewszystkiem to, co wpływa na te cele z jego terytorjum podług procentu z poszczególnych podatków, a oprócz tego dostaje dodatkowo od państwa na swoje cele tam, gdzie wykaże większe swoje wydatki.</u>
+ <u xml:id="u-23.37" who="#SGłąbiński">Powtarzam zatem, że te projekty reformy, jakie Ministerstwo Skarbu ma na myśli, których nam tutaj jeszcze nie przedłożyło, są także niezadawalające, a w każdym razie nie można na nie wskazać jako na dzieło Ministerstwa Skarbu, ponieważ one wcale nie przysporzyły dotychczas dochodów Państwu.</u>
+ <u xml:id="u-23.38" who="#SGłąbiński">P. referent generalny przy tej sposobności mówił o naszem obciążeniu podatkowem i potrzebie reformy podatkowej. Że reforma podatkowa u nas jest potrzebna — nie ulega wątpliwości, że jednakowoż nie może ona być dziełem jednej jakiejś ustawy, lecz musi się liczyć z tem, co zakorzeniło się już dawno, to także jest pewne, i to jest uznawane przez wszystkich. Jeżeli chodzi o podatki bezpośrednie, to wszelkie reformy podatków muszą zmierzać do tego, ażeby opodatkować rzeczywisty dochód, ogólny albo częściowy, jak chce projekt reformy p. Ministra Skarbu, jak jest zresztą w Anglji, we Włoszech, we Francji, gdzie obok ogólnego podatku dochodowego są podatki cząstkowe, ale wtedy należałoby usunąć wszelkie inne podatki przychodowe, katastralne, które są nierównem i nowem obciążeniem tych samych źródeł dochodowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.39" who="#SGłąbiński">Jeżeli chodzi o obciążenie podatkowe, to obciążenie to w poszczególnych kwotach wymieniane niezawodnie jest u nas mniejsze; niż w państwach zachodnich. Ale w ten sposób nie można mierzyć obciążenia podatkowego, gdyż trzeba się liczyć przedewszystkiem z zamożnością społeczeństwa, trzeba się liczyć z tą liczbą ludności, która może być powołana do większych świadczeń, szczególnie w podatkach bezpośrednich, bo o ile chodzi o podatki pośrednie, monopole, podatki konsumcyjne, to one spadają na całą ludność. I tutaj niesłusznie zapomina, się często, ze nasz chłop płaci te podatki i to w znacznych kwotach. Natomiast o ile chodzi o podatki bezpośrednie, to należy dążyć do ustalenia minimum egzystencji, czyli niezbędnych kosztów utrzymania, a jeżeli tak, to znaczy; że u nas znaczna część ludności musi być zwolniona od podatków bezpośrednich. Skoro więc podatek ten zreformujemy na wzór zachodni i oprzemy na rzeczywistych dochodach, to musimy niestety liczyć się z tem, że podatki bezpośrednie mogą być nałożone tylko na część naszej ludności, na tę część, która ma dochód wystarczający na niezbędne utrzymanie ludzi i ich rodzin i może dzięki temu bezpośrednio przyczynić się do utrzymania Państwa poza temi ciężarami, jakie ponosi w podatkach pośrednich, konsumcyjnych, opłatach i innych.</u>
+ <u xml:id="u-23.40" who="#SGłąbiński">Tymczasem, jak powiedziałem, u nas społeczeństwo nie jest zamożne. W podatku dochodowym jest tylko 1500 zł. wolnych od podatku, i poza urzędnikami, którzy są osobno opodatkowani w drodze potrąceń, mamy zaledwie trzysta kilkadziesiąt tysięcy podatników. Przyjmijmy, że jest drugie trzysta kilkadziesiąt podatników, którzy się uchylają, a więc będzie razem tylko 700.000, co również jest nieznaczną ilością. A nawet od tych rolników, o których mówił p. generalny referent, ja wiele się nie spodziewam, bo niema u nas wiele zamożnych rolników, o których można powiedzieć, że mają minimum egzystencji, prócz ziemian oczywiście. Z tem trzeba się liczyć. I rolnik nasz wcale nie znajduje się w tak dobrym bycie, jakby się wydawało. Zewsząd mamy liczne skargi i dlatego nasze warstwy średnie, rolnicze i średnie rękodzielnicze, są zbyt biedne, aby można było wiele od nich wyciągnąć. Zupełnie co innego jest na zachodzie. Jeżeli np. w Anglji dochód w kwocie 150 f. szt. jest wolny od podatku dochodowego, a razem z rodziną do 400 f. jest wolnych od podatku dochodowego, co stanowi blisko 20.000 zł., a pomimo to, ten podatek dochodowy daje wspaniałe dochody, to jest to następstwem zamożności społeczeństwa angielskiego, a drugi podatek, progresywny podatek dochodowy, w Anglji płacą dopiero ludzie, którzy mają więcej niż 5000 f. szt., czyli więcej niż 200.000 zł. U nas, jak mnie zapewniała administracja skarbowa, niema ani jednego obywatela, któryby należał do tej kategorji.</u>
+ <u xml:id="u-23.41" who="#SGłąbiński">Więc trzeba się z tem liczyć, jeżeli się oblicza podatki u nas na głowę ludności. Tu nie chodzi o głowę ludności, tu chodzi o głowę tych, którzy płacą podatki. A zupełnie inaczej te cyfry wypadają, jeżeli będziemy uwzględniali liczbę tych ludzi, którzy płacą podatki bezpośrednie, ile na głowę tych ludzi wypada. Im jest większa zamożność, tem więcej można od społeczeństwa żądać.</u>
+ <u xml:id="u-23.42" who="#SGłąbiński">Tak samo nie można polegać na obliczeniach stosunków opodatkowania do dochodu narodowego. Obliczenie bowiem cyfrowe dochodu narodowego jest bardzo trudne, skoro nie mamy pewnych danych, ani co do wartości produkcji rocznej, ani co do wysokości dochodów. Możemy podawać nasz dochód narodowy w sumie 10 do 15 miljonów złotych tylko w przeliczeniu, w każdym razie jednak opodatkowanie sięga wyższego procentu, niż p. referent generalny przypuszcza.</u>
+ <u xml:id="u-23.43" who="#SGłąbiński">A teraz, czy nasz budżet, który jest przedłożony, jest realny? Sądzę, iż budżet nasz jest realny. Te kwoty dochodu, które są preliminowane, są preliminowane niżej, aniżeli były osiągnięte w roku poprzednim. A ponieważ nie można twierdzić, żeby rok gospodarczy poprzedni był nadzwyczaj pomyślny, więc można liczyć się z tem, że ten dochód będzie osiągnięty. Oczywiście, nie można tego twierdzić z całą pewnością, ale naogół w finansowości liczymy się przedewszystkiem z temi dochodami, jakie były rzeczywiście i z temi wydatkami, jakie były w ostatnim roku.</u>
+ <u xml:id="u-23.44" who="#SGłąbiński">Mamy jednakowoż jedną wielką lukę w naszym budżecie. O tej luce mówił także p. referent generalny i poprzedni mówca. W szczególności tą luką są, jak wiadomo, płace urzędnicze. Płace urzędnicze dzisiejsze, jak nam powszechnie wiadomo, nie wystarczają nawet na minimum egzystencji dla tych urzędników, którzy należą do niższych kategorji. Z tem trzeba się liczyć. Te kwoty, które wyliczył tu p. s. Posner, to są dochody sędziów, urzędników nieco wyższych, to nie są dochody niższych urzędników. W Małopolsce nawet starostowie pobierają 300, trzysta kilkadziesiąt złotych i muszą pokrywać wszystkie wydatki i na reprezentację, bo nie mieli tego szczęścia, żeby byli posunięci do 6, czy 5 stopnia, i są przeważnie w 7-ym stopniu płac. Cóż dopiero mówić o innych urzędnikach! Czy można pomyśleć, żeby w dzisiejszych trudnych warunkach życia człowiek inteligentny, należący do warstwy średniej, należący zresztą do organów rządowych, a więc mający także pewne obowiązki reprezentacyjne, mógł wyżyć z 200, 300, czy trzystukilkudziesięciu złotych razem z rodziną? To jest niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-23.45" who="#SGłąbiński">Jeżeli wysuwamy tu konieczność podniesienia płac urzędniczych, to nie czynimy tego w celach demagogicznych, ale w poczuciu interesu Państwa. Urzędnicy są organem państwowym, oni należą do maszyny państwowej, minister jest tylko kierownikiem, ale oni są również ogniwami Rządu i te ogniwa rządowe muszą być przynajmniej w ten sposób zaopatrzone, żeby mogły mieć niezbędne minimum egzystencji, bo inaczej zachodzi wielka obawa demoralizacji i tych urzędników i nienależytego spełniania obowiązku z ich strony.</u>
+ <u xml:id="u-23.46" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-23.47" who="#SGłąbiński">Można to powiedzieć: Niema pieniędzy. Przedewszystkiem jednak, jeżeli chodzi o urzędników, to Rząd ma zobowiązania moralne. Kiedyśmy uchwalili w Sejmie, w grudniu 1925 r., ustawę t. zw. sanacyjną, w której jeszcze bardziej zmniejszyliśmy pobory urzędnicze, — ale to były przynajmniej pobory wówczas w lepszej walucie, bo ona wprawdzie chwiała się na giełdzie, ale jej siła obiegowa była znacznie większa, — wówczas daliśmy urzędnikom przyrzeczenie, i Rząd i stronnictwa, które to uchwalały, że skoro tylko równowaga będzie osiągnięta, płace urzędników zostaną uregulowane. Oni mieli mnożną ruchomą, a pamiętajmy, że dotychczas jeszcze urzędnicy nie mają ustawy, któraby regulowała ich płace. Płace ich są regulowane w punktach na podstawie ustawy z 1923 roku i te punkty mnożono mnożną stosownie do drożyzny. Oczywiście, ciągłe stosowanie się do drożyzny nie jest racjonalne ze stanowiska budżetowego, bo wydatki by się ciągle zmieniały, wynosiłyby mniej albo więcej. Z tego powodu mnożna została zniesiona, ale w tym celu, aby przy osiągnięciu równowagi budżetowej płace te zostały uregulowane według słuszności i rzeczywistych kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-23.48" who="#SGłąbiński">Tymczasem równowaga została osiągnięta i są znaczne nadwyżki i wprawdzie dodano 10%, ale nie uwzględniono przyrzeczenia, nie uregulowano im płacy, chociaż można było to uczynić, bo nikt zaprzeczyć mi nie może, że jeżeli miało się 775.000.000 nadwyżki w dochodach i jeżeli się powiększyło wydatki o 566.000.000, to w tych wydatkach nie można było zmieścić 200 czy dwustu kilkudziesięciu miljonów na lepszą regulację płac. Zapewne dziś, kiedy wydatki znalazły już przeznaczenie na różne cele, częściowo na cele inwestycyjne, częściowo na nieinwenstycyjne, dziś nie jest już tak łatwo to uczynić, ale to można było zrobić, gdyby się było pamiętało, że to jest dług moralny, który się zaciągnęło wobec urzędników, który leży w interesie państwowym. To jest niewątpliwie także inwestycja, to nie jest inwestycja ekonomiczna, ale inwestycja państwowa, ażeby mieć urzędników jako tako zadowolonych, żeby nie mieć w nich tej warstwy ludzi, która skłania się często do rozpaczliwych myśli, jeżeli w państwie nie dostają za swoją pracę nawet niezbędnego utrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-23.49" who="#SGłąbiński">I dlatego sądzę, że urzędnikom powinno się dać te minimum 25%. Jeżeli 25% nie godzi się z ustawą, zaproponowałem, ażeby podnieść tę sumę, jaką się daje do rozporządzenia Ministrowi Skarbu do 200 miljonów ze 130 miljonów, ażeby minister miał pewną swobodę. Na to mi mówią, że niema ustawy. A na przekroczenie budżetu ustawa była? Na danie urzędnikom 15% była ustawa? Jeżeli Rząd mógł przekroczyć o tyle bez ustawy, to w tym wypadku, kiedy napewno Sejm i Senat zgodzą się na to, żeby sprawiedliwości zadośćuczynić, może Rząd korzystać z nadwyżki, jaką ma i mieć będzie, w tym stosunku, aby ten dług moralny wobec urzędników spłacić.</u>
+ <u xml:id="u-23.50" who="#SGłąbiński">Mówiono wiele o sytuacji ekonomicznej, która zapowiada zwiększenie lub zmniejszenie się naszych dochodów, mówiono w szczególności także o bilansie handlowym. Ja nie należę do tych, którzyby do bilansu handlowego przywiązywali zbyt wielkie znaczenie, o ile bilans handlowy bierny jest przejściowy. Ale jeżeli deficyt bilansu handlowego jest stały, jeżeli się ciągle zwiększa, to już powstaje wielkie niebezpieczeństwo. Już za czasów ministra Grabskiego podnosili niektórzy ekonomiści, że bilans handlowy nie może wpłynąć wogóle na stan waluty. Ja byłem innego zdania, i okazało się, że może, bo skoro Bank Polski nie był w możności wypłacenia dolarów za złote polskie, wówczas musiała się zachwiać waluta, bo ludzie potrzebując dolarów, musieli się zwrócić gdzie indziej, a więc musieli za nie płacić więcej. Nie ulega wątpliwości, że bilans handlowy, jeżeli się łączy z bilansem płatniczym ogólnym, biernym, musi w końcu doprowadzić do zachwiania waluty. Nie mówię o naszej walucie — ona jest dostatecznie w tej chwili obwarowana — i tego niebezpieczeństwa dla naszej waluty nie widzę. Wspominam tylko o tem, ażeby nie lekceważyć bilansu handlowego. Panowie, którzy porównywają nas z innemi krajamii zapominają o jednem, że czem innem jest bilans handlowy, a czem innem bilans płatniczy. Anglja ma od szeregu lat bilans handlowy ujemny, ale ma bilans płatniczy dobry, ponieważ pokrywa stałe niedobory bilansu handlowego stałemi wpływami z kapitałów ulokowanych za granicą, z zysków transportowych i swoich wierzytelności, a nadto ma stałą nadwyżkę bilansu płatniczego. Także dla Włoch, Francji i Niemiec bilans handlowy nie daje decydującego obrazu wypłat na rzecz zagranicy. Inaczej jest w krajach zadłużonych za granicą i nie mających z zagranicy znaczniejszych wpływów, i do tych krajów należy Polska. W Polsce saldo bilansu handlowego powinno pokrywać niedobory bilansu płatniczego, wskutek czego stale bierny bilans handlowy jest niebezpieczny i jest obecnie pokrywany długami, zaciąganemi za granicą i odpływem gotówki w walutach zagranicznych z kraju.</u>
+ <u xml:id="u-23.51" who="#SGłąbiński">Kredytami zagranicznemi żyć ciągle nie można. Kapitałów własnych nie mamy, kapitalizacja u nas idzie bardzo powoli. Z tego powodu bilansu handlowego nie można lekceważyć. Niebezpieczeństwa dla waluty narazie niema, ale jeżeliby bilans handlowy był stale bierny, jeżeliby wskutek tego nastąpiło wyssanie tych zapasów walut, jakie są w obrocie krajowym, gdybyśmy jednocześnie nie zaciągnęli pożyczki, która nam przyniesie dolary i waluty obce innych krajów, to zacznie odpływać ten zapas kruszców i dewiz, jaki jest obecnie w Banku Polskim. Z tem trzeba się liczyć. Wprawdzie bilans handlowy ma pewne strony dodatnie, skoro napływają do kraju surowce i maszyny, ale wyroby gotowe i artykuły spożywcze, reprezentują daleko większą kwotę, aniżeli te rzeczy, które służą produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-23.52" who="#SGłąbiński">Obok biernego bilansu handlowego dotkliwy jest brak kredytu i zbyt wysoka stopa procentowa, stopa tak wysoka nie może być podstawą rozwoju przemysłu, bo nie można liczyć na tak wysoką rentowność inwestycyj. Dlatego nie dziwię się, że miasta, którym się ofiaruje tak drogi kredyt, wahają się, czy mają się na ten kredyt zgodzić. Przecież nawet pożyczka' stabilizacyjna stoi poniżej kursu emisyjnego, 91,5, a druga pożyczka, która ma być dla Śląska — 89, to jest kurs emisyjny, a przychodzi jeszcze 6% na koszta bankowe, zostaje 83%. To jest bardzo wysoki procent, na taki procent nasza wytwórczość, nasz przemysł nie może pójść i dlatego nasze życie gospodarcze narazie nie postępuje.</u>
+ <u xml:id="u-23.53" who="#SGłąbiński">To jest ujemny objaw. Ujemnym objawem jest również drożyzna, bo drożyzna niepomiernie podnosi koszta produkcji, obniża zyski i może utrudnić całą produkcję.</u>
+ <u xml:id="u-23.54" who="#SGłąbiński">Pesymistą nie jestem, mam wiarę w Polskę, w siły twórcze Polski, wierzę, że wydobędziemy się z tych trudności. Nie można być jednak takim optymistą, żeby widząc te i owe objawy pomyślne, nie patrzeć już na objawy niepomyślne i niebezpieczne dla naszej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-23.55" who="#SGłąbiński">Chciałem pomówić o naszej sytuacji politycznej, ale chcę, żeby i inni koledzy klubu doszli do głosu, więc muszę się tego zadania wyrzec. Pragnę zaznaczyć, że nasze stosunki polityczne bardzo wiele pozostawiają do życzenia, że pomimo zakończenia okresu wyborczego, w którym dopuszczano się tylu wykroczeń, nie ustaje prześladowanie ludzi niemiłych rządowi i jego organom. Rząd powinien być rządem dla całego społeczeństwa, dla całego kraju i powinien postarać się, aby przyczyny tych skarg i zażaleń były usunięte. Można było w czasie wyborczym prowadzić pewną agitację partyjną, ale musi być raz położony kres tej akcji. Rząd musi dążyć do tego, aby społeczeństwo uspokoić, aby wszyscy obywatele Polski czuli, że są obywatelami Polski, że są równouprawnieni, że prawo jest jednakowe dla wszystkich i że to Państwo nasze jest państwem konstytucyjnem i praworządnem.</u>
+ <u xml:id="u-23.56" who="#SGłąbiński">Jeżeli chodzi o sam budżet, to ubolewam nad tem, że Sejm nie przyjął wniosków oszczędnościowych, jakie były proponowane przez mój klub. Część wniosków została przyjęta, ale bardzo niewielka. Z tych stu dwudziestu kilku miljonów złotych, jakie były projektowane tytułem oszczędności, przyjęto niewiele. Wiem o tem, że w Senacie te wnioski nie byłyby przyjęte i dlatego ich nie ponawiam, ale wznawiam 14 wniosków na podstawie preliminarza rządowego, uważam, że Rząd miał zupełną rację w wielu wypadkach, w których zwalczał żądania zadaleko idące i to żądania w znacznej części takie, które mają charakter demagogiczny dlatego, że nie mogą być zrealizowane.</u>
+ <u xml:id="u-23.57" who="#SGłąbiński">Nie będę odczytywał szczegółów ze względu na czas, zaznaczę tylko, że szereg pozycyj, podwyższonych w Sejmie wbrew preliminarzowi rządowemu, nie może być zrealizowanych chociażby dlatego, że nie mamy odpowiedniej organizacji, nie mamy odpowiedniej ustawy, którąby się miało wykonać. Z tego powodu wnoszę, żeby preliminarz rządowy w tych 14 punktach przywrócić, żeby przyjąć według wniosku preliminarza rządowego te oszczędności, które Rząd proponował, a względnie które popierał Rząd razem z moim klubem.</u>
+ <u xml:id="u-23.58" who="#SGłąbiński">Apeluję do Senatu, żeby okazał się w tym wypadku samodzielny. Tu nie chodzi o jakieś demonstracje, ale jednak my przynajmniej w moim klubie jesteśmy za tem, żeby Senat był traktowany równorzędnie z Sejmem, żeby Senat był rzeczywiście równouprawniony i pragniemy mieć pewne argumenty za tem. Senat w poprzedniej kadencji dostarczył nam szeregu argumentów za równouprawnieniem Senatu, ale pragniemy, żeby także i ten Senat w tej kadencji, a szczególnie na pierwszej swojej sesji również okazał pewną samodzielność, pewną siłę twórczą, pewną żywotność, żeby okazał, że rozumie swoje obowiązki, a te obowiązki jego polegają przedewszystkiem na tem, żeby naprawić oczywiste błędy, które zostały popełnione przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-23.59" who="#SGłąbiński">Obaw, jakie były przytoczone przez p. generalnego referenta, zupełnie nie podzielam. Przedewszystkiem nie jesteśmy związani jednym dniem, jak to było w roku 1924, ale mamy przed sobą dłuższy przeciąg czasu; następnie niema najmniejszego niebezpieczeństwa, o czem się mówiło, żeby Sejm mógł obalić cały budżet, niema najmniejszego niebezpieczeństwa, już dlatego, że stronnictwo rządowe, któremu przecież na budżecie zależy, jest czynnikiem decydującym. Pamiętamy z poprzedniego Sejmu, że jeżeli które stronnictwo ma 100 głosów, lub jak Panowie stokilkadziesiąt, to może odeprzeć wszelkie zakusy, zmierzające do obalenia budżetu, bo przedewszystkiem stawia się pod głosowanie wniosek o przyjęcie wniosków Senatu, a jeżeli te wnioski nie zostaną przyjęte, jeżeli się okaże, że niema większości, wtedy wielkie stronnictwo ma możność przerzucenia swych głosów na wniosek o odrzucenie. Nikt wtedy nie poradzi i niema obawy o to, żeby budżet upadł. Tak było w praktyce i to jest rzecz jasna, więc nie można tym argumentem walczyć, że budżet może potem w Sejmie upaść. Dlatego też sądzę, że byłoby rzeczą bardzo pożądaną ze względów zasadniczych, i ze względu na powagę Senatu, ażeby Senat jednakowoż wykazał samodzielność w tym wypadku, poprawił te oczywiste błędy, jakie popełnił Sejm, ażeby pokazał, że zasługuje na to, żeby być ciałem trwałem i przyczynić się do istotnej naprawy Rzeczypospolitej, tak Konstytucji, jak i wszelkich ustaw, które będą uchwalane. Nie tracę nadziei, że jednakowoż taka decyzja w Wysokim Senacie zapadnie. Na tem kończę.</u>
+ <u xml:id="u-23.60" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SJanuszewski">Wysoki Senacie! Zabierając głos w ogólnej debacie budżetowej, nie mam zamiaru nużyć Wysokiego Senatu rozwlekłemi wywodami na temat krytyki tego budżetu. Spełnienie tego obowiązku zostawiam sobie na jesienną normalną sesję budżetową. W tej chwili chcę podkreślić pewne fakty, związane z budżetem i życiem państwa, które bezwątpienia płynie w szybszem tempie, aniżeli w latach ubiegłych. Trzeba to z całą obiektywnością i przyjemnością stwierdzić. Chodzi o to, czy szybkość ta w porównaniu z rozwojem szybkości naszych bliższych i dalszych sąsiadów jest taka, że możemy rozwój naszego życia nazwać postępem, czy też wycofaniem się, chociaż robimy krok naprzód. Proszę Wysokiego Senatu, przed wypadkami majowemi odczuwaliśmy wszyscy silnie, że są zatory hamujące bieg naszego życia państwowego. Byliśmy pełni entuzjazmu, widząc skupiającą się energję czynu, widzieliśmy oczyma wyobraźni wielki pęd tej wyzwalającej się energji i byliśmy przekonani, że w niedługim okresie Polska przeobrazi się w kraj, który będzie wzorem dla państw innych. Niestety, entuzjazm chwil cennych i kosztownych zaczęła zasłaniać mgła starych metod rządzenia, które czasem, szczególniej w okresie wyborczym, przypominają aż do złudzenia administracyjny „szimel” austrjacki. I z wielkiego oto entuzjazmu dzisiaj pozostał tylko normalny bieg wypadków o kierunkach zdecydowanych prawie tylko przez długotrwałe studja i narady coraz to więcej pewnej i świadomej swoich celów własnych biurokracji.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SJanuszewski">Proszę Wysokiego Senatu, rewolucja majowa rozlazła się po kościach biurokracji. A przecież poza zagadnieniami konstytucyjnemi, o których tutaj była mowa, było jedno kapitalne zagadnienie do rozwiązania i to stanowczego — ześrodkowanie rozporządzalnej energji celem wydźwignięcia z nędzy materjalnej i kulturalnej miljonów mieszkańców naszego Państwa. Domyśli się Wysoki Senat, że mówię o wsi. Sprawę uzdrowienia stosunków gospodarczych na wsi uważam bowiem za najważniejsze i najpilniejsze zagadnienie na dziś. Wierzę w to mocno, że gdyby entuzjazm pierwszych dni majowych wyładował się przedewszystkiem w haśle wydajności pracy wsi naszego Państwa, że gdyby ta polityka gospodarcza była skierowana ku pomnożeniu plonów oraz produkcji zwierzęcej, to p. Minister Skarbu nie potrzebowałby się troszczyć o byt urzędników, a p. Minister Przemysłu i Handlu nie musiałby przychodzić na posiedzenia Komitetu Ekonomicznego z ustawą o naprawie bilansu handlowego, to proszę Wysokiego Senatu, dziś byłyby zupełnie inne stosunki.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SJanuszewski">Ale powiecie Panowie, że to jest entuzjastyczna przesada. Chłop na wsi ma się dobrze, podobno chłop na wsi jest bogaty. Otóż jak opłakane są stosunki na wsi, tego miarę daje ankieta, którą przeprowadziła rada powiatowa Krakowa na temat obdłużenia wsi. Z ankiety tej wynika, że powiat krakowski jest winien lichwiarzom miljon złotych na minimum 5% miesięcznie. Być może, że to tylko jeden wypadek. Ale niedawno przeprowadzona była podobna ankieta we wsi Udrycze i okazało się, że wieś jest zadłużona na 160.000 i płaci rocznie 70.000 zł. procentów, to znaczy 35 zł. na głowę. Gdybyśmy, proszę Panów, wzięli tylko 10 zł. na głowę, to przy 18 miljonach ludności wiejskiej wypada, że wieś płaci 180 miljonów procentów lichwiarskich.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#komentarz">(Głos: Komu?)</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SJanuszewski">Proszę Wysokiego Senatu, jeżeliby i to jeszcze było przesadą, i gdyby to moje uogólnianie się nie podobało, to w tej chwili przytoczę jeszcze jedną pracę. Oto Zjednoczony Związek Rolniczy Ziem Rzeczypospolitej Polskiej wydał ankietę w tym samym przedmiocie pod tytułem „Lichwa na wsi”. Nie będę przytaczał strasznych obrazów, jakie są w tej książce zamieszczone, przytoczę tylko rezultat mapek, które mam przed sobą. Na mapkach tej pracy jest zamieszczona przeciętna stopa procentowa od prywatnych pożyczek na wsi w okresie lipiec, sierpień 1927 r. Stopa ta wynosi od 11/2 do 18%. Według tych tutaj zamieszczonych poszczególnych procentów w każdym powiecie i według grubości linji, jaką widzimy na tej mapce, można określić, że wieś średnio płaci miesięcznie przynajmniej 10% od pożyczek prywatnych. Z tego widać, że wieś nie jest zasobna w kapitały, nie ma kapitału, nie ma dóbr, jedynem dobrem może, które wieś ma, to są dobra polityczne i jak tutaj dowiedziałem się z przemówienia s. Głąbińskiego, i to jedyne dobro partją, do której należy s. Głąbiński, chce wsi odebrać. Mówię tu o reformie ordynacji wyborczej. To dobro jedyne, jakie z tego wynika, to dobro moralne wieś tak wysoko ceni, że tego sobie przy żadnej reformie Konstytucji nie damy odebrać.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Nie odbieramy.)</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SJanuszewski">Proszę Panów, z tegoby również wynikało, że i podatki wieś płaci niechętnie. Mówił tu generalny referent budżetu, s. Szarski, że wogóle na całym świecie, to też i w Polsce podatki płaci się niechętnie, przytaczał nawet tutaj obraz podgolonego szlachcica i t. d., który potrafił przelewać krew za Ojczyznę, ale nie lubił płacić podatków. Muszę zapewnić Wysoki Senat, że jednak jest jedna warstwa w Polsce, która, oddawna pracując dla cudzego dobra, przywykła płacić daniny i obecnie je płaci dla swojego państwa, płaci je z przyjemnością, ale pod jednym warunkiem, jeżeli są one sprawiedliwe.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SJanuszewski">Dopływ kapitału zagranicznego bezsprzecznie czyni kapitalizację wewnętrzną bardziej ożywioną. Dlatego nastawienie polityki rządowej na przyciąganie kapitału zagranicznego trzeba pochwalić, a przez stałą i pewną kapitalizację wewnętrzną ożywimy dopiero kapitalizację na wsi, to znaczy stworzymy takie warunki, któreby sprzyjały jej rozwojowi. Te drobne kapitały wiejskie, przelewane do kas oszczędności, stworzą dopiero stałe i pewne źródło kapitału rodzimego. Można bowiem nasycić cudzym kapitałem życie tylko do pewnej granicy, poza którą istnieje już stan wyrobnictwa na cudzem.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SJanuszewski">Oprócz tego co powiedziałem, chcę jeszcze rzucić kilka cyfr, dać nowy obraz życia wiejskiego. Czynię to nietylko dlatego, aby przekonywać Wysoką Izbę, ale czynię to i dla prasy, która zapatrzona w zaduch i kurz miejski, nie zdaje sobie sprawy z tego, jakiem życiem żyje wieś. Dla większej części prasy postawienie wniosku o 100 miljonów na kredyty dla rolników było skandalem, dla mnie zaś jest skandalem ciemnota prasy na punkcie wiedzy o wsi. Prasa nawet intuicyjnie nie odczuwa, gdzie leży punkt ciężkości naszego bytu gospodarczego. Jest to stan niezdrowy, a ponieważ Rząd w wielkiej mierze inspiruje prasę, jest więc za ten stan współodpowiedzialny. I otóż ten obrazek życia wiejskiego, mianowicie zobaczmy jak wieś mieszka.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SJanuszewski">Cytuję tu dane s. Boguszewskiego. Przeszło 10 miljonów ludności wiejskiej, a więc prawie 1/3 ludności polskiej, a przeszło połowa ludności wiejskiej gnieździ się, bo nie można tego nazwać mieszkaniem, w mieszkaniach jednoizbowych, do czego zresztą dochodzi jeszcze 6 miljonów ludności, posiadającej tylko dwie izby na rodzinę. Zaludnienie mieszkań na wsi jest o 1,2 na izbę intensywniejsze niż w mieście, a jeżeli weźmiemy pod uwagę brak podłóg, światła i konieczność pomieszczenia w okresie zimowym w tych izbach kur, a często trzody, to chyba Panowie się zgodzą, że ten stan długo trwać nie może i trzeba się nim energicznie zająć.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SJanuszewski">Obecnie Rząd nasyca pożyczkami przeważnie samorządy miejskie. Kultura miast będzie rosła. Jeżeli w tym czasie kultura wsi pozostanie na obecnym poziomie, to obawiam się niepożądanego dla rozwoju społecznego zjawiska odseparowania się miasta i wsi i coraz więcej pogłębiającego się wzajemnego niezrozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SJanuszewski">Dlatego też przyjście z pomocą kredytową i samorządom ziemskim staje się już koniecznością państwową. Skoro mówimy o samorządzie, trudno mi nie wspomnieć o zbyt pieczołowitej opiece, jaką biurokracja otacza samorząd; na tej opiece samorząd wychodzi zresztą jak najgorzej. Obecnie jest już ostatni czas, żeby doprowadzić wreszcie ustawodawstwo samorządowe do końca. Nieszczęsne ustawy samorządowe nie mogą ujrzeć światła dziennego ani z Sejmu, ani z Rządu. Według mego zdania jest już czas największy na wprowadzenie wojewódzkich sejmików, chociażby ze względów finansowych. Problem należytej rozbudowy sieci drogowej bez istnienia samorządu wyższego stopnia nie rozwiąże się w czasie dość szybkim, zaś możność tworzenia celowych związków powiatowych jak dotychczas nie wydała należytych rezultatów.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#SJanuszewski">Pozatem jedynie dobrze rozwinięty samorząd pozwoli zmienić postępowanie urzędników państwowych, których stosunek do chłopa nie jest życzliwy, a w najlepszym razie fest sucho-formalistyczny. Interesanta chłopa, można powiedzieć że z reguły, traktuje się nieprzychylnie. Szczególniej należałoby zwrócić uwagę na stosunek urzędników do t. zw. obcych narodowości, bo jeżeli dla chłopa polskiego są one przykre, to o ileż są przykrzejsze dla chłopa ukraińskiego lub białoruskiego, który, przytem nie orjentując się w sytuacji, kładzie na karb ogólnopaństwowej polityki. Ten nierozumny stosunek wyzyskuje też przy każdej sposobności antypaństwowy agitator.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#SJanuszewski">Przy tej okazji muszę zaznaczyć, że program naszego stronnictwa walczy o jak najszerszy samorząd dla słowiańskich naszych współobywateli, o jak najlepsze warunki dla ich kulturalnego rozwoju, jesteśmy więc radzi, że Komisja Budżetowa jednogłośnie przyjęła wniosek o stworzenie ukraińskiego uniwersytetu i rozumiemy, że ta wielka nadbudowa, jaką on jest, musi mieć fundamenty w prawidłowo zbudowanem szkolnictwie ukraińskiem. W tych sprawach zawsze będziemy występować jak najlojalniej względem naszych słowiańskich współobywateli.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#SJanuszewski">Wysoki Senacie! Na zakończenie muszę wrócić jeszcze do uchwalonego budżetu. Głosujemy za nim, gdyż uzyskaliśmy nadzieję polepszenia kredytowych stosunków na wsi — myślę o owych stu miljonach. Ustawa upoważnia Ministra Skarbu do kredytowania — nie obowiązuje go jednak do tego kategorycznie. Zależyć to więc będzie, jeżeli tak można powiedzieć, od dobrej woli Rządu, od poczucia prawnego Rządu, od dążności Rządu do lojalnej współpracy z parlamentem. Proszę Panów, s. Szarski na pierwszej stronie swego sprawozdania mówi: „Równowaga budżetowa to równowaga gospodarcza, społeczna i polityczna”. Chcę wierzyć, że to jest również poglądem Rządu, bo to jest pogląd logiczny i mądry. Lecz jeżeli Rząd pogląd ten uznaje, to przyjąwszy bez sprzeciwu i walki budżet z rąk Senatu taki, jakim jest on dzisiaj, musi go wypełnić całkowicie, w przeciwnym razie Rząd naraża Państwo na zakłócenie równowagi politycznej, a przez to samo i budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#SJanuszewski">Głosujemy za tym budżetem, lecz podkreślamy, że poddamy najsurowszej krytyce i kontroli jego wykonanie.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Albrecht.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SksAlbrecht">Wysoka Izbo! Gdy przypadło mi w udziale przemawianie w debacie budżetowej ogólnej, uważam to za rzecz bardzo trudną, albowiem cały budżet zawiera wiele działów administracji, o którychby wypadło coś powiedzieć. Czas jednak nam na to nie pozwala, ponieważ większość tej Izby stanęła na stanowisku, że debata ma być jedna ogólna tylko, więc o szczegółach trudno mówić, a należałoby w gospodarce państwowej poruszyć niejedną kwestję.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SksAlbrecht">Naogół widzimy, że gospodarstwo państwowe nasze podniosło się, że gospodarczo jest cokolwiek lepiej, widzimy poprawę dość znaczną, choć z drugiej strony widzimy warstwy ludzi pogrążonych w biedzie i nędzy, albowiem podatki nierównomiernie są rozłożone i nierówno dotykają różnych warstw i stąd widzimy warstwę drobnych rzemieślników, czy też ludność na wsi bardzo na to narzekającą. Nie chcę poruszać szczegółowo kwestji budżetowej, chcę poruszyć kwestję ministerstwa, które uważam za dział podstawowy, za dział, który buduje fundament pod Państwo i dla Państwa, to jest dział administracji państwowej wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Mojem zdaniem, jest to najważniejszy dział, albowiem na tej podwalinie możemy i powinniśmy oprzeć tylko Państwo. Ten resort przez tworzenie kultury umysłowej i moralnej narodu ma przyczynić się do tego, by naród polski spełnił swoje dziejowe posłannictwo. Ministerstwo to musi dbać, ażeby kultura narodu polskiego i wszystkich obywateli nie była jednostronną, ażeby harmonizował rozwój sił duchowych i materjalnych. Wiemy, że prawdziwa kultura Zachodu, kultura ducha, urabiała się pod wływem nauki Chrystusa. Wszystkie nasze nowoczesne urządzenia, formy polityczne, nasz demokratyzm, to wyniki działalności tej nauki chrześcijańskiej. Nie wszyscy obywatele polscy są wyznawcami nauki Chrystusa, lecz wszystkie wyznania opierają swe moralne wychowanie na dekalogu. Zdaniem mojem, mojego klubu i całej przytłaczającej większości, ministerstwo to winno opieką otaczać właśnie dział wyznań religijnych. Doświadczenia bowiem wielkich pedagogów i filozofów wykazały, że rozwój rozumu, a tak samo rozwój ciała bez kultury ducha nie może człowieka naprawdę uczynić kulturalnym. Kultura materjalną, chociażby wysoko postawiona, może dać tylko zewnętrzną ogładę, że tak powiem, dryl pruski — nie chcę tem ubliżać prawdziwej kulturze germańskiej, czy niemieckiej. Nie można budować państwa bez wychowania człowieka na moralnego, odpowiedzialnego za swe czyny obywatela. Trudno inaczej coś zdziałać dla społeczeństwa i państwa, trudno budować mocne państwo.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SksAlbrecht">To też jest obowiązkiem Rządu, ażeby przyczynił się do pewnego uporządkowania spraw wyznaniowych.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SksAlbrecht">Czytaliśmy i słyszeliśmy w przemówieniach sejmowych może nawet gorszące mowy co do wyznań religijnych, co do Kościoła Katolickiego, czem duża część społeczeństwa czuje się obrażoną i podrażnioną. Uważam, że te rzeczy można tu do pewnego stopnia uregulować i zabezpieczyć, albowiem jest zawarty Konkordat. To są ramy ogólne, w tych ramach należy ułożyć statut, który działalność władzy jednej i drugiej ureguluje, a wtedy niepotrzebne będą zatargi w sprawie rozgraniczenia kompetencji władzy jednej i drugiej. Ta rzecz usunie nieporozumienia i wiemy, że w tym kierunku obecny p. Minister pracuje.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SksAlbrecht">Jeżeli pragniemy, ażeby kultura narodu się podniosła, ażebyśmy nie zostali w tyle za innemi narodami zachodu, to musimy, jak już tu przedemną niektórzy panowie wspominali, dbać przedewszystkiem o naukę, o szkolnictwo wyższe, bo nie możemy być tylko tymi, co zapożyczają się u innych kulturalnych narodów, lecz trzeba dać Polsce możność wychowania ludzi nauki, ludzi twórczych, bo, mówiąc budżetowo, to zawsze nam się opłaci. Wprawdzie przeznaczono na ten cel około 34 miljonów zł., ale mojem zdaniem i to na nasze Państwo niezupełnie wystarczy. Mamy kilka towarzystw naukowych, akademji, które borykają się z trudnościami finansowemi i me mają pieniędzy, aby wydawać dzieła naukowe. Mamy politechniki, mamy 6 uniwersytetów, mamy blisko 40.000 studentów, a na to wszystko, na te wykłady, na administrację instytucji naukowych dajemy zaledwie 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SksAlbrecht">Jeżeli chodzi o laboratorja, to widzimy, że laboratorja są dostępne tylko dla części studentów, a słyszy się wciąż żądania otwarcia nowych uniwersytetów, nowych politechnik, gdy tymczasem te, które istnieją, nie mają dotacji odpowiednich i nie ma w nich miejsca odpowiedniego, ażeby młodzież pracowała i kształciła się. I zdaje mi się, że jest za daniem naszego ministerstwa to, co jest dobrze zbudowane, wzmocnić i stworzyć warunki, ażeby nauka mogła się rozwijać.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SksAlbrecht">Istnieje duży postęp w szkolnictwie średniem. Dziś mamy już sporo, bo 75% nauczycieli wykwalifikowanych, a tylko 25% nie posiada jeszcze pełnych kwalifikacji, t. j. mają egzaminy, ale nie mają jeszcze zupełnej kwalifikacji. Szkół jest dość dużo, muszę przytem poruszyć, że przeważnie są to, zwłaszcza w centralnych województwach, szkoły prywatne, które bardzo drogo kosztują i dlatego u nas w centralnych województwach jest wielka trudność dla ludzi biednych dostawania się do gimnazjów. W szczęśliwszem położeniu są inne dzielnice Państwa, południowa i zachodnia, gdzie więcej jest szkół średnich państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SksAlbrecht">Chciałbym przejść w krótkości, po łebkach, że tak powiem, szkolnictwo powszechne. To jest ta podwalina zasadnicza oświaty narodowej i to musi być należycie pogłębione. Jeszcze teraz kilkadziesiąt tysięcy dzieci nie chodzi do szkół, bo brak nam pomieszczeń na to, żeby wszystkie dzieci powszechne nauczanie obowiązywało. Jak mię zapewniano w ministerstwie, w przyszłym roku, zdaje się, stanie się to, że wszystkie dzieci nasze pójdą do szkół. I tu znaczny jest postęp, bo przy powstaniu naszego Państwa mieliśmy zaledwie 21.000 nauczycieli na ziemiach polskich, a dziś mamy 65.000. Przedtem było nauczycieli niewykwalifikowanych przeszło 50%, nienadających się zupełnie do tego. Dziś zaś mamy 97% przeszło, a wkrótce będzie 99% ludzi wykwalifikowanych. Tylko parę tysięcy jest nie z pełnemi kwalifikacjami. Ale chodzi mi jeszcze o jedną rzecz ze stanowiska mojego stronnictwa. Mamy nauczycieli przygotowanych może naukowo, ale nie w dziedzinie wychowania. Trzeba zwrócić uwagę, że narzekania we wszystkich dzielnicach są na to, że nauczycielstwo w 50% nie jest odpowiednio przygotowane, że nieodpowiednio wychowuje młodzież, że przynajmniej; jak mię dochodziły wieści, bo to badałem, następnie słyszałem od kolegów z zachodnich prowincji Śląska i z południa, nauczyciele występują wrogo przeciw ideałom młodzieży, jakie zaszczepiono jej w domu, w rodzinie.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#SksAlbrecht">Następnie widzimy, że te szkoły elementarne może mają program niewłaściwy, różne rzeczy kładą w głowę, ale tego, co potrzeba, niema. Narzeka się na to i w szkołach średnich. Otóż widzimy, że i tu są braki, nadużycia, demoralizacja, a nawet czytaliśmy w tych dniach w gazetach, że gdzieś w szkole elementarnej bandy się zbierają chłopców i napadają na sklepy, jak podobno miało to miejsce we Lwowie. Może się więc dba o naukę, ale wychowania niema.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#SksAlbrecht">Raduję się, że p. Minister niedawno wydał okólnik do wszystkich władz szkolnych, aby przedewszystkiem zwracały uwagę może nie tyle na naukę jak na wychowanie. To jest jądro rzeczy, żeby nietylko nauczyć, lecz i wychować przyszłego obywatela. Tu trudności są wielkie i dopiero wtedy będą usunięte, gdy się wychowanie postawi na właściwej płaszczyźnie, a właściwa płaszczyzna będzie wtedy, jeżeli wprowadzimy szkołę wyznaniową. To jest stanowisko mego klubu.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#SksAlbrecht">Teraz podniósłbym, że nasz dział wychowania i oświaty potrzebuje pewnej reformy i budzi się jednak pewien niepokój i obawa tak na zjazdach nauczycielskich jak i rodziców przed eksperymentami, jakie mogą mieć miejsce. Jak zapewniał mnie p. Minister, nie ma on zamiaru robić eksperymentów, ma zamiar powoli wprowadzać pewne rzeczy. Toby mnie uspokoiło. Ale musimy iść naprzód, albowiem profesorowie uniwersytetów skarżą się na to, iż młodzież nie jest przygotowana, tak samo i w szkole elementarnej przygotowanie naukowe nie jest tak postawione, jak być powinno. Dział wychowania i oświaty otrzymał 15 i pół procent całego budżetu. Nie jest to zbyt duża suma, jeżeli się zwróci uwagę na to, że w porównaniu z Zachodem jesteśmy bardzo daleko, że musimy jeszcze reparować, co przez setkę lat zostało zaniedbane i zachwaszczone. Prawda, że inne działy administracji państwowej, jak np. wojsko, otrzymały znacznie większe kwoty, ale nieszczęśliwe nasze położenie geograficzne tego wymaga. Dużo nas kosztuje bezpieczeństwo publiczne, szpitale i więziennictwo, lecz jeżeli potrafimy nietylko wyuczyć, lecz i wychować dzielnych, rozumnych i moralnych obywateli, to lepiej potrafią bronić Ojczyzny, będzięmy potrzebowali mniej więzień, policji i szpitali i w ten sposób wydatek na naukę zawsze się nam nawet budżetowo sowicie opłaci.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#SksAlbrecht">Następnie chcę jeszcze na jedną rzecz zwrócić uwagę. Każdy naród musi pielęgnować swój język i dbać o jego stronę literacką. Tak też naród polski, który posiada piękny język literacki, musi troszczyć się o jego pielęgnowanie, bo język jest wyrazem zbiorowym jaźni narodu. Mojem zdaniem, p. Minister może nie z obowiązku, ale z poczucia pewnego powinien się zatroszczyć o to, żeby czystość języka i duch jego były zachowane nietylko w szkołach, ale i we wszystkich działach administracji państwowej. To też czas już, żeby te potrójne trzechdzielnicowe barbaryzmy, jakie się panoszą w naszych urzędach, w ustawodawstwie i wszędzie, raz usunąć. Może byłoby praktycznie, ażeby taka komisja, zainicjowana przez p. Ministra, powstała, złożona z lingwistów i znawców, i ażeby do porządku doprowadziła tę sprawę.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#SksAlbrecht">Następnie, jeżeli chodzi o stosunki ekonomiczne, to już wspominali mówcy poprzedni, że te stosunki się poprawiły, że pokój zewnętrzny i wewnętrzny będzie się opierał na uregulowanych stosunkach ekonomicznych. Uważam, że jeżeli ten pokój i stosunki wewnętrzne mają się oprzeć na liberalizmie ekonomicznym, to na tem pokoju nie zbudujemy. Jeżeli czynników duchowych nie weźmiemy pod uwagę, to samemi czynnikami materjalnemi tego nie dokonamy.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#SksAlbrecht">Ponieważ mamy zająć stanowisko do budżetu, więc i do polityki Rządu należałoby się ustosunkować. Wspomniał tu jeden z przedmówców, że musi być plan we wszystkiem. Otóż ten plan chcielibyśmy widzieć, bo do planu możemy się ustosunkować. Jeżeli Rząd plan taki przedstawi, to do tego planu możemy się ustosunkować i politykę Rządu popierać, lub nie. Tu tego planu nie widzimy. Z czynów, z tego, co zostało zrobione, możemy wnioskować możemy pochwalić to, co zostało dobrze zrobione, możemy to popierać, ale nie widzimy planu na przyszłość w stosunkach politycznych. Poniekąd trochę może widzimy w stosunkach ekonomicznych.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#SksAlbrecht">Co do rzeczowego ustosunkowania się do budżetu, uważamy, że budżet jest koniecznością państwową i za budżetem głosować będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#SksAlbrecht">Głos ma s. Koerner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SKoerner">Wysoki Senacie! Naczelną zasadą gospodarki finansowej i ekonomicznej po wojnie jest oszczędność. Głosiły to wszystkie nasze rządy dotychczasowe, we wszystkich mowach, jakie były wygłaszane w parlamencie od czasu ukończenia wielkiej wojny i powstania niepodległej Polski, że jedyną drogą, która może doprowadzić do utrzymania tej niepodległości na zawsze, jest oszczędzanie i tworzenie jak największej ilości dóbr państwowych. Wszystkie rządy wzywały ludność do tej oszczędności i to jest zrozumiałe, ale zdawałoby się, że przykładem dla tej ludności winien być przedewszystkiem rząd sam. Okazuje się jednak z obecnego budżetu, że obecny Rząd, nie dał tego przykładu, a przynajmniej w roku ubiegłym nie mógł wykazać się tym przykładem.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SKoerner">Na rok ubiegły budżet był preliminowany w wysokości 1.991.000.000 zł., Rząd zaś wydał 2.503.000.000 zł. Nie będę tu już mówił o stronie prawnej, o tem czy Rząd miał prawo, przedmówcy rozwodzili się o tem dość szeroko, p. prof. Głąbiński ujął sprawę obszernie. Ale to wydatkowanie nadmierne, bezprawne, ponad preliminarz budżetowy zachęciło widocznie Rząd, żeby w roku bieżącym ułożyć budżet już w stosunku do tych wydatków, jakie były dokonane w roku ubiegłym. I jak widzimy, preliminarz obecny przewiduje w wydatkach 2.508.000.000, a pozatem jeszcze przewidzianych jest około 20 miljonów na pokrycie wydatków przedsiębiorstw, które nie będą pokryte przez same przedsiębiorstwa i jeszcze jest przewidziane w ustawie skarbowej, o ile środki na to pozwolą, żeby wydać 130 miljonów na uposażenie dla urzędników, a potem jeszcze przewiduje się również w ustawie skarbowej, o ile środki na to pozwolą, 15 miljonów dla inwalidów.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SKoerner">Wysoka Izba widzi z tego, że zamiary idą bardzo daleko, że jeżeli istotnie to wszystko ma być wydane, to faktyczna suma wydatków w końcu roku budżetowego wyniosłaby 2.673.000.000 zł. zgórą. I przy tak wielkich wydatkach radzi się ludności oszczędność! Powstaje pytanie, czy Rząd ma powód do tak optymistycznego oceniania sytuacji? P. sen. Posner powołał się dziś na przemówienie p. Ministra Skarbu; istotnie przemówienie bardzo dobre, treściwe, niezbyt długie, nie takie, jak te grube książki, które mieliśmy w poprzedniej kadencji, kiedy przemówienia zajmowały nieco więcej jak ta broszurka. Ale ja się powołam na sam Rząd, na samego p. Ministra Skarbu, czy istnieją te powody? Otóż p. Minister mówi: „Pomyślna konjunktura, jaką mieliśmy w r. 1927, może się zmienić na gorsze, na co wskazuje szereg objawów i żadną miarą nie możemy liczyć na dalszy tak znaczny wzrost dochodów państwowych”. Dosłownie cytuję słowa p. Ministra Skarbu. Powstaje zatem pytanie, skąd się bierze ten optymizm, ten rozmach, ażeby budżet nasz rozdąć do wysokości zgórą 2.673.000.000 zł. Czy są pozatem jakieś inne powody, któreby upoważniały Ministra Skarbu do takiego optymizmu?</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SKoerner">Bilans handlowy — o tem już dziś dużo mówiono. P. generalny referent jest większym jeszcze optymistą, zdaje się, niż p. Minister Skarbu, bo powiada, że ujemny bilans handlowy to nic strasznego, nic złego, damy sobie radę, mamy tak wielkie zapasy w Skarbie Państwa, że to nie jest dla nas żadną groźbą. Ale o tem, że ten ujemny bilans handlowy może ujemnie oddziałać na rozwój gospodarki wewnątrz państwa, p. s. referent nie chciał nam powiedzieć. Dalej, czy mamy już ustabilizowane warunki cen? Otóż chyba wszyscy Panowie wiedzą, że drożyzna dotychczas wstrzymana nie została, że wciąż wzrasta, a zatem i to nie może uzasadniać optymizmu, by można sobie pozwolić na rok najbliższy podnieść tak bardzo wydatki w budżecie. Że tak jest, że Rząd sam przewiduje, że drożyzna rosnąć będzie, świadczy o tem pozycja przewidziana w budżecie na djety i rozjazdy. Djety urzędników budżet przewiduje o 30% większe. Mieści się to w dziale 2 pozycja 3. Już ten przykład wskazuje na to, jak Rząd patrzy na najbliższą przyszłość, jeżeli chodzi o drożyznę.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SKoerner">Proszę Panów, zasoby pieniężne, to jest to remedjum, które p. sen. referent znalazł, przeciwko obawom z powodu ujemnego bilansu handlowego. Co do zasobów pieniężnych Polska zajmuje ostatnie miejsce w Europie, a jednak każde państwo ma wielką obawę przed ujemnym bilansem handlowym i uważa to za złą oznakę, walczy z tem, bo się tego boi. Że tak jest, że u nas głód pieniężny jest wielki, świadczą o tem dane, które przytoczył p. Minister Skarbu. Okazuje się, że w Polsce mamy w złocie licząc na głowę 28 zł., w Czechosłowacji 81 zł., w Niemczech 90 zł., we Włoszech 95 zł. a w Anglji 213 zł. Proszę Panów 213 zł. — i 28 zł!</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SKoerner">W Anglji panowała wielka obawa, wtedy kiedy był strajk węglowy, o bilans handlowy państwa i nic dziwnego, że skoro panuje wielki głód pieniężny w państwie, to kredyt jest niezmiernie drogi. To jest największa klęska, jaką przeżywamy w życiu gospodarczem, że mamy kredyt drogi, bo u nas oficjalna stopa dyskontowa Banku Polskiego jest 8%, ale jak wygląda ta stopa w bankach emisyjnych zagranicznych? W Gdańsku, blisko nas sąsiadującym, stopa oficjalna banku emisyjnego jest 6%, w Czechosłowacji też u sąsiada naszego 5%, a we Francji 3%%, w Niemczech 7%, a więc niżej niż u nas. Już nie mówię o kredytach prywatnych, bo nie jest to chyba tajemnicą, że kredyt prywatny dochodzi teraz do 3% miesięcznie, — lichwiarska, niedozwolona przez ustawę stopa procentowa, jednak w życiu jest praktykowana, P. s. Januszewski przytoczył nam tu stopę procentową po wsiach, a ja się tylko zapytuję, gdzie są władze, które tych lichwiarzy, pobierających 14% miesięcznie, nie sadzają do kozy? Powoływać się zatem na to, że taki stan w Państwie istnieje, to jest tylko stwierdzenie, że niema u nas praworządności, że nie stosuje się obowiązujących ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SKoerner">Niedaleko już do nowych zbiorów. Gdybyśmy mieli dobre widoki na żniwa, to p. Minister Skarbu mógłby powiedzieć; — mogę śmiało bronić tego rozdętego budżetu, bo są znakomite przewidywania co do żniw. Ale w r. b. nic chyba nie upoważnia do wielkiego optymizmu, bo nie jest tajemnicą, że nie możemy liczyć w tym roku na dobre rezultaty żniw.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SKoerner">Jeszcze jeden drobny przykład, który wskazuje, że to źródło, na które się tak bardzo liczyło i które może będzie w przyszłości podstawą zachowania równowagi, mianowicie pieniądze z pożyczek, zaczyna zawodzić. Są już objawy i symptomaty, wskazujące na to, że i pod tym względem sytuacja jakoś zmieniła się nieco na gorsze. Ostatnio Łódź, jak Panowie wiedzą, miała otrzymać pożyczkę, ta pożyczka nie została zrealizowana, jakkolwiek została niby formalnie zawarta, bo oświadczono, że na rynku pieniężnym w Ameryce już w tej chwili niema tego dobrego usposobienia, jakie było dotychczas, dla pożyczek w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SKoerner">Proszę Panów, pozostaje jeszcze jedno. Może w takim razie stan gospodarczy, sytuacja gospodarcza ludności jest tak dobra, tak się poprawiła, że to nam może pozwolić na optymizm i na różowe widoki? Wątpię, czy znajdzie się ktokolwiek w Polsce, ktoby chciał wierzyć, że sytuacja gospodarcza ludności tak się poprawiła, że Rząd będzie z łatwością mógł ściągnąć wielkie podatki, jakie przewiduje w obecnym budżecie.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SKoerner">Wystarczy, proszę Panów, również drobna uwaga, umieszczona w samym budżecie. Otóż w dziale 2 pozycja 14, Ministerstwa Skarbu, jest powiedziane, że na specjalne koszta egzekucji przewiduje się na rok najbliższy 1.650.000 zł., gdy w roku ubiegłym przewidywało się tylko 443.000, czyli że w tym roku przewiduje się, że 4 razy więcej trzeba będzie wydać na koszta egzekucji. Dalej jest drugie potwierdzenie tego, że sam rząd patrzy bardzo pesymistycznie na możliwość ściągnięcia podatków, bo gdy w ubiegłym roku przewidziano sezonowych egzekutorów 100, to na rok bieżący przewiduje się 350, a więc trzy i pół raza więcej. To są chyba dostateczne dowody, jak sam Rząd nie wierzy w to, że łatwo będzie ściągnąć podatki i uważa, że trzeba będzie tę śrubę jeszcze mocniej przykręcić, aniżeli w roku ubiegłym.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#SKoerner">Proszę Panów, jest jeszcze jeden dowód, również z budżetu wzięty. W roku ubiegłym przewidywano wpływy z kar w wysokości 18 miljonów zł. Rząd nie wierzy, że to jest dostateczna suma i na rok bieżący wstawił już z podatków bezpośrednich 20 miljonów z kar, za pośrednie 2 1/2 miljona, a oprócz tego jeszcze ze specjalnych podatków spadkowego i darowizny 700.000 zł. Czyli, że na same kary zgóry Rząd przewiduje w roku bieżącym 23.200.000. Jeżeli ma być tak, jak było w roku ubiegłym to prawdopodobnie Rząd ściągnie — będzie to bardzo dobra pozycja dochodowa — nie 23 miljony kar, lecz jak przypuszczam, conajmniej trzy razy tyle. Już w roku ubiegłym podatków bezpośrednich zamiast 18, Rząd ściągnął 34 miljony dlatego, że ludność nie była w stanie zapłacić na czas.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#SKoerner">Proszę Panów teraz jeszcze jedna sprawa, która jest niesłychanie ważna i na którą się powołuję zawsze wtedy, gdy się mówi o podatkach — czy ludność może zapłacić takie podatki, jakie Rząd chce ściągnąć? Tu jako przykład pierwszy wskazywano, że obciążenie na głowę podatkami w Polsce nie jest tak wielkie, jak w innych krajach, a zatem można je powiększyć.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#SKoerner">Mam tu jeden niezmiernie ciekawy dokument. Istnieje w Warszawie Towarzystwo Liga Pracy, które w marcu zwróciło się do kilku ministrów z memorjałem i w którym wyliczono, jak się przedstawia obciążenie ludności w Polsce i czy obywatel polski może znieść te podatki. Jest to bardzo ciekawe zestawienie. Okazuje się, że licząc dochód państwowy na 15 miljardów, wysoko biorąc, bo to zdaje się, jest najwyższa liczba, jaka była wskazywana, wypada budżet społeczny na głowę w Polsce 500 zł., licząc 30 miljonów ludności. Wydatek na życie, na żywność obywatela, wynosi mniej więcej 70% z tego, to jest 350, a zatem pozostaje mu 150 zł. Obciążenie podatkami państwowemi, komunalnemi i ubezpieczenia społeczne, biorąc średnio według obliczeń Tow. Ligi Pracy, wynosi na obywatela w Polsce 109 zł., pozostaje zatem obywatelowi do swobodnego rozporządzenia 41 zł. Jak się ta rzecz przedstawia zagranicą, gdzie podatki są znacznie wyższe? Otóż mam zestawienie dokonane przez to samo towarzystwo z Niemiec i Ameryki. Okazuje się, że w Niemczech budżet społeczny na 1 obywatela wypada 1.700 zł., wydatek na żywność 850 zł. — u nas liczymy tylko 350 zł., a więc bardzo mało się liczy — obciążenie podatkowe wynosi tam 450 zł. — u nas liczyliśmy 109 zł. — pozostaje zatem wolnej gotówki do rozporządzenia obywatelowi 400 zł., a u nas 41 zł. Czyli tam mamy obciążenie podatkowe 4 lub 5 razy większe, wydatki na utrzymanie 21/2 razy większe, ale temu obywatelowi pozostaje 10 razy więcej niż u nas.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#SKoerner">Jeszcze większa różnica jest w Ameryce, bo tam dochód społeczny wypada na głowę 4.250 zł., wydatek na żywność 2.800 zł., obciążenie podatkowe 850 zł., wówczas kiedy u nas jest 109 zł., i obywatelowi pozostaje wolnej gotówki 1.950 zł. Proszę teraz porównać, jak to wygląda, a nie brać tylko liczb obciążenia samego, liczb oderwanych. Okazuje się, że jeżeli obywatelowi polskiemu pozostaje do dyspozycji na wszystkie inne potrzeby jednostka, to obywatelowi niemieckiemu pozostaje 10 jednostek, a obywatelowi amerykańskiemu pozostaje 48 jednostek!</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#SKoerner">Tak oto się przedstawia obciążenie podatkowe i w tem świetle należy to obciążenie rozpatrywać.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#SKoerner">Proszę Panów, powstaje teraz pytanie, czy zdanie p. referenta generalnego, który mówił o tem, że najważniejszą rzeczą jest, by budżet był elastyczny, może się ostać wobec tych danych, które tu przytoczyłem, i wobec tych przewidywań, jakie mam? Sądzę, że nie. A teraz powstaje pytanie — jaka jest struktura tego budżetu w stosunku do obciążenia obywateli? Okazuje się, że w tym roku podatki bezpośrednie — już nie pośrednie, na które się powoływał p. referent, że nie są zbyt dotkliwe dla obywateli — są powiększone nominalnie o 86.000.000, a faktycznie Rząd liczy na to, że ściągnie jeszcze więcej. Z tych 521.250.000 podatku bezpośredniego — to chcę p. s. Januszewskiemu powiedzieć — na wieś przypada zaledwie 60 miljonów, na podatek gruntowy, resztę płaci miasto. Jeżeli Panowie porównają 60 miljonów z 460 miljonami, jeżeli Panowie zważą jeszcze, że wieś liczy 20 miljonów mieszkańców, a miasto 61/2 miljona, to wtedy stanie przed Panami ten prawdziwy obraz.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#komentarz">(S. Januszewski: Ale jaki kapitał jest na wsi?)</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#SKoerner">Śmiem twierdzić, że taki ciężar podatkowy jest tendencyjny i że niestety od szeregu lat panuje w naszych budżetach tendencja nadmiernego obciążenia miast, natomiast udzielania ulg i pozostawiania w całkowitym spokoju wsi.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#SKoerner">Proszę Panów, w miastach, jak wiadomo, przeważna część ludności zajmuje się przemysłem i handlem, a zatem głównie te dziedziny pracy są obciążone bardzo znacznie, bo w wysokości 70% podatków bezpośrednich. Najlepszym dowodem, że tak nie jest, jak p. s. Januszewski sądzi, że miasta się bogacą, a wieś ubożeje, jest statystyka wykupionych świadectw przemysłowych. Jeżeli Pan przyjmie, że w r. 1923 wykupiono 100 patentów I kategorji, to okazuje się, że w roku 1926 wykupiono zaledwie 16. Liczba patentów II kategorji zmalała w 1926 r. do 44, III kategorji do 77, natomiast powiększyła się znacznie ilość patentów, wykupywanych na handel okrężny obnośny, przez największych nędzarzy.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#SKoerner">To świadczy o tem, że ludność, która się handlem zajmuje, bardzo zbiedniała. Proszę Panów, kosztem właśnie tej spauperyzowanej ludności, zajmującej się handlem lub przemysłem, a zajmuje się tem przeważnie ludność żydowska, chce się budować tak rozdęty budżet. Ludność miejska takiego budżetu na długą metę wytrzymać nie może, a w szczególności ludność żydowska, uginająca się pod temi ciężarami.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#SKoerner">Ta tendencja, o której wspomniałem, ma podkład polityczny. W państwach o ludności mieszanej narodowościowo, polityka podatkowa jest jednym z najskuteczniejszych środków ucisku. Ta metoda została zastosowana w budżecie, który nam został przedłożony. Nadmierny wymiar szczególnie jednego podatku, podatku obrotowego, który jest strasznym ciężarem, jest największą plagą, jaką przeżywa obecnie ludność, zajmująca się handlem i przemysłem.</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#SKoerner">Ten podatek, który jest przeżytkiem z czasów inflacji, został wymierzony przez Rząd, przez Izby Skarbowe w takiej wysokości, że to wywołało ogólny protest i to już protest niezależnie od wyznania, bo i ludność żydowska i polska wystąpiły solidarnie przeciw temu wymiarowi. Dość powiedzieć, że podatek obrotowy został wymierzony na rok bieżący w wysokości trzystukilkudziesięciu miljonów, wówczas, gdy budżet przewiduje tylko 210 miljonów zł. Jaki jest skutek takiej polityki i tego rodzaju podziału? Skutek jest taki, że taki wymiar prowadzi do nadużyć niektórych urzędników, że w urzędach skarbowych gromadzi się wiele rekursów i próśb o zwalnianie od podatku, a w ostatecznym skutku prowadzi do powiększenia ilości urzędów skarbowych, bo te, które są, rady sobie dać nie mogą. Istotnie w ciągu ostatnich 3 lat ilość urzędów skarbowych powiększyła się blisko o 100 i to się kładzie wielkim ciężarem na budżet, a jest to ciężar niezdrowy. Ciekawym objawem takiego wymiaru i podziału było ukazanie się w sprzedaży gotowych druków, formularzy do zażaleń i rekursów. Ktoś napisał nawet artykuł, że na tem bardzo skorzystała branża papiernicza i drukarska, ale jest to bardzo zły objaw, bo mnożenie się tych rekursów zaczyna przyjmować wprost charakter regularnej wojny z urzędami skarbowemi, a to znów prowadzi do demoralizacji.</u>
+ <u xml:id="u-28.22" who="#SKoerner">Proszę Panów, otóż ten podatek obrotowy musi jak najszybciej być, jeżeli nie zniesiony, co byłoby najlepiej, bo już w wielu państwach to zrobiono, to przynajmniej tak zreformowany, żeby te dziedziny pracy, które najbardziej są narażone na szkodę, jaką powoduje ten podatek, były zwolnione. Drobny handel i drobny przemysł musi być całkowicie od tego podatku zwolniony. A jeżeli ten podatek ma być na kogoś przerzucony, to jedynie na producenta bezpośrednio i wtedy on stanie się istotnie podatkiem, który będzie mógł być przeniesiony na konsumenta, bo w tej chwili to jest niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-28.23" who="#SKoerner">Proszę Panów, miastom dzieje się jeszcze jedna niesprawiedliwość, bo kary płacone w miastach są w stosunku 2% miesięcznie, gdy tymczasem od podatków na wsi pobiera się tylko 1%. Ale nawet 1% pobierany przez państwo jest pewnego rodzaju lichwą, usprawiedliwiającą tylko lichwiarzy prywatnych, którzy powiadają, że skoro Państwo może brać 2%, to i im wolno brać 2%. Gdyby Rząd, dając przykład ludności, przynajmniej sam dotrzymywał terminów, płacił wszystkie swoje należności na czas, to mógłbym jeszcze zrozumieć, że wymaga, aby i jemu na czas płacono. Okazuje się jednak, że sam Rząd jest niepunktualnym płatnikiem, niepłacącym należności. Przytoczę tu Panom pewien ciekawy przykład, jak Rząd tłumaczy, że wolno mu nie płacić na czas, i nietylko, ale jeżeli jest przepis uprawniający do ściągania kar z instytucji rządowych za niepłacenie na czas, to Rząd powiada: mnie to nie obchodzi, że jest taki przepis, ja płacić nie będę. W Warszawie, jak Panom wiadomo, jest instytucja wodociągów i kanalizacji. Dostarcza ona wody instytucjom państwowym. W tej chwili, to jest na 1 czerwca, zaległości rządowe w Dyrekcji Wodociągów m. st. Warszawy wynoszą 937.355 zł., a w tem mieści się 372.016 zł. kar za nieopłacenie na czas. Panowie widzą więc, jakim punktualnym płatnikiem jest sam Rząd. Niech Panowie nie sądzą, że ta kara jest za parę miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-28.24" who="#SKoerner">Na podstawie dokumentów wykażę Panom, że od cytadeli warszawskiej, która nie płaci przeszło od 4 lat, bo od 1 maja, 1924 r., należy się za samą wodę 167.000, a kary wynoszą 210.000 zł. Główny port lotniczy jest winien za wodę 42.000 zł., a kary wynoszą 95.000 zł. Magistrat m. Warszawy zwrócił się ze skargą do p. Wicepremjera, że tak dalej gospodarować nie można. P. Wicepremjer oburzony wystosował natychmiast pisma do ministerstw, żeby zapłaciły. Mogę Panom zakomunikować, że ani jedno ministerstwo nie zapłaciło, a to pismo Wicepremjera zostało wystosowane mniej więcej 3 miesiące temu. To jest, jak Panowie widzicie, też stosowanie się do istniejących przepisów, obowiązujących nietylko człowieka prywatnego, ale przedewszystkiem, zdaje się, instytucje rządowe do płacenia swoich długów. Ciekawą jest jednak rzeczą, że kiedy Magistrat zwrócił się w tej sprawie do Ministerstwa Spraw Wojskowych, to odpisało ono, że nie może zapłacić, bo nie ma tyle pieniędzy w budżecie i poskarżyło się do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, że Magistrat jest taki złośliwy, że żąda, żeby mu zapłacić, co mu się należy. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, jako władza nadzorcza, napisało do Magistratu następujące pismo:</u>
+ <u xml:id="u-28.25" who="#SKoerner">„Przez ustanowienie dla związków komunalnych uprawnienia do stosowania tych kar względem opornych płatników prawodawca miał na celu zapewnienie terminowego uiszczania danin”. Słusznie. „Postanowienie to o charakterze represyjnym, mając na celu wdrożenie płatników do terminowego płacenia należności, oczywiście nie powinno być stosowane do Skarbu Państwa w przypadkach, gdy występuje on w charakterze płatnika danin komunalnych, nie można bowiem Skarbu Państwa traktować na równi z płatnikiem opornym lub opieszałym”. „Niesłusznem byłoby więc doliczanie tych kar do należności od Skarbu Państwa, gdy zwłoka, o ile w poszczególnych wypadkach ma miejsce w płaceniu danin komunalnych, uzasadniona jest właśnie ważnemi względami (przeważnie trudnościami budżetowemi.) „ I oto ponieważ Magistrat napisał, że jest obowiązany, bo ma uchwałę Rady Miejskiej, to Ministerstwo Spraw Wewnętrznych poucza Magistrat: „Jeżeli jednak Magistrat, jak to wynika z treści ostatniego ustępu sprawozdania, związany jest odnośną uchwałą Rady Miejskiej, należy jej przedstawić tę sprawę celem wyjednania uchwały o niedoliczaniu kar za zwłokę w płaceniu przez Skarb Państwa danin na rzecz gminy m. st. Warszawy”. Muszę tutaj nadmienić, że jeżeli miasto opóźni się o jeden dzień w płaceniu jakiejkolwiek należytości Skarbowi, to Skarb ściąga z miasta kary, i miasto i zarząd miasta Warszawy przy uchybieniu jakiejś opłaty stemplowej płaci karę.</u>
+ <u xml:id="u-28.26" who="#SKoerner">Skarbowi Państwa więc wolno powoływać się na to, że niema pieniędzy, ale obywatelowi nie wolno się na to powoływać, lecz jak nie zapłaci, to wymierza się i ściąga z niego karę, sprzedaje się jego ostatnie bety, jego meble i niszczy go się. Oczywiście, że Magistrat z takiem stanowiskiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych się nie zgodzi, ale jesteśmy w takiej sytuacji, że możemy mówić swoje, a Skarb swoje. Jak Panowie widzą od 1924 r. Skarb nie chce płacić, nie płaci i powiada, że może nie płacić.</u>
+ <u xml:id="u-28.27" who="#SKoerner">Otóż tego rodzaju tłumaczenie się Rządu i taki przykład Rządu, nie przypuszczam, żeby był budujący dla obywateli. A ci obywatele rzeczywiście są tak bardzo obciążeni, bo jak to obliczono na Komisji Budżetowej, obywatel polski w tej chwili płaci w miastach podatków bezpośrednich państwowych 73 zł., a jeżeli Panowie doliczą podatki komunalne, to według posiadanych przezemnie danych z r. 1925 średnio we wszystkich miastach polskich wypada na głowę mieszkańca 15 zł. A zatem mieszkaniec miasta płaci 88 zł., a mieszkaniec wsi. Panie Senatorze Januszewski, płaci bezpośrednich podatków 3 zł. 30gr. i, jeżeli Pan doliczy jeszcze podatki komunalne, to znowu według tego samego źródła dochodzi 1 zł. 50 gr., czyli razem 4 zł. 80 gr. Oto jest stosunek — 88 zł. i 4 zł. gr. 80.</u>
+ <u xml:id="u-28.28" who="#SKoerner">Proszę Panów, dalej ten ciężar, który spada na mieszkańców miast, potęguje w znacznym stopniu polityka kredytowa, prowadzona przez nasze banki państwowe, bo jeżeli Panowie wezmą dane, dotyczące kredytów, udzielanych handlowi, to się okaże, że banki nasze, np, Bank Polski, w r. 1927 ze swoich kredytów dał handlowi 2,2%, a Bank Gospodarstwa Krajowego około 3%. Już nie mówię o tem, że w innych państwach tak się na handel nie patrzy i takiego stosunku się nie uwzględnia, chciałbym tu jeszcze powiedzieć jak się te kredyty przedstawiają w stosunku do rolnictwa. Znowu biorę przemówienie p. Ministra Skarbu, bo to jest dla mnie dzisiaj tą świętą księgą, z której wszystko chcę wyczytać, sądzę bowiem, że nikt nie obalił tego, bo to p. Minister Skarbu powiedział, i tu się okazuje, że Państwowy Bank Rolny do 31 grudnia 1925 r. udzielił kredytu krótkoterminowego 281/2 miljona, a w końcu 1927 r. 126,7 miljona. Tak wzrosły te kredyty. Jeżeli Panowie wezmą kredyty długoterminowe, to okaże się, że w Państwowym Banku Rolnym w końcu r. 1925 te kredyty wynosiły wszystkiego 1/10 miljona franków złotych, a w końcu r. 1927 — 41,4 miljona franków złotych. 1/10 miljona i 41,4 miljona w przeciągu 2 lat. To są liczby podane przez p. Ministra Skarbu. Już nie mówię o tem, że dla Państwowego Banku Rolnego w tym roku Rząd jeszcze podwyższył kredyty o 100 miljonów. To niezrozumienie znaczenia handlu dla naszego życia gospodarczego jest niestety tak bardzo rozpowszechnione i prowadzi w skutkach do postępowania i nieliczenia się z nim. Trzeba przyznać, że w ostatnich czasach Minister Przemysłu i Handlu specjalnie podkreślił swój stosunek do handlu, być może, że niektórzy inni ministrowie pójdą za tym przykładem i swój stosunek do handlu zmienią.</u>
+ <u xml:id="u-28.29" who="#SKoerner">Proszę Panów, nie będę oczywiście argumentował, że handel jest ważny, że reguluje produkcję, że rozprowadza kredyty, ale przytoczę jedną ciekawą rzecz. W roku ubiegłym ukazała się broszura wyższego urzędnika Banku Polskiego, p. Pszczółkowskiego, pod tytułem: „O zagranicznych kredytach i ich znaczeniu dla polskiej polityki kredytowej”. W tej broszurze znajduje się zwrot, który odsłania tajemnicę, dlaczego właściwie banki państwowe tak traktują handel pod względem kredytów. Otóż p. Pszczółkowski, omawiając komu należy w Polsce dawać kredyt, wypowiedział się przeciwko temu, aby naśladować Anglję. Wiadomą jest rzeczą, że państwowe banki angielskie udzielają bardzo znacznych kredytów handlowi. To jest rzecz zrozumiała. Anglicy, mądry naród, doświadczony, wiedzą, że jeżeli kupiec ma łatwy i tani kredyt, to on u producenta taniej kupi, a jak taniej kupi, to i taniej sprzeda i, posiadając kredyt od banku państwowego, rozprowadzi ten kredyt po całym kraju. Ale p. Pszczółkowski jest zdania, że my Anglików naśladować nie powinniśmy, aczkolwiek wiemy, że Anglicy mają opinię doskonałych kupców i ludzi bardzo doświadczonych.</u>
+ <u xml:id="u-28.30" who="#SKoerner">Jakiż jest główny argument p. Pszczółkowskiego? Dlatego, powiada, że handel nie leży w rękach polskich, ale opanowany jest przez element obcy. Tu trzeba wstawić w nawiasie — przez Żydów. Tu więc kryje się tajemnica dlaczego nasze banki państwowe tak traktują handel, dlaczego wówczas, kiedy w Rzeszy Niemieckiej daje się 36% kredytów handlowi, u nas daje się 2,2%.</u>
+ <u xml:id="u-28.31" who="#SKoerner">Proszę Panów, że jednak ludność żydowska, ludność kupiecka, spełnia bardzo poważne zadania, dowodzi tego eksperyment dokonany przez p. Ministra Przemysłu i Handlu. W lutym r. b. odbyła się konferencja prasowa w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Otóż p. Minister Przemysłu i Handlu opowiedział bardzo ciekawy fakt. Chcąc się przekonać gdzie i który z kupców, która gałęź, czy część kupiectwa sprzedaje drożej, a która taniej, posłał na miasto urzędnikowi powiedział: proszę kupić pudełko kakao tej samej firmy. Urzędnicy poszli posłusznie i kupili pudełko kakao w centrum miasta. Poszli też na Nalewki do żydowskiej dzielnicy i tam również kupili pudełko kakao i okazało się, że w centrum miasta zapłacili za to samo pudełko 1 zł. 40 gr., a na Nalewkach 1 zł. 10 gr. Otóż p. Minister Przemysłu i Handlu na tej konferencji między innemi wskazywał — muszę to tutaj przytoczyć, — że kupiec żydowski sprzedaje taniej, a więc jest paskarzem, zadawala się małym zarobkiem, byle mieć większy obrót. Ale wtedy przychodzi Rząd i karze tego kupca, mówiąc: popełniasz przestępstwo, chcesz mieć większy obrót, taniej sprzedawać, płać więc większy podatek obrotowy.</u>
+ <u xml:id="u-28.32" who="#SKoerner">Zdawałoby się, że w interesie nietylko tego kupca, ale przedewszystkiem konsumenta jest, żeby skończyć z tą polityką i wejść na inną drogę, która prowadzi do potanienia życia, co zdaje się jest ideałem. Dlatego ja sądzę, że ta inna droga jest popieraniem drożyzny, wypieraniem kupców żydowskich z pozycji, polityką eksterminacyjną względem tej części ludności handlującej. To niedopuszczanie do zajmowania przez Żydów pewnych placówek gospodarczych, mojem zdaniem, jest wielce szkodliwe nietylko dla ludności żydowskiej, ale dla ludności całego Państwa, bo, jak to dziś stwierdził p. referent, jeżeli się jedną część ludności gniecie, to to się musi odbić i na innych częściach.</u>
+ <u xml:id="u-28.33" who="#SKoerner">Niektórzy z panów przedmówców, a w szczególności p. sen. Posner na początku swego przemówienia, podkreślali bardzo mocno, jak wielką wagę mają czynniki gospodarcze nietylko w naszem życiu wewnętrznem, ale i w naszej polityce zagranicznej. Istotnie tak jest. Primat kwestji gospodarczych, primat spraw ekonomicznych w t. zw. czystej polityce jest zjawiskiem pozytywnem. Współpraca gospodarcza narodów i krajów jest doskonałym środkiem do pokojowego współżycia, wspólne zainteresowanie w życiu gospodarczem jest jedną może z najbardziej skutecznych dróg do zbliżenia narodów i państw; niezawodnie solidarność gospodarcza pracuje dla pokoju nietylko zewnętrznego, ale i to trzeba podkreślić, dla pokoju wewnętrznego. Wielokrotnie i w poprzednim Senacie z tej wysokiej trybuny stwierdzaliśmy, że wszelkie tendencje pokojowe rządu będziemy z całą energją popierali. Leży to w żywotnym interesie ludności, którą mam zaszczyt reprezentować, albowiem ludność kupiecka i przemysłowa może pracować tylko wówczas ze skutkiem dobrym dla siebie, kiedy panuje pokój.</u>
+ <u xml:id="u-28.34" who="#SKoerner">Ale jest i inna strona tego zagadnienia. Zwolnione tempo gospodarcze osłabia stanowisko danego państwa w koncercie państw. Jeżeli nam tak bardzo zależy na podniesieniu sytuacji gospodarczej, na jej poprawie, to jest to jeden z czynników, który odgrywa poważną rolę w polityce zagranicznej, bo jeżeli Polska ma zachować swoje stanowisko mocarstwowe, to przedewszystkiem jej sytuacja gospodarcza musi stać na odpowiedniej wyżynie. A ta dobra sytuacja gospodarcza w Państwie wówczas może się rozwijać, jeżeli nie będą istniały niesprawiedliwości gospodarcze i tendencja eksploatacji jednej warstwy na rzecz drugiej, jednej narodowości przez drugą. Ucisk i eksploatacja słabszej narodowości przez silniejszą nie może prowadzić do pokoju wewnętrznego, musi doprowadzić do fermentu, do niezadowolenia, do niepokoju, a to oczywiście stanowisko Państwa, jako całości, osłabia.</u>
+ <u xml:id="u-28.35" who="#SKoerner">Otóż te środki eksploatacji są rozmaite: nietylko w podatkach, nietylko w nadmiernem obciążeniu, ale też może to być prowadzone i za pomocą polityki wydatkowej. Państwo utrzymuje wielką administrację, armję urzędników i robotników. Jest to forma, w jakiej Państwo część tego, co zabrało od obywatela, oddaje mu w postaci płacy. I co się okazuje? Na tem polu, niestety, ludność żydowska odczuwa największy ucisk, wywierany przez Rząd i Państwo. Zdolni fachowcy, wykształceni pracownicy, chodzą, poszukując zajęcia, a droga do zajęcia w urzędach zamknięta. Brama silnie zamknięta, wejście zakazane dla nich. Ukończenie dwóch fakultetów dla Żyda nie wystarczy, by zajął nawet stanowisko sprzedawcy znaczków na poczcie, bo ma nieszczęście być Żydem. Dzieje się to nietylko w ukryciu, ale nawet jawnie, czego przykładem może służyć wywieszone ogłoszenie w Politechnice Lwowskiej, która jest instytucją państwową. Dyrekcja polskich kolei państwowych wywiesiła niedawno ogłoszenie o konkursie na stanowisko 3 kandydatów referendarskich na kolejowym kursie eksploatacyjnym. Jest tam jeden warunek, który uniemożliwił kandydatom Żydom złożenie oferty. Oto obowiązkowo musi być przedstawiona metryka chrztu. Zapytuję p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, czy ten fakt jest mu wiadomy?</u>
+ <u xml:id="u-28.36" who="#komentarz">(Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-28.37" who="#SKoerner">Żałuję bardzo. Może p. Minister zechce na przyszłość odpowiednie wskazania dać tym instytucjom, które mu są podwładne, a myślę, że p. Minister uczyni to, ażeby podobnego jawnego pogwałcenia Konstytucji i równouprawnienia obywatelskiego nie było.</u>
+ <u xml:id="u-28.38" who="#SKoerner">Przytoczę drugi przykład. Istnieje u nas sp. akc. „Zakłady rolniczo-przemysłowe w ziemi kutnowskiej”. Te zakłady powiększyły swój kapitał zakładowy z 50.000 na 1.700.000. Do tego statutu tej sp. akc. wprowadzono klauzule, że zastrzega się 20% akcji uprzywilejowanych w tym sensie, że każda taka akcja korzysta z 4-krotnego prawa głosu, a więc 20% akcji będzie miało 80% głosów, że muszą być imienne i należeć do obywateli polskich wyznania chrześcijańskiego. Zapytuję, czy Minister Skarbu, mając przed sobą naszą Konstytucję, mógł i powinien był taki statut spółki akcyjnej, ograniczający prawa obywateli zatwierdzić.</u>
+ <u xml:id="u-28.39" who="#komentarz">(Głos: Kwestja prywatna.)</u>
+ <u xml:id="u-28.40" who="#SKoerner">Proszę Panów, że ta walka o przyjmowanie na urzędy i do pracy pracowników i robotników żydowskich jest prowadzona planowo, na to mieliśmy dość przykładów, chociażby w monopolach. Wiemy dobrze, jak w monopolu tytoniowym zostali wyrugowani prawie wszyscy robotnicy Żydzi, a budżet tegoroczny ma pozycję dość wysoką w monopolach tytoniowym i spirytusowym, bo na płace dla robotników, nie licząc świadczeń, preliminarz budżetowy przewiduje 23.941.000. Otóż ta polityka eksploatacji, jak powiedziałem, może być prowadzona nietylko w dochodowej części budżetu, ale i w wydatkowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.41" who="#SKoerner">Przechodzę do dziedziny, która ma bliski związek z p. Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — subsydja dla szkół. Proszę Panów, niestety szkolnictwo żydowskie jest skazane na to, aby obciążać niemal całkowicie społeczeństwo żydowskie. Szkolnictwo powszechne żydowskie, utrzymywane przez instytucje społeczne żydowskie, daje naukę około 29.000 dzieciom. Po raz pierwszy, trzeba to stwierdzić, w tym budżecie ma otrzymać subwencje w wysokości, o ile się nie mylę, 30.000 zł. a więc 1 zł. na dziecko, uczące się w szkołach żydowskich, utrzymywanych przez społeczeństwo żydowskie. P. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na Komisji Skarbowo-Budżetowej powiedział, że jest daleko do tego, abyśmy mieli należycie rozwiniętą sieć szkolną, zwłaszcza szkół powszechnych, że społeczeństwo musi jeszcze ponosić wielkie ciężary, ale niech Rząd umożliwi społeczeństwu ponoszenie tych ciężarów. Społeczeństwo chce i wykazuje gotowość, ale Rząd dotychczas był zupełnie głuchy. Po raz pierwszy z uznaniem musimy to stwierdzić, że w tym roku w budżecie została wstawiona pozycja, ale jest tak mała, że czyż ona może pobudzić społeczeństwo do tego, czego p. Minister od niego żąda?</u>
+ <u xml:id="u-28.42" who="#SKoerner">Jest dziedzina bardzo ważna nietylko dla ludności żydowskiej, ale mojem zdaniem, dla wszystkich obywateli Państwa, aby nie było w niem wielu ludzi, zajmujących się nieprodukcyjnemu zajęciami. W interesie Państwa leży, aby jak najwięcej obywateli zajmowało się twórczą pracą.</u>
+ <u xml:id="u-28.43" who="#SKoerner">Zadaniem Państwa jest tworzenie jak największej ilości szkół zawodowych i rozszerzanie sieci szkół. Niestety w państwowych szkołach zawodowych Żydów prawie niema. W Kongresówce, Panie Ministrze, w szkołach państwowych zawodowych średnich i niższych prawie wcale Żydów niema. Jedyną szkołą, może wyjątkową, jest szkoła Wawelberga, a we wszystkich innych szkołach niema nawet 1% Żydów. Otóż budżet na szkolnictwo zawodowe przewiduje w roku bieżącym około 19 miljonów złotych, jest wyższy od budżetu roku ubiegłego o 4 miljony, A subsydja dla szkół zawodowych — bo prawie dla całej młodzieży, która pobiera naukę zawodową, samo społeczeństwo żydowskie te szkoły pobudowało — wynoszą, w roku bieżącym już znacznie powiększone, 97.000 zł. To nie może pobudzić społeczeństwa do należytej pracy, a należy się temu społeczeństwu i z innego tytułu, żeby specjalnie szkolnictwo zawodowe było odpowiednio subsydjowane, bo część opłat za patenty jest przeznaczona właśnie na szkolnictwo zawodowe, a przecież Panowie chyba nie zaprzeczą temu, że większość tych opłat za patenty ponosi ludność żydowska. Kiedy zaś upominałem się o to w rozmowie — nie chcę wymieniać nazwiska — ale z wysokim urzędnikiem Ministerstwa W. R. i O. P. i zapytałem, dlaczego jest taka niesprawiedliwość, dlaczego tak się krzywdzi tę ludność, otrzymałem odpowiedź: Proszę Pana, my nie krzywdzimy, bo przecież Żydzi płacą za te patenty z nadwyżki swoich zarobków, oni tyle zarabiają jako kupcy i przemysłowcy, że to nie jest żadną krzywdą, że zabieramy te pieniądze i oddajemy na szkoły zawodowe, gdzie Żydzi się nie uczą.</u>
+ <u xml:id="u-28.44" who="#SKoerner">To nie jest droga, po której można dojść do jakiegokolwiek porozumienia i znalezienia wspólnej mowy. A jeżeli samorządy chcą pomóc społeczeństwu i wstawiają do swoich budżetów pozycję na pomoc dla szkolnictwa, utrzymywanego przez społeczeństwo żydowskie, to mamy tak gorliwych wojewodów, albo starostów, że skreślają całkowicie lub zmniejszają te pozycje. W jednem z miast, gdzie magistrat przyznał zapomogę szkole 1.700 zł., wojewoda zmniejszył ją do 100 zł. Ta polityka oczywiście nic dobrego nie da, p. Minister tak szybko pomocy społeczeństwa w rozwinięciu sieci powszechnego nauczania nie będzie mógł oczekiwać. Zdawałoby się, że jest większość i w Izbie i Rząd jest za tem, żeby przynajmniej potrzeby religijne ludności bez różnicy wyznań były popierane, ale proszę zajrzeć do budżetu jak jest to potraktowane w stosunku do ludności żydowskiej?</u>
+ <u xml:id="u-28.45" who="#SKoerner">W budżecie jest pozycja na wyznanie żydowskie 110.000 zł. i 93.250 zł. na seminarjum nauczycielskie wyznania żydowskiego. Budżet ogólny na wyznania wynosi około 25 miljonów zł. Żydów w Polsce jest, skromnie licząc, 10, 11, 12%, a z tych 25 miljonów dla żydowskiego wyznania wyznacza się 110.000. Jest to tem dziwniejsze, że ażeby wykazać, iż się wyznacza nie 110.000, tylko 203.000, to się dołącza do tej pozycji i seminarja. Ale to się tyczy tylko seminarjum żydowskiego, bo już seminarjum prawosławne nie figuruje w tym dziale i w tej pozycji, wydatki i subsydja na dwa seminarja figurują w § 5, w szkolnictwie średniem ogólnokształcącem. To jest działanie na pewną optykę, że nie jest to 110.000, a 203.000. A wszak p. Minister Wyznań najlepiej wie, zresztą przypuszczam, że i cały Rząd dobrze wie, że gminy żydowskie uginają się teraz pod ciężarem swego budżetu, że nie mogą pokryć swych wydatków, i szereg pozycyj, które figurują w budżetach gmin, nie są wypłacane. A ludność żydowska wszak płaci podwójnie na swoje potrzeby religijne, bo płaci do gminy, a niezależnie od tego płaci podatki i na wyznania nieżydowskie. To też postawiliśmy wniosek w Sejmie, który ponowiliśmy i na Komisji Skarbowo-Budżetowej, ażeby podwyższyć tę pozycję do miljona. Jeżeli Wysoka Izba tego nie uwzględni, jeżeli pozostanie ów wydatek w wysokości 110.000 zł., to uważamy, że jest to ochłap, który nas nietylko krzywdzi, ale i obraża i dlatego, jeżeli Panowie nie chcą nam podnieść tego do miljona, to bardzo prosimy o całkowite skreślenie tej pozycji.</u>
+ <u xml:id="u-28.46" who="#SKoerner">Nietylko w dziedzinie wyznaniowej, ale i w dziedzinie opieki społecznej gminy żydowskie ponoszą wielkie ciężary, odciążają budżet Państwa, własnemi siłami utrzymują szereg instytucji, a jak Państwo pomaga — proszę spojrzeć.</u>
+ <u xml:id="u-28.47" who="#SKoerner">Istnieje centralne towarzystwo opieki nad sierotami, Pomoc Rządu dla tego towarzystwa wynosi 3%. Istnieje towarzystwo ochrony zdrowia, które w bardzo poważnym stopniu odciąża w budżecie Państwa na walkę z epidemjami, na walkę z chorobami zakaźnemi, i to towarzystwo otrzymuje 2.000 zł. miesięcznie, kiedy budżet tegoroczny tego towarzystwa jest 3.000.000 zł. Czy to jest zdrowa polityka, czy to nie leży w interesie Państwa, ażeby właśnie popierać tego rodzaju instytucje, które odciążają budżet Państwa, które ułatwiają pracę Państwa w tych ważnych dziedzinach? Niestety, tego dotychczas nie zrozumiano jeszcze.</u>
+ <u xml:id="u-28.48" who="#SKoerner">Proszę Panów, jest dalsza sprawa, która jest już wielce krzywdząca. Sen. ks. Albrecht mówił dziś o pomocy dla młodzieży akademickiej. Mam tutaj dane jak to się przedstawia. Otóż okazuje się, że wówczas, kiedy w r. 1925/6 budżet przewidywał 210.000, w r. 1926/7 — 230.000, a w r. 1927/28 — 140.000 na subsydja dla stowarzyszeń akademickich, to żydowska instytucja, opiekująca się młodzieżą akademicką „auxilium academicum judaicum” otrzymała w r. 1926 2.300 zł. z tych 210.000 zł. czy 230.000 zł., a w 1927 r. dano 2.000 zł. My niejednokrotnie spotykamy się z tem, że nam się wytyka: czego wy żądacie, mówicie o numerus clausus, kiedy w wyższych zakładach naukowych jest 25% młodzieży żydowskiej. Ale gdy ma się tej młodzieży pomóc, to Panowie widzicie, jaki się znajduje stosunek: 2.000 do 230.000, to już nie jest 25%.</u>
+ <u xml:id="u-28.49" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Posner.)</u>
+ <u xml:id="u-28.50" who="#SKoerner">Dalej podział funduszów, przeznaczonych dla młodzieży żydowskiej, jak jest dokonywany przez wyższe szkoły akademickie? P. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego już w tej sprawie ingerował (Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Dobrucki: Tak jest.) i sam uznał, że dzieje się krzywda. Ale czy p. Ministra usłuchano? Otóż muszę stwierdzić, Panie Ministrze, że w tym roku na Uniwersytecie Warszawskim wypłacono 71/2. I tu przechodzę do sprawy autonomji.</u>
+ <u xml:id="u-28.51" who="#SKoerner">Ja wiem, że p. Minister jednym gestem tej rzeczy nie załatwi, ale Panowie widzą, jak dalece autonomja wyższych zakładów w swojej hypertrofji, w swoich przesadnych rozmiarach staje się szkodliwą. Okólnik p. Ministra nie jest wykonywany. Niejednokrotnie udzielane wskazówki p. Ministra głucho odbijają się od murów tych wyższych zakładów, które nie chcą się do nich stosować, powołując się na swoją autonomję. Ten samorząd nieodpowiedzialny przed nikim, ani przed Sejmem, ani przed Senatem, ani przed żadną inną instancją, jeżeli pozostanie i nadal tak wyolbrzymiony, będzie w dalszym ciągu prowadził do szkód, o jakich już niejednokrotnie mówiliśmy i od szeregu lat wskazywaliśmy. Że sprawa numerus clausus nie przyczynia się do podniesienia opinji Państwa Polskiego zagranicą, to Panowie pamiętają, że już kilka lat temu zagranicą zaczęły odzywać się poważne głosy przestrzegające Polskę przed tem. To jest wpływ tej wyolbrzymionej autonomji, która w rezultacie musi być ujęta w pewne karby prawne, tak że i ten samorząd musi być odpowiedzialny przed jakąkolwiek instancją państwową, jak każdy inny samorząd w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-28.52" who="#komentarz">(Minister W. R. i O. P. Dobrucki: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-28.53" who="#SKoerner">Z tego powodu wnieśliśmy w Sejmie wniosek o nowelizację art. 86, który dawał możność stosowania numerus clausus.</u>
+ <u xml:id="u-28.54" who="#SKoerner">Jeżeli wskazywałem na ciężki stan gospodarczy, szczególnie ludności miast, a wśród niej przedewszystkiem ludności żydowskiej, to, proszę Panów, zdawałoby się, że skoro i Państwo i nasze Izby są świadome tego, że dalsza taka polityka, która prowadzi do zniszczenia i do ruiny, może, jak to powiedział p. referent, zarazić i inne części ludności i odbić się na dobrobycie całego Państwa, że wobec tego Rząd i Państwo i obie nasze Izby pójdą po drodze poprawy. Tymczasem okazuje się, że nie. Istnieje u nas pewna ustawa, która zamiast popierać pracę, popierać zwiększenie wytwórczości, hamuje pracę, hamuje rozwój gospodarczy. Nie będę oczywiście przytaczał wszystkich argumentów, jakie tu od szeregu lat przytaczaliśmy, że ustawa, o przymusowym odpoczynku niedzielnym prowadzi do tego, że zdolność płatnicza ludności żydowskiej słabnie, skoro ona może pracować tylko 4 i pół dnia, zamiast 6 dni w tygodniu, że wydajność pracy jest mniejsza, skutkiem czego ludność nie może płacić tyle podatków, że to jest związane z gwałtem nad sumieniem ludności żydowskiej i t. d. Ale przytoczę Panom znowu dane z tego samego memorjału, który dziś przytaczałem, Towarzystwa Ligi Pracy. Jak już wspomniałem, towarzystwo to zwróciło się 9 marca do pp. ministrów z memorjałem, w którym domaga się, między innemi, od Rządu, aby uczynił wszystko, żeby wytwórczość u nas się powiększyła, tak, aby poprawa stanu gospodarczego jak najszybciej nastąpiła. Towarzystwo to pisze w swoim memorjale co następuje:</u>
+ <u xml:id="u-28.55" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-28.56" who="#SKoerner">„Wskutek niskiej wytwórczości Polski dochód przeciętny obywatela polskiego jest poniżej minimum egzystencji średniego europejczyka, nadmierne zaś obciążenie daninami publicznemi w stosunku do jego niskiego dochodu tamuje gromadzenie oszczędności”. Następnie wzywa Rząd, aby zwrócił uwagę na to, że istnieje ustawa z dnia 18 grudnia 1919 r., która tamuje rozwój pracy. Towarzystwo to pisze, że podniesienie wydajności pracy całego społeczeństwa, jako prowadzące ku zwiększeniu wytwórczości, winno być zasadniczym programem Rządu. Programowi temu, zdaniem towarzystwa, powinny być podporządkowane wszelkie zarządzenia z dziedziny gospodarczej lub z nią związane. Podlec winny też rewizji zarządzenia dotychczasowe nadmiernie obniżające wytwórczość, w szczególności ustawa z dnia 18 grudnia 1919 r. o czasie pracy w przemyśle i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-28.57" who="#SKoerner">Otóż niektórzy pp. ministrowie odezwali się na ten memorjał. Wiem, że p. Minister Przemysłu i Handlu, jak również p. Minister Skarbu niezmiernie zadowoleni napisali list do prezesa tego towarzystwa, a jest nim znany obywatel p. Piotr Drzewiecki. Jeden tylko minister się obraził, kiedy otrzymał ten memorjał, dosłownie się obraził i odpisał p. Drzewieckiemu, że jest to niesłychane, żeby z podobnemi memorjałami zwracać się do Rządu. A czy Panowie wiedzą, kto jest tym ministrem? To jest p. Minister Pracy, który tak się obraził, że zwrócił się do niego obywatel z wskazówkami, że trzeba w Polsce poczynić wszelkie kroki, żeby pracę poprzeć i wytwórczość powiększyć. Takie się wytworzyły u nas nienormalne stosunki, że kiedy się obywatel zwraca do Ministra Pracy i powiada, że chce wskazać, jak poprawić naszą sytuację, to p. Minister się obraża i odpisuje, że takich listów nie wolno pisać do ministra.</u>
+ <u xml:id="u-28.58" who="#SKoerner">Należy żałować, że prawo odpoczynku, które miało być wyrazem daleko idącego postępu socjalnego i sprawiedliwości, tak ciężko i tak dotkliwie krzywdzi 3-miljonową ludność żydowską.</u>
+ <u xml:id="u-28.59" who="#SKoerner">Obydwie zasady, które w tem prawie są przewidziane, to jest ochrona pracującego i wzmożenie produkcji, niestety prowadzą dla Żydów do wręcz odwrotnych skutków, prowadzą do nieróbstwa i do upadku wytwórczości. Zapytuje Panów, w czyim to leży interesie? Jestem przekonany, że w interesie Państwa to nie leży. A do jakich skutków prowadzi to prawo? Istnieje ono przeszło od ośmiu lat, wielu kupców i rzemieślników zrujnowało, wiele kar zapłacono w związku z tem prawem, wielu pracowników i robotników straciło pracę, zarobek, zostało zniszczonych. Ja zapytuję, czy Państwo zyskało na tem? Proszę Panów, Państwo nic nie zyskało. Nawet ci konkurenci, który uważali, że to prawo istnieć powinno, bardzo mało zyskali, i przypuszczam, że mniej zyskali ci konkurenci, niż Skarb i Państwo straciły przy tej ustawie. Niech Panowie nie sądzą, że to są tylko nasze żale. Parę miesięcy temu przyjechał do stolicy człowiek, który się nie zna na tych wszystkich wysokich politykach, prezydent miasta Szamotuł i ni stąd ni zowąd na posiedzeniu zarządu Związku Miast postawił wniosek wystąpienia do Rządu z petycją o znowelizowanie ustawy o odpoczynku niedzielnym, żeby pozwolić na handel w niedzielę, jeżeli się nie mylę, do godz. 9 min. 30 rano, tak bowiem w b. zaborze pruskim było, bo, powiada, ten przymusowy odpoczynek wyrządza nietylko kolosalne szkody handlującym kupcom, ale i ludności wiejskiej i pracującej, która, nie mając możności przybywania do miast w dni powszednie, musi pozostawać bez niezbędnych artykułów, a jeżeli przyjeżdża, to traci czas, w którym powinna pracować. Panowie rozumieją, że wszyscy ci, którzy byli na tem posiedzeniu, byli zaskoczeni tym wnioskiem ogromnie niemile i bardzo szybko uspokoili zapędy p. prezydenta miasta Szamotuł, do ucha mu szepnęli, co należy i ten wniosek p. prezydent cofnął niezwłocznie, a szepnęli mu do ucha: Co pan robi? Toć pan tutaj Żydom pomoże.</u>
+ <u xml:id="u-28.60" who="#SKoerner">A p. Minister Spraw Zagranicznych mówi o współpracy ekonomicznej w harmonji z wewnętrzną polityką gospodarczą. Chciałbym wiedzieć, jak tu można sharmonizować politykę gospodarczą, sytuację gospodarczą, przy tym ucisku ekonomicznym, jaki Panom zilustrowałem? Muszę powiedzie, że t. zw. wewnętrzna polityka Rządu niestety nie rokuje zbyt różowych widoków na przyszłość. Był czas, kiedy mieliśmy — czas to niedawny — premjera wielce i wiele obiecującego. W pięknym dniu lipcowym, kiedy ów premjer, akurat w tym dniu, kiedy inny b. premier, bardzo potężny, obchodził swoje imieniny, a było to 19 Iipca 1926 r., otóż ów, jak powiadam, wielce obiecujący premjer czytał expose z trybuny Sejmu. Przytoczę tylko trzy zdania, wygłoszone przez ówczesnego premjera.</u>
+ <u xml:id="u-28.61" who="#komentarz">(S. Roman: Jaki premjer?)</u>
+ <u xml:id="u-28.62" who="#SKoerner">W tej chwili powiem. „Wychodząc z założenia — cytuję dosłownie — że antysemityzm gospodarczy jest szkodliwy dla państwa, Rząd uważa za konieczne przestrzeganie w zakresie swego działania zasady bezstronności i słuszności”. Bardzo ładnie. „Rząd przeprowadzi we właściwej drodze zniesienie pozostałości ograniczeń prawnych charakteru narodowościowego, czy wyznaniowego z czasów zaborczych”. „Rząd stwierdzi we właściwej drodze, że wszystkie ograniczenia prawne żydów, wydane przez dawne władze zaborcze, są zniesione i do ludności żydowskiej stosowane nie będą”.</u>
+ <u xml:id="u-28.63" who="#SKoerner">Panowie interesują się, kto był tym premjerem? Tym premjerem był p. Bartel. A ten drugi premjer, który wówczas obchodził imieniny swoje, w tym samym dniu, śmieje się w kułak teraz z tego drugiego premjera, z obecnego Wicepremjera, śmieje się w kułak, bo to nie zostało wykonane. Ale jeżeli premjer z trybuny sejmowej tego rodzaju oświadczenie składa, to to oświadczenie obowiązuje. Rząd nie może na wiatr rzucać słów i nie spełniać obowiązków, a przecież rozporządzenie można było wydać już nazajutrz. Jest angielskie przysłowie, które mówi, że słowa długów nie płacą. Nie przypuszczam, ażeby p. Wicepremjer chciał się tak ściśle trzymać tego przysłowia.</u>
+ <u xml:id="u-28.64" who="#komentarz">(Głos: Te ograniczenia automatycznie są zniesione.)</u>
+ <u xml:id="u-28.65" who="#SKoerner">Te ograniczenia carskie, to jest żółta łata, która dotychczas hańbi żydów, bo w państwie praworządnem, w państwie konstytucyjnem dotychczas są zachowane ograniczenia carskie, choć mamy Konstytucję, którą uznajemy oficjalnie.</u>
+ <u xml:id="u-28.66" who="#komentarz">(Głos: Niema ograniczeń.)</u>
+ <u xml:id="u-28.67" who="#SKoerner">Są. Panie Senatorze. Żydowi np. nie wolno kupić kopalni. Panowie wiedzą, że na to się nie pozwoli. Jestem przekonany, że gdyby u nas miała powstać Liga Obrony Praw Człowieka i Obywatela, to Rząd znalazłby się w kłopocie, czy może zatwierdzić taki statut, bo dotychczas prawa tego obywatela nie są obronione.</u>
+ <u xml:id="u-28.68" who="#komentarz">(Głos: Jest wyrok Sądu Najwyższego.)</u>
+ <u xml:id="u-28.69" who="#SKoerner">Otóż jest wyjaśnienie Trybunału Administracyjnego, Panie Senatorze, którego nie mam przy sobie, ale przyniosę to Panu, gdy rejent odmówił spisania aktu.</u>
+ <u xml:id="u-28.70" who="#SKoerner">P. Minister Spraw Zagranicznych na komisji bardzo obszernie mówił o wzajemnem poznaniu kulturalnem między narodami, mówił, że Polska przystąpiła też do Międzynarodowego Instytutu Współpracy Umysłowej i obwieścił nam, że nie długo przyjadą do nas profesorowie szwajcarscy, by wykładali. To jest bardzo piękne i bardzo chętnie i miłe, jak przypuszczam, będą tu widziani przez wszystkich bez wyjątku obywateli państwa, bo ci profesorowie szwajcarscy dobrowolnie przyjadą do Polski wykładać. Ale, Panie Ministrze, niestety są tacy profesorowie, którzy nie dobrowolnie, ale przymusowo muszą wykładać nie w Polsce, ale zagranicą, chociaż są obywatelami polskimi, Żydzi, profesorowie wybitni nie mogli dla siebie znaleźć tu miejsca w uniwersytecie.</u>
+ <u xml:id="u-28.71" who="#komentarz">(Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Dobrucki: Kto taki?)</u>
+ <u xml:id="u-28.72" who="#SKoerner">Zaraz będę służył nazwiskami, Fajans.</u>
+ <u xml:id="u-28.73" who="#komentarz">(Minister W. R. i O. P. Dobrucki: Za drogi.)</u>
+ <u xml:id="u-28.74" who="#SKoerner">Lichtenstein, znakomity matematyk, Funk, oto nazwiska ludzi, którzy w kraju nie mogli znaleźć dla siebie katedr do pracy. Prawdą jest, że jeżeli odznaczają się ci panowie gdzieś zagranicą, u nas prasa pisze o tem i pisze nawet bardzo wiele i pisze że „nasz rodak, nasz ziomek” osiągnął takie znakomite rezultaty. Broń Boże, nie dodaje się, że to jest Żyd, bo to zepsułoby wrażenie, ale chwali się, chwali się nawet bardzo, a kiedy możnaby było i należałaby tych ludzi na miejscu użyć, drogi dla nich są zamknięte.</u>
+ <u xml:id="u-28.75" who="#SKoerner">Muszę powiedzieć, że jeżeli z zadowoleniem będziemy widzieli profesorów zagranicznych w Polsce, którzyby przyjechali dobrowolnie i wykładali, to są jednak tacy profesorowie, których widzieć tutaj nie chcielibyśmy. Wydał ich naród, który niedawno splamił się krwią żydowską i pił łzy żydowskie w Wielkim Wrażdynie. Pochodzą oni z kraju, w którym władze potrafiły przeprowadzić wybory do parlamentu w sposób daleko bardziej wyrafinowany, niż u nas podczas ostatnich wyborów do Sejmu i Senatu. Tej sprawy nie będę poruszał szeroko, albowiem jest wybrana Komisja Parlamentarna, która się tą rzeczą zajmie. Ale jeżeli ucisk gospodarczy i eksploatacja ekonomiczna rujnuje egzystencję materjalną, to ucisk kulturalny podważa najdroższy skarb każdego narodu, bo podważa jego jaźń, jego dobytek duchowy. Najstraszniejszą rzeczą dla każdego narodu, o tem Polacy wiedzą przecież najlepiej, nie gorzej, niż my, jest polityka wynaradawiania, to najstraszniejsza kara, jaka może być zastosowana do jakiegokolwiek narodu. Państwa zaborcze z zaciekłością prowadziły taką politykę względem Polaków. Polacy jednak wykazali tyle siły żywotnej, że mimo wszelkie represje sto kilkadziesiąt lat potrafili się oprzeć tej polityce wynaradawiania. Ale chcę Panów zapewnić, że nie mniej siły odpornej posiada ludność żydowska. Żadne środki, żadne drogi, które będą prowadziły do wynarodowienia tej ludności, do celu nie doprowadzą. P. Minister sądzi, że tak nie jest, pozwoli Pan, że Panu powiem, że prawa do nauczania w języku ojczystym, w języku narodowym nie wolno zabierać żadnemu narodowi. Niestety to się u nas dzieje, bo mało powiedzieć, żeby społeczeństwo samo sobie szkołę prywatną założyło, szkoła musi dać pewne uprawnienia młodzieńcom, kończącym tę szkołę, a prawa publiczności szkoła prywatna, utrzymywana przez ludność żydowską, dotychczas nie otrzymała. Po raz pierwszy w tym roku dla dwóch szkół zrobiono ten wyłom, i to nie dla wszystkich klas. Droga, po której Rząd dotychczas kroczył, do celu nie doprowadzi, prowadzi tylko do pogłębienia niezadowolenia obywateli. Domagamy się, żeby szkoły, utrzymywane przez społeczeństwo żydowskie i stojące na odpowiednim poziomie, uzyskały prawo publiczności. Jest bardzo wiele takich szkół, które stoją wyżej nawet od szkół państwowych, a dotychczas niestety prawa publiczności nie otrzymały. Wiem, że co do niektórych szkół istnieje tendencja w Państwie, żeby wprowadzić szkoły Utrakwistyczne, specjalnie dla szkolnictwa zawodowego, wiem, że nietylko utrakwizm, ale i więcej, bo ostatnio wyraźnie powiedziano, że dla szkół zawodowych z językiem wykładowym żydowskim nie możemy liczyć na prawo publiczności. Otóż tu się już wyraźnie mówi, że Rząd się nie zgadza na to, żeby istniały szkoły zawodowe, w którychby wykłady odbywały się w języku ojczystym. Przytoczyłbym Panom, jakie stanowisko zajęła w poprzednim Senacie w znakomitem przemówieniu p. s. Szebeko, która przytoczyła dane, dotyczące szkolnictwa polskiego w innych państwach, mianowicie przykłady z Czechosłowacji, Litwy, Łotwy i z innych krajów. Tam rząd utrzymuje własnym kosztem państwowe szkoły powszechne dla ludności polskiej z językiem wykładowym polskim. Nie będę tego wszystkiego czytał, mam to przed sobą, i jeżeli Panów to interesuje, — jest to sprawozdanie stenograficzne z 133 posiedzenia Senatu z 1 Iipca 1927 r., gdzie są przytoczone te wszystkie dane, ile szkół i ile dzieci uczy się w państwowych szkołach powszechnych z wykładowym językiem polskim w tych kilku państwach. Rząd polski jednak po tej drodze nie idzie, żeby narodowości, które Państwo Polskie zamieszkują, mogły korzystać z tych dobrodziejstw, z jakich korzysta ludność polska w tych krajach, jak Litwa, Łotwa i Czechosłowacja.</u>
+ <u xml:id="u-28.76" who="#SKoerner">Jest jeszcze jedna sprawa, o której muszę wspomnieć, albowiem sądzę, że p. Minister zechce przynajmniej na nią zwrócić uwagę. Jest to znowu w związku z szkolnictwem zawodowem, a dotyczy dokształcającego szkolnictwa zawodowego. U nas w Państwie brak tych szkół. Ostatnia ustawa przemysłowa obowiązuje wszystkich kandydatów na czeladników, żeby ukończyli uprzednio szkoły zawodowe dokształcające. Społeczeństwo co do tego musi jeszcze większy wysiłek uczynić, niż przy szkolnictwie powszechnem, albowiem ustawa przewiduje ograniczenie, że ta młodzież musi w ciągu 3 lat ukończyć szkołę dokształcającą, tymczasem brak tych szkół dokształcających, w szeregu miast nie może młodzież dostać się do szkoły dokształcającej, nawet w stolicy Państwa, w Warszawie, zaledwie 40% tej młodzieży może ukończyć naukę w szkole dokształcającej. Zwracam się z prośbą do p. Ministra, aby co do tego nie czynił żadnych trudności językowych, skoro społeczeństwo swoim kosztem te szkoły rozbudowuje, chce dać możność młodzieży rzemieślniczej uczęszczania do szkoły, i mojem zdaniem, Rząd powinien wszelką pomoc dać tym instytucjom.</u>
+ <u xml:id="u-28.77" who="#SKoerner">Proszę Wysokiej Izby, wyłuszczony przezemnie pogląd klubu mego na sytuację gospodarczą i polityczną Państwa wskazuje na to, że przedłożony budżet swemi wygórowanemi wydatkami opiera się na nadmiernem obciążeniu podatkami mieszkańców miast, a przedewszystkiem ludności żydowskiej, nie otrzymującej w porównaniu z ponoszonemi ciężarami prawie żadnej pomocy na jej gospodarcze, społeczne, kulturalne i religijne potrzeby, że ludności tej zagraża spauperyzowane i zniszczenie materjalne dzięki podobnemu budżetowi, który podważa równowagę gospodarczą Państwa. Biorąc pod uwagę te przesłanki, nie przesądzając stosunku reprezentowanego przezemnie klubu do Rządu, będziemy ze względów rzeczowych, opierając się na dobrze zrozumianym interesie Państwa, a w szczególności ludności żydowskiej, głosowali przeciw przedłożonemu budżetowi.</u>
+ <u xml:id="u-28.78" who="#komentarz">(Oklaski na ławach żydowskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszałekPosner">Na prośbę panów senatorów zarządzam półgodzinną przerwę. Następnie do głosu jest zapisany s. Miklaszewski. Będziemy obradowali do godz. 10 wieczorem.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Ogłaszam, że posiedzenie dzisiaj będzie się odbywało tylko do godz. 9, bo panie stenografki są nadzwyczaj zmęczone, jutro zacznie się o godz. 10.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Podczas przerwy wręczono mi stenogram przemówienia s. Koernera i znalazłem tam takie wyrażenie: „są jednak tacy profesorowie o typie cygańskim i narowach chuligańskich”. Przywołuje p. s. Koernera do porządku za te wyrazy i wykreślam tak nieparlamentarne wyrażenie z protokółu, bo w życiu parlamentarnem tego rodzaju wyrażeń używać nie można.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#komentarz">(S. Koerner: We Francji nazwano hańbą, że ten prof. Cuza śmiał przyjechać i tam tego nie skreślono.)</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#Marszałek">Głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SMiklaszewski">Wysoka Izbo! Przemawiając po raz pierwszy w tej Wysokiej Izbie, chciałbym przedewszystkiem złożyć pokłon wysokiemu tonowi dyskusji politycznej i wzajemnych stosunków, jakie tu panują. Wszyscy tu uznają w zasadzie, że bez względu na różnicę poglądów stronniczych każdy z nas tę naszą Rzeczpospolitą kocha i wszyscy chcą jej szczęścia, jakkolwiek każdy, rzecz prosta, na swój sposób do tego celu zdąża. Prosiłbym o odniesienie się także w ten sposób do bardzo krótkiego mego przemówienia, które ma na celu jedynie zaznaczenie stanowiska politycznego mego stronnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SMiklaszewski">Stwierdzić mi przedewszystkiem wypada, że stronnictwo moje od przewrotu majowego i podczas jego trwania Rząd ten zawsze popierało, że do ostatniej chwili w dyskusji budżetowej w Sejmie głosowało również za budżetem. Dało tedy wyraz temu, że w zasadniczej opozycji do Rządu nie stoi. Popieramy bezwzględnie politykę zagraniczną tego Rządu, ponieważ zadokumentowała ona godność mocarstwową Polski i jest równocześnie polityką pokoju. Popieramy także politykę gospodarczą tego Rządu, atoli z pewnemi zastrzeżeniami. Nietylko nie negujemy, ale uznajemy ogromny sukces Rządu obecnego w dziedzinie gospodarczej, żałować nam tylko wypada, że sukcesy tego Rządu najmniej dochodzą do wsi, najmniej dają się odczuwać stanowi włościańskiemu. Rząd bez kwestji zrobił od czasu swego istnienia dla rolnictwa bardzo dużo, lecz zrobił to jedynie pod kątem wielkiej własności, w każdym razie głównie pod kątem wielkiej własności.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SMiklaszewski">Jeżeli p. referent generalny w swem przemówieniu zaatakował nietylko reprezentantów ludności włościańskiej w Sejmie, lecz nawet samą tę ludność w tym kierunku, że nie płaci wcale podatków, to muszę powiedzieć, że jak są frazesy lewicowe, tak są i frazesy prawicowe. Do tych frazesów prawicowych należy aksjomat, że ludność włościańska podatków nie płaci. Jednym tchem prawie p. generalny referent w swym wywodzie stwierdził, że ogromna część budżetu, część przeważająca, składa się z podatków pośrednich, daniny państwowej, opłat administracyjnych, dochodów z monopoli i przedsiębiorstw państwowych; proszę Panów, 80% tych kwot płaci ludność włościańska ze względu na swą liczebność. Słyszeliśmy tu skargi p. sen. Koernera o przeciążeniu ludności miejskiej, a w szczególności kupiectwa żydowskiego, przeważnie podatkiem obrotowym. P. sen. Koerner zapomina o tem, że podatek obrotowy, który kupiectwo opłaca, przerzuca się na konsumenta, a tym konsumentem jest przeważnie warstwa chłopska. Aczkolwiek nie mam zamiaru polemizować z p. sen. Koernerem, muszę zaznaczyć, że w sprawach mniejszości, jeżeli kto, to ten Rząd zrobił najwięcej, zrobił najwięcej w kwestji żydowskiej i dziwi mię, że tego sen. Koerner nie uznał. Jest to pierwszy Rząd, który do sprawy żydowskiej uczciwie się zabrał, i nikt z żydów nie przeczy temu, gdy się prywatnie rozmawia, że jest bardzo znaczna poprawa. Z oceny s. Koernera tego wysnuć nie można.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SMiklaszewski">Wracając do podatków, płaconych przez ludność włościańską, trzeba powiedzieć, że ta ludność jest u granic wytrzymałości. P. sen. Szarski powiedział, że wsi nie zna; szkoda, bo gdyby ją znał, toby się przekonał, że przy niesłychanie niskim standarcie życia wsi brak kapitału obrotowego na intensyfikację gospodarstwa rolnego, niema kapitału, któryby gospodarkę rolną mógł z intensyfikować. Nie można uważać w tych warunkach za demagogję udzielenia kredytu krótkoterminowego z zapasów kasowych; to się z mojem rozumowaniem zgodzić nie może, tem więcej, że intensyfikacja gospodarstw rolnych nie jest niczem innem, jak poprawą ogólnej sytuacji gospodarczej, a przedewszystkiem poprawą bilansu handlowego. Nie chcę się wdawać w szczegółową analizę bilansu, bo, jak powiedziałem, mówię tylko z punktu widzenia swego stronnictwa i aby zaznaczyć nasze polityczne stanowisko w tej sprawie; mogę stwierdzić tylko to, że nietylko my, ale wszystkie stronnictwa włościańskie uważają ten budżet za zbyt wielki i zbyt obciążający i daliśmy temu przekonaniu wyraz w Sejmie, że w wielu kierunkach dałoby się zrobić oszczędności, nie tykając tych stosunkowo nieznacznych postulatów drobnego rolnictwa, które w nim nie zostały uwzględnione.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SMiklaszewski">Proszę Panów, zaznaczyłem na wstępie, że nie stoimy w zasadniczej opozycji do obecnego Rządu i muszę przy tej sposobności poruszyć pewien incydent z dyskusji sejmowej nad budżetem. P. Minister Składkowski w dyskusji zarzucił poprostu, że niektóre stronnictwa lewicowe, przytem miał na myśli Wyzwolenie i Piasta, nadużywały nazwiska Marszałka Piłsudskiego podczas wyborów. Chciałbym tu w stronę ław rządowych dać odpowiedź, że wtedy, kiedy wielu z panów, siedzących tu na ławach Bloku Bezpartyjnego, jeszcze Marszałka Piłsudskiego zwalczało, albo zwalczały go ich stronnictwa w prasie, w Sejmie i Senacie, to jednak myśmy z nazwiskiem Marszałka Piłsudskiego szli w masy i tłumaczyli im, że to mąż opatrznościowy Polski. Dziwnem się wydaje, dlaczego p. Minister Składkowski dziś żąda od nas zmiany naszego stanowiska. Mamy tyle spokoju, żeśmy tego stanowiska nie zmienimy.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SMiklaszewski">Kamieniem, o który potykać się będzie nasz stosunek do Rządu, jest polityka wewnętrzna, którą Rząd prowadzi. Nie da się zaprzeczyć, że naukę o ustrojach państwowych stronnictwo B. B., czyli, jak Panowie wolą, zespół stronnictw Bloku Bezpartyjnego, chce wzbogacić nową koncepcją. Koncepcję tę w skrócie nazwaćby można parlamentem bez parlamentaryzmu, czyli, jak to się w Rosji mówiło, cnotę zachować i kapitał uciułać. Boję się tylko, że cała ta koncepcja jest nietyle kapitałem politycznym, ile raczej polityką inflacji; jak w inflacji pieniężnej były wielkie cyfry, tylko bez pokrycia, tak tu w języku ustrojowym wszystko bez odpowiedzialności, bez dotrzymania zobowiązań wobec zasad demokracji. Oczywiście można gospodarować i systemem politycznym inflacji, przykłady na to mamy we Włoszech w jednym kierunku i u naszego sąsiada wschodniego w innym kierunku; nie można tylko, mając za punkt wyjścia inflację, chcieć by się wszystkim zdawało, że to demokratyczny parlamentaryzm stabilizacji i nie można wpadać w rozdrażnienie, gdy ktoś ten stan stwierdzi. Przedewszystkiem szczerość. Albo dyktatura jednego stronnictwa, albo nowoczesne poddanie się zasadom parlamentaryzmu. Tymczasem cóż się dzieje? Przy najdrobniejszym incydencie w powietrzu wisi groźba; rozejdźmy się. Stronnictwo, którego mam zaszczyt być tu reprezentantem, żadnych gróźb się nie boi. Włościanin polski przywykł już do ustroju parlamentarnego i rozumie, jak on jest korzystny dla mas ludowych, ale nie wpada w rozpacz, gdy jakiś czas będzie musiał przetrzymać stan bezparlamentarny, lub fikcji parlamentarnej. Chłop umie przetrzymać przednówki. Realistyczny zmysł chłopski prędzej też, niż zmysł innych warstw, zdaje sobie sprawę z tego, że stan takiego parlamentu bez parlamentaryzmu, to to samo, coby jemu kazać siać plewy w ziemię. Woli już raczej nic nie siać, woli poczekać na ziarno.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SMiklaszewski">Głosować będziemy za budżetem tak, jak głosowaliśmy w Sejmie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SHasbach">Wysoka Izbo! Mój klub miał zamiar zająć stanowisko nietylko w ogólnej dyskusji, ale też do poszczególnych ministerstw, bo właśnie szczegółowa dyskusja daje specjalistom sposobność do objektywnego wyświetlenia sprawy, a mamy w każdym dziale życia publicznego powody do skarg na ucisk i prześladowanie niemieckiej mniejszości narodowej, które stoją w sprzeczności z Konstytucją i z traktatem o mniejszościach narodowych. Stwierdzam, że uchwała Wysokiej Izby pozbawia nas tej możności.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SHasbach">Niewiele dni upłynęło od czasu, jak przez całą prasę przechodziła wiadomość o mowie p. Ministra Spraw Zagranicznych o Nadrenji i innych sprawach, które wygłosił na pewnym bankiecie. My nie mamy nic przeciw mowom naszego p. Ministra Spraw Zagranicznych, póki nie uważa za stosowne właśnie zagranicą rozwodzić się o niemieckiej mniejszości w Polsce, ale gdy mówi o nas, wówczas musimy się jego słowom dokładnie przysłuchiwać.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SHasbach">Jeżeli prasa podała dokładne wiadomości, a do dziś nie nastąpiło sprostowanie, to p. Zaleski powiedział na tym bankiecie w Paryżu między innemi: „Niemcy nie mają w Polsce powodu do skarg”. P. Ministra Spraw Zagranicznych niema tu, jeżeliby był, tobym się go zapytał, czy p. Minister Spraw Zagranicznych nie zna przemówień moich kolegów, posłów Naumana, Utty i Spitzera w Sejmie, które omawiała, można powiedzieć, prasa całego świata. Te przemówienia dały nam straszny obraz naszego położenia i traktowania nas. P. Ministrowi to jest wiadome, ponieważ i w czasie podróży jest w kontakcie i au courant wszystkich zdarzeń w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SHasbach">Dalej p. Minister powiedział, że na Pomorzu jest tylko 6–8% Niemców. Czy p. Minister nie wie o tem, że w ostatnich wyborach 3 miesiące temu osiągnęliśmy na Pomorzu 25% mandatów do Sejmu i 30% mandatów do Senatu. Jak to się zgadza: 30% mandatów i 6–8% ludności?</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#komentarz">(Głos: Rozbicie polskich głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SHasbach">Mnie się zdaje, że Rząd powinien być zadowolony, że tych Niemców ma na Pomorzu, którzy przetrzymali te wszystkie szykany. Niema lepszego obywatela, niż ten, który jest wierny ziemi swoich ojców — tak powiedział król angielski do Archibalda Douglas'a, który nie chciał opuścić ojczyzny mimo rozkazu króla. W znanej bajce poeta niemiecki mówi przez usta króla Jakóba: „Denn der ist in tiefster Seele treu, der die Heimat liebt, wie Du”. Taki właśnie obywatel jest cennym materjałem dla państwa, które potrafi się z nim obchodzić.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SHasbach">Przechodzę teraz do etatu p. Ministra Oświaty. Rząd nasz poczuwa się do obowiązku popierania szkolnictwa nietylko w kraju, ale też dbania o to, ażeby Polacy, mieszkający za granicą, zachowali i pielęgnowali swoją narodowość. Wylicza dalej, jak sobie pozwolę udowodnić, że to dążenie naturalne jest tolerowane przez rządy państw, w których znajdują się mniejszości narodowościowe polskie. Jako przykład niechaj posłuży propozycja, którą Rząd polski zrobił rządowi czeskiemu w sprawie przekształcenia ochrony polskiej mniejszości w Czechosłowacji i vice versa mniejszości czeskiej w Polsce. Czytamy między innemi: Rodzice mogą sami bez wpływu władz wyznaczyć szkoły dla swych dzieci; nauczycielstwo i szkolne organa nadzorcze bezwarunkowo muszą być tej samej narodowości, co uczniowie danej szkoły, we władzach szkolnych wszystkich instancji musi się znajdować odpowiednia ilość urzędników danej mniejszości; duszpasterze muszą należeć do tej samej narodowości, co ich parafjanie. Przy nadawaniu koncesji i innych przywilejów państwowych trzeba mieć wzgląd na mniejszości, przyczem należy przedewszystkiem uwzględniać ludność tubylczą. Kwalifikacje nauczycielskie, osiągnięte w kraju ojczystym, nabierają pełnej wartości po złożeniu egzaminu uzupełniającego. Rozszerza się prawa językowe mniejszości we władzach państwowych. Są to propozycje bardzo rozsądne.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SHasbach">W materjałach, odnoszących się do działalności Rządu w czasie od 15. V. 1926 do 31. XII. 1927, znajduje się na str. 189 ustęp pod nagłówkiem „Szkolnictwo polskie za granicą, prace dokonane”. Z prac dokonanych w tym okresie należy wymienić: uregulowanie sprawy subwencji na potrzeby oświatowe wychodźtwa, w tym bowiem czasie przewidziano i wypłacano regularnie zasiłki, poprzednio asygnowane tylko dorywczo; załatwienie sprawy poborów nauczycieli, pracujących za granicą, które dostosowano do warunków miejscowych, umożliwiając w ten sposób tym pracownikom oświatowym na obczyźnie bardziej swobodną działalność; wspomaganie fachowe szkolnictwa polskiego na obczyźnie przez wysyłanie instruktorów pedagogicznych, urządzanie kursów, bądź to na miejscu w danym kraju (Łotwa), bądź też w Polsce i t. p.; popieranie finansowe szkół średnich na obczyźnie, a mianowicie gimnazjum Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego w Orłowej (Czechosłowacja), Polskiej Macierzy Szkolnej w Gdańsku i t. d.; znaczne rozwinięcie akcji sprowadzania dzieci wychodźców polskich na studja średnie gimnazjalne lub zawodowe do kraju.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#SHasbach">Poza tem Ministerstwo wspierało działalność organizacji, opiekujących się Polakami zagranicą, przychodząc im z pomocą w takich przedsięwzięciach, jak np. sprowadzanie dzieci polskich z obczyzny na kolonję wakacyjne, wycieczki do Polski itp.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#SHasbach">Widzimy, że uważa się za samozrozumiałe, że Polska ma prawo do tej pracy i my również uznajemy tę czynność za słuszną, ponieważ służy wysokim celom etycznym. Wobec tego pozwalamy sobie z tego miejsca zwrócić się z gorącym apelem do naszych rodaków w Niemczech, żeby skłonili swój rząd pójść tą samą drogą i zaopiekować się w podobny sposób swymi rodakami zagranicą, a w szczególności nami w Polsce, w tej mierze, jak się Rząd polski opiekuje swemi rodakami zagranicą. Apelujemy jednak i do naszego Rządu, ażeby ze swej strony popierał w tym kierunku działalność państwa niemieckiego tak, jak słusznie żąda tego prawa dla siebie.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#SHasbach">Niestety u nas sprawa przedstawia się inaczej. Proszę tylko przeczytać mowę p. Utty w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#komentarz">(Głos: Skandaliczna.)</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#SHasbach">Niemieckie szkolnictwo zwalcza się do tego stopnia, że krzyżuje się rzetelne wysiłki naszych kierowników szkół, jeżeli się starają o pozyskanie wybitnych sił nauczycielskich, zwłaszcza dla nauczania języka polskiego. Wytrawnym i doświadczonym nauczycielom języka polskiego nie udziela się zezwolenia na nauczanie, tak, że ma się wrażenie, jakby chciało się przeszkodzić naszym niemieckim dzieciom w owładnięciu językiem państwowym. tak jak władają językiem ojczystym. Niezrozumiała sprzeczność, gdyż z drugiej strony żądają, i to zupełnie słusznie, komisje egzaminacyjne z roku na rok coraz lepszej znajomości języka państwowego. Powiadam „zupełnie słusznie”, bo kto żyje w kraju i ma tu swą egzystencję, musi władać językiem państwowym, jeżeli chce uniknąć strat, wypływających z jego nieznajomości. Ta już przed laty przezemnie postawiona teza nie przesądza żądania dwujęzykowości w Poznańskiem, na Pomorzu i na Śląsku. Przecież nikt nie może żądać od obecnej starszej generacji, ażeby na starość poświęciła się studjom językowym. Dzisiejsza walka o byt wcale nie pozostawia na to czasu. Słusznie żądamy, ażeby w życiu publicznem, w urzędach, sądach, na poczcie i na kolei ile możności byli urzędnicy, władający polskim i niemieckim językiem. Wprost śmieszne jest np., jeżeli urzędnik kolejowy, zapytany po niemiecku o informacje, kurczowo odpowiada w języku polskim i dyskretnie tłumaczy: „Nam mianowicie nie wolno mówić po niemiecku”. Albo jeżeli w jakiemś mieście na Pomorzu naczelnik poczty w swym wygórowanym zapale, który się może tem tłumaczy, że biedak ma Niemkę za żonę, zabrania naraz telefonistkom dawać połączenia, jeżeli zamówienie nastąpiło w języku niemieckim, chociaż 5 lat obsługiwano po niemiecku abonentów, nie władających językiem polskim. Zabawne jest, że ów naczelnik każe telefonistkom odpowiadać: „Wolno nam mówić po francusku”. Przy próbie otrzymania połączenia w języku francuskim okazało się, że tylko jedna pani w całym urzędzie umiała trochę po francusku, gdy tymczasem językiem niemieckim wszyscy władali, i ostatecznie w tym właśnie języku nastąpiło porozumienie się. Chwytamy się za głowę i pytamy, czy żyjemy w 20 wieku, w czasie gdzie ruch przyjmuje gigantyczne rozmiary, a państwo otacza się murem językowym, zamiast dążyć do tego, żeby w takiem przedsiębiorstwie, jak poczta, urzędnicy władali jak najwięcej językami, przynajmniej temi, które są potrzebne w stosunkach lokalnych. I tu również wciąga się urzędników w politykę, zamiast, żeby mogli pracować oni dla interesów publiczności.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#SHasbach">Jak już oświadczyłem w debacie nad prowizorjum, my Niemcy bynajmniej nie jesteśmy przeciwnikami rozsądnie i sprawiedliwie przeprowadzonej reformy rolnej. Przyznajemy, że dla małorolnych lub bezrolnych ziemia koniecznie musi być dostarczona. Bez sarkania weźmiemy również udział w oddawaniu ziemi, jeżeli zobaczymy, że się sprawiedliwie postępuje przy odbieraniu i rozdawaniu ziemi. Niechaj się przy reformie rolnej pomija stronę polityczną i niechaj jedynie prowadzi się reformę rolną. Zaspakajanie potrzeby reformy w drodze związków, dostarczających ziemie, należy poddać uważnemu badaniu, zamiast przymusowego wywłaszczenia musi nastąpić dobrowolne oddanie ziemi za odpowiedniem wynagrodzeniem.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#SHasbach">Pierwsze lata wprowadzenia w życia ustawy okazały, że dużo rzeczy wymaga poprawy. Zapas 550.000 ha, będący do rozporządzenia Ministerstwa Rolnictwa, z uwzględnieniem obszarów dodatkowych na podstawie art. 5 musi być podwyższony w dwójnasób, jeżeli się nie chce doprowadzić do ruiny prosperujących przedsiębiorstw. Również normy szacunkowe na ziemię, którą się oddaje, muszą być podwyższone, ponieważ dzisiaj przypominają ukryte wywłaszczenie.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#SHasbach">Jedno słowo do kosztów. Obywatel ziemski, który musi oddać ziemię na reformę rolną, zgóry jest znacznie pokrzywdzony, ponieważ wiemy bardzo dobrze, że to, co mu zapłacą, nigdy nie pokryje rzeczywistej wartości ziemi. A że koszta miernicze są niesłychanie wysokie, to sobie pozwoliłem p. Ministrowi w ostatnim czasie udowodnić i dostałem dziś od p. Ministra list, w którym p. Minister mi pisze, że po rozpatrzeniu sprawy wszystko jest w porządku, że to oszacowanie tych robót mierniczych było zrobione na podstawie ustawy. O ile tak jest, a jestem pewny, że tak jest, to mamy dowód, że trzeba będzie tam coś zmienić, bo jeżeli Panom powiem, że pewien pan, który ma oddać 300 ha ziemi na reformę rolną, za wymierzenie tej ziemi zapłacił 4.429 zł., a drugi pan za 100 ha więcej ma zapłacić za roboty miernicze 6.000 zł., to Panowie mi przyznają, że to koszta olbrzymie i zupełnie niepotrzebne. Wiem, że np. w pierwszym wypadku urzędnik mierniczy na miejscu pracował 6 dni, a ponieważ u nas na Pomorzu wszędzie są do dyspozycji mapy rządowe, księgi gruntowe, to cała robota biurowa jest bardzo mała. Nie widzę powodu, dlaczego za tak małą robotę taki urzędnik mierniczy musi zarabiać w ciągu kilku dni 6.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#SHasbach">Przechodzę do Ministerstwa Rolnictwa, Kredyty, które rolnictwo dostaje dziś po 8%, w czasach obecnych zdawać się może, że są bardzo dogodne, ale proszę Panów, nie łudźmy się, już w czasach przedwojennych przekonano się, że rolnictwo nie jest w stanie udźwignąć ciężarów procentowych w tej samej wysokości, co handel i przemysł. Fakt ten wypływa z natury rolnictwa. Kupiec czy przemysłowiec obraca swym kapitałem kilkakrotnie w ciągu roku, rolnik zaś tylko raz do roku, raz do roku zbiera plon, raz do roku wypala spirytus, wozi drzewo. Hodowla, remonty trwają 3 lata, krowa, zanim będzie dojna, potrzebuje 2, 21/2 lata i t. d. Póki stopa procentowa kredytów Banku Gospodarstwa Krajowego i Banku Rolnego nie ulegnie znacznemu obniżeniu — 4–5% uważam za granicę maksymalną — trzeba przestrzegać przed obciążaniem posiadłości ziemskich w znaczniejszej mierze. W Niemczech np. już skutki nadmiernego obciążenia dają się we znaki i tam dużo ziemian, którzy w tych czasach wzięli na hipoteki duże sumy, dziś są zrujnowani. I my pewnego dnia znajdziemy się w obliczu bankructwa rolnictwa, szczególnie jeżeli rolnictwo drobne, które nie ogarnia okiem grożącego niebezpieczeństwa i któremu dzisiejsza stopa procentowa wydaje się niska, wobec wyższego dyskonta prywatnego, przyjmuje chętnie zaofiarowany mu kredyt. P. Minister Rolnictwa powinien działać w tym kierunku, ażeby rolnictwo w najbliższym czasie otrzymało tańsze kredyty.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#SHasbach">Tak samo mamy prośbę do p. Ministra o wywarcie wpływu na Ministrów Spraw Wojskowych i Skarbu, ażeby podniesione były ceny płacone przez Rząd za remonty dla wojska i ogiery dla stadnin państwowych. Dotychczasowe ceny mogłyby pokryć koszta hodowli, ale nigdy nie pokryją ogromnego ryzyka, które związane jest z hodowlą konia szlachetnego. Ze względów obrony Państwa musimy dążyć do tego, ażeby całe zapotrzebowanie koni dla wojska było pokrywane w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#SHasbach">Co do Ministerstwa Spraw wewnętrznych pozwolę sobie powiedzieć, że żadne ministerstwo nie ma tak wielkiego znaczenia dla ogółu, a przedewszystkiem dla mniejszości narodowych w kraju, jak właśnie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. A żadne ministerstwo u nas w parlamencie nie dało tyle powodów do krytyki. System Ministerstwa Spraw Wewnętrznych niczem nie różni się od systemu byłych państw policyjnych. Obywatela obniża się na stanowisko niepoczytalnego stworzenia, którego trzeba pilnować przez całą rzeszę urzędników różnego rodzaju. Wszystko podpada cenzurze, począwszy od prasy i korespondencji, nawet prywatnej, a skończywszy na samym człowieku. Wszędzie, gdzie się szuka spirytus agens jakiejbądź sprawy, natrafia się na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Z nadzwyczajnem zainteresowaniem oczekują obywatele wyniku działalności komisji, która ma się zająć skargami wyborczemi.</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#SHasbach">Największą bolączką jest odziedziczony po starej Rosji system tajnych ajentów t. zw. szpiclów. Robi się doniesienia i zapisuje się do akt, których nigdy nie można sprawdzić. Przeciw takim zarzutom niema możności obrony, ponieważ biedny oskarżony nigdy się nie dowie, co mu zarzucają. Wynikiem takiego postępowania jest t. zw. opinją o obywatelu i z tej opinji korzysta się według upodobania. Ma się jakąś sprawę w jakimbądź urzędzie, nie zostanie ona załatwiona bez zasiągnięcia tej opinji. O przedstawicielu mniejszości narodowych opinją jest zgóry co najmniej nieprzychylna, uważa się go za wrogo usposobionego do Państwa, o ile nie udowodni przeciwieństwa. Ubiega się ktoś o posadę nauczycielską, ministerstwo odbywa naradę i zasięga opinji u Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Stara się ktoś inny o koncesję na wyszynk piwa, zasięga się również opinji. Ziemianin, który chce kupić kawałek ziemi, dostaje prawo przewłaszczenia od Ministerstwa Reform Rolnych jedynie na podstawie dobrej opinji władz administracyjnych. Przy rozdziale robót i zamówień przez Rząd rozstrzyga opinja, a nawet dla takich drobnostek jak założenie radjo, udzielenie paszportów i t. d. opinja jest decydująca.</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#SHasbach">A teraz zapytajmy, kto robi te opinje, które organa biorą na siebie odpowiedzialność za moralne i materjalne zniszczenie obywatela. Koniec końców, są to urzędnicy pierwszej instancji, bardzo często wójt lub policjant, którzy o tem decydują, czy ten lub ów obywatel jest porządnym człowiekiem, czy nie, czy jest wrogiem Państwa, czy nie. Pytam się Panów, czy wszyscy wójtowie i wszyscy policjanci w kraju stoją moralnie tak wysoko, że można na nich włożyć tak daleko sięgającą odpowiedzialność?</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#SHasbach">Ten cały system jest niemoralny i należy go znieść. Obywatel ma prawo wymagać, aby wszystkie organa państwowe odnosiły się do niego grzecznie i z zaufaniem i aby go uważały za porządnego i lojalnego człowieka, aż nie dostarczą przeciwnych dowodów.</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#SHasbach">Proszę Panów, dodaję na końcu kilka typowych wypadków. Nie będę długo Panów nudził i zabierał skąpego czasu, który zostaje dla moich kolegów. W ostatnich czasach nadeszła do nas następująca sprawa z powiatu ostrowskiego w Poznańskiem. Starosta nakłada z powodów drobniejszych przekroczeń najwyższe kary policyjne, np. za przejazd na niewłaściwej stronie szosy 10 do 30 zł., za psa biegnącego bez marki 30 zł., za niezabezpieczenie maszyn rolniczych, przeznaczonych na szmelc 30 zł., za wypisanie imienia niemieckiego łacińskiemi literami 10 do 30 zł., za odpływ wody deszczowej do rowu szosowego 30 zł. Są rzeczy z jednej strony śmieszne, ale z drugiej strony bardzo bolesne dla tych ludzi, którzy tam mieszkają. Mam wrażenie, że jest to samowola, nie wiem, na jakiej podstawie p. starosta tę taryfę sobie wymierzył. Przepisy, dotyczące strefy pogranicznej, stosuje się najsurowiej, np. dzieciom, które mieszkają tuż nad granicą, nie zezwala się odwiedzać rodziców.</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#SHasbach">W ostatnich dniach kierownik naszego biura w Ostrowie był aresztowany i trzyma się go w więzieniu bez rozprawy sądowej, a nie możemy tej sprawy sądowej uzyskać.</u>
+ <u xml:id="u-33.24" who="#SHasbach">9 listopada 1927 r. Klub Niemiecki w Sejmie i w Senacie wystosował do p. Ministra Spraw Wewnętrznych list następujący: „Po raz trzeci, zdaje się, zwracam się do Pana Ministra w sprawie udzielenia p. Emilji Schmergal ze Starego Folwarku, pow. Nowotomyśl, przepustki na przekroczenie granicy w celu uczęszczania do kościoła ewangelickiego po stronie niemieckiej. Pomimo, że pierwsze nasze pismo w tej sprawie wysłaliśmy już we wrześniu roku ubiegłego, sprawa ta dotychczas jeszcze nie jest załatwiona i p. Schmergal nie otrzymała jeszcze przepustki. W tych dniach znów otrzymuję pismo od petentki, które przytaczam poniżej w tłumaczeniu: „Ponieważ już od przeszło 66 lat należę do kościoła w Tierschtiegel, byłam tam chrzczona, brałam ślub w tym kościele i do ostatniego czasu w chwilach smutku i radości tam moje dziękczynne modły zanosiłam, proszę jeszcze raz o łaskawą interwencję w tej sprawie, abym w ostatnich latach mego życia nie musiała chodzić do innego kościoła, zbyt daleko oddalonego dla mnie, tem bardziej, że droga jest za uciążliwa dla mnie i dlatego uczęszczanie do kościoła byłoby zupełnie niemożliwe”. Na to pismo z dn. 9 listopada 1927 r. tak samo nie dostaliśmy odpowiedzi i prawdopodobnie ta pani umrze bez otrzymania tego zezwolenia.</u>
+ <u xml:id="u-33.25" who="#SHasbach">Wczoraj dostaliśmy list, iż w ostatnich dniach była wydalona bratanica katolickiego księdza Papacka, która temu księdzu przez 3 i pół roku prowadziła gospodarstwo, a to dlatego tylko, że jest obywatelką niemiecką. Rozumie się, nie mogę bronić praw tej pani, ale muszę stwierdzić, że poszkodowanym w tym wypadku jest ksiądz Papack, który jest obywatelem polskim.</u>
+ <u xml:id="u-33.26" who="#SHasbach">Takich dowodów mógłbym przytoczyć jeszcze bardzo dużo, ale czas krótki i muszę skończyć moje przemówienie deklaracją, że nie jesteśmy w stanie głosować za tym budżetem i będziemy głosowali przeciw budżetowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Motz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SMotz">Wysoki Senacie! Występując tu z ramienia naszego ludowego i radykalnego stronnictwa „Wyzwolenie”, poruszę tylko jedną sprawę, która dotyczy do pewnego stopnia budżetów kilku ministerstw, a w szczególności Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Co się tyczy budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych, pozwolę sobie zrobić pewną uwagę. Dziś lub jutro będziemy głosowali za tym budżetem dlatego, że mamy głębokie przekonanie, że polityka zagraniczna Rządu Polskiego jest pokojowa, będziemy głosowali za nim również dlatego, że mamy osobiste zaufanie do p. Ministra Spraw Zagranicznych, ale przyznam się Panom szczerze, że uchwalimy sumy, których nie rozumiemy. Wątpię bowiem, czy ktokolwiek z obecnych tu pp. senatorów, przeczytawszy preliminarz budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych, wyjaśnił sobie wyraźnie, co on w sobie zawiera. Była chwila, kiedy powiedziałem sobie, że być może zawsze ministerstwa spraw zagranicznych w ten sposób redagują budżety, i dlatego poprosiłem w Paryżu, ażeby dostarczono mi z izby francuskiej analogiczny druk i skonstatowałem, że przeglądając budżet francuski, z łatwością mogłem się dowiedzieć, jakie jest wynagrodzenie np. jakiegoś urzędnika kontraktowego w konsulacie, czy poselstwie, a raczej ambasadzie francuskiej w Pekinie czy Tokjo, gdyż budżet francuski jest szczegółowy, jasny i przejrzysty. Gdym wrócił do naszego budżetu, zobaczyłem, że nietylko nie mogę dowiedzieć się, co dostają u nas urzędnicy kontraktowi, lecz przekonałem się, że niemożliwe jest wiedzieć, co dostaje nasz poseł w Rio de Janeiro albo w Waszyngtonie, Jest to rzecz nienormalna, bo po to posiadamy tu dwie Izby, aby wiedziały komu, w jakiej mierze i w jakim celu są rozdawane pieniądze przez nas tu przyznane. Rozumiemy potrzeby Państwa, nie chodzi nam bynajmniej o to, ażeby nam wskazywano na co zużyto fundusze specjalne. Nie w każdem, ale w pewnych ministerstwach są one niezbędne i sprawozdanie z nich powinno być zdawane jedynie Prezydentowi Rzeczypospolitej. To też nam bynajmniej o te fundusze nie chodzi, ale o te, które każdy może zbadać i co do których mamy prawo żądać, ażeby były nam wyraźnie przedstawione. Dla układania budżetu urzędnicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych nie potrzebują szukać wzorów gdzieś zagranicą, wystarczy, ażeby otworzyli budżet Ministerstwa Oświaty i zobaczyli, że jest on tak ułożony, jak być powinno. W preliminarzu budżetowym Ministerstwa Oświaty wszystko jest szczegółowo wyłożone i każdy z nas może się z niego nauczyć bardzo wiele ciekawych i pożytecznych rzeczy. Jestem przekonany, że zaniedbanie, na które zwracam uwagę, jest rzeczą tylko naszej młodości państwowej i że w następnych sesjach parlamentarnych ta sprawa zostanie załatwiona ku naszemu ogólnemu zadowoleniu. Jest to szczegół, dotyczący strony formalnej.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#SMotz">Wysokie Senacie! My demokraci polscy, my radykali polscy, pragniemy całą duszą pokoju, pragniemy pokoju tak wewnątrz naszego kraju, jak i pokoju międzynarodowego. Żądamy i pracujemy nad tem, ażeby wśród naszego społeczeństwa zapanował prawdziwy pokój, polegający na tem, by bez różnicy wyznania i pochodzenia wszyscy obywatele kraju czuli się u siebie, ażeby nastąpiła harmonja między obywatelami, którzy składają naszą Rzeczpospolitą Polską. Oto nasze zadanie i nasze dążenie i to dążenie jest zupełnie szczere. To dotyczy naszej polityki wewnętrznej.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#SMotz">Co się zaś tyczy polityki zewnętrznej, to ta sama tendencja naszej szczerości przebija na każdym kroku. Chcemy pokoju, chcemy zgody, chcemy braterstwa ludów. O braterstwie ludów mówiono już bardzo dawno, nie jest to wymysł ani demokracji obecnej, ani socjalistów. Wśród nas jest bardzo dużo erudytów, którzy nam mogą powiedzieć, że tego rodzaju idee istniały już dawno, istniały w umysłach ludzi, więcej myślących, w umysłach stojących ponad swoją epoką, w ludziach mających gorące, szczere serce. Przeszły nietylko lata, ale może nawet stulecia od chwili, gdy tego rodzaju hasło było rzucone. I teraz dopiero ku naszej wielkiej radości te hasła nie są tylko fantazją, te hasła zaczynają się zbliżać ku urzeczywistnieniu, te hasła wcześniej czy później wyrażą się w Stanach Zjednoczonych Europy.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#SMotz">Panowie, przypominam sobie dobrze okres, kiedy takie zdanie, jak przed chwilą tu wyrażone, wywołałoby w tego rodzaju gronie, jak tutaj, wśród senatorów jakiegokolwiek państwa śmiech homeryczny. Uważanoby to za naiwność, za niepoczytalność. Panowie, do tego nasza generacja jest już przyzwyczajona, my w naszej młodości widzieliśmy, że wielkie hasła, które znajdowaliśmy w dziełach mistrzów, były uważane za naiwność, za niewyrobienie, często za doktrynerstwo. Między takiemi hasłami 35–40 lat temu było również hasło niepodległości Polski. Gdyśmy mówili o niepodległości Polski, my wychowani na dziełach mistrzów naszych, jak Bolesław Limanowski, to na nas poważni ludzie patrzyli jak na obłąkańców. Cytuję tu ten fakt, który do pewnego stopnia został już urzeczywistniony, a mógłbym zacytować szereg innych faktów, innych dążeń i teorji, które 30 lat temu były uważane za coś naiwnego i śmiesznego, a teraz zaczynają się oblekać w rzeczywistość i stają się podstawą rozwoju kulturalnego i postępu ludzkości. To samo ma miejsce z hasłem Stanów Zjednoczonych Europy, do czego teraz dążymy, a co może być tylko wynikiem zniesienia granic.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#SMotz">Proszę Panów Senatorów, dla nas, ludzi nie oderwanych od rzeczywistości, nie jakichś lunatyków, to hasło nie jest połączone z jakimś ideałem śmiesznego, naiwnego dziecinnego pacyfizmu. Rozumiemy, że kierując się tem hasłem, jednocześnie musimy się liczyć z rzeczywistością, a rzeczywistość polega na tem, że teraz setki i tysiące inżynierów i matematyków zastanawia się nad tem, w jaki sposób można wynaleźć jakiś instrument, czy jakąś maszynę, któraby zabijała jak najwięcej ludzi. Widziałem parę dni temu w Paryżu inżyniera pułkownika duńskiego, który z lubością opowiadał mi, nad czem obecnie pracuje i co wynalazł. Wynalazł on taki karabin maszynowy, który będzie zmiatał ludzkość, jak nic dotychczas jeszcze nie zmiatało. I nietylko to powiedział mi, że jest to już wypróbowane, nie chciał tylko powiedzieć, gdzie i na kim było to zrobione. Wiemy, że nad takiemi strasznemi barbarzyńskiemi instrumentami i narzędziami ludzkość pracuje. Wiemy dobrze z wypadku, który zdarzył się w Hamburgu, że chemicy, którzy powinni pracować nad tem, aby uszczęśliwiać ludzkość, dostarczając ludzkości materjały do życia, których jej brak, poświęcają swój czas na wymyślanie gazów, któreby zatruwały ile możności jak największą ilość ludzi. I wymyślili je. Panowie wiedzą, że bali się oni wypuścić je do morza, a to wszystko było przygotowane na ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#SMotz">Otóż my, demokraci, którzy dążymy do Stanów Zjednoczonych Europy, wiemy, że jeszcze Europa i nietylko Europa, ale i świat cały nie dojrzał do takiego stanu. I rozumiemy, że każde państwo musi myśleć i to bardzo poważnie o samoobronie. Uważamy, że ludzkość obecnie wychodzi z okresu barbarzyństwa, bo tylko barbarzyńcy mogą w ten sposób postępować, jak my wszyscy, przygotowując się do tego, żeby rzucić się na bliźniego i w ten lub inny sposób go zamordować; ludzkość obecnie wychodzi z tego okresu barbarzyństwa, dzięki postępowi i rozwojowi demokracji, dzięki temu, że szerokie masy ludu pracującego wiejskiego i miejskiego biorą udział w kierownictwie państw, i że losy państw i narodów nie zależą już, a w każdym razie w bardzo małym stopniu zależą od dynastji, od klik militarnych, albo wszelkiego rodzaju rekinów bankierskich albo przemysłowych. Te masy ludowe, wychodzące zdołu, stawiają pewną tamę. Widzimy, że ten postęp się odbywa i że doprowadził on ludzkość do okresu przejściowego, okresu samoobrony, który skończy się na Stanach Zjednoczonych Europy. A na czem polega samoobrona państwowa? Polega ona przedewszystkiem na przygotowaniu wewnątrz kraju zbrojnej siły. Przyznać należy, że mimo wszelkich zarzutów, jakie robiono dotychczas parlamentaryzmowi polskiemu, ażeby go zdyskredytować, jednego tylko zarzutu nie mogłem znaleźć i zdaje się, nigdy nie był wyrażony, mianowicie, jakoby parlament polski odmówił kiedykolwiek środków na rzecz tej siły zbrojnej. Jest to prawdziwa zasługa parlamentów polskich, że one rozumiały, że samoobrona musi być należycie postawiona, czy to w armji czynnej, czy w armji przygotowawczej, to znaczy w tak zwanem przygotowaniu wojskowem.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#SMotz">Drugim warunkiem samoobrony jest porozumienie się z tymi, którzy mają takie same interesy, jak my, którzy znajdują się w tych samych warunkach politycznych i mają interes w razie jakiegoś wstrząśnienia, jakiegoś napadu, razem z nami wystąpić. Jest to właśnie porozumienie międzynarodowe, polityka międzynarodowa, jaką musimy prowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#SMotz">Jeżeli rzucimy okiem na kartę Europy i na to nieszczęśliwe nasze położenie geograficzne, to widzimy, że na wschodzie mamy szereg państw, które mają pewne wspólne z nami pod tym względem interesy. Zaczynając od północy, szereg państw, rozsianych nad Bałtykiem, łącznie z Litwą, z którą tymczasem nie możemy dojść do porozumienia, ale z którą wcześniej czy później pogodzimy się, dalej mamy Rumunję, a potem jeszcze dalej na południe Turcję. Są to państwa, które mają z nami coś wspólnego w samoobronie, nie w napaści, tylko w obronie. Z drugiej strony, w centrum Europy mamy Czechosłowację, która też do pewnego stopnia ma wspólne kwestje z nami. Jeżeli rzucimy okiem na zachód, to tam widzimy Belgję i Francję, a dalej jeśli nie dziś, to w odległej przyszłości może i Włochy. Oto jest ten teren, na którym skoncentrować się musi nasza polityka zagraniczna, dążąca do wytworzenia wspólnej akcji w razie, gdyby instynkt barbarzyński z tej czy innej strony przejawił się w napaści na nas.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#SMotz">Jeżeli cenimy wartość tych wszystkich państw, które przed chwilą wyliczyłem, to stwierdzić należy, że co do swej wartości pod każdym względem najważniejsza jest Francja. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności Francja nietylko ma wspólne interesy z nami, lecz ma również prawdziwą, szczerą przyjaźń dla narodu polskiego. Mógłby ktoś powiedzieć, że ta przyjaźń jest wynikiem właśnie zrozumienia naszego wspólnego interesu. Nie powiem, bo polityka francuska — panowie historycy lepiej te sprawy znają odemnie — była błędna przez całe stulecia i nie dążyła do stworzenia jakiejś wspólnej akcji na terenie międzynarodowym. Więc wątpię, ażeby ta sympatja i życzliwość, jaka istnieje we Francji, była wynikiem stuletniego zrozumienia jakiegoś bezpośredniego interesu francusko-polskiego. Nie. Nie wdawajmy się w poszukiwania źródeł obopólnej sympatji, które zrobi kiedyś ktoś inny, a może już nawet i zrobił, i stwierdźmy tylko fakt, że tego rodzaju nastroje istnieją we Francji. Spotykam się z różnemi sferami społeczeństwa francuskiego, z ludźmi różnych fachów i mogę Panów zupełnie szczerze zapewnić, że ta sympatja Francji dla Polski jest jak najszczersza i jak najgłębsza. W czasie moich przyjazdów do kraju słyszałem nieraz wątpliwości co do nastrojów panujących względem nas we Francji? Jak wszystkim wiadomo, porozumienie francusko-niemieckie posuwa się naprzód, co wywołało już wśród naszego społeczeństwa pewne zaniepokojenie o przyszłość naszego przymierza z Francją. Nie mamy się czego niepokoić, bo jest to rozwój naturalny stosunków międzynarodowych, który musi doprowadzić nas wszystkich do tego, ażeby w Europie zniknęły wszelkie pozostałości tej wielkiej katastrofy, jaką mieliśmy przed dziesięciu laty. Istotną podstawą prądu, jaki istnieje obecnie we Francji w kierunku porozumienia się z Niemcami, jest czynnik ekonomiczny. Przed chwilą, powiedzieli niektórzy mówcy, a w szczególności p. Marszałek Posner, że polityka zależy od ekonomji; jest to bardzo słuszne i bardzo głębokie. Otóż we Francji nietylko socjaliści i radykali pchają do porozumienia z Niemcami, ale przedewszystkiem przemysłowcy, kupcy i bankierzy, czyli, że prąd ten czerpie swe siły w potrzebach gospodarczych. Podkreślam to dlatego, żeby Panów ten obrót w stosunkach francuskich nie zastraszył, nie niepokoił. Ponieważ przed chwilą mówiliśmy, że osią naszej polityki zagranicznej musi być nasze porozumienie z Francją, to musimy zastanowić się nad tem, w jaki sposób należy je utrzymać i pogłębić.</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#SMotz">Otóż z tego, co tu mówiono wynika, że w polityce międzynarodowej trzeba się ogromnie liczyć z realnemi, ekonomicznemi interesami państw. Niestety, nieszczęście chciało, że przez 150 lat, znajdując się w niewoli obcej, nie mogliśmy wyzyskać tych wszystkich zalet narodu polskiego, tych materjalnych bogactw, które on posiada, gdyż zaborca tutaj przynajmniej w naszym dawnym zaborze rosyjskim robił wszystko, żeby nie dopuścić do rozwinięcia strony ekonomicznej i kulturalnej tej części naszej Rzeczypospolitej. Nic też dziwnego, że pod względem ekonomicznym nie możemy nic dać, a w każdym razie możemy bardzo niewiele dać Francji, a Francja również nie bardzo wiele może nam dać ze swych produktów, bo jesteśmy za biedni na te rzeczy, które Francja dostarcza całemu światu. Są to rzeczy bardzo drogie. Z czego wynika, że rozszerzenie stosunków polsko-francuskich nie może się oprzeć na gruncie ekonomicznym.</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#SMotz">Ale mamy inny wielki walor w naszej polityce międzynarodowej, a jest nim nasza emigracja. Nieszczęście chce, że wskutek ucisku i rabunkowej polityki, która była stosowana przez setki lat zgórą na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, czy to przez Rosję, czy przez Austrję, wytworzyły się takie warunki, że naturalny przypływ ludności, to jest, jak teraz, pół miljona ludności rocznie, nie znajduje dostatecznego zajęcia, dostatecznego warsztatu pracy i zmuszony jest już oddawna do emigracji. Jak Panowie wiedzą, zgórą 4 miljony ludności polskiej, można powiedzieć, utonęło w wielkiem morzu Stanów Zjednoczonych, a setki tysięcy rozpłynęły się na południu Ameryki i teraz już pół miljona ludności polskiej znajduje się na terytorjum Francji. Otóż uważam, że posiadamy w tem walor na rynku międzynarodowym, który może odegrać pierwszorzędną rolę w naszych stosunkach z Francją. Powiem szczerze, że dziwiło mię bardzo, że ten walor nie został dotychczas dostatecznie zrozumiany, dziwiło mię, że rząd Rzeczypospolitej Polskiej wysyła jakieś ekspedycje do Peru, do Afryki, aby przeprowadzić badania, czy ten biedny lud, który zmuszony jest opuścić naszą ojczyznę, nie znajdzie odpowiedniego dla siebie miejsca gdzieś pod tropikalnem słońcem, w bliskości Sahary i t. d. Widziałem kilku panów z ekspedycji do Afryki, którzy wrócili i poważnie mówili o tem, że nie jest tam tak źle, że początkowo w bliskości Sahary słońce będzie ich trochę raziło, ale z czasem przyzwyczają się do niego i będzie im dobrze. Dziwi mię bardzo, że tego rodzaju fantastyczne projekty mogą być popierane przez Rząd. Mamy nie daleko od nas piękny, bogaty i kulturalny kraj, Francję, której ludność się nie powiększa. Nie trzeba być jednak bardzo dumnym z tego, że u nas jest inaczej. Będzie czas, kiedy i u nas ludność nie będzie się powiększała, bo jest to kwestja kultury. Każdy kraj dojdzie do okresu, kiedy ludność przestanie się powiększać, widzimy to już w Niemczech, w Szwecji i w innych krajach. Francja doszła w swym rozwoju do tego okresu, że potrzebuje rąk do pracy w przemyśle, w handlu i na roli.</u>
+ <u xml:id="u-35.11" who="#SMotz">Nie należy zapominać o jednym wielkim fakcie, który nie został dotychczas u nas oceniony, mianowicie, że ludność wiejska francuska opuszcza masowo wieś. Jest to normalny proces i żadne kazania, komitety zatrzymywania ludności na roli rezultatów nie wydadzą. Jest faktem, że francuska prowincja wyludnia się na rzecz miast. I cóż się dzieje? Jest przysłowie łacińskie, które mówi, że natura nie lubi pustki, więc pustka wytworzona przez odpływ ludności do miast, musi być przez kogoś zajęta i robią to Włosi, którzy zajmują już całe okręgi. Mamy wielką sympatję dla włoskiego narodu, ale nie wiem, czy w interesie Francji, z punktu widzenia jej przyszłości, leży dopuszczenie do tego, aby cała południowa Francja była zajęta przez Włochów. Uważam, że w interesie naszym jest wyzyskanie tej sytuacji i zamiast szukać gdzieś na Saharze albo w jakichś peruwiańskich pustyniach miejsca dla naszej emigracji, należy zająć się osadnictwem na roli we Francji, co może potężnie wzmocnić naszą międzynarodową pozycję.</u>
+ <u xml:id="u-35.12" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: To już się robi.)</u>
+ <u xml:id="u-35.13" who="#SMotz">Wiem, że zaczęto już to robić i dlatego też to podkreślam. Proszę Panów, jaka wspaniała byłaby nasza sytuacja tu w Europie, gdyby te 4 miljony naszych rodaków, którzy znajdują się w Stanach Zjednoczonych i tam stopniowo wsiąkają w ten kraj, a niema na to żadnej rady, były już skoncentrowane na terenie zaprzyjaźnionej z nami Rzeczypospolitej Francuskiej! Naturalna rzecz, nie trzeba sobie robić iluzji, trzecia, czy czwarta generacja zawsze wsiąka w kraj, do którego się przeniosła, to nie ulega kwestji, ale nawet to wsiąkanie we Francję stanowiłoby w naszem życiu politycznem bardzo ważną rolę.</u>
+ <u xml:id="u-35.14" who="#SMotz">Ja, który przypatrywałem się temu, co się dzieje z wnukami, względnie wnuczkami naszych emigrantów z 1831, czy 1863 r., którzy są już Francuzami, i o których się nie wie, że mają w sobie część krwi polskiej, nieraz widziałem, że o ile dotknąć sprawy polskiej, to z nich wychodzi ten element polski i wytwarza ukrytą sympatję dla Polski, tkwiącą w duszach Francuzów. Chodzi o to, aby wyzyskać ten element, który dla naszej przyszłości państwowej, dla naszego stanowiska mocarstwowego jest pierwszorzędnej wagi. Zdaje mi się, że co do tego nie może być tu dwóch zdań, ale wyzyskanie tego naszego waloru narodowego nie jest tak łatwe i nie można sobie powiedzieć: Panowie dostaniecie tyle a tyle pociągów, jedzcie do Francji, a to wyjdzie na dobre i wam i Polsce. Gdy miały wyjechać po wojnie pierwsze pociągi naszych emigrantów, to pisałem do naszych pp. ministrów: Nie wypuszczajcie tych pociągów bez odpowiedniego przygotowania, bo będzie to nieszczęściem dla nich i dla nas, dla prestiżu naszego Państwa. Pisałem kilkakrotnie. Naturalna rzecz. Panowie się domyślają, co się z temi listami stało, jeżeli są nie w koszu, to w dalekiem archiwum. I pierwszy pociąg przyjechał do Francji zimą czy jesienią. W każdym razie było zimno i tym biednym ludziom powiedziano: wysiadajcie. Oni z tobołkami i z dziećmi musieli wysiadać i pytali co mają robić. Powiedziano im: Idźcie do zimnych baraków, gdzie pozostali kilka dni bez gorącej strawy. Gdyby postępowano dalej w ten sposób, to nietylko, że nie wzmocnionoby naszych przyjaznych stosunków z Francją, lecz doprowadzonoby do ich zerwania. Teraz Rząd zrobił bardzo dużo w ciągu ostatnich lat w zakresie emigracji polskiej we Francji, ale pozostaje jeszcze bardzo dużo do zrobienia, Musimy zważyć, że ta emigracja niestety wzrośnie. Jestem o tem przekonany i z tego się bynajmniej nie cieszę. Dopóki tu produkcja rolna i przemysłowa nie podniesie się, setki tysięcy naszych rodaków będą skazane na emigrację i będzie jej nie pół miljona, lecz być może kilka miljonów. Otóż chodzi o to, że jeżeli chcemy wyzyskać ten walor na forum międzynarodowem, trzeba, ażeby przedstawiał on rzeczywistą wartość dla narodu który ma z niego korzystać. Potrzeba, ażeby ludzie stąd wyjeżdżający byli otoczeni przez pierwszy czas daleko idącą opieką i to pod każdym względem, a w szczególności pod względem wychowania i nauczania, i ażeby z tych ludzi, nieprzyzwyczajonych do obracania się na terytorjum obcem, zrobić użytecznych obywateli danego kraju, a z drugiej strony, ażeby pozostali dobrymi polakami.</u>
+ <u xml:id="u-35.15" who="#SMotz">Niestety sprawa wychowania dzieci naszych emigrantów we Francji stoi jak najgorzej. W obecnej chwili na terytorjum francuskiem znajduje się 45.000 młodzieży w wieku szkolnym. Jeżeli ktoś zapyta Rząd polski, co się dzieje z temi 45.000 dzieci, nie mówiących językiem danego kraju, kto się zajmuje ich nauką i wychowaniem, to nie wątpię, że otrzyma prędką i stanowczą odpowiedź, że we Francji istnieją szkoły polskie. Otóż twierdzę, że niema szkół polskich we Francji i te 45.000 naszych młodych rodaków nietylko nie znajdują się pod opieką szkolną, ale wogóle pod żadną opieką wychowawczą, Ks. Albrecht mówił tu o ważności nietylko nauczania, lecz i wychowania. Nie zapominajmy, że zaledwie — a to są już oficjalne dane, którym nie zaprzeczy przedstawiciel Rządu — 10.000 dzieci polskich znajduje się pod jaką taką opieką i kierunkiem nauczycielstwa polskiego, oddającego zresztą wielką usługę sprawie polskiej, za co kraj winien mu prawdziwą wdzięczność, a 35.00 naszych młodych rodaków, można powiedzieć, wałęsa się po Francji, wałęsa się po ulicach, po miasteczkach, nie uczy się i może wyrosnąć na ludzi, którzy nie przyniosą zaszczytu Polsce. Jeżeli opieka nad tą młodzieżą nie będzie postawiona na wysokości zadania, to nietylko nie wyzyskamy wielkiego waloru dla naszych stosunków międzynarodowych i dla naszych stosunków mocarstwowych, jakim jest nasza emigracja lecz wręcz przeciwnie skończy się na tem, że ta szczera przyjaźń, która istnieje dziś we Francji dla nas, zniknie, dlatego, że naród, który znajduje wśród siebie jednostki niewychowane, niegodne,...</u>
+ <u xml:id="u-35.16" who="#komentarz">(Głos: Tysiące.)</u>
+ <u xml:id="u-35.17" who="#SMotz">...nie może mieć sympatji dla kraju, który je przysyła.</u>
+ <u xml:id="u-35.18" who="#SMotz">Wysoki Senacie! Pozwoliłem sobie zabrać głos w tej sprawie, ażeby nietylko podzielić się wrażeniami memi z Wysoką Izbą co do tego, co się dzieje z naszą emigracją we Francji, lecz aby zastanowiono się bardzo poważnie nad sposobami zaradzenia opłakanemu stanowi naszej szkoły we Francji. Prezes związku nauczycieli polskich we Francji powiedział na kongresie, który się odbył niedawno w Paryżu, że przyszłość emigracji zależy od szkoły polskiej. Tej szkoły niema, albo jeżeli jest gdzieniegdzie, to bardzo źle zorganizowana. Na zapytanie moje, co należałoby zrobić, odpowiedziano mi, że jeżeliby parlament polski i rząd polski dodały rocznie półtora miljona zł. rocznie, co przecież nie jest tak wielką sumą, gdy się zważy, o jaki wielki cel chodzi, to możnaby dać naukę i wychowanie wszystkim dzieciom w wieku szkolnym i wykierować ich na dobrych Polaków i na pożytecznych i uczciwych pracowników, z którychby Francja była bardzo zadowolona.</u>
+ <u xml:id="u-35.19" who="#SMotz">Pp. ministrowie, którzy przystępują już do układania przyszłego budżetu, winni pamiętać, że jest to pierwszorzędna sprawa. Jestem przekonany, że nasz Minister Spraw Zagranicznych, który był 10 dni w Paryżu, wyczuł ten nastrój szczerej sympatji i życzliwości, jaką Francja żywi dla nas. Jeżeli te uczucia istnieją, to zawdzięczamy je w wielkiej mierze naszej politycznej emigracji, tym, którzy w ciągu stulecia po bohaterskich walkach o niepodległość naszej Ojczyzny byli zmuszeni wyemigrować do Francji i tam, pracując uczciwie, potrafili wytworzyć dla Polski i dla nas tego rodzaju sympatyczne usposobienie.</u>
+ <u xml:id="u-35.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-35.21" who="#SMotz">Miejmy nadzieję, że za kilkadziesiąt lat inny Minister Spraw Zagranicznych, tak jak teraz p. Zaleski, pojedzie do Paryża, to zobaczy, że ta sympatja nietylko nie osłabła, ale się wzmogła, a wzmoże się wtenczas, jeżeli nasza ekonomiczna zarobkowa emigracja będzie się zachowywać z taką godnością z jaką się zachowywała emigracja polityczna.</u>
+ <u xml:id="u-35.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Stenografki omdlewają ze znużenia, więc dalsze obrady odroczymy. Zawiadamiam, że wpłynęły do laski marszałkowskiej dwa wnioski: wniosek senatorów z Bloku Bezpartyjnego Współpracy z Rządem o nagłą pomoc Rządu dla 8 gmin pow. rzeszowskiego z powodu gradobicia i wniosek senatorów z Klubu Ukraińskiego o doraźną pomoc dla pogorzelców gm. Berestek, pow. zaleszczyckiego, woj. tarnopolskiego oraz gminy Wierzbica, pow. bobreckiego, woj. lwowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#Marszałek">Wnioski te odsyłam do Komisji Skarbowo-Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#Marszałek">Następnie donoszę, że zapisało się do rozprawy budżetowej jeszcze 25 mówców. Otóż dziś obrady miały przebieg mniej więcej taki, że średnio przypada 1 godzina na 1 senatora, więc jeżeli w tym trybie będziemy dalej prowadzić dyskusję, nie skończymy jej jutro. Przytem zaznaczam, że oprócz tej dyskusji mamy jeszcze dwie sprawy; wybór 4 członków Trybunału Stanu i sprawę amnestji.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#Marszałek">Proponuję początek jutrzejszego posiedzenia na godzinę 10 rano. Nie słyszę innej propozycji. Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 min. 30.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..04cceb4
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
@@ -0,0 +1,89 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00005-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 5)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 5)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">5</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_005_000005702.odt</note>
+ <date>1928-06-21</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SCiastek" role="speaker">
+ <persName>S. Ciastek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGruszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gruszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHałuszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Hałuszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKellesKrauz" role="speaker">
+ <persName>S. Kelles-Krauz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNocznicki" role="speaker">
+ <persName>S. Nocznicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SOssowski" role="speaker">
+ <persName>S. Ossowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRadomski" role="speaker">
+ <persName>S. Radomski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSergjuszKozicki" role="speaker">
+ <persName>S. Sergjusz Kozicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSokołowski" role="speaker">
+ <persName>S. Sokołowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SThullie" role="speaker">
+ <persName>S. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksTatomyr" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Tatomyr</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SŚredniawski" role="speaker">
+ <persName>S. Średniawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekHałuszczyński" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Hałuszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..291f59b
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,548 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 3 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 4 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wpłynął wniosek nagły senatorów Bloku Bezpartyjnego Współpracy z Rządem w sprawie nagłej pomocy Rządu dla 7 gmin pow. brzeskiego z powodu gradobicia. Wniosek ten odsyłam do komisji. Przystępujemy do 1 punktu porządku dziennego: Dalsza rozprawa nad budżetem, Donoszę, że zgłoszonych jest jeszcze 25 mówców. Jest wniosek o zamknięcie listy mówców. Nie słyszę sprzeciwu, lista mówców zamknięta.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">W sprawie formalnej głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SIżycki">Wobec tego, że podczas wczorajszej dyskusji wszystkie sprawy zostały dostatecznie oświetlone i zapewne dzisiejsi mówcy poprzestaną tylko na uzupełnianiu, wnoszę o ograniczenie czasu przemówień do 5 minut.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Thullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SThullie">Sprzeciwiam się temu wnioskowi. Przecież wedle powziętej uchwały, to jest dyskusja równocześnie ogólna i szczegółowa, więc wniosek ten byłby zamknięciem możności przemawiania poszczególnych klubów. Wnoszę, aby czasu nie ograniczać, gdyż Konwent Senjorów już oznaczył dla każdego klubu odpowiedni kontyngent czasu i jest zwyczajem, że trzymamy się tego, co Konwent Senjorów uchwali.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">W sprawie formalnej głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Zdaje mi się, że zgłoszenie wniosku o 5-minutowy czas przemówień jest poniżeniem powagi Senatu. W ciągu 5 minut żaden szanujący się mówca nie będzie mówił, chyba w kwestji formalnej, bo nikt nie może w ciągu 5 minut czegokolwiek powiedzieć. I dlatego z całą stanowczością w imieniu mojego klubu sprzeciwiam się wnioskowi o ograniczenie czasu przemówień do 5 minut. Kontyngent czasu jest wyznaczony, mam wrażenie, że żadne niebezpieczeństwo nie grozi nam w tej Izbie, mieliśmy obradować do 26 b. m., więc wolno nam obradować do 22.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem o ograniczenie czasu przemówień do 5 minut, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do dalszej dyskusji. Głos ma s. Thullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Słyszeliśmy tutaj świetną pod względem rzeczowym mowę sprawozdawcy p. s. Szarskiego. Przez cały czas, gdy słuchałem tej mowy, byłem zupełnie tego zdania, co sprawozdawca, tylko koniec tej mowy, wnioski, które postawił, już nie przemówiły do mnie. Mianowicie powiedział p. sprawozdawca, że należy przyjąć budżet, uchwalony przez Sejm, bez zmiany i dał dwa powody: pierwszy, że nie mamy czasu, że budżet zapóźno przyszedł do Senatu. Na to powiem, że według Konstytucji Senatowi przysługuje miesiąc czasu. Panowie może powiedzą: musiałoby być nowe prowizorjum. Jest kwestja, co jest większem złem, czy uchwalenie budżetu nieprzedyskutowanego, czy uchwalenie prowizorjum jeszcze na jeden miesiąc. Co się tyczy tego, że musiało się uchwalić prowizorjum, to przecież tu nie zawinił ani Sejm, ani Senat, bo z powodu wyborów stało się to przesunięcie. Nikliby nie miał tego za złe. Ale jeżeli Senat nie robi żadnych poprawek i wogóle prawie nie chce dyskutować nad budżetem, to niejako sam się zrzeka tego prawa.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SThullie">Drugi zarzut był ten, że jeżeli uchwalimy jakąś poprawkę, to jest możliwość, że w Sejmie nie uzyskałaby ona ani większości dla przyjęcia, ani większości dla odrzucenia i przez to upadłaby cała ustawa, Otóż ja jestem przeciwnego zdania. Mianowicie art. 25 naszej Konstytucji mówi tak: „Prezydent Rzeczypospolitej ogłasza budżet jako ustawę w brzmieniu, przyjętem przez Sejm albo Senat, jeżeli tylko Sejm względnie Senat uchwalił budżet w oznaczonym terminie, Postanowienie to nie odnosi się i nie ma zastosowania, jeżeli Sejm odrzuci w całości przedłożony przez Rząd projekt budżetu”. Nieuchwalenie jakiejś poprawki, przypuśćmy, powoduje nieuchwalenie ustawy — w tym sensie mówię, co p. sprawozdawca, ale to nie jest odrzucenie. To jest nieuchwalenie ustawy, a w razie nieuchwalenia ustawy przez Sejm, Prezydent ogłasza ustawę według tego, jak Senat uchwalił. Niema więc najmniejszej obawy pod względem konstytucyjnym, a zresztą jeżeli tak rozumujemy, to ja się zapytuję, dlaczego nie zrobiliśmy tego przy prowizorjum? Przecież gdyśmy uchwalali prowizorjum, to także robiliśmy poprawki i tak samo mogło się stać, że głosując nad naszemi poprawkami Sejm mógłby także prowizorjum odrzucić.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SThullie">Otóż, widzicie Panowie, że to nie ma uzasadnienia, i dlatego nie zgadzamy się na to, aby zasadniczo przyjąć bez żadnych zmian budżet uchwalony przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SThullie">Przechodzę teraz do omawiania poszczególnych działów budżetu. Nie będę tu mówił o cyfrach, tylko, jak zwykle przy budżecie, mówić będę o sprawach ogólniejszych, dotyczących rozmaitych ministerstw. P. s. Koerner mówił tutaj o ograniczeniach wyznania żydowskiego i żądał zniesienia tych ograniczeń. Bardzo słusznie. Ale ja, jako przedstawiciel Chrześcijańskiej Demokracji, muszę podnieść sprawę ograniczeń Kościoła Katolickiego, które niestety dotychczas nie zostały zniesione. Jednem z najważniejszych jest ograniczenie pod względem prawa małżeńskiego, które w Rosji miało może rację bytu, gdyż cerkiew prawosławna była wyznaniem panującem, ale obecnie, gdy na podstawie art. 114 Konstytucji wyznanie rzymskokatolickie zajmuje w Państwie Polskiem naczelne stanowisko wśród innych równouprawnionych wyznań, to przywileje cerkwi prawosławnej nie mają już uzasadnienia. Sąd Najwyższy rzeczywiście zapatruje się w ten sposób, ale proszę Panów, czy to jest rzeczą sądu uznawać, że jakaś ustawa jest sprzeczna z Konstytucją, czy leż to jest rzeczą parlamentu? Art. 126 naszej Konstytucji mówi: „Wszelkie istniejące obecnie przepisy i urządzenia prawne, niezgodne z postanowieniami Konstytucji, będą najpóźniej do roku od jej uchwalenia przedstawione ciału ustawodawczemu do uzgodnienia z nią w drodze prawodawczej”. A więc nie przez sąd. Dlatego też wnoszę rezolucję: „Senat wzywa Rząd do wniesienia ustawy, znoszącej ograniczenia Kościoła Katolickiego z czasów rządów zaborczych, zwłaszcza przywilejów cerkwi prawosławnej Jeżeli jestem już przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to muszę tutaj parę słów powiedzieć o szkolnictwie powszechnem. Przedewszystkiem muszę zwrócić uwagę na program szkół powszechnych. Program ten w bardzo dobrej intencji rozszerza jednak zakres nauki w szkole powszechnej tak daleko, że to zupełnie nie odpowiada poziomowi rozwoju umysłowego dzieci, które są w tych szkołach. I tak np. w klasie 5 dla dzieci 11-letnich już jest obliczanie objętości brył, w klasie 7 są równania drugiego stopnia, są rzuty prostopadłe, więc jest geometrja wykreślna, jest mowa o warstwicach, wykreślanie według warstwie profilów. To są rzeczy, które byłyby możliwe w wyższych klasach szkoły średniej, ale przecież nie w 7 klasie szkoły powszechnej. Np. w geografji w oddziale trzecim, to znaczy dla dzieci 8-letnich ma być wykładane: władze administracyjne, rady gminne, urzędy administracyjno-policyjne, wybory, podatki i ich użytkowanie — dla 8-letnich dzieci. Już przed rokiem przedstawiciel ministerstwa uznał, że program ten wymaga zmiany. I dlatego też wnoszę rezolucję następującą: „Senat wzywa Rząd, żeby przeprowadził jak najrychlej rewizję programu nauki szkół powszechnych, który okazał się niedostosowany do rozwoju umysłowego dzieci szkolnych”. A zwracam uwagę, że ten system nauczania doprowadza do tego, że zaniedbuje się naukę pisania i czytania, tak że ci, którzy wychodzą ze szkoły po ukończeniu 7 klas nieraz nie umieją ortograficznie pisać.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SThullie">Już poprzedni mówca ks. Albrecht zwracał uwagę na ważność wychowania w szkole. Jak może być dobrze postawiona sprawa wychowania, gdy wielu nauczycieli ustosunkowuje się nieprzychylnie do religji, gdy wiece nauczycielskie oświadczają się za szkolą świecką, bez Boga, bez nauki religji? Na czemże taki nauczyciel oprze wychowanie? W naszym programie jest zaprowadzenie szkoły wyznaniowej, uważamy bowiem, że tylko taka szkoła potrafi dać wychowanie oparte na gruncie religijnym.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SThullie">Chciałbym jeszcze podnieść pewną niezgodność obecnych stosunków z Konstytucją. Mianowicie, w Konstytucji jest powiedziane, że szkoła jest bezpłatna. Tymczasem pod rozmaitemi pozorami zaprowadza się rozmaite opłaty. Ostatecznie nie mam nic przeciw temu, bo trzeba pokryć pewne koszta, czy to na przyrządy gimnastyczne, czy na inne przyrządy naukowe, ale sądzę, że to nie powinno być przeszkodą dla kształcenia się dzieci rodziców ubogich, zwłaszcza takich, które się odpowiednio uczą. Dlatego też w szkołach, zwłaszcza w szkołach zawodowych, gdzie nauka jest kosztowniejsza, bo potrzeba więcej przyborów, powinno się postawić zasadę, że dziecko biednych rodziców, uczące się dobrze, powinno być uwolnione od opłat. Tymczasem wiemy z praktyki, że żąda się od rodziców rozmaitych opłat i to od takich rodziców, którzy nie mają co dać jeść dzieciom. Wprawdzie szkoły od pewnych opłat uwalniają dzieci, ale w ograniczonej procentowo ilości. Zdaje mi się, że nie powinien rozstrzygać procent, lecz niemożność płacenia i sądzę, że Państwo Polskie winno popierać zdolnych uczni, choć są biedni.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SThullie">Muszę wspomnieć o pewnych zarządzeniach ministerstwa, które oburzyły ludność, zwłaszcza z Małopolski. Chodzi o likwidację dwóch seminarjów nauczycielskich, mianowicie, drugie seminarjum nauczycielskie żeńskie we Lwowie i seminarjum w Radzyminie mają ulec powolnej likwidacji. Dzieje się to w tym czasie, gdy ministerstwo samo przyznaje, że liczba potrzebnych nauczycieli będzie musiała wzrastać w tempie bardzo szybkiem ze względu na zwiększanie się ilości dzieci w wieku szkolnym. Co się tyczy seminarjum żeńskiego we Lwowie, to i ten wzgląd powinien tu przemawiać, że likwidacja jego zmniejszy stan posiadania ludności polskiej na Kresach.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SThullie">Udawaliśmy się w tej sprawie do p. Ministra, który przyrzekł zrobić, co będzie można. Z tej trybuny jeszcze raz o to proszę.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SThullie">Muszę jeszcze wspomnieć, że ustawa sanacyjna, która była potrzebna w r. 1925 dla uzdrowienia skarbu, została przeważnie zniesiona co do urzędników, jednak najwięcej ucierpieli przez tę ustawę nauczyciele, zwłaszcza nauczyciele szkół średnich. Dla nich zostawiono postanowienia tej ustawy, i dlatego też sądzę, że słuszną jest rzeczą, jeżeli wszystkie postanowienia tej ustawy będą zniesione i dlatego proponuję rezolucję: „Senat wzywa Rząd do wniesienia projektu, znoszącego postanowienia ustawy sanacyjnej z r. 1925, o ile dotyczy ona nauczycieli wogóle, a w szczególności nauczycieli szkół średnich”.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SThullie">Przechodzę teraz do innych ministerstw. Chciałbym stanąć w obronie emerytów państw zaborczych. Pod tym względem są inne stosunki w b. zaborach rosyjskim i pruskim, a inne w austrjackim. Jeżeli w dwóch pierwszych zaborach byli urzędnikami przeważnie Rosjanie, albo Niemcy, to administracja w zaborze austrjackim była polska i ci Polacy pracowali przecież dla kraju i dlatego tembardziej odczuwają krzywdę, która im się dzieje wskutek tego, że uzyskują tylko 75% poborów, a nie 100%. Dlatego też sądzę, że Rząd powinien wziąć inicjatywę znowelizowania tej ustawy pod tym względem i w tej myśli wnoszę rezolucję; „Senat wzywa Rząd do zrównania poborów emerytów z czasów zaborczych oraz wdów i sierot po nich z poborami emerytów polskich oraz wdów i sierot po tychże”.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SThullie">Niedawno wyszło rozporządzenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które nie wiem z jakich względów, ale zakazuje sprzedawać specyfiki w drogerjach, tylko wyłącznie w aptekach. Otóż jest to przeciwne interesom ludności, gdyż ludność powinna mieć możność zakupywania tych rzeczy, które wydaje się bez recepty, wszędzie, gdzie ma jaknajbliżej i dlatego też pozwalam sobie wnieść rewolucję: „Senat wzywa Rząd do cofnięcia rozporządzenia o wyłącznem prawie sprzedawania specyfików w aptekach”.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SThullie">Jeszcze parę słów o Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Klub nasz, a zdaje się, że i cały Senat, wyraża zupełną zgodę na kierunek polityki zagranicznej naszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Ale miałbym przecież do p. Ministra — szkoda, że jest nieobecny — pewną prośbę i pewne uwagi, z których może zechce skorzystać. Mianowicie, w obecnym budżecie wstawiona została po raz pierwszy suma na konsulat w Meksyku. Tłumaczono nam, że dzieje się to dla opieki nad ludnością polską w Meksyku, której tam jest kilkanaście tysięcy. Nie sprzeciwiamy się temu, jednak musimy zaznaczyć, że przez to nie chcemy uznać, jakobyśmy zachowywali się biernie wobec barbarzyńskich prześladowań katolików w Meksyku. Gdy swego czasu w Sowietach stracono ks, Budkiewicza, cała Europa wystąpiła przeciw temu. A obecnie, gdy się prześladuje religję katolicką, księży i wiernych za uczestnictwo w nabożeństwach, gdy kościoły się zamyka i księży się rozstrzeliwuje, to wszyscy milczą. Może p. Minister znajdzie sposobność poruszenia tej sprawy na sesji Ligi Narodów albo w inny sposób, jaki uzna za stosowny.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SThullie">Druga sprawa dotyczy Gdańska. Gdańsk został utworzony, jako dostęp Polski do morza, tak przynajmniej było to w intencjach traktatu wersalskiego, jednak mimo to, po Wiatach, jeszcze ciągle spotykamy się tylko z trudnościami, które nam Gdańsk stawia. Mianowicie, w ostatnich czasach stawia trudności żegludze naszej z Tczewa, a także na Radzie Portu, która przecież jest utrzymywana wspólnie przez Gdańsk i Polskę. W tej Radzie Portu na 500 robotników jest tylko 12 Polaków, zdaje mi się, że to przecież jest krzywdą Polski. My płacimy, żeby za te pieniądze przyjmowano robotników niemieckich. Nie wiem, ilu Polaków jest na 550 urzędników tej Rady, ale musimy żądać, żeby pod tym względem Polacy byli równouprawnieni.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#SThullie">Na zakończenie muszę parę słów powiedzieć o przemówieniach przedstawicieli mniejszości narodowych. Słyszeliśmy, jak zwykle, skargi, już do nich jesteśmy przyzwyczajeni — i uważamy, że te skargi są zupełnie nieuzasadnione. P. s. Hasbach przeczytał nam tu propozycje, które rząd polski przedłożył rządowi czeskiemu dla uregulowania stosunków szkolnych na Śląsku, i powiedział, że to jest wzór, jak powinno się postępować. Godzimy się, bardzo dobrze, ale pod warunkiem wzajemności. Co się tyczy stosunku do szkoły i do Niemców wogóle w Polsce, chętnie zrobimy to samo pod warunkiem wzajemności. A tymczasem jakie są obecnie stosunki? W Łodzi jest zupełnie taka sama ilość Niemców, co w Berlinie Polaków. W Łodzi mamy około 3 szkół niemieckich, utrzymywanych przez rząd, i seminarjum nauczycielskie, utrzymywane przez rząd polski, a w Berlinie nie mamy żadnej, szkoły polskiej subwencjonowanej przez rząd, jest tylko jedna prywatna szkółka polska. My jesteśmy gotowi do układów z Niemcami…</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości niemieckiej: Berlin a Łódź, to jest wielka różnica!)</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#SThullie">Ale ta sama ilość Polaków i Niemców i ta sama ilość dzieci potrzebuje tej samej ilości szkół tu czy tam, czy mieszka w Berlinie, czy mieszka gdzieindziej.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#SThullie">Otóż, proszę Panów, ja uważam, że te pretensje są nieuzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#SThullie">A p. s. Koerner skarży się znowu na to, że w budżecie jest za mała kwota przeznaczona na wyznanie żydowskie w porównaniu do kwoty, przeznaczonej na wyznanie katolickie, ale zapomina o tem, że Kościół Katolicki posiadał dobra, które rządy zaborcze skonfiskowały i z tego powodu, rozumie się, zobowiązały się łożyć na utrzymanie duchowieństwa i to jest powód prawny, dla którego Państwo Polskie, objąwszy spadek, musi łożyć na wyznanie katolickie. A taka okoliczność nie zachodzi przy wyznaniu żydowskiem, bo przecież nie słyszeliśmy, ażeby rządy zaborcze konfiskowały dobra Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#SThullie">P. s. Koerner narzeka na to, że jakaś spółka prywatna umieściła w swoim statucie, że akcje przeznaczone są tylko dla chrześcijan, Proszę Panów, czyż niema wielu stowarzyszeń żydowskich, których członkami mogą być tylko Żydzi?</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#komentarz">(S. Koerner: Niema.)</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#SThullie">Przecież wolno założyć jakiekolwiek towarzystwo dla chrześcijan, tak samo jak i dla Żydów. Mnie się zdaje, że to nie może być powodem żalów.</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#SThullie">P. s. Koerner zaczepił pewne przywileje szkół wyższych, które datują się od wieków, to znaczy autonomję tych szkół i oświadczył się przeciw niej i chiałby, ażeby w szkołach wyższych rządził nie rektor, wybrany przez profesorów, lecz może komisarz rządu Tego niema nigdzie. W całym świecie jest autonomję uniwersytetów, chyba może w Sowdepji — tego nie wiem napewno, ale mnie się zdaje, — że do tych stosunków nie pójdziemy i autonomji szkół naszych będziemy bronili.</u>
+ <u xml:id="u-8.23" who="#SThullie">Co się tyczy wniosku, o którym mówił s. Koerner, to jest o numerus clausus, i chciał, ażeby ta ustawa była zniesiona, to muszę powiedzieć, że numerus clausus nie może być zniesione, bo cóż mówi numerus clausus: jeżeli niema miejsca na przyjęcie wszystkich studentów, to się przyjmuje pewną ilość, która może być przyjęła.</u>
+ <u xml:id="u-8.24" who="#komentarz">(Głos: Niema miejsca tylko dla Żydów.)</u>
+ <u xml:id="u-8.25" who="#SThullie">Tego w ustawie niema. Tego nie potrzebujemy znosić, w ustawie niema o Żydach ani słowa i tej ustawy znieść nie możemy. Jestem bardzo ciekawy, jak Panowie chcą to znieść, bo jeżeli niema miejsca, to chociażby Panowie znieśli ustawę, to i tak wszystkich się nie przyjmie.</u>
+ <u xml:id="u-8.26" who="#komentarz">(Głos: Niema miejsca tylko dla Żydów.)</u>
+ <u xml:id="u-8.27" who="#SThullie">W ustawie tego niema, zresztą nie mogą się Panowie skarżyć, bo sam p. s. Koerner mówił, że 25% studentów jest żydowskich, więc my moglibyśmy się skarżyć, a nie Panowie na te stosunki.</u>
+ <u xml:id="u-8.28" who="#SThullie">Dalej zaczepił p. s. Koerner ustawę o święceniu niedzieli i o odpoczynku niedzielnym, Panowie w Polsce chcą mieć takie przywileje, jakich nie mają ani w Niemczech, ani we Francji, ani gdzieindziej. Dlaczego Żydzi francuscy nie żądają tego.</u>
+ <u xml:id="u-8.29" who="#komentarz">(Głos: We Francji tego niema.)</u>
+ <u xml:id="u-8.30" who="#SThullie">Ale we wszystkich protestanckich krajach odpoczynek niedzielny jest bardzo ściśle przestrzegany, a dla Żydów wyjątków niema. Tylko tu w Polsce Panowie chcą mieć ten wyjątek. Polska jest w swojej większości krajem katolickim i ludność katolicka nie dopuści do tego, ażeby był zniesiony odpoczynek niedzielny, ani żeby jakikolwiek uszczerbek w lej ustawie można było zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-8.31" who="#SThullie">Co się tyczy szkół to i tu s. Koerner narzeka. Okazuje się, że dobra wola p. Ministra, który robi wszystko, ażeby być sprawiedliwym dla mniejszości narodowych i który pewne subwencje już dal i pewnej ilości szkół dał prawo publiczności, przeszkodziła skargom Panów. Panom zawsze jest wszystkiego za mało.</u>
+ <u xml:id="u-8.32" who="#komentarz">(Głos: 2 szkoły to za mało.)</u>
+ <u xml:id="u-8.33" who="#SThullie">Ja nie jestem ministrem, i może p. Minister odpowie, ile jest, ale wiem, że p. Minister w tym kierunku postępuje, jednak uznania u Panów nie znajduje.</u>
+ <u xml:id="u-8.34" who="#SThullie">Jeszcze parę słów co się tyczy przemówienia p. Horbaczewskiego, który znowu narzekał, że ilość szkół ruskich została zmniejszona. Mybyśmy także musieli narzekać, bo ilość szkół polskich także została zmniejszona, a to stało się z tego powodu, że szkoły jednoklasowe organizuje się i przekształca się na wieloklasowe i wskutek tego ilość jest mniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-8.35" who="#SThullie">Jedno mogę przyznać s. Horbaczewskiemu, że zmniejszenie ilości szkół czysto ruskich nastąpiło także wskutek utrakwizacji. Na tej utrakwizacji cierpią jednakże tak samo Polacy jak i Rusini, i tak samo Polacy protestują przeciw temu, jak i Rusini.</u>
+ <u xml:id="u-8.36" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości: Utrakwistyczne szkoły — to są polskie szkoły.)</u>
+ <u xml:id="u-8.37" who="#SThullie">Jakże to, proszę Pana Senatora, jeżeli połowa przedmiotów wykładana jest po polsku, a połowa po rusku, to w takim razie to nie są polskie szkoły i ludność polska gwałtownie protestuje przeciw tej ustawie, którą p. Grabski wprowadził.</u>
+ <u xml:id="u-8.38" who="#komentarz">(Głos: Pozornie.)</u>
+ <u xml:id="u-8.39" who="#SThullie">Dalsze skargi także są nieuzasadnione przeciw p. Ministrowi Reform Rolnych. P. Ministra Reform Rolnych spotkał taki sam los, jak p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. P. Minister stara się, aby jak najbardziej sprawiedliwie postępować i uchylać wszystkie krzywdy, jakie były i taką samą wdzięczność ma od Panów, bo usłyszał, że wskutek tego Panowie będą głosowali przeciw budżetowi! Ja z mowy p. Ministra Reform Rolnych w Sejmie pozwolę sobie tylko parę dat przedstawić. W powiecie postawskim, dziśnieńskim, witejskim i mołodeczniańskim nabywców w procentach było: katolików w pow. postawskim 55%, prawosławnych — 45%, w dziśnieńskim 50% katolików i 50% prawosławnych, w wilejskim 29% katolików, 71% prawosławnych, w mołodeczniańskim 18% katolików, 82% prawosławnych. I to ma być krzywda? To jest ziemia polska pod względem narodowym, Polacy mogliby mieć pretensję, że ziemia polska przechodzi do rąk niepolskich. Ale to nie my się skarżymy, lecz skarżą się Panowie. Od r. 1919 cło r. 1925 ogólna liczba nabywców w Małopolsce Wschodniej wynosiła około 32,000, w tem osadników cywilnych 6.500, W r. 1926/27 ogólna ilość nabywców wynosiła około 20.000, w tem osadników 250. A więc okres osadzania tych osadników na roli się kończy, ta sprawa się już likwiduje, to było potrzebne i musiało nastąpić po wojnie, gdyż tym, którzy walczyli tyle lat za Polskę, Polska musiała też dać warsztat pracy na roli. Tu się mówi tylko o terytorjach polskich, a nie o jakichś zagranicznych. Wszystko to jest Polska i jeżeli Panowie mówią o tem, że ta ziemia została zroszona potem ruskim, to ja mówię, że nietylko została zroszona potem ruskim…</u>
+ <u xml:id="u-8.40" who="#komentarz">(Głos: Ukraińskim.)</u>
+ <u xml:id="u-8.41" who="#SThullie">Panowie mówią ukraińskim, co do tego my się różnimy, ja mówię po polsku, Polacy nazywają po polsku ten naród, z którym od wieków żyją, który Panowie nazywają ukraińskim, narodem ruskim. Wam wolno po ukraińsku nazywać się Ukraińcami. Niemcy nie mają do nas żadnej pretensji, żeby ich nazywać „Deutsche” a nie „Niemcy”, I sam p. s. Hasbach powiedział „Niemiec”, a nie „Deutscher”. Jeżeli mowa o zroszeniu tej ziemi potem ludności ruskiej, to muszę wspomnieć, że ta ziemia, gdyby nie została zroszona potem i krwią Polaków, gdyby tych Polaków nie było tam, to byliby Tatarzy, a nie Rusini.</u>
+ <u xml:id="u-8.42" who="#komentarz">(Protesty na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-8.43" who="#SThullie">Tak było, ile razy Tatarzy zabierali do niewoli przeważającą część ludności, a jako osadnicy szli Polacy i to są ci dawni Polacy z nazwiskami polskiemi: Wiśniowieccy, Potoccy, którzy są teraz Rusinami.</u>
+ <u xml:id="u-8.44" who="#komentarz">(Głos na łowach ukraińskich: To szlachta ukraińska.)</u>
+ <u xml:id="u-8.45" who="#SThullie">Tysiące, można powiedzieć, że miljon z pewnością obecnych Rusinów, to są właśnie dawniejsi Polacy.</u>
+ <u xml:id="u-8.46" who="#SThullie">Otóż, wobec tego ja jeszcze muszę powiedzieć na zakończenie, że zachodnia część Polski, Polska rdzenna jest przeludniona…</u>
+ <u xml:id="u-8.47" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości: A my nie?)</u>
+ <u xml:id="u-8.48" who="#SThullie">...takie np. woj. łódzkie, albo Śląsk, to tam jest przeludnienie. Mówiono tu wczoraj o emigracji, że kilkadziesiąt tysięcy Polaków rocznie musi emigrować z Polski. Otóż ja sądzę, że przedewszystkiem nim Polak zostanie zmuszony do emigracji, to ma prawo w Państwie Polskiem nabyć grunt i pracować na roli tak samo, jak każdy inny.</u>
+ <u xml:id="u-8.49" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Sytuacja, jaka się wytworzyła w Senacie, to jest zwierciadło, w którem od dwóch lat przegląda się Polska polityczna. Nie będziesz wiedział dnia ani godziny, musisz być na wszystko przygotowany. Senat, który do soboty jeszcze miał przyprawione skrzydła orle, szedł na zdobycie wszystkich pozycji przez Sejm obalonych w preliminarzu budżetowym, przedłożonym przez Rząd, dziś wygląda jak małe, słabiutkie orlątko, które macha skrzydłami, ale o locie nie może być mowy, podcięto mu skrzydła. Niejeden z siedzących tutaj Panów pociesza się w głębi duszy: odegramy się na jesieni. Tak, trzeba żyć nadzieją, bo gdyby tę nadzieję odebrano ludziom, którzy wierzą w Senat, to właściwie musieliby popełnić odrazu polityczne samobójstwo.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SKłuszyńska">Ale, Szanowni Panowie, ta sytuacja byłaby może zabawna, gdyby nie była tragiczna. W państwie przedstawicielstwo narodu musi cośkolwiek wiedzieć. A jeżeli któremukolwiek z Panów się zdaje, że stoi przy wielkim ołtarzu, to są złudzenia optyczne, a jeżelibym którego z Panów, który nawet stoi przy tym wielkim ołtarzu, zapytała co wie o najbliższej przyszłości, to gdyby mówił prawdę, powiedziałby: wiem to, że nic nie wiem i to jest prawda dzisiejszej Polski. Tak wygląda rzeczywistość dzisiejszej Polski. Nic nie znaczy, że na arenie życia politycznego spotykamy w tej chwili kilka czy kilkanaście — to jest rzeczą zresztą zupełnie obojętną — nazwisk wysokiej arystokracji. To nie ma najmniejszego znaczenia w życiu politycznem Polski. To jest na bardzo krótką metę obliczona polityka, bo takie, czy inne magiczne słowo, jakieś magiczne pociągnięcie może sprowadzić chwilową zmianę, ale przecież ta klasa społeczna już zgóry skazana jest na to, że wielkiej roli politycznej w Polsce odegrać nie może z tej prostej przyczyny, że jej rola się skończyła, a minionych kształtów żaden cud i cudotwórca nie wróci do istnienia na dłuższą metę. Można przysztukować, dodać, poprawić, wyretuszować, ale to nie jest nic trwałego. Dlatego przyszłość Polski musi być na innych zupełnie podstawach oparta, jeżeli ktoś chce wierzyć w trwałość tej Polski. Zupełnie nowe siły wystąpiły na arenę życia społecznego w całym świecie i w Polsce nie może być inaczej jak gdzieindziej, a temi silami są warstwy pracujące miast i wsi. One są historycznie powołane do tego, ażeby odegrać tę rolę w Polsce, i każda siła polityczna w Polsce, która temu naturalnemu rozwojowi stawia przeszkody, niedobrze przysłuży się Ojczyźnie dla tego, że gromadzi na firmamencie chmury, które w takiej czy innej chwili mogą spaść w formie oberwania się chmury, czy ulewnego deszczu, czy czego innego, ale to może odbić się bardzo boleśnie na Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, miałam referować budżet Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, Budżet Ministerstwa Pracy jest nowożytnym w całem tego słowa znaczeniu. Nie ma przeszłości, a przynajmniej ma bardzo krótką przeszłość. To jest budżet, który w każdem państwie zdobywać sobie musi pozycje w ciężkiej walce, ponieważ ma do czynienia z przeciwnikiem bądź co bądź silnym ekonomicznie, ma do czynienia z klasami posiadającemi. Kapitalizm po wojnie został boleśnie zraniony. Nie jest to już kapitalizm przedwojenny, to są kapitaliści, którzy powiadają, że nie mają pieniędzy, przychodzą do rządu i powiadają: Rządzie, daj pieniędzy, a my będziemy kapitalistami. To każdy potrafi, jeżeli z tytułu kas rządowych ma być kapitalistą, to nie jest żadna wielka sztuka i dlatego rola, jaką kapitalizm odgrywa w tej chwili w Polsce, jest niewielka i Panowie zgodzą się ze mną, że kapitalizm w Polsce z patrjotyzmem nie ma nic wspólnego, bo to nie jest kapitał wyłącznie polski, to są kapitały francuskie, angielskie, niemieckie, wrogowie i nieprzyjaciele przyszli do Polski i tutaj się ze sobą spotkali i złączyli i dlatego nie można mówić o patriotyźmie kapitalizmu, bo ten kapitalizm jest międzynarodowym.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SKłuszyńska">Jest rzeczą wielkiej wagi — w tej chwili przypominam sobie, że na jednem z posiedzeń Komisji Budżetowej, zdaje mi się przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, ktoś z przedstawicieli sfer kapitalistycznych, — mówię z przedstawicieli, bo nie wiem, czy sam jest kapitalistą, bo może być przedstawicielem kapitalistów, ale sam może nie mieć dużo pieniędzy i dlatego nie śmiałam go nazwać kapitalistą — rzewnemi łzami płakał, że Rząd niektóre przedsiębiorstwa prowadzi w zakresie państwowym. A więc, że Chorzowa, Tarnowa, kolei, salin i t. d. nie oddaje prywatnym kapitalistom, lecz prowadzi sam.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#komentarz">(Głos: I dopłaca.)</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SKłuszyńska">Nie, nie dopłaca, przedsiębiorstwa te dają nawet jeszcze 1% zysku, któryby kapitaliści schowali do kieszeni i wzięliby państwowe pieniądze i powiedzieli, że budują w Polsce przemysł. Nie jest tak, jak się zdaje Panom, że co jest pod kierownictwem państwowem, musi niedomagać, ja bynajmniej nie jestem zachwycona i nikt tutaj z pp. senatorów z pewnością nie podejrzewa mnie, że z entuzjazmem odnoszę się do tego Rządu, ale każdy musi przyznać, że to jest droga po której się idzie do uspołecznienia wszystkich narzędzi pracy i warsztatów pracy. Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, oczywista rzecz, ma w swoim zakresie obronę interesów ludzi pracy. W jakim zakresie może bronić ludzi pracy? Ma 60.000.000 budżetu. Ale 60 miljonów budżetu nie na swoje cele, bo ma z tego 25.000.000 (w poprzednim budżecie 34.000.000) na utrzymanie bezrobotnych. Ktoby uważał, że bezrobocie jest objawem przejściowym, gruboby się pomylił. Najlepszy dowód, że przecież gospodarstwo rozszerza się, życie gospodarcze płynie nieco szerszeni korytem, a bezrobotni są, bo zapomina się o jednym rezerwuarze — o wsi polskiej,...</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SKłuszyńska">o tej wsi, na której jest nędza, o której poprostu Panowie nie mają wyobrażenia. Bardzo bym pragnęła, żeby ktoś postawił wniosek, ażeby powołać komisję senacką, aby Panowie byli łaskawi pofatygować się na wieś i popatrzeć prawdzie w oczy, jak wygląda wieś polska, jaka bezgraniczna nędza jest na wsi polskiej. Ci ludzie żyją, jakby jeszcze w okresie jaskiniowym, są jakieś 300–400–500 lat odsunięci od kultury. To jest powód, dla którego bezrobocie w Polsce się nie zmniejsza. W tej chwili mamy na wsi 1.480.000 najemnych ludzi przy warsztatach pracy, a 6.200.000 członków rodzin, a my wiemy, że członek rodziny na wsi, kiedy podrośnie, chce uciec z tego piekła, jakie jest na wsi, idzie do miasta. I ta liczba nie będzie się zmniejszać, ale przynajmniej pozostanie na tym samym poziomie.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie, można włożyć szkiełko różowe i patrzeć na świat różowo i można powiedzieć, że, ostatecznie to bezrobocie nie jest groźne. Ale, szanowni Panowie, ta statystyka, którą prowadzi Ministerstwo w sprawach bezrobotnych, to jest wielka komedia omyłek. Kto tam jest bezrobotny? Na moją ocenę, a ja mam prawo powiedzieć, że znam Polskę robotniczą, jest w tej chwili w Polsce przeszło 1.500.000 ludzi, którzy nie mają egzystencji, żadnej egzystencji. Pracują na wsi w sezonowych robotach po 3, 4 miesiące i pozatem nie mają żadnych dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#komentarz">(Głos: Po 60 groszy dziennie dostają.)</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SKłuszyńska">Ja już nie mówię o wynagrodzeniu, ale oni nie mają wcale warsztatu pracy, nie mają możności zarobkowania. Szanowni Panowie, czy można sobie wyobrazić, że to jest możliwe na długą metę, że ci ludzie będą ze spokojem znosili piekło tych udręczeń? To jest krótkowzroczna polityka, obliczona nawet nie na jedno pokolenie, daleko mniej niż na jedno pokolenie. Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że Ministerstwo Pracy ma faktycznie na wszystkie swoje potrzeby, odliczając 25 miljonów na bezrobotnych, 35 miljonów, to jest kropla w morzu potrzeb tego Ministerstwa. To jest markowanie, że się coś robi wobec zagranicy i wobec tej opinji w kraju, która się temi sprawami interesuje. 135 inspektorów pracy ma zwiedzić wszystkie zakłady, które stoją poniżej wszelkiego dopuszczalnego poziomu nawet między największymi przyjaciółmi takich warsztatów. To są warsztaty, w których się wylęga gruźlica, które są siedliskiem chorób, warsztaty bez światła, w podziemiach i t. d. Tych 135 inspektorów ma to zwiedzić, ma temu się przyjrzeć i ma starać się zmienić to wszystko. Ja wiem, że człowiek w Polsce nie dużą ma wartość; życie ludzkie w Polsce nie wchodzi w rachubę, bo przecież co roku rodzi się pół miljona ludzi, więc każdy wie, że w tym wypadku podaż i popyt ma swoje uzasadnienie. Skoro tego towaru tak niesłychanie dużo, oczywista rzecz, że o niego nie potrzeba się troszczyć dlatego, że armja zawsze znajdzie rekruta, a fabrykanci swych robotników, a wszyscy inni mogą żyć tak, czy inaczej. Urządza się w Polsce „Dzień Matki”, daje się kwiatuszki, lilijki, ale to nie jest żadną poważną sprawą, w ten sposób tej sprawy absolutnie załatwić nie można. Tych 135 inspektorów ma załatwić te wszystkie sprawy, pierwszorzędnej doniosłości w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie, chciałabym, ażeby Panowie na chwilę, na jedną chwilę chcieli pomyśleć kategorjami, obowiązującemi każdego odpowiedzialnego człowieka. Przecież gromadzi się bez przerwy w ciągu 10 lat ogromny rezerwuar niezadowolenia w Polsce. Szanowni Panowie, ja mogę z całą powagą powiedzieć, że spokój, który jest w Polsce, to jest zasługa lewicy polskiej, ponieważ wszyscy rozumieją bardzo dobrze — P. P. S., Stronnictwo „Wyzwolenie” i stronnictwa chłopskie, że niepodległość i byt Państwa Polskiego to jest kwestja życia i śmierci klas robotniczych, dlatego ta polityka, która może niejednemu nie bardzo obeznanemu z życiem politycznem może się wydawać za mało radykalną, ale z naszej strony to jest polityka salwowania interesu Państwa, który dla klasy robotniczej jest podstawowym interesem.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SKłuszyńska">Kapitaliści wszędzie się będą dobrze czuli, ale robotnicy mogą tylko w wolnym demokratycznym kraju czuć się dobrze, czuć swoją przyszłość i łączność z tym krajem.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#SKłuszyńska">I dlatego na nas, na przedstawicielach klasy robotniczej spożywa ta ciężka troska o byt i istnienie Państwa, i to jest tytuł, który nam daje prawo do tego, że mamy dosyć tego lizania cukru przez szybę, bo nikt nie wie, jakim ten cukier lizany przez szybę jest, nie wie, czy jest słodki, czy kwaśny, czy jaki inny. My powiadamy, że chcemy w Polsce rządzić, że mamy prawo w Polsce rządzić z tytułu wsi i miasta, z tytułu pracy, jaką temu Państwu dajemy i z tytułu całej przeszłości pracy, dzięki której Polska niepodległa powstała. Dlatego najwyższy czas skończyć z skromnością, trzeba powiedzieć sobie i innym jak się w tej chwili sprawa przedstawia. Wszelkie zakusy odegrania się na jesieni, wszelkie zakusy zmiany Konstytucji, zmiany ordynacji wyborczej mogą wywołać w Polsce burzę, o jakiej się naprawdę nikomu z Panów nie śniło. Tej pozycji bronić będziemy do upadłego, bo to jest pozycja, po której klasa robotnicza musi rzeczywiście iść drogą rozwojową tam, gdzie jest jej historyczne przeznaczenie. Żadnem czarodziejskiem słowem, żadnem magicznem pociągnięciem, żadnym frazesem o zgodzie narodowej, o jedności całego narodu nie pozwolimy zaciemniać prawdziwego obrazu. Ja byłabym bardzo zadowolona, ażeby mogła być jedność narodowa. Nie jestem osobiście bojownikiem w tem znaczeniu, że chciałabym wszystko burzyć. Nie, ja chcę budować, Moja partja jest partją, budującą Państwo,...</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#SKłuszyńska">...ale na naszych grzbietach nie mogą wysuwać się ludzie i grupy społeczne, które z tytułu swojej nie powiem przeszłości, bo nikomu przeszłości nie wypominam, jeżeli w przeszłości nie byli bardzo wierni swojej Ojczyźnie ale się nawrócili, to Panu Bogu nawrócony grzesznik jest miły, dlaczego mnie mają być niemili, nie wydaję więc żadnego wyroku, ale w tej chwili sytuacja jest taka, że klasa robotnicza nie pozwoli na to, ażeby grupy społeczne, które do tego nie mają żadnego tytułu, chciały przez zmianę Konstytucji i ordynacji wyborczej zająć stanowiska, które im się wcale nie należą. Budżet Ministerstwa Pracy jest zwierciadłem tego, że klasa robotnicza w tej chwili w Polsce nie ma ani cienia władzy w ręku, nikt nie ma władzy ale i klasa robotnicza jej nie ma, to jest poza wszelką dyskusją. P. Minister Pracy ma do rozporządzenia 114% całego budżetu. Proszę Panów, ja nie jestem ekonomistą. I dlatego nie chcę tych spraw specjalnie poruszać, bo jak siedzi taki ekonomista, jak p. Gliwic, to trzeba bardzo ostrożnie mówić o sprawach, w których nie jest się specjalistą. Ale niemniej muszę zwrócić uwagę na jeden fakt. Weźmy pożyczkę stabilizacyjną. Te pieniądze poszły dla Banku Polskiego, prywatnej instytucji i fachowcy, którzy na tych sprawach dobrze się znają, powiadają, że pomiędzy przyjaciółmi Bank Polski bodzie miał miljard zarobku na tej tranzakcji, która ma służyć do stabilizowania złotego. Nie powiem, że w tej chwili grozi nam inflacja, inflacja papierowa w tem znaczeniu, jak była poprzednio, ale zgodzą się Panowie na to, że oprócz inflacji papierowej jest jeszcze inflacja obniżenia wartości pieniądza, a tej gwarancji, zdaje mi się, że nawet p. Minister Czechowicz, który jest specjalistą, nie chciałby wziąć na siebie i powiedzieć, że swoją głowę daje za to, że sfery kapitalistyczne nie będą chciały dążyć w pewnym momencie do obniżenia wartości złotego, bo to jest przecież najcudowniejszy interes.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#komentarz">(S. Gliwic: Nie, wprost przeciwnie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, gesty pewnego oburzenia ze strony przedstawicieli kapitału nie są dla mnie bardzo uspakajające, bo przecież wiemy, że takie rzeczy dzieją się nie na arenie publicznej, tylko poza areną publiczną, za kulisami, i w każdym razie mam wrażenie, że jeżeli można wogóle mówić o jakiejś proporcji ustosunkowania się rządu do klas posiadających i do Ministerstwa Pracy, to uważam, że 1,75%, które p. Minister Skarbu wyznaczył temu ministerstwu, to jest procent niesłychanie mały i to ministerstwo nie może rozwinąć żadnej działalności. Mogłabym tutaj zagrać na strunach liryzmu i rozczulić wszystkich Panów do łez, bo jak się mówi o dziecku, to wszyscy są ogromnie wrażliwi, nie mam jednak tych zamiarów, bo jeżelibym powiedziała, że z funduszów Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej na utrzymanie jednego dziecka w zakładach prywatnych idzie aż 16 gr. na dzień, jeżeli instytucje się zgłaszają i proszą o subwencje, jeżeli powiem, że w zakładach, prowadzonych przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, 3.400 dzieci jest chorych na gruźlicę, na gruźlicę otwartą, dlatego że nie mają odpowiedniego pożywienia, to oczywista rzecz to każdego człowieka wzrusza. Proszę Panów, jesteśmy świadkami tylu nędz i takiej nędzy, bo jak chodzimy po Warszawie, to na każdym kroku spotyka się tu dziada, tam żebraka, kalekę bez nogi lub bez reki, do tego przyzwyczailiśmy się i nikogo to już tak bardzo nie rozczula, ale, proszę Panów, procent budżetu Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej jest dowodem, jak do tych spraw najżywotniejszych ustosunkowują się w tej chwili sfery rządzące.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#SKłuszyńska">Jeszcze chcę powiedzieć kilka słów o jednej sprawie, niesłychanie z mego punktu widzenia przykrej. Kiedy była walka o Śląsk Cieszyński, brałam udział we wszystkich przejawach tej walki od początku do końca, byłam naocznym świadkiem tej walki. Śląska Cieszyńskiego, jak zresztą i Górnego Śląska, bronili górnicy. Śląsk Cieszyński odpadł od Polski z przyczyn od ludności śląskiej zupełnie niezależnych, nie obwiniam w tej chwili nikogo w perspektywie czasu sprawy zupełnie inaczej wyglądają, ale w każdym razie jeżeli podpis ktoś położył w Spa, to nie ręka robotnika polskiego. Zostało kilka tysięcy ludzi, których Czesi, podobno zresztą teraz nasi przyjaciele polityczni, wówczas wypędzili, odebrali warsztaty, możność pracy i ci ludzie do dnia dzisiejszego od rządu Rzeczypospolitej Polskiej, za którą walczyli i dali swoje życie, bo wielu ludzi zginęło, nie dostali żadnego odszkodowania. Zwracałam się, gdzie mogłam, aby to uzyskać. Byłam u p. Ministra, prosiłam, zaklinałam, odesłał mnie do wojewody Grażyńskiego i ta sprawa do dziś dnia nie jest załatwiona. Przecież to chyba zbytniej chluby nie przynosi żadnemu rządowi, od początku do końca, jakie rządy były w Polsce po dziś dzień. Spotykałam bardzo wielu tych górników we Francji na emigracji, o których wczoraj tak pięknie mówił p. s. Motz. Słyszałam tych ludzi, co oni mówią tam we Francji o Najjaśniejszej Rzeczypospolitej. Jest ważną rzeczą, nie przeczę, budować zagranicą reprezentacyjne pałace dla ambasadorów, ja sama nie mogę sobie wyobrazić ambasadora, mieszkającego w jakiejś chacie, to jest reprezentant państwa, a więc daje mu się pałac taki, czy inny. Ale trzeba przyjrzeć się emigracji we Francji, jak Francuzi odnoszą się do emigrantów, jak odnoszą się kapitaliści francuscy — i polscy nie są dobrzy, ale tamci są po wielokroć gorsi, trzeba wziąć pod uwagę, jak ci emigranci tam wogóle istnieją. Jeżeli weźmiemy fundusze, jakie Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej ma na cele emigracyjne, to znowu musimy przyjść do przekonania, że ta podstawa narodu jest w Polsce traktowana w całem tego słowa znaczeniu po macoszemu. Zdaje mi się, że leży w interesie całego Państwa, ażeby te sprawy uległy gruntownej zmianie. Ale one nie mogą ulec zmianie żadnym frazesem, żadnem zaklęciem.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#SKłuszyńska">I gdybym ja tu do Panów mówiła złotemi słowami, i nie sama, ale stu takich mówców gdyby mówiło, to nie są sprawy, które się zmieniają rozmowami, to są sprawy, które się zmieniają na płaszczyźnie sił społecznych. Klasa robotnicza musi wytworzyć i wytwarza taką siłę i te wszystkie frazesy, które nie mają żadnego znaczenia, bo klasa robotnicza rośnie w siłę na wsi i w mieście, budzi się ten żywioł ogromny, silny i idzie tylko o to, aby on doszedł do władzy drogą demokracji, naturalnego rozwoju, żeby mu nie stawiano zapór i zatorów, bo rozbijanie zapór i zatorów nie odbywa się już z termometrem w ręku, z jakąś miotełeczką tylko w daleko gorszych i cięższych warunkach, których oby Polska nigdy nie potrzebowała przeżywać. To jest życzenie, które wypowiadają wszyscy ludzie odpowiedzialni, ale nie widzimy absolutnie takich pociągnięć rządu, któreby klasie robotniczej dały rzeczywiście tę nadzieję zmiany, tę nadzieję, że rzeczywiście będzie lepiej i że rzeczywiście stopa zarobkowa nie będzie wynosiła 100 zł, miesięcznie.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#SKłuszyńska">Szanowni Panowie, nie chcę tutaj się bawić w demagogję, trybuna senacka nie może być użyta do demagogicznych zwrotów, których chciałabym, żeby wogóle nie trzeba było używać. Ale pytam się wszystkich tu zebranych szczerze: niech Panowie powiedzą mi, czy można żyć za 100 zł. miesięcznie? 14 miljonów ludzi w Polsce jest ludźmi pracy, a z tego % to są nędzarze, w ścisłem tego słowa znaczeniu, nędzarze straszliwi, dzieci ich żyją w nieprawdopodobnej nędzy. A kto jest za to odpowiedzialny? I dlatego Szanowni Panowie te sprawy wymagają bardzo głębokiego przemyślenia; one wymagają bardzo prędkiej naprawy; one wymagają bardzo prędkich pociągnięć, żeby nie było za późno. Polska wieś nie jest dziś tą cichą polską wsią, opisywaną tak pięknie przez naszych poetów; tam wre, tam wre tak, jak z tego Panowie nie zdają sobie sprawy. Ludność bezrobotna wsi, która nie może wyjechać, która nie może wyemigrować, to jest element w tej chwili groźny, dlatego, że nie ma co jeść.</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#SKłuszyńska">Podczas akcji wyborczej, kiedy przejeżdżałam wsie i miasta, widziałam taką nędzę, o której ja, która wzrosłam i całe życie swoje związałam z klasą robotniczą, nie miałam pojęcia, ponieważ mieszkałam całe życie na Śląsku, gdzie stopa życia jest wyższa. I powiedziałam sobie: to są święci ludzie, każdy z nich powinien dostać order, order Odrodzenia, albo jakiś inny specjalny order.</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#komentarz">(Głos: Połowę nieba zapełnią.)</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#SKłuszyńska">To jest daleka droga, nim się dostaną do nieba, ja wolę realne rzeczy na ziemi. Ci ludzie powinni być specjalnie dekorowani za to, że oni cierpliwie żyją w tych warunkach. I dlatego, kończąc moje przemówienie, które miało dotyczyć tylko resortu pracy i opieki społecznej, ale wobec tego, że przecież niema właściwie dyskusji budżetowej, jest tylko, że tak się wyrażę, roztrząsanie sumień, tak możnaby nazwać tę debatę, bo inaczej jej nazwać nie mogę, uważałam za swój obowiązek w imieniu klubu, do którego mam zaszczyt należeć, tych kilka słów powiedzieć w tem przekonaniu, że jednak znajdą się może tutaj odpowiedzialni ludzie, którzy będą rozumieli, że do rozgrywki na szkodę klasy robotniczej iść nie wolno, ponieważ ta rozgrywka mogłaby przynieść Polsce ciężkie, niepowetowane szkody.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Hałuszczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SHałuszczyński">Wysoki Senacie! Do tego roztrząsania sumienia, o jakiem mówiła p. senatorka, dołączyć muszę kilka uwag w sprawach oświatowo-kulturalnych. W dyskusji w Sejmie i na Komisji Budżetowej Senatu zarysowało się kilka poglądów. Jeden pogląd zgodny z ministerstwem, że chociaż są pewne niedomagania w tej dziedzinie, to jednak one usprawiedliwione są tem, że nie można łożyć więcej wydatków na tę sprawę, a i w tym wypadku w stosunku procentowym Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zajmuje drugie miejsce. Drugi pogląd nie podzielał tego optymizmu i wskazywał niedomagania w ogólno-państwowem szkolnictwie, a niektóre głosy nawet krytyki odnosiły się do sprawy t. zw. mniejszościowego szkolnictwa. Ale był i trzeci pogląd wręcz przeciwny, który mówił o tendencyjnem i wrogiem stanowisku i polityce szkolnej i te głosy podnosili przeważnie zastępcy mniejszości narodowych, a między temi głosami najsilniejszem echem odbiły się głosy zastępców ukraińskiego narodu. W tych głosach może najwięcej rozgoryczenia i oburzenia, a to z tego powodu, że nawet już w dzisiejszej dyskusji my nie znajdujemy uznania dla tych głosów. Poprostu nie chce nikt uwierzyć, że to, co mówimy, czego domagamy się, na co zwracamy uwagę, że to jest przeżyte, że to wychodzi z głębi naszej, a te sprawy traktuje się tak, że to są tylko „pretensje” Ukraińców. Takie głosy prasy można było z powodu dyskusji szkolnej skonstatować.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SHałuszczyński">Ja pozwolę sobie zwrócić uwagę na jedną sprawę. Już w przemówieniach i p. Ministra i p. referenta i innych skonstatowano wogóle, że Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego należy do tych, które rozpoczęło swoją twórczość od podstaw, że to, co było przedtem, to był chaos, to były tylko okruszyny, któremi żywił się organizm narodowy w czasie swojego niewolniczego istnienia w państwach zaborczych. Ale czy ktokolwiek z tych, którzy tę sprawę specjalnie podnosili, na chwilę jedną choćby pomyślał o tem, że wskutek tej twórczości Państwa w dziedzinie szkolnej my, Ukraińcy, straciliśmy cały nasz dorobek, zdobyty w walkach i w pracy prawie że trzech pokoleń? Ta praca i walka ta jest szczytna i chlubna. My od dwóch pokoleń już przyszliśmy do przekonania, że tylko własną pracą potrafimy coś zrobić i mimo wojennych czasów i naszego tak katastrofalnego upadku starań o własną niepodległość państwową, my w tych powojennych czasach zebraliśmy jeszcze tyle sił, że potrafiliśmy stworzyć i, zawdzięczamy tym naszym zmaganiom stworzenie prywatnego ukraińskiego uniwersytetu, dzieła ośmieszanego bardzo często, a do którego stosowano takie metody policyjne, że trudno wyobrazić sobie i znaleźć równoważnik, któryby wyjaśnił proporcję między śmiesznością dzieła, a represjami, stosowanemu do tego śmiesznego dzieła.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SHałuszczyński">W karcie dziejowej ukraińskiej sprawa ukraińskiego uniwersytetu będzie dziełem heroicznem i wolnem zupełnie od wszelkiego materjalizmu. To też nic dziwnego, że i u nas powtórzyło się to samo, co było kiedyś i w Polsce, że do kryminału szły całe szkoły tam na dole, a na górze siedziały oświatowe zarządy. Tylko, że Bezmiana brał pusty śmiech na widok tego, ale my się nie śmiejemy, bo stoimy na ruinach, bo ból serdeczny szarpie nasze serca. Bo gdy patrzymy na bierność bilansu naszego na polu szkolnictwa, to widzimy, że ona nie jest spowodowana naszem lenistwem, czy niechęcią do pracy i do twórczości, ale jakąś niezrozumiałą pychą obecnego pana, a jeszcze tak niedawno niewolnika. „Ale cóż ty nazywasz pychą mojej Ojczyzny?” zapyta mnie kto słowami Żeromskiego. Słowami Żeromskiego odpowiem: „pychą Ojczyzny nazywam żądzę krzywdy, którą ta Ojczyzna nazywa swoją misją”. O tej misji wspomniał p. Minister Staniewicz w odpowiedzi dr. Baranowi na komisji. O tej misji mówi każdy osadnik i każdy strzelec, uzbrojony w karabin, o tej misji mówi każdy, że się tak wyrażę „Kulturtröger”, o tej misji wspomina się zawsze wtedy, gdy się stawia przeszkody „żywemu narodowemu rozpędowi do europejskiego życia”.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SHałuszczyński">Sprawy oświatowe dzielą się na trzy działy: wychowania przedszkolnego, szkolnego wychowania i nauczania i pozaszkolnej oświaty. Te wszystkie trzy działy stanowią jedną życiową całość. Do zrozumienia tej całości doszło dopiero w powojennych czasach nasze pokolenie. Ono to zrozumiało, i tendencję ograniczenia tej całości widzimy w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświaty. Jednakże licząc się z pewnością z wydatkami, jakie musi się łożyć na ten cel, działy wychowania przedszkolnego i pozaszkolnej oświaty schodzą na szary koniec i wstawiono je z zupełnie niezrozumiałych powodów w dziale szkolnictwa powszechnego. Powodem będzie zapewne mały zakres działalności, — gdyż w wychowaniu przedszkolnem mówi się tylko o 2 ochronkach i 69.000 zł. na ten cel wyłożonych, — Zdaje się, że ten zakres działania jest dostrojony do małej kwoty, ona decydowała o tem.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SHałuszczyński">W dziale oświaty pozaszkolnej mamy 316.000. W wyjaśnieniach do tego rozdziału podano, że Ministerstwo tem opłaca swoją pracownię pozaszkolnej oświaty i subwencjonuje odpowiednie oświatowe instytucje. Myślę, że jeszcze i z tego powodu ta sprawa jest umieszczona w szkolnictwie powszechnem, ponieważ Ministerstwo, rozporządzając odpowiednim zastępem nauczycielstwa, chce zaznaczyć swoje zainteresowanie i będzie starało się tę pracę bardziej intensywnie wykonywać. Ja jednak w mojem przemówieniu oddzielę te dwa działy od szkolnictwa powszechnego, dlatego, że między nimi a szkolnictwem jest raczej rozwojowy związek, ale z treści szkolnictwa powszechnego on bynajmniej nie wypływa, Przystępuję zatem do szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SHałuszczyński">Z przedłożonego sprawozdania Ministerstwa można skonstatować, że prace Ministerstwa szły w kierunku reglamentacyjnym. I tutaj takie były wytyczne: sprawa administracji szkolnej, stworzenie jednolitej szkoły, sprawy planu jednolitej szkoły, organizacja szkolnictwa średniego, rozbudowa szkolnictwa zawodowego i kwalifikacja i kształcenie nauczycieli, Uznano, że inne sprawy mogą się rozwijać na podstawie dotychczasowych programów. Wśród spraw szkolnych w kilku miejscach napotykamy na sprawę szkolnictwa mniejszości narodowych. Tu wydano kilka rozporządzeń i w sprawozdaniu czytamy, że „żądania administracji szkolnej na Kresach są nietylko ważne, ale i niezmiernie doniosłe”. Ale rozwiązać tej kwestji nie potrafią ani rozporządzenia, ani utrakwizacja, ani zlewanie średnich zakładów w jeden zakład, ani też tworzenie surogatów szkolnictwa wyższego w formie instytutów ruskich. Jedynym sposobem, który potrafi rozwiązać tę sprawę, jest wykonanie postanowień Konstytucji, a mianowicie art. 95, 96 oraz 109 i 110, a dalej wykonanie tych zobowiązań międzynarodowych, jakie przyjęła na siebie Rzeczpospolita Polska w stosunku do mniejszości narodowych. A temi domaganiami, których nie zaspokoją żadne zarządzenia, są:</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SHałuszczyński">1) szkolnictwo narodowościowe od najniższego przez zawodowe szkoły aż do najwyższego i 2) administracja tem szkolnictwem, od rad szkolnych miejscowych począwszy aż do stworzenia osobnego ministerstwa dla szkolnictwa mniejszościowego, wraz z opieką nad przedszkolnem wychowaniem i pozaszkolną oświatą — w rękach tych mniejszości. Inaczej pustyni dźwiękiem zostaną słowa sprawozdania tego Ministerstwa, że „w okresie sprawozdawczym dążono do uwzględnienia potrzeb szkolnych mniejszości narodowych”.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SHałuszczyński">Na przeszkodzie spełnieniu tego wymagania stoi kresowa ustawa. Na przeszkodę tę powoływał się także p. Minister. Ale jednakowoż, jeżeli to jest przeszkodą, to nic łatwiejszego, jak przyjść z nową ustawą, któraby tę przeszkodę usunęła. Bo wszelka ustawa, która faworyzuje jednych obywateli, która przewiduje 40 podpisów dla t. zw. mniejszości — w tych miejscowościach ona jest właściwie większością — ulegalizowanych, a 20 podpisów nieulegalizowanych dla narodowości polskiej, to jest faworyzowanie jednych obywateli przed innemi, to jest tworzenie obywateli drugiej klasy z jednakowemi obowiązkami, a z różnemi prawami.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SHałuszczyński">Wspominał p. Minister o tem, że w deklaracjach szkolnych nie spotkał się z żadnym protestem, i tylko jedna jakaś sprawa oparła się o Trybunał Administracyjny, ale i to była sprawa polska. Chcę zwrócić uwagę na jedno: wieś to jest zupełnie co innego niż miasto. Wieś ukraińska, kiedy się przekonała z pierwszych deklaracji, że ich celem ma być likwidacja szkolnictwa ukraińskiego, że z deklaracjami nikt się nie liczy, to przestała wnosić protesty. Zresztą, do wnoszenia protestów trzeba zorganizowanego aparatu, większych materjalnych środków, a tego wieś ukraińska nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SHałuszczyński">Następstwem akcji plebiscytowej jest to, że z około 3000 szkół ukraińskich w Galicji Wschodniej — zaznaczam to w odpowiedzi na dzisiejsze przemówienie p. sen. Thullie — zostało w r. 1926/27 już tylko 845, a w r. 1927/28 tylko 690 szkół. Równocześnie na terytorjum wołyńskiego kuratorjum są tylko 4 szkoły ukraińskie, a w poleskiem kuratorjum niema ani jednej, Nie mówię już o lubelskiem, bo tam ustawa kresowa nie ma zastosowania, a tem samem nietylko niema tam ani jednej szkoły ukraińskiej, ale niema utrakwistycznych szkół ani języka ukraińskiego, jako przedmiotu nauczania.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SHałuszczyński">Idąc dalej za mową tych cyfr, mógłbym jeszcze dalej wykazać, jak rosną szkoły polskie na tych samych terenach, i chociaż do tych szkół chodzą także dzieci ukraińskie, to w nich niema nauki języka ukraińskiego jako przedmiotu. Na Polesiu np. takich szkół polskich jest 1003, gdzie nawet języka miejscowego, czy to ukraińskiego, czy białoruskiego, zupełnie się nie wykłada. P. Minister w odpowiedzi posłowi Celewiczowi zaznaczył, że chociaż utrakwizm nie jest bardzo pedagogiczny, ale on jest zmuszony do przeprowadzenia utrakwizmu ze względu na rozbudowę siedmioletniej szkoły. Inaczej koszta tej rozbudowy będą tak wielkie, że szkoła narodowościowa nie mogłaby temu podołać i w takim wypadku szkoła narodowościowa musiałaby się ograniczyć do jednoklasówek. Jak już na komisji powiedziałem, że wiązanie utrakwizmu z rozbudową siedmioletniej szkoły jest tylko zwrotem krasomówczym. Rozbudowa wogóle szkoły powszechnej i szkoły siedmioletniej wymaga tak wielkich kosztów, że ciężarowi temu państwo samo nie podoła, że do pokrycia tego kosztu muszą być powołane organizacje samorządowe, terytorialne, gospodarcze i inne organa życia publicznego. I dlatego pozwalam sobie być tego zdania, że przy szkołach narodowościowych, gdy przy układaniu programu nauczania będziemy mieli na uwadze przygotowanie młodzieży do życia, żeby na tle ogólnoludzkiej oświaty móc prowadzić wychowańców do ich życiowego powołania i zawodu, w następstwie odpowiednio przeprowadzonych psychologicznych badań, na które między innemi zwracał uwagę ś. p. Joteyko, wtedy społeczeństwo zrozumie zadania takiej szkoły, wtenczas organizacje samorządowe i inne będą łożyć na takie szkoły. Inaczej te szkoły nie będą rozbudowane nigdy, To moje zapatrywanie można nazwać czczym frazesem, jak ja nazwałem głuchym dźwiękiem dążenia Ministerstwa. Ale za mojem zapatrywaniem jest jedna racja, że w tym wypadku społeczeństwo danego narodu rozumie, że rozbudowa szkoły idzie po linji jego interesu. Wtedy ustanie wrogi stosunek między szkołą i społeczeństwem, który dzisiaj zaistniał, wtedy położymy kres powtórnemu analfabetyzmowi. Inaczej szkoła będzie tylko obcą instytucją. Na wprowadzenie tej obcej instytucji tyle wysiłków, tyle energji, tyle zaciekłości i walk wewnętrznych, że gdybyśmy tę energję zrachowali razem, to z mniejszą jej ilością przeprowadzimy szkołę narodowościową i ona szybciej będzie rozbudowana.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SHałuszczyński">Chociaż ustawa kresowa obstawiona jest różnemi zastrzeżeniami, ja zwracam uwagę, że np. w Sokalu zebrano więcej jak 150 podpisów za ukraińskim językiem nauczania. W kuratorjum unieważniono kilka podpisów z tych czy innych powodów, wobec czego niema 150 ważnych podpisów i nie może być mowy nietylko o języku ukraińskim nauczania, ale także i o utrakwizacji tego gimnazjum.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SHałuszczyński">Wogóle trzeba powiedzieć, że prace Ministerstwa noszą raczej reglameutacyjny charakter. Ministerstwo wydaje rozporządzenia nieraz bardzo słuszne i ładne, ale wykonawcami tych rozporządzeń są zawsze ludzie. Jeżeli te rozporządzenia są drobnostkowe, jeżeli są za liczne, dają tylko możność wykonawcom dać odczuć zależność i niższość tych, do których mają stosować zarządzenia. Wydawanie tych licznych i drobnostkowych zarządzeń jest wręcz przeciwne zasadzie, która mówi: Pour gouverner mieux, il faudrait gouverner moins.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SHałuszczyński">Istnieje rozporządzenie, że w szkołach ukraińskich i utrakwistycznych na żądanie rodziców mają być wydawane świadectwa w języku ukraińskim. P. Ministrowi może niewiadomo, że dotychczas niema blankietów takich świadectw. Na żądanie rodziców wydano w I półroczu tylko tymczasowe zaświadczenie, Zbliża się koniec II półrocza, a blankietów niema. Jedni rodzice zadawalają się polskiemi świadectwami, bo i u nas są tacy, którzy stoją tu i tam, którzy mają zdrowe myśli a robaczywe serca. Jedną nogą stoją w wolności, a drugą w dybach. My zastrzegamy się, aby nam tego typu obywateli nie karmiono i nie odżywiano. A później p. Minister powie, ponieważ nie wniesiono żadnych protestów, więc ludność jest zadowolona.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SHałuszczyński">W ostatnim czasie wyszło rozporządzenie kuratorjum o tem, że świadectwo dojrzałości, uzyskane w ukraińskich seminarjach, mają zawierać uwagę, że kandydat czy kandydatka jest uzdolniona do nauczania tylko w szkołach ruskich, czy z językiem wykładowym ruskim. To ograniczenie odnosi się tylko do nielicznych prywatnych seminarjów ukraińskich, bo państwowego seminarjum takiego niema ani jednego, tylko są prywatne. Szkół ukraińskich mamy już niewiele, bo tylko 690, liczba ich bardzo zmalała i będzie dalej malała, jeżeli będzie stosowana dalej akcja ograniczeń, jak dotychczas. Do defektów kandydata, po niemiecku można powiedzieć Schönheitsfehler, a mianowicie do wyznania i narodowości kandydata, przychodzi jeszcze stwierdzenie urzędowe jego uzdolnienia tylko do szkoły ruskiej, czy ukraińskiej i rozumie się, każdy Sezam, chociażby najbardziej uprawniony, będzie zamknięty dla niego.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SHałuszczyński">Ministerstwo w jednem rozporządzeniu podaje warunki, kto może być nauczycielem. Bardzo słuszne rozporządzenie, tą sprawą wszyscy się zajmujemy. Ale jeżeli uwzględnić głos Kerschensteinera, który mówi o psychologicznej strukturze wychowawcy i o psychologicznej strukturze nauczyciela, o różnicy między niemi, o potrzebie związania obu struktur w jedną, zrozumiemy, jak ciężko rozwiązać tę sprawę rozporządzeniem. Od nauczyciela i wychowawcy wymagamy wiary w wartość ponadczasowych wartości, w zwycięstwo rozumu nad zmysłowością, Wymagamy od nauczyciela, aby on nietylko wpływał na młodzież rzeczową treścią materjału, aby siłą imponderabilji własnej istoty wpływał na nią. Wtedy asenterowanie młodzieży nie ma żadnego zastosowania. Jeden przykład. W III nauczycielskiem seminarjum we Lwowie jest niejaki p. Kossowski, który naucza języka polskiego. Na 50 kandydatek do matury 19 już na podstawie wypracowania pisemnego nie dopuszcza do matury, nie licząc tych uczennic, które padły w czasie ustnego egzaminu. Gdzie owoce pracy tego pana przez 5 lat? Jak dalekim jest ten wychowawca od ideału Kerschensteinera! Czy może on przeżywać złote chwile razem z młodzieżą, czy nie tamuje on żywego entuzjazmu, kiedy wchodząc do klasy trzaska z całej siły drzwiami, kopie przedmioty, znajdujące się w klasie, aby w ten sposób podnieść swój autorytet. Jego też uczennice uczą się przez 5 lat języka polskiego kosztem innych przedmiotów, by wreszcie po 5 latach przy egzaminie dojrzałości 50% uczenie przepadło.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SHałuszczyński">Święta narodowe polskie, chociażby o charakterze państwowym, z natury rzeczy wśród ludności innej narodowości noszą charakter chłodny, raczej oficjalny. Dlatego też wszelkie sztuczne wywoływanie entuzjazmu nie prowadzi do celu. Chcę wierzyć, że zamiarem najwyższej władzy szkolnej, kiedy przeprowadzano sejmową ustawę o obchodzeniu święta 3 maja, było ograniczyć się do święta zamkniętego w gronie nauczycieli i młodzieży, z krótką jedynie wzmianką o tem święcie. Cóż z tego? Kiedy przyjdzie takie rozporządzenie do kuratorjum lwowskiego, a znajdzie się tam taki p. Sośnicki, który tylko wyszukuje i przemyśliwa nad tem, jakby najbardziej poglądowo dać odczuć hajdamackiemu szczepowi jego niższość i zależność i podlewa je swoim sosem, to w takim razie wypadki takie jak w Stanisławowie, Tarnopolu i Lwowie będą się stale powtarzać i będą doprowadzać do coraz ostrzejszych wybuchów. Czytając opis przemarszu młodzieży ukraińskiej w marcowem święcie, miałem to wrażenie, jakie przeżywało wojsko rzymskie, gdy je prowadzono sub jugum Gaudinum, z tą różnicą, że rzymskiego wojska nie obrzucano wyzwiskami, jak młodzieży ukraińskiej, Kiedy kuratorjum doleje swego sosu i sprawa pójdzie do jakiegoś komitetu wojewódzkiego, czy powiatowego miasta, to wszyscy prześcigają się w tem, jakby ten bezgraniczny entuzjazm uwidocznić. I nie dziw, że wobec argusowego oka władz zgarbiony kręgosłup ukraińskiego nauczyciela i dyrektora nie może się wyprostować. I słyszy się zarzut, że przecież dyrekcja ukraińska zamknęła gimnazjum, że nikt nie zmuszał nikogo do brania udziału w publicznym obchodzie święta. Ale młodzież nie może takiemu treningowi poddawać swoich kręgosłupów. Wszyscy, jak tutaj jesteśmy zebrani, mamy za sobą swoją wiekową tradycję i historję, którą przeżywaliśmy serdecznie w naszej złotej młodości, którą przeżywamy i dzisiaj ilekroć nam zdarzy się sposobność zetknięcia się z dziatwą i młodzieżą. Jedni mają swoich Mahabeuszów, drudzy Wilhelmów Tellów, inni Rejtanów, tak samo naród polski i ukraiński mają ich także. A ze wszystkich tych postaci odzywa się wiecznie świeży, wiecznie młody, wiecznie entuzjazmujący głos: na tem miejscu stoję i nie mogę inaczej. Dźwięk tego nieśmiertelnego głosu z duchowych głębin naszych jest tak samo istotny i obowiązujący dla dziecka, jak i dla starca rad grobem. Jeżeli ten głos jest przeżyty, t. j. wychodzi z głębokiego wewnętrznego przekonania, musi być uszanowany przez wszystkich, przez przeciwników i wrogów. I jeżeli już podchodzić z karą, to nie do młodzieży, ale do tych wszystkich, którzy do najbardziej niewinnych rozporządzeń podlewają swój zatruty sos, ażeby potem móc święcić orgje, gdy młodzież odruchowo zaprotestuje, ażeby móc uprawiać „selekcję”, jak to wyraził się jeden wysoki szkolny dostojnik nie tutaj, ale we Lwowie, gdy o tych sprawach z nim musiałem prowadzić rozmowy.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SHałuszczyński">Dlatego musimy od Ministerstwa domagać się, ażeby ono wydało jasny i zrozumiały zakaz wciągania młodzieży ukraińskich szkół do udziału we wszystkich wojskowych i obywatelskich świętach, a równocześnie pouczyć p. Sośnickiego, który kiedyś w młodości swojej był bardzo postępowy, a potem był powolnem narzędziem Narodowej Demokracji, kiedy była u władzy, a dziś jest powolnem narzędziem pomajowego Rządu, — ażeby on tego nie robił, bo słyszymy, że nawet w dodatkowych rozporządzeniach wymaga, ażeby w czasie świąt t. zw. wychowania fizycznego wprowadzić śpiewki legjonowe, i tym sposobem wywoływać zupełnie niepotrzebny ferment.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SHałuszczyński">Przejdę teraz do sprawy szkolnictwa prywatnego. Ograniczę się z braku czasu do kilku słów tylko. Wspomniałem na Komisji Budżetowej, że wizytatorowie nie chcą wizytować ukraińskich szkół, gdzie nauka odbywa się po południu. Szkolnictwo prywatne, z taką ofiarnością naszego społeczeństwa prowadzone, nie jest w stanie zaraz uzyskać potrzebnych lokali. Wspomniałem o ukraiński em seminarjum nauczycielskiem we Lwowie. Wtedy nawet z pewnem zdziwieniem wyraził się p. Minister, czy to jest możliwe. A w rzeczywistości Ministerstwo zatwierdziło wniosek kuratorjum o odmówienie koncesji z powodu braków. Ja jestem zdania, że jeżeli jest życzliwe oko i życzliwa opieka władzy, to wszelkie braki w miarę polepszania się warunków można usunąć. I władza jest nie po to, aby wynajdywać braki i wyciągać z tego konsekwencje, tylko jeżeli władza widzi, że się prowadzi praca istotna, praca głęboka, serdeczna, bezpośrednia, powinna tej pracy wymagać.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SHałuszczyński">Wspomnę krótko o przeprowadzaniu egzaminów dojrzałości w prywatnych gimnazjach. Ubiegłego roku w gimnazjum w Rohatynie rokicińskim na egzaminie ściął się jeden uczeń. Zaraz p. wizytator przyjechał i wyraził swe niezadowolenie i powiedział, że tak nie może być. A w roku bieżącym wydano nakaz delegatowi, że ma przeprowadzić ostrą klasyfikację i 50% uczni padło przy egzaminie dojrzałości. To samo stało się, jak słyszałem, w Jaworowie i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SHałuszczyński">Wprowadziłbym w podziw Wysoką Izbę, gdybym roztoczył obraz, jakiemi ofiarami społeczeństwo ukraińskie te szkoły dźwiga, nie korzystając rozumie się z żadnej pomocy, z żadnych subwencyj. Dziś odmawia się tym szkołom prawa publiczności i tym sposobem pozbawia się rodziców zwrotu opłat szkolnych, jakie są wyznaczone w sumie 2.855.000 — właśnie dla szkół prywatnych. Na pomoc i opiekę polskiej uczącej się młodzieży od najniższych szkół do najwyższych preliminowano 2,5 miljona. Nie będę cyfr przytaczał, bo one są w budżecie przedstawione. Mówię o sumie 2,5 miljona, nie powiem, żeby to było dużo. Ale należy pamiętać, że z tej sumy korzysta tylko polska młodzież.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#SHałuszczyński">O sprawie uniwersytetu ukraińskiego, nie będę mówił. Chcę tylko wspomnieć o nostryfikacji, którą potrzeba uregulować. Dwa lata czekać na nostryfikację nie można. Proszę zważyć, że kandydaci, którzy mają 30 lat, muszą dwa lata czekać na nostryfikację. P. dziekan Zalewski prostuje to, co powiedziano dotychczas o nostryfikacji i zaprzecza temu, jakoby przy nostryfikacji egzaminów robiono trudności. Na dostateczne przygotowanie kandydatów wykazuje uwaga na dyplomach, że oni nie mogą być zajęci w tych państwach, w których składali egzamin. Taka klauzula oznacza tylko, że państwo zastrzega się przeciw napływowi obcokrajowców, a nie oznacza kwalifikacji kandydata. Żadne państwo nie będzie przyjmowało obcych pracowników u siebie, jeżeli ma swoich dość. Ale znam wypadek, gdy jeden kandydat zgłosił się ze złożonym egzaminem z odznaczeniem i p. dziekan powiedział „dla pana to będzie zabawką, jeżeli pan powtórzy te egzaminy”, Zwracam jeszcze uwagę na sprawę wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Na ten cel przeznaczono 10 miljonów. Krytykę odkładam do późniejszego czasu, może do jesieni, ale muszę pomimo to zwrócić uwagę na nierównomierne traktowanie ukraińskiego harcerstwa z harcerstwem Polskiem. W przysposobieniu wojskowem młodzież polska może ćwiczyć z karabinami, a ćwiczenia młodzieży ukraińskiej z pałkami i toporami uważa się za antypaństwowe wystąpienia, „Piast”, t. j. ukraiński skauting rozwiązano w Równem za zjazd w Aleksandrii, miasteczku w pow. rówieńskim. Ukraińskie „Sokoły”, „Łuhy” są rozwiązywane w wielu powiatach. A tymczasem „Strzelec” teroryzuje ukraińską ludność. W Nestorowcach i Biłkowcach pow. Zborowskiego doszło do krwawych starć między członkami „Strzelca” a spokojną ludnością ukraińską. W pow. pod. podhajeckim członkowie Strzelca wdzierają się do czytelń, udaremniając spokojną pracę oświatową. My na miejscu przeżywamy tę dysproporcję. Panowie — z daleka tego zupełnie nie odczuwają.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SHałuszczyński">Życie kulturalne wymaga także odpowiedniej opieki dla pracy naukowej. Polska praca naukowa chociaż nie wysoką sumą, ale w każdym razie jest dotowana; tworzą się placówki nauki polskiej zagranicą. Tymczasem w sprawie urlopów płatnych dla ukraińskich nauczycieli w naukowych celach, chociaż załatwionej, jak oświadcza p. Minister, trzeba było specjalnie interwenjować.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#SHałuszczyński">Sprawa sztuki należy także do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Sztuka jest tą dziedziną, w której może najlepiej ujawnia się samowyrazistość narodu. Nie wiem, czy dobrze oddałem tutaj znaczenie angielskiego słowa „self expression”.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#SHałuszczyński">Do czego dochodzi opieka nad sztuką i twórczością ukraińską, pokażą następujące fakty, którym poprostu trudno dać wiarę, a przecież są prawdziwe. Od pewnego czasu policyjna cenzura otacza nadzwyczajną opieką nawet literackie utwory ukraińskiego piśmiennictwa. Dobrze znaną jest cenzura stosowana do prasy politycznej wogóle, a ukraińskiej w szczególności. Ale w wypadkach, o których wspominam, padają ofiarą utwory literackie nietylko obecnie żyjących pisarzy, lecz i dawniejszych. Analfabetyzm czynownictwa przechodzi wszelkie pojęcie, a jak wiadomo z jego tępotą i głupotą walka jest poprostu beznadziejna.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#SHałuszczyński">W Monitorze Polskim z dn. 31 Iipca 1925 r. w nr. 175 ogłoszono, że wiersze Bohdana Lepkiego, obecnego profesora Uniwersytetu Krakowskiego, zebrane w wydawnictwie „Ukr. Nakładni”, uległy konfiskacie. Wiersze owe, jako owoc dwudziestoletniej pracy poetyckiej, wydano w jednym wielkim tomie. Ażeby nie wywołać wrażenia, że słowa dalsze są tylko moim osobistym poglądem, pozwolę sobie zacytować krytyczne odezwanie Juljusza Kaden-Bandrowskiego, pomieszczone w Głosie Prawdy z 10 października 1927 r. „Owe wiersze opatrzone krytycznemi uwagami i rzeczową charakterystyką Lepkiego przez Wasyla Wernywolę, zakończone pięknem posłowiem samego poety, przyszły do Polski. Przeczytaliśmy piękne „Pisania” Łepkiego od początku do końca. Są to liryki o wybitnie ukraińskiej melodji, pełne wdzięku, czaru i arcysubtelnej miękkości słowa. W tych lirykach niema ani jednego słowa przeciw Polsce”. I kończy autor: „Od kogoż zależy uchylenie tej konfiskaty, bardziej żałosnej niż śmiesznej”. Tyle Juljusz Kaden-Bandrowski.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#SHałuszczyński">Jeszcze jeden wypadek z wielu innych. Policja skonfiskowała i przeprowadziła przez prokuraturę konfiskatę powieści Oleksandra Konyśkiego p. t. „W hostiach dobre, w doma lepsze”. O. Konyśki jest przedstawicielem naszego ukrainofilskiego ruchu w drugiej połowie XIX stulecia. Zmarł na długo przed wojną. Powieść nazwana historyczną, w rzeczywistości należy do słabszych utworów wspomnianego autora, W powieści tej odmalowane są rusyfikacyjne dążenia carskiej Rosji na terenie Chełmszczyzny. Wszędzie, gdzie tylko trafia się do tego sposobność, autor bierze w obronę i Polaków przed rusyfikacją. W rzeczywistości powieść można nazwać polonofilską. W jednym jednak, czy dwóch miejscach zwraca się autor do Polaków galicyjskich i wytyka im, że oni w Galicji postępują tak jak Moskale z Polakami w Królestwie. Widać, że tych kilka uwag spokojnych i rzeczowych powieści, wydanej przed 40 laty w czasopiśmie ukraińskiem „Zorja”, które wychodziło we Lwowie, a następnie w osobnej odbitce, tak zaniepokoiły teraz policyjne organa, że nowe wydanie tej powieści przez „Ukraińską Nakładnię” dzięki policyjnemu analfabetyzmowi uległo konfiskacie.</u>
+ <u xml:id="u-12.27" who="#SHałuszczyński">O innych faktach zamilczę, gdyż czasu nie starczyłoby mi, ażeby je wszystkie podać do wiadomości Wysokiej Izby. Chcę zwrócić uwagę tylko na to. ile to materjalnej szkody poniosło towarzystwo „Proświta” z powodu niczem nieusprawiedliwionych konfiskat, a poniosło dlatego, że wymienione utwory zakupiło w „Ukraińskiej Nakładni” w większej ilości. Nie od rzeczy będzie podać do wiadomości Wysokiej Izby, jak bez ceremonji administracyjna cenzura obchodzi się naprzykład z utworami poety takiej miary, jak Franko. Mam zanotowanych kilka wypadków, ostatni zdarzył się w Kowlu, gdzie administracja nie pozwala na koncertowych występach deklamować jednego z najpiękniejszych utworów Franki, a mianowicie jego prologu do poematu „Mojsej”. Inkryminowane miejsce, które podlega takiej osobliwej opiece cenzury podam tutaj w oryginale, ażeby Wysoka Izba nabrała przekonania, że nawet utwory wysoce artystyczne podpadają traktowaniu narówni z artykułami politycznemi. W prologu mamy do czynienia z poetycką ekstazą autora. Poeta widzi swój naród rozbity i prawie w beznadziejnem położeniu, ale nie traci nadziei i przepowiada, że Prijde czas i ty ohnystym wydom zasiadesz u narodiw wolnych koli, trusnesz Kawkaz, wpereżeszsia Bestkydom pokotysz Czornym Morem homin woli i hlanesz jak choziain domowytyj po swoij chati i po swoim poli.</u>
+ <u xml:id="u-12.28" who="#SHałuszczyński">Jeżeli w tych słowach jest cośkolwiek takiego, co podlegałoby konfiskacie, to jestem gotów przyłączyć mój głos do tego.</u>
+ <u xml:id="u-12.29" who="#SHałuszczyński">Przechodząc do spraw oświaty pozaszkolnej, trzeba stwierdzić, że tutaj daje się odczuwać nadzwyczajny brak dokładnego oznaczenia kompetencji Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Na to niedomaganie, które bardzo odczuwa ukraińska pozaszkolna oświata, zwróciłem uwagę na komisji. Widać to niedomaganie także i w projekcie ustawy o ustroju szkolnictwa, wydanem przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w art. 14 i 15, gdzie omawia się stanowisko oświaty pozaszkolnej. Dotychczasowe krytyczne głosy wykazują luki tego projektu i niedopowiedzenia. Przedewszystkiem muszę zwrócić uwagę na artykuł Aleks, Patkowskiego w 5–6 zeszycie Polskiej Oświaty Pozaszkolnej w r. 1927 pod tyt. „Oświata pozaszkolna jako zagadnienie polityki państwowej”. Cóż dopiero mówić o tem, aby to stanowisko oświaty pozaszkolnej znalazło należytą ocenę i traktowanie ze strony politycznej administracji. Rozdział kompetencji między jedną władzą a drugą doprowadza do tego, że dziś nie wiemy od kogo zależy pozwolenie na prowadzenie pewnych działów oświaty pozaszkolnej np. kursów dla analfabetów, niewiadomo kto ma dawać pozwolenie. Wytyczne Ministerstwa W. R. i O. P. wskazują, że inspektor szkolny odpowiada za całość wychowania szkolnego w swoim okręgu. Inspektorowie tłumaczą to sobie w ten sposób, że oni mają narzucać szablon w sprawach oświaty pozaszkolnej, podczas gdy powinni iść tylko na rękę oświatowym instytucjom. Jeżeli ktoś się interesuje tą sprawą, to wie, że ta sprawa w świecie oświatowym jest dopiero roztrząsana. A między inspektorami szkolnymi nie wiem czy 1% jest kwalifikowanych do tego, żeby prowadzić oświatę pozaszkolną. Niejasność kompetencji 2 władz, stwarza nieporozumienia i oczywiście hamuje oświatę pozaszkolną.</u>
+ <u xml:id="u-12.30" who="#SHałuszczyński">Nie będę temi sprawami długo panów zajmował, chcę tylko zwrócić uwagę na jedną sprawę, będącą w związku z oświatą i nakreślę bardzo ciekawy obraz właśnie takiej pracy oświatowej. Polityczna administracja traktuje pracę oświatową jako polityczną. E. Nowicki w artykule „Zagadnienia życia politycznego w pracy oświatowej” (zesz. 4 P. O. P. z r. 1927) podaje dokładnie przegląd tego pytania, nazywając je „kwestją drażliwą, wstydliwie obchodzoną i przemilczaną przez oświatowców, bez różnicy kierunku, z ogromną szkodą dla samej pracy oświatowej”.</u>
+ <u xml:id="u-12.31" who="#SHałuszczyński">Do jakich śmieszności można dojść pod tym względem, przytoczę tutaj słowa wspomnianego E. Nowickiego:</u>
+ <u xml:id="u-12.32" who="#SHałuszczyński">„Sam byłem świadkiem takiego wykładu, mówiąc nawiasem, prowadzonego przez jednego z najlepszych prelegentów i pracowników oświatowych, który charakteryzując liberalizm naszej Konstytucji, opowiadał o nietykalności mieszkania, tajemnicy listów, wolności osobistej i t. p., w czasie, kiedy doświadczenia współczesne zadawały najoczywistszy kłam tym wszystkim postanowieniom Konstytucji, a biedny, prostym rozumem myślący słuchacz drapał się zapewne mocno w głowę nie mogąc zgadnąć, dlaczego ta Konstytucja pisze tak pięknie, a wykonanie odbywa się często naodwrót.</u>
+ <u xml:id="u-12.33" who="#SHałuszczyński">Wykład był bezwątpienia apolityczny, żadną dygresją nie zaczepia tematów polityki aktualnej. Wątpić jednak należy, czy ten „apolityczny” wykład nauczył obywatela szacunku dla pięknej Konstytucji krajowej i pomógł mu w znalezieniu drogi, na którejby potrafił dążyć do jej przestrzegania; obawiać się raczej można, że go w zupełności odstręczył od tego paskudztwa, co się nazywa żydem politycznem, czy obywatelskiem i że go nauczył lekceważyć postanowienia Konstytucji, której wykonanie tak często bywa niezgodne z autentycznym jej tekstem.</u>
+ <u xml:id="u-12.34" who="#SHałuszczyński">Stojąc na gruncie pryncypialnej apolityczności, nie można oczywiście robić prelegentowi żadnego zarzutu, że objaśniał odpowiedni rozdział Konstytucji według jej autentycznego tekstu i nie wdawał się w rozważanie, jak rozmaicie tekst ten bywa w praktyce politycznego życia odmieniany, przekręcany i gwałcony. Kiedy jednakże ocenić zechcemy wartość takiego wykładu z punktu widzenia korzyści obywatelsko-wychowawczych, będziemy musieli polens volens przyznać, że mija się on z tym celem, nie wprowadza słuchacza in medias res jego obywatelskich zainteresowań. Być może, że pięknie opracowany wykład nauczył go o Konstytucji tego, czego dotąd nie wiedział, ale napewno nie pomógł mu wyjaśnić sobie, dlaczego interpretacja i stosowanie Konstytucji w praktyce jest tak często odmienne od brzmienia jej tekstu i jak to zrobić należy, by do wykrzywiania konstytucyjnych postanowień nie dopuścić.</u>
+ <u xml:id="u-12.35" who="#SHałuszczyński">I zupełnie słusznie dowodzi autor, że „wszędzie zagadnienia natury politycznej stanowić będą integralną część programu pracy oświatowej, którą realizować ona musi w taki czy inny sposób, jeżeli program jej tak zdefiniowany ma posiadać wogóle sens jakiś i rację istnienia”.</u>
+ <u xml:id="u-12.36" who="#SHałuszczyński">Prawie, że do każdego z tych pytań można podchodzić z różnego stanowiska i rozważanie tych kwestji może odbywać się w atmosferze większej lub mniejszej namiętności. Przyznaję zupełną słuszność następującemu określeniu, że „działacz oświatowy będzie tem bliższy ideału, im mniej jest zdogmatyzowany, tem dalszy, im bardziej przywiązany do doktryny. Oświatowiec winien być człowiekiem całkowicie opanowanym, nie patrzeć na świat pod kątem namiętności politycznych, zachować stosunek służenia do elementu, z którym pracuje, uważać jednostkę ludzką za cel sam w sobie”. Ale takiego opanowania siebie można domagać się tylko w zdrowych stosunkach, gdy ten, który domaga się, sam stoi na wysokości zadania. W przeciwnym wypadku przypominają się słowa Pestalozziego o tem, jak to dopuszczamy do jego, aby wszędzie krzewił się chwast, a potem postępujemy jak dzikie krwiożercze zwierzęta, starając się zaprowadzić porządek.</u>
+ <u xml:id="u-12.37" who="#SHałuszczyński">W ostatnich czasach mamy do zanotowania zawieszenie działalności trzech powiatowych „Proswit” w Kowlu, Dubnie i Równem. Motywy, jakie podaje starosta w Kowlu, są tego rodzaju, że wystarczyłoby kategoryczne zażądanie usprawiedliwienia, żądanie usunięcia nieprawidłowości, ewentualnie zagrożenie zawieszenia działaIności na wypadek stwierdzonego powtórzenia się, albo niezastosowania się do udzielonych wskazówek. Bo Wysoka Izba musi to przyjąć do wiadomości, że tutaj nie chodzi tylko o trzy „Proświty”. Wraz z niemi zamknięto ponad 300 oświatowych placówek, rozrzuconych w tych trzech powiatach, 300 bibljotek, 300 ognisk, z których rozchodziła się praca oświatowa przy pomocy chórów i amatorskich zespołów dramatycznych. Wszystko to przestało istnieć za jednem pociągnięciem pióra politycznej administracji. Panowie starostowie i ich naczelna władza, p. wojewoda wołyński powinni być pociągnięci do najostrzejszej odpowiedzialności za ten nieuzasadniony i tak szkodliwy w swoich następstwach krok.</u>
+ <u xml:id="u-12.38" who="#SHałuszczyński">Obecnie województwo stara się narzucić ukraińskiej ludności Wołynia swój statut oświatowego towarzystwa. Dają się słyszeć pogróżki, że na wypadek, gdyby ten statut nie był przyjęty, nastąpi rozwiązanie i reszty Proswit na Wołyniu. Czy to ma być droga, wiodąca do celu? Muszę stwierdzić stanowczo, że taki sposób postępowania sprzeciwia się zupełnie nowoczesnemu rozumieniu oświaty pozaszkolnej. Zresztą do takiego kroku władz w obecnych stosunkach społeczeństwo odnosi się jak do danajskiego podarunku. „Dziwnem się wyda, co powiem: Nie pragnę ja nawet waszej oświaty dla tych ciemnych wioszczyzn. Niech już ludzie lepiej żyją jak żyli. Przynajmniej sobą zostaną”. Są to słowa, które powiedział stryj Michał do Piotra Rozłuckiego. Analogja zdaje się zrozumiała. Nie tylko pod tym względem ukraińskie stowarzyszenia oświatowe przechodzą ciernistą drogę swego istnienia. Na niepokonane przeszkody natrafia np. dążenie do przeprowadzenia pewnej jednolitości w organizacji oświatowej wśród ludności Galicji i na Wołyniu, Polesiu i Chełmszczyźnie z Podlasiem, ale i to jest sprawa polityczna, że ten sam naród, o tym samym języku, o tej samej tradycji, chce wziąć ideę twórczości własnej.</u>
+ <u xml:id="u-12.39" who="#SHałuszczyński">Przed kilkoma dniami padły z jednego wysokiego miejsca słowa, że „cierpliwość ma swoje granice”. Te słowa nagrodzono rzęsistemi oklaskami tych, którzy w obecnych stosunkach mają zupełną swobodę wypowiadania takich słów, ale co powiedzieć o tych, których cierpliwość już dawno przeszła granice, którzy znaleźli się już w stanie odrętwienia, z którego zdaje się tylko jedno wyjście, wyjście rozpaczy i szału. Ale zdrowy naród wyjdzie zwycięsko z tego nastroju rozpaczy i szału i weźmie żelazną ręką ster własnego życia, jako całości, bo każdy chce swemu Bogu służyć po swojemu. A według słów Weraera Jansona, kto chce służyć Bogu, musi rozpocząć od służby ojczyźnie. I pod tym względem niema granic ofiarności, a zyskują tylko ci, którzy ofiarują się.</u>
+ <u xml:id="u-12.40" who="#SHałuszczyński">W przeciągu ostatnich lat starostwa zawiesiły kilkadziesiąt czytelń „Proswity” za ich rzekomą polityczną działalność. Wystarczy tylko nadmienić, że czytelnię w Iskaniu starostwo w Przemyślu rozwiązało za to, że wydział czytelni odstąpił swój lokal na przedwyborcze zgromadzenie dla „18”, A cóż powiedzieć o tem, że B. B. używał na swe zgromadzenia sali szkolnej?</u>
+ <u xml:id="u-12.41" who="#SHałuszczyński">Dla celów kulturalnych w małych ośrodkach służy mały kirowy aparat marki „Pathe Baby”. Polityczna administracja stawia i tym aparatom przeszkody. Starostwo w Zbarażu żąda kwalifikowanego operatora, zamkniętego miejsca dla aparatu, a nawet nie zezwala na wykłady przy pomocy tego aparatu w miejscowościach, gdzie istnieje kino jako przedsiębiorstwo. To są fakty dla nikogo niezrozumiałe.</u>
+ <u xml:id="u-12.42" who="#SHałuszczyński">Zespoły dramatyczne w pow. śniatyńskim nie mogą dawać amatorskich przedstawień bo p. komendant policji państwowej tego sobie nie życzy.</u>
+ <u xml:id="u-12.43" who="#SHałuszczyński">Starostwo w Samborze nie daje zezwolenia na urządzenie w czytelni „Proswity” przedstawienia „Swatania na Honczariwci”, ponieważ — cytuję tutaj słowa zarządzenia starosty — „przeprowadzone dochodzenia wykazały, że przez urządzenie tego przedstawienia spokój i porządek publiczny. byłby zakłócony”. Gdy prezesa filji „Proswity” dra Roguckiego pytałem czy wniósł rekurs przeciw temu orzeczeniu, odpowiedział, że poprostu czasu nie starczyłoby na pisanie rekursów, które i tak, o ile są rozstrzygnięte, przychodzą po niewczasie. I tak bez końca.</u>
+ <u xml:id="u-12.44" who="#SHałuszczyński">Odpowiednie materjały będziemy przedkładać władzom celem wglądnięcia w te anormalne stosunki. Równocześnie dokładać będziemy wszystkich sił, aby bronić prawu do własnej kultury i oświaty, bo uważamy to nasze prawo za tak samo istotne, jak istotnem jest prawo do korzystania z powietrza i ciepła słonecznego. Zaspakajanie potrzeb pod tym względem jest dla nas nietylko równoznaczne z potrzebą jedzenia i picia dla podtrzymania zdrowia organizmu, ale jeszcze ważniejsze.</u>
+ <u xml:id="u-12.45" who="#SHałuszczyński">Wyznaczony dla mnie czas dobiega końca i muszę kończyć moje wywody.</u>
+ <u xml:id="u-12.46" who="#SHałuszczyński">Już sam sposób traktowania kulturalno-oświatowych spraw ukraińskiego narodu, jako „pretensji”, jako czegoś w rodzaju „darów łaski” — wskazuje na zupełnie nienaturalny stan, a nawet na chorobliwy stan. Obydwie strony, a mianowicie Rząd i my, jako obywatele wychodzimy z wręcz przeciwnego założenia. Dla pierwszej strony istnieje tylko oderwane pojęcie „państwa”. To abstractum uważa się za coś tak wysokiego, że wobec niego interesy, żywotne sprawy żywych łudzi muszą ustąpić na bok. A mnie się zdaje, że tak nie można stawiać kwestji w jednolitem państwie pod względem narodowościowym. Gdyż i w takim wypadku raczej słuszność musimy przyznać słowom wybitnego pedagoga Hugona Gaudyga, że „państwo nie jest celem samo w sobie, państwo i kulturalny zespół oceniamy odpowiednio do tego, o ile one umożliwiają wartościowe istnienie pojedynczym członkom narodowego zespołu”. Są tacy, jak Jakób Burkhardt, którzy utrzymują, że państwo jest absolutnem złem. To pojęcie absolutnego zła stosują do każdego upozorowanego państwowego ustroju, jeżeli w nim tłumi się swobodę osobistego rozwoju, gdzie na miejsce sprawiedliwości postawiono swawolę indywidualnego łub zbiorowego (kolektywnego) despotyzmu, gdzie wyżej się stawia cmentarny spokój brutalnego gwałtu nad współzawodnictwo religijnych, naukowych, społecznych, gospodarczych przekonań. Im bardziej bezwzględnie i bardziej szeroko zatacza swój wpływ i władzę konkretne państwo na wszelkie dziedziny narodowej wspólnoty, tem nastręcza na silniejszy opór w zdrowym narodzie przeciwko sobie.</u>
+ <u xml:id="u-12.47" who="#SHałuszczyński">I dziś, jeżeli jest mowa o państwie jednolitem pod względem narodowościowym, to tylko „ongi wystarczały ogólne uczucia patrjotyczne i tradycje lojalności wobec państwa, by wbrew siłom odśrodkowym podtrzymywać jedność górującą”. W dzisiejszych stosunkach „nie pozostaje nic innego — mówi drugi pedagog W. Forster, — jak wyrzec się dawnego abstrakcyjnego entuzjazmu dla idei państwowej, a natomiast konkretne stosunki między poszczególnemi grupami ludzi uszlachetniać i utrwalać za pomocą nowej etyki państwowego współżycia”. Tak się ma sprawa w państwie narodowościowo jednolitem, O ileż bardziej skomplikowana jest sytuacja w takiem państwie, gdzie obok siebie znajdują się różne narody i każdy z nich chociażby najmniejszy ma zupełne prawo żądać i domagać się tego, aby nie traktowano go jako „quantile negligeable”. I to bez względu na to, czy rząd ocenia zachowanie się tych narodów, jako lojalne ozy nielojalne. Dlatego też i my, wysłańcy swego narodu, musimy żądać od przedstawicieli Rządu, ażeby nad ich subjektywizmem zatriumfowało dążenie do objektywności pod każdym względem i na każdem polu.</u>
+ <u xml:id="u-12.48" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-12.49" who="#SHałuszczyński">My mieliśmy sposobność wyrazić dokładnie nasze aspiracje polityczne, jako narodu dojrzałego. I mimo naszego prawno-państwowego stanowiska z zupełną śmiałością i podniesionem czołem musimy domagać się, aby nas traktowano jako wolnych obywateli, a nie tresowano nas na poddanych, aby traktowano nas „jako moralne istoty, a nie jak psy obite”. Te ostatnie słowa należą także do Forstera, dla którego naród polski i pedagogika polska „jest z podziwem”, jak to można przekonać się z artykułów prasy o tym wybitnym pedagogu. W „Tęczy” (Nr. 20 z 19 maja b. r.) czytamy artykuł o istocie poglądów polityczno-wychowawczych Forstera. „Nic też bardziej niebezpiecznego — mówi autor artykułu — jak stosowanie podwójnej moralności w życiu politycznem, skutki bowiem takiego postępowania mszczą się na całym narodzie, a państwo pchają na bezdroża”. Znamienne i to, że autor artykułu użył jako motto do niego słowa Gladstona: „Co jest fałszywe moralnie, to nie może być słusznem politycznie”, A tymczasem w postępowaniu Rządu względem narodu ukraińskiego wszędzie spotykamy stosowanie podwójnej moralności. I chociaż my, posłowie i senatorowie ukraińscy, występujemy tutaj w małej liczbie, i z naszym głosem można się nie liczyć, to my sami jednak jesteśmy przekonani, że suwerenność ustawodawczych ciał, do których należymy, spływa na nas w tej samej ilości i wielkości co i na tych, którzy są przy władzy, i że na terytorja, które zamieszkuje nasz naród, rząd musi łożyć to samo, co łoży na polskie ziemie i to nie łożyć jak na Kresy, gdzie trzeba podtrzymywać polską mniejszość, lecz w tym celu, żeby osłabiać tubylczą większość.</u>
+ <u xml:id="u-12.50" who="#SHałuszczyński">Stanowisko naszego klubu do przedłożonego budżetu jest negatywne. Budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powinien stać na pierwszem miejscu, potem powinny iść budżety tych ministerstw, które dbają o podniesienie dobrobytu obywateli, dobrobytu ludności, a na samym końcu powinien znajdować się budżet spraw wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.51" who="#SHałuszczyński">Drugim powodem naszego negatywnego stanowiska będzie ta okoliczność, że w budżecie nie są uwzględnione potrzeby narodu ukraińskiego i innych mniejszości. Ten drugi powód ściśle łączy się z trzecim, a tym jest cała oświata i szkolna polityka Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-12.52" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów! Konwent Senjorów powziął niezmiernie mądrą uchwałę, kontyngentując czas przemówień. Zwracam uwagę, że do głosu zapisanych jest jeszcze 22 panów senatorów, wszyscy generalni mówcy wszystkich klubów, prócz jednego, już się wypowiedzieli i bardzo proszę wszystkich Panów Senatorów, żeby mieli na względzie, że teraz każdy z mówców odbiera już czas swoim kolegom z tego samego klubu. Dlatego proszę, żeby Panowie byli łaskawi streszczać się. Głos ma s. Średniawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SŚredniawski">Wysoki Senacie! Stoimy wobec budżetu, uchwalonego przez Sejm na rok 1928/29. Budżet ten jest większy o 500 miljonów od zeszłorocznego. Podatki już obecnie są bardzo wysokie, bardzo ciężkie, szczególnie uciążliwy jest podatek obrotowy dla handlu i przemysłu oraz rzemiosła, należy więc dążyć nie do powiększania, ale raczej do zniżenia tego podatku. Dlaczego przestrasza nas ten powiększony budżet? Rząd zapowiada zaprowadzenie nowych podatków, które zostały już w Sejmie odrzuconej, lecz mają być znowu przedłożone. Podatki te będą wielkim ciężarem dla wsi i rolnictwa, któremu zdaniem prasy sanacyjnej jest bardzo dobrze, coraz lepiej i które jakoby podatków żadnych nie płaci. To jest przedewszystkiem nieprawda. My żyjemy na wsi i widzimy, że na wsi jest bieda, a nawet nędza. W pobliżu większych miast jest trochę lepiej, w pobliżu ośrodków przemysłowych również, lecz na wsi, położonej na głębokiej prowincji, jest bardzo wielka nędza. Rok 1926 był nieurodzajny. Mówię tu przedewszystkiem o Małopolsce, bo te stosunki znam bardzo dobrze. W r. 1926 był nieurodzaj, w r. 1927 chociaż chybiła ozimina, ale urodziły się ziemniaki i było trochę lepiej. Ale zarobków żadnych nie było i niema. Otóż przedstawmy sobie, że ogromna masa ludności rolniczej i małorolnej, to są drobni rolnicy od półtora morga do 5 morgów. Tych jest największa ilość. Taki rolnik ma na utrzymaniu przeciętnie od 4 do 8 osób, więc nie może wyżywić rodziny ze swojej własnej roli, szuka zarobków i nie może ich znaleźć. Wskutek tego położenie jego jest bardzo złe, wieś się zadłuża na wszystkie strony. Ponadto muszę dodać, że rolnictwo nie zdążyło jeszcze należycie odbudować się po wojnie. Po wielkiej wojnie przyszła wojna ukraińska, po tem wojna z bolszewikami i każdy wie, a przynajmniej ten, kto widział te rzeczy, że wojna głównie niszczy rolnictwo. Ona żeruje na rolnictwie, zniszczyła ziemię, budynki, zabrała inwentarz, zabrała wszystkie zapasy, całe zbiory, a ludność musiała uciekać. Po powrocie zastała pustkę i musiała zaczynać od nowa. A jeszcze dodam, że po wojnie przyszły kontyngenty, przyszły ceny maksymalne, przyszedł ciężki zakaz wywozu zagranicę produktów rolnych i t. d. Otóż to znowu krzywdziło rolnictwo i dopiero od sierpnia r. 1925 te zakazy zostały zniesione. Zbyt mało czasu upłynęło, aby rolnictwo mogło się dorobić. Nie płaciło dużych podatków, ale połowa pracy rolnika szła za pół darmo na korzyść całego społeczeństwa, bo wskutek zakazów i ograniczeń wszystko co on produkował było o połowę tańsze niż na całym świecie, zaś to co sam kupował było o połowę droższe. Piszą, że obecnie produkty rolne zrównały się w cenie z produktami przemysłowemi. To słyszy się nawet z tej trybuny. Dla porównania podam Panom ceny zboża. Istotnie, ceny zboża są dzisiaj wysokie, ale głównie większa własność i ziemianie na tem zyskują, Małorolny wprawdzie także produkuje zboże, ale on tego zboża nie sprzedaje, tylko zużywa do wyżywienia swojej rodziny i jeszcze najczęściej musi dokupić. Ci małorolni mają bydło, cielę, owcę, świnię, hodowla to było zwykłe zajęcie małego rolnictwa, bo oni głównie zajmowali się hodowlą świń, sprzedawali nabiał i jaja. Bydło zaledwie obecnie dochodzi do ceny przedwojennej. Mam sprawozdanie z targu krakowskiego z 18 maja 1928 r. Za krowę płacono przed wojną średnio po koronie za 1 kg, żywej wagi, teraz 1,13 do 1,90 za kilo żywej wagi; za woły 84 do 1,72; za jałówki 1,28 do 1,82. Za świnie pierwszej klasy 1,85, drugiej klasy 1,75, trzeciej klasy 1,65. Przed wojną płacono za świnie nawet po 2,20 do 2,50. A trzeba wiedzieć, że obecnie to jest sezon, kiedy bydło jest najdroższe. Są to daleko niższe ceny niż przed wojną. Szczególnie cena na świnie jest taka, że nie opłaca się hodować, a dawniej hodowcy świń dobrze zarabiali. Nabiał, t. j. mleko, dziś nie jest droższe niż przed wojną, może tylko jaja są droższe. Natomiast obuwie, odzież, cztery razy drożej kosztują, niż przed wojną. Np. narzutkę na lato, sam kupowałem, bardzo porządną za 30 koron można było kupić przed wojną, obecnie kosztuje 180 zł. Oto jest mniej więcej stosunek cen obecnych do przedwojennych. Dochód małego rolnika wynosi brutto 200 do 600 zł. rocznie. On z tego musi żyć cały rok z rodziną, więc żyje w nędzy. Dobrze jeżeli mu się trafi jakiś zarobek, to wówczas sobie trochę dorobi. Wołamy: oświaty i szkół jak najwięcej, ale jeżeli warunków egzystencji tych ludzi się nie poprawi, to i szkoły niewiele pomogą, bo oświata musi iść w parze z dobrobytem.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SŚredniawski">Mówi się i piszę, że chłopi nie płacą podatków. Ja pozwolę sobie przytoczyć przykład bogatszego chłopa i płaconych przez niego podatków i wogóle danin razem z asekuracją. Za ścisłość ręczę, bo zestawiłem to z kwitów, otrzymanych przez niego. Chłop ten posiada 18 morgów gruntu ornego, górskiego, 3 morgi pastwisk, 27 morgów lasu, młodego przeważnie, w tem tylko 4 morgi grubszego, czyli razem 48 morgów. Obliczony w katastrze czysty dochód z jego gruntu wynosi 146 zł, 75 gr., są to grosze, bo to było w koronach i zostało przerachowane na złote. Otóż ten gospodarz płacił z tego przed wojną podatku gruntowego i domowego około 100 koron, ponieważ zaczyna się od 70, a czasem przekracza 100, dochodzi do 103, więc ja biorę średnio 100, Podatki dlatego są nieregularne, bo do tych podatków doliczało się dodatki gminne, powiatowe, krajowe, a te się zmieniały, chodziaż podatek gruntowy się nie zmieniał. Dochodowego podatku płacił 25 koron, asekuracji 15 koron, czyli suma sumarum podatek wynosił 140 koron. Obecnie w roku 1927 zapłacił podatku gruntowego 96 złotych 97 groszy, podatku majątkowego 201 złotych 15 groszy, podatku dochodowego 93 zł. 93 gr., podatku mieszkaniowego 37 zł, 80 gr., podatku drogowego 46 zł. 37 gr., asekuracji 22 zł. 22 gr. i kasy chorych 135 zł., czyli zamiast przedwojennych 140 koron, zapłacił obecnie 633 zł. 43 gr.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszałekGliwic">Panie Senatorze, może Pan Senator będzie łaskaw się streszczać, proszę opuszczać chociaż grosze w swoich wywodach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SŚredniawski">Dobrze, będę się streszczał. Więc przerachowawszy złote na korony, licząc po 180 za koronę, to wypadnie 352 korony, czyli trzy i pół razy tyle co przed wojną. Musimy pamiętać o tem, że rolnik, jak wogóle każdy producent, jest płatnikiem wszelkich podatków, bo będąc sam producentem pewnych artykułów, jest zarazem konsumentem innych artykułów. Chcę zwrócić uwagę na tę okoliczność, bo uważam to za rzecz ważną, mianowicie, że producent przemysłowy może obciążenie podatkowe w pewnych warunkach przerzucić na odbiorcę, bo nietylko podaż reguluje jego ceny, ale związawszy się w kartel, sam narzuca również ceny innym. Dwa lata temu zawiązał się kartel fabrykantów cementu i ustanowił ceny wyższe prawie o 100%, niż przedtem. Kupiec także podatek przerzuca na konsumenta, rzemieślnicy są w trudniejszem położeniu, bo są za biedni, żeby mogli zawiązywać kartele, o cenach zaś płodów rolniczych decyduje nie rolnik, ale podaż, o ile nie spekulanci giełdowi, więc on nie może przerzucić zapłaconych przez siebie podatków na innych, ale on przy kupowaniu różnych artykułów płaci podatek za innych. To są rzeczy ważne. Płaci podatek także urzędnik, ale ponieważ on ma pensję z podatków, więc nie jest źródłem podatku, W r. 1926 i 1927 Rząd przychodził z pomocą ludności, udzielając pożyczek na 8%, W każdej wsi kilkunastu uboższych gospodarzy dostało po 50, a nawet po 100 zł., lecz dotąd nie wszyscy mogli je spłacić. Wielu spłaciło w ten sposób, że zaciągnęli w miejscowych kasach większe pożyczki, by te spłacić, a pewna część dotąd nie spłaciła. Więc Bank Rolny sprolongował je, lecz oprocentował w wysokości 12%. Była to pomoc konieczna, ale byłoby lepiej, gdyby to nie były pożyczki, ale fundusze na roboty publiczne, przy których możnaby zarobić. W tak ciężkich czasach należy dać pożyczki bezprocentowe samorządom z nakazem, by w gminach, dotkniętych klęską, zarządzono roboty publiczne na drogach i w ten sposób umożliwić ludności zarobek oczywiście w ciągu wiosny i lata przed żniwami.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SŚredniawski">W Austrji nałożono 2% do podatku gruntowego na fundusz klęskowy. W razie klęski przysyłał rząd kilkanaście tysięcy lub w razie potrzeby więcej do samorządu powiatowego, który za te pieniądze naprawiał drogi w gminach, dotkniętych klęską i płacił za robociznę. Dziś ludność jest obdłużona nietylko w Banku Rolnym, ale i w kasach miejscowych, a także i w różnych sklepach, a wszystko na wysoki procent, bo 12 i wyżej. Takiego procentu rolnictwo nie opłaci, i to każdego doprowadzi do ruiny.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SŚredniawski">Miałem kiedyś w ręku sprawozdanie konsulatu polskiego w Danji, który opisywał, że gospodarstwa rolne stoją tam może najwyżej pod względem kultury w Europie i cieszą się ogromną opieką swojego rządu, Wykazywał on, że tam na podstawie prowadzonych rachunków gospodarskich wypośrodkowano ile, w jakiej okolicy przynosi dochodu gospodarstwo w różnej wielkości, wraz z odpowiednim kapitałem obrotowym, i tam wykazano czysty dochód 5,6 i 7%, a tylko w dwóch wypadkach 8%, Otóż, jeżeli tam bardzo wysoko stojące gospodarstwa, przy wielkiej opiece rządu i mądrem prowadzeniu, przynoszą 5–8%, to u nas zapewne i 3% nie przyniosą. Więc jak rolnik musi płacić 12% i wyżej, to nie polepsza swej doli, ale ją pogarsza.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SŚredniawski">Przysłowie niemieckie mówi: „Gdy pieniądze mają rolnicy, to mają je wszyscy”. Rozumieją to Niemcy i dlatego tam podatki gruntowe były bardzo małe, najmniejsze ze wszystkich zaborów, lecz dlatego tamtejsze rolnictwo stanęło bardzo wysoko. Podatki dotychczasowe są dość wysokie, a tu się myśli o podwyższeniu niemal o 100%, oprócz nowych: budynkowego i majątkowego.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SŚredniawski">Podatek majątkowy był uchwalony jako nadzwyczajny wysiłek społeczeństwa dla umożliwienia ustalenia waluty. Obliczono, że grunt ma zapłacić 500.000.000, przemysł 375.000.000, zaś miasta 125.000.000; było to w 1923 roku. Okazało się, że obliczenia były mylne, gdyż grunta zostały za wysoko oszacowane i dużo było zwolnień, np. grunty rządowe, samorządowe, grunty zniszczone wojną i mała własność do 3.000 fr. szw. wartości były zwolnione. Podatek miał być ściągnięty w ciągu trzech lat, lecz ściągnięto tylko 310/604.000 do końca 1926 r., zaś w r. 1927 ściągnięto dodatkowo 54.300.000, a na rok 1928 preliminowano 50.000.000. Każdy właściciel sam sobie ocenić miał wartość swego majątku, lecz dotąd nie sprawdzono, czy należycie oceniono, a to zrobić należało.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SŚredniawski">Mała własność zapłaciła wszystko pod grozą egzekucji, lecz wielka własność i wielki przemysł nie zapłacił wymierzonego podatku. Teraz ma być wymierzony stały podatek majątkowy 5‰, czego gospodarstwo rolne nie wytrzymałoby.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SŚredniawski">Sejm ówczesny zdawał sobie sprawę z tego, że Państwo po ściągnięciu tego podatku jakieś dochody mieć musi i dlatego uchwalił monopol tytoniowy i spirytusowy. Okazało się, że to była bardzo cenna ustawa dla Państwa, bo z monopolu tytoniowego preliminowano na rok 1928 370.500.000, a z monopolu spirytusowego preliminowano na r. 1928 398.337.000. Najlepszym dowodem, że już dzisiejsze podatki są uciążliwe jest, że kary i egzekucje oraz procenty za te podatki przynoszą ogromne sumy i z roku na rok wzrastają. Za rok 1925 przyniosły one Skarbowi 20.700.952 zł., za rok 1926 — 27.451.647 zł. a za rok 1927 — 33.944.947 zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SŚredniawski">Nałożono kiedyś te 2% miesięcznie za zwłokę z tego powodu, że Skarb był w potrzebie, a wówczas procent był wysoki, więc była obawa, że wielu, spekulując na procent, może opóźniać płacenie podatku.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SŚredniawski">Dzisiaj to jest już lichwą, i jeżeli jeszcze i w tych warunkach nie płacą i dopuszczają do egzekucji, to to dowodzi, że płacić nie mogą i że podatek jest zbyt uciążliwy.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SŚredniawski">Wszystko za tem przemawia, że budżet winien być powiększony tylko o tyle, o ile wskutek wzrostu zamożności społeczeństwa podatki i dochód z monopolów same się podniosą.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SŚredniawski">Zwracam uwagę Pana Senatora, że według regulaminu nie wolno czytać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SŚredniawski">Ja mam cyfry, a zresztą Panie Marszałku, prawie wszyscy czytają. Ja mam cyfry, więc muszę patrzeć, zresztą dlaczego dla mnie ten wyjątek, to jest ciekawe?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SŚredniawski">Wszystko za tem przemawia, że budżet powinien być podwyższony tylko o tyle, o ile wzrasta zamożność mieszkańców. O ile ta zamożność wzrasta, wzrastają podatki, a szczególniej dochodowy, bo podatek dochodowy jest istotnie wszędzie na zachodzie podstawą dochodów państwa. Wzrastają także monopole, podatki bezpośrednie i pośrednie, więc ma się rozumieć o tyle powinien się budżet podnieść i w takiej mierze tylko powinno państwo budżet uchwalać, a nie wprowadzać nowych podatków, bo nowe podatki wprowadza się tylko w specjalnych, wyjątkowych warunkach, Przyjdzie wojna, jakieś okoliczności nadzwyczajne, wtedy panowie wprowadzicie nowe podatki. My już w zaraniu tworzącego się Państwa rozbudowaliśmy administrację do absurdu wielką. Utworzyliśmy 18 ministerstw, a w każdem ministerstwie setki urzędników i urzędniczek. Było także sporo gońców, woźnych i pomocników rozmaitych, to samo działo się w powiatach, ale najgorzej może było na kolejach. Następne dopiero rządy te rzecz trochę uporządkowały, ale jeszcze w niektórych miejscach mamy niezupełnie oszczędną gospodarkę, Inne państwa budowały swoją administrację w miarę wzrostu dobrobytu i dochodów. Jestem stary, pamiętam dawną austrjacką administrację. Były to czasy, kiedy starosty nie było, kiedy naczelnik sądu był i starostą i urzędnikiem administracyjnym i w sądzie. Była taka prymitywna gospodarka. Ale w miarę, jak przyszła konstytucja, w miarę wzrostu dobrobytu, wzrostu siły podatkowej, wtedy rozbudowano administrację, zaprowadzono starostwa i urzędników, Uważam, że i my powinniśmy od tego zacząć, a nie przesadzać wszystkich. I dziś, mamy taki skutek, że zrównoważyć budżetu nie było można i że ciągle jeszcze kuleje, Budżet powiększono o 500 miljonów głównie na administrację. Generalny referent w Sejmie, poseł Krzyżanowski, zapowiada utworzenie 14.000 nowych etatów urzędniczych, z tego 8.000 wyższych, a 6.000 niższych. Oczywiście, następne budżety muszą być znowu powiększone, bo same awanse do tego zmuszą. Prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie o utworzeniu izb rolniczych, więc znowu potrzeba będzie setek nowych urzędników i trzeba będzie nałożyć nowe ciężary na rolników. Przyznaję, że urzędnicy są potrzebni i powinni być należycie zaopatrzeni, ale „według stawu grobla”. Społeczeństwo ubogie nie może hojniej wynagradzać, niż go stać na to. Dużo się dziś piszę w różnych dziennikach o potrzebie podwyżki płacy dla urzędników i dla oficerów, ale ani w jednym nie czytałem, by pisano o rolnikach, o ich ubóstwie, chyba tyle, że oni nie płacą żadnych podatków. Tak samo nikt nie piszę o szeregowcach, służących przy wojsku, o poprawie ich żołdu. Pobierają oni 86 groszy na 10 dni, czyli 8,6 grosza dziennie i to ma im wystarczyć na czernidło do butów, na mydło, golenie, pranie bielizny, papierosy i t. d. Referent sejmowy budżetu Min. Spraw Wojskowych uważa to za niewystarczające i uznał za potrzebne podniesienie żołdu o 200%, lecz tego nie widać w budżecie. Widocznie i oni są traktowani narówni z chłopami, chociaż i jedni i drudzy są podstawą państwa i armji.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SŚredniawski">Z wielkiem uznaniem muszę podnieść okazanie przez obecny Rząd dużego zrozumienia dla potrzeb rolnictwa, a w szczególności dla popierania drobnego rolnictwa przez pomoc przy scalaniu gruntów, przy meljoracji, przez różne dotacje na oprocentowanie ulgowe listów zastawnych, przez kredyt ulgowy dla spółdzielni rolniczych, przez wstawienie do budżetu większych kwot na regulację rzek, przez kredyt dla małej własności, a szczególnie przez kredyt na zakup nawozów sztucznych i t. d. Nadmieniam, jednak, że rolnictwo nie wytrzymuje tak wysokich procentów, jakie są obecnie, bo mimo dobrej woli, jaką Rząd okazuje, ten kredyt jest o wiele zamały, i rolnicy muszą szukać kredytu w różnych instytucjach, które pobierają najmniej 12%. A oprócz tego, są i inne koszta, które ten kredyt podrażają. Koniecznem jest, aby Bank Polski obniżył stopę procentową przynajmniej do 6% i żeby bezpośrednio, a nie za pośrednictwem banków, udzielał kredytów kasom komunalnym.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SŚredniawski">W materjałach o działalności Rządu niema bliższych szczegółów o przeprowadzonych meljoracjach. Jest tylko wykazane, ile zawiązało się spółek w ostatnich trzech latach i ile preliminowano, lecz niema, ile hektarów ziemi zdrenowano, ani ile na ten cel wydano, Byłoby to dla nas bardzo interesujące.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SŚredniawski">Zaznaczyć muszę, że już rząd p. Skrzyńskiego w sierpniu 1925 r. zaczął przychylniej traktować rolnictwo, niż poprzedni rząd p. Grabskiego. P. Zdziechowski, jako Minister Skarbu, przez kilka miesięcy pracował z całym wysiłkiem przy współudziale Sejmu, żeby zrównoważyć budżet. Poobcinano wszystkie budżety poszczególnych ministerstw, jedynie nie naruszono budżetu Min, Rolnictwa. Do tego stopnia wprowadzano wszędzie oszczędności, że nawet urzędnikom o 4 do 6% poobcinano pensję, Obniżono również djety senatorów i posłów, ale właściwie nie obniżono, bo oni sami sobie obniżyli, widząc, że tego potrzeba. Wprowadzono wszelkie oszczędności, a Sejm uchwalił 10% podwyżkę od danin publicznych dla powiększenia dochodów. Także bilans handlowy państwa od września 1925 r. był czynny i to wszystko sprawiło, że budżet już w czerwcu 1926 r. mógł być zrównoważony. Nie mógł więc ówczesny rząd w tych warunkach więcej świadczeń dawać dla rolnictwa, bo był deficyt, który starano się za wszelką cenę usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SŚredniawski">Niedługo po zamachu majowym wybuchł strajk węglowy w Anglji i w ten sposób dla Polski wytworzyła się korzystna konjunktura na wywóz węgla, która trwała pół roku. R. 1926 nie był zbyt urodzajnym, był nawet rokiem klęskowym dla rolnictwa, przynajmniej w Małopolsce, także i w r. 1927 chybiły zboża ozime, mimo to płacono podatki dobrze, tak, że tworzyły się znaczne nadwyżki. Z uznaniem podnoszę, że nadwyżki tych podatków użyto w dużej mierze na bardzo potrzebne i użyteczne dla ludności i rolnictwa potrzeby.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SŚredniawski">Podnosząc sprawy dodatnie, trudno pominąć także spraw na budżet oddziałujących ujemnie. Niepokoją nas masowe usuwania i przenoszenia urzędników, a także oficerów, a szczególnie pensjonowanie wielu ludzi młodych, bo 40–50 lat nie mających, którzyby jeszcze wiele lat mogli Państwu służyć. Z tego powodu obciąża się budżet, w którym zwiększył się wydatek emerytury około 20 miljonów rocznie. Także i traktowanie naszych towarzystw rolniczych nasuwa pewne objekcje, którym podobno ze względów politycznych wstrzymano subwencje, lecz je po kilku miesiącach przywrócono, ale przez to sparaliżowano ich działalność. Znam stosunki w M. T. R. w Krakowie i jego bardzo pożyteczną działalność. Przez cofnięcie subwencji musiano odwołać dużo kursów, które się corocznie odbywały w czasie zimy. Możnaby podnieść i inne sprawy, ale chcę się trzymać spraw tylko czysto gospodarczych, więc o nich mówić nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SŚredniawski">Mimo twierdzenia, że jest coraz lepiej, ja sądzę przeciwnie, że położenie Skarbu psuć się zaczyna. Bilans handlowy państwa od 17 miesięcy jest deficytowy. Ludność wiejska żyje w nędzy i jest obdłużona. Rzemieślnicy w małych miasteczkach obdłużeni są po uszy. Nie można więc myśleć o wprowadzaniu nowych podatków, ale przeciwnie, istniejące zbyt uciążliwe, jak podatek obrotowy, trzeba odpowiednio zmienić, by nie był tak uciążliwy i niesprawiedliwy.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SŚredniawski">Tutaj takie porównanie dam, że np. płaci podatek kupiec od całego obrotu, adwokat płaci podatek od całego obrotu, lekarz — od całego obrotu. Co to jest za obrót? Obrót adwokata i lekarza to jest czysty zysk. Dajmy na to w obrocie szewca, czy kupca, to jest tylko cząstka jego dochodu osobistego, a resztę obrotu, stanowią przecież koszta kupna materjału, za które on płaci. On zarabia dajmy na to 10% czy 15%, ale musi pracować i płacić podatek od całości obrotu lub swego dochodu brutto. Taki krawiec, który z gotowego przyniesionego materjału szyje ubranie, płaci tylko z tego, co on zarobi. Więc to jest słuszne, by jeden płacił od zarobku chociażby brutto, a drugi od obrotu.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SŚredniawski">Drugim podatkiem jest podatek przemysłowy, patenty. Byłem przytem, kiedy w poprzednim Sejmie rozstrzygano tę sprawę i kalkulowano między systemem austrjackim, niemieckim i rosyjskim. Za rosyjskim Komisja Budżetowa oświadczyła się dlatego, że dawał on zgóry pewien dochód i dawał więcej, aniżeli w innych dzielnicach. Wszelkiemi siłami wówczas staraliśmy się wszyscy, ażeby jak najwięcej dochodów dać rządowi, bo kredyt był w tarapatach, ale to nie jest podatek, to jest toporowy wymiar, który poprostu krzywdzi dużo ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#SŚredniawski">Teraz wyszła ustawa przemysłowa, która mówi o tem, że kto sam wykonuje swoją pracę t. j. rzemieślnik, który pracuje sam albo z jednym robotnikiem, ma płacić podatek, tylko w formie świadectwa przemysłowego, to znaczy obrotowego niema płacić. Ale ponieważ, dajmy na to, on coś wyrabia, to musi na jarmark wywieźć. A to nie wolno, gdyż na jarmarku tylko ten ma prawo sprzedawać, kto wykupi patent handlowy. Ale jeżeli patent handlowy wykupił, to musi płacić i podatek obrotowy. Więc unicestwia się rozporządzeniem ustawę, czyli, że ustawa przemysłowa została przekreślona. W tym kierunku więc te niesprawiedliwości powinny być usunięte. Pewien program wymiaru stosowania tych podatków powinien być wniesiony. Podatek zarobkowy powinien być unormowany według zachodnich wzorów, a nie według wzorów rosyjskich. To było może narazie konieczne, ale na dłuższą metę tego się cierpieć nie powinno. Koniecznie trzeba zmniejszyć tę różnorodność podatków, a punkt ciężkości przenieść na podatek dochodowy. Nie czas powiększać podatków wtedy, gdy ludność się zadłużyła i żyje prawie tylko kredytami. Przyjdzie czas na to, gdy się dorobi i tworzyć będzie oszczędności, Dlatego nie wolno nam powiększać budżetu i rozbudowywać administracji.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SŚredniawski">Chciałbym jeszcze kilka słów powiedzieć w sprawie samorządów. Obecnie na samorządy nakłada się coraz większe obowiązki, np. utrzymywanie szpitali, ściąganie podatków, opieka społeczna, popieranie hodowli bydła, częściowe pokrywanie kosztów przysposobienia wojskowego i t. p., to są nowe rzeczy i dlatego o nich wspominam. Najważniejszym jednak obowiązkiem samorządów powiatowych jest utrzymywanie i budowa dróg w powiecie. Ponieważ najwięcej podatków na samorządy idzie od rolników i podatek ten zwykle bywa wpłacany w jesieni, to wtedy samorządy, chcąc wyrobić to, co mają w budżecie, całą siłą rozpoczynają roboty na drogach, odrywając ludzi od młocki, od kopania ziemniaków i od robót przy zasiewach. Wtedy dzień krótszy, drożej muszą robociznę płacić i ostatecznie dochodzą nawet do mrozów, a często mrozy niszczą te roboty, dość, że to jest niekorzystne.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#SŚredniawski">Otóż Prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie z dnia 1 czerwca 1927 r. w którem zarządza, aby odciągać samorządom 5%, a w następnych latach po 10% i z lego tworzyć fundusz pożyczkowy, który Bank Komunalny ma udzielać w formie pożyczek krótkoterminowych za 6% oprocentowaniem. Mnie się widzi, że to jest niewłaściwe. Bo jakże? Samorząd będzie wpłacał fundusz, a potem ma się starać o pożyczkę, no i ma płacić procenty i pytanie, czy ją dostanie.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#SŚredniawski">Więc, proszę Panów, uważam, że byłoby najlepiej, żeby był obowiązek samorządów, aby one robiły rezerwy, aby nie przeprowadzać tych robót w jesieni, z wyjątkiem robót, które są istotnie konieczne. Ale tego się nie zrobi, bo niema na to funduszów. Ponieważ samorządy zamykają budżet w końcu marca, i ma się rozumieć, że nie mają na początku odrazu za co budować. Chodzi o to, aby samorządy same u siebie tworzyły rezerwy, aby nie robiły robót publicznych na drogach na jesieni, tylko wiosną i latem, że w ten sposób przyjdą ludności z pomocą na przednówku. Przytem te roboty będą taniej zrobione, dzień jest duży, a wtedy inaczej to się zupełnie robi.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#SŚredniawski">Dlatego uważam za potrzebne zgłosić odpowiednie rezolucje i będę prosił o jej uchwalenie. Pierwsza:</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#SŚredniawski">„Senat wzywa Rząd, ażeby się postarał o obniżenie procentu przynajmniej o 2% w Banku Polskim i żeby następnie unormował odpowiednio procent w obrocie ogólnym całego Państwa”. — Sądzę, że wszyscy się z tem zgadzają. Dziwię się nawet, że po otrzymaniu pożyczki stabilizacyjnej, tak długo nie zniża się nasza stopa procentowa, tem więcej, że Francja, która nie ma ustabilizowanej waluty, ma tylko stopę 3 1/2% w państwowym banku francuskim. Jeżeli potanimy procent, to i wszystko będzie tańsze.</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#SŚredniawski">Druga rezolucja brzmi: „Senat wzywa Rząd, ażeby dozwolił względnie nakazał powiatowym samorządom, by z dochodów podatkowych, wpływających w jesieni, tworzyły rezerwy (fundusz obrotowy drogowy), który ma służyć na prowadzenie robót drogowych wiosną i latem następnego roku. Fundusz ten ma być uwidoczniony w preliminarzu każdego roku”. Na tem kończę i proszę Panów Senatorów o uchwalenie tych rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kelles-Krauz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SKellesKrauz">Wysoka Izbo! W bardzo mądrze, z dużą erudycją i pracowitością opracowanem sprawozdaniu naszego generalnego sprawozdawcy, oraz w tym wielkim tomie preliminarza budżetowego Rządu, znajdujemy całe morze optymizmu, znajdujemy całe morze różowego patrzenia na stosunki w naszem Państwie. Byłbym szczęśliwy, gdybym moją biedną, zgilotynowaną pierwszą mową w tej Wysokiej Izbie mógł również nastroić na ten różowy, optymistyczny ton. Jednakże życie nasze szare, rzeczywiste życie, oraz bliższa znajomość życia szerokich mas ludności, nie pozwala na ten optymizm i zmusza mnie do użycia tej koniecznej roli opozycji w tej Wysokiej Izbie, aby ten może szczery, a może oficjalny optymizm i te różowe barwy nieco zetrzeć i dodać barwę bardziej szarą i bliższą rzeczywistemu życiu.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SKellesKrauz">Proszę Panów, wystarczy wyjść z tej Izby na miasto, aby zobaczyć zupełnie inny obraz, zobaczyć tego urzędnika, który w tym coprawda zrównoważonym budżecie nie znajduje choćby tych 15% podwyżki. Niedaleko stąd, pod kościołem św. Aleksandra mogą Panowie zobaczyć robotnika, starca 50-letniego… Przepraszam Szanownych Panów Senatorów, u nas w Senacie, 50 lat jest młodym wiekiem, ale dla robotnika jest to wiek starczy. Znajdziecie nawet 40-kilkoletnich robotników, którzy pod kościołem wyciągają rękę po jałmużnę i czekają nadaremnie, od długiego już czasu, ziszczenia obietnic ubezpieczenia na starość. To nie są buntownicy, to są lojalni obywatele, którzy głosowali na Jedynkę, i którym Jedynka również obiecała ubezpieczenia na starość, a nie mogą się doczekać ziszczenia tych obietnic.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SKellesKrauz">A nieco dalej Panowie zobaczycie na ulicach późno wieczorem wracających robotników i robotnice, nieletnich, 13–14-letnich po ciężkiej 10–12 godzinnej pracy w fabryce. To się oczywiście sprzeciwia naszej ustawie, ale naprzeciwko takiej fabryki może mieszkać nawet inspektor pracy. To są obrazki z codziennej naszej starej, smutnej rzeczywistości, z życia szerokich mas ludności. Jeżeliby pp. ministrowie zechcieli w swych przejażdżkach po kraju mieć, nie powiem już PPS-owskie uszy, ale zwykłe, nie ministerjalne uszy, toby Panowie usłyszeli ten naprawdę, groźny, wzmagający się pomruk mas ludności niezadowolonych z polityki obecnego Rządu. Ten pomruk my słyszymy i czujemy się w obowiązku obywatelskim i poselskim, by przestrzec Wysoką Izbę i Rząd przed rezultatami tego niezadowolenia, które niewątpliwie się wzmaga. Ale Szanowni Panowie, ja jestem z natury łagodnego i pogodnego usposobienia i dlatego wybiorę sobie tylko dwie dziedziny i krótko je zreferuję: dziedzinę wojny i dziedzinę chorób.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SKellesKrauz">Szanowni Panowie, za kilka dni zbierze się tu w Warszawie wielki międzynarodowy kongres pokoju, kongres pacyfistyczny. My socjaliści, wysoko cenimy te szlachetne usiłowania i wysoko cenimy tych szlachetnych, pełnych idealizmu ludzi, co się zbiorą na ten kongres. Ale ja bardzo przepraszam, ja się obawiam, że p. Wicemarszałek Gliwic i p. Wicemarszałek Posner cofną zaproszenie dla mnie na to wysokie zgromadzenie pokoju po tem, co powiem: my socjaliści, nie przywiązujemy wielkich nadziei do tych obrad. Niewątpliwie mają one wielkie znaczenie moralne, niewątpliwie ci ludzie, co się zjadą z całej Europy, urobią tę moralną atmosferę potępienia wojny. I to jest rzecz wielka. Ale, proszę Panów, czy oni zdecydują, czy będą mieli ważkie słowa, czy będzie ważyło ich powiedzenie, jeżeli wielka finansjera powie, że ma być wojna, albo jeżeli wielki przemysł żelazny, albo jakikolwiek inny, obliczy, że mu się kalkuluje wojnę zrobić. To są ci mocarze, Wysoka Izbo, którzy decydują o wybuchu wojny, o pokoju i wojnie. Taki jest nasz pogląd na te rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#SKellesKrauz">Tu powtórzę jeszcze słowa mojego nauczyciela, ośmielam się powiedzieć, mojego przyjaciela, Wicemarszałka Posnera, że stabilizacja pokoju jest zależna od stabilizacji ekonomicznej świata. My się na nią zgadzamy, ale z drugiej strony nie wierzymy w tę stabilizację ekonomiczną przy takim ustroju, kiedy decydują o wojnie i pokoju nie te masy, które od tej wojny najwięcej cierpią, tylko garść ludzi, która na tej wojnie, nieraz grubo zarabia. Otóż wychodząc z tego założenia i wychodząc z przesłanki głębokiego państwowego poczucia, do którego my, jako PPS. mamy bodaj znacznie starsze prawa niż wielu innych, musimy nasz stosunek do budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych określić rzeczowo i realnie. Z natury rzeczy jesteśmy antimilitarystami, z natury rzeczy chcielibyśmy, ażeby ten budżet był jak najmniejszy, ale, widzimy, że obrona Państwa wymaga tego budżetu, i dlatego, powtarzam, stosunek nasz do tego budżetu jest zupełnie rzeczowy i realny. Nie doszukujemy się i nie będziemy się doszukiwali w tym budżecie żadnych dążeń agresywnych ze strony Polski. Wiemy doskonale i cieszymy się, że możemy szczerze skonstatować, że Polska jest usposobiona pokojowo i to podkreślamy z całą szczerością, ale z drugiej strony wiemy doskonale, że ten budżet, prawie 800-miljonowy, wielkim ciężarem leży przedewszystkiem na barkach najszerszych warstw ludności i że ten budżet może być oszczędniejszy, bez uszczuplenia obronności Państwa. W Sejmie nasi referenci szczególnie poseł Lieberman, przedstawiali zupełnie rzeczowo źródła i sposób, żeby te oszczędności zaprowadzić, wskazywał i uzasadniał zupełnie realnie nasze stanowisko, dążące do ograniczenia, skrócenia służby wojskowej, coby się na obronności Państwa szkodliwie nie odbiło, natomiast mogłoby dać bardzo dużą oszczędność. Gdybyśmy zaoszczędzili w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i te oszczędności, któreby tu można porobić, chcieli w tym samym zakresie zużyć, to dla dobra szerokich mas znaleźlibyśmy na to miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#SKellesKrauz">Szanowni Panowie, znaną już dziś jest rzeczą, że obrona Państwa zależy nietylko od wielkości i obronności armji, ale w znacznej, może w większej mierze, zależy też od obronności całej ludności, od jego dobrego bytu, od jej ekonomicznej siły. Widzimy jednak, że ta zasada w Ministerstwie Spraw Wojskowych i w jego budżecie nie jest dostatecznie doceniana. Jeżeli niewolno mówić o rzeczy, którą znam nieźle, bo jestem wysłannikiem z województwa, na którego terenie cały kompleks fabryk wojskowych i wytwórni się znajduje, to muszę zaznaczyć, że położenie robotników w tych fabrykach jest nad wyraz złe, że płace ich są niezwykle niskie i że ta obronność nawet Państwa może być bardzo poszkodowana, jeżeli w Ministerstwie Spraw Wojskowych nie znajdzie się należytego zrozumienia, że niezadowolenie tych licznych rzesz robotniczych, które pracują dla obronności tego Państwa, i niezaspokojenie ich pierwszych elementarnych potrzeb może się bardzo smutnie odbić na tej obronności. Dlatego podkreślamy to w Sejmie i chcemy podkreślić to w tej Wysokiej Izbie, że należy położenie robotników w tych fabrykach wydatnie polepszyć i stosunek władz wojskowych i zarządów tych fabryk do tych robotników uzdrowić.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#SKellesKrauz">Drugą rzeczą, którą niestety socjalista podnieść musi, jest zaniedbanie obronności szerokich warstw ludności w dziedzinie obrony przeciwgazowej, W budżecie M. S. Wojsk, umieszczono 1.200.000 na obronę przeciwgazową wojska, ale nie znajdziemy ani grosza na jakieś poczynania w kierunku zabezpieczenia cywilnej ludności przeciw ewentualnemu niebezpieczeństwu tej gazowej wojny. Podnosiłem to na Komisji Skarbowo-Budżetowej. P. Minister przyznał, że w tym kierunku dotychczas nic nie zrobiono, ale, chwała Bogu, obiecał, że Ministerstwo będzie nad tem myślało.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#SKellesKrauz">Dalej chciałbym, skoro już mówię o ochronie życia i zdrowia, w paru słowach poruszyć sprawę zdrowotności w naszem Państwie. Niewątpliwie dużo robi w tym kierunku Departament Służby Zdrowia, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, ale jest to kropla w morzu.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#SKellesKrauz">Jeżeli Wysoka Izba zechce się zainteresować temi cyframi, to np. na zwalczanie gruźlicy, tej strasznej plagi, nad którą w Polsce umiera 75.000 ludzi rocznie, znajdzie tam tylko około 800.000 zł. Jeżeli przejdziemy do drugiej plagi, jaką są choroby umysłowe, konieczność leczenia i umieszczania tych chorych w zakładach, to znajdziemy tam horendalne rzeczy. Znajdziemy w subsydjach dla szpitali tylko około 1.200.000 zł., a musimy wiedzieć, że w naszem Państwie mamy jedno łóżko dla umysłowo chorych w szpitalach na 3.000 ludności, kiedy powinniśmy mieć 1 łóżko na 250 osób. Mamy 11.000 łóżek w szpitalach dla umysłowo chorych, a powinniśmy mieć przynajmniej 120.000.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#SKellesKrauz">Wysoka Izbo, te cyfry mówią nam wyraźnie o strasznem zaniedbaniu w tym kierunku i wielką krzywdę wyrządzili społeczeństwu w poprzednich izbach ustawodawczych ci, którzy znieśli ministerstwo zdrowia. Był to krok fatalny, który niewątpliwie odbił się na zdrowotności kraju. Agendy sanitarne, tak ważne, są rozsiane po różnych ministerstwach, niemal po wszystkich, a scentralizowane są do pewnego stopnia w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, w Departamencie Służby Zdrowia. Jest to objaw niezdrowy, objaw, który się odbił na sprawności tych ministerstw w walce z chorobami zakaźnemi, z innemi chorobami, z gruźlicą, chorobami umysłowemi i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#SKellesKrauz">Dążymy do tego, alby ten krok błędny naprawić, Jeżeli już nie można restytuować ministerstwa zdrowia, bo na toby się prawdopodobnie nie znalazła większość ani w tej, ani w innej Izbie, to należy przynajmniej przekazać te wszystkie agendy sanitarne Ministerstwu Pracy i Opieki Społecznej, które i tak samo ma dużo tych agend w swoim zakresie, W tym kierunku idzie rezolucja, którą złożyliśmy w Sejmie imieniem naszego klubu i którą tutaj pozwalam sobie przedłożyć:</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#SKellesKrauz">„Sejm wzywa Rząd do przekazania Ministrowi Pracy i Opieki Społecznej agend sanitarnych, wykonywanych obecnie na zasadzie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 stycznia 1924 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 9, poz. 86) przez Ministra Spraw Wewnętrznych, jak również agend sanitarnych, wykonywanych obecnie przez inne ministerstwa z wyjątkiem Ministerstwa Spraw Wojskowych”.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#SKellesKrauz">Jest to, mojem zdaniem, zupełnie słuszne i zdrowe dążenie.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#SKellesKrauz">Pozwoliłem sobie przez tych krótkich chwil parę uwagę Wysokiej Izby zatrzymać na tych paru zagadnieniach i sądzę, że tych parę słów przestrogi przed tym pomrukiem niezadowolenia, jaki teraz wyraźnie daje się słyszeć z powodu postępowania obecnego Rządu w dziedzinie politycznej i w dziedzinie ekonomicznej, nie będzie głosem wołającego na puszczy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Nocznicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SNocznicki">Wysoki Senacie! W tej Wysokiej Izbie mówi się o wszystkich rzeczach, związanych z całokształtem naszego życia kulturalnego, ekonomicznego, rozwojowego i t. d. W mojem przemówieniu poruszę jedną rzecz, niezmiernie doniosłą, niezmiernie ważną — sprawę oświaty mas ludowych, a mam tu na myśli w szczególności sprawę oświaty polskiej wsi. Tak się jakoś nasze życie w Polsce ułożyło, że można z dużą dozą słuszności powiedzieć, że Polska mieszka na wsi; mieszka ona na wsi już chociażby dlatego, że 2/3 ludności jej to jest wieś. Z pozostałej 1/3 ludności miejskiej połowę stanowią Żydzi, którzy są obywatelami Polski, ale nie są Polakami. I tak się złożyło, że siedmioklasowe szkoły powszechne zostały zgrupowane przeważnie w miastach, a wieś ma szkółki niżej zorganizowane, przeważnie jednoklasowe, w tych warunkach wieś jest skazana na ciemnotę.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SNocznicki">Dlatego, proszę Panów, żeby mówić o tej tak niezmiernie ważnej, doniosłej rzeczy, trzeba rzucić wzrokiem trochę wstecz i uprzytomnić sobie, jak te sprawy przedstawiały się u nas dawniej. Mówię u nas, mając na myśli wszystkie trzy zabory. Co do największego zaboru, jakim był rosyjski, to rzecz przedstawiała się bardzo prosto — ciemnota i rusyfikacja. Jeżeli przejdziemy do Galicji, jak się dziś mówi, do Małopolski, to tam sprawa się przedstawiała zupełnie inaczej, albowiem w tej dzisiejszej Małopolsce społeczeństwo polskie od lat przeszło 60 miało duży głos i wielki wpływ na tę niezmiernie doniosłą sprawę, jaką jest oświata ludu. Cóż tam zrobiono dla tej wielkiej sprawy? Proszę Panów, jako bilans tej roboty w r. 1888 Stanisław Szczepanowski działacz, filozof-wychowawca, ekonomista i społecznik napisał książkę pod tytułem „Nędza Galicji”, gdzie w cyfrach ujawnił w jakiej nędzy żyje ludność Galicji, przeważnie ludność wsi i małych miasteczek. Dlaczego tak się stało? Dlaczego tam była nędza? Otóż, proszę Panów, w 16 lat później w r. 1904 drugi działacz galicyjski pod pseudonimem Światłomir napisał książkę pod tytułem „Ciemnota Galicji”, i po przeczytaniu i zestawieniu obu tych książek mamy wyjaśnienie dlaczego w Galicji była taka nędza, albowiem Światłomir dowodzi również cyfrowo, jak się ta rządząca większość w ówczesnych wpływowych sferach Galicji ustosunkowała do tego niezmiernie ważnego problemu, jakim jest oświata mas ludowych, W Niemczech była germanizacja i tresura; oświaty nie było. Proszę Panów, u nas tu w b. zaborze rosyjskim, tak zwanym Królestwie Kongresowem, jakkolwiek było bardzo a bardzo ciemno, ale ponieważ były długie lata spokoju, i ponieważ nadział ziemi, jaką włościanie otrzymali w roku 1864, był w wielu wypadkach wystarczający, przeto u ludu zaczęły się gromadzić pewne fundusze, wzrastające z oszczędności, i za te fundusze lud nasz wykupywał ziemię i wykupił jej bardzo dużo, tak, że dziś obszar posiadanej przez niego ziemi, wynosi więcej jak 3/4 całej uprawnej ornej ziemi. Jeżeli 3/4 ziemi należy do ludu polskiego, a więc 3/4 tego podstawowego bogactwa narodu należy do pewnej klasy ludności, która wytwarza gorzej lub lepiej z większym lub mniejszym dochodem dla całości Państwa, ale jest potężnym wytwórcą i tu winny być skierowane wszystkie wysiłki, aby wytwórczość z tego olbrzymiego już dziś warsztatu pracy mogła być intensywniejszą, gdyż wówczas nasz bilans handlowy będzie zawsze dodatni. To się zaniedbało, tego się nie robiło w należytej mierze i dziś mamy jako następstwa tego, — a może być, że to będzie jeszcze dłużej, ujemny bilans handlowy. Nad temi sprawami tak wielkiej doniosłości nie wolno przechodzić do porządku dziennego, tą sprawą powinny się zajmować i gorąco ją propagować wszystkie czynniki w Polsce, począwszy od Sejmu, Senatu, Rządu, wszystkich działaczy społecznych i wszystkich tych ludzi, którym droga jest Polska, jej rozwój i jej przyszłość, albowiem, proszę Wysokiej Izby, gdy w Państwie przeszło 2/3 ludności, 2/3 organizmu państwowego jest w stanie chorym, to cały organizm musi zachorować i umrzeć. Ciemnota mas ludowych najdrożej kosztuje, a przecież my ciągle powtarzamy, że Polska jest krajem ubogim. Jeżeli jesteśmy ubodzy, to na ten wielki, że tak powiem, zbytek jakiem jest ciemnota, nie stać nas, albowiem będziemy podobni do bankruta, który nie ma pieniędzy, pożycza, a jednakże, jak to mówią, zadaje szyku.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#SNocznicki">Proszę Panów, jeżeli trzeba kraju bronić, co jest rzeczą konieczną, jeżeli trzeba, ażeby w kraju był ład i porządek, to również trzeba, ażeby w kraju była należyta oświata szerokich mas ludowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#SNocznicki">Kiedyś, proszę Panów, kiedy byłem jeszcze bardzo młodym chłopcem, czytałem jedno dzieło Sienkiewicza, zdaje mi się, że podróż jego do Ameryki, kiedy zwiedzał Francję, Anglję, był w Londynie, Ameryce i później, pisząc stamtąd, zrobił spostrzeżenie, że przedział pomiędzy t. zw. inteligencją, a ludem, czyli górą i dołem, u nas jest straszny i prawie nie do przezwyciężenia. Ja od tej pory przeżyłem blisko lat 50, a może i więcej i ciągle baczę, przyglądam się temu i ciągle mam na myśli to powiedzenie Sienkiewicza i dziś, stojąc na tej mównicy przed Wysokim Sejmem, muszę stwierdzić, że choć już od 10 lat mamy szczęście wielkie mieszkać, żyć i być obywatelami niepodległej Polski, ten przedział straszny, jaki Sienkiewicz widział, bardzo mało się zmniejszył. Ale nie może tak być, proszę Panów, bo co z tego, że Polska wydała wielu pisarzy, wielu filozofów, mędrców, nauczycieli, nietylko swojego narodu, ale i ludzkości, bo i tacy byli, jeżeli miljony ludu, współobywateli tych wielkich ludzi, nie są wcale uczestnikami ich wielkich myśli? Z tej obłędnej drogi trzeba koniecznie zejść, trzeba sobie powiedzieć, że szeroka oświata ludu jest naczelnym postulatem niepodległej Polski. Trzeba na tę oświatę nie żałować funduszu, trzeba na nią dać wiele miljonów. Rozumiem, proszę Panów, że nie zrobimy tego w ciągu roku, a nawet najbliższych paru lat, ale trzeba to robić bardzo prędko i nie rozciągać tego na dziesiątki lat. To się nam stokrotnie opłaci. Podniesienie intelektualne i oświaty wsi da nam zyski wielkie.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#SNocznicki">Proszę Panów, 3/4 ziemi należy do chłopów. P. Minister Reform Rolnych mówił, że będzie się starał jak najlepiej przeprowadzić reformę rolną. Rozumie się p. Ministrowi muszę wierzyć, bo jakże mam posądzać dygnitarza i ministra polskiego, że mówi nieprawdę. Wierzę mu, a ponieważ wierzę, to jednocześnie muszę żądać, aby ziemia, która do tego ludu przechodzi i przechodzić będzie dopóki jej starczy, żeby ta ziemia w tych rękach niezmiernie pracowitych i przy tych głowach i umysłach niezmiernie oszczędnych wydawała stokrotny plon, żeby te wszystkie urządzenia, jakie są potrzebne do wytwarzania, do przetwarzania, i do sprzedaży owoców pracy, były dostępne dla rąk i igłowy tego ludu.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#SNocznicki">Dziś wielkim wzorem, wielkim nauczycielem, może dla nas jeszcze niedościgłym, ale wierzę, że w przyszłości będzie dościgłym, są Czechy i Danja, kraje prawie że chłopskie i przez chłopów rządzone, w których rozwój rolnictwa spowodował wielkie ich narodowe bogactwo. Jeździ się tam, jeździliśmy tam za czasów „Zarania” dwadzieścia parę lat temu, były tam prowadzone specjalne wycieczki przez obecnego posła Malinowskiego, jeździli chłopi, pisano o tem książki, zachwycaliśmy się tem, uczyliśmy się, i może być, że to, co się u nas dzisiaj w życiu gospodarczem na wsi dzieje, z tamtej epoki bierze swój początek. Ale jeżeli ta sprawa jest zapoczątkowana i to zapoczątkowana dobrze, jeżeli ta sprawa w naszem rozumieniu ma i ludowi i Państwu przynieść wielki pożytek, to trzeba ją popierać, a dziś popierać ją można, albowiem nie jesteśmy, chwała Panu Bogu, w tej strasznej niewoli, w jakiej byliśmy, ale jesteśmy u siebie w domu gospodarzami, mamy swoje wolne, niepodległe Państwo, w którem nam wolno i jesteśmy obowiązani te wielkie sprawy jak najlepiej dla siebie, dla przyszłości załatwić.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#SNocznicki">Mówił tutaj nasz szan. kolega klubowy, czcigodny dr. Motz, który mieszka i pracuje w Paryżu, ale serce ma w Polsce, o tej emigracji, o tem wynarodowieniu, o tych wszystkich rzeczach, które dziś z emigracją są związane. O tych krociach, miljonach naszych rodaków, którzy biedą, może nieraz nędzą rzuceni w świat szeroki wynaradawiają się, zapominają o swojej ojczyźnie. W pierwszem pokoleniu odzywa się w ich duszach tęsknota za Ojczyzną, drugie pokolenie tej tęsknoty ma mniej, a trzecie staje się już obojętnem. W ten sposób pozbywamy się bardzo życzliwych nam i potrzebnych obywateli na obczyźnie. O jednym szczególe szanowny p. doktór nie wspomniał, mianowicie, kto się wynaradawia. To nie było powiedziane. Wynaradawia się człowiek nieoświecony, człowiek ciemny. Człowiek oświecony, człowiek zrośnięty z kulturą swojego narodu, człowiek wychowany na naszej wielce bogatej, wspaniałej literaturze, człowiek związany duchem z wieszczami narodu — ten człowiek nietylko, że się nie wynarodowi, ale dzieciom swoim przekaże ten wielki, bogaty skarb narodu swojego i zabezpieczy je w ten sposób przed wynarodowieniem. I dlatego sprawy oświatowe powinniśmy rozwiązać tu w domu u siebie, bo tam na terenach cudzych nam tak bardzo rozporządzać się nie dadzą, nasze umowy są iluzoryczne, bo jeżeli Francja bierze naszych ludzi to trudno, ale ona chce z nich zrobić Francuzów. Takie jest prawo życia, Francja niema naturalnego przyrostu, a wiemy, proszę Panów, że Francja niedawno przeszła straszny upust krwi, że tam zginęły miljony mężczyzn w kwiecie wieku, że tam ten proces zmniejszania się naturalnego przyrostu nie zmniejsza się, ale może zwiększa się i dlatego, proszę Panów, Francja w swoim własnym interesie, bo nikt dla naszych interesów i dla naszych pięknych oczu nie będzie nas specjalną otaczał opieką, będzie chciała zasymilować tych ludzi, jeżeli będzie mogła, a nie dadzą się zasymilować tylko ci ludzie, którzy nasyceni będą naszą rodzimą kulturą.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#SNocznicki">Jeszcze jedną rzecz chciałbym poruszyć. Wczoraj szan. ks. s. Albrecht wygłosił tutaj bardzo ładne kazanie. Ja rzadko chodzę na kazania, ale wczoraj byłem zachwycony tem kazaniem, bo było bardzo spokojne, piękne i budujące. Mówił nam ks. Albrecht o wychowaniu narodowem, o tem, jak to trzeba narodowo myśleć, narodowo działać i narodowo pracować. Wszystko to są bardzo piękne rzeczy. Ja w roku 1922 widziałem tych narodowo wychowanych młodzieńców, jak niestety znieważali św. pamięci Gabrjela Narutowicza, pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i znieważali starców, senatorów i posłów. Jeżeli o takie narodowe wychowanie będzie nam chodziło, wyprzyjmy się go i nie mówmy o niem, ale mówmy o wychowaniu ogólno-ludzkiem, humanitarnem, które niesie wszechludzką miłość pomiędzy ludźmi.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#SNocznicki">Proszę Panów, trudno jest mówić takie słowa jak naród, patrjotyzm, Bóg, ojczyzna, wiara, jeżeli uczynki nie będą odpowiadały słowom. Niech uczynki będą dobre, a wówczas nie potrzeba słów.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Ogłaszam przerwę do godziny 16-ej.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#Marszałek">Wznawiam przerwane posiedzenie. Głos ma s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! W swojem przemówieniu pragnę zająć się stosunkami politycznemi, wśród jakich musi żyć naród ukraiński w Polsce. Naród ukraiński już w zamierzchłych czasach utworzył swoje państwo i przez wieki bronił jego niepodległości, swoją piersią zasłaniał zachód Europy przed koczowniczemi narodami Wschodu i stworzył przedmurze, za którem mogły narody, na zachód położone, spokojnie rozwijać się. W tej walce osłabił się i nie miał już tyle siły, aby wstrzymać innych sąsiadów, którzy zazdrośnie patrzyli i dotychczas patrzą na urodzajny czarnoziem ukraiński.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SMakuch">„Oj, bida czajci nebożi, szczo wyweła ditok pry bytij dorozi”. Przyczyną tragedji narodu ukraińskiego było i jest geograficzne położenie ukraińskich ziem i ich bogactwa naturalne.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SMakuch">Walka ukraińskiego narodu o byt niepodległy dotychczas nie ukończona. Do ukraińskiego narodu nie zastosowano szczytnych haseł, któremi Ententa pragnęła zwyciężyć centralne państwa. W myśl historycznych dążności wolnościowych, idących po linji haseł, pod któremi prowadzono wojnę światową, — wyzwolenia niepaństwowych narodowości — stworzył ukraiński naród na wszystkich prawie swoich ziemiach swoje państwo i przez kilka lat toczył ciężką walkę o niepodległość. Najlepsi synowie narodu położyli swoje życie, lecz nie utrzymali tej państwowości. Widać historyczna godzina jeszcze nie wybiła dla ukraińskiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SMakuch">Chociaż nasze ziemie, tak w wojnie światowej, jak i w walce niepodległościowej, zostały kompletnie zniszczone i chociaż naszą Ojczyznę rozdarto na 4 części, to jednak wyniki wojny niepodległościowej, nie są dla nas ujemne. Ogromne sukcesy moralne przyniosły nam walki niepodległościowe. Naród ukraiński dojrzał w kilku miesiącach. Zupełnie zaniedbany naddnieprzański chochoł i galicyjski chłop tworzył cuda niezupełnie przygotowany do tak wzniosłej misji historycznej, wzbudził przecież w sobie drzemiące siły i wśród bardzo niesprzyjających okoliczności sam własnemi siłami stworzył państwo. Prawda, może to budownictwo nie było zgodne z wzorami europejskiemi, ale to, co on stworzył własnemi siłami i wśród niesprzyjających okoliczności, przeszło marzenia nawet największych fantastów — Ukraińców z przed 1914 roku.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SMakuch">Ze zgliszcz i popiołów powstał ukraiński Goljat. To, co osiągnięto w świadomości narodowej w przeciągu kilku miesięcy, na to w normalnych czasach trzebaby było czekać całe dziesięciolecia. Na zachodnich ukraińskich ziemiach ulegliśmy przemocy, lecz nie da się z historji wykreślić faktu, że po 600 latach niewoli ukraiński naród zdobył niepodległość i, że jego sztandar powiewał przez 7 miesięcy na całej Galicji Wschodniej, a nawet krótki czas we Lwowie. Krwią swoją przerwał zasiedzenie na tej ziemi, na które sąsiedzi bardzo często powołują się, i ciężką walką zaświadczył przed całym światem swoją niezłomną wolę stania się gospodarzem na swojej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SMakuch">Na wielkiej Ukrainie uczynił to samo. Na wielkiej Ukrainie nie można było w zupełności przekreślić niepodległej Ukrainy i dzięki przelanej krwi utrzymała się państwowość ukraińska, wprawdzie niezupełnie suwerenna i nie odpowiadająca swym ustrojem państwowym ideałom ukraińskiego narodu, jednak nie da się zaprzeczyć, że państwo ukraińskie tam istnieje i że lud ukraiński otrzymał tam cały zapas ziemi, wywłaszczonej od obcej i wrogo do państwowości ukraińskiej usposobionej warstwy ziemian. Zaprowadzono tam szkoły ukraińskie tak powszechne, jak zawodowe i średnie, jest kilka uniwersytetów i jest Akadem ja Nauk. Wydaje się ogromną ilość wydawnictw i książek, a nawet w ostatnich czasach zaprowadzono język urzędowy ukraiński.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SMakuch">Jakże inaczej wygląda to na ziemiach ukraińskich, które obecnie weszły w skład Państwa Polskiego, Wszystkie zdobycze, osiągnięte z wielkim trudem za czasów austrjackich, zostały zniweczone z chwilą wejścia wojsk polskich na ziemie ukraińskie, Przedewszystkiem usunięto Ukraińców od wszelkiej władzy, oddalono wszystkich urzędników z tych stanowisk, jakie zajmowali. Długi czas ich nie przyjmowano, aż później, po przejściu poniżającej kontroli różnych narodowych organizacji, t. zw. komisji rehabilitacyjnych, przyjęto tylko tych, którzy zdali egzamin lojalności przed szowinistycznemi organizacjami polskiemi. Język ukraiński, który w Galicji Wschodniej był równouprawniony z językiem polskim, zupełnie usunięto, nietylko ze wszystkich urzędów państwowych, ale nawet z urzędów gminnych w czysto ukraińskich wsiach i z urzędów parafialnych grecko-katolickich. W jednej chwili znikły wszystkie napisy nietylko ze wszystkich urzędów, ale i z dworców i drogowskazów, żeby przypadkiem przejeżdżający cudzoziemiec nie mógł dopatrzeć się, że tam żyje ukraiński naród. Wprowadzono nawet nazwę tego kraju „Małopolska”, historycznie nieusprawiedliwioną, a chyba na to tylko, żeby zatrzeć charakter ukraiński tej ziemi i żeby nas autochtonów ukraińskich drażnić. Skasowano samorząd gminny w zupełności. We wszystkich gminach zaprowadzono komisarzy gminnych, prawie wyłącznie Polaków, a jeżeli w której wsi nie było Polaka, to takiego Ukraińca, który się wyrzekł swojego imienia i który stał się posłusznem narzędziem panów starostów.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SMakuch">Od tak zamianowanych komisarzy gminnych zażądano opinji co do przekształcenia ukraińskich szkół ludowych na polskie i prawie wszędzie taka opinja z urzędu gminnego wyszła i nasze szkolnictwo narodowe znikło, tem bardziej, że nauczycieli ukraińskich przeniesiono masowo do rdzennie polskich powiatów, a w ich miejsce zamianowano nauczycieli Polaków, którzy często nie władają wcale językiem ukraińskim, i siłą faktu nawet w tych szkołach, które nie były jeszcze przemianowane na polskie, naukę prowadzono w języku polskim.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SMakuch">O swobodach obywatelskich nie było mowy Każdy Ukrainiec mógł być każdej chwili aresztowany, jego dom zrewidowany, jego korespondencja prywatna zrewidowana, towarzystwa wszystkie zamknięte, a nawet rozwiązane, a ukraińska prasa przez konfiskaty zupełnie zniszczona, zgromadzenia utrudnione i uniemożliwione, nawet życie kulturalne oddane pod kontrolę policji, bo od zezwolenia policji zależy, czy jakieś amatorskie przedstawienie może się odbyć, czy nie. Posterunkowy stał się wszechwładnym panem, od jego opinji zależy mianowanie komisarza gminnego, przeniesienie nauczyciela, udzielenie pomocy kredytowej lub zapomogi i wbrew jego woli, władza administracyjna nic nie zdziała.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SMakuch">Taki stan trwał dotychczas. Rząd sanacyjny nietylko nic w tem nie zmienił, lecz przeciwnie, ten stan ulegalizować wydając rozporządzenie o zniesieniu Wydziału Krajowego i rozporządzenie o organizacji władz administracyjnych, na którego podstawie wojewoda i starosta ma wpływ na mianowanie wszelkich urzędników. A kto wyda opinję o tem? Posterunkowy. Sposób przeprowadzenia ostatnich wyborów do Sejmu i Senatu, przy użyciu niebywałych nadużyć, dowodzi, że Rząd sanacyjny widocznie chce mniejszości narodowe pozbawić wszelkiego wpływu i zrobić je tylko przedmiotem rządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SMakuch">Jakie nadużycia działy się u nas przy wyborach, o tem nie będę mówił. My w Galicji Wschodniej przeżywaliśmy różne wybory, od sławnych wyborów Badenich, Pinińskich i Potockich do dość liberalnych wyborów do parlamentu austrjackiego. Ale jedną rzecz może sanacja opatentować, a mianowicie, dodanie głosów Jedynce po zamknięciu głosowania w komisjach obwodowych. Mam tutaj zestawienie z 18 gmin pow. tłumackiego, z którego wynika, że Jedynka otrzymała przy głosowaniu, jak ustalono w komisjach obwodowych, 2758 głosów, a od chwili odejścia aktów z komisji obwodowej do chwili dojścia do komisji okręgowej w starostwie dopisana 3.005 głosów, więcej niż 100%.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SMakuch">Do Senatu w tych samych gminach Jedynka otrzymała 3.642 głosy, dopisano 2.049 głosów. Publicznie oskarżani o dopisanie p. zastępcę starosty w Tłumaczu. Jeżeli Panowie życzą sobie, mogę służyć dokumentami przezemnie sporządzonemi, za które biorę pełną odpowiedzialność.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#SMakuch">Do wytworzenia takiego stanu rzeczy, przyczyniło się przedewszystkiem Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, ono bowiem swojemi zarządzeniami zepchnęło mniejszość narodową, specjalnie ukraińską, do rzędu obywateli drugiej klasy. Wprawdzie Rząd pomajowy zarządził zeszłego roku przeprowadzenie wyborów do rad gminnych, do samorządów gminnych w Galicji Wschodniej, jednak Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przez swoje podwładne organa udaremniło prawie w zupełności te zarządzenia Rządu. Panowie na dole sabotują zarządzenia centralnego Rządu. Na dowód tego p. Minister Spraw Wewnętrznych otrzymał dużo materjału, ja osobiście dostarczyłem mu tego materjału bardzo dużo i dziś mam go na trzy godziny, ale nie będę go produkował.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#SMakuch">Przez stronnicze rozstrzygnięcie protestów unieważniono mnóstwo wyborów, choć nie zachodziła tego żadna potrzeba, bo wszystko było zrobione zgodnie z ordynacją wyborczą. Natomiast, gdzie komisarz upadł, tam sztucznie unieważniano wybory, ażeby go przecież utrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#SMakuch">Śmiem tutaj zapytać Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, czy ono podtrzymuje swe oświadczenia, złożone w maju 1927 roku przez swego wiceministra p. Jaroszyńskiego we Lwowie, że Rząd pragnie przywrócić legalność w samorządach gminnych we Wschodniej Galicji, bo nie chce brać odpowiedzialności za gospodarkę komisarzy gminnych, których sam mianował? Na dole zupełnie inaczej się dzieje, z tych właśnie komisarzy dotychczas się trzyma i nawet mianuje się nowych. Nawet gdy wybory zostały zatwierdzone i zwierzchność gminna została wybrana, często nie wprowadza się zwierzchności gminnej w urzędowanie dlatego, że obalony komisarz gminny zrobił zarzut nielojalności nowowybranemu wójtowi. To wystarcza, ażeby prowadzić jakieś dochodzenia, które miesiącami trwają i kończą się tem, że wójta się usuwa, a na jego miejsce mianuje się komisarza. Po wyborach ostatnich usunięto mnóstwo naczelników gminnych, którym nic nie można było zarzucić, usunięto, bez żadnych powodów, a na ich miejsce zamianowano komisarzy. Najciekawsze, że nie podano nigdy powodów, dlaczego to zrobiono.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#SMakuch">Ostatniemi czasy w niektórych powiatach, na których czele stoją starostowie, przywłaszczają oni prawo przyjmowania i odprawiania funkcjonarjuszów gminnych, co wyraźnie sprzeciwia się ustawie gminnej galicyjskiej. Chodzi o to, ażeby nietylko naczelnik gminy był powolnem narzędziem starosty, lecz ażeby i pisarz był jego konfidentem. W ostatnich czasach we wszystkich wydziałach powiatowych komisarzami ustanowiono starostów, co sprzeciwia się ustawie o samorządzie powiatowym, a mimo to Minister Spraw Wewnętrznych to aprobuje i zarządza.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#SMakuch">Rozporządzenie wprowadza zamiast Tymczasowego Wydziału Samorządowego, wydziały wojewódzkie, ale to jest tylko parodją, bo wydziały te schodzą do roli opiniodawczego ciała, a p. wojewoda w każdej chwili może zasystować uchwały, powzięte przez wydawały wojewódzkie. Nie zabezpieczono nawet w tych wydziałach wojewódzkich ukraińskiej mniejszości, która na miejscu jest większością, bo p. Minister Spraw Wewnętrznych powołał do nich 5/6 Polaków, a tylko 1/6 Ukraińców. Tak, Panie Senatorze Dąmbski, jak było w wydziale krajowym.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#SMakuch">Jak chce Rząd rozwiązać ukraińską kwestję? Zaraz po przegranej wojnie w całej rozciągłości pokazał nam: przegraliście wojnę. Setki tysięcy Ukraińców poszło do obozów koncentracyjnych, dużo rozstrzelano bez sądów, spalono zagrody, zabrano mienie. Zaprowadzono tak ostry regime, jakiego nie przeżywaliśmy nawet podczas wojny światowej pod okupacjami. Wszystko zamilkło, wszystko na wszystkich zakątkach ucichło. Ale żeby przecież defenzywa miała żer, puszczono masę prowokatorów, szczególnie na huculszczyźnie, setki zbałamuconych i sprowokowanych poszło do kryminału, setki politycznych procesów, setki lat więzienia, oto owoce roboty prowokatorów. Wytworzył się taki stan, że każdy Ukrainiec był jakby muszką maleńką, którą mógł rozdeptać w każdej chwili przodownik, wywiadowca, konfident i prowokator. Policyjny teror zapanował wszechwładnie. Gdy ukraiński naród zamknął się i prowokacja nie działała, to wtedy puszczono się na drugi sposób: demoralizowanie. Za pieniądze kupiono jednostki, korzystając z ogromnej nędzy wsi i z bezrobocia inteligencji i stworzono grupę Chliborobów, których u nas nazywają Chlibojedami. Wybrana nawet 5 z nich do poprzedniego Sejmu policyjnym terorem i głosami polskiemi. Następnie przemieniono tę grupę w U. N. S. i wypłacano z rządowych kas miesięcznie 12–15.000 zł. na podtrzymanie organizacji i wydawnictwa „Selańskiego Prapora”, który rozsyłano bezpłatnie do urzędów gminnych, czy też do zarządów szkół dla bałamucenia ludności.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#SMakuch">Ostatnie wybory pokazały, że ta impreza nie udała się. Teraz próbuje się nową imprezę. Zakłada się u nas związki zawodowych rolników pod egidą wojewodów i starostów, w szczególności stanisławowskie województwo uszczęśliwiono tem nowem wydaniem „chlibojedów”. Ludność ściąga się do organizacji przyrzeczeniami pożyczki z Państwowego Banku Rolnego. Lecz sama administracja nie wierzy w żywotność tej imprezy, dlatego wymyśliła dalszy nowy sposób: regjonalizmu. Rozedrzeć trzeba organizm narodowy zachodnich ziem ukraińskich na regjony, na co utworzono aż 4 województwa w Galicji Wschodniej zupełnie niepotrzebnie; ująć wszystkie sprawy ekonomiczne w swoje ręce, podkopać ekonomiczne organizacje ukraińskie, stworzone z takim trudem i tym sposobem zapanować nad naszą wsią — oto cel. Posłowie z Jedynki jedynie są uprawnieni do zastępstwa ludności, ludność może tylko przez nich zwracać się do administracji z prośbami i tylko przez nich przedłożone żądania ludności będą przeglądane.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Nic podobnego!)</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#SMakuch">Oto praktyczna droga do tego. Na północnych ziemiach stworzono nowych „Chlibojedów”, mianowicie wybrano czterech Ukraińców z Jedynki, pochodzenia ukraińskiego. W ich obronie w Sejmie bardzo energicznie występowano.</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#SMakuch">Pytam się, czy to są sposoby rozwiązania kwestji ukraińskiej? Jak odnoszą się do kwestji ukraińskiej polskie partje? Ogromna większość społeczeństwa polskiego nawet w teorji nie przyznaje równouprawnienia mniejszościom narodowym, elita jego z katedr uniwersyteckich propaguje, że mniejszości narodowe nie mogą mieć pełnych praw, a są w państwie tylko tolerowane. Profesor uniwersytetu w Warszawie, Zygmunt Cybichowski, w swoich wykładach seminaryjnych wyraźnie adeptom swoim i przyszłym administratorom głosi, że tylko naród polski ma pełnię praw, że on jest jedynie suwerenem, mniejszości narodowe są tylko tolerowane. Tę teorję o nie równouprawnieniu w codziennem życiu administracja przeprowadza na każdem polu.</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#SMakuch">W ostatnich czasach P. P. S. koncedowała teoretycznie Ukraińcom i Białorusinom autonomję terytorialną, lecz przytem nic nie zrobiła, ażeby ten swój postulat wprowadzić w życie. Przewodniczący tej partji w ostatniej swojej mowie sejmowej oświadczył wyraźnie: kwestja ukraińska będzie rozwiązana. Dodał jednak, że stanie się to dopiero wtedy, kiedy przyjdą nowi ludzie. Jedynka już tych nowych ludzi znalazła, a partją socjalistyczna jeszcze ich szuka. Nie macie odwagi popatrzeć otwartemi oczyma na ukraińską kwestję. I Rząd i najbardziej lewa partja polska traktują to pytanie jako sprawę czysto wewnętrzną, gdy tymczasem codziennie przekonywa się, że pytanie ukraińskie jest pytaniem międzynarodowem.</u>
+ <u xml:id="u-25.23" who="#komentarz">(S. Rodowicz: Nic podobnego.)</u>
+ <u xml:id="u-25.24" who="#SMakuch">Nie da się rozedrzeć tego pytania ukraińskiego ni tak drobne części, jak Panowie żądają. Pytania tego nie rozwiążemy w samej Polsce, bo kwestja ukraińska jest o wiele szerszą i zajmuje o wiele więcej miejsca w Europie, niż w samej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-25.25" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-25.26" who="#SMakuch">Kwestja ukraińska może być rozwiązana w Kijowie.</u>
+ <u xml:id="u-25.27" who="#komentarz">(Głos: W Charkowie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#komentarz">(dzwoni:)</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#Marszałek">To jest zwrot niedopuszczalny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SMakuch">W Kijowie, nie w Charkowie.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#komentarz">(S. Rodowicz: W imieniu których miast Pan mówi?)</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SMakuch">Naród ukraiński pragnie rozwiązania kwestji ukraińskiej bez obcej pomocy i dlatego sprzeciwia się wszelkim interwencjom ościennych państw na wielką Ukrainę.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Brawo!)</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SMakuch">On jeden jest uprawniony i od jego woli zależy jak ma zmienić formę rządu ukraińskiego państwa na Ukrainie.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SMakuch">Stosunki polityczne w Polsce dla ukraińskiego narodu są tak ciężkie, że chyba tylko w Rumunji są cięższe, bo Rumunja mniejszości narodowe zupełnie zgniotła i nie dała im najmniejszych praw. Czechosłowacja w ostatnich czasach pod naporem Rządu Polskiego zaczyna wynaradawiać ukraińską ludność tamtejszą i odgrzebywać stare moskalofilstwo, które w Polsce znajduje popleczników.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SMakuch">Chcę jeszcze parę słów powiedzieć o sprawach ekonomicznych. Wojna światowa toczyła się na naszych ziemiach. Nasze ziemie może najwięcej w Europie ucierpiały, chociaż nikt nie przyszedł nam z pomocą w odbudowie, choć jak to było gdzieindziej. Za szkody wojenne i świadczenia wojenne nie zapłacono nam, choć do tego mamy pełne prawo, a nawet za świadczenia i rekwizycje z polsko-bolszewickiej wojny przeważnie nie zapłacono włościaństwu. Na urągowisko całego świata kulturalnego jeszcze setki tysięcy ludności naszej żyje w norach, a to, co naród własnemi siłami odbudował, jest tak liche, że nie może uchodzić za mieszkanie. Na Zachodzie bydło ma lepsze pomieszczenie niż nasi włościanie.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SMakuch">Reforma walutowa p. Grabskiego podcięła zupełnie lud ukraiński.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#komentarz">(Głos: Tylko ukraiński? Wszystkich.)</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#SMakuch">Myśmy najwięcej jeszcze tych koron mieli. Jeżeli się zważy, co zrobiła Czechosłowacja z austrjackiemi koronami, a co zrobiła Polska, to widzimy jak na dłoni jak ogromne zniszczenie przyniosła reforma walutowa p. Grabskiego. Co Austrja nam dała, to Polska nam odebrała, a to jest wynikiem tej reformy.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#SMakuch">W samo serce trafiła nasz lud reforma agrarna z wyraźnem! tendencjami. Setki tysięcy polskiego elementu z centralnej i zachodniej Polski przerzucono na nasze ziemie, wykopano ogromna przepaść między ukraińskim a polskim ludem i zasiano nienawiść zupełnie niepotrzebną między obu pracującymi ludami. Przyznaję, że polskiemu ludowi jest potrzebna ziemia, jak i naszemu, ale on ma u siebie na miejscu ten zapas,...</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#komentarz">(Głos: Nie ma.)</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#SMakuch">...a zapas na naszem terytorjum niech zostanie dla naszego ludu. Z obecnym stanem agrarnej sprawy nie pogodzi się ukraiński naród i nie zastraszą go oświadczenia: pójdziemy na wschód, jakieśmy szli, bo niesiemy kulturę. Dużo dałoby się mówić o tej kulturze dawnych królewiąt na naszych ziemiach, a i obecnie wszyscy, którzy szczerze patrzą na tę sprawę, widzą, że nie bardzo nas zbuduje ta kultura, którą przynosi polski włościanin na nasze ziemie. Ogromne przeludnienie, brak wszelkich zarobków, hermetyczne zaniknięcie — szkoda, że niema p. senatora prof. Głąbińskiego, który wczoraj mówił, że polski lud idzie zagranicę na zarobki — nasz naród chciałby iść, ale go nie puszczają, hermetycznie zamknięty — spowodowały, że ludność żyje pod grozą fizycznego wyniszczenia. Kiedy ludność widzi, jak z przed nosa sprząta mu się tę ziemię, którą ona miała dostać, to wtedy oczywiście budzi się nienawiść do tych, którzy bez własnej woli, stali się przyczyną tej tragedji narodu ukraińskiego. Kwestja agrarna, to najbardziej piekąca sprawa. W latach 1920–21 mógł naród ukraiński nabywać ziemię, bo dużo reemigrantów wróciło z Ameryki i przy wiozło dolary. W nadziei, że kupią ziemię, zmienili te dolary na marki i potem stracili na inflacji. Były jednak wypadki, że nawet patrjota sprzedał za dolary ziemię, bo dolary były wtedy rzeczą bardzo ponętną, a gdy dolary puścił, sumienie patrjoty obudziło się w nim i kasował swoje słowo w ten sposób, że sam prosił urząd ziemski, aby nie zatwierdzał tranzakcji, którą zrobił z Ukraińcem.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#SMakuch">Kwestja agrarna na naszych ziemiach zaognia stosunki tembardziej, że ludność widzi inne rozwiązanie i szczególnie zazdrosnem okiem patrzy na Wschód, gdzie naród dostał cały zapas ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#SMakuch">Ludność naraz odczuwa historyczne krzywdy, przypomina sobie, jak ją skrzywdzono przy uwłasnowolnieniu 1848 roku, jak ją zniszczono przez regulację serwitutów od 1853 do 1870 roku (a teraz tutaj to samo się dzieje), jak ją obdarto za idemnizację i propinację, jak łamano wszelkie strajki, zdążające do poprawy płac, — to wszystko naraz staje przed oczyma tej ludności, która straciła nadzieję dostania tej ziemi, a która do niedawna tę nadzieję jeszcze miała.</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#SMakuch">Chcę jeszcze mówić ogólnie o budżecie, a szczególnie o Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Budżet jest tak rozbudowany, że ludność nie wytrzyma go długo. Nad całym budżetem ciążą wydatki na wojsko, policję, na korpus ochrony pogranicza. Wszystkie te wydatki razem wzięte wynoszą około miljarda złotych. Ile wydano poza budżetem na te cele tego nie wiemy, bo zamknięć rachunkowych żadnych niema. Wszystkie inne wydatki, to przeważnie wydatki personalne. Papierowa robota, oto druga charakterystyka budżetu. Wiele się pisało w carskiej Rosji i Austrji, ale tyle, ile się piszę w Polsce, chyba jeszcze tylko u sowietów się piszę. Setki tysięcy urzędników bardzo licho płatnych zapisuje setki bumag, które nikomu na nic się nie przydadzą, Na co przydadzą się wykazy, które sądy i inne urzędy robią — one idą do centrali i spokojnie sobie spoczywają i nikogo nie interesują. Pereat justitia fiat fajka — mówi się zgryźliwie na te wszystkie wykazy, które sądy piszą.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#SMakuch">Co zrobiły urzędy ziemskie w sprawie rozwiązania reformy agrarnej? Wstrzymywanie Ukraińców i Białorusinów od kupienia ziemi — to chyba nie wyczerpuje tych zadań, do jakich ustawodawca je powołał. Wszystkie prawie prywatne parcelacje nieuporządkowane, setkom ludzi grozi utrata nabytej ziemi, a urzędy ziemskie milczą. Znieść ten balast i za te 8 miljonów kupować corocznie ziemię i dawać tym bezrolnym, to sto razy lepsza reforma niż trzymać te zupełnie niepotrzebne urzędy.</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#SMakuch">Poco było tworzyć cztery województwa, Bobrzyński nieźle rządził całą Galicją, względy narodowościowe wymagały dwuch województw, lecz utworzono karykatury. Do województwa lwowskiego przydzielono 6 powiatów Zachodniej Galicji ze względów narodowościowych. Względy narodowościowe spowodowały, że utworzono dalsze dwa województwa zupełnie dla administrowania niepotrzebne, tylko ażeby Ukraińców lepiej w krypach trzymać. Cztery aparaty zamiast dawnego jednego, a tylko potrzeba dwuch. To kosztuje, Panowie, i te względy narodowościowe dużo Państwo kosztują.</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#SMakuch">Poco w centrali tyle urzędników! Radbym ja widzieć tego szefa, który potrafi opanować setki tych urzędników i inwigilować ich pracę. Tam na dole gdzie urzędnik haruje, niema urzędników pod dostatkiem, a są tu w centrali, bo praca jest lżejsza.</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#SMakuch">Nasze stanowisko względem budżetu jest jasne. A zresztą Panowie nic sobie z naszego stanowiska nie robią.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#komentarz">(Głos: Jeżeli Panowie takie zajmują, to pewnie, że tak.)</u>
+ <u xml:id="u-27.22" who="#SMakuch">Tylko niepożądanym elementem jesteśmy tutaj.</u>
+ <u xml:id="u-27.23" who="#komentarz">(Głos: Bardzo żałujemy.)</u>
+ <u xml:id="u-27.24" who="#SMakuch">Przecież Panowie traktują nas tak, że my nawet żadnych żądań do Was nie postawimy. Jedno żądanie, Panowie, możemy postawić do Was: uwolnijcie nas z pod swojej opieki…</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Przerywam i zwracam uwagę, że to już jest mowa przeciwpaństwowa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SMakuch">Zaraz skończę… a jakoś my sobie radę sami damy.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SMakuch">Korzystając ze sposobności, mam zaszczyt przedłożyć następujące rezolucje:</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SMakuch">„Wzywa się Rząd:</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SMakuch">1) aby natychmiast zarządził, by na terenie województwa lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego zostały przeprowadzone ostateczne wybory gminne w każdej gminie, w której urzęduje dotychczas komisarz gminny;</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#SMakuch">2) ażeby w tych gminach, gdzie wybory ostatecznie zostały przeprowadzone, ale rady gminne dotychczas nie ukonstytuowane, zostały wybrane zwierzchności gminne, a naczelnicy gmin zostali wprowadzeni w urzędowanie;</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SMakuch">3) by w tych gminach, w których ustanowiono napowrót komisarzy rządowych, a rady gminne rozwiązano, rozpisane zostały wybory do rad gminnych w 6-tygodniowym ustawowym czasokresie, a w wypadkach nierozwiązania równoczesnego rad gminnych, by samorządy przeszły natychmiast na organa wybrane;</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#SMakuch">4) by w razie rozwiązania rady gminnej lub usunięcia członków zwierzchności gminnej naprowadzono przyczyny tego zarządzenia i wykonano je dopiero po prawomocności tegoż, a w razie zatwierdzenia tego zarządzenia przez władze wyższe, by zarządzono natychmiast ponowne wybory do rady gminnej, względnie uzupełniające wybory w miejsce usuniętych członków zwierzchności gminnych;</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#SMakuch">5) by w końcu wydziały powiatowe ze starostami na czele nie wkraczały w kompetencje gmin przez usuwanie i narzucenie gminom funkcjonarjuszy gminnych, a w szczególności sekretarzy gminnych, i by takich odwołały z tych gmin, w których ich przeznaczyły”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SKopciński">Wysoka Izbo! Przychodzą mi na myśl pamiętne dni majowe znanego nam przewrotu, kiedy wszyscy, życzący dobrze Polsce, wszyscy, którzy skupili się w obozie demokratycznym, chociażby mieli jakieś skrupuły co do sposobu, w jaki chciano utworzyć stosunki w Polsce, jednak współczuli tym, którzy podjęli walkę i chcieli choćby piorunem rozjaśnić chmury, zbierające się nad naszym krajem. I kiedy skończyły się dni strzałów, przypominam sobie dobrze, że my, skupiający się koło szkoły polskiej, sądziliśmy, że skoro rzucone zostało słuszne hasło sanacji moralnej to nastąpi podniesienie życia duchowego, uzdrowienie ducha polskiego tam, gdzie on fest obolały, że szkoła w Polsce jako ta, która ma podnieść duchowość Polski nie na dzień dzisiejszy, ale na trwałe, znajdzie skuteczną opiekę. Ci, którzy byli w dniach majowych razem, wspólnie, rozeszli się; przyszli wykonawcy, przyszli ci, którzy mieli stwarzać rezultaty. Przypatrzmy się, jak wyglądają te rezultaty w dziedzinie szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SKopciński">Jeżeli chodzi o szkołę polską, to mam zdaje się słuszne przekonanie, że to co jest w Polsce w dziedzinie szkolnictwa, to dał rozpęd ludzi, dążących do niepodległości, tworzących podstawy szkolnictwa polskiego w czasie niewoli, w czasie okupacji, i budujących pierwsze podwaliny szkoły polskiej u progu niepodległości. Pamiętamy zjazdy w czasie okupacji, sejmy nauczycielskie w początkach naszej niepodległości. Władze państwowe przez cały czas swego istnienia zrobiły bodaj bardzo niewiele dla wytknięcia linji rozwojowej szkoły i oświaty w Polsce. W ustawodawstwie mamy zaledwie jedną podstawową ustawę o ustroju władz szkolnych, w kilku zaledwie artykułach, z których coprawda jeden jest niezmiernie ważny, bo mówi o niezależności szkolnictwa od władz administracyjnych. Pozatem było parę praktycznych ustaw. Jak o budowie i utrzymaniu szkół, o stosunkach służbowych nauczycieli, ale zręby organizacji szkolnictwa nie zostały ustalone.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SKopciński">Był coprawda przed majem minister energiczny i wiedzący do czego dążył, ale naszem zdaniem, dążenia jego powodowały dezorganizację szkoły, bo wszystkie te rzeczy, jak ustawa sanacyjna, obniżenie wychowawstwa w szkole, zamknięcie instytutów nauczycielskich, ograniczenie etatów nauczycielskich, wielkie oszczędności w szkolnictwie, — wszystko to zawdzięczamy tej osobie, która stała na czele Ministerstwa Oświaty przed majem. Ale od kiedy przyszły do władzy rządy pomajowe, czy zmieniło się coś z tych fatalnych pomysłów, wiszących nad szkolnictwem? Nie. Mówiliśmy tysiąckrotnie o ustawie sanacyjnej, wszyscy ministrowie pomajowi przyznawali, że jest ona szkodliwa dla szkolnictwa polskiego, ale ustawa ta dalej istnieje. Mówiliśmy zgodnie i o wielu innych rzeczach, które jednak nie uległy zmianie. Natomiast obecny Rząd dodał kilka posunięć również dotkliwych, idących w tymże samym, co polityka p. ministra Grabskiego kierunku. Wspomnę tutaj okólnik p. Ministra Bartla o praktykach religijnych, wspomnę ostatnie rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, poddające szkolnictwo, a zwłaszcza personel szkolny, pod nadzór władz administracyjno-politycznych, — rzeczy, które niewątpliwie na szkolnictwie odbiją się bardzo źle. Oczywiście, muszę tutaj zastrzec się, że my najzupełniej uznajemy dobrą wolę, dobre chęci i przychylność obecnego p. Ministra Oświaty Dobruckiego dla szkolnictwa, ale p. Minister Dobrucki jest w gabinecie ministrów i musi w tych ramach pracować, w jakich pracuje obecny Rząd. A wysiłki p. Ministra w różnych sprawach, oczywiście bardzo dobre i celowe, nie mogą naprawić tego, co nas gnębi od początku istnienia naszego Ministerstwa, a czego na jotę nie poprawił obecny Rząd, t. j. zupełnej bezplanowości, o której mówił tutaj jeden z przedmówców, omawiając ogólną politykę Rządu, a którą i ja muszę wytknąć, gdy mówię o polityce szkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SKopciński">Proszę Panów! Przyjrzyjmy się najważniejszym zagadnieniom z tej dziedziny. Ustrój szkolnictwa w Polsce. Prawda, za obecnego Rządu było wiele dyskusji, tyczących się tej sprawy. P. Minister Bartel proponował przeprowadzenie wielkiej ankiety i skończyło się na niczem. Przy obecnym Ministrze, i to musimy podnieść jako wielką zasługę p. Ministra, ta sprawa wypłynęła na szersze forum, bo został oddany do publicznej własności projekt ustawy o ustroju szkolnym. Ale mam wrażenie, że gdy tylko w resorcie Ministerstwa zrobi się krok naprzód, ogarnia je natychmiast lęk i już nie widzimy kroków dalszych. W społeczeństwie zaś rozpoczęła się wielka dyskusja, a nieprzyjaciele reformy szykują się do wielkiej z nią walki. Dlatego w paru słowach muszę dotknąć tego projektu.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SKopciński">Przeciw demokratycznemu ustrojowi szkoły, opartemu na jej jednolitości wysuwa się argumenty rzekomo pedagogicznego charakteru. Ustrój taki miałby obniżyć poziom oświaty i przygotowania naukowego młodzieży. Nie mam czasu polemizować z temi argumentami, ale muszę oświadczyć, że niewątpliwie ta sprawa musi być rozstrzygana tylko pod kątem widzenia społecznym, innego kąta widzenia niema. Albo chcemy przygotować do życia państwowego szerokie masy, a zatem podstawę narodu, stanowiącą większą część ludności, albo chcemy mieć wykształconą tylko elitę. Na coś się musimy zdecydować.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SKopciński">A kwestja pedagogiczna? Sądzę, że pedagogowie polscy i pedagogowie wogóle wystawiliby sobie świadectwo ubóstwa, gdyby nie potrafili przystosować metody i organizacji szkoły do ustroju szkoły, opartego na potrzebach społecznych. Coby powiedziano o architekcie, któryby chciał budować tylko pałace, a gdy mu powiedziano, że pałace są niepotrzebne, a potrzebne są mieszkania robotnicze, usług swoich odmówił? Każdy przystosować musi swoją działalność do tych potrzeb, które się zjawiają w społeczeństwie. Jeżeli potrzeby społeczeństwa wykazują, że musi być demokratyczna szkoła powszechna, oparta na podstawie jednolitej, to rzeczą pedagogów jest wysilić mózg swój i zdolności swoje, aby metody i organizację tej szkoły do tych potrzeb przystosować.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SKopciński">Dlaczego mówię o lękliwości w poczynaniach Ministerstwa? Nie chodzi o ustawę, nie chodzi o to, czy ona szybko będzie uchwalona w ciałach ustawodawczych, chodzi o te wielkie przygotowania, które muszą być zrobione dla demokratycznej szkoły, a temi są: budowa szkół, zasilanie ich w pomoce i siły nauczycielskie. Co do nauczycieli, to wiele zrobiono, i to jest wielka zasługa nauczycielstwa, zwłaszcza szkół powszechnych, ale co do budownictwa i pomocy szkolnych to przypominam debatę obecną w Komisji Budżetowej. Panowie pamiętają, jak się sprzeczano o podniesienie o 5 miljonów, a p. Minister, wbrew swemu przekonaniu, wierzę w to, nie zgodził się na tych 5 miljonów, mówił, że to jest niemożliwe, bo budżet jest niezrównoważony. A okazało się, że to jednak jest możliwe, bo zaraz po uchwaleniu budżetu w Sejmie Rząd obdarzył duchowieństwo 22 1/2% zasiłkiem. (Minister W. R. i O. P. Dobrucki: 300.000 tylko.) Wszystko jedno, Panie Ministrze, czy to mały, czy większy zasiłek, chodzi o to, w jakim kierunku idą sympatję. A przecież bez budowania szkoły, bez dania jej pomocy, trudno, aby ta szkoła stanęła na właściwym poziomie. Ministerstwo obiecuje nam przedstawić w tym roku plany realizacji rozbudowy szkolnictwa, daj Boże, aby te przyrzeczenia były urzeczywistnione.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#SKopciński">Dalej, może jeszcze ważniejszą rzeczą jest dla nas ustrój władz szkolnych. Panowie wszyscy prawdopodobnie wiedzą, była o tem mowa na komisji, co to są rady szkolne i dozory szkolne, co to są rady szkolne okręgowe. Wiemy, że to są instytucje przestarzałe, mające wielkie prawa, a nie mające pieniędzy ani egzekutywy. Wiemy, że element społeczny jest tam mało uwzględniony, że one mają mały kontakt z samorządem terytorjalnym, który pomimo pozbawienia go praw wielką rolę odegrał w budowie szkolnictwa w Polsce w niektórych miastach. To wszystko wiemy, ale o tych wszystkich rzeczach w Polsce się nie myśli. Prawda, Ministerstwo powiada, że nie może tworzyć samorządu szkolnego, kiedy niema samorządu terytorjalnego. P. Minister ma rację i nie chcę mu robić zarzutów, ale chcę zrobić zarzut Rządowi, bo Rząd miał opracowane ustawy o samorządzie terytorjalnym i dla niewiadomych nikomu a tajemniczych powodów, w momencie, kiedy ustawy mogły być uchwalone, nie dał możności ciałom prawodawczym uczynienia tego. A zatem, mojem zdaniem, nie jest wytłomaczeniem konieczność przystosowania jednej ustawy do drugiej. Tak, trzeba je przystosować, ale jeżeli kto chce robić samorząd szkolny, musi w Radzie Ministrów wpływać, ażeby samorząd ogólny powstał i ażeby z nim związać samorząd szkolny.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#SKopciński">Dalej mówiło się tu o wychowaniu. Mieliśmy okólnik p. Ministra w sprawie wychowania, mamy poszczególne rozporządzenia, wiemy wszyscy, że to jest kwestja wielkiej wagi. Gdy się mówi o wychowaniu, chciałbym w dwóch słowach dotknąć tego, co mówił p. sen. Thullie. P. sen. Thullie zawsze nam powtarza, że wychowanie w Polsce musi być oparte na wychowaniu religijnem, na szkole wyznaniowej. Ja chcę Panu odpowiedzieć, że my nie chcemy wcale p. Senatorowi przeszkadzać, żeby tam, gdzie chce i może, dawał wychowanie religijne, pozostawimy pod tym względem zupełną swobodę, ale p. sen. Thullie chyba sobie uświadamia, że wśród nas dorosłych są ludzie odnoszący się inaczej niż on do religji. Jaką odda usługę wychowanie, oparte na dogmatach i obrzędach religijnych człowiekowi, który z czasem swój stosunek do religji i wyznania zmieni? Będąc dalekim od stosunku p. senatora Thulliego do religji, uważam siebie jednak za człowieka uczciwego, a tę cechę pozwoliły mi zachować całkiem inne podstawy zdobyte w wychowaniu i w życiu. Ja wiem, że dla kleru i dla stronnictw, które się z nim wiążą szkoła wyznaniowa jest terenem działania, ale to nie jest kwestja Polski, to nie jest kwestja wychowania w Polsce. Bo podstawy religijne mogą się zachwiać, a trzeba dać takie wychowanie, ażeby ono starczyło na całe życie człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SKopciński">Jeżeli zaś chodzi o wychowanie, to ja się pytam, czy ustawa sanacyjna, której Rząd znieść nie chce, chyba dlatego, że ta nazwa „sanacyjna” jest mu tak sympatyczna, czy ta ustawa sanacyjna, kasująca wynagrodzenie za wychowawstwo, wynagrodzenie za inne obowiązki, związane z wychowaniem, czyli inaczej mówiąc, kasująca możność istotnego wychowania w szkołach średnich, kasująca możność zorganizowania szkoły przez kierowników w szkołach powszechnych, czy to jest droga do podniesienia wychowania? Narzeka się i Ministerstwo w swoich sprawozdaniach mówi nam bardzo często: szkoła średnia jest zła, szkoła średnia pod względem wychowania i nauczania daje złe rezultaty. Ale czy i tu widać jakikolwiek plan jasny i wyraźny? Bo przecież podniesienie wymagań na egzaminach stanu rzeczy nie poprawi. Nie utrudnianie egzaminów, ale wymaganie dobrego wychowania i nauczania, — to jest istota rzeczy w szkole średniej i wogóle w każdej szkole.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#SKopciński">Czy pomyślano o zmianie krytykowanych programów? Mówi się o odpowiednich metodach, ale nie widzę, żeby istniał jakikolwiek plan zmiany, żeby był plan wytworzenia nowych odpowiednich programów d metod. Jeżeli zaś chodzi o najważniejszy instrument szkolny, o nauczyciela, to mam wrażenie, że nic nie chce się poprawić w doli tego człowieka, żeby on miał swobodną chwilę, żeby nie musiał poza godzinami szkolnemi biegać jeszcze po lekcjach prywatnych, żeby się mógł oddać całkowicie szkole i obowiązkom ze szkołą związanym.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#SKopciński">Są jeszcze inne rzeczy — dokształcanie zawodowe. Mamy ustawę przemysłową, ustawę o ochronie młodocianych, które dają możność wprowadzenia przymusowego dokształcania zawodowego. Czy te rzeczy zostały ujęte planowo, żeby im móc sprostać, żeby ta ustawa nie była tylko na papierze, żeby z niej można było korzystać. Tutaj także tej planowej pracy nie widzimy.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#SKopciński">Przytoczyłem tu najważniejsze zagadnienia. Jeżeli są pewne posunięcia, jeżeli dzięki osobistej energji tego czy innego ministra, dzięki przychylności dla szkolnictwa obecnego p. Ministra, pewne drobne rzeczy się robi, to jednak w tym resorcie od jego narodzin nigdy planu nie było. Bo od tych właśnie narodzin, kiedy od inicjatywy społecznej szkolnictwo przeszło pod zarząd Ministerstwa, zamiast zapalonych społeczników zajęli się niem specjaliści — biurokraci, którzy zasiedli przy biurkach i zaczęli urzędować i do tej chwili bez przeszkody urzędują. Mówiło się po dniach majowych, że w tym resorcie coś się przecież zmieni, że nastąpi nowy kurs, nowy duch, ale tych zmian całkowicie nie widzimy, bo łudzi się p. Minister i wielu, którzy może chcieliby tych zmian, że przejście człowieka, powiedzmy, z dawnego obozu endeckiego do obecnego Bezpartyjnego Bloku zmieni jego duszę — nie o polityczną jej stronę zresztą tu chodzi — że zmieni duszę suchego biurokraty, który poza okólnikami i drobiazgami na nic się zdobyć nie potrafi. Ten resort, jak patrzymy na niego przez 10 lat, jest skamieniałym.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#SKopciński">W jednym kierunku, zdawałoby się, Ministerstwo zrobiło cokolwiek, to jest w dziedzinie wyznań religijnych, ale Panowie z tych ław nie są zadowoleni, a my przeciw działalności Ministerstwa w tej dziedzinie musimy bardzo protestować. Cały Rząd idzie w kierunku wielkich ustępstw dla kleru, który wskutek tego staje się drugą władzą w Polsce. W Sejmie przytaczaliśmy przykłady tego. Nie będę ich powtarzał. Powiem tylko, że jednak interwencja p. Ministra w sprawie bezprzykładnych zarządzeń biskupa Łukomskiego odniosła pewien skutek. Ale mam tutaj przed sobą inny dokument, zupełnie oficjalną kurrendę biskupa Tarnowskiego, w której biskup zawiadamia podwładne opiekuńcze zakłady, aby się nie poddawały kontroli Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, zabrania im poddawać się kontroli państwowej. Nie wiem, czy może istnieć instytucja w Polsce, któraby zupełnie wyraźnie powiedziała: ja nie chcę kontroli państwowej. To jest przeraźliwy przywilej.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#SKopciński">Na zasadzie tego, co powiedziałem, musimy się zwrócić do Ministerstwa, ażeby nareszcie wypracowało jasny plan polityki szkolnej i budowania szkolnictwa w Polsce. Jeżeli chodzi o najbliższe chwile, to niewątpliwie trzeba znieść ustawę sanacyjną, niewątpliwie trzeba się pozbyć okólnika. Ministra Bartla. Trzeba wreszcie pozbyć się wpływu administracji politycznej na szkołę na wsi. Ponieważ ostatnia kwestja jest podniesiona w Oświatowej Komisji senackiej, ponieważ w kwestji ustawy sanacyjnej jest rezolucja, zgłoszona przez s. Thulliego, ja złożę tylko rezolucję w sprawie okólnika p. Ministra Bartla.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#SKopciński">Widzimy, że Minister, przy najlepszych chęciach, nie może poruszyć tego skostniałego biurokratyzmu naszego resortu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a on istnieje w centrali i w kuratorjach i w inspektoratach. Dlatego też zrobienie zmian, pewne ożywienie duchowe tego resortu jest rzeczą konieczną.</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#SKopciński">Moje wywody w poprzednich latach kończyłem tem, że zadania w szkolnictwie są tak wielkie, że trzeba wielkiego entuzjazmu do ich wykonania i do tego entuzjazmu wzywałem resort Ministerstwa Oświaty. Teraz sądzę, że wzywać do entuzjazmu byłoby nam trudno. Chciałbym tylko, żeby p. Ministrowi udało się obudzić z letargicznej śpiączki jego resort, który się nazywa resortem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Wiem, że p. Minister jest tak dobrym człowiekiem, że boi się, żeby ten chory wskutek przebudzenia się nie dostał paraliżu. Jeżeli jednak p. Ministrowi uda się przerwać tę śpiączkę, sądzę, że wrażenie w społeczeństwie będzie tak podniecające, że o wywołanie potrzebnego entuzjazmu nie będzie trudno.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Ossowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SOssowski">Wysoki Senacie! O konieczności panowania prawa i sprawiedliwości w Państwie już w Sejmie powiedziano to, co było do powiedzenia, — w szerokich zarysach. Chciałbym w mojem przemówieniu wskazać jeszcze na rozmaite szczegóły, na to, co się działo i dzieje, zwłaszcza na ziemiach zachodnich, w pewnych instancjach resortu Ministerstwa Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SOssowski">Otóż po 10 łatach wymiaru sprawiedliwości w Polsce niepodległej, należałoby się spodziewać, że zaufanie do wymiaru sprawiedliwości mogłoby być już mocno ufundowane. Niestety, tak nie jest i nie powiem w tej Wysokiej Izbie za wiele, jeżeli oświadczę, że w ostatnich czasach na ziemiach zachodnich zaufanie do naszego sądownictwa zamiast wzrastać, niknie niestety, i to nie z winy sądów i nie z winy sędziów, ale z winy posunięć i niedopatrzeń zgóry.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SOssowski">Skargi są na zbyt powolny wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych procesowych. Winien jest temu błąd w organizacji. Na ziemiach zachodnich mamy bowiem w wydziałach cywilnych sądów okręgowych jednego tylko sędziego do najpoważniejszych spraw procesowych, do spraw, w których waży się nieraz los całego majątku jednej lub drugiej osoby, zamiast żeby było trzech sędziów, tak jak było dawniej i jak jest jeszcze dzisiaj w Małopolsce, o ile się nie mylę, także i na terenie b. Kongresówki. Nie dość na tem. Ten jedyny sędzia dla najważniejszych spraw pierwszej instancji, który czuję cały ogrom odpowiedzialności za swoją decyzję, bo może unieszczęśliwić nieraz człowieka przez pomyłkę, jest obarczony wokandą tygodniową od 60 do 80 spraw, a widziałem już wokandy blisko i przeszło 100 spraw. Otóż nikt nie może wymagać od jednego sędziego, aby choć 1/3 tych spraw w należytym czasie doprowadził do wyroku. I stąd skargi. Procesy trwają czasem kilka lat i dają złośliwemu dłużnikowi możność uchylenia się od egzekucji przez wyzbycie się swego majątku za pomocą tranzakcji z osobami trzeciemi.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SOssowski">Zaprowadzono ten system jednego sędziego z powodu braku sędziów. Brak ten był przez pewien czas uzasadniony, ale dziś, po dziesięcioleciu sądownictwa własnego, musiało przybyć nie 100, nie 200, ale kilkuset, może blisko tysiąc nowych, młodych sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SOssowski">Zwykle p. Minister Sprawiedliwości uniewinniał się tem, że zaznacza się wielka ucieczka z sądownictwa i że z młodzieży prawniczej stosunkowo mało zgłasza się i pozostaje w sądownictwie. Tak jest. Lecz w czem tkwi przyczyna? Otóż przedewszystkiem w zawstydzająco niskiem uposażeniu naszych sędziów, a powtóre, w ostatnich czasach zaznacza się ucieczka z sądownictwa dlatego, iż zabrano temu stanowi jego najwspanialszy przymiotnik, t. j. niezależność, bo przecież w tym kierunku idzie ustawa o ustroju sądownictwa. Na głodowanie przy nadzwyczajnych wysiłkach nie pójdzie dużo naszej młodzieży prawniczej o najlepszych kwalifikacjach. Ci zawsze znajdą stanowisko w wolnych zawodach, czy w adwokaturze, czy w przemyśle i handlu, czy w bankowości. I te dwie okoliczności, według mego zdania, są przyczyną ucieczki z sądownictwa i sądownictwo dzisiaj nie ma tej przynęty, jaką miało dawniej i jaką mogłoby mieć i dzisiaj. Zadaniem ciał ustawodawczych i Rządu, będzie zmienić ten stan, zwłaszcza na ziemiach zachodnich; przedewszystkiem osadzić sądy okręgowe dla spraw cywilnych przynajmniej tam, gdzie się rozstrzygają sprawy najważniejsze. Trzeba pomnożyć etaty; będzie to zadanie przyszłych budżetów i dobrze byłoby, gdyby w budżecie, który Rząd będzie przygotowywał na jesieni, już pomnożono etaty na ziemiach zachodnich dla sądów okręgowych.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SOssowski">W tak niepożądanych warunkach, w jakich sądownictwo obecnie się znajduje, spadło na nie rozporządzenie o ustroju sądownictwa, o którem przedtem mówiłem. Zdajemy sobie sprawę, że niezależność sędziowska, to paladjum tego stanu, to przymiotnik, który najwięcej przyciągał dotychczas młodzież, który przyciągał osobistości z charakterem, z poczuciem niezależności pragnące służenia tylko prawu i sprawiedliwości. Otóż obecnie jest obawa, że stan sędziowski zostanie odarty z tego paladjum choć na czas przejściowy, jednak na kilka lat. Społeczeństwo umiało i umie rozpoznać i wie, co znaczy niezależność sędziowska. I to jest druga przyczyna zaniku zaufania i zachwiania w społeczeństwie dobrej opinji o naszem sądownictwie.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SOssowski">Jeżeli się czyta rozporządzenie o ustroju sądownictwa, to widzimy, jak często wymieniony jest tam wyraz „niezależność”, czy „celem zapewnienia niezależności”. Ale na końcu mamy: przesuwalność, usuwalność, nieskonkretyzowano nawet w jakich wypadkach, na żądanie i na wniosek p. Ministra Sprawiedliwości. Ustawa zawiera ogromny przerost jego władzy. To częste powtarzanie niezależności a potem zupełne wyzucie stanu sędziowskiego na pewien czas z tej niezależności, przypomina powiedzenie starego dyplomaty: les paroles sont pour cacher les pensées. Ciała ustawodawcze powinne za wszelką cenę usunąć ten przepis. Rozporządzenie w innych działach b. dobrze reguluje stosunki, stosownie do warunków prawnych na ziemiach zachodnich, ale ten przepis musi być zmieniony, bo inaczej może wyrządzić jak największą szkodę Państwu i naszemu sądownictwu.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SOssowski">Oświadczam jednak, że co do naszych sądów i co do naszych sędziów nie mam poważnych zastrzeżeń, gorzej natomiast przedstawia się sprawa w prokuraturze. Od czasu, kiedy mamy tak zwane „dekrety prasowe”, prokuratura działa, jak gdyby — nie mam konkretnych dowodów i nie chcę tego konkretnie twierdzić — jak gdyby pod dyrektywami, które nie idą z jej łona, t. j. ze strony przełożonych samej tylko prokuratury, Wystarczy jeżeli przypomnę, że po wypadkach majowych dziennik prowincjonalny, jakim jest „Słowo Pomorskie”, wychodzący w Toruniu, miał dotąd przeszło 20 procesów karnych o same wykroczenia prasowe, odbyło się przeszło 30 rozpraw sądowych, a jednakowoż jeszcze żaden wyrok zasądzający do dziś nie stał się prawomocny. Rozporządzenia prasowe dają pierwszą decyzję w ręce prokuratury co do konfiskat, które często uniemożliwiają gazetom ponowne ukazanie się tego samego dnia. Gorzej jest, jeżeli się tak dzieje, jak w prokuraturze toruńskiej, gdzie nie zawsze się stosuje art. 38 ust. 3, który mówi, że prokuratura powinna zakomunikować co i za co się konfiskuje i jeżeli druk da się podzielić, która mianowicie część druku, który ustęp ma być skonfiskowany. Otóż zdarzały się wypadki, że prokuratura toruńska tego nie komunikowała zaraz, tak, iż redakcja kilkakrotnie nie wiedziała za co „Słowo Pomorskie” jest konfiskowane.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#SOssowski">Jeszcze gorzej było podczas wyborów. „Słowo Pomorskie”, widząc, że własne artykuły bywają konfiskowane zbyt często, przedrukowywało z innych gazet artykuły, a więc z „Robotnika”, wychodzącego w Warszawie, z „Głosu Narodu”, wychodzącego w Krakowie, nawet z „Dziennika Bydgoskiego” w Bydgoszczy, z „Gazety Warszawskiej”, lecz i te numery „Słowa Pomorskiego” zostały skonfiskowane, chociaż odnośnych artykułów nie skonfiskowano ani w Warszawie, ani w Krakowie, ani w Bydgoszczy, ani przez prokuraturę w Toruniu, gdzie w setkach egzemplarzy gazety te promulgowano w Toruniu. Mimo, że wymienione gazety nie zostały skonfiskowane, „Słowo Pomorskie” za przedruk dostało akt oskarżenia i redaktora sadza się na ławie oskarżonych. Był wypadek, że 4 redaktorów powołano jednego dnia w czterech sprawach na ławę oskarżonych.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#SOssowski">Oto takie kwiatki mamy w prokuraturze toruńskiej w zastosowaniu ustaw prasowych.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#SOssowski">Znam i mógłbym przytoczyć jeszcze przykłady, jak według podobnych metod działała prokuratura toruńska i dawniej, naprzykład w czasie najdzikszej inflacji w r. 1923, gdy chodziło o przestępstwa rzekomej lichwy. I wtedy okazywano tę samą gorliwość co teraz przy stosowaniu dekretów prasowych. Dziesiątkami aresztowano piekarzy, rzeźników, kupców, sadzano bo aresztu śledczego za rzekomą lichwę, ponieważ w czasie inflacji, gdy maszyna w Warszawie przez jedną noc nadrukowała tyle i tyle miljonów marek polskich, rzemieślnik i kupiec musiał kalkulować prawie codziennie inaczej, czyli wyżej. Ojców posiwiałych, mających liczne dzieci, zasiedziałych w mieście, osadzano wtenczas niesłusznie w areszcie. Były rozprawy sądowe, Prawie 80% było zwolnień na skutek braku winy. Przytaczam te szczegóły na dowód, że prokuratura toruńska nietylko w jednym wypadku nie zachowała umiaru należytego, którego należy się spodziewać po każdej prokuraturze.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#SOssowski">W ostatnich czasach odbył się znamienny proces na Kaszubach w Wejherowie. Oskarżono burmistrza przed sądem należącym do obwodu prokuratorskiego w Starogardzie o to, jakoby w nocy włamał się do gazowni, wykradł tam księgi i zniszczył je czy usunął. Czytając akta przed rozprawą nietylko prawnik, ale i laik rozpoznałby, że już dochodzenia policji ustaliły, iż defraudować pieniądze i akta usunąć mógł tylko kierownik gazowni, który na zarzuty burmistrza w 10 minut przyniósł około 900 zł. do kasy i przy rewizji okazywał niepokój i usuwał nawet papiery, kiedy brano zdjęcia daktyloskopijne. Mimo to oskarżono i posadzono na ławie burmistrza, a najsilniej podejrzany kierownik gazowni, którego obciąża blisko 30 świadków staje jako świadek przeciw burmistrzowi. Na rozprawie burmistrz został uwolniony od winy i kary. Lecz prokurator z Starogardu, który popierał oskarżenie, od początku aż do końca, był innego zdania, W połowie rozprawy nietylko wniósł o aresztowanie burmistrza, ale uzasadnił swój wniosek w następujący niezwykły sposób:</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#SOssowski">„Od 2 lat mamy świetnie działającą sanację”, „to jest proces sanacyjny, który ma przeczyścić i uzdrowić stosunki” i dodał: „ponieważ burmistrz mógłby”, jakkolwiek nic nie ujawniono w tym kierunku, „wpływać na świadków, wnosi o areszt”. Oczywiście są nie przychylił się do wniosku. Nie dość na tem; po publikacji wyroku uwalniającego, chociaż p. prokurator uprzednio nie stawiał żadnego konkretnego wniosku o ukaranie, lecz decyzję zostawił był sądowi, wstaje ten p. prokurator i oświadcza sądowi orzekającemu w twarz: „Wnoszę o rewizję tego wyroku”. Gdyby obrońca jakikolwiek to samo powiedział, to słusznie sąd orzekający uważałby to za nieuszanowanie sądu. Prokurator tak samo jak i obrońca winien wiedzieć, że rewizji nie zgłasza się sądowi orzekającemu w twarz, tylko albo pisemnie, albo do protokułu sekretarza sądowego.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#SOssowski">Nawiasem tylko wspomnę, że p. prokurator, który popierał to oskarżenie jest komendantem Strzelca w miejscowości, w której urzęduje.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#SOssowski">Przytoczę drugi interesujący następujący wypadek, Przed kilku tygodniami ten sam p. prokurator popierał oskarżenie również na Kaszubach w pow. Kościerskim w zwyczajnej sprawie przeciw jakiemuś bandycie Szumilasowi, który był oskarżony o to, że w nocy z rewolwerem napadł wójta z okrzykiem: ręce do góry, odebrał mu pieniądze i postrzelił go. Za to stanął przed sądem. Ten sam prokurator w jednogodzinnym wywodzie zaczepiał tylko wiarogodność świadka, właśnie napadniętego wójta i w końcu nie postawił konkretnego wniosku karnego, lecz pozostawił decyzję sądowi. Sąd po stosunkowo krótkiej naradzie ogłosił wyrok na 10 lat domu karnego, pozbawienie praw obywatelskich, nadzór policyjny i t. d. Nie wiem, czy i w tym wypadku p. prokurator zgłosił skargę rewizyjną, nie byłem świadkiem tej rozprawy osobiście sądzę, że nie Szumilis, oskarżony o napad, był strzelcem.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#SOssowski">Przeciw narodowym redaktorom w Toruniu oskarżenia idą b. szybko, z piorunującą nieraz szybkością, oskarżenie na drugi tydzień, za dwa tygodnie rozprawa. Natomiast kiedy oskarżono w postępowaniu prywatnem redaktora „Głosu Prawdy”, już od roku przeszło sąd powiatowy nie ma ani sposobu, ani środków, żeby sprowadzić redaktora na rozprawę sądową w Toruniu. Byli policjanci w Warszawie, lecz wracali z relacją: nie możemy obwinionego znaleźć, nie było go w domu, — i tak do dziś dnia rozprawa się odbyć nie może.</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#SOssowski">Jeszcze gorzej: p. prezes sądu apelacyjnego w Toruniu półtora roku temu wniósł o ukaranie tego samego redaktora oraz o ukaranie autora artykułu wysoce obelżywego, znieważającego sądy toruńskie, zarzuca bowiem sądom toruńskim, iż nie kierują się prawem i sprawiedliwością lecz partyjnictwem przy ferowaniu wyroków. Wniosek karny przeciw redaktorowi i autorowi, który artykuł podpisał w „Głosie Prawdy” prezes sądu apelacyjnego wysłał do p. Ministra Sprawiedliwości, P. Minister Sprawiedliwości należycie odesłał wniosek prokuratorowi do dalszego załatwienia, ale do dziś nie było ani rozprawy, ani niema bodaj aktu oskarżenia. Cóż, kiedy autor jest obecnie ministrem.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#SOssowski">Muszę poruszyć jeszcze pewną sprawę delikatną i sam będę ją również traktował delikatnie, Chodzi o redaktora o którym już była mowa, został on niedawno temu ułaskawiony. Laska jest wyłączną prerogatywą Prezydenta Rzeczypospolitej. P. Prezydent Rzeczypospolitej nie jest odpowiedzialny, i nikt nie może mieć do p. Prezydenta Rzeczypospolitej pretensji, że któregokolwiek delikwenta ułaskawił. Już niejedno czytałem podanie o ułaskawienie, a nawet sam koncypowałem. Otóż zasądzony zwykle w piśmie do Prezydenta Rzeczypospolitej powołuje się bądź to na to, że to pierwsza kara, że dotąd nie był karany, bądź też że przyrzeka poprawę, albo uniewinnia się uniesieniem, podrażnieniem przez stronę przeciwną i t. p. Jednak jak każdy akt łaski i w niniejszym wypadku akt ułaskawienia jest aktem rządowym, wymaga podpisu Prezesa Rady Ministrów i Ministra Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#komentarz">(Wiceminister Sprawiedliwości Car: Pan się myli.)</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#SOssowski">Gdyby i tak było, proszę p. Ministra, t. j. jeżeli się mylę, to jednak wiadomo jest, że Pan Prezydent działa na propozycję Ministra Sprawiedliwości i dlatego spada odpowiedzialność i wina nie na Pana Prezydenta, ale na tych, którzy propozycję ułaskawienia przedstawiają. Co mówi o ułaskawieniu Krzymuski, w wykładzie prawa karnego austrjackiego w 1911? Mówi:</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#SOssowski">„Ułaskawienie przestępcy o tyle zasługuje na uznanie, o ile się przedstawia jako akt rozumnie pojętego wymiaru sprawiedliwości. Jednak prawo łaski uchodzi powszechnie za jeden z najniebezpieczniejszych przywilejów głowy państwa, mogąc w praktyce bardzo łatwo stać się źródłem wielkich nadużyć. Przy każdem ułaskawieniu rozstrzyga się pytanie, czy z dwóch wymagań sprawiedliwości należy dać pierwszeństwo temu, które żąda ukarania, czy temu, które domaga się uwolnienia od kary. Dopuszczalne est ułaskawienie tylko wtedy, jeżeli według zdania głowy państwa formalny przepis prawa jest zbyt twardy wobec czynu obwinionego”.</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#SOssowski">W ustawodawstwie niemieckiem, respective pruskiem, dawniej, kiedy stosowano ułaskawienie, zwłaszcza za obelgi i urazy cielesne, zawsze odbywało się to w następujących prawie już ustalonych formach: skazany za obrazę lub za cielesne obrażenie tylko wtedy ma prawo do ułaskawienia, jeśli dostarczy rezygnacji obrażonego z ukarania. O ile wiem, w tym wypadku ułaskawiony nie miał rezygnacji znieważonych. Nie wiem też, czy ułaskawienie stoi w jakimkolwiek stosunku do krytyki, której dopuścił się ułaskawiony względem czcigodnej osoby p. Trąmpczyńskiego, b. Marszałka tej Wysokiej Izby. Jestem raczej przekonany, że nie. Jednakowoż proszę Wysokiego Senatu, już wniosek karny prezesa sądu apelacyjnego w Toruniu z przed półtora roku powinien był, mojem zdaniem, wstrzymać osobistości odpowiedzialne od tego aktu łaski, od prezentowania delikwenta do łaski aż w kilkunastu wypadkach aczkolwiek złączonych w jednym wypadku. Bo proszę Wysokiego Senatu, w jakiem położeniu stawia się Głowę Państwa? Iluż innych podobnych delikwentów zechce powołać się w przyszłości na precedens, że nawet w wypadku kilkunastokrotnego zasądzenia nastąpiło ułaskawienie, przyczem delikwent nie okazał nawet poprawy.</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#SOssowski">Proszę Wysokiego Senatu, niebywała krytyka przemówienia i osoby czcigodnego byłego p. Marszałka Trąmpczyńskiego, zamieszczona w „Głosie Prawdy”, w treści i formie była rzeczywiście taka, jakiej od czasu wynalazku Gutenberga aż do dziś nie czytało się w prasie przynajmniej nie na zachód od Uralu.</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#SOssowski">To, co mówię, mówię w interesie wymiaru sprawiedliwości i w interesie równości przed prawem. Jeżeli się doda, że na terenie ziem zachodnich w Toruniu po wypadkach majowych działy się publiczne wybryki wysokiego urzędnika wojewódzkiego bezpieczeństwa publicznego, który napadł w samo południe na ul. Głównej redaktora i wszczął z nim bójkę, a pozostał do dziś dnia bezkarny, jeśli ten sam urzędnik urządził potem drugi napad również na miejscu publicznem, celem wywołania awantury i również pozostał bezkarny, — jeżeli się uwzględni, że pan „ksiądz” Hajduk hodurowiec w Grudziądzu za zohydzanie Papieża i duchowieństwa katolickiego ma tyle wyroków prawomocnych w kieszeni, ile miał wspomniany redaktor w Warszawie, a także nie potrzebuje kary odsiadywać — niedawno była wielka manifestacja katolicka w Grudziądzu przeciw niemu, — jeżeli się nareszcie doda 4 wypadki które zaszły w samej stolicy Państwa, a które jakoś nie mogą dostać się przed sądy, wypadki jaskrawego bezprawia i gwałtu, — to powstaje poważne pytanie, gdzie jest bezpieczeństwo publiczne, gdzie jest prawo dla wszystkich równe i gdzie jest sprawiedliwość, Panie Ministrze Sprawiedliwości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma p. Wiceminister Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Car:</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Proszę Szanownych Panów! Jeżeli zabieram głos, to tylko z powodu ostatniego przemówienia.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Była tu poruszona sprawa wiążąca się z prawem łaski, służącem Prezydentowi Rzeczypospolitej. Nie miałbym nic przeciw temu, żeby wogóle instytucja prawa łaski była przedmiotem dyskusji na terenie Senatu, ale uważam za rzecz wysoce niewłaściwą i niepożądaną, ażeby kwestja prawa łaski, zastosowanego w konkretnym wypadku, a właśnie w ten sposób była ta sprawa tu postawiona, była przedmiotem jakiejkolwiek bądź dyskusji na Senacie. Prawo łaski Prezydenta jest prerogatywą Głowy Państwa i z tego aktu nikomu Prezydent Rzeczypospolitej nie ma obowiązku zdawać sprawy i dlatego uważam, że to była wysoka niewłaściwość.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Sergjusz Kozicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SSergjuszKozicki">Szanowni Panowie! Państwo winno być organizacją sprzyjającą rozwojowi ekonomicznemu, kulturalnemu, oświatowemu i politycznemu społeczeństwa. Ale cóż powiedzieć na to, że na potrzeby Państwa przedłożony nam budżet zabiera u obywateli nietylko nadmiar tego, co oni mogą dać Państwu, ale i to, co stanowi podstawę ich egzystencji. Tu już poprzedni mówcy przytaczali, że obciążenie podatkowe Rzeczypospolitej Polskiej jest bez porównania wyższe, niż w b. państwach ościennych, niż wogóle w jakimkolwiek z państw Europy, gdy wziąć pod uwagę bardzo niski stopień dochodowości, przypadającej u nas na głowę obywatela. Co jest przyczyną takiej niewspółmierności między podatkami na potrzeby Państwa a tem, co obywatele dać mogą?</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SSergjuszKozicki">Przedewszystkiem układ życia wewnętrznego w Państwie, Gdy 40% obywateli jest w tym stanie, że dzień w dzień, co chwila są narażeni na różnego rodzaju szykany, gdy się im odbiera najprymitywniejsze ludzkie prawa, to z tego powodu muszą się burzyć i muszą wyrażać swoje niezadowolenie, gdy, że tak powiem trywialnie, dla „uspakajania” tych ludzi musi się mieć szeroko rozbudowane organy „bezpieczeństwa”, to ma się rozumieć, że kosztuje to Państwo bardzo drogo i budżet musi być rozdęty do niesłychanych rozmiarów.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SSergjuszKozicki">Uchwalenie budżetu jest zawsze wyrazem zaufania do Rządu. Czy mogą mieć zaufanie do Rządu masy ukraińskie, włościańsko-robotnicze, których jestem tu rzecznikiem? Zaufanie mogą mieć do rządu swojego, a za taki, nasz, swój rząd, uważalibyśmy rząd robotniczo-włościański z udziałem naszych ludzi. Rząd obecny bynajmniej takim nie jest. Jest to Rząd niesprzyjający, Rząd nieprzyjemnie patrzący na potrzeby ekonomiczne robotniczych i włościańskich mas. Jest to Rząd, wrogi odrodzeniu narodu ukraińskiego, znajdującego się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SSergjuszKozicki">Dać uchwałę, dać zgodę na budżet dla Rządu obecnego, to znaczy dać swoje placet na kontynuowanie tej polityki, która dziś tępi rozwój kulturalny i ekonomiczny naszego narodu. W każdej dziedzinie życia społecznego, czy to będzie szkoła, czy to będzie sądownictwo, czy to będzie sprawa reformy agrarnej, czy sprawa równouprawnienia obywatelskiego, — wszędzie jesteśmy na ostatnim planie traktowani jako obywatele nie drugiego rzędu, lecz jako obywatele może dziesiątego rzędu. Przed paru godzinami tutaj kolega Hałuszczyński rozwodził się, udzielał lekcji o potrzebach kulturalno-oświatowych narodu ukraińskiego i o tem jak powinno być zorganizowane szkolnictwo. Szkoda tej nauki w Polsce, bo żaden Rząd za żądaniami kol. Hałuszczyńskiego nie pójdzie. Nie będzie takiego rządu w Polsce, któryby uznał za konieczność te potrzeby nasze, narodu ukraińskiego i w istocie starał się je zadowolić. Nie będzie w Polsce takiego rządu, któryby włościańskim i robotniczym masom ukraińskim dał taką oświatę i taką szkołę, jaka najprostszą drogą poprowadziłaby je na wyżyny istotnej kultury i istotnej wiedzy.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SSergjuszKozicki">Jest to dziś już maksyma pedagogiczna, że oświata powinna być udzielana w języku macierzystym. Tego nikt na świecie, oprócz nas Ukraińców, mieszkających w Polsce, nie potrzebuje dowodzić nikomu, jest to aksjomat, o który się teraz nikt nie spiera. Tylko tu w Rzeczypospolitej specjalnie dla nas, prawda i dla Białorusinów, a po części i dla Żydów stworzony jest utrakwizm.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#komentarz">(Głos: Dla Polaków także.)</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SSergjuszKozicki">Polacy mają tyle szkół, że nie mają potrzeby uciekać się do szkoły Utrakwistyczne, zresztą nie my tworzyliśmy utrakwistyczną szkołę; jeżeli Panowie macie pretensje, to miejcie je do swego ministra. O utrakwizmie p. Minister powiedział, że prowadzony uczciwie jest najlepszym systemem w Polsce. Ja jednak nie myślę, żeby siedzący tu senatorowie, a niewątpliwie są tacy, którzy mają dzieci, zechcieli swoje dzieci posyłać do szkół utrakwistycznych. Jest to rozdwojenie duszy, jest to to, co wnosi do głowy dziecka chaos. To jest siedzenie na dwuch stołkach. Jeżeli utrakwizm jest według zdania p. Ministra takim najlepszym wynalazkiem, to dlaczego tego utrakwizmu nie zaprowadzi się w Warszawie? Przecież Warszawa nie ma większego procentu ludności polskiej niż my na Wołyniu albo w Galicji Wschodniej. W Warszawie jest nie więcej jak 50% ludności polskiej, więc zaprowadźcie tu utrakwizm. Dlaczego tego nie robicie? Oczywiście nie robicie tego, bo wiecie, że to jest nonsens pedagogiczny. Tylko u nas, na naszych ziemiach, gdzie nie chcecie dać szkoły z ojczystym językiem, wprowadza się utrakwizm. I mówi się o tem przed światem, jak o jakimś wynalazku.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SSergjuszKozicki">Gdy były dla Was ciężkie czasy, to się dla świata specjalnie spreparowało trzy ustawy językowe. Trzech Stanisławów te ustawy urodziło i cały Sejm „ku chwale Rzeczypospolitej”, jak się jeden z mówców wówczas wyraził, uchwalił te ustawy. I poszły w świat. P. minister Thugutt, jeden z tych trzech Stanisławów, przyznał się na jednem posiedzeniu, że zagranicą zrobiło to piorunujące wrażenie, gdy dowiedziano się, że są takie ładne ustawy, które pozwalają mniejszościom narodowym w Polsce mieć swoje szkoły. Ale p. minister Thugutt był zanadto łatwowierny, gdyż był drugi Stanisław, Grabski, który z tych ustaw zrobił to, co mu było potrzebne: zniszczył zupełnie całe szkolnictwo ukraińskie na Wołyniu i na Polesiu i w 5/6 zniszczył je w Galicji. Więc na zewnątrz się robi ustawy takie, któreby mogły udowodnić, że wszystko jest w porządku, a tu się gnębi do ostateczności.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SSergjuszKozicki">Nie będę tu teraz przypominał tych historji z deklaracjami szkolnemi, z tem, co było z tą legalizacją podpisów, z tem, że wójta zwykle nie było w domu, gdy trzeba było zalegalizować podpis, że ludzi prowadzono na posterunki policyjne i chłopów straszono: „Co, ty chcesz szkoły ukraińskiej? To jest bolszewizm”.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#SSergjuszKozicki">P. Minister Dobrucki na postawione mu zapytanie na komisji senackiej odpowiedział, że widocznie jest zupełne zadowolenie z obecnego stanu rzeczy w szkołach, bo do Trybunału Administracyjnego nie wpływają skargi na nadużycia w postępowaniu władz szkolnych, mówił, że wpływają skargi, ale ze strony polskiej. Proszę Panów, skargi nasze, skargi do rządów polskich zawsze mają jeden skutek: „nie uwzględniono”, „odmówiono”, „nie przychylam się”, „nie przyjmuję do wiadomości”. To są zwykłe frazesy w naszych stosunkach, przy odwołaniach, rekursach, czy to do województwa na zarządzenie starosty, czy do ministerstwa na rekursy wniesione do województwa, więc wnosić je do Trybunału Administracyjnego, na to nie ważyliśmy się nigdy. To jest zanadto wysoka instytucja, żeby Ukrainiec poważył się tam wystąpić ze skargą. A jednak płacimy podatki, a jednak według Konstytucji jesteśmy obywatelami…</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#komentarz">(Głos: Wbrew woli!)</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#SSergjuszKozicki">Wbrew woli, przyznaje Pan sam rację. Wbrew woli jesteśmy obywatelami i jako obywatele mamy prawo wymagać tego, co się nam należy. I ta sama Konstytucja, a nawet mimo Konstytucji zwykłe prawo ludzkie daje nam uprawnienie do wymagania tego, co mają już Polacy. To znaczy: Wy tutaj macie szkołę polską dla kształcenia Waszych dzieci, my wymagamy dla siebie szkoły ukraińskiej. Wy macie szkoły początkowe, średnie i wyższe, my tego samego się domagamy.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#SSergjuszKozicki">Wczoraj padły tu słowa radości, takbym powiedział, z ust przedstawiciela „Wyzwolenia”, że na senackiej Komisji Skarbowo-Budżetowej zapadła jednomyślna uchwała, nie uchwała nawet, ale projekt, powiedziałbym rezolucja, a właściwie tylko projekt rezolucji, która się potem znajdzie na plenum, żeby Rząd przychylnie się odnosił do kreowania ukraińskiego uniwersytetu, żeby przystąpił do tego dzieła. Ale proszę Panów, ta rezolucja Rządu nie obowiązuje. Rząd zobowiązany jest tylko ustawą; tyle tych rezolucji b. Sejm i Senat uchwalił, nie w tej sprawie, ale w innych, a te rezolucje są to życzenia tylko, to nie jest obowiązujące dla Rządu. Ale ustawa była i ustawa głosząca, że w 1926 r. musi być ten uniwersytet otwarty i jeżeli ta ustawa nie została wykonana, to jakiż skutek może być z tego, że my w rezolucji może dziś lub jutro swe żądania wyrazimy?</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#SSergjuszKozicki">Szkolnictwa naród ukraiński tu w Rzeczypospolitej Polskiej nie ma. W Galicji pozostało jeszcze dziś około 700 szkół, ale jeżeli system teraźniejszy będzie działał nadal, to za parę lat ta liczba zmniejszy się do kilkudziesięciu. Cały Wołyń, Polesie, Podlasie, Chełmszczyzna ani początkowej, ani średniej ani jednej szkoły państwowej nie ma. Z wielkiemi trudnościami, dzięki ogromnej ofiarności narodu naszego udało się pomalutku założyć 3 prywatne gimnazja na Wołyniu. Ciężki żywot tych szkół, nie miały one do niedawna żadnych praw, coś się im teraz dało, cokolwiek. To jest pierwsze pociągnięcie, ale tego za mało, żeby mówić, że Rząd pomajowy zmienił stosunki, że coś zrobił, ażeby kwestie szkolnictwa ukraińskiego postawić należycie. Bo przecież wydanie okólnika o tem, że zezwala się historje i geografię ogólną wykładać w języku nauczania, a nie obowiązkowo po polsku, że na posiedzeniach rady pedagogicznej zezwala się mówić w tym języku, w jakim jest prowadzona nauka, co dotyczy głównie naszych szkół prywatnych i 5 szkół państwowych, jakie są w Galicji, — to leszcze nie jest rozwiązaniem sprawy szkolnictwa ukraińskiego. Rozwiązanie sprawy szkolnictwa ukraińskiego tylko wtedy nastąpi, kiedy każde ukraińskie dziecko bodzie mogło uczyć się w państwowej szkole ukraińskiej, od początku przez szkołę średnią i wyższą, kiedy te szkoły będą rządzone i kontrolowane przez społeczeństwo ukraińskie, przez wybitnych pedagogów naszych. To jest to, co się tyczy szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#SSergjuszKozicki">Jeżeli przejdziemy do innych resortów, np. do resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, to tu mamy tyle żalów, że to wszystko, o czem mówili niektórzy mówcy, że gdzieś tam jakiś jeden prokurator nieżyczliwie się odniósł do jakiejś sprawy, to jest takie malutkie, takie mizerne, że mybyśmy o tem nigdy nie mówili. Ale my mamy tu cały ogrom tego wszystkiego. Zacznę dajmy na to od naszych pozaszkolnych kulturalno-oświatowych organizacyj, jakiemi są „Proświty”. Tu już kolega Hałuszczyński przytoczył, że w 3 powiatach zupełnie zostały zlikwidowane. Jako motyw do zlikwidowania Proświt, między innemi, w pow. zdołbunowskim przytoczono taki; „załatwiając podanie tamtejsze” z dnia takiego, a takiego „w sprawie rejestracji filji Proświty we wsi Michałkowce niniejszem odmawiam rejestracji” — a teraz ważna podstawa do odmówienia — ponieważ kierownicy filji tacy a tacy „jako aktywni działacze polityczni, a nadto posiadający niski stopień wykształcenia, nie dają dostatecznej pewności, że potrafią należycie prowadzić pracę kulturalno-oświatową”.</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#SSergjuszKozicki">Proszę Panów, gdyby żył jeszcze teraz Szczedrin, to potrafiłby odpowiednio ten dokumencik wyśmiać w swojej satyrze. I to jest wydrukowane dla wszystkich 13 filji, jakie są w powiecie. Jeżeli ktoś jest aktywnym politycznym działaczem, więc widocznie ma olei w głowie, a jeżeli ma olej w głowie, to nie ma tak niskiej kultury, żeby nie potrafił w tej filji, czytelni czytać książek z ludźmi. Ale rekurs wniesiony za pośrednictwem starostwa do województwa dotychczas został tam na miejscu, w województwie od 3 miesięcy jeszcze tych aktów niema, potem napewno będą leżały 6 miesięcy w województwie, z województwa do Ministerstwa jeszcze rok, bo tak zwykle bywa i w ten sposób zwykle dzieje się z zamknięciem naszych kulturalno-oświatowych organizacji. Z jednej strony mówi się o bardzo życzliwem traktowaniu potrzeb kulturalno oświatowych ukraińskich — z drugiej strony wadzi Wam, szkodzi nawet taka maleńka organizacja, jak czytelnia ukraińska.</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#SSergjuszKozicki">Czy życie nasze jakąś ulgę odczuło przy Rządzie obecnym, o tem świadczy świeży list, który mam tutaj: wszystko tak jak było, kary i kary za wszystko, Stanie włościanin na drodze i wyprzęże konie, aby obiad zjeść — kara. Za nieposyłanie dzieci do szkół — kara. Z tem nieposyłaniem dzieci jest cała historja. Dzieci do szkół posyłać należy, ale weźcie Panowie pod uwagę że dziś mamy głodną wiosnę, że dziś u nas wskutek ciężkiej zimy włościanie wyzbyli się paszy dla krów i karmią strzechą, a dzieci od wczesnej wiosny muszą paść te krowy, bo nie będą miały co jeść. Do czego doprowadzą tak bardzo srogo stosowane kary za nieposyłanie dzieci? Do tego, że te dzieci zupełnie nie będą miały w co się odziać i co jeść.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#SSergjuszKozicki">Mam tak krótki czas, że o tych rzeczach, o których chciałbym mówić, mówić nie mogę. Stanowisko nasze względem budżetu nie może być przychylne. Rząd obecny, jak i rządy poprzednie, rządy przedmajowe, życzeń naszych w żadnej mierze nie spełnił i potrzebom kulturalno-oświatowym, ekonomicznym narodu ukraińskiego na rękę nie idzie.</u>
+ <u xml:id="u-36.18" who="#SSergjuszKozicki">Na zakończenie chciałbym odpowiedzieć s. Głąbińskiemu, który żalił się, że oto z trybuny parlamentarnej padają życzenia ukraińskie co do niepodległości. Chciałbym powiedzieć, że to jest życzeniem każdej uczciwej ukraińskiej duszy i my sobie nie wyobrażamy inaczej rozwiązania naszej kwestji, jak przez złączenie wszystkich naszych ziem z macierzystym pniem naszym, gdzie jest serce nasze, gdzie jest ośrodek naszej kultury, a jeżeli Wy Panowie wyszukujecie wśród szumowin naszego społeczeństwa jednostki, które Wam deklamują o rzekomym raju naszym pod władzą Polski, to Was to drogo kosztuje, ale kwestji bynajmniej nie rozwiązuje. Ktoś może domyśleć się tu i poszukiwać tu jakiejś t. zw. zdrady. Senator Głąbiński, gdy zajmował wysokie stanowisko w rządzie austrjackim, chyba równocześnie myślał o zjednoczeniu ziem polskich i chyba tego nie taił, a jednak nikt nie kwalifikował tego jako zdradę. Dlaczego zaś kwalifikuje się to u nas jako zdradę? Dlaczego tysiące ludzi naszych, odbywają ciężkie kary po więzieniach?</u>
+ <u xml:id="u-36.19" who="#SSergjuszKozicki">Oświadczam, że wobec wrogiego stanowiska Rządu do potrzeb ludności naszej i wobec tego, że w zasadzie jesteśmy przeciwni regimowi jaki teraz jest, będziemy głosować przeciwko budżetowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Tatomyr.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SksTatomyr">Wysoki Senacie! Jak w poprzednich budżetach, tak też i w budżecie na rok bieżący interesy gospodarcze ludności rolniczej nie są należycie uwzględniane. Co do ludności ukraińskiej to z całą stanowczością stwierdzić muszę, że 9-lecie państwowości polskiej dobitnie nas przekonało, że w praktycznem zastosowaniu, w realizacji pozycji budżetowych i wogóle w całej polityce gospodarczej Rządu, interesy narodowości ukraińskiej nietylko nie należycie, ale wcale nie są uwzględniane.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SksTatomyr">Ażeby należycie ocenić stosunek Rządu do ludności rolniczej, wystarczy powierzchowny rzut oka na całokształt budżetu. Na ogólna sumę wydatków budżetowych 2.528.000.000 na cele rolnicze przeznacza się zaledwie 46.000,000. Wygląda to na ironję. Niemcy. kraj wybitnie przemysłowy, a zarazem kraj o nader wysokiej kulturze rolniczej, uwzględniają potrzeby swojej ludności rolniczej w stosunku 3% do budżetu. Polska, kraj wybitnie rolniczy, bo przecież na etnograficznem terytorjum Polski ludność rolnicza sięga 65%, na terytorjum ukraińskiem, w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, sięga 82%, a więc państwo o wybitnym charakterze rolniczym, rekompensuje stan rolniczy procentem 1,9. W państwie o tak niskiej kulturze rolniczej wstawia się pozycję na utrzymanie zaledwie 19 państwowych szkół rolniczych. A przecież są fundacje na szkoły rolnicze, np. w Szutromińcach i Szypowcach. Nie wiem, czy i o ile Rząd interesuje się temi fundacjami, zdaje się, że nie bardzo — bo o ile wiem, to zamierza się wypuścić Szutromińce w dzierżawę.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#komentarz">(Minister Rolnictwa: Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SksTatomyr">Przepraszam, w takim razie była to mylna informacja.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SksTatomyr">Panowie raczcie porównać preliminarz budżetu wojskowego z rolniczym, a dysproporcja tych dwóch preliminarzy przedstawi się w całej grozie. Czy trzeba wobec tego być prorokiem, ażeby snuć niezawodne przepowiednie na przyszłość? Czy obciążony podatkami, po macoszemu traktowany w budżecie, wyzyskiwany w polityce gospodarczej rolnik na długo jeszcze będzie mógł być ostoją dla materjalnej egzystencji państwa. I z trybuny sejmowej i senackiej, jak wczoraj słyszeliśmy, i w czasopismach głosi się, że ludność rolnicza jest stosunkowo najmniej obciążona pod względem podatkowym. Wychodząc z tego założenia, Rząd proponował nawet znaczną podwyżkę podatku gruntowego. Śmiem przeto zapytać, czy naprawdę Rząd nie zdaje sobie sprawy, w jakiej nędzy żyje obecnie stan rolniczy. Czy Rząd nie widzi, że 50% ludności rolniczej każdego roku na przednówku formalnie głoduje? P. sen. Koerner skarżył się wczoraj, że istnieje tendencja podatkowego obciążania miast i żądał przesunięcia tego ciężaru z drobnego handlu i przemysłu na producenta, motywując to tem. że rolnik przeciętnie płaci rocznie wszystkiego cztery i pół złotego podatku. Obliczenie oczywiście nieścisłe. Oprócz tego, p. senator świadomie, czy nieświadomie przemilczał o podatku drogowym, który w niektórych powiatach sięga wyżej 50% podatku gruntowego. Prócz tego zapomniał o przymusowej asekuracji i opłatach targowych, które w bilansie każdego miasta miesięcznie wynoszą wcale pokaźne sumy, bo przeciętnie na każdego gospodarza, który posiada chociażby jednego konia i wóz, oczywiście, o ile niczego nie sprzedaje, nakładają miesięczny ciężar 1zł. 20 gr., a rocznie przeszło 14 zł. Zresztą drobny handel i drobny przemysł opłaca podatek od obrotu i od przewidzianego zysku. Rolnik zysku nie ma, bo jest samoniewystarczalnym i jeżeli musi zapłacić podatek, to musi sobie odmówić na całe miesiące soli do kartofli i nafty do oświetlenia. Tyle co do stosunków rolniczych wogóle.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SksTatomyr">Ludność ukraińska w granicach Rzeczypospolitej Polskiej jest specjalnie traktowana. W polityce gospodarczej względem ludności ukraińskiej decydującym jest nie moment gospodarczy, ale wyłącznie interes polityczny narodu polskiego. Oczywiście ta tendencja, ta zasada nie jest odpowiednio uwyraźniona w ustawodawstwie, — rzecz całkiem zrozumiała ze względu na politykę zagraniczną, — ale pomimo to są rzeczy stanowczo bezprzykładne nawet w b. zaborze rosyjskim i pruskim. Np. w statucie prawno-państwowym z 20 Iipca 1919 r. o stosunku prawnym Wschodniej Galicji, w granicach Rzeczypospolitej Polskiej w art. 12 i 13 zabrania się kolonizacji Wschodniej Galicji, a jednak już w roku następnym, w r. 1920. Sejm 17 grudnia uchwala ustawę o kolonizacji wojskowej. Cel wyraźny: rozszarpać jednolitą masę ukraińskiego narodu, stworzyć placówki polskie i to terytorjum, które w 1919 r. było okupowane, także i w ten sposób zespolić z całością Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SksTatomyr">Wogóle przeprowadzenie reformy rolnej na terytorjum, zamieszkałem przez ludność ukraińską, nie przynosiło naszemu rolnikowi żadnej korzyści, ale było tylko jednym ze sposobów eksterminacyjnej polityki względem narodowości ukraińskiej. I właśnie to przeprowadzenie agrarnej reformy we Wschodniej Galicji jest i na zawsze zostanie rażącą, haniebną ilustracją bezwzględnej polityki gospodarczej Rządu wobec małorolnej ludności ukraińskiej. Bo proszę uprzytomnić sobie, na ogólną ilość 1.457.090 gospodarstw włościańskich w Galicji Wschodniej 585.700 — to gospodarstwa drobne do 2 ha, a 485.900 karłowatych — na Wołyniu 37.200 drobnych i 85.000 karłowatych. Przeciętnie na jedno gospodarstwo przypada 1.7 ha. Czy jest tu miejsce na osadnictwo polskie?</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SksTatomyr">Twierdzenie p. Ministra Reform Rolnych dowodziłoby tego, że czynniki miarodajne zaczynają sobie zdawać sprawę z niecelowości osadnictwa i pod względem gospodarczym i nawet pod względem politycznym. Jednak praktyka urzędów ziemskich na ukraińskiem terytorjum nie uwidocznia zmiany kursu pod tym względem. Oczywiście, kolonizacja nie osiągnęła celu, nie podniosła nawet kultury rolnej, natomiast rozogniła stosunki narodowościowe. Osadnicy to w przeważnej części element, który nie ma pojęcia o racjonalnej gospodarce. Szukał tylko łatwej zdobyczy, łatwych materjalnych korzyści, oczywiście kosztem Rządu, a z osobna specjalnie kosztem ukraińskiej narodowości. Minęło zaledwie kilka lat, a jest już zjawiskiem ogólnem, że osadnicy odsprzedają ziemię, którą niedawno nabyli. A trzeba zaznaczyć, że i poprzedni i teraźniejszy budżet przeznacza wielkie sumy na osadnictwo. Dalej z twierdzeń p. Ministra wychodziłoby, że osadnictwo, kolonizacja ukraińskiego terytorjum będzie wstrzymana, a reforma rolna będzie zrealizowaną. Praktyka jednak poucza, że temperatura, jaka zapanowała może faktycznie w Ministerstwie Reform Rolnych, spada, im więcej oddalamy się od centrum, a w urzędach ziemskich zniża się do zera.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SksTatomyr">Rząd prowadzi propagandę meljoracji i scalania gruntów. Pytam się, co właściwie ukraiński rolnik ma meljorować i scalać? Trzeba było nie sprowadzać osadników, a obszary dworskie rozparcelować między małorolną ludność ukraińską, — to byłaby naprawdę celowa polityka gospodarcza. Zresztą scalanie gruntów, przeprowadzane przez Ministerstwo Reform Rolnych na całem terytorjum Polski, a specjalnie na terytorjum ukraińskiem, znalazło się na martwym punkcie i z tego martwego punktu Ministerstwo nie może sprawy tej ruszyć. I ten stan — zaznaczam — nie zmieni się tak długo, jak długo z jednej strony nie usunie się balastu biurokratyzmu, a z drugiej strony nie uniemożliwi się dotychczasowych praktyk niższych urzędów ziemskich. Na przeprowadzenie komasacji w Rudnikach, pow. Żydaczów, ministerstwo wydatkowało kolosalne sumy, bo chciało przeprowadzić wzorową komasację, — jednak skutku nie osiągnięto, ludności nie zadowolono. Bo dostarczanie podwód dla różnych funkcjonarjuszy, którzy potrzebnie i niepotrzebnie zjeżdżali do wsi, tak dało się ludności we znaki, że jak zbawienia oczekuje ona chwili, kiedy scalanie ostatecznie skończy się, a to jest odstraszającym przykładem dla sąsiednich gmin.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SksTatomyr">Komisarze ziemscy starają się to scalenie przeprowadzać tam specjalnie, gdzie grunta dla tej akcji są najmniej odpowiednie. Np. w gminie Sokol, pow. Kamionka Strumiłowa, komisarz ziemski namawia ludność do scalania gruntów. Tymczasem obszar dworski tam już rozparcelowany. Jest około 30 osadników Polaków, którzy ziemię dworską już rozparcelowali.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SksTatomyr">A więc już niema z czego przy scalaniu dopełnić gruntów małorolnych. Urząd ziemski pomimo to forsuje scalanie w interesie osadników niezadowolonych z jakości nabytej ziemi, ażeby w ten sposób dać im możność odsprzedania swoich działek na warunkach korzystnych, a zarazem umożliwić im nabycie lepszej ziemi na jednym z pobliskich folwarków.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#SksTatomyr">Oczywiście tego rodzaju praktyki nie ruszą sprawy z martwego punktu. W gminie Tarnowica, pow. Nadworna, urząd ziemski rozpoczął akcję scalania. Wieśniacy zgodzili się, żądając wyłączenia małej części parcel leśnych. Urząd ziemski z tej przyczyny odmówił przeprowadzania scalania, oczywiście nieprawnie, bo ustawa wyraźnie dopuszcza, że scalanie nie musi rozciągać się na całą gminę katastralną. Wieśniacy są przekonani, że urząd ziemski robi to w porozumieniu z dworem dlatego, ażeby rolnik ukraiński nie dostał dworskiej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#SksTatomyr">Dalej, naglącą sprawą dla ludności wiejskiej jest rewizja ksiąg gruntowych. Ustawa wydana za czasów austrjackich pleśnieje gdzieś pod aktami. Zaznaczam, że wskutek działań wojennych jest dużo gmin, gdzie księgi gruntowe całkowicie zostały zniszczone. Teraz wobec przeprowadzania reformy rolnej, któraby znacznie zmieniła strukturę wsi, rewizja ksiąg gruntowych jest konieczna. Apeluję przeto do p. Ministra Reform Rolnych, ażeby w porozumieniu z p. Ministrem Sprawiedliwości polecił odszukać wspomnianą wyżej ustawę i wprowadził ją w życie.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#SksTatomyr">Wrogie wobec ludności ukraińskiej stanowisko urzędów ziemskich uwyraźnia się nietylko tem, że z rozmysłem nie dopuszczają do parcelacji obszarów dworskich między małorolnych Ukraińców, ale pozatem robią nieuzasadnione trudności przy zakupnie ziemi od osadników polskich. Nie wdaję się w to czy to system, czy samowolna polityka niższych urzędników. Zwracam uwagę p. Ministra Reform Rolnych, że rolnik ukraiński latami czeka na zatwierdzenie kontraktów kupna ziemi, sprzedanej mu przez kolonistów polskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#SksTatomyr">Naglącą jest sprawa meljoracji. Za czasów austrjackich rząd dawał przez krajowe biuro meljoracyjne techniczną pomoc i oprócz tego subwencje z funduszów rządowych i krajowych. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej nie subwencjonuje tej sprawy, tylko kredytuje. Kredyt minimalny nie stoi w żadnym stosunku do zapotrzebowania. Na rozbudowę miast stawia się 40 miljonów nadzwyczajnego kredytu, na meljorację 1/10 część tego. Kredyt ten jako inwestycyjny jest absolutnie za drogi. P. Minister powinienby zastanowić się, czy nie należałoby wstawić pewną sumę z funduszu Ministerstwa Rolnictwa na obniżenie stopy procentowej tego kredytu. Muszę stwierdzić, że ludność ukraińska prawie że nie korzysta i z tego mimalnego kredytu. Podaję cyfry: w r. 1925 Państwowy Bank Rolny miał do dyspozycji na pożyczki meljoracyjne 1.868.900, udzielił 14 pożyczek w sumie 486.650, jednak dla terytorjum ukraińskiego Galicji nie przyznano ani jednej pożyczki. W r. 1926 Bank Rolny miał 6.868.900, udzielił 158 pożyczek na łączną kwotę 4.961.800 zł., dla ludności ukraińskiej przyznano na terytorjum województwa lwowskiego 70.400 zł., stanisławowskiego 5.000. A więc jak dotychczas grunta Wschodniej Galicji nie korzystały z meljoracji.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#SksTatomyr">Przy kredytowaniu meljoracji na terytorjum ukraińskiem Bank Rolny robi takie trudności że należałoby to nazwać conajmniej złą wolą albo hipertrofją biurokratyzmu. Tak np. podanie, wniesione o pożyczkę na meljorację, na podstawie projektu krajowego biura meljoracyjnego Bank Rolny odrzucił z tej przyczyny formalnej, że plany były zrobione na kalce a nie na płótnie i że jakiś tam odwadniający rów, nie mający esencjonalnego znaczenia dla projektu, nie był obliczony co do pomiarów. A trzeba wiedzieć, że krajowe biuro meljoracyjne we Lwowie ma za sobą wieloletnią tradycję i wyrobioną markę. Inżynierowie, jak Kędzior, Blaut, Kornela, to znane fachowe siły i poza granicami kraju. Dziwnie przeto wygląda taki biurokratyzm i zarozumiała krytyka referentów technicznych Banku Rolnego. Można sobie przedstawić, jakie trudności będzie robić Bank Rolny, gdy petentem będzie spółka wodna, złożona z włościan ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#SksTatomyr">Terytorjum ukraińskie pomocy nie doznaję, ale natomiast jest terenem bezwzględnej eksploatacji. Np. eksploatacja lasów karpackich. Koncerny drzewne, na których czele stali między innymi i kierownicy rządu (Ludowa Spółka Drzewna — p. Wincenty Witos), masowo wyrąbywały i masowo niszczyły karpackie lasy. I oczywiście, gdy już lasów nie stało, gdy drzewo wywieziono — p. Witos, dając wyraz swoim sympatjom dla narodu ukraińskiego, szczerze wypowiedział się, że teraz nie pozostało nic, jak tylko w glebę ukraińską zapuścić polski pług, a co ten pług wyorze, to stanie się niezaprzeczoną własnością narodu polskiego. Pytam się, a co stanie się z ludem ukraińskim? Młodzież polska śpiewa: Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród! Czy panowie łudzą się, że my moglibyśmy rzucić tę ziemię, zroszoną krwią i potem naszego ludu, że moglibyśmy rzucić tę. ziemię, pokrytą kurhanami i mogiłami naszych narodowych bohaterów? Czy panowie łudzą się, że moglibyśmy my też nie stanąć na tem stanowisku, na jakiem Wy Stoicie? My też nie chcemy rzucić tej ziemi, skąd nasz ród!</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#SksTatomyr">Lud ekonomicznie wyniszczony, serwituty drzewa opałowego i pastwiskowe dawno przepadły; lasy wyniszczone tak, że nawet za pieniądze drzewa kupić nie można. Parcelację obszarów dworskich, o ile przeprowadza się, to z wyłączeniem elementu ukraińskiego, a głód ziemi straszny, bo karłowate gospodarstwa nie są w stanie wyżywić ludności. Stwierdzam, że trzecia część ludności wiejskiej nie ma dla siebie warsztatów pracy, ale ma usta i ma wnętrzności i chce jeść, bo czuje głód. Emigracja na sezonowe roboty byłaby tu zbawienną, tymczasem miarodajne czynniki niczego nie zaniedbują, żeby chłop ukraiński nie mógł wyjechać na zarobek. Na podstawie umowy z Niemcami ustalono kontyngent robotnika sezonowego na 50.000. Rekrutacja miała się odbyć przedewszystkiem w powiatach nawiedzonych powodzią a tymczasem nie ogłoszono kontyngentu dla szeregu powiatów Wschodniej Galicji, nie zawezwano ochotników do wyjazdu, ażeby zgłosili się. Dopiero wskutek kilkakrotnych interwencyj, na cały powiat Samborski ogłoszono kontyngent 180 ludzi. Sądzą Panowie, że kto z nich wyjechał? Ani jeden, Bo to była tylko zabawa w ciuciubabkę. Jak wszędzie, tak i tutaj, starostwa i policja państwowa, jak mogą, teroryzują ludność. Naprzykład w Waniowicach, pow. samborskiego posterunkowy Jarosz wpłynął na wykluczenie z kontyngentu zgłaszającego się we wsi małorolnego Iwana Sarachmana, za rzucając mu, że interesuje się polityką.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#SksTatomyr">Zaznaczam, że 80 lat minęło, jak zniesiono pańszczyznę ukraińskiego ludu we Wschodniej Galicji. Z tą chwilą lud ukraiński uzyskał swobodę osobistą i pod tym względem powinien stanąć narówni z rolnikami zachodu i nie może być tych bezprawi policji i starostwa na każdym kroku. Dla ilustracji byłoby pożądanem dowiedzieć się, czy i jaki procent ukraińskich emigrantów do Niemiec zawiera się w sumie 50.000.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#SksTatomyr">Ludność ukraińska z dnia na dzień nędznieje. Rząd pamięta o niej, gdy chodzi o ściąganie podatków, ale z pomocą jej nie śpieszy, o naprawę stosunków na dalszą metę i o podniesienie gospodarczej kultury nie troszczy się. Szkół rolniczych niema. Polityka urzędów wyższych i niższych względem organizacji kooperatywnych i rolniczej „Silskij Hospodar „, która, mając autorytet i wyrobioną markę wśród ludności ukraińskiej, mogłaby dużo zrobić, jest stale więcej niż nieprzychylna. Aby przeszkodzić organizacji towarzystwa „Silskij Hospodar” forsuje się per fas et nefas organizację małopolskiego towarzystwa rolniczego z funduszów wydziałów powiatów, opłaca się organizatorów, którzy jeżdżą po powiatach, ale nic nie organizują, i zaznaczę, że organizować nie potrafią. Pod tym względem przoduje starosta Samborski. Mogę służyć przykładem. Filja towarzystwa „Silskij Hospodar” w Samborze odniosła się do wydziału powiatowego o przyznanie subwencji, odpowiedniej kwoty na utrzymanie powiatowego agronoma, Wezwano mnie, interwenjowałem w tej sprawie, i gdy pierwszy raz byłem, p. starosta i sekretarz wydziału przyobiecali pewną kwotę wstawić w budżet wydziału powiatowego. Za dwa dni odwołali, zaznaczając, że zgłosiło się Małopolskie Towarzystwo Rolnicze i wobec tego starosta nie chce angażować się w żadnem towarzystwie, aby potem nie zarzucano mu stronniczości, a natomiast zachował inicjatywę dla siebie. W trzy dni później dowiaduję się, że agronom, względnie instruktor Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego dostał subwencję, której odmówiono agronomowi, już przyjętemu dawniej przez filję Towarzystwa „Silskij Hospodar”.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#SksTatomyr">Podobnie jak budżet państwowy tak i budżety powiatowe wcale nie liczą się z potrzebami ludności ukraińskiej. W budżet wstawia się poważne pozycje, które dla ukraińskiej ludności rolniczej nie przynoszą najmniejszej korzyści. Wstawia się kwoty na ochronki sieroce, oczywiście wyłącznie polskie, na przysposobienie wojskowe, a brak funduszów na naprawę dróg powiatowych, chociaż podatek drogowy bezwzględnie się ściąga, Proszę Panów przejechać się po powiatowych drogach we Wschodniej Galicji, a przedewszystkiem drogą z Dorożowa Łąka do Wołoszczyk w pow. Samborskim, a ręczę za skutek nawet w stanie najostrzejszej obstrukcji. Polska droga ma wyrobioną markę z dawnych czasów. Teraz utrwala ją sobie na stulecia kosztem narodu ukraińskiego. Budżety gminne, korekturą wydziałów powiatowych formalnie pokiereszowane, noszą cechy budżetów powiatowych. Prócz tego nakłada się po gminach na gminne potrzeby horendalne podatki, np. 12 zł. od psa, jak to miało miejsce w pow. Samborskim. Majątki gminne rujnują komisarze gminni (Strzebice, pow. St. Sambor, Tatary, pow. Sambor). O tem wiedzą bardzo dobrze panowie starostowie, jednak z rozmysłu nie chcą temu zaradzić, bo musieliby dopuścić do urzędowania w gminach legalnie wybrane rady gminne. Stwierdzam, że w pow. Samborskim dotychczas nie zatwierdzono ani jednej rady gminnej legalnie wybranej, natomiast zatwierdza się rady wybierane sztuczkami, albo pod terorem. Pomimo enuncjacji Rządu z 1927 r. dochodzi do prawdziwego skandalu. Przedstawiciele władzy, legalizmu niszczą legalne instytucje i sami nielegalnie rządzą powiatem, sankcjonując łajdactwa komisarzy, trwoniących dobro gminne.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#SksTatomyr">To co mówię, to nie przesada, przeciwnie to wcale nie wyczerpuje tych krzywd, szykan i ciężarów, jakie cierpi i jakie musi dźwigać na swoich barkach ludność ukraińska. Panowie posądzają nas o szowinizm; zaznaczam, że to co mówię, to nie głos szowinisty, to głos protestu, jaki podnoszę z tej trybuny parlamentarnej w imieniu ciemiężonego, pod względem ekonomicznym, kulturalnym i politycznym gnębionego narodu ukraińskiego, Z trybuny sejmowej, w czasie dyskusji w komisjach, z ust pp. posłów Dąbskiego i Sobolewskiego oraz z ust samego p. Ministra Reform Rolnych padły przykre słowa, słowa pogróżki, słowa, które brzmią, jak zew wojenny: idziemy na wschód i iść będziemy, a jeden z panów posłów z Jedynki z przekąsem i ironją dorzucił: a Wy idźcie na zachód! Odpowiem słowami naszego poety: my czużoho nie bażajemo a swoho to prawa! Nie łakniemy cudzej własności, ale swojej nie damy i bronić będziemy! I z całą stanowczością podkreślam, że tego rodzaju twarde słowa nie zdławią protestu miIjonowych mas ukraińskiego narodu, jak nie zdławiły gnębionego przez setki lat narodu irlandzkiego, jak nie zdławiły protestu jeszcze niedawno przez Moskali ciemiężonego narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#SksTatomyr">Wysoka Izbo! Niech ci panowie nie łudzą się, ci panowie, którzy sądzą, że twardą ręką, twardemi słowami, słowami pogróżek, czy nawet terorem policyjnym, można ściszyć głos protestu.</u>
+ <u xml:id="u-38.23" who="#SksTatomyr">Drang nach Osten — pochód na Wschód nie wykreśli ukraińskiej narodowości, jej krwią i potem okupionych terytorjów z kart Europy.</u>
+ <u xml:id="u-38.24" who="#SksTatomyr">Rano p. sen. Thullie podkreślił wyraźnie, że terytorjum ukraińskie, w granicach Rzeczypospolitej, zroszone krwią polską, stało się niezaprzeczoną własnością narodu polskiego. Cześć tym bohaterom, którzy, idąc za głosem swego serca, przed stuleciami szli na Zaporoże i tam razem w szeregach sławnego kozactwa stawali murem przeciw nawale wschodniej. Jednak z całą stanowczością zaznaczam, że cały nacisk, cały ciężar walk z Pieczyngami, z Połowcami, z Tatarami wziął na siebie naród ukraiński, synowie tego narodu swoją krwią, swoją piersią bronili ukraińskiej ziemi, a zarazem i dalszych na zachodzie leżących etnograficznych ziem polskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.25" who="#SksTatomyr">Polityka twardej ręki, polityka przemocy i teroru niszczy materjalnie ciemiężonego, to prawda, ale niszczy i tego, który takich metod w walce używa, natomiast hartuje ducha w najszerszych masach ciemiężonego narodu i muszę stwierdzić, że właśnie ten plus w tych ciężkich zapasach ostatnich lat zdobył naród ukraiński. Wycieńczeni materjalnie — hartujemy ducha. Na twarde słowa groźby — mamy twarde słowa nieustraszonego i nieściszającego się nigdy protestu, protestu przeciw eksterminacyjnej polityce Rządu wobec gospodarczych potrzeb, wobec kulturalnych i politycznych dążeń ukraińskiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-38.26" who="#SksTatomyr">Z tych motywów wnoszę o odrzucenie budżetu na rok bieżący.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Radomski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SRadomski">Wysoki Senacie! Pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na ujemną stronę naszego budżetu, mianowicie na wadliwość naszego systemu podatkowego i na nieracjonalność ciężarów podatkowych. Ważność zasady racjonalności wynika ze stwierdzenia p. Ministra Skarbu w mowie sejmowej, że wysokość dochodów państwowych u nas nie zależy tyle i w takiej mierze od wysokości stawek podatkowych, ile od rozwoju gospodarczego. Nieracjonalność ciężarów podatkowych musi ujemnie odbijać się na rozwoju gospodarczym i musi doprowadzić wreszcie do zaniku dochodów Państwa, Wadliwość naszego systemu podatkowego polega przedewszystkiem na jego niejednolitości. Zamiast systemu podatkowego, opierającego się na podatku najbardziej sprawiedliwym i najłatwiej ściąganym, na podatku dochodowym, przy którym inne podatki winne odgrywać tylko rolę wyrównawczą, mamy szereg podatków luźnych, organicznie ze sobą nie złączonych, a jednak często mających wspólne źródło, czyli że podatkiem dochodowym jest nieraz i podatek inny, jak to się zdarza przy podatku obrotowym, nieraz też przy podatku gruntowym. Pozatem zdawać trzeba sobie sprawę, że dobrego systemu podatkowego w Polsce nie stworzymy bez rozszerzenia podstawy podatkowej, bez wciągnięcia większej liczby ludności do opodatkowania, Nie jest bowiem możliwe, ażeby tak szczupła liczba podatników jak obecnie miała ponosić cały ciężar podatków bezpośrednich, bez uszczuplenia czy obniżenia swych obrotów i bez strat gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SRadomski">Trzeba sobie zdawać sprawę, że konieczne będzie usunięcie rażącej różnicy w obciążeniu podatkowem między wsią a miastem. Ujemny system nasz najwięcej odzwierciedla się w fakcie, że główny podatek, główne źródło dochodu państwowego, to nie podatek dochodowy, lecz podatek, który częściowo jest podatkiem nie bezpośrednim, lecz podatkiem pośrednim, bo w tej części, którą podatnik zdoła przerzucić na konsumenta, jest podatkiem obciążającym konsumpcję, podatkiem szkodliwym, częściowo zaś jest surogatem podatku dochodowego. Jest to podatek przemysłowy, inaczej zwany obrotowym. Obciążenie ogólnego obrotu tak u nas, jak i w niektórych krajach zachodnio-europejskich wprowadzone zostało jako konieczność kiepskiej powojennej gospodarki skarbowej, względnie gospodarki inflacyjnej; jest to już powszechnie uznane za szkodliwe pod względem gospodarczym i społecznym. Podatek obrotowy bowiem niezgodny jest z prawidłową polityką cen, przyczyniając się niezmiernie do drożyzny i do rozpięcia cen. Przedewszystkiem podatek ten wprowadza niezdrową konkurencję. Jest on mianowicie wielką nagrodą dla podatnika, który ten podatek obchodzi, a ciężarem często nie do zniesienia dla podatnika lojalnego. Już sama ta przyczyna powinna prowadzić do likwidacji, względnie do zasadniczej reformy tego podatku, gdyż w konsekwencji musi ona mieć ten skutek, że dochód z tego podatku umniejszać się będzie i to ze stratą społeczną, ponieważ pozostanie wtenczas w handlu, w rzemiośle, drobnym przemyśle jedynie podatnik nieuczciwy, uczciwi zaś będą zlikwidowani.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SRadomski">Pozatem podatek ten niszczy szanse konkurencji handlu rodzimego z zagranicą. Kupiec zagraniczny tego podatku nie opłaca i płacić nie potrzebuje, bo jego dochód zresztą byłby trudny podatkowo do uchwycenia. Konsekwencją tego jest zanik inicjatywy handlowej w naszem kupiectwie, zwłaszcza w wielkiem, i kupiectwo polskie staje się coraz więcej wyrobnikiem kupiectwa zagranicznego. Przypomnieć też należy, że podatek ten u nas został zaprowadzony w czasie inflacji, i to wpłynęło na sposób ustanowienia stawek podatkowych, gdyż wtenczas trzeba było brać pod uwagę, że stawki te przy płaceniu będą już znacznie zdeprecjonowane.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SRadomski">Reforma tego podatku jest konieczna i powinna iść w kierunku likwidacji stopniowej przez obniżenie generalnych stawek podatku, przez zwolnienie od tego podatku artykułów pierwszej potrzeby, (a zwłaszcza spożywczych) oraz całego eksportu i przez zaliczenie świadectw przemysłowych na poczet tego podatku.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SRadomski">Pozwolę sobie zwrócić jeszcze uwagę Wysokiej Izby na złą sytuację handlu naszego. Jest bowiem faktem, że handel nie brał udziału w rozwoju gospodarczym ostatnich lat. Świadczą o tem nietylko niskie cyfry naszego handlu zagranicznego, ale też malejąca cyfra wykupionych świadectw wyższych kategoryj handlowych. Przedstawiciel Koła Żydowskiego widział w fakcie tym wrogie usposobienie społeczeństwa polskiego, które rzekomo w handlu widzi tylko przedstawicieli sfery żydowskiej. Muszę temu kategorycznie zaprzeczyć, ponieważ w województwach zachodnich mamy handel prawie w 100 proc. polski, a i tam niema rozwoju handlu.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SRadomski">Referent odnośnego działu widzi powód cofania się handlu w okoliczności, że handel nie jest dostatecznie sprawny, że nie ma dostatecznie sprawnego aparatu handlowego. Temu muszę zaprzeczyć. W dzielnicy naszej, w województwach zachodnich, forma handlu stoi zupełnie na wysokości zachodnio-europejskiej, ale i tam niema rozkwitu. Przyczyny niedorozwoju handlu, tej tak ważnej dziedziny, widzę w niezrozumieniu przez społeczeństwo polskie doniosłości handlu dla gospodarki krajowej i w braku zrozumienia jego zadań społecznych. Niema dotychczas w społeczeństwie polskiem zrozumienia, że handel narówni z innemi gałęziami gospodarki narodowej jest produkcją i że pomnaża użyteczność artykułów, będących w handlu, że przez swoją akcję rozdzielczą, względnie komasującą przyczynia się do wytwarzania dóbr i podnoszenia stanu gospodarczego Polski. Niezrozumienie tego powoduje, że społeczeństwo polskie handlu ani gospodarczo, ani moralnie nie popiera. Gospodarczo uwidacznia się to w istnieniu podatku obrotowego, w braku poparcia przy rozdziale kredytów, a moralnie w istnieniu dotychczas ustawy o lichwie wojennej, ustawy, która deklasuje kupca zawodowego na obywatela drugiej klasy. Chociaż wojna i stosunki wojenne dawno już minęły, tej hańbiącej ustawie nie podlega większa część społeczeństwa, mianowicie rolnictwo, nawet wtenczas, gdyby się zawodowo trudniło handlem. Jeżeli więc kupiec trudni się handlem zawodowo, to ustawie podlega, jeżeli rolnik trudni się handlem zawodowo, to jej nie podlega, czyli że: quod licet Jovi, non licet bovi. Ustawę tę uważam za sprzeczną z duchem Konstytucji i ona powinna być bezwzględnie zniesiona.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SRadomski">Przyznać należy, że w ostatnim czasie w Ministerstwie Przemysłu i Handlu sprawy te doznały dostatecznego zrozumienia u p. Ministra Przemysłu i Handlu Kwiatkowskiego, który w enuncjacjach swoich podobne stanowisko zajmuje i ważność handlu w gospodarce narodowej podnosi. Wskazać muszę także, że na podstawie rozporządzeń p. Prezydenta Rzeczypospolitej wydane zostały w ostatnich czasach różne ustawy, które mają na celu umożliwienie rozwoju handlu, uregulowanie jego potrzeb życiowych, jak ustawa o izbach przemysłowo-handlowych, o Państwowym Instytucie Eksportowym i ustawa o ubezpieczeniu pracowników umysłowych. Wszystkie te ustawy są dobre, jednakże nie regulują w dostatecznej mierze potrzeb życia handlowego. Zwracam uwagę Wysokiej Izby na fakt, że już jednym z powodów upadku naszej Ojczyzny była niezdolność do wytworzenia stanu średniego, stanu, którego kością pacierzową jest handel, drobny przemysł i rzemiosło, i że stan ten od zarania demokracji ponosi w głównej mierze ciężary dla państwa. Musimy sobie zdawać sprawę, że chcąc mieć zdrowe stosunki społeczne, chcąc mieć handel nietylko polski, ale i uczciwy, musimy dokonać dziś reformy zasadniczej podatku obrotowego i znieść ustawę o lichwie wojennej.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SRadomski">Wysoka Izbo, proszę o przyjęcie rezolucyj następujących:</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SRadomski">„Senat wzywa Rząd do przedłożenia Izbom Ustawodawczym projektu reformy podatku przemysłowego.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SRadomski">Senat wzywa Rząd do przedłożenia Izbom Ustawodawczym projektu o zniesienie ustawy o lichwie wojennej”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Ciastek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SCiastek">Wysoka Izbo! Od pierwszej chwili odzyskania niepodległości, od pierwszej chwili, kiedy na tej sali władze nasze ustawodawcze zasiadły, ażeby radzić nad sprawami, nad potrzebami Państwa naszego, przed nami jako przed narodem stanęło wielkie pierwszorzędne zadanie rozwiązania wielkiego problemu życia ekonomiczno-gospodarczego. Wiemy dobrze, że poza problemem politycznym największą wagę ma problem ekonomiczno-gospodarczy, boć na tem polu głównie układają się nasze stosunki międzynarodowe, boć tą a nie inną miarą mierzą nas nasi sąsiedzi, obserwujący nas, patrzący na nas, czy potrafimy być gospodarzami u siebie, czy potrafimy zorganizować to swoje wielkie gospodarstwo, jakiem jest Państwo, tak, ażeby ono mogło zaspokoić wszystkie potrzeby swoje i aby mogło przedstawiać się w całokształcie tak, jak się przedstawiają inne państwa.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SCiastek">Przy rozwiązywaniu tego problemu gospodarczego bardzo ważną jest pewna jego część składowa, a mianowicie rozwiązanie problemu ustroju rolnego, boć jeżeli cała opinja dzisiaj, jeżeli wszyscy obywatele w Polsce i zagranicą twierdzą, że Polska jako kraj rolniczy musi się oprzeć na te; podstawie rolniczej, to jasnem i zrozumiałem się staje, że problem ten musi być tak rozwiązany, ażeby ta część składowa, ta podstawa, ten fundament był tak twardy, tak pewny, ażeby gmach na nim zbudowany mógł istnieć i mógł być trwałym.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SCiastek">Na rozwiązanie całokształtu tej sprawy agrarnej, na rozwiązanie tego problemu gospodarczego, jeżeli chodzi o rolnictwo, składają się sprawy związane z rolnictwem, a więc najpierw rolnictwo jako takie, reformy rolne i dobrze zorganizowany, dobrze przemyślany samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny. I o tych sprawach, o tych potrzebach, o tem, coby trzeba poprawić, patrząc z dołu, patrząc z tej praktyki życiowej, coby trzeba zmienić, o tem chcę, licząc się z krótkością czasu, kilka uwag powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SCiastek">Jeżeli chodzi, proszę Panów, o rolnictwo, to jak wspomniałem, jeżeli to drobne rolnictwa ma stanowić tę podstawę egzystencji naszego państwa, to trzeba sobie zdać sprawę, że trzeba zrobić ten wysiłek, żeby to rolnictwo mogło odpowiedzieć swojemu wielkiemu zadaniu. I w dyskusji w Sejmie i w mowach przedstawicieli miast tutaj i w prasie podnosi się zarzut pod adresem przedstawicieli ludności wiejskiej, jakoby oni za wszelką cenę starali się ciężar podatkowy zepchnąć z rolnictwa, natomiast wyciągnąć z budżetu Państwa, co tylko się da, na potrzeby rolnictwa. Kto zna wieś, nie z okien wagonu, tylko w rzeczywistości, ten musi się z tem zgodzić, musi to przyznać, że w takich warunkach, w jakich się obecnie rolnictwo znajduje, więcej z niego wyciągnąć nie można. Nie należę i nie należałem nigdy do tych, którzy tak rozumują, że rolnik drobny będzie szczęśliwy, gdy nie. będzie płacił podatków. Owszem, biorąc czynny udział w życiu społecznem, w życiu samorządowem, z pełną świadomością głosiłem zawsze, że co się tylko da, co tylko można, trzeba od rolnika wyciągnąć w formie tego podatku. Bo wychodziłem z tej zasady, że tylko celowo użyte podatki mogą uszczęśliwić, mogą dać podstawę dla rozwoju drobnego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SCiastek">Panowie, którzy ten zarzut stawiali, brali pod uwagę podatki przeważnie państwowe i zupełnie szczerą prawdę mówili, że przeliczając to na głowę czy jak kto chce, stosunek jest taki, że wieś płaci mniej niż mieszkańcy miast, jednak jak to już tutaj jeden z przedmówców moich prostował, nie brali pod uwagę tego, że ten rzemieślnik, ten kupiec w mieście jest poniekąd tym egzekutorem, bo choć nie płaci podatku obrotowego z własnej kieszeni, ale za to w sposób delikatny, na który mało się zwraca uwagi, wyciąga go od tego rolnika. Jeżeli dodamy do tego podatki samorządowe, podatki różne inne, w tej czy innej formie, jakie wieś obciążają, to jasnem się stanie, że dopóki rolnictwo nie uzyska tej lepszej podstawy, dopóki drobne rolnictwo nie będzie mogło dźwignąć swoich warsztatów tak, aby mogło płacić większe podatki, dopóty nie można iść po tej linji, bo to się odbije niekorzystnie przedewszystkiem na rolnictwie i na tem nietylko państwo nie zarobi, ale napewno straci. Nie mamy innego sposobu upominania się o to, nie mamy nawet takiego sposobu, jaki mają robotnicy — strajk. Lecz patrzymy śmiało prawdzie w oczy i twierdzimy: jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie; jak państwo będzie traktować drobne rolnictwo, tak drobne rolnictwo będzie odpowiadało swoim celom i zadaniom.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SCiastek">Wspomniałem, że w skład tego wielkiego zadania rozwiązania całokształtu danej sprawy wchodzi reforma rolna. Reforma rolna, proszę Panów, jak wiemy, nie jest rzeczą nową, ona była, ona istnieje, ona jest i ona, chociażbyśmy nie wiem co robili, pozostanie. Chodzi tylko o to, ażeby ta reforma była postawiona tak, ażeby z niej miało pożytek rolnictwo i Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SCiastek">Proszę Panów, obserwując od dłuższego czasu sposób, w jaki się przeprowadza reformę rolną, śmiem twierdzić z tej trybuny, że taka reforma nie osiągnie celu i nie wyjdzie na pożytek rolnictwu ani Państwu, Reforma rolna powinna być sharmonizowana z innemi sprawami, reforma rolna, to nie jest tylko rozparcelowanie większych obszarów pomiędzy drobnych rolników, reforma rolna powinna być do gruntu przemyślana, reforma rolna powinna rozwiązywać i wiele innych zagadnień i wiele innych spraw. Reforma rolna powinna rozwiązywać sprawę rozbudowy sieci drogowej, reforma rolna powinna rozwiązywać sprawę rozmieszczenia sieci szkolnych, reforma rolna powinna rozwiązywać całą masę najrozmaitszych spraw, związanych z życiem rolniczem i z życiem państwowem. W takiej formie, jak to jest obecnie prowadzone, sprawy tej pomyślnie się nie rozwiąże. Jeżeli będzie nadal niesharmonizowana, jeżeli to wszystko nie pójdzie z sobą w parze, to dodatnich wyników, pożytku, rezultatów z tego nie będzie. Bo jeżeli weźmiemy dziś — jak to mówi przysłowie, że nie wie lewica, co czyni prawica — że w tym końcu gminy się parceluje, w tamtym końcu gminy się komasuje, a w środku się serwituty reguluje, nie wie jedno o drugiem, nie harmonizuje się, nie łączy się z sobą i dlatego nie jest w stanie żaden samorząd rozplanować dobrze sieci dróg, nie są w stanie żadne władze szkolne rozplanować rozumnie i logicznie sieci szkolnych, jeżeli w ten sposób sprawę się załatwia.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SCiastek">Na to się składało dużo, ten wrzód na żywem ciele naszych stosunków wzbierał się przez długie wieki i żadne plasterki, żadne okłady na to nigdy nie pomogą, bo tu potrzebna jest operacja i dopóki nie zdobędziemy się jako naród na spojrzenie tej twardej prawdzie w oczy, dopóki nie zdobędziemy się na tę operację, dopóty napróżno będziemy się kłócić i napróżno będą szły wysiłki i drobnych rolników i całego społeczeństwa, płacącego podatki państwowe. A skutku pożądanego cała sprawa nie osiągnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Czas przemówienia pańskiego już upłynął.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Sokołowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SSokołowski">Wysoka Izbo! Budżet niejedną miarą potraktował przedstawicieli kapitałów i pracy. Jakkolwiek z przemówień wygłaszanych tak na plenum, jak i w Komisji Skarbowo-Budżetowej, zdawałoby się, że wszyscy ogromnie wysoko cenią wartość pracy, to jednak nie dano temu wyrazu w cytrach budżetowych. Gdy budżet ten zawiera ważne pozycje subwencyjne, wspomnę o taryfach kolejowych, które często są subwencją, o premjach wywozowych, o licznych, rozłożonych w wielu działach budżetu kredytach, o wysiłkach, ażeby nieraz kosztem państwa obniżyć stopę procentową, to dla przedstawicieli pracy, dla tych, którzy się muszą utrzymywać wyłącznie z swego wysiłku fizycznego czy umysłowego, Rząd i budżet dają bardzo mało. Kiedy uchwalano płace zasadnicze dla pracowników państwowych, wówczas Rząd przyjął na siebie wobec tych pracowników zobowiązanie, że będzie im wypłacać sumę, wystarczającą na potrzeby życiowe, pewnej określonej wysokości. Później jednak nastąpiła drożyzna, która coraz to bardziej obniżała wartość otrzymywanych przez pracowników zarobków i nie uczyniono nic, lub uczyniono bardzo niewiele w kierunku spełnienia tych zobowiązań wobec pracowników. P. referent generalny budżetu przedłożył dane, z których się okazuje, że wedle ścisłych obliczeń statystycznych płace realne w Polsce spadły w ubiegłym okresie 2-letnim o 25%, to znaczy płace pracowników państwowych niższe są o 25% od tych, które Państwo im przyobiecało. Mimo stwierdzenia tego, Rząd nie wstawił odpowiedniej pozycji do budżetu na podwyższenie zarobków, zgodził się jedynie na uchwalenie warunkowe ustawy, któraby pozwalała w miarę możności wypłacać zarobki, o 15% wyższe. Niema tego nawet w budżecie, co więcej, Rząd uzależnił do pewnego stopnia wypłatę tych wyższych zarobków od wprowadzenia nowych ciężarów podatkowych, których Sejm jednak nie przyjął. Jest to nierównomierne traktowanie, nikomuby na myśl nie przyszło, żeby jakieś zobowiązania Państwa uzależniać od nowych podatków, nowych ciężarów. Można mówić o całym budżecie, o niedoborze budżetowym, szukać nowych źródeł podatkowych dla pokrycia wszystkich wydatków państwowych, ale nie należy mówić, że pracownikom, którym Państwo przyrzekło utrzymanie w pewnej wysokości, dotrzyma się tego przyrzeczenia tylko wtenczas i pod tym warunkiem, że parlament polski zgodzi się na to, żeby nowe na ludność nałożyć ciężary. Z referatów budżetowych generalnych i w Sejmie i w Senacie okazuje się, że nadwyżka, przewidziana w budżecie, będzie wystarczająca na to, żeby podnieść skalę płac pracowników państwowych o 15%. Byłoby to, jak wspomniałem, niewystarczające i dlatego musimy się domagać podwyższenia tej skali na 25%, to znaczy, do granicy tej, do tej wysokości, do której zobowiązało się Państwo przed 2 laty.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SSokołowski">W różnych działach budżetu są także pozycje, przewidziane na rozbudowę przemysłu, czy odbudowę zniszczenia, pozostałego po okresie wojennym, jak budowa nowych linij kolejowych, pozatem są przewidziane prace meljoracyjne, regulacja rzek, budowa szkół i gmachów państwowych. Nowe rzesze pracowników staną się pracownikami państwowymi. Państwo stanie się większym jeszcze, niż dotychczas pracodawcą. Należy zwrócić uwagę na to, żeby przynajmniej Państwo odnosiło się do swych pracowników tak, jak tego wymagają ustawy, ale niestety. Państwo tak nie postępuje. Dobrze jest, jeżeli pomiędzy poszczególnymi pp. ministrami istnieją dobre stosunki, jeżeli niema między nimi tarć, ale nie jest dobrze, jeżeli te stosunki rozciągają się tak daleko, że jeden minister przymyka oczy wtenczas, jeżeli drugi wykracza przeciwko ustawom, których ten pierwszy powinien pilnować. A jednak tak się dzieje dzisiaj. Np. na kolejach wielu biedaków robotników skrzywdzono, t. j. tych, których żadne etaty, żadne ustawy nie chronią przed utratą zarobku z dnia na dzień. Praca tych ludzi opiera się na ustawie o 8-godzinnym dniu pracy d o 46-godzinnym tygodniu pracy; to się rozumie tak, że jeżeli ktoś pracuje 46 godzin w tygodniu, to 2 godziny wolne ma w sobotę, kiedy ten tydzień się kończy i kiedy zamiast 8 i godzin pracuje 6 godzin. Na kolejach natomiast wprowadzono całkiem osobliwy rachunek i kalendarz, mianowicie powiada się, że jeżeli robotnik w sobotę nie pracuje z powodu święta, niepogody, czy jakiegokolwiek innego powodu, to mu się wypłaca za 38 godzin, jeżeli przypadkiem padał deszcz we wtorek, a święto było w piątek, to się robi 10 godzin potrącenia z płacy. 2 godziny dodatkowej kary za to, że w kalendarzu znalazło się święto, 2 godziny straty za to, że deszcz padał we wtorek, a nie w sobotę. To jest dziwna kalkulacja. Gdyby ją przyjęto w prywatnem przedsiębiorstwie, to Minister Pracy wkroczyłby i starałby się zaradzić temu. Ponieważ dzieje się to na kolei, gdzie spada to na wiele tysięcy robotników, i ponieważ z tego tytułu w budżecie znajduje się niesłychanie skromna oszczędność, to Minister Pracy przeciwko temu nie występuje.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SSokołowski">Należy położyć nacisk na to, ażeby przedsiębiorstwa państwowe ściśle wykonywały przepisy ustaw, które chronią robotnika w jego, niestety, niezmiernie ciężkiem położeniu.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SSokołowski">A jakie jest położenie tych, którzy w ostatnim czasie dość często przerzucani są na listę emerytów? Otrzymują oni emerytury częstokroć znacznie wyższe, niż ci, którzy mają to nieszczęście, że przeszli na emeryturę jeszcze za czasów zaborczych. Tu już ustawa winna. Tu Rząd na to poradzić w tej chwili nie może. Ustawa ogranicza świadczenia na emeryturę tych dawniejszych emerytów do 75% tego, co otrzymują emeryci Państwa Polskiego, ażeby jednak jeszcze pogłębić tę krzywdę emerytów dawnych państw zaborczych, przeliczono ich stopień służbowy i obniżono, wtłoczono na kategorję niższą, tak, że ta obniżka prawie do 50% sięga.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SSokołowski">Jest jednak pewien punkt, już nie w emeryturach, lecz w rentach wypłacanych inwalidom, który powinien być ruszony z miejsca, a zawisł od Rządu. Mianowicie, ustawa o rentach, uchwalona w r. 1921, jeszcze mówi, że inwalidzi są uprawnieni do pobierania renty, plus pewien dodatek, dodatek t. zw. kwalifikacyjny a ponieważ ustawa zasadnicza mówi, że renta dochodzi do 500 marek, a dodatek dla ciężko poszkodowanych inwalidów dochodzi do połowy tej sumy, a więc wynosi do 250 marek. Rentę zwaloryzowano i dziś płaci się ją w sumie niesłychanie niskiej. Inwalida, obarczony liczną rodziną, najczęściej niezdolny do pracy, otrzymuje zaledwie dwieście kilkadziesiąt złotych, a nie otrzymuje wcale owego dodatku, który jest przewidziany ustawą dla ciężko poszkodowanych, nie otrzymuje wcale dodatku kwalifikacyjnego, bo po dzień dzisiejszy niema na to rozporządzenia wykonawczego, po dzień dzisiejszy według ustawy może upominać się tylko o 250 mk. polskich.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#SSokołowski">Ustawa jest, ustawa obowiązuje, niema rozporządzenia wykonawczego. Suma potrzebna na tę wypłatę musi się znaleźć w Państwie, które ustawę przez szereg lat utrzymuje i które daje swym inwalidom prawo, ażeby się od Państwa tego dodatku domagali.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#SSokołowski">Dlatego wnoszę rezolucję, domagającą się od Rządu, ażeby wydał rozporządzenie wykonawcze do wprowadzenia w życie wypłaty tych zalegających dodatków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SIżycki">Wysoka Izbo! Dyskusja budżetowa obraca się głównie około zagadnienia reformy podatkowej i zaczyna wyraźnie dzielić Wysoką Izbę na dwa obozy: jedni twierdzą, że ciężary podatkowe winne być przerzucone więcej na wieś, inni twierdzą, że w obecnych warunkach wieś większego obciążenia podatkowego nie zniesie.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SIżycki">Reprezentantem pierwszego kierunku jest przedewszystkiem główny referent budżetowy, który dał nam obraz szlachcica z XVII w. z czupryną podgoloną, zdolnego do najbardziej rycerskich czynów, kładącego życie w każdej potyczce z największą ofiarnością dla Ojczyzny, ale nie płacącego podatków. Dzielnie kierunek ten popiera sen. Koerner, przedstawiając okropną nędzę, w jakiej żyje obecnie drobny kramikarz. Obaj nasi przeciwnicy chcieliby utrzymać przy życiu te zamierające z ubiegłych wieków typy, uważają oni, że na ich utrzymanie łożyć powinna pieniądze wieś.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SIżycki">My wszyscy reprezentanci stronnictw ludowych polskich, ukraińskich, czy białoruskich występujemy w obraniu innego kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#SIżycki">Mocarny chłop, gospodarz naszej ziemi, obejmuje ją w swoje posiadanie, skrzętnie zagospodarowuje i stopniowo, ale bezwzględnie i systematycznie usuwa ze swej drogi różne nikłe i bezwartościowe zapory, a na miejscu bitnego szlachcica z podgoloną głową staje szary bezimienny żołnierz; wyróżnia się on może nie tyle fantazją i brawurą, ile uporem i wytrwałością; potrafi on walczyć nietylko z bagnetem w ręku, ale także uparcie umie trzymać w swym ręku pług i coraz szerzej, coraz głębiej woruje się w swoją ziemię, nie odmawia on również zapłaty podatków, całą należność z tytułu podatku majątkowego on już zapłacił i zwraca się do Was, powołując Was do spełnienia waszego obowiązku — Wasza teraz kolej. W miejsce drobnego, ginącego z głodu kramikarza, stawia on związki, spółdzielnie, stwarza nowy przemysł, wywozi masło, jaja, sprowadza narzędzia ulepszone, nawozy sztuczne, słowem budzi nowe życie.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SIżycki">Nie pora teraz, kiedy on zaczyna się organizować, te pierwsze jego poczynania przygniatać ciężarem podatków, przeciwnie dajcie mu się wzmocnić, wzbogacić, a zobaczycie, jak życie w Państwie naszem rozwinie się bujnie i szeroko. Chłopi z całego naszego Państwa, bez różnicy: Polacy, Ukraińcy, Białorusini stają już do wielkiej pracy, każdy rok przynosi nam szalone zmiany, ten ruch trzeba widzieć, trzeba rozumieć, trzeba ocenić i do tego ruchu, do tej nowej przyszłości trzeba naszą politykę gospodarczą dostosować.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#SIżycki">S. Szarski nie zna wsi, a mimo to uważa, że wieś powinna płacić więcej podatków i to chociaż sam przyznaje, że pośrednie podatki stanowią poważną część naszego budżetu i że wieś w podatkach pośrednich uczestniczy w przeważającym procencie.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#SIżycki">S. Koerner chciałby, żeby chłop płacił więcej, płacił w tym samym stosunku jak płaci kupiec, ale na to trzeba, aby przez ręce chłopa przesuwało się tyleż pieniędzy, ile przesuwa się przez ręce kupca, Chłop operuje przeważnie naturaljami, gotówki prawie nigdy nie widzi, wyrwanie każdego grosza z jego gospodarstwa jest to usunięcie znacznej części życiodajnej krwi z anemicznego jeszcze organizmu.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#SIżycki">My, rozjeżdżając się teraz na ferje letnie, przywieziemy chłopom, naszym wyborcom, dobrą nowinę — nietylko nie daliśmy przerzucić na nich miejskich podatków ale przywozimy im 100 miljonów zł., które pójdą na wzmocnienie gospodarstw chłopskich. Powiemy im: pracujcie, organizujcie wasze gospodarstwa, wzbogacajcie się, abyście się mogli stać jak najprędzej wielkimi konsumentami tych wszystkich produktów, których wam dostarczy wielki polski przemysł, wielki polski handel. Niech wasze kooperatywy łączą się w silne związki i zakupują masowo potrzebne wam towary.</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#SIżycki">Tu jednak pozwolę sobie spytać, czy wielki polski przemysł, wielki polski handel, wielka nasza finansjera płaci należne podatki. I w odpowiedzi twierdzę, że napotykamy tu wielkie nadużycia. Nie znam akcyjnego przedsiębiorstwa, które dawałoby dywidendę, wszystkie są bezdochodowe — co to znaczy? Minister finansów szuka pieniędzy w chłopskiej chacie, w głuchej zadłużonej wsi, a ma pod bokiem banki, fabryki, handel, które tak układają swoje bilanse, że wystarcza im tylko na kosztowną administrację, na wysokie procenty od pożyczonych u ludzi wpływowych kapitałów, ale już wcale nie wystarcza ani na dywidendę dla drobnych akcjonarjuszy, ani nawet na podatki.</u>
+ <u xml:id="u-46.9" who="#SIżycki">Rewizja tych wielkich przedsiębiorstw i pociągnięcie ich do zapłacenia należnych podatków — to powinno być nakazem najbliższych dni. Tam się znajdują sumy, a szukać po chłopskich chatach nędznych groszy — nie warto. Skórka nie wystarczy za wyprawę.</u>
+ <u xml:id="u-46.10" who="#SIżycki">Ponieważ jestem przy głosie, niech mi wolno będzie odpowiedzieć sen. Hasbachowi, że podczas moich bytności w Poznaniu i na Pomorzu obserwowałem miejscowych polskich urzędników. Wyniosłem wrażenie, że tam są jacyś inni urzędnicy niż w Królestwie, a nawet w Galicji. Są to Polacy, ale pruskiego drygu, pruskiej kultury. Nauczyli się oni od swoich profesorów pewnych form i stosują je z dokładnością bezdusznej maszyny. Są tam jeszcze i nieskasowane pruskie prawa, które wprowadził pruski rząd i które urzędnik polski, o pruskiej kulturze, stosuje z pruską bezwzględnością. Ja myślę, że s. Hasbach w tych warunkach powinien się czuć bardzo dobrze, to mu powinno przypominać minione niedawno czasy, które zapewne mile wspomina.</u>
+ <u xml:id="u-46.11" who="#SIżycki">Byłem kiedyś przed wojną w Poznaniu i zażądałem połączenia telefonicznego z Nr. 2332. Pamiętam swoje zdziwienie, kiedy mi kazano wyrecytować ten numer po niemiecku, bo po polsku w Poznaniu nie idzie. W pierwszej chwili dziwiłem się bardzo i z trudem zdołałem numery te poprzewracać zamiast 23–32, drei und zwanzig-zwei und dreissig.</u>
+ <u xml:id="u-46.12" who="#SIżycki">Muszę już kończyć, nie mogę jednak nie wyrazić w imieniu mojego stronnictwa pretensji do Ministra Rolnictwa z powodu skarg, jakie do nas napływają przeciwko administracji leśnej, która ludność okoliczną gnębi i bezmyślnie prześladuje. Nie sprzedaje się miejscowej ludności gałęzi ale się je pali, zbrakowany materjał piłuje się w metry, a nie pozwala się go używać na remont budynków, pastwisk w lasach nie dają, ziemię dzierżawioną wysoko opłacaną odbierają dawnym dzierżawcom i oddają za grosze swoim protegowanym, lub przeznaczają na leśniczówki.</u>
+ <u xml:id="u-46.13" who="#SIżycki">Najlepsze części parcelowanych rządowych majątków zalesia się, a lotne piaski przeznacza się na parcelację. Otacza się opieką dzikie zwierzęta, a z ludźmi prowadzi się systematyczną walkę. Okłada się tę ludność sztrofami i karami, rywalizując pod tym względem o lepsze z policją, która również zasypuje świat cały masą nakazów i kar doraźnych.</u>
+ <u xml:id="u-46.14" who="#SIżycki">Jakoby ta nawałnica kar zaczyna ustawać już po lewej stronie Wisły, ale poczynając od Pragi aż do samych Stołpców jeszcze mamy ulewny deszcz najniesprawiedliwszych i najbezmyślniejszych kar. Należy natychmiast zaniechać rozrachunków wyborczych. Księża tam straszą zdenerwowaną ludność piekłem po śmierci, a policjanci robią piekło jeszcze za życia wszystkim tym, na których mają podejrzenie, że głosowali na „3”.</u>
+ <u xml:id="u-46.15" who="#SIżycki">Minister Składkowski zarzuca nam, że przy wyborach powoływaliśmy się na imię Marszałka Piłsudskiego. Było cokolwiek inaczej. W każdym razie Marszałek Piłsudski nie jest własnością ani Ministra Składkowskiego ani panów z B. B. Wierzymy, że polski sfinks pokażę swoje prawdziwe oblicze. Do tego czasu zmuszeni jesteśmy uprawiać opozycję, którą prezes naszego stronnictwa słusznie nazwał opozycją „swoistą”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gruszczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SGruszczyński">Wysoki Senacie! Toczy się tu spór między wsią a mieszczaństwem, kto płaci podatki, bo rzeczywiście budżet państwowy funduje się na 75% podatków pośrednich, o które tu właśnie spór się toczy. Jedni wyliczają, że wieś płaci 3.30 zł. na głowę, a że miasto płaci 77 zł. i dążą do tego, żeby ten stosunek zmienić. Otóż i tu niema prawdy, i tu niema prawdy. Te 80, czy 75% podatków pośrednich czy to z monopoli, czy z podatku obrotowego i inne pośrednie ciążą zawsze na tych, którzy ich z siebie zrzucić nie mogą. A więc zarówno miasto płaci podatek obrotowy i całkowicie zrzuca go na mieszkańców wsi, jak również mieszkaniec wsi, sprzedając produkty swoje, zboże i inne rzeczy, przerzuca na mieszkańców miast. I ci bogatsi jak w mieście tak i na wsi rzucają tym podatkiem i w końcu trafia on w tego ostatniego, który go już nie może odrzucić. To jest piłka i ta piłka w końcu w mieście spada na robotnika fizycznego i na urzędnika, bo ten ma określoną pensję, nikomu przerzucić nie może, tak, że on te 75% zapłaci, a na wsi zapłaci tylko bezrolny chłop, i małorolny chłop, który już 1 lutego musi kupować żyto, czy na zasiew, czy na wyżywienie.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SGruszczyński">Proszę Panów, my musimy raz jeszcze stwierdzić, że Polska opiera się tylko na tych wielkich masach robotników wiejskich i miejskich, fizycznych i umysłowych. W świecie jest zasada prosta — kto płaci, ten powinien rządzić swoim groszem. 76% bilansu Państwa pokrywa ta wielka masa proletariatu miejskiego i wiejskiego i dlatego wszelkie dążenia reakcji polskiej, wyrażone tutaj wczoraj przez s. Głąbińskiego, o jakiemś zreformowaniu systemu konstytucyjnego, o wyborach wyglądają tak: ty płać, a ja będę rządził. To byłoby niedopuszczalne i nie odpowiadałoby sprawiedliwości. Ten sam p. s. Głąbiński twierdzi, że długie lata będziemy się jeszcze musieli opierać na podatkach pośrednich. Wskazywał, że z Anglji wzoru brać nie można. A więc, opierając się na Waszej kapitalistycznej podstawie, że kto ma akcje, kto płaci — ten ma głos, powiem Wam, że ponieważ tym akcjonarjuszem jest tutaj proletarjat miasta i wsi, więc wszelkie zamachy na Konstytucję, na nasze głosy do ciał prawodawczych odpieramy.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#SGruszczyński">Największe żale wygłasza się tu z powodu podatku obrotowego. My jako socjaliści nie zachwycamy się tym podatkiem również, choć go można przerzucać, ale nie mogę ja pominąć jeszcze jednej warstwy, która jest kupiecką, czy przemysłową, a przecież odrzucić go nie może, — to jest drobnomieszczaństwo, ten mały sklepikarz, nie kupiec, bo kupiec to co innego. Weźmy tego sklepikarza, mającego 5 bułek, 2 paczki zapałek, trochę gilz, — to jest ten, który oczywiście z powodu konkurencji małych sklepiczków podatku odrzucić nie może. Bo któż to jest? To jest ten bezrobotny, którego żona ten handel utrzymuje. Tak samo nie może odrzucić go taki rzemieślnik drobny, czy szewc, czy kopyciarz, czy krawiec, który nie ma czeladników.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#SGruszczyński">Dlatego zwracam się tu do p. Ministra Skarbu, żeby skorzystał z praw, które mu przysługują, ażeby izby robiły ulgi tym co mają prawo odwołać się do magistratu, do urzędów gminnych z podaniem o zaświadczenia, że są ubodzy, że nie mogą płacić tej sumy — tembardziej, że te sumy podatkowe są zwykle wzięte z powietrza. Znam takich, którzy mają płacić 600 zł., od 1924 r. zalegają, a wsypali im takie sumy, że można ich sprzedać ze wszystkiemi meblami całej rodziny i ubraniem i tej sumy nie otrzymać. P. Minister wie o tem i sam dąży do oczyszczenia swej buchalterji przez wykwitowanie tej sumy, która jest teoretyczną, a nie praktyczną.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#SGruszczyński">Oczywiście zaznaczam, że podatkiem obrotowym nie jestem zachwycony. Musimy domagać się od Rządu i ciał prawodawczych, żeby system podatkowy należycie zreformowały odpowiednio do ustroju Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#SGruszczyński">Proszę Panów, chciałbym jeszcze wspomnieć o monopolach. Wysoka Izba przypomina sobie te przemówienia przy wykupie monopolu tytoniowego, — ile było płaczu, że tej prywatnej własności zabiera się fabryki tytoniu, pamiętam dokładnie ile Z. L. N. biadał, że Państwo zrobi na tem zły interes. Mówiono, że gdy urzędnicy zaczną rządzić, to się wszystko zaprzepaści. Jednak dzisiaj p. Minister Skarbu stwierdza, że to jest jeden z największych dochodów budżetu, że daje 400 miljonów czystego dochodu, to jest oswobodzenie siły płatniczej obywateli. Więc uważam, że tak samo trzeba nam będzie rozstrzygnąć sprawę zwiększenia produkcji monopolowej Państwa. Aczkolwiek to jeszcze nie dojrzało, to jest sprawa międzynarodowa, ale przed nami stoi już blizko sprawa wykupu kopalń węgla, nafty i innych przedsiębiorstw. Państwo zrobiłoby na tem dobry interes, odciążyłoby podatników znacznie i nie byłoby tego płaczu, że są tak wielkie podatki.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#SGruszczyński">Strona wydatków. Już przedmówca mój s. Sokołowski scharakteryzował stanowisko Rządu względem swych pracowników pod względem finansowym. Złożyliśmy tu wniosek w sprawie podwyżki 25%, jednak chcę zaznaczyć, że Rząd polski nietylko pod względem pieniężnym nie dba o swoich pracowników. Dam przykład. Ministerstwo Rolnictwa ma wielkie lasy państwowe, każe leśniczemu pilnować, aby chłop gałęzi nie ukradł, każe pilnować aby odpowiednią ilość tego drzewa Anglikowi czy Niemcowi oddać, a tymczasem ten leśnik, czy gajowy — znam takie miejsca i mogę je wskazać, gdy kto bliżej tem się zainteresuje — dwa lata jest bez dachu, dom jest, ale dach się zawalił i on nie może dostać drzewa na pokrycie dachu. Leśniczy, który ukończył uniwersytet i 3–4 lata pracuje, mieszka u chłopa w jednej izbie. To nie jest traktowanie sprawiedliwe instytucji, która się rozwija. Tyle się pisze o dobrych fabrykantach, że gdy zakładają kopalnję, to odrazu przytem budują domki dla pracowników, przytułki dla dzieci i t. d. Tymczasem Rząd zamiast być wzorem, tego wszystkiego nie robi. Choćby taki przykład jeszcze, że są kolejarze, którzy mieszkają w wagonach po dwa lata. Rozumie się, że nie można wszystkiego odrazu zrobić, ale żeby nie dać prawa leśniczemu, żeby mógł wziąć drzewo na pokrycie dachu, to już jest niedbałość tylko.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#SGruszczyński">Szukamy tej podatkowej siły, nie możemy znaleźć, a ona odrazu z nieba nie spadnie. Na to trzeba podnieść siłę ekonomiczną wielkich mas bezrolnych i małorolnych, których będziemy musieli obdarzyć warsztatem pracy i wtedy dopiero będziemy mogli podnieść kulturę i wtedy dopiero dochody Państwa będzięmy mogli zwiększyć. A co się robi w tym kierunku? 2% całego budżetu teoretycznie przeznacza się na tę reformę rolną. A ja z przykrością stwierdzam, iż w sprawozdaniu po. ministrów jest powiedziane, że w roku 1927/28 było preliminowane 20 miljonów na meljorację, na czynności Banku Rolnego, a wydane zostało tylko 6,5 miljona, więc chociaż budżet dał 200 miljonów naddatku, jednak w wydatkach na tak ważne zadanie Państwa, jakiem jest reforma rolna, z 20 miljonów wydano 6,5 miljona. Stwierdzam jeszcze gorsze rzeczy, na któreby nie pozwolono w żadnym z urzędów samorządowych. Do Banku Rolnego od tych gospodarzy, którzy dawniej brali kredyty, wpłynęło jako procenty 9 miljonów zł., a wydało się tylko 6 i pół miljona, więc pytam się, gdzie się podziało 2,5 miljona, czy poszły do rezerw? Nie byłoby zarzutu, gdyby p. Minister nie miał pieniędzy, gdyby budżet nie był pokryty w pełni, ale skoro z tych 9 milionów, jakie dał Bank Rolny, wydano 6,5 miljona tylko, to świadczy, że Minister Reform Rolnych nie umiał mocno domagać się od p. Ministra Skarbu i powiedzieć: oddaj mi chociaż moje pieniądze.</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#SGruszczyński">Pomijam już to, że ceny ziemi są tak wysokie, iż nie dają możności nabywania jej bezrolnym i małorolnym. Zaznaczę tylko, że wśród Panów tutaj, bo słyszałem to na Komisji Rolnej, były poglądy, że reforma rolna straciła ostrość. Nie zapominajmy przeszłości, bo historja lubi się powtarzać. Otóż był minister w Rosji, który oświadczył, że z początku uspokojenie, a potem reforma. Kiedy zaś było uspokojenie, to reform nie było. Bodajże to samo jest u nas z reformą rolną. W pierwszym roku był wielki krzyk gwałt, bo bolszewicy nacierali, więc reformę rolną trzeba było zrobić jak najprędzej, a kiedy reforma rolna zaledwie w jednej 68 części jest może wykonana, to teraz wołają o uspokojenie, mówią że można nawet to ministerstwo skasować dołączyć do Ministerstwa Rolnictwa, bo nie jest to tak ważna sprawa, A przecież inne narodowości, jak tu słyszeliśmy obecnie, jak to słyszeliśmy od rolników ukraińskich, czy polskich, skarżą się, że głód ziemi jest wielki, i że Rząd temu nie zapobiega. Posłuch na wsi każdy da temu, kto ziemię obieca. Jeżeli Państwo nie chce, żeby ktoś inny obiecywał, to Państwo w następnym budżecie niech nie wstawia 2%, aby potem wykonać 3/4%, ale niech da znacznie większy procent i wykona w całej pełni.</u>
+ <u xml:id="u-48.9" who="#komentarz">(Głosy: Brawo!)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszałek">Zarządzam 1-godzinną przerwę do godziny 21-ej.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. S. Kłuszyńska w sprawie formalnej ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Wobec bardzo spóźnionej pory i wobec tego, że jest jeszcze kilku mówców zapisanych do głosu, że jest jeszcze ustawa amnestyjna na porządku dziennym, zdaje się, że byłoby rzeczą racjonalną dziś przerwać obrady i rozpocząć je jutro o godz. 10-ej rano, ponieważ niezawodnie nie zaszły żadne wypadki, któreby zmuszały Izbę do nocnych posiedzeń. W Sejmie były posiedzenia nocne, bo tam zależało na terminie, nas żaden termin, zdaje się, nie wiąże. Mieliśmy obradować do 26-go, dzisiaj jest 21-szy, i zdaje mi się, że z zupełnym spokojem moglibyśmy odroczyć posiedzenie do jutrzejszego dnia do 10-ej rano.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#komentarz">(Głos: Większość.)</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#Marszałek">Proszę pp. Sekretarzy o obliczenie. Zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów, którzy są za odroczeniem posiedzenia, żeby przeszli przez drzwi z napisem „tak”.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#Marszałek">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało 42 senatorów, przeciw wnioskowi — 38.</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#Marszałek">Wobec tego posiedzenie odraczam do jutra do godz. 10 rano.</u>
+ <u xml:id="u-51.6" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 min. 35.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..5f68481
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
@@ -0,0 +1,68 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00006-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 6)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 6)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">6</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_006_000005704.odt</note>
+ <date>1928-06-22</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Najwyższej Izby Kontroli Wróblewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDanielewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Danielewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJabłonowski" role="speaker">
+ <persName>S. Jabłonowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLubomirski" role="speaker">
+ <persName>S. Lubomirski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakarewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Makarewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPant" role="speaker">
+ <persName>S. Pant</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRoman" role="speaker">
+ <persName>S. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKopciński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..d58a77d
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,702 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 4 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 5 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Kamieniecki i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie pobicia uczenicy Karoliny Hawryluk w gminie Kurzany, pow. brzeżańskiego, przez nauczyciela Józefa Bardzickiego i zmuszania jej do zmiany obrządku.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja s. Sergjusza Kozickiego i tow. z Klubu Ukraińskiego Włościańsko-Robotniczego Socjalistycznego Zjednoczenia (Sel-Rob.) do p. Ministra Rolnictwa w sprawach szkód, wyrządzanych włościanom pow. peczeniżyńskiego przez zwierzynę lasów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Skarbu w sprawie bezprawnego postępowania inspektoratu podatkowego w Trembowli woj. tarnopolskiego przy wymierzaniu i poborze podatków.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niepokojenia ludności gminy Białkowce, pow. Zborowskiego, przez Towarzystwo „Strzelec”.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zorganizowania szkoły powszechnej w Rabem, pow. Lisko.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zarządzenia zastępcy inspektora szkolnego w Samborze (kuratorjum lwowskie) co do budowy szkoły w Torhanowicach, pow. Samborskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie skasowania powszechnej szkoły w gminie Antonówka, pow. tłumackiego, okręgu szkolnego lwowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Poczt i Telegrafów w sprawie nadużyć w urzędzie pocztowym w Łące koło Sambora.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawie niewypłacenia należytości za przeprowadzone przez wojska polskie w roku 1919 i wojska ukraińskie Petlury w 1920 roku rekwizycje u włościan z gminy Korolówka, pow. tłumackiego, woj. stanisławowskiego, a przyznane przez okręgową komisję rekwizycyjną przy D. O. K. VI we Lwowie, orzeczeniami 31. X. 1923 r. I. 1187 i 3. XII. 1923 r. I. 1187.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie niezałatwienia rekursu rodziców ukraińskich dzieci co do języka nauczania w powszechnej szkole w Tłumaczu.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja s. Sergjusza Kozickiego i tow. z Klubu Ukraińskiego Włościańsko-Robotniczego Socjalistycznego Zjednoczenia (Sel-Rob.) do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawie nadużyć i szykanowania przez komendę 50-go pułku piechoty, stacjonowanego na t. zw. Górce obok miasta Kowla, ludności włościańskiej wsi Bachów, gm. Niesuchożskiej, pow. kowelskiego na Wołyniu.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja s. Kopcińskiego i tow. ze Zw. P. P. S. do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie usunięcia z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie profesora Kazimierza Petrusewicza.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Robót Publicznych w sprawie nękania włościan gminy Petryków, pow. tłumackiego, woj. stanisławowskiego, jako właścicieli przybrzeżnych gruntów nad Dniestrem, z powodu nieodgraniczenia ich łęgów od łożyska Dniestru, Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Pracy i Opieki Społecznej oraz Skarbu w sprawie odmówienia skapitalizowania renty inwalidzkiej inwalidzie Wasylowi Petryszynowi w Niżniowie, pow. tłumackiego, woj. stanisławowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych, Robót Publicznych oraz Pracy i Opieki Społecznej w sprawie bezprawnego urządzania budowli wodnych we wsiach Bołszów i Słobódka Bołszowiecka, pow. rohatyńskiego, woj. stanisławowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nietaktownego traktowania senatorów i posłów przy sposobności odbywania wieców sprawozdawczych.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie wyborów gminnych w gm. Sławsko, pow. Skole, woj. stanisławowskie.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja s. Sergjusza Kozickiego i tow. z Klubu Ukraińskiego Włościańsko-Robotniczego Socjalistycznego Zjednoczenia (Sel.-Rob.) do p. Ministra Rolnictwa w sprawie bezprawnego pobierania przez zarząd dóbr państwowych w Peczeniżynie od ludności pow. peczeniżyńskiego wysokich opłat za surowicę solną ze źródeł, które znajdują się na gruntach gminnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja s. Sergjusza Kozickiego i tow. z Klubu Ukraińskiego Włościańsko-Robotniczego Socjalistycznego Zjednoczenia (Sel.-Rob.) do p. Ministra Rolnictwa w sprawie odmawiania przez zarządy lasów państwowych w Peczeniżynie i Młodziatynie, pow. Peczeniżyn, sprzedaży drzewa opałowego i budulca z lasów państwowych włościanom pow. peczeniżyńskiego bezpośrednio, a natomiast sprzedawania tego drzewa pośrednikom spekulantom.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Dalszy ciąg rozprawy i głosowanie nad preliminarzem budżetowym na rok 1928/29 (druk sejm nr. 80, odbitka roneo nr. 5 oraz druk Senatu nr. 2).</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Pant.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SPant">Wysoki Senacie! Na wstępie moich wywodów chciałbym złożyć następujące oświadczenie: na ostatniem posiedzeniu Ligi Narodów p. Minister Spraw Zagranicznych w sprawie zażaleń mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku co do zajść w Goduli oświadczył, że policja zaraz po zajściach wkroczyła przeciw zajściom, że gazeta „Oberschlesischer Kurjer”, dlatego została skonfiskowana, że podobno przedstawiła zajścia w Goduli w sposób podburzający.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SPant">Przeciw temu stwierdzam, że policja przed wysłaniem zażalenia posłów niemieckich do Genewy nic nie zrobiła i że „Oberschlesischer Kurjer” nie został skonfiskowany z tych przyczyn, które przedstawił p. Minister. Dlatego informacje, na których p. Minister opierał się w Genewie, nie były zgodne z rzeczywistością.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SPant">Wysoki Senacie! Siła i powaga każdego państwa na zewnątrz i na wewnątrz w wielkiej części zależna jest po pierwsze od poczucia prawa jego władz wykonawczych, a zwłaszcza władz sprawiedliwości, a po drugie od bezpieczeństwa prawnego, na którem każdy obywatel opiera swe życie prywatne i publiczne. Kto objektywnie i trzeźwo patrzy na stosunki prawne w naszem Państwie, musi przyznać, że ani poczucie prawa, ani bezpieczeństwo prawne u nas nie są zbyt rozwinięte. Można to sobie po części wytłumaczyć tem, że nie mamy jeszcze prawa jednolitego, gdyż w poszczególnych dzielnicach niektóre prawa państw zaborczych musiały być przejęte. W tem jednak nie należy szukać źródła zła, lecz, jak już zaznaczyłem, w braku poczucia prawa, zwłaszcza u tych, którzy powinni być stróżami prawa i u władz sądowych. Oczywiście wywody moje dotyczą zwłaszcza stosunków na Górnym Śląsku. Nie chcę osądzać, czy i w jakiej mierze stosunki prawne innych dzielnic Polski są podobne lub sprzeczne ze stosunkami na Górnym Śląsku. Aby wywody moje nie były fałszywie rozumiane i pojmowane, chciałbym uprzedzić zarzut, ciągle podnoszony przeciw nam przedstawicielom mniejszości niemieckiej, mianowicie, że zajmujemy do spraw państwowych stanowisko tylko negatywne, że stale wnosimy skargi, krytykujemy, a mało widać pozytywnej współpracy. Przeciw temu stwierdzam, że my ze swej strony przy każdej nadarzającej się sposobności wykazujemy chęć współpracy, a jednak pracy naszej się nie chce i toleruje się ją pozornie tylko tam, gdzie się bez zastrzeżeń poddamy rozkazom i dyktaturze nacjonalizmu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SPant">Dalej chciałbym stwierdzić, że według naszego zapatrywania praca twórcza polega na tem, że się usuwa przeszkody, uniemożliwiające współpracę, że najpierw należy zabezpieczyć fundament, na którym ma spocząć gmach Państwa. Chcemy Państwu dać przedewszystkiem silny fundament, aby móc na nim dalej budować. Tymczasem partje nacjonalistyczne, które uważają, że one tylko same posiadają monopol na patrjotyzm, cieszą się pstrym dachem, który chcą wznieść, nie pomyślawszy o tem, że i największy dach musi runąć, jeżeli go nie podpierają silne słupy, które spoczywają na silnych fundamentach.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SPant">Fundamentem każdego państwa jest sprawiedliwość. Jak ten fundament na Górnym Śląsku się przedstawia, mogę bez przesady określić w następujący sposób: panuje u nas nie prawo lecz bezprawie, oparte na sile brutalnej,...</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SPant">(Głos: Wywłaszczenie.)</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SPant">...bo o ile prawo ma być zastosowane do obywateli mniejszości niemieckiej, to prawo zamienia się w krzywdę. U nas zwłaszcza, na Górnym Śląsku prawo nie służy sprawiedliwości, lecz przeważnie jednemu celowi, a to odniemczeniu tego kraju. Pod tym względem władze sądowe są jednej myśli z władzą polityczną, z administracją, z policją, z władzami podatkowemi i t. d. Wszystkie te władze dążą do tego jednego celu. P. Minister Sprawiedliwości oświadczył w Sejmie, że w Polsce niema mowy o prześladowaniu mniejszości narodowych. Ubolewam bardzo, że muszę stwierdzić, że p. Minister tem oświadczeniem dał najlepszy dowód, że stosunków w woj. Śląskiem wogóle nie zna. Według Konstytucji i ustaw specjalnych prawo stosuje się przez sądy, które się posługują pomocą prokuratury, jeżeli chodzi o sądownictwo karne. Prokuratura według procedury sądowej jest zobowiązana zbadać sprawę, skoro tylko na jakiejkolwiek drodze zostaje zawiadomiona o podejrzeniu czynu karygodnego. Liczba aktów terorystycznych przeciw obywatelom mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku wynosi kilkaset. Prokuratura urzędowo nie wkracza przeciw temu, chociaż te zbrodnie podano do wiadomości władz albo przez prasę albo też przez interpelacje posłów. Jeżeli od pokrzywdzonych wyszedł wniosek ukarania, to zwykle prokuratura wniosek ten odrzuca, powołując się na § 416 procedury karnej, z uzasadnieniem, że nie leży w interesie publicznym wnieść oskarżenie publiczne, jak gdyby prześladowanie zbrodni nie było w interesie publicznym, o ile się zbrodnie popełnia na obywatelach mniejszości niemieckiej. W art. 83 konwencji genewskiej Państwo Polskie zobowiązało się udzielić mniejszościom jak najdalej idącej opieki życia i zdrowia. Czy nie leży w publicznym interesie, w interesie powagi Państwa, żeby to zobowiązanie Państwa było dotrzymane? Jeżeli prokurator na wniosek ukarania rzeczywiście wnosi publicznie oskarżenie, to śledztwo przeprowadza się w taki sposób, że wynik śledztwa jest zwykle negatywny. Wszystkie zamachy dynamitowe, zrobione przeciwko obywatelom mniejszości niemieckiej i przeciw posłom niemieckim na Górnym Śląsku od przejścia suwerenności na Państwo Polskie, pozostały nie ukarane. Podobno nie wykryto sprawców. Znam, Panowie, wypadek, gdzie został wykonany przez funkcjonarjusza policji zamach dynamitowy na obywatela narodowości niemieckiej. Sprawca tego zamachu był władzom znany, pomimo to aresztowano obywatela narodowości niemieckiej jako podejrzanego o ten czyn i wypuszczono go dopiero po kilku tygodniach. Policjanta, który zamach wykonał, ani nie śledzono, ani nie ukarano. Przy rozbiciu wiecu niemieckiej partji katolickiej w Królewskiej Hucie sprawcy nosili białe kokardy, przez co łatwiej ich było rozpoznać. Wtedy około 70 osób, między innemi także poseł na Sejm śląski p. Goldmann, zostało częściowo bardzo poważnie zranionych. Sprawcy mieli nawet bezczelność ustawić się grupami przed oczyma policji i odmaszerować ze śpiewem przez ulice miasta. Nikomu z nich nic się nie stało. Podobno nie mogli być stwierdzeni. Natomiast redaktor gazety „Oberschlesischer Kurjer”, który dał sprawozdanie zgodne z prawdą, skazany został sądowo na wysoką karę pieniężną.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SPant">Jeszcze w jednej sprawie prokuratura dotychczas zupełnie zawiodła. Gdy prokurator z wielką przyjemnością konfiskuje gazety niemieckie — inaczej nie można byłoby zrozumieć, że np. gazeta „Oberschlesischer Kurjer” od czasów suwerenności Państwa Polskiego około stu razy została już skonfiskowaną — to zdaje się, prokuratora nic nie obchodzi, jeżeli w polskich gazetach prawie codziennie podszczuwa się przeciw mniejszości i budzi się nienawiść klasową i narodową i zachęca do gwałtów przeciw obywatelom mniejszości. Szczególnie pismo „Polska Zachodnia”, które uchodzi za organ oficjalny p. wojewody dr. Grażyńskiego, pod tym względem nie zna żadnych granic. Tutaj p. prokurator znalazłby obszerne pole działania, jednak nie wkracza.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SPant">Jeszcze kilka słów o ochronie prawnej, jaka jest stosowana przez nasze sądy w woj. Śląskiem. Orzeczenia sądowe w wielu razach, zwłaszcza gdy chodzi o egzystencję strony, mogą być pożyteczne tylko wtedy, jeżeli decyzja następuje szybko. Pod tym względem jednak dużo jest jeszcze do życzenia. Np. w r. 1923 dziewięciu nauczycieli, zatrudnionych w szkołach komunalnych, których uwolniono, wniosło skargę do sądu o wypłacenie im poborów chociaż pobory są podstawą bytu dla powodów, skarga do dnia dzisiejszego jeszcze nie jest załatwiona, od czerwca 1925 r. sprawa toczy się przed Sądem Najwyższym w Warszawie. Tak długie przewlekanie sprawy sądowej równa się odmówieniu opieki prawnej. Napad za zgromadzenie niemieckiej partji katolickiej, przy którym posła Franza pobito prawie do śmierci, stał się 6 listopada ub. r. Dnia 31 stycznia tego roku przesłuchany był przez sędziego śledczego. Od tego czasu jakby wszystko zasnęło. I tak bywa w wielu innych wypadkach, tak, że może to wyglądać, jak gdyby tak długi czas był potrzebny nie na wyjaśnienie, lecz na zatajenie sprawy i zbrodni.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#SPant">Możnaby przypuszczać, że w rozprawach sądowych sędziowie przynajmniej na zewnątrz zechcą zachować pozory objektywnego ustosunkowania się do mniejszości. Niestety, zbyt często możemy konstatować, że sędzia ze swego wrogiego usposobienia względem mniejszości nie robi tajemnicy. Według art. 140 konwencji genewskiej sądy są obowiązane zezwolić każdemu obywatelowi, z wyjątkiem adwokatów, posługiwać się językiem niemieckim. Dopiero kilka dni temu sędzia katowickiego sądu powiatowego nazwał to bezczelnością i bezwzględnością, gdy strona, nie władająca wogóle językiem polskim, prosiła o wytłumaczenie treści wywodów przeciwnika.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#SPant">Kwestją bardzo godną pożałowania są procesy szkolne. Nie chcę o tem dłużej mówić, ponieważ ta sprawa, spodziewam się, już jest wszystkim znana. Chcę tylko jedno stwierdzić, że droga cierniowa, którą rodzice niemieccy musieli i muszą iść, walcząc a swoje prawa przed sądami, nie będzie zbyt chwalebną kartą dla polskiego sądownictwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#komentarz">(S. Rolle: Możeby Pan co o Wrześni powiedział.)</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#SPant">Panowie, Września powtarza się na Górnym Śląsku codzień, stokrotnie powtórzyła się Września na Górnym Śląsku. Żalicie się na to, że przez państwa zaborcze byliście gnębieni. Owszem, przez setki lat na Górnym Śląsku może trochę byliście uciśnieni i gnębieni, ale tam to trwało setki lat sześćset lat, a na Górnym Śląsku kilka miesięcy przeszło, kilka lat, pięć lat, ale w tych pięciu latach Wy zrobiliście już to wszystko, na co Niemcy-Prusacy setki lat potrzebowali.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Mów Pan do dzieci, to uwierzą.)</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#SPant">Panowie, wyślijcie komisję, któraby zbadała stosunki na Górnym Śląsku.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#komentarz">(Głos: Co Niemcy robią, to wie cały świat.)</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#SPant">Ja ręczę za wszystko co tu się mówi, a dowody mam i mogę dostarczyć jeżeli Panowie chcecie. Ja sam byłem ofiarą zamachu dynamitowego w 1923 r. i do dziś dnia nie jest nic wyjaśnione.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#komentarz">(Głos: Pan sam nie wierzy w to, co mówi.)</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#SPant">Panowie, wielka jest różnica pomiędzy nami. Ja wierzę w to, co mówię, bo jestem do tego przyzwyczajony i w mojej duszy lubię tylko prawdę, tak, jak moi rodacy, oni wszyscy lubią prawdę.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#komentarz">(Głos: Tego dowodem jest historja.)</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#SPant">Sala sądowa jest nadużywana do agitacji i wywierania nacisku w najgorszy sposób i sędzia zostaje agitatorem nacjonalistycznym; Jeżeli namowy nic nie pomagają, to próbowano gróźb; jeżeli i te nie pomogły, to wyznaczono surowe kary. Charakterystycznym dla stronniczego usposobienia sędziów jest ten moment, że z najmniejszych powodów wyznaczono kary porządkowe o najwyższych wymiarach. Tak np. pewien ojciec, który chciał dziecko swoje oddać do szkoły mniejszościowej, z tego powodu otrzymał trzy tygodnie aresztu jako karę porządkową, bo dziecko na pytanie, gdzie mieszka, odpowiedziało: Pikarestrasse, zamiast powiedzieć, że na ulicy Piekarskiej.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Wy na Górnym Śląsku zabieracie dzieci polskie do swoich szkół.)</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#SPant">Niech Pan przyjedzie na Górny Śląsk i niech Pan tamte stosunki pozna, a wtedy dopiero będzie Pan miał prawo mówić, jak te rzeczy wyglądają. Ale z gazet, które tchną nienawiścią ku Niemcom, Panowie nie powinniście tych wiadomości czerpać.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Pan właśnie mówi to dla gazet antypolskich, dla gazet berlińskich i hamburskich. My znamy te sposoby Panów)</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#SPant">Dobrze, że to znacie.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#komentarz">(Głos: Za co mamy Was kochać?)</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#SPant">O tem też będę mówił, jak nas kochacie, nie chciałem mówić o tem, ale będę mówił. Otóż taka kara spotkała ojca, który na groźbę sędziego, że go tak ukarze, że mu sam spodnie ściągnie, pozwolił sobie postawić pytanie, czy to jest sprawiedliwość. Pytanie to nie charakteryzuje tylko tego jednego sędziego, bo panuję, ogólne przekonanie, że u nas na Górnym Śląsku sprawiedliwości niema.</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#SPant">Jeżeli się zbrodniarzy albo wcale nie ściga, albo choć się ich ściga, to się ich uniewinnia, albo jeżeli się już karę wyznacza, to wprost śmiesznie małą, to bez przesady powiedzieć można, że sprawiedliwości wcale niema. W wypadkach jawnego naruszenia spokoju i za ciężkie obrażenia ciała, wyznacza się nieznaczne kary pieniężne, a i te jeszcze na kilka lat zawiesza się.</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#SPant">Urąga to sprawiedliwości, jeżeli się widzi, jak się karze zbrodnie, popełniane na obywatelach narodowości niemieckiej. Przynależność do Związku Powstańców, albo do Związku Obrony Kresów Zachodnich wystarcza, żeby oskarżony uchylił się przed karą, albo żeby mu przyznano okoliczności łagodzące. 8 maja 1927 r. w Chwatowicach. powstańcy wtargnęli do mieszkań obywateli narodowości niemieckiej i pobito ich bardzo ciężko. Za to 5 powstańców skazano na miesiąc więzienia, którą to karę zmieniono na karę pieniężną w wysokości 3 zł. za dzień. Natomiast obywatel narodowości niemieckiej, napadnięty przy tem zajściu i pobity bardzo ciężko, został skazany na 15 dni więzienia, bez zamiany tej kary na karę pieniężną, a to z tego powodu, że w sprawiedliwej obronie lekko zranił jednego z napastników.</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#SPant">Jeszcze na jedną rzecz muszę zwrócić uwagę. Mianowicie na wielką ilość rewizji domowych i aresztowań obywateli narodowości niemieckiej. Zdaje się prawie, że praca dla mniejszości uważana jest przez prokuraturę i sądy za antypaństwową działalność, która usprawiedliwia ciągłe rewizje i aresztowania. Aresztuje się ludzi których po kilku dniach lub tygodniach się wypuszcza, i ludzie ci nigdy się dowiedzieć nie mogą, czy i jaki karygodny czyn popełnili.</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#SPant">Czas nie pozwala mi wdawać się w szczegóły. Wogóle można powiedzieć, że jeżeli bandytyzm na Górnym Śląsku przybrał takie rozmiary, jeżeli życie i mienie obywateli narodowości niemieckiej tak mało się szanuje, jeżeli władza właściwie znajduje się w rękach powstańców i Związku Obrony Kresów Zachodnich, to w wielkiej części zawiniły w tem władze sądowe. Jeżeliby sądy karały każdy czyn karygodny bez względu na to, kto go popełnił łub na kim został popełniony, mielibyśmy spokój i zgodę w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#SPant">Skargi te przytaczam nie dlatego, ażeby się skarżyć, Panowie, bo musiałbym wtedy setki wypadków przytoczyć, lecz ażeby wykazać, w jaki sposób ludność Górnego Śląska, która w gruncie rzeczy jest dobrą i szlachetną, mogła być pozyskana dla państwowości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Trzeba być lojalnym względem Państwa)</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#SPant">Panowie udowodnijcie nam, że nie jesteśmy lojalni. Według waszych pojęć o lojalności nie możemy być lojalni, ponieważ nie możemy stać się dziś zaraz Polakami.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#komentarz">(Głos: Tego wcale nie żądamy. Inny głos: Wróćcie do Polski.)</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#SPant">Jesteśmy w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#komentarz">(Głos: Ale jako Polacy wróćcie.)</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#SPant">W ten sposób nigdy.</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#SPant">Niech władze przedewszystkiem o to dbają, żeby wzbudzić poczucie prawa, zwłaszcza u młodzieży cel ten nie może być osiągnięty, jeżeli się dusze dzieci napełnia nienawiścią przeciw tym, którzy mówią innym językiem. „Dopóki świat będzie światem, nie będzie Polak Niemcowi bratem” i „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz”, — to jest ten duch, w którym się wychowuje młodzież polska i którym się zatruwa ich młode dusze. Ta droga nie prowadzi do sanacji. Jeżeli chcemy mieć zdrowe państwo i zdrowe społeczeństwo, trzeba dbać o to, żeby prawo było szanowane, zwłaszcza przez tych, którzy mają być stróżami prawa i przedstawicielami sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#SPant">Jeszcze kilka słów chciałbym powiedzieć o wywodach p. Ministra Reform Rolnych z powodu jego mowy w Sejmie. Ostre jego słowa, kierowane pod adresem posiadłości ziemskiej na Górnym Śląsku, skłaniają mnie do wykazania prawdziwych przyczyn opóźnienia w przeprowadzeniu tej reformy. Nie jest to mianowicie brak dobrej woli ze strony właścicieli, lecz brak odpowiedniego ustosunkowania się organów urzędowych do prawnych zasad, według których ta kwestja może być uregulowana. Konieczność zdrowej reformy rolnej jest rzeczą jasną. Co się jednak tyczy celów reformy, to poglądy i zamiary są różne. Reforma agrarna tylko wtedy może być korzystna dla kraju i dla całego społeczeństwa, jeżeli prowadzi do wyrównania przeciwieństw społecznych i do wyrównania pomiędzy prawem własności i zapotrzebowaniem ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-4.41" who="#SPant">Według naszego pojmowania reforma agrarna jest problemem społecznym, którego rozwiązanie wszystkie warstwy społeczne jednakowo obchodzi. Nie chcemy jednak dopuścić do tego, ażeby cel społeczny był zupełnie wykluczony i ażeby jego miejsce zajęły tendencje polityczne i nacjonalistyczne. Nie możemy się na to zgodzić, ażeby na pierwszem miejscu, przy przeprowadzaniu akcji osadniczej, stała zagłada posiadłości niemieckiej zamiast odbudowy społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-4.42" who="#SPant">Podstawą prawną dla osadnictwa na Górnym Śląsku jest niemiecka ustawa osadnicza. Wychodząc z założenia, że taki program, jak dzieło osadnicze, nie może być przeprowadzony biurokratycznie, lecz przez samych zainteresowanych, ustawa ta pozostawia przeprowadzenie osadnictwa związkom samorządowym, składającym się z osób rzeczywiście w tem zainteresowanych, a mianowicie z osadników i właścicieli ziemskich, zobowiązanych do oddawania ziemi. Ustawa wymaga więc tworzenia przedsiębiorstw osadniczych ogólnie pożytecznych i związków dla dostarczania ziemi. Bezsprzecznym obowiązkiem tych związków jest tak długo dostarczać ziemi dla celów osadniczych, póki nie oddadzą 1/3 części swej przestrzeni. Tak wyczerpuje związek swoje zobowiązania, albowiem niemiecka ustawa osadnicza, która jeszcze obowiązuje na Górnym Śląsku według konwencji genewskiej, w przeciwieństwie do polskiej ustawy o reformie rolnej, która jednocześnie ma cele gospodarczo polityczne, chce tylko usunąć stan uważany za szkodliwy, albo przynajmniej ten stan według możności wyrównać i na ten cel ma być zużyta 1/3 ogólnego obszaru w celu utworzenia samodzielnych gospodarstw, względnie w celu podniesienia gospodarstw karłowatych. A ponieważ rozwój rozdziału posiadłości nie jest winą osób pojedyńczych, lecz wynikiem naturalnego rozwoju gospodarczego, sięgającego kilka pokoleń wstecz, to też nie ustalono oddania tej trzeciej części, jako obowiązku jednostki, lecz jako obowiązek ogółu zorganizowanego w związku dla dostarczania ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-4.43" who="#SPant">Przeprowadzenie oddania ziemi zostało poruczone samym organom osadniczym w przypuszczeniu, że ta praca wspólna będzie najpewniejszą podstawą harmonijnego przeprowadzenia dzieła osadniczego. Aby współdziałanie umożliwić, art. 37 pruskiej ustawy wykonawczej oddaje nadzór nad osadnictwem prowincjonalnemu wydziałowi osadniczemu, mającemu się składać również z przedstawicieli dawniejszych właścicieli i osadników. Dotychczas nie tworzono prowincjonalnego wydziału osadniczego i w ten sposób oddano kontrolę dzieła osadniczego instancjom, które według położenia prawnego nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za przeprowadzenie dzieła osadniczego, w myśl niemieckiej ustawy osadniczej. Nie chcę tutaj bliżej określać, w jaki sposób potrafiono obejść jasne i jednoznaczne postanowienia ustawowe tak, że akcja osadnicza nie mogła być pomyślnie przeprowadzona, ponieważ wymagania ustawowe nie były dotychczas jeszcze wykonane.</u>
+ <u xml:id="u-4.44" who="#SPant">Trzeba przyznać, że w pewnym stopniu zawinili także właściciele ziemscy, a to dlatego, że okazali za wielką uległość, co prawda w nadziei, że można będzie tym sposobem usunąć trudności, leżące po drugiej stronie. Okazało się jednakowoż, że to jest stanowisko niewłaściwe. Po dotychczasowych doświadczeniach dla nas, Niemców, powinno być nareszcie jasne, że nic nie osiągniemy przez ustępstwa i że nie wolno nam odstąpić od praw zagwarantowanych nam. Oczywiście i tą drogą mało co osiągniemy, ponieważ prawo u nas nie cieszy się wielkiem poważaniem, jednak przez ustępstwa wszystko tracimy. Przez swoje ustępstwa związek dostarczania ziemi doprowadził do tego, że go zdegradowano do bezwolnego organu towarzystwa osadniczego. Towarzystwo to samo chce mieć prawo wyznaczania, która posiadłość, w jakim wymiarze i po jakiej cenie ma być oddana. Przez to przekręca się zupełnie położenie prawne. Według niemieckiej ustawy osadniczej związek dostarczania ziemi i przedsiębiorstwo osadnicze zasadniczo są równoważne, mają te same prawa, te same obowiązki i tę samą odpowiedzialność. Jeżeli się przy akcji osadniczej zupełnie wyklucza związek dostarczania ziemi, to jest to sprzeczne z treścią i brzmieniem ustawy. Trzeba przyznać, że stosunki gospodarcze na Górnym Śląsku wykazały pewne zapotrzebowanie ziemi osadniczej, zwłaszcza po częściowem pogorszeniu się konjunktury w przemyśle górniczym i hutniczym. Przyrzeczenia jednak, robione od czasów plebiscytu aż do ostatnich wyborów do Sejmu i Senatu, że ziemie z zapasów wielkich posiadłości będą rozdarowane, jako wynagrodzenie za usługi polityczne lub sprzedawane za bezcen, wywołały głód ziemi w tej mierze, że pretensje przekraczają wielokrotnie rozmiary ziem, stojących do dyspozycji.</u>
+ <u xml:id="u-4.45" who="#SPant">Jak w rzeczywistości przedstawia się ten głód ziemi, względnie jak wygórowane są podania przedsiębiorstw osadniczych co do zapotrzebowania ziemi tego dowodzą następujące fakty: W pewnej gminie właściciel własności ziemskiej, przynależnej do tej gminy, celem uregulowania swych zobowiązań, chciał sprzedać część swej ziemi. Mieszkańcy gminy żądali od niego dostarczenia 10 ha, przedsiębiorstwo osadnicze natomiast 290 ha z majątku o ogólnej wielkości 490 ha. i t. d. Przykłady te pokazują rzeczywiste zamiary, któremi się kierują przedsiębiorstwa osadnicze, mianowicie dążą one do zagłady posiadłości, należących jeszcze do właścicieli niemieckich. Znamiennem pod tym względem jest, że się ziemi nie żąda od latyfundji, położonych wewnątrz kraju, lecz od posiadłości pogranicznych, składających się prawie wyłącznie z małych majątków.</u>
+ <u xml:id="u-4.46" who="#SPant">Pod koniec jeszcze raz stwierdzam, że właściciele ziemscy oddali ziemię do parcelacji w ramach ustawowych i dalej stwierdzam, że właściciele ziemscy gotowi są do pertraktacji, aby dojść do porozumienia z towarzystwem osadniczem. Dzieło osadnicze już dawno mogłoby być ukończone, gdyby po drugiej stronie znajdowała się taka sama dobra wola przyjścia do porozumienia i spełnienia ustawowych wymagań, żądamy zatem, aby Rząd przyśpieszył przeprowadzenie reformy rolnej na Górnym Śląsku i to na podstawie obowiązujących tam ustaw. Jest to nietylko w interesie ludności, pragnącej ziemi, ale również w interesie całej gospodarki, albowiem istniejąca niepewność uniemożliwia wielkiej liczbie naszych intensywnie pracujących gospodarstw wydawanie racjonalnych dyspozycji gospodarczych i stwarza stosunki, których szkodliwe skutki już obecnie dają się bardzo ujemnie odczuwać. Podkreślam Jednak, że przy reformie rolnej na Górnym Śląsku nie wolno jednej sprawy ominąć; że celem tej reformy jest wyrównanie społecznych przeciwieństw i zaspokojenie głodu ziemi, i to w ten sposób, żeby dobro ogółu na tem nie ucierpiało, ale nie zaspokojenie żądań elementów nacjonalistycznych, które ze swego patrjotyzmu i nacjonalizmu chcą zrobić dobry interes dla siebie, na koszt i na szkodę ogółu.</u>
+ <u xml:id="u-4.47" who="#SPant">Wysoka Izbo, streszczając swoją mowę, chciałbym powiedzieć, że ludność na Górnym Śląsku jest bardzo dobra; ona chce służyć wiernie państwu,...</u>
+ <u xml:id="u-4.48" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-4.49" who="#SPant">...ale dajcie jej sposobność. Ale jeżeli zmuszacie dzieci niemieckie do szkół polskich, jeżeli odbieracie pracę i chleb robotnikom,...</u>
+ <u xml:id="u-4.50" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Przesada!)</u>
+ <u xml:id="u-4.51" who="#SPant">...jeżeli fałszujecie wyniki wyborów, to tą drogą Panowie nie zyskacie sobie serc tej ludności. A te serca to są słupy, na których stoi dach; te serca można zyskać sobie tylko praworządnością i sprawiedliwością.</u>
+ <u xml:id="u-4.52" who="#komentarz">(Głos: Nie damy swoich dzieci germanizować!)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Głos ma Prezes Najwyższej Izby Kontroli p. Wróblewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Wysoki Senacie! Zmuszony jestem zabrać głos, aby dać wyjaśnienia z powodu zarzutów, jakie podniósł przeciw Najwyższej Izbie Kontroli, przeciw jej działalności p. s. Głąbiński. Wyczytałem tę rzecz dopiero dziś w „Gazecie Warszawskiej”. Niestety, z powodu zajęć urzędowych nie mogłem być na tem posiedzeniu i nie mogłem odpowiedzieć bezpośrednio.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Zarzuty są te same, jakie w swoim czasie na Komisji Skarbowo-Budżetowej podniósł p. s. Januszewski. Wtedy miałem sposobność dosyć długo dać szczegółowe wyjaśnienia, które nie wywołały dyskusji. Potrochę i dlatego sądziłem, że w tej dyskusji tutaj nie będę potrzebował zabierać głosu. Ponieważ jednak te zarzuty zostały powtórzone, uważam za swój obowiązek dać Wysokiemu Senatowi krótkie wyjaśnienie.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Chodzi o dwie rzeczy. Przedewszystkiem o to, że Najwyższa Izba Kontroli nie składa ciałom parlamentarnym sprawozdań. Tu wystarczy parę słów, bo tu istotnie zaszło jakieś nieporozumienie. Ostatni okres, za który według ustawy Najwyższa Izba Kontroli obowiązana jest do złożenia sprawozdania, to jest okres 1926/27, dlatego, bo ustawa wyznaczyła nam 6-miesięczny termin po zamknięciu okresu budżetowego. Okres budżetowy w 1927/28 skończył się 31 marca, zatem termin jeszcze nie upłynął. A jeżeli chodzi o okres poprzedni, to sprawozdanie nasze w sierpniu r. 1927, a więc przed upływem 6-miesięcznego terminu zostało przesłane do biura Sejmu i Senatu, zostało wydrukowane, osobno jeden egzemplarz został doręczony p. Marszałkowi Senatu, to sprawozdanie zostało w tysiącu egzemplarzach wydrukowane i znajduje się tutaj, czego najlepszym dowodem jest to, że w czasie rozprawy w Sejmie w Komisji Budżetowej członkowie komisji bardzo często z tych drukowanych sprawozdań robili użytek.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Ale zamknięcia rachunkowe.)</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Ja mówię najpierw o sprawozdaniu. To jest punkt pierwszy. Punkt drugi — przychodzą zamknięcia. Co do punktu pierwszego, to tylko jeszcze muszę podnieść, dlaczego to wydrukowane i znajdujące się tutaj sprawozdanie nie doszło do rąk pp. senatorów, to oczywiście nie jest moja rzecz.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Jeżeli chodzi o uwagi, to uwagi nasze mogą się odnosić do zamknięć rachunkowych, które zestawia Ministerstwo Skarbu. Nie będę mówił o roku 1923, zaczną odrazu od r. 1924. Za rok 1924 ogólne zamknięcia rachunkowe, zestawione przez Ministerstwo Skarbu, zostały nam udzielone z końcem marca r. 1927. Według ustawy jesteśmy obowiązani uwagi przedłożyć ciałom parlamentarnym w terminie 6-cio miesięcznym. Tutaj jest zwłoka i zwłoka duża, ale tę zwłokę pragnę wyjaśnić. Otóż cyfry, jakie znajdują się w zamknięciach rachunkowych, muszą być ustalone ponad wszelką wątpliwość. Panowie wiedzą, że nasza rachunkowość państwowa nie jest wprawdzie oparta na buchalterji podwójnej, ale mamy tę konieczną dwutorowość, to znaczy zamknięcia rachunkowe raz idą przez izby skarbowe do Ministerstwa Skarbu, a równolegle idą przez okręgowe izby kontroli do Najwyższej Izby Kontroli i te zamknięcia zestawione po obu stronach muszą oczywiście co do grosza ze sobą się zgadzać. Pewne niedomagania rachunkowości, które z roku na rok znikają, sprawiły to, że uzgodnienie rachunków za rok 1924 — przypominam, że część roku 1924 to były jeszcze marki, co wywoływało duże trudności, a jeżeli się wie, jakie trudności sprawia niejednokrotnie w bilansach niezbyt wielkich przedsiębiorstw różnica paru groszy, to wtedy łatwo zrozumieć, że przy tak ogromnych zamknięciach, przy tak olbrzymich cyfrach te rzeczy, te rozbieżności były dość poważne i to uzgadniano prawie przez rok. Dopiero w marcu 1928 r. doszło do tego, że cyfry są absolutnie zgodne. W ciągu tego roku opracowywano uwagi, bo wiedziano, że różnice cyfrowe w gruncie rzeczy są dość drobne. Otóż uwagi były już gotowe wtedy, kiedy z końcem marca 1928 r. mogliśmy stwierdzić zgodność i mogliśmy o tem zawiadomić Ministerstwo Skarbu. Według zasad, ustalonych już w czasie poprzednich debat, uwagi krytyczne Kontroli w myśl zasady audiatur et altera pars miały być udzielone właściwym ministerstwom z prośbą o złożenie wyjaśnień. Ustalono również, że jeżeli te wyjaśnienia nie spowodują Najwyższej Izby do cofnięcia krytyki, to w takim razie mają być jako aneksy do uwag o wykonaniu, budżetu dołączone.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Otóż wezwanie do ministerstw o dostarczenie wyjaśnień rozesłano natychmiast 31 marca, zakreślając termin 2-tygodniowy. Tu znowu okazała się konieczność pewnej zwłoki. Niektóre ministerstwa dotrzymały terminu, inne, tam, gdzie zarzutów było więcej, powoływały się na to, że muszą przeprowadzić pewną korespondencję z władzami podwładnemi na prowincji, zażądały przedłużenia terminu. Ostatnie wyjaśnienie wpłynęło w dniu 15 czerwca r. b. Otóż uwagi były kompletnie gotowe, już poprzednio była omówiona sprawa z drukarnią, w tej chwili oddano rzecz do druku i właśnie przed dwoma dniami otrzymałem już pierwszy arkusz z drukarni państwowej, to znaczy, że druk będzie trwał jakieś dwa miesiące. Z początkiem sesji jesiennej będą przedstawione nasze uwagi za rok 1924 ciałom parlamentarnym.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Zostaje rok 1925. Dostaliśmy zamknięcie rachunków z końcem Iipca 1927 r. Uzgodnienie szło równolegle z uzgadnianiem rachunków za rok 1924 i w tym samym mniej więcej terminie dobiegło końca, ale przy przeglądaniu wypracowanych już uwag okazały się pewne wątpliwości, które trzeba było wyjaśnić, w niektórych punktach trzeba było nawet wywołać uchwałę kolegium. Ta robota nad ostatecznem zredagowaniem uwag już się kończy i jest wszelka nadzieja, że skoro tylko skończymy druk uwag za rok 1924, będziemy mogli rozpocząć w bardzo niedługim czasie druk uwag za 1925.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Teraz zamknięcia rachunkowe za okres następny 1926/27 dostaliśmy w maju 1928 r., a więc ten 6-miesięczny termin jeszcze nie upłynął. Tutaj prosiłbym przy tej sposobności Wysoki Senat o uwzględnienie jednej okoliczności, mianowicie wskutek obecnego systemu budżetowania, zeszła nam się teraz rzeczywiście robota olbrzymia, bo od 31 marca do października musimy wykończyć sprawozdanie i od maja w ciągu 6 miesięcy t. zn. do listopada mamy zrobić uwagi o zamknięciu rachunkowem. To jest robota biurokratyczna olbrzymia. Otóż niepodobna całego personelu odrywać jedynie i wyłącznie do biurowej roboty i zawieszać tę właściwą kontrolną, rewizyjną działalność. Możliwe jest więc, że albo sprawozdanie za r. 1927/28, albo uwagi o zamknięciach rachunkowych za r. 1926/27 o jakieś parę tygodni się spóźnia. I tu proszę zgóry o pewną pobłażliwość, o ile istotnie okaże się niemożliwe dotrzymanie terminu.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Przedstawiam te wyjaśnienia Wysokiemu Senatowi i śmiem prosić o przyjęcie ich do wiadomości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Danielewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SDanielewicz">Wysoki Senacie! Nie będę poruszał spraw, omawianych przez moich towarzyszy przy debacie budżetowej. Będę mówił o t. zw. dziś i szeroko propagowanej pracy, która u nas nie ma żadnego znaczenia ani dla państwa, ani dla społeczeństwa, o reorganizacji pracy.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SDanielewicz">W przemyśle włókienniczym, w porównaniu do stosunków przedwojennych, obsługa zmniejszyła się w przędzalniach bawełnianych o połowę. W tkalniach obsługa jest wzmożona przez robotników bez żadnych ulepszeń o 100% i 200%, a z ulepszeniami technicznemi do 500%. Stosowany jest system inżyniera amerykańskiego Taylora, który powiada, że robotnik musi dać maksimum wydajności. Prawda, że przy takiej pracy, robotnik jest wszystkiem, lecz nigdy nie jest człowiekiem, bo przy tak ciężkiej pracy bardzo prędko się zużywa, a wzamian za nią żadnego ekwiwalentu nie otrzymuje, to znaczy, że robotnik przy maksimum wydajności pracy, zarabia mniej aniżeli dawniej, kiedy pracował na dwóch krosnach, lub obsługiwał mniej wrzecion.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SDanielewicz">Mówi się, że w Polsce niema rynków zbytu na artykuły przemysłu włókienniczego i że rynków trzeba szukać hen poza granicami, za morzem. Prawda, że za eksport artykułów przemysłu włókienniczego konsument tych artykułów wewnątrz kraju musi dopłacać.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SDanielewicz">Konsumcja w kraju mogłaby się wzmóc, gdyby płace robotnicze były wyższe i dobrobyt warstw ludowych podniesiony.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SDanielewicz">U nas w Polsce prawa są obowiązujące, ale tylko dla maluczkich, natomiast ludzi możnych te prawa nie obowiązują. I dlatego u nas ustawowo i prawnie obowiązuje 8-godzinny dzień pracy i angielska sobota, ale tylko w zasadzie, na papierze, a w rzeczywistości robotnik pracuje tyle, ile fabrykant chce, niekiedy 10, 12 i 16 godzin bez przerwy. Angielska sobota, która brzmi pięknie, była tolerowana przez przemysłowców w 1925 r., ale podczas kryzysu przemysłowcy powiedzieli: owszem, niech będzie angielska sobota, ale będziemy płacić za nią, jak za 6 godzin pracy, a nie jak za cały dzień, chociaż taki był zwyczaj dawniej w przemyśle, że robotnicy nawet wtedy, kiedy obowiązywał 12 godzinny dzień pracy, zawsze w sobotę pracowali krócej i za ten dzień otrzymywali wynagrodzenie takie, jak za każdy inny dzień. A ponieważ przeprowadziło się w całej rozciągłości tę zasadę podczas kryzysu, kiedy robotnik nie mógł stawiać oporu, przeto obniżyło się płacę robotniczą o 4%.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SDanielewicz">Praca nocna u nas jest stosowana w przemyśle, nie wiem po co i dlaczego. Przemysłowiec narazie widzi w przemyśle jakieś horyzonty pomyślne, uruchamia trzecią zmianę, sprowadza się ludzi z okolic po to jedynie, aby po 5, 6 tygodniach, czy 3 miesiącach wydalić tych ludzi i stworzyć warunki bezrobocia. Łódź w tych warunkach nieustannie żyje i nigdy niema mniej jak 20.000 robotników bez pracy.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SDanielewicz">W zakresie porządków fabrycznych, również jest wiele do zrobienia, ale niema kto zmusić pp. przemysłowców do podporządkowania się prawu, bo inspekcja pracy rozstrzyga nieustanne zatargi, a zresztą nie wystarcza, aby przeprowadzać szczegółowe inspekcje w fabrykach.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SDanielewicz">Inspekcja ta jest źle uposażona. Należałoby wprowadzić higjeniczne warunki pracy przemysłowej, ażeby była czysta woda do mycia, umywalnie, szatnie, stołownie, a co najważniejsze, ażeby zarobki robotnicze były podniesione, bo dzisiaj przeciętnie w przemyśle włókienniczym, wynoszą zaledwie 4.50 zł., jeżeli praca idzie normalnie. A jaki matematyk umiałby wyliczyć, że robotnik z rodziną z tym zarobkiem w mieście może wyżyć? Chyba możnaby wyciągnąć jeden wniosek, że jeżeli robotnik chce za to wyżywić siebie i rodzinę, to ma jedno wyjście — przyciągnąć pasek na brzuchu.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SDanielewicz">Panowie tu bardzo dużo mówili o podatku od zarobków. Prawda, że robotnicy przy zbyt niskich zarobkach płacą podatki, nawet wtedy, gdy zarabiają czterdzieści parę złotych tygodniowo, ale robotnicy nie mają tego szczęścia, żeby normalnie pracować. Dlatego też my wnosimy, ażeby podatek od zarobków robotniczych był stosowany od 4.200 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SDanielewicz">Opiekę społeczną u nas traktuje się jak Kopciuszka. Na ogromną nędzę, jaka jest wśród klas robotniczych w miastach, a również i po wsiach wśród ludu, te sumy, które są dysponowane wraz z funduszem bezrobocia, są znikome, a przecież mamy mnóstwo sierot, starców, których dziś nikt nie chce szanować. Robotnik, który przepracował w fabryce lat 30, 35, 40, dziś jest wyrzucany bez żadnego zaopatrzenia i jest skazany na hańbę społeczną, na głód i na żebraninę. Dlatego, proszę Panów, jest rzeczą sprawiedliwą i konieczną, ażeby jak najprędzej wyszła ustawa ubezpieczająca od starości, inwalidztwa, niezdolności do pracy.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SDanielewicz">Proszę Panów, chcę poruszyć jeszcze sprawę mniejszości narodowych. Mam na względzie przedstawicieli żydowskich i niemieckich, którzy powiedzieli, że krzywda dzieje się tym mniejszościom. Otóż trzeba tę rzecz rozdzielić, trzeba powiedzieć, że krzywda dzieje się żydowskim robotnikom, rzemieślnikom zarobkującym, że krzywda dzieje się robotnikom niemieckim, ale nie gorsza, lecz taka sama, jak wszystkim robotnikom w Polsce, którzy mają niskie zarobki, którzy nie mają pracy, i skazani są na wegetację. Ale jeżeli chodzi o inne warstwy, o posiadaczy realności, o handel, przemysł, to, proszę Panów, nie krzyczcie, że jest tak źle, bo ten krzyk usłyszeć mogą inni, którym naprawdę jest źle, mogą usłyszeć ci, którzy dziś z głodu przymierają, choć chcą znaleźć pracę i chcą pracować. Bo nie można wymagać wszystkiego od ubogiego Państwa Polskiego. Panowie domagają się szkół z językiem wykładowym i przyjmowania na urzędy, słusznie, ale jeżeli Panowie w większości są właścicielami przemysłu i handlu, a Polacy nie, to Polacy w takich warunkach nie mogą zrzec się urzędów. Chyba Panowie z burżuazji żydowskiej czy niemieckiej tego nie potrzebują.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SDanielewicz">P. s. Głąbiński jest zdania, że należy zmienić postulaty polityczne na niekorzyść ludu. My wiemy, że właśnie to stronnictwo, które w tym kierunku idzie, które idzie wstecz, a nie naprzód, nie ma uznania wśród społeczeństwa, niknie tak samo, jak znika prędko na słońcu śnieg. Tak samo zasady wstecznictwa muszą zniknąć prędko na społeczeństwie polskiem. Bo lud polski nie pozwoli uszczuplić swych praw politycznych, bo przez prawa polityczne może dążyć do zdobyczy ekonomicznych.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SDanielewicz">W myśl tego, co powiedziałem, pozwalam sobie zgłosić do laski marszałkowskiej następujące rezolucje:</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#SDanielewicz">„1. Senat wzywa Rząd do przedłożenia w przeciągu trzech miesięcy gotowego już projektu o ubezpieczeniu robotników na starość i na wypadek inwalidztwa, opartego o zasady jak najdalej idącego scalenia wszystkich gałęzi ubezpieczeń przy zachowaniu w całej pełni powszechności ubezpieczenia i autonomji ubezpieczonych.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#SDanielewicz">2. Senat wzywa Rząd, aby w najkrótszym czasie przedłożył projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym w kierunku podniesienia minimum, wolnego od podatku, do sumy 4200 zł. dochodu rocznego.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#SDanielewicz">3. Senat wzywa Rząd do wydania zarządzeń, celem zapewnienia wykonywania ustaw ochronnych, w szczególności o zakazie pracy nocnej w przemyśle włókiennym”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Jabłonowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SJabłonowski">Wysoka Izbo! Niewiele mam czasu do szczegółowego, i dokładnego rozpatrzenia budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Z konieczności więc poprzestanę na uwzględnieniu kilku spraw, związanych z tym budżetem. Więc przedewszystkiem z zadowoleniem trzeba stwierdzić, że budżet na rok 1928/29 jest większy o kilkadziesiąt miljonów od budżetu poprzedniego, co świadczy o tem, że wydatki na oświatę się zwiększają. Jednak niedobrze jest, że p. Minister dobrowolnie zrzekł się niektórych funduszów, które właściwie należałyby się Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Tak np. ustawa o kredycie inwestycyjnym przeznacza pięć miljonów złotych na potrzeby kulturalne kraju. Jednakże okazuje się, że te pięć miljonów będą wyodrębnione z Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i oddane Prezydjum Rady Ministrów na popieranie nauki i sztuki. Jest to rzecz dość niezwykła, że popieranie nauki i sztuki odbywa się bez udziału kierownika Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Prezydjum Rady Ministrów ma na głowie tyle poważnych i wielkich zagadnień, związanych z bytem Państwa, że właściwie sprawą popierania nauki i sztuki nie będzie mogło się zająć, bo stoi od nich zdala. Więc, naszem zdaniem, — byłoby właściwem, aby ten kredyt pięć miljonów całkowicie pozostawał do rozporządzenia Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Gdyby tak było, to może szan. p. Minister Dobrucki mógłby uczynić zadość potrzebom niektórych instytucji naukowych, które są bardzo ubogie i nie mają należytych funduszów, któreby im pozwoliły oddać się odpowiedniej działalności naukowej.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SJabłonowski">Mam na względzie między innemi Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Szczęściem Sejm przyznał temu towarzystwu subwencję 200.000 zł., jednakże Ministerstwo Oświecenia Publicznego bardzo uporczywie sprzeciwiało się nawet tak drobnej subwencji. Otóż, ażeby dać miarę tego, w jakich warunkach Towarzystwo Naukowe Warszawskie pozostawało dotychczas i jak się rozwijało, mogę tutaj przytoczyć parę faktów. Mam przed sobą świeżo otrzymany rocznik tego towarzystwa, którego członkiem jestem niemal od jego początku, znam więc warunki, w jakich się rozwijało. Trzeba mu przyznać, że robiło wszystko, ażeby utrzymać przez szereg lat przedwojennych wysokie stanowisko swoje w szeregu instytucji naukowych polskich. A w jakich warunkach obecnie się znajduje, przytoczę fakt, że gabinet filologiczny uskarża się, że zarząd nie wstawił do budżetu chociażby minimalnej kwoty na kupno atramentu i piór. Już nie mówię o innych instytucjach, które są poprostu pozbawione środków na zasilenie bibljotek, pracowni, są wogóle w warunkach opłakanych, poprostu poniżających i trzeba dużej ofiarności i wysiłków pracowników Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, ażeby w takich warunkach pracować i utrzymywać tę instytucję. Może więc na przyszłość, p. Minister Dobrucki będzie miał więcej względów dla tego towarzystwa i nie będzie się sprzeciwiał takim wnioskom, jak wniosek klubu naszego w Sejmie o przyznanie subwencji 200.000 zł. Chodziłoby nam o to, ażeby ta subwencja, raczej powiększenie funduszów na dotacje naukowe, była przedewszystkiem przyznana Warszawskiemu Towarzystwu Naukowemu.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SJabłonowski">Jak p. Minister dobrowolnie, jak się wyraziłem, uszczupla swoje środki, tak też, co być może jeszcze gorsze, ogranicza sam swoją władzę. Mianowicie mam tu na względzie zgodzenie się p. Ministra na podporządkowanie szkolnictwa naszego władzy administracyjnej państwowej. Jak wiadomo, dekretem p. Prezydenta Rzeczypospolitej ze stycznia 1928 r. inspektorzy szkolni zostali poddani władzy starostów, zaś kuratorowie — władzy wojewodów. P. Minister Dobrucki uprzedził sam jeszcze ten dekret p. Prezydenta Rzeczypospolitej i w grudniu 1927 r. podobne rozporządzenie wydał, nakazując inspektorom szkolnym i kuratorom podporządkowanie się władzy administracyjnej państwowej. Nie wiem, jakich stąd oczekuje p. Minister korzyści i pożytku dla rozwoju szkolnictwa. Można przewidywać, że zamiast pożytków będziemy mieli tylko zatargi kompetencyjne. Jeżeli panowie kuratorowie i inspektorzy szkolni z jednej, a panowie starostowie i wojewodowie z drugiej strony są ludźmi o samodzielnych przekonaniach i dążeniach, to jeżeli mają poczucie swojej godności, można wyobrazić sobie, że pomiędzy nimi będą powstawały często zatargi kompetencyjne, które z pożytkiem, z rozwojem szkolnictwa nic wspólnego nie będą miały.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SJabłonowski">Pożądane więc byłoby, ażeby p. Minister starał się o zmianę stosunku władz szkolnych do władz administracji państwowej. To może było dobre na okres wyborczy, może miało na widoku te lub inne cele Rządu, ale w normalnych warunkach takie podporządkowanie władzy jednej władzy drugiej nie będzie z pożytkiem dla naszego szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SJabłonowski">W związku z tem chciałbym poruszyć sprawę t. zw. rugów. Otóż nie obwiniam tu, nie zwalam tego na sumienie p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, że w dziedzinie naszego szkolnictwa zaszło sporo faktów przeniesienia wybitnych pracowników na polu szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SJabłonowski">Nie będę tutaj przytaczał wypadków, na jakie powoływał się mój kolega klubowy w Sejmie p. pos. Kornecki. Faktów takich przytoczył bardzo dużo. Ja chcę zwrócić tu uwagę na dwa fakty, które mnie przedewszystkiem żywo dotknęły, mianowicie na fakt przeniesienia dwóch byłych posłów, pos. Jana Zamorskiego i pos. Prószyńskiego, pierwszego z Tarnopola do Pińska, drugiego ze Lwowa do Dzisny. Najprzód było to niezgodne z ustawą. Ustawa z dnia 1. VII. 1926 r. o stosunkach służbowych nauczycieli postanawia w art. 56: „Po wygaśnięciu mandatu nauczyciel powraca na poprzednie stanowisko”. To postanowienie ustawy poprzedzone jest innem postanowieniem art. 56, które brzmi: „Nauczyciela nie można pociągnąć do odpowiedzialności służbowej, za jego działalność w charakterze członka ciała ustwaodawczego”. Z obu tych postanowień, stojących ze sobą w ścisłym związku, wynika, że nauczyciel, który z chwilą wyboru do ciała ustawodawczego otrzymał na czas trwania mandatu urlop bezpłatny, nie może być przed wygaśnięciem mandatu przeniesiony, bo ma po wygaśnięciu mandatu powrócić na poprzednie stanowisko.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SJabłonowski">Tutaj właśnie w sprawach posłów Zamorskiego i Prószyńskiego ten fakt zaszedł. Jak powiedziałem, jest to niezgodne z ustawą, a więc niezgodne jest również z prawem obowiązującem, a pozatem jest to niezgodne z poczuciem ludzkości. Jeszcze raz powtarzam, że nie zwalam tego na sumienie p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, który pozyskał naszą sympatję jako nasz kolega z poprzedniego Senatu, składam te fakty wogóle na karb atmosfery, która się wytworzyła od paru lat. Fale tych rugów, które wychodzą skądinąd, idą aż tak daleko, że dochodzą aż do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdzie właściwie u progu powinny się rozbić i nie czynić tam żadnych spustoszeń. Fakt ten uważam za nieludzki z tego względu, że krzywdzi tych ludzi nietylko pod względem materjalnym, ale pod względem moralnym i intelektualnym. Dawny nasz kolega Jan Zamorski znany jest w kraju ze swej długoletniej działalności nietylko parlamentarnej, ale i pedagogicznej, jest to wysoka inteligencja i wyobraźmy sobie życie tego człowieka, przyzwyczajonego pracować w zupełnie innych ośrodkach duchowych i umysłowych, przeniesionego do takiego zakątka jak Pińsk. Miejmy również na względzie, że jednemu i drugiemu, bo i koledze Prószyńskiemu rozbito życie rodzinne, narażając na to, że jeden i drugi prowadzi właściwie dwa domy, a ta pensja, jaką pobierają, nie wystarcza na to, ażeby dać należyte utrzymanie rodzinie, pozostałej gdzieś zdala. Te motywy, jakie towarzyszyły takim przenosinom, mówią o t. zw. dobru szkoły, że to się robi dla dobra szkoły. No, jeżeli dla dobra szkoły wprowadza się pedagoga nauczyciela w stan ciągłej troski o rodzinę swoją, odbiera mu się swobodę myśli, swobodę ducha, stwarza się w duszy jego rozterkę, to nie wyobrażam sobie, żeby to się tak korzystnie odbiło na nauce, jak gdyby mu dano możność w spokoju i swobodzie ducha ciężkie i święte obowiązki swojego zawodu pełnić. Z tego powodu, uważam, że jest to krzywda i materjalną i moralna. Nie poruszam wielu innych faktów, chodzi mi przedewszystkiem o te, bo rzucają one światło na usposobienie, jakie panuje względem pewnej kategorji obywateli Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SJabłonowski">Na zakończenie chciałbym się zwrócić do Szanownego Pana Ministra z wyrażeniem nadziei, że rewizja tego rodzaju postanowień jego nastąpi wkrótce i, że powinna nastąpić dla dobra właśnie tej nauki, o którą chodzi.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SJabłonowski">Chcę jeszcze tutaj w końcu zwrócić się z paru słowami do s. Motza, mojego starego kolegi paryskiego, który onegdaj bardzo pięknie wywodził o tem, że on, jako przedstawiciel demokracji, ma na względzie przedewszystkiem to, ażeby w Polsce wszystkim było dobrze, żeby wszyscy się czuli, jak na łonie jednej miłującej Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SJabłonowski">Otóż Szanowny Kolega, który od niepamiętnych czasów poza krajem przebywał, z tych faktów, które przytoczyłem, mógł się dowiedzieć, że nie wszystko się dzieje dobrze, że są pewni ludzie, którzy mają więcej przywilejów...</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#komentarz">(Głos: Prawda.)</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SJabłonowski">...że właśnie ta demokracja, której takim rzecznikiem jest Szanowny Kolega, bywa nieraz bardzo mściwa, i trzeba myśleć o tem, ażeby tej złośliwości w stosunku do tych lub innych mniej lub więcej uprzywilejowanych było mniej, żeby ta mściwość nareszcie ustała.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! Mam zamiar zająć się kwestją systemu pracy ustawodawczej Wysokiego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SMakarewicz">Praca ustawodawcza należy w regule do ciała ustawodawczego. Stosunki w Państwie Polskiem jednak w czasach ostatnich tak się ułożyły, że praca ustawodawcza w znacznej części przeszła do czynnika wykonawczego, do rządu. Państwo domyślają się, że chcę mówić tutaj o tych pracach ustawodawczych, które ogłoszono w formie rozporządzeń p. Prezydenta Rzeczypospolitej. Szereg dekretów wykazuje, że starano się o zaznaczenie wielkiej ruchliwości epoki pomajowej także i na tem polu. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj działalność Ministerstwa Sprawiedliwości z jego specjalnej dziedziny, t. zn. z tego działu, który poświęcony jest ustawodawstwu, dotyczącemu działu sądowego, a zatem tego działu, który wymaga szczególnej dokładności, jasności i ścisłości. Jednak stwierdzić należy, że myślą przewodnią pracy ustawodawczej w tym dziale była może nietyle chęć dania nam ustawodawstwa klasycznego pod względem formy i treści, ile chęć doprowadzenia możliwie jak najszybciej do unifikacji prawa na ziemiach Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SMakarewicz">Chodziło Ministerstwu Sprawiedliwości niewątpliwie o to, ażeby w Polsce wymiar sprawiedliwości odbywał się według tych samych zasad prawnych w Bydgoszczy, co w Wilnie, czy Stanisławowie. Osobiście co do przyśpieszenia tempa unifikacji prawa sądowego na ziemiach polskich mam cokolwiek inne zapatrywania, aniżeli opinją przeciętna. Wychodzę mianowicie z tego założenia, że lepiej pracować wolno, a dobrze, aniżeli się śpieszyć z t. zw. unifikacją. Nie mam żadnych wątpliwości, że owe różnice w ustawodawstwie sądowem na terenie Państwa Polskiego są anomalją, nie mam żadnych wątpliwości, że jest ideałem, ażeby na terenie całego Państwa obowiązywało jedno prawo. Jednak jeżeli mam do wyboru między dwiema alternatywami, z których jedna opiewa: jedno prawo, ale złe, a druga opiewa: prawo różne, ale oparte na dobrych systemach prawnych, to muszę się oświadczyć za tą drugą alternatywą. Proszę Panów, wiadomą jest rzeczą, że mogą istnieć mocarstwa silne, potężne, które nie mają jednolitego systemu prawnego. Nie potrzebuję Wysokiej Izbie cytować przykładu Stanów Zjednoczonych. Dla mnie osobiście ważniejszy jest czynny bilans handlowy, aniżeli szybka unifikacja prawa.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SMakarewicz">Powstaje pytanie, czy ustawodawstwo robione pośpiesznie, musi być złem? Śmiem twierdzić, że tak. Jeżeli przypatrzymy się np. dekretom ostatniej epoki, dekretowi, wprowadzającemu jednolite prawo prasowe, albo dekretowi, wprowadzającemu organizację sądów, to musimy stwierdzić z uznaniem wielką ilość pracy niewątpliwie włożonej w oba te dekrety, jednocześnie jednak musimy stwierdzić, że na dekretach tych odbił się w sposób bardzo niesympatyczny pośpiech. W dekretach tych jest bardzo wiele niejasności, nieścisłości, które muszą prowadzić do sprzeczności wewnętrznych, a to są wady zasadnicze ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SMakarewicz">Nadmienić muszę przy tej sposobności, że ogłoszenie ustawy o organizacji sądów, zanim ogłoszono obie ustawy procesowe, w szczególności zanim ogłoszono ustawę o postępowaniu w sprawach cywilnych, uważam za bezwzględnie przedwczesne i publikowane w nieodpowiedniej chwili. Przypuszczam, że w przyszłości będziemy mieli możność i sposobność zająć się dokładnie licznemi dekretami, pochodzącemi z tej ostatniej epoki. Może będziemy mieli możność je poprawić. W każdym razie stwierdzić należy, że dekrety te po największej części są przykładem odstraszającym tego, jak z ustawodawstwem śpieszyć się nie należy.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SMakarewicz">Pośpiech ten był zupełnie wyraźny i nikt się z nim nie taił. Ministerstwo Sprawiedliwości wywierało nawet wręcz nacisk na Komisję Kodyfikacyjną, ażeby dostarczała materjałów dla dekretów. Muszę podkreślić z naciskiem, że sekcja procesu cywilnego, która opracowuje projekt procedury cywilnej dla Państwa Polskiego, — projekt ten już jest gotowy, — oparła się temu naciskowi i oświadczyła, że zanim nie przedyskutuje kilkuset nadesłanych poprawek, projektu z rąk swoich nie wyda.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SMakarewicz">Sprawa unifikacji jest oczywiście rzeczą ważną, ale dobroć ustawodawstwa jest rzeczą o wiele ważniejszą.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SMakarewicz">Zapał Rządu w kierunku inicjatywy ustawodawczej jest oczywiście chwalebny, ale twierdzę, że wiele Jest jeszcze otwartego pola, gdzie możnaby zbierać sukcesy, bez narażania na szwank całości polskiego prawa. Uważam, że inicjatywa rządowa powinna się ograniczyć do rzeczy rozmiarami mniejszych, rzeczy łatwiejszych, a nie sięgać tak szybko do wielkich kompleksów ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SMakarewicz">Chcąc, aby Rząd miał możność zabrania głosu, pozwalam sobie zwrócić uwagę Wysokiej Izby na dziedzinę, w której bez wielkiego trudu można dokonać wielkiego dzida o niezwykłej doniosłości. Polska nie robi dotychczas nic na polu t. zw. polityki kryminalnej, to jest na polu zwalczania przestępczości.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SMakarewicz">Pisze się u nas i mówi wiele, albo o złym stanie więzień, albo o złem traktowaniu więźniów, albo o pracy więźniów, która ma być równocześnie środkiem pedagogicznym i źródłem dochodów dla więźniów i dla Państwa. Nie przypominam sobie jednak, aby gdziekolwiek w Polsce, a w szczególności w naszym parlamencie zwrócono uwagę na to, że sposób zwalczania u nas przestępczości w stosowaniu swojem jest sposobem przestarzałym, odpowiadającym wymogom z przed lat kilkudziesięciu. W jaki sposób zwalcza się u nas przestępczość? Za pomocą kary pozbawiania wolności, więzienia lub aresztu. Inne środki karne, jak np. grzywny, odgrywają rolę minimalną, czego dowodzi statystyka; z grzywien wykazuje preliminarz budżetowy dochód Państwa około 8 miljonów zł. Jak zaś stosuje się karę pozbawienia wolności, tego dowodzą także cyfry. Na samych dozorców więziennych, których jest przeszło 2.000, wydaje się około 8 miljonów złotych. Osób, odbywających karę pozbawienia wolności, stale jest około 16.000, do liczby tej nie zaliczam tak zwanych inkwizytów, to znaczy osób, które odbywają areszt śledczy, żeby zapobiec przyrostowi liczby osób, nadających się do domów karnych, wprowadzono w trzech dzielnicach, w różnych czasach, instytucję tak zwanego warunkowego wstrzymania wykonania kary; instytucję niewątpliwie zdrową, która zapobiega temu, żeby człowiek, który może się poprawić na wolności, bez odcierpienia — zasłużonej zresztą — kary, nie dostał się do domu karnego. Również niewątpliwie dobrą jest instytucja, w Polsce stosowana, tak zwanego warunkowego zwalniania od reszty kary.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SMakarewicz">Wszystko to są rzeczy dobre, jeżeli jednak zapytamy o rezultat walki z przestępczością tą właśnie bronią, to przyjdziemy do przekonania, że rezultaty te są bardzo słabe. Jeżeli się zapytamy, czy fala przestępczości w Polsce maleje, czy zmniejsza się ilość rabunków, włamań, kradzieży, morderstw, oszustw, to na pytanie to musimy odpowiedzieć — nie. Społeczeństwo polskie znosi to, co się dzieje, ze stoicyzmem, a jeżeli stwierdzamy, że bezpieczeństwo osób i mienia jest znacznie mniejsze niż było przed laty 15, to zaraz słyszymy stereotypową odpowiedź: „przyczyną tego jest wielka wojna”. Niema wątpliwości, że wojna demoralizowała i że następstwa tej wielkiej wojny do pewnego stopnia jeszcze trwają. Ale od czasu ostatnich zamieszek wojennych, a zatem od czasu t. zw. wojny bolszewickiej, upływa jednak już lat 8. Byłby zatem czas, ażeby te następstwa stosunków wojennych ustały, śmiem twierdzić, że obecne stosunki są wynikiem braku zainteresowania tak społeczeństwa polskiego, jak i rządu polskiego w kwestji nowożytnych sposobów walki z przestępczością i śmiem twierdzić, że jest to brak odwagi, zarówno społeczeństwa, jak i rządu, ażeby raz ruszyć z miejsca. Wszystko to, co się u nas dzieje, to są rzeczy szablonowe, uświęcone tradycją zabiegi, które odbywają się do pewnego stopnia automatycznie. Zabiegi te przynoszą też mało pożytku. Sąd zasądza przestępcę, dajmy na to, na jeden rok więzienia. Zasądzony karę tę rozpoczyna odbywając w domu kary systemem t. zw. wspólności, a zatem systemem najgorszy, jaki wogóle istnieje. Pracą się zajmuje, albo nie zajmuje, bo to zależy od tego, czy istnieją w danym zakładzie karnym warunki do pracy, — następnie zakład karny opuszcza zdemoralizowany, zepsuty, gorszy aniżeli wszedł. Istnieją wprawdzie u nas stowarzyszenia opieki nad uwolnionymi z więzienia, ale stowarzyszenia te istnieją po. największej części na papierze, nigdzie poważniejszej działalności nie rozwijają. Skazaniec, który opuścił dom kary, po kilku choćby miesiącach pozbawienia wolności, po największej części, jeżeli jeszcze nie był przestępcą zawodowym, to się nim staje.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SMakarewicz">Proszę Wysokiej Izby, przestępca zawodowy to jest hostis generis human i, to jest osobnik, z którym władze bezpieczeństwa i sądy stale mają do czynienia. Z tą chwilą kiedy on opuścił dom kary, zaczyna się tragiczna zabawa w błędne koło: z więzienia poprzez zbrodnię z powrotem do więzienia. Co czynić? Nie tutaj jest miejsce ani czas na rozwijanie wielkiego programu kryminalno-politycznego, obejmującego równie dobrze zwalczanie przestępców i przestępczości nieletnich, jak przestępców nałogowych, zawodowych i z nawyknienia, przestępców anormalnych i t. p., programu, obejmującego walkę z alkoholizmem, włóczęgostwem, żebractwem, wstrętem do pracy i t. d. śmiem tylko zaznaczyć, że cały program tej walki z przestępczością w Polsce jest już przygotowany, że mieści się on w projekcie części ogólnej kodeksu karnego, opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną, a ogłoszonego drukiem lat temu sześć.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SMakarewicz">Zdawaćby się mogło, że tę część kodeksu, którą można realizować już dzisiaj na tle różnych kodeksów karnych, kodeksów państw zaborczych, rząd wprowadzać będzie stopniowo. Faktycznie jednak nie widać żadnego w tym kierunku rozpędu. Uważam to za niedopatrzenie administracji sprawiedliwości. Rozumiem, że to są rzeczy trudne, wymagające także nakładu pieniężnego, ale z chwilą, gdy projekt; kodeksu karnego wejdzie do parlamentu i zostanie uchwalony, sprawa stanie się odrazu aktualną i przed rządem stanie odrazu wielki kompleks problemów do załatwienia. Powiedzmy sobie wprost: wprowadzenie nowego kodeksu karnego kosztować będzie wiele, tak, jak każda inwestycja łączy się z wydatkiem. Ale zmniejszenie zbrodniczości jest rzeczą wielką, za którą trzeba i musi się zapłacić. Trzeba jednak ten wielki fundusz inwestycyjny, związany z wprowadzeniem nowożytnych metod walki z przestępczością, rozdzielić na kilka lat. Zamiast stanąć nagle w obliczu wielkich wydatków i trudności, należy starać się o to, ażeby rozłożyć je na kilka budżetów z rzędu, i nie stwarzać w jednym roku szeregu zakładów rozmaitego typu, lecz lepiej co rok wprowadzać jeden. Niech mi wolno będzie udzielić rządowi jednej rady. Na początek radziłbym wprowadzić „zakłady dla niepoprawnych”, przeznaczone dla recydywistów, przestępców zawodowych i z nawyknienia.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SMakarewicz">Zakłady takie będą znacznie tańsze od wszystkich innych, a to dlatego, że będzie można je z łatwością przerobić z istniejących już zakładów karnych, zwłaszcza tych, które mają urządzenia celkowe, a takich zakładów mamy kilka: w Łomży, Wronkach, Rawiczu, Wilnie. Koszt będzie stosunkowo niewielki, a wprowadzenie zasady zabezpieczenia społeczeństwa przed grozą stałych zamachów ze strony przestępców tej kategorji będzie wielkim krokiem naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SMakarewicz">Ośmielam się przy tej sposobności przypomnieć, że w r. 1925 odbywał się w Londynie międzynarodowy kongres penitencjarny, poświęcony sprawom więziennictwa, w którym także brała udział Polska, w sposób oficjalny, bo przez dyrektora departamentu karnego. Na kongresie tym była poruszona także sprawa, ściśle wiążąca się z zakładami, o których w tej chwili mówię. Chodziło wówczas o to, czy oświadczyć się za środkami zabezpieczającemi, w rodzaju wprowadzonego w Anglji w r. 1908 t. zw. preventive detention, czy też oświadczyć się za instytucją niesłychanie popularną w Stanach Zjednoczonych, a propagowaną także przez t. zw. pozytywną szkołę włoską, a więc czy oświadczyć się za zamknięciem nieoznaczonem, o charakterze poprawczym, które wiąże w sobie dwa czynniki, czynnik kary równocześnie z czynnikiem zabezpieczenia. Nie wchodząc w szczegóły debat londyńskich, zaznaczyć muszę, że wspomniany kongres międzynarodowy jednomyślnie uznał konieczność takiego czy innego rozwiązania problemu ochrony społeczeństwa przez zamknięcie przestępców, przedstawiających trwałe niebezpieczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SMakarewicz">Rezolucja kongresu międzynarodowego pozostawiała poszczególnym państwom swobodę wyboru odpowiedniego środka. Jeżeli ktoś zapyta, za którym typem oświadczyć się należy, to odpowiadam: sprawa ta już jest rozwiązana przez Sekcję Prawa Karnego Komisji Kodyfikacyjnej, która pod tym względem zupełnie jednomyślnie oświadczyła się za typem angielskim, wprowadzonym przez ustawę z r. 1908.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SMakarewicz">Na tle tych właśnie rozważań Komisja Kodyfikacyjna uchwaliła art. 80 swego projektu, który opiewa w sposób następujący:</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SMakarewicz">Art. 80 § 1. Przestępcę, u którego stwierdzono trzykrotny powrót do przestępstwa (art. 60 § 1), tudzież przestępcę zawodowego lub z nawyknienia, jeżeli pozostawienie ich na wolności grozi niebezpieczeństwem dla porządku prawnego, sąd poleca po odbyciu kary umieścić w zakładzie dla niepoprawnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SMakarewicz">§ 2. Zamknięcie w zakładzie ma trwać w miarę potrzeby, w każdym razie najmniej 5 lat; po upływie każdego pięcioletniego okresu sąd rozstrzyga, czy pozostawienie przestępcy w zakładzie na dalszy okres pięcioletni jest konieczne.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SMakarewicz">§ 3. O warunkowem zwolnieniu z zakładu w ciągu każdego okresu pięcioletniego rozstrzyga sąd. Proszę Wysokiej Izby, to jest jeden jedyny tylko a krótki artykuł. Wprowadzenie tego artykułu zabezpiecza nas od tej plagi, z którą mają do czynienia ciągle nasze sądy i nasze władze bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SMakarewicz">Zdawaćby się mogło, że przynajmniej w rok po owym kongresie z roku 1925, a więc w roku 1926 rozpoczną się w departamencie karnym Ministerstwa Sprawiedliwości prące przygotowawcze do przerobienia niektórych więzień na zakłady zabezpieczające dla niepoprawnych. Z chwilą, gdy zaczęła się toczyć lawina dekretów rządowych, oczekiwałem z dnia na dzień dekretu, realizującego przynajmniej art. 80 projektu Komisji Kodyfikacyjnej. Daremnie. Rząd zamiast tego wołał ogłaszać dekrety kodyfikacyjne, które pod względem wartości ustawodawcze j mają pewne braki, w których opracowanie wykazało nadmierny pośpiech i. wszystkie wiążące się w tem wady ustawodawcze.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#SMakarewicz">Sprawa omawianego zakładu dla niepoprawnych, jak i innych środków ochronnych jest ciągle paląca. Dlatego pozwalam sobie zaproponować rezolucję następującą:</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SMakarewicz">„Senat wzywa Rząd do jak najszybszego wprowadzenia zakładu dla niepoprawnych, zgodnie z projektem części ogólnej kodeksu karnego, opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną, a zarazem wzywa do rozpoczęcia przygotowań w kierunku wprowadzenia innych zakładów o charakterze środków zabezpieczających, tudzież zakładów wychowawczo-poprawczych dla nieletnich przestępców”. Wysoka Izba raczy stwierdzić, że rezolucja ta składa się z dwóch części. W jednej części zwracamy się do Rządu z przypomnieniem sprawy szczególniej palącej, to znaczy zakładów dla niepoprawnych, sprawy, która nie pociągnie za sobą większych kosztów; a w drugiej części zwracamy uwagę na konieczność powolnego wprowadzenia w czyn dalszych przepisów projektu Komisji Kodyfikacyjnej. W każdym razie wprowadzenie zakładów dla niepoprawnych będzie pierwszym krokiem na drodze racjonalnej walki z przestępczością.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Lubomirski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SLubomirski">Wysoki Senacie! Expose p. Ministra Spraw Zagranicznych, złożone w komisji Sejmu, łącznie z wygłoszonym w komisji Senatu referatem, stanowią wyczerpujący pogląd na całość pracy i usiłowań na gruncie międzynarodowym, dają jasny, w ścisłe ramy ujęty obraz roli Polski w organizowaniu pokoju. Organizowanie pokoju odbywa się dotąd na licznych kongresach, konferencjach, na podstawie traktatów, umów o nieagresji, wreszcie przez porozumienie kierujących mężów stanu w ciszy gabinetów; pozostawało jednak wiele niedomówień. Pełne zrozumienie konieczności pokoju, głębokie przeświadczenie o korzyściach, płynących ze zgodnego współżycia narodów, moralne, że tak powiem, duchowe rozbrojenie, zasadniczy warunek wykonania fizycznego rozbrojenia, powstawały powoli, wobec wzajemnej nieufności, ukrytych, nieujawnionych celów, dążności, przemycanych pod sztandarem pokoju, zamierzeń podważenia powojennego porządku świata.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SLubomirski">Należało zatem szukać realniejszej platformy, bardziej przekonywającej, ostrzegającej miarodajne czynniki i taką platformę narzuciło poniekąd życie samo pod postacią potężnego problematu gospodarczego, w coraz wyższym stopniu obciążającego życie narodowca rozwiązanie tego najżywotniejszego problematu, zarazem może najmocniejszego środka do podcięcia u korzeni pełzających po świecie wywrotowych dążeń jest nie do pomyślenia bez utrwalenia stałego pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SLubomirski">P. Minister skreślił ogólny obraz życia ekonomicznego w Europie, ujął w głębokich tezach znaczenie przeróżnych objawów życia ekonomicznego, zobrazował udział czynny Polski w pracach nad uzgodnieniem przeróżnych prądów i systemów polityczno-gospodarczych i zasad gospodarki międzynarodowej. Z zadowoleniem stwierdzamy oparcie pokojowej polityki naszego Państwa na realnych podstawach współpracy ekonomicznej z innemi narodami.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#komentarz">(Głos: Słusznie. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SLubomirski">Polska od początku swej rekonstrukcji państwowej, mając do czynienia z niezmiernie trudnym problematem natury gospodarczej u siebie, a mogąc obecnie brać udział w przyśpieszeniu rekonstrukcji gospodarczej świata, daje widoczne dowody rezultatów, do jakich olbrzymim wysiłkiem doszła, wzmacniając tem samem swój autorytet na szerokiej arenie międzynarodowej.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SLubomirski">Rola Polski w stabilizacji gospodarczej będzie tem wydatniejszą, iż lepiej potrafimy przeprowadzić zrozumienie dla naszych realnych poczynań w dziedzinie ekonomicznej, opartych na specyficznej strukturze naszego kraju i ściśle z tą strukturą złączonych wymogów wymiany dóbr i towarów między Polską a innemi organizmami gospodarczemi.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SLubomirski">Liberalizm gospodarczy, tkwiący do pewnego stopnia u podstaw tendencji w tej dziedzinie, żeby wydał pożądane owoce w postaci międzynarodowego obrotu towarów, powinien być stosowany stopniowo, z należytą ostrożnością, nie nadwerężyć równowagi ekonomicznej powoli i mozolnie odbudowującego się organizmu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SLubomirski">Z tego wynika, że polityka spraw zagranicznych w ścisłem tego słowa znaczeniu, nie jest do odłączenia od polityki gospodarczej i w logicznem następstwie uważamy za wskazane bliższą współpracę w tym kierunku Ministrów Przemysłu i Handlu i Skarbu z Ministrem Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#komentarz">(Głos: Słusznie! — Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SLubomirski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu zwracam się do Rządu z prośbą o zapewnienie Ministrowi Spraw Zagranicznych trwałego udziału w pracach Komitetu Ekonomicznego przy Radzie Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SLubomirski">Jednym z licznych działów pracy Ministerstwa Spraw Zagranicznych jest opieka nad obywatelami polskimi, przebywającymi zagranicą dla szukania pracy, zarobku i utrzymania. W tym względzie muszę podkreślić znaczny postęp. Rozszerzono sieć konsularną na dalsze kraje, nowe placówki powstać mają, obecne z większem natężeniem pracują. Za wzór może służyć placówka paryska. Urzędnicy generalnego konsulatu mają obowiązek docierać do wszystkich miejscowości, zamieszkanych przez obywateli polskich, mają za zadanie utrzymywać z nimi stałą łączność, badać ich potrzeby, udzielać rady i skutecznej opieki w granicach możności, zaspakajać potrzeby kulturalne i oświatowe. Należałoby ten system działania roszerzyć i na inne placówki. Rozumiemy dobrze, że dalsza rozbudowa zależy w znacznej mierze od możliwości budżetowych, ale nie mniej kładziemy p. Ministrowi tę sprawę na serce, bo jest naszą troską, aby liczne, na miljony liczące się rzesze obywateli polskich, rozproszonych po szerokich połaciach świata, tam, gdzie się znajdują, mogły znaleźć opiekę i pomoc u przedstawicieli swego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#komentarz">(Głos: Słusznie. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#SLubomirski">Przechodząc do aktualnych problemów naszej polityki zagranicznej, pragnę podkreślić historję stosunków polsko-litewskich, która jest jaskrawym dowodem najdalej posuniętej pokojowości i cierpliwości Polski. Od chwili powstania niepodległego państwa litewskiego rządy polskie ustawicznie zmierzały do porozumienia. Przez długi czas uważały sprawę wileńską za otwartą, pragnąc rozwiązania jej zgodnie z wolą miejscowej ludności. Wypowiedzenie się Sejmu w Wilnie o przyłączeniu Wileńszczyzny do Polski i decyzja rady ambasadorów zamknęły spór polsko-litewski i sprawa wileńska została niepowrotnie zamknięta.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#komentarz">(S. Roman: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#SLubomirski">Sprawa wileńska nie może być zatem przedmiotem obecnych rokowań litewsko-polskich, których przedmiotem na podstawie decyzji grudniowej Rady Ligi Narodów może być tylko sprawa uregulowania sąsiedzkich stosunków między obydwoma państwami.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#SLubomirski">Od decyzji rady upłynęło 6 miesięcy z górą; rokowania nie dały żadnych konkretnych wyników. Rząd litewski z wyraźną złą wolą odrzucił wszelkie próby porozumienia nawet w zagadnieniach czysto technicznej natury, a wysuwa natomiast nieistniejącą sprawę Wilna. Ostatni i szczególny gest rządu litewskiego, polegający na uzupełnieniu konstytucji litewskiej oświadczeniem, że Wilno jest stolicą Litwy, spotkał się z potępieniem poważnej opinji zachodnio-europejskiej. Spokojne stanowisko Rządu naszego, który nie dał się wytrącić z równowagi nieodpowiedzialnym postępkiem gabinetu litewskiego, zyskało ogólne na świecie uznanie.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#SLubomirski">Niestety, przepisy formalne paktu Ligi Narodów uniemożliwiły przyjęcie rezolucji kierownika polityki Wielkiej Brytanji, zawierającej niedwuznacznie ujemną ocenę gabinetu litewskiego w stosunku do Polski. Niemniej przeniesiono dalsze rokowania polsko-litewskie na jesienną sesję Rady Ligi Narodów, aby ułatwić dozór nad wykonaniem decyzji grudniowej, dozór nader pożądany, stanowisko bowiem Litwy jest ciągiem niebezpieczeństwem dla pokoju. Polityka prowokacji, to nieostrożna igraszka z ogniem, kończy się zwyczajnie poparzeniem.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#SLubomirski">Co się tyczy stosunków polsko-niemieckich, należy zwrócić uwagę na kilka podstawowych punktów wytycznej linji naszej polityki względem zachodniego, sąsiada. P. Minister podkreślił dążenie Rządu do pokojowej współpracy drogą usuwania istniejących trudności przez wzajemne porozumienie. Słowa te, padające z miarodajnych ust. są wyraźnym dowodem, że pragniemy szczerze uregulowania wzajemnych stosunków z Rzeszą Niemiecką. Aby jednak te układy osiągnąć mogły pozytywne rezultaty, musimy znaleźć i u naszego sąsiada dążenie do porozumienia, tę dobrą wolą, która jest podstawą osiągnięcia obopólnych zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#SLubomirski">Opinja publiczna polska, sądzę, popiera niewątpliwie szybkie załatwienie traktatu handlowego polsko-niemieckiego na podstawie równowartościowych wzajemnych ustępstw. Zmierzając po linji szybkiego załatwienia, nie wykluczamy bynajmniej osiągnięcia go etapami, jeśliby ogrom trudnych interesów nie dozwalał narazie całkowitego załatwienia. Nasze zasadnicze stanowisko zmierza oczywiście do pełnego układu. Nie możemy przesądzać metod pracy powołanych czynników, żądamy jedynie, by tak przy częściowem, jak i przy całkowitem porozumieniu baczono na odpowiednią ochronę istotnych i żywotnych interesów gospodarczych naszego Państwa, a nie przenoszono do dyskusji handlowych spraw czysto politycznej natury.</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#SLubomirski">W zakończeniu podnieść należy z uznaniem, że przez całą działalność naszej polityki zagranicznej snuje się nieprzerwanie myśl i wytrwała praca pokojowa, stojąca zarazem na straży godności naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#SLubomirski">Z prawdziwem zadowoleniem witamy każde oświadczenie odpowiedzialnego kierownika polityki zagranicznej, podkreślające pokojowość Polski, wskazujące drogi do utrzymania ogólnego pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#SLubomirski">Ostatnie oświadczenie p. Ministra, wygłoszone w Paryżu, stwierdza ponownie w sposób dobitny niebezpieczeństwo, grożące pokojowi wskutek różnych zamysłów o rewizji granic i niemożność Polski wyrzeczenia się posiadanych gwarancji bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-14.27" who="#SLubomirski">Takie ujęcie sprawy stanowi dla nas cenną rękojmię, że przy najdalej posuniętej pokojowości dla dobra Państwa i całej ludzkości mogą jednak zaistnieć sprawy i zagadnienia polityczne, których Rząd przez swego odpowiedzialnego kierownika, znając opinję publiczną i na niej się opierając, do dyskusji nawet nie przyjmie.</u>
+ <u xml:id="u-14.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SRoman">Wysoki Senacie! W tych odbywających się dwudniowych debatach, w wielu mowach, które tu były wypowiedziane, zostały poruszone wszelkiego rodzaju zagadnienia i te wielkie zagadnienia dróg rozwojowych całej ludzkości, które tak głęboko przemyślane i w tak pięknej formie nam podali pp. senatorowie Posner i Motz, i sprawy, dotyczące naszego polskiego życia, tych trosk o wewnętrzny ład, z podawaniem poszczególnych faktów, że tu i owdzie nie jest może należycie załatwiana ta lub inna sprawa obywateli, i dalej wypowiadano w mowach nawet takie zupełnie już praktyczne, powiedziałbym domowe, dla nas wskazówki, jak np. ile kosztuje kilo kakao w jednym lub drugim sklepie, na jednej lub drugiej ulicy m. Warszawy. Ja w tem już ostatniem przemówieniu nad budżetem chciałbym trzymać się ściśle tematu, mówić tylko o tym temacie i mówić, jak najmniej.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SRoman">P. s. Szarski w swym wyczerpującym i przejrzystym referacie zobrazował nam w linjach zasadniczych i w szczegółach porównawczo preliminarz budżetowy Rządu i budżet w brzmieniu uchwalonem przez Sejm, z naciskiem dodatnio wyróżniając preliminarz Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SRoman">Dostojni Panowie Senatorowie! Uchwalanie budżetu przez ciała ustawodawcze jest najdonioślejszem prawem władz ustawodawczych, w ten bowiem sposób dysponujemy składanemi przez cały naród do ogólnej skarbnicy funduszami, zdobywanemi przez obywateli nieraz ciężką pracą i trudem. To też myślę, że w interesie dobra publicznego realizacja tego prawa wtedy będzie korzystna i celowa, gdy w zbudowanym wedle przemyślanego planu i odzwierciedlającym istotne potrzeby i możliwości Państwa budżecie, nie naruszymy zasadniczych podstaw budżetu,...</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SRoman">...nie naruszymy jego wykonalności, a tem samem najistotniejszej jego cechy, równowagi budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SRoman">Myślę, że cel ten wtedy jedynie osiągnięty będzie, gdy wszystkie czynniki, powołane do ustalania budżetu, ustosunkują się do tego ze zrozumieniem powagi sprawy i realizować to prawo będą kierowani jedynie względami na dobro Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#komentarz">(Głos: Słusznie. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SRoman">Wszelkie poprawki, wszelkie zmiany nieprzemyślane, nieliczące się z całością, aczkolwiek każda z nich może być bardzo pożądana, celowa i potrzebna, jednak jeśli nie godzą się z całością budżetu, w konsekwencji swej zamiast logicznej konstrukcji, rzeczywistego i wykonalnego budżetu, mogą dać wykaz żądań poszczególnych ugrupowań społecznych, sprzecznych z sobą, z których w wyniku żadne, być może, nie będzie zrealizowane. Wynik taki tembardziej nam grozi, gdy zaczniemy nieopatrznie podwyższać przewidywane dochody i, obałamucając siebie stwarzaniem pozornej swobody, szczodrze szafować wydatkami. Obawy takie, dostojni Panowie, niestety nasuwa nam budżet w brzmieniu sejmowem, a jednak zmuszeni jesteśmy głosować za nim. Zmuszeni jesteśmy, bo dotychczasowe ustosunkowanie się większości sejmowej do preliminarza budżetowego Rządu nie daje nam żadnej gwarancji, że choćby krótkość czasu pozwoliła Senatowi przemyśleć i rozpoznać poprawki, które powinne być do budżetu wprowadzone, te poprawki będą honorowane i uchwalone przez Sejm. Dlatego, jak już to zaznaczyłem, głosować będziemy za odrzuceniem wszystkich poprawek, zgłoszonych w tej Izbie, a za przyjęciem budżetu w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#komentarz">(Głos: Bardzo słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SRoman">Rozważając te poszczególne cyfry, które w budżecie, uchwalonym przez Sejm, są zgodne z cyframi preliminarza rządowego, mamy prawo i obowiązek stwierdzić, że dowodzą one wyników pracy polskiej u schyłku dziesięciolecia naszej niepodległości. Te cyfry są znamienne. Preliminowano w dochodach i w wydatkach przeszło 2.500 milj., gdy prawie 800 milj., licząc razem z ustawą na inwestycje, jak to wyjaśnił nam p. sen. Szarski, przeznaczono na wydatki, które można nazwać inwestycyjnemu. Oto są wyniki polskiej pracy, być może, niewykonywanej jeszcze według naukowej organizacji pracy, o której tak tu dużo mówiono, ale są to pokaźne wyniki tych 10 lat naszej pracy w niepodległej Ojczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SRoman">Ubolewamy, że Sejm, odrzucając rządowe projekty ustaw podatkowych, uniemożliwił narazie załatwienie tej kwestji piekącej, jaką jest poprawa bytu pracowników państwowych,...</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SRoman">...to jest tej kategorji ludzi pracy w Polsce, która w dziele organizacji Państwa i usprawnienia maszyny państwowej niesie swój trud ofiarny. Nietylko mamy nadzieję, ale nie wątpimy, że ta pilna, piekąca sprawa załatwiona będzie mimo nawet uprawnień, jakie w tym kierunku zawiera upoważnienie Rządowi udzielone.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SRoman">W wygłoszonych nad budżetem mowach słyszeliśmy także głosy, ostrzegające przed zbytnim optymizmem w sprawie rozwoju gospodarczego Polski.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#SRoman">Chciałbym tu powiedzieć, że wszelki optymizm nie jest na miejscu i że bardzo słusznie p. Minister Skarbu pisał w swem sprawozdaniu to, co nam tu przeczytał wczoraj p. s. Koerner. Wszelkie wątpliwości zawsze muszą towarzyszyć rozumowi. A jeżeli panowie mówili tu o różnych zmiennych konjunkturach, to nie wiem dlaczego nikt nie wspomniał o tej konjunkturze, jeżeli tak to można nazwać, której ustalenie w życiu polskiem od nas samych zależy, dlaczego nic nie słyszeliśmy o konjunkturze wzięcia władzy w silne dłonie o ujednoliceniu działania Rządu, czego jesteśmy świadkami od półtora roku,...</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#SRoman">...dlaczego nie mówiono o konjunkturze zrozumienia przez władzę współżycia społeczno-narodowego i wzięcia na siebie odpowiedzialności za charakter i kierunek tego współżycia, dlaczego nie mówiono o twórczej inicjatywie i wytężonej pracy rządu Marszałka Piłsudskiego, której świadkami jesteśmy od półtora roku.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#SRoman">Ponętne hasła rekonstrukcji naszej gospodarki społecznej w kierunku zapewnienia czynnikowi pracy odpowiedniego miejsca w życiu gospodarczem Polski, w kierunku planowej organizacji tej pracy na wszystkich polach pracy w Polsce przemawiają wielu z nas do przekonania, ale sądzimy, że nietylko tą drogą, którą niektórzy wskazują, możemy ten cel osiągnąć, na drodze walki klas, walki jednych z drugimi, lecz jest jeszcze i współzawodnictwo, które staje się tem współdziałaniem, umacniającem, a nie rozsadzającem organizm gospodarczy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#SRoman">Tą drogą kolaboracji kroczy Rząd od maja 1926 r. i jak dotąd widzimy z rezultatami wcale zadawalającemi.</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#SRoman">W tem miejscu, dostojni Panowie, chciałbym wypowiedzieć jedną prawdę, którą, powiedziałbym, nie dość jest wypowiedzieć raz, która powinna być przez nas wiele razy powtarzana, prawdę, którą żyć będzie wiele naszych przyszłych pokoleń, tę prawdę, że w chwilach dla naszego Państwa, dla naszej Ojczyzny najtrudniejszych, w chwili utrwalenia granic naszego Państwa i odparcia wroga, a dalej w chwili najcięższej ustalenia podstaw organizacji Państwa mieliśmy wielkiego męża, wodza narodu, który od wielu już lat wpatrzony tylko w jedną ideę, w ideę przyszłości Polski, Polski mocarstwowej, Polski wewnątrz rządnej i gospodarczo silnej, o zrealizowanie tej idei walczy niezłomnie, a od nas żąda: pomóc mu, współdziałać z nim w tej wielkiej, w tej trudnej, a tak potrzebnej dla narodu sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. — Głos: Niech żyje Marszałek Piłsudski!)</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#SRoman">Zastanawiając się nad podstawami naszego życia zbiorowego i o zmianach Konstytucji, o czem tu mówił p. s. Głąbiński, chcę powiedzieć, że nasza Konstytucja w głównych swych zarysach odpowiada tendencjom rozwoju naszego historycznego, odpowiada psychice narodu i wymogom współczesności. Bo wszak cechą tego naszego rozwoju dziejowego jest, a zresztą chcemy, ażeby była, demokratyczność ustroju, pochodzenie władzy od narodu. Nie mówimy zatem o takich zmianach, któreby w wyniku swym mogły prowadzić do zniszczenia podstawowych zasad Konstytucji, do umniejszenia praw obywateli, do unicestwienia parlamentaryzmu, ale mówimy o tych wadach Konstytucji, które dostatecznie odczuwaliśmy już w przeszłości, które dostatecznie wyczuwamy wszyscy i cały naród na zasadzie kilkoletnich doświadczeń. Te zmiany Konstytucji muszą być przeprowadzone.</u>
+ <u xml:id="u-16.25" who="#SRoman">P. s. Głąbiński wyjaśnił nam, że dawniej za czasów Sejmu Ustawodawczego przeprowadzano pacta conventa, że z Naczelnikiem Państwa Sejm suwerenny robił układy, podporządkował sobie Naczelnika Państwa. Dawniej te pacta conventa były nam również dobrze znane i w czasach poprzednich sejmów, jednak p. s. Głąbiński, który tu wczoraj z takiem przekonaniem mówił o zmianach Konstytucji, któreby chciało przeprowadzić stronnictwo, które on reprezentuje, nie powiedział, że jeśli są te najgłówniejsze wady naszej Konstytucji, to komuż je zawdzięczamy, jak nie tej ówczesnej większości?</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#komentarz">(Głos na ławach Jedynki: Słusznie. S. Głąbiński: Nie było wtedy większości.)</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#SRoman">Wszak ta część Konstytucji, która traktuje o władzy głowy Państwa, o jego autorytecie, o jego uprawnieniach, która traktuje o sile rządu i o władzy wykonawczej, zdaje mi się, jednak głosami tego stronnictwa, które p. sen. Głąbiński reprezentuje, przeprowadzona została.</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Nie było większości, był kompromis.)</u>
+ <u xml:id="u-16.29" who="#SRoman">Proszę Panów, dziejowe zadania Narodu, zdaniem mojem, nie pokrywają się z doraźnemi, chwilowemi korzyściami poszczególnych ugrupowań społecznych, ani nawet większości społeczeństwa i dlatego musi być w Państwie Polskiem czynnik, czuwający nad tem dobrem najwyższem, jakiem jest racja stanu Polski.</u>
+ <u xml:id="u-16.30" who="#SRoman">Dzisiejszą władzę ustawodawczą, zdaniem naszem, czeka rozwiązanie jeszcze innych zadań. Będziemy dążyli do tego, aby sprawa samorządów terytorialnych w Polsce została rozwiązana. Zdaniem mojem, tylko władza państwowa w oparciu na twórczej i pozytywnej pracy społeczeństwa może naprawić te wielkie zaniedbania, jakie mamy jeszcze do wyrównania, a które są skutkiem naszej niewoli. Samorządy według mojego zdania, to szkoła życia, to równouprawnienie, jakie daje się wszystkim ziemiom Polski, są one tem współzawodnictwem o większy wkład do ogólnej skarbnicy ze swej myśli i swych prac.</u>
+ <u xml:id="u-16.31" who="#SRoman">Chcę jeszcze powiedzieć parę słów o mniejszościach narodowych. Polska, jak to w pięknej deklaracji powiedział p. s. Lubomirski, która jednomyślnie przez wszystkich pp. senatorów na Komisji Spraw Zagranicznych została przyjęta, chce pokoju na zewnątrz i wewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-16.32" who="#komentarz">(Głos: Słusznie. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.33" who="#SRoman">Polska chce usunąć wszelkie walki narodowościowe, Polska chce i my chcemy i dążyć do tego będziemy, ażeby każdy obywatel bez względu na język, którym mówi, bez względu na swą wiarę, miał zapewnione te prawa, które mu zapewnia Konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-16.34" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.35" who="#SRoman">Dążyć będziemy do tego, aby mniejszości narodowe w Polsce miały warunki do swobodnego rozwoju swego życia kulturalnego i gospodarczego. Ale Polska nigdy nie dopuści do tego i sądzę, że również wszyscy, jak tu jesteśmy zebrani, bez względu na prawicę i na lewicę, bez względu, czy kto jest przedstawicielem stronnictwa polskiego, niemieckiego, czy ukraińskiego, nie dopuścimy do tego, aby wrogowie polskiej państwowości na ziemiach polskich tworzyli dla siebie agitacyjne tereny dla swych niecnych zamiarów.</u>
+ <u xml:id="u-16.36" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.37" who="#SRoman">Przeciwstawimy się temu całą siłą nietylko naszego Państwa, lecz całą siłą naszego społecznego i narodowego organizmu.</u>
+ <u xml:id="u-16.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.39" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-16.40" who="#SRoman">Kończąc, zaznaczam co do stanowiska naszego ugrupowania, że oświadczamy tu uroczyście, że chcemy okazać istotną pomoc obecnemu Rządowi Marszałka Piłsudskiego...</u>
+ <u xml:id="u-16.41" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.42" who="#SRoman">...w jego wielkiej trosce, w jego usiłowaniach o umocnienie stanowiska Polski na zewnątrz i o uporządkowanie wszystkich spraw naszych wewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-16.43" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-16.44" who="#SRoman">Myślę, Panowie, że jeżeli te nasze dążenia będą przez wszystkich należycie rozumiane, jeżeli te zagadnienia, o których mówiłem, w kierunku umacniającym nasze państwo, wprowadzającym je na należyte drogi rozwojowe, będą rozwiązane przez obecne ciała ustawodawcze, to sądzę, że w dziejach polskiego parlamentaryzmu zapiszemy sobie chlubną kartę.</u>
+ <u xml:id="u-16.45" who="#komentarz">(Brawa i oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekGliwic">Lista mówców wyczerpana. Zarządzam obecnie przerwę 10-minutową, po której przystąpimy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszałekGliwic">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do głosowania. Wobec tego, że dyskusja się odbyła nad całym budżetem, głosujemy nad poprawkami chronologicznie. Przedewszystkiem przystępujemy do głosowania nad poprawkami mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej w załączniku nr. 4 do druku nr. 2.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — punkt 1 jest cofnięty przez wnioskodawcę. Punkt 2: Dział 3, § 16 dochodów powiększyć sumę 200.000 zł. na 500.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — A. Administracja. Wydatki zwyczajne jest wniosek s. Rubinszteina: Punkt 1: W dziale 2 § 14 „Wyznanie mojżeszowe”, poz. 1 „Zasiłki dla instytucji wyznaniowych”, powiększyć o sumę 1.000.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz głosujemy nad drugą częścią tego wniosku, która brzmi: „W razie odrzucenia poprawki skreślić § 14, poz. 2 zaś przenieść do działu 5, pozostawiając wyznaczoną sumę bez zmiany”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą drugą częścią wniosku s. Rubinszteina, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad 2 wnioskiem s. Rubinszteina: „W dziale 4 rozdz. 2 § 11 „Zasiłki i stypendja”, poz. 1 „Szkolnictwo prywatne” powiększyć o sumę 1.200.000 zł”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad 3 wnioskiem s. Rubinszteina: „W dziale 4 rozdz. 3 § 11 „Zasiłki i stypendja” wstawić poz. 4. „Subwencje dla prywatnych seminarjów nauczycielskich” 200.000 zł. O tę sumę powiększyć sumę ogólną”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do wniosków s. Kłuszyńskiej do części 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej — A. Administracja. Wydatki zwyczajne. Głosujemy nad 1 wnioskiem: „W dziale 2 § 3 zwiększyć o 10.000 zł”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad 2 wnioskiem s. Kłuszyńskiej: „W dziale 2 § 10 zwiększyć o 20.000 zł”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad 3 wnioskiem s. Kłuszyńskiej: „W dziale 7 § 13 zwiększyć o 4.000.000 zł”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad 4 wnioskiem s. Kłuszyńskiej: „W dziale 7 § 22 zwiększyć o 9.000.000 zł”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób wszystkie wnioski mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej upadły, a jeden został wycofany.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do głosowania nad wnioskami s. Głąbińskiego, zgłoszonemi na plenum.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — A. Administracja. Wydatki. 1) W dziale 3, rozdz. 7, §. 1 zmniejszyć o 1.650.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, ażeby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#WicemarszałekGliwic">2) W dziale 3, rozdz. 7, § 2 zmniejszyć o 2.650.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, ażeby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 8 — Ministerstwo Skarbu — C. Monopole. Rozchody.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#WicemarszałekGliwic">W dziale 13 § 9 zmniejszyć o 2.465.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 12 — Ministerstwo Rolnictwa — A. Administracja. Wydatki.</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#WicemarszałekGliwic">1) W dziale 3 § 10 zmniejszyć o 3.320.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#WicemarszałekGliwic">2) W dziale 3 § 12 zmniejszyć o 1.000.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#WicemarszałekGliwic">3) W dziale 3 § 13 zmniejszyć o 1.600.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — A. Administracja, Wydatki.</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#WicemarszałekGliwic">1) W dziale 1 § 11 zmniejszyć o 2.850.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.24" who="#WicemarszałekGliwic">2) W dziale 4, rozdz. 2 § 12 zmniejszyć o 10.000.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.25" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 14 — Ministerstwo Robót Publicznych — A. Administracja. Wydatki.</u>
+ <u xml:id="u-17.26" who="#WicemarszałekGliwic">1) W dziale 2, rozdz. 2, § 16 zmniejszyć o 800 tysięcy zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.27" who="#WicemarszałekGliwic">2) W dziale 2, rozdz. 2, § 17 zmniejszyć o 1.000.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.28" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 16, — Ministerstwo Reform Rolnych — A. Administracja. — Wydatki.</u>
+ <u xml:id="u-17.29" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Proszę o przegłosowanie tych wniosków razem.)</u>
+ <u xml:id="u-17.30" who="#WicemarszałekGliwic">Na życzenie p. wnioskodawcy głosujemy razem nad 4 wnioskami do części 16. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tymi wnioskami, aby wstali. Mniejszość, wnioski upadły.</u>
+ <u xml:id="u-17.31" who="#WicemarszałekGliwic">Poza tem złożone tu zostały przed chwilą poprawki p. s. Rogowicza, które s. Rogowicz cofnął.</u>
+ <u xml:id="u-17.32" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Z wyjątkiem ostatniego, dotyczącego ustawy skarbowej.)</u>
+ <u xml:id="u-17.33" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do głosowania nad budżetem, tak, jak wyszedł z Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-17.34" who="#komentarz">(Głos: Z komisji senackiej.)</u>
+ <u xml:id="u-17.35" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za całym budżetem, aby wstali. Większość, budżet przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-17.36" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.37" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do ustawy skarbowej. Do art. 1 ustawy skarbowej nie zgłoszono poprawek, przyjęty bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-17.38" who="#WicemarszałekGliwic">Art. 2, wniosków niema, przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-17.39" who="#WicemarszałekGliwic">Art. 3, wniosków niema, przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-17.40" who="#WicemarszałekGliwic">Art. 4. poprawek niema, przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-17.41" who="#WicemarszałekGliwic">Do art. 5 są trzy poprawki.</u>
+ <u xml:id="u-17.42" who="#WicemarszałekGliwic">Przedewszystkiem wniosek p. sen. Głąbińskiego do tego artykułu, załącznik nr. 3 do druku nr 2. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.43" who="#WicemarszałekGliwic">Poprawka 2 do art. 5, umieszczona w załączniku 3, została wycofana.</u>
+ <u xml:id="u-17.44" who="#WicemarszałekGliwic">Drugi wniosek, senatorów Sokołowskiego i Gruszczyńskiego, odbitka nr. 15, na dole. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.45" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek s. Decykiewicza, załącznik nr. 3, do druku nr. 2, punkt 3. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.46" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób art. 5 jest przyjęty w brzmieniu uchwalonem przez naszą komisję.</u>
+ <u xml:id="u-17.47" who="#WicemarszałekGliwic">Art. 6, 7, 8, 9, 10 bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-17.48" who="#WicemarszałekGliwic">Do art. 11 jest poprawka s. Koernera w druku, aby na końcu artykułu dodać wyrazy: „drobne go przemysłu, handlu i rzemiosła”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-17.49" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Moją poprawkę do art. 11 cofam.)</u>
+ <u xml:id="u-17.50" who="#WicemarszałekGliwic">Zatem innych poprawek do art. 11 niema.</u>
+ <u xml:id="u-17.51" who="#WicemarszałekGliwic">Art. 12 i 13 przyjęto bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-17.52" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad całą ustawą skarbową. Proszę Panów Senatorów, którzy są za całą ustawą skarbową, ażeby wstali. Większość. W ten sposób cała ustawa skarbowa została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-17.53" who="#WicemarszałekGliwic">Zarządzam przerwę na 5 minut.</u>
+ <u xml:id="u-17.54" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Wznawiam przerwane posiedzenie. Przystępujemy do głosowania rezolucji Komisji Skarbowo-Budżetowej do poszczególnych części budżetu, będących w załączniku nr. 2 do druku nr. 2.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#Marszałek">Do części 4 — Prezydjum Rady Ministrów, Proszę p. Sekretarza o odczytanie rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby celem wykonania postanowień art. 73 Konstytucji przedłożył ciałom ustawodawczym projekt ustawy o sądownictwie administracyjnem”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby poczynił odpowiednie kroki w celu przyśpieszenia toku czynności w Najwyższym Trybunale Administracyjnym”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#Marszałek">Część 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Proszę p. Sekretarza o odczytanie rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przedłożenia wniosku o znowelizowanie art. 35 ustawy z dnia 11 sierpnia 1923 r. o tymczasowem uregulowaniu finansów komunalnych w kierunku skreślenia dotacji”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby dokonał bezzwłocznie uregulowania uposażenia lekarzy okręgowych w Małopolsce, zgodnie z zasadami słuszności i wymogami służby”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby po wyjednaniu w drodze ustawodawczej potrzebnych kredytów przystąpił bezzwłocznie do rozbudowy zakładu dla umysłowo chorych w Kulparkowie, celem usunięcia teraźniejszego przepełnienia w tym zakładzie i zaprowadzenia w nim urządzeń, wymaganych dzisiejszym stanem nauki lekarskiej”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby wykonał ściśle ustawę o zwalczaniu alkoholizmu i przeprowadził wydatną redukcję szynków, w sposób tą ustawą wskazany”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Część 8 — Ministerstwo Skarbu. Proszę p. Sekretarza o odczytanie rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, aby w związku z potrzebnem stanowczem unormowaniem stosunków prawnych zagranicznych zakładów ubezpieczeń życiowych, działających na obszarze Państwa Polskiego, zabezpieczył należycie prawa obywateli polskich, wynikające z umów ubezpieczeniowych, zawartych z temi zakładami, szczególnie zaś zniewolił te zakłady w miarę słuszności do stosownego zwaloryzowania swych zobowiązań z tytułu umów ubezpieczeniowych, zawartych przed r. 1918”.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#komentarz">(S. Gliwic: W sprawie formalnej proszę o głos.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">S. Gliwic ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SGliwic">W kwestji głosowania, jako przewodniczący Komisji Skarbowo-Budżetowej, proszę, żeby te wszystkie rezolucje Komisji Skarbowo-Budżetowej, które były jednomyślnie przez komisję przyjęte, głosować en bloc.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SGliwic">(S. Thullie: Zgadzam się z tem, proszę tylko o głosowanie osobne do części 13. S. Koerner: Ja się nie zgadzam i proszę Pana Marszałka o głosowanie wszystkich rezolucji osobno.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Proszę p. Wicemarszałka Gliwica, który jest prezesem Komisji Skarbowo-Budżetowej, żeby zajął moje miejsce i te rezolucje przegłosował.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Ponieważ jest protest, musimy głosować każdą rezolucję poszczególnie.)</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją do części 8, aby wstali. Większość, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę p. Sekretarza o odczytanie rezolucji do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do bezpośredniego dopuszczenia kupców do kredytów w państwowych instytucjach finansowych bez pośrednictwa banków prywatnych, do wydatniejszego zasilenia banków spółdzielczych kredytem, oraz umożliwienia wykupna weksli w Banku Polskim także w drugim dniu płatności”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, aby zaniechano wyliczania w paszportach poszczególnych krajów zagranicznych, do których paszport ma być ważny, co zastąpić należy przez formułę „do wszystkich państw z wyjątkiem…”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Większość, rezolucja przyjęta. Panowie pozwolą, że teraz zmienię system głosowania. Będę prosił o wstanie tych Panów, którzy są przeciwni. Proszę p. Sekretarza o odczytanie rezolucji do części 11 — Ministerstwo Komunikacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, aby możliwie największą opieką otoczył cywilne lotnictwo i w możliwie najkrótszym czasie utworzył cywilny podsekretarjat staną lotnictwa”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, aby wstali. Nikt nie wstaje, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przyśpieszenia wydania jednolitej dla wszystkich pracowników kolejowych pragmatyki służbowej, przepisów dyscyplinarnych, nowej ustawy emerytalnej dla pracowników etatowych oraz jednolitych przepisów o pomocy lekarskiej dla wszystkich pracowników kolejowych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, aby wstali. Nikt nie wstaje, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rezolucji do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby w celu wykonania przepisu art. 26 ustawy z 26 września 1922 r. (Oz. Ust. Rz. P. Nr. 90, poz. 829) przedłożył ciałom ustawodawczym projekt ustawy o założeniu uniwersytetu ukraińskiego”.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Ustawa mówi o ruskim.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, aby unormował sprawę nostryfikacji dyplomów uniwersytetów zagranicznych w Polsce, zwłaszcza w tym kierunku, aby podania o nostryfikację załatwiano z należytym pośpiechem i nie żądano składania niepotrzebnych egzaminów”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rezolucji do części 14 — Ministerstwo Robót Publicznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby w celu zapobieżenia klęskom powodzi, powtarzającym się co roku w województwach południowych, powołał bezzwłocznie do życia organ techniczny dla projektowania, wykonania i konserwacji zabudowań potoków górskich”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat Wzywa Rząd, ażeby w celu usunięcia zabagnienia gruntów i w celu przeprowadzenia kolmatacji bagien naddniestrzańskich zajął się troskliwie dokończeniem regulacji Dniestru od Kornalowic do Rozwadowa i Strwiąża poniżej Biskowic”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby unormował udzielanie ze Skarbu Państwa zasiłków i pożyczek na budowę i utrzymanie dróg samorządowych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby przedłożył ciałom ustawodawczym program robót i plan finansowania-budowy dróg wodnych, budowy gmachów państwowych i budowy dróg i mostów państwowych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rezolucji do części 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, aby nie karano bezwzględnym aresztem za powtórne przekroczenie (art. 17 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 22 marca 1928 r.) dopóki mandat karny za pierwsze przekroczenie się nie uprawomocni”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Ministra Pracy i Opieki Społecznej do wydania w jak najkrótszym czasie przepisów wykonawczych do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 kwietnia 1927 r. o nadzorze nad działalnością instytucji opiekuńczych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rezolucji do części 18 — Emerytury.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby przenoszenia w stań spoczynku funkcjonarjuszów cywilnych i wojskowych, posiadających prawa emerytalne, dokonywał tylko w wypadkach istotnej konieczności, nakazanej względami na dobro służby”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przeprowadzenia rewizji pensji, wypłacanych z części 18, dział 1 § 5 preliminarza budżetowego, i podwyższenia pensji, wypłacanych wdowom po ludziach wielce dla kultury polskiej zasłużonych, przynajmniej do wysokości, przyznanej innym podobnym pensjonarjuszom”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#Marszałek">W ten sposób wszystkie rezolucje Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu przyjęto.</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#Marszałek">Głosujmy teraz nad rezolucjami, zgłoszonemi na plenum. Rezolucja pierwsza s. Szuyskiego.</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#Marszałek">Sekretarz s. Kopciński (czyta):</u>
+ <u xml:id="u-63.4" who="#Marszałek">„Senat uważa, że pierwszym i głównym obowiązkiem Rządu przy wykonywaniu budżetu jest dbać o to, by wydatki państwowe nigdy nie przekroczyły dochodów istotnych Państwa; że przy uwzględnieniu tej głównej, powyżej wyłuszczonej zasady, Rząd ma obowiązek starać się o urealnienie tych części swego budżetu, które stałyby się nierealnemi z powodu wzrostu cen produktów, względnie robocizny”.</u>
+ <u xml:id="u-63.5" who="#Marszałek">Kto jest przeciw rezolucji?</u>
+ <u xml:id="u-63.6" who="#komentarz">(S. Januszewski: Panie Marszałku, proszę o głos w sprawie głosowania.)</u>
+ <u xml:id="u-63.7" who="#Marszałek">W sprawie głosowania głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#SJanuszewski">Zdaje mi się, że przy indywidualnych rezolucjach będzie bardzo trudno głosować w sposób negatywny. Trzeba stwierdzić, kto jest za, a kto przeciw.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#WicemarszałekGliwic">Dziękuję bardzo, ale ja zarządzam głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Ale możemy się nie zgodzić na podstawie regulaminu.)</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja przyjęta. Druga rezolucja s. Szuyskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#SekretarzsKopciński">(czyta):</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat ubolewa, że Sejm przez odrzucenie rządowych projektów ustaw podatkowych postawił pod znakiem zapytania podwyżkę poborów pracowników państwowych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto z Panów Senatorów jest przeciw tej rezolucji? Przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz głosujemy nad rezolucją s. Thulliego.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#komentarz">(Głos: Panie Marszałku, jednak w swojem głosowaniu nie zapytuje Pan Marszałek jeszcze o jedną rzecz, mianowicie mogą być senatorowie, którzy się wstrzymują od głosowania. Trzeba stwierdzić, kto jest za i kto jest przeciw; uważamy, że powinniśmy głosować w formie pozytywnej.)</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja s. Thulliego, odbitka nr. 12. Zwracam uwagę, że do rezolucji trzeciej są zgłoszone dwie poprawki, będziemy głosowali najpierw nad poprawkami, a później nad rezolucją. Do pierwszej jest także zmiana.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#SekretarzsKopciński">Pierwsza rezolucja s. Thulliego z poprawką: „Senat wzywa Rząd do inicjatywy w sprawie zrównania poborów emerytów z czasów zaborczych, oraz wdów i sierot po nich z poborami emerytów polskich, oraz wdów i sierot po tychże”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw, aby wstali. Przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę p. Sekretarza o odczytanie następnej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-70.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do cofnięcia rozporządzenia o wyłącznem prawie sprzedawania specyfików w aptekach”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, ażeby wstali. Większość, rezolucja przepadła.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Wcale nie.)</u>
+ <u xml:id="u-71.2" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Mniejszość, przepadła.</u>
+ <u xml:id="u-71.3" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy teraz poprawki senatorów Achmatowicza i Koernera do trzeciej rezolucji s. Thulliego.</u>
+ <u xml:id="u-71.4" who="#komentarz">(S. Thullie: Przyjmuję poprawkę s. Koernera, a s. Achmatowicza nie przyjmuję.)</u>
+ <u xml:id="u-71.5" who="#WicemarszałekGliwic">Obecnie ta rezolucja z poprawką s. Koernera, przyjęta przez s. Thulliego, brzmi w następujący sposób: „Senat wzywa Rząd do wniesienia ustawy, znoszącej ograniczenia wyznań katolickiego i żydowskiego z czasów rządów zaborczych</u>
+ <u xml:id="u-71.6" who="#komentarz">(S. Roman: Wszelkich wyznań, to jest najdalej idące.)</u>
+ <u xml:id="u-71.7" who="#WicemarszałekGliwic">Poprawka s. Achmatowicza jest taka, aby zamiast słów: „Kościoła Katolickiego” wstawić „wszystkich wyznań”.</u>
+ <u xml:id="u-71.8" who="#komentarz">(S. Thullie: Tu podniesiono, aby skreślić słowa: „cerkwi prawosławnej”, ja zgadzam się na to.)</u>
+ <u xml:id="u-71.9" who="#WicemarszałekGliwic">Najdalej idąca poprawka jest s. Achmatowicza. Rezolucja z tą poprawką brzmiałaby:</u>
+ <u xml:id="u-71.10" who="#WicemarszałekGliwic">„Senat wzywa Rząd do wniesienia ustawy, znoszącej ograniczenia wszystkich wyznań z czasów rządów zaborczych. Kto jest za tą rezolucją, proszę o powstanie. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-72.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, by przeprowadził jak najrychlej rewizję programu nauki szkół powszechnych, który okazał się nieodpowiednim rozwojowi umysłowemu dzieci szkolnych”.</u>
+ <u xml:id="u-72.2" who="#SekretarzsKopciński">Wicemarszałek Gliwic</u>
+ <u xml:id="u-72.3" who="#SekretarzsKopciński">Kto jest przeciw tej rezolucji, zechce wstać. Przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do wniesienia projektu, znoszącego postanowienia ustawy sanacyjnej z r. 1925, o ile dotyczy ona nauczycieli wogóle, a w szczególności nauczycieli szkół średnich”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest przeciw? Niema sprzeciwu, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do rezolucji na odbitce nr. 18. Rezolucja s. Kelles-Krauza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przekazania Ministrowi Pracy i Opieki Społecznej agend sanitarnych, wykonywanych obecnie na zasadzie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 16 stycznia 1924 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 9, poz. 86) przez Ministra Spraw Wewnętrznych, jak również agend sanitarnych, wykonywanych obecnie przez inne ministerstwa z wyjątkiem Ministerstwa Spraw Wojskowych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest przeciw tej rezolucji? Większość. Rezolucja upadła. Przystępujemy do rezolucji s. Makucha.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-77.1" who="#SekretarzsKopciński">„Wzywa się Rząd:</u>
+ <u xml:id="u-77.2" who="#SekretarzsKopciński">1) ażeby natychmiast zarządził, by na terenie województwa lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego zostały przeprowadzone ostateczne wybory gminne w każdej gminie, w której urzęduje dotychczas komisarz gminny;</u>
+ <u xml:id="u-77.3" who="#SekretarzsKopciński">2) ażeby w tych gminach, gdzie wybory ostatecznie zostały przeprowadzone, ale rady gminne dotychczas nieukonstytuowane, zostały wybrane zwierzchności gminne, a naczelnicy gmin zostali wprowadzeni w urzędowanie;</u>
+ <u xml:id="u-77.4" who="#SekretarzsKopciński">3) by w tych gminach, w których ustanowiono napowrót komisarzy rządowych, a rady gminne rozwiązano, rozpisane zostały wybory do rad gminnych w sześciotygodniowym ustawowym czasokresie, w wypadkach nierozwiązania równoczesnego rad gminnych, by samorządy przeszły natychmiast na organa wybrane;</u>
+ <u xml:id="u-77.5" who="#SekretarzsKopciński">4) by w razie rozwiązania rady gminnej lub usunięcia członków zwierzchności gminnej naprowadzono przyczyny tego zarządzenia i wykonano je dopiero po prawomocności tegoż, a w razie zatwierdzenia tego zarządzenia przez władze wyższe, by zarządzono natychmiast ponowne wybory do rady gminnej, względnie uzupełniające wybory w miejsce usuniętych członków zwierzchności gminnych;</u>
+ <u xml:id="u-77.6" who="#SekretarzsKopciński">5) by w końcu wydziały powiatowe ze starostami na czele nie wkraczały w kompetencje gmin przez usuwanie i narzucenie gminom funkcjonarjuszy gminnych, a w szczególności sekretarzy gminnych i by takich odwołały z tych gmin, w których ich przyznaczyły”.</u>
+ <u xml:id="u-77.7" who="#SekretarzsKopciński">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, żeby wstali. Większość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-77.8" who="#SekretarzsKopciński">Rezolucja pierwsza s. Średniawskiego. Proszę p. Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-78.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby się postarał o obniżenie procentu przynajmniej o 2% w Banku Polskim i żeby następnie unormował odpowiednio procent w obrocie ogólnym całego Państwa”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, żeby wstali. Większość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-79.1" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę p. Sekretarza o odczytanie drugiej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-80.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, ażeby dozwolił względnie nakazał powiatowym samorządom, by z dochodów podatkowych, wpływających w jesieni, tworzyły rezerwy, fundusz obrotowy drogowy, który ma służyć na prowadzenie robót drogowych wiosną i latem następnego roku.</u>
+ <u xml:id="u-80.2" who="#SekretarzsKopciński">Fundusz ten ma być uwidoczniany w preliminarzu każdego roku”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, żeby wstali. Większość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-81.1" who="#WicemarszałekGliwic">Odbitka nr. 15. Do rezolucji, zgłoszonej przez p. s. Kopcińskiego, mam propozycję odpowiednio podpisaną, ażeby na podstawie art. 48 regulaminu głosować nad nią imiennie. Zarządzę imienne głosowanie nad tą rezolucją. Proszę p. Sekretarza o odczytanie rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-82.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do zniesienia okólnika Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dn. 19. XII.1928 r. o nauce szkolnej religji katolickiej, a w szczególności postanowienia o przymusie uczestniczenia nauczycieli w praktykach religijnych, jako sprzecznego z art. 112 Konstytucji”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę pp. Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-83.1" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-83.2" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za rezolucją s. Kopcińskiego głosowało 51 senatorów, przeciw — 33. Rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-83.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-83.4" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik imiennego głosowania na str. 49.</u>
+ <u xml:id="u-83.5" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę p. Sekretarza o odczytanie następnej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-84.1" who="#SekretarzsKopciński">Rezolucja s. Sokołowskiego:</u>
+ <u xml:id="u-84.2" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do wydania rozporządzenia wykonawczego, wprowadzającego w życie wypłatę w realnej wartości dodatków: a) kwalifikacyjnego, b) dla ciężko poszkodowanych inwalidów, do których inwalidzi są uprawnieni na mocy ustawy z dn. 21. III.1921 r.”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciwni tej rezolucji, żeby wstali. Mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-85.1" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę p. Sekretarza o odczytanie następnej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-86.1" who="#SekretarzsKopciński">Rezolucje s. Radomskiego.</u>
+ <u xml:id="u-86.2" who="#SekretarzsKopciński">Pierwsza:</u>
+ <u xml:id="u-86.3" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przedłożenia Izbom Ustawodawczym projektu reformy podatku przemysłowego”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, aby wstali. Mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-87.1" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę p. Sekretarza o odczytanie następnej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-88.1" who="#SekretarzsKopciński">Druga rezolucja:</u>
+ <u xml:id="u-88.2" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przedłużenia Izbom Ustawodawczym projektu zniesienia ustawy o lichwie wojennej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, żeby wstali. Większość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-89.1" who="#komentarz">(Głos: Nie, nie upadła. S. Januszewski: Panie Marszałku, w myśl regulaminu, prosimy, aby Pan Marszałek był łaskaw stwierdzić wynik głosowania za pomocą przejścia przez drzwi.)</u>
+ <u xml:id="u-89.2" who="#WicemarszałekGliwic">Zarządzam głosowanie za pomocą przejścia przez drzwi.</u>
+ <u xml:id="u-89.3" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, inni przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-89.4" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-89.5" who="#WicemarszałekGliwic">Za rezolucją głosowało senatorów 18, przeciw — 59. Rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-89.6" who="#WicemarszałekGliwic">Dalej jest rezolucja s. Makarewicza. Proszę p. Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-90.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do jak najszybszego wprowadzenia „Zakładów dla niepoprawnych” zgodnie z projektem części ogólnej kodeksu karnego, opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Rzeczypospolitej Polskiej, a zarazem wzywa do rozpoczęcia przygotowań w kierunku wprowadzenia innych zakładów o charakterze „środków zabezpieczających”, tudzież zakładów wychowawczo-poprawczych dla przestępców nieletnich”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, aby wstali. Mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-91.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do rezolucji s. Danielewicza. Proszę p. Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-92.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przedłożenia w przeciągu trzech miesięcy gotowego już projektu o ubezpieczeniu robotników na starość i na wypadek inwalidzka, opartego o zasady jak najdalej idącego scalenia wszystkich gałęzi ubezpieczeń przy zachowaniu w całej pełni powszechności ubezpieczenia i autonomji ubezpieczonych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, aby wstali.</u>
+ <u xml:id="u-93.1" who="#komentarz">(S. Rolle: Panie Marszałku, proszę o rozdzielenie głosowania, rezolucja osobno, a termin trzymiesięczny osobno.)</u>
+ <u xml:id="u-93.2" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę p. Sekretarza o odczytanie jeszcze raz rezolucji z opuszczeniem terminu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-94.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do przedłożenia gotowego już projektu o ubezpieczeniu robotników na starość i na wypadek inwalidztwa, opartego o zasady jak najdalej idącego scalenia wszystkich gałęzi ubezpieczeń przy zachowaniu w całej pełni powszechności ubezpieczenia i autonomji ubezpieczonych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciw tej rezolucji, aby wstali. Niema sprzeciwu, rezolucja przyjęta. Teraz jeszcze owe słowa o terminie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-96.1" who="#SekretarzsKopciński">„(...) w przeciągu trzech miesięcy”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są przeciwni temu terminowi, ażeby wstali. Większość, rezolucja przeszła bez terminu. Proszę p. Sekretarza o odczytanie następnej rezolucji s. Danielewicza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-98.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd, aby w najkrótszym czasie przedłożył projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym w kierunku podniesienia minimum, wolnego od podatku, do sumy 420 zł. dochodu rocznego”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto z Panów Senatorów jest przeciw, proszę wstać. Większość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-99.1" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz trzecia rezolucja s. Danielewicza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-100">
+ <u xml:id="u-100.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-100.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd do wydania zarządzeń celem zapewnienia wykonywania ustaw ochronnych, w szczególności o zakazie pracy nocnej w przemyśle włókienniczym”.</u>
+ <u xml:id="u-100.2" who="#SekretarzsKopciński">Kto z Panów Senatorów jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-100.3" who="#SekretarzsKopciński">Wszystkie rezolucje są zatem przegłosowane.</u>
+ <u xml:id="u-100.4" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-101">
+ <u xml:id="u-101.0" who="#Marszałek">Punkt 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o amnestji z powodu dziesięciolecia odzyskania niepodległości przez Państwo Polskie (odbitka roneo nr 8).</u>
+ <u xml:id="u-101.1" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Posner.</u>
+ <u xml:id="u-101.2" who="#Marszałek">S. Posner.</u>
+ <u xml:id="u-101.3" who="#Marszałek">Wysoka Izbo Senatorska! W swem przemówieniu w dyskusji budżetowej już miałem zaszczyt zakomunikować tej wysokiej Izbie, że poprzedniego wieczoru Sejm uchwalił ustawę amnestyjną. Powiedziałem, że jest to wielkie zdarzenie w naszem życiu parlamentarnem. Dla upamiętnienia dziesięciolecia powrotu Państwa i Narodu Polskiego do niepodległego bytu, Rząd chce w taki właśnie sposób tę wielką datę w historji narodu polskiego upamiętnić, że do tysiąca nieszczęśliwych, odpokutowywujących winy swoje w więzieniach Rzeczypospolitej, wyciąga rękę z słowami przebaczenia, z słowami zachęty do powrotu do nowego, normalnego, na prawie i uczciwości opartego życia w społeczeństwie polakiem.</u>
+ <u xml:id="u-101.4" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-101.5" who="#Marszałek">Komisja Prawnicza przyjęła tę ustawę bez dyskusji, uważając, że jaka ona jest, telle quelle, już sam fakt, że przychodzi do skutku, że w Sejmie została uchwalona bez długich deliberacji, zasługuje na to, żeby w tej uroczystej chwili, w chwili upamiętnienia tej wielkiej daty w historji Narodu Polskiego była przez Senat przyjęta w tym stanie, w jakim z Sejmu wpłynęła.</u>
+ <u xml:id="u-101.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-101.7" who="#Marszałek">Komisja Prawnicza uważała też, że wszelka dyskusja przedłuży tylko czas oczekiwania tego wielkiego wypadku w życiu każdego więźnia bez różnicy czynu, za który został ukarany, przedłuży tylko ten stan rzeczy, który dla niego jest tylko męką i uważała, że trzeba kres położyć tej ekspiacji za winy i trzeba, żeby, jak już powiedziałem, tę rękę pokoju i zgody wyciągnąć.</u>
+ <u xml:id="u-101.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-101.9" who="#Marszałek">W imieniu Komisji Prawniczej i z jej polecenia proszę Wysoką Izbę o przyjęcie ustawy amnestyjnej w brzmieniu, przyjętem przez Sejm bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-101.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-101.11" who="#Marszałek">Nikt głosu nie żąda, proszę Panów Senatorów, którzy są za ustawą, aby wstali. Jednomyślność ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-101.12" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 3: Wybór 4 członków Trybunału Stanu (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 59, poz. 415 z roku 1923).</u>
+ <u xml:id="u-101.13" who="#komentarz">(S. Posner: Prosimy o odroczenie.)</u>
+ <u xml:id="u-101.14" who="#Marszałek">Jest wniosek o odroczenie. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość, sprawa ta odroczona.</u>
+ <u xml:id="u-101.15" who="#Marszałek">O terminie następnego posiedzenia będą pp. Senatorowie zawiadomieni pisemnie.</u>
+ <u xml:id="u-101.16" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 14 m. 30.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..1ef7de7
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
@@ -0,0 +1,32 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00007-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 7)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 7)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">7</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_007_000005706.odt</note>
+ <date>1928-11-10</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..b088e43
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,28 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 7 posiedzenia Senatu Rzeczypospolitej dnia 10 listopada 1928 roku.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Przemówienie Marszałka Senatu Juljana Szymańskiego ku uczczeniu dziesięciolecia odzyskanej Niepodległości Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Spełniły się marzenia i dążenia ojców naszych, tak wiekopomnie reprezentowanych przez Joachima Lelewela, Bronisława Szwarcego i Romualda Trauguta. Jesteśmy wolnym Narodem, mamy własne Państwo, możemy sami budować swe życie zbiorowe.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Niepodległość zdobyta i dziś dzień święta i radości; jest on jednocześnie dniem hołdu dla tych wszystkich, którzy o nią walczyli i dla niej pracowali, bo niepodległość nie przyszła nam darmo: krzyżami znaczyły się mogiły na szlaku syberyjskim, pola bitew zroszone zostały krwią polską, i mieczem polskim pod wodzą Marszałka Józefa Piłsudskiego zostały wyrąbane granice Polski. Cześć cieniom poległych na polach bitew, zawisłych w cytadeli za sprawę polską na szubienicach, zamęczonych w tajgach. Cześć i wdzięczność!</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">I oto dziś wolni jesteśmy, w Warszawie idzie w zapomnienie ciężar buta najeźdźcy, młodszemu pokoleniu na szczęście już nie znany.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Po zdobyciu niepodległości wielką troską obecnego i przyszłych pokoleń jest utrzymanie niezawisłości Ojczyzny oraz zabezpieczenie dobrobytu i kultury najszerszym masom składającym nasz Naród. Wszyscy o tem wiemy, wszyscy to czujemy.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">I ażeby zająć należne miejsce wśród cywilizowanych narodów, Polska musi być państwem nowożytnem, a wszelkie jej wewnętrzne urządzenia powinny wypływać z nowoczesnych, ekonomicznych i społecznych warunków. Podwaliną państwa nowoczesnego, na trwałych zbudowanego podstawach, jest ustrój republikański i parlamentarny, który został wprowadzony u nas za rządów Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, Jeżeli ten ustrój nie jest bez wad, to jednak, jak to powiedział Poincaré, nic lepszego dotychczas świat cywilizowany nie posiada i nie zna. Nie należy jednak zapominać, że ustrój parlamentarny może być pod wieloma względami ulepszany, czego zresztą domaga się opinją publiczna całej Europy. To też po dziesięcioletniem doświadczeniu w imię interesów naszej Ojczyzny musimy się w pracy wznieść ponad nasze wszelkie osobiste lub partyjne upodobania, aby zapewnić Rzeczypospolitej Polskiej normalny i szczęśliwy rozwój.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">Wielki postęp, dokonany już przez Odrodzoną Polskę, wzbudza podziw u wszystkich cudzoziemców, zwiedzających nasz kraj. Przyczyńmy się do tego, aby tempo tego postępu wzmogło się jeszcze w następnych latach naszej Niepodległości i żeby dzięki Pokojowi, do którego cały nasz Naród dąży, Polska mocna wewnątrz stała się jak najprędzej jednem z najważniejszych ognisk cywilizacji i kultury, krajem dobrobytu i szczęścia dla wszystkich swych obywateli bez różnicy ich wiary, narodowości i klasy społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">W dzisiejszą dziesiątą rocznicę każda myśl w Polsce zwraca się ku Temu, który jest naszej Niepodległości symbolem, z którego imieniem zrosła się idea niepodległościowa, który krzesał iskry z duszy polskiej podczas niewoli, a nieugiętą wolą w czyn wprowadzał dążenia wyzwoleńcze aż losy przeznaczenia niepodległość uczyniły faktem dokonanym.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">A w tym przybytku Senatu Najjaśniejszej Rzeczypospolitej uprzytomniamy sobie, że to On jest twórcą parlamentu polskiego, Józef Piłsudski.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#komentarz">Nad Prezydjum tej Izby jaśnieje hasło rzymskiej państwowości: salus reipublicae suprema lex esto, a Chrystus u góry to symbol miłości bliźniego. Niechże racja stanu i duch pojednania przyświecają pracom tej Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#komentarz">Niech żyje Rzeczpospolita Polska!</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#komentarz">(Okrzyki: Niech żyje!)</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#komentarz">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 17 m. 10.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..3fd1925
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
@@ -0,0 +1,44 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00008-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 8)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 8)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">8</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_008_000005708.odt</note>
+ <date>1928-11-28</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosner" role="speaker">
+ <persName>S. Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsSchreiber" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Schreiber</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..724724e
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,71 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 6 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 7 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają pp. senatorowie: Schreiber i Gołuchowski. Listę mówców prowadzi p. s. Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wpłynęły podania o urlopy następujących pp. senatorów: Godlewskiego o urlop do 1 lutego roku przyszłego oraz Götza-Okocimskiego, ks. Londzina i Sergiusza Kozickiego do końca roku kalendarzowego. Urlopy te motywowane są chorobą. Zgodnie z art. 74 regulaminu obrad Senatu podaję to do wiadomości Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu — stwierdzam, że urlopy zostały udzielone.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego; punkty 1 i 6 spadają z porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy w przedmiocie sprzedaży nieruchomości państwowej w Skalmierżycach Nowych (druk sejmowy nr 235). Jako sprawozdawca głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SIżycki">Wysoki Senacie! Ponieważ Panowie druki zapewne czytali, samej ustawy nie będę czytał, chcę tylko zakomunikować pewne szczegóły, dotyczące danej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SIżycki">Jest to dawniejsza komora niemiecka na granicy prusko-rosyjskiej, plac stanowiący obszar 7.458 m2, oszacowany po złotemu za metr, co stanowi 7.458 zł. Na tym placu są budynki, których wartość techniczna wynosi: pierwszy główny budynek, który ma 7.695 m3 — 269.325 zł.; ze względu na zużycie tego budynku przyjęto szacunek 40% ceny technicznej, co stanowi 107.730 zł. Drugi budynek gospodarczy mniejszy — 1.269 m3 po 20 zł, — 25.380 zł, zużycie stanowi 40%, cena przyjęta 60%, czyli 15.228 zł, Jeszcze jest tam szopa drewniana, oceniona na 744 zł., studnia z wiatrakiem etc. 1.000 zł., razem suma szacunkowa 124.702 zł. Ze względu jednak na to, że objekt ten nie przedstawia dla państwa żadnej wartości, bo zapytywałem w Ministerstwie Wojny, Kolei, Poczt i Telegrafów, Policji i t. d. i wszędzie powiedziano mi, że nikt zużytkować tego objektu dla siebie nie może, gmina prosi, żeby ten objekt sprzedać na szkołę, a Ministerstwo Oświaty gorąco popiera ten wniosek, wobec czego postanowiono te budynki i ten plac sprzedać gminie, ale za cenę znacznie niższą, gdyż nawet i tej wartości nie można uzyskać. Oszacowano go w stosunku 25% ceny, którą wymieniłem wyżej, co wyniesie 31.000, a razem z placem 38.633. Ze względu na to, że to pójdzie na potrzeby szkolnictwa, komisja wnosi, żeby ustawę tę przyjąć bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Nikt głosu nie żąda, komisja wnosi o przyjęcie ustawy bez zmian. Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy bez zmian, proszę, ażeby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 3 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy w przedmiocie sprzedaży nieruchomości państwowej „Osada Poduchowna” w mieście Chmielnik (druk sejm. nr 237). Głos ma sprawozdawca s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SIżycki">Następny punkt przedstawia się jak następuje. Jest to 3 ha 5298 mtr, ornej ziemi, którą oszacowano po 1.500 zł. i 5 ha 996 mtr. lichej łąki, którą oszacowano po 500 zł. Razem wynosi to 5.595 zł., dla zaokrąglenia 5.600 zł. Wadą tego objektu jest niesłychane wydłużenie, stanowi on zgórą 2 km. długości. Jest to wąziutki pas, który teraz ma być nabyty w celu zamiany na inną ziemię, która będzie użyta na szkołę. Sejm ustawę przyjął i komisja również zgadza się na przyjęcie w tej formie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Czy który z Panów Senatorów życzy sobie zabrać w tej sprawie głos? Nie. Wobec tego, proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy bez zmian, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta, Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej w przedmiocie odstąpienia części nieruchomości „Osada Kuklinówka” i „Willa Feliksówka A” w pow. warszawskim (druk sejm, nr 231). Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SIżycki">Właściwie te dwie osady Kuklinówka i Feliksówka są oddawna w użyciu gminy. Rada Opiekuńcza m. Pruszkowa prawnie nabyła to od Rady Głównej Opiekuńczej, a po likwidacji Rady Głównej Opiekuńczej te objekty przeszły na własność Państwa, ale faktycznie używane były dalej przez Radę Opiekuńczą m. Pruszkowa, Objekty te nabyto w 1919 r., w lipcu: Kuklinówka za cenę 109.000, a Feliksówka za cenę 35.000 marek, co odpowiadałoby mniej więcej 50.000 złotych. Prawny tytuł własności jest na imię Państwa, ale to krępuje Radę Opiekuńczą m. Pruszkowa do dalszych adoptacji; ze względu na to Sejm przyznaje, że należałoby te objekty przekazać Radzie Opiekuńczej m. Pruszkowa. Komisja również się z tem zgadza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Czy który z Panów Senatorów życzy sobie zabrać głos? Nie. W takim razie przystępujemy do głosowania. Proszę Senatorów, którzy są za przyjęciem wniosku komisji o uchwalenie ustawy bez zmian, aby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy, zmieniającej ustawę z dnia 11 kwietnia 1924 roku o ochronie lokatorów (Dz. Ust. Rz. P. Nr 39, poz. 406) (odbitka Nr 16.) Jako sprawozdawca głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SPosner">Wysoka Izbo Senatorska! Panowie i Panie wiedzą, o co dziś chodzi w tym punkcie porządku dziennego, mianowicie chodzi o drobną nowelę, którą Komisja Prawnicza Sejmu uchwaliła i którą my dziś, jak nie wątpię, również uchwalimy i podniesiemy ją tem samem do godności ustawy. W ustawie o ochronie lokatorów, która przed kilku laty zabrała nam bardzo dużo czasu, wywoływała przez dłuższy czas wielkie poruszenie umysłów w społeczeństwie naszem i która wreszcie doczekała się kodyfikacji w ustawie z 1924 r., wydrukowanej w Dzienniku Ustaw z r. 1924 nr 39, poz. 406, mieści się art. 23 dotyczący eksmisji.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SPosner">Otóż przy wykonywaniu tej ustawy wynikały bardzo duże trudności ze stosowaniem art. 23 do bezrobotnych, w tym mianowicie wypadku, kiedy bezrobotny otrzymuje pracę. Ustawa ta przewiduje, że bezrobotny, który nie ma pracy, nie może być z mieszkania eksmitowany w ciągu 6-ciu miesięcy i ten jego przywilej może być przedłużony na dalsze sześć miesięcy. Z chwilą, kiedy otrzyma pracę, ten przywilej wygasa, lokator już nie jest bezrobotnym, ma pracę, właściciel nieruchomości zgłasza wówczas swoją pretensję i żąda, żeby lokator natychmiast uiścił wszystkie zaległe czynsze mieszkaniowe i wtedy tego b. bezrobotnego z mieszkania usuwają.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SPosner">Otóż, zdaje się, już sądy, które tak literalnie stosują przepisy tej ustawy, nie idą po myśli prawodawcy, Prawodawca, który chroni robotnika nie mającego pracy, nigdy nie miał na myśli, że jeśli on dostanie pracę, to nazajutrz po jej otrzymaniu, płacąc komorne, które się należy i które zaczęło na nowo swój bieg, będzie mógł jednocześnie uiścić wszystkie zaległe czynsze. Jednak sądy uważały, że nie mając upoważnienia ustawy, nie mogły inaczej tego artykułu stosować, jak tylko w ten sposób.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SPosner">Otóż nowela, którą Sejm uchwalił, ma na celu uzupełnienie tego art. 23 w ten sposób, że eksmisja z takich mieszkań na mocy decyzji sądu nie będzie wykonywana, o ile bezrobotni, otrzymawszy pracę, spłacą prócz bieżącego komornego zaległe komorne w ratach, wynoszących 25% bieżącego komornego miesięcznie. Jest rzeczą wskazaną, że ustawa chce bronić takiego bezrobotnego, który ujawnia zamiar wykonania obowiązku, jaki zaciągnął wobec właściciela nieruchomości i pragnie do tego komornego, które musi płacić, dopłacać 1/4 część tego komornego, która idzie na rachunek zaległych czynszów.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SPosner">Proszę Panów, ta nowela pod względem prawnym, konstrukcji prawnej, zawiera szereg wątpliwości i my dziś w ciągu całej godziny na Komisji Prawniczej dyskutowaliśmy ten tekst, który, jeżeli mu się zawodowy prawnik bliżej przyjrzy przez szkło powiększające, wykazuje różne ułomności, nawet bardzo znaczne. Jednak Komisja Prawnicza, po rozważeniu wszystkich poprawek — a było ich bardzo wiele — przyszła do tego przekonania, że sic rebus stantibus, najlepiej będzie przyjąć tę niedoskonałą nowelę, którą nam Sejm nadesłał.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SPosner">Panowie, którzy należeli do dawnego Senatu, pamiętają, że bardzo często Komisja Prawnicza Senatu wobec nowel i ustaw nadsyłanych nam, bądź przez Komisję Prawniczą Sejmu, bądź nawet przez Ministerstwo Sprawiedliwości, musiała zajmować takie stanowisko; trzeba to przyjąć, jesteśmy ograniczeni terminami, musimy w ciągu określonego czasu, na zasadzie tych praw, które otrzymaliśmy z łaski Konstytucji, zajmować się tą sprawą, jednak nasze sumienie prawnicze — jest takie pojęcie — z trudem tylko godzi się z tą ustawą, która ma mnóstwo wad, i jak zacznie być stosowana przez sądy, to napewno wywoła nieprzeliczone wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SPosner">Jesteśmy teraz w tej samej sytuacji, znowu musimy stwierdzić, że ten materjał prawodawczy, który został nadesłany do Senatu, jest bardzo daleki od doskonałości, a jednak doszliśmy do przekonania po długiej bardzo dyskusji, że najlepiej obowiązek swój spełnimy, kiedy tę niedoskonałą nowelę przyjmiemy, a to dlatego, że nam wszystkim los bezrobotnych nie jest obojętny, że Senat, jako Izba prawodawcza pragnie temu losowi ulżyć i widzi, że ustawę z 1924 r. należy tłumaczyć w art. 23 w taki tylko sposób, w jaki tłumaczy to nowela, to znaczy, że ten bezrobotny musi być broniony od losu i jeżeli otrzymuje pracę, to obowiązkiem społeczeństwa jest podtrzymać go w tem, aby mógł spełnić obowiązek stopniowej spłaty zaległości.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SPosner">Oto są powody, dla których Komisja Prawnicza poleciła mi złożyć Panom nowelę do ustawy z 1924 r. z poleceniem, abym Panów przekonał, że ta ustawa powinna być przez nas przyjęta. To, co jako polecenie od Komisji Prawniczej otrzymałem, wykonałem i mam nadzieję, że Panowie pójdą za wnioskiem Komisji Prawniczej i tę nowelę jednomyślnie przyjmą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zgłosił. Przystępujemy do głosowania. Komisja Prawnicza wnosi, aby nowelę do ustawy przyjąć bez zmian. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tem, aby wstali. Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacji.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#Marszałek">Interpelacje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Reform Rolnych i Opieki Społecznej w sprawie parcelacji obszaru dworskiego w Zarudziu, pow. Zborów, należącego do OO. Dominikanów w Podkamieniu, pow. Brody, nie uwzględniając służby folwarcznej.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawie niewypłacenia kwaterunkowego mieszkańcom gm. Pomorzan, pow. Zborów.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie języka wykładowego w szkole powszechnej w gminie Rozhadów, pow. Zborów.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie języka wykładowego w szkole powszechnej w gm. Wołczkowce, pow. Zborów.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie reaktywowania szkoły ludowej we wsi Wertełka, pow. Zborów.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wojskowych i Skarbu w sprawie odszkodowania dla Onufrego Kostyniuka, rolnika w Dzwiniaczach, pow. Zaleszczyki.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawie niewypłacenia należytości za przeprowadzone przez wojska polskie w r. 1919 i wojska ukraińskie Petlury w 1920 r. rekwizycje u włościan z gminy Korolówka, pow.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SekretarzsSchreiber">Tłumacz, woj. Stanisławów, a przyznane przez okręgową komisję rekwizycyjną przy D. O. K. VI we Lwowie orzeczeniami 31. X. 1923 r. L. 1187 i 3. XII. 1923 r. L. 1187.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie niezałatwienia rekursu rodziców ukraińskich dzieci co do języka nauczania w powszechnej szkole w Tłumaczu, Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Robót Publicznych w sprawie nękania włościan gminy Petryłów, pow. Tłumacz, woj. Stanisławów, jako właścicieli przybrzeżnych gruntów nad Dniestrem z powodu nieodgraniczenia ich łęgów od łożyska Dniestru.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnego postępowania posterunkowego P. P. w Łące koło Sambora.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie przypadłego bez wieści włościanina w Stupnicy, pow. Sambor, Interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Sprawiedliwości oraz Spraw Wewnętrznych w sprawie konfiskaty ulotki głównego wydziału Towarzystwa „Proswita” we Lwowie.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#SekretarzsSchreiber">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SekretarzsSchreiber">Następne posiedzenie prawdopodobnie odbędzie się za dwa tygodnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#SekretarzsSchreiber">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 16 min. 40.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..c3d1aa2
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
@@ -0,0 +1,92 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00009-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 9)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 9)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">9</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_009_000005710.odt</note>
+ <date>1928-12-19</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGaszyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gaszyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGałecki" role="speaker">
+ <persName>S. Gałecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoerner" role="speaker">
+ <persName>S. Koerner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosner" role="speaker">
+ <persName>S. Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSchreiber" role="speaker">
+ <persName>S. Schreiber</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyski" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SThullie" role="speaker">
+ <persName>S. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWasiutyński" role="speaker">
+ <persName>S. Wasiutyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZakrzewski" role="speaker">
+ <persName>S. Zakrzewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKopciński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..004bcb6
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,429 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 7 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 8 posiedzenia leży w Biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Z porządku dziennego spada punkt 1: Wybór 4 członków Trybunału Stanu i punkt 2 — sprawozdanie Komisji Regulaminowej w sprawie wydania s. Kulerskiego — z powodu braku uzgodnienia w pierwszym wypadku oraz braku sprawozdania Komisji Regulaminowej w drugim.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Następnie jest uzupełnienie porządku dziennego trzema punktami:</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">18. Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji, podpisanej w Rzymie dnia 6 kwietnia 1922 r. pomiędzy Austrją, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców i Czechosłowacją, dotyczącej emerytur, które były przyznane przez dawny rząd austrjacki (druk sejm. nr 66).</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">19. Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji pomiędzy Austrją, Węgrami, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców i Czechosłowacją w sprawie obywatelstwa, podpisanej w Rzymie dnia 6 kwietnia 1922 r. (druk sejm. nr 67).</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">20. Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego i Prawniczej o projekcie ustawy w sprawie przedłużenia terminu przedawnienia rent i rat rentowych na obszarze województw poznańskiego, pomorskiego oraz górnośląskiej części woj. śląskiego (druk sejm, nr 256).</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">(S. Makuch: Proszę o głos w sprawie porządku dziennego.)</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">Proszę, s. Makuch ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SMakuch">Panie Marszałku, wczoraj Sejm uchwalił w trzeciem czytaniu ustawę o odroczeniu rozporządzenia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. o ustroju sądów powszechnych. Zapytuję Pana Marszałka, dlaczego ta sprawa dzisiaj nie znalazła się na porządku dziennym? Rozporządzenie to miałoby wejść w życie z dniem 1 stycznia, prawdopodobnie Senat już do tego czasu nie będzie miał posiedzenia, a ustawa uchwalona w trzeciem czytaniu o odroczeniu tego rozporządzenia na 1 rok miała na celu umożliwienie Sejmowi znowelizowania tego bardzo ważnego rozporządzenia. Zapytuję więc Pana Marszałka, dlaczego Pan nie raczył postawić tej sprawy na dzisiejszym porządku dziennym?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Zaznaczam, że ta ustawa jeszcze z Sejmu nie przyszła do nas, przeto nie może być dziś załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 3 punktu porządku dziennego;</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji między Austrją, Włochami, Polską, Królestwem Serbów, Chorwatów, Słoweńców i Czechosłowacją, dotyczącej uregulowania różnych kategoryj emerytur, które nie zostały uregulowane w konwencji rzymskiej z dnia 6 kwietnia 1922 podpisanej wraz z protokółem i deklaracjami dodatkowemi w Wiedniu dnia 30 listopada 1923 r. (druk sejm. nr 70). Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! W dniu 23 listopada 1928 r., więc na obecnej sesji Sejm uchwalił ustawę ratyfikującą konwencję, zawartą między państwami: Austrją, Włochami, Polską, Królestwem Serbów, Chorwatów, Słoweńców i Czechosłowacją, dotyczącą uregulowania spraw różnych kategorji emerytur, które nie zostały uregulowane przez konwencję rzymską z dnia 6 kwietnia 1922 r., podpisaną 30 listopada 1923 r. w Wiedniu.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SPerzyński">Sama konwencja emerytalna, której część składową, bo też podpisaną 6 kwietnia w Rzymie, będę miał, zaszczyt zreferować Wysokiemu Senatowi później, jest dziś na porządku dziennym. Ta ustawa, która wpłynęła do Senatu wcześniej, ustawa bardziej zasadnicza, załatwia rzeczy nieuregulowane przez uprzednie konwencje, Konwencja, którą dziś Wysoki Senat zechce ratyfikować, obejmuje kategorję osób, które albo przed dniem 3 listopada 1918 r. nie były jeszcze zemerytowane w państwie austryjackiem, względnie węgierskiem, albo nie przeszły jeszcze w stan spoczynku, a mimo to nie weszły na służbę do któregokolwiek z państw sukcesyjnych, ewentualnie pozostawały na służbie w państwie, którego obywatelstwa nie mają, a są, jak w stosunku do nas, obywatelami polskimi. Ustawa ta, jakkolwiek w pewnej mierze obciąży Skarb Państwa naszego, niemniej przeto jest ustawą konieczną, albowiem jest oparta na wzajemności. Tego rodzaju osoby są w Polsce, są i poza jej granicami, i ponieważ ustawa jest wzajemna, więc oczywiście, jeżeli Skarb Państwa wypłaci swoim obywatelom, którzy mieszkali, ewentualnie byli na służbie poza granicami Państwa, to taki sam obowiązek ciąży na innych państwach. Żadnych zastrzeżeń ta ustawa nie wnosi, powstały tylko pewne wątpliwości, że wprowadzono do ustawy termin „urzędnik”, który w polskiej ustawie emerytalnej nie istnieje, istnieje „funkcjonariusz państwowy”, jednak Ministerstwo Spraw Zagranicznych wzięło to już pod uwagę i przy tłumaczeniu urzędowem rzecz ta zostanie sprostowana.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SPerzyński">Ustawa o ratyfikacji konwencji między państwami sukcesyjnemi regulującej kategorje emerytur.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SPerzyński">Ustawa o ratyfikacji traktatu handlowego i nawigacyjnego z Estonją.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SPerzyński">Ustawa o ratyfikacji konwencji o handlu bronią.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SPerzyński">Ponieważ ustawa ta pozatem żadnej wątpliwości nie wzbudza, ponieważ jest to rzecz pilna, rzecz, która częściowo już weszła nawet w życie, należy ustawę tę ratyfikować, o co wnoszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zgłosił. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za ratyfikowaniem ustawy, aby wstali. Ustawa została jednogłośnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji traktatu handlowego i nawigacyjnego pomiędzy Polską a Estonją, podpisanego w Tallinie dnia 19 lutego 1927 r. (druk sejm. nr 73). Jako sprawozdawca głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SRogowicz">Wysoki Senacie! W dniu 23 listopada b. r. Sejm uchwalił projekt ustawy, upoważniającej Prezydenta Rzeczypospolitej do ratyfikowania traktatu handlowego i nawigacyjnego pomiędzy Polską a Estonją. Traktat został zawarty dn. 19 lutego 1927 r. Traktat handlowy i nawigacyjny z Estonją stanowi dalszy ciąg tych traktatów, jakie Polska zawiera z państwami bałtyckiemi. W roku 1923, 10 listopada, zawarliśmy traktat z Finlandją, obecnie w negocjacjach jest traktat z Łotwą, a w tej chwili mamy do ratyfikowania traktat zawarty z Estonją. Oczywiście znaczenie traktatu nawigacyjnego i handlowego dla nas jako dla Państwa, pozostającego w stosunkach handlowych z Estonją, ma duże znaczenie, jakkolwiek te stosunki w tej chwili bez traktatu nie są jeszcze w należyty sposób uregulowane i mają charakter dosyć luźny i przypadkowy zarówno ze względu na brak traktatu handlowego, jak i nawigacyjnego. W interesie unormowania stosunków gospodarczych z Estonją leży oczywiście ratyfikowanie tego traktatu, który już przez Estonję został ratyfikowany, z warunkiem wprowadzenia pewnych ulg celnych jeszcze przed ratyfikacją przez Polskę. Te ulgi celne p. Minister Skarbu przeprowadził i traktat w niektórych swoich punktach już w życie w ten sposób został wprowadzony.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SRogowicz">Dziś Sejm przedkłada nam do przyjęcia ustawę o ratyfikacji powyższego traktatu, i sądzę, że z naszej strony żadnego sprzeciwu nie będzie. Stosunki handlowe Polski z Estonją są coraz więcej ożywione. Stosunki nasze, jeżeli cyfrowo te rzeczy ujmiemy, jakkolwiek w te rzeczy nie będę się wdawał, odsyłając interesujących się tem Panów do statystyki Urzędu Statystycznego, są dla naszego życia gospodarczego pomyślne. Polska zajmuje 7 miejsce w imporcie towarów do Estonji. Po Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Szwecji, Rosji i Francji idzie Polska pod względem cyfry swojego importu do Estonji. Te cyfry wypadają na korzyść bilansu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SRogowicz">Wnoszę o przyjęcie ustawy o ratyfikacji traktatu w brzmieniu przedłożonem nam przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, ażeby wstali. Ustawa przyjęta jednomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 5 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji, dotyczącej nadzoru nad handlem międzynarodowym bronią, amunicją i sprzętem wojennym, deklaracji, dotyczącej terytorjum Ifni, protokółu podpisania i aktu końcowego konferencji nadzoru nad handlem międzynarodowym bronią, amunicją i sprzętem wojennym, podpisanych w Genewie dnia 17 czerwca 1925 r. (druk sejm. nr 69 i odbitka nr 18). Jako sprawozdawca głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SRogowicz">W dniu 5 grudnia r. b. Sejm uchwalił projekt ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji, dotyczącej nadzoru nad handlem międzynarodowym bronią, amunicją i sprzętem wojennym, deklaracji, dotyczącej terytorjum Ifni, protokółu podpisania i aktu końcowego konferencji nadzoru nad handlem międzynarodowym bronią i amunicją i sprzętem wojennym, podpisanych w Genewie dnia 17 czerwca 1925 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SRogowicz">W konwencji genewskiej z 17 czerwca 1925 r. brało udział czterdzieści kilka państw. Konwencja ta została już przez kilka państw ratyfikowana, przez Polskę dotychczas ratyfikowaną nie była.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SRogowicz">W interesie Państwa Polskiego leży, ażeby to uczynić, a to ze względu na toczące się prace około podobnej konwencji, dotyczącej już nie handlu bronią, amunicją i sprzętem wojennym, ale fabrykacji broni, amunicji i sprzętu wojennego. Ta konwencja daje nam możność zupełnie swobodnego handlu, nie krępuje nas. Oczywiście zobowiązuje nas do publikowania tych rzeczy tak samo jak zobowiązuje inne państwa, W interesie zarówno naszego resortu Ministerstwa Spraw Wojskowych, jak i w interesie ogólnopaństwowym leży ratyfikowanie tej konwencji.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SRogowicz">Konwencja ta w szeregu artykułów obejmuje klauzule, które w niczem nie krępują swobodnego handlu Polski, swobodnego obrotu materjałami wojennemi. Do konwencji dołączony został protokół, rozszerzający te punkty konwencji co do handlu materjałami trującemi i bakterjologicznemi oraz gazami trującemi, ten protokół, ponieważ nie wymagał ratyfikacji przez ciała ustawodawcze, został ratyfikowany przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i nie jest objęty treścią ustawy, którą Sejm uchwalił i którą Panom miałem zaszczyt zreferować.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SRogowicz">Wnoszę o przyjęcie ustawy, upoważniającej Prezydenta Rzeczypospolitej do ratyfikacji konwencji genewskiej w sprawie handlu bronią i proszę o przyjęcie jej w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SRogowicz">Ustawa o układzie z Włochami w sprawie długu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SRogowicz">Ustawa o ratyfikacji konwencji między państwami sukcesyjnemi co do przejęcia wierzytelności i depozytów.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SRogowicz">Ustawa o ratyfikacji umowy handlowej z Persją.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, aby wstali. Sto większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 6 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie układu między Rządem Polskim a Rządem Włoskim, dotyczącego uregulowania długu, zaciągniętego przez Polskę u Rządu Włoskiego, podpisanego w Warszawie dnia 18 grudnia 1926 r. (druk sejm. nr 65). Jako sprawozdawca głos ma s. Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SGliwic">W dniu 5 grudnia Sejm uchwalił ustawę w sprawie ratyfikacji układu między Rządem Polskim a Rządem Włoskim, dotyczącego uregulowania długu, zaciągniętego przez Polskę u rządu włoskiego, podpisanego w Warszawie dnia 18 grudnia 1926 r. Chodzi o uregulowanie resztki długu wojennego, zaciągniętego u Włoch w wysokości 87.625.000 lir. Układ ten został zawarty 18 grudnia 1926 r. i jest dla nas korzystny. Połowa długu już jest zapłacona. Uzasadnienie tego znajdą Panowie w rozdanych drukach. W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych Senatu wnoszę o przyjęcie tej ustawy w brzmieniu przyjętem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Nikt głosu nie żąda, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy ratyfikacyjnej, o powstanie. Większość — ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji pomiędzy Austrją, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz Czechosłowacją, dotyczącej przejęcia wierzytelności i depozytów, należących do obywateli, zamieszkujących terytorja, należące dawniej do Austrji, z pod zarządu Pocztowej Kasy Oszczędności w Wiedniu, podpisanej w Rzymie dnia 6 kwietnia 1922 r., oraz układu dodatkowego do tejże konwencji, podpisanego w Rzymie dnia 23 lutego 1925 r., wraz z protokółem z tejże daty (druk sejm. nr 71). Jako sprawozdawca głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SMiklaszewski">Dnia 6 kwietnia 1922 r. zawarta została konwencja między Austrją, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz Czechosłowacją, dotyczącą przejęcia wierzytelności i depozytów, należących do obywateli zamieszkujących terytorja, należące dawniej do Austrji, z pod zarządu Pocztowej Kasy Oszczędności w Wiedniu. Następnie dnia 23 lutego 1925 r. zawarty został układ dodatkowy do tej konwencji wraz z protokółem z tej samej daty.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SMiklaszewski">Komisja Spraw Zagranicznych Senatu stawia wniosek o przyjęcie ustawy ratyfikującej tę konwencję wraz z umową dodatkową i protokółem.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SMiklaszewski">W konwencjach tych chodzi niejako o podział reszty majątku Pocztowej Kasy Oszczędności austrjackiej, a sumy wynikające z tego podziału użyte być mają na zaspokojenie pretensji obywateli polskich z tytułu depozytów, wkładów i rachunków czekowych, które obywatelom polskim do wiedeńskiej Pocztowej Kasy Oszczędności przysługiwały. W rezultacie szczególnie w układzie dodatkowym sprawa ta została zakończona dla nas względnie korzystnie, o ile korzystnie wogóle mogła być zakończona ze względu na brak rzeczywistego majątku P. K. O. w Wiedniu. To jednak, co uzyskać można było, tośmy uzyskali, a przedewszystkiem zwrot obligacji kolejowych, które obciążały koleje polskie, ale właściciele tych kont wiele z tego nie dostaną.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SMiklaszewski">Konwencja została przez Sejm ratyfikowana i Komisja Spraw Zagranicznych Senatu stawia wniosek o przyjęcie tej ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zgłosił. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, żeby wstali. Większość. Ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji umowy handlowej pomiędzy Najjaśniejszą Rzecząpospolitą Polską a Cesarstwem Perskiem, podpisanej w Teheranie dnia 19 marca 1927 r. wraz z protokółem, podpisanym w Teheranie dnia 14 kwietnia 1928 r., i wymienionemi w Teheranie dnia 14 kwietnia 1928 r. pomiędzy Rządem Polskim a Rządem Perskim notami (druk sejm. nr 253). Głos ma sprawozdawca s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SPosner">Wysoka Izbo! Z polecenia Komisji Spraw Zagranicznych proszę o przyjęcie ustawy w sprawie ratyfikacji umowy handlowej pomiędzy Polską a Persją, podpisanej w Teheranie dnia 19 marca 1927 r. wraz z protokółem, podpisanym w Teheranie dnia 14 kwietnia 1928, i wymienionemi w Teheranie dnia 14 kwietnia 1928 r. pomiędzy rządem polskim a rządem perskim notami.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SPosner">Nie ulega żadnej wątpliwości, że ustawa ta nie napotka w Senacie, tak jak nie napotkała w Sejmie, na żadne przeszkody, nikt się tej ustawie nie przeciwstawi, przeciwnie, każdy z nas powita bardzo radośnie fakt, że przychodzi do skutku umowa handlowa pomiędzy Rzecząpospolitą a Persją. Każdy z nas wie, że nawet przed wojną stosunki handlowe pomiędzy ziemiami Rzeczypospolitej Polskiej a Persją rozwijały się bardzo dodatnio. Nie ulega wątpliwości, że Persja jest bardzo poważnym terenem ekspansji naszej na wschód, Wojna przerwała te nawiązujące się stosunki i trzeba było 10 lat, ażeby te sprawy doszły do tego stanu, w jakim się znajdowały kilkanaście lat temu.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SPosner">W uzasadnieniu Panowie znajdą niektóre cyfry, które świadczą bardzo dodatnio o handlu rozwijającym się pomiędzy Persją a Polską. Muszę jeszcze tylko wytłumaczyć, dlaczego do tej umowy został dodany specjalny protokół.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SPosner">Persja należy do krajów, które odrodziły się po wojnie, odradzają się jeszcze i są nadzwyczaj czułe na wszystkie krzywdy, wyrządzane im przed wojną przez mocarstwa europejskie, które traktowały Pensję, czy Turcję zupełnie tak samo, jak traktują dzisiaj jeszcze Kamerun, albo którykolwiek z krajów afrykańskich.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SPosner">Sprawa kapitulacji, to znaczy sprawa specjalnego sądownictwa, specjalnej jurysdykcji konsularnej we wszystkich krajach wschodnich jeszcze i dziś stanowi dla tych krajów kamień obrazy. W tym pierwotnym traktacie, zawartym z Persją przez naszych agentów dyplomatycznych, został użyty termin „kraju największego wyróżnienia”. Otóż Persowie dopiero w parlamencie perskim, w Medżilisie, zaprotestowali przeciw temu, a to z tego powodu, że tego terminu używały zwykle te wszystkie mocarstwa europejskie, które chciały korzystać z przywilejów jurysdykcji konsularnej, zakrywając to tym listkiem figowym, o którym wspomniałem. Wskutek protestu Medżilisu perskiego trzeba było do traktatu wprowadzić nowelę i ta nowela jest ujęta w protokóle, spisanym w rok później, już po podpisaniu tej umowy.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SPosner">Proszę Panów, Rządowi zależy bardzo na tem, aby ta ustawa została jak najprędzej przyjęta, bo z Teheranu przychodzą wiadomości, domagające się bardzo dużego pospiechu w tej sprawie. Wskutek tego w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę, ażeby ustawę przyjąć bez zmiany, w brzmieniu przyjętem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Ponieważ do głosu nikt się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, ażeby wstali. Ustawa przyjęta jednomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#Marszałek">Przechodźmy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji traktatu przyjaźni pomiędzy Najjaśniejszą Rzecząpospolitą Polską a Cesarstwem Perskiem, podpisanego w Teheranie dnia 19 marca 1927 r., oraz wymienionych w Teheranie dnia 14 kwietnia 1928 r. pomiędzy Rządem Polskim a Rządem Perskim not interpretujących pewne postanowienia powyższego traktatu (druk sejm. nr 254). Głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SPosner">Proszę Wysokiej Izby! Mam tu jeszcze drugą ustawę, dotyczącą tego samego kraju, a mianowicie Persji. Ustawa ta brzmi: w sprawie ratyfikacji traktatu przyjaźni pomiędzy Najjaśniejszą Rzecząpospolitą Polską a Cesarstwem Perskiem, podpisanego w Teheranie 19 marca 1927 r., oraz wymienionych w Teheranie dnia 14 kwietnia 1928 r. pomiędzy Rządem Polskim a Rządem Perskim not interpretujących pewne postanowienia powyższego traktatu.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SPosner">Proszę Panów, ta ustawa nie wymaga wcale wytłómaczenia. Jest ona cokolwiek egzotyczna. My w Europie nie zawieramy z państwami europejskiemu żadnych traktatów przyjaźni, bo ona się sama przez się rozumie i nie wymaga ujmowania w paragrafy prawa. Ale na wschodzie i w stosunkach z państwami Wschodniemi jeszcze i dziś zachował się ten stary obyczaj, dobrze znany historji dyplomatycznej stosunków polskich z państwami wschodniemi, że tam zawiera się traktaty wiekuistej przyjaźni, wiekuistego pokoju. Historja Polski zna takie traktaty i każdy z nas w tych czasach, kiedy się uczył historji, uczył się ile to razy z Turcją, z chanatem tatarskim i z Persją zawieraliśmy traktaty wiekuistej przyjaźni. Tutaj przeprowadzam pewną analogję, ale z tej analogji niech Panowie nie zechcą wyprowadzać takiego wniosku, że ten traktat będzie tak trwały, jak były takie same traktaty przyjaźni i wiekuistego pokoju przez rząd dawnej Rzeczypospolitej zawierane z państwami Wschodniemi. My tu w Senacie jesteśmy, nieprawdaż, wszyscy pacyfistami i dlatego nie ulega wątpliwości, że ten traktat wiekuistej przyjaźni, wiekuistego pokoju będzie tu jednogłośnie ratyfikowany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Nikt głosu nie żąda. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, żeby wstali. Ustawa przyjęta jednogłośnie.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 10 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowe j o projekcie ustawy o ponownem przedłużeniu terminu przerachowania i konwersji zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu pożyczek państwowych z lat 1918 i 1920 (druk sejm. nr 310). Głos ma s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Sejm uchwalił dnia 30 listopada r. b. projekt ustawy, która ponownie przedłuża termin konwersji na podstawie wyższego przerachowania: pożyczki państwowej w asygnatach z roku 1918 i pożyczek 5%-wych z roku 1920, długo-i krótkoterminowej, do 31 grudnia 1929 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SSzarski">Przerachowanie i konwersja wymienionych pożyczek na 5% pożyczkę konwersyjną zarządzone zostało jeszcze rozporządzeniem Prezydenta z 17 marca 1924 r. z terminem do 31 stycznia 1925 r. Już ustawa z 20 Iipca 1925 r., przedłużając ten termin do końca 1925 r., podwyższyła stopę przerachowania dla pierwotnych nabywców tych pożyczek, ustanawiając skalę konwersyjną w zależności od daty nabycia i zastrzegła dla nabywców, którzy zapłacili obligację w złocie łub w pełnowartościowych walutach, przerachowanie na podstawie parytetu. Szereg usterek, które wykazała praktyka przy dokonywaniu tych konwersyj, wymagał nowego uregulowania tej materji. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 17 września 1926 r. usunęło te usterki, a równocześnie rozszerzyło znacznie prawa posiadaczy obligacyj do uprzywilejowanej konwersji, uwzględniając wpłaty ratalne przez ustanowienie dla nich wyższej normy przerachowania, i rozszerzyło przywilej pierwszych posiadaczy także na ich spadkobierców, jako też na instytucje filantropijne, które otrzymały je od pierwszych nabywców. Wskutek tych przywilejów wpłynęło ogromnie dużo podań o przerachowanie na konwersję uprzywilejowaną. Mimo to bardzo znaczna ilość pierwotnych posiadaczy pożyczek, szczególnie z najbiedniejszych sfer, szczególnie ze sfer wieśniaczych, nie zdołała w terminie zgłosić swoich pretensyj. Ażeby tych wierzycieli państwowych uchronić od strat, wpłynął do Sejmu wniosek o przedłużenie terminu zgłoszeń do konwersji o 1 rok, to jest do końca 1929 r., który to wniosek Rząd zaakceptował. Przedłużenie terminu może jednak nastąpić tylko w drodze ustawodawczej.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SSzarski">Komisja Skarbowa Sejmu jednomyślną uchwałą postanowiła też przedłożyć projekt odnośnej ustawy Sejmowi, który ją — jak wspomniałem — 30 listopada uchwalił. Projekt tej ustawy zawiera także upoważnienie dla Ministra Skarbu do podwyższenia wysokości emisji 5% pożyczki konwersyjnej, którą rozporządzenie Prezydenta z 26 lutego 1928 r. oznaczyło na 200 miljonów, do sumy, jaka się okaże konieczną w związku z konwersją, przyczem plan umorzenia tej emisji będzie ustalać Minister Skarbu analogicznie do postanowień wspomnianego rozporządzenia Prezydenta. Sejm uchwalił równocześnie rezolucję, wzywającą. Rząd do wydania odpowiednich zarządzeń, aby władze skarbowe i instytucje czyniły wszelkie możliwe ułatwienia przy wydawaniu zaświadczeń o nabyciu asygnat i obligacyj przez pierwotnych nabywców.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SSzarski">Uprzywilejowana konwersja, przyznana pierwotnym nabywcom pożyczek zaciągniętych przez Państwo w r. 1918–20, a więc tym, którzy swoje oszczędności, a nieraz nawet całe mienie ofiarnie postawili do dyspozycji Skarbu Państwa w pierwszych najcięższych latach niepodległości, wyrównywa częściowo straty, które ci obywatele bez żadnej winy ponieśli wskutek dewaluacji pieniądza. Przedłużenie terminu, wyznaczonego dla korzystania z przywileju konwersyjnego, jest zatem najzupełniej usprawiedliwione.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SSzarski">Z tych powodów Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu przyjęła projekt ustawy bez zmian i jej imieniem mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie wniosek: Wysoki Senat raczy projekt ustawy o ponownem przedłużeniu terminu przerachowania i konwersji zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu pożyczek państwowych lat 1918/1920 przyjąć w formie uchwalonej przez Sejm bez żadnych zmian.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SSzarski">Przy tej sposobności w Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu podniesiono i wskazano na trudności, które są niejednokrotnie połączone z dochodzeniem tych praw, i dlatego Komisja Skarbowo-Budżetowa uchwaliła także rezolucję, której tekst brzmi, jak następuje:</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SSzarski">„Wzywa się Ministerstwo Skarbu, aby przy przerachowaniu pożyczki z roku 1918/1920 bez uzasadnionej podstawy nie wymagało dowodów na okoliczności, co do których strony interesowane żadnych dokumentów nie mają”.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SSzarski">Przedkładam tę rezolucję do uchwalenia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą ustawą, aby wstali. Ustawa jednogłośnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#Marszałek">Jest jeszcze rezolucja, zgłoszona przez komisję, a odczytana dopiero co przez p. referenta. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali, Stoi większość, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do 11 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o sprzedaży placu państwowego przy ul. Grzegórzeckiej w Krakowie (druk sejm. nr 236). Głos ma sprawozdawca s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SBoguszewski">Wysoka Izbo! Bratnia Pomoc Medyków Uniwersytetu Jagiellońskiego dzierżawiła plac przy ul. Grzegórzeckiej w Krakowie. Przystąpiła do budowy gmachu na tym placu dla członków Bratniej Pomocy i znalazła się w trudnościach z tego powodu, iż nie miała dostatecznych funduszów na dokończenie gmachu, a nie mogła uzyskać pożyczki, ponieważ plac nie stanowił jej własności. Doszła więc do porozumienia z Ministerstwem Robót Publicznych co do sprzedaży. Ministerstwo wniosło ustawę o sprzedaży placu, przyczem zastosowana została norma, stosowana przy sprzedawaniu organizacjom spółdzielczym, to znaczy, że szacunek został obniżony do 20%, Oszacowanie było w roku 1927 zrobione w wysokości 84,000 zł. Kwota ta została zmniejszona do 16,804 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SBoguszewski">Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu rozpatrywała dzisiaj ten wniosek i uchwaliła przedłożyć ustawę bez zmian. O przyjęcie tej ustawy imieniem komisji proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Nikt głosu nie żąda. Przystępujemy do głosowania, Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, ażeby wstali. Większość, Ustawa została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o zamianie gruntów państwowych w w. m. Gdańsku (druk sejm. nr 285). Jako sprawozdawca głos ma s. Gaszyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SGaszyński">Wysoki Senacie! Sejm uchwalił ustawę o zamianie gruntów państwowych w wolnem mieście Gdańsku:</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SGaszyński">1) o zamianie parceli gruntu, położonej na obszarze w. m. Gdańska o powierzchni 4 m. kw., zapisanej w księdze gruntowej w Gdańsku, a będącej własnością Państwa Polskiego, na parcelę o powierzchni takiej samej wielkości, zapisaną w tym samym tomie i na tej samej stronie, i 2) o zamianie parceli przy ulicy Wichertstrasse, stanowiącej wspólną własność Państwa Polskiego i w. m. Gdańska, wielkości 970 m. kw., zapisanej w księdze gruntowej, na parcelę tej samej wielkości, stanowiącej własność gminy w. m. Gdańska, zapisaną w księdze gruntowej str. 23.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SGaszyński">Proszę uprzejmie Wysoki Senat o uchwalenie niniejszej ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Ponieważ nikt nie zapisał się do głosu, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem, żeby wstali. Ustawa przyjęta jednogłośnie.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowe o projekcie ustawy w sprawie zamiany gruntu państwowego na grunt gminny w Stanisławowie (druk sejm. nr 234).</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Gaszyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SGaszyński">Również Sejm uchwalił ustawę w sprawie zamiany gruntu państwowego na grunt gminny w Stanisławowie, a mianowicie parceli gruntu, położonej przy zbiegu ulic Wołczynieckiej i Piotra Skargi w Stanisławowie, oznaczonej I. kat. 1018 księga gruntowa Stanisławów, o powierzchni 4320 m. kw., będącej własnością Skarbu Państwa, na parcelę położoną przy ulicy Dąbrowskiego w Stanisławowie, oznaczoną liczbą 1616,3 gminy Stanisławów, o pow. 6.000 m. kw., będącą własnością gminy m. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SGaszyński">Wobec tego, że wojsko już dawno używa tego drugiego gruntu i nawet buduje na nim gmachy, uprzejmie proszę Wysoki Senat, aby uchwalić raczył również bez zmiany i tę ustawę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Nikt głosu nie żąda. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, ażeby wstali. Ustawa przyjęta jednomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 14 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy o uporządkowaniu stanu prawnego na obszarze powiatu brasławskiego oraz gminy duksztańskiej, w pow. święciańskim, w zakresie wykonania reformy rolnej (druk sejm. nr 326). Jako sprawozdawca głos ma s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SSzuyski">Ustawa, Wysokiemu Senatowi przedłożona, o uporządkowaniu stanu prawnego na obszarze pow. brasławskiego, oraz gminy duksztańskiej w pow. święciańskim, in merito przedstawia się jak następuje.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SSzuyski">Ustawa z dn. 17 grudnia 1920 r. o przejęciu ziemi na własność Państwa w niektórych powiatach Rzeczypospolitej i o nadaniu ziemi żołnierzom wojska polskiego przez omyłkę nie objęła powiatu brasławskiego; nie było też żadnego wyraźnego dokumentu prawnego, któryby stwierdzał przynależność powiatu brasławskiego do terytorjum b. Litwy Środkowej, na którem ustawę z dnia 17 grudnia zastępowały dekrety Tymczasowej Komisji Rządzącej. Wskutek tego powiat brasławski nie był objęty faktycznie ani jednem rozporządzeniem, dotyczącem tej samej kwestji, ani drugiem. Zachodzi więc konieczność wyrównania tej pomyłki i przyjęcia ustawy, która moc owych rozporządzeń rozciągnie także na terytorjum pow. brasławskiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SSzuyski">W imieniu komisji senackiej wnoszę o przyjęcie tej ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał, przystępujemy zatem do głosowania. Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, proszę o powstanie. Większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 15 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisyj Gospodarstwa Społecznego i Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie niektórych przepisów ustawy o uwłaszczeniu b. czynszowników, b. wolnych ludzi i długoletnich dzierżawców w woj.: nowogródzkiem, poleskiem, wołyńskiem, okręgu administracyjnym wileńskim oraz w powiatach: grodzieńskim, wołkowyskim, bielskim, białostockim i sokolskim, woj. białostockiego. (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 63 poz. 617/24, odbitki nr 19 i 22).</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SSzuyski">Sprawę b. czynszowników, b. wolnych ludzi i długoletnich dzierżawców na terenie województw: nowogródzkiego, poleskiego, wołyńskiego, okręgu administracyjnego wileńskiego oraz powiatów: grodzieńskiego, wołkowyskiego, bielskiego, białostockiego i sokólskiego w woj. białostockiem regulowała ustawa z 21 czerwca 1924 r. Moc obowiązująca tej ustawy wygasła w czerwcu r. 1928. Ponieważ ustawa z r. 1924 nie spełniła swoich celów i bardzo wiele jednostek, które miały prawo z jej dobrodziejstw korzystać, jeszcze z niej nie skorzystały, zachodzi konieczność przedłużenia mocy obowiązującej ustawy, wygasłej w czerwcu 1928 r. jak i konieczność pewnego znowelizowania i poprawienia tejże ustawy. To ma na celu ustawa, przedłożona w tej chwili Wysokiemu Senatowi. Idzie w niej przedewszystkiem o poprawienie krzywd, jakie wielu jednostkom wyrządziło ustawodawstwo rosyjskie, gdyż nie mogły one dojść do posiadania własnej ziemi, właśnie tylko wskutek tego ustawodawstwa. Ustawa niniejsza ma jeszcze na celu rozszerzenie tego kręgu uprawnionych, tak, aby i ci, którzy z dzierżawionym czy posiadanym przez dłuższy czas gruntem są ściśle związani, mogli z jej dobrodziejstw korzystać.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SSzuyski">Naokoło tej ustawy nagromadził się pewien materjał palny, ale naprawdę bez uzasadnienia. Nie daje ona bynajmniej powodu do ścierania się jakichś poglądów kapitalistycznych z demokracją. Jest to ustawa najliberalniej sza w świecie, mająca na celu korzyść słabszych, i w tem też znaczeniu na nią trzeba patrzeć.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SSzuyski">Wytworzyła się także atmosfera koło tej ustawy taka, że Senat powinien przyjąć ją jak najprędzej i bez żadnej zwłoki, ponieważ ona jest niezmiernie pilna. Połączone Komisje Prawnicza i Gospodarstwa Społecznego zdawały sobie jasno sprawę z pilności tej sprawy i z potrzeby tej ustawy, niemniej jednak doszły do przekonania, że pewne zmiany należy w tej ustawie koniecznie poczynić. Zmiany te naogół mają znaczenie drugorzędne, nie istotne, nie sięgają w głąb treści tej ustawy, dotyczące bądź wyjaśnienia myśli pewnych, bądź też stylistyczne, czy gramatyczne. Jedna może zaledwie z poprawek, przez komisję proponowanych, sięga w głąb meritum sprawy i zdaniem obu połączonych komisji jest konieczna ze względu na to, że brzmienie, proponowane przez Sejm, zawiera sprzeczność niedopuszczalną.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SSzuyski">Zmiany proponowane przez połączone komisją są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SSzuyski">Do art. 2 w ust. 1, w wierszu 3, po wyrazie „grunty” wpisać wyrazy: „oraz znajdujące się na nich niezbędne dla gospodarstwa rolnego zabudowania”. Komisja stała na tem stanowisku, że nie trzeba wytwarzać możności ewentualnego sporu na temat, jakie to budynki mają być uwłaszczone i że ma być już w ustawie wyraźnie powiedziane, że chodzi tu o te budynki, które uwłaszczonemu są niezbędne do prowadzenia jego gospodarstwa rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SSzuyski">W końcu punktu c), oznaczonego jako punkt d), dodać wyrazy: „o ile ci współdzierżawcy prowadzili osobno gospodarstwa”. Komisja stanęła tu na tem stanowisku, że jeżeli grunt był dzierżawiony wspólnie i wspólnie gospodarowany, to w takim razie i dobrodziejstwa tej ustawy powinne spadać na tę spółkę. Jeżeli jednak te grunty były wprawdzie wspólnie dzierżawione, ale oddzielnie gospodarowane, to słuszną jest rzeczą, ażeby dobrodziejstwa, z tej ustawy płynące, trafiły wszystkich dzierżawiących. Dlatego wstawiony został ten dodatek: „o ile ci współdzierżawcy prowadzili osobne gospodarstwa”.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SSzuyski">Do art. 3. Punkt c) otrzymuje brzmienie następujące: „dzierżawcy, którzy sami, albo jako spadkobiercy posiadają grunty tytułem dzierżawy przynajmniej od 1 sierpnia 1914 r. i postawili przed dniem 31 października 1923 r. na tych gruntach zabudowania gospodarcze własnym kosztem lub pracą”. To jest punkt, około którego toczyła się dość długa dyskusja, bo punkt ten w brzmieniu sejmowem brzmi tylko: „dzierżawcy, którzy posiadają grunty tytułem dzierżawy przynajmniej od 1 sierpnia 1914 r.” i jest rażąco sprzeczny z punktem a) tego artykułu, który datę tę ustala na rok 1895. W brzmieniu projektu rządowego po słowach: „1 sierpnia 1914 r.” był dodatek „i postawili przed dniem 31 października 1923 r. na tych gruntach zabudowania gospodarcze własnym kosztem lub pracą”. Jest to nawet przywilej dla tych, którzy posiadali grunty tylko od roku 1914, ale pobudowali na nich własnym kosztem lub pracą budowle, czyli są z niemi ściśle związani. Słuszną jest tedy rzeczą, ażeby w tych wypadkach czas posiadania skrócić i dlatego ustawa powiada tutaj o dacie 1914 roku.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SSzuyski">W punkcie d) w wierszu 3-cim art. 3 skreślić wyrazy: „chociażby ustnych”. Jest to tylko pleonazm, który się tutaj nie potrzebnie zakradł. Nie znaczy to, aby umowy ustne w tych warunkach miały być wykluczone. Jest rzeczą kodeksu cywilnego, co za umową uznaje. Wiadomo, że umowy mogą być albo ustne, albo pisemne. Tu ten dodatek „chociażby ustnych”, może jest zupełnie zbyteczny. Natomiast ustęp końcowy punktu e) wyraźnie stwierdza, że dopuszczalne są także umowy ustne, skoro dopuszczalny jest dowód nietylko dokumentami, ale także zeznaniami świadków.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SSzuyski">Następnie w punkcie e) w wierszu 4 i 5 art. 3 skreślić wyrazy: „wyraźnie lub milcząco”. Jeżeli jest powiedziane w ustawie o uznaniu, to jasną jest rzeczą, że to uznanie musi być albo wyraźne albo milczące.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SSzuyski">Do art. 4 wstawić nowy ustęp, jako ustęp pierwszy, treści następującej: Ust. 1 art. 5 otrzymuje brzmienie następujące:</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#SSzuyski">„Uprawnienia, wynikające z ustawy niniejszej, nie przysługują długoletnim dzierżawcom i osobom w punkcie c) art. 1 wymienionym”.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#SSzuyski">Jest tu po słowie „dzierżawcom” dodatek „i osobom w punkcie c) wymiecionym”. Ponieważ ustawa niniejsza powiększa zakres uprawnionych przez włączenie punktu c), więc trzeba w ustawie wszędzie, gdzie należy, o tych nowych w punkcie c) wymienionych nie zapominać. Do tego celu służy właśnie ten dodatek.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#SSzuyski">W punkcie d) art. 5 w wierszu 4 zamiast wyrazów: „w każdym jednak razie” i t. d. na końcu ustępu wstawić wyrazy: „w każdym jednak razie może przyznać to prawo, jeżeli przerwy nastąpiły niezależnie od woli dzierżawcy na skutek okoliczności wojennych”. Artykuł ten wyłącza tych, co do których zachodzi przerwa w posiadaniu, trwająca dłużej jak rok. Chodzi o to, żeby w wypadkach, kiedy ta przerwa, trwająca nawet dłużej niż rok, była spowodowana okolicznościami wojennemi bez winy odnośnej jednostki, komisja uwłaszczeniowa mogła uprawnienia i dobrodziejstwa tej ustawy przyznać.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#SSzuyski">Jest dalej zmiana taka, żeby okres czasu, ustalony datami od 1 sierpnia 1914 r. do 31 grudnia 1923 r., określić winny sposób, mianowicie: „na skutek okoliczności wojennych”, co właściwie lepiej oddaje intencję tego ustępu i lepiej odpowiada jego duchowi. Chodzi o przerwę, wynikającą z okoliczności wojennych bez względu na ścisły okres czasu.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#SSzuyski">W punkcie e) art. 5 w wierszu 2 skreślić wyrazy: „lub na wezwanie rejentalne”, Tutaj jest bardzo niefortunnie zestawiona wina z wezwaniem rejentalnem. Jest powiedziane: „lub nie uiszczą z własnej winy lub na wezwanie rejentalne”. Wezwanie rejentalne nie ma nic do winy, ani wina do wezwania rejentalego. A oprócz tego w tamtych stronach szczególnie na kresach o wezwanie rejentalne jest bardzo trudno. Dlatego komisja doszła do przekonania, że słowa: „na wezwanie rejentalne” należy skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#SSzuyski">W art.14, w końcu ustępu zamiast wyrazów: „winien wydać” wpisać wyrazy: „przewodniczący winien wydać”. Jest to czysto stylistyczna poprawka.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#SSzuyski">W ust. 2 wyrazy: „do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy” zastąpić wyrazami: „do dnia 21 Iipca 1924 r.”, jako datę, w której te stosunki zostały na terytorjum, o które chodzi, ustalone. Ustawa z 1924 r. już ustaliła te stosunki i każdy był świadom, czego ma prawo według tej ustawy żądać i czego od niego można wymagać.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#SSzuyski">Następuje jeszcze kwestja art. 19, mianowicie artykuł ten otrzymuje według życzenia komisji brzmienie takie, że ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia. W tekście sejmowym artykuł ten brzmiał, że ustawa wchodzi w życie w siedem dni po jej ogłoszeniu. Jest to właściwie niczem nieuzasadnione, dlaczego w siedem, a nie w czternaście, albo nie zaraz.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#SSzuyski">To są te poprawki częściowo drobne, niektóre jednak rzeczywiście istotne i usuwające rażącą sprzeczność. Imieniem połączonych Komisyj senackich Prawniczej i Gospodarstwa Społecznego wnoszę: Wysoki Senat raczy uchwalić ustawę ze zmianami przez, komisję poczynionemi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Do głosu zapisał się s. Schreiber.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! W imieniu mniejszości połączonych Komisyj Prawniczej i Gospodarstwa Społecznego mam zaszczyt przedłożyć wniosek o przyjęcie ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm bez żadnych zmian.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! Ustawa niniejsza z pewnością będzie powitana przez szerokie warstwy ludności z wielkiem zadowoleniem, jako jeden z niestety nielicznych kroków, podjętych celem usunięcia krzywd, wyrządzonych przez rządy carskie ludności, bez różnicy narodowości i wyznania. Powiadam: to są kroki niestety nieliczne, bo są z drugiej strony bardzo liczne ograniczenia z czasów carskich, które dotychczas nie zostały usunięte choć zupełnie do usunięcia dojrzały. Jeżeli szanowny referent dzisiaj powiedział, że ustawa niniejsza z pewnością ze stanowiska demokracji jest bez zarzutu i że zupełnie niepotrzebnie zebrano tutaj materjał palny przy tej ustawie, to muszę powiedzieć, że ten materjał palny nie został przypadkowo i bez powodu zebrany, albowiem w zupełnie dla mnie niezrozumiały sposób właśnie przy tej ustawie, która ma usunąć krzywdy carskie, Rząd uważał za potrzebne i za stosowne wystąpić z wnioskiem wprowadzającym nowe ograniczenia obywatelskie.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#komentarz">(S. Koerner: Mimo obietnicy skasowania ograniczeń.)</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SSchreiber">Dzisiaj ta sprawa jest już nieaktualna, ponieważ Rząd cofnął te wnioski, ale trzeba było o tem wspomnieć i na to zareagować, ponieważ p. referent wyraził zdziwienie, że ta ustawa wywołała taki materjał palny. W każdym razie ustawa ta w tej fermie, w jakiej jest nam przedłożona, jest krokiem naprzód i z pewnością każdy obywatel Państwa powita ją z radością.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SSchreiber">Ta ustawa będzie powitana z radością także i z innego powodu. Jak obliczył referent sejmowy, sprawa ta dotyczy 30.000 ludzi — tylu było właśnie tych drobnych dzierżawców i czynszowników. Na podstawie zasadniczej ustawy z roku 1924, jak obliczył referent sejmowy, wniosło podania o uwłaszczenia zaledwie 8.660 osób, a Komisja Uwłaszczeniowa, względnie okręgowe, komisje ziemskie załatwiły zaledwie 1004 wypadki, a zatem blisko 30.000 ludzi czeka jeszcze z niecierpliwością na uchwalenie tej ustawy, czeka z niecierpliwością na usunięcie tych krzywd i uregulowanie swoich stosunków majątkowych.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SSchreiber">Ale ustawa ta także jeszcze z trzeciego powodu będzie powitana z radością, mianowicie, ponieważ ustawa zasadnicza właściwie wygasła jeszcze w czerwcu. Ostatni termin wniesienia podań był 10 Iipca b. r., a zatem od tego czasu — do dziś i dalej wszyscy ci ludzie, że się tak wyrażę, wiszą w powietrzu, a nietylko wiszą w powietrzu, owszem grozi im eksmisja, to znaczy zniszczenie ich egzystencji, zniszczenie dorobku całych dziesiątków lat pracy.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SSchreiber">Z tego stanowiska wychodząc każdy, kto ma prawo współdziałania przy tej ustawie, ma równocześnie obowiązek święty starać się o ile możności ją przyspieszyć, tak, ażeby tych 30.000 osadników nareszcie stanęło na nogach i miało uregulowane stosunki gospodarcze. Mimo to, ku zdziwieniu naszemu, większość komisji poszła na inne tory, nie baczyła na to, że ustawa była dojrzała przed ferjami jeszcze i tylko wskutek odroczenia Sejmu nie doszła do skutku, że więc tem bardziej mamy obowiązek przynajmniej teraz doprowadzić ją do końca, aby nie dopuszczać do jeszcze dalszej zwłoki. Jeżeli dzisiaj jakąkolwiek zmianę ustawy uchwalimy, ustawa musi wrócić do Sejmu, a ponieważ Sejm nie zbierze się przed połową stycznia, to nie wiemy, kiedy ta ustawa wogóle dojdzie do skutku. Tymczasem chodzi nie o drobnostkę, ale o życie gospodarcze i ekonomiczne 30.000 łudzi. Tak nie należy postępować, przeciwnie, trzeba wszystkiemi siłami dążyć do tego, ażeby zaspokoić tę niecierpliwość, zaciekawienie i oczekiwanie tych 30.000 ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SSchreiber">Z tych więc powodów mniejszość komisji proponuje Wysokiemu Senatowi przyjęcie ustawy bez żadnych zmian. Podnoszono tu zarzuty, że ustawa jest niejasna, że zawiera wyrażenia prawniczo niedopuszczalne i niejasne, że jest ze względów techniki prawniczej niedobra, niedoskonała. Ale takie zarzuty, Wysoki Senacie, słyszymy prawie przy każdej ustawie. Niestety, każda ustawa u nas jest tak robiona — i to bez względu na to, czy robi ją Sejm, czy robi jakieś ministerstwo, czy nawet Ministerstwo Sprawiedliwości, — prawie każda podlega krytyce bardzo ostrej ze stanowiska prawnego, ze stanowiska techniki prawniczej. Niedawno mieliśmy w Prawniczej Komisji Senatu drobną nowelę do ustawy o ochronie lokatorów, zawierającą właściwie tylko jeden artykuł ważny, i w tej drobnej ustawie mieliśmy legjon cały pomyłek, niedomówień i niejasności prawniczych. I nad taką drobną ustaweczką, która składała się z kilku artykułów zaledwie, trzeba było godzinami dyskutować, aby wykazać te nadzwyczajne błędy prawnicze i techniczne. To samo możnaby robić prawie z każdą ustawą, bez względu na to, z jakiego źródła pochodzi. I tutaj specjalnie przy tej ustawie zmieniamy dotychczasowy tryb postępowania, zmieniamy naszą metodę patrzenia przez palce na błędy prawnicze i przy tej ustawie, na którą czeka 30.000 ludzi, bawimy się w doskonałego technika prawniczego i doprowadzamy do tego, aby broń Boże nie było tam wyrazów: „chociaż ustnych”, choć to jest sprawa, która nikomu nie szkodzi. P. referent wskazał na kilka takich punktów.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SSchreiber">Co do tych słów: „chociażby ustnych”, powiada p. referent, naturalnie ze stanowiska prawnego zupełnie słusznie, że są one niepotrzebne, bo umowa ważna jest ustna czy piśmienna — to zależy od ustawodawstwa i od interpretacji sędziego, Ale przecież, czy jest napisane „chociażby ustna”, to prawu nie szkodzi. Albo druga taka zmiana: „wyraźnie lub milcząco”. Ze stanowiska prawnego p. referent ma rację. Nie potrzeba tutaj mówić „wyraźnie lub milcząco”, ale to nie jest powód, żeby odsyłać ustawę do Sejmu. Nie mamy tu przed sobą ideału prawniczej myśli i twórczości w tej ustawie, ale też niema powodu do takiej zwłoki.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SSchreiber">A tam, gdzie p. referent, względnie większość komisji, rzeczywiście zmienia ustawę, tam poprawka jest szkodliwa. Bo jeżeli p. referent zamiast „musi przyznać” powiada „może przyznać”, to poprostu odbiera w pewnej części prawa, nadane ustawą. A w tej sprawie nie należy w ten sposób postępować i odbierać tych praw. Bo, jeżeli Sejm zgodził się na to i uchwalił, to Senat nie powinien okazywać się mniej dobrym i powinien uchwalić ustawę w tem samem brzmieniu.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#SSchreiber">Z tych powodów, proszę o przyjęcie tej ustawy bez żadnych zmian. O ileby zaś Senat, mimo to, uchwalił jakie zmiany, to proszę przynajmniej o zostawienie bez zmian art. 4, który jest z pewnych względów ogromnie ważny, zwłaszcza ten kalendarzyk, który tam jest ustanowiony.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SSchreiber">Tu muszę zwrócić uwagę na jedną dziwną rzecz. P. referent i większość komisji ciągle się użalali na niejasność ustawy, że są niejasne wyrażenia, które mogą wywołać rozmaite interpretacje, a sam p. referent zamiast słów proponowanych: „w okresie czasu od 1 sierpnia 1914 r. do 31 grudnia 1923 r.” — rzecz zupełnie jasna, nie ulegająca żadnej wątpliwości — opuszcza ścisły termin i zostawia tylko ogólnikowe określenie: „na skutek okoliczności wojennych”. To jest, zdaje się mi termin, który dopiero wprowadza zupełną niejasność, bo jako prawnik, mogę powiedzieć, że z pewnością ilu jest prawników w Państwie, tyle będzie różnych interpretacyj, co do tego, co znaczą okoliczności wojenne i kiedy te okoliczności ustały, a od kiedy mogą być liczone. Tak być nie może, bo to właśnie znaczyłoby wprowadzać do ustawy niepewność i niejasność.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#SSchreiber">Dlatego stawiam wniosek o przyjęcie ustawy bez żadnych zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Przedłożona nowela dotyczy stosunków agrarnych na wschodzie. W tej noweli omawiane są stosunki dawne, które powstały jeszcze za czasów feudalnych. Magnaci, którzy zagarnęli ogromne przestrzenie na wschodzie, nie mogli tej ziemi uprawiać nawet przy pomocy pańszczyźnianych rąk i dlatego sprowadzali ludność z sąsiednich krajów, a nadto przyjmowali ludność, która uciekała z tych krajów, szczególnie z środkowej i zachodniej Polski i osadzali ją na podstawie statutu litewskiego na swoich ziemiach, oddając jej w dziedziczne władanie ziemię za czynszem. Stąd wyrobiła się jedna kategorja ludzi — wieczystych czynszowników. Wprawdzie ustawy rosyjskie, w 1840 r. wprowadzone, zakazywały zawierania takich umów, jednak ludność, przyzwyczaiwszy się do nich, dalej zawierała takie umowy. Na podobnych warunkach były i inne kategorje. Ciągłość tych umów, niemożność zmiany wysokości czynszu i niemożność wyrzucenia tego czynszownika, to są cechy charakterystyczne dla stosunków wieczystych dzierżawców. W 1876 r. rząd rosyjski zapowiedział wywłaszczenie tych czynszowników. W 1886 rozpoczął wywłaszczenie tych czynszowników, w 1889 r. zaś zaczął likwidować te wieczyste dzierżawy, stawiając termin trzyletni do dobrowolnego załatwienia sprawy. Przy uwłaszczaniu rząd rosyjski innowierców nie dopuszczał do wykupu. Ustawy były zawiłe, ludność ciemna, bez należytej obrony, nie mogła nawet wykorzystać tych ustaw rosyjskich i właściciele w wielkiej części ją wyrzucali. Ludność przegrywała ogromne mnóstwo procesów, prowadziła je aż do upadku caratu, ale siedziała na swoich gruntach, nie ruszając się wcale.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SMakuch">Tak było mniej więcej aż do czasu rewolucji rosyjskiej. Rząd polski zastał te stosunki. Przez 10 lat nie uporządkował ich, chociaż większość ludności była polska. Tak samo dziś, jak za czasów rosyjskich, szlachta polska swoje interesy stanowe stawia wyżej i wcale nie chce naprawić tej krzywdy, jaką carat zrobił tej ludności. Nic się pod słońcem nie zmieniło. Wówczas wykorzystywano zawiłe ustawy rosyjskie i ówczesną ogromną pisaninę, a obecnie wyzyskuje się inne stosunki, wyzyskuje się to, że dziś p. Minister Reform Rolnych nie popiera reformy rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SMakuch">Co do tej ustawy, to można przyznać, że jeszcze przed ferjami starał się p. Minister, żeby ta ustawa przyszła do skutku, jednak nie jego wina, że Sejm przedwcześnie został zamknięty i że ta ustawa nie weszła wtedy jeszcze na porządek dzienny i że już od sześciu miesięcy nastąpił w tej sprawie stan ex lex że ludność została wydana na pastwę, że stała się bezbronną i że można ją w każdej chwili dzisiaj wyrzucić. Ale p. Minister nie raczył zjawić się na kilku komisjach senackich, aby wyraźnie określić stanowisko Rządu w tej sprawie, aby wyraźnie oświadczyć, że Rząd wszystkie poprawki na Sejmie cofnął, że Rząd zgodził się na ustawę uchwaloną przez Sejm. Dzisiaj p. Minister umywa ręce i mówi: nie składam stanowczego oświadczenia Rządu w tej sprawie, niech sobie komisje robią co chcą, a komisje, proszę Panów, mają w większości swej właśnie zastępców tych wielkich właścicieli. Ustawa nie dopuszcza zaś tych biedaków. aby oni tutaj mieli swoje własne zastępstwo, i dzisiaj oni nawet nie mają tutaj tych swoich zastępców, którzyby to odczuli całą duszą, jak ogromną krzywdę się im robi.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SMakuch">O co chodzi w tej ustawie? Rozchodzi się o „skórny interes”, jak to nazywają moskale. Rozchodzi się o to, że panowie dziedzice nie chcą przystać na niską cenę wykupu, która wynosi 8 razy czynsz dzierżawny. Gdyby ci panowie dostali ładną cenę, taką np., jaką dziś w drodze dobrowolnej parcelacji biorą, to z pewnością wszystkie skrupuły prawnicze by ustąpiły i ustawa z pewnością byłaby przyjęta. Ale zamiast powiedzieć: nie chcemy się zgodzić na to, bo uważamy cenę wykupu za zbyt niską, wysuwa się dziś takie rzeczy, że oto sumienie prawnicze nie pozwala na to, żeby taka koszlawa, niedołężna ustawa wychodziła z Senatu. Ale cóż winna ta biedna ludność, że p. Minister Reform Rolnych jeszcze w roku 1924 nie ułożył tej ustawy tak ładnie, żeby obrońcy większej własności nie mogli jej wywrócić? Co ta biedna ludność jest winna, że p. Minister dziś znowu nie mógł nam tej noweli podać tu do uchwalenia w takiej formie, żeby nikt nie znalazł żadnej dziury w tej ustawie? Ta ludność temu absolutnie nic nie winna i mnie się zdaje, że jasne postawienie sprawy dałoby rezultaty. Panowie nie chcą dopuścić do tego, żeby cena wykupna była tak niska za ziemię, której Panowie dawno już nie posiadają. Bo ci ludzie, czy oni są dzierżawcami wieczystymi, czy to są wolni ludzie, czy to są ci zbiedzy — trzecia kategorja, czy długoletni dzierżawcy, dawno siedzą na tej ziemi i tę ziemię już za swoją uważają. A panowie dawne prawo rzymskie jeszcze wygrzebujecie.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SMakuch">Oczywiście to jest tylko maleńki kompleks spraw, dotyczących reformy rolnej. Dziś stał się on bardzo nabolałym i dzisiaj rolnicza ludność absolutnie nie może spokojnie znosić tego, że ministerstwo prawie wstrzymało przeprowadzanie reformy rolnej, że przymusowej parcelacji nie przeprowadza, a przeciwnie daje wolną rękę właścicielom dóbr, ażeby ogromne ceny brali za swoją ziemię. Tylko głód ogromny wśród ludności zmusza ją do płacenia tak wysokich cen, np. w mojej okolicy najniższa cena jest 300 dolarów za 1 mórg.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#komentarz">(Głos: Gdzie?)</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SMakuch">W tłomackiem i wogóle w tej stronie. P. Minister zamiast przeprowadzać reformę rolną poprzestaje na tem, że ponad 200.000 ha ustawowych uzyskuje co roku w dobrowolnej parcelacji. Jeżeli ma się tak przeprowadzać tę reformę, to jest to rzeczywiście podkład, ażeby bolszewicy mieli dobre argumenty do agitacji. To, co Panowie dziś robią z tą ustawą, z tą nowelą w dobrej sprawie, to jest znakomity argument. W 1924 r. 21 posiedzeń komisja sejmowa odbyła w tej sprawie. Teraz trzy razy ustawa z plenum Sejmu odchodziła na komisję. Tutaj już mieliśmy 4 czy nawet 6 posiedzeń. Wszystko to proszę Panów wyzyskują ci, którzy umieją świetnie prowadzić agitację.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SMakuch">My, proszę Panów, stawiamy jasno sprawę. Wasz partner Sanojca także jasno postawił sprawę w Sejmie, stanął na stanowisku: trzeba przeprowadzić reformę agrarną w ten sposób, że nastąpić ma konfiskata bez odszkodowania. Jasno! Partją, do której należę, dawna partją ukraińsko-radykalna, dawno to ma w programie: bez odszkodowania. Ale choć nie mamy sił, by to przeprowadzić, obecne postępowanie panów nam tych partnerów napędza. Mamy już wielkiego partnera w p. Sanojcy, spodziewamy się, że więcej ich jeszcze przyjdzie i z czasem uzyskamy większość, a wtedy jasno załatwimy reformę w jednym paragrafie, którego panowie prawnicy nie będą mogli wywracać do góry nogami, w paragrafie, który powie, że ziemia ma się dostać tym, którzy na niej pracują, bez odszkodowania.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SMakuch">Ukraiński naród absolutnie nie zgadza się na to, ażeby wstrzymywać wykonanie reformy rolnej, żąda bezwarunkowo przeprowadzenia tej sprawy. Zwracam na to uwagę, że ogromny głód ziemi zmusza tę ludność do płacenia obecnie nadzwyczaj wysokich cen, które ją rujnują.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SMakuch">Prawda, że panowie fachowi ministrowie nie zawsze trzymają się swoich fachów, bo nawet kolega p. Ministra Reform Rolnych, p. Minister Rolnictwa, w ostatniem swojem wystąpieniu porzucił swój resort i przeskoczył na zupełnie inny teren, na teren p. Ministra generała Składkowskiego. Mianowicie na fachowe i szczegółowe zarzuty co do prowadzenia rolnictwa, podniesione przez posłów Łuckiego i Roguckiego, p. Minister Niezabytowski zamiast odpowiedzieć fachowo, puścił się na politykę agitacji i co więcej puścił się na bardzo śliską agitację. Do resortu p. Ministra Rolnictwa należy wydawanie zaświadczeń o ramowości bydła czy koni, ale żeby w kompetencji p. Ministra Rolnictwa leżało wydawanie metryk pochodzenia ukraińskiego narodu, to absolutnie już mija się z jego kompetencją. Stanowczo przeciw temu musimy zaprotestować. Nie uznajemy jego kompetencji co do tego. P. Minister odmówił samodzielności narodowej Ukraińcom, p. Minister odmówił nam etnicznej jedności, mówiąc, że we Wschodniej Galicji jest ogromny odłam ludności ukraińskiej, który ma 3/4 krwi mazurskiej u siebie.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#komentarz">(Głosy: Słuszne, bo tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#SMakuch">Szkoda, proszę Panów, że aż 600 lat trzeba było na to czekać, żeby tej krwi tam było tylko 3/4, bo p. Minister Rolnictwa bardzo dobrze wie, że w ciągu 12 lat zyskuje się przez skrzyżowanie 98%.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#komentarz">(Głos: Co to ma wspólnego z czynszownikami?)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszałek">Zwracam uwagę, że to daleko odbiega od rzeczy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SMakuch">Jeszcze muszę przeciw jednemu punktowi zaprotestować. P. Minister Rolnictwa twierdził, że ludność ukraińska w Państwie Polskiem lepiej się czuje w dziedzinie stosunków gospodarczych i agrarnych, niż w t. zw. wolnej Ukrainie. Proszę Panów, jaka tam wola lub niewola jest, nie wchodzę w to, jedno jest pewne, że ludność tam zyskała podstawy swego bytu na setki lat i dostała cały zapas ziemi w swoje władanie i tym ona włada bez względu na to, jakie są formy rządu. Jestem głęboko przekonany, że choćby tam nie wiedzieć jakie były rządy, białe czy czerwone, czy choćby nawet carskie błękitne wróciły, to tej ziemi ludność nie da już sobie wydrzeć. Jeżeli z tem porównamy nasze stosunki agrarne, jeżeli porównamy ogromne rozdrobnienie, ogromną nędzę, to zobaczymy, że p. Minister Rolnictwa co do tego absolutnie nie miał żadnej słuszności. Nie godząc się z tamtejszą formą rządu, musimy jedno stwierdzić, że ludność dostała tam podstawę bytu, a to oczywiście będzie i podstawą dalszego rozwoju i my z tem absolutnie musimy się liczyć, że tam ogromnie ten rozwój pójdzie.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SMakuch">A teraz, co do roli Senatu. Wysoki Senacie, jeżeli ta wysoka instytucja jest na to, ażeby utrącała sprawiedliwe pod względem społecznym ustawy, ażeby ona stanęła w obronie silniejszych przeciw bezbronnym i biednym, to rola Wysokiego Senatu jest dziś pożałowania godna. My absolutnie z tem się nie godzimy i my pragniemy, ażeby ustawa, która po takich ciężkich trudach w Sejmie doszła do nas, bez zmian została uchwalona, ażeby tej ludności dać dowód, że ten Wysoki Senat nie jest macochą.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#komentarz">(S. Perzyński: Ustawa nie ma przeciwników.)</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#SMakuch">Wysoki Senacie, instytucja senacka nie ma wielkiego zaufania u szerokich warstw ludności.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#komentarz">(Dzwoni)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Przywołują Pana do porządku za te słowa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SMakuch">Proszę Panów, myślę, że Wysoki Senat dziś jeszcze w ostatnim momencie da dowód, że chce sprawiedliwie sprawę traktować, da dowód, że równomiernie jednych i drugich będzie traktował, da dowód, że stanie po stronie tych najbiedniejszych 30.000 i pomoże tej ludności uzyskać to, na czem ona od dziesiątków, a może od setek lat siedzi.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SMakuch">Proszę Panów, ta sprawa agrarna dziś jest nadzwyczaj rozogniona, zajmuje umysły szerokich warstw i niech Panowie nie myślą sobie, że nie widzą nasi ludzie, co się stało niedaleko za kordonem, a ten przykład działa bardzo zaraźliwie; a jeżeli reforma będzie lak prowadzona, jak ją obecnie się prowadzi, jeżeli na każdym kroku będzie się utrącać to, co jest słuszne społecznie, to w takim razie, proszę Panów, oczywiście ci, którzy umieją kapitał sobie z tego kuć, ukują go, co Panowie widzą na każdym kroku.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SMakuch">Dlatego ja z całem sercem popieram wniosek mojego przedmówcy p. s. Schreibera, aby przyjąć ustawę uchwaloną przez Sejm, bez wszelkich zmian i poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Udzielam głosu s. Iżyckiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SIżycki">Wysoki Senacie. Referent w swojem przemówieniu oświadczył, że zmiany wprowadzone do ustawy są naogół drugorzędne, stylistyczne, czy raczej gramatyczne, a specjalnie jest tylko jeden punkt, który on uważa za potrzebne zahaczyć. Wobec tego o tych stylistycznych i gramatycznych zmianach, jako balaście wprowadzonym do dyskusji, możebyśmy nie mówili, a zatrzymali się tylko na tym jednym punkcie.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SIżycki">Otóż ten jeden punkt drażliwy stanowi jakoby sprzeczność pomiędzy punktem a) i punktem c) w art. 3. Chciałbym, żebyśmy się nad tem zastanowili. Powiedziane jest w punkcie a): „dzierżawcy, którzy sami, lub których spadkobiercy objęli w posiadanie dzierżawę gruntów przed 1 kwietnia 1895 roku i do dnia dzisiejszego te grunty tytułem dzierżawy użytkują, podlegają wykupowi”. Należy jednak zaznaczyć, że cena wykupu będzie w stosunku 8-krotnej dzierżawy i to dzierżawy daleko niższej, bo wtedy ten czynsz dzierżawny był mniejszy. Natomiast w punkcie c) jest powiedziane, że dzierżawcy, którzy posiadają grunty tytułem dzierżawy przynajmniej od 1 sierpnia 1914 r., mają prawo do wykupu w stosunku 16-krotnej tenuty dzierżawnej, czyli czynszu. To jest rozróżnienie, bo jeżeli kłoś będzie oddany na wykup według a), zapłaci za ziemię taniej, zaś według c) zapłaci za ziemię drożej. Nie widzę w tem żadnej sprzeczności i nie widzę żadnej potrzeby łączenia jednego z drugiem. Wiem, że w Sejmie był do tego punktu jeszcze dodatek: „o ile na tem są budynki”, ale Sejm większością głosów i ten dodatek skreślił, wychodząc z tej zasady, że jeżeli przed wojną, to znaczy za czasów spokojnych, do 1 sierpnia 1914 roku, ktoś na tej ziemi zasiadł i przez 14 lat ją dzierżawił, to tem samem ma prawo do wykupu na względnie ulgowych warunkach, choć nie tak bardzo ulgowych, jak tamte.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SIżycki">Wobec tego, że w tym jedynym punkcie, jak mi się zdaje, nie można widzieć poważnej sprzeczności, jestem tego zdania, że całą tę sprawę chce się poprostu tylko przewlec. Są jakieś ukryte siły, które wszelkiemi środkami starają się tę ustawę przewlec i pod różnemi pretekstami odkładać. Nie ulega wątpliwości, że gdyby wszystko szło prawidłowo, to ustawa ta, dziś przez nas poprawiona, chociaż te poprawki nie mają poważniejszego znaczenia, mogłaby być przez Sejm przyjęta, ale kto nam da tę gwarancję, że to się stanie, że w Sejmie tej sprawy znowu w ten czy inny sposób się nie zagmatwa, a przecież na tę ustawę czeka poważna ilość ludności, czeka z największą niecierpliwością na wyniki waszego głosowania, — kto zaś da nam tę gwarancję, że ta ustawa przejdzie pomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SIżycki">Ja, bywając bardzo często na kresach — zresztą z kresów sam pochodzę, interesowałem się bardzo temi stosunkami i badałem ludność, badałem także wyniki dotychczasowe. Otóż dotychczasowa ustawa tylko w minimalnym stopniu dała wyniki wykupu. Poprostu przyznano prawo wykupu tylko wyjątkom, natomiast bardzo duża liczba otrzymała już wyraźną odpowiedź, że wykupom nie podlegają i ci, którzy tym wykupom nie podlegają, już mają sprawy sądowe i są eksmitowani jako ci, którzy nie będą wykupywani. Jakie to wywołuje sceny, o tem już dużo razy mówiono i nie chciałbym Panom tego powtarzać. Ale zdaje mi się, że inne rzeczy może będą dla Panów ciekawe, np. to czego się dowiadywałem od różnych członków komisji uwłaszczeniowych. Pytałem się ich: bójcie się Boga, dlaczego w tym a tym wypadku odmówiliście? Odpowiedzi były bardzo charakterystyczne i pozwolą Panowie, że je przytoczę.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SIżycki">A więc przypuśćmy dla przykładu, istnieje jakaś drobna smolarnia, czy terpentyniarnia w dawnym lesie wykarczowanym, czy karczma przydrożna, i koło tego pewna ilość ziemi, i tę ziemię jakiś żydek sobie wykarczował, uprawił i zagospodarował. Takich faktów jest bardzo niewiele, ale w komisjach wywłaszczeniowych mówią: przecież to nie są rolnicy, więc niema racji dawać im ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SIżycki">Spotykam drugą grupę, kolonistów niemieckich. Powtarzam, że i to są wyjątkowe wypadki, a tu mi mówią: przecież ten kolonista mógł był zawrzeć kontrakt formalny, bo za czasów rosyjskich Niemcom nie robiono żadnych trudności, otóż widocznie była tendencja u obu stron, żeby objęcie ziemi miało charakter tylko dzierżawny i dlatego nie mamy racji tam, gdzie nie było przeszkód prawnych uprawniać to nabycie.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SIżycki">Spotykam także, powtarzam, bardzo wyjątkowe wypadki, kiedy po koloniście Niemcu, który wyjechał, ziemię zajął Ukrainiec. Mówią mi w komisji wywłaszczeniowej: a po co on zajmował ziemię, kiedy wiedział, że jest bezprawnie we władaniu Niemca, powinien był wiedzieć, że prawo nie pozwala.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SIżycki">To wszystko są drobiazgi. Zwracam uwagę, że słyszałem takie głosy: tu są mniejszości narodowe zainteresowane.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SIżycki">Nie Panowie. Mniejszości tam są w minimalnym stopniu zainteresowane. I tutaj witam te przemówienia mniejszości jako pewnego rodzaju aprobatę naszego wspólnego życia. Tam jest 30.000 kolonistów polskich i tych Polaków się wywłaszcza. I mniejszości w danym wypadku nie sprzeciwiają się temu, ażebyśmy razem z niemi współżyli, ale wyraźnie twierdzą, że sprawiedliwości powinno stać się zadość.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SIżycki">Wobec tego w imieniu naszego Klubu wyraźnie oświadczam, że uważamy za wielką krzywdę odkładanie tej sprawy, bo odłożenie jej grozi jeszcze dalszem przewlekaniem. Ta sprawa czeka za długo. To są zbyt poważne rzeczy, żeby dla stylistycznych i gramatycznych poprawek temu się sprzeciwiać. Zresztą słyszę tu także głos, że ustawa nie ma przeciwników; jeżeli nie ma przeciwników, to przyjmijcie ją bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Posner:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SPosner">Wysoki Senacie! Tylu już mówców przemawiało w sprawie tej ustawy, że, zdaje się, wyczerpane zostały wszystkie argumenty za i przeciw i Panowie nie zdziwią się, jeżeli będę bardzo krótko mówił. Jestem przekonany, że to niejednemu z moich słuchaczy sprawi przyjemność.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SPosner">Nie mam potrzeby mówić, że jestem za przyjęciem tej ustawy w brzmieniu sejmowem, mój Klub jest za przyjęciem tej ustawy w brzmieniu sejmowem, jakkolwiek zdajemy sobie sprawę bardzo dokładnie z tego, że ustawa ta jest bardzo niedoskonała; nawet pozwolę sobie powiedzieć — nie wiem, może to jest antyrządowe, może antypaństwowe — nie martwcie się Panowie, ta ustawa wróci do nas za dwa lata. Proszę Panów, jak zaczyna się reformować stosunki agrarne, to wszyscy, którzy się temi sprawami zajmowali, wiedzą — jest to zapisane w bardzo grubych woluminach — że końca niema. To są tak zagmatwane rzeczy, to są rzeczy poprostu geologiczne, wieki, nieskończone wieki pracowały na to, ażeby zagmatwać te stosunki. Jeżeli czytam tę ustawę, która się może p. Ministrowi Reform Rolnych wydaje jasną, mnie — jestem tylko skromnym prawnikiem — wydaje się bardzo ciemną, może dlatego, że nie znam tak dobrze stosunków agrarnych na wschodzie, jak p. Minister, albo jak niektórzy senatorowie specjaliści od tych spraw, którzy służyli nam swoją wiedzą w Komisji Prawniczej i w Komisji Gospodarstwa Społecznego, jak czytam taką ustawę, mnie ona zupełnie przypomina obraz stosunków agrarnych Francji w XVII wieku, to jest obraz najdoskonalszego feudalizmu, jaki sobie można wyobrazić.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SPosner">I dlatego ta cała nasza robota, to tylko robota klajstrowania: coś się zaklajstruje z jednej strony, coś się odemknie z drugiej i jestem przekonany, że za dwa lata ta ustawa wróci znowu do nas w postaci jakiejś noweli i znowu będziemy zbierać się w dwóch komisjach, i znowu z jednej strony znakomici adwokaci będą dowodzili, żeby tę ustawę przyjąć, a znakomici adwokaci z drugiej strony będą dowodzili odwrotnie, aby ją odrzucić i każdy z tych adwokatów będzie miał na swoje usprawiedliwienie kilkadziesiąt argumentów, które będą w jego przekonaniu żelazne, a w przekonaniu jego przeciwników słomiane. To jest moje subiektywne przekonanie, że my tu zasadniczo tej sprawy wcale nie rozwiązujemy, my ją tylko odkładamy.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SPosner">Proszę Panów, usłyszałem tu dziś cyfry, które mię napełniły trwogą. W r. 1924 wydaliśmy ustawę, pełną, wielką ustawę, nad którą Rząd pewno pracował parę lat, nad którą Sejm pracował parę miesięcy i okazuje się, że ta ustawa, która była przeznaczona na to, żeby przynieść szczęście i dobrobyt 30 tysiącom łudzi i przynieść pokój olbrzymiemu obszarowi naszego kraju, wewnętrzny pokój, została wydana dla tysiąca stu ludzi, przyczem w olbrzymiej większości wypadków, zostały te sprawy załatwione odmownie. Niech Panowie zastanowią się nad tem. Lud nasz, lud rolniczy, jest bardzo cierpliwy, on setki lat czeka na niektóre ustawy. Zdaje mi się, że nie jest rzeczą męża stanu, nie jest rzeczą ministrów naszych pracować nad tem, aby przedłużać stan tego oczekiwania, tej niecierpliwości, tego zdenerwowania; przeciwnie, co tylko można, należy zrobić w interesie pokoju wewnętrznego i w interesie sprawiedliwości społecznej. Bo, proszę Panów, i u tych, którzy byli przeciwnikami przyjęcia tej ustawy w brzmieniu sejmowem, i u tych, którzy wprowadzali poprawki, przynajmniej w przemówieniach, które słyszeliśmy, brzmiała nuta: Panowie, trzeba nam tę sprawę przecież załatwić. Nie było ani jednego mówcy, któryby był przeciwny tej ustawie. Jedni mówili tylko: Ona jest dostatecznie dobra, przyjmijmy ją, inny mówili: nie jest ona doskonała, odrzućmy ją. Na to nie potrzeba być przecież wyznawcą Einsteina — przepraszam Pana Ministra, że wymieniam tak wielkie nazwiska — żeby zrozumieć, że wszystko w tym świecie jest względne, że załatwiamy tylko rzeczy względne, że ideałów tu niema, że posuwamy się krok za krokiem naprzód, drobnym kroczkiem, aby przybliżyć ten naród, to Państwo do takiego stanu, w którymby było mniej krzywd, a więcej sprawiedliwości, w którymby było mniej głupoty, a więcej rozumu. Proszę Panów, dzisiaj pozwoliłem sobie na komisji zacytować pewien przykład, przepraszam członków komisji, że drugi raz to opowiem, ale może to zajmie innych członków tęgo zgromadzenia, zajmie może fizyków, czy profesorów geometrji, bo jest to bardzo ciekawy przykład. Miałem kiedyś nauczyciela, który nazywał się Helmholz, był to wielki człowiek, mówię to dla humanistów, bo dla przyrodników nie potrzebuję mówić. Otóż p. Helmholz kiedyś powiedział w wykładzie swoim, że gdyby jego optyk, który stale dla niego pracował, przyniósł mu instrument tak dalece niedoskonały, jak oko ludzkie, toby go wyrzucił za drzwi. A przecież oko ludzkie, to dzieło Pana Boga, to nie dzieło Sejmu ani Senatu polskiego, to dzieło Pana Boga i to jeszcze jest względne, niedoskonałe i oceniamy wartość oka tylko z tego stanowiska, że byłoby o wiele gorzej, gdyby go nie było i czujemy to na własnych oczach, gdy nakładamy na oczy takie straszne okulary. Wtedy widzimy, że to niedoskonałe oko, to prawie ideał. W tej ustawie jest masa niedoskonałych i ciemnych rzeczy i korzystam z tej rzadkiej okazji, że widzę tu p. Ministra Reform Rolnych, ażeby go prosić, by był łaskaw do tej ustawy zaprząc swych współpracowników — Pan posiada w swojem ministerstwie ludzi wysokiego talentu, nawet wysokiego talentu popularyzacyjnego, — ażeby ją zrobili, popularną, ażeby ci ludzie, dla których ta ustawa jest przeznaczona, mogli ją zrozumieć, bo jest mojem przekonaniem, że bez pomocy bardzo utalentowanych prawników nikt tam na kresach tej ustawy nie zrozumie. Boję się, że nawet część sędziów nie będzie jej rozumiała. Kilka razy to powtarzałem poprzednikom pańskim, gdy była mowa o komasacji, gdyśmy uchwalali w pocie czoła ustawę komasacyjną, która z takim trudem została urzeczywistniona. Ta ustawa jest niedoskonała merytorycznie, jest niedoskonała technicznie, to wszyscy wiemy. Mamy tu taki kuplet, specjalny oryginalny kuplet Senatu; ilekroć jest mowa o jakiejś ustawie, mówimy: ta ustawa nic nie warta, jest robiona sobotnim sztychem na niedzielny targ. Wiem, że to jest niesłuszne, ale to się stale powtarza, i nawet dziś jeden z naszych kolegów, bardzo wymowny senator, użył nawet bardziej jeszcze drastycznych wyrazów na określenie tej roboty, która przychodzi z Sejmu, a czasem z Rządu, Ta ustawa nie jest lepsza, jest taka sama, nie jest gorsza, jest taka sama, jak wszystkie inne.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SPosner">Powiedziałem, że ta ustawa jest niedoskonała pod względem technicznym, jak chcą jej przeciwnicy, to znaczy ci prawdziwi przyjaciele, to znaczy ci, którzy pracują nad tem, żeby była ona doskonała. Wiemy, że jest masa nieścisłości, niedomówień, dziwnych czasami rzeczy. Rozumiem, czemu to się dzieje; początek, źródło tego jest w tych dodatkach, które się dodaje. Przychodzi z Rządu ustawa, zaczynają ją w Sejmie analizować. W komisji jakiś pan w imieniu swego stronnictwa prosi, aby jakiś dodatek dodać, ma tam przyjaciół, kolegów, sympatyzujących z nim, którzy go popierają, i w ten sposób ten dodatek jest przyjęty. Potem jest drogie czytanie, coś się znowu dodaje, potem jest trzecie czytanie i przed samem zamknięciem obrad jest jedenaście dodatków i z tego wszystkiego się zszywa nie szatę arlekina, tylko ustawę, którą potem otrzymuje w prezencie Senat, aby się na niej uczył prawa. Mnie to nie dziwi, że tak jest, ale czy dlatego będziemy tę ustawę odkładać? Skąd wiemy, że będzie lepsza, jak wróci do nas? Jestem przekonany, że Sejm metodą chirurgiczną odrzuci te wszystkie poprawki, które genjusz prawniczy Senatu do niej wprowadzi. Tak, uczyni to metodą chirurgiczną, bo nie będzie przyglądał się temu, czy to bardzo mądre, czy tylko mądre, czy więcej, niż doskonałe, poprostu weźmie miotłę do ręki i wszystko wymiecie, bo Sejm stoi na tem stanowisku, że jest jedyną izbą suwerenną, a Senat, to piąte koło u wozu i nie może nic dobrego zrobić ponad to, że doda jakiś przecinek, albo w pewnem miejscu zamiast litery u napisze literę o, bo to się zdarza u nas, że ustawy pod względem gramatycznym są wadliwe. Od tego byliśmy i jesteśmy. Ostrzegałem kolegów, tych młodych senatorów, którzy teraz przyszli i jeszcze nie znają obyczajów sejmowych i senackich, ażeby się nie bawili w te wielkie inwencje, bo to na nic, bo to niepotrzebne. Ostrzegałem ich, mówiąc: co robicie? Skompromitujecie się, potem będziecie mieli sann do siebie pretensję: poco to zrobiłem, albowiem nic z tego nie wyszło. Miałem w tem cel pedagogiczny, chciałem powstrzymać ich ferwor młodzieńczy do poprawiania, przestawiania, wstawiania. Wątpią czy miałoby to jakiekolwiek znaczenie, bo w parlamentaryzmie, nie naszym, ale w starych parlamentach zachodniej Europy jest urobione zdanie, że senator czy poseł pod wpływem argumentów cytowanych na posiedzeniu plenarnem, zmienia często zdanie, ale nigdy nie zmienia kartek do głosowania. To zostaje bez względu na to, jakie sobie wyrobił zdanie w toku posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SPosner">I dlatego, wielce szanowni Panowie Senatorowie, mało mam nadziei, abyście pod wpływem moich argumentów zmienili swoje zdanie i uważam, że ta ustawa powinna być przyjęta w brzmieniu sejmowem bez żadnych zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SSzuyski">Wysoki Senacie! Przedmówcy, którzy tu głos zabierali, przeważnie stali na następujących stanowiskach: jedni chcieliby z tej ustawy zrobić teren do przeprowadzania choćby małej, częściowej walki między kapitalizmem a tymi przez kapitalizm uciśnionymi. Otóż ja pozwolę sobie oświadczyć, że na terenie tej ustawy, w tym kształcie, w tej treści, Wysokiemu Senatowi tutaj przedłożonej, — ja walki po stronie kapitalizmu nie widzę. Ona broń Boże żadnych takich tendencji nie ma i mieć nie może. Dlatego sposobność do tego rodzaju walki uważam za zupełnie niewłaściwą.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SSzuyski">Pozatem szanowni przedmówcy podnosili tutaj niezwykłą pilność tej sprawy. My w połączonej Komisji Prawniczej i Gospodarstwa Społecznego odczuwaliśmy to i rozumieli całkiem dokładnie, że sprawa jest niewątpliwie pilna, ponieważ w regulowaniu tych stosunków utworzyło się pewne vacuum, które jest niedopuszczalne i które jak najprędzej winno być usunięte. Ale skoro już ta sprawa niewątpliwie dla p. Ministra Reform Rolnych jest pilna od czerwca bieżącego roku, w takim razie jeszcze te trochę czasu,...</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#komentarz">(Głos: Wiele?)</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SSzuyski">...którego będzie potrzeba na to, ażeby ona może trochę w zmienionej formie wróciła z Sejmu, p. Minister Reform Rolnych wytrzyma i niewątpliwie może znajdzie środki, ażeby usunąć niekorzyści i przykrości, jakieby mogły dotknąć jednostki z powodu braku tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SSzuyski">P. s. Schreiber uznawał, że w tej ustawie jest wiele braków, że należałoby to i owo poprawić, ale twierdził, że jednak w imię pilności tej sprawy i w imię potrzeby zaspokojenia tych czekających jej, trzeba nam jako Senatowi zamknąć na wszystko oczy i ustawę tę czemprędzej uchwalić. Ja myślę, że to byłoby może trochę złym precedensem. Jeżeli przychodzi jakaś ustawa do Senatu i prawie wszyscy przyznają, że zawiera braki, byłoby rzeczą chyba niewłaściwą, ażebyśmy ze swoich praw nie skorzystali i w miarę przysługujących nam uprawnień złego w przedłożonej ustawie nie poprawili.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SSzuyski">Zastanowił mnie bardzo defetyzm p. Marszałka Posnera...</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#komentarz">(S. Posner: Za to trzeba przywołać do porządku. Defetyzm to jest obraza.)</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SSzuyski">...który powiada, że nasze uprawnienia są tak szczupłe, wyrażał taką niewiarę w przyszłość naszego Senatu, w przyszłość naszych prac, że rzeczywiście jak na Wicemarszałka Senatu, był to głos wielce zastanawiający. Ja jednak stoję na tem stanowisku, że dopóki ta Izba istnieje, jakiekolwiek ona uprawnienia ma, my nasz obowiązek spełnić winniśmy i nie możemy przy każdej ustawie, która wejdzie do Senatu, poddawać się sugestji niesłychanej pilności, bo ta pilność będzie zawsze i mimo tej pilności, to co jest do poprawienia i do zmiany, powinniśmy w miarę naszego rozumienia i sumienia poprawić.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#komentarz">(S. Posner: O ile to jest celowe.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#komentarz">(S. Sokołowski: Panie Marszałku, wnoszę o głosowanie przez drzwi.)</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#Marszałek">Poddaję pod głosowanie najdalej idący wniosek s. Schreibera, aby przyjąć ustawę w brzmieniu sejmowem bez zmian. Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem a. Schreibera, proszę, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#Marszałek">Rezultat głosowania jest następujący: za ustawą w brzmieniu sejmowem bez poprawek głosowało senatorów 38, przeciw 37, zatem ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#Marszałek">Przystępujemy do 16 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Oświaty i Kultury o projekcie ustawy, zmieniającej art. 1 ustawy z 23 Iipca 1926 r. (Dz. Ust. Rz. P. nr 93, poz. 536) oraz art. 1 ustawy z 2 marca 1927 r. (Dz. Ust. Rz. P. nr 32, poz. 287) o zmianie art. 112 ustawy o szkołach akademickich z dnia 13 Iipca 1920 r. (Dz. Ust. Rz. P. nr 72, poz. 494 z r. 1920).</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Zakrzewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SZakrzewski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt przedstawić wnioski Komisji Kultury i Oświaty w sprawie zmian, proponowanych do projektu ustawy, zmieniającej art. 1 ustawy z dnia 23 Iipca 1926 r., częściowo także z 1927 r., razem zmieniających ustawę o szkołach akademickich z dnia 13 Iipca 1920 roku.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SZakrzewski">Wpłynął projekt sejmowy ustawy, który skłonił komisję do gruntowniejszego zastanowienia się nad tą całą kwestją. Komisja uzgodniła różnicę zdań, która panowała poprzednio w tej sprawie i przychodzi z wnioskiem jednolitym, który tylko w art. 5, pod względem ściśle formalistycznym, wywołał w komisji pewną różnicę zdań i wywołał wniosek mniejszości, podpisany tutaj przez odrębnego sprawozdawcę. Pozatem projekt ustawy w 4 pierwszych artykułach uzyskał poparcie całej komisji i w tej formie przychodzi tu pod decyzję Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SZakrzewski">Rzecz, jak wiadomo, tyczy się niemożności całkowitego wykonania ustawy o szkołach akademickich z 1920 r., czem zarówno Sejm, jak i Senat, już się zajmowali poprzednio i były wydawane nowele, z których najważniejsze są z 1926 r. i 1927 r. Nowele te, dające dobrodziejstwa tym, którzy nie mogli Studjów odbyć według wymogów ustawy o szkołach akademickich z 1920 r., stawiały jako termin prekluzyjny i ostateczny koniec tego roku, t. j. dzień 31 grudnia 1928 r. Faktyczny stan rzeczy, istnienie znacznych grup młodzieży starszej i młodszej, która i w tym terminie ostatecznym nie zdołała uporać się z egzaminami, zmusza komisję do podania jakiejś drogi wyjścia, któraby tym razem jednak już ostatecznie, o ile to jest w granicach ludzkich przewidywań, położyła kres ujemnemu stanowi rzeczy, co do którego mniej więcej wszystkie zdania są zgodne, mianowicie, że skoro posiadamy zasadniczą ustawę z 1920 r., to powinniśmy wszyscy razem, Rząd, Izby, szkoły akademickie, zarówno profesorowie, jak i młodzież, dołożyć wszelkich starań, ażeby ta ustawa, która stanowi fundament szkolnictwa wyższego, była rzeczywiście wykonywana.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SZakrzewski">Gdybyśmy zatem stanęli na stanowisku projektu sejmowego i zgodzili się na sumaryczne przedłużenie do r. 1932 terminu dla zdawania egzaminów celem uzyskiwania stopnia doktora praw i doktora medycyny, tobyśmy w takim razie poprostu prolongowali ekscepcję od zasadniczej ustawy i moglibyśmy prolongować ją w ten sposób całkiem spokojnie w nieskończoność, Doszlibyśmy w takim razie do dat jubileuszowych święcenia ustawy o szkołach akademickich z roku 1920, a mimo to mielibyśmy kwestję prolongaty przed sobą dalej otwartą. To jest ten zasadniczy argument, który zmusza ogół członków Komisji Oświatowej do takiego traktowania ewentualnej dalszej prolongaty ulg, ażeby ona posiadała charakter zupełnie jasnej i wyraźnej ekscepcji i aby z tego zarówno zdawali sobie sprawę profesorowie szkół akademickich, jak i ta część starszej młodzieży akademickiej, która jeszcze z tych nowych ulg korzystać będzie, I dlatego właśnie, jak powiadam, zasadniczego powodu, myśmy w komisji chętnie bardzo przyjęli wniosek p. s. Struga i ja sam odrazu oświadczyłem, że w ogólnych ramach chętnie zgadzam się na rok 1932, jako najdalszy prekluzyjny termin, w tem jednak rozumieniu, że data ta będzie posiadała wyraźny charakter wyjątku, który będzie się odnosił do osób, indywidualnie zasługujących na tego rodzaju traktowanie. I profesorzy i młodzież wiedzą doskonale, że daleko trudniejsze sprawy, indywidualnie traktowane przez szkoły akademickie, były załatwiane zgodnie ze stanowiskiem profesorów i interesami i życzeniami samej młodzieży akademickiej. Jeżeli zachodzi jakiś wypadek wyjątkowej natury, to, mojem zdaniem, wyjątki takie trafiają się zawsze i wszędzie, ale można je załatwić inaczej i gdyby w ustawie o szkołach akademickich z roku 1920 było zawarte postanowienie, że wszelkie trudności, wszelkie wątpliwości, które z tej ustawy wynikają, każdą potrzebę traktowania indywidualnego interesów danego egzaminanta, będą rozstrzygały uniwersytety same, oczywiście z pozostawieniem regresji, z pozostawieniem ostatecznej aprobaty ministerstwu, to zarówno Sejm, jak i Senat, ani w roku 1924, ani w 1926 r., ani w r. 1927 jużby się tą sprawą nie zajmowały. Jest to bowiem anormalne zjawisko ze stanowiska praktyki uniwersyteckiej, żeby konkretne dyrektywy i opisy serji szczegółowych wypadków co rok, czy co 2 lata znajdowały się na tapecie prac ustawodawczych, kiedy doświadczenia wszystkich uniwersytetów o tej strukturze, jaką mają nasze uniwersytety, pouczają, że, jak powiadam, o wiele trudniejsze wypadki w toku lat przez uniwersytety i przez ministerstwo, z pożytkiem dla całego świata akademickiego, były załatwiane.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SZakrzewski">Nie chcę zadługo zajmować się tym tematem, który, zdawało się, pierwotnie wywoływał jakieś niezrozumiałe zdenerwowanie. Skoro jednak nastąpiło uzgodnienie opinji wszystkich członków Komisji Oświaty i Kultury, pozostaje mi tylko tyle powiedzieć, że układ pierwszych dwóch artykułów odpowiada układowi projektu sejmowego z tem, że komisja przyjęła terminy w brzmieniu poprawek, wniesionych w Sejmie przez p. pos. Kornackiego.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#SZakrzewski">Komisja natomiast wprowadziła jeden nowy artykuł, złożony z dwóch punktów, jako art. 3, który brzmi w punkcie a): „Rady wydziałowe uniwersytetów zdecydują, którzy kandydaci na podstawie pierwszego egzaminu państwowego prawniczego, złożonego przed dniem 1 stycznia 1929 r. lub pierwszego rygorozum medycznego, złożonego w całości lub częściowo przed 1 stycznia 1929 r., a także conajmniej jednego egzaminu medycznego dla studiujących według nowej ustawy, złożonego przed 1 stycznia 1929 r., mogą korzystać z dobrodziejstw art. 1 i 2 niniejszej ustawy”.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#SZakrzewski">Punkt b): „Rady wydziałowe uniwersytetów mogą we wszystkich powyższych wypadkach przyznać prawo składania rygorozów i egzaminów w drodze szczególnie wyjątkowej najpóźniej do dnia 31 grudnia 1932 r.”. Śmiem twierdzić, że ta nowa ustawa, uchwalona w tem brzmieniu, zaspokoi zupełnie interesy świata akademickiego i interesowanej młodzieży i że więcej już ta sprawa przed forum izb prawodawczych powracać nie będzie. Oczywiście, że z powodu wstawienia tego art. 3 nastąpią dalsze formalne zmiany, nastąpi przenumerowanie artykułów, powstaną w ten sposób art. 4 i 5. I w tem właśnie brzmieniu, zaproponowanem przez prawie jednomyślne votum, komisja poleca tę ustawę do uchwalenia Wysokiej Izbie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Thullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Jak wiadomo, cała ustawa w komisji została przyjęta zgodnie, kompromisowo, z wyjątkiem wniosku o przyjęcie bez zmian. Jedynie art. 4, który teraz będzie 5-tym, wywołał tu właśnie wniosek mniejszości z mojej strony. Mianowicie artykuł ten brzmi: „Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1929 r.”. Ponieważ uchwalimy tu zmiany i ta ustawa będzie musiała wrócić do Sejmu, a Sejm nie zbierze się przed 1 stycznia, lecz dopiero potem, więc dopiero w ciągu stycznia może nastąpić przyjęcie albo odrzucenie tych zmian, a zatem, gdy ustawa będzie ostatecznie uchwalona w Sejmie, termin 1 stycznia 1929 r. nie będzie już miał zastosowania i wskutek tego ustawa będzie miała znowu artykuł, według którego działa wstecz, a jest przecież zasadą prawniczą, że ustawa nie powinna działać wstecz. Czasem i to dość często Sejm i Senat uchwalały takie ustawy, ale to mogło być ze względów rzeczywiście szczególnych potrzebne, tutaj zaś byłoby zupełnie niepotrzebne. Sejm co innego, Sejm spodziewał się, że to będzie uchwalone przed 1 stycznia, ale jeśli my wiemy, że ustawa ta nie będzie przed 1 stycznia uchwalona, to sprowokowalibyśmy uchwalenie ustawy z działaniem wstecz zupełnie niepotrzebnie. Przecież skorzystać z ustawy nie może żaden student, dopóki ona nie zostanie ogłoszona w Dzienniku Ustaw, więc co mu z tego przyjdzie, że ona działa od 1 stycznia 1929 roku, kiedy on i tak prędzej, jak przed ogłoszeniem, nie będzie mógł z niej skorzystać. Dlaczego więc mamy tu robić wyjątek od zasady prawnej i nie powiedzieć: ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia? Taki też wniosek postawiłem na komisji i wniosek ten uzyskał równość głosów i dopiero p. przewodniczący przeważył. Wobec tego proszę Wysoki Senat, ażeby bez potrzeby nie uchwalał ustawy z działaniem wstecz. Naturalną rzeczą jest, że artykuł ostatni powinien brzmieć: Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia. I taki wniosek stawiam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Koerner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SKoerner">Wysoki Senacie! Gdyby iść śladami rozumowań p. referenta, to właściwie należałoby wcale nie przyjmować żadnej zwłoki, ale ustalić brzmienie ustawy tak, jak było i zmian nie wprowadzać. P. referent bowiem powiedział, że gdyby w ustawie z 1920 roku była wzmianka o tem, że decyduje ministerstwo w każdym poszczególnym wypadku, to ciała ustawodawcze tą sprawą by się nie zajmowały. Jednak skoro się zajmowały i za każdym razem dochodziły do wniosku, że słuszne jest żądanie młodzieży, żeby odroczyć im egzaminy dla uzyskania pewnych praw i tytułów, dowodzi to, że były słuszne powody i istotnie tak jest. Panowie jednak nie chcą wniknąć w to, że młodzież w ciągu ostatnich lat, poczynając od roku 1920, przeżywała wyjątkowo ciężki okres. Czas wojny bolszewickiej i potem sytuacja gospodarcza kraju, która odrywała tę młodzież od pracy, rzecz prosta, nie mogły się nie odbić na jej postępach w nauce. Nie będę wnikał merytorycznie w tę sprawę, która była niejednokrotnie tu rozpatrywana i w poprzednim Senacie, zwrócę tylko uwagę, że gdy słuchacze wydziału filozoficznego, który jest łatwiejszy do ukończenia i na którym czas pracy i nauki jest krótszy, zgodnie z poprzednią ustawą korzystaliby z tych uprawnień do r. 1932, nie mieliby ich słuchacze wydziału medycznego, którzy muszą więcej czasu poświęcić na swoją naukę.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SKoerner">Proszę w imieniu mojego klubu, żeby przyjąć ustawę bez zmian w brzmieniu przyjętem przez Sejm. Na wypadek, gdyby się wprowadzało zmiany, wnoszę, żeby w nowym art. 3, proponowanem przez komisję, w punkcie a) w wierszu pierwszym słowo „zdecydują” zastąpić słowem „stwierdzają”. W tym nowym artykule komisja proponuje, że rady wydziałowe uniwersytetów miałyby decydować, którzy kandydaci na podstawie pierwszego egzaminu odpowiadają warunkom i mogą korzystać z uprawnień. Otóż w tym wypadku nie może być mowy o żadnej decyzji, może być tylko mowa o stwierdzeniu, czy dany kandydat odpowiada warunkom, czy nie odpowiada. Gdzie jest mowa o decyzji, tam może istnieć presumcja, że choćby kandydat odpowiadał warunkom, rada mogłaby stwierdzić, że nie posiada uprawnień do otrzymania tytułu doktora. To jest, mojem zdaniem, niesłuszne i dlatego proponuję, ażeby słowo „zdecydują” zastąpić słowem „stwierdzają”.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#SKoerner">W wierszu 7 punkt a) jest mowa, że mogą korzystać z dobrodziejstw art. 1 i 2 ci kandydaci. To słowo „mogą” znaczyłoby, że w pewnych wypadkach możnaby odmówić tych uprawnień i dlatego proponuję, ażeby słowo „mogą” zastąpić słowami „mają prawo”, to znaczy, że jeżeli kandydat odpowiada tym wszystkim warunkom, jego prawo nie może mu być odebrane i od nikogo wówczas nie jest zależnym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gałecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SGałecki">Wysoka Izbo! Ustawa w brzmieniu komisji, właściwie cyfrowo, czyli co do terminu odroczenia nie różni się od ustawy, która przyszła do nas z Sejmu. Miałem zaszczyt być uczestnikiem prac komisji i widząc, że w komisji przejście ustawy w brzmieniu sejmowem ma szans mało, postawiłem wniosek, który przesądza o przedłużeniu o rok jeszcze, pod rygorem, że rady wydziałowe będą stanowiły o tem, komu należy przyznać te ulgi, a zatem niema przeciwieństwa co do terminu. Ale jest bardzo ważny wzgląd czysto życiowy, mianowicie, że ustawa ta nie będzie dla wszystkich jasna i zrozumiała. Słuchacze będą musieli ponosić starania i zabiegi w celu uznania przez odnośne rady wydziałowe tych opóźnień i tych względów osobistych i będą musieli się tłomaczyć a nikt nie zaręczy, czy jedne rady wydziałowe będą uwzględniały to po ojcowsku, a inne będą raczej pilnowały rygoru i porządku, będą tępiły t. zw. żelaznych akademików i utrudniały, a zatem osłabią intencję ustawy, zawartą w brzmieniu komisyjnem.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#SGałecki">Proszę Panów, życie jest życiem i widzę bardzo wyraźnie, ile szkopułów, trudności i klęsk, wskutek tych zastrzeżeń co do kompetencji rad wydziałowych, spotka tych słuchaczy, którzy zapóźnili się ze studjami. Nie chcę tutaj nikogo wzruszać, bo nie jest to miejsce po temu, ale wszyscy znamy położenie społeczeństwa, zwłaszcza młodzieży naszej za czasów wojny i za czasów powojennych, a następstwa następstw rozgałęziają się. Jeżeli sobie wyobrazimy, że wielu z tych słuchaczy pracuje zarobkowo, nawet na stanowiskach rządowych, że wielu z nich życie pędzi zdala od centrów akademickich i wyszli z normalnej kolei studjów, a wrócić do niej jest ciężko, to sądzę, że powinniśmy być liberalni w umożliwieniu im w jak najszerszej mierze osiągnięcia tego stopnia naukowego. Wszelkie utrudnienia, zdaje mi się, nie są celowe. Rzecz prosta, uniwersytety i p. Minister Oświecenia Publicznego muszą pilnować pewnych rygorów prawa i przez to ostrzej traktować te żywotne, czysto życiowe sprawy młodzieży. Stanowisko i rola ciał ustawodawczych polega właśnie na tem, żeby nie szerzyć anarchji tam, gdzie powinien być porządek, ale dbać przedewszystkiem o istotę rzeczy, o jej treść, o to, ażeby oszczędzić ludziom cierpień, ażeby młodemu pokoleniu umożliwić w trudnych warunkach dojście do sprawowania swego zawodu, do osiągnięcia stopnia naukowego.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#SGałecki">Brzmienie sejmowe ustawy zawiera jak najmniejsze trudności dla młodzieży wyraźnie i jasno. Poprawki komisji Senatu zasadę tę przesądzają, tak samo jak Sejm, ale warują wieloma formalnościami, o których mówiłem, użytkowanie tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#SGałecki">Nie uznając zasadniczych rozbieżności, w imieniu swojego stronnictwa proszę o poddanie pod głosowanie ustawy o szkołach akademickich w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#SZakrzewski">Tylko z obowiązku sprawozdawcy, Wysoka Izbo, muszę parę słów powiedzieć, ponieważ jako należący do tej kategorji młodych senatorów, do których z takim dowcipem mówił p. Wicemarszałek Posner, jestem trochę zaskoczony, występując pierwszy raz jako sprawozdawca, — sądziłem bowiem, że po uzgodnieniu tych wniosków w łonie komisji tutaj już odrębnych wniosków przynajmniej ze strony członków komisji nie będzie. Dlatego muszę parę słów odpowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#SZakrzewski">Wnioskom p. s. Koernera nie sprzeciwiałbym się, gdyby one nie wprowadzały niepotrzebnych, mojem zdaniem, zmian stylistycznych. Dlaczego. Od decyzji każdej rady wydziałowej, czy od jej stwierdzenia, jakkolwiek rzecz tę nazwiemy, przysługuje, jak wszystkim wiadomo, każdemu akademikowi i każdemu interesantowi regres do władz stojących nad wydziałami, a więc w tym wypadku do senatów akademickich i do ministerstwa. Rozumiem, że ta droga postępowania daje stronom zupełne zabezpieczenie, którego w żadnym wypadku taka lub owaka redakcja ustawy nie zastąpi. To jest moje zdanie.</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#SZakrzewski">Co do opinji, którą tutaj wyraził p. s. Strug, to nie wątpię, że jest ona wynikiem jego głębokiego przekonania, ale sądzę, że i błąd jego jest głęboki. I kiedy mówiąc o tem, kto jest przyjacielem młodzieży akademickiej, wprowadza pewne rozróżnienie więcej wrażeniowe, czy uczuciowe pomiędzy szkołami akademickiem i ministerstwem z jednej strony, a ciałami ustawodawczemi z drugiej, które przez taką redakcję mają dać wyraz swojemu rzekomo lepszemu rozumieniu interesów tej młodzieży, to ja, który 25 lat już z katedry akademików nauczam i na wiele rzeczy w życiu akademików naszych uniwersytetów patrzyłem, mogę spokojnie zupełnie zapewnić zarówno p. s. Koernera, jak i p. s. Struga, że ich wątpliwości, szczególnie wątpliwości p. s. Struga, wyrażone w imieniu jego stronnictwa, a więc niejako z poetycznej platformy, w tym wypadku nie mają rzeczowego uzasadnienia. A przecież dziś rano dwie godziny czasu strawiliśmy i zgodziliśmy się na to wszyscy razem i p. Senator również, żeby traktowaniu tej sprawy odjąć wszelki charakter społeczny, czy polityczny i traktować te rzeczy ze stanowiska właśnie ściśle rzeczowego, wnikającego w potrzeby uniwersytetów i młodzieży akademickiej. Powołując się po raz drugi na p. Wicemarszałka Rosnera, śmiem wyrazić pewność, że tu w tej poważnej przyjaznej atmosferze, gdzie wszyscy jesteśmy sobie bliscy, że przecież ta ustawa zostanie uchwalona w tem brzmieniu, w jakiem ją komisja senacka uchwaliła.</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Jako wniosek najdalej idący poddaję pod głosowanie wniosek s. Gałeckiego-Struga o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem bez zmian. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, proszę, aby wstali. Biuro ma wątpliwości, zarządzam głosowanie przez drzwi. Panów Senatorów, którzy są za ustawą w brzmieniu sejmowem, proszę, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#Marszałek">Wynik głosowania następujący: za wnioskiem s. Struga głosowało senatorów 37, przeciw — 46. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad poprawkami, zawartemi w odbitce roneo nr. 23.</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#Marszałek">Do art. 1: jest poprawka, aby w punkcie a) wierszu 3 zamiast wyrazów: „do 30 czerwca 1932 r.” wstawić wyrazy: „do 30 czerwca 1931 r.”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Stoi większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-53.5" who="#Marszałek">Druga poprawka do art. 1 brzmi, aby w punkcie b) w wierszu 3 zamiast wyrazów: „do 1931 r. włącznie”, wstawić wyrazy: „do 1929 r. włącznie”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Stoi większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-53.6" who="#Marszałek">Następnie poprawka trzecia, aby w punkcie b) w wierszu 3–4 zamiast wyrazów: „lecz tylko do 30 czerwca 1932 roku” wstawić wyrazy: „lecz tylko do 30 czerwca 1930 r.”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Stoi większość, poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-53.7" who="#Marszałek">Do art. 2 zgłoszono poprawkę, aby w wierszu 4–5 zamiast wyrazów: „a kończą je w r. 1931, względnie do końca czerwca 1932 r.” wstawić wyrazy: „a kończą je w r. 1929, względnie do końca czerwca 1930 r.”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Stoi większość, poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-53.8" who="#Marszałek">Do tego artykułu jest jeszcze jedna poprawka, by w wierszu 5 zamiast wyrazów: „lecz tylko do 30 czerwca 1932 r.”, wstawić wyrazy: „lecz tylko do 30 czerwca 1930 r.”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Stoi większość, poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-53.9" who="#Marszałek">Następuje poprawka, by po art. 2 wstawić nowy artykuł. Wpierw jednak odczytam dalej idącą poprawkę s. Koernera do ustępu a) tego artykułu: „a) Rady wydziałowe uniwersytetów stwierdzają, którzy kandydaci na podstawie pierwszego egzaminu państwowego prawniczego, złożonego przed dniem 1 stycznia 1929 r. lub pierwszego rygorozum medycznego, złożonego w całości lub częściowo przed 1 stycznia 1929 r., a także conajmniej jednego egzaminu medycznego dla studiujących według nowej ustawy, złożonego przed 1 stycznia 1929 r., mają prawo korzystać z dobrodziejstw art. 1 i 2 niniejszej ustawy”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej poprawki, żeby wstali. Stoi mniejszość.</u>
+ <u xml:id="u-53.10" who="#komentarz">(Protesty.)</u>
+ <u xml:id="u-53.11" who="#Marszałek">Zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, żeby przeszli przez drzwi ze strony prawej.</u>
+ <u xml:id="u-53.12" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-53.13" who="#Marszałek">Wynik głosowania następujący: za wnioskiem s. Koernera głosowało senatorów 46, przeciw wnioskowi 36, zatem punkt a) nowego art. 3 przeszedł w tem brzmieniu.</u>
+ <u xml:id="u-53.14" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad punktem b): „Rady wydziałowe uniwersytetów mogą we wszystkich powyższych wypadkach przyznać prawo składania rygorozów i egzaminów w drodze szczególnie wyjątkowej najpóźniej do dnia 31 grudnia 1932 r.”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, ażeby wstali. Stoi większość, poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-53.15" who="#Marszałek">Artykuły następne zmieniają odpowiednio swoją numerację.</u>
+ <u xml:id="u-53.16" who="#Marszałek">Do nowego art. 5 jest wniosek mniejszości p. s. Thulliego, żeby nadać mu brzmienie następujące: Ustawa niniejsza obowiązuje z dniem jej ogłoszenia. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Mniejszość — odrzucono, A zatem cała ustawa z poprawkami komisji i s. Koernera jest przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-53.17" who="#Marszałek">Przystępujemy do 17 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjnej i Samorządowej o projekcie ustawy w sprawie uzupełnienia niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno-administracyjnem (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 32 poz. 365) (odbitki nr. 17 i 21.) Głos ma sprawozdawca s. Wasiutyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#SWasiutyński">Mamy tutaj rozpatrzyć poprawki do ustawy sejmowej, zmieniającej rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o postępowaniu karno-administracyjnem. To rozporządzenie ogłoszone w Dzienniku Ustaw w nr. 38 położyło kres chaosowi, jaki istniał w dziedzinie wymierzania kar przez władze administracyjne, i jednocześnie uzgodniło z Konstytucją pewne wydane normy prawne, dotyczące kar administracyjnych. Chaos wynikł stąd, że po pierwsze w poszczególnych dzielnicach obowiązywały rozbieżne normy prawne, a po drugie w poszczególnych dzielnicach rozmaicie unormowane było postępowanie. Tak np. w b. dzielnicy rosyjskiej i w b. zaborze austrjackim normy prawne, wydane przed Konstytucją, i normy pochodzące jeszcze z czasów państw zaborczych nie przewidywały możności odwołania się do sądów od decyzji karnych władz administracyjnych. Następnie normy, które zostały wydane między uchwaleniem Konstytucji, a t. zw. sprostowaniem Konstytucji, przewidywały dwie instancje administracyjne i następnie odwołanie się do sądu. Wreszcie normy, wydane później, po sprostowaniu art. 72 Konstytucji, przewidywały jedną instancję administracyjną, ale rozmaite rozstrzygnięcie spraw na drodze sądowej. Sądy rozstrzygały bądź to jako pierwsza instancja, bądź to jako instancja apelacyjna, rozstrzygały bądź to sądy powiatowe albo pokoju, bądź to sądy okręgowe, wreszcie wyroki sądów okręgowych wedle jednych ustaw były ostateczne, wedle innych prawomocne, czyli nie dopuszczały kasacji Sądu Najwyższego.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#SWasiutyński">Rozporządzenie Prezydenta przewidywało trzy rodzaje postępowania w sprawach karno-administracyjnych. Mianowicie, po pierwsze są orzeczenia karne, które zapadają w postępowaniu zwyczajnem po przeprowadzeniu dochodzeń i rozprawy, to znaczy po zbadaniu obwinionego, świadków, względnie biegłych. Po drugie, są t. zw. nakazy karne, nakazy nakładane bezpośrednio na podstawie doniesień organów urzędowych, opartych na ich własnem spostrzeżeniu. Wreszcie są t. zw. doraźne nakazy karne, nakładane przez funkcjonarjuszy rządowych względnie samorządowych, indywidualnie do tego przez władze administracyjne upoważnionych. Jeżeli pochwycony na gorącym uczynku wykroczenia administracyjnego odmówi wpłacenia doraźnie wymierzonej kary i w ten sposób nie zrzeknie się odwołania przeciwko karze, kara będzie wymierzona w zwykłem postępowaniu administracyjnem, albo w postępowaniu nakazowem. Niezadowolony z kary nałożonej w trybie postępowania nakazowego może złożyć sprzeciw do tej samej władzy, która nakaz wydała, i wtedy sprawa ponownie musi być rozpatrzona przez tę samą władzę w postępowaniu zwyczajnem. Tylko przeciw karom, nałożonym w drodze orzeczenia, a nie przeciw nakazom karnym, służy skazanemu prawo żądania skierowania sprawy na drogę sądową. Właściwy jest i według rozporządzenia Prezydenta o postępowaniu karno-administracyjnem i według kodeksu postępowania karnego, który wejdzie w życie z dniem 1 Iipca 1929 roku, sąd okręgowy. Od decyzji tego sądu okręgowego nie jest dopuszczalna apelacja, można wnieść tylko skargę kasacyjną. W tych sprawach karno-administracyjnych przewidziane jest specjalnie uproszczone postępowanie w sądzie okręgowym. Władza administracyjna, która wymierzała karę, albo równorzędna jej władza w siedzibie sądu okręgowego, może zastąpić prokuratora. Orzeczenie karne władzy administracyjnej zastępuje akt oskarżenia i w czasie przewodu sądowego wolno odczytywać zeznania świadków, zapiski, dochodzenia i inne akty postępowania administracyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#SWasiutyński">Z tych przepisów postępowania sądowego wynika duża waga należytego przeprowadzenia postępowania karno-administracyjnego, I dlatego rozporządzenie Prezydenta postanawia, że o ile poszczególne ustawy inaczej nie postanowią, to właściwą władzą do wymierzania kar jest władza powiatowa. Jednocześnie rozporządzenie uchyla dotychczasową kompetencję w sprawach karno-administracyjnych władz podległych administracji ogólnej powiatowej, więc zarówno władz samorządowych gminnych — to dotyczy b. dzielnicy austrjackiej i rosyjskiej — jak i t. zw. miejscowych władz policyjnych, czyli burmistrzów i wójtów w b. dzielnicy pruskiej. Wprawdzie rozporządzenie Prezydenta w art. 45 w ust. 3 przewiduje w trybie rozporządzenia wojewody możność przekazywania poszczególnym władzom i organom tych władz, władzom gminnym lub administracyjnym niższym, kompetencji wydawania nakazów karnych do wysokości 50 zł. lub 3 dni aresztu, ale takie upoważnienie zależy od uznania władz administracyjnych i władze z tego upoważnienia nie zrobiły użytku.</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#SWasiutyński">Tymczasem w b. dzielnicy austrjackiej na podstawie obowiązujących ustaw austrjackich lub krajowych galicyjskich, albo nawet jeszcze rozporządzeń przedkonstytucyjnych austrjackich, władze gminne miały dotychczas kompetencję do wydawania orzeczeń karnych. Na podstawie ustaw gminnych galicyjskich, względnie śląskich, w dziedzinie policji miejscowej, rady gminne i naczelnicy gmin są upoważnieni do wydawana lokalnych przepisów porządkowych, czyli t. zw. rozporządzeń policyjnych z zagrożeniem grzywną, względnie aresztem zastępczym, Jest rzeczą celową i słuszną, aby drobne sprawy karne, wynikające z przekroczenia tych rozporządzeń policyjnych, uchwalanych przez władze gminne, lub takich ustaw jak ustawa o ochronie własności polnej, były szybko rozstrzygane przez miejscowe organa samorządu gminnego. Powierzenie kompetencji karania odległym często władzom powiatowym wywołuje zwłokę i koszty, związane z przejazdami urzędników powiatowych.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#SWasiutyński">Projekt ustawy sejmowej postanawia przeto, że wykroczenia, co do których wymierzanie kar należało przed wydaniem rozporządzenia Prezydenta do władz gminnych, mają być karane nadal przez te władze, ale jedynie w postępowaniu nakazowem, a więc maksymalny rozmiar kary nie może przekraczać granicy dla nakazów karnych ustalonej, chociażby przepisy prawne dawniejsze dopuszczały nakładanie przez organa gminne kar wyższych, to znaczy nie może wykraczać ponad 50 zł, względnie 3 dni aresztu zastępczego. Przeciwko tym nakazom karnym przysługuje oskarżonemu środek karny — sprzeciw: w razie jego użycia następuje ponowne rozpatrzenie sprawy w zwyczajnem postępowaniu karno-administracyjnem. Ponieważ dla umożliwienia sądowi okręgowemu wymiaru sprawiedliwości, jak wynika z przepisów postępowania w sprawach karno-administracyjnych w przewodzie sądowym, władze administracyjne winne sprawy należycie przeprowadzić, właściwie dla wydawania orzeczeń karnych w postępowaniu karnem zwyczajnem są władze powiatowe.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#SWasiutyński">W komisji Senatu powstała wszakże kwestja, czy takie uregulowanie postępowania nie jest sprzeczne z Konstytucją. Konstytucja bowiem w art. 72 głosi: „Ustawy przeprowadzą zasadę, iż od karnych orzeczeń władz administracyjnych, zapadłych w pierwszej instancji, będzie przysługiwało stronom prawo odwołania się do właściwego sądu”. Możnaby więc zasadnie utrzymywać, że w razie wniesienia sprzeciwu sprawa przechodzi do wyższej drugiej instancji, bo nakaz karny wydała władza gminna, a z powodu sprzeciwu będzie sprawę w zwykłem postępowaniu rozpatrywała władza powiatowa, czyli starosta, a to jest, jak widać, sprzeczne z Konstytucją. Wręcz przeciwnie, Sprzeciw jest specyficznym środkiem prawnym, który tem się różni od rekursu, od odwołania, że jest skierowany do tej samej instancji, która zaatakowany akt wydała, akt o charakterze tymczasowym, i wtedy ta sama władza wydaje ponownie decyzję.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#SWasiutyński">Żeby usunąć powyższy szkopuł, powyższy zarzut niezgodności z Konstytucją, Komisja Administracyjna Senatu proponuje, żeby w art. 1 projektu ustawy wstawić słowa: „w zastępstwie powiatowej władzy administracji ogólnej, a”, przez co będzie zaznaczone, że władza gminna, wydając nakaz karny, nie działa jako odrębna instancja i że wniesienie sprzeciwu właściwie przywraca normalną własność władzy powiatowej.</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#SWasiutyński">Pozatem Komisja Administracyjna wnosi, ażeby w art. 1 projektu ustawy dodać ustęp drugi ustalający, że nakazy karne wydają naczelnicy gmin, t. j. wójt, burmistrz, względnie w miastach statutowych prezydent miasta, ponieważ z istoty nakazu karnego, jako szybkiej reakcji przeciwko wykroczeniom, wynika, że jego wydawanie powinno należeć do władzy jednoosobowej, dotychczasowe zaś przepisy ustaw gminnych powoływały do wydawania orzeczeń karnych w gminach wiejskich kolegjum, złożone z wójta i dwuch przysiężnych, w miastach zwykłych była władza burmistrza, a w miastach statutowych we Lwowie i Krakowie znowu kolegjum — magistrat.</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#SWasiutyński">Podobnie przedstawia się sytuacja w b. dzielnicy pruskiej, gdzie przed wydaniem rozporządzenia Prezydenta o postępowaniu karno-administracyjnem, miejscowa władza policyjna, — t. j. wójt na terenie wsi, a burmistrz i prezydent miasta w miastach, względnie dyrektor policji, tam, gdzie utworzono odrębną władzę policyjną — jak na Śląsku, Katowicach, Królewskiej Hucie, — była w myśl upoważnienia ustawy o postępowaniu karnem i ustawy pruskiej z r. 1883 o wydawaniu policyjnych zarządzeń karnych, uprawniona do nakładania kar administracyjnych do wysokości 30 zł. lub 3 dni aresztu. Według tych przepisów ukarany przez władze policyjne mógł żądać przekazania sprawy sądowi i sprawę tę rozstrzygał sąd powiatowy. Kompetencje miejscowych władz policyjnych dotyczyły trzech rodzajów wykroczeń: przedewszystkiem drobnych wykroczeń, przewidzianych przez kodeks; następnie wykroczeń przeciw rozporządzeniom policyjnym, które wydawać mogą zarówno miejscowe władze policyjne, jak i wyższe władze administracji ogólnej i wreszcie wykroczeń przewidzianych przez dekrety, czy ustawy, czy rozporządzenia Prezydenta, wydane już za czasów polskich. Rozporządzenie Prezydenta o postępowaniu karno-administracyjnem uchyliło z chwilą swego wejścia kompetencję miejscowych władz policyjnych do wydawania zarządzeń karnych na podstawie upoważnień ustaw polskich dekretów i rozporządzeń Prezydenta. Uprawnienia zaś inne do wymierzania kar za wykroczenia kodeksowe i za przekroczenia rozporządzeń policyjnych wygasną w chwili wejścia w życie ogólnego kodeksu o postępowaniu karnem — polskiem, t. zn. z dniem 1 Iipca 1929 r.</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#SWasiutyński">Projekt ustawy sejmowej w art. 2 nadaje miejscowym władzom policyjnym kompetencję do nakładania kar w trybie nakazów karnych z tem, że w razie sprzeciwu wydawanie orzeczeń karnych w postępowaniu zwyczajnem należy do właściwości władz powiatowych. I znowu z uwagi na przepis Konstytucji, który przewiduje tylko jedną instancję administracyjną, i w tym artykule komisja Senatu proponuje wstawić słowa: „w zastępstwie władzy powiatowej administracji ogólnej, a (...)”. Brzmienie projektu sejmowego nie obejmuje wszystkich wypadków, w których dotychczas miejscowe władze policyjne władne były nakładać kary administracyjne. Mianowicie przekroczenia rozporządzeń policyjnych, wydanych przez władze pruskie, a dotychczas obowiązujących, z dniem 1 Iipca 1929 r. będą mogły być karane tylko przez sądy grodzkie.</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#SWasiutyński">Również ustaje z dniem 1 Iipca 1929 r. prawo miejscowych władz policyjnych karania wykroczeń kodeksowych. Wobec tego, że Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowywuje projekt przekazania na drogę postępowania karno-administracyjnego ścigania tych wykroczeń, zawartych w dzielnicowych kodeksach karnych, które są wykroczeniami natury administracyjnej, i projekt ten ma być przygotowany przed wejściem w życie nowej procedury karnej. Komisja Administracyjna Senatu proponuje uchwalenie rezolucji, wzywającej Rząd, aby jednocześnie zaprojektował uregulowanie sprawy wymierzania kar za przekroczenie obowiązujących rozporządzeń policyjnych, wydanych przez władze pruskie. Mianowicie, na podstawie upoważnienia kodeksu karnego, mogły władze policyjne wydawać pewne przepisy policyjne, następnie na podstawie ustawy pruskiej z r. 1850 o policji — lokalne władze policyjne, zaś ustawa ogólna o zarządzie kraju z r. 1883 przewidziała również uprawnienia wyższych władz administracyjnych, jak obecnie starostów i wojewodów, do wydawania rozporządzeń policyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-54.11" who="#SWasiutyński">Art. 51 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej postanawia, że nakazów karnych wydawać nie można, o ile łącznie z nakazem karnym ma się orzec o konfiskacie przedmiotów lub o odszkodowaniu. Projekt ustawy sejmowej zmienia to postanowienie rozporządzenia i np. przy karaniu zwłaszcza szkód polnych na terenie b. zaboru austrjackiego, dopuszcza przy nakazach karnych orzekanie o konfiskacie i odszkodowaniu, o ile wysokość szkody lub wartość skonfiskowanego przedmiotu nie przekracza 30 zł. Do tego artykułu komisja poprawek nie wnosi.</u>
+ <u xml:id="u-54.12" who="#SWasiutyński">Jednocześnie projekt ustawy sejmowej ustala, że grzywny, wymierzane przez organa gminne w b. dzielnicy austrjackiej, przypadają z reguły na rzecz gminy, i to na cele opieki społecznej, nawet wówczas, jeżeli orzekanie o karze, w następstwie użycia przez oskarżonego środków prawnych, należeć będzie do właściwości władz powiatowych, czy nawet do właściwości sądu. Grzywny zaś, które wymierzają w b. dzielnicy pruskiej miejscowe władze policyjne, przypadają na rzecz tego podmiotu administracji publicznej, który ponosi t. zw. rzeczowe koszty policyjne, czyli według ustawodawstwa b. dzielnicy pruskiej, te koszty rzeczowe miejscowych władz policyjnych ponoszą z reguły gminy, a tylko tam, gdzie są ustanowione odrębne dyrekcje policji państwowej, ponosi je państwo, a gmina uczestniczy w 1/3 i w kosztach i w dochodach tej administracji policyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-54.13" who="#SWasiutyński">Projekt w ten sposób, o ile chodzi o kary wymierzane przez władze administracyjne, przywraca stan prawny, istniejący przed wydaniem rozporządzenia Prezydenta. Rozporządzenie Prezydenta wprawdzie w art. 56 postanawia, że grzywny przypadają na rzecz Skarbu Państwa tylko wtedy, „o ile poszczególne ustawy inaczej nie stanowią”. Ale władze państwowe zinterpretowały ten przepis w tym sensie, że postanowienia ustawy o gminach galicyjskich, czy przepisy pruskiej ustawy o policyjnych zarządzeniach karnych są ustawami nie szczególnemi, lecz ogólnemi, i z tego powodu uważają, że te kary winne przypadać na rzecz Skarbu Państwa, a nic gmin, względnie tych, którzy muszą ponosić koszty rzeczowe-policyjne.</u>
+ <u xml:id="u-54.14" who="#SWasiutyński">Projekt przewiduje również, że o ile władze administracyjne b. dzielnicy rosyjskiej przekażą władzom gminnym uprawnienie do wydawania nakazów karnych, to grzywny, w tym trybie wymierzane, wpływają do kasy gminnej na cele opieki społecznej. Aczkolwiek na mocy niniejszej ustawy wydawanie nakazów karnych w sprawach, w tej ustawie wyszczególnionych, należeć będzie do kompetencji organów gminnych i od wszczynania tych spraw karnych władze administracji ogólnej państwowej powinne się powstrzymywać, jednak art. 50 rozporządzenia Prezydenta przewiduje możność nakładania, jak mówiłem, doraźnych nakazów karnych przez funkcjonarjuszy państwowych lub samorządowych, do tego upoważnionych. Gdyby w sprawach, przekazanych tą ustawą właściwości władz gminnych lub miejscowych władz policyjnych, nakładane były doraźne mandaty karne, to w myśl niniejszej ustawy także dochód z tych grzywien powinien przypaść na rzecz gmin i z tego powodu odpowiednią poprawkę, odpowiednie uzupełnienie komisja senacka proponuje.</u>
+ <u xml:id="u-54.15" who="#SWasiutyński">Co się tyczy wejścia w życie niniejszej ustawy, to Komisja Administracyjna jest zdania, że postanowienie projektu sejmowego, że wchodzi ona w życie z dniem ogłoszenia, wywołałoby duże trudności i komplikacje w odniesieniu do spraw już wszczętych i do orzeczeń, które wydane zostały po tym dniu, kiedy ustawa ma obowiązywać, ale kiedy władze orzekające nie będą tej ustawy jeszcze znały i nie będą wiedziały o zmianie. Dlatego Komisja Administracyjna wnosi, aby ustawa zaczęła obowiązywać w 14 dni po ogłoszeniu, a nie miała zastosowania do spraw już wszczętych.</u>
+ <u xml:id="u-54.16" who="#SWasiutyński">Wreszcie w Komisji Administracyjnej wyłoniła się kwestja, czy to rozporządzenie Prezydenta o postępowaniu karno-administracyjnem, rzeczywiście — jak to utrzymują władze rządowe — uchyliło uprawnienia wydziałów wykonawczych komisyj uzdrowiskowych do nakładania kar pieniężnych za przekroczenia przepisów sanitarnych, wydawanych przez te komisje. Rzecz ciekawa, że właśnie to uprawnienie do nakładania kar, przez wydziały wykonawcze komisji uzdrowiskowych, przyznane zostało w rozporządzeniu Prezydenta, podpisanem tego samego dnia, kiedy zostało podpisane rozporządzenie Prezydenta o karach administracyjnych. Wprawdzie rozporządzenie, zmieniające ustawę o uzdrowiskach, zostało ogłoszone wcześniej niż rozporządzenie o postępowaniu karno-administracyjnem, ale z tego nie można wnosić, że rozporządzenie późniejsze uchyliło tamto, a to dlatego, że art. 61 rozporządzenia Prezydenta o postępowaniu karno-administracyjnem uchylił tylko uprawnienia władz i organów podległych władzy powiatowej, a komisja uzdrowiskowa i jej wydział wykonawczy nie podlegają nadzorowi starosty, lecz nadzorowi wojewody. Jednakże dla usunięcia wątpliwości i rozbieżnych interpretacji, ponieważ tu może być rozbieżność pomiędzy interpretacją władz samorządowych uzdrowiskowych i władz nadzorczych administracyjnych i wreszcie sądu, do którego te sprawy mogą trafić, komisja proponuje, aby w tej ustawie, którą uchwalamy, stwierdzić, że uprawnienia karno-administracyjne wydziałów wykonawczych komisyj uzdrowiskowych nie zostały uchylone z dodatkowem wyjaśnieniem, że przy wymierzaniu tych kar należy stosować postanowienia rozporządzenia o postępowaniu karno-administracyjnem i z tem zastrzeżeniem, że taki wydział jako ciało kolegjalne, nie będzie mógł wydawać mandatów karnych, ani kar doraźnych, lecz będzie mógł orzekać kary tylko w zwyczajnem postępowaniu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#SPerzyński">W imieniu naszego Klubu mam zaszczyt zgłosić następującą poprawkę. Otóż to, co Panowie mają w druku, w odbitce nr. 21, mianowicie: „Po art. 3 wstawić nowy artykuł, jako czwarty, treści następującej”, to wszystko miałoby się skreślić, a zamiast tego proponujemy uchwalić: „W ustępie 3 art. 45 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22. III. 1928 r. o postępowaniu karno-administracyjnem (Dz. Ust. Rz. P. nr. 38 poz. 365) dodaje się następujące wyrazy: „a obowiązanym jest upoważnić do takiego nakładania kar przewodniczących wydziałów wykonawczych komisyj uzdrowiskowych lub ich zastępców”. Zmiana ta jest konieczna, albowiem ustęp, proponowany przez sprawozdawcę, stawia wydział wykonawczy komisyj uzdrowiskowych, wyżej niż zarząd gminy, któremu przyznano jedynie prawo nakładania kar tym trybem.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#SPerzyński">Wobec tego proszę o uchwalenie tej poprawki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Dąmbski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#SDąmbski">Wysoki Senacie! Mam polecenie przedstawić Wysokiemu Senatowi wniosek mniejszości, który polega na zmianie art. 4, Ustępowi 4 tego artykułu proponuje mniejszość komisji nadać brzmienie następujące: „W wypadku skierowania sprawy na drogę sądową grzywny, orzeczone przez sąd, przypadają na rzecz Skarbu Państwa, o ile ustawa szczególna nie stanowi inaczej”. Zatem różnica polega na tem, że w wypadkach, w których orzeka o grzywnie sąd, grzywna nie wpływałaby do dochodów gminnych, jak to jest przewidziane w projekcie większości. Ażeby umotywować to stanowisko mniejszości i komisji, muszę powiedzieć, że nie chodzi tu o dochód, jakiby te grzywny miały stanowić dla Skarbu Państwa, gdyż tego znaczenia nie można przypisywać tym wpływom wobec budżetu państwowego. Stanowisko mniejszości komisji opierało się na czemś innem. I w obradach komisji sejmowej nad tem przedłożeniem i w plenum Sejmu i w obradach naszej Komisji Administracyjnej przedstawiciele Rządu podnosili wątpliwości, że rozrachowywanie i zwracanie tych wpływów gminom, powiększyłoby pracę urzędników sądowych, jak że nie będą jej mogli podołać. Padło tam nawet słowo — przeciążenie. Panowie Senatorowie wiedzą, a ja to wiem z doświadczenia w pracy administracyjnej i publicznej poprzednio, jak trudne jest dla każdej administracji, a szczególniej dla administracji publicznej ustosunkowanie sił urzędniczych do zadania, które mają one spełniać, Otóż nie zdawało się nam właściwe wprowadzać taką trudność przy sposobności takiego rozporządzenia. To jest problem przy którym bardzo łatwo jest siły urzędnicze powiększyć, a później zaszłaby konieczność redukcji. Z doświadczenia dotychczasowego administracji państwowej u nas wiemy, jak te rzeczy są ciężkie. Ponadto jest tu i wzgląd dalszy, że gdyby ta ustawa miała pociągnąć za sobą jakiekolwiek powiększenie sił, to wobec bardzo nieznacznego i chwiejnego wpływu z tych grzywien, obciążenie Skarbu Państwa, a tem samem i siły podatkowej ludności, byłoby w rezultacie dużo cięższe niż relatywny pożytek, jaki odniesie budżet danej gminy z tego wpływu.</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#SDąmbski">Z tych wzglądów, pozostawienie rzeczy tak, jak one są obecnie, to jest że grzywny, o których orzeka i które ściąga sąd, powinne jednolicie wpływać do Skarbu Państwa, uważa mniejszość komisji za racjonalniejsze i doradza Wysokiemu Senatowi uchwalenie tego ustępu w tej stylizacji, jak na początku przeczytałem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#Marszałek">Lista mówców jest wyczerpana. Przystępujemy do głosowania. Proszę wziąść do ręki odbitkę nr. 21. Będziemy głosowali nad poszczególnemi poprawkami.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#Marszałek">Przedewszystkiem do art. 1 jest poprawka, aby w końcu ust. 1 po wyrazach: „rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej” wpisać: „w zastępstwie powiatowej władzy administracji ogólnej, a”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem pierwszej poprawki komisyjnej, ażeby wstali. Większość — poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#Marszałek">Druga poprawka: W końcu artykułu wstawić nowy ustęp, jak następuje: „ Do nakładania kar w trybie nakazów karnych uprawnieni są naczelnicy gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta)”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, ażeby wstali. Większość — poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-59.3" who="#Marszałek">Do art. 2: W wierszu 3 po wyrazach: „miejscowym władzom policyjnym” wstawić wyrazy: „w zastępstwie powiatowej władzy administracji ogólnej, a”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej poprawki, ażeby wstali. Większość — przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-59.4" who="#Marszałek">Do art. 3 wstawić nowy artykuł, jako art. 4, treści następującej. Są dwa brzmienia tego artykułu, pierwsze komisyjne, a drugie p. s. Perzyńskiego. Poprawka komisji brzmi jak następuje: „Uprawnienia do wymierzania kar pieniężnych, przyznane wydziałowi wykonawczemu komisyj uzdrowiskowych na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r., zmieniającego ustawę o uzdrowiskach (Dz. Ust. Rz. P. nr. 36, poz. 331), pozostają w mocy. Przy wymierzaniu kar mają zastosowanie postanowienia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 roku o postępowaniu karno-administracyjnem. (Dz. Ust. Rz. P. nr. 38, poz. 365). Nakazy karne i doraźne nakazy karne wydawane być nie mogą”. Pozatem jest jeszcze zaproponowane drugie brzmienie p. s. Perzyńskiego:</u>
+ <u xml:id="u-59.5" who="#Marszałek">„Skreślić proponowaną obecnie przez p. sprawozdawcę wstawkę po art. 3 projektu ustawy, a w miejsce tego uchwalić: W ust. 3 art. 45 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno-administracyjnem (Dz. Ust. Rz. P. nr. 38, poz. 365) dodaje się następujące końcowe wyrazy: „a obowiązanym jest upoważnić do takiego nakładania kar przewodniczących wydziałów wykonawczych komisyj uzdrowiskowych lub ich zastępców”. Przystępujemy do głosowania. Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem p. s. Perzyńskiego, proszę, żeby wstali. Stoi większość — przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-59.6" who="#Marszałek">Do art. 4 jest poprawka komisyjna, aby w końcu ustępu 3 po wyrazach: „o postępowaniu karno-administracyjnem” kropkę zastąpić przecinkiem i wpisać wyrazy: „jak również wówczas, gdy na zasadzie art. 50 tegoż rozporządzenia grzywny nałożone zostały w drodze doraźnych nakazów karnych”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Stoi większość, poprawka komisyjna została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-59.7" who="#Marszałek">Pozatem do tego samego artykułu do ust. 4 jest jeszcze wniosek mniejszości p. s. Dąmbskiego: „W wypadku skierowania sprawy na drogę sądową grzywny, orzeczone przez sąd, przypadają na rzecz Skarbu Państwa, o ile ustawa szczególna nie stanowi inaczej”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Jest większość, wniosek został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-59.8" who="#Marszałek">Do art. 6 zgłoszono poprawkę, aby artykułowi temu nadać brzmienie następujące:</u>
+ <u xml:id="u-59.9" who="#Marszałek">„Ustawa niniejsza wchodzi w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia. Do spraw, wszczętych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, mają zastosowanie przepisy dotychczasowe rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowania karno-administracyjnem (Dz. Ust. Rz. P. nr. 38, poz. 365)”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką, aby wstali. Stoi większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-59.10" who="#Marszałek">Cała ustawa z temi poprawkami jest przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-59.11" who="#Marszałek">Jest jeszcze rezolucja. Proszę p. Sekretarza o odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#SekretarzsKopciński">„Senat wzywa Rząd:</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#SekretarzsKopciński">1) ażeby z uwagi na wygaśnięcie z dniem 1 Iipca 1929 r. uprawnień miejscowych władz policyjnych w woj. poznańskiem, pomorskiem i górnośląskiej części woj. śląskiego do wydawania policyjnych zarządzeń karnych w trybie, ustanowionym przez § § 453–458 niemieckiej ustawy postępowania karnego i przez ustawę pruską z dnia 23 kwietnia 1883 r., złożył Sejmowi wniosek ustawodawczy w sprawie wymierzania kar przez władze administracyjne za przekroczenia obowiązujących rozporządzeń policyjnych, wydanych przez władze pruskie na podstawie upoważnienia niemieckiego kodeksu karnego oraz na podstawie upoważnienia pruskiej ustawy policyjnej z dnia 11 marca 1850 r., ustawy o ogólnym zarządzie krajowym z dnia 30 Iipca 1883 r. i innych szczególnych administracyjnych ustaw pruskich;</u>
+ <u xml:id="u-60.3" who="#SekretarzsKopciński">2) ażeby wniosek powyższy był przedstawiony w takim czasie, by władze ustawodawcze mogły uchwalić odpowiednią ustawę przed dniem 1 Iipca 1929 r.”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej rezolucji, żeby wstali. Stoi większość — rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 18 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji, podpisanej w Rzymie dnia 6 kwietnia 1922 r., pomiędzy Austrją, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców i Czechosłowacją, dotyczącej emerytur, które były przyznane przez dawny rząd austrjacki (druk sejm. nr. 66). Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#SPerzyński">Wracamy, proszę Wysokiego Senatu, do konwencyj, o których już mówiliśmy na początku dzisiejszego posiedzenia Senatu, mianowicie idzie tu o ratyfikację konwencji, podpisanej w Rzymie 6 kwietnia 1922 r., pomiędzy Austrją, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców i Czechosłowacją, dotyczącej emerytur, które były przyznane przez dawny rząd austrjacki. To są emerytury dla urzędników państwowych, którzy przeszli w stan spoczynku już przed dniem 3 listopada 1918 r. Uregulowanie tej rzeczy, jak Panowie rozumieją doskonale przeszło na państwa sukcesyjne. Wywołała pewne wątpliwości okoliczność, że te emerytury miały być trochę wyższe niż emerytury, przyznane urzędnikom Państwa Polskiego, przeto rzecz ta została wyjaśniona w ten sposób, że w zasadzie emerytury te będą wynosiły 75% poprzednich emerytur i będą się równały naszym emeryturom. Zresztą, rzeczy te są uzgodnione naszą ustawą emerytalną.</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#SPerzyński">Wobec tego, że Sejm przyjął tę konwencję i pozwolił na jej ratyfikację, ja w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych wnoszę również o ratyfikację.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą ustawą, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 19 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji pomiędzy Austrją, Węgrami, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców i Czechosłowacją w sprawie obywatelstwa, podpisanej w Rzymie dnia 6 kwietnia 1922 r. (druk sejm. nr 67).</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#SPerzyński">W tej chwili przedstawiam Panom ustawę w sprawie ratyfikacji konwencji pomiędzy Austrją, Węgrami, Włochami, Polską, Rumunją, Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców i Czechosłowacją w sprawie obywatelstwa, podpisanej w Rzymie dnia 6 kwietnia 19212 r.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#SPerzyński">Sprawa obywatelstwa poszczególnych państw sukcesyjnych, a zatem i Polski, jest uregulowana w szeregu traktatów. Ustawa, o której ratyfikację chodzi, upraszcza niektóre manipulacje, a między innemi przyznaje wiarygodność uwierzytelniania obywatelstwa, wystawionego przez właściwy urząd do wystawiania paszportów i poświadczenia przez następną instancję. Rzecz ta, jeżeli chodzi o uwierzytelnienie w stosunku do obcego mocarstwa, jest znacznie uproszczona, bardzo celowa i pożądana. Ustawa jednocześnie reguluje pewne spory, któreby mogły wyniknąć, co do przynależności państwowej danego człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-64.2" who="#SPerzyński">Tworzy się specjalny trybunał, specjalny sąd, specjalną komisję, która się składa z przedstawicieli wszystkich państw, zawierających ten układ pod przewodnictwem superarbitra, wyznaczonego przez prezydenta Szwajcarji.</u>
+ <u xml:id="u-64.3" who="#SPerzyński">Wobec tego, że ta ustawa wprowadza szereg udogodnień. Sejm ją przyjął, i ja w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych wnoszę o ratyfikację.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#Marszałek">Nikt się do głosu nie zapisał. Panowie Senatorowie raczą przystąpić do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem, żeby wstali, Jednomyślnie ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 20 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego i Prawniczej o projekcie ustawy w sprawie przedłużenia terminu przedawnienia rent i rat rentowych na obszarze województw poznańskiego, pomorskiego, oraz górnośląskiej części woj. śląskiego (druk sejm. nr. 256).</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#SPosner">Proszę Panów! Dziś rano Sejm zrobił nam przyjemność i przysłał ustawę, którą trzeba załatwić. Panowie zaraz się przekonają, dlaczego trzeba ją dzisiaj załatwić, dlatego, że jest to ostatnie posiedzenie Senatu przed Nowym Rokiem, a ustawa ta dotyczy rzeczy, która musi być uregulowana i załatwiona przed 1 stycznia. Ustawa w sprawie przedłużenia terminu przedawnienia rent i rat rentowych na obszarze województw poznańskiego, pomorskiego, oraz górnośląskiej części województwa śląskiego zawiera 3 artykuły.</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#SPosner">Art. 1 opiewa: Termin, ustanowiony w art. 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 grudnia 1927 r. o przedłużeniu terminu przedawnienia rent i rat rentowych na obszarze województw poznańskiego i pomorskiego oraz górnośląskiej części województwa śląskiego, przedłuża się do dnia 31 grudnia 1929 r.”. Dlaczego przedłużyć na rok? Ministerstwo i Rząd oświadcza, że do tej pory sprawy tej nie załatwił, nie mógł jej dla pewnych ważnych powodów załatwić i dlatego prosi, ażeby ten termin został o rok przedłużony.</u>
+ <u xml:id="u-66.2" who="#SPosner">My jesteśmy bardzo dobrymi obywatelami, więc chcielibyśmy spełnić to życzenie i dlatego stawiam wniosek w tym sensie, ażeby przyjąć tę ustawę w brzmieniu, przyjętem przez Sejm, bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-66.3" who="#SPosner">Chcę dodać jedną rzecz. Kiedyśmy na Komisji Prawniczej i Gospodarstwa Społecznego dysputowali bardzo długo o tem, w jakiej postaci przychodzi projekt do Senatu, jeden z kolegów Senatorów zwrócił uwagę naszą na to, że w tej ustawie, która liczy wszystkiego trzy artykuły, jest popełniony jeden kardynalny błąd, mianowicie, że art. 3 brzmi jak art. 2, a art. 2 jak art. 3, To jest błąd pod względem budowy architektonicznej. A jaki jest art. 2 tej ustawy?</u>
+ <u xml:id="u-66.4" who="#SPosner">„Art. 2. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”. „Art. 3. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Reform Rolnych w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości”. Zdawałoby się, że najprzód trzeba wykonanie tej ustawy poruczyć, a potem powiedzieć, kiedy ona zaczyna obowiązywać. To jest naturalny bieg rzeczy, powiedziałbym, senacki bieg rzeczy. Widocznie w innej instancji obowiązują inne zasady logiki, nie logiki Arystotelesa, która nas obowiązuje, i dlatego ja zabrałem głos, ale żadnych poprawek nie dyktuję. Niech to zostanie „sic ut est” i dlatego wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy w brzmieniu sejmowem, proszę o powstanie. Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny wyczerpany. Następne posiedzenie odbędzie się 9 stycznia. Zamykam posiedzenie, życząc Panom Senatorom Wesołych Świąt i Nowego Roku.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#komentarz">(Głosy: Nawzajem!)</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 min. 05 wiecz.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..1f8d7e9
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
@@ -0,0 +1,68 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00010-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 10)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 10)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">10</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_010_000005712.odt</note>
+ <date>1929-01-12</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakach" role="speaker">
+ <persName>S. Makach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakarewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Makarewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPoczętowski" role="speaker">
+ <persName>S. Poczętowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosner" role="speaker">
+ <persName>S. Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWodziński" role="speaker">
+ <persName>S. Wodziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKopciński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..9bc489a
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,295 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 8 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 9 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Kopciński i Wasiutyński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wpłynęły interpelacje. Proszę p. Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie nieludzkiego postępowania nauczyciela w Kainem, pow. Zborowskiego, Michała Olenkiewicza.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości w sprawie darowania placu gminnego gminy Kalne, pow. Zborowskiego, przez wójta tej gminy Michała Florka na rzecz tow. szkoły ludowej Złoczowie.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatora Thulliego i kolegów z Klubu Ch. Dem. i Narodowego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie noweli do prawa małżeńskiego z r. 1836.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie rekonstrukcji ksiąg gruntowych w pow. czortkowskim, woj. tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SekretarzsKopciński">interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie naruszenia przepisów instrukcji sądowej.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości w sprawie nadużyć wyborczych w wyborach gminnych w Bratyszowie, pow. Tłumacz, woj. Stanisławów, w dniu 27 listopada 1928 r.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nadużyć wyborczych w wyborach do rady gminnej w Żukowie, pow. Horodeńka, woj. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezpodstawnego usunięcia pisarza gminnego w Bratyszowie, pow. Tłumacz.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Skarbu w sprawie zabezpieczenia praw obywateli Rzeczypospolitej Polskiej w tow. ubezpieczeń na życie „Kotwica” („Anker”).</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezpodstawnego usunięcia Tymka Kowala z Bukówny, pow. Tłumacz, z posady sekretarza gminnego.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nadużyć komisarza rządowego Antoniego Sochy w Łąckiem Szacheckiem, pow. Tłumacz, pow. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawie niewypłacenia należytości za rekwizycje i szkody wojenne, wyrządzone przez oddziały armji gen. Pawlenki w gminie Komarów, pow. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie rujnującej gospodarki komisarza gminnego Ilka Hołowatego w gm. Bratyszow, pow. Tłumacz, woj. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#SekretarzsKopciński">Na wniosek grupy senatorów punkt pierwszy porządku dziennego spada.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#SekretarzsKopciński">Przystępujemy do 2 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji podpisanego w Warszawie dnia 26 kwietnia 1928 r. protokółu dodatkowego do traktatu handlowego i nawigacyjnego pomiędzy Polską a Norwegją, podpisanego w Warszawie dnia 22 grudnia 1926 r. (druk. sejm. nr. 227).</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#SekretarzsKopciński">Głos ma s. Poczętowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SPoczętowski">Wysoki Senacie! Ustawa, którą mam zaszczyt referować w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, ma na celu ratyfikację protokółu dodatkowego do traktatu handlowego i nawigacyjnego, zawartego między Polską a Norwegją, podpisanego w grudniu 1926 r. a ratyfikowanego w czerwcu 1927 r. Protokół dodatkowy został podpisany w Warszawie w kwietniu 1928 r. Protokół ten jest skonstruowany na podstawie zasady wzajemnych rekompensat. Na mocy tego protokołu dodatkowego Norwegja udziela stawek ulgowych na kilka przedmiotów naszego eksportu, mianowicie produkty naftowe, niektóre z nich, t. zw. smary, uzyskują zniżkę 50% od obecnie obowiązującego cła następnie sól kamienna i warzonka, jak również syrop, zwyczajny i melassa są zupełnie zwolnione od cła przy wejściu na terytorjum Norwegji. My udzielamy też zniżek na trzy kategorje towarów, wychodzących z Norwegji, mianowicie śledzie wędzone i opiekane, następnie pewne gatunki marynat i na koniec trzecia i ostatnia pozycja: śledzie solone, na które zniżki żadnej nie udzielamy tylko zafiksowujemy stawki, które obecnie są stosowane do tego towaru.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SPoczętowski">Nasz bilans handlowy w odniesieniu do Norwegji jest prawie zrównoważony, bo w r. 1927 import do polski wynosił 10 miljonów a eksport do Norwegji 9 milj. zł. Należy podkreślić, że niezależnie od tego, co daje nam ten protokół dodatkowy, w związku z nim były zawarte przez oba rządy pewne zobowiązania, wyrażające się w formie obowiązujących not, przyczem Norwegja zobowiązała się poczynić szereg ułatwień dla importu węgła z Polski do Norwegji i te zobowiązania przyniosły nam już realną korzyść, albowiem w 1926 r. nasz eksport węgla do Norwegji równał się nieomal zeru, cały import węgla do Norwegji był pochodzenia angielskiego w 1926 r. bardzo nieznaczna pozycja była wwieziona, następnie w 1927 r. już 237.009 ton węgla było wywiezionych do Norwegji, a w roku zeszłym 1928 już pozycja ta podniosła się na 600 z górą tysięcy ton węgla.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SPoczętowski">Samo zrealizowanie protokółu dodatkowego nie zagraża odbiciem się ujemnem na naszym bilansie handlowym, albowiem te trzy pozycje, które przewiduje się w protokóle dodatkowym jako import do Polski, praktycznie biorąc, nie mają szans wielkiego powodzenia na naszym rynku handlowym, więc dużych pozycji one w praktyce nie będą stanowiły. Zważywszy jednak te dodatkowe zobowiązania, bardzo lojalne popieranie eksportu naszego węgla do Norwegji, protokół dodatkowy do traktatu handlowego jest zjawiskiem dla nas korzystnem.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#SPoczętowski">Z tych względów w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę: Senat raczy uchwalić ustawę w brzmieniu sejmowem, czyli wyrazić zgodę na dokonanie ratyfikacji przez p. Prezydenta Rzeczypospolitej protokółu dodatkowego, zawartego w dniu 26 kwietnia 1928 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, ażeby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawi? ratyfikacji tymczasowego układu handlowego między Polską a Łotwą, podpisanego w Rydze dnia 22 Grudnia 1927 r. (druk sejm, nr 178). Głos ma s. Kamieniecki, S. Kamieniecki:</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszałek">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie do ratyfikacji traktat handlowy między Polska a Łotwą, zawarty dnia 33 grudnia 1927 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszałek">Ten układ, mający charakter układu tymczasowego, zawarty jest na podstawie zasady najwyższego uprzywilejowania, którego sobie obie kontraktujące strony nawzajem udzielają. Z zasady największego uprzywilejowania wyłącza się tylko klauzula rosyjska, to znaczy, że wykluczone są tylko ulgi taryfowe celne, jakie Łotwa przyznała według traktatu z r. 1927 Rosji Sowieckiej. Ulgi te tłumaczą się specjalnem położeniem przemysłu Łotwy, który zawsze pracował wyłącznie dla rynków rosyjskich, który bez tych rynków rosyjskich nie mógł egzystować i zmuszona była Łotwa wskutek tego specjalne warunki stosować przy wymianie handlowej z Rosją Sowiecką. Traktat, który mamy dziś ratyfikować, wszedł w życie przed kilku miesiącami, tak, że możemy jego praktyczną wartość oprzeć na doświadczeniu. To kilkomiesięczne doświadczenia okazało, że dla rozwoju naszego obrotu handlowego z Łotwą klauzula rosyjska nie jest szkodliwa. W ciągu 10 miesięcy 1928 r. obrót handlowy z Łotwą nadzwyczajnie się rozwinął, przyczem jest on stale dla Polski korzystny, stosunki handlowe polsko-łotewskie zamykają się stałem saldem dodatniem dla Polski. W ciągu tych 10 miesięcy eksponowaliśmy do Łotwy za 45 zł. zgórą, importowaliśmy zaś z Łotwy za 15 milj. zł. Praktyka wykazała przeto, że traktat, który mam zaszczyt przedstawić dziś Panom do ratyfikacji, daje rezultaty korzystne.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszałek">Muszę dodać, że wartość i znaczenie aktu ratyfikacyjnego dzisiejszego jest zmniejszona przez to że Rząd polski jest w tej chwili w trakcie rokowań z rządem łotewskim o cały kompleks zagadnień. Stosunki, wzajemne mają być w sposób definitywny uregulowane i do tego kompleksu należy również pełny traktat handlowy, przewidujący już specjalne stawki taryfowe. Według wszelkiego prawdopodobieństwa akt, który dziś ratyfikujemy, będzie obowiązywał niedługo. Mimo to, zważywszy, że da on w praktyce rezultaty korzystne, zważywszy, że jako akt. podpisany dobrowolnie przez obydwie strony jest wyrazem dobrych stosunków, jakie łączą Polskę z Łotwa, nietylko mam zaszczyt przedstawić go do ratyfikacji, ale pozwolę sobie wyrazić przekonanie, że może być powitany przez nas z radością.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za ratyfikacją tego traktatu, aby wstali. Ustawa o ratyfikacji jednogłośnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszałek">Przystępujemy do 4 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji traktatu ekstradycyjnego między Rzecząpospolitą Polską a Republiką francuską, podpinanego w Paryżu dnia 30 grudnia 1925 r. (druk sejm. nr. 183).</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#Marszałek">Głoś ma sprawozdawca s. Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie do ratyfikacji traktat ekstradycyjny między Polską a Francją, który obejmuje nietylko ekstradycję, jakby należało wnosić z tytułu, ale także czynności pomocy prawnej z dziedziny procesu karnego. Oczywista rzecz, że cechą charakterystyczną tego traktatu jest przedewszystkiem tendencja ułatwienia kwestji najważniejszej, kwestji ekstradycji przestępców. Stosunki nowożytne w ten sposób się układają, że wszystkie państwa cywilizowane tworzą obecnie jednolity front w walce ze zbrodniczością. Im wyższa kultura danego państwa, tem większy jest solidaryzm na tem polu z państwami innemi. Objawia się to w dwojaki sposób. Objawia się w pierwszej linji przez zasadę represji wszechświatowej, której treścią jest że czyn karygodny, gdziekolwiek popełniony, ze względu na swoją naturę może być karany w danem państwie. Lista takich czynów karygodnych, które nazywamy delicta juris gentium, z roku na rok coraz bardziej wzrasta. Obok tego istnieje druga tendencja, to jest wytwarzanie korzystnych warunków dla ekstradycji, ułatwianie jej jest również cechą charakterystyczną nowożytnej ewolucji stosunków. Jeżeli dawniej spotykaliśmy się z traktatami ekstradycyjnemi, które były niesłychanie ostrożnie redagowane, a ekstradycja była zawisła od szeregu warunków, to dziś ewolucja idzie no linji możliwego ułatwienia wydania przestępców, którzy schronili się na obce terytorjum.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SMakarewicz">Polska dotychczas szła po tej linji postępowej, zawarła bowiem kilka traktatów ekstradycyjnych, jak z Austrją, Czechosłowacją, Jugosławją i Gdańskiem, w których warunki ekstradycji były bardzo ogólnie tylko podane. Jedynym warunkiem było tylko, aby czyn karygodny był zagrożony więzieniem, albo też jednorocznem pozbawieniem wolności. Na tem określeniu czynów karygodnych się ograniczono. Oczywiście. we wszystkich tych traktatach są zastrzeżenia co do pewnych wypadków, w których ekstradycja nie może przyjść do skutku, jak mianowicie, nie wydaje się własnych obywateli, nie wydaje się z powodu przestępstw politycznych itd. Traktat, który mam zaszczyt do ratyfikacji przedstawić, nie jest traktatem z tej postępowej grupy. Przeciwnie, należy zauważyć. że traktat, który mam zaszczyt przedstawić do ratyfikacji, należy do grupy traktatów dawnego typu, charakteryzuje się mianowicie tem, że art. 3 tego traktatu wylicza ogromnie wyczerpująco wypadki, w których ekstradycja nastąpić może wylicza przestępstwa z powodu których może nastąpić ekstradycja. Przypomina to traktaty ekstradycyjne, które się zawierało lat temu 50.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SMakarewicz">Proszę szanownych Panów, ten sposób załatwienia kwestji jest utrudnieniem ekstradycji. Co gorzej ta specyfikacja, którą Panowie i Panie spotykają w art. 3. jest oparta na jurysprudencji i na ustawodawstwie francuskiem. Wyrażenia, które spotykamy w art. 3, to nie są wyrażenia, znane dokładnie prawnikowi polskiemu, to wszystko wyrażenia przejęte z prawa francuskiego, przejęte z code pénal, który, jak Państwu wiadomo, pochodzi z początku wieku XIX, a właściwie sięga swemi podstawami do kodeksu rewolucyjnego z końca XVIII wieku.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SMakarewicz">Te wszystkie konstrukcje prawne, podane w art. 3, będą stanowiły niesłychane utrudnienie ekstradycji dla sędziego polskiego, będą stanowiły dlatego utrudnienie, że w każdym poszczególnym wypadku sędzia, zanim zabierze się do jakiejkolwiek czynności sądowej, będzie musiał badać, czy wogóle można mówić o akcie ekstradycji w danym razie. Śmiem zacytować nową zupełnie ustawę polską, mianowicie ustawę o procedurze karnej, która niebawem obowiązywać będzie. Ustawa ta zawiera osobny rozdział o wydawaniu przestępców. Rozdział ten jest bardzo dokładnie opracowany i spotykamy się tam niejednokrotnie z wyrażeniem następującem: „jeżeli chodzi o przestępstwo, dopuszczające wydanie”. To znaczy, że w każdym poszczególnym wypadku już pierwsze kroki sędziego polskiego będą kierowane względem, czy dane przestępstwo wogóle dopuszcza ekstradycję. Sędzia nie w późniejszem stadjum, lecz już w pierwszem stadjum musi sam zadecydować, czy dane przestępstwo dopuszcza wydanie, czy też nie. Wprawdzie ostatecznie decydować będzie Ministerstwo Sprawiedliwości, jednakowoż chodzi tu już o ten pierwszy krok: dajmy na to może tu chodzić o kwestję nakazu aresztowania i wtedy sędzia polski stanie nagle wobec faktu, że art 3 podaje mu terminologję i pojęcia, zupełnie mu nieznane. Ażeby sędzia mógł tę kwestję rozstrzygnąć, musi być znawcą nietylko prawa polskiego, lecz i prawa francuskiego i to musi być znawcą bardzo dokładnym. Że ta kwestja nie jest tak prosta, tego dowodzi fakt, że tłumaczenie polskie, które Panowie macie przed sobą, dokonane przez Wysoki Rząd, nie wiem, przez które ministerstwo, ta kwestja jest dla nas tu obojętna, nie odpowiada tekstowi autentycznemu. To tylko dowód, jak niesłychanie trudno jest zorjentować się w prawie francuskiem dla prawnika polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SMakarewicz">Proszę szanownych Panów, sprawa mogłaby się wydawać tak niepomyślna, że właściwie Komisja Spraw Zagranicznych powinnaby przyjść z wnioskiem o odmówienie ratyfikacji. Tak jednak nie jest. Wcale z takim wnioskiem nie przychodzimy, a nie przychodzimy z następującego powodu: ekstradycja może nastąpić także bez traktatu ekstradycyjnego i może nastąpić poza traktatem ekstradycyjnym dlatego. że traktat ekstradycyjny, to tylko suma obowiązków, które dane państwo umową międzynarodową na siebie przyjęło, ale nigdzie nie jest powiedziane, że dane państwo ex propria diligentia, z własnej nieprzymuszonej woli nie wyda przestępców. Urzędowo jest możliwe wydawanie przestępców nawet takich wobec takiego państwa, z którem nie mamy traktatu ekstradycyjnego, a zatem sprawa ta, o ile chodzi o meritum rzeczy, nie przedstawia się tragicznie. Sprawa traktatu ekstradycyjnego może się przedstawiać raczej bardziej tragicznie dla naszego kontrahenta, aniżeli dla nas, gorzej dla Francji niż dla nas, bo jeżeli my żądamy ekstradycji, to wtedy prawnik francuski z łatwością się 2orjentuje w traktacie, bo on zna te terminologję i w tej chwili nasze żądanie ekstradycyji załatwi. Odwrotnie, jak Francja zwróci się do nas z żądaniem ekstradycji, to prawnik polski, nie znając prawa francuskiego, będzie się bardzo długo nad każdą kwestją zastanawiał, a konsekwencje tego faktu niech przypiszą sobie ci, którzy z ramienia rządu francuskiego, jak to mam informacje, przy podpisywaniu tego traktatu okazywali bardzo wielką nieustępliwość. Podobno ze strony polskiej zaznaczono, że typ umów ekstradycyjnych, dotychczas w Polsce przyjęty, jest zupełnie inny. Podobno na to padła zupełnie oficjalna odpowiedź, że Francja swojego typu stale się trzyma i od tego typu odstąpić nie może. Uważam za obowiązek z tej trybuny to zaznaczyć, przypuszczam, że dojdzie to także do wiadomości rządu francuskiego, że konsekwencje tego nieustępliwego stanowiska już dziś z całą stanowczością dadzą się przewidzieć.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SMakarewicz">Proszę Panów, Komisja Spraw Zagranicznych zastanawiała się nad sposobem wywiązania się z obowiązków, mimo tego niekorzystnego brzmienia traktatu, po myśli owej wspólnej walki z przestępczością. Chcemy w jakiś sposób ten traktat ekstradycyjny poprawić i mamy do tego sposobność dlatego, że art. 3, o którym dotychczas mówiłem, zawiera bardzo szczęśliwą klauzulę salwatoryjną w samem zakończeniu. Powiedziano bowiem: „rozumie się zgodnie” nie jest to szczęśliwe wyrażenie polskie, nie biorę za nie odpowiedzialności „że lista czynów wyżej wymienionych będzie mogła być zmieniona lub uzupełniona na podstawie obopólnego porozumienia się za pomocą deklaracji obu rządów”. To znaczy, że rządy mogą bezpośrednio z sobą pertraktować co do tego, w jaki sposób ten art. 3 zmienić wypada. Dlatego Komisja Spraw Zagranicznych przychodzi z wnioskiem po pierwsze o ratyfikację traktatu ekstradycyjnego z Francją, a następnie wniosek drugi: „Senat wzywa Rząd, by korzystając z brzmienia art. 3. ustęp końcowy, umowy ekstradycyjnej, zawartej z Republiką Francuską, przystąpił natychmiast do pertraktacji z rządem tejże Republiki celem uproszczenia warunków ekstradycji możliwie według typu przyjętego w umowach z Czechosłowacją, Austrją, Jugosławją i Gdańskiem.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SMakarewicz">Nie znaczy to, że spodziewamy się, że rząd francuski w zupełności odstąpi od swego stanowiska i w zupełności przejdzie na platformę tego typu, który jest dotychczas w Polsce przyjęty jako podstawa umów ekstradycyjnych. Jednak staramy się zwrócić uwagę Rządu polskiego, że trzeba w pertraktacjach z rządem francuskim, ile możności, do tego ideału się zbliżać.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#SMakarewicz">Proszę szanownych Panów i Pań, przy tej sposobności Komisja Spraw Zagranicznych zwróciła uwagę na pewne usterki w tekście, który szanowni Państwo mają przed sobą. Mianowicie okazało się, że tłumaczenie polskie jest wadliwe, w wielu punktach jest niezgodne z oryginałem, z tekstem autentycznym. Sprawa ta nie ma może bardzo wielkiej doniosłości dlatego, że o ile będzie chodziło o kwestję ostatecznej decyzji, rozstrzygać będzie zawsze tekst autentyczny traktatu, a tym tekstem autentycznym jest tekst francuski. Takby się zdawało. Jednakowoż nie należy zapominać o tem, że sędzia, który w pierwszej linji sprawą zajmować się będzie, może nie będzie znał języka francuskiego, nie jest do tego obowiązany, że będzie się opierał na tekście polskim. Ten tekst polski dostanie się do wydawnictw w rodzaju tego, które trzymam w ręce, a mianowicie, jest to „ustawa o prawie międzynarodowem, dzielnicowem”, „traktaty międzynarodowe” i t. p., odszuka sobie odnośny tekst polski traktatu ekstradycyjnego z Francją i według tego polskiego tekstu będzie sprawę załatwiał. Ten polski tekst tymczasem nie będzie zgodny z tekstem oryginalnym. Może to doprowadzić do niemiłych konsekwencji, w praktyce może doprowadzić do tego, że sądy będą stąd wyciągały wnioski, które potem będą musiały być w odpowiedni sposób prostowane.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SMakarewicz">Dlatego Komisją Spraw Zagranicznych uważała za wskazane zwrócić uwagę na tę niezgodność tekstu polskiego z francuskim i prosić, aby przed publikacją oficjalną tego polskiego tekstu nastąpiła dokładna i gruntowna rewizja brzmienia tłumaczenia polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#SMakarewicz">Dlatego Komisja Spraw Zagranicznych przychodzi z rezolucją drugą: „Senat wzywa Rząd do przeprowadzenia starannej rewizji polskiego tłumaczenia traktatu ekstradycyjnego z Francją”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za ratyfikacją traktatu ekstradycyjnego z Francją, aby wstali. Większość, ustawa o ratyfikacji traktatu przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#Marszałek">Są jeszcze rezolucje. Proszę Panów Senatorów, którzy są za pierwszą rezolucją, żeby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za drugą rezolucją, żeby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 5 porządku dziennego; Sprawozdanie Komisyj Spraw Zagranicznych i Wojskowych oraz Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy o zmianie ustawy z dnia 18 marca 1925 r. o izbach morskich (druk sejm. nr 232). Głos ma sprawozdawca s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SRogowicz">W imieniu połączonych Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych oraz Komisji Gospodarstwa Społecznego mam zaszczyt przedstawić Wysokiemu Senatowi projekt ustawy, przyjętej 14 grudnia ub. r. przez Sejm, o zmianie ustawy z dnia 16 marca 1925 r. o izbach morskich.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SRogowicz">Ustawa z 18 marca 1925 r. ustanawia izbę morską dla przeprowadzenia dochodzeń i wydawania orzeczeń w sprawach wypadków ze statkami handlowemi na wadach polskich i siedzibę izby ustanowiła w Wejherowie, jako wówczas najbliższym sądzie powiatowym wybrzeża morskiego. Obecnie, kiedy Gdynia posiada własny sąd, w tej chwili już sąd grodzki Rząd wniósł projekt przeniesienia izby morskiej z Wejherowa do Gdyni. Jak panowie widzą, ustawa sama dotyczy właściwie tylko siedziby izby morskiej, żadnych innych zagadnień nie porusza, motywowanie jej jest właściwie zbędne. Jest rzeczą naturalną i zrozumiałą, że Rząd zarówno ze względów uproszczenia całej procedury, sprowadzania świadków, ławników, jak również ze względów oszczędnościowych, ze względów uproszczenia manipulacji prowadzenia dochodzenia wnosi o przeniesienie izby morskiej z Wejherowa do Gdyni.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SRogowicz">Wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem ze zmianą w art. 3, gdzie mowa o terminie wejścia w życie ustawy. Mianowicie w projekcie, przyjętym przez Sejm, art. 3 określał termin na dzień 1 stycznia. Jest to oczywiście zrozumiałe, bo Sejm uchwalił ustawę 14 grudnia. Wobec tego jednak, że ustawa wpłynęła pod obrady Senatu 12 stycznia, a prawo nie powinno działać wstecz, więc oczywiście ten art. 3 musieliśmy zmienić w tym sensie, że ustawa wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SRogowicz">Z tą poprawką mam zaszczyt prosić Wysoki Senat o przyjęcie ustawy, uchwalonej przez Sejm 14 grudnia 1928 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą ustawą wraz ze zmianą, proponowaną przez Komisję, aby wstali. Stoi większość, ustawa wraz z poprawką została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszałek">Na wniosek pewnej grupy senatorów zarządzam 10-minutową przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Oświaty i Kultury o projekcie ustawy w przedmiocie zmiany niektórych postanowień ustawy z dnia 26 września 1922 r., dotyczącej kwalifikacji zawodowych do nauczania w szkołach średnich ogólnokształcących i seminarjach nauczycielskich państwowych i prywatnych (Dz. Ust. Rz. P. nr 90/1922 poz. 898) i ustawy z dnia 16 Iipca 1924 r. w przedmiocie zmiany powyższej ustawy (Dz. Ust. Rz. P. nr 75/1924 poz. 740) (odbitka nr 24).</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SKopciński">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Oświaty i Kultury Senatu mam zaszczyt przedłożyć do uchwalenia nowelę do ustawy o kwalifikacjach nauczycielskich z 26 września 1922 r., znowelizowanej 16 Iipca 1924 r. Ustawa o kwalifikacjach nauczycielskich, znowelizowana w r. 1924, miała na celu określenie zasadniczych warunków, jakie są potrzebne do uzyskania stanowiska nauczyciela w szkołach średnich. Załatwiała to w 4 swoich artykułach. Pozatem załatwiała sprawę nauczycieli, którzy w okresie wojennym i po wojnie, w początkach odrodzonej Polski, uczyli w szkołach średnich, dla których kwalifikacji nie było żadnego sprawdzianu i jednym z tych nauczycieli przyznawano kwalifikacje zasadniczo, że posiadający te i te warunki nauczyciele posiadają odpowiednie kwalifikacje, chodziło tylko o formalne załatwienie tych kwalifikacji i wydawanie dyplomów, dla innych dawano ministrowi możność przyznawania w pewnych warunkach tych kwalifikacji, wreszcie dla reszty nauczycieli czynnych od 1923 r., o ile odpowiadali pewnym warunkom, mianowicie posiadali wykształcenie średnie, szkołę średnią, seminarjum czy też posiadali pewną przepasaną ilość lat, np. do roku 1925 i o ile przeszli praktykę trzyletnią w szkole, przyznawano możność zdawania uproszczonego egzaminu, oznaczając termin tego egzaminu na koniec 1928 r.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SKopciński">Proszę szanownych Pań i szanownych Panów, rok 1928 koniec tego terminu stawia szkolnictwo przed ewentualnością stracenia 1881 nauczycieli, przytaczam tu cyfrę, którą przytoczył na Komisji Oświaty p. Wiceminister, taka bowiem liczba nie zdołała uzyskać kwalifikacyj. Prawda, że z tych 1881 istnieje dziewięćset podań o składanie egzaminu uproszczonego, ale niewiadomo, ilu z tych ludzi, którzy złożyli podania, te egzamina złożą i kwalifikacje uzyskają, raczej należy być bardziej pesymistycznie usposobionym, bo oczywiście, końcowy termin zmuszał kandydatów do stanu nauczycielskiego, którzy chcą otrzymać tytuł nauczycielski, do śpieszenia się ze składaniem podań, aby terminu nie przepuścić. Choćby te 900 osób uzyskało kwalifikacje, to w każdym razie byłoby do zwolnienia ze stanu nauczycielskiego w szkołach średnich około tysiąca osób. Już zastąpienie tego tysiąca nauczycieli przez nowe siły niewątpliwie wprowadziłoby dezorganizację w szkołach. Ale według danych, które były złożone przez p. Wiceministra na Komisji Oświaty i Kultury, władze szkolne nie byłyby w możności zastąpienia zwolnionych nauczycieli, albowiem jeżeli uniwersytety dają około 800 kandydatów rocznie, to normalny ubytek w stanie nauczycielskim oblicza się na 600 osób rocznie, czyli możnaby zastąpić około 700 ludzi zgórą w szkołach, reszta to byłyby siły narazie niezastąpione.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SKopciński">Z tego wynika, że zwolnienie tych ludzi byłoby z wielką szkodą dla szkół, pozostałyby niektóre miejsca wakujące, i wskutek tego szkoły niewątpliwie podlegałyby dezorganizacji.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SKopciński">Z drugiej strony, czy to niedotrzymanie terminów i nieuzyskanie kwalifikacyj jest winą nauczycielstwa? Przedstawiciel Rządu na komisji stwierdził, że jednak w ostatnim czasie kwalifikowanie się nauczycieli postępuje w dość szybkiem tempie, a więc pewnej niechęci do uzyskiwania kwalifikacyj niema. Ale zarówno warunki materjalne, jak i specjalne położenie nauczycielstwa szkół średnich oczywiście utrudniało uzyskiwanie kwalifikacyj. Po pierwsze, ustawa sanacyjna, która postawiła nauczycielstwo przed większą liczbą godzin nadetatowych, która, obniżając płacę, zmusiła do przyjmowania większej liczby godzin pracy, może nie pozostawiała czasu na przygotowanie się, na wyzyskiwanie urlopów. Nauczycielstwu, rozsianemu rzadziej w Rzeczypospolitej wskutek rozsiania szkół średnich, trudno było skupić się w pewnych ośrodkach, gdzie były kursy przygotowujące, zresztą tych uczelni przygotowujących i dopomagających nauczycielom czasowo nie mieliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SKopciński">Pozatem musimy sobie zdać sprawę, że nauczycielstwo szkół średnich, przynajmniej w b. Kongresówce, w znacznej mierze pracuje w szkołach prywatnych, gdzie uzyskanie urlopu dla przygotowania się do uzyskania kwalifikacji, jest rzeczą bardzo trudną, przy najmniej jeżeli chodzi o urlop płatny. To wszystko tłumaczy do pewnego stopnia to opóźnienie w uzyskaniu kwalifikacji.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SKopciński">Zarówno więc ze względu na dobro szkoły, jak i ze względów społecznych, że jednak trzeba dać możność tym ludziom, którzy chcą szczerze dojść do uzyskania kwalifikacji, została w Sejmie uchwalona nowela do ustawy, przedłużająca niektóre terminy.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SKopciński">Nowela ta dotyczy art. 7, który określa termin uzyskania kwalifikacji w drodze uproszczonego egzaminu na koniec roku 1928. Nowela proponuje przesunięcie terminu do roku szkolnego 1930/31. Dalej nowela dotyczy art. 10, który mówił o chwili, do której należy składać podanie o uzyskanie dyplomu bez egzaminu. Ten termin, ustalony uprzednio na rok 1925, obecnie nowela przedłuża do 1 Iipca 1929 r. I wreszcie art. 12, który oznaczał termin, w którym nauczyciele czynni w szkołach, którzy nie uzyskali kwalifikacji do tego terminu, muszą opuścić szkołę, zostaje zmieniony w ten sposób, że ten termin, odpowiednio do art. 11 ustawy z 1924 r. ustalony na r. 1928, zgodnie z nowelizacją art. 7, zostaje przesunięty na rok 1930/1931, a art. 27 obecnie ma być przesunięty.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SKopciński">To są te poprawki, które się wprowadza do ustawy o kwalifikacjach.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SKopciński">Komisja senacka przyjęła tę nowelę w brzmieniu sejmowem i ja także w imieniu komisji senackiej proszę o uchwalenie tej noweli w temże brzmieniu.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SKopciński">Na komisji została poruszona jeszcze jedna sprawa, mianowicie możność dla docentów i profesorów uniwersytetu uczenia w szkołach średnich. Na skutek dyskusji została przez s. prof. Kamienieckiego zgłoszona rezolucja, przyjęta przez Komisję Oświaty i Kultury, którą brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SKopciński">„Senat wzywa Rząd do rozważenia możliwości przyznania prawa nauczania w szkołach średnich profesorom tytularnym i docentom niektórych wydziałów akademickich szkół państwowych”. O uchwalenie noweli w brzmieniu sejmowem i o uchwalenie rezolucji w imieniu Komisji Oświaty i Kultury proszę Wysoki Senat.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SKopciński">Nikt do głosu się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SKopciński">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SKopciński">Następnie jest rezolucja:</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SKopciński">„Senat wzywa Rząd do rozważenia możliwości przyznania prawa nauczania w szkołach średnich profesorom tytularnym i docentom niektórych wydziałów akademickich szkół państwowych”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SKopciński">Przechodzimy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy w przedmiocie uzupełnienia ustawy z dnia 31 Iipca 1924 r. (Dz. Ust Rz. P. nr 75 z 1924 r. poz. 741) w przedmiocie ochrony drobnych dzierżawców rolnych, a w szczególności zmiany niektórych przepisów ustawy z dnia 2 Iipca 1920 r. (Dz. Ust. Rz. P. nr. 56 poz. 346) oraz ustawy z dnia 13 marca 1920 r. (Dz. Ust. Rz. P. nr. 28 poz. 165) (odbitka nr. 25).</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SKopciński">Głos ma sprawozdawca s. Poczętowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SPoczętowski">Wysoki Senacie! Ustawa o ochronie drobnych dzierżawców rolnych z 31 Iipca 1924 r., do której dziś mamy uchwalić uzupełnienie, przedłuża termin ochrony drobnych dzierżawców rolnych do dnia 31 października 1930 r., pozatem działanie ustawy, ochraniającej prawa drobnych dzierżawców rolnych, rozciąga na cały teren Rzeczypospolitej Polskiej. Uzupełnienie, które jest przedmiotem naszych rozważań dzisiejszych, merytorycznie do tej ustawy nic nie wnosi. Jest to uzupełnienie raczej natury formalnej, albowiem jeżeli porównamy poprawki, jakie projektuje obecna ustawa, z tekstem ustawy z r. 1924, to zobaczymy, że w tej ostatniej zawarte są wszystkie tezy, które projektuje obecna ustawa.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SPoczętowski">Dodatek obecnej ustawy polega na tem, że do art. 12 ustawy z 1924 r. po wyrazach: „łącznie z województwem śląskiem” wstawia się wyrazy; „przyczem przepisy powyższej ustawy na terenie dzielnicy pruskiej dotyczą także tych wszystkich gruntów o obszarze do 5 ha ziemi, które były wydzierżawione przed 28 sierpnia 1924 r. i są jeszcze obecnie we władaniu drobnych dzierżawców, o ile eksmisja nie została w chwili wejścia w życie tej ustawy orzeczona prawomocnym wyrokiem sądowym”. Otóż to wszystko zawarte jest już w ustawie z 1924 r. Jednakże wszystkie ustawy, ochraniające prawa drobnych dzierżawców, zostały wydane w r. 1919 i 1920, kiedy to na terenie b. dzielnicy pruskiej obowiązywały specjalne prawa, mianowicie istniał wówczas na terenie tej dzielnicy specjalny minister, który musiał wszystkie ustawy kontrasygnować po to, aby nabrały one mocy prawnej na terenie b. dzielnicy pruskiej. Ponieważ wszystkie ustawy, było ich 5, nie zostały kontrasygnowane przez ministra b. dzielnicy pruskiej, prawa drobnych dzierżawców rolnych na tym obszarze nie były ochronione. Zadaniem ustawy z 1924 r. było unormowanie właśnie tej nienormalności. Jednakże wskutek dość niejasnej redakcji art. 1 ustawy z roku 1924, w interpretacji sądowej zjawiła się wątpliwość, czy ustawa ta w całej rozciągłości ma zastosowanie do b. dzielnicy pruskiej, czy też nie w całej rozciągłości. W pewnym wypadku proces był doprowadzony do Sądu Najwyższego i Sąd Najwyższy orzekł, że dla b. dzielnicy pruskiej ustawa z r. 1924 nie ma całkowitego zastosowania.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SPoczętowski">Ponieważ tych drobnych dzierżawców na terenie woj. poznańskiego i pomorskiego liczy się do 30.000 rodzin, więc ochrona tych dzierżawców rolnych ma duże znaczenie miejscowe. Więc został wniesiony do Sejmu projekt ustawy, któraby usuwała w przyszłości możliwość takiego lub innego interpretowania tej ustawy, a stwarzała jednolite zastosowanie ustawy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SPoczętowski">Dla tych względów, mianowicie dla względów natury interpretacyjnej, czyli, że projektowana ustawa ma znaczenie interpretacji autoratywnej, ta ustawa jest wniesiona.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SPoczętowski">Uważając, że ta ustawa czyni zadość sprawiedliwości, w imię intencji prawodawcy, który stworzył ustawę z 1924 roku, zgodnie z opinją całej Komisji Prawniczej, wnoszę o przyjęcie tej ustawy, jednak z pewną małą poprawką natury czysto redakcyjnej. W brzmieniu sejmowem ostatnie dwa wiersze art. 1 były skonstruowane w ten sposób: „o ile eksmisja nie została w chwili wejścia w życie tej ustawy orzeczona prawomocnym wyrokiem sądowym. Otóż Komisja Prawnicza Senatu proponuje; zamiast „w chwili wejścia w życie tej ustawy”, to znaczy rzeczy nieustalonej, sędzia będzie musiał badać — kiedy ta ustawa weszła w życie, określić datę, kiedy ta ustawa weszła w życie, a wówczas tekst będzie brzmiał w ten sposób: „o ile eksmisja nie została orzeczona prawomocnym wyrokiem sądowym do 28 sierpnia 1924 roku”. Komisja Prawnicza Senatu wnosi o przyjęcie ustawy z tą poprawką.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Wobec tego, że nikt się do głosu nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy z poprawką do art. 1 w końcowych wyrazach, zaproponowaną przez Komisję Prawniczą, żeby wstali. Jest większość ustawa wraz z poprawką — przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 8 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o umowach sprzedaży lub przyrzeczenia sprzedaży nieruchomości ziemskich na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie (odbitka nr. 26).</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Wodziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SWodziński">Wysoki Senacie! Wczoraj Komisja Prawnicza obradowała nad projektem ustawy, uchwalonym przez Sejm, o umowach sprzedaży i o umowach obietnicy sprzedaży nieruchomości ziemskich na terenie trzech sądów apelacyjnych: warszawskiego, lubelskiego i wileńskiego. Komisja zaczęła obradować dopiero wczoraj i ze względu na to, że jakkolwiek ta ustawa powtarza zasadniczo przepisy dawniejszych ustaw w tym samym przedmiocie, mianowicie ostatnią ustawę z roku 1924, która formalnie obowiązuje, ale na podstawie której powództw wytaczać nie można, gdyż prawo wytaczania powództw już ekspirowało w r. 1927, więc jakkolwiek, powiadam, ta ustawa zasadniczo powtarza przepisy poprzedniej ustawy, jednakże jest dużo nowych przepisów, pogarszających położenie nabywców, tych drobnych rolników. Komisja nie uznała za możliwe załatwić sprawę w ciągu jednego posiedzenia i dlatego prosi, aby Wysoka Izba w myśl art. 35 Konstytucji i art. 50 Regulaminu Obrad Senatu zapowiedziała zmiany w tej ustawie. Zgodnie z przepisami zapowiedzenie zmiany jeszcze nie obowiązuje do zmiany. Te 30 dni, a faktycznie mniej, potrzebne są Komisji Prawniczej tylko na to, żeby ukończyć obrady nad tym projektem.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SWodziński">W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę, żeby Wysoka Izba przychyliła się do wniosku Komisji i w myśl art. 35 Konstytucji i art 50 Regulaminu zapowiedziała Sejmowi zmiany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad wnioskiem Komisji Prawniczej: Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 9 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy w sprawie odroczenia dnia wejścia w życie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r., obejmującego „Prawo o ustroju sądów powszechnych” (Dz. Ust. Rz. P. nr 12 z r. 1928 poz. 93) (druk sejm. nr 334). Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! W dniu dzisiejszym pod obrady Panów wchodzi wniosek o projekcie ustawy w sprawie odroczenia dnia wejścia w życie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r., obejmującego prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa to króciutka, zaledwie 3 artykuły obejmująca, zdawaćby się przeto mogło na oko, że odrazu na pierwszem posiedzeniu Senatu, na pierwszem posiedzeniu Komisji Prawniczej rozstrzygnięta być mogła. Jednak kwestja ta, jak Panowie wiecie, była przedmiotem niesłychanie gorących obrad w Sejmie, wywołała wiele komentarzy i uchwalona na ostatniem posiedzeniu przedferyjnem Sejmu, do Senatu przed ferjami wejść już oczywiście w żaden żywy sposób nie mogła.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SPerzyński">Materja, z której powstał wniosek ustawodawczy, była cokolwiek nieoczekiwana, a mianowicie dotyczyła odroczenia, niejako niewprowadzenia w życie z dniem 1 styczna 1929 r. pierwszej wielkiej ustawy unifikacyjnej. Powiadam, wtedy, kiedy nietylko świat prawniczy polski, ale kiedy powszechność polska domagała się bardzo głośno i bardzo mocno od Komisji Kodyfikacyjnej wypracowania i przedstawienia ciałom ustawodawczym wielkich ustaw unifikujących nasze życie prawnicze i prawne, to oczywiście w tych warunkach, kiedy, zawdzięczając usilnej pracy ministerstwa, p. Ministra Cara w szczególności, ustawa ta została w niesłychanie szybkim czasie opracowana i przedstawiona ciałom ustawodawczym, zdawałoby się, że ciała te dokonają wysiłku, ażeby ustawa o unifikacji sądownictwa stała się pierwszym radosnym objawem życia polskiego w epoce jego konsolidacji.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SPerzyński">Ustawa o ustroju sądownictwa, jak Panom wiadomo, została ogłoszona w drodze dekretu p. Prezydenta dnia 6 lutego 1928 r. na mocy pełnomocnictw, jakiemi Rząd w owym czasie dysponował. Ustawa ta w swoim czasie została wniesiona do Sejmu i nie wywołała wśród przedstawicieli parlamentu poważniejszego sprzeciwu. Jednak w ostatnich tygodniach zeszłego roku sprawa nabrała odmiennego, specjalnego charakteru i dla jakichś jeszcze w tej chwili nam senatorom, a mnie specjalnie, jako referentowi, nieznanych powodów, Sejm doszedł, do wniosku, że wprowadzenie w życie tej ustawy należy odroczyć na rok. Wniosek o odroczenie ustawy, zgłoszony przez Klub Narodowy zaledwie 30 listopada, poza wszelką wątpliwość przejść przez ciała ustawodawcze przed 1 stycznia 1929 roku nie mógł w żaden żywy sposób. To było fizycznie niewykonalne. I stała się oczywiście rzecz, jakiej jesteśmy świadkami, Sejm przyjął wniosek, na mocy którego ustawa o ustroju sądów miała być wprowadzona w życie dopiero za rok. Ale zanim ta ustawa odraczająca mogła się stać obowiązującą, prawomocną, przyszedł dzień 1 stycznia 1929 roku i siłą rzeczy p. Minister Sprawiedliwości, powołany na swoje stanowisko w tym celu właśnie, aby czuwać nad wykonaniem prawnych zarządzeń odpowiednich władz, musiał w dniu 1 stycznia 1929 r. wprowadzić w życie ustawę o ustroju sądów. I dziś już Panowie wiedzą, choćby z szyldów na niektórych gmachach że tytuły sądów są w całej Polsce zmienione, że dawnych sądów pokoju już niema, natomiast są inne sądy w Polsce, że zresztą dalej szereg artykułów i cała ustawa weszła już w życie. I nie było takiej mocy prawnej, bo oczywiście o tem tylko możemy mówić, któraby mogła powstrzymać wykonanie tej ustawy. Rzecz stała się już i przez to ustawa, którą dziś przedkładam Panom, stała się nieżyciowa, nieaktualna, już nic zmienić nie może.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SPerzyński">Wtedy oczywiście powstało zagadnienie bardzo ciekawe dla prawnika, nie mające precedensu w naszem życiu i parlamentarnem i prawnem, mianowicie jak się powinien zachować Senat i Marszałek Senatu wobec ustawy, która już w tej chwili nie ma ani logiki, ani nie wiem, czy można użyć takiego wyrażenia, sensu, bo już nie można odroczyć wprowadzenia w wykonanie tego, co zostało wykonane. To można obalić, zmienić, odwołać, ale nie można odroczyć tego, co się już stało. Można odraczać tylko przyszłe rzeczy, a nie rzeczy dokonane. Ja przykładowo Panom pokażę, dlaczego wniosek, który potem przedstawię Panom w imieniu Komisji Prawniczej, powinien dziś gładko zupełnie przejść w głosowaniu. Może powstać pytanie, czy należy przedkładać pod deliberację Wysokiej Izby rzecz, która już jest nieaktualna, nieżyciowa i nierealna, która w tej chwili może wytworzyć nie porządek, nie jakieś prawo stanowić w Rzeczypospolitej, ale stworzyć tylko — oczywiście, to jest wykluczone i wyklucza się samo przez się, chaos i anarchję. I przeto powstaje takie pytanie, jak powiedziałem, czy p. Marszałek Senatu nie powinien zwrócić się do Senatu i powiedzieć: „Proszę Panów, to jest ustawa już nierealna, myślę, że Panowie takiemi rzeczami nie będą się zajmowali i że tę ustawę zwrócimy Sejmowi, jako ustawę już nie do wykonania, nad którą nie należy się niejako ludziom dorosłym głowić”. Oczywiście to jest pytanie, które ja, jako referent, mogę poruszyć, ale nie chciałem sugerować ani komisji, ani nie chce sugerować Wysokiemu Senatowi, jednak powiem, że aż tak daleko idące wnioski mogą powstać. Materjału, jak powiedziałem, do tych rzeczy, bo tej ustawy łącznie z całym splotem zagadnień, które mogą powstać naokoło tej ustawy, rozważać nie można, nie można załatwiać bez poważnego traktowania. I dlatego uważaliśmy, że w tej chwili powinniśmy się na Komisji Prawniczej zastanowić, jakie powinno być nasze postępowanie, czy tę ustawę należy całkowicie odrzucić, czy tylko jakoś zmienić, czy nie należy wyłonić poprostu podkomisji prawnej dla porozumienia się z Sejmem, na co pozwala i czego wymaga w takich wypadkach art. 51 Regulaminu. I dlatego wniosek, który w tej sprawie w imieniu Komisji Prawniczej chcę przedłożyć, proponuje, ażeby Wysoki Sejm zechciał skorzystać z uprawnień art. 35 p. 2 Konstytucji, który powiada, że jeżeli Senat chce wprowadzić do jakiejś ustawy zmianę, albo jaką ustawę chce odrzucić, a nie może tego dokonać bez zbadania tych ustaw, powinien zapowiedzieć tę właśnie ewentualność. Na tym art. 35 oparty jest art. 51 Regulaminu senackiego. Przeto Komisja Prawnicza, rozumiejąc, że z każdej sytuacji, a więc nawet z takiej, jak ta, musi się znaleźć realne wyjście, a chcąc tę rzecz przygotować na komisji dla Panów w odpowiedniem oświetleniu, wnosi o uchwalenie przez Senat, ażeby zechciał on zapowiedzieć to wszystko, co część druga art. 35 Konstytucji przepisuje. Przeto wnoszę w imieniu Komisji Prawniczej: Wysoki Senat raczy uchwalić: Senat skorzysta z postanowień art. 35 p. 2 Konstytucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do rozprawy. Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SGłąbiński">Wysoki Senacie! Nie zgadzam się na motywy szanownego referenta, ani też na wnioski jego, jakkolwiek te wnioski niezupełnie są zgodne z motywami.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SGłąbiński">Wprawdzie p. referent oświadczył, że nie wiadomo mu dlaczego właściwie Sejm domaga się odroczenia wykonania tego rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej, ale jednakowoż muszę stwierdzić, że ta rzecz jest znana nietylko z obrad samego Sejmu, ale z całej literatury publicystycznej, która się rozwinęła na tle rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. Dosyć przejrzeć pisma fachowe i Gazetę Sądową, w której zabrał głos bardzo poważny prawnik, prezes Najwyższego Trybunału Sądowego, ażeby się przekonać, że jednak motywy są słuszne, tylko nie są to te motywy, o których wspomniał szanowny p. referent.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SGłąbiński">P. referent słusznie podniósł, że dążenie do unifikacji sądownictwa, organizacji sądowej w naszem państwie jest zupełnie uzasadnione i jeżeliby szło tylko o to, co zaproponowała Komisja Kodyfikacyjna, a mianowicie o przeprowadzenie jednolitości organizacji sądownictwa w naszem państwie, w szczególności usunięcie sądów pokoju i na miejscu tych sądów pokoju wprowadzenie sądów powiatowych, które istnieją w innych dzielnicach, które zostały nazwane sądami grodzkiemi, to niewątpliwie nikt w Sejmie, a już zgoła tutaj w Senacie, nie występowałby przeciw temu rozporządzeniu. Te przepisy, które zaproponowała Komisja Kodyfikacyjna, są zupełnie słuszne. Wszyscy dążyliśmy i dążymy do unifikacji i ta rzecz nie byłaby zupełnie kwestjonowaną.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SGłąbiński">Jednak chodzi o rzecz zupełnie inną. Oto rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej objęło nietylko kwestję unifikacji ustroju sądownictwa, ale przedewszystkiem zajęło się kwestją stosunków służbowych sędziów, kwestją zmian, które dotykają nieusuwalności sędziów, nieprzenoszalności sędziów, niezwalniania sędziów nie w drodze konstytucyjnej, bo w drodze konstytucyjnej może to nastąpić tylko na podstawie orzeczenia dyscyplinarnego. Wiadomo, że rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej składa się z dwóch części. Pierwsza część, to uchwały Komisji Kodyfikacyjnej. W drugiej części, o którą chodzi, mówi się o ustroju sądownictwa, ale przedewszystkiem nie dotyczy ona ustroju sądownictwa, a dotyczy tylko stanowiska sędziów. Kwestja niezawisłości sędziów jest zasadnicza. Według naszej Konstytucji sądy niezawisłe są trzecim organem narodu, równorzędnym władzy wykonawczej. Sądy są niezawisłe i dlatego władza administracyjna nie może usuwać sędziego, przenosić sędziego inaczej jak tylko na podstawie orzeczenia dyscyplinarnego. Jest wprawdzie w Konstytucji przepis jako jedyny wyjątek, i z tego wyjątku właśnie to rozporządzenie Prezydenta skorzystało, ale zupełnie nie w duchu Konstytucji, tylko wbrew postanowieniom Konstytucji. Ten wyjątek stanowi: „Przepisy o przenoszeniu i zwalnianiu sędziów nie dotyczą wypadku, gdy przeniesienie sędziego na inne miejsce w stan spoczynku jest wywołane zmianą w organizacji sądów, postanowioną w drodze ustawy”. Otóż pomijam to, że zmiana ta została postanowiona nie w drodze ustawy, tylko w drodze rozporządzenia Prezydenta, pomijam to chociaż kwestja ta jest dla wielu poważnych prawników wątpliwa, ale wyraźnie jest powiedziane: „Gdy przeniesienie sędziego na inne miejsce lub w stan spoczynku jest wywołane zmianą w organizacji sądów, postanowioną w drodze ustawy”. Jeżeli nastąpi zmiana, jeżeli np. jakiś sąd powiatowy, czyli jak się teraz nazywa grodzki, zostanie zniesiony, to z tymi sędziami trzeba coś zrobić, albo jeżeli zamiast sądu grodzkiego wprowadzi się sąd okręgowy, to musi nastąpić jakaś zmiana wśród tych sędziów. Ale zapytuję Wysoki Senat, jeżeli żadnej zmiany w organizacji Sądu Najwyższego nie przeprowadzono, jeżeli żadnych zmian w sądach apelacyjnych nie wprowadzono, to czy usuwanie tych sędziów, czy prezesów sądów, czy sędziów sądów apelacyjnych, lub Sądu Najwyższego jest wywołane zmianą w organizacji? Czy jest to wywołane zmianą w organizacji, jeżeli naprzykład zamiast sądów powiatowych, jak było w b. zaborze rosyjskim, będą sądy grodzkie, a zamiast sądów, które były w zaborach pruskim i austrjackim, będą sądy, które będą się odtąd nazywały sądami grodzkiemi?</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SGłąbiński">Jeżeli chodzi o dokonanie tylko tej zmiany ustroju sądownictwa, jeżeli chodzi o to, ażeby te sądy nazywały się grodzkiemi, a nie sądami pokoju, to chyba nikt przeciw temu nie podnosił protestu, ta rzecz może być wykonana i nikt tego nie kwestjonuje i nie będzie kwestjonował. A i kwestionowaniu ulegają te przepisy, które naruszają niezawisłość sądów, a niezawisłość sądów jest podstawą praworządności w państwie, i dlatego ta sprawa jest zasadnicza.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SGłąbiński">Nic dziwnego, że jeżeli ta sprawa jest zasadnicza, Sejm, zastanawiając się nad nią, postanowił tę rzecz rozpatrzeć i odroczyć na rok wykonanie tej ustawy. Sejm nie miał na myśli specjalnie wykonania tej ustawy, która była wykonywana, bo to jest drobiazg. Jeżeli prezesi apelacyjni zeszli się tutaj i oświadczyli, że przeprowadzenie jest łatwe, to najlepszy dowód, że nie chodzi o gruntowną reorganizację, bo gruntownej reorganizacji w ciągu kilku dni nie można przeprowadzić, tylko to dowodzi, że mają być wprowadzone powierzchowne zmiany, jak przemalowanie szyldów, a zatem ta rzecz może bardzo łatwo być wykonana.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SGłąbiński">Z tego zatem widzimy, że sprawa nie jest tak prosta, jak to wykazywał p. referent w swoim referacie. Chodzi o ochronę niezawisłości sądownictwa, chodzi o to, ażeby się zastanowić równocześnie nad tem, czy i które postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej koliduje jeżeli nie z literą, to z duchem Konstytucji, która pragnie zagwarantować niezawisłość sądów. Nie będę bliżej wchodził w szczegóły, nie jest do tego pora, zresztą, jak powiedziałam, jest obfita literatura, dość się powołać na ten artykuł, który mówi o prezesie Sądu Najwyższego — ażeby wykazać, jak wielkie są pod tym względem uchybienia i wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SGłąbiński">Przy tej sposobności muszę powiedzieć, skoro była wymieniona Komisja Kodyfikacyjna, że byłoby pożądanem, ażeby stosunek ciał ustawodawczych do Komisji Kodyfikacyjnej i odwrotnie został wyjaśniony i ustalony na podstawie przepisów ustawy, Kiedy Sejm Konstytucyjny 3 czerwca 1919 r. powołał do życia Komisję Kodyfikacyjną wyraźnie postanowił, że projekty Komisji Kodyfikacyjnej mają być przez Ministra Sprawiedliwości przedkładane Sejmowi. Minister Sprawiedliwości, wogóle Rząd ma niewątpliwie prawo inicjatywy ustawodawczej, może wnosić różne zmiany, także zmiany projektów ustaw Komisji Kodyfikacyjnej, ale przedewszystkiem ciała ustawodawcze powinny być poinformowane o stanowisku Komisji Kodyfikacyjnej wobec tego wniosku, a ewentualnie o wnioskach jakie proponuje. Dlatego przy podobnych ustawach jest rzeczą potrzebną, oddzielić wnioski Komisji Kodyfikacyjnej od wniosków rządowych. Dzisiaj nie możemy ocenić, co jest w tem rozporządzeniu dziełem Komisji Kodyfikacyjnej, a co jest zmianą.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SGłąbiński">Nareszcie muszę Panom oświadczyć, że te uwagi, jakie poczynił p. referent o niemożności załatwienia tej sprawy w terminie, nie są uzasadnione. Możność załatwienia sprawy przed 1 stycznia istniała. W dniu, gdy mieliśmy posiedzenie Senatu — zdaje się 19 grudnia ta uchwała Sejmu wpłynęła do Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SGłąbiński">Prawda, że w danej chwili p. Marszałek nie miał tej ustawy w ręku, jak oświadczył na zapytanie jednego z senatorów. Ale wiedząc o tem, że ta rzecz wpłynie, zwróciłem uwagę na to, że ona musi być załatwiona przez 1 stycznia, że powaga Senatu tego wymaga, aby taka sprawa była załatwiona wcześniej i nawet zapowiedziałem, na wypadek gdyby p. Marszałek nie wyznaczył terminu innego w ciągu grudnia, że złożę wniosek o wyznaczenie osobnego posiedzenia w ciągu grudnia, tak, aby rzecz przed 1 stycznia była załatwiona przez Wysoki Senat w ten lub inny sposób. Jeżeli więc ta rzecz nie została załatwiona przed 1 stycznia, to nie można twierdzić, że to było niemożliwe. Można było odbyć posiedzenie w dniu 20 grudnia, albo 21 grudnia albo po świętach i można była osiągnąć opinję i uchwałę Senatu taką, czy owaką. Jeżeli Senat nie uczynił tego, to po części jest to zaniedbanie samego Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#komentarz">(Głos: Nie, napewno nie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SGłąbiński">Ależ owszem, mam potwierdzenie kancelarji sejmowej, że rzecz ta 19 grudnia została odesłana do Senatu. Nie winię p. Marszałka, który prawdę powiedział w swojem oświadczeniu na interpelację jednego z senatorów, że tej rzeczy niema. Ale z pewnością na drugi dzień, czy trzeci można już było tę sprawę załatwić.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SGłąbiński">A teraz chodzi jeszcze o stanowisko samego Senatu. Senat powinien pamiętać o tem, że jego atrybucje są na podstawie Konstytucji tak ciasne, że powinien korzystać pod każdym względem z każdej atrybucji, jaka mu przysługuje. Ja należę do tych, którzy byli i są za rozszerzeniem praw Senatu, jednak jestem zdania, że niema racji utrzymywania drugiej Izby o tak ciasnych uprawnieniach, jaką jest nasza Izba. Przecież są senaty w innych państwach, jak naprzykład we Francji, które mają szersze uprawnienia, aniżeli izby sejmowe. Tymczasem Senat otrzymał wiadomość o tak ważnej sprawie, w której może zadecydować — nie wiem czy w tym duchu, jak i Sejm, może w innym duchu, jak życzył Rząd — ale w każdym razie nie zrobił użytku z tego i uważa, że właściwie niema tutaj nic do powiedzenia, ale tylko z pełną kurtuazją chce się dowiedzieć od Sejmu, czego sobie Sejm życzy. Uważam, że powaga Senatu wymaga, aby tę rzecz traktować bardziej zasadniczo.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SGłąbiński">Spodziewałem się także i ze strony Rządu pewnych względów dla Senatu, że skoro Senat tego przed 1 stycznia nie załatwił, to można było kilka dni zaczekać, ażeby jednakże Senat miał możność zajęcia stanowiska i załatwienia tej sprawy. Ale Rząd tych względów nie miał. Być może, że był zaangażowany w procesie wykonania ustawy, nie chodzi mi o to, ażebym robił z tego zarzut; ale jest rzeczą zasadniczą, by Senat pamiętał, że ma obowiązek szanowania swych kompetencji i korzystania z tych kompetencji jak najszerzej, a nie umywał rąk z tego powodu, że już część ustawy została wykonana. Ale część najważniejsza, którą się kwestjonuje, nietylko nie jest bezprzedmiotową, bo nawet gdyby ta część była wykonywaną, też nie będzie bezprzedmiotową i nigdy nią nie będzie, bo tu chodzi o stanowisko sędziów. Możnaby poprzenosić wszystkich sędziów, jacy są, a jeszcze kwestja zostanie otwartą, czy i nadal można sędziów przenosić. I dlatego nie można twierdzić, że ta kwestja jest bezprzedmiotowa i spóźniona, bo w tej sprawie zasadniczej nie jest późno teraz i za rok nie będzie późno. I dlatego jakieś stanowisko ciała ustawodawcze muszą zająć, czy przez to, że będą zmierzały w porozumieniu z Rządem do znowelizowania ustawy, czy przez to, że wniosą projekt nowej noweli i ta nowela zostanie uchwalona. W każdym razie ta rzecz nie może być usunięta z porządku tak długo, jak długo nie zostanie uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SGłąbiński">Z tych powodów, a nie w celu wywołania konfliktu z Rządem, i nie w tym celu, jakobym dążył do tego, żeby na przekór Rządowi cofać to, co Rząd dotychczas przeprowadził, ale z przytoczonych powodów jestem zdania, że zasadniczo trzeba stanąć na uchwale sejmowej, dlatego też nie mogę się oświadczyć za wnioskami, które tu przedłożył p. referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SPosner">Wysoka Izbo Senatorska! Zauważyłem, że senatorowie są trochę zdziwieni, iż już po tych wyczerpujących wykładach, których byliśmy słuchaczami, zabieram jeszcze głos, albowiem dla tych właśnie naszych kolegów, którzy, zdawało mi się przynajmniej, wyrażali zdziwienie z tytułu tej mojej śmiałości, sprawa ta jest przesądzona. Sprawa ta jest przesądzona nietylko w sensie wniosku, który dzisiaj tu złożył p. senator referent, ale ona jest przesądzona merytorycznie, albowiem, jak nam p. senator bardzo wymownie wyjaśniał, ta ustawa weszła w życie 1 stycznia, już szyldy są przemalowane na wielu bardzo instytucjach państwowych, już dawne sądy polskie, te sądy, które istniały do 31 grudnia 1928 roku przestały istnieć i przeobraziły się sposobem cudownym w zupełnie nową organizację sądów Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Głos: Na zasadzie ustawy.)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SPosner">Otóż, ja mimo tego przekonania być może nawet, że większości tej Izby, że przychodzę już nietylko 5 minut przed dwunastą, ale pięć minut po dwunastej, zabieram głos, dlatego, że tu chodzi o sprawę zasadniczą, o sprawę prawa, nie faktu, ale prawa. Wydaje mi się, że ten głos bez względu na godzinę, w której go zabieram, ma zawsze swoje uprawnienie, swoją rację bytu i może nawet przyczyni się do wyjaśnienia samej sprawy tym kolegom naszym, którzy w tej sprawie są już przekonani i tę sprawę już dla siebie uważają za oddawna załatwioną. Rzymianie uczyli: Victrix causa düs placuit, sed victa Catoni. Ja pozwolę sobie w danym wypadku być wyznawcą Katona. Chociaż Panowie uważają tę sprawę za załatwioną, albo za zwyciężoną, to ja jednak pragnę pozostać po stronie Katona, bo nie mogę sprawy przez sam fakt uważać za załatwioną.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SPosner">Proszę Panów, na Komisji Prawniczej zająłem stanowisko odmienne od p. senatora referenta i od p. Ministra i pomimo bardzo wymownych argumentów i całej elokwencji Panów nie zostałem przekonany. Może być, że temu jest winna inteligencja moja że niezupełnie zrozumiałem argumenty Panów, albo mój upór, że jakkolwiek argumenty rozumiałem, to nie chciałem ustąpić. Wszystko jest możliwe, ale wydaje mi się, że zostanę przy moim poglądzie, który wyraża się w krótkich słowach pod adresem p. Ministra, tak przynajmniej mówiłem na komisji, że gdybym był Ministrem Sprawiedliwości — Panowie nie przerażajcie się tą supozycją...</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SPosner">...tobym może tego co uczynił p. Minister Sprawiedliwości nie zrobił, że możebym poczekał i to nietylko dla samej istoty rzeczy, bo tu jednak chodzi nie o zwykłą ustawę, ale o coś zupełnie zasadniczego. Tu chodzi o jeden z najważniejszych, jeśli nie najważniejszy, kodeks zjednoczonej Rzeczypospolitej. Ale i dla pewnych powodów natury formalnej, p. Minister Sprawiedliwości nie może przejść nad tem do porządku dziennego. Chodzi o. to, że Sejm pracy swojej w tej sprawie nie ukończył. Czy to było możliwe, czy niemożliwe, to nie jest naszą rzeczą sądzić. Nie jest przyjęte, aby jedna Izba wydawała sąd o pracy drugiej Izby. To nie jest przyjęte na całym świecie, u nas także. Więc i ja nie mam żadnego prawa ani tytułu do tego, żeby mówić, czy Sejm miał czas załatwić tę sprawę, czy nie, czy to było fizycznie możliwe, czy było fizycznie niemożliwe, — żeby powtórzyć wyrażenie p. senatora referenta, — dość że Sejm nie załatwił tej sprawy. W jakim sensie nie załatwił? Po dziś dzień Komisja Prawnicza Sejmu obraduje nad meritum rzeczy przy udziale p. Ministra Sprawiedliwości, który wczoraj dopiero, to znaczy w roku, który nosi już datę 1929 r., uczestniczył w obradach tej Komisji Prawniczej, w obradach nad poszczególnemi artykułami tej nowej ustawy o sądach powszechnych i współpracuje razem z Sejmem, razem z Komisją Prawniczą Sejmu nad modyfikacją, nad nowelizacją tej ustawy. Innemi słowy: p. Minister Sprawiedliwości, który jest autorem, czy współautorem, a jest oczywiście odpowiedzialnym za tę ustawę, która będzie prawdopodobnie na zawsze związana z jego nazwiskiem, obecnie w dalszym ciągu pracuje nad stworzeniem tej ustawy,...</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SPosner">...w dalszym ciągu pracuje nad ustawą, która miała być skończona, która według słów senatora referenta jest już czemś skończonem, jest tem arcydziełem, które wyszło tak nagle, jak Atena Pallas z głowy Zeusa w całej potędze i sile urody. Ja więc mam prawo przypuszczać, że p. Minister Sprawiedliwości nie uważa tej sprawy za zamkniętą.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SPosner">To są te względy formalne, które mi każą powiedzieć: możeby lepiej było, Panie Ministrze Sprawiedliwości, gdyby Pan nie był tej klamki zamykał i powiedział: proszę Panów, niema sądów z r. 1928, są nowe sądy na r. 1929, niema, i ślad po tych sądach starych zaginął. Uważam, że niema żadnej przerwy, ta praca trwa dalej. Nie wiem jak dalej ta praca będzie trwała, przypuszczam, że ona da bardzo dobre wyniki. Dla mnie gwarancją pożyteczności tych wyników, to jest udział p. Ministra Sprawiedliwości w obradach Komisji Prawniczej Sejmu, bo tylko z współpracy Sejmu i Rządu w takiej sprawie może wyjść naprawdę pożytek, dlatego, że tylko z takiej pracy może wyjść ustawa, którą Rząd, Minister Sprawiedliwości będzie mógł z pożytkiem dla Państwa wprowadzić w życie.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SPosner">To były te względy, które mi kazały spojrzeć na tę sprawę trochę inaczej, aniżeli to uczynił szanowny p. referent. Proszę Panów, na komisji mówiłem do p. Ministra Sprawiedliwości, że dziwię się bardzo temu, że w art. 299 jest powiedziane, że ta ustawa zacznie obowiązywać 1 stycznia 1929 roku, bo gdyby to odemnie zależało, gdybym ja był tym wnioskodawcą, tym Ministrem Sprawiedliwości, tobym zostawił hiatus znacznie dłuższy, tobym powiedział, nie za rok, lecz za dwa lata. Panom sędziom, tym niezliczonym sędziom, poczynając od Sądu Najwyższego, a kończąc na najdrobniejszych sędziach powiatowych, dajemy w rękę zupełnie nowy instrument pracy, który składa w ich ręce życie i mienie obywateli, a przedewszystkiem wkłada w ich ręce cały majestat sprawiedliwości, na którym spoczywa Rzeczpospolita. My, proszę Panów, nie żądamy od tych niezliczonych sędziów, ażeby się oni wyuczyli tej ustawy. Kiedy Niemcy tworzyli swój kodeks cywilny, uchwalili go w 1896 r. zeszłego stulecia i postanowili, że zacznie obowiązywać dopiero w 1900 roku. Pozostawiono 4 lata na to, ażeby sędziowie mieli czas wyuczenia się tego kodeksu, a to była przecież tylko kodyfikacja istniejących kodeksów, obowiązujących na ziemiach cesarstwa niemieckiego. Kiedy Szwajcarja skodyfikowała, zunifikowała swoje rozrzucone pomiędzy 22 kantonami kodyfikacje cywilne, w genjalnem dziele Eugeniusza Hubera, ukończyła swoje prace w 1907 r. i w 1907 r. parlament Federacji Helweckiej uchwalił ten kodeks, to kodeks ten zaczął obowiązywać dopiero w r. 1912. Pozostawiono 5 lat czasu na to, ażeby nietylko sędziowie nauczyli się tego prawa, ale żeby sędziowie zżyli się z tem prawem, aby poznali całą literaturę komentarzy do tej ustawy, i ażeby i społeczeństwo zżyło się z tą ustawą, przyzwyczaiło się do niej, ażeby ta ustawa weszła w krew społeczeństwa, w jego umysł, w jego przyzwyczajenia.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SPosner">Mnie się wydaje, że zupełnie to samo dotyczy ustawy o sądach powszechnych. Trzeba było zostawić 2, 3 lata czasu. Prawda, naród polski pragnie bardzo unifikacji ustawodawstwa, obowiązującego na ziemiach Rzeczypospolitej. Nie ulega żadnej wątpliwości, my niczego nie pragniemy, jak tylko, aby się skończył ten stan anarchji, jaki trwa jeszcze dziś po 10 latach istnienia niepodległości.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SPosner">My tu niedawno odbyliśmy rokowania Sejmu i Senatu z Komisją Kodyfikacyjną i każdy z mówców, czy senator, czy poseł, tym panom z Komisji Kodyfikacyjnej mówił: ależ Panowie, śpieszcie się, na miłość Boską! P. Minister Sprawiedliwości był obecny przy tych naradach. Naród polski nie może dłużej czekać na to. Musi się ten stan niepewności, tego braku bezpieczeństwa prawnego na ziemiach polskich skończyć, to, że jedno i to samo przestępstwo jest inaczej sądzone o dwa kilometry od dawnej granicy pruskiej, czy rosyjskiej. Ten stan musi się skończyć, bo my jednak chcemy być zjednoczoną Rzecząpospolitą. To prawda, my tego bardzo pragniemy, ale pod jakiemi warunkami? Ażeby stan, który przyjdzie po tym dzisiejszym stanie, był lepszy od tego stanu, jaki był poprzednio, to znaczy, że my wychodzimy z tego założenia, iż ta kodyfikacja, którą my stworzymy, będzie lepsza, że my wyczerpiemy wszystko, co jest w mocy ludzkiej, ażeby tę kodyfikację uczynić lepszą, potrzebniejszą, konieczną, opartą na podstawach rozumu i pożytku społecznego, istotnie mającą służyć interesom Państwa Polskiego, a nietylko taką oto kodyfikację, o której będzie można powiedzieć: widzicie, cośmy stworzyli, stworzyliśmy to, czego inni nie stworzyli, stworzyliśmy mianowicie ustawę o sądach powszechnych Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#SPosner">Dlatego też powiedziałem p. Ministrowi na komisji, że gdybym był na jego miejscu, tobym datę tę przesunął nietylko do 1930 roku, ale poszedłbym może jeszcze dalej. I wtedy nie byłoby wcale tej kwestji, jaką dzisiaj Senat o tej spóźnionej godzinie musi się zajmować, bo wtedy byłoby czasu dosyć.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#komentarz">(Głos: Jest dopiero pół do siódmej.)</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#SPosner">Dla Pana to jest jeszcze wcześnie, ale ja jestem już bardzo stary człowiek i dla mnie to jest już późno.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#SPosner">Otóż to były moje uwagi, które uczyniłem wtedy. Powiedziałem w zamknięciu, że wobec tego, że Sejm nie ukończył swojej pracy, co przez Rząd zostało zaakceptowane, albowiem Rząd i w dalszym ciągu partycypuje w jego obradach i stara się wprowadzić do tych obrad sejmowych swoje słowo, swoje przekonanie, swoją wielką znajomość rzeczy, bo to jest jednak dzieło Ministerstwa Sprawiedliwości i Ministerstwo Sprawiedliwości nad tą ustawą pracowało bardzo długo i zna ją napewno lepiej od każdego posła, który miał zaledwie kilka miesięcy, albo tygodni czasu, żeby się z tą ustawą zapoznać.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#SPosner">W tych warunkach, uważam, że nie można przejść nad tą sprawą do porządku dziennego w taki sposób, jaki był proponowany na Komisji Prawniczej, żeby poprostu wniosek Sejmu odrzucić. Niema tego wniosku. Więc jeżeli go niema, albowiem ta ustawa weszła w życie 1 stycznia 1929 roku, to niema nad czem deliberować. Był taki wniosek postawiony na komisji, wyrażano nawet zdziwienie, że Marszałek Senatu wogóle ten wniosek przekazał Komisji Prawniczej. Wyrażano nawet takie przekonanie, zresztą na niczem nie oparte, że Marszałek Senatu nie powinien był wcale tego wniosku przekazywać komisji, powinien uważać, że już jest załatwiony. Tak jest, tak byłoby, gdybyśmy rządzili się tylko faktem. Fakt jest taki — to prawda: przeszedł 1 styczeń 1929 r., znaczy, że ten wniosek sejmowy nie może być już wprowadzony w życie, bo ustawa zaistniała, ona obowiązuje, więc wniosku tego niema.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#SPosner">Byli tacy senatorowie, czy jeden senator, który tak upraszczał sobie tę całą sprawę i powiedział: przejdźmy do porządku dziennego nad tą sprawą, mamy jeszcze co innego do roboty, inne troski nas gnębią niż ten wniosek, załatwmy tę sprawę tak. Ten głos został odosobniony, a ponieważ został odosobniony, więc urodził się ten wniosek, z którym wystąpił dziś p. referent, ażeby zapowiedzieć konieczność zmian do tego wniosku i w ten sposób zyskać 30 dni czasu, a w ciągu tych 30 dni co zrobimy? Bo to nie zostało przez p. senatora referenta powiedziane, czem wypełnić te 30 dni, bo ustawa obowiązuje? Ja uważam, że te 30 dni, to jest coś bardzo pożytecznego dla takich panów, jak ja, jak moja małość, wobec wniosku, z którym ja wystąpiłem, bo ja w Komisji Prawniczej Senatu dałem drogę wyjścia i powiedziałem: proszę Panów, Sejm nie skończył swojej pracy i rzeczą naszą jest, rzeczą jasną zupełnie, prostym zupełnie obowiązkiem, — my musimy tak zrobić, aby współdziałać z tą pracą, której obecnie dokonywa Sejm w Komisji Prawniczej. Musimy, proszę Panów, stać się osobą działającą w tym dramacie, stać się persona dramatica. A to może być zrobione tylko w ten sposób, jeżeli nadamy wnioskowi Sejmu, który został uchwalony przez Sejm, ale nie został uchwalony także przez Senat, jeżeli nadamy mu taki charakter, żeby on, nie mając formalnego tytułu do życia, żył jednak w dalszym ciągu. My możemy odmłodzić ten wniosek, proszę Panów, użyję tego wyrazu, dziś dosyć modnego od czasu dr. Woronowa, możemy ten wniosek odmłodzić. A odmłodzić można go w jaki sposób? Pozwoliłem też sobie zaproponować Komisji Prawniczej pewien tekst, i miałem takie szczęście, że kilku senatorów znalazło się na jednej linji ze mną, ale niestety cofnęli się dla tych czy innych powodów, może być, że przemyśleli tę sprawę, bo jest ona bardzo złożona i przyszli do przekonania, że nie mam racji. Na czem polega to odmłodzenie? Mianowicie, ja poszedłem po linji kompromisu i powiedziałem: Panowie Senatorowie, stoję na tem stanowisku, że jak wybiła godzina 12 w nocy 31 grudnia 1928 r., proszę Panów, to z tą samą godziną umarł wniosek Sejmu. Niema go, jak umarł, to się nie rusza. Wprawdzie był taki jeden człowiek, który choć umarł, to się ruszał, nazywał się Maciek. To jest prawda, myśmy wszyscy o tem w swoim czasie śpiewali. P. Minister stwierdza, że także kiedyś to śpiewał, ale to był jeden tylko wypadek. Jak umarł, to się nie rusza, I ten wniosek więcej się nie rusza i dlatego ja tutaj użyłem wyrazu „odmłodzenia”.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#SPosner">W jaki sposób to zrobić? My jesteśmy tutaj w bardzo znacznej liczbie prawnikami. Otóż my znamy sposoby odmładzania ustaw na drodze zupełnie legalnej, a nawet formalnej, znamy sposób odmładzania tych ustaw, w sposób który dawniejsi pracownicy dawniejszych stuleci nazywali sposobem eleganckim, Tak eleganckim sposobem, modus elegantissimus, to jest mój wniosek. Mój wniosek wychodzi z jakiego założenia? Panowie mówią tak: ten wniosek nie istnieje, i ja, który jestem człowiekiem kompromisu, zgody, koncyIjacji, mówię: nie istnieje. Tak jest. To ustępstwo robię p. senatorowi referentowi. Nie istnieje. Ja nie mogę dziś tego cudu dokazać, aby powiedzieć, że dziś nie jest 12 stycznia, ale 31 grudnia. Tego cudu ja zrobić nie mogę, do tego się przyznaję i jestem przekonany, że tego cudu nie dokazałby p. referent również.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#komentarz">(Głos: Cofnąć o 12 dni kalendarz.)</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#SPosner">Prawda, że na ziemiach Rzeczypospolitej obowiązuje także inny kalendarz, który jest cofnięty o 12 dni, ale my ustawy nasze piszemy według kalendarza ogólnie obowiązującego w dzisiejszym cywilizowanym świecie, I dlatego też u nas dziś jest 12 stycznia.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#komentarz">(Przerywania. Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#SPosner">Widzę, że mam dziś nadzwyczajne powodzenie.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#komentarz">(Głos: Jak zawsze.)</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#SPosner">Powiedziałem już, że ponieważ jestem człowiekiem zgody i kompromisu, więc zgadzam się na to, co Panowie mówią, że ten wniosek Sejmu umarł, że go niema i dlatego piszę w swoim wniosku, że rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1929 r. Co do tego pierwszego ustępu mojego wniosku, to zdaje mi się, że nie będzie różnicy zdań z p. Ministrem Sprawiedliwości. Ale następnie jest jeszcze inne zdanie, które według mego przekonania, jest także kompromisem, to znaczy ustępstwem z mojej strony. Dlaczego jest tym kompromisem? Bo bierze pod uwagę cały kompleks tych faktów, o których mówiłem w pierwszej części swego przemówienia, które miały miejsce, które mają miejsce i które przestaną istnieć dopiero wtedy, kiedy Komisja Prawnicza Sejmu, działająca łącznie z p. Ministrem Sprawiedliwości, ukończy swoje prace nad ustawą o sądach powszechnych. Dlatego mówię, proszę Panów — ten kodeks wszedł w życie 1 stycznia 1928 r., z wyjątkiem kilku artykułów, które budzą największe wątpliwości u tych posłów, którzy się temi artykułami dotychczas zajmowali, a mianowicie: art. 67, art. 86, art. 87 § 2, art. 91 § 2 i 3, art. 96 § 2 i 3, art. 97 i art. art. 283 do 285. Wszystkie te przepisy wejdą w życie w terminie oznaczonym w drodze osobnej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#SPosner">Proszę Panów, zdaje mi się, że nie można iść dalej w ustępliwości. Ja starałem się tu połączyć stanowisko Sejmu i Rządu. Starałem się w sposób możliwy do przyjęcia te sprawy w ten sposób przedstawić, że mogą być przyjęte przez panów, a nawet przez samego szanownego p. referenta, który proponuje nam co? Proponuje, ażebyśmy dziś podyktowali zmiany. Przez to my zyskujemy 30 dni czasu, a przecież te 30 dni mamy wypełnić jakąś robotą. Jaką robotą? Czemże może być ta robota? Ta robota może być tylko robotą, prowadzącą do porozumienia z drugą izbą, która pracuje w pocie czoła, albowiem rano i wieczorem nad tem, ażeby jak najprędzej ukończyć swoje deliberację nad ustawą o sądach powszechnych. Ja właściwie dopiero wlałem duszę w to, z czem tutaj wystąpił p. s. referent. P. s. referent powiada, że my musimy zyskać 30 dni, a ja mu mówię, poco mamy uzyskać 30 dni, dlatego ażeby porozumieć się z Sejmem co z temi artykułami zrobić, bo Panowie doskonale rozumieją, że pomiędzy temi artykułami są takie, na które p. Minister Sprawiedliwości się nie zgodzi, ale są i takie, na które on się zgodzi. I w uzasadnieniu tego wniosku, o którym nam dziś mówił p. s. referent, a także p. s. Głąbiński, Sejm stwierdza, że p. Minister Sprawiedliwości uczestniczył w tych obradach i co do niektórych artykułów przyznał, iż nie stoją na wysokości zadania.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#komentarz">(Minister Sprawiedliwości Car: Ten argument jest kilkakrotnie powtarzany, ale całkiem niesłusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#SPosner">Ja nie mówię takiej rzeczy, która miałaby w czemkolwiek bądź p. Ministrowi sprawić przykrość. Cytuję z uzasadnienia Sejmu jedno zdanie, może prawdziwe, może nie odpowiadające rzeczywistości, tego nie wiem i jako senator nie mam prawa krytykowania tego, co robi Sejm; ja mogę krytykować ustawy i żądać ich nowelizacji, mogę krytykować działalność Rządu, gdyż jest to przewidziane przez Konstytucję, ale nie mam prawa sprawdzać, czy panowie posłowie to albo co innego mówili. Nie mówię tu takiej rzeczy, któraby w czemkolwiek bądź uwłaczała godności p. Ministra Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-18.28" who="#SPosner">Proszę Panów, to jest treść mojego wniosku. Oczywiście Panowie mogą powiedzieć, że pomiędzy tobą a s. referentem jest punkt styczny, a mianowicie jest te 30 dni, bo przecież ty musisz dla tego wniosku znaleźć jakiś czas, żeby to zostało wykonane. Tak jest, możemy się spotkać. Możemy się spotkać w drodze pokojowej, dla wspólnej sprawy, i ażeby tę sprawę załatwić nie na drodze walki, ale na drodze pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-18.29" who="#SPosner">Jeszcze raz powtarzam, co mówiłem w toku moich wywodów, że chodzi tutaj o sprawę bardzo wielkiej wagi, może największej wagi, dlatego, że kodeks cywilny, który może nie będzie odpowiadał najwyższym wymaganiom nauki, na drodze jurisprudencji może być zmieniony i będzie zmieniony, — tak się zmieniają wszystkie niewłaściwe, przestarzałe przepisy wszystkich kodyfikacyj. Jeżeli adwokat źle będzie bronić sprawy, to ją przegra i klienci go ukarzą w bardzo dotkliwy sposób, bo odejdą od niego. Są różne sposoby. Na to, żeby sąd był dobry, to nie wystarczy żadna jurisprudencja, na to musi być dobra ustawa, oparta na zasadach, wskazanych przez Konstytucję, na zasadach, które są nam wszystkim drogie, bez żadnej różnicy stronnictw, do których należymy.</u>
+ <u xml:id="u-18.30" who="#SPosner">Sąd może wykonywać swoje obowiązki tylko w atmosferze wolności — to żadnej wątpliwości nie ulega. Sąd nie może działać pod przymusem. To jest podstawa każdego sądownictwa i dla tych wszystkich powodów ja mniemam, że w interesie Państwa Polskiego, w interesie przyszłości tego państwa, które nam wszystkim jest jednakowo drogie, jest, żeby sprawę tego sporu między Ministrem Sprawiedliwości a Sejmem załatwić nie w drodze przewagi siły, ale na drodze porozumienia prawa i rozumu i dlatego proszę Panów o przyjęcie tego wniosku. Bez prawa niema państwa. Justitia est fundamentum regnorum i wydaje mi się, że pod tym względem niema żadnej różnicy między mną a p. Ministrem Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-18.31" who="#komentarz">(Oklaski. Głos: Prosimy o odczytanie wniosku.)</u>
+ <u xml:id="u-18.32" who="#SPosner">Już odczytałem ten wniosek, a Pan widocznie nie słyszał, Panie Senatorze. Art. 299 będzie miał brzmienie następujące: Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1929 r. z wyjątkiem art. 67 (pierwsze zdanie), art. 86, art. 87 § 2, art. 91 §§ 2 i 3, art. 96 § § 2 i 3, art. 97 i art. 283 i 285, które to przepisy wejdą w życie w terminie, oznaczonym w drodze osobnej ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! Ja zacznę od końcowych słów mojego przedmówcy, który zaapelował od Wysokiej Izby, aby kwestję tę rozpatrywała w płaszczyźnie dobra Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SMakarewicz">Jeżeli na Komisji Prawniczej zabierałem głos i byłem tym właśnie członkiem Komisji Prawniczej, o którym, nie wymieniając nazwiska, wspominał mój przedmówca i stawiałem wniosek, ażeby odrzucić projekt tej małej ustawy, złożonej z trzech artykułów, to tylko z tego powodu, ponieważ uważałem, że tu chodzi nie o rozgrywkę, między Sejmem a Ministrem Sprawiedliwości, lecz o dobro publiczne, bo, przyznaję się otwarcie, ta kwestja rozgrywki jest dla mnie zupełnie obojętna, chodzi mi tylko o interes państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SMakarewicz">Wniosek czcigodnego senatora Posnera jest bardzo niewinny, a jest jednocześnie bardzo niebezpieczny; niewinny pozornie i niebezpieczny w treści. Cała dyskusja dotychczas prowadzona mieszała dwie kwestję: mieszała wartość dekretu o ustroju sądownictwa ze. sprawą, co obecnie czynić wypada.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SMakarewicz">Ja, proszę Szanownych Panów, nie należę wcale do tych, którzyby byli zachwyceni dekretem o ustroju sądów. Przeciwnie, znam dość dokładnie sam dekret, aby się nim wcale nie zachwycać. Ale, proszę Panów, to jest kwestja zupełnie inna. Przypuszczałem, że pod wpływem całej fachowej literatury Sejm, który miał dość czasu, przystąpi do projektu nowelizacji tej ustawy, zanim ona zacznie obowiązywać. Wyobrażałem sobie, że już w październiku będzie z temi rzeczami gotów, że w listopadzie tu w Senacie uchwały sejmowe otrzymamy, że do końca grudnia sprawa będzie załatwiona i że w chwili, kiedy dekret o ustroju sądów zacznie obowiązywać, już będzie obowiązywał w nowej szacie, w szacie znowelizowanej. Tymczasem to się nie stało. Stała się rzecz inna. Zapadła uchwała sejmowa, aby odroczyć obowiązywanie dekretu. Oczywiście, gdyby ta uchwała była zapadła na czas, i gdyby zupełnie formalnie ta rzecz przed 1 stycznia 1929 r. była załatwiona, znowu byłoby wszystko w największym porządku. Wstrzymalibyśmy obowiązywanie ustawy. Dlaczego tylko do r. 1930? Mogę się zgodzić z tem, że pożądanem byłoby odroczenie do r. 1932. Lepiej jest powoli zmieniać organizację naszego prawa polskiego, aniżeli zbyt pośpiesznie. Na to się także można zgodzić, ale, proszę Panów, my musimy się liczyć ze stanem faktycznym. Wszystko jedno, czyja to jest wina, to nas dziś nie obchodzi, nie jesteśmy dziś trybunałem do wydawania wyroku, kto zawinił.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SMakarewicz">Faktem jest, że automatycznie z dniem 1 stycznia 1929 roku dekret zaczął obowiązywać. Rzeczą jest dziś najprostszą, odczekać wyniku prac, toczących się obecnie w Sejmie, o których wszyscy wiemy, prac idących w kierunku tej spóźnionej coprawda nowelizacji, ale nowelizacji, która zawsze jeszcze może być wprowadzona. Dziś spotkałem p. prezesa sejmowej Komisji Prawniczej, który oświadczył mi, że prace te już są prawie zupełnie gotowe, i że uchwały będą mogły w ciągu tygodnia przejść przez plenum Sejmu i nowe przepisy w niedługim czasie w drodze normalnej ustawy będą mogły być wprowadzone w życie. Tymczasem szanowny p. s. Posner proponuje nam pogodzić się z faktem, że ustawa obowiązuje z dniem 1 stycznia 1929 roku, jednakowoż stwierdzić równocześnie w drodze ustawowej, że pewne artykuły nie obowiązują. Proszę Panów, jest to droga w najwyższym stopniu niebezpieczna.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SMakarewicz">P. s. Posner traktuje tę rzecz zupełnie tak, jakby np. ubranie męskie, można zdjąć marynarkę, a zostać w kamizelce i w reszcie ubrania. Ale z ustawą tego robić nie można. Ustawa jest organiczną całością. Jeżeli wyrwiemy kilka artykułów z danej ustawy, to może się potem okazać, że brak tych artykułów podważy całość. Niema gorszej metody wogóle, jak taka dorywcza nowelizacja. Już sama nowelizacja normalna jest rzeczą niesłychanie niebezpieczną, bo nowelizując organiczną całość bardzo często jedno poprawimy a o drugiem zapominamy, a cóż dopiero tego rodzaju dorywcze potraktowanie kwestji, jak to, które proponuje p. s. Posner.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SMakarewicz">Dalej, proszę wziąć pod uwagę jedną okoliczność, że, kiedy stwierdzamy, że ustawa obowiązuje od 1 stycznia 1929 r. na co się zgadza p. s. Posner, to z tą chwilą aprobujemy wszystko to, co dotychczas administracja sprawiedliwości przedsięwzięła. Uważam za rzecz nieprawdopodobną, żeby przez te 12 dni stycznia administracja sprawiedliwości nie przedsięwzięła daleko idących pociągnięć, szczególnie jeżeli uwzględnimy, że p. Minister Sprawiedliwości jest świeżo mianowanym, równocześnie autorem tej ustawy, który chce prędko ją wprowadzić w życie. Muszę stwierdzić na podstawie znajomości psychologji ludzkiej, że napewno poczyniono bardzo daleko idące pociągnięcia. Jeżeli zaś szereg artykułów ustawy uznamy za nieobowiązujące, to podważymy legalność różnych zarządzeń i spowodujemy bardzo dużo powikłań, ewentualnie procesów, i dlatego nie w płaszczyźnie jakiejkolwiek rozgrywki politycznej, lecz w płaszczyźnie wyłącznie techniki ustawodawczej jestem zasadniczo przeciwny wnioskowi s. Posnera.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">P. Minister Sprawiedliwości prosi o głos.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszałek">Ponieważ p. Minister Car występuje w tej Izbie po raz pierwszy jako Minister Sprawiedliwości mam zaszczyt zakomunikować Wysokiemu Senatowi pismo od p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie nominacji:</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#Marszałek">„Do Pana Marszałka Senatu w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#Marszałek">Mam zaszczyt zawiadomić Pana Marszałka, że Pan Prezydent Rzeczypospolitej, przychylając się do przedstawionej Mu prośby, postanowieniem z dnia 22 grudnia 1928 r. zwolnił p. Aleksandra Meysztowicza z urzędu Ministra Sprawiedliwości i równocześnie zamianował Ministrem Sprawiedliwości p. Stanisława Cara, Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości”.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#Marszałek">Głos ma Minister Sprawiedliwości p. Car.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! Nie zamierzałem zabierać głosu w tej debacie, ponieważ na podstawie wyników obrad w Komisji Prawniczej byłem przekonany, że żadna dyskusja tego rodzaju, jaka się dziś odbywa na plenum, nie będzie możliwa. Spotkał mię więc pod tym względem zawód. Ale ponieważ były pewne argumenty, które już i na komisji starałem się odeprzeć, tu ponownie powtórzone i ponieważ wobec plenum jestem winien złożyć również wyjaśnienie, przeto uzasadniam w ten sposób, dlaczego głos tu zabieram.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#Marszałek">Proszę Panów, mam przedewszystkiem wrażenie, że dyskusja potoczyła się w ramach szerszych, niż to było w tej chwili właściwe. Na komisji była ta sprawa przygotowana w pewnym bezporównania węższym zakresie.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#Marszałek">Właściwie mówiąc, wcale strona merytoryczna wniosku na komisji poruszoną nie była. Do tego wniosku komisja przystąpiła niejako ze stanowiska incydentalnego, dlatego, że wytworzyła się w tej sprawie pewna konstytucyjna sytuacja tego rodzaju, jaka jeszcze niema precedensu w naszem życiu parlamentarnem. Po raz pierwszy się tak zdarzyło, że ustawa, która jest wymierzona przeciwko innej ustawie, której termin wejścia w życie jest oznaczony na pewną datę kalendarzową, a która domaga się przesunięcia tej daty na dalszy termin, że ta ustawa odraczająca nie została załatwiona przed tym terminem. Nie chcę wchodzić w to, dlaczego tak się stało, jest to dla sprawy obojętne, a jednak pomimo to, o tej sprawie mówić będę, gdyż w przemówieniach niektórych Panów Senatorów wytworzyła się szczególna atmosfera dla tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#Marszałek">Muszę zaznaczyć, że jeżeli ustawa, o której w tej chwili mówimy, a która powinna była być uchwalona przed 1 stycznia r. b., nie została uchwalona do tej daty, to w tem mego udziału jako przedstawiciela Rządu w najmniejszej mierze niema. Mogę się powołać na to, że na wszystkie posiedzenia, zarówno w komisji sejmowej, jak i na plenum, na które byłem zapraszany, przybywałem skrupulatnie, nie działałem żadnemi metodami, któreby były wymierzone przeciwko załatwieniu tej sprawy w terminie. Ale, proszę Panów, jeżeli się o tej rzeczy tu mówiło, to ja stwierdzam tylko fakt, powstrzymując się w myśl wezwania, które wygłosił tutaj p. Wicemarszałek Senatu s. Posner, że w jednej Izbie nie należy krytykować działalności Izby drugiej. Powstrzymując się od wyciągania konsekwencyj, przytoczę Panom fakty. Prawo o ustroju sądów powszechnych zostało wydane pod datą 6 lutego, a ogłoszone pod datą 7 lutego. Od tego czasu mieliśmy pełną sesję wiosenną Sejmu. Podczas sesji wiosennej Sejmu mimo, iż sprawa miała termin zgóry zakreślony na dzień 1 stycznia, wyłoniono jedynie podkomisję, ale podkomisja się nawet nie ukonstytuowała. Potem, kiedy był Sejm odroczony i kiedy był ponownie zwołany na sesję jesienną, wtedy pozostało już tylko niespełna dwa miesiące do terminu krytycznego; mimo to jednak w pierwszym miesiącu prace Sejmu zupełnie nie były poświęcone temu zagadnieniu, dopiero pod koniec listopada, a więc mniej więcej na trzy tygodnie przed normalnem rozpoczęciem się ferji, przystąpiono do rozważania merytorycznego wielkiej ustawy, może jednej z największych pod względem przynajmniej liczby artykułów, z tych ustaw, jakie do tej pory były w tych ciałach uchwalane. Zgłoszono szereg poprawek tak, że fizyczną niemożliwością było załatwić sprawę merytorycznie w krótkim terminie.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#Marszałek">Nie jestem zdania, że dzieło, któregośmy dokonali z wielkim trudem w ministerstwie, jest doskonałe. Proszę Panów, ja mogę nawet stwierdzić więcej. Biorąc bezpośredni udział w pracach ustawodawczych, wiem, że gdybym czytał po raz dziesiąty opracowywaną ustawę, to jeszcze znajdę w niej, we własnej swojej pracy błędy. Cóż dopiero powiedzieć o wyszukiwaniu błędów w pracy cudzej, gdzie mogą być czasami nie błędy, ale rozbieżne koncepcje.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#Marszałek">Otóż praca nad nowelizacją nie mogła być dokonana w tak krótkim czasie. Sejm nie mógł był tej pracy dokonać. Kiedy to się stało jasne, Sejm wystąpił z odmiennym projektem ustawy, z projektem, zmierzającym do tego, żeby wogóle wejście w życie ustawy odroczyć. Ten nowy projekt był zgłoszony przez Klub Narodowy w dniu 30 listopada roku zeszłego. Ostatnie posiedzenie Sejmu odbyło się 17 grudnia, a więc na 18 dni zgłoszony został do laski marszałkowskiej projekt, który powinien był być załatwiony najpóźniej 18 grudnia. Zanim projekt przyjdzie na plenum, ma on jeszcze długą drogę do przebycia. Muszą się odbyć trzy czytania, projekt musi być złożony komisji — przecież na to wszystko trzeba czasu. Sejm nie mógł liczyć na to, że te wszystkie rzeczy będą załatwione w terminie, dlatego też mnie się wydaje, że ta robota nie była robotą o charakterze wyłącznie mającym na celu istotną zmianę w merytorycznej treści omawianego prawa. Mam przeświadczenie, że musiał być jeszcze jakiś inny moment, który pokierował, że tak powiem, taktycznemi pociągnięciami Sejmu, a który miał na względzie może poprostu osłabienie energji przy przeprowadzaniu w życie tej ustawy. Zdaje się, że to moje przypuszczenie w pewnej mierze dałoby się uzasadnić tym argumentem, który przytoczył tutaj p. s. Głąbiński.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#Marszałek">Aczkolwiek te momenty z przemówienia p. s. Głąbińskiego dotyczą merytorycznej strony i aczkolwiek merytoryczna strona nie jest dziś przedmiotem rozważania, jednak ponieważ te argumenty są wielkiej wagi, ponieważ nie chciałbym, aby opinja była źle poinformowana co do niektórych zamierzeń, jakiemi kierował się ustawodawca, który opracował ustawę o sądach powszechnych, ponieważ to dotyczy najistotniejszych momentów, przeto Panowie pozwolą, że i tę sprawę również omówię.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#Marszałek">P. s. Głąbiński powiedział, że ustawa, którą opracowaliśmy, jest sprzeczna z Konstytucją, w szczególności powiedział, że jest sprzeczna z art. 78 Konstytucji, artykułem, gwarantującym niezawisłość sądów.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#Marszałek">Z tym argumentem istotnie spotykaliśmy się już niejednokrotnie, ale ten argument nie ma za sobą uzasadnienia. Art. 78 Konstytucji mówi o nieusuwalności, nieprzenaszalności sędziów, artykuł ten znalazł odpowiedni wyraz w takich samych artykułach naszego ustroju, gdzie te same konstytucyjne zasady są zagwarantowane. Ale treść art. 78 Konstytucji nie ogranicza się tylko do tego przepisu. Ten przepis, o którym w tej chwili mówiłem, jest zawarty w pierwszej części art. 78. Art. 78 ma jednak jeszcze część drugą i w tej drugiej części jest powiedziane, że właśnie wyżej wspomniane zasady nieusuwalności i nieprzenaszalności sędziów nie będą miały zastosowania w okresie organizacji sądów. Tak mówi Konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#Marszałek">Myśmy stworzyli w naszem prawie ustrojowem odpowiednik i dla tej drugiej części przepisu konstytucyjnego. Cóżeśmy w tym przepisie powiedzieli? Powiedzieliśmy, że wobec tego, iż my uważamy, że ustawa, którą opracowaliśmy, jest właśnie tą wielką organizacją sądów, przeto zasada, która była zresztą przez ustawodawcę konstytucyjnego przewidziana, zasada zawieszenia nieprzenaszalności i nieusuwalności sędziów, może być w danym wypadku zastosowana. Ale, proszę Panów, tutaj była poruszona kwestja przez s. Głąbińskiego, że właściwie reorganizacji niema, że się nie ziścił ten warunek konstytucyjny, który pozwala w pewnym wypadku zawieszać nieusuwalność i nieprzenaszalność sędziów. Mówione było to na podstawie zresztą tylko rzuconego luźnie zdania, zresztą bardzo obrazowego, p. senatora referenta, że się szyldy przemalowało, jak gdyby cała reorganizacja sądownictwa nie była niczem więcej, jak tylko przemalowaniem szyldów. Proszę Panów, szyldy musiały być przemalowane, bo nazwę sądy otrzymały odmienną, ale to jest jedna z najdrobniejszych spraw, które są objęte tym ustrojem. Proszę Panów, ja nie chciałbym nużyć uwagi Panów szczegółami i dlatego też nie będę wchodził w szczegóły, gdzie i co się zmienia, ale ja dam Panom może ogólniejszy sposób przyjścia do przeświadczenia, że się wiele rzeczy zmienia. Mieliśmy do czynienia z trzema zaborami, w każdym inny ustawodawca opracowywał ustawy o ustroju swoich własnych sądów, przecież powodowały niemi odmienne racje stanu, odmienne nietylko pomiędzy sobą, ale też najzupełniej odmienne i wrogie wobec naszej polskiej racji stand.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#Marszałek">Jeżeli idzie o szczegóły, to mógłbym setkami przytoczyć, powiadam, setkami te różnice, które zachodzą w poszczególnych dzielnicach pomiędzy dotychczasowym ustrojem, a ustrojem nowym. Gdyby nie było tych różnic, to nie wiem dlaczego byłaby ta dyskusja, dlaczego byłyby te nowelizacje i dlaczego byłoby tyle obaw. Widocznie, że jest coś w tej nowej ustawie, skoro się o niej dużo mówi i skoro jest ona przedmiotem gorących debat w obu ciałach ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#Marszałek">Mówi się dalej — p. Wicemarszałek Posner wspomniał o tem, że jeżeli się przezornie robotę ustawodawczą robi i jeżeli jest zakrojoną na szerszą miarę, to należy pozostawić dłuższe vacatio legis, aby nowe prawo mogło przeniknąć do świadomości narodu. Całkowicie podzielam ten pogląd i jestem zdania, że nie należy się zbytnio spieszyć. Ale, proszę Panów, ustawa o ustroju sądownictwa powszechnego jest dziewięć lat w opracowaniu, dziewięć lat. Od daty ogłoszenia do daty wejścia w życie pozostawiony był termin roczny. Wydaje mi się, że dość było tego rocznego terminu, zwłaszcza wobec prac, które podjęło Ministerstwo Sprawiedliwości, prac przygotowawczych. Nie możemy, jak inne szczęśliwe narody, Panie Marszałku, pozostawić na cztery do pięciu lat vacationis legis, bo gdybyśmy z unifikacją ustawodawstwa szli w tem tempie — to wieki musiałyby upłynąć.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#Marszałek">My musimy w bardzo pospieszny sposób dokonać unifikacji. Ustawa więc weszła w życie. P. Wicemarszałek Senatu Posner powiada, że gdyby on był na miejscu Ministra Sprawiedliwości, toby nie spieszył się z wprowadzeniem jej w życie.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#komentarz">(S. Posner przerywa)</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#Marszałek">Ja tegobym zrobić nie mógł, dlatego, że w prawie ustrojowem jest oznaczony termin wejścia w życie. Ten termin jest władny zmienić tylko ustawodawca. Ja sądzę, że Panowie mieliby podstawę do zrobienia mi bardzo poważnych zarzutów, gdybym chciał ingerować w te funkcje, które mi nie są właściwe. Ja nie byłbym władny ani wprowadzić tej ustawy, ani powstrzymać wejścia jej w życie, gdyż ona weszła w życie automatycznie. Ja nie mówiłem sędziom, którzy 1 stycznia zasiedli jako sędziowie nowego ustroju, i którzy wydawali wyroki według nowego ustroju, że oni mają na podstawie tego nowego ustroju wydawać wyroki. My prawnicy wiemy, że mamy czerpać informacje w Dzienniku Ustaw i że w Dzienniku Ustaw jest tylko jeden termin wejścia w życie obecnej ustawy. Myśmy nie potrzebowali się porozumiewać. Ja nie wydawałem żadnych okólników, zapowiadających wejście w życie tej ustawy, To się stało automatycznie. Na podstawie tej ustawy już wiem, cobym zrobił, gdyby się miało powstrzymać działanie tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#Marszałek">Szereg wyroków — są już setki, a nawet tysiące na całym obszarze Państwa Polskiego — zostało już wydanych na podstawie tej władzy jurysdykcyjnej, którą sędziowie nasi czerpią od 1 stycznia już nie w źródłach poprzednich, lecz w źródle obcej ustawy. Proszę Panów, tyle, nie wyczerpując oczywiście materjału, który jest niesłychanie obszerny, tyle powiem có do strony merytorycznej, Ale, jak zaznaczyłem na początku, sprawa się właściwie dzisiaj toczy incydentalnie, nie jest ona przygotowana na komisji i nie była Panom referowana, jako sprawa merytoryczna. Incydentalność tej kwestji polega na tem, że wytworzyła się pewna nowa, niespotykana dotąd sytuacja, nieznany dotąd precedens konstytucyjny. My musimy przedewszystkiem tę kwestję załatwić, tę kwestję musimy usunąć. Na posiedzeniu komisji były rzucone głosy, ażeby nie dolewać oliwy do ognia, ponieważ sprawa jest dyskutowana w dużem zaognieniu, ażeby szukać takiego rozwiązania, któreby nie stworzyło nowych konfliktów. Mówiło się wtedy, że gdyby Panowie odrzucili tę ustawę a limine, co jak przyznawali wszyscy, byłoby jedynie słusznem rozwiązaniem, to możeby Sejm odczuł to w sposób nieprzyjemny. Dlatego starano się znaleźć wyjście kompromisowe. Ale nie wiem, czy ci panowie, którzy są tak pojednawczo usposobieni, wolą, ażeby ten konflikt rozstrzygnął się na innym terenie.</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#Marszałek">Panowie wiedzą, jaką drogą konstytucyjną ustawa przechodzi. Ustawa przechodzi przez ciała ustawodawcze. Ale istnieje także art. 44 Konstytucji, który mówi o tem, że Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje, a ministrowie odpowiedzialni kontrasygnują ustawę. Jakie jest znaczenie tego przepisu art. 44, to jest sporne w literaturze prawniczej. Nie chcę tej rzeczy wyczerpywać, ale tylko powiem jedno, że art. 44 ma to znaczenie przynajmniej, że Prezydent Rzeczypospolitej przez swój podpis stwierdza, iż ustawa przeszła przepisaną drogą konstytucyjną. Ja sądzę, że nie będę również w niezgodzie z Panami, jeżeli powiem, że ten podpis ma znaczenie również to, że jeżeli się wytworzyła taka sytuacja, którąby się uznało za absurd, a wszak mogą się wytworzyć sytuacje absurdalne, sytuacje nie wytworzone przez ludzi, ale wytworzone objektywnie, poprostu wskutek biegu czasu, to Prezydent Rzeczypospolitej nie mógłby stwierdzić, że ustawa tego rodzaju jest przepisem, któryby się zalecał do wykonania.</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#Marszałek">Jeżeli Panowie nie uważają za możliwe zlikwidowanie tej rzeczy wewnątrz, to w takim razie może dalsza procedura konstytucyjna nastręczyłaby poważnejszy jakiś powód do konfliktu, ale wówczas już na innej płaszczyźnie. Nie wiem, czy toby odpowiadało tym zamierzeniom pojednawczym, o których mówił p. Wicemarszałek Posner.</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#Marszałek">P. s. Perzyński postawił wniosek, który niczego dzisiaj nie przesądza, wniosek, który wobec tej sytuacji, jaka się wytworzyła, wobec tej rozbieżności poglądów na tę sprawę, wobec tego, że pp. senatorowie dopiero dwa dni temu mieli możność po raz pierwszy zapoznania się z tą rzeczą na komisji senackiej — daje Panom możność gruntowniejszego rozważenia sprawy, rezerwując sobie dłuższy termin. Sądzę, że może nie zdarzył się dotąd wypadek równie jaskrawy i że wobec tego należałoby skorzystać z tych uprawnień, które przysługują Senatowi. Zwłaszcza sądzę, że p. s. Głąbiński, który dał wyraz tu poglądowi. iż jest zwolennikiem rozszerzenia uprawnień Senatu, — niezrozumiałą byłoby dla mnie rzeczą, gdyby nie zechciał w tym wypadku skorzystać z tego uprawnienia Senatu. P. s. Perzyński dał perspektywę, w jaki sposób można byłoby wykorzystać ten termin. To nie znaczy, że Panowie mielibyście koniecznie tą drogą pójść, on wskazał tylko jedną z dróg, która sama przez się uzasadnia potrzebę takiego postawienia sprawy. I dlatego też mnie się zdaje, że gdybym miał należycie i konsekwentnie, rozwinąć myśl p. s. Posnera, który chciał szukać drogi do pojednawczego załatwienia sprawy, to właśnie obrałbym wniosek p. s. referenta, który przedstawił opinję większości komisji.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#Marszałek">P. s. Posner zgłosił swój własny wniosek i powiada, że w pierwszej części tego wniosku jest zgodny z memi intencjami. Przedewszystkiem, Panie Senatorze, muszę zaznaczyć, że moje intencje są zgodne z ustawą. P. Senator proponuje w pierwszej części swego wniosku również rzecz, która jest zgodna z ustawą.</u>
+ <u xml:id="u-21.25" who="#komentarz">(S. Posner: To samo przez się rozumie)</u>
+ <u xml:id="u-21.26" who="#Marszałek">Jest wielostronna zgoda pod tym względem, ale już druga część tego wniosku jest całkowicie, w mojem rozumieniu, nie do przyjęcia. Ja pozwoliłem sobie zaznaczyć na posiedzeniu komisji, mając wielki respekt i uznanie dla p. s. Posnera oraz dla jego głębokiej wiedzy prawniczej, pozwoliłem sobie powiedzieć mimo to, że uważam wniosek p. Posnera za niekonstytucyjny. Jest on niekonstytucyjny wobec art. 10 Konstytucji. Wnioski wolno Panom zmieniać, to jest prawo Panom zastrzeżone, ale w jakim zakresie mogą Panowie zmieniać wnioski? Czy Panowie mogą wnioski zmienić w sposób nieograniczony, rozszerzać, objąć niemi odrębne materje? Nie. Zmiany Panów mogą być dokonane tylko w ramach materji, która była przedmiotem pierwotnego wniosku, a poza temi ramami już inicjatywa ustawodawcza Senatowi nie służy. Otóż ja uważam, że wniosek s. Posnera może byłby możliwy do traktowania konstytucyjnego, gdyby się pojawił na terenie Sejmu, bo Senat tej inicjatywy ustawodawczej nie posiada. Ale ponieważ inicjatywa ustawodawcza w tym względzie na terenie Sejmu nie była zgłoszona, przeto mnie się zdaje, że tutaj z inicjatywą ustawodawczą nie można przychodzić i to właśnie zarzuciłbym głównie wnioskowi p. s. Posnera.</u>
+ <u xml:id="u-21.27" who="#Marszałek">Nie chcę już mówić o tem, że ten wniosek zawiera i pewną sprzeczność logiczną, dlatego, że skoro p. s. Posner stoi na stanowisku, że mamy za sobą już dzień 1 stycznia, w którym to dniu ustawa weszła w życie, a więc fakt jej obowiązywania od tej daty, przeto obowiązując w całości, obowiązuje i w poszczególnych przepisach.</u>
+ <u xml:id="u-21.28" who="#Marszałek">Ale, proszę Panów, ja jeszcze na jedną rzecz pozwolę sobie zwrócić uwagę właśnie w związku z wnioskiem p. s. Posnera i chcę podkreślić, jak niebezpiecznem jest zgłaszać wnioski, które nie zostały może przedyskutowane, omówione, przemyślane. P. s. Posner proponuje, ażeby uznając, że ta ustawa obowiązuje nadal, powstrzymać tylko wykonywanie pewnych artykułów i wśród tych artykułów p. s. Posner wymienia artykuł, który mówi o prawie mianowania sędziów. Z chwilą wejścia w życie nowej ustawy przestały obowiązywać ustawy dawne. Nie byłoby więc żadnej podstawy do nominacji. Sądownictwo mogłoby tylko swoje kadry szczupłe uszczuplać w dalszym ciągu. Musiałyby powstać luki, musiałyby powstać zaległości, a zapełnić tych luk nie mógłby minister, bo właśnie niewykonywania tych przepisów domaga się p. s. Posner. Jeżeli te przepisy nie będą wykonane, to minister nie ma prawa nominacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.29" who="#Marszałek">Nie chcę omawiać innych artykułów, ale sądzę, że ten jeden właśnie chyba zupełnie wystarczy.</u>
+ <u xml:id="u-21.30" who="#Marszałek">Otóż z tych wszystkich względów dołączam zdanie moje do opinji większości sejmowej Komisji Prawniczej i proszę Panów o przyjęcie odpowiedniego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-21.31" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-21.32" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SPerzyński">Wchodzimy, Wysoka Izbo Senacka, w końcowy ustęp naszej deliberacji. Uważam, że nie powinno się niczego zaniedbać coby pozostawiło wątpliwości w całej tej tak niesłychanie zawiłej sprawie. To, proszę Panów, co się w tej Wysokiej Izbie mówi, te spory, które powstają tutaj w tym, czy innym zakresie, zataczają niesłychanie szerokie koła w życiu codziennem, w życiu realnem. Dlatego, ażeby ta rzecz właściwie została ujęta, ażeby ta rzecz zaczęła przesiąkać do świadomości powszechnej, nie może być nic niejasnego już tu w tej chwili. Dlatego muszę podkreślić bardzo mocno to, co już dzisiaj przez moich przedmówców, a specjalnie przez s. Makarewicza i Ministra Cara zostało powiedziane.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SPerzyński">Dyskusja weszła na niewłaściwe tory. Pp. prof. s. Głąbiński i s. Posner postawili dyskusję w ramach, na które ani Komisja Prawnicza, ani referat, ani sama ustawa, na którą dyskutujemy, nie pozwalają. Referat w tej materji o organizacji sądownictwa. o nowelizacji ustawy, został wypracowany przez p. Ministra Cara; będziemy o tem mówili i od tej dyskusji nie mam zamiaru się uchylać. Nie mam zamiaru naruszać tak świętego dogmatu, jakim jest niezawisłość sędziowska i wolność stanu sędziowskiego. My na tych środkowych ławach, gdzie zasiada klub, którego jestem jednym z członków, nigdybyśmy nie pozwolili na coś podobnego, aby w Najjaśniejszej Rzeczypospolitej ktokolwiek śmiał gwałcić sąd, ale ten rząd czynny, który mamy już od dłuższego czasu, dzięki Bogu, nie pozwoliłby na to, i wszelkie w tym względzie zastrzeżenia są, mam wrażenie, na niczem nie oparte i zupełnie niepotrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SPerzyński">Wiele ustaw, a może nawet więcej coś jeszcze niż ustawy, robi się u nas nie pod kątem widzenia dobra Rzeczypospolitej i dobra przyszłych pokoleń i przyszłej potęgi narodu polskiego, ale ze względu na osoby i dziś tylko o osobach mówimy. Dziś jest spór na temat 76 artykułu, dziś mamy to uchwalić, a nuż jakiś jeden, czy drugi sędzia, czy sędzia z Sądu Najwyższego przejdzie w stan spoczynku. O tego jednego człowieka chodzi, czy o dwóch, czy piętnastu, ja nie wiem, to prawdopodobnie wiedzą panowie wnioskodawcy, bo nie wiem, czy wie o tych rzeczach p. Minister Sprawiedliwości. O te anonimy w tej chwili idzie jakaś wojna i przeto myślę, że z tą rzeczą należy skończyć i o tych rzeczach będzięmy mówili, jak przyjdzie właściwy czas. W tej materji nie przyjmujemy w tej chwili dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SPerzyński">Mamy maleńką ustawę, drobną ustawę z trzech artykułów złożoną i taką ustawę możnaby doskonale zmieścić w depeszy bardzo niekosztownej. O tem należy nam mówić i nie przejaskrawiać rzeczy już w tej chwili niepotrzebnych i drażniących. Jak wskazałem, nie chcąc wchodzić w meritum sprawy, ograniczam się do formalnych kwestji. Wprawdzie w tej Izbie istnieje potrzeba w tej chwili zastanowienia się poważnie nad faktami, które wynikły, jednak Panowie dyskusję przenieśli niesłusznie na inną płaszczyznę i sprawa została zaciemniona, a sprawa jest prosta. Idzie o to; czy ustawa o odroczeniu wprowadzenia w życie legalnej ustawy może być dziś przez kogokolwiek uchwalona, Ponieważ w przykładach najłatwiej odzwierciadlają się najrozmaitsze rzeczy, więc przeciw największemu taranowi, którym we mnie dziś uderzył p. Wicemarszałek Posner, przytoczę przykład następujący: p. Wicemarszałek Posner w ciągu swego przemówienia wypił pół szklanki wody. Spróbujcie odrobić fakt wypicia szklanki wody przez p. Wicemarszałka Posnera.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SPerzyński">Mam wrażenie, że to się nie da uczynić. Ta woda już jest wypita, ten fakt się stał, nie możemy także cofnąć żadnego z poszczególnych łyków, które p. Wicemarszałek Posner zechciał już wypić.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#komentarz">(S. Posner: Nie znaczy, że wypiłem, mogłam wylewać.)</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SPerzyński">Tu jest zupełnie sucho. To są rzeczy jasne. Tych rzeczy nie przenosimy na uczoną platformę, bo każdy prostaczek zrozumie, że tego, co się stało, odrobić tego nie można. Ale cóż dopiero tam, gdzie poza materją jest forma niesłychanie skomplikowana i subtelna, gdy chodzi o formę prawną i o materję prawną, Nie można z temi rzeczami żartować, to byłaby groza — jak słusznie powiedział p. prof. Makarewicz, gdybyśmy zechcieli tak lekkomyślnie potraktować tę ustawę. Moim obowiązkiem, jako referenta, jest Panom przypomnieć tę okoliczność. Ja nie wiem, co należy uczynić, ale ja mimo wszystko nie jestem mniejszym pacyfistą niż p. Wicemarszałek Posner. Dlatego powiadam: mamy odpowiedni przepis Konstytucji, który nam pozwala nie w tym krótkim terminie się zastanowić, ale uzyskać podwójny termin. Byłoby nieopatrznością wobec przyszłości, gdybyśmy się nad tą rzeczą nie zastanowili i gdybyśmy nad tą rzeczą do porządku dziennego przeszli lekkomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#SPerzyński">Ponieważ o formalną tylko rzecz chodzi, o odroczenie deliberacji merytorycznej, myślę, że nie powinien się znaleźć nikt w tej Izbie, któryby głosował przeciwko zastanowieniu się nad tą, jak się okazuję, bardzo skomplikowaną ustawą. Wnoszę o przyjęcie mego wniosku, wniosku Komisji Prawniczej i popieram ten wniosek. Proszę nie zapominać, że Komisja Prawnicza merytorycznie nad tą ustawą jeszcze nie debatowała i wyjścia żadnego nie proponuje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Lista mówców wyczerpana, przystępujemy do głosowania wniosków, które zostały zgłoszone w czasie dyskusji. Wniosek p. Wicemarszałka Posnera nie poddam pod głosowanie,...</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#komentarz">(S. Posner: Dlaczego?)</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#Marszałek">...gdyż został on zaczepiony jako niekonstytucyjny.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#komentarz">(S. Posner: Dlaczego nie konstytucyjny? Jest to tylko jednostronne zdanie p. Ministra Sprawiedliwości. Jeżeli p. Minister się zgodzi, to się podejmą z nim walczyć o to, czy to jest konstytucyjnie, czy nie, mam przekonanie, że jestem przynajmniej takim obrońcą Konstytucji naszej, jak i p. Minister Sprawiedliwości.)</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#Marszałek">Zrobiłem to dlatego, że p. Wicemarszałek Posner nie prosił o głos dla obrony swej tezy.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#komentarz">(S. Posner: Do jakiej tezy nie prosiłem o głos? Nie jest przyjęte w ciałach parlamentarnych prowadzić polemikę z Marszałkiem. Proszę bardzo, ażeby ten wniosek był głosowany, on i tak przepadnie. Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#Marszałek">Pierwszy jest wniosek komisyjny o zapowiedzenie zmian.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#komentarz">(S. Seyda: Trzeba brać najdalej idący wniosek. S. Szarski: P. Ministra Głąbińskiego wniosek jest najdalej idący.)</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#Marszałek">W takim razie poddam pod głosowanie wniosek p. s. Głąbińskiego o przyjęcie uchwały sejmowej bez zmian. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi mniejszość — wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#Marszałek">Będziemy głosowali drugi wniosek p. Wicemarszałka Posnera. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem wniosku p. s. Posnera, żeby wstali. Mniejszość — wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#komentarz">(S. Posner: Jest duża mniejszość, zupełnie niespodziewanie duża mniejszość.)</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#Marszałek">Teraz głosujemy nad wnioskiem komisji. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, żeby wstali. Stoi większość — wniosek przechodzi.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#komentarz">(S. Posner: Mała większość, bardzo mała większość.)</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#Marszałek">Wpłynął wniosek nagły senatorów z Klubu Ukraińskiego w sprawie tragicznych zajść 11. stycznia 1929 r. w gminie Batiatycze, pow. Żółkiew, woj. Lwów.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#Marszałek">Dla uzasadnienia nagłości głos ma s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie, mam zaszczyt przedstawić następujący wniosek: Wzywa się rząd, by w sprawie tragicznych zajść 11. stycznia 1929 r. w gminie Batiatycze, pow. żółkiewskiego, z powodu zatargu na tle ekonomicznem między włościanami robotnikami a firmami drzewnemi, eksploatującemi lasy w powiecie Żółkiew wynikłych przeprowadził najściślejsze dochodzenie ewentualnie pociągnął winnych do odpowiedzialności oraz zdał sprawozdanie.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SMakuch">Wysoki Senacie, wczoraj wieczorem zdarzyły się tragiczne wypadki, ubolewania godne w gminie Batiatycze, pow. żółkiewskiego, obok Lwowa na tle następującem:</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SMakuch">Od dłuższego czasu panują zatargi między ludnością robotniczą okolicznych wsi, a firmami eksploatującemi lasy w powiecie żółkiewskim i to na tle czysto ekonomicznem, Mianowicie ludność żąda podwyższenia płacy za swoją pracę przy zwożeniu drzewa.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#komentarz">(S. Posner: Ma rację.)</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SMakuch">W dniu 11 stycznia zdarzył się ubolewania godny wypadek, mianowicie, kiedy ludność wsi Batiatycze nie chciała się zgodzić na bardzo małą podwyżkę, mianowicie z 11 zł. na 12, wtedy firmy sprowadziły sobie robotników z okolicznych wsi. Gmina Batiatycze weszła w nieporozumienie z tymi robotnikami i zażądała, aby nie psuli interesów ekonomicznych. Starostwo tymczasem stanęło po stronie firm i dało konwoje policyjne furom. Robotnicy z Batiatycz zwrócili uwagę policji, że nie jest rzeczą policji pilnowanie prywatnych interesów firm, a wtedy policja użyła broni i strzeliła w tłum, wskutek tego padło 6 trupów, a około 20, było rannych.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#komentarz">(S. Posner: Straszne rzeczy.)</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#SMakuch">Proszę Panów, w danym wypadku chodzi o życie ludzkie, w danym wypadku chodzi o to, że ludność w dzisiejszych czasach boryka się z tą nędzą, jaka tam panuje, nie mając żadnych zarobków, żąda bodaj tyle, aby móc w dzisiejszej ciężkiej zimie zakupić sobie drzewa, bo drzewo dzisiaj jest bardzo drogie, tak że i na to nie mogą się zdobyć i muszą marznąć.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SMakuch">W danym wypadku nie wszystko było w porządku. Po pierwsze starostwo interweniowało w tej sprawie i to interwenjowało w ten sposób, że stanęło po stronie firm, eksploatujących lasy, a nie po stronie robotników lub na bezstronnem jakiemś stanowisku, i zaproponowało tylko małą podwyżkę o 1 zł., gdy tymczasem robotnicy żądali podwyżki za swoją pracę do 18 zł. Po drugie: jakiem prawem starostwo dało konwoje prywatnym firmom. Czy na to opłacamy policję, aby ona wypełniała prywatną służbę u firm?</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Pan uprzedza dochodzenie; dochodzenie nam powie, jak to było.)</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#SMakuch">Niema najmniejszych podstaw sądzić, że zaszedł tam jakiś bunt, bo nawet oficjalne sprawozdanie, w pół oficjalnej gazecie „Epoka” wydrukowane, wyraźnie zaznacza, że konflikt zaszedł na tle ekonomicznem, że ludność była niezadowolona ze swoich zarobków i że nie chciała do tego dopuścić, aby łamistrejkowie obezwładniali jej dążenia do poprawy bytu. Ale absolutnie policja nie znalazła się w jakiemś takiem niebezpieczeństwie, aby miała użyć nawet broni. Powiedziano zaś wyraźnie w komunikacie P. A. T-nej, że ludność przeszkadzała i rzucała nawet kamieniami na policję. Jeżeli się zważy, proszę Panów, że w tej okolicy, jak wogóle w tych stronach, śnieg upadł prawie na półtora metra wysoki i że absolutnie wszelkie kamienie zostały śniegiem pokryte, więc ludność nie mogła ich nawet wydobyć, to ja podejrzewam, że ludność chyba tylko zwykłemi kulami śnieżnemi rzucała, a nie czem innem.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#komentarz">(Głos z ław ukraińskich: Nie było zatem ani napadu, ani zamachu.)</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#SMakuch">Czy nieszczęśliwe rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 14 lutego 1928 roku, które mówi o użyciu broni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Przywołuję Pana Senatora do porządku, bo w taki sposób nie należy wyrażać się o rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SMakach">…które dało policji możność użycia broni, nie zostało tutaj nadużyte?</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SMakach">A tymczasem lwowska policja już stara się tę sprawę zupełnie inaczej oświetlić i już warszawskie gazety przyniosły zupełnie fałszywe oświetlenie.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#komentarz">(Głos: Nie wiemy, które jest prawdziwe.)</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SMakach">W urzędowem sprawozdaniu powiedziane jest, że te zatargi powstały na tle ekonomicznem i że cały wypadek miał takie tło właśnie, a tymczasem korespondencja „Kurjera Porannego” podsuwa podłoże politycznej agitacji. Wypadek miał miejsce wczoraj wieczorem o godzinie 4 i pół. Gmina Batiatycze położona jest o jakieś 30 kilometrów od wszelkiej kolei, więc ten korespondent nie mógł tam dotrzeć, zapewne uzyskał informację z policji lwowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SMakach">Przeciw temu musimy protestować, ażeby policja, nie sprawdziwszy tła wypadku, niezgodnie z prawdą dawała korespondentom informacje celem wprowadzenia w błąd opinji publicznej. Chodzi o to, że takie wypadki za często się u nas powtarzają, że policja nie dorosła jeszcze do tego, ażeby rozstrzygać, kiedy może użyć broni, a kiedy nie, że ona lekkomyślnie to robi. Taki wypadek nieszczęśliwy był w Stryju, taki wypadek był tutaj i w wielu miejscach takie wypadki u nas się zdarzają.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SMakach">Proszę Panów, strajki bywają na całym świecie, a przecie tak częstych krwawych wypadków nigdzie się nie notuje. Niedawno był wielki strajk w Łodzi i choć może robotnicy miejscy są pohopniejsi, aniżeli włościanie, jednak do takich wypadków krwawych nie doszło. Proszę Panów, tu igra się z życiem, My przeciwko tej praktyce musimy stanowczo przeciwstawić nasze żądania. Żądamy ukrócenia samowoli policji. Żądamy, ażeby policja została poskromiona i ażeby nie używała za często swej broni. Proszę Panów, celem naszego wniosku jest, ażeby Rząd z całą ścisłością rozśledził ten wypadek. Żądamy, ażeby, gdy się okaże, że ktoś tam zawinił, został ukarany, i żądamy ażeby zostało tutaj sprawozdanie złożone. Zdążamy do tego, ażeby podobne tragiczne, ubolewania godne wypadki nie powtarzały się. Szkoda, że p. Minister Spraw Wewnętrznych nie jest obecny, że p. Minister na miejsce odrazu nie pojechał i osobiście tej sprawy nie badał, bo te wypadki absolutnie za często się powtarzają, Jechać na kontrolę, czy tam jakieś sanitarne sprawy dobrze się mają, czy nie, to nie należy tak bardzo do Ministra Spraw Wewnętrznych. Ale pilnować, ażeby organy władzy nie nadużywały swych uprawnień, ażeby szanowały ludzkie życie, to jest jego rzecz i on powinien natychmiast na miejsce pojechać i te sprawe zbadać.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#SMakach">Proszę Panów, mam nadzieję, że w interesie wszystkich leży, ażeby sprawa została jak najściślej i najdokładniej zbadana i ażeby Rząd wyciągnął z tego konsekwencje, ewentualnie ukarał winnych i na przyszłość zapobiegł takim tragicznym i ubolewania godnym wypadkom.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad nagłością tego wniosku. Proszę Panów Senatorów, którzy są za nagłością wniosku, żeby wstali. Nagłość przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#komentarz">(Głos: Jednomyślnie.)</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#Marszałek">Wniosek przesyłam do Komisji Administracyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia godz. 19 min. 40.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..0f61172
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
@@ -0,0 +1,92 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00011-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 11)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 11)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">11</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_011_000005620.odt</note>
+ <date>1929-02-13</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SAbramowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Abramowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGruszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gruszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHorbaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Horbaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLubomirski" role="speaker">
+ <persName>S. Lubomirski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosner" role="speaker">
+ <persName>S. Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkokowski" role="speaker">
+ <persName>S. Skokowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStrugGałecki" role="speaker">
+ <persName>S. Strug-Gałecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWańkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Wańkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWodziński" role="speaker">
+ <persName>S. Wodziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsIżycki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekPosner" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..8a00aec
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,475 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie Protokół 9 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów Protokół 10 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wysoka Izbo!</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Dzisiejsze plenum Senatu przypada w okresie dziesięciolecia Sejmu, wobec tego niech mi wolno będzie przed rozpoczęciem posiedzenia uczynić przegląd przeszłej roli naszego parlamentu, podnieść najcharakterystyczniejsze cechy i poruszyć zadania jego w przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Dziesięć lat minęło, jak we wskrzeszonej Polsce po raz pierwszy zebrał się parlament, właściwie Konstytuanta, t. j. Sejm Ustawodawczy, zwołany dekretem ówczesnego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Dekret ten był pierwszym urzędowym aktem jego, w którym ogłaszał swój program rządzenia i zapowiadał zwołanie Sejmu Ustawodawczego.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Data otwarcia Sejmu przypadła na 10 luty 1919 r., a na wieczną tych dziejów pamiątkę został z bronzu wybity medal z podobizną Naczelnika z jednej strony i datą zwołania Sejmu z drugiej.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">W ten sposób nawiązała się przerwana nić parlamentaryzmu polskiego, sięgającego aż w XV wiek. Uprzytomnijmy więc sobie z okazji dziesięciolecia obecnego, że parlamentaryzm polski jest najstarszym na kontynencie i jednym z najstarszych w Europie, ponieważ pierwszy parlament na świecie parlament angielski powstał wcześniej, a na wyspie Islandji przedtem jeszcze powstało przedstawicielstwo narodowe, zarodek przyszłych parlamentów świata.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski uznał ustrój parlamentarny za najodpowiedniejszy dla Polski, skoro sam, otrzymawszy pełnię władzy, parlament zwołał.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Parlament obecny składa się z dwóch Izb — Sejmu i Senatu. Sejm posiada prawo inicjatywy, Senat zaś prawo korektywy pracy sejmowej.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">W parlamencie dzisiejszym przybyły nowe warstwy społeczne i narodowościowe, do kontuszów szlacheckich przyłączyły się sukmany chłopskie i bluzy robotnicze, przywdziawszy zewnętrznie jednolity strój współczesny. Charaktery pozostały te same, co przed wiekami.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#Marszałek">Ustrój parlamentarny zrósł się z polskim narodem i w zasadzie jest dla Polski odpowiednim ustrojem państwowym, wypływającym z historycznych przeżyć oraz zadawalającym duchową potrzebę wyładowania i wymiany myśli politycznych i społecznych, niezbędną charakterowi Polaka. W praktyce, odpowiadając współczesnym wymogom, aby zasłużyć na zaufanie współobywateli i pozyskać uznanie, parlament musi wykazać się pożytecznością swej działalności dla państwa.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#Marszałek">Rozwój ustroju parlamentarnego zależy zarówno od materjału ludzkiego, jako też i od ram działania, czyli Konstytucji. Każdy naród ma takie przedstawicielstwo, jakiego wart i na jaki go stać, ponieważ osobisty skład parlamentu jest emanacją własnego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#Marszałek">Wskutek tego w Polsce większość członków parlamentu stanowią chłopscy i robotniczy przedstawiciele, czyli że parlament nasz jest ludowym, a więc demokratycznym.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#Marszałek">Istota demokracji, według dobitnego określenia Bobrzyńskiego, polega na tem, aby wydobyć najlepsze siły, jakie tkwią w społeczeństwie i usunąć przeszkody, któreby mogły nie dopuścić ich do pracy.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#Marszałek">Dlatego też w parlamencie polskim robotnik siedzi razem z burżua, a obok chłopa] zasiada wspaniały arystokrata.</u>
+ <u xml:id="u-1.15" who="#komentarz">(S. Posner: Ironją.)</u>
+ <u xml:id="u-1.16" who="#Marszałek">Jednak ustrój konstytucyjny i parlamentarny Polski opiera się na demokracji i stanowi jej zdobycz, której demokracja zazdrośnie strzeże.</u>
+ <u xml:id="u-1.17" who="#Marszałek">Ustrój parlamentarny u nas jest terenem najodpowiedniejszym do wyrównania interesów narodowościowych.</u>
+ <u xml:id="u-1.18" who="#Marszałek">Teren ten jednakże był niejednokrotnie wyzyskiwany do działalności przeciwpaństwowej. Trzeba zdać sobie sprawę, że zdrowy rozsądek nie może dopuścić, aby trybuna parlamentarna była używana do propagandy przeciw własnemu państwu.</u>
+ <u xml:id="u-1.19" who="#Marszałek">Jak dziś, tak i przed wiekami, parlament nasz, niestety, nie zawsze działał w kierunku pożytku dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-1.20" who="#Marszałek">Sejmy szlacheckie nieraz odmawiały królowi podatku i żołnierza, wówczas, kiedy wróg wkraczał do kraju i targowały się o przywileje. A kiedy zbudziło się w posłach sumienie na Sejmie Czteroletnim i zniesiono veto oraz uchwalono Konstytucję 3-go Maja — było już za późno.</u>
+ <u xml:id="u-1.21" who="#Marszałek">Historja się powtarza. Sejm odrodzonej Polski w tem dziesięcioleciu był widownią ciągłych walk z Naczelnikiem Państwa, a późniejszym pierwszym Marszałkiem Polski Józefem Piłsudskim. Dziś Sejm stanął wobec wielkiego dzieła naprawy Konstytucji: to też oczy całego kraju zwrócone są ku Sejmowi. Oby na ten raz uchwalenie doszło wczas do skutku, oby posłów owionął duch twórców Konstytucji 3-go Maja.</u>
+ <u xml:id="u-1.22" who="#Marszałek">Naród Polski zawsze był zdolnym do wykrzesania z siebie iskier najszlachetniejszych i porywów w ważnych chwilach dziejowych, a taką jest obecna chwila osobliwa, doba uchwalenia Konstytucji. Pierwszorzędny bowiem interes Państwa tkwi w tej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-1.23" who="#Marszałek">Nasz Sejm Ustawodawczy, obciążony spuścizną niewoli, jednak miał tyle poczucia obywatelskiego, że, układając pierwszą Konstytucję, sam czuł całą jej niedokładność i zostawił prawną możność poprawienia jej w obecnym okresie.</u>
+ <u xml:id="u-1.24" who="#Marszałek">Ustrój parlamentarny spotykamy w krajach najbardziej potężnych, t. j. Francji, Anglji i Stanach Zjednoczonych, i tam konstytucja nie odpowiada państwowym potrzebom i współczesnym zagadnieniom państwowym.</u>
+ <u xml:id="u-1.25" who="#Marszałek">To też tak zwany rewizjonizm wszędzie miał miejsce, lecz sprawa rewizji konstytucji w Stanach Zjednoczonych, niejednokrotnie już podejmowana, nie posunęła się naprzód gwoli tradycji, a w Anglji ustalone obyczaje parlamentarne umożliwiają obywatelom, nawykłym do politycznego życia swego kraju, spokojnie przechodzić nad usterkami konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-1.26" who="#Marszałek">W Polsce sprawa ta przedstawia się najciężej z powodu niewyrobienia politycznego ogromnej ilości posłów wybranych na mocy 5-cio przymiotnikowego, a więc bardzo szerokiego prawa wyborczego.</u>
+ <u xml:id="u-1.27" who="#Marszałek">Prawo wyborcze do Sejmu miało podstawy najbardziej demokratyczne, którego wynikiem osobisty skład Izby Ustawodawczej wiernie reprezentował swych wyborców, lecz w większości swej do rozwiązywania zagadnień państwowych nie był dostatecznie przygotowanym.</u>
+ <u xml:id="u-1.28" who="#Marszałek">Marszałek Piłsudski, biorąc na swe barki całkowitą odpowiedzialność za losy Państwa, został zmuszony toczyć walkę z osobistym składem zwołanego przez siebie parlamentu, walkę, która wytwarzała nazewnątrz nieodpowiadające rzeczywistości słuchy o zamiarach zniweczenia parlamentaryzmu, a utworzenia monarchji, lub dyktatury.</u>
+ <u xml:id="u-1.29" who="#Marszałek">Obecnie toczy się wałka o udoskonalenie parlamentu, o metody parlamentarne, oraz o taką zmianę Konstytucji, która umożliwiłaby rzeczywistą współpracę rządu i parlamentu, na korzyść Państwa PoIskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.30" who="#Marszałek">Sama Konstytucja ówczesna była ułożona pod kątem walki z Naczelnikiem Państwa, w rezultacie czego utworzyło się sejmowładztwa, które rozwinęło się w czasie, kiedy Naczelnik Państwa, a zarazem Naczelny Wódz pochłonięty był sprawą obrony granic Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-1.31" who="#Marszałek">Do upadku Polski niemało przyczyniło się liberum veto. W dzisiejszej nowożytnej Polsce veto redivivum przejawiło się pod postacią votum nieufności, obalającego rząd przypadkową większością posłów, znajdujących się na sali. I rzeczywiście, w ciągu pierwszych ośmiu lat mieliśmy 14 zmian rządu i jeszcze częstsze zmiany pojedyńczych ministrów. Tak, w tym okresie czasu zmieniło się aż 32 ministrów ew. kierowników Skarbu Państwa. Z których niektórzy ministrowie piastowali tę godność kilkakrotnie. W Anglji zaś tylko 4.</u>
+ <u xml:id="u-1.32" who="#Marszałek">Obalenie rządu stawało się przedmiotem targów międzypartyjnych, a często bywało powodowane przypadkowym podmuchem niezadowolenia, sianego przez nieodpowiedzialnych posłów, ponoszących tylko 1/444 część odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-1.33" who="#Marszałek">W rezultacie był rozpaczliwy stan finansowy, spadek wartości pieniądza, obniżenie stanowiska międzynarodowego Państwa Polskiego i nakoniec zabójstwo pierwszego Prezydenta Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, człowieka kryształowo czystego, znanego w Europie całej uczonego, a co gorsze gloryfikowanie zabójcy — szaleńca.</u>
+ <u xml:id="u-1.34" who="#Marszałek">Prywaty i nieprawości dochodziły do zenitu, grożąc rozdrapaniem i rozwaleniem Polski, kiedy zwycięski Wódz, co Polskę uchronił od najazdu, czynem majowym skierował nawę państwową i życie polskie na inne tory, które umożliwiły dzisiejszy rozkwit życia polskiego we wszystkich dziedzinach i przejawach.</u>
+ <u xml:id="u-1.35" who="#Marszałek">Nie zamykamy oczu na usterki i niedomagania, tak np. jest nierozwiązana dotychczas sprawa mieszkaniowa, a życie gospodarcze odczuwa chwilowy zastój dopływu resursów pieniężnych.</u>
+ <u xml:id="u-1.36" who="#Marszałek">Rozkwit w ciągu ostatnich niespełna trzech lat wyrażał się w podniesieniu zagospodarowania i dobrobytu, w zmniejszeniu bezrobocia, w stabilizacji waluty, w stworzeniu rynku wewnętrznego dla zbytu przedmiotów własnego przemysłu, w uregulowaniu kredytu państwowego zewnętrznego, w końcu w rozbudowie własnego portu w Gdyni, umożliwiającego realny dostęp do morza.</u>
+ <u xml:id="u-1.37" who="#Marszałek">Wojsko nasze, bitne i wyćwiczone, zapewniało ochronę granic zewnętrznych, a wewnątrz Państwa zostało dokonane dzieło ujednostajnienia wymiaru sprawiedliwości na całym obszarze Rzeczypospolitej. Wzorowa policja nasza utrzymywała dobry porządek; do administracji ułatwiony został dostęp każdemu zainteresowanemu, lub poszkodowanemu. Możność zarobkowania znacznie się wzmogła. Radość życia jest w Polsce powszechna.</u>
+ <u xml:id="u-1.38" who="#Marszałek">Państwo Polskie weszło więc na tory normalnego życia i rozwoju, są to rzeczy których nie widzi i nie docenia tylko ten, który nie chce widzieć ogólnego postępu w Państwie Polskiem we wszystkich dziedzinach i szuka plam nawet na słońcu.</u>
+ <u xml:id="u-1.39" who="#Marszałek">Prawidłowa praca gabinetów w czasie pomajowym, to jest ostatnich trzech lat, polega na przemożnym, osobistym autorytecie Marszałka Piłsudskiego. Zabezpieczenie ciągłości działalności rządu na przyszłość wyłoni się z naprawy naszej Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-1.40" who="#Marszałek">Aby zrównoważyć uchwały Sejmu było koniecznością stworzenie ciała ustawodawczego, któreby kontrolowało, uzgadniało i poprawiało postanowienia Sejmu, Senat więc odpowiada niejako hamującym ośrodkom mózgu, równoważącym popędy i czyny w organiźmie ludzkim.</u>
+ <u xml:id="u-1.41" who="#Marszałek">Naturalnym tokiem rzeczy postulaty rządu w Senacie znajdywały większe pojmowanie, zrozumienie i poparcie niż w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-1.42" who="#Marszałek">Senat za cały czas swego istnienia w odrodzonej Polsce dążył do ułatwienia współpracy Sejmu z Rządem.</u>
+ <u xml:id="u-1.43" who="#Marszałek">W Senacie łatwiej przychodziło stworzenie większości; zagadnienie to jest największą troską dzisiejszego ustroju parlamentarnego, wszystkich krajów, spowodowane zaś jest nadzwyczajnie silnem zróżniczkowaniem interesów poszczególnych klas, warstw i partyj politycznych w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-1.44" who="#Marszałek">Uprzytomniając sobie historję parlamentaryzmu w Polsce i rozpamiętywując zadania jego w przyszłości, a zarazem oceniając należycie znaczenie i wpływ na rozwój życia parlamentarnego historycznej już dziś indywidualności pierwszego Marszałka Polski, Józefa Piłsudskiego, mam zaszczyt przedstawić tej Wysokiej Izbie, że z inicjatywy senackiego komitetu przebudowy, pod płaskorzeźbą Marszałka Piłsudskiego, wmurowaną w ścianę, w dobie uczczenia dziesięciolecia, został umieszczony napis: Senat — Twórcy Parlamentu Polskiego. Że inicjatywa ta otrzyma poparcie Senatu — nie wątpię.</u>
+ <u xml:id="u-1.45" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-1.46" who="#Marszałek">Na zakończenie tego uroczystego posiedzenia powołuję obecnych, aby przez powstanie uczcili pamięć pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej...</u>
+ <u xml:id="u-1.47" who="#komentarz">(Senatorowie wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-1.48" who="#Marszałek">...i zawiadamiam Wysoką Izbę, że na wspólnym komitecie Prezydjum Sejmu i Senatu uchwalono na dziedzińcu sejmowym wznieść pomnik ś. p. Gabrjela Narutowicza. Cześć Jego świetlanej pamięci!</u>
+ <u xml:id="u-1.49" who="#Marszałek">Wierząc w dalszy rozwój parlamentaryzmu w Polsce, składam życzenie, aby nasz parlament zawsze był godnym Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-1.50" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-1.51" who="#Marszałek">Zarządzam dziesięciominutową przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-1.52" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-1.53" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.54" who="#Marszałek">Wpłynęły podania o urlopy: p. s. Daszyńskiej-Golińskiej o uzyskanie urlopu do dnia 20 lutego r. b., pp. s.: Godlewskiego i Götza-Okocimskiego o uzyskanie urlopów do dnia 1 kwietnia r. b., oraz p. s. Łubieńskiego o uzyskanie urlopu do dnia 1 marca r. b. Zgodnie z art. 74 Regulaminu Obrad Senatu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę tę za załatwioną pozytywnie.</u>
+ <u xml:id="u-1.55" who="#Marszałek">Przed porządkiem dziennym zgłosił się do głosu p. s. Strug-Gałecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SStrugGałecki">Wysoka Izbo! Wysłuchaliśmy ze skupieniem uroczystego przemówienia naszego Marszałka dla uczczenia dziesięciolecia parlamentaryzmu w Polsce. Proszę nie uważać moich słów ani za demonstrację, ani za pragnienie zamącenia tej uroczystej dla nas wszystkich chwili. Wśród wielu znamiennych i głębokich myśli, wyrażonych przez p. Marszałka, są jednak ustępy, których pominąć milczeniem nie podobna.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SStrugGałecki">W imieniu stronnictw parlamentarnych: P. P. S., Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie” i Stronnictwa Chłopskiego muszę oznajmić, że, łącząc się z duchem tego przemówienia, musimy zaprotestować przeciwko ostrej krytyce drugiej Izby Sejmu, krytyce, która do nas nie należy. Zwłaszcza dotknął lewicę polską ustęp, że Sejm dawny poświęcał swój czas i siły walce z Marszałkiem Piłsudskim. Pozwolę sobie sprostować tę nieprawdę historyczną, dlatego, że na tych właśnie stronnictwach, na tej lewicy polskiej Marszałek Piłsudski, Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny, polegał zawsze, jako na fundamencie.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SStrugGałecki">Tyle mam do powiedzenia, Panie Marszałku, a musieliśmy to powiedzieć nie dla demonstracji, ale jako głos naszego sumienia.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">(Brawa na lewicy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Z racji tego przemówienia pragnę oświadczyć, co następuje:</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Chcę zaznaczyć, że nie miałem bynajmniej zamiaru obrazić lewicę swemi słowami. Pojmuję, że przemówienie Marszałka Senatu nie powinno poruszać kwestji Sejmu w zwykłych wypadkach, ale stoimy w chwili osobliwej. Musiałem skonstatować, pomimo całej przykrości tego, powiedzmy sobie, konfliktu, że walka była, że walka toczy się. Dlatego, że stoimy wobec tych zagadnień, trzeba na nie patrzeć otwartemi oczyma i trzeba mieć śmiałość powiedzieć to, co się widzi i to podkreślić. I to było właśnie treścią mego przemówienia.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#komentarz">(S. Januszewskie: Panie Marszałku, przemówienie Marszałka Senatu powinno być bezstronne i objektywne.)</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszałek">Tem bardziej, że stoimy w obliczu nowej Konstytucji, gdzie ścierają się wszystkie zdania.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszałek">Jeżeli mówiłem to, to zdawało mi się, że od wszystkich stronnictw, jeżeli krytykowałem, to nie krytykowałem lewicy, ale krytykowałem ogólny stan, który się wytworzył i który był w ciągu tych prawie 10 lat.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszałek">Po tem oświadczeniu przechodzę do porządku dziennego. Punkt 1: Wybór 4 członków Trybunału Stanu. (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 59 poz. 415 z 1923 r.) W sprawie formalnej ma głos s. Horbaczewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SHorbaczewski">Wysoki Senacie! Zabieram głos w sprawie formalnego traktowania wyboru, który jest postawiony na pierwszym punkcie dzisiejszego porządku dziennego. Chcę trzymać się ściśle ustawy i na podstawie ustawy wyjaśnić stanowisko swoje i mego klubu.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SHorbaczewski">Otóż zaznaczam, że według przepisów art. 11 ustawy o Trybunale Stanu z 27 kwietnia 1924 r. wyboru członków Trybunału Stanu dokonują tak Sejm, jak i Senat według klucza ustalonego dla wyboru komisyj. Co do tego, znowu jest postanowienie art. 59 regulaminu senackiego, które opiewa, że każdy z klubów według swojej siły liczebnej przedstawia kandydatów, a z tego wypływa, że tylko ci kandydaci mogą być uwzględnieni przy wyborze, którzy postawieni zostali przez kluby w sposób przepisany regulaminem. Mam zaszczyt reprezentować klub, który liczebnie jest drugim po największym, liczy bowiem 12 członków i z tego tytułu mamy prawo zaproponowania przy wyborze do Trybunału Stanu naszych członków, względnie członka. Na Komisji Administracyjnej, gdzie sprawa ta była swojego czasu traktowana, rzecznik naszego klubu desygnował w imieniu klubu osobę kandydata, a jest nim powszechnie szanowany, posiadający wszelkie kwalifikacje na ten wysoki urząd, adwokat we Lwowie dr Włodzimierz Ochrymowicz.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SHorbaczewski">Przy tej propozycji nasz klub i obecnie pozostaje.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SHorbaczewski">Proszę Wysoką Izbę, by, przy mającym nastąpić wyborze, tę kandydaturę, jako odpowiadającą przepisom regulaminu i wyraźnemu przepisowi ustawy o Trybunale Stanu, zechciał uwzględnić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">S. Perzyński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SPerzyński">Wysoka Izbo! Istotnie w poruszonej przez mego poprzednika kwestji jest pewna racja i pewna zasada. Mianowicie ustawa o Trybunale Stanu powiada, iż kandydaci powinni być zgłaszani na zasadzie pewnego klucza tak, jak są zgłaszani członkowie do komisyj. Taka kandydatura została zgłoszona w swoim czasie na Komisji Administracyjnej. Większości nie otrzymała i głos powszechny większości członków komisji ustalił inne kandydatury. Kandydatura dziś zgłoszona przez mego przedmówcę, zgłoszona być może, ale w naszem rozumieniu nie przesądza to kwestji głosowania, bo wtedy nie byłoby wyborów, lecz byłoby mianowanie, a ponieważ jest wybór, a nie mianowanie, więc przedstawianie kandydatów to jest jedna sprawa, a wybór tych kandydatów jest zupełnie inną kwestją. I z tego względu wnioski, które Panowie złożą, będą przez nas przyjęte do wiadomości, nie znaczy to jednak, żeby one nas krępowały przy głosowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#komentarz">(S. Koerner: To i przy głosowaniu do komisji może nastąpić taki sam skutek.)</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Pewno.)</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.: Nowa metoda!)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Proszę Panów, przystępujemy do wyboru członków Trybunału Stanu. Będziemy głosowali kartkami. Na kartce trzeba napisać cztery nazwiska kandydatów. Ci kandydaci będą wybrani, którzy otrzymają największą ilość głosów. Jako kandydaci podani są następujący panowie: Beck Józef, Żeligowski Lucjan, Nowicki Zygmunt, Balzer Oswald i Ochrymowicz Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SPosner">Panie Marszałku, klub mój stawia kandydaturę adwokata warszawskiego Leona Berensona, znanego obrońcy z czasów walki z caratem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">A zatem i to nazwisko umieszczam na liście.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SGłąbiński">Ja stawiam kandydaturę prof. Stanisława Starzyńskiego ze Lwowa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Zatem prof. Stanisław Starzyński będzie siódmym kandydatem.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszałek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#Marszałek">Ogłaszam wynik głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#Marszałek">Głosowało pp. senatorów 68. Absolutna większość — 35 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#Marszałek">1) Żeligowski Lucjan — otrzymał 40 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#Marszałek">2) Beck Józef — otrzymał 49 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#Marszałek">3) Balzer Oswald — otrzymał 61 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#Marszałek">4) Nowicki Zygmunt — otrzymał 68 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#Marszałek">5) Ochrymowicz Włodzimierz — otrzymał 20 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#Marszałek">6) Berenson Leon — otrzymał 20 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#Marszałek">7) prof. Starzyński Stanisław — otrzymał 6 głosów.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#Marszałek">Wybrani są: Beck, Żeligowski, Balzer i Nowicki.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#Marszałek">Przystępujemy do 2 punktu porządku dziennego:</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji i umów Światowego Związku Pocztowego, podpisanych w Sztokholmie dnia 28 sierpnia 1924 r. wraz z odnośnemi regulaminami wykonawczemi (druk sejm. nr 62). Jako sprawozdawca głos ma s. Wańkowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SWańkowicz">Wysoka Izbo! W 1874 r. szereg państw na I Międzynarodowym Kongresie Pocztowym, w celu ułatwienia i uregulowania wymiany przesyłek pocztowych między sobą założyło Światowy Związek Pocztowy i zawarło konwencję. Konwencja ta była później na szeregu innych kongresów uzupełniana i odnawiana, w miarę rozwoju ruchu pocztowego, przepisami, oraz umowami dodatkowemi — i ostateczną formę przybrała w okresie przedwojennym na VI kongresie w Rzymie w 1906 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SWańkowicz">Oczywiście podczas wojny zaszły poważne zmiany w systemie monetarnym poszczególnych państw i powstały stąd ogólny zamęt wywołał konieczność ponownego unormowania stosunków, dotyczących międzynarodowego ruchu pocztowego, co też zostało uskutecznione na VII kongresie w Madrycie w r. 1920. W kongresie tym wzięła już udział i Polska, która dnia 1 maja 1919 r. przystąpiła do Światowego Związku Pocztowego. Uchwały powzięte w Madrycie zostały ratyfikowane przez Sejm i ogłoszone w Dz. U. w Nr. 85 z 1922 r. i Nr. 108 z 1923 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SWańkowicz">Konwencja główna przewidywała, że kolejne kongresy pocztowe mają się odbywać po upływie każdego pięciolecia od wejścia w życie uchwał na poprzednim kongresie powziętych.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SWańkowicz">Otóż konwencja madrycka weszła w życie 1 stycznia 1922 r., a już w 1924 r. zaszła potrzeba uzupełnienia jej — wobec czego zwołany został VIII kongres w Sztokholmie przy udziale siedemdziesięciu kilku państw — członków Światowego Związku Pocztowego. W dniu 28 sierpnia 1924 r. podpisaną została nowa światowa konwencja pocztowa, sześć umów dodatkowych wraz z regulaminami wykonawczemi oraz protokół końcowy konwencji, które to umowy dzisiaj mamy ratyfikować.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SWańkowicz">Podstawową zasadą konwencji jest, że kraje należące do Światowego Związku Pocztowego tworzą dla wymiany przesyłek listowych wspólny obszar pocztowy. Korespondencja wewnętrzna danego państwa może jednak podlegać ustawodawstwu różnemu od samej konwencji. Wolność tranzytu jest gwarantowana na całym obszarze Związku pod rygorem zawieszenia ruchu z krajem, któryby wolności tej nie przestrzegał.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SWańkowicz">Za tranzyt ten pobierane są jednakowe opłaty, które obecna konwencja sztokholmska, na żądanie poszczególnych państw, obniżyła o przeciętnie 50%, a które obliczane są według wagi przesyłek. Otóż Polska płaciła z tytułu udziału w międzynarodowej konwencji przed tym kongresem sztokholmskim około 500.000 zł., teraz płacić będzie mniej więcej około 125.000 zł., czyli znacznie mniej, nie tylko z racji tej 50% zniżki, ale i dlatego, że wskutek przystąpienia Rosji sowieckiej, utworzył się tranzyt do Rosji na wschód, i dlatego ogólna suma będzie zmniejszona. Statystyczne obliczenia wagi tych przesyłek przeprowadzają się w ciągu 28 dni, przed 15 maja lub po 14 października, i służą za podstawę do każdorocznego rozrachunku w przeciągu następnych lat pięciu. To zostało obecnie zmienione, bo przedtem było w przeciągu lat trzech. Wszelkie rozrachunki dokonywane są we frankach złotych i z tą klauzulą, że o ile należność przenosi 1.000 fr., to winna być uiszczaną, o ile wynosi mniej, to się umarza. Do opłaty należności zobowiązany jest zarząd pocztowy kraju nadawczego. Skala opłat za wszelkie świadczenia pocztowe w obrocie międzynarodowym jest również ustalona jednolicie w frankach złotych, przyczem oczywiście pobranie następuje w walucie danego państwa, a dochody, stąd płynące, każdy zarząd pocztowy zachowuje dla siebie.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SWańkowicz">Ponieważ przeciw tej unifikacji opłat pocztowych były pewne protesty, więc konwencja sztokholmska i to zmieniła w tym sensie, że każde państwo jest upoważnione do zmiany opłat z tym warunkiem, by zwyżka nie przekraczała 60%, a zniżka 20%.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SWańkowicz">Co do poczty lotniczej, to mają obowiązywać inne umowy, oddzielnie zawarte i sprawa poczty lotniczej ma być rozpatrzona na kolejnym kongresie w Londynie, który się zbierze w maju obecnego roku.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SWańkowicz">Wprowadzona została wyjątkowa taryfa dla druków wypukłych do użytku ociemniałych, przyczem zniżki są bardzo znaczne co do opłat dla tych druków, jak również dopuszczono znacznie większą wagę w porównaniu z innemi przesyłkami.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SWańkowicz">Ustalone zostały odszkodowania za zaginione przesyłki polecone, które wypłaca ten zarząd pocztowy, który okaże się odpowiedzialnym za zaginięcie, względnie wszystkie zarządy odpowiadają solidarnie, gdyby się odpowiedzialności nie dało ustalić.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SWańkowicz">Poszczególnym zarządom pocztowym przysługuje w myśl konwencji prawo zawierania ze sobą specjalnych umów w sprawach nie dotyczących całego związku, o ile te umowy nie będą sprzeczne z zasadniczemi postanowieniami konwencji obecnej, a będą miały na celu usprawnienie ruchu pocztowego, lub obniżenie opłat w pasie granicznym, o ile te państwa bezpośrednio z sobą sąsiadują.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SWańkowicz">Postanowiono dać poszczególnym zarządom pocztowym możność udzielania 50% zniżki dla czasopism i wydawnictw, wysyłanych bezpośrednio przez wydawców, a także dla książek i wydawnictw naukowych i literackich, które stanowią przedmiot wymiany pomiędzy poszczególnemi instytucjami naukowemi w różnych krajach.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SWańkowicz">Wreszcie konwencja zawiera postanowienia dotyczące stałego Międzynarodowego Biura Pocztowego w Bernie, którego zadaniem jest 1) zbieranie i rozsyłanie wiadomości, dotyczących międzynarodowej służby pocztowej, 2) opinjowanie w sprawach spornych, 3) badanie spraw przekazanych przez Związek i 4) wdrożenie postępowania co do zmian uchwał kongresu w okresie między dwoma kongresami. Koszty biura pokrywają zarządy pocztowe związkowych państw na podstawie tabelki klasyfikacyjnej, według której Polska należy do grupy trzeciej. Należała przedtem do grupy pierwszej, na kongresie sztokholmskim została dla oszczędności przesunięta do grupy trzeciej. Ale ponieważ teraz stanowi to bardzo nieznaczną sumę, 1000 do 2000 fr. zł. rocznie, więc może należałoby wyrazić życzenie, aby ze względów prestige'u na kongresie londyńskim, Polska wróciła do grupy pierwszej. Ponieważ są tak znaczne zyski na tranzycie, jak o tem przedtem mówiłem, więc wartoby to zrobić. Repartycji dokonywa związek szwajcarski. Wszelkie sporne kwestje między poszczególnemi członkami związku pocztowego rozstrzygają się w myśl konwencji za pomocą sądu polubownego.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SWańkowicz">Konwencja sztokholmska i związane z nią umowy obowiązują od dnia 1. X.1925 r., jednak poszczególne specjalne umowy, które są załączone do tych konwencyj i które dotyczą: przekazów, przelewów pieniężnych, zleceń pocztowych, prenumeraty czasopism, przesyłek za pobraniem i pudełek oraz listów wartościowych, mogą być wprowadzone w dowolnych terminach do wszystkich państw, lub do niektórych, zależnie od potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SWańkowicz">Komisja Spraw Zagranicznych całą tę ustawę przyjęła bez zmian — wobec czego wnoszę, aby Wysoki Senat zechciał ją uchwalić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się więcej nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą ustawą, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SWańkowicz">Proszę Pana Marszałka o trzecie czytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">No, dobrze, przecież w Senacie niema trzeciego czytania.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 3 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji między Polską a Niemcami o administracji odcinków rzek Noteci i Głdy, stanowiących granicę, jak również o żegludze po tych odcinkach, podpisanej w Pile dnia 14 marca 1925 r. (druk sejm. nr. 64).</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SRogowicz">Wysoka Izbo! W dniu 22 stycznia r. b. Sejm uchwalił ustawę w sprawie ratyfikacji konwencji między Polską a Niemcami o administracji odcinków rzek Noteci i Głdy, stanowiących granicę, a podpisanej w Pile dnia 14 marca 1925 r.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SRogowicz">Konwencja, która jest przedmiotem w tej chwili mojego referatu, wynika z art. 74 konwencji, zawartej w Paryżu dn. 21 kwietnia 1921 r., w sprawie wolności tranzytu między Prusami Wschodniemi i resztą Niemiec. W myśl art. 74 sprawa administrowania odcinków rzeki Noteci miała być przedmiotem odrębnej konwencji. Ta właśnie konwencja, podpisana w Pile dnia 14 marca 1925 r., została przez Sejm ratyfikowana i w tej chwili wchodzi pod ratyfikację Senatu. W myśl zawartej konwencji z 1921 r., konwencja ta określa stosunek obu państw do administrowania rzeką Notecią, idzie jeszcze dalej, bo obejmuje również rzekę Głdę. Konwencja składa się z 4 rozdziałów: 1) zarządzanie odcinkiem granicznym Noteci, 2) żegluga i spław na granicznym odcinku Noteci, 3) zarządzanie granicznym odcinkiem Głdy i 4) postanowienia ogólne i końcowe.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SRogowicz">Do konwencji tej dodane są postanowienia wykonawcze, dotyczące spraw czysto już technicznych, oraz protokół końcowy, dotyczący pewnych objektów miejscowych, jak śluz, jaz i innych budowli wodnych, spraw specjalnego porozumienia stron kontraktujących co do sposobu przeprowadzania samej konwencji w życie.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SRogowicz">W konwencji tej zasadniczym momentem jest podział obu rzek na dwa odcinki, mianowicie odcinek rzeki Noteci, długości 142,57 klm., podzielony jest na odcinek górny wschodni i górny zachodni. Pierwszy odcinek obejmuje w zarząd Polska, drugi — Niemcy. Rzeka Głda tak samo podzielona jest na część górną północną i dolną południową; Polska obejmuje administrację części dolnej, Niemcy — części górnej.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SRogowicz">Konwencja ta reguluje również sprawę żeglugi i spławu na rzece Noteci. Mianowicie obie strony korzystają z pełnej swobody żeglugi, statki i tratwy nie podlegają żadnym formalnościom celnym, ani jednej, ani drugiej strony. Naturalnie, nie wyklucza to tego, że odprawy celne i rewizje paszportowe dokonywane są w chwili zetknięcia się z brzegiem. Opłaty żeglugowe pobiera na podlegającym sobie odcinku każda ze stron, jak również dochody wszelkie pobierane są na danym odcinku przez stronę, zarządzającą tym odcinkiem.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SRogowicz">Koszty, powstałe z tytułu administracji wymienionych odcinków, oczywiście, przypadają na tę stronę, która tym odcinkiem administruje.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SRogowicz">Konwencja ta nie wzbudza specjalnych wątpliwości, jest dla Polski korzystną, ponieważ reguluje na drodze ustawodawczej sprawy, które dotychczas były właściwie objęte umową, nie mającą prawnego znaczenia, a życie wymaga uregulowania tych spraw. Było to przewidziane w 1921 r.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SRogowicz">W Sejmie konwencja ta nie napotkała na żadne trudności i mam nadzieję, że nie napotka ich również w Senacie. W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu nikt nie jest zapisany, przystępujemy do głosowania. Głosujemy nad ustawą w sprawie ratyfikacji konwencji między Polską a Niemcami o administracji odcinków rzek Noteci i Głdy, stanowiących granicę, jak również o żegludze po tych odcinkach, podpisanej w Pile dnia 14 marca 1925 r. Kto jest za tem, proszę wstać. Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do 4 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji, dotyczącej uregulowania kolizyj ustawodawstw w zakresie małżeństwa, podpisanej w Hadze dnia 12 czerwca 1902 r. (druk sejm. nr. 133).</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma sprawozdawca s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SPosner">Wysoka Izbo! Z polecenia Komisji Spraw Zagranicznych mam dziś zareferować Panom i Paniom trzy niewielkie ustawki o treści ściśle prawnej, pozbawionej wszelkiego charakteru sensacyjnego, to znaczy bardzo nudne. Ale to nie będzie długo trwało i to mnie trochę pociesza.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SPosner">W Hadze pomiędzy r. 1893 a 1905 na szeregu konferencyj międzynarodowych uchwalono wiele projektów prawnych, dotyczących prawa międzynarodowego prywatnego i prawa procesualnego międzynarodowego, które z biegiem lat weszły wszędzie do kodeksów międzynarodowych, do kodeksów praw narodowych, i które nie zawierają już dziś dla współczesnego prawnika i sądownika nic nowego. Polska, której wtedy jeszcze nie było na świecie jako Państwa, przystąpiła do tej konwencji, poczynając od 1918, 1919, 1920 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SPosner">Konwencyj tych jest wiele. Myśmy już przyjmowali tu i polecaliśmy do ratyfikacji cały szereg takich konwencyj.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SPosner">Teraz wreszcie przyszła kolej na 3 konwencje, dotyczące prawa małżeńskiego. Prawo małżeńskie budzi, jak Panom i Paniom wiadomo, bardzo dużo wątpliwości w różnych krajach, między innemi także i u nas. I to jest między innemi powodem, dlaczego prace Komisji Kodyfikacyjnej w tej dziedzinie tak powoli postępują naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SPosner">Ustawa ta w niczem nie obraża niczyich wierzeń w zakresie prawa małżeńskiego, ona nie dotyczy żadnych dogmatów takiego, czy innego kościoła, nie budzi wogóle żadnych wątpliwości. Ona ma charakter czysto prawny, czysto procesowy i jestem głęboko przekonany, że żaden z senatorów nie zapisze się do głosu po moim referacie i że ta ustawa zostanie jednomyślnie przez cały Senat przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SPosner">Proszę Panów, pierwsza z tych ustaw nosi tytuł; ustawa w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji, dotyczącej uregulowania kolizyj ustawodawstw w zakresie małżeństwa, podpisanej w Hadze 12 czerwca 1902 roku.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SPosner">Byłem kiedyś sprawozdawcą w dawnym Senacie polskiej ustawy, opracowanej przez Komisję Kodyfikacyjną, a dotyczącej prawa międzynarodowego prywatnego. Ta ustawa, która przyszła na świat po wielu innych ustawach tego rodzaju, nie mogła być wcześniej dla Państwa Polskiego przygotowana i uchwalona, jak w 1925 r. Ustawa ta obejmowała już wszystkie te zagadnienia, które i obecna ustawa reguluje, tylko, że tamto było prawodawstwo narodowe polskie, a to są ustawy, dotyczące stosunków wogóle panujących na świecie, w granicach tych wszystkich państw, które przystąpiły do tej konwencji. Tych państw jest kilkadziesiąt.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SPosner">Otóż ustawa ta zajmuje się — przeczytam kilka artykułów, żeby Państwo wiedzieli, o co tutaj chodzi, ale całej ustawy czytać wam nie będę, bo uważam to wogóle za zbyteczne, za niepotrzebne, — każdy z Panów zaznajomił się, przypuszczam, z drukami sejmowemi, które do nas przychodzą, a nie jesteśmy tutaj akademją, czy wydziałem prawnym, żebyśmy się zastanawiali i analizowali każdy artykuł ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SPosner">Artykuł 1 brzmi: „Prawo zawierania małżeństwa regulowane jest przez ustawodawstwo ojczyste każdego z przyszłych małżonków, o ile jego postanowienia nie odwołują się do innego ustawodawstwa”.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SPosner">Ta zasada znajduje się także i w naszem prawie, w naszych ustawach o prawie międzynarodowem prywatnem, — to jest ogólna zasada, dziś przyjęta na całym świecie, że małżeństwo należy do tych dziedzin, które są regulowane przez ojczyste prawodawstwo każdego z małżonków.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SPosner">Artykuł II ma brzmienie następujące:</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SPosner">„Ustawodawstwo miejsca, gdzie małżeństwo ma być zawarte, może zabronić małżeństwa cudzoziemców, które sprzeciwiłoby się postanowieniom tego ustawodawstwa, odnoszącym się do:</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#SPosner">1. stopni pokrewieństwa lub powinowactwa, co do których istnieje bezwzględna przeszkoda;</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#SPosner">2. bezwzględnej przeszkody zawarcia małżeństwa, wymierzonej przeciwko winnym cudzołóstwa, z powodu którego małżeństwo jednego z małżonków zostało rozwiązane;</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#SPosner">3. bezwzględnej przeszkody zawarcia małżeństwa, wymierzonej przeciwko osobom, skazanym za wspólne godzenie na życie współmałżonka jednej z nich.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#SPosner">Małżeństwo, zawarte wbrew jednej z przeszkód wyżej wymienionych, nie będzie dotknięte nieważnością, o ile jest ono ważne według ustawodawstwa, wskazanego w art. I-ym.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#SPosner">Z zastrzeżeniem zastosowania pierwszego ustępu artykułu 6 niniejszej konwencji, żadne z układających się państw nie zobowiązuje się pozwolić na zawarcie małżeństwa, któreby, ze względu na poprzednie małżeństwo lub na przeszkodę charakteru religijnego, sprzeciwiało się jego ustawom.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#SPosner">Pogwałcenie przeszkody tego rodzaju nie mogłoby pociągać za sobą nieważności małżeństwa w innych krajach poza tym, w którym małżeństwo zostało zawarte” Art. III. „Ustawodawstwo miejsca, gdzie małżeństwo ma być zawarte, może zezwolić na zawarcie małżeństwa przez cudzoziemców, niezależnie od przeszkód ustawodawstwa, wskazanego w art. I-ym, o ile zakazy te oparte są wyłącznie na motywach charakteru religijnego.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#SPosner">Inne państwa mają prawo nie uznawać za ważne małżeństwa, zawartego w tych okolicznościach”. Przeczytałem kilka artykułów, ale nie będę kontynuować tego do końca. Przeczytałem je dlatego, żeby państwo się mogli przekonać, iż prawdziwe jest to, co powiedziałem, że ustawy nie obrażają niczyich wierzeń ani religijnych, ani społecznych i że na całym świecie mogą mieć zastosowanie bez względu na stan kultury, wierzeń każdego oddzielnego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#SPosner">Są to rzeczy zupełnie specjalne, które interesują tylko prawników, albo ludzi, którzy znajdują się w tej sytuacji, że się rozwodzą albo żenią. W tych wypadkach oczywiście nawet laik zapoznaje się z ustawami, ale nie uważam za konieczne, nawet nie uważam za właściwe ażebyśmy dzisiaj poświęcali tym sprawom czas.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#SPosner">Wobec tego uważam, że ustawa ta zasługuje na to, ażebyśmy polecili ją do ratyfikacji i proszę Wysoką Izbę, ażeby przyjęła tę ustawę w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszałekGliwic">Jak p. s. Posner trafnie zgadł, do głosu nikt się nie pisał. Poddaję pod głosowanie ustawę druk nr 133. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, żeby wstali. Ustawa jest przyjęta jednomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do 5 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji, dotyczącej uregulowania kolizyj ustawodawstw i jurysdykcyj w zakresie rozwodu i rozłączenia co do stołu i łoża, podpisanej w Hadze dnia 12 czerwca 1902 r. (druk sejm. nr 130).</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma jako sprawozdawca s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SPosner">Proszę Panów, przedkładam drugą ustawę, mianowicie w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji, dotyczącej uregulowania kolizyj ustawodawstw i jurysdykcyj w zakresie rozwodu i rozłączenia co do stołu i łoża, podpisanej w Hadze dnia 12 czerwca 1902 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SPosner">Ta ustawa obejmuje zasady wspólne wszystkim narodom kulturalnym, które są minimum tego, co wszędzie może i musi być przyjęte i nie ulega najmniejszej wątpliwości, że tak samo jak w całej Europie i w szeregu państw pozaeuropejskich, które przystąpiły do tej konwencji i u nas ta ustawa żadnych wątpliwości nie wzbudzi. Powiedziałem już poprzednio, że wszystkie zasady ogólne, w tej ustawie zawarte, zostały wcielone do naszego kodeksu prawa międzynarodowego prywatnego, który jest pierwszem dziełem Komisji Kodyfikacyjnej, opracowanem i uchwalonem jeszcze w 1920 r. i obowiązującem po tem, kiedy został uchwalony przez Sejm i Senat w 1925 roku i wcielony do Dziennika Ustaw w 1925 r. Wobec tego uważam, że mogę zupełnie śmiało polecić tę ustawę do ratyfikacji i proszę Panów, abyście ją przyjęli w brzmieniu uchwalonem przez Sejm bez żadnych zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu nikt się nie zapisał. Poddaje ustawę druk nr. 130 pod głosowanie. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, aby wstali. Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji o kolizjach ustawodawstw, dotyczących skutków małżeństwa w dziedzinie praw i obowiązków małżonków w ich stosunkach osobistych i w dziedzinie spraw majątkowych małżonków, podpisanej w Hadze dnia 17 Iipca 1905 r. (druk sejm. nr 129).</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#WicemarszałekGliwic">Jako referent głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SPosner">Ustawa w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji o kolizjach ustawodawstw, dotyczących skutków małżeństwa w dziedzinie praw i obowiązków małżonków w ich stosunkach osobistych i w dziedzinie spraw majątkowych małżonków, podpisanej w Hadze dnia 17 Iipca 1905 r. Powiedziałem na początku mojego dzisiejszego referatu, że w Hadze zbierały się międzynarodowe konferencje przedstawicieli różnych państw między rokiem 1893 a 1905. Te prace zostały wznowione w roku 1928. Między innemi w roku 1905, jako ostatnia w tej pierwszej grupie, została uchwalona ustawa, którą mam zaszczyt dziś tu referować. Jest to ustawa zupełnie w rodzaju tych, o których mówiłem poprzednio, tak samo trudna, tak samo specjalna i tak samo prawnicza i proszę Wysoką Izbę, ażeby uchwaliła tę ustawę w brzmieniu, przyjętem przez Sejm bez żadnych zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszałekGliwic">Nikt do głosu się nie zgłosił, poddaję pod głosowanie ustawę — druk sejmowej nr 129. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą ustawę, ażeby wstali. Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji, dotyczącej ubezwłasnowolnienia i analogicznych zarządzeń opiekuńczych, podpisanej w Hadze dnia 17 Iipca 1905 r. (druk sejm. nr 132).</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#WicemarszałekGliwic">Jako sprawozdawca głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SMiklaszewski">Wysoko Izbo. Do tej samej grupy umów, które referował p. s. Posner, należy również i ta konwencja. Zawarta została w Hadze 17 Iipca 1905 r. i dotyczy ubezwłasnowolnienia i analogicznych zarządzeń opiekuńczych. Główną treścią tej konwencji jest art. 1, który postanawia, że ubezwłasnowolnienie regulowane jest przez ustawodawstwo ojczyste osoby, podlegającej ubezwłasnowolnieniu, z wyjątkiem odstępstw od tej zasady, zawartych w następujących artykułach. Zatem konwencja ta postanawia, że ubezwłasnowolnienie może nastąpić jedynie na zasadzie praw ojczystych danego obywatela, nie zaś na zasadzie praw państwa, w którem się ten obywatel przypadkowo znajduje. Wyjątek od tego byłby wtedy, gdyby w jego ojczystem państwie takich postanowień nie było, co oczywiście do nas nie ma zastosowania. DaIsze artykuły określają w jaki sposób w drodze korespondencji dyplomatycznej lub w sądowej władze mają się porozumiewać, jakie są środki tymczasowe, ażeby majątek, zdrowie i życie takiego osobnika zabezpieczyć. Do konwencji tej przystąpiła i Polska, Sejm ratyfikował tę umowę, komisja Senatu jednomyślnie przedstawia ją Wysokiemu Senatowi do zatwierdzenia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu nikt się nie zapisał. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą ustawą, aby wstali. Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji traktatu ekstradycyjnego między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonemi Ameryki, podpisanego w Warszawie dnia 22 listopada 1927 r. (druk sejm. nr. 160).</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#WicemarszałekGliwic">Sprawozdawcy p. s. Makarewicza niema, wobec tego udzielam głosu p. przewodniczącemu Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych s. Lubomirskiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SLubomirski">Zabieram głos tylko dlatego, aby Panom zakomunikować, że z powodu trudności komunikacyjnych p. s. Makarewicz nie mógł przybyć. Wobec tego wnoszę, by Senat stosownie do ust. 2 art. 35 Konstytucji uchwalił zapowiedzenie Sejmowi zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do 9 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji, dotyczącej uregulowania opieki nad małoletnimi, podpisanej w Hadze dnia 12 czerwca 1902 r. (druk sejm. nr 131).</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma sprawozdawca s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Posner.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SMiklaszewski">Dnia 12 czerwca 1902 r. zawartą została również konwencja w sprawie opieki nad małoletnimi. Z tej konwencji przytoczę jeden ważny artykuł pierwszy, który powiada: „Opieka nad małoletnim regulowana jest przez jego ustawodawstwo ojczyste”. Jedyny wyjątek, jaki ta konwencja stanowi, jest ten, że może być stosowany przepis kraju obcego co do majątku nieruchomego, o ile on jest zagranicą położony. Przez Sejm ta konwencja została już ratyfikowana. W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę Wysoką. Izbę o przyjęcie tej konwencji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszałekPosner">Proszę Panów Senatorów którzy są za tą ustawą, aby wstali. Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#WicemarszałekPosner">Przystępujemy do 10 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji międzynarodowego traktatu przeciwwojennego, podpisanego w Paryżu 27 sierpnia 1928 r. (druk sejm. nr 1404).</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#WicemarszałekPosner">Jako sprawozdawca głos ma wicemarszałek s. Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Leży przed nami akt o doniosłości historycznej, akt, zawierający uroczyste potępienie wojny wszelakiej, wojny, jako sposobu załatwiania sporów pomiędzy narodami. Krótki to jest akt, ale długą jest historja związana z nim. Pokój do bardzo niedawna był określany negatywnie, był określany jako czas przejściowy pomiędzy dwoma okresami wojny. Twórca prawa międzynarodowego, Grotius, dając tytuł swojemu dziełu podstawowemu: De jure belli ac pacis, już tem samem wskazał, że główną sprawą, którą się zajmuje, jest bellum, a rzeczą drugorzędną — pax. Jak głęboko jeszcze do ostatnich czasów to pojęcie było w mentalności ludów i ludzkości zakorzenione, najlepsze świadectwo dać może ten fakt, że konferencja w Hadze w 1907 r. nie ważyła się mówić o potępieniu wojny; mówiono tylko o wysiłkach w celu utrzymania pokoju ogólnego. O załatwianiu zatargów pomiędzy państwami w drodze arbitrażu głucho było w ciągu wielu wieków, jeżeli pominąć takie oderwane fakty, jak amfichtionję grecką, jak pakt, zawarty pomiędzy dwoma pokrewnemi narodami — Szkocją i Anglją w 1381 r. lub „Le Grand Dessin” Henryka IV, pakt, który miał przeciwdziałać wojnom religijnym, a nie zdołał, jak panowie wiecie, nawet zapobiec 30-letniej wojnie.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SGliwic">Właściwe układy arbitrażowe należą już przeważnie do XIX stulecia. Zjawiają się jednak powoli i ostrożnie, jako zjawisko sporadyczne w stosunkach międzynarodowych. Przytem — to trzeba podkreślić — traktaty te dotyczą pewnej jakiejś jednej określonej kwestji. W ciągu dwudziestu lat od 1820 do 1840 takich traktatów arbitrażowych, dotyczących jakichś poszczególnych kwestyj, zawartych było na świecie osiem, następny dwudziestoletni okres jest świadkiem 30 traktatów, dalsze 20 lat od 1860 do 1880 wykazują ich 44, wreszcie ostatni okres 20-letni zeszłego stulecia daje już 90 takich traktatów.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SGliwic">Ze spraw tych zacytuję tylko powszechnie znane sprawy, podawane przez każdy podręcznik prawa międzynarodowego. Więc przedewszystkiem wspomnę o sławnej sprawie okrętu „Alabama”, rozstrzygniętej w roku 1872. Wspomnę o sprawie połowu fok w morzu Beringa, w 21 lat później rozstrzygniętej. Oba te spory zachodziły pomiędzy dwoma państwami anglo-saskiemi, pomiędzy Stanami Zjednoczonemi a Zjednoczonem Królestwem. I wskażę tutaj pewne małe curiosum, mające związek z Polskiem terytorjum. Jest to arbitraż uskuteczniony w 1902 roku przez prezydenta Konfederacji Helweckiej. Curiosum to dotyczy sporu pomiędzy dwoma państwami wchodzącemi w skład dualistycznej monarchji Austro-Węgier, szło mianowicie o wytyczenie granicy w Tatrach i przydzielenie Małopolsce Morskiego Oka. Jednym z najbardziej interesujących objektów arbitrażowych na początku obecnego stulecia był spór pomiędzy Francją a Anglją, dotyczący połowu na brzegach Nowej Ziemi — Nev Foundland, spór, o którym wspomina jeszcze traktat utrechtski.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SGliwic">Żeby zakończyć ten krótki przegląd arbitrażów różnych spraw, wskażę jeszcze na jeden niedoszły arbitraż, a raczej na medjację, które odbyły się w przeddzień wojny. Mam na myśli arbitraż między Stanami Zjednoczonemi a Meksykiem, tak zwany arbitraż ABC, polecony 3 państwom: Argentynie, Brazylji i Chili. Arbitraż nie doszedł do skutku, ponieważ Stany Zjednoczone pogodziły się w międzyczasie z Meksykiem.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SGliwic">Za najważniejsze jednak zjawisko w tej dziedzinie przy końcu zeszłego stulecia należy uważać zwołanie w r. 1899 konferencji haskiej, w której przyjęło udział 26 mocarstw. Po pierwszej konferencji doszło w 1907 r. do drugiej konferencji, złożonej z 44 państw. Trzecia konferencja miała się odbyć w 1917 roku, zamiast niej mieliśmy wielką wojnę. Pozytywnym rezultatem haskich konferencyj było utworzenie trybunału haskiego, do którego już szereg arbitraży, szereg spraw rozjemczych był oddany. Najciekawszą z tych spraw była znana powszechnie sprawa wenezuelańska; cytuję ją dlatego, że ten arbitraż rzeczywiście pozwolił uniknąć kroków wojennych trzech państw europejskich w stosunku do Venezueli.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SGliwic">Pomiędzy dwoma haskiemi konferencjami, konferencją w 1899 roku i w 1907 roku, miał miejsce fakt doniosłego znaczenia. 14 października 1903 roku został podpisany pomiędzy Wielką Brytanją a Francją pierwszy właściwy traktat arbitrażowy, traktat, który nie dotyczył jakiejś jednej kwestji, czy sprawy, ale który miał rozstrzygać na przyszłość o wszystkich zatargach, jakie między sygnatarjuszami wyniknąćby mogły. Były pewne zastrzeżenia bardzo modne w czasach przedwojennych, zastrzeżenia co do spraw t. zw. prestiżowych. Ten początek znalazł wnet bardzo licznych i chętnych naśladowców. I tak od 1903 do 1914 roku, to jest do rozpoczęcia działań wojennych w wielkiej wojnie, około 100 traktatów tego rodzaju zostało podpisanych. Na czele państw, działających w tym kierunku stanęły w ostatnim roku prezydentury Rossevelta w roku 1908 Stany Zjednoczone. Same Stany Zjednoczone podpisały 25 tego rodzaju traktatów. Wogóle z tych stu traktatów w 53 traktatach jednym z sygnatarjuszy były kraje amerykańskie, czy to Stany Zjednoczone, czy to Brazylja, czy to Honduras, czy to Kolumbja.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SGliwic">W Europie za przykładem Francji poszedł także szereg państw. Następnym po franko-brytyjskim traktacie był traktat arbitrażowy, zawarty między Danją a Holandją. Jest rzeczą godną uwagi, że państwa centralne podpisały trzy tego rodzaju traktaty ze swoimi przyszłymi przeciwnikami. Traktaty te to były: traktat Austrji z Królestwem Zjednoczonem z roku 1905 i ze Stanami Zjednoczonemi w r. 1909, wznowiony już w przededniu wojny, bo w maju 1914 roku. Niemcy miały tylko jeden traktat tego rodzaju. Był to traktat z Wielką Brytanją zawarty w 1904 r.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SGliwic">Takiemi były najważniejsze poczynania pokojowe przed wojną. Ale, Wysoki Senacie, czy mogły te poczynania być szczere i skuteczne w Europie, gdzie potrójna zbrodnia historyczna, nad Polską spełniona, nie była jeszcze odkupiona, gdzie roiło się od krzywd najrozmaitszych? Czy mogły się przyjąć te traktaty w atmosferze zarażonej mentalnością, nic wspólnego z mentalnością pokojową nie mającej, w atmosferze zatrutej takiemi maksymami, jak naprzykład maksymy głoszone przez zgrzybiałego wodza militaryzmu pruskiego. Mam na myśli odpowiedź feldmarszałka Moltkego profesorowi Blüntschli, odpowiedź taką: „Wieczny pokój jest złudnem marzeniem i to nawet wcale niepięknem marzeniem, wojna jest zgodna z porządkiem świata, z porządkiem ustalonym przez Opatrzność. Bez wojny świat by zgnuśniał i ugrzązłby w materjaliźmie”. Czy można się dziwić, że na tle takich haseł nie zaniechano Wielkiej Wojny, tak jak w swoim czasie, swoim Le Grand Dessin nie odwrócił Wojny Trzydziestoletniej.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SGliwic">Dopiero poprzez ocean krwi i morze łez dał się słyszeć głos donośny i strasznem jest, że głos ten dopiero wtedy mógł znaleźć oddźwięk. Był to głos prezydenta Wilsona, były to jego 14 punktów ogłoszone w początkach 1918 r. Pierwszy to raz tak śmiało, tak otwarcie Z autorytetem nie do odparcia, bo z autorytetem prezydenta największej rzeczypospolitej, bo w orędziu skierowanem do kongresu tejże rzeczypospolitej, pierwszy raz mówiono, że niema i nie może być pokoju bez okupienia wielkich krzywd narodowych i zbrodni, popełnionej w Europie przez trzy rozbiory Polski. XIII punkt prezydenta Wilsona mówi o tem, że nie masz pokoju bez wskrzeszenia zjednoczonej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SGliwic">Te same 14 punktów w ostatnim punkcie mówią o stworzeniu centralnej instytucji, o stworzeniu Ligi Narodów, tego tak nam dobrze znanego i najpoważniejszego jak dotąd międzynarodowego przedsięwzięcia dla ochrony i zachowania pokoju. Już sam pakt Ligi do pewnego stopnia przedstawia się, jako wielostronny traktat, usuwający wojnę w stosunkach pomiędzy członkami Ligi. Pod auspicjami tejże Ligi zawarto wiele traktatów arbitrażowych. W Lidze Narodów do połowy zeszłego roku zarejestrowano 32 traktaty arbitrażowe, 19 traktatów koncyljacyjnych i 37 traktatów arbitrażowo-koncyljacyjnych. Prócz tego na porządku dziennym była sprawa zatwierdzenia 6 nieratyfikowanych jeszcze traktatów arbitrażowych i 6 nieratyfikowanych traktatów arbitrażowo-koncyljacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#SGliwic">W ten sposób w ciągu krótkiego czasu egzystencji Ligi Narodów zarejestrowano tam 100 traktatów arbitrażowych lub arbitrażowo-koncyljacyjnych. Ale nie ustawano w pracy, nie ustawano w dążeniu do coraz skuteczniejszego, do ostatecznego potępienia wojny. Rezultatem tych dążeń, rezultatem tych zabiegów był znakomity protokół genewski, przyjęty przez Zgromadzenie Ligi Narodów dnia 2 października 1924 r. Protokół ten wyraźnie potępia wszelką wojnę napastniczą. Został on otwarty dla podpisów. Podpisało go 19 państw, w tej liczbie i Polska, i z dumą możemy powiedzieć, że Polska nie straciła ani jednej okazji, żeby skrzętnie zaznaczyć tę miłość pokoju, która w każdym z nas bardzo głęboko jest zagnieżdżona.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SGliwic">Niestety, jak wiemy, protokół upadł i namiastką jego stały się układy lokareńskie, podpisane w październiku 1925 r., ograniczone co do liczby swoich kontrahentów i niewystarczające dla wielu z tych kontrahentów, między innemi i dla Polski.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#SGliwic">Myśl jednakże o wskrzeszeniu protokółu nie zamarła. Najdonioślejszy krok w tym kierunku miał miejsce na VIII Zgromadzeniu Ligi Narodów i z dumą znowu stwierdzić to możemy, że krokiem tym był znany wniosek polski. Delegacja polska na tem zgromadzeniu w dniu 9 września 1927 r. wniosła propozycję o potępieniu wojny napastniczej i główny punkt tego oświadczenia sprowadzał się do deklaracji, zabraniającej wszelką wojnę napastniczą i polecającej uciekanie się do środków pokojowych celem załatwienia wszelkich konfliktów. Rada Ligi nie mogła nic innego uczynić, jak podać tę rezolucję do wiadomości wszystkich swoich członków. Nie mogliśmy nadać wnioskowi naszemu tej formy, jaką uważaliśmy za stosowną. Ale powtarzam, idea protokółu nie umarła. Inicjatywa przeszła w inne, potężniejsze, mocniejsze ręce. I tu jeszcze raz sprawdziła się stara maksyma łacińska: Si duo faciunt idem, non est idem. 20 czerwca 1927 r. minister spraw zagranicznych Francji zwrócił się z notą do sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych i zaproponował Ameryce pakt wiecznej przyjaźni pomiędzy Francją i Stanami Zjednoczonemi, pakt którego pierwszy artykuł miał solennie oświadczyć, że potępia się wszelkie uciekanie się do wojny w stosunkach pomiędzy dwoma sygnatarjuszami. Nastąpiła bardzo długa wymiana not dyplomatycznych. W rezultacie inicjatywa przeszła do sekretarza stanu Ameryki, który postawił za warunek przedewszystkiem rozszerzenie paktu tego na państwa najznaczniejsze, i po drugie niewspominanie o wojnie napastniczej, a potępienie wszelkiej wojny.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#SGliwic">Nie będę zatrzymywał uwagi pp. senatorów na wszystkich perypetjach tej długiej korespondencji, powiem tylko, że pomyślany z początku jako obejmujący tylko wielkie mocarstwa, musiał pakt być bardzo szybko rozszerzony na wszystkie dominja angielskie i na Indje, a potem także na dwa lokareńskie państwa, to jest na Polskę i Czechosłowację. Dla nas było to rzeczą niezmiernej wagi, bo mogliśmy uczestniczyć w tych przedwstępnych pertraktacjach, które miały miejsce przed podaniem tego aktu do wiadomości ogólnej, do podpisu wszystkim. Skorzystał też z tego nasz Minister Spraw Zagranicznych i w nocie z 18 Iipca roku zeszłego do tutejszego posła Stanów Zjednoczonych ustalił nasz stosunek do paktu.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#SGliwic">Traktat ten, który macie Panowie tutaj przed sobą, jeżeli nie z litery, to z ducha, zupełnie przypomina tę uroczystą deklarację, którą w 1927 r. delegacja polska złożyła Lidze Narodów.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#SGliwic">Traktat ten nie ma sankcji, ale ma on więcej za sobą, ma on za sobą opinję publiczną całego świata, a tej opinji gwałcić nikt się nie odważy, bo nikomu to bezkarnie ujść nie może.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#SGliwic">Wnoszę, by Wysoki Senat raczył przyjąć ustawę ratyfikującą ten pakt. Sądzę i wierzę, że uczyni to jednomyślnie, ze swej strony wyrażam solenne życzenie quod felix faustum fortunatumque sit.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszałekPosner">Wysoki Senacie! Do głosu nikt się nie zapisał. Uważam tedy, że rezolucja, zaproponowana przez sprawozdawcę Wicemarszałka Gliwica, jest istotnie przez wszystkich przyjęta i nawet nie będę prosił Panów o zadokumentowanie tego przez powstanie.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#WicemarszałekPosner">Przechodzimy do następnego punktu porządku dziennego, mianowicie do punktu 11: Sprawozdanie Komisji Administracyjnej i Samorządowej o wniosku nagłym senatorów Klubu Ukraińskiego w sprawie tragicznych zajść w dniu 11 stycznia 1929 r. w gminie Batiatycze, pow. Żółkiew (odbitka nr 29).</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#WicemarszałekPosner">Sprawozdawca s. dr Dąmbski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SDąmbski">Wysoki Senacie! Przed miesiącem doszła nas tu wieść o tragicznym fakcie, że we wsi Batiatycze w powiecie żółkiewskim, w Małopolsce Wschodniej, przy zbiegowisku ulicznem zostały przez strzały organów policyjnych pozbawione życia 4 osoby, zranione 8 osób. Grono naszych kolegów w Senacie w odczuciu grozy tego faktu, że w normalnych spokojnych stosunkach życia na wsi może zajść fakt tak nieszczęśliwy, zgłosiło wniosek nagły, w którym zażądano od Rządu przeprowadzenia ścisłych dochodzeń i ewentualnego ukarania, jeśli tam byliby winni, i zdania sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SDąmbski">Wczoraj przy udziale zastępcy Rządu rozpatrywaliśmy na Komisji Administracyjnej szczegóły tej smutnej sprawy, a dziś mam je Wysokiemu Senatowi przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SDąmbski">Sam fakt, który stał się powodem tego nieszczęśliwego wypadku, znaczenia większego nie ma. W lesie w Dzibułkach, własności konwentu ojców dominikanów ze Lwowa, kupcy Zimand i Spatz kupili 1800 m3 dębiny i sośniny. Te lasy dominikańskie są starodrzewiem o bardzo pięknym rozroście tak, że 1800 m3 przeciętnie może wynosić 1200–1500 kloców drzewa. Zatem transport ten, jako interes gospodarczy, przedstawiał rozmiar niewielki, tysiąca kilkuset fur. Przewóz tego drzewa miał się odbyć z lasu w Dzibułkach do tartaku w Kamionce Strumiłowej. Droga prowadzi częściowo przez kilka kilometrów drogi leśnej i polnej, następnie 16 kilometrów gościńcem Żółkiew — Kamionka Strumiłowa do tartaku w Kamionce Strumiłowej. Włościanom, którzy w tamtejszych okolicach, tak jak zresztą wszędzie, mając konie obok swojego gospodarstwa, trudnią się furmanką jako dodatkowym zarobkiem, kupcy ofiarowali cenę 10 zł od metra sześciennego sośniny i 12 zł od metra sześciennego dębiny. Cena ta jest niska, zważywszy, że transport jest pracowity, bo to jest droga 22 kilometrów, ale cena taka, jaka w tamtych stronach kraju normalnie jest płacona, w stosunku zaś do cen roku zeszłego jest wyższa, bo zeszłego roku te transporty były płacone po 8 do 10 zł. Po tej cenie włościanie niektórych gmin, jak gminy Zbanie oraz miasteczka Kamionki Strumiłowej oświadczyli gotowość wykonania tego transportu. Natomiast mieszkańcy wsi Batiatycze, przez którą to gminę, jako leżącą po obu stronach gościńca z Żółkwi do Kamionki, te transporty musiały być dokonane, uznali tę cenę za niską i część ich postanowiła nie dopuścić do przewozu kloców przez wieś Batiatycze.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SDąmbski">W dniu 29 grudnia zeszłego roku ci mieszkańcy wsi Batiatycze zrzucili kloce z 9 wozów, które przejeżdżały przez wieś. Posterunek policyjny w Batiatyczach, który składa się normalnie z trzech żołnierzy policji, ograniczył się wtedy do przedstawiania, odradzania, nie występował czynnie z powodu słabości swojej wobec licznie zebranych mieszkańców.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SDąmbski">W dniu 2 stycznia starostwo w Żółkwi wzmocniło posterunek policyjny w Batiatyczach do 15 żołnierzy pod dowództwem zastępcy powiatowego komendanta Z Żółkwi i starszego przodownika p. Podbrożnego, a dnia 4 stycznia na zarządzenie sędziego karnego z sądu grodzkiego w Mostach Wielkich, do których gmina i wieś Batiatycze należy, aresztowano w gminie Batiatycze 9 osób. Wśród nich aresztowany został niejaki Michał Ligaszewski, który jest w Batiatyczach przewodniczącym komitetu stronnictwa Włościańsko-robotniczego zjednoczenia, które tak, jak to teraz jest zwyczaj, że się dla wszystkiego używa skróceń, określane jest jako stronnictwo Sel.-Rob. Ligaszewski jest także przewodniczącym związku zawodowego robotników rolnych w Batiatyczach. Przeszłość tego człowieka jest mniej świetlana, bo był karany za zabójstwo i za kradzież.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#komentarz">(Głos: Czyli ciemna.)</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SDąmbski">Z tych aresztowanych 9 osób nazajutrz wypuszczono pięć w aresztach zatrzymano cztery.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SDąmbski">Dnia 5-go stycznia, gdy przejeżdżały dwie fury z drzewem, zaalarmowana została ludność Batiatycz uderzeniem dzwonów w cerkwi i nastąpiło zrzucenie kloców z tych 2 fur do rowów przydrożnych.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SDąmbski">6-go wypadało święto. Na ten dzień świąteczny przysłał starosta z Żółkwi swego zastępcę p. Stępienia, który postarał się o to, by w czasie nabożeństwa ksiądz proboszcz cerkwi zwrócił uwagę ludności i ostrzegł, że gwałt, dokonywany na drodze publicznej cierpiany być nie może. I rzeczywiście paroch tamtejszy w kazaniu przedstawił zebranej ludności całą grozę następstw, jakie może spowodować dokonywanie aktów gwałtu na drodze publicznej. Tenże urzędnik p. Stępień na obejściu kościelnem z tem samem ostrzeżeniem niebezpieczeństwa zwrócił się, do wychodzącej z kościoła ludności.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SDąmbski">Następnego dnia odbyło się posiedzenie rady gminnej, na której wezwał zastępca starosty radnych, by z naturalnego zresztą swego obowiązku wpłynęli na uspokojenie ludności, przedstawił, że ludność przy zbiegowisku w zetknięciu z władzami może przy użyciu broni przez żołnierzy policyjnych być narażona na wielkie nieszczęścia. Przodownik, zastępca powiatowego komendanta, p. Podbrożny, oświadczył radnym, że zastosuje się ściśle do ustawy i jeżeli będzie do tego zmuszony naciskiem zbiegowiska, to użyje broni. 9-go przyjechał osobiście do Batiatycz starosta Bernatowicz i zwoławszy radę gminną i tych włościan, którzy się trudnią przewozem furmankami, dopytywał się o ich żądania. Żądania, które wtedy furmani zgłosili, szły w kierunku mierzenia kubatury kloców w inny sposób, niż to było zwyczajem, to znaczy mierzenia kloców bez kory, a nie z korą. To robi różnicę w opłacie transportu 70 groszy na metrze sześciennym. Następnego dnia starosta przywołał kupca Zimanda i ten na żądanie starosty przyjął sposób mierzenia bez kory i podniósł oferowaną cenę o 1 zł., z 10 na 11 zł. przy sośnie i z 12 na 13 zł. przy dębie, to jest podwyżka mniej więcej około 17%. Ta podwyżka furmanów nie zadowoliła. I nadszedł dzień katastroficzny, dzień 11 stycznia.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#SDąmbski">11 stycznia przejeżdżało 12 wozów z drzewem, wiezionem przez furmanów z Kamionki Strumiłowej. Przy wjeździe tego szeregu wozów do wsi, tłum, tak jak to w aktach jest opisane, kilkaset ludzi liczący, natarł na wozy, koło których szli żołnierze policyjni, by kloce pozrzucać. Szedł ten nacisk na czoło wozów, tak jak wjeżdżały wozy do wsi. Wtedy zarządził przodownik strzał ostrzegawczy w powietrze.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#komentarz">(Głos z Wprowadzono w błąd. Przy pierwszym strzale już została kobieta ranna w rękę.)</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#SDąmbski">Ja przedstawiam tylko przebieg faktyczny wypadków, nie wchodząc w kwestję błędu. Po tym strzale ostrzegawczym tłum się rozbiegł. Ale, gdy wozy przechodziły na drugi koniec wsi, ludzie, którzy pobiegli poza opłotki chat, zebrali się znowu tłumem bardzo licznym i natarli na transport z tyłu wozów. Nacisk był bardzo silny, podniecenie, jak w tłumie bywa, coraz większe, zaczęto rzucać kamienie, brane z pryzm przy gościńcu, te kamienie ugodziły czterech z policji. Wtedy przodownik zarządził znowu strzał ostrzegawczy w górę. Ten strzał niestety nie pomógł. Napór tłumu stawał się coraz większy. Na siedem kroków oddalenia przodownik zakomenderował strzał w tłum. O jego nieszczęśliwem następstwie już Panom mówiłem. Padły trzy trupy, jeden człowiek następnie umarł z ran, ośmiu lżej rannych zostało opatrzonych przez lekarza, który przyjechał z Kamionki.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#komentarz">(Głos: Czy rany z przodu, czy z tyłu?)</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#SDąmbski">Rany w głowę i w ramiona.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#SDąmbski">12-go przyjechały na miejsce wyższe organa policyjne, a więc: inspektor ze Lwowa i komendant policji Z Żółkwi. 13-go: prokurator sądu okręgowego we Lwowie, sędzia okręgowy ze Lwowa i sędzia sądu karnego z Mostów. Następstwem dochodzenia sądowego jest fakt zaaresztowania 16-go z pośród mieszkańców Batiatycz 22 osób. Jeżeli się przyjrzymy spisanym zeznaniom i protokółom zeznań uczestników tych nieszczęśliwych wypadków i poszkodowanych, a więc żołnierzy policyjnych, następnie zeznaniom członków rady gminnej, którzy wtedy byli świadkami tego nieszczęścia, furmanów, którzy wieźli, i ofiar poszkodowanych, a więc rannych — to z tych wszystkich zeznań i protokółów widzimy, że fakty, które ja tu Panom podałem, są potwierdzone w tym przebiegu wypadków.</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#SDąmbski">Ale nie mogę nie powiedzieć jeszcze tego, że kiedy te zeznania czytałem, to odnosiłem wrażenie, że jednak tam w Batiatyczach był i działał czynnik, któremu zależało na tem, ażeby ten niepokój publiczny był. Bo tego rodzaju sposób działania, jak alarmowanie ludności przez bicie w dzwony, jak zapewnienie w chwili, kiedy namawiano ludzi, żeby wychodzili zrzucać kloce, że policji nie wolno użyć broni, jak stawianie starosty wobec dylematu, że furmani będą wozić kloce dopiero wtedy, gdy aresztowani 4 stycznia zostaną wypuszczeni, a wreszcie i sam wiek tych poszkodowanych, bo wśród 8 rannych jest 2 chłopców, jeden 12-o, drugi 13-letni, i są dziewczęta kilkunastoletnie, — to jest ten element, z którego wytwarzają tłumy, z którego niedoświadczenia i młodzieńczej ciekawości korzystają ci, co pragną zaburzeń — i to jest jednak metoda zawsze ta sama, anarchistyczna taktyka wyprowadzania ludzi na ulicę.</u>
+ <u xml:id="u-32.17" who="#SDąmbski">Komisja, przejrzawszy te wszystkie szczegóły, przyszła do przekonania, w swej większości, że władze administracyjne powiatowe w powiecie żółkiewskim nie zaniedbały swego obowiązku działania prewencyjnego, uspokajającego ostrzegania ludności przed następstwami, że policja państwowa w wykonaniu ciężkiego swojego obowiązku nie przekroczyła granic, które dla jej działania przepisuje ustawa.</u>
+ <u xml:id="u-32.18" who="#SDąmbski">Ja osobiście, już nie w imieniu komisji, chcę zwrócić uwagę na formalny sposób wprowadzenia tej rzeczy pod nasze obrady. Uważam, że wnioskodawcy mieliby krótszą i właściwszą drogę interpelacji do Rządu, bo wtedy mogłaby była nastąpić odpowiedź Rządu szybka i bezpośrednia. Dziś ja pośrednio dopiero przez Komisję Administracyjną mogę Panom przedstawiać szczegóły, któreśmy w obradach komisji przy współdziałaniu Rządu u Rządu otrzymali. Dzisiejsza dyskusja może da zastępcom Rządu sposobność uzupełnienia mojego sprawozdania.</u>
+ <u xml:id="u-32.19" who="#SDąmbski">W imieniu większości komisji przychodzę do Senatu z wnioskiem i prośbą: Wysoki Senat raczy sprawozdanie komisji przyjąć do wiadomości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszałekPosner">Głos ma s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Sprzeciwiamy się wnioskowi p. referenta o przyjęcie sprawozdania komisji do wiadomości, a to na tej podstawie, że sprawa nie została tak wyświetlona, ażebyśmy nabrali tego głębokiego przekonania, że rzeczywiście ani czynniki administracyjne, ani policja nie popełniła żadnego zaniedbania i nie ponosi żadnej winy. P. referent bardzo szczegółowo tę sprawę przedstawił, ale o jednej bardzo ważnej okoliczności nie wspominał, mianowicie na podstawie jakich aktów to swoje sprawozdanie złożył.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#komentarz">(S. Roman: Mówił!)</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#SMakuch">Na komisji zostało wyraźnie stwierdzone, że na podstawie aktów Ministerstwa Spraw Węwnętrznych, a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych skonstruowało swoje akta na podstawie protokółów samej policji. To jest wprowadzaniem w błąd Wysokiej Izby, jeżeli policja ta, zainteresowana policja, która sama miała być poddana śledztwu, czy zawiniła czy nie, sama składa protokóły.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Było obowiązkiem p. referenta, wyraźnie to oświadczyć.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#komentarz">(Głosy: Powiedział to już.)</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#SMakuch">Nie powiedział tego, że ten cały materjał skonstruowany jest na podstawie policyjnych protokołów.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B.: Na podstawie aktów urzędowych.)</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#SMakuch">A poszkodowani nie byli podani, a rada gminna nie była badana. I poszkodowanych i radę gminną przesłuchiwała policja i ona skonstruowała protokół.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#komentarz">(Głos: To Pan przypuszcza, że sfałszowała protokóły?)</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#SMakuch">W tej sprawie toczy się dochodzenie karne przeciw robotnikom.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#komentarz">(Głos: Po co Pan to wszystko mówi?)</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#SMakuch">Mogło ministerstwo mieć wgląd w te akta karne w bardzo prosty sposób. Jeżeliby p. Minister Spraw Wewnętrznych zażądał odpisu z tych aktów karnych (Minister Składkowski: Toby nie dali.), to z pewnością sąd temu by nie odmówił. A w tych protokółach karnych świadkowie w sądzie przesłuchani oświetlają stanowisko administracji i policji.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Było zaniedbanie ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, że ono tę sprawę tak sobie zbagatelizowało formalnie. Prawda, policja dostała aprobatę na swoje postępowanie z wysokiego stanowiska, z ust samego p. Ministra Spraw Wewnętrznych, który w Sejmie oświadczył, że policja już teraz nie bije, tylko strzela. Przeciw zachęcaniu przez p. Ministra Spraw Wewnętrznych policji do strzelania stanowczo muszę protestować.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#komentarz">(Minister Składkowski: To poco ma karabiny?)</u>
+ <u xml:id="u-34.14" who="#SMakuch">Panie Ministrze, jest w ukraińskim ludzie przysłowie: ludzka krów ne wodycia, rozlewaty ne hodytsia. I to jest głęboka mądrość ludowa.</u>
+ <u xml:id="u-34.15" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Jak każde przysłowie.)</u>
+ <u xml:id="u-34.16" who="#SMakuch">Otóż szkoda, że p. Minister, który ma właśnie stać na straży porządku i ma stać na straży tego, aby nie lała się ta niewinna krew, — on sam nawet poddaje, że na to ma policja karabiny, aby strzelała.</u>
+ <u xml:id="u-34.17" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: W imię porządku.)</u>
+ <u xml:id="u-34.18" who="#SMakuch">Proszę Panów, zachowanie się policji w danym wypadku mimowoli nasuwa mi refleksje, jakie sam przeżyłem swego czasu, co do zachowania się żandarmerji i wojska w czasie wielkiego strajku w Galicji Wschodniej w 1903 roku. Strajk ogarnął całą przestrzeń i był to bardzo ostry strajk, strajk ekonomiczny, który zwrócony był przeciw obszarnikom. Obszarnicy w Galicji wtedy panowali wszechwładnie, ówczesny namiestnik, hr. Piniński, wychodził Z ich łona i bronił ich interesów. Cała przestrzeń została formalnie zalana żandarmerią i policją.</u>
+ <u xml:id="u-34.19" who="#komentarz">(Głos: I wojskiem.)</u>
+ <u xml:id="u-34.20" who="#SMakuch">Przychodziło do ostrych starć między strajkującymi i łamistrajkami. Nastąpiło dużo aresztowań, ale mimo to nie było wypadku, aby Żandarmerja i wojsko strzelało w tłumy strajkujących. To było temu 26 lat.</u>
+ <u xml:id="u-34.21" who="#komentarz">(Głos: Pan ma krótką pamięć.)</u>
+ <u xml:id="u-34.22" who="#SMakuch">W szlacheckiej Galicji i reakcyjnej Austrji.</u>
+ <u xml:id="u-34.23" who="#SMakuch">A temu kilka dni co się stało? w ludowej rzeczypospolitej, w czasie, kiedy parlament, Sejm i Senat był zebrany? Na oczach wszystkich, z błahej przyczyny użyto broni przeciw bezbronnej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-34.24" who="#komentarz">(Głos: W obronie właśnie tej republiki. Inny głos: Republika była zagrożona? Dlaczego?)</u>
+ <u xml:id="u-34.25" who="#SMakuch">Strajk jest dozwolony. Ludność boryka się o poprawę swego losu. Sam p. referent przedstawił tutaj te mizerne zarobki i sam powiedział, że są za niskie, że usprawiedliwione jest podwyższenie. A mimo to władza administracyjna, zamiast dążyć do podwyższenia...</u>
+ <u xml:id="u-34.26" who="#komentarz">(Głos: Starosta wszak zajął się tem.)</u>
+ <u xml:id="u-34.27" who="#SMakuch">...zamiast dążyć do tego, żeby ludności pomóc, stanęła po stronie eksploatującej firmy.</u>
+ <u xml:id="u-34.28" who="#komentarz">(Głos: To nieprawda.)</u>
+ <u xml:id="u-34.29" who="#SMakuch">Bo pomoc taka, jak opust 10 groszy za kwitek i ewentualne nieodrzucanie kory przy wymiarze i podwyższenie o jednego złotego, to nie jest żaden sukces.</u>
+ <u xml:id="u-34.30" who="#SMakuch">Proszę Panów, władza administracyjna zachowała się tak czy inaczej, ale tego w referacie wcale nie wyjaśniono. Wyjaśniono tylko, jak ona się już w ostatnim momencie zachowywała, ale. jak interweniowała poprzednio, dlaczego dala policję jako asystencję, to referat wcale me wyjaśnia. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie zapytało nawet swego starosty, dlaczego on tak postąpił, a bodaj na moje zapytanie na komisji reprezentant Rządu nie mógł mi na to odpowiedzieć. Nie zapytał się, dlaczego starosta dał się użyć za narzędzie zwykłej prywatnej firmie, dlaczego nie pozostawił grę tym dwum czynnikom, aby one załatwiły tę swoją sprawę? Jeżeli starosta się już wmieszał, to powinien był albo być bezstronnym, albo — stanąć po stronie skrzywdzonych i im pomóc, a nie pomagać tej właśnie firnie, która nadzwyczaj wyzyskuje.</u>
+ <u xml:id="u-34.31" who="#SMakuch">Ma się wrażenie, że Ministerstwo cały ten fakt tragiczny zupełnie sobie zbagatelizowało. Nie uważało nawet za odpowiednie posłać swego delegata na miejsce, aby on stan rzeczy sprawdził, tylko oparło się na protokółach policyjnych, a te protokóły policyjne z pewnością przeciw policji nic nie podniosły.</u>
+ <u xml:id="u-34.32" who="#SMakuch">Obecnie toczy się bardzo ostra walka ekonomiczna. Życie jest nadzwyczaj ciężkie, to każdy z nas odczuwa i dzisiaj ludność pracująca boryka się z ogromną nędzą. Nie wiem, czy p. Minister Spraw Węwnętrznych dorósł do tego, ażeby te konflikty łagodzić, bo skoro dla niego odpowiedzią jest strzelanie do ludu, to z pewnością nie przyczyni się to do złagodzenia tego.</u>
+ <u xml:id="u-34.33" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych: O czem Pan mówi, Panie Senatorze, bo ja Pana nie rozumiem.)</u>
+ <u xml:id="u-34.34" who="#SMakuch">Wprawdzie powiecie Panowie, że prowadzi się dochodzenia. Sąd prowadzi dochodzenie karne, ale przeciwko komu, tylko przeciwko jednej stronie — przeciwko robotnikom. Natomiast nie prowadzi się żadnego dochodzenia karnego przeciwko tym, którzy przelali krew. A proszę Panów, gdyby zwykły śmiertelnik popełnił tego rodzaju czyn, nawet we własnej obronie, wtedy i przeciw niemu sąd prowadzi dochodzenie i sądowe dochodzenie musi wyświetlić, czy był uprawniony do użycia broni.</u>
+ <u xml:id="u-34.35" who="#komentarz">(Głos: I tak tu jest. Wczoraj referowane było na komisji!)</u>
+ <u xml:id="u-34.36" who="#SMakuch">Nie wiem, czy p. Minister Car, jako ten, który ma najwyższy nadzór nad prokuratorem, dał polecenie, ażeby prokurator wdrożył dochodzenie przeciwko tym, którzy przyczynili się do przelewu krwi.</u>
+ <u xml:id="u-34.37" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-34.38" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Temi Samemi wypadkami zajmuje się i Sejm. W Sejmie zostały postawione dwa wnioski, żeby wybrać specjalną komisję w celu wyśledzenia tych faktów. Uważam, że jest wskazanem, ażeby bezstronny czynnik przeprowadził to śledztwo.</u>
+ <u xml:id="u-34.39" who="#SMakuch">Nasz wniosek zmierzał do tego, ażeby Rząd przeprowadził ścisłe dochodzenie. Temu nie uczyniono zadość. Takich ścisłych dochodzeń nie przeprowadzono a ograniczono się tylko do spisania protokołów przez policję. Z tego powodu uważam, że referat nie jest zupełny. Po drugie, cel naszego wniosku był ten, ażeby na przyszłość zapobiec podobnie tragicznym wypadkom. Skoro się tej sprawy jednak nie wyświetliło, skoro ci, przeciw którym właśnie miało być skierowane śledztwo, sami spisywali protokóły albo ich najbliżsi przełożeni, to nie mamy żadnej pewności, że takie częste tragiczne wypadki mogą się powtórzyć. Mnie się zdaje, że tło, jakie na końcu p. referent odmalował, że tam miały jakieś siły polityczne działać było może niewłaściwe. Proszę Panów, w każdej sprawie jakieś siły polityczne działają, ale sam pan referent musiał przyznać, że okropnie nędzne zarobki spowodowały ludność do tego, że ona dąży do lepszych zarobków. Referent nie wybrał właściwej drogi. Już w komisji podniosłem, że powinien był dążyć do tego, żeby dostać materjał, na którym możnaby się oprzeć, bo nie można się opierać na materjałach, spisanych przez samych zainteresowanych. Wobec tego wnoszę, żeby sprawę zwrócić napowrót do komisji, żeby komisja zażądała od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, żeby ono przez specjalnego jego urzędnika na miejscu sprawę zbadało, żeby wydostało odpisy aktów sądowych i dostarczyło nam materjału sądowego, który dotychczas został już ustalony. Mnie się zdaje, że tych umarłych już nie odgrzebiemy, że w tej sprawie już dziś nie zależy na pośpiechu, chodzi zaś o to, żeby sprawę rzeczywiście tak załatwić, żeby winni, o ile winni są, zostali pociągnięci do odpowiedzialności. Z tego powodu proszę o przyjęcie mego wniosku o odesłanie sprawy z powrotem do komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gruszczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SGruszczyński">Proszę Wysokiej Izby, nic tak nie oburza mas pracujących, jak kiedy państwo występuje siłą zbrojną, czy to policyjną, czy wojskową, w zatargach ekonomicznych. Najlepszy dowód, że cały ruch rewolucyjny polski właśnie powstał wskutek tej rosyjskiej rządowej taktyki występowania w każdym ekonomicznym zatargu siłą zbrojną. To są fakty wiadome nam wszystkim i otóż proszę Panów, w zatargach ekonomicznych całą zaletą i sztuką administracji, o ile jest administracją spełniającą swój obowiązek, jest to, by nie dopuścić do styku mas policji z robotnikami, czy włościanami, bo tu dochodzić i oskarżać trzeba nie o to, kto zaczął strzelać, i może być, że nawet całe to śledztwo, którego domaga się poprzedni mówca z Klubu Ukraińskiego, nie poszłoby dobrą drogą, jeżeli będziemy dochodzili tylko samego faktu, kto pierwszy zaczął strzelać, czy prawa strona, czy lewa, w chwili, gdy zetknęła się już siła zbrojna, wojskowa, czy policyjna z masą robotników podnieconych, a przytem skrzywdzonych, bo proszę Panów, robotnik nigdy nie strajkuje i strajkować nie myśli, jeżeli nie jest skrzywdzony. Proszę Panów, robotnik, czy włościanin tego dnia na darmo nie przepuszczał bez pracy, jeżeli mógł te kloce wozić. Jeżeli się uparł o te 2, czy 3 złote, to wiadomo, że w Polsce niema jeszcze takich zarobków, żeby ktoś mógł to nazwać zbytkiem. A więc robotnik, wewnętrznie przekonany, że krzywda mu się dzieje od tego kapitalisty, który kupił tak dobrze to drzewo, jak tu słyszeliśmy o wartości tego drzewa dębowego, ten robotnik, żądając złotówki czy dwóch, miał moralne prawo bronić się. Więc władza administracyjna, nie policja, bo co do policji w tej chwili nie mam danych, żeby powiedzieć, że winnych jest tych 6 czy 12 posterunkowych i ich kierownik, którzy strzelali, ale władza starościńska, p. starosta, który posyłał najprzód wicestarostę, który najpierw aresztował 9, na drugi dzień wypuścił 4, pytam się, za co są aresztowani.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#komentarz">(Minister Składkowski: Sądownie byli aresztowani.)</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SGruszczyński">Otóż ten p. starosta nie umiał zachować linji urzędnika taktycznego, któryby nie dopuścił… proszę Panów, w strajku jest upór na upór. Jeżeli robotnicy nie chcieli przewozić, to pytam się, interes Państwa wielki był w tem, żeby koniecznie powiedzieć temu kapitaliście: wieź to drzewo.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#komentarz">(Minister Składkowski: Kto to mówił?)</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SGruszczyński">Uważam, że p. starosta powinien był w pierwszym rzędzie powiedzieć: Panie Katz — tak, zdaje się, nazywa się — niech Pan się zatrzyma z tem drzewem, może to się jakoś ureguluje. To nie jest węgiel, na który czeka dziś cała Warszawa i cała Polska.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#komentarz">(Głos: I niema go.)</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SGruszczyński">To było drzewo, które mogło bardzo łagodnie i za 2 tygodnie być przewiezione.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#komentarz">(Minister Składkowski: Dla Pana.)</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SGruszczyński">Uważam, że bezwzględnie linja dochodzeń nie w tym kierunku powinna szukać wyjścia, kto strzelał, tylko, czy użyto wszystkich sposobów do doprowadzenia do porozumienia, a z drugiej strony, dlaczego było właśnie z całą świadomością liczone, że pojutrze będzie ten atak, że pozawczoraj trzeba było skonsygnować policję, że „Pan prześlę 12 wozów, a ja te wozy przepuszczę”. Tych 12 wozów nie miał prawa pan starosta pozwolić wysyłać. Stwierdzam, że taktowny starosta z tego faktu znalazłby przyzwoite wyjście i nie dopuściłby do zebrania się tych wielkich mas, oszczędziłby Państwu naszemu tych kłopotów i nie dałby sześciu trupów, których sieroty będą przecież kilkadziesiąt lat żyły.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych: Czterech.)</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#SGruszczyński">Czterech rodzin, gdzie sieroty pozostały, ale sieroty nie będą wiedziały, kto był winien, a będą tylko wiedziały, że zabito im ojca czy matkę. Dlatego stwierdzam z całą stanowczością, że niema takiej sytuacji, gdzieby mądry starosta nie umiał tego wyzyskać dla dobra Państwa. P. starosta rozumuje i udowadnia, że w chwili zebrania się tłumu nie można było nie strzelać, bo rzeczywiście trudno wymagać od policjantów, jeżeli kamieniami się rzuca w nich, aby nie strzelali, bo wtedy rozumie się, że dochodzi do nowego faktu, ale tu winien ten, kto kierował i kto dopuścił do tej konieczności wystąpienia na scenie policji i dlatego uważam, że dla satysfakcji, dla sprawiedliwości powinna nastąpić zmiana takiego starosty i jego zastępcy, który nie umie z takiej sytuacji wyjścia znaleźć. Dlatego przyłączam się do wniosku Klubu Ukraińskiego, który żąda, aby tej sprawy nie traktować jako załatwionej, lecz żądać od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jakiejś odpowiedniej satysfakcji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Spraw Wewnętrznych gen. Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#Marszałek">Minister Spraw Wewnętrznych gen. Sławoj Składkowski:</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Chciałem tylko streścić w krótkości zarządzenia administracji przed tem, nim doszło do pożałowania godnych wypadków.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#Marszałek">Starosta nie siedział w biurze i nie mówił sobie: niech się dzieje, co chce, będę działał w myśl takiego i takiego paragrafu, tylko starosta, mojem zdaniem, stanowczo wyczerpał wszystko, co było w jego mocy, ażeby na publicznej drodze, na gościńcu, przez który każdy człowiek w Polsce ma prawo bezpiecznie przewozić, kiedy tylko chce i co chce, Panie Senatorze…</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#Marszałek">Bo to nie są czasy średniowieczne, Panie Senatorze, tylko to jest Polska współczesna, gdzie musi panować przedewszystkiem wolność gościńca i wolność środków komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#komentarz">(Głos: Ale przetrzymał.)</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#Marszałek">Przetrzymał dwa tygodnie. Otóż, ten starosta, kiedy dowiedział się, że już zaszły wypadki nieodpowiednie, że zaszedł wypadek wywrócenia wozów i naruszenia ciągłości komunikacji na drodze państwowej, wtedy ten starosta przedewszystkiem starał się działać zapomocą wytłumaczenia ludności. Więc wysłał swego podwładnego, ażeby ten zapomocą miejscowej władzy duchownej, z którą starosta lojalnie chce współpracować, przekonał ludność nie o tem, że strajkować nie można, — p. sen. Makuch powiedział, że w czasie strajku nie strzelano, ale to nie jest strajk! to jest napaść na drodze publicznej państwowej; to są dwie różne rzeczy, Panie Senatorze.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#komentarz">(S. Makuch: To był strajk. Głos: Nie, to był gwałt.)</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#Marszałek">Tu nie było strajku, to nie są żadni zorganizowani robotnicy, tylko z jednego miasteczka chcieli za tę cenę wozić, a druga wieś nie chciała. To nie była żadna fabryka, ani zorganizowana na miejscu rzecz, tylko wolna umowa od wypadku do wypadku.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#komentarz">(S. Makuch: Robotnicy rolni zawsze takie strajki robią.)</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#Marszałek">Ja nie mówię teraz, jak robią strajki robotnicy rolni, bo to nie mnie dotyczy, ale ja mówię, w jaki sposób robotnicy napadli na ludzi jadących na drodze publicznej. Ja mówię o tem.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#komentarz">(Głos: To byli 13 i 14-letni.)</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#Marszałek">Panie Senatorze, Pan wie o tem, tak samo, jak i ja, że tam, gdzie byli 14 i 15-letni tam byli również 20 i 30-letni, więc po co o tem mówić, szkoda czasu.</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#Marszałek">Otóż rzecz następująca: starosta widzi, że jednak działalność jego podwładnego w terenie nie dała wyniku, że ludność bynajmniej się nie uspakaja i że ciągłość linji komunikacyjnych, za którą starosta przed Państwem i przed każdym uczciwym obywatelem odpowiada, że ta ciągłość może być naruszona. Dlatego starosta zaniepokojony tym wypadkiem sam jedzie w ten teren. Stwierdzam, że to był jego obowiązek i że ten obowiązek on wypełnił do dna. Sam jedzie w teren i stara się doprowadzić do porozumienia między tym, który zamierzał przewieźć drzewo, a tymi, którzy nie chcą za tę cenę przewieźć. Ostatnie słowa tych, którzy nie zgadzali się na tę cenę były: „Niech sobie inni wożą za tę cenę”.</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#Marszałek">Policja nie była sprowadzona na 2 dni przedtem, Panie Senatorze. Pan musi tak mówić, bo Panu wypada tak mówić. Policja nie była przedtem sprowadzona. Policja była wzmocniona około 2 stycznia — nie pamiętam daty — a około 11-go stały się te pożałowania godne wypadki. Ludność więc wiedziała dobrze, przez tydzień czasu, że władze nie mogą w tym wypadku ustąpić, i że władze muszą ciągłość gościńca przeprowadzić. Przypuszczam, że każdy w Polsce rozumie to debrze, tylko oczywista rzecz, jeżeli się nie chce rozumieć, to się tego nie rozumie.</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#Marszałek">Stwierdzam dalej, że administracja zrobiła wszystko, ażeby ludności wytłumaczyć, przestrzec ją przed temi konsekwencjami, do których postępowanie ludności może doprowadzić. Muszę powiedzieć, że to jest wyjątkowo dobry przykład, wyjątkowo klasyczny przykład, jak administracja wszystko zrobiła, bo może w wielu wypadkach administracja tego nie wykonywała. Na tym klasycznym przykładzie — jestem szczęśliwy, że mogę go przytoczyć — senator Makuch usiłował znaleźć dziurę w całem, ale gdy dziury nie znalazł, musiał powiedzieć o strajku w 1903 r., musiał się przenieść do tego roku, bo nie było nad czem grzmieć, co działo się w 1929 r. I nic dziwnego, że musiał się cofnąć o 26 lat i powiedzieć, że tam nie strzelano, a tu strzelano. To było co innego, tam był strajk, a tu była napaść na publicznej drodze, rozbój.</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#Marszałek">Otóż stwierdzam, że, mojem zdaniem, a przypuszczam, że i zdaniem każdego z Panów, gdyby był na stanowisku tego starosty, bo tak się trzeba postawić, co Panowie moglibyście więcej zrobić? Czybyście mogli wstrzymać ruch na drodze publicznej dlatego, że coś się komuś na wsi nie podoba? Czy takby Panowie zrobili?</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#komentarz">(S. Makuch przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-37.19" who="#Marszałek">Nie wiem, jak Pan sobie wyobraża potrzeby i konieczności Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.20" who="#komentarz">(Głos: Ruch na drodze publicznej byłby utrzymany.)</u>
+ <u xml:id="u-37.21" who="#Marszałek">Co byłoby, nie rozmawiajmy o tem, bo to naprawdę jest nie poważne. Ja nie wiem, co byłoby, ja wiem, co było i za to odpowiadam i to całkiem lojalnie stwierdzam.</u>
+ <u xml:id="u-37.22" who="#Marszałek">Otóż, proszę Panów, dalej policja. Policja była postawiona wobec faktu, i tu nawet Panowie, którzy krytykują, mówią: to już trudno rzeczywiście, postawiona była w takiej sytuacji i tak ta kwestja się odbywała… Czyż miał wobec tego starosta powiedzieć, że nie może transportować drzewa i dalej telegrafować do Warszawy, że transport drzewa w Polsce jest niemożliwy? Stwierdzam, że starosta zrobił wszystko, co mógł zrobić najlepszego.</u>
+ <u xml:id="u-37.23" who="#Marszałek">Co stało się w dalszym ciągu? Tu p. sen. Makuch, nie znajdując nic takiego, coby można zarzucić postępowaniu policji, odwraca sytuację i powiada: Powołuje się na przemówienie moje w Sejmie, że policja nie bije, lecz strzela, tylko że Pan Senator nie powiedział tak, jak ja mówiłem w Sejmie, a ja Panom powiem, jak powiedziałem naprawdę. Powiedziałem wtedy, kiedy mówiłem, o policji, że policja nie bije. Wtedy zaczęto krzyczeć, że strzela. Powiedziałem: Tak jest, strzela, szarżuje wtedy, kiedy potrzeba, ale nie bije. Wtedy powiedziano: Bandyta też strzela. Wtedy powiedziałem — Pan Senator tego nie powiedział, gdyby powiedział, byłby bliższy prawdzie — powiedziałem w ten sposób, że bandyta strzela dlatego, by rozstroić życie państwowe, albo zniszczyć życie jednostki, a policja strzela tylko w tym ostatecznym razie, jeżeli widzi, że życie państwowe jest tak zagrożone, że niema innego wyjścia.</u>
+ <u xml:id="u-37.24" who="#komentarz">(Brawa na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-37.25" who="#komentarz">(Głos: Czy nie lepiej byłoby, aby tego 14-letniego chłopca, czy tę 12-letnią dziewczynkę uderzono, zamiast zastrzelono?)</u>
+ <u xml:id="u-37.26" who="#Marszałek">Panie Senatorze, co byłoby, ja nie wiem, mówię, jak było, a co byłoby, to nie mówię, bo to są naprawdę liryczne poematy, co byłoby. Mówimy realnie, jak to było.</u>
+ <u xml:id="u-37.27" who="#Marszałek">Otóż stwierdzam, że wychowuję moją policję i jestem z tego dumny, że w „Robotniku”, gdzie dawniej co tydzień lub co dwa tygodnie były wzmianki specjalne, że policja bije, teraz ustały, ta rubryka wsiąkła i zginęła, nie dlatego, żeby „Robotnik” mnie tak lubił, tylko dlatego niema tej rubryki, że ona nie istnieje.</u>
+ <u xml:id="u-37.28" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Lepiej jak policja bije, niż zabija.)</u>
+ <u xml:id="u-37.29" who="#Marszałek">Stwierdzam jeszcze raz, że policja od tego nosi broń, aby, jeżeli wszystkie inne perswazje i wszystkie inne czynniki już nie odnoszą skutku, ażeby tej broni w obronie ładu i porządku zmuszona była użyć. To jest moje stanowisko, i stanowisko, przypuszczam, każdego obywatela w Polsce, który dąży do całości Państwa i do uregulowania jakiego takiego stosunku. Dlatego stwierdzam, że nie widzę winy ani ze strony starosty — przeciwnie, widzę, że zrobił wszystko, co mógł — jak również nie widzę winy ze strony policji.</u>
+ <u xml:id="u-37.30" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Pan to mówi na podstawie relacji samego starosty.)</u>
+ <u xml:id="u-37.31" who="#Marszałek">Panie Senatorze, tak jest, z relacji starosty, dlatego, że w Polsce tak jest jeszcze dotychczas, że dochodzenie na policję prowadzi starosta i policjant spisuje protokół i to jest ich przywilej. Jeżeliby Pan Senator mi powiedział dziś o jakiemś karygodnem nadużyciu w tem wszystkiem, to wtedy Jabym to dochodzenie powtórzył, ale nie wolno a priori nikogo oskarżać, ani policji, ani starosty, bo na to nie pozwolę. Tak samo, jak nie wolno posądzać o złą wolę a priori człowieka prywatnego, który na stanowisku państwowem pracuje.</u>
+ <u xml:id="u-37.32" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Jeszcze Rzymianie mówili, że…)</u>
+ <u xml:id="u-37.33" who="#Marszałek">Proszę Panów, co mówili Rzymianie, to jest wszystko jedno. Charakterystyczne jest w tej całej dyskusji, że Panowie musicie mówić, co mówili Rzymianie, co byłoby, co się działo w r. 1905; oskarżajcie mnie o to, co się tu stało, mówcie, walcie w tę policję.</u>
+ <u xml:id="u-37.34" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Pan Minister został wprowadzony w błąd.)</u>
+ <u xml:id="u-37.35" who="#Marszałek">Słucham, proszę.</u>
+ <u xml:id="u-37.36" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Są relacje, że naprzód strzelono w powietrze — my mamy wiadomości, że odrazu od pierwszego strzału została raniona kobieta i gdy ją przesłuchano, powiedziała nawet, który posterunkowy strzelił. Zapytuję, czy Pan Minister ma w swojem dochodzeniu ten fakt?)</u>
+ <u xml:id="u-37.37" who="#Marszałek">Panie Senatorze, stwierdzam z całą stanowczością, że pierwszy raz dano salwę ostrzegawczą. Czy w czasie tej salwy kogoś trafiono? W jedną kobietę? Gdyby strzelano w tłum, toby nie trafiono w rękę jednej kobiety, a zatem salwa była ostrzegawcza. Zawsze jest tak: najprzód się wytwarza sytuację walki, a potem mówi się: to nie było tak, jak w salonie. Nie wiem, czy tak było.</u>
+ <u xml:id="u-37.38" who="#Marszałek">Ja muszę powiedzieć, że pierwsza salwa była tylko ostrzegawcza.</u>
+ <u xml:id="u-37.39" who="#Marszałek">Sąd całą tę sprawę zbada. Ja nie mogłem się zwrócić do sądu o wydanie mi aktów, ponieważ tu od p. Ministra Sprawiedliwości dowiedziałem się, że tych aktów nie wydanoby mi.</u>
+ <u xml:id="u-37.40" who="#komentarz">(S. Makuch: Ale odpis.)</u>
+ <u xml:id="u-37.41" who="#Marszałek">Nie wydanoby, ponieważ, chwała Bogu, te akta są tajne i policja również nie może przeciwdziałać dochodzeniu sądowemu. Dowiemy się tym sposobem prawdy. I to chwała Bogu, że tak jest.</u>
+ <u xml:id="u-37.42" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Jedna strona oskarżona.)</u>
+ <u xml:id="u-37.43" who="#Marszałek">Tak jest, i w czasie oskarżenia tej strony sąd bezstronnie będzie mógł dojść, czy policja wypełniła swoje zadanie, czy nie. Ja twierdzę, zwracam się do Pana, Panie Senatorze, że nawet, gdybym wysłał Wiceministra, toby i on Pana nie zadowolił. Pan mi dziś powiedział, że ja nie dorosłem do swego zadania, więc jakże którykolwiek z moich urzędników mógłby Pana zadowolić. Nigdy Pan nie będzie zadowolony, dlatego, że Pan nie chce być zadowolony.</u>
+ <u xml:id="u-37.44" who="#Marszałek">I dlatego ja krótko powiem, nie chcę Panów nudzić, że, mojem zdaniem, jest to rzeczywiście wypadek tragiczny, iż na spokojnej cichej wsi nagle pada kilka trupów i kilku rannych. Jednak przed tym tragicznym wynikiem, twierdzę, że zarówno władza administracyjna, jak i policja zrobiła wszystko, aby tego uniknąć.</u>
+ <u xml:id="u-37.45" who="#Marszałek">Głos ma s. Skokowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SSkokowski">Wysoki Senacie! Blok Bezpartyjny, w którego imieniu mam przemawiać, całkowicie podziela stanowisko Komisji Administracyjnej, ten punkt widzenia, który tu przedstawił Wysokiemu Senatowi referent tej komisji, i całkowicie przychyla się do wniosku, który w imieniu większości tej komisji złożył na plenum jej referent.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SSkokowski">Wysoki Senacie! Nie mieliśmy zamiaru zabierać głosu w tej sprawie, a to dlatego, że stanowisko Bloku Bezpartyjnego jest jasne tam, gdzie chodzi o podkreślenie, że w naszem Państwie musi być tylko linja praworządności, musi być ustalona działalność władz tylko Zgodnie z prawem i ustawami; w takich razach Blok Bezpartyjny stoi zawsze na tym gruncie i dowody tego złożył Panom wtedy, gdy wniosek, który dziś jest przedmiotem dyskusji, był zgłoszony Wysokiemu Senatowi. Chociaż w tym wniosku jest pewna niekonsekwencja logiczna, jest pewne niepowiązanie przesłanki z wnioskiem, Blok Bezpartyjny jednak głosował za nagłością tego wniosku, gdyż chodziło o wyświetlenie, czy praworządności w naszem Państwie staje się zadość.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SSkokowski">I dziś nie zabierałbym głosu, gdyby nie przemówienie p. sen. Makucha, który pomimo wyczerpującego oświetlenia i przedstawienia sprawy, którą dał nam referent Komisji Administracyjnej, dalej popiera ten wniosek, tylko z innego punktu widzenia, wychodząc z innego stanowiska, popiera mojem zdaniem te niepowiązania logiczne i niekonsekwencje, które w tym wniosku tkwią i przeto zmusza nas do odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu, jeśli zwrócimy się do treści wniosku, to czytamy, że firmy drzewne w międzyczasie najmowały włościan do zwózki z innych gmin; wtedy między włościanami z Batiatycz a włościanami sąsiednich gmin nastąpiło nieporozumienie. To jest przesłanka. A jakiż stąd wniosek? A wniosek z tej przesłanki taki: z powodu zatargu na tle ekonomicznem między włościanami robotnikami a firmą drzewną.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#komentarz">(Głos: To jest oderwane zdanie.)</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SSkokowski">Wszak w pierwszej przesłance jest mowa, że włościanie jednej gminy z włościanami szeregu innych gmin weszli w konflikt. Oto jest istota zatargu. A wniosek, że mamy do czynienia ze sprawą, która wynikła na tle ekonomicznem między włościanami robotnikami a firmą drzewną. Otóż podkreślam jeszcze raz, że upatrując pewną niekonsekwencję w logicznem powiązaniu przesłanki z wnioskiem, zdziwiony jestem, że p. sen. Makuch dziś nadal stoi na tem samem stanowisku. P. sen. Makuch twierdzi: wybuchł strajk, a strajk dozwolony. Nie będę Panu mówił o tem, że o strajku w tym wypadku nie może być mowy. Na to dał wyczerpującą odpowiedź p. Minister Spraw Wewnętrznych, że istotnie strajku tu nie było. Był, jak to zaznaczono w przesłance wniosku, zatarg między włościanami jednej gminy a włościanami drugiej gminy. Dalej p. sen. Makuch twierdzi: policja stanęła po stronie eksploatującej firmy. Policja stanęła po stronie firmy? Oczywiście, do tego twierdzenia można dojść, jeżeli się wysnuje z tego nielogiczny wniosek, że zatarg między włościanami paru gmin uważa się za zatarg między włościanami a eksploatującą firmą. Dalej, to są słowa p. sen. Makucha, starosta dał się użyć, jako narzędzie firmy eksploatującej. Znowu firma eksploatująca. Kogo ona eksploatowała...</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#komentarz">(S. Makuch: Las.)</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SSkokowski">Panie Senatorze Makuch, niech nas Pan nie eksploatuje tego rodzaju twierdzeniami, które zmuszają nas tu stawać i zabierać czas Wysokiemu Senatowi w sprawach, które są jasne, jak dzień Boży.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SSkokowski">P. sen. Makuch dalej stwierdza, że i władze rządowe i Rząd — wprawdzie tego expressis verbis nie powiedział, ale wynika to z jego twierdzenia — jest na usługach firm kapitalistycznych, bo prowadzi dochodzenie, jak twierdzi p. s. Makuch, przeciw tym bezbronnym, którzy padli ofiarą tego smutnego wypadku, tych strzałów, a nie prowadzi dochodzenia przeciwko winowajcom. Tu zwracam się do p. sen. Makucha: pomówmy jako dwaj prawnicy, jako dwaj adwokaci. Panie Senatorze, Pan doskonale wie, że dochodzenie prokuratorskie nie toczy się przeciw temu czy innemu, lecz toczy się tylko w jednym kierunku, aby wyświetlić prawdę w toku tego dochodzenia muszą być pociągani do odpowiedzialności i jedni i drudzy, i dopiero po zakończeniu dochodzenia jedni będą zwolnieni, a drudzy prewencyjnie aresztowani i wtedy się dopiero wyświetli, kto winien, a kto nie. Ale w toku samego dochodzenia Pan nie może twierdzić, że właśnie bądź sąd, bądź w danym razie Rząd, czy administracja popełniają jakieś nadużycia dlatego, że nie prowadzą dochodzenia w tym kierunku, jaki się Panu podoba. One prowadzą dochodzenie w tym kierunku, żeby wyświetlić istotny stan sprawy, żeby wyświetlić prawdę i po zakończeniu tego dochodzenia dowiemy się, kto siądzie na ławie oskarżonych.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SSkokowski">Skoro tego rodzaju twierdzenia tu się słyszy, skoro słyszymy oskarżenie i Rządu i oczywiście jego funkcjonarjuszy, to nie będę o tem mówił, bo już poprzednio doskonałą odpowiedź dał Panu p. Minister Spraw Wewnętrznych na to pańskie twierdzenie, które zanotowałem, a które brzmi: nasz wniosek, żeby Rząd przeprowadził swoje dochodzenie. Kto ma przeprowadzić dochodzenie? Pan mówi — Rząd, a tymczasem Pan nie jest zadowolony z tego, że funkcjonarjusz tego Rządu, starosta je prowadzi. Więc kogo Pan chce? Tu p. Minister powiedział, że gdyby Wiceminister, to Pan też byłby niezadowolony.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#SSkokowski">Po tem bestronnem, po tem tak szczegółowem i pełnem objektywizmu wyświetleniu tej sprawy, które dał nam referent Komisji Administracyjnej, nie możemy inaczej się ustosunkować do tego, jak w ten sposób, jak to miałem zaszczyt na początku swego przemówienia zaznaczyć, żeby poprzeć jego wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#SSkokowski">Chciałbym na jedną rzecz jeszcze zwrócić uwagę Wysokiej Izby. P. referent wspomniał o pewnych jakichś siłach, które w tym wypadku jakoby działały, by działać nie w kierunku pożądanym dla nas, to znaczy dla obywateli Państwa Polskiego, dla tych, którzy życzą sobie dobra i potęgi tego Państwa, ażeby działać nie w kierunku wyświetlenia istoty rzeczy, że prawdopodobnie działają jakieś siły nam wrogie. Otóż nie chcę ani oskarżać, ani bynajmniej podejrzewać o to, że ci, którzy popierają ten wniosek w tej formie, jak to zrobił p. sen. Makuch, działają pod wpływem świadomym, czy nieświadomym tych sił, ale jedno muszę stwierdzić z całą pewnością, że ci, którzy w ten sposób stawiają sprawę, nie są ludźmi dobrej woli dla naszej państwowości, dla naszej potęgi i dla naszego spokoju.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Dyskusja zamknięta, przystępujemy do głosowania. Są dwa wnioski: 1) o przyjęcie do wiadomości sprawozdania i 2) o odesłanie sprawy zpowrotem do komisji. Wniosek komisji jest sformułowany, jak następuje:</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#Marszałek">Wysoki Senat w załatwieniu wniosku nagłego senatorów z Klubu Ukraińskiego w sprawie tragicznych zajść dnia 11 stycznia 1929 r. w gminie Batiatycze, pow. Żółkiew, woj. Lwów, przyjmuje do wiadomości sprawozdanie komisji Administracyjnej i Samorządowej.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#Marszałek">Dalej idący jest wniosek o odesłanie sprawy do komisji. Głosujemy nad tym wnioskiem. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem o odesłanie do komisji, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#Marszałek">Głosujemy nad drugim wnioskiem, aby przyjąć do wiadomości sprawozdanie komisji. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty. Porządek dzienny wyczerpany. Przepraszam — znajduję jeszcze 3 punkty, przypuszczałem, że były już załatwione przez poprzednich przewodniczących.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#Marszałek">Przechodzimy więc do 12 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy w sprawie odroczenia dnia wejścia w życie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r., obejmującego „Prawo o ustroju sądów powszechnych” (Dz. Ust. Rz. P. Nr 12 z r. 1928 poz. 93) (druk sejmowy nr. 334).</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! Powracamy do sprawy, o której już w tej Izbie była mowa, mianowicie do ustawy, odraczającej wprowadzenie w życie prawa o ustroju sądów powszechnych. Pamięta Wysoki Senat, iż dla ustawy tej uzyskaliśmy dodatkowe trzydzieści dni dla rozważenia, jak postąpić w tej trudnej i skomplikowanej rzeczy. Od czasu, kiedy ta rzecz była na porządku dziennym w Senacie, zaszły okoliczności, które sprawiły, że nie tylko formalnie, jakeśmy wtedy stawiali tę sprawę, uważając, że formalnie ten wniosek, jako sprzeczny już z ustrojem konstytucyjnym, głosowany być nie może, lecz uważamy w tej chwili, że merytorycznie stała się rzecz, która bezpodstawności tego wniosku całkowicie dowodzi.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#komentarz">(Wicemarszałek Posner obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SPerzyński">Mianowicie Sejm w swej Komisji Prawniczej przeprowadził całkowitą nowelizację tej ustawy. Z tego względu rzecz ta nietylko formalnie staje się nieaktualną. W tych warunkach Komisja Prawnicza znalazła jedyne wyjście dla ustawy, o której mówię, mianowicie całkowite jej odrzucenie i to w imieniu komisji wnoszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszałekPosner">Do głosu nikt nie jest zapisany. Kto z Panów jest za wnioskiem p. senatora sprawozdawcy, proszę, ażeby wstał. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#WicemarszałekPosner">Przechodzimy do 13 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o umowach sprzedaży lub przyrzeczenia sprzedaży nieruchomości ziemskich na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie (odbitka nr 26).</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#WicemarszałekPosner">Głoś ma s. Wodziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SWodziński">Proszę Wysokiego Senatu, ustawa, która została przyjęta przez Sejm, miała już swoje poprzedniczki, mianowicie w roku 1919, 1922 i 1924. Ostatnia ustawa, z 2 Iipca 1924 r., jeszcze obowiązuje formalnie, jednak wytaczanie powództw na podstawie tej ustawy wygasło. Nowa ustawa powtarza treść poprzednich ustaw, mianowicie chodzi o to, że wskutek wojny i okoliczności powojennych niektóre parcelacje, bo o to głównie chodzi, nie zostały prawnie wykończone. Nabywcy parceli weszli w posiadanie, część szacunku zapłacili i nie mają formalnego, rzeczowego prawa do zajmowania dlatego, że nie pozawierali aktów notarjalnych i nie dopełnili szeregu innych formalności niezbędnych.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SWodziński">W międzyczasie cena ziemi się zmieniła i nabywcy nie zawsze chcą honorować te umowy przyrzeczenia sprzedaży 2 ludźmi, którzy osiedli na parcelach. Dotyczy to okresu bezpośredniego po wojnie, jak również okresu późniejszego. Tymczasem cena ziemi wzrasta. Zachodzi konieczna potrzeba wedle zdania Sejmu i wedle zdania Komisji Prawniczej Senatu, ażeby moc obowiązującą tej ustawy jeszcze przedłużyć. Nowy projekt zasadniczo powtarza dawne przepisy, jednakże wprowadza pewne dodatki i zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SWodziński">Zasadniczy przepis polega na tem, że jeżeli ktoś wszedł w posiadanie ziemi na mocy przyrzeczenia sprzedaży, to ma prawo, jeżeli sprzedawca nie chce zawrzeć aktu notarjalnego, wystąpić przed sąd z powództwem o uznanie go za właściciela danej działki. To jest istota rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SWodziński">Obecnie ustawa wprowadza jednak pewne zmiany, przeważnie słuszne. Określa obszar ziemi. Przecież nie każdy obszar zasługuje na ochronę. Intencją prawodawcy jest ochrona drobnych rolników, którzy zapłacili szacunek na ziemię częściowo, albo nawet w całości, osiedlili się już na niej i nieraz się pobudowali. Obszar ten określono w b. Królestwie Kongresowem na 20 ha, a na kresach wschodnich na 35 ha.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SWodziński">Następnie ustawa wbrew poprzedniej ustawie domaga się, aby nabywca miał jakiś dokument pisemny. To jest wątpliwej wartości inowacją, ale mało szkodliwa, jeżeli ustawa wkracza w zasady prawa kodeksu cywilnego, bo te kwestje kodeksy cywilne, jakie są na danych terenach, regulują. Z tym warunkiem się komisja zgodziła, bo przeważnie, jeżeli chodzi o akt przyrzeczenia, to każdy nowonabywca posiada go na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SWodziński">Następnie jeszcze jedna nowość, mianowicie w art. 1 poprzednia ustawa mówi, że z przepisów tej ustawy może korzystać nabywca, i więcej nic, a obecny projekt ustawy mówi, że może korzystać nowonabywca i jego spadkobiercy prawni. Jest to ogromne ograniczenie i ścieśnienie liczby osób, które mają prawo korzystać Z tej ustawy. W poprzedniej redakcji jest niesłychanie interpretacja łatwa i jasna, bo każdy następca nabywcy korzysta z tej ustawy, ale, jeżeli się mówi, że nabywca i tylko jego prawny spadkobierca, to wszyscy inni następcy prawni oczywiście nie mogliby korzystać z tego prawa.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SWodziński">Komisja sejmowa prawdopodobnie chciała tu zapobiec pewnej spekulacji ziemią. Komisja Prawnicza Senatu doszła do wniosku, że są na to inne przepisy, żeby zapobiec spekulacji, mianowicie przepis nakazujący powodowi, który domaga się przepisania na własność ziemi, żeby złożył zaświadczenie Urzędu Ziemskiego, że posiada tę ziemię, oraz zezwolenie na przewłaszczenie. To są dostateczne gwarancje. Komisja Prawnicza Senatu doszła do przekonania, że należy stanąć zasadniczo na punkcie widzenia słuszności wobec ludzi, którzy nabyli od szeregu lat ziemię, nie bezpośrednio od właściciela, lecz od nabywcy, a nieraz się pobudowali, więc dlaczego nie mieliby korzystać z przywilejów tej ustawy? Takich wypadków, o ile można się zorjentować, jest bardzo dużo. W niektórych okolicach pierwsi nabywcy prawie zawsze zdążyli już sprzedać swoją ziemię komu innemu, innemu włościaninowi. Więc w tem miejscu Komisja Prawnicza Senatu proponuje poprawkę, żeby w wierszu 9 po wyrazach: „bądź jego spadkobierców prawnych” skreślić wyraz „prawnych”, a wstawić Wyrazy: „lub tych następców prawnych, którzy weszli w posiadanie ziemi przed 1 stycznia 1927 r.”. To jest jedna poprawka.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SWodziński">Następna poprawka dotyczy art. 5. Jakkolwiek Komisja Prawnicza nie z wszystkiemi inowacjami w tej ustawie mogła się zgodzić, jednakże doszła do wniosku, że ustawa ta jest wynikiem kompromisu szeregu stronnictw i dlatego bardzo surowo nie należy jej sądzić. Te zmiany w porównaniu ze staremi przepisami są może niepotrzebne, ale nie są szkodliwe, są pod względem redakcyjnym nieeleganckie, ale można je ostatecznie zostawić, bo w praktyce nie będą miały wielkiego znaczenia, a w każdym razie nie będą miały szkodliwego znaczenia. I tu przy okazji owej zasadniczej poprawki Komisja Prawnicza Senatu proponuje jeszcze jedną poprawkę w art. 5. Mianowicie w art. 5 ust. 2 mówi się w ten sposób: „Nabywcy przysługiwać będzie prawo żądania rozłożenia niedopłaconej części szacunku na czas do dwóch lat, jednak pod obowiązkiem zapłacenia procentu o jednostkę wyższego, niż stopa dyskontowa Banku Polskiego, wszelako nie wyższego, niż procent prawny, o ile strony nie umówiły się o inne oprocentowanie”. Co ma wspólnego wieś z Bankiem Polskim i Bank Polski z wsią, niewiadomo. Dlaczego to uzależniono od stopy dyskontowej Banku Polskiego, niewiadomo. Naturalnie, byłoby to samo przez się nieszkodliwe, ale znacznie przeciągnęłoby sprawę; niektóre sprawy z powodu konieczności ustalania zmiennej stopy dyskontowej Banku Polskiego przeciągałyby się niepotrzebnie przez szereg miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SWodziński">Więc Komisja Prawnicza Senatu proponuje w tem miejscu poprawkę, zamiast: „procentu o jednostkę wyższego niż stopa dyskontowa Banku Polskiego” powiedzieć prosto „procentu prawnego”. Jeżeli chodzi o stronę materjalną to jest to prawie to samo, a dla ułatwienia sprawy będzie miało wielkie znaczenie, jak również i dla przyśpieszenia spraw.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SWodziński">Wśród tych nowych rzeczy, które ustawa przewiduje i z któremi komisja ostatecznie się zgodziła, są następujące rzeczy: konieczność złożenia zaświadczenia urzędu ziemskiego o tem, że nabywca posiada ziemię, względnie że ją posiadał w 1927 roku. Tu powstała wątpliwość, czy urząd ziemski jest przystosowany do stwierdzenia takiego faktu, czy ma dostatecznie dużo organów do tego i czy nie będzie to przeciążenie urządów ziemskich, które są już i tak przeciążone ogromnie i które, jak wyliczono, żeby mogły załatwić wszystkie sprawy przy obecnym personelu, potrzebowałyby na to przeszło stu lat. Ale ponieważ ostatecznie Rząd zapewnił, że urzędy ziemskie te kwestje mogą załatwić, ponieważ urzędy ziemskie obeznane są dobrze z terenem, że następnie urząd ziemski niezawsze będzie stwierdzał sam bezpośrednio, lecz nieraz i pośrednio, więc Komisja Prawnicza doszła do wniosku, żeby tu żadnej poprawki nie wnosić.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SWodziński">Art. 3 mówi właśnie o tem zaświadczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#SWodziński">Art. 2 mówi o konieczności posiadania zezwolenia na przewłaszczenie. W rezultacie jest to samo, bo jeżeli urząd ziemski nie zechce wydać zezwolenia na przewłaszczenie, to i tego pierwszego zaświadczenia też nie wyda.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#SWodziński">Art. 6 jest zupełnie zbędny, jednak doszliśmy do wniosku, że jest on nieszkodliwy i że można go zostawić. Są to wszystko rady proceduralne, które mieszczą się w ustawie postępowania cywilnego i nie powinny figurować w tej ustawie.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#SWodziński">Pozatem nic w nas już wątpliwości nie budziło.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#SWodziński">Do art. 10 był zgłoszony wniosek. Artykuł ten brzmi: „Ustawa niniejsza nie ma zastosowania do nieruchomości, co do których osoby zainteresowane zgłosiły swoje prawa na mocy ustawy z dnia 2 grudnia 1921 r. o umowach nabycia nieruchomości, sporządzonych na imię osób podstawionych, oraz o wykupie majątków, sprzedanych z powodu ograniczeń narodowości polskiej”. Ustawa ta w potocznej mowie nazywa się ustawą o podstawnikach, a oficjalnie nazwa brzmi: „Ustawa o umowach nabycia nieruchomości, sporządzonych na imię osób podstawionych, oraz o wykupie majątków sprzedanych z powodu ograniczeń narodowości polskiej”. Chciano, żeby oprócz słów „narodowości polskiej” wstawić jeszcze inne słowa. Naturalnie okazało się to niemożliwem dlatego, że tak brzmi nazwa ustawy i tu trzebaby wydać jeszcze jedną ustawę i w tem miejscu ją przytoczyć. Więc był nawet wniosek, żeby te słowa, nazwa ustawy, były w cudzysłowie. Jednak nie jest przyjęte, żeby nazwa ustawy była wstawiana w cudzysłowie, więc i tu na razie tego nie zmieniliśmy. W każdym razie, gdyby taki wniosek został zgłoszony, to komisja nie miałaby nic przeciw temu, aby cudzysłów ten wstawić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszałekPosner">Do ustawy tej zostały zgłoszone przez Komisję Prawniczą dwie poprawki: jedna do art. 1, aby w wierszu 9 po wyrazach „bądź jego spadkobierców” skreślić wyraz „prawnych” i wstawić wyrazy: „lub tych następców prawnych, którzy weszli w posiadanie przed 1 stycznia 1927 roku”.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#WicemarszałekPosner">Kto z Panów jest za tą poprawką, proszę wstać. Poprawka przyjęta jednomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#WicemarszałekPosner">Do art. 5 jest poprawka, aby w ustępie 2 w wierszu 2 i 3 po wyrazach: „pod obowiązkiem zapłacenia procentu” wstawić wyraz „prawnego”, zaś skreślić wyrazy: „o jednostkę wyższego, niż stopa dyskontowa Banku Polskiego, wszelako nie wyższego, niż procent prawny”.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#WicemarszałekPosner">Kto z Panów jest za tą poprawką, proszę wstać. Większość, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#WicemarszałekPosner">Kto z Panów Senatorów jest za całością ustawy? Ustawa jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#WicemarszałekPosner">Przechodzimy do 14 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy w przedmiocie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12. III. 1928 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 26. III. 1926 roku w przedmiocie wstrzymania eksmisji dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki i położonych w obrębie miast, miasteczek, wsi i osad na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 31 poz. 293) (odbitka nr. 28).</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#WicemarszałekPosner">Głos ma sprawozdawca s. Abramowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SAbramowicz">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, który mam zreferować, dotyczy powstrzymania eksmisji dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki, a położonych we wsiach, miastach i miasteczkach na terenie trzech sądów apelacyjnych, w Warszawie, Lublinie i Wilnie. 15 stycznia r. b. Sejm uchwalił tę prolongatę o wstrzymaniu eksmisji jeszcze na jeden rok, mianowicie do 1 kwietnia 1930 roku. Nie po raz pierwszy taka prolongata zostaje uchwalona. Pierwszy raz ustawa tego rodzaju o wstrzymaniu eksmisji jeszcze w marcu 1926 r. była uchwalona przez Sejm i Senat, następnie w r. 1928 również w marcu wyszło z mocą ustawy rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, które prolongowało ten termin wstrzymania eksmisji do 1 kwietnia obecnego roku, a teraz przeszła już przez Sejm ustawa, prolongująca jeszcze na jeden rok, do 1 kwietnia. 1930 r. Oczywiście prolongata ta ma duże znaczenie dla miejscowej ludności, albowiem muszę tu nadmienić, że na terenie tych województw wschodnich istotnie są nietylko miasteczka, ale i miasta, w których grunty stanowią prywatną własność. Nawet miasta powiatowe, jak naprzykład Postawy, Baranowicze, są położone na gruntach prywatnych i dzierżawcy pobudowali na tych gruntach domy, nieraz bardzo kosztowne i murowane, jednakże właścicielami tych gruntów nie są. Jeżeli chodzi o Wilno naprzykład, to całe dzielnice w tem mieście są pobudowane na gruntach prywatnych. Oczywiście, musi wyjść ustawa, któraby normowała te nienormalne stosunki; trzeba dążyć do tego, ażeby ten, kto pobudował się i ma nieruchomość nieraz o wartości, przewyższającej kilkakrotnie samą wartość placu, stał się właścicielem tego terenu. Otóż na Komisji Prawniczej przedstawiciel Rządu p. minister Car oświadczył, że taka ustawa już jest przez ministerstwo opracowana i złożona do Rady Ministrów, więc przypuszczam, że ta prolongata, którą teraz Wysoki Senat ma uchwalić, będzie już ostatnią i że w ciągu tej prolongaty uchwalone zostaną normy prawne własności co do tych terenów.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SAbramowicz">W imieniu Komisji Prawniczej proszę o uchwalenie tej ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszałekPosner">Do głosu nikt się nie zapisał, poprawek żadnych nie zgłoszono, wobec tego uważam tę ustawę za dojrzałą do przyjęcia. Kto z Panów Senatorów jest za tą ustawą, proszę, aby wstali. Ustawa przyjęta jednomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#WicemarszałekPosner">Pozostała nam jeszcze interpelacja; proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie języka nauczania w powszechnej szkole trzyklasowej w Skorodyńcach, pow. czortkowskiego, woj. tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SekretarzsIżycki">Interpelację tę prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#WicemarszałekPosner">Pozostaje jeszcze jedna rzecz do załatwienia, mianowicie chcę Panów poinformować, że na życzenie kilku senatorów, reprezentujących różne kluby, Podkomisja Emigracyjna rozpoczyna na nowo swoją czynność. Istniała ona w poprzednim Senacie, ale dotychczas spała. Odnawiamy pracę tej podkomisji dlatego, że tego życzą sobie pp. senatorowie i dlatego, że prace te są bardzo ważne. Tymczasem informuję Panów o tem, że ta podkomisja wraca do życia i prosiłbym, żeby przedstawiciele klubów zgłosili na moje ręce nazwiska tych panów, których do tej podkomisji delegują. Podkomisja składa się z 11 członków. Komisje nasze składają się z 17 członków dlatego uważam, że liczba 11 członków powinna nam wystarczyć. Panowie będą łaskawi swe kluby o tem zdarzeniu zawiadomić i na moje ręce przesłać nazwiska tych panów, którzy życzą sobie pracować w tej podkomisji. Oczywiście, że będą to senatorowie, których kwestje emigracyjne specjalnie interesują, bo to jest komisja nie polityczna, lecz przedewszystkiem fachowa.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#WicemarszałekPosner">Wyczerpaliśmy cały porządek dzienny. O dacie następnego posiedzenia Panowie będą poinformowani. Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 min. 15.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..84afac8
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
@@ -0,0 +1,68 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00012-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 12)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 12)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">12</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_012_000006168.odt</note>
+ <date>1929-03-05</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoerner" role="speaker">
+ <persName>S. Koerner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosner" role="speaker">
+ <persName>S. Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRoman" role="speaker">
+ <persName>S. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSpickermann" role="speaker">
+ <persName>S. Spickermann</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SThullie" role="speaker">
+ <persName>S. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STrojan" role="speaker">
+ <persName>S. Trojan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..f4ba618
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,514 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 10 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 11 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wpłynęły podania o urlopy: p. senatora Grajka o uzyskanie urlopu do dnia 20 marca r. b. oraz p. senatora Bussego o uzyskanie urlopu do dnia 23 marca r. b. Zgodnie z art. 74 Regulaminu Obrad Senatu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę tę za załatwioną pozytywnie. Przy porządku dziennym pp. senatorowie otrzymali sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o budżecie na r. 1929/30. Przedstawia ono gruby tom, który będzie pożytecznym dla wszystkich, a w szczególności dla każdego męża stanu Polski. Należy podnieść, że pp. sprawozdawcy w tem sprawozdaniu przystępowali do zagadnień państwowych z nadzwyczajną sumiennością i wielką umiejętnością. Za całą tę cenną pracę p. Przewodniczącemu Komisji Skarbowo-Budżetowej oraz poszczególnym sprawozdawcom należy się uznanie, które w imieniu Senatu mam zaszczyt złożyć.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. (druk Senatu nr 3.) P. Przewodniczący Komisji Skarbowo-Budżetowej ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Jako rezultat wytężonej, nienagannej kilkotygodniowej pracy pozwalam sobie w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej złożyć do leski marszałkowskiej ten oto tom, stanowiący sprawozdanie generalne o preliminarzu budżetowym na okres 1929/30, jako też sprawozdania, dotyczące poszczególnych resortów.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SGliwic">Wartość, jaką przedstawia sprawozdanie generalne, jak i sprawozdania poszczególne, Wysoki Senat sam łaskawie osądzić raczy. Ze swej strony uważam za stosowne oświadczyć, że cała dyskusja komisyjna, w której czynny udział brali wszyscy członkowie Rządu, dając obfite wyjaśnienia, trzymała się na niezwykle wysokim poziomie. To też nie mogę nie wyrazić żalu, że opinją publiczna nie była dostatecznie informowana o przebiegu tych obrad.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SGliwic">Skład komisji, której mam wysoki zaszczyt przewodniczyć, jest taki, że nie powstydziłby się składu takiego najstarszy, najbardziej wytrawny i wyrobiony parlament świata. Jest to niezmiernie szczęśliwa okoliczność, gdyż jeżeli wogóle wszędzie budżet państwowy jest misterną strukturą i kunsztowną budową, to o wiele trudniejszą jest sprawa budżetowania u nas, gdzie pogodzić trzeba ogromne, niezaspokojone potrzeby z ograniczonemi i szczupłemi środkami i gdzie nad wszystkiem górować winna zasada realnej bezdeficytowości za wszelką cenę. Ta zasada, jako kanon nie do zmienienia, przyświecała wszystkim pracom komisji naszej, W myśl tej zasady komisja wykuwała powoli, ale mocno i twardo pewne prawidła, które stanowić będą podwaliny naszej parlamentarnej, że się tak wyrażę, obyczajowości budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SGliwic">Jedno z takich prawideł, uchwalone na ostatniem posiedzeniu komisji jednogłośnie, pozwolę sobie przedłożyć jako wniosek tej komisji, prosząc o jego przegłosowanie przed rozpoczęciem właściwych obrad budżetowych, byśmy już teraz mogli się powodować przy debacie tem prawidłem. Mam nadzieję, że później, po przejściu przez Komisję Regulaminową, wniosek ten stanie się stałą częścią naszego regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SGliwic">Wniosek ten brzmi, jak następuje:</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SGliwic">„Wysoki Senat uchwalić raczy, że przy debacie nad preliminarzem budżetowym na 1929/30 r. żadne wnioski, zmieniające cyfrowo poszczególne, części, działy, paragrafy, czy to pozycje budżetowe, poza wnioskami uchwalonemi przez Komisję Skarbowo-Budżetową Senatu oraz wnioskami mniejszości tejże komisji, przyjmowane nie będą”.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SGliwic">Oświadczam jednocześnie, że na ostatniem, dzisiejszem posiedzeniu komisji, zgłoszone zostały cztery wnioski mniejszości, które nie figurują w druku, a które tutaj złożone będą jako dodatkowe wnioski mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Są to dwa wnioski wicemarszałka Posnera, jeden s. Iżyckiego i jeden s. Głąbińskiego. Proszę o przegłosowanie wniosku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Będziemy głosować nad wnioskiem, przedstawionym przez p. Wicemarszałka. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Równowaga budżetowa, ta największa zdobycz obok stabilizacji waluty naszego kraju, jest podstawą budżetu na r. 1929/30, który mam zaszczyt imieniem Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu przedłożyć Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SSzarski">Wydatki budżetu wynoszą — mówię w okrągłych cyfrach — 2.750.000.000 zł, a dochody wynoszą 2.910.000.000 zł. Budżet na rok przyszły zamyka się więc nadwyżką 159.000.000, z której po potrąceniu obciążającego ją wydatku 148.000.000 na dodatek dla funkcjonarjuszów państwowych i zasiłki dla inwalidów, pozostaje efektywna nadwyżka 11.600.000.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SSzarski">Cyfry budżetu nie są matematycznie wyliczone; co do wydatków, jest to tylko granica, której przekraczać nie wolno, co do dochodów — to szacunek, którego trafność skontroluje rzeczywistość, której w tej chwili oczywiście napewno przewidzieć nie można. Budżet jest więc tylko planem, programem, którego realność jednakowoż mimo to da się ocenić przy pomocy elementów bezpośredniej przeszłości i bieżącej teraźniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SSzarski">Co się tyczy najbliższej przeszłości, to widzimy, że wydatki ubiegającego roku za 10 miesięcy wynosiły niewiele więcej od budżetowej normy za 10 miesięcy 83,35%, a mianowicie 87,4%. Zresztą ścisłe wykonanie budżetu gwarantuje system budżetów miesięcznych. Natomiast dochody znacznie, bardzo poważnie przekroczyły normę budżetową za 10 miesięcy 83,3%, gdyż wyniosły 94,3%, przyczem daniny i monopole przekroczyły kwotę przewidzianą na cały rok, a mianowicie wynoszą 101,3% całorocznej sumy. Daniny dały za 10 miesięcy 1.476.000.000, gdy zaś budżet na rok przyszły preliminuje daniny na cały rok w sumie 1.576.000.000. Widzimy, że preliminarz danin na 12 miesięcy jest wyższy tylko o 100.000.000, niż faktyczne wpływy za 10 miesięcy. Jeżeli wreszcie uwzględnimy, że monopole preliminowane są tylko o 24.000.000 wyżej, aniżeli w roku zeszłym, to możemy powiedzieć, że dochody budżetu są ostrożnie preliminowane.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SSzarski">Pozostaje więc tylko kwestja czy mimo to ostrożnie obliczone wpływy dadzą się one zrealizować w roku przyszłym. Bawić się w proroctwa jest rzeczą niebezpieczną wogóle, a zwłaszcza w dziedzinie gospodarczej, której przepastnych krain, zwłaszcza po wojnie nikt zbadać nie jest w stanie. Dlatego, mówiąc o przyszłości, nie można wychodzić z próżni, ale trzeba wychodzić z teraźniejszości. Otóż tę ostatnią charakteryzują prawie wyłącznie dodatnie cechy. Sytuacja gospodarcza poprawiła się wybitnie. Waluta stała się prawie niewzruszalna, rezerwy Banku Polskiego wzmocniły się, a względnie mimo bilansu handlowego zmniejszyły się prawie minimalnie. Wpływy danin i monopoli były nadzwyczaj obfite. Skarb Państwa posiada niezwykle wysokie rezerwy. Bezrobocie spadło na najniższy poziom. Wskaźniki produkcji przemysłowej osiągnęły cyfrę rekordową. Konsumcja się podniosła, a realna wartość płac robotniczych, które z pewnością nie są wysokie, przecież się poprawiła. Ceny wykazywały naogół małą ruchliwość. Kapitalizacja wewnętrzna procentowo postąpiła bardzo znacznie. Cena kredytu od czasu stabilizacji wyraźnie spadła. Żniwa wypadły lepiej niż w roku zeszłym. Kredyt długoterminowy, a zwłaszcza krótkoterminowy bardzo się rozwinął. Z zagranicy przypływały kapitały wprawdzie przedewszystkiem na terminy krótkie, ale i na długie terminy udało się uzyskać znaczniejsze kwoty. Rząd postawił na inwestycje do dyspozycji znaczniejsze kapitały wprost z budżetu, względnie z zapasów skarbowych, czy to bezpośrednio, czy za pośrednictwem swoich instytucyj.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SSzarski">Słowem Polska zrobiła wielki postęp naprzód i zajęła wybitne w świecie stanowisko. W jaskrawej sprzeczności z temi faktami niezbitemi, odzwierciadlającemi się wyraźnie w cyfrach statystycznych, stoi jednak przygnębione usposobienie społeczeństwa. Gdzie szukać źródła tej sprzeczności? Leży ono, zdaniem mojem, w zawiedzionych nadziejach. Spodziewano się, że z chwilą stabilizacji waluty rozwój gospodarczy pójdzie prędko, jakby z płatka i w tej nadziei rozwinięto gorączkową działalność i poprostu przeangażowano się. Nie uwzględniono faktu, że poprawa gospodarcza po takich katastrofach, w kraju tak mało zasobnym w kapitały, jak Polska, może być tylko powolna i realizować się tylko wśród ciężkich warunków. Społeczeństwo odczuwa dziś tylko te nieuniknione, ciężkie warunki, a pod ich brzemieniem nie reaguje wcale na istniejącą poprawę. Ciężkie te warunki znajdują zaś przedewszystkiem wyraz w trudności uzyskania potrzebnych do działalności gospodarczej kapitałów, to jest kedy tu, który jest i trudny i drogi. Ale nie zapominajmy, że kredyt jest nie wszędzie łatwy i nie wszędzie tani. Jeżeli kredyt na długi termin we Francji i w Niemczech waha się między 9 i 10%, to u nas musi być znacznie droższy. Wszak narzekający na obciążenia podatkowe słusznie powołują się na to, że ciężar ten musi być u nas niższy aniżeli w krajach bogatych. Przecież z tych samych przyczyn właśnie kredyt musi być u nas znacznie droższy niż w innych krajach. Nie można zasłaniać się szczupłością majątku narodowego, a równocześnie żądać bardzo niskiej stopy procentowej. Dałoby się to osiągnąć, ale drogą sztuczną.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SSzarski">Pomyślność gospodarcza nie zależy jednakowoż od sztucznej, ale od naturalnej niskiej stopy procentowej. Niska stopa procentowa naturalna nie zależy zaś od obfitości środków obiegowych, uzyskanych w drodze kredytu, ale jedynie od wysokości trwale odłożonego, to znaczy zaoszczędzonego kapitału. Powtórzę tu zdanie znakomitego ekonomisty, który powiedział: chwiejnem prowizorjum jest kredyt, trwałem definitywnie jest tylko zaoszczędzony i odłożony kapitał. Wielkie luki naszych zasobów kapitałów musimy zapełniać zagranicznym kredytem, ale nie możemy się łudzić, że kredyt jest alfą i omegą pomyślności gospodarczej. Kto wie, jakby wyglądała sytuacja gospodarcza, kto wie, czybyśmy nie znajdowali się w ciężkiem przesileniu gospodarczem, gdybyśmy mieli obfity i tani kredyt zagraniczny. Ciężkie stosunki kredytowe, w których żyjemy, a które są naturalnym wynikiem, choć szybko postępującej, ale niewystarczającej kapitalizacji, są równocześnie bolesnym, ale naturalnym hamulcem pędu gospodarczej aktywności. Zdrowy rozwój gospodarczy wymaga długiego czasu i nie znosi żadnych przeskakiwań naturalnych etapów, będąc niczem innem jak rekonwalescencją, która po tak ciężkiej i długiej chorobie, jaką przeszedł nasz kraj, musi być długa i ciężka. Myśmy tymczasem liczyli na krótką rekonwalescencję i dlatego jesteśmy przygnębieni, a to tem więcej, że, licząc na ten krótki okres uzdrowienia, pozwoliliśmy sobie na pewne przekroczenia djety i wskutek tego nietylko przedłużyliśmy okres rekonwalescencji, ale kto wie, czy nie naraziliśmy się na niebezpieczeństwo recydywy.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SSzarski">Fundamentalny problem gospodarczy, to jest brak płynnych kapitałów, istnieje nietylko u nas, ale wszędzie i nie da się rozwiązać prostem powiększeniem obiegu, na którego szczupłość tak często się uskarżamy, prostym importem zagranicznych kapitałów; rozwiązać go może tylko długoletnia praca i oszczędność, na to musimy być bezwzględnie przygotowani. Ciężka sytuacja rynku kapitałowego nie jest więc żadną, przynajmniej dla mnie, niespodzianką i nie może być powodem do defetyzmu, który tak dalece się szerzy, że ktokolwiek ma odwagę twierdzić, że mimo ciężkiej sytuacji, Polska się rozwija i gospodarczo postępuje naprzód, uchodzi dzisiaj za optymistę. Takim tytułem obdarzano i mnie w Komisji Skarbowo-Budżetowej, ale odrzucam ten zaszczytny tytuł, gdyż uwagi moje są tylko objektywnym sądem o sytuacji w przeciwieństwie do opinji pozbawionych otuchy. Pozbawiając wszelkiej otuchy, bez wiary w przyszłość, ignorując wszystko to, co się już stało dobrego, nie można liczyć na powodzenie w pracy, która nas czeka.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SSzarski">Odchyleń od koniecznych djet w wykonaniu rekonwalescenci i dopuściło się społeczeństwo, a mojem zdaniem i państwo. Odchylenia te zaś polegają na nadto silnem nastawieniu aktywności gospodarczej w stosunku do możliwości uzyskania na to potrzebnych środków. Państwo zwróciło się po te środki do społeczeństwa, a społeczeństwo do kredytów. Państwo otrzymało je wprawdzie od ludności, ale ludność nie otrzymała ich z kredytów. I stąd powstało przygnębienie, stąd narzekania na ciężary publiczne społeczeństwa, które rozumuje, że gdyby państwo nie było uszczuplało tych środków przez podatki, byłoby łatwiej mogło gospodarować.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SSzarski">Do tych żalów przyłącza się jeszcze jeden bardzo ciężki, a mianowicie, że ciężary publiczne nie są rozdzielone sprawiedliwie, tak, że jedna warstwa płaci za drugą, zamiast, żeby wszystkie warstwy płaciły proporcjonalnie.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#SSzarski">Zapotrzebowania skarbu nietylko u nas ale wszędzie, w całym świecie po wojnie wzrosły niezmiernie, zwłaszcza w państwach takich jak Polska, które się buduje ab ovo. Polska bowiem nietylko, jak powiedziałem, się odbudowuje, znajduje się nie w stanie kapitalnego remontu, ale w stanie budowy. Do takiej budowy potrzeba dwóch rodzajów kapitałów: obrotowego i stałego. W pierwszych czasach naszego bytu państwowego nie było wogóle żadnych środków, dziś skarb posiada środki obrotowe, ale brak mu natomiast środków do budowy, mimo to buduje i zużywa na te cele środki obrotowe, które wskutek tego muszą być wciąż uzupełniane ponad konieczne potrzeby obrotu.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#SSzarski">Jednem słowem, powód szybkiego wzrostu ciężarów publicznych, na które się tak społeczeństwo skarży, leży w tem, że wszystkie z budową państwa w najszerszem znaczeniu połączone zamierzenia i przedsięwzięcia pokrywa się nie z innych źródeł, tylko z źródeł bieżących, t. j. podatków i danin. System taki nie jest racjonalny i ekonomika uczy, że inwestycje czyli wkłady, z których korzystać będą nie tylko żyjący, ale przedewszystkiem przyszłe pokolenia, nie mogą być pokrywane z bieżących dochodów, gdyż w ten sposób obciąża się zanadto silnie żyjącą generację na korzyść generacji przyszłej. Systemu tego nie można nazwać zasadniczo szkodliwym, gdyż oszczędzając — a niczem innem nie są inwestycje, jak przymusową oszczędnością, — tworzymy kapitał. Ale zachodzi wielka różnica między przedsiębiorcą, który zapracowanego kapitału nie zjada, ale odkłada inwestując, a państwem, gdyż pierwszy czyni inwestycje tylko w miarę swej dochodowości na podstawie ścisłej kalkulacji, państwo zaś nie inwestuje zarobków i podnosi poprostu swoje bieżące dochody w miarę zapotrzebowania inwestycyjnego. Ponieważ zaś główne źródło dochodów pochodzi z podatków, a przy podatkach nie można przy każdym osobniku ściśle określić jego dochodowości, przeto podnoszenie ciężarów podatkowych oznacza często uszczuplenie środków obrotowych jednostki. Stąd inwestycje państwowe, pokrywane z bieżących dochodów, choć gospodarczo są przymusową oszczędnością i kiedyś wydadzą błogie owoce, nie mogą się przyczyniać do gospodarczego rozwoju, a w teraźniejszych czasach walki nawet mogą być szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#SSzarski">Jedynem źródłem do pokrywania inwestycyj są źródła nadzwyczajne, nie zwyczajne, a źródła nadzwyczajne w gospodarstwie państwowem, to są przedewszystkiem dochody, pochodzące z operacyj kredytowych. Znaną jest rzeczą w historji finansowej państw europejskich i zaeuropejskich, że nieraz pokrywano dochody bieżące z kredytów. Oczywiście jest to w wysokim stopniu szkodliwe, gdyż tu wprost przeciwnie: obciąża się bieżącą generację wydatkami, któremi powinno się obciążać przyszłe, ale pokrywanie wszystkich inwestycyj z bieżących dochodów należy przecież do wyjątków. Jeżeli jednak budżet nasz trzyma się tego systemu, to powodem tego fakt, że wtedy, gdy kredyt był dostępniejszy w świecie, Polska wówczas wogóle nie miała kredytu, a dziś, gdy Polska posiada kredyt w świecie, kredyt znowu w świecie stał się trudniejszy i tylko brakowi tego kredytu zawdzięczamy ten system.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#SSzarski">Nasuwa się tutaj bezpośrednio pytanie, co jest lepiej, czy inwestować z bieżących dochodów i powiększać przez to ciężary publiczne, czy też nie zwiększać ich, a więc wstrzymać inwestycje do chwili, gdy się znajdzie dla nich odpowiednie pokrycie w operacjach kredytowych. Rząd wybrał pierwszą alternatywę, przedkładając już drugi rok budżet, obciążony bardzo znacznemi inwestycjami. Odpowiedź na postawione pytanie byłaby niezwykle prosta w państwach, istniejących od tysiąca lat, fundowanych i bogatych, gdzie przerwa w inwestycjach oznacza istotnie tylko przerwę chwilową w rozwoju, atoli w państwie takiem, jak Polska, która, jak powiedziałem, ab ovo buduje się, przerwa w inwestycjach nie oznacza tylko przerwy w rozwoju, ale ewentualnie oznacza wstrzymanie wogóle wszelkiego ekonomicznego rozwoju, a więc i bytu. W takich warunkach, trzeba przyznać, kontynuowanie inwestycyj z dochodów bieżących jest wskazane, chociaż nie mamy nadzwyczajnych dochodów. Atoli wobec nieracjonalności tego systemu w państwie, które inwestować musi, akcja inwestycyjna musi się ograniczać do najniezbędniejszych potrzeb. Motyw, mający usprawiedliwić pomimo to prowadzenie inwestycji w szerokich rozmiarach, a polegający na tem, że wskutek tego utrzymana będzie konjunktura gospodarcza, mojem zdaniem, nie jest bynajmniej trafne. Otwarta bowiem pozostaje kwestja, czy konjunktura utrzymałaby się na tym samym poziomie, gdyby państwo nie inwestowało i wskutek tego obciążenie ludności się nie zwiększało, a kto wie, czyby się nawet zmniejszyć nie mogło. Supozycja przeciwna wychodzi z założenia, że środki w ten sposób zaoszczędzone przeszłyby w komsumcję, więc znikłyby. Ja sądzę, że i ta supozycja nie jest trafna, gdyż trafniejsze byłoby zdanie, że środki przeciwnie przeszłyby do produkcji, więc wskutek tego potrafiłyby same przez się konjunkturę utrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#SSzarski">Silniejsza kompresja tych wydatków jest u nas dla tego jednak utrudniona, ponieważ państwo nasze oprócz właściwej pracy administracyjnej rozszerzyło swoją działalność na cały szereg i to bardzo wielkich przedsiębiorstw. Jeżeli państwo wkracza w dziedzinę przedsiębiorstw, w dziedzinę gospodarki, to ścieśnia wskutek tego zakres aktywności gospodarczej obywateli, wyjąwszy oczywiście te wypadki, kiedy przedsiębiorstwo z wyższych względów racji stanu państwa musi pozostawać w ręku państwa. Za to ścieśnienie działalności prywatnej, mojem zadaniem, powtarzam, mojem zdaniem osobistem, należy się kapitałowi pewien ekwiwalent, a takim ekwiwalentem mogą być dochody tych przedsiębiorstw, które wpłacone do kasy skarbowej zastępują częściowo podatki i przez to zmniejszyć mogą ciężary publiczne. Jeżeli zatem przedsiębiorstwa państwowe przynoszą skarbowi takie same dochody, jakieby one przyniosły przedsiębiorcy prywatnemu, pracującemu pod temi samemi warunkami, wtedy nie można krytykować tego systemu. Natomiast przedsiębiorstwa państwowe, przynoszące w stosunku do swojej wielkości małe dochody lub zgoła straty, zwiększają bez pożytku ciężary publiczne i działają gospodarczo prawie szkodliwie, której to szkoły nie kompensuje nawet ewentualna wyższość wyświadczanych przez nie usług, gdyż nietylko wykluczają kapitał prywatny od aktywności bez żadnego odszkodowania, ale ponadto nakładają nań niepotrzebne ciężary, które utrudniają tylko pracę w pozostałych dlań ciaśniejszych dziedzinach. Dochodowość naszych przedsiębiorstw jest dla Wysokiej Izby nikła. Jeżeli uwzględnimy, że, wyłączając rentujące się monopole, dochody brutto naszych przedsiębiorstw stanowią 55%, a więc więcej niż połowę dochodów budżetu brutto, a w budżecie netto stanowią 6,4% całego dochodu skarbowego, to trzeba przyznać, że przedsiębiorstwa nasze tylko w minimalnym stopniu przyczyniają się do pokrycia wydatków państwa. Dochody naszego największego przedsiębiorstwa Polskich Kolei Państwowych, wpłacane do skarbu, pokrywają zaledwie 2,3% wydatków budżetowych, to znaczy niewiele więcej niż niejedno niedochodowe ministerstwo. Wpłaty naszych przedsiębiorstw do skarbu się zmniejszają, chociaż eksploatacja ich daje większe dochody z tego powodu, ponieważ zwyżkę tych dochodów zjadają inwestycje. To więc konstatuję o inwestycjach, jako o ciężarach budżetowych. Zużycie przez polskie koleje państwowe 1/5 części dochodów bieżących na inwestycje, wzmacnia wprawdzie to przedsiębiorstwo, ale z punktu widzenia państwowego nie czyni go rentownem. To staje się szkodliwe, jeżeli wskutek inwestycji następuje nawet brak dochodów na pokrycie bieżących wydatków, jak to miało miejsce w polskich, kolejach państwowych, gdzie wskutek tego groziło podwyższenie taryf.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#SSzarski">Oto jedno odchylenie od djety nakazanej rekonwalescentowi.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#SSzarski">Niektórzy upatrują dalsze przekroczenia w tem, że państwo nasze, jak wspomniałem, rozszerzyło swoją działalność gospodarczą, przez co wystąpiło jako potężny konkurent obywateli, uginających się i tak już pod ciężarem danin publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#SSzarski">Już o tem kilka słów powiedziałem. Jeżeli tutaj powracam do tej kwestji, to tylko dlatego, żeby nadmienić, że etatyzmem, — a ten temat w ostatnich czasach był szeroko dyskutowany — mojem zdaniem, można nazwać tylko świadomą politykę, dążącą do substytucji jednostki jako przedsiębiorcy przez przedsiębiorcę zbiorowego, t. j. państwo, względnie inną publiczną korporację. Tendencji tej nie można się dopatrzyć w zapędach, zmierzających do zmniejszenia przedsiębiorstw prywatnych, w zapędach, które i tak nieraz pozostają zapędami, a rzadziej zmieniają się w rzeczywistość.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#SSzarski">Postawienie całej polityki pod kątem widzenia wyłącznie państwowym nie jest korzystne, incydentalnie wskazuję tylko na projekt, który jeszcze jest w stanie embrjonalnym, t. j. projekt rozwiązania kapitalnej kwestji mieszkaniowej; pogwałcenie praw gospodarczych nigdzie jaśniej nie wystąpiło jak w kwestji mieszkaniowej. Nie stało się to jednak tylko u nas, ale w całym świecie. Jeżeli wskutek dewaluacji pieniądza wszystkie dobra, wszystkie towary, wszystkie usługi podniosły się w cenie w stosunku do utraty wartości pieniądza, to w gronie tych usług, towarów, dóbr jedna jedyna cena za użytkowanie nieruchomości stanęła na rozkaz ustawy, stanęła nietylko w Polsce, stanęła we Francji, w Niemczech i gdzie indziej. Jaki był wynik tego rozkazu? Prawa ekonomiczne nie dają sobie rozkazywać i oto produkcja nieruchomości stała się niemożliwa, gdyż przynosiła straty i wskutek tego stanęło budownictwo w całej Europie od lat 15 i dotychczas stoi, albowiem to, co się dziś buduje, nie można nazwać ruchem budowlanym.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#SSzarski">Co się tyczy zaś aktualnego sporu o etatyzm, który stał się nawet już nieznośny i nudny, to chciałem co do nas powiedzieć tylko dwa słowa: Rząd oświadczył, że nie dąży do żadnej socjalizacji, a to nam zupełnie wystarcza. Kapitał zaś prywatny nigdy w życiu nie występował i nie występuje przeciw kontrolnej ingerencji Rządu w dziedzinę produkcji. Niema więc właściwie zasadniczego sporu. Istnieje tylko, i to zupełnie słusznie, po stronie kapitału prywatnego silna, bezwzględna tendencja do stanowczej obrony przed zacieśnianiem jego działalności w tych dziedzinach, gdzie pracuje bezwarunkowo lepiej i sprawniej, a przedewszystkiem z daleko większym pożytkiem dla Skarbu Państwa, dając mu podatki, niż państwo, gmina, albo powiat.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#SSzarski">Po tych kilku słowach, któremi chciałem nakreślić ogólnie kilka aktualnych tematów i rzucić trochę światła na sytuację gospodarczą, przechodzę do samego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#SSzarski">W sprawozdaniu, które Wysoka Izba ma przed sobą, przedstawiłem budżet w trzech etapach: budżet rządowy, to znaczy projekt rządowy, następnie zanalizowałem budżet uchwalony przez Sejm i porównałem go z budżetem rządowym, równocześnie porównywując jego cyfry z faktycznemi wynikami roku 1927/28, jako też z wynikami, które dotychczas stoją do naszej dyspozycji, to jest w tem sprawozdaniu za 9 miesięcy, które drukowane było w chwili, kiedy jeszcze dalsze wyniki nie były znane, a uzupełnić je chcę tu i ówdzie wynikami za 10 miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#SSzarski">Przedewszystkiem co do układu budżetu nadmieniam, co następuje. Już w Komisji Skarbowo-Budżetowej Sejmu wyrażono życzenie większej specjalizacji paragrafów, obejmujących inne wydatki, różne, wydatki osobowe. Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu przyłączyła się do tego życzenia i sądzi, że oprócz tego w interesie ułatwienia pracy nad budżetem i szybszej orjentacji byłoby wskazane, żeby, jak to widzimy w budżetach innych państw, przy każdej pozycji uwidaczniać cyfry wykonania budżetu z roku przedostatniego, czyli tak zwane wynikłości kasowe, jako też cyfry ostatniego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#SSzarski">Co się tyczy specjalnie budżetu Ministerstwa Skarbu, to ośmielam się podnieść, że wobec wysokości wpływów podatkowych, które przecież stanowią największy odsetek wszystkich dochodów budżetowych, byłoby wskazanem wpływów tych nie kumulować w jeden paragraf, ale wpływy z poszczególnych gatunków podatków stawiać tylko jako pozycje w rubryce objaśnień, wcielać całkowicie do budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#SSzarski">Tyle co się tyczy strony formalnej budżetu. Nadmienić jeszcze muszę, że w budżecie tegorocznym mamy więcej skomercjonalizowanych przedsiębiorstw i następuje pewne przerzucenie między poszczególnemi pozycjami, o czem, jako o rzeczy drobnej, więcej nie mówię.</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#SSzarski">Budżet rządowy, przedłożony Sejmowi, tak po stronie wydatków, jak i po stronie dochodów w przeciwieństwie do budżetu na r. 1928/29 nie odbiega znacznie od budżetu poprzedniego. Budżet rządowy ustala dochody na 2.809.000.000, budżet na r. 1928/29 na 2.655.000.000, dochody więc wzrosły według budżetu rządowego o 154.000.000, wydatki o 129.000.000, czyli po stronie dochodów mieliśmy wzrost o 5,8%, a w wydatkach o 5,1%, nadwyżka podwyższyła się o 2%, odchylenie zatem bardzo nieznaczne.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#SSzarski">Przechodząc do szczegółów, przypatrzmy się wydatkom. Wydatki wynosiły 2.528.000, w preliminarzu na r. 1929/30 — 2.657.000, czyli bardzo nieznacznie powiększone. Wzrost w administracji niewielki, obejmuje on prawie wszystkie działy w preliminarzu rządowym prócz Sejmu i Senatu, jako też Ministerstwa Skarbu, gdzie podwyższenia prawie nie było. Najwyższy wzrost wykazuje Ministerstwo Spraw Wojskowych plus 54.000.000, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych; na które to dwa ministerstwa przypada 56% ogólnego wzrostu wydatków. Ze znacznym wzrostem wydatków spotkaliśmy się w preliminarzu rządowym w Ministerstwie Robót Publicznych, w Ministerstwie Sprawiedliwości, jako też w części „Długi państwowe”, stosunkowo najniższy wzrost w preliminarzu rządowym wykazuje Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jako też Ministerstwo Robót Publicznych. Stosunek partycypacji w wydatkach budżetowych nie wykazuje znacznej zmiany. Największy wydatek przypada na Ministerstwo Spraw Wojskowych, blisko 30%, na Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, dalej na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i na „Długi państwowe”, tak że przeszło 63% wszystkich wydatków budżetowych netto pochłaniają te trzy ministerstwa wraz z „Długami państwowemi”. Jeżeli z wydatków budżetowych wyeliminuje się wydatki na długi, zaopatrzenia i przedsiębiorstwa, pozostała reszta przedstawia same wydatki administracyjne, które tworzą 81% wszystkich wydatków budżetowych. Z tych wydatków okrągłe 2/3 przypada na wojsko, oświatę i sprawy wewnętrzne. W strukturze dochodów, których wzrost wynosi, jak już powiedziałem, 3,8%, niema wybitnych zmian. Podkreślić należy zwiększony udział z danin, a zmniejszony udział z monopoli w ogólnych dochodach budżetu w porównaniu do roku 1928/29. Jak zawsze, lwia część dochodów przypada na monopole i daniny. W przeszłym roku procentowo te dwa źródła dochodów wynosiły 82,3%, w preliminarzu obecnym 83,5%. Do wzrostu dochodów przyczyniają się przedewszystkiem podatki bezpośrednie z majątkowym kwotą 96,6 milj., t. j. 67%, nie wliczając dodatku 10% do danin. W podatkach pośrednich wzrost wynika głównie z podwyższenia podatku od cukru o 10 milj.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#SSzarski">Szczegóły są umieszczone w sprawozdaniu, dlatego ich tu nie przytaczam. Cyfry, preliminowane na przedsiębiorstwa, nie są zadawalające, ich wpłaty spadają ogółem na 10%, wpłata P. K. P. zniża się do 19,3%, natomiast dopłaty skarbu podnoszą się o 17% w porównaniu do roku zeszłego.</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#SSzarski">Przeprowadzone w tych najogólniejszych cyfrach porównanie preliminarza rządowego na rok przyszły z budżetem na rok przeszły wykazuje, że cyfry jego obracają się naogół w granicach zeszłorocznych. W zwyżce dochodów i wydatków, nieprzenoszącej po obu stronach 6%, znajduje wyraz tylko normalny rozwój gospodarki państwowej. Wynika to zresztą z porównania budżetu z wynikami roku 1927/28. Jeżeli porównamy te cyfry, które są zawarte w tych tabelach, a których tutaj nie będę odczytywał, to widzimy, że dochody preliminuje się na rok 1929/30 w porównaniu z rzeczywistemi wynikami roku 1927/28 tylko o 1,5% wyżej, a wydatki o 4% wyżej. Rozpatrując dochody, widzimy, że wyższe cyfry, preliminowane na rok 1929/30, tłumaczą się głównie zwyżką monopolów, która wynosi 12,5%, podczas gdy wpływ z danin jest o 3% poniżej faktycznych wpływów danin z roku 1927/28.</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#SSzarski">Zniżka preliminowanych dochodów z danin tłumaczy się przedewszystkiem znacznem obniżeniem preliminowanej kwoty podatku przemysłowego w porównaniu z faktycznemi wynikami roku 1927/28.</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#SSzarski">Z tych krótkich słów wynika, że dochody są preliminowane ostrożnie, a wydatki nie wychodzą ponad faktyczne granice normalnego rozwoju państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#SSzarski">Ponieważ najlepszym sprawdzianem realności budżetu jest realność preliminowanych dochodów, zestawiam w mojem sprawozdaniu wpływ z danin i monopoli za pierwsze 9 miesięcy bieżącego roku budżetowego z temi samemi miesiącami roku przeszłego. Otóż widzimy z tego zestawienia na stronie 14, że wpływ z danin i monopolów przewyższa w każdym miesiącu roku bieżącego wpływ z danin i monopolów w odnośnym miesiącu roku zeszłego — tak dalece, że ogólnie podwyżka ta wynosi 41%: w daninach wynosi 23%, a w monopolach 18%.</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#SSzarski">Porównuję dalej wszystkie dochody budżetowe, nietylko z danin, z pierwszych 9 miesięcy roku bieżącego z dochodami budżetowemi za pierwsze 9 miesięcy roku zeszłego. Widzimy tutaj na stronie 15, że wzrost dochodów jest w porównaniu do roku zeszłego w każdym miesiącu do skonstatowania. Dochody budżetowe, osiągnięte w pierwszych trzech kwartałach roku bieżącego, przewyższają dochody odnośnych kwartałów o blisko 283 milj., t. j. o 14%. Jeżeli teraz porównamy faktyczne wydatki za te 9 miesięcy, to widzimy, że wydatki wzrosły w pierwszych kwartałach tego roku z 1.748 miljonów na 2.112 milj., czyli o 20%. Jednakowoż konieczna tu jest pewna korekturą. W wydatkach faktycznych roku bieżącego tkwią także 15% dodatki dla funkcjonarjuszów państwowych, które w roku 1927 biegnąć zaczęły dopiero od września. Jeżeli zatem skorygujemy rok 1927 temi dodatkami, to widzimy że wzrost wydatków w pierwszych 9 miesiącach roku bieżącego porównany z wydatkami pierwszych 9 miesięcy roku zeszłego wynosi tylko 17%.</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#SSzarski">Jeżeli teraz rzucimy okiem na ostatnie budżety, nie możemy pominąć faktu, że rozwój wydatków jest silniejszy od rozwoju dochodów. Wynika to z tabeli na str. 15, gdzie przedstawiłem dochody i wydatki w pierwszych 9 miesiącach wraz z nadwyżką i porównałem je z dochodami i wydatkami jako też z nadwyżką w roku zeszłym. Jak z tej tabeli wynika nadwyżki budżetowe są stale mniejsze w r. 1928 mimo to, że dochody w tym roku stale przewyższają dochody roku zeszłego. Powodem tego silniejszy wzrost wydatków. Przeciętna miesięczna wydatków w pierwszych trzech kwartałach wynosi w cyfrach okrągłych w r. 1927— 194 milj. zł., w roku 1928 zaś 234 milj, zł.; przeciętna miesięczna dochodów w tym samym okresie r. 1927 wynosi 218 miljonów, w r. 1928 — 249 miljonów, a więc miesięcznie wpływało w pierwszych trzech kwartałach r. 1928 o 31 miljonów więcej niż w roku 1927, ale wydawano o 40 miljonów więcej niż w r. 1927.</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#SSzarski">Proszę Wysokiej Izby, cyfry te dowodzą, że oszczędność jest w wysokim stopniu wskazana. W mojem sprawozdaniu poświęciłem może za długi wywód analizie ekonomiczno-prawniczej istoty wydatków państwowych. Mówiąc o oszczędności, chciałbym zwrócić uwagę na to, co powiedziałem w tem sprawozdaniu o oszczędności. Otóż powiedziałem tam, że nie można nazwać oszczędnością bezwzględnego i ślepego obcinania wydatków państwowych, przez co w istocie poświęca się cel dla środków. Prawdziwą oszczędnością jest tylko zwalczanie takich wydatków, których bezwzględnie nie wymaga ich cel, a więc umiejętność z pewnością dość trudna, ustalania wydatków według wartości ich celu. Taka oszczędność wskazana jest i w naszym budżecie, gdyż jest ona, jak widać z tych cyfr, konieczna; nie powinna ona jednakowoż być rozrzutnością, gdyż i oszczędność może być rozrzutnością.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#SSzarski">To, co mówiłem tutaj, i te cyfry, które tu przytaczałem, odnoszą się do t. zw. budżetu netto. Preliminarz netto obejmuje tylko w administracji dochody efektywne i wydatki efektywne. W części B. Przedsiębiorstwa, w części C. Monopole, obejmują, mówiąc po kupiecku, tylko salda, to znaczy to, co pozostaje po pokryciu wydatków z dochodów i co zostaje wpłacone do Skarbu Państwa. O rozmiarach obrotów pieniężnych państwa pouczają tylko cyfry budżetu brutto, w którym uwzględnione są także wszystkie efektywne dochody i wydatki przedsiębiorstw i monopolów. Na str. 16 mego sprawozdania zestawiłem budżety brutto na 1928/29 i 1929/30 r. w formie uchwalonej przez Sejm. Są to cyfry potężne. Po stronie dochodów, pomijając szczegóły, dochodzimy w r. 1929/30 do cyfry 5.453.000.000, podczas gdy w budżecie 1928/29 r. cyfra ta wynosiła tylko 4.952.000.000, czyli wzrosła o 500.000.000. Po stronie wydatków widzimy cyfrę 5.301.000.000 na r. 1929/30, podczas gdy cyfra ta wynosiła w budżecie 1928/29 r. 4.825.000.000, więc mamy wzrost o 475.000.000.</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#SSzarski">W cyfrach tych występuje dopiero jasno potężna rola przedsiębiorstw państwowych, w których dochód brutto przewyższa znacznie kwotę dochodów całej administracji wraz ze wszystkiemi daninami. Między innemi same koleje państwowe wykazują taki dochód brutto, jak wszystkie dochody administracyjne inclusive dochody z danin, podatków etc. Ale, jak to już z początku wspomniałem, jako źródło dochodów skarbowych, przedsiębiorstwa nie odgrywają pomimo tych poważnych cyfr wybitniejszej roli, gdyż kwota, którą inkasuje państwo od swych przedsiębiorstw, stanowi tylko 6,4% budżetu netto. Z łącznego dochodu brutto z przedsiębiorstw w wysokości 2,148 miljonów tylko 180 miljonów, to jest 8,4% wpływa do kas skarbu. Wymieniłem tu cyfrę uchwaloną przez Sejm. Cyfra ta zmniejsza się na podstawie wniosku Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Budżet brutto przekroczył znacznie kwotę 5 miljardów, wykazując w porównaniu z rokiem zeszłym dużą zwyżkę, którą miałem zaszczyt przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#SSzarski">W dwóch największych przedsiębiorstwach państwowych wpadają w oko wydatki nadzwyczajne, to jest inwestycje, które wogóle w budżecie odgrywają dużą rolę i nad któremi bliżej przed chwilą się rozwodziłem. Nadmienię tylko, że wydatki inwestycyjne preliminarza rządowego wzrosły na 608 milj., stanowiąc 11,5% wszystkich wydatków brutto budżetu, podczas gdy w zeszłorocznym budżecie wynosiły tylko 9,5%. Najwyższy odsetek przypada na inwestycje w przedsiębiorstwach, mianowicie 21,2% wszystkich ich wydatków, to znaczy przeszło 1/5 wszystkich wydatków przedsiębiorstw państwowych obejmują inwestycje.</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#SSzarski">Znacznie podskoczyły inwestycje w kolejach państwowych, pochłaniając 50% wszystkich wydatków inwestycyjnych budżetu. Atoli inwestycje i w administracji są znaczne, najmniejsze są one w monopolach.</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#SSzarski">Ten projekt, który tu w kilku cyfrach Wysokiej Izbie przedstawiłem, wyszedł z obrad Sejmu ze znacznemi zmianami. Na stronie 17 sprawozdania przeciwstawiłem projekt rządowy projektowi sejmowemu według wszystkich części budżetu. To samo zrobiłem z przedsiębiorstwami, jako też z monopolami. Wpada w oko powiększenie wydatków w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, które wykazuje plus 33 miljony w porównaniu do budżetu rządowego, następnie w Ministerstwie Spraw Wojskowych 18 miljonów, w Ministerstwie Skarbu 17 miljonów, w Ministerstwie Robót Publicznych 16 miljonów, w Ministerstwie Reform Rolnych 16 miljonów — razem to plus wynosi 130 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#SSzarski">W przedsiębiorstwach mamy zniżkę wydatków z powodu tego, że przedsiębiorstwa, należące do resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, zamiast otrzymać pewną dopłatę według projektu sejmowego mają wpłacić pewną kwotę do skarbu. Według uchwały sejmowej ogółem wydatki zostały ustalone na 2.763.000.000, gdy według preliminarza rządowego wynosiły 2.633.000.000, czyli wzrosły o 129 miljonów, t. j. o 4,8% a w porównaniu do budżetu za rok przeszły o 256 miljonów, t. j. przeszło o 10%.</u>
+ <u xml:id="u-4.41" who="#SSzarski">Weźmy teraz dochody. Dochody wzrosły o 153 miljony w porównaniu do projektu rządowego, przyczem lwia część przypada na Ministerstwo Skarbu, a mianowicie na daniny publiczne. Według uchwały Sejmu dochody wynoszą zatem 2.962 miljony — mówię tylko w miljonach — gdy według preliminarza rządowego wynosiły 2.809 miljonów, wzrosły więc o 153 miljony, to jest o 5% w porównaniu do budżetu rządowego, gdy natomiast w porównaniu do budżetu na rok 1928/29 wzrosły o 11,2%. Jeżeli porównamy dochody ustalone przez Sejm z wydatkami ustalonemi przez Sejm, dochodzimy do nadwyżki 177 miljonów, która wobec nadwyżki projektu rządowego jest wyższa o 25 miljonów, t. j. o 16,5%, a od nadwyżki na r. 1928/29 jest wyższa o 50 miljonów, t. j. o 40%. Ponieważ w myśl art. 4 ustawy skarbowej nadwyżka ta już jest zawinkulowana kwotą 148 miljonów na urzędników i dla inwalidów, pozostaje według uchwały Sejmu faktyczna realna nadwyżka w kwocie 29.550.000.</u>
+ <u xml:id="u-4.42" who="#SSzarski">Z tych kilku porównań wynika, że Sejm przeprowadził w budżecie znaczniejsze zmiany. Znajdują one wyraz przedewszystkiem w znacznym wzroście wydatków osobowych na uposażenia, przeprowadzonym na wniosek Rządu w całym budżecie w związku z podwyżką dodatku mieszkaniowego dla funkcjonarjuszów państwowych. Następnie również na wniosek Rządu podniesione zostały wydatki w budżecie Ministerstw: Robót Publicznych i Skarbu w związku z likwidacją Tymczasowego Wydziału Samorządowego we Lwowie, która to podwyżka razem wynosi blisko 20 miljonów w wydatkach. Dalej w budżecie przedsiębiorstw i monopoli wstawiono nieprzewidziane w projekcie rządowym wydatki na 15%-owe dodatki do uposażenia i dodatki mieszkaniowe, która to kwota wynosi 100 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-4.43" who="#SSzarski">Wreszcie Sejm przeprowadził jeszcze szereg zmian pozycyj wydatkowych, powiększając je, lub zmniejszając, wskutek czego szczególnie w budżetach Ministerstwa Spraw Wojskowych, Rolnictwa, Reform Rolnych i Wyznań wydatki znacznie się podniosły. Wskutek zwiększenia wydatków oczywiście było konieczne także i podwyższenie dochodów dla utrzymania równowagi budżetowej. Między temi podwyżkami dochodów, wymieniam tylko najważniejsze, a do tych należą: nadwyżka z ceł — 90 miljonów...</u>
+ <u xml:id="u-4.44" who="#komentarz">(S. Koerner: Samostarczalność.)</u>
+ <u xml:id="u-4.45" who="#SSzarski">...podatku dochodowego plus 15 miljonów, opłaty i stemple plus 15 miljonów, podatek od rent i kapitałów plus 2 miljony, podatek majątkowy plus 25 miljonów. Wskutek wstawienia do budżetu przedsiębiorstw i monopoli sum, potrzebnych na 15%-owy dodatek, jako też dodatek mieszkaniowy, nastąpiły tam przesunięcia, które jednakowoż per saldo na budżet netto nie wywarły większego wpływu, gdyż nastąpiły tam kompensaty także i w dochodach. I tak w budżecie Polskich Kolei Państwowych wzrost wydatków został skompensowany częściowo przez obcięcie wydatków inwestycyjnych o 60 kilka miljonów i równoczesną podwyżkę dochodów, zwłaszcza w przewozie towarów o 40 miljonów. W budżecie Poczt i Telegrafów podwyżka wydatków, przy niezmienionych dochodach, oczywiście spowodowała zniżkę wpłat do Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.46" who="#SSzarski">Jak z tego wynika, główna część podwyżki, przeprowadzonej przez Sejm, tłumaczy się koniecznością poprawy bytu urzędników państwowych, względnie likwidacją Tymczasowego Wydziału Samorządowego i dlatego jest najzupełniej usprawiedliwiona. Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu przyjęła je zatem do wiadomości. Natomiast co do wielu innych pozycyj dochodowych przeprowadziła względnie uchwaliła zmiany, które są uwidocznione w załączniku, a które tylko w krótkich słowach przy końcu jeszcze omówię.</u>
+ <u xml:id="u-4.47" who="#SSzarski">Co do dochodów, to największej podwyżki doznały cła. Jak już powiedziałem wpływ z ceł wymieniony jest w sprawozdaniu, powiem tu tylko tyle, że dochód z ceł wykazuje niesłychany postęp, a w szczególności nadmienić należy, że według wpływów za pierwsze 10 miesięcy, dochód z ceł przyniósł 335 milionów okrągło, wobec preliminowanych 330 miljonów za cały rok. Jeżeli to przeliczymy na cały rok, a w cłach tego rodzaju mechaniczne obliczenie nie jest nielogiczne, — jeżeli więc przeliczymy to na cały rok, to dojdziemy do 460 miljonów wpływów wobec preliminowanych przez Sejm 425 miljonów, tak że rebus sic stantibus można przypuszczać z wielkiem prawdopodobieństwem, że suma ta istotnie wpłynąć może i wpłynie.</u>
+ <u xml:id="u-4.48" who="#SSzarski">Następnie podwyższono podatek dochodowy, mianowicie z 220 miljonów o 15 miljonów na 235 miljonów. I tutaj faktyczne dochody od roku 1924 są coraz większe — charakterystyczną cechą jest jednak to, że wpływy z podatku dochodowego za pierwsze 10 miesięcy bieżącego roku wynosiły 207,6 miljonów w porównaniu do preliminowanych 180 miljonów, czyli preliminowanych 180 miljonów, czyli wynosiły 15% ponad całoroczną kwotę, za 10 miesięcy. A zatem i tutaj wpływy te są możliwe. Silna dynamika rozwoju podatku dochodowego, niesłychanie silna, jeżeli Panowie zechcą się przypatrzyć cyfrom, tłumaczy się z jednej strony postępującą sprawnością aparatu skarbowego, a z drugiej strony poprawą gospodarczą państwa. Gdyby nie było większych dochodów, nie byłoby oczywiście większych wpływów podatku dochodowego. Dlatego też ten wpływ uważam za realny.</u>
+ <u xml:id="u-4.49" who="#SSzarski">Wreszcie podam tutaj opłaty i stemple. I tu jest silny wzrost, i tu za 10 miesięcy mamy już prawie więcej niż 100% preliminowanych kwot za r. 1928. Wskutek tego, że opłaty i stemple, że ich wpływ idzie zupełnie równolegle do rozwoju gospodarczego, uważam ten wpływ za prawdopodobny. Co się tyczy podwyżki z podatku od kapitałów i rent, to i ten wpływ jest prawdopodobny. Korzystam ze sposobności, aby nadmienić, że podatek ten, przynoszący skarbowi 10 miljonów, więc relatywnie niewielką kwotę, przyczynia się w wysokim stopniu do utrudnienia kapitalizacji. Wynosi on bowiem dzisiaj 11% i wskutek tego niektóre kapitały, które tego podatku znosić nie chcą, uciekają za granicę. Czy jest rzeczą sprawiedliwą, aby w ten sposób utrudniać oszczędności w chwili, gdy się dąży do kapitalizacji — odpowiedź na to pytanie pozostawiam Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-4.50" who="#SSzarski">Natomiast uchwalona przez Sejm podwyżka podatku majątkowego wydaje mi się najzupełniej nierealna. Historja podatku majątkowego jest Wysokiej Izbie znana i jest już udowodnione, że gdyby się chciało wydostać cały podatek majątkowy tak, jak on został uchwalony w ustawie o jednorazowym podatku majątkowym, to doszlibyśmy w pewnych klasach podatników do podatku, który wynosi 60% majątku, czyli, który się równa konfiskacie, względnie wywłaszczeniu bez odszkodowania minus 40%. Wydostanie tego podatku nawet Rząd uważa za najzupełniej niemożliwe i dlatego i ten wpływ jest także zupełnie nierealny. Komisja Skarbowo-Budżetowa, jak to później wspomnę, skreśliła też tę podwyżkę.</u>
+ <u xml:id="u-4.51" who="#SSzarski">Mimo znaczne zmiany, przeprowadzone przez Sejm w projekcie rządowym, należy uważać projekt sejmowy przecież za projekt realny, budżet za zrównoważony, przedewszystkiem dlatego, ponieważ budżet sejmowy uwzględnia w wydatkach w odróżnieniu od preliminarza rządowego dodatek mieszkaniowy, a w przedsiębiorstwach i monopolach także 15% dodatek i dodatki mieszkaniowe, czyli w tym kierunku jest zupełny.</u>
+ <u xml:id="u-4.52" who="#SSzarski">Odnośnie do wydatków, jak to zresztą na wstępie powiedziałem, system budżetów miesięcznych chroni nas przed wszelkiemi niespodziankami. Co się zaś tyczy dochodów, to dochody te nie są właściwie tak bardzo wysoko preliminowane, jeżeli zwrócimy na to uwagę, że w porównaniu z r. 1927/28 plus dochodów wynosi tylko 7%, a według uchwał Senatu wynosi tylko plus 5%. Zresztą zrobiłem tu jeszcze jeden rachunek, który opieram już nie na uchwałach Sejmu, choć i tamten rachunek zgadzałby się, ale na uchwale Senatu. Otóż wpływ z danin i monopolów za 10 miesięcy, a mówię o tym dochodzie, ponieważ to jest gros, inne dochody nie odgrywają roli, wynosi 2.211.000.000. Jeżeli wpływ ten przeliczymy na cały rok, choć mechanicznie tego czynić nie można, ale zawsze jest to pewna wskazówka, to mamy zgórą 2.600.000.000, gdy preliminarz wynosił 2.180.000.000, tak że spodziewamy się za rok 1928/29 faktycznej nadwyżki ponad preliminarz, — ja oceniam ją na wzwyż 400 milj. Senat preliminuje dochody na 2.486.000.000, budżet na rok 1928/29 na 2.180.000.000, czyli że Senat preliminuje dochód na rok 1929/30 tylko o 290 milj. wyżej niż budżet na rok 1929/30, podczas, gdy efektywna nadwyżka ponad ten budżet, według mojego zdania, wynosić będzie 400 milj. a zatem nadwyżka dochodów preliminowanych przez Senat, a nawet przez Sejm — w Senacie ta rzecz korzystniej się przedstawia — jest faktycznie niższa, aniżeli nadwyżka spodziewana na rok bieżący.</u>
+ <u xml:id="u-4.53" who="#SSzarski">Wspomniałem na samym początku, że cyfry preliminarza dochodów w pewnem znaczeniu są tylko szacunkiem. Zależeć ich wpływ będzie tylko od rzeczywistości, jednak gdyby się nawet stanęło na stanowisku, że dotychczasowy namacalny rozwój gospodarczy nie zrobi w przyszłym roku żadnego zgoła postępu, to wyjąwszy nadzwyczajne wypadki, nadzwyczajnych pesymistów, nie przypuszczam, żeby rok przyszły był rokiem kryzysu i formalnej recesji stosunków. Taka obawa jest tylko wtedy usprawiedliwiona, gdy gospodarstwo społeczne pozbawione jest fundamentów. Fundamenty te zaś istnieją, a upatruję je przedewszystkiem w tych od 4, czy 3 lat zrównoważonych budżetach i następnie w niewzruszalnej walucie, której, jak z tej trybuny 6, czy 7 razy miałem zaszczyt przepowiedzieć, — przepowiedziałem zupełnie prawdziwie — nie grozi, zwłaszcza ze strony bilansu handlowego, żadne niebezpieczeństwo. Gdy zaś dodamy, że właśnie wobec coraz większej konsolidacji finansowo-gospodarczej kraju kredyt zagraniczny, mimo naprężonej chwilowo sytuacji na rynkach światowych, musi się wreszcie stać dla Polski dostępniejszy, że ta największa bolączka gospodarcza naszego kraju musi doznać powolnego złagodzenia, to uwzględniając, że prawda leży pośrodku, bezstronnie powiedzieć można, że wyjąwszy nadzwyczajne wypadki — niestety jesteśmy świadkami takich nadzwyczajnych wypadków z powodu zmian atmosferycznych — rok przyszły prawdopodobnie nie bardzo będzie się różnił od roku bieżącego. Wskutek tego i wpływ dochodów może być bez większego ryzyka mierzony wpływem roku bieżącego. Wprawdzie podnoszą się często głosy, nietylko w Sejmie, ale i w tej Wysokiej Izbie, na zgromadzeniach i wszędzie, że wpływ z danin i podatków zawdzięczamy tylko bardzo ostrym egzekucjom, to przecież, nie przecząc bynajmniej, że niektóre egzekucje podatków zasługują na bardzo ostry sąd, nie można przypuszczać, żeby w braku dochodów egzekucje same mogły przynieść taki dochód państwu i skarbowi jak dotychczas.</u>
+ <u xml:id="u-4.54" who="#SSzarski">Pozostaje mi jeszcze analiza projektu senackiego. Tutaj ograniczę się do kilku słów, albowiem poszczególni pp. senatorowie, referenci poszczególnych części budżetu, zajmą się właśnie usprawiedliwieniem przedsięwziętych przez Komisję Skarbowo-Budżetową modyfikacji. Ograniczę się zatem do ogólnych cyfr.</u>
+ <u xml:id="u-4.55" who="#SSzarski">Poprawki, przeprowadzone przez Komisję Skarbowo-Budżetową, na podstawie jej 6-tygodniowych prąc, redukują się do następujących cyfr: dochody ogółem senacka komisja ustaliła na 2.910.000.000, wydatki na 2.750.000.000, czyli doszła do nadwyżki okrągło 159.000.000. Ponieważ Sejm ustalił dochody na 2.962.000.000, a wydatki na 2.785.000.000, a więc nadwyżkę na 177.000.000. Wskutek tego Komisja Skarbowo-Budżetowa obniżyła dochody ogółem o 52.000.000, a wydatki o 34.000.000 tak, że doszła do nadwyżki o okrągłe 18 miljonów niższej. Ponieważ z nadwyżki budżetowej przeznacza art. 4 ustawy skarbowej kwotę 148.000.000 na dodatki i zasiłki, zatem efektywna nadwyżka według komisji senackiej wynosi 11,6 miljonów w porównaniu do 29.000.000 sejmowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.56" who="#SSzarski">Motywy, któremi kierowała się komisja Senatu, przedstawione są, jak powiedziałem, wyczerpująco w poszczególnych sprawozdaniach. Nie chcę się tu zatem powtarzać i dodam tylko, że wskutek obniżenia nierealnych dochodów, jako też nie bezwzględnie koniecznych wydatków z jednej strony, a z drugiej strony przez wstawienie do budżetu skreślonych, względnie podniesienie obniżonych, a koniecznych wydatków, preliminarz budżetowy na r. 1929/30, który był realny, jak wyszedł z Sejmu, zdaniem komisji, zyskał przecież jeszcze na realności i dlatego powinien być uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-4.57" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! W sprawozdaniu mojem poświęciłem także może przydługi wywód analizie budżetów zagranicznych. Nie będę tutaj cyframi Wysokiego Senatu trudził, jednakowoż tylko kilka wybitnych cyfr chciałbym z tej trybuny wymienić.</u>
+ <u xml:id="u-4.58" who="#SSzarski">Otóż z wydatków budżetowych wypadało na głowę mieszkańca — tutaj liczenie na głowę jest o wiele sprawiedliwsze, niż liczenie pogłówne podatków. W Niemczech 147 mk., w Austrji 157 szyi., w Belgji — 1165 fr., we Francji — 966 fr., we Włoszech — 508 lirów, w Rumunji — 1680 lei, w Anglji — 18 funt. szt., w Czechosłowacji — 762 kor., w Polsce — 85 zł., a względnie na podstawie budżetu, uchwalonego przez Sejm, 97 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.59" who="#SSzarski">Dochody budżetowe w ten sposób się rozdzielają w państwach zagranicznych, że np. we Francji 93% wszystkich dochodów budżetowych płynie z podatków i monopoli, w Polsce 82%, w Belgji 70%, czyli że Belgja najmniejszą część dochodów ciągnie z podatków w przeciwieństwie do Francji, której dochody budżetowe właściwie polegają tylko na podatkach i monopolach. Co się tyczy wydatków, to oczywiście ich rozdział procentowy jest trudny, gdyż konstrukcja budżetów państwowych jest niesłychanie niejednolita. Pozostają jednakowoż pewne wydatki, które można nazwać tak jasnemi, że prawdopodobnie przedstawiają we wszystkich budżetach jeden typ wydatków. Do takich wydatków należą wydatki na obronę kraju, prócz może Niemiec. Otóż wydatek na obronę kraju w Polsce jest istotnie wysoki, wynosi 32,1%, podczas kiedy we Francji wynosi 17%, we Włoszech 21%, w Rumunji 21%, w Czechosłowacji 19%, w Anglji 13%. Wysokości tego wydatku, mnie się zdaje, tłumaczyć tu nie potrzebuję; wszyscy te wydatki uważają za niezbędnie konieczne, a przedewszystkiem wysoce produktywne.</u>
+ <u xml:id="u-4.60" who="#SSzarski">Chciałbym jeszcze poświęcić kilka słów wzrostowi wydatków budżetowych. Otóż, jeżeli weźmiemy Niemcy i porównamy ich budżet na rok 1924/25 z budżetem na rok 1928, to widzimy, że budżet niemiecki wzrósł o 28% od 1924 roku, we Francji budżet wzrósł także o 28%, we Włoszech o 9%, w Rumunji o 21%. We Francji na r. 1929 uchwalony co dopiero budżet wykazał w wydatkach i dochodach — tam jest niska nadwyżka, bo zaledwie 60.000.000, więc można obie cyfry wyrazić w jednej cyfrze — 45.000.000.000, czyli wzrost wynosi 42% w porównaniu z rokiem 1924. Chcąc porównać wzrost naszych wydatków, racjonalnie możemy wyjść tylko od cyfr z r. 1927/28, gdyż w tym to roku dzięki stabilizacji waluty stanęła gospodarka państwowa na normalnych podstawach. Więc jeżeli weźmiemy r. 1927/28, to widzimy, że wzrost budżetu wynosi w porównaniu do r. 1929/30 9%. Jeżeli przypomnimy sobie cyfry, cofając się wstecz — cyfry z przed r. 1927 nie mogą wogóle wchodzić w rachubę — to widzimy, że wzrost naszego budżetu jest skromniejszy niż francuskiego, niemieckiego lub rumuńskiego. Na podstawie budżetu 1928, względnie 1929 wynoszą wydatki budżetowe na głowę, przeliczone na złote w Niemczech 328, we Francji — 375, w Italji — 264, w Czechosłowacji — 182, w Polsce — 99 zł., podczas gdy majątku narodowego na głowę przypada we frankach złotych w Niemczech — 6.150, we Francji — 7.640, w Czechosłowacji — 4.200, w Italji — 3.230, Rumunji — 2.900, w Polsce — 3.250.</u>
+ <u xml:id="u-4.61" who="#SSzarski">Jeżeli porównamy szeregi tych cyfr pogłównego z majątku narodowego z wydatkami budżetowemi na głowę, to się przekonamy, że kwota obciążenia wydatkami budżetowemi na głowę jest w Polsce niższa, niżby być powinna ze względu na wysokość stosunku majątku narodowego do wysokości tegoż majątku w innych krajach. Porównanie naszego budżetu z budżetami zagranicznemi wykazuje zatem, że wzrost jego nie jest anormalny, a wydatki nie obciążają ani majątku narodowego, ani jego dochodów w sposób nadmierny. Dotkliwość ciężarów tłumaczy się zatem nie ich wysokością bezwzględną, ale względną w stosunku do indywidualnych majątków i dochodów, to znaczy tłumaczy się nierównomiernem rozłożeniem ciężarów.</u>
+ <u xml:id="u-4.62" who="#SSzarski">Kończąc moje wywody co do preliminarza, chcę podkreślić jeszcze raz, że sytuacja gospodarcza nasza jest wprawdzie ciężka, w ostatnich czasach naprężenie się zaostrzyło, wskutek katastrofy atmosferycznej spodziewane są ciężkie skutki w rolnictwie, przemyśle i handlu, konstatujemy znaczne zwiększenie protestów, są częste upadłości, jednakowoż mimo to, nie przecząc pogorszeniu sytuacji, nie możemy powiedzieć, żeby sytuacja była niezdrowa, a to jest najważniejsze. Przystosowanie aktywności gospodarczej do istniejących środków obrotowych przy równoczesnem odciążeniu budżetu od wydatków inwestycyjnych, przez ich oparcie na kredycie, co przyczyniłoby się do pewnego zmniejszenia, albo niezwiększenia ciężarów publicznych, z pewnością poprawi sytuację, której rozwój zapewnią stworzone podstawy: równowaga budżetu i zdrowa waluta. Ja się patrzę w przyszłość z otuchą i wierze, że Polska będzie niedługo i gospodarczo odgrywała tę rolę, którą dziś odgrywa politycznie.</u>
+ <u xml:id="u-4.63" who="#SSzarski">Pozostaje jeszcze do zreferowania ustawa skarbowa. Zanim jednak przystąpię do samej ustawy skarbowej, chciałbym tylko parę słów poświęcić następującej kwestji. Otóż, mówiąc o wydatkach państwowych, analizując ich istotę, powiedziałem, że za produktywne w znaczeniu ekonomicznem, t. j. takiem, gdzie te dochody, względnie pożytki z wydatków dadzą się niejako na palcach policzyć, uważamy te wydatki. które przyczyniają się do stworzenia warunków bytu i życia w państwie, a więc wydatki na utrzymanie i sprawne funkcjonowanie maszyny państwowej. Dodam, że do tej kategorji z tego punktu widzenia należą przedewszystkiem wydatki na usprawnienie administracji wogóle, które powinny być wysoce rentowne, doprowadzić mogą do redukcji zbędnych funkcjonarjuszy i lepszej obsługi obywateli, ale wysunąłem na czoło te wydatki, które zapewniają odpowiedni byt materjalny funkcjonarjuszom państwowym, gdyż od jakości tego bytu zależy w wysokim stopniu jakość funkcjonowania aparatu państwowego i jest to, mojem zdaniem, najracjonalniejszy dziś wydatek.</u>
+ <u xml:id="u-4.64" who="#SSzarski">Wyraz tej opinji daje także rezolucja uchwalona przez komisję tej treści:</u>
+ <u xml:id="u-4.65" who="#SSzarski">„Senat stwierdza, że podwyższenie płac pracowników państwowych przynajmniej do wysokości realnej wartości płac z końca 1926 roku jest najpilniejszym obowiązkiem państwa”.</u>
+ <u xml:id="u-4.66" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-4.67" who="#SSzarski">Nie potrzebuję dawać komentarzy, oklaski udowodniły, że byłyby one niepotrzebne. Nędza, bo tak powiedzieć można, urzędników państwowych, szczególnie niższych kategorji a i wyżsi są płatni poniżej minimum stanowej egzystencji, jest notoryczna. Społeczeństwo powinno spłacić dług zaciągnięty wobec tej rzeszy cichych pracowników, którzy są prawdziwymi bohaterami, walcząc w obronie interesów państwa. Niejeden żal, niejedna krytyka tych pracowników nie byłaby z pewnością podniesiona, gdyby płaca ich wynosiła przynajmniej tyle, ile potrzeba na zaspokojenie najniezbędniejszych potrzeb, o głodzie i chłodzie nie można pracować i nie można być cierpliwym.</u>
+ <u xml:id="u-4.68" who="#SSzarski">Przystępuję do ostatniego punktu mojego referatu, t. j. do ustawy skarbowej. Debata nad ustawą skarbową w Sejmie i w Komisji Skarbowej wywołała znaną powszechnie polemikę. Pozwoliłem sobie w mojem sprawozdaniu zająć się tą kwestją, stanąłem na pewnem prawnem stanowisku, które może być zaczepione, ale które, mojem zdaniem, może być w każdym razie przedstawione, gdyż kwestja dotychczas była po części otwartą. Otóż wiemy, że najwyższą zasadą konstytucjonalizmu, nawet jedną z największych zdobyczy idei konstytucyjnej było przeniesienie, przelanie prawa uchwalania i ustalania wydatków państwowych z władzy wykonawczej na władzę prawodawczą. Konstytucja nasza daje temu wyraz w art. 4, w którym powiada: „Ustawa państwowa ustala corocznie budżet Państwa na następny rok budżetowy”. Prócz tego Konstytucja w art. 7 i 9 zajmuje się częściowo kwestjami budżetowemi. Pewnem uzupełnieniem prawa budżetowego były corocznie powtarzające się postanowienia ustawy skarbowej. Przeglądając je i trzymając się literalnie artykułów ustawy, doszedłem do przekonania, że trzeba rozróżniać 2 rodzaje wydatków, wydatki nieprzewidziane w budżecie wogóle i wydatki przewidziane, ale w niedostatecznej wysokości. Z tych liberalnych postanowień wynikałoby, że tylko nowe, niewymienione w budżecie wydatki, mogą być uskutecznione za uprzedniem zezwoleniem ustawodawczem, natomiast co do przekroczeń przewidzianych w budżecie kredytów wchodzą w zastosowanie przepisy art. 7 i 9 Konstytucji, które przewidują ich następne zatwierdzenie przy zamknięciu rachunków przez udzielenie absolutorjum, znanego prawa indemnity bill. Różnica między zatwierdzeniem w drodze absolutorjum a kredytami dodatkowemi polega na tem, że w pierwszym wypadku, jak wiadomo, idzie o wydatki już uskutecznione i pozostaje tylko odpowiedzialność rządu za szkodę w myśl art. 56 Konstytucji, a w drugim wypadku o wydatki, które mają dopiero być zrobione, a więc mogą być jeszcze wstrzymane. Miedzy represją a prewencją zachodzi oczywiście wielka różnica, ale przy braku i przy lukach prawa budżetowego, a więc de lege lata, powyższe zapatrywanie da się usprawiedliwić, a przynajmniej pozostaje ta kwestja otwartą, a to tem bardziej, ponieważ niewolnicze wykonanie budżetu nawet mimo dozwolonego virement jest wprost niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-4.69" who="#SSzarski">We Francji kredyty dodatkowe, jak słyszymy w mowach i w senacie i w izbie deputowanych, wprost deformują budżet. W roku ostatnim 1928 we Francji według najnowszego sprawozdania komisji skarbowej izby deputowanych i senatu przekroczenia wyniosły 2 miljardy franków, t. j. 6% wprawdzie kolosalnego budżetu 40 miljardowego. Bardzo charakterystyczną jest rzeczą, że parlament francuski zasypywany jest wprost kredytami dodatkowemi, które formalnie, jak jeden ze znakomitych ekonomistów, p. Martin, powiedział, wprost deformują budżet.</u>
+ <u xml:id="u-4.70" who="#SSzarski">Bez przekroczeń budżetowych gospodarka jest niemożliwa. Czyż jest bowiem do pomyślenia, żeby rząd wstrzymywał wydatki, noszące charakter konieczności państwowych, np. w razie zwyżki cen, w razie wypadków i t. d., aż do chwili uzyskania od parlamentu kredytów dodatkowych? Oczywiście, że nie. Uzyskanie zaś w tych wypadkach kredytów dodatkowych po zrobieniu wydatków nie różni się niczem od zatwierdzenia następnego przy zatwierdzeniu zamknięć rachunkowych, t. j. przy absolutorjum.</u>
+ <u xml:id="u-4.71" who="#SSzarski">Powiedziałem, że kwestje te były przedmiotem debat w Sejmie i w Komisji Budżetowej, a wynikiem ich była reformacja ustawy skarbowej, którą będę miał zaszczyt przedstawić i która, nie usuwając oczywiście konieczności systematycznej kodyfikacji naszego prawa budżetowego, przecież w pewnych kierunkach dostatecznie je narazie uzupełniła. Asumpt do tej debaty, jak Wysokiej Izbie wiadomo, dawała wielka rozbieżność między budżetem na rok 1927/28 a jego wykonaniem, ponieważ wydatki, jak wiadomo, były preliminowane na 1.991 miljonów, faktycznie zaś wydatki wyniosły 2.554 miljony. Podnosząc tę rozbieżność, zapomniano jednak zupełnie o daleko znaczniejszej rozbieżności między budżetem dochodów a ich rzeczywistemi wpływami. Dochody ustalał budżet ówczesny na 1.993 miljony, a rzeczywiście wynosiły one 2.768 miljonów zł., czyli były wyższe o 775 miljonów zł, wskutek czego, mimo znacznych przekroczeń, o których mówiłem, wynikła najwyższa dotychczas w historji finansowej Państwa Polskiego zanotowana nadwyżka 215 miljonów zł. Jeżeli dochody mogły o 40% przekroczyć preliminarz, to dowód w tem niezbity, że cyfry budżetu były najzupełniej nierealne. Nierealnego budżetu nie można zaś realizować. I w tem jedynie leży przyczyna różnicy między wykonaniem budżetu realnego a preliminarzem.</u>
+ <u xml:id="u-4.72" who="#SSzarski">Teraz zobowiązany jestem przejść poszczególne artykuły. Otóż przedewszystkiem muszę wymienić zmianę art. 6, który kodyfikuje nasze prawo budżetowe. Pierwszy ustęp tego art. 6 postanawia wyraźnie, że otwieranie kredytów nie objętych budżetem może nastąpić na wniosek Ministra Skarbu, uchwalony uprzednio w drodze ustawodawczej, podczas gdy projekt rządowy, żądał tylko zatwierdzenia tego wniosku przez parlament.</u>
+ <u xml:id="u-4.73" who="#SSzarski">Następnie dodano do tego artykułu trzy bardzo ważne ustępy, brzmią one w sposób następujący: „Przed uchwaleniem takiego wniosku, to znaczy bez uprzedniego zatwierdzenia władzy ustawodawczej, wolno robić wydatki na cele nieprzewidziane w budżecie albo też na cele przewidziane, ale w granicach wyższych niż budżet określa, względnie niż na to pozwala art. 7 p. 3, tylko w czasie, gdy sesja Sejmu jest zamknięta, względnie gdy Sejm rozwiązany, a nastąpiła klęska żywiołowa lub inny wypadek nagły, wymagający natychmiastowego asygnowania sum ze Skarbu Państwa. Wydatek taki musi się opierać na uchwale Rady Ministrów, która jest obowiązana w terminie tygodniowym ogłosić tę uchwałę w Monitorze Polskim, przesłać do wiadomości Najwyższej Izbie Kontroli, a jednocześnie przedłożyć Sejmowi wniosek w sprawie kredytów dodatkowych. Za ścisłe przestrzeganie przepisów, zawartych w art. 5 i 6, są ministrowie osobiście odpowiedzialni”.</u>
+ <u xml:id="u-4.74" who="#SSzarski">Z tych ustępów, tylko dwa pierwsze są zupełnie nowe, podczas gdy trzeci o odpowiedzialności osobistej ministrów zawarty już był w ustawie skarbowej z roku zeszłego i został tylko tutaj restytuowany i recypowany.</u>
+ <u xml:id="u-4.75" who="#SSzarski">Prócz powyższych zmian ustawa skarbowa doznała jeszcze modyfikacji. W art. 4 ust. 2 podwyższono kwotę 15 milj. zł. na wypłatę zasiłków inwalidzkich na 18 milj. zł., przyczem 3 milj. przeznaczono na wypłatę równoważnika dodatku dla ciężko poszkodowanych. Art. 5, dotyczący kredytów na odbudowę, został wyeliminowany, wskutek czego numeracja zostaje zmieniona. Art. 5 (dawniej 6) został uzupełniony postanowieniami o uposażeniu funkcjonarjuszów państwowych i osób wojskowych, pełniących służbę zagranicą.</u>
+ <u xml:id="u-4.76" who="#SSzarski">W art. 7 (dawniej 8) dodano nowe postanowienie, że o każdem virement Minister Skarbu zawiadamia natychmiast Najwyższą Izbę Kontroli. Wreszcie na końcu tego artykułu wstawiono postanowienie, zabraniające virement na fundusze dyspozycyjne tych ministerstw, gdzie są one preliminowane. To ostatnie postanowienie zawierała już ustawa skarbowa z 1928/29 roku.</u>
+ <u xml:id="u-4.77" who="#SSzarski">Komisja przyklasnęła zmianom wprowadzonym przez Sejm do projektu ustawy skarbowej, a w szczególności do art. 6 tej ustawy, gdyż uzupełniają one nasze prawo budżetowe, wypełniając jego dotychczasowe luki, które mogły być i były też powodem niejednolitej praktyki przy wykonywaniu budżetu. Nowe postanowienia ustawy powiadają teraz jasno, że każdy wydatek państwowy musi opierać się na ustawie bez względu na to, czy rozchodzi się o wydatek nieprzewidziany, albo o przewidziany ale w niedostatecznej wysokości, dopuszczając wyjątek od tej zasady tylko w wypadku, gdy sesja Sejmu jest zamknięta, względnie gdy Sejm jest rozwiązany, a nastąpiła klęska żywiołowa, lub zdarzył się inny nagły wypadek, wymagający natychmiastowego asygnowania sum ze Skarbu Państwa. Komisja sądziła jednak, że stylizacja tego artykułu, która prawo wyjątkowego wydatkowania uzależnia od „nieuniknionej potrzeby, mającej charakter konieczności państwowej, która nie dała się przewidzieć”, nie rozszerzając w niczem praw rządu do czynienia wydatków w tych wyjątkowych wypadkach, przecież więcej liczy się z faktycznemi potrzebami gospodarki państwowej, aniżeli stylizacja sejmową, ograniczająca to zupełnie wyjątkowe prawo rządu do nagłych wypadków i klęsk żywiołowych. Z tych powodów komisja oświadczyła się za stylizacją art. 6 w formie podanej po prawej stronie załącznika Nr. 1. To jest pierwszy wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-4.78" who="#SSzarski">Co do trzeciego ustępu tego artykułu komisja sądziła, że obowiązek ogłaszania odnośnej uchwały Rady Ministrów w Monitorze Polskim nie jest w niczem usprawiedliwiony, a to tem mniej, że wogóle niema zwyczaju publikacji uchwały Rady Ministrów w Monitorze, a prawo rządu do czynienia takich wyjątkowych wydatków jest dostatecznie ograniczone przez obowiązek uwiadomienia o nich bezzwłocznie Najwyższej Izby Kontroli i przedłużenia wniosku w sprawie kredytów dodatkowych Sejmowi na jego najbliższem posiedzeniu. Komisja uchwaliła też nowy ustęp 3 art. 6 w stylizacji, która jest umieszczona w prawej kolumnie załącznika 2, na stronie 3, sprawozdania generalnego. Nadmieniam tylko, że komisja dla większej jasności dodała jeszcze w tym ustępie słowa: „po uchwale Rady Ministrów”.</u>
+ <u xml:id="u-4.79" who="#SSzarski">Ustęp ten zatem brzmiałby, jak następuje: „Wydatek każdy musi się opierać na uchwale Rady Ministrów, która jest obowiązana przedłożyć wniosek w sprawie kredytów dodatkowych na najbliższem posiedzeniu Sejmu w celu ustawowego zatwierdzenia, oraz bezzwłocznie po uchwale Rady Ministrów zawiadomić o niej Najwyższą Izbę Kontroli”. Jest to, przepraszam za wyrażenie, masło maślane, ale tak zostało uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-4.80" who="#SSzarski">Następnie w ustępie 2 art. 6 skreśliła komisja ze słów: „art. 7 punkt 3” słowa: „punkt 3”, gdyż przekroczenia, które ten ustęp ma na myśli, nie są przewidziane specjalnie w punkcie 3 art. 7, ale we wszystkich ustępach art. 7.</u>
+ <u xml:id="u-4.81" who="#SSzarski">Następnie uzupełniono art. 7, ustęp ostatni słowami: „§ 10, dział i, część 7”, — albowiem jak to będzie referowane przez p. senatora dla części budżetu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — komisja senacka zrestytuowała fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw Wewnętrznych, wskutek tego analogicznie musi być zapowiedziany zakaz virement na rzecz tego funduszu.</u>
+ <u xml:id="u-4.82" who="#SSzarski">Wreszcie komisja senacka zmieniła ustęp 2 art. 4 w tym kierunku, że podwyższyła kwotę 3 miljonów, przeznaczoną na wypłatę równoważnika dodatkowego dla ciężko poszkodowanych o 1 miljon, t. j. na 4 miljony, bez podwyższenia łącznej kwoty preliminowanej w tym ustępie w wysokości 18 miljonów, przeznaczając przedewszystkiem na wypłatę dodatków przewidzianych ustawą z 18 maja 1921 r. dla najciężej poszkodowanych inwalidów wojennych. Zmiana ta tłumaczy się koniecznością uwzględnienia w szerszym zakresie najciężej poszkodowanych, a więc zupełnie niezdolnych do wszelkiej pracy zarobkowej. W kwestji tej petycjonował major ociemniały, którego sam widok usprawiedliwia tę zmianę, a to tem więcej, że nie przeprowadzamy podwyżki samego kredytu, tylko rozdział kredytu taki, że z 18.000.000, przeznaczonych dla inwalidów, przeznaczamy 4.000.000 dla najciężej poszkodowanych.</u>
+ <u xml:id="u-4.83" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Na zakończenie moich wywodów, nie pozostaje mi nic innego, jak zwrócić się do Wysokiego Senatu z prośbą, żeby preliminarz budżetowy na r. 1929/30 w brzmieniu uchwalonem przez Sejm, przyjąć raczył jednak ze zmianami, poczynionemi przez Komisję Skarbową, a wyszczególnionemi w załączniku Nr 1.</u>
+ <u xml:id="u-4.84" who="#SSzarski">Następnie ustawę skarbową, którą miałem zaszczyt tu przed chwilą Wysokiej Izbie zanalizować. Wreszcie o łaskawe przyjęcie rezolucji, podanej w załączniku Nr 6.</u>
+ <u xml:id="u-4.85" who="#SSzarski">W ustawie skarbowej zaszedł błąd w druku, mianowicie w art. 4 ust. 2 zamiast „4.000.000”, o których mówiłem, pozostawiono „3.000.000”. Jest to lapsus zecera. Następnie zdarzył się i ten lapsus, że w rezolucjach mniejszości pomieszczono rezolucje uchwalone przez komisję, a mianowicie rezolucje s. dr. Dawidsohna do części 15 Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Proszę te rezolucje uważać jako umieszczone błędnie między rezolucjami mniejszości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Dyskusja nad sprawozdaniem na życzenie pp. senatorów odkładam do godziny 4-tej po południu. Zarządzam przerwę do godziny 4-tej.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Otwieram rozprawę nad sprawozdaniem Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszałek">Głos ma s. Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SRoman">Wysoki Senacie! Już po raz drugi w obecnej kadencji izb parlamentarnych spełniamy to najwyższe, najistotniejsze zadanie i prawo ciał ustawodawczych: uchwalenie budżetu. Gdy pół roku temu krótkość czasu niejako zmusiła nas do votowania za budżetem w brzmieniu przez Sejm uchwalonem, to dziś jesteśmy w położeniu lepszem, korzystniejszem.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SRoman">Nasza Komisja Skarbowo-Budżetowa rozpoznała budżet we wszystkich jego szczegółach i poczyniła w nim zmiany, które, sądzę, odpowiadają także zasadniczemu stanowisku tej Wysokiej Izby Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#komentarz">(S. Januszewski: Nie wszystkim.)</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SRoman">Było mniej momentów politycznych, a więcej rzeczowego ustosunkowania się do budżetu jako do tej podstawy istnienia i rozwoju samego organizmu państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SRoman">Takie stanowisko wypływa z jedynie racjonalnego ustosunkowania się do budżetu dwóch władz, w tem udział biorących. Nie rozumiem innego stosunku, gdy Izby Ustawodawcze wprowadzają do budżetu różne zmiany, skądinąd nawet bardzo pożądane, które jednak albo niszczą zgóry obmyślany i w szczegółach przepracowany plan gospodarki państwowej, albo, co gorsza, podważają samą równowagę budżetu. Dla mnie jest rzeczą jasną, że albo pewna zmiana nie narusza ogólnego planu i może być w interesie gospodarki państwowej pożądana, a wtedy powinno nastąpić uzgodnienie opinji obu tych władz, albo nie jest zgodna z planem i wtedy całości tylko szkodzić może. Rozumiem, że może być jeszcze inne ustosunkowanie się do budżetu — wskazanie nowych dróg postępowania, nowych dróg państwowej gospodarki, byłyby to jednak raczej wskazania na przyszłość, których należyte oświetlenie, odzwierciedlenie i uzasadnienie właśnie powinno mieć miejsce w tej debacie, jaka na tle budżetu odbywa się w Izbach Ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SRoman">Jeżeli spojrzymy teraz na cyfry tego budżetu i na ich wymowę i zestawimy je z naszem życiem, to musimy przyjść do przekonania, że suma ogólna rozchodów państwa około 2.800.000.000 nie jest za duża jak na potrzeby 30 miljonowego państwa, odbudowującego się po długich ciężkich latach niewoli i zniszczeń wojennych. Wiemy, że nasz urzędnik państwowy i sędzia nie jest dostatecznie wynagradzany za swą wydajną i pełną poświęcenia dla państwa pracę; ale wiemy także, jak nieraz ciężko jest obywatelowi przy obowiązującym u nas systemie i nierównomiernem obciążeniu, jak to już zaznaczył generalny referent Senatu, s. Szarski, zasilać Skarb Państwa niezbędnemi na ten cel funduszami.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SRoman">Nie została dotychczas w Polsce ostatecznie rozwiązana, szczególnie w większych miastach, sprawa mieszkaniowa. Uważamy, że największy już czas, aby polski robotnik i polski chłop wyszli z piwnic i ziemianek.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SRoman">Powiększenie rozchodów państwa na cele ogólne jest ściśle związane z dalszym rozwojem gospodarczym państwa, co znowu jest uzależnione od dostatecznej ilości kapitału tak inwestycyjnego, jak i obrotowego. Jeśli z dochodów, które normalnie powinne przewidywać zwyczajne wydatki, musimy przeznaczać część i to dosyć dużą na inwestycje, powinno to być najlepszym dowodem, że praca i organizacja Polski stają się coraz lepszą gwarancją dla innych narodów w sprawie wzajemnej kolaboracji w interesie ogólnych życiowych stosunków świata.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SRoman">Nasza polityka zagraniczna, z takiem zawsze uznaniem oceniana przez obie Izby, zyskuje dla Polski należne jej miejsce w świecie. Stosujemy w tej polityce dwie zasady: szczerości i prostolinijności dróg. Jesteśmy wiernymi sojusznikami tych narodów, z któremi wiążą nas traktaty przyjaźni. Z naszymi sąsiadami z Zachodu i Wschodu chcielibyśmy ułożyć jak najlepsze stosunki w celach obopólnego dobra i wierzymy, sądzimy, że pacyfikacja ogólna świata coraz bardziej będzie pogłębiana, i że traktaty międzynarodowe po wielkiej wojnie zawarte, a będące wyrazem dziejowej sprawiedliwości, będą zyskiwać coraz trwalsze podstawy niewzruszalności, nawet pomimo memorjałów p. Groenera i pomimo dążeń tych, którzyby sądzili, że jakakolwiek zmiana granic Polski może odbyć się inaczej, jak chyba po zniweczeniu wszystkich żywych sił polskiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#komentarz">(Brawa i oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SRoman">Złośliwi w rodzaju tych, jakie nam czyni np. dzisiejszy wielkorządca Litwy, kraju, z którym nas tyle historycznych węzłów łączy, nie wyprowadzą z równowagi naszej zasadniczej pokojowej polityki zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SRoman">Obecnie omawiana jest na sesji Ligi Narodów sprawa mniejszości narodowych. Niewątpliwie Polska sprawę tę, zgodnie ze swem zasadniczem stanowiskiem, potraktuje w sposób zupełnie otwarty. Narody obcojęzyczne, na państwowem terytorjum Polski zamieszkałe, mają w myśl naszej Konstytucji zapewnione jak najdalej idące poszanowanie swego języka, swej wiary,...</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Na papierze.)</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SRoman">...swych właściwości kulturalnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#komentarz">(Przerywania na ławach mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SRoman">Społeczeństwo polskie szczerze życzy tym narodom jak najbujniejszego rozrostu ich właściwości, ale zarazem sądzi, że z dobrem tych narodów nie ma nic wspólnego, także w ich pojęciu, robota wrogów naszego państwa za cudze pieniądze i w cudzym interesie prowadzona.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#SRoman">Jeśli przejdziemy teraz do spraw naszego życia wewnętrznego, to na czoło tych zagadnień wysuwa się sprawa rewizji naszej Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#SRoman">Dostojni Panowie! Nasi ustawodawcy uświadamiali sobie, że rewizja Konstytucji odbyć się powinna już w drugim z koleji Sejmie. Rozumieli oni dobrze, że Konstytucja, tworzona w okresie nieprawdopodobnych walk z ówczesnym Naczelnikiem Państwa, wobec nacisku wielu grup o jaknajwiększe dla nich prawa, w rezultacie musiała dać ochronę jednostki, ochronę stronnictwa, musiała zapewnić jak najdalsze, nieskrępowane nawet względami na dobro państwa, prawa swobód poselskich, ale nie dała przepisów, ochraniających cały organizm państwowy, nie dała przepisów ochraniających państwo, nie dała przepisów, stwarzających warunki dla wydatnej, twórczej i sprężystej pracy rządu w Polsce. Wniesiony obecnie przez Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem projekt Konstytucji chce te błędy naprawić. Chcemy, nawiązując do naszych tradycji historycznych, do warunków geograficznych i wymagań współczesności, zapewnić Głowie Państwa należny jej autorytet, zabezpieczyć siłę rządu nic nie naruszając z tej drogiej dla nas wszystkich demokratyczności ustroju. Chcemy jedynie, aby ta demokratyczność ustroju zwolniona została od historycznych obciążeń, od tych straszaków nie rzeczywistych ale urojonych, co do absolutum dominium. Choć stoimy na stanowisku trójpodziału władz, jednocześnie musimy uznać konieczność koordynacji poczynań tych władz. Musi być w Polsce czynnik niezależny, do tej koordynacji powołany i do niej realnie przyczynić się mogący. We wniesionym projekcie prawa, swobody i wolności obywatelskie nie zostały naruszone. Nie zostały naruszone także najistotniejsze prawa ciał ustawodawczych. Do nich należy ustawodawstwo i kontrola rządu.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Kontrola nad rządem.)</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#SRoman">Kontrola nad rządem — dziękuję, p. Prezydentowi przyznano jedynie prawo veta zawieszającego, a więc ostatni głos, ostatnia decyzja należy do ciał ustawodawczych. Prezydent ma możność bezpośredniego stosunku do władz, będących wzajemnie do siebie w niezależności. Rząd jest przedewszystkiem odpowiedzialny przed Prezydentem, co w niczem nie narusza jego parlamentarnej odpowiedzialności, ale przez to ma zapewnioną możliwość większej trwałości, większej sprężystości, tych niezbędnych warunków dla wydatnej w interesie państwa pracy.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SRoman">Nie wiem, jaki los spotka w Sejmie projekt zmiany Konstytucji, wniesiony przez Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#komentarz">(S. Posner: To jest łatwe do przewidzenia.)</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#SRoman">Ja w każdym razie nie prorokuję, nie wiem, ale mam to przekonanie, że projekt ów, który jest uzgodnieniem państwowej myśli ludzi, stojących na różnych szczeblach drabiny społecznej, który jest odzwierciedleniem tendencji wielu w narodzie, znajdzie należyty oddźwięk w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#komentarz">(Głos: Powinien przynajmniej.)</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#SRoman">Opinją kraju, zdaniem mojem, musi się tu stanowczo wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#komentarz">(S. Koerner: W jaki sposób?)</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#SRoman">Bardzo wiele jest sposobów do wypowiadania opinji; jest prasa, są zebrania, zgromadzenia. Dziwię się, że Pan Senator zapytuje mnie o to tak, jakby opinją nie miała możności wypowiedzenia się.</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#SRoman">A teraz chciałem powiedzieć słów kilka pro domosua. Panowie pomawiają nas często o brak programu, brak myśli samodzielnej. Istotnie, jeśli chodzi o stawianie programów o nieziszczalnych hasłach, o obietnicach powszechnej szczęśliwości — my takich programów nie mamy i nie piszemy. Weszliśmy do życia państwowego nie w celu stawiania zagadnień, ale w celu ich rozwiązywania, rozwiązywania tych zagadnień, które wysuwa samo życie, rozwiązywania ich zgodnie z żywotnym interesem narodu i możliwościami państwa. A jeśli nas oskarżają o brak myśli samodzielnej, to powiem, że wcale nie poczytujemy tego sobie za wadę, że często mniej mówimy, a przysłuchujemy się, co mówią inni. Szczęśliwa jest dziś Polska, że nad naszemi wszystkiemi myślami i nad Polską, góruje i czuwa jedna wielka myśl, a niekiedy odzywa się i głos wstrząsający sumieniem nas wszystkich. Pragniemy zawsze myśl tę wyrozumieć, według wskazań tego człowieka, tego wielkiego człowieka, Wodza Narodu postępować. I ja sądzę, że im więcej w Polsce będzie ludzi, którzy zechcą i potrafią przejąć się temi myślami i według jego wskazań postępować, tem bardziej siła i znaczenie naszego państwa na zewnątrz potężnieć będzie, tem jaśniej nad polską ziemia będzie świecić słońce.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Trojan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#STrojan">Wysoki Senacie! Zabierając głos imieniem Klubu Ukraińskiego, zdaję sobie sprawę, wśród jak ciężkiej i dusznej atmosfery musimy w parlamencie polskim wypowiadać nasze postulaty narodowe, które wogóle nie są wysłuchiwane, a u sfer rządowych nie znajdują żadnego posłuchu.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#STrojan">Obserwując bowiem życie ciał ustawodawczych tak przedtem jak i teraz, przez prawie cały rok, jestem świadkiem, że wywody moich kolegów oraz moje wywody będą jeszcze jedną garścią grochu, który odbije się o ścianę granitową zupełnej obojętności tak mężów stanu, jak i polityków polskich, obojętność wogóle na wszystko, co odnosi się do kwestji narodowościowej. Tutaj jednak na terenie parlamentarnym uważamy za odpowiednie stale i trwale powtarzać rzeczy nas najbliżej obchodzące i bolące, chociaż dla Was obojętne.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#STrojan">Mam wrażenie, że kiedyś w przyszłości historyk stosunków polsko-ukraińskich zwróci uwagę na kurjozum nastrojów i poglądów większości dwóch polskich Sejmów, względnie ciał ustawodawczych, w których przedstawiciele 1/5 wszystkich obywateli państwa stale mówili, a reszta stale ich nie słuchała. Będzie to dla nas przed historją usprawiedliwieniem, a dla Was ciężkiem oskarżeniem.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#STrojan">Dziwna rzecz doprawdy, z jakim uporem Sejm, Senat, Rząd, prasa polska i w olbrzymiej większości całe społeczeństwo broni się przed uświadomieniem sobie tej gorzkiej prawdy o stosunkach narodowościowych i nie pragnie pozbyć się złudzeń i legend, w których uporczywie trwa i działa. Uważam i chcę przypuszczać, że nieznajomość kwestji narodowościowej oraz niechęć poznania jej w świetle prawdziwem jest główną przyczyną dotychczasowej polityki narodowościowej, zagmatwanej i lekceważącej. Pełnych lat 10 mija, jak kwestja ukraińska w Państwie Polskiem jest traktowana właściwie jak jakaś egzotyka, jak coś istniejącego bardzo daleko, ale przytem coś nieprzyjemnego i natrętnego.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#STrojan">Wychodząc z tego punktu widzenia, panowie politycy polscy przedewszystkiem nie zadają sobie trudu poznania kwestji ukraińskiej, poznania historji narodu ukraińskiego, historji jego ruchów społecznych, jego kultury, jego rozwoju ekonomicznego, jego obecnej siły faktycznej, jego siły potencjalnej i jego możliwości na przyszłość. Ponieważ jednak, jak mówiłem, kwestja ukraińska jest natrętna i stale się przypomina, zbywa się ją jak natrętną, t. j. tak, ażeby się jak najprędzej i najłatwiej jej pozbyć. A tymczasem wypadki narzucania się kwestji ukraińskiej panom politykom polskim powtarzają się coraz częściej i narzucają się, że tak się wyrażę, w coraz bardziej obcesowej formie. Gniewa więc to panów i zamiast skłonić ich do wejrzenia w istotę rzeczy, powoduje ich do coraz brutalniejszego załatwienia się z natrętnym intruzem.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#STrojan">Stwarza to poniekąd sytuację paradoksalną, bo przecież nie myśmy się narzucali panom, lecz panowie nam, gdyż nawiasem mówiąc, przyłączenie Galicji Wschodniej i północnych ziem ukraińskich do Rzeczypospolitej nie odbyło się na podstawie takiego aktu obustronnej zgody, jak to np. było z Chorwacją wobec Serbji lub Ukrainy Zakarpackiej wobec Czechosłowacji. A jednak stan zupełnego lekceważenia kwestji ukraińskiej w Państwie Polskiem trwa nadal. Niechęć do wglądania w istotę kwestji tej wytworzyła specjalny system rozwiązywania jej przez miarodajne czynniki rządowe, który to system nazwałbym „systemem upraszczania”.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#STrojan">O ile np. umandatowani legalnie wybrani przedstawiciele narodu ukraińskiego występują w Sejmie polskim z szeregiem konkretnych zarzutów w dziedzinie polityki wewnętrznej, to p. Minister Spraw Wewnętrznych zamiast zarzuty te rozważyć i zająć wobec nich odpowiednie stanowisko, wręcz oświadcza: „Panie Pośle, nie ma Pan prawa przemawiać w imieniu narodu ukraińskiego” i tem krótkiem salomonowem oświadczeniem załatwia żmudną dla siebie pracę, otacza się nieprzystępnością i nie daje wiary żadnym zarzutom, o ile te zarzuty i wywody wyłuszczane są przez posła ukraińskiego, specjalnie przez posła z nacjonalnego Klubu Ukraińskiego. Nie wiem, jak p. Minister godzi ten swój pogląd z art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej, który mówi wyraźnie, że posłowie są przedstawicielami całego narodu. W każdym razie musimy z trybuny tej jak najkategoryczniej zaprotestować przeciwko kwestjonowaniu przez jednego p. Ministra naszych praw przedstawicielstwa narodowego. Dlaczego pp. posłowie i senatorowie z Bezpartyjnego Bloku, wybrani wśród znanych nam okoliczności, mają być uważani za prawdziwych wybrańców narodu, a posłowie lub senatorowie ukraińscy, na których padło ponad miljon głosów ludności ukraińskiej, a w szczególności na stronnictwo tego klubu, w którego imieniu mam zaszczyt przemawiać, padło prawie do 700.000 głosów, dlaczego my nie mamy być zastępcami tych swoich wyborców narodowości ukraińskiej? I powtarzam, że takie stanowisko p. Ministra Spraw Wewnętrznych może istotnie jest dla niego bardzo wygodne, lecz dla nas jest bardzo dziwne i na wszelki wypadek nie odpowiada prawdzie rzeczywistej.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#STrojan">Znowu p. Minister Rolnictwa na zarzuty wobec swojej polityki resortowej zupełnem milczeniem pomija kwestię ustosunkowania się Banku Rolnego do potrzeb gospodarczych ukraińskiego narodu, w szczególności do potrzeb kooperacji ukraińskiej, i jedynie w odpowiedzi swojej posłom ukraińskim pogardliwe słowa rzuca mniej więcej w tym sensie: „Właściwie niema co z wami gadać, bo przecież spokojny i „poczciwy ludek ruski” z Polską wojować nie chciał, bo gdyby był chciał, to byśmy tak prędko Lwowa nie byli zdobyli”.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#STrojan">Rzuca się takie pogardliwe słowa wybrańcom tego narodu, który zniszczony doszczętnie wojną wszechświatową w obronie własnego istnienia państwowego wystawił prawie 200 tysięczną armję, którą pokonała nierówna walka ma dwa fronty oraz epidemja tyfusu. A pozwolę sobie w tem miejscu przytoczyć to, co mówi sam Kalinka w swoim „Sejmie Czteroletnim”, iż historyczna Polska, chyląc się ku upadkowi, dla ocalenia Konstytucji 3 Maja, w której kraj widział zbawienie, wystawiła zaledwie 20.000 armji koronnej, 12.000 litewskiej i 6.000 rezerw pod Warszawą, a więc razem 38 tysięczną armję. Zwracam tedy uwagę panów na to, że słowa p. Ministra mijają się aż zanadto z prawdą historyczną.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#STrojan">Lecz idąc po linji niniejszego przemówienia, zapytam Pana Ministra, co ma wojna polsko-ukraińska z 1918 roku, obrona i upadek Lwowa, armja generała Hallera i różne inne wysokie kwestje do zarzutów kooperatorów ukraińskich, że Bank Rolny nie daje kredytów kooperacji ukraińskiej, należnych jej z tytułu płacenia podatków przez ludność ukraińską? Jest jednak w powiedzeniu p. Ministra Niezabytowskiego pewna logika, ta sama, która widoczna jest w omówionem już oświadczeniu p. gen. Składkowskiego; jest to logika całego systemu upraszczania sobie trudnej i zawiłej kwestji narodowościowej, systemu, który w ten sposób dochodzi u Was zaiste do granic absurdalnych i wręcz humorystycznych.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#STrojan">Pozwolą sobie Panowie całą kwestję narodowościową sprowadzać do poziomu jakiegoś sztucznego tworu, istniejącego jedynie dzięki intrydze zagranicznej, i cały ruch narodowościowy identyfikujecie z jakąś płatną wrogą agencją. Brnąc w strusiej polityce, twórcy jej i wykonawcy odczuwają jednak podświadomie, że jest źle, i przeczuwają również, że może być jeszcze gorzej, ale tezy polityki strusiej nie pozwalają na dociekanie prawdziwych przyczyn zła.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#STrojan">W konsekwencji polscy mężowie stanu i politycy polscy są stale zdenerwowani, a zdenerwowanie to pcha ich do czynów istotnie pożałowania godnych. Mam na myśli naprzykład desygnowanie przez Bezpartyjny Blok w Sejmie na mówcę w kwestji ukraińskiej p. Jaruzelskiego w dniu 5 lutego 1929 r. Jednak to, co mówił p. Jaruzelski, nas Ukraińców ani troszkę nie zdziwiło, ani też nie zaniepokoiło. Przecież my czytaliśmy już X plus N projektów zniszczenia Rusi i słyszeliśmy już takie rzeczy z ust polityków endeckich, że wogóle niczemu dziwić się już nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#STrojan">Wiemy również z blisko trzechletniej praktyki życiowej, że t. zw. liberalizm rządów pomajowych istnieje jako piękny frazes retoryczny, lecz z rzeczywistością rzeczywistą, a nie urojoną, istniejącą na t. zw. Kresach Wschodnich, nie ma absolutnie nic wspólnego. Rzeczywistość ta mówi głosem faktów codziennych, że z jednej strony nastąpiło u nas przefarbowanie zewnętrzne starych endeków polskich na sanatorów pomajowych, z drugiej zaś strony sanacja przejęła od endecji w szczegółach i w całości program narodowościowy. Jest pewna różnica jedynie w tem, że stary endecki program narodowościowy, przez rząd „silnej ręki” jest z większą bezwzględnością wykonywany. Ilekroć mówiono o tem z trybuny sejmowej lub senackiej, panowie z obozu sanacyjnego strasznie się o to oburzali, uważając za obrazę samo porównywanie ich z endekami, a tymczasem klasyczne przemówienie p. Jaruzelskiego było ze strony Bezpartyjnego Bloku wielką manifestacją stworzenia wspólnego bloku z endecją przeciw Ukraińcom.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#STrojan">Blok ten wysunął sobie jako hasło: miarka kłamstw ukraińskich przebrała się, więcej cierpieć nie możemy i dlatego zapowiadamy, że przechodzimy do ofenzywy. Wątpię bardzo, czy panowie kiedykolwiek byli dotychczas w defenzywie. Nikt z panów nie zastanawiał się, na czem te kłamstwa polegają. Wystarczy gołosłowne określenie „kłamstwo Ukraińców” i wystarczy panom to, że sami wierzycie w to, co w siebie wmawiacie.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#STrojan">Pozwolę sobie w tem miejscu przypomnieć te fakty, które największy w Sejmie klub Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem przez usta swego przedstawiciela z tak lekkiem sercem nazwał „kłamstwami ukraińskiemi”. Otóż bezpośredni przedmówca p. Jaruzelskiego, poseł ukraiński, twierdził, że w powiecie brzeżańskim policja państwowa wchodzi do prywatnych mieszkań naszych ludzi i ze skrzyń zabiera ubrania naszych towarzystw sportowych. I zamiast, żeby odnośny minister resortowy zwrócił się do podwładnych sobie władz z zapytaniem, czy w istocie fakty takie miejsce miały, a przekonawszy się, że one były, pociągnął odpowiednie czynniki do odpowiedzialności, albowiem właśnie przez te fakty naruszone zostały, Panie Senatorze Roman, art. 99 i 100 polskiej Konstytucji, wysyłają panowie przedstawiciela żubrów podolskich, który fakty te nazywa kłamstwami ukraińskiemi. Pytam się Panów, czy kierowani wielką sympatję do naszego ludku, w szczególności wy, panowie obszarnicy, którzy macie tyle gruntów, chcielibyście się pozbyć tej ważnej instytucji prywatnej własności, jedynie tylko dlatego, że chodzi tutaj o ludność ukraińską?</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#STrojan">Dalej poseł ukraiński naprowadza, że od lat 10 a w szczególności w ubiegłym roku w pierwszych dniach listopada, odbywają się u nas rewizje i areszty, jednakże nie było ani jednego wypadku, żeby one odbywały się tak, jak mówi art. 97 Konstytucji, to znaczy, na polecenie sądowe, które to polecenie powinno być interesowanej osobie doręczone natychmiast przed rewizją lub nie dalej jak 48 godzin później.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#komentarz">(Głos: Jakie są rezultaty tych rewizji?)</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#STrojan">Właśnie co do, tych rezultatów to tylko prasa pisała, że znaleziono bomby i materjały kompromitujące, ale terminu 48 godzin nie dotrzymywano.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Gdy jest pożar u was, to wybuchy w każdej chacie.)</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#STrojan">Kiedy w Warszawie wykryto pogotowie polskich patrjotów, to i u mnie przeprowadzono rewizję, choć nigdy do niego nie należałem.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#STrojan">Dalej poseł ukraiński naprowadza, że u nas właściwie niema samorządu, albowiem wybory do rad gminnych były czczą formalnością, cała rada gminna i zwierzchność gminna musiała być taką, jak chciał starosta lub posterunek miejscowy. Tak długo jednak wyborów nie zatwierdzano i tak długo nowe rozpisywano, aż koniec końców osiągnięto taką radę i taką zwierzchność, jaka była zgóry przez starostę uplanowana.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#STrojan">Naprowadza dalej poseł ukraiński, że policja nadużywa wszystkich zarządzeń sanitarnych p. Ministra Spraw Wewnętrznych. My przeciwko nim w zasadzie nie występujemy, jednak twierdzimy, że na naszych ziemiach są one tylko wtedy stosowane do naszej ludności, gdy się niemi chce prześladować i szykanować naszego człowieka, i to nie jakiegoś przestępcę, ale zawsze spokojnego sobie człowieka, tory czyta ukraińską gazetę, który pozwolił sobie na taki grzech, że jest czynnym członkiem czytelni „Proswity” lub członkiem spółdzielni spożywczej, który — broń Boże — odważył się kolendować lub zająć się zbiórkami dozwolonemi przez władze na towarzystwo szkoły ludowej, które nazywa się u nas „Ridna Szkoła”, albo zbiórką na nieszczęśliwych naszych inwalidów, którym panowie nawet tej mizernej renty odmawiacie. I zamiast, żeby minister zapisał sobie tego rodzaju nadużycia, zapisał sobie imię i nazwisko takiego człowieka, ażeby poprosił o wskazanie miejsca, ażeby pociągnąć do odpowiedzialności podwładnego sobie urzędnika, zapewniając nas, że tego rodzaju urzędowanie na przyszłość miejsca mieć nie będzie, to proszę Panów, odnośny resortowy minister zarzuty te nazywa „stekiem kłamstw”, a Wy ze swojej strony może nazwiecie nas wywrotowcami!</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#STrojan">Ten tytuł wywrotowców jest także jednym ze sposobów upraszczania sobie stanowiska wobec różnych praktycznych zagadnień kwestji narodowościowej. I konsekwentni w tem postępowaniu, wywrotowcami nazywacie nas panowie nawet wtedy, gdy chcemy zastosować ustawę, przez polskie ciała ustawodawcze wydaną. Mam na myśli ustawę antyalkoholową z 23 kwietnia 1920 r., która pozwala naszym wsiom ukraińskim wyrugować karczmę świętą. Korzystając z tej ustawy, gminy nasze plebiscyt przeprowadzają antyalkoholowy w sposób ustawą przepisany, ale choć nie było ani jednego wypadku, ażeby szynk zamknięto, natomiast władze administracyjne i władze skarbowe nazwały cały ten ruch antypaństwową działalnością.</u>
+ <u xml:id="u-8.23" who="#komentarz">(Głosy: Skandal!)</u>
+ <u xml:id="u-8.24" who="#STrojan">Również za antypaństwową działalność uważacie panowie wprowadzenie w życie plebiscytu szkolnego, w myśl ustawy z dnia 31 Iipca 1924 roku. Kiedy nasi ludzie podpisują deklaracje i żądają nauczania w miejscowej szkole w ojczystym języku, policja państwowa uważa to za wielką politykę, prześladuje takich ludzi, a zawiśli od Was urzędnicy za podpisanie deklaracji szkolnej podpadają pod rubrykę zredukowanych. Tak w świetle gorzkiej prawdy wyglądają antypaństwowe wystąpienia ludności ukraińskiej, nazwane kłamstwem ukraińskiem. I w odpowiedzi na to kłamstwo p. dziedzic z Podola Jaruzelski zapowiada przejście wobec Ukraińców do ofenzywy. Wprawdzie autorytatywny przedstawiciel B. B. nie oznaczył nam bliżej tej ofenzywy, nie określił nam nawet pozytywnego programu, lecz przypuszczać można, że ewentualnie ujawni się ona w serji nowych politycznych monstr-procesów, w zupełnej likwidacji średniego szkolnictwa ukraińskiego, w systematycznych programach ukraińskich instytucyj gospodarczych, we wznowieniu w całej okazałości polityki p. Stanisława Grabskiego, przewidującego zaledwie skromnych jeszcze lat 20 na połknięcie skromnych 6 miljonów Ukraińców.</u>
+ <u xml:id="u-8.25" who="#STrojan">Proszę Panów, nawet zdaje mi się, że ten wniesiony projekt Konstytucji jest także jednym z środków ofenzywy na nas. Bo, gdy dotychczas przedstawiciele ukraińscy, bez żadnego zresztą echa, przytaczają mnóstwo faktów, starają się wykorzystać również mównicę parlamentarną dla obrony swych praw i potrzeb narodu i mogli się przynajmniej łudzić, że w przyszłości przecież ta wroga polityka ustąpi, — to wniesiony na Sejm projekt Konstytucji odbiera nam i tę ostatnią iluzję.</u>
+ <u xml:id="u-8.26" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Dajcie swój projekt.)</u>
+ <u xml:id="u-8.27" who="#STrojan">Owszem, gdybyście tylko przyjęli, tobyśmy Wam go zrobili. Jedną bowiem z głównych tendencyj wniosku Bloku Bezpartyjnego jest uniemożliwienie pracy przedstawicielstwa niepolskich narodowości. I gdy ten wniosek stanie się ustawą, wówczas zniknie zupełnie nawet teoretyczna ścieżka załatwiania polityki narodowościowej parlamentarnym sposobem. Naród nasz ma na to stare, jeszcze z czasów Habsburgów, ale zawsze aktualne przysłowie: pereżyły my pańszczynu, pereżyjeme i konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-8.28" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Brawo!)</u>
+ <u xml:id="u-8.29" who="#STrojan">Panowie już nas niczem nie zastraszycie, albowiem w ciągu lat 10 już tyle eksperymentów z naszym ukraińskim narodem robiliście, że możecie sobie pozwolić i na taki eksperyment, jakim jest ta ofenzywa Konstytucją. Jeżeli jednak panowie spodziewają się, że ofenzywa zdoła zrobić z Ukraińców pokornych baranków, że zdołacie steroryzować nas tylko na to, ażeby nam nic nie dać, to możecie tę defenzywę rozpocząć i prowadzić ją tak, jak to się Wam żywnie podobać będzie; ośmielam się jednak wyrazić swoje powątpiewanie, czy stara metoda rządów stołypińskich nieszczęsnego batiuszki — cara: „snaczała uspokojenje a poslie reformy” znajdzie usprawiedliwienie przy realizacji swojej wśród ludności ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-8.30" who="#STrojan">Prawda, p. Jaruzelski jest wierny obecnej polityce narodowościowej rządu polskiego, polityce, która operuje stale trickami. Jednym z takich tricków, jednym z takich półśrodków polityki strusiej jest podział narodu ukraińskiego na dwa obozy, na spokojny, cichy ludek ruski, względnie rusiński, i na buntowniczych przywódców ukraińskich. Na poparcie tej tezy stwarza się przy gorliwym współudziale administracji, odpowiednie organizacje, składające się z kilku ciemnych indywiduów, których zadaniem jest w odpowiednim momencie manifestować zadowolenie i zgodliwość „poczciwego ludu ruskiego”.</u>
+ <u xml:id="u-8.31" who="#komentarz">(Głos: Zgoda krakowska.)</u>
+ <u xml:id="u-8.32" who="#STrojan">Tak, zgoda krakowska. Ta teorja o podziale na dwa obozy naszego narodu również upraszcza sytuację polityce polskiej, ponieważ pozwala a priori lekceważyć wszystko, z czem przychodzą i co twierdzą przywódcy.</u>
+ <u xml:id="u-8.33" who="#STrojan">Między innemi naprowadza p. dziedzic z Podola, że żył on, żyli j ego przodkowie i żyj e cały naród polski, ze swoim rządem na czele, w sielankowej zgodzie z ukraińskim narodem, z poczciwym ludem ruskim i że ten poczciwy ruski lud od niego, p. dziedzica Jaruzelskiego z Podola i solidaryzującego się z nim rządu sanacji moralnej, otrzyma wszystko, czego dusza zapragnie, byle tylko nie mieszała się w to buntownicza inteligencja ukraińska. A my, buntowniczy przywódcy, pytamy Panów, co dotychczas dziesięcioletnie rządy polskie, rządy, wśród których były rządy pepesowsko-endeckie, hjeno-piastowskie i inne, a teraz są moralno-sanacyjne, co każdy z tych rządów zosobna i wszystkie razem dały „poczciwemu ludkowi ruskiemu”, a w szczególności co dał rząd sanacji moralnej? Wyście nam, Panowie, nic nie dali a ze swojem przyjściem na nasze terytorjum zabraliście to, co wywalczyliśmy sobie u niemieckiej Austrji.</u>
+ <u xml:id="u-8.34" who="#komentarz">(S. Perzyński: No, tak źle nie jest.)</u>
+ <u xml:id="u-8.35" who="#STrojan">A ustawa językowa? Zabraliście nam język. Kiedyś mogliśmy pisać nawet do cesarza we własnym języku, a dziś? Zabraliście szkolnictwo. Panie Senatorze, proszę odpowiedzieć — zabraliście i nie mamy dziś nawet ludowego szkolnictwa ukraińskiego na całej swej ziemi, nie mamy go.</u>
+ <u xml:id="u-8.36" who="#STrojan">I mam dalej, proszę Panów, wątpliwości, czy wielu mężów stanu Rzeczypospolitej przeczyta sobie protokóły stenograficzne ostatniej debaty budżetowej w Sejmie. Wątpię również, czy resortowi ministrowie zadadzą sobie tyle trudu i pracy, ażeby przynajmniej przeglądnąć przemówienia posłów ukraińskich, wygłoszone przy debacie nad budżetem ich resortów. A przecież są tam rzeczy, jeśli już nie pouczające, to na tyle interesujące, że dla mężów stanu bezwarunkowo wskazaneby było, ażeby się z niemi zapoznali. Ponieważ o pomstę do nieba woła całkowite zniszczenie ludowego szkolnictwa ukraińskiego, wywalczonego w ciągu półwiecza od Austrji, o pomstę do nieba woła to, co się dzieje pod formalnym płaszczykiem samorządu, te poniżające harce i orgje, wyprawiane w dziedzinie polityki cerkiewnej, doprowadzające na Wołyniu do wypadków średniowiecznej wojny religijnej, ta niebywała, zdaje się, w całym świecie kulturalnym polityka konfiskat prasowych, to niszczenie wszelkiej inicjatywy gospodarczej ukraińskiej, niszczenie wszystkich ukraińskich instytucyj kulturalno-oświatowych, niszczenie nawet poszczególnych jednostek, — nigdzie do służby nie przyjmujecie, emerytur nie dajecie, odmawiacie pensyj, nawet tak mizernej, jak dar z łaski w kwocie 16 zł. dla biednej wdowy po ukraińskim proboszczu, — i tego nie dajecie.</u>
+ <u xml:id="u-8.37" who="#STrojan">W pierwszym roku istnienia swego rządy sanacyjne tryumfalnie głosiły te olbrzymie zdobycze, które otrzymali od nich Ukraińcy, a zdobycze te były istotnie zdumiewające: pół miljona złotych kredytu dla ukraińskich kooperatyw, instytucyj gospodarczych, nadanie prawa publiczności dwom prywatnym szkołom średnim na Wołyniu, okólnik p. Bartla o poszanowaniu ukraińskiego języka przez niższą administracje i rozporządzenie b. ministra Dobruckiego, dozwalające na polskich szkołach lub na ukraińskich obok szyldu polskiego wywiesić szyld także w ukraińskim języku. Nawiasem mówiąc, nigdzie tego z powodu szykan władz w życie nie przeprowadzono.</u>
+ <u xml:id="u-8.38" who="#STrojan">Jak widzą panowie, były to istotnie rewolucyjne reformy i zanim wszyscy Ukraińcy zdołali popaść w zachwyt, Rząd przyszedł do przekonania, iż za wielką śmiałość ukraińską, objawiającą się w żądaniu jeszcze większych dobrodziejstw, należy Ukraińców ukarać i te wszystkie kredyty cofnął, zarządzając natychmiastową spłatę z tem, by więcej żadnych kredytów nam nie przyznać.</u>
+ <u xml:id="u-8.39" who="#STrojan">Odmowa kredytów jest na tyle charakterystyczna, że pozwolę sobie dłużej nad nią zatrzymać się i o niej szerzej pomówić. Po wymówieniu kredytów kooperacji ukraińskiej przez Bank Gospodarstwa Krajowego, wyjaśniono nam, że nasza kooperacja ukraińska może wystarać się o kredyty dla siebie w Banku Rolnym, bo charakter jej nadaje się bardziej do kredytowania jej przez Bank Rolny. Naturalna rzecz, że dotychczas jest dla nas tajemnicą — dlaczego nie powiedziano tego także włościańskiej kooperacji polskiej, a jedynie ukraińskiej. Ale mniejsza o to; faktem jest, że ukraińskie instytucje gospodarcze istotnie wszczęły kroki o odzyskanie pożyczki w poprzedniej wysokości od Banku Rolnego i w tym celu przybył między innymi do Warszawy jeden z dyrektorów jednej z najpoważniejszych naszych instytucyj gospodarczych, posiadającej przedtem kredyt państwowy. Od osób kompetentnych w Banku Rolnym otrzymał oświadczenie, że instytucja jego zasługuje w zupełności na zaufanie i na kredyt, lecz potrzebna jest tutaj aprobata wydziału narodowościowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ponieważ w tej mierze istnieje jakiś okólnik ministerjalny.</u>
+ <u xml:id="u-8.40" who="#STrojan">Udaje się zatem nasz p. dyrektor do naczelnika wydziału narodowościowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, p. Suchenka, z prośbą nie o kredyt, lecz jedynie z prośbą o nieczynienie trudności w sprawie udzielenia kredytu jego instytucji, bo myślał sobie dyrektor: co ma do powiedzenia Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w takiej sprawie, o której już pozytywnie wypowiedziały się gospodarcze, kierownicze czynniki państwowe. Niestety, pomyłka szanownego dyrektora ujawniła się bardzo szybko. P. Suchenek po wysłuchaniu skromnej prośby naszego dyrektora, krótko i węzłowato oświadczył: nawet mowy niema, by jakakolwiek gospodarcza instytucja ukraińska otrzymać mogła kredyt rządowy. Zbity z tropu p. dyrektor zapytał o przyczyny i w odpowiedzi padły już słowa w zdenerwowanym tonie: to pan chce kredytu rządowego po tem, co mówił Lewicki w Genewie? Gdy szanowny dyrektor oświadczył, że instytucja jego jest czysto finansowo-gospodarcza, że z polityką nie ma nic wspólnego, p. Suchenek z oburzeniem podsunął mu pod nos sprawozdanie Centralnego Sojuszu Rewizyjnego o działalności swych zjednoczonych kooperatyw p. t. „Stan zachodnio-ukraińskiej kooperacji”. I wtedy, proszę Panów, rozpoczęła się dyskusja filologiczna na temat: zachodnio-ukraiński, ruski, rusiński, małoruski, małopolski, która jednakowoż trwała dość krótko, bo dyrektor przyszedł w sprawie kredytu, a nie w sprawie ustalania terminologji narodowościowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.41" who="#STrojan">Zdaje mi się, że człowiek, który dla dobra swojej instytucji gospodarczej, decyduje się na obijanie progów dygnitarzy warszawskich wraz z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, nie należy ani do wywrotowców, ani do rewolucjonistów. Lecz gdyby był nawet 100 procentowym lojalistą państwowym i ugodowcem narodowościowym, to po takiej Odysseji o kredyty w Warszawie, będzie musiał przeprowadzić rewizję poglądów swoich na celowość tej lub innej taktyki w tego rodzaju stosunkach. Gdyby w jakimkolwiek państwie kulturalnym Europy, czy Ameryki, banki państwowe załatwiały sprawy gospodarcze, powołując się na motywy natury czysto politycznej, wywołałoby to w opinji publicznej oburzenie. Inaczej jest w Polsce. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, czy sam dyrektor, oficer Suchenek, wymyślili sobie tezę, że nasze organizacje społeczne i gospodarcze są domenami Wpływów, i instrumentem politycznych partji ukraińskich i wymyśliwszy taką tezę, wydali rozkaz odcięcia gospodarczych instytucyj ukraińskich od wszelkiego kredytu w bankach polskich. Jest to nowy przykład upraszczania sobie kwestji nader skomplikowanych i nadzwyczaj przykrych. Tak to się robi politykę narodowościową i wszystkiemu jest zawsze winna buntownicza inteligencja ukraińska, wszystkiemu winna jest garść przywódców, wszystkiemu winne są wpływy mocarstwa obcego. W tak uproszczony sposób wyjaśnia sobie sytuację obecną oficjalna polityka rządowa.</u>
+ <u xml:id="u-8.42" who="#STrojan">Nie zdają sobie sprawy panowie, że nawet całe pociągi tych rzekomo płatnych agitatorów berlińskich nie zrobiłyby i setnej części tej roboty, jaką robi krótkiem rozwiązaniem sprawy kredytów p. Suchenek, albo również krótkie i gładkie przemówienie p. Jaruzelskiego z trybuny sejmowej. Zapewniam Was, Panowie, że nikt tak wspaniale nie rewolucjonizuje mas ukraińskich, jak oficjalna polska polityka narodowościowa. Nie chcę zaprzeczać, że wśród społeczeństwa ukraińskiego nurtują różne prądy społeczno-polityczne, że w każdem stronnictwie istnieją jednostki z różnym temperamentem, zalecające stosowanie różnych metod taktycznych. Gdyby jednak obecni kierownicy oficjalnej polityki polskiej zapytali się najzajadlejszego rewolucjonistę z terorystycznej ukraińskiej organizacji wojskowej, o której ostatnio wspomniał i p. Minister Spraw Wewnętrznych, jakiej życzy sobie polityki ze strony rządu polskiego, to z pewnością odpowiedziałby: właśnie takiej, jak panowie obecnie uprawiacie.</u>
+ <u xml:id="u-8.43" who="#komentarz">(Głos: Więc dlaczego Pan krytykuje?)</u>
+ <u xml:id="u-8.44" who="#STrojan">Bo może nie zależy mi na tem, żeby właśnie było tak, jakby chciał ten terorysta. Może p. s. Perzyńskiemu wystarczy ta odpowiedź.</u>
+ <u xml:id="u-8.45" who="#STrojan">Ostatnie dni sejmowej sesji budżetowej przyniosły nowe zaostrzenia w stosunkach polsko-ukraińskich. Przechodząc właśnie do ofenzywy zjednoczony endecko-bebistyczny front momentalnie obalił wniosek komisji o udzielenie dla poważnej ukraińskiej instytucji gospodarczej „Silskyj Hospodar” kwoty ponad 200.000 złotych; obalił również wniosek komisji o udzielenie 200.000 zł. na wstępne prace organizacyjne, związane z powstaniem uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie. Istotnie 200.000 z 3 miljardowego budżetu państwowego, to zanadto poważna kwota, żeby można ją było ofiarować „poczciwemu ludkowi ruskiemu”, od którego można tylko ściągać podatki pośrednie i bezpośrednie, a na wypadek wojny zażądać od niego także i największego podatku, podatku krwi. Ustawicznie słyszymy od większych i mniejszych polskich dostojników państwowych, że będziecie się Panowie porozumiewali ponad głowami przywódców ukraińskich bezpośrednio z masami ukraińskiemi i że będzie bezpośrednio zadowalali potrzeby tych mas.</u>
+ <u xml:id="u-8.46" who="#STrojan">Dlaczego jednak panowie dotychczas tego nie robicie, dlaczego nie dajecie masom ukraińskim bezpośrednio tego, co im się należy: ziemi, szkoły, możliwości krzewienia kultury duchowej i kultury gospodarczej, możliwości przeistoczenia się z pionków poruszanych przez pp. starostów i ich organy policyjne, w świadomych swej godności ludzkiej obywateli i w świadomych obywateli wielomilionowego ukraińskiego narodu? Dlaczego w bezpośrednich stosunkach z masami ukraińskiemi, lekceważąc sobie ich przedstawicielstwo w izbach ustawodawczych, codzienną praktyką życiową dajecie coraz nowe dowody lekceważenia nietylko własnych ustaw, ale nawet i międzynarodowych zobowiązań? Przecież, gdy tylko rozpoczyna się mowa o rzeczach konkretnych — o ziemi, o szkole, o kredytach, o fundacjach narodowych, oddawanych w eksploatację sztucznym pseudo-ugodowym moskalofilskim grupom bankrutów politycznych, nota bene na złość Ukraińcom, gdy mowa o akademji rolniczej lub uniwersytecie, natychmiast rozpoczynają panowie dyskusję teoretyczną, utrzymywaną w tonie abstrakcji metafizycznych, a w końcu okazuje się, że ów genjalny wynalazek panów, ów „poczciwy ludek ruski” jest z obecnego stanu rzeczy najzupełniej zadowolony, niczego sobie nie życzy, owszem błogosławi rządy polskie za ten raj, który on mu stworzył na tym padole płaczu.</u>
+ <u xml:id="u-8.47" who="#STrojan">Dziwnem jest Coprawda dlaczego przy takiem 100 procentowem idealnem zadowoleniu narodu ukraińskiego z obecnych jego warunków życia w Państwie Polskiem, nie mamy tutaj w Wysokiej Izbie ani jednego człowieka, któryby wystąpił w imieniu tego narodu z przemówieniem dziękczynnem rządowi polskiemu za jego ofiarną opiekę. Lecz Wy, Panowie, nad tem się nie zastanawiacie, nad takiemi błahostkami głów sobie nie łamiecie, a dalej przebywacie w stanie półsennym, ślepi i głusi na to, co naokoło Was się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-8.48" who="#STrojan">Ignorantia maxima in rebus ukraintis przejawia się, gdy ton polityce narodowościowej zaczynają nadawać tacy fachowcy, jak p. Jaruzelski, lecz są rzeczy wesołe, któremi weselić się nie można, a to dlatego, że są bardzo smutne. Smutne, proszę Panów, jest widowisko dzisiejszego braterstwa wczorajszych socjalistów, liberałów, radykałów, demokratów polskich, obnoszących się ze swym liberalizmem i ich dzisiejsze braterstwo z ukrainożerczą endecją polską w dziedzinie polityki narodowościowej, z tą endecją, która właśnie wskutek swego programu narodowościowego stała się przekleństwem wskrzeszonego Państwa Polskiego. Zejście na pozycje endecji w kwestji narodowościowej jest dla sanacji równoznaczne z największą klęską, albowiem sojusz sanacji z endecją przeciwko ludności niepolskiej jest początkiem końca sanacji i w konsekwencji będzie jednym z głównych powodów zupełnego bankructwa takiego rządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-8.49" who="#STrojan">W proroctwa jednak bawić się nie myślę, a ograniczę się jedynie do oświadczenia Panom, że o ile panowie sądzicie, iż przejściem do ofenzywy zwartym frontem endecko-bebistycznym zdołacie przynajmniej zamknąć usta Ukraińcom, by zaprzestali szerzyć te rzekome „kłamstwa”, na które panowie tak się oburzacie i które Was tak denerwują, to jesteście panowie w grubym błędzie. Niektóre rzeczy z obecnych stosunków narodowościowych w Polsce mogą podlegać dyskusji, lecz nie podlega dyskusji ta okoliczność, iż Ukraińcom w Polsce nie dzieje się aż tak dobrze, by nie mieli oni powodów do krzyku, protestów i żądań. Jest rzeczą zupełnie słuszną i jasną, że każdy krzyk w miarę przeciągania się nabiera coraz bardziej ostrych i niemiłych tonów i gdy krzyczy jednostka, to można spodziewać się, że w krótkim czasie przestanie krzyczeć, bo albo zachrypnie albo naprzykrzy się jej krzyczeć. Lecz, proszę Panów, nie można się tego spodziewać po Ukraińcach, albowiem za dużo nas jest. Zanadto daleko postąpiliśmy już w naszej świadomości narodowej, zanadto szybkie tempo przybrał od czasu wojny światowej proces krystalizowania się ruchów narodowościowych, zanadto dobrze znamy istotne a nie fikcyjne znaczenie kwestji ukraińskiej nietylko dla całego wschodu Europy, ale i łączność kwestji ukraińskiej z wydarzeniami o znaczeniu globowem i wątpię bardzo, czy wszystko to razem wziąwszy, będzie sprzyjało waszym zamierzeniom, zapowiedzianej ofenzywie największego Klubu Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem.</u>
+ <u xml:id="u-8.50" who="#komentarz">(Głos: Kto zapowiadał?)</u>
+ <u xml:id="u-8.51" who="#STrojan">P. Jaruzelski dnia 5 lutego 1929 roku. Być może, że zmianą Konstytucji doprowadzicie jeszcze do tego, że zamiast „wybrańców” będziecie mieć „mianowańców”, być może, że z tych zastępców, którzy dziś są ani jeden na tej trybunie nie pozostanie, ale my jesteśmy przekonani, że na nasze miejsca przyjdą inni, i ci będą mówili to samo, co my, będą kroczyli tą samą drogą, co my, bo to jest jedyna droga, droga mówienia gorzkiej prawdy w oczy, prawdy niesłychanie przykrej i dla nas do mówienia i dla Was do słuchania, lecz stokroć przykrzejszej narodowi naszemu do znoszenia cierpienia i przeżywania. Lecz cierpieć będziemy tak jak Wyście jeszcze niedawno cierpieli, składać będziemy ofiary, jak Wyście składali w tej nadziei, że nie przepadły one na marne dla Was, — nie przepadną one i dla nas.</u>
+ <u xml:id="u-8.52" who="#STrojan">Z jakiegokolwiek punktu widzenia chcielibyśmy podejść do stosunku jaki jest teraz między Ukraińcami a Rządem polskim, to jednak ponad wszelką wątpliwość jest jedna prawda, że Rząd polski nie ma nawet moralnego prawa pomyśleć, żebyśmy mogli głosować za koniecznościami państwowemi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SPosner">Wysoka Izbo Senatorska! Już na Komisji Budżetowej przedstawiciele mojego klubu w porozumieniu z dwoma innemi klubami lewicy oświadczyli, że nie biorą żadnej odpowiedzialności za budżet, nad którym komisja się zastanawiała, i że powstrzymają się od głosowania nad tym budżetem. Klub mój delegował mię dziś, abym to samo po raz drugi powtórzył i poprzedził tę decyzję szeregiem argumentów, któreby panów przekonały, o ile to jest wogóle potrzebne, dlaczego klub mój taką, a nie inną taktykę stosuje do budżetu, który dziś dyskutujemy.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SPosner">Panowie Senatorowie! Nie widzę na sali p. s. Szarskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#komentarz">(Głos: Jest.)</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SPosner">Nie widzę go.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#komentarz">(Głos: Bał się.)</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SPosner">A właśnie o nim chcę mówić i dlatego wolałbym, aby był obecny, bo nieprzyjemnie mówić szczególnie ujemnie o senatorach, których niema na sali. Nawet nie lubię o rządzie mówić ujemnie, gdy jego przedstawicieli niema na sali. A p. s. Szarski, któremu każdy z nas, bez najmniejszych różnic politycznych, oddaje jak najwięcej pochwał za jego pracowitość, znajomość rzeczy, talent w opracowywaniu swego referatu budżetowego, p. s. Szarski, który jest prawdziwym poetą budżetowym, nakreślił nam tu dziś cudowną idyllę budżetową, która mnie wprowadziła chwilowo w stan zupełnego zapomnienia o rzeczywistości, o której tak wymownie zawsze opowiada szczęśliwie nam panujący p. Prezes Rady Ministrów. Otóż, proszę Panów, wprowadził mnie w stan oszołomienia, bo ja na podstawie tego wszystkiego, co słyszałem ma Komisji Budżetowej, i tego wszystkiego, co zdążyłem przeczytać w referatach, które nam dopiero wczoraj o 9-tej wieczorem — ze smutkiem to stwierdzam — zostały doręczone, nabrałem zupełnie innego przekonania o naszym budżecie. Jest to oczywiście błąd z mojej strony, oczywiście każdy człowiek rozumuje w granicach tych sił umysłowych, które mu Opatrzność na drogę życia daje. Ja wcale nie chcę powiedzieć, że, jeżeli ten budżet tak opłakane robi na mnie wrażenie, to jest winą tego budżetu, bo ja oddawna znam…</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#komentarz">(Głosy: Szarski jest.)</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SPosner">Panowie mu to powtórzą. Panie — nazwałem pana poetą budżetowym. Niech pan będzie łaskaw zapisać to w swojej biografji, bo, gdy po wielu latach trzeba będzie pisać nekrolog w Kurjerze Warszawskim, to…</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#komentarz">(Różne głosy.)</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SPosner">Przepraszam bardzo, bo ja naprawdę chcę mówić o bardzo poważnych rzeczach. Otóż chciałem powiedzieć, że w XVIII wieku żył w Niemczech filozof nazwiskiem Lichtenberg, wszystkim oczywiście znany, który wypowiedział kiedyś bardzo głębokie zdanie, że jeżeli książka spotka się z głową człowieka i słychać głuchy dźwięk, to nie zawsze winna książka, lecz to jest winą także umysłu. Ja jestem człowiekiem bardzo skromnym, jak Panom wiadomo z kilkuletniego obcowania ze mną. Przyznaję, że to jest moja wina, że ja nie wyczytałem w tym budżecie tych cudownych, fantasmagorycznych, zupełnie arabskich obrazów, jakie tam dostrzegło oko tego poety budżetowego. Ja zresztą nie żądam wcale od budżetu państwa, żeby to była poezja i żeby tam były cudowne pejzaże. Żądam zupełnie innych rzeczy, bardziej realnych i odpowiadających rzeczywistości, a muszę szczerze przyznać, że nie znalazłem tych wszystkich rzeczy i że mam wrażenie, że w dużej bardzo części ten budżet jest urojony, że on nie da nam tej szczęśliwości, którą zapowiadają jego urzędowi apologeci, że przeciwnie, będzie on źródłem wielkich rozczarowań.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SPosner">Proszę Panów, ja rozumiem to psychologiczne zjawisko, które sprawia, że p. sen. Szarski jest tak tym budżetem zachwycony, pomimo wszystkich zastrzeżeń, które, będąc człowiekiem wysoce uczciwym, i w swoich czynach, i w swoich słowach, i w swoich myślach, musiał dzisiaj w toku swego przemówienia do tego budżetu wprowadzić. A mianowicie uderzyło go to bardzo, że ludność nie odnosi się wcale do tych spraw z takim zachwytem, z jakim odnoszą się do nich ci urzędowi apologeci, że owszem ludność nasza odnosi się z jak największym sceptyzmem do tej sytuacji ekonomicznej, w jakiej znajduje się Państwo Polskie. P. Szarski nawet czuł się zniewolonym powiedzieć, że sytuacja ekonomiczna kraju w tej chwili pozostawia dosyć dużo do życzenia — pan widzi, jak ja to ostrożnie i bardzo subtelnie wyrażam że mnożą się bankructwa, że tych bankructw jest coraz więcej, że ogłaszają upadłość bardzo wielkie firmy handlowe i że to musi mieć jakieś głębokie źródło w niedomaganiu gospodarczem. Już pomijam to, o czem p. Szarski był łaskaw wspomnieć, że my przeżywamy obecnie atak atmosferyczny, który — nie ulega żadnej wątpliwości — położy się b. ciężkiem brzemieniem na całej najbliższej naszej przyszłości, bo zmarzła znaczna część, jeżeli nie całość, zapasów kartofli w kraju naszym, a to jest główna podstawa odżywiania się ludności wiejskiej w naszych warunkach, a także niestety i ludności miejskiej, ludności robotniczej w miastach fabrycznych w dzisiejszych czasach, kiedy robotnik nie zarabia tyle, aby mógł swoją strawę cokolwiek urozmaicić.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SPosner">Proszę Panów, ja miałem przed kilkunastu dniami sposobność stwierdzenia tego faktu, albowiem na zaproszenie p. Ministra Sprawiedliwości zwiedzałem Studzieniec. Nie mam potrzeby po tych wszystkich skandalach, które się rozegrały przed sądem w Warszawie tłumaczyć bliżej, co jest, ale ja tam skosztowałem strawę, przeznaczoną dla tych dzieci, które w ilości 236 zamieszkują tę osadę leśną. Przekonałem się zupełnie dokładnie, że kartofle, które tam stanowią podstawę odżywiania dzieci, są zmarznięte. To było kilkanaście dni temu i jestem przekonany, że ten proces gnicia kartofli posuwa się bardzo energicznie naprzód i że to jest naprawdę wielka bardzo dla kraju katastrofa.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#SPosner">Proszę Panów, powiedziałem, że zastanawiałem się nad tem zjawiskiem i dlatego p. Szarskiego musiałem nazwać poetą budżetowym i ma to swoje głębokie, psychologiczne podstawy.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SPosner">Proszę Panów, przepraszam za maleńką dygresję; opowiem Panom pewne zjawisko z mojego własnego życia. Kiedy miałem może lat 10 i przeszedłem z I-ej klasy gimnazjalnej do II-ej, otrzymawszy nagrodę w szkole, dostałem od matki mojej rubla, abym sobie poszedł do teatru. Ale byłem wielki spryciarz, Panowie to może zauważyli, bo od kilku lat razem pracujemy w Senacie, — otóż uważałem, że ta Łucja z Lammermooru, którą powinienem był iść oglądać, jeszcze nie wypełnia tych wszystkich przyjemności, które ja za tego rubla mogę posiąść. Otóż tego dnia pokazywano w Teatrze Letnim w Warszawie nowe zupełnie przedstawienie, mianowicie przyjechał niejaki p. Donato, który pokazywał Warszawiakom i ciekawym Warszawiankom zjawisko pewnej sugestji, dzisiaj bardzo przebrzmiałe, lecz wówczas zupełnie nowe dla Warszawy. P. Donato przywiózł ze sobą kilka panienek bardzo urodziwych, hipnotyzował je i one mówiły najróżniejsze rzeczy, przeważnie od rzeczy, ale bardzo ciekawe i ładne. Kiedy skończyło się to przedstawienie, p. Donato zwrócił się do publiczności, proponując, ażeby obecni tam widzowie czy słuchacze poddali się tej operacji zasypiania. Ponieważ powiedziałem, że byłem wielki spryciarz, więc zgłosiłem się. Było wielkie zdziwienie, że takie małe dziecko jest takie odważne i chce usnąć. Zgłosiłem się i ten pan mnie uśpił.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#komentarz">(S. Rogowicz: W poprzedniej Izbie Pan Senator już to mówił.)</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#SPosner">Ja staram się tak mówić, aby wszyscy zrozumieli i przyjaciele i niechętni.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Obawiam się, że poważniejsze rzeczy też by zrozumieli.)</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#SPosner">Kto?</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Izba.)</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#SPosner">Pan się doczeka i bardzo poważnych rzeczy, niech Pan poczeka. Nie wiem, dlaczego to, co ja mówię, uważa Pan za mało poważne. Bardzo proszę, tutaj nie jesteśmy akademją, tylko Izbą Ustawodawczą. Do czego prowadzi to, co ja mówię, to Pan się nie domyśla, ale Pan się zaraz domyśli.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#SPosner">Otóż p. Donato uśpił mnie i poczęstował jakimś owocem, powiedział, że to jest gruszka. Potem publiczność powiedziała mi, iż powtórzyłem, że to jest gruszka. „Nieprawda, jak dobrze smakuje?”. Bardzo dobrze smakuje. „Jest słodka, rozpływa się w ustach”. I tak dalej. To się prędko skończyło, ja wróciłem na miejsce, powiedziano mi, że zjadłem bardzo duży surowy kartofel. Poszedłem do domu i powiedziałem swej matce: Mamuśku, zdarzył się nadzwyczajny wypadek: jeden pan uśpił mnie i dał do zjedzenia olbrzymi, wielki, surowy kartofel. Mamuśka była niezadowolona, wpakowano mnie do łóżka i dano kilka łyżeczek olejku rycynowego. Proszę Panów, od tego czasu zastanawiam się bardzo często nad zjawiskiem sugestji i autosugestji.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#SPosner">Kiedy dziś słuchałem wywodów, — teraz już będzie poważnie, Panie Senatorze Rogowicz, — kiedy się zastanawiałem nad tem, co słyszałem z dziedziny naszego budżetu, to sobie przypomniałem to zjawisko, które dla mnie skończyło się w łóżku i przy pomocy olejku rycynowego. Te sugestje, którym poddają się bardzo liczni rodacy moi, i których wynikiem jest właściwie ten pogląd na te cudowne zjawiska naszego życia politycznego i gospodarczego, często bardzo kończą się w łóżeczku i myślę, że jednak olejek rycynowy będzie zbyt słabym środkiem, ażeby wyprowadzić z naszego organizmu skutki tej sugestji.</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#SPosner">Mnie się zdaje, że to jest bardzo poważny pogląd socjologiczny, który może trafi do przekonania p. s. Rogowicza.</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Taka długa droga.)</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#SPosner">Naukowe drogi są zawsze bardzo długie, są bardzo często niewiadome i lepiej nawet nie upraszczać sobie tych dróg, tylko iść tą drogą poznania do samego końca, bo w końcu tej drogi znajduje się to, co jest źródłem szczęścia człowieka na ziemi, to jest prawda.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#SPosner">My mamy przed sobą budżet i oczywiście, kiedy się mówi o budżecie, to się mówi o sprawach gospodarczych naszego kraju. Ja powiedziałem już, że ten budżet i dyskusja nad nim nie budzą we mnie tych uczuć, jakie budzą u niektórych z Panów, może być, że u większości tej Izby prawodawczej, ponieważ ja nie widzę wcale ani błogostanu, ani szczęśliwości, ani zadowolenia, ja, który oglądam bliżej tylko pewną klasę ludności, mając do czynienia z robotnikiem, z chłopem, przeważnie z ludźmi pracy, z nędzą ludzką. Ja widzę tylko smutne objawy naszego życia zbiorowego. Ja wcale nie widzę, żeby ten stan się poprawiał, ja widzę raczej, że ten stan się pogarsza i pogarsza się w bardzo poważnym stopniu, pogarsza się nie w stosunku arytmetycznym, lecz w stosunku geometrycznym. I jeżeli Panowie wyzbędą się tej sugestji i opadnie Wam bielmo z oczu, to jestem przekonany, że zrozumiecie dlaczego tacy ludzie jak ja i stronnictwo moje na takiem stanowisku tylko stać może.</u>
+ <u xml:id="u-10.26" who="#SPosner">Proszę Panów, Rząd w ostatnich tygodniach zeszłego roku, a także w pierwszych tygodniach tego roku wniósł do Sejmu sporo nowych ustaw o charakterze skarbowym, ustaw podatkowych. Panowie wszyscy te ustawy znacie, one znajdują się w drukach sejmowych i będą przedmiotem bardzo poważnych deliberacji, jak mniemam, na naszej komisji senackiej; one i u nas wywołają daleko idące sprzeciwy i bardzo poważną, jak mniemam, i wcale niewesołą dyskusję.</u>
+ <u xml:id="u-10.27" who="#SPosner">Mam takie wrażenie, że wszystkie te ustawy spotkały się w kraju z najzupełniejszym sprzeciwem, najzupełniejszym protestem bardzo szerokich zainteresowanych klas ludności. Czy Panowie wezmą pod uwagę ustawę o popieraniu budowy tanich mieszkań, czy ustawę o podatku gruntowym, czy kilka innych ustaw tego samego charakteru i gatunku, to my otrzymujemy z kraju tylko wyrazy oburzenia z powodu tych ustaw i stałe oświadczenia: tego płacić nikt przecież nie będzie, bo my już nie jesteśmy w stanie płacić.</u>
+ <u xml:id="u-10.28" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.29" who="#SPosner">We wczorajszym wieczornym Kurjerze Warszawskim — Panowie wiecie, że to jest dziennik bardzo poważny, mówię to do p. s. Rogowicza, dziennik bardzo spokojny, dziennik, który się bardzo często nazywa dziennikiem nieboszczyków, gdyż można tam znaleźć najdokładniejszy spis wszystkich ludzi, którzy zdążyli umrzeć — w tem piśmie znajdujemy wiadomość, że magistrat warszawski nie może się opędzić tym ludziom, którzy przychodzą skarżyć się, że życie w mieszkaniach warszawskich staje się już dzisiaj zupełnie niemożliwe, bo właściciele mieszkań, powołując się na tę ustawę, która ma dopiero zacząć obowiązywać, już wyzyskują w straszny sposób swoich sublokatorów. Panowie doskonale wiedzą, że dola sublokatora wogóle nie należy do szczęśliwych. My wiemy to b. często z własnego doświadczenia, jako senatorowie niezamieszkali stale w Warszawie, wiemy, co to jest sublokator. Ale dola sublokatora, który ma rodzinę i który nie ma funduszów na opłacenie własnego mieszkania, mieszka kątem, u rodziny innej, dola takiego sublokatora, to już jest zupełnie na granicy nieszczęścia. I ten sublokator przychodzi do magistratu płakać, ażeby mu pomóc w tej strasznej niedoli, kiedy on jest przedmiotem wyzysku ze strony właściciela mieszkania, który to właściciel już dzisiaj, kiedy jeszcze ta ustawa nie obowiązuje wcale, zaczyna na niego nakładać już zupełnie niemożliwe świadczenia w oczekiwaniu tych świadczeń, których od niego będą wymagali za kilka miesięcy, zaczyna nakładać dzisiaj. Proszę Panów, to nie świadczy dobrze o tem słońcu, które miało wstąpić w dusze mieszkańców Warszawy, a za Warszawą i innych miast.</u>
+ <u xml:id="u-10.30" who="#SPosner">Jeżeli pójdziemy na wieś i zapytamy się chłopa, w jaki sposób on będzie płacił te nowe podatki gruntowe i szereg innych podatków, to on nam także odpowie, że nie wie, jak on to będzie płacił, bo w tym roku musiał sprzedać ostatnią krowę, której nie mógł wyżywić, bo paszy nie było. Proszę Panów, ja nie widzę wcale źródeł tej radości, tej radości, o której mówił p. s. Szarski w swoim referacie budżetowym. Ja wcale nie widzę tych źródeł, nie mogę ich dojrzeć.</u>
+ <u xml:id="u-10.31" who="#SPosner">Jeżeli ja to poruszam, to nie po to, aby konstatować te wszystkie rzeczy z radością, ja nie jestem bynajmniej defetystą i o to, zdaje mi się, że nawet w tej Izbie nikt mnie posądzać nie będzie, ja to konstatuję z pewnym smutkiem, bo nie zawsze mogę powiedzieć, że to co jest, jest tylko winą Opatrzności, która nas karze za grzechy nasze, czy ojców naszych. Ja widzę, że w tem jest bardzo dużo winy tych ludzi, których obowiązkiem jest czuwać nad rozwojem naszych sił gospodarczych, nad rozwojem naszych instytucyj gospodarczych. Mam to wrażenie, że w tej dziedzinie bardzo wielu rzeczy nie spełniono, nie wykonano, że w tej dziedzinie jest bardzo dużo błędnej polityki.</u>
+ <u xml:id="u-10.32" who="#SPosner">Proszę Panów, ja jeden tylko szczegół wskażę. Nie mam niestety dziś dużo czasu do rozporządzenia i muszę raczej tylko szkicować, a nie malować ten obraz. Ja mam jedną taką kwestję, która nas nie przestaje gnębić od lat pewno dziesięciu, to jest kwestję pożyczek zagranicznych. Naszą politykę w tej dziedzinie ośmielam się uważać dotychczas za zupełnie niewłaściwą. Myśmy stali na tem stanowisku, i mielimy bardzo dużo mężów stanu, którzy stali na tem stanowisku, że pożyczki zagraniczne są dla nas wielkiem nieszczęściem. Znałem takich mężów stanu, takich ministrów, którzy stale nas posłów i senatorów uczyli, że to jest największy nonsens, żeby pożyczać wielkie pieniądze zagranicą, płacić olbrzymie procenty, żywić tych Shylocków zagranicznych po to, ażeby otrzymywać takie kwoty, takie sumy, których skutek, których zastosowanie do naszych warunków może być bardzo problematyczne. Mówiono też o tem, że teraz urodziło się nowe hasło: samowystarczalność, hasło zresztą dosyć stare, bardzo dobrze znane w nauce, tysiąckrotnie opracowywane i zwalczane, Panowie to doskonale wiedzą i nie potrzeba czytać dzieła p. sen. Gliwica, mojego przyjaciela, aby wiedzieć, że samowystarczalność jest fikcją, która w dzisiejszych warunkach świata i Europy nie może znaleźć najmniejszego zastosowania, Byli i tacy ideolodzy, czy teoretycy, i jeszcze prawdopodobnie dzisiaj chodzą po kraju, bo tak już jest świat zbudowany przez Pana Boga, że jest tą arką Noego, w której jest wszystkiego po dwoje: i mądrych i mniej mądrych, i dobrych i złych, ale tak jest. I Francuzi mają takie przysłowie, które głosi, że „il faut du tut. pour faire un monde”, mogą być także tacy ideolodzy.</u>
+ <u xml:id="u-10.33" who="#SPosner">Uważam tę ideologję za zupełnie mylną. Ja jestem wielkim przyjacielem pożyczek zagranicznych, nie ze stanowiska tych wielkich kurtażów, które się przytem zarabia, pośrednicząc, ale ze stanowiska tego realnego pożytku, który te pożyczki przynoszą krajowi.</u>
+ <u xml:id="u-10.34" who="#SPosner">Niedawno w rozmowie z jednym z naszych przedstawicieli zagranicznych słyszałem o p. Francqui, wielkim dygnitarzu finansowym, wielkim dyktatorze finansowym Belgji, który opowiadał, że wielkość Belgji gospodarcza, nie polityczna, bo Belgja to jest maleńki kraj, ale pod względem gospodarczym stoi nadzwyczaj wysoko, że ta wielkość została zbudowana dzięki pożyczkom zagranicznym, że olbrzymia ilość przedsiębiorstw, prosperujących dziś w Belgji, stanowiących wielkie bogactwo kraju, została założona przez cudzoziemców, dzięki kapitałowi cudzoziemskiemu, i że dziś tak wielkie przedsiębiorstwa, poczynając od zakładów Coqueril, znanych na całym świecie, aż do tramwajów brukselskich były dziełem kapitałów albo angielskich, albo francuskich, albo amerykańskich. Wielkość, ani suwerenność Belgji nic na tem nie straciła. Krajowi przybyło dużo znakomitych instytucji gospodarczych, które z biegiem lat zostały wykupione z tej niewoli cudzoziemskiej i dziś są belgijskie nietylko dlatego, że znajdują się na ziemiach belgijskich, ale dlatego, że stanowią własność belgijską, albo państwa, albo akcjonarjuszy prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.35" who="#SPosner">Jeżeli ja tutaj o tem wspominam, bo przecież i my posiadamy, a nawet podobno szukaliśmy wielkich pożyczek zagranicznych, to dlatego, że niedawno, zeszłego lata, byłem w Krynicy i tam z miejscowymi dygnitarzami rozmawiałem na temat tych wszystkich inwestycji, które należy w Krynicy wprowadzić, aby z tego złotego jabłka, o którem się tyle piszę w gazetach, uczynić naprawdę kraj szczęśliwy, kraj, przynoszący nam zdrowie, radość i przyjemność kraj, który może być ozdobą Polski w porównaniu z zagranicznemi analogicznemi zakładami, a który dziś, Panowie wiedzą, w jakim znajduje się stanie. Krynica jest cudownem miejsce pobytu, ale tylko pod warunkiem, że człowiek tam przywiezie ze sobą hotel, a także przywiezie wodę prof. Zubera, a także przywiezie ze sobą kąpiele, ponieważ tego wszystkiego w Krynicy znaleźć nie można. Mogą znaleźć niektórzy szczęśliwi ludzie, np. ministrowie, ale tacy prości ludzie muszą cztery, pięć dni, czasem tydzień czekać na to, aby zdobyć jakąkolwiek kąpiel. Kiedy tych panów pytałem, dlaczego nie zrobili tego, odpowiedzieli: bo nie mamy pieniędzy. Więc słyszałem parę lat temu, że znalazło się jakieś konsorcjum amerykańskie, które chciało ofiarować 10.000.000 zł. na zaprowadzenie w Krynicy wszystkich inwestycyj, które są potrzebne, ażeby Krynicę uczynić naprawdę miejsce godnem tych warunków naturalnych, jakie natura Krynicy dała. Powiedziano jednak: nie możemy dopuścić zagranicznego kapitału, bo gdy przyjdzie kapitał zagraniczny, weźmie wszystko w swoje ręce a my wyjdziemy z kwitkiem. Przy takich poglądach nie mogą się rozwijać bogactwa kraju, bogactwa narodowe. My wszyscy pod tym względem jesteśmy jeszcze bardzo zacofani, to są dawne teorję ekonomiczne, które dziś żadnego zastosowania w życiu nowoczesnem nie mają. Jeżeli się czyni jakieś zarzuty, jeżeli się szuka win w niektórych przejawach naszego życia ekonomicznego, to jedną z nich jest niedostateczna piecza rządu nad temi bogactwami krajowemi, ale przyczyny tego stanu rzeczy znajdują się właśnie na tej linji. Polska musi być nietylko pod względem politycznym częścią koncertu europejskiego, ale także pod. każdym innym względem, w danym wypadku pod względem gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-10.36" who="#SPosner">Niestety — jesteście panowie w tem szczęśliwem położeniu, że nie mogę Was długo nudzić, gdyż czas przemówień jest ograniczony, i w tej Izbie tylko jeden klub najszczęśliwszy, rozporządza tak wielką ilością godzin, że ich nawet prawdopodobnie nie będzie chciał wyczerpać. My nie rozporządzamy taką ilością czasu i dlatego musimy się ogromnie ograniczać. Nie wiem, czasami będzie to prawdopodobnie z Waszym zyskiem, czasem to będzie z Waszą korzyścią, niekiedy będzie to może z Waszą stratą. Ja siebie zaliczam do takich mówców, którzy jeżeli mniej mówią, to dla Was jest źródłem korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-10.37" who="#SPosner">Ja chcę tylko jeszcze o jednej rzeczy powiedzieć. Ta wielka iluzja, która wypełnia Wasze oczy i która zasłania przed Wami widok prawdziwy na rzeczywistość polską, ta wielka iluzja, proszę Panów, znajduje dla siebie ujście także w świecie naszych politycznych stosunków. Już tu dziś mówiono i pozytywnie i negatywnie o tym nowym projekcie Konstytucji, który znajduje się obecnie w Sejmie i który, jak chcą niektórzy, stanie się nawet ciałem i zacznie obowiązywać już nietylko w Sejmie, ale i w Senacie, i to jest tytuł, w imię którego ja mam prawo o tej rzeczy mówić.</u>
+ <u xml:id="u-10.38" who="#SPosner">Proszę Panów, ja nie mam bielma na oczach i długie doświadczenie polityczne i wiele lat strawionych na nauce prawa państwowego w różnych krajach, nietylko teoretycznego, ale i praktycznego, tak jak ono jest wykonywane w parlamentach europejskich, usposabia mnie bardzo niechętnie do tego projektu, który niektórzy Panowie uważają za arcydzieło kunsztu prawodawczego. Nie mogę sobie wyobrazić, żeby Polska, do której tęskniło nasze pokolenie przez całe swoje życie, żeby Polska, o którą, dla której walczyło i ginęło w znacznej części pokolenie, do którego i ja mam zaszczyt należeć, żeby Polska była krajem, który nie będzie całkowicie zbudowany na zasadzie wolności. Ja słyszę, czytając sprawozdania z rozpraw sejmowych, że w naszem narzeczu politycznem wyraz „wolność” został zamieniony przez wyraz „swawola” i kiedy się w Sejmie z ław opozycyjnych odzywają głosy nawołujące do wolności, ostrzegające przed pomniejszaniem wolności, jako podstawy życia politycznego, to się tym mówcom rzuca w twarz oskarżenie, że tęsknią do dawnej szlacheckiej swawoli polskiej, od której to swawoli zginęła, jak wiadomo, Najjaśniejsza Rzeczpospolita. Proszę Panów, przecież to nie jest na serjo. To nie jest śmieszne, ani wesołe, ani dowcipne, ale to jest zupełnie nieprawdziwe, bo jeżeli posłowie w Sejmie, jeżeli dzisiaj nawet w literaturze odzywają się głosy, nawołujące do wolności w całej pełni, to przecież panowie doskonale wiedzą, nie pochodzi to od ludzi, którym droga jest swawola, którzyby chcieli anarchję do Polski wprowadzić, tej anarchji zresztą i dzisiaj w Polsce nie brakuje, ale ci, którzy bronią wolności jako podstawy istnienia Rzeczypospolitej, ci Iudzie naprawdę na serjo bronią tej wolności.</u>
+ <u xml:id="u-10.39" who="#SPosner">Ja nie wyobrażam sobie, ażeby Polska mogła istnieć bez wolności. Polska może istnieć bez tych specjalnych praw i przywilejów Prezydenta Rzeczypospolitej, które wprowadza jako coś zupełnie nowego projekt Konstytucji. Bez tego może Polska istnieć. Ona już istnieje 10 lat i jak mi się wydaje, wcale nieźle i na podstawie marcowej Konstytucji ona mogłaby istnieć jeszcze bardzo długie lata, ponieważ ta Konstytucja jest tak szeroka, jest taka łatwa, tak łatwo się przystosowuje i przystosuje do potrzeb życia społecznego i politycznego, że nie potrzeba nawet, według mojego przekonania, wprowadzać tam jakichkolwiek zmian. Ta Konstytucja marcowa, która dziś jest przedmiotem takiej głębokiej niechęci tylu przedstawicieli myśli polskiej, o której się mówi z taką niechęcią, z taką wzgardą nawet na łamach różnych czasopism polskich, ta Konstytucja przecież w gruncie rzeczy nie jest niczem oryginalnem. Jest to Konstytucja, która została spisana przez Sejm Ustawodawczy na podstawie wszystkich konstytucyj, które w tym czasie istniały. Jest to Konstytucja, która w jednej części jest konstytucją francuską, a w drugiej części konstytucją belgijską, w trzeciej części niemiecką, a w czwartej części Czeskosłowacką i zawiera te prawdy….</u>
+ <u xml:id="u-10.40" who="#komentarz">(S. Perzyński: To się nazywa bigos.)</u>
+ <u xml:id="u-10.41" who="#SPosner">To jest ciągle to samo, Panie Senatorze, przepraszam, ja myślałem, że nie mam potrzeby przed tą Wysoką Izbą mówić o tem, myślałem, że Pan zna te wszystkie konstytucje, o których wspomniałem. Przecież to jest ciągle ta sama konstytucja, bo niema innej, bo te prawa konstytucyjne francuskie z 1875 r. zawierają prawdy, bez których żadna konstytucja istnieć nie może, chyba, że to będzie konstytucja p. Mussoliniego, bo temu żadnej konstytucji nie potrzeba, on żadnej nie potrzebuje, ani parlamentu, ani izb prawodawczych, ani opinji publicznej nie potrzebuje.</u>
+ <u xml:id="u-10.42" who="#komentarz">(S. Roman: Ale doświadczenie życia państwowego musi też mieć wpływ.)</u>
+ <u xml:id="u-10.43" who="#SPosner">Doświadczenie życia państwowego nauczyło narody europejskie, że z temi konstytucjami, które posiadają, mogą żyć bardzo dobrze i szczęśliwie i ani w Belgji, ani we Francji nikomu na myśl nie przychodzi, proszę Panów, reformować konstytucję, chociaż oddawna tam i w literaturze tego przedmiotu i w doświadczeniu i w gazetach odzywają się głosy, że trzeba ją zrewidować i oddawna już, proszę Panów, bo nazajutrz po jej nadaniu w 1875 roku byli ludzie z tej konstytucji niezadowoleni, i tak jest na całym świecie i zdaje mi się, że zawsze tak będzie. Bo lepsze jest zawsze wrogiem dobrego, a człowiek nie umie się poznać na tem, co jest dobre, lecz zawsze szuka tego, o czem przypuszcza, że jest lepsze. Mnie się zdaje, że często się myli i że wielka mądrość państwowa polega na tem, żeby się zadowolić tem co jest, kiedy tak trudno znaleźć coś lepszego.</u>
+ <u xml:id="u-10.44" who="#SPosner">Proszę Panów, ta konstytucja zbudowana jest na jakiej zasadzie? Wolny człowiek w wolnem państwie. To jest cała formuła życia obywatela w nowoczesnem państwie.</u>
+ <u xml:id="u-10.45" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.46" who="#SPosner">Przedewszystkiem Polska musi być wolna, musi być niepodległa. Myśmy to zdobyli. A teraz, proszę Panów, potrzeba, ażeby Polak był wolny.</u>
+ <u xml:id="u-10.47" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-10.48" who="#SPosner">Panowie jesteście pesymiści. Panowie nie wierzycie w to, że Polak może być wolny i że może być źródłem wielkiego szczęścia dla swojego kraju. Panowie uważają, że tego Polaka trzeba troszkę ograniczyć, troszeczkę mu nogi związać, troszeczkę ręce, a przedewszystkiem trzeba mu związać usta i zamknąć kałamarz, z którego on czerpie swoje dziennikarskie natchnienie. I myślicie, że wtedy dopiero zacznie się to życie szczęśliwe na ziemi polskiej, że wtedy dopiero w całej pełni spłynie tak, jak nam kiedyś opowiadano w Senacie, słońce do duszy i do serc Polaka. A może być, że panowie powiedzą — ja tu widzę dosyć panów już z przyprószonemi siwizną włosami — że ja jestem starym konserwatystą, który wcale nie rozumie ducha czasu, i który nie może zrozumieć tej wielkiej głębi prawd, które tkwią w polityce p. Mussoliniego i Primo de Rivery i tych wszystkich panów, którzy tak czy inaczej się nazywają, a którzy robią ciągle tę samą politykę, tę politykę, która może im czasem udaje się, ale która według nietylko mego przekonania, ale według przekonania bardzo wielu ludzi w Europie, ludzi znacznie odemnie uczeńszych, znacznie bardziej doświadczonych, wielkich mężów stanu, prowadzi cały naród do ostatecznej zguby. Bo przedewszystkiem jest rzeczą zupełnie naturalną, że ta polityka przemocy, ta polityka sił, ta polityka więzień — ja mówię o polityce p. Mussoliniego — ta polityka ma przecież tylko pewne granice; ona nie będzie trwała setki lat, ani nawet kilkadziesiąt lat. To pokolenie, które ta polityka zastała po wojnie, bo to, co się stało we Włoszech, to jest dziełem tego nieszczęśliwego pokolenia, które wyszło z tej wojny światowej, okaleczone na duchu, nietylko na ciele, ale i na duchu, — pokolenie, pozbawione wszelkiego idealizmu i wszelkiej myśli o jakiejś lepszej przyszłości, — to pokolenie przecież wiecznie żyć nie będzie, skończy się jego życie i przyjdzie inne.</u>
+ <u xml:id="u-10.49" who="#SPosner">Czy wyobrażają sobie panowie, żeby ludzkość mogła żyć w niewoli? Nie może żyć ludzkość w niewoli, na ludzkość mogą przychodzić chwile zapomnienia — jest w Piśmie Świętem taki bardzo ciekawy ustęp, kiedy Mojżesz wyprowadza Izraelitów z ziemi niewoli i każe im 40 lat błąkać się po pustyni, i ludzie i komentarzyści do tego wersetu z Pisma Świętego dodają: musiał im 40 lat kazać się włóczyć po pustyni, przymierać tam głodem, aby wymarło to pokolenie, które wyszło z niewoli, ponieważ niewolnik nie może nigdy stać się wolnym człowiekiem. Przyjdzie, proszę Panów, taki czas, kiedy i ci Włosi, potomkowie tego wielkiego kulturalnego narodu, który przez tyle stuleci przyświecał całej ludzkości kulturą swoją i wielkiemi zdobyczami ducha, że ten naród ocknie się i gdzie wtedy znajdzie się Mussolini i jego wielkie myśli polityczne, które są niczem więcej, jak tylko leguminą, czy sałatą, przyrządzoną ze skrawków myśli, czy aforyzmów różnych filozofów w rodzaju Sorela, w rodzaju Duguita i p. Wilfreda Pareto! Ja znam te wszystkie rzeczy, doskonale znam i rozumiem te wszystkie paradoksy. To nie jest żadna nauka polityczna, to są bardzo wesołe, a często bardzo smutne pomysły, paradoksy, które mogą doprowadzić tylko do jeszcze większego chaosu.</u>
+ <u xml:id="u-10.50" who="#SPosner">Bez wolności nie może być nowoczesnego państwa. Nie wyobrażam sobie, żeby w wolnej niepodległej Polsce mógł być inny obywatel, jak tylko wolny Polak. I dlatego nie mogę bez wzruszenia dziś jeszcze czytać tej wielkiej pieśni, która dla żołnierzy rewolucyjnej Francji została napisana przez Rouget de Lisie w Strassburgu. Tam, w drugim wersecie tej nieśmiertelnej marsyljanki mówi się o tem: Liberte, liberte chere. Niema nic droższego, niema nic milszego nad wolność.</u>
+ <u xml:id="u-10.51" who="#komentarz">(S. Roman: Niema! Słusznie!)</u>
+ <u xml:id="u-10.52" who="#SPosner">Nie mówcie panowie o swawoli, nasza wolność ma korektywę w samej sobie, a tą korektywą jest rozum. I gdyby tylko rozum mógł rządzić każdym krajem i ludzkością, to mnie się zdaje, że nie potrzebaby było żadnych pomysłów konstytucyjnych, które dla naszego kraju nie mogą być wcale źródłem radości, dobrobytu i szczęścia, a mogą być tylko przemijającym bólem i przemijającem nieszczęściem.</u>
+ <u xml:id="u-10.53" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SGłąbiński">Wysoki Senacie! Budżety naszej Rzeczypospolitej w ostatnich latach, począwszy od 1927, wykazują tak znaczny przyrost wydatków, a szczególnie dochodów skarbowych, iż dziwić się nie można, gdy ludzie, którzy powierzchownie patrzą na stosunki finansowe, którym imponują cyfry, dochodzą do daleko idącego optymizmu, a jak doświadczenie uczy nawet do entuzjazmu. Ktokolwiek jednak bliżej i krytyczniej przyjrzy się losom naszej skarbowości i naszego systemu monetarnego w ostatnich latach, dojdzie do przekonania i stwierdzenia faktu, że życie finansowe i ekonomiczne ma swoje prawa, ma swoją statykę i swoją dynamikę, że pod wpływem jakiejś różdżki czarodziejskiej wcale nie ulega takim gwałtownym zmianom, chyba, że nastąpią stanowcze zmiany w tych czynnikach, które je tworzą, w siłach narodowych i stosunkach zewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SGłąbiński">Przedłożony nam przez Komisję Skarbowo-Budżetową preliminarz budżetowy, zawiera dochody w wysokości 2.910.000 złotych. A ja pójdę jeszcze dalej, bo mam to przekonanie, że jeżeli nie przyjdą na nas jakieś klęski gospodarcze, jakaś klęska nieurodzaju, to dochody te będą jeszcze większe, będą wyższe co najmniej o jakie 200 miljonów złotych. Bo dość przejrzeć cyfry statystyczne dochodów za rok bieżący, za 10 miesięcy ostatnich, już ogłoszonych, by się dowiedzieć, że podatki bezpośrednie w tych 10 miesiącach dały o 33 miljony złotych więcej niż wynosi cały dochód preliminowany obecnie w budżecie na rok przyszły, że naprzykład dodatek do podatków 10% w przeciągu 10 miesięcy doszedł już do kwoty 98 miljonów, tej samej, jaka jest preliminowana na cały rok, że także w podatkach pośrednich sumy dochodów odpowiadają temu poziomowi jaki jest obecnie preliminowany. Wprawdzie monopole skarbowe niezupełnie dopisały dlatego, ponieważ dochód z nich w budżecie był może zanadto naciągnięty, ale pomimo to one także przynajmniej dorównują tym dochodom, jakie są obecnie preliminowane.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#komentarz">(Wicemarszałek Gliwic obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SGłąbiński">Czemuż przypisać ten stan dochodów? Czy mamy entuzjazmować się tym olbrzymim postępem gospodarczym, który stał się źródłem dla finansów, czy może złożyły się na to inne czynniki? Otóż główną przyczyną, dla której nastąpiła ta wielka zmiana w kwotach budżetowych i w kwotach zamknięć rachunkowych, jest przedewszystkiem zmiana systemu monetarnego, ustalona rozporządzeniami Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 października i z 5 listopada 1927 roku. Także przyczyniły się do tego podwyższone podatki i opłaty oraz przesunięcie ciężarów podatkowych z jednych warstw na drugie, jako następstwo nowego systemu monetarnego.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SGłąbiński">Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej wprowadzono nową monetę w Polsce, tę nową monetę nazwano tak samo, jak się nazywała dawniejsza moneta, wprowadzona w roku 1924, — nazwano złotym. Byłoby zapewne lepiej, gdyby się było nazwało nową monetę inaczej, czy nowym złotym, czy nawet złotym polskim, ponieważ złoty obecny zbliża się pod względem swej wartości kruszcowej raczej do dawnego złotego polskiego z czasów Sejmu Czteroletniego niż do franka złotego, na którym się opierała nasza dawniejsza ustawa o złotym z roku 1924. Ten nowy złoty wart jest tylko 0,585%, to jest prawie tylko połowę dawniejszego złotego, złotego franka. Rozporządzenie Prezydenta nie robi jednak żadnej różnicy pomiędzy jednym złotym a drugim, nie wprowadza. żadnego przerachowania, zastrzega tylko, że zobowiązania, które opiewały na złote w złocie, mają być uiszczane rzeczywiście w złotych w złocie. Stąd to przedewszystkiem pochodzą wielkie formalne różnice w sumach budżetowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SGłąbiński">Jeżeli Państwo przejrzycie równoczesną publicystykę obcą, niemiecką, to przekonacie się, że według zestawień finansowych, w tej publicystyce podanych, w r. 1926 nastąpiła jakoby ogromna zniżka dochodów. Według tej publicystyki w r. 1926 dochody w porównaniu z r. 1924 i 1925 zmniejszyły się o jakie 500 000.000 zł., a nawet dzieło jednego naszego ekonomisty, wydane w języku niemieckim p. t. „Polityka finansowa i system podatkowy w Polsce”, również zawiera podobne zestawienie, podobne schematy naszych dochodów za okres 1924–1927 z których wynika, że w 1926 r. dochody zmniejszyły się o około 500. 000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#komentarz">(S. Szarski: Ale wydatki również się zniżyły.)</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SGłąbiński">To nie jest zupełnie słuszne. Zaraz o tem pomówimy. Z tem trzeba się liczyć, sądzę, że z tem liczy się może trochę także i nasz Rząd, bo z niektórych wynurzeń w ostatnich czasach p. Ministra Skarbu widzę, że jednak on uwzględnia ten spadek naszej waluty, a nawet p. Minister Spraw Wojskowych niedawno na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu skarżył się, ze jego budżet właściwie znacznie się zmniejszył, jeżeli się go przerachuje na złote w złocie, że zatem jego wydatki są, zdaniem jego, dzisiaj mniejsze, aniżeli były w swoim czasie.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SGłąbiński">Otóż, Wysoka Izbo, prawda jest po środku. Ani nie można równać naszego złotego z dawniejszym złotym, na podstawie tego stosunku wartościowego, jaki jest w kursie, w walucie, ani nie można jednoczyć wartości tego złotego z dawniejszym złotym. Nie można jednoczyć wartości tego złotego z wartością złotego dawniejszego, ponieważ jest rzeczą oczywistą, że zawsze przy zmianie systemu monetarnego, opartej na dewaluacji, ta dewaluacja objawia się najpierw na giełdzie, najpierw w kursach zagranicznych, a w kraju powoli postępuje, przez szereg miesięcy i szereg lat, zanim zrówna się z wartością kruszcową nowej monety. I tak było także u nas. Nie można jeszcze dzisiaj twierdzić, że złoty dawniejszy wart 172 w stosunku do 100, jak opiewa nasz dzisiejszy system monetarny, ale jednak, jeżeli się uwzględni nasz wzrost cen hurtowych, wzrost kosztów utrzymania, to mniej więcej dojdzie się do tego punktu, do tego środka, w którym rzeczywiście ta zmiana wartości się objawiła. Więc około 150 nowych złotych idzie dziś według stosunku kosztów utrzymania i cen hurtowych za 100 złotych dawniejszych. I w tym też stosunku należy redukować nasze dochody w porównaniu z dawnym złotym i tylko na podstawie tego stosunku dopuszczalne jest rozumne, rozsądne porównywanie liczb dochodów dzisiejszych, czy z ostatnich łat, z liczbami dochodów dawniejszych.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SGłąbiński">Dochody w roku 1924 według zamknięć rachunkowych wynosiły 1.466.000.000 dawnych franków złotych, w r. 1925 już poszły w górę, ale już wówczas nastąpiło pewne zachwianie złotego, wynosiły 1.900.000.000, w r. 1926 jeszcze wynosiły 2.135.000.000, a obecnie, jak powiedziałem, wynoszą wedle tego budżetu 2.910.000.000, faktycznie jednakowoż, jak sądzę, wyniosą znacznie więcej, o jakie 200.000.000 więcej niż są preliminowane.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SGłąbiński">Otóż ta zmiana systemu monetarnego pociągnęła za sobą dalsze następstwa i to głębiej sięgające w całej naszej skarbowości i naszem życiu ekonomicznem, a przyjęta została przez naród bez głośnego echa z tego powodu, że wszyscy byli na stabilizację przygotowani, skoro kurs naszego złotego spadł już w lipcu r. 1925, przez dłuższy czas utrzymywał się mniej więcej na tym poziomie i na tym poziomie został ustabilizowany. Jakież to były następstwa?</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SGłąbiński">Otóż przedewszystkiem nastąpiło stanowcze przesunięcie stosunku wydatków osobowych do wydatków rzeczowych i to przesunięcie ujawniło się w naszym budżecie, jak i w budżetach przedsiębiorstw państwowych i przedsiębiorstw prywatnych. Jest rzeczą zasadniczo pożądaną, ażeby wydatki osobowe były, o ile możności coraz mniejsze w porównaniu z wydatkami rzeczowemi, ale nie jest rzeczą słuszną, jeżeli wydatki osobowe tylko dlatego są zmniejszane, ponieważ nastąpiła zmiana w walucie i ponieważ ustawa sanacyjna z dnia 22 grudnia 1925 r. wstrzymała podwyżkę płac urzędniczych wskutek zniesienia mnożnej zastosowanej do drożyzny. Wydatki osobowe ód tego czasu musiały się oprzeć na nowym złotym, bez żadnego przerachowania, bez żadnej waloryzacji. Stąd poszło, że okazała się większa nadwyżka budżetowa, której można było użyć na wydatki rzeczowe, czyli t. zw. wydatki inwestycyjne — bo u nas, obecnie, jest taki zwyczaj, że wszystkie wydatki rzeczowe nazywa się inwestycyjnemi, chociaż nie wszystkie niemi są. Stąd też stosunek cyfrowy znacznie się zmienił; według zamknięć rachunkowych za rok 1924 wydatki na uposażenie bez innych wydatków osobowych wynosiły 40,08% w stosunku do ogólnych wydatków, w roku 1927 na 1928 procent zmniejszył się znacznie, wynosił 34,6%, w stosunku do wszystkich wydatków. Na ten rok nie mamy ścisłych obliczeń; wprawdzie p. referent generalny w swojem sprawozdaniu wykazał 37,8%, ale ta liczba obejmuje nietylko wydatki na uposażenia, ale także i inne wydatki osobowe i dlatego nie może być porównywana z tamtemi liczbami, które tutaj podałem.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SGłąbiński">Widzimy więc, że nastąpiło tu przesunięcie — musimy powiedzieć — kosztem przymusowej ofiary wszystkich urzędników i pracowników. Wprawdzie płace później były nieco podniesione, ale zupełnie nie w tym stosunku, jak nastąpiło obniżenie wartości pieniądza.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SGłąbiński">Z tem łączy się także i dalsze przesunięcie podatkowe w gospodarstwie narodowem. Dlaczego? Przesunięcie to nastąpiło z tego powodu, że są pewne podatki i pewne opłaty publiczne, których wysokość zależy od cen, od obrotów, od wysokości dochodów, które wskutek tego podążają w górę za zmniejszeniem się wartości pieniądza. Im mniej wart pieniądz, tem większe z tego źródła płyną dochody. Takiemi podatkami są podatek dochodowy, podatek przemysłowy, od obrotu i inne podatki i opłaty o stopie procentowej. Są natomiast inne ciężary w stałych kwotach wymierzone, a więc np. świadectwa przemysłowe, podatki pośrednie, niektóre opłaty, które są w stałych kwotach wyznaczane. W razie zmiany waluty one się nie podnoszą, przeciwnie, ci, którzy mają obowiązek płacenia tych podatków, ci korzystają. Tu należy i podatek gruntowy. Podatek gruntowy jest wyznaczony w stałych kwotach katastralnych, które się nie zmieniają, bez względu na to, jaki jest pieniądz. Jeżeli skutkiem tego w podatku gruntowym w stosunku do innych podatków nastąpiło przesunięcie na korzyść płacących podatek gruntowy, to równocześnie stracili wszyscy ci, którzy mieli pretensję do państwa, a jednakowoż te pretensje zwaloryzowane nie zostały. Tu należą np. właściciele obligacyj państwowych. Pamiętamy, że pożyczka dawniejsza „Odrodzenia” została w r. 1924 w ten sposób skonwertowaną, że posiadacze otrzymali bardzo nieznaczne kwoty i to nie w gotówce, ale w obligacjach konwersyjnych 5%. Obligacje te konwersyjne 5% opiewały w r. 1924 na złote wedle wartości franka złotego i były skonwertowane na podstawie stosunku franka złotego do dawnej marki polskiej. Obecnie, ponieważ rozporządzenie to zostało przeprowadzone powierzchownie, że nie uwzględniało wierzycieli państwa, właściciele ci zostali zdewaluowani ponownie, zamiast dawnego złotego, który opiewał na franki złote, otrzymują dzisiejszy.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SGłąbiński">Przesunięcie ciężarów podatkowych jest znaczne, dlatego, że inne warstwy są powołane do płacenia tych podatków procentowych, które wzrosły razem ze spadkiem waluty, a inne warstwy płacą te podatki, które nie zostały zwiększone, ponieważ mają charakter stały. Naogół można powiedzieć że podatki, które płaci warstwa średnia — mieszczaństwo, a więc urzędnicy, rękodzielnicy, kupcy, przeważnie podążają w swojej wysokości za obniżeniem wartości złotego. Natomiast inne podatki, jak np. podatek gruntowy i podatki pośrednie jako stałe, zmniejszają się na korzyść warstwy, która te podatki opłaca.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SGłąbiński">Równocześnie nastąpiło także zwiększenie ciężarów publicznych. Wprawdzie Rząd był upoważniony jedynie na podstawie ustawy do zwiększenia podatków i opłat o 10% i o te 10% zostały one zwiększone, ale oprócz tego Rząd rozporządza innemi dochodami, w których może swobodnie powiększać dochody, a w szczególności, rozporządza monopolami, taryfami pocztowemi i kolejowemi. Jak wiadomo, ceny produktów monopolowych znacznie zostały podwyższone, i tutaj mógł sobie Rząd odbić stratę, jaką poniósł z powodu pogorszenia waluty. Taryfy kolejowe zostały podniesione prawie do wysokości taryf naszych sąsiadów. Taryfy pocztowe, porto listowe, zostały podniesione w wyższym stopniu, tak że dziś w Polsce mamy najwyższą taryfę pocztową poza Niemcami. Więc tutaj Rząd we własnym zakresie działania, bez osobnej ustawy, podwyższył dochody skarbowe.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SGłąbiński">Szanowny generalny referent, a także p. Minister Skarbu mówili o słabem stosunkowo obciążeniu podatkowem naszej ludności w porównaniu z ludnością innych krajów, mianowicie zachodnich. Otóż to t. zw. słabe obciążenie podatkowe jest wynikiem prostego tylko nieporozumienia. Już dawniej za rządów p. Ministra Skarbu Władysława Grabskiego, który również się na to powoływał, wskazywałem na to, że on miesza pojęcie obciążenia z pojęciem wydajności podatkowej. To są rzeczy zupełnie odrębne. Obciążenie podatkowe w Polsce nie jest wcale niższe, owszem pod wieloma względami jest wyższe niż w krajach zachodnich, bo cóż to jest obciążenie podatkowe? To są podatki, to jest wysokość podatków i opłat publicznych. Jakież podatki u nas są lżejsze niż za granicą?</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SGłąbiński">Mamy podatek dochodowy. Podatek dochodowy u nas dochodzi obecnie z 10% dodatkiem do 44% całego dochodu, a nawet dla nieżonatych sięga znacznie wyżej, bo do 48, a z dodatkiem do 53%. Nadto ten podatek dochodowy jest daleko ostrzej urządzony, zbudowany jest na innych podstawach, aniżeli podatki dochodowe zagranicą. Podatki dochodowe zagranicą mają skalę, w której opłaca się podatek wyższy tylko od ciągłych nadwyżek ponad tę skalę, u nas zaś opłaca się podatek wyższy od całego dochodu, który się pobiera. A więc podatek dochodowy można powiedzieć jest wyższy niż gdzie indziej w świecie.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SGłąbiński">Podatek przemysłowy od obrotu wynosi zasadniczo 2%, w innych krajach został znacznie obniżony, w Niemczech wynosi obecnie 0,75%, we Włoszech został bardzo znacznie obniżony, Francja dąży do obniżenia, Anglja całkiem tego podatku nie ma. Tu zatem nie można powiedzieć, ażeby to obciążenie było mniejsze. To obciążenie jest większe niż gdzie indziej.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SGłąbiński">Inne podatki przychodowe, które mamy, są analogiczne z podatkami innych krajów. Nadto mamy dodatki do tych podatków nadzwyczajnie wysokie, np. podatek od nieruchomości i inne podatki. Więc w dziedzinie podatków bezpośrednich nie można twierdzić, że mamy obciążenie niższe. Jeszcze mamy ów nadzwyczajny podatek majątkowy, o którym nie należy zapominać. W dziedzinie podatków pośrednich równamy się mniej więcej z innemi krajami. Monopoli mamy daleko więcej, aniżeli inne kraje. Ceny artykułów monopolowych zostały bardzo wyśrubowane — to jest również bardzo znaczny ciężar dla naszej ludności. System podatków samorządowych nie jest u nas uregulowany, jest również wielkim bardzo ciężarem dla ludności, tem bardziej, że osobno się ściąga dla każdego samorządu, osobno się ściąga dla państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SGłąbiński">A więc nie można twierdzić, że my mamy jakieś obciążenia niższe. Prawda, że mogą być defraudacje podatkowe, że mogą być jakieś niesprawności działania urzędów podatkowych, ale przecież twierdzenie, że nasze obciążenie jest niższe jest nietylko błędne, ale jest szkodliwe, bo i dla władzy ustanawiającej podatek i także dla organów ściągających te podatki jest pewną zachętą, żeby skoro to obciążenie jest niższe, pozwolić sobie na większe natężenie śruby podatkowej. Otóż, jak powiedziałem, nie obciążenie jest niższe, tylko jest mniejsza wydajność podatków, a dlatego jest mniejsza wydajność podatków, bo nasza ludność jest biedna. Mała wydajność podatków nie jest wyrazem mniejszego obciążenia, tylko jest wyrazem ubóstwa ludności. Pamiętajmy o tem, że dziś w całej teorji i praktyce skarbowości panuje zasada, że t. zw. minimum egzystencji, to co jest niezbędnie potrzebne do utrzymania, ten dochód, ten majątek, o ile możności powinien być zwolniony od opodatkowania. Jeżelibyśmy, z tego stanowiska wychodząc, zastosowali u nas takie minimum egzystencji, jakie jest na Zachodzie, to wówczas dochód z naszych podatków byłby o wiele mniejszy niż dziś i wówczas dopiero moglibyśmy powołać się na to, że u nas obciążenie jest tak małe.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#komentarz">(S. Szarski: Nie małe, tylko niskie.)</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SGłąbiński">Szanowny p. referent generalny porównywał nadto nasze obciążenie i nasze podatki z dochodem społecznym. I tu również muszę powiedzieć, że te cyfry, które przytaczał i porównywał polegają na złudzeniu. Najpierw, jeżeli chcemy obliczyć dochód społeczny, czy dochód narodowy, to tu nie mamy żadnej pewnej podstawy i p. referent generalny wie o tem, że się rozmaicie ten dochód społeczny oblicza. Ci, którzy najdalej idą, mówią że dochodu społecznego mamy 20 miljardów, a ci, którzy nie tak bardzo daleko idą, mówią o 10 miljardach. Można powiedzieć pośrednio — 12, 15 miliardów, ale wszystko to są dowolne cyfry. Może być 16, 12, może być 18 miljardów. Wskutek tego, że to są dowolne cyfry, nie można się na nich opierać i nie można liczyć procentowo stosunku do dochodu społecznego. U nas dochód społeczny jest o wiele trudniej obliczyć niż zagranicą, bo nietylko, że nie mamy tak rozwiniętej statystyki dawniejszej, ale także i dlatego, że u nas ogromna większość ludności nie ma minimum egzystencji i z tego powodu nie jest pociągana do płacenia podatku dochodowego. Prawda, że są niektórzy rolnicy, którzy powinni płacić podatek dochodowy, ale mając pewne ulgi, nie są obowiązani zeznawać swojego dochód, jeżeli mają tylko 30 ha, a jeżeli mają 15 ha, to mają dalsze ulgi zapewnione i z tego powodu nie pociąga się ich do płacenia tego podatku. W każdym razie my nie mamy tej statystyki podatku dochodowego, jaką mają inne narody, gdzie bardzo znaczna część ludności płaci podatek dochodowy i gdzie na podstawie tej statystyki można dojść w przybliżeniu do wysokości dochodu narodowego. U nas, jak powiadam, wszystkie te obliczenia są dowolne, można obliczyć dochód narodowy na podstawie produkcji, a więc wartości zbiorów i t. d., ale to są obliczenia także niepewne, bo wtedy trzeba uwzględnić koszty produkcji, które trzeba odliczyć, co znowu nie jest rzeczą tak łatwą. Pamiętajmy o tem, że kiedy w roku 1925 wprowadziliśmy nowelę do podatku dochodowego, okazało się, że poza urzędnikami państwowymi i prywatnymi zaledwie 350.000 osób wogóle podlegało temu podatkowi. W ogólności wszystkie nasze tego rodzaju obliczenia także w praktyce skarbowej chybiły. Obliczenie w swoim czasie naszego majątku narodowego na sumę 88 miljardów, naszego obrotu na sumę 30 miljardów zł. w praktycznem zastosowaniu chybiło. Dochód narodowy rozmaicie ocenia sam p. referent generalny, mówiąc o 20 miljardach i znowu o 16 miljardach, a więc niewiadomo na jakiej sumie dochód narodowy należałoby oprzeć. Dochód publiczny z podatków p. referent oblicza za nisko. Dochód jest o wiele wyższy aniżeli p. referent generalny podaje. Najpierw nie uwzględnia p. referent, że mamy w Państwie Polskiem województwo śląskie, które ma także swoje podatki, które wynoszą 95.500.000 zł., nie uwzględnia, że mamy podatek od lokali około 40 miljonów, który nie figuruje w naszym budżecie, że mamy szereg podatków i opłat które się mieszczą w budżecie różnych ministerstw, a nie w budżecie Ministerstwa Skarbu, np. w Ministerstwie Sprawiedliwości mamy 40 miljonów z opłat sądowych, w Ministerstwie Robót Publicznych 6 miljonów z daniny lasowej, mamy dodatek do opłat pocztowych w wysokości 1 milj., mamy w dziale emerytur dochód w kwocie 27 miljonów z opłat emerytalnych. Dalej mamy wiele specjalnych opłat: paszportowych, statystycznych, manipulacyjnych, górniczych, mierniczych i innych, a wszystkie te opłaty należy uwzględniać, jeżeli się liczy stosunek obciążenia do dochodu narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#SGłąbiński">Jeżeli to wszystko zliczymy, to zobaczymy, że nie 82%, ale przeszło 90% całego dochodu skarbowego przypada na podatki, na rozmaite daniny publiczne, na opłaty.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#SGłąbiński">A nakoniec, jeżeli uwzględnimy dochody komunalne, które ciągle nadzwyczajnie wzrastają, a które, jak na Komisji Skarbowo-Budżetowej wyjaśnił p. Minister Spraw Wewnętrznych, wynoszą około 819.000.000 zł., jeżeli na podatki przyjmiemy połowę tej sumy, jeżeli uwzględnimy trzysta kilkadziesiąt miljonów na wkładki od przymusowych ubezpieczeń społecznych, jeżeli się obliczy wszystkie te pozycje, okaże się, że ciężar podatkowy wynosi około 3 i pół miljarda, co w stosunku do 15 miljardów, jeżeli przyjmiemy dochód społeczny na 15 miljardów, reprezentuje nie 13%, jak sądzi p. sprawozdawca, ale 23%. Nie twierdzę, że jest dokładnie 23%, ponieważ, jak powiedziałem, u nas ta suma dochodu narodowego jest bardzo chwiejna i bardzo dowolna.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#SGłąbiński">Jeżeliby skarbowość miała świadczyć o stanie życia gospodarczego, to musimy pamiętać o tem, że w tej skarbowości są pewne objawy dodatnie, świadczące korzystnie o stanie gospodarczym, ale są i objawy ujemne, świadczące ujemnie o naszych stosunkach gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#SGłąbiński">Do dodatnich niewątpliwie należy wzrost produkcji i konsumcji węgla, żelaza, cukru, soli, wzrost naszych przewozów kolejami żelaznemi, rozwój portu w Gdyni, niewątpliwie te rzeczy musimy traktować jako rzeczy poważne i jako dodatnie objawy naszej skarbowości.</u>
+ <u xml:id="u-12.27" who="#SGłąbiński">Ale są ujemne objawy. Do ujemnych objawów przedewszystkiem należy zmniejszenie się ilości świadectw przemysłowych i handlowych. Jest to najlepszym dowodem, że w warstwie średniej są stosunki niebardzo pomyślne, kiedy liczba ludzi, zatrudniających się pracą zarobkową, nie zwiększa się, lecz zmniejsza, Do objawów ujemnych należy ciągły, stały wzrost dochodów z odsetek za zwłokę i należności egzekucyjnych, który dochodzi do 40 miljonów złotych. To także nie dowodzi wielkiej pomyślności i dobrobytu społeczeństwa. Do ujemnych objawów zaliczam wielki wzrost dochodów z ceł importowych. Dziś ten wzrost wynosi w porównaniu z rokiem 1926 przeszło 200 miljonów. Sejm proponuje obecnie 425 miljonów, ale nawet 425 miljonów będą może przekroczone, bo według wykazów za 10 miesięcy w tym roku mamy już 371 miljonów z tego źródła. Więc ten wzrost nie jest objawem korzystnym, jakkolwiek pozornie jest o tyle korzystny dla finansów, że zwiększa dochody państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-12.28" who="#SGłąbiński">Tu możemy zaliczyć także zachwianie się stosunku pomiędzy budżetem a zamknięciami rachunkowemi i to nie na korzyść gospodarki finansowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.29" who="#SGłąbiński">Jeżeli sobie przypomnimy, że od roku 1923 począwszy powołano do życia osobnego komisarza oszczędnościowego, osobne okręgowe komitety oszczędnościowe, które miały się starać o to, ażeby poprzeć jak najdalszą oszczędność; jeżeli stwierdzimy już na podstawie zamknięć rachunkowych, przedłożonych nam przez Najwyższą Izbę Kontroli, że jednak ta działalność nie była bez rezultatu, bośmy w r. 1924 oszczędzili 147 miljonów, o tyle mniej się wydało aniżeli było w budżecie, w r. 1925 oszczędziliśmy 129 miljonów, nawet w r. 1926 w I kwartale oszczędziliśmy jeszcze 7 miljonów, to jest dowodem, że ta akcja oszczędnościowa nie była bezskuteczna. Prawda, że gdzie niema wielkich dochodów, tam jest przymus oszczędności i oszczędność nie zawsze bywa ekonomicznie uzasadniona, bo gdy oszczędzamy na wydatkach naprawdę potrzebnych, to nie jest to oszczędność. Ale w każdym razie było widać usiłowanie, ażeby wydać mniej, niż się miało do tego prawo.</u>
+ <u xml:id="u-12.30" who="#SGłąbiński">Ale od r. 1926 począwszy, a. szczególniej od r. 1927, mamy zupełnie inny obraz, a więc w r. 1926 był pewien przerost wydatków niewielki, 9 miljonów wynoszący, ale w r. 1927/28 mieliśmy już przekroczenia wydatków bardzo wielkie, bo 565 miljonów zł. wynoszące. W roku bieżącym już za 10 miesięcy były znaczne przekroczenia, tak, że na tej podstawie obliczam, że ten rok zakończy się przekroczeniem około 300 miljonów złotych wynoszącem. Nie mamy dotychczas przedłożenia o kredytach dodatkowych za ten rok, ale mamy daty urzędowe, wykazy statystyczne, umieszczane w czasopismach urzędowych, z których te sumy wynikają. Więc widzimy jednak, że wysiłki oszczędnościowe dawniejsze już ustały lub znacznie osłabły. Mówię: znacznie osłabły, bo rozumiem bardzo dobrze, że z tego powodu, który na wstępie przytoczyłem, mianowicie z powodu zmniejszenia się wartości złotego podniosły się ceny, więc wydatki musiały być większe, naprzykład na środki żywności w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych; musiały być wydatki większe także na inne cele, które zależą od wartości złotego, musiały być także jakieś wydatki nieprzewidziane. Ale musimy stwierdzić, że były także wydatki takie, w których można było oszczędzić, a to na budynki, które nadto luksusowo się buduje, i na Urządzenia w tych budynkach, dalej na wydatki reprezentacyjne, pojazdy itp.</u>
+ <u xml:id="u-12.31" who="#SGłąbiński">Nawet w dziale takim, który zwykle stoi zdala zupełnie od polityki, a to w dziale emerytur były wydatki nadmierne. Na emerytury cywilne i wojskowe wydaliśmy w 1924 r. 33 miljony. Już wykazy za 10 miesięcy tego roku świadczą, że na emerytury wydało się 109 miljonów, a więc można liczyć, że do końca tego roku wydamy 130 miljonów, czyli 4 razy więcej niż w 1924 r., jeżeli zaś chodzi o emerytury wojskowe pięć razy więcej, niż w 1924 r. Czego to dowodzi? To dowodzi, że się także ludzi zdolnych do pracy a także i uczciwych, bo trudno przypuszczać, żeby wszyscy byli nieuczciwi, wysyła na emeryturę ze względów, jak wiadomo, partyjnych. Mamy dzisiaj b. wiele młodych emerytów. Po Lwowie chodzi wielu moich słuchaczów, którzy są już emerytami, ponieważ podejrzewano ich, że są sympatykami tego stronnictwa, które dzisiaj jest przez rząd proskrybowane.</u>
+ <u xml:id="u-12.32" who="#SGłąbiński">Otóż ten wzrost wydatków w każdym razie nie przedstawia się jako uzasadniony. I dlatego stanowczo twierdzę, że przekroczenia wydatków, o których dzisiaj tak głośno, wprawdzie w znacznej części, może w bardzo znacznej części są uzasadnione, ale z pewnością w znacznej części także uzasadnione nie są.</u>
+ <u xml:id="u-12.33" who="#SGłąbiński">Nie chciałem przy tej sposobności mówić o kredytach dodatkowych i o przekroczeniach, już choćby ze względu na czas ograniczony, jaki mam, ale ponieważ szanowny p. referent generalny tego nie pominął i zwrócił się z pewną apostrofą do mnie, muszę powiedzieć, że nie mogę się zgodzić na jego argumentację. Już zaznaczyłem, że przekroczenia budżetowe są częściowo potrzebne i są uzasadnione. Tego nie przeczę. I może być, że b. znaczna część tych przekroczeń z r. 1927/28 i z bieżącego roku okaże się zupełnie uzasadnioną. Ale spór nie o to się toczy. Spór obecnie się toczy na podstawie prawno-politycznej. To jest spór prawny: czy rząd ma prawo uchwalać wyższe wydatki, czy ma prawo uchwalać wydatki na jakieś inne cele w budżecie nie wskazane, bez aprobaty Sejmu i Senatu, bez aprobaty władzy prawodawczej, czy do tego prawa nie ma? O to spór się toczy, a nie o co innego.</u>
+ <u xml:id="u-12.34" who="#SGłąbiński">Najwyższa Izba Kontroli, która ma kontrolować finanse i sporządzać ostatecznie dla Sejmu zamknięcia rachunkowe, na podstawie wniosku rządu, może otrzymać pewne przekroczenia i może otrzymać usprawiedliwienie, jak było w r. 1926. Wtedy było przekroczenie, które można było usprawiedliwić, bo w Ministerstwie Reform Rolnych było naprzykład przekroczenie z tego powodu, ponieważ inna ustawa przepisała podniesienie kapitału zakładowego Banku Rolnego do wysokości 25.000.000. Znowu inna ustawa pozwoliła na podniesienie dodatku dla urzędników, a inne znowu było przekroczenie wskutek tego, że cena środków żywności podniosła się i to przekroczenie tam wykazane — 9.000.000 zł. — prawdopodobnie nie znajdzie żadnej opozycji, żadnego oporu w ciałach ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-12.35" who="#SGłąbiński">Inna rzecz jest, jeżeli robi się przekroczenia na podstawie uchwały Rady Ministrów, czy zgody Ministra Skarbu, jakkolwiek o tych uchwałach Sejmowi nie mówi się wcale. Przecież mamy dziś budżety miesięczne, które są sankcjonowane ustawą skarbową, które są sankcjonowane nawet rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 października 1927 r. Żadne zatem przekroczenie większe ponad wydatki nie mogło nastąpić bez zgody Ministra Skarbu, ewentualnie bez zgody Rady Ministrów. Zatem uchwała, zatem postanowienie co do nowych wyższych wydatków powinno być przedłożone parlamentowi i według mojego zdania mogło być i musi być przedłożone i dziś parlamentowi, a jeżeli nie są przedłożone, to według mojego przekonania jest to upór ze strony Rządu, płynący z dzisiejszego systemu, o którym mówić będę, Stan gospodarczy wogóle, jak to już zaznaczył poprzedni mówca, nie jest wcale tak świetny, jakby wynikało i z wielu przemówień, któreśmy słyszeli z okazji 10-lecia w rozmaitych miejscowościach naszej Rzeczypospolitej, także i z referatu szanownego p. generalnego referenta.</u>
+ <u xml:id="u-12.36" who="#komentarz">(S. Szarski: Wcale nie twierdzę, że jest świetny.)</u>
+ <u xml:id="u-12.37" who="#SGłąbiński">Ma zupełną rację p. referent, jeżeli oświadcza, że polityk polski powinien być optymistą. My wszyscy musimy mieć wiarę w Polskę i musimy mieć wiarę i zaufanie, że nasze stosunki gospodarcze powoli wprawdzie, stopniowo, ale jednak będą się coraz to bardziej polepszały. Stąd jednak nie wynika, żebyśmy żyli iluzjami, żebyśmy widzieli tylko wszędzie postęp gospodarczy, a nie widzieli także pewnych smutnych i czarnych plam w tem życiu gospodarczem, bo jeżeli będziemy żyli iluzjami, to nie znajdziemy odpowiednich środków, aby stosunki się poprawiły.</u>
+ <u xml:id="u-12.38" who="#SGłąbiński">Więc mówił p. referent np. o tem, jak ilość bezrobotnych znacznie się zmniejszyła. Prawda, ilość bezrobotnych znacznie się zmniejszyła w miastach, szczególnie dzięki temu, że można było przy pomocy państwa, rządu, przez kredyty udzielane współdzielniom, pobudzić ruch budowlany, zająć robotników budowlanych, których tak wielu w Polsce nie mamy i dlatego wszystkich robotników budowlanych kwalifikowanych można było istotnie zająć. To prawda. Jednak pamiętajmy o tem, że nasze liczby bezrobotnych są zasadniczo różne od liczb bezrobotnych w krajach zachodnich. W krajach zachodnich w statystyce bezrobotnych, liczy się wszystkich bezrobotnych w całym kraju. U nas uwzględnia się tylko bezrobotnych w przemyśle w miastach, tych, którzy są ubezpieczeni. To jest olbrzymia różnica. My jesteśmy krajem przeważnie rolniczym, u nas jest mnóstwo bezrobotnych na wsi, którzy częściowo emigrują, częściowo szukają dróg dla emigracji, ponieważ emigracja u nas nie jest łatwa, skoro nie mamy miejsc, dokąd byśmy mogli naszych biedaków wysyłać. Jest także mnóstwo ludzi częściowo bezrobotnych, którzy znajdują jakie takie zajęcie, np. w domu, ale nie mogą swych sił wytwórczych wyzyskać na swoją korzyść i na korzyść całego narodu. O tem trzeba pamiętać. Nie możemy więc porównywać ilości naszych bezrobotnych np. z Niemcami i mówić: tam jest miljon lub półtora miljona, albo z Anglją, bo tam uwzględnia się całą ludność, nie mającą zajęcia.</u>
+ <u xml:id="u-12.39" who="#SGłąbiński">Dalej przypatrzmy się naszym warstwom średnim, najpierw warstwie urzędniczej. Co do tego niema chyba żadnej wątpliwości, że ona się znajduje w daleko gorszem położeniu niż przed kilku laty. Jeżeli dzisiejsze płace, które otrzymują urzędnicy, przeliczyć na złote w złocie, chociażby nie według stosunku prawnego 172 do 100, lecz w stosunku 150 do 100, to okaże się, że suma wydatków na płace urzędnicze jeszcze jest mniejsza, niż była w roku 1924, chociaż od czasu tego personel urzędniczy znacznie się powiększył.</u>
+ <u xml:id="u-12.40" who="#SGłąbiński">A inne warstwy, np. rzemiosło. Rzemiosło nasze znajduje się w bardzo ciężkim stanie. Według ostatniej statystyki mamy 1.200.000 pracujących w rzemiośle, przeważnie walczących z nędzą. Prawda, że tutaj działa konkurencja zagraniczna, konkurencja wielkiego przemysłu, ale musimy przyznać, że jednakowoż o to rzemiosło nikt się prawie nie troszczy. To, co państwo daje na rzemiosło, to są bardzo drobne kwoty; wprawdzie nie można żądać od państwa, aby rzemiosło utrzymywało, ale jednakowoż państwa zadaniem, państwa obowiązkiem jest stworzyć takie warunki, aby rzemiosło tam, gdzie ma siły żywotne, gdzie ma możność rozwoju, z tych sił żywotnych mogło korzystać.</u>
+ <u xml:id="u-12.41" who="#SGłąbiński">A kupiectwo nasze i handel w jakiem są położeniu? Najlepszym dowodem tego jest stopa procentowa. Wprawdzie p. generalny sprawozdawca mówił, że stopa procentowa u nas musi być tak wysoka, ponieważ nie mamy własnych kapitałów. To, co mówił świadczy o tem, że jego wstępne zapatrywania o wielkim postępie gospodarczym i dobrobycie były nawet jak na jego przemówienie trochę za różowo ujęte.</u>
+ <u xml:id="u-12.42" who="#komentarz">(S. Szarski: Jaka była stopa procentowa przed dwoma laty?)</u>
+ <u xml:id="u-12.43" who="#SGłąbiński">Spadła teraz o 50%. O tem będę mówił. Doszedł jednakowoż do tego, że jednak nie mamy kapitału własnego, że te kapitały powoli się gromadzą. Ale kapitały w okresie marki polskiej nie mogły istnieć, ponieważ nie było waluty. Kapitały mogą rosnąć w kraju wówczas, kiedy się utrwala zaufanie do waluty, nietylko kiedy mamy nadwyżki w budżecie, ale musi być zaufanie do waluty. To zaufanie do waluty jeszcze nie jest powszechne. Mamy sfery kupieckie, handlowe, które dotychczas liczą na dolary,...</u>
+ <u xml:id="u-12.44" who="#komentarz">(S. Szarski: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-12.45" who="#SGłąbiński">...to znaczy, że nie mają zaufania do waluty naszej i nie chcą składać w naszych pieniądzach. W każdym razie stopa procentowa niekoniecznie, jak chce p. generalny sprawozdawca, jest zależna od bogactwa danego kraju, nie, kapitały pieniężne dziś mają charakter międzynarodowy nawet bez specjalnych pożyczek.</u>
+ <u xml:id="u-12.46" who="#SGłąbiński">Szanowny p. generalny sprawozdawca przypomina sobie, że Galicja, w której razem żyliśmy, przed niepodległością Polski, była krajem bardzo biednym, a jednakowoż mieliśmy kredyt długoterminowy na 4 albo na 4 i pół procent,...</u>
+ <u xml:id="u-12.47" who="#SGłąbiński">(S. Szarski: Wszędzie było.)</u>
+ <u xml:id="u-12.48" who="#SGłąbiński">...a krótkoterminowy kredyt także tańszy. Kapitały również wpływały. Dziś jest zasadnicza różnica co do stopy procentowej pomiędzy Polską a innemi krajami. Zasadnicza różnica polega nie tyle na wysokości naszej stopy procentowej, bo stopa procentowa nasza oficjalna w Banku Polskim jest stosunkowo niewielka, wynosi 8%, ale polega na tem, że za granicą, w krajach zachodnich, zazwyczaj stopa procentowa prywatna, eskont prywatny, jest niższy, aniżeli w banku emisyjnym. Proszę porównać Anglję, Francję, Belgję i zobaczyć, jaki jest stosunek w banku biletowym, w banku emisyjnym, a poza nim stopa prywatna jest niższa szczególnie dla kredytu krótkoterminowego.</u>
+ <u xml:id="u-12.49" who="#komentarz">(Głos: Obecnie jest wyższa.)</u>
+ <u xml:id="u-12.50" who="#SGłąbiński">U nas jest zupełnie inaczej: mamy stopę 8% w Banku Polskim — może jest tutaj ktoś taki, kto może korzystać z tej stopy procentowej — ale mnie o tem nie wiadomo, wiem o tem, że w bankach innych jest stopa procentowa znacznie wyższa, a nawet ta stopa procentowa, która jest notowana, a zwykle notuje się 11,5–12%, nie jest do osiągnięcia dla zwykłych śmiertelników. Mieliśmy rozmaite procesy, niedawno proces we Lwowie, w którym okazało się, że dla uzyskania pożyczki w banku, i to w banku państwowym, trzeba było zapłacić 10–20.000 adwokatowi, który za tem chodził. Są wielkie trudności w uzyskaniu pożyczki bankowej. Dzisiaj zwyczajny procent, który płącą prywatni ludzie, wynosi 2, 3, nawet 4%,...</u>
+ <u xml:id="u-12.51" who="#komentarz">(Głos: 5%.)</u>
+ <u xml:id="u-12.52" who="#SGłąbiński">...nie rocznie, lecz miesięcznie. W takich warunkach niemożliwy jest rozwój ani produkcji, ani rozwój handlu.</u>
+ <u xml:id="u-12.53" who="#SGłąbiński">Zresztą o położeniu tej warstwy przeważnie średniej świadczą najlepiej protesty weksli. Ilość protestowanych weksli jest ogłaszana publicznie. Za ostatnie półrocze do końca r. 1928 mamy 1.555.000 protestów wekslowych. Nawet Bank Polski, bank emisyjny, który powinien być wolny od protestów, bo zazwyczaj taki bank przyjmuje tylko całkiem pewne podpisy, i tu weksle zwykle żyrowane przez banki, nawet Bank Polski miał w grudniu 2,87% wszystkich weksli zaprotestowanych. Z pewnością nie jest to dowodem dobrych i pomyślnych stosunków u nas.</u>
+ <u xml:id="u-12.54" who="#SGłąbiński">A dalej, Wysoki Senacie, nie mogę pominąć jeszcze jednego objawu, o którym dzisiaj nie mówiono, o którym jednak zapominać nie można, a mianowicie stan naszego bilansu handlowego. Bilans nasz handlowy był już zeszłego roku bierny i oświadczyłem z tego miejsca, że póki ten bilans będzie tylko przejściowo biernym, to mnie nie przeraża, ale gdy przejdzie w stan chroniczny, to stanie się naprawdę niepokojącym. I teraz wydaje się, że ten bilans handlowy wchodzi istotnie w jakiś stan chroniczny, bo nietylko mieliśmy bilans handlowy bierny we wszystkich miesiącach zeszłego roku, nietylko był bierny w kilku miesiącach poprzedniego roku, ale wykazy za styczeń wykazują także bardzo znaczny niedobór. Doszliśmy do tego, że obecnie w Europie jeszcze są tylko trzy kraje, z któremi mamy bilans handlowy czynny, ale on się także pogarsza: Czechosłowacja, Austrja i Danja; natomiast te kraje, z któremi mieliśmy dotychczas stale bilans handlowy czynny, jak Niemcy, Anglja, Węgry, Bułgarja, Turcja — te kraje już wykazują bilans handlowy czynny na naszą niekorzyść, to znaczy mamy z temi krajami także bilans handlowy bierny.</u>
+ <u xml:id="u-12.55" who="#SGłąbiński">Te same cyfry jeszcze nie byłyby przerażające, gdyby miały jakikolwiek równoważnik. P. Minister Przemysłu i Handlu ciągle nas pociesza, że mamy jednak równoważnik, mianowicie 320 miljonów wydajemy na dowóz maszyn. Pewno, że to jest pozycja korzystna — sprowadzanie maszyn z zagranicy — wolelibyśmy, żebyśmy te maszyny produkowali w kraju — w każdym razie sprowadzanie maszyn jest dowodem, że jest jakiś ruch w kraju w gospodarce, że jeżeli nie powstają nowe przedsiębiorstwa, to za to nasz przemysł się organizuje, racjonalizuje, stara się zastąpić stare maszyny nowemi maszynami, więc to jest niewątpliwie pozycja pomyślna. Ale ta pozycja pomyślna jeszcze nie równoważy całego niedoboru, nie równoważy jeszcze tego, że znacznie większe sumy wydajemy nie na maszyny i surowce, ale na towary gotowe, które przychodzą do kraju i robią konkurencję zwycięską naszemu przemysłowi.</u>
+ <u xml:id="u-12.56" who="#SGłąbiński">Niedość zatem wykazać jedną pozycję, ale trzeba ująć całość naszych stosunków handlowych z zagranicą. Mamy postęp niewątpliwy tylko w pewnych przemysłach, przemysł metalowy i papierowy wykazują pewien rozwój. Ale i ten rozwój nie jest tak bardzo pocieszający, dlatego, ponieważ nie jest on obliczony na eksport, a tylko wynika stąd, że konsumcja wewnętrzna się zwiększyła. A zatem nie okazuje on jeszcze siły konkurencyjnej, siły ofenzywnej w stosunku do krajów innych, które z nami konkurują za granicą, lecz jedynie ma siłę pozbycia towarów w kraju. Ale nawet w tych samych działach, w których jest ten wielki rozwój, w dziale papierowym, czy żelaznym, widzimy, że import towarów obcych nie zmniejszył się, ale się także zwiększył: widocznie jest wielka potrzeba w kraju na te towary i wskutek tego wprawdzie i produkcja krajowa mogła się zwiększyć, ale także produkcja zagraniczna może liczyć na większy zbyt swoich towarów.</u>
+ <u xml:id="u-12.57" who="#SGłąbiński">Jest rzeczą całego społeczeństwa razem z Rządem pomyśleć nad tem, w jaki sposób złagodzić skutki biernego bilansu handlowego i wogóle podnieść stan ekonomiczny w kraju. Sądzę, że Rząd zaczyna sobie zdawać z tego sprawę, widzimy to w licznych wynurzeniach nietylko Ministra Skarbu, ale także i Prezesa Rady Ministrów. Jednakże same takie wynurzenia, same przemówienia, odezwy nie wystarczą. Ażeby sprostać położeniu, konieczne jest skoordynowanie wszystkich czynników w społeczeństwie, skoordynowanie całego społeczeństwa, porwanie za sobą tego społeczeństwa, ale społeczeństwa się nie porwie temi środkami, jakich używa Rząd.</u>
+ <u xml:id="u-12.58" who="#SGłąbiński">Mówi się dziś bardzo wiele o etatyzmie. Wspominał o tem także szanowny p. sprawozdawca generalny. Ja sądzę, Wysoki Senacie, że etatyzm gospodarczy, jeżeli się ogranicza do takiego etatyzmu, jak jest pojmowany zagranicą, to znaczy do zakładania i utrzymywania przedsiębiorstw takich, których w kraju niema, dla których niema inicjatywy, dla których nie mogą się znaleźć potrzebne kapitały, że taki etatyzm gospodarczy wcale nie jest szkodliwy, ale tylko w tych granicach. Tymczasem nasz etatyzm ma zupełnie inny charakter. To nie jest etatyzm w tem znaczeniu gospodarczem, to jest jedynie wyraz systemu, który na Zachodzie nazywa się policyjnym. To jest wyraz systemu policyjnego, który u nas, w naszym kraju od lat kilku zapanował, systemu policyjnego w pewnym związku z ideologją socjalistyczną. Jak wiadomo ideologją socjalistyczna ma w Rządzie obecnym swego wybitnego reprezentanta w osobie p. Ministra Robót Publicznych, który jako pierwszy premjer rządu jeszcze Naczelnika Państwa w czasie, kiedy nie był zupełnie krępowany, ani Sejmem, ani t. zw. partyjnictwem, znany swój program ułożył i ogłosił. To był program socjalistyczny, zmierzający do socjalizacji całej produkcji powoli i stopniowo. Niewątpliwie zatem są tam silne prądy z tego ducha płynące, z ducha ideologji socjalistycznej; ale przedewszystkiem decyduje w Rządzie prąd absolutystyczny, prąd, który w literaturze nazywa się policyjnym, a zasadza się na tem, że się dąży do tego, ażeby na całem życiu społeczeństwa ekonomicznem i nieekonomicznem położyć rękę rządu, ażeby wszystko kontrolować, aby wszystko mieć w swojem ręku, wszystkie intratne posady rozdawać, aby o wszystkiem ewentualnie decydować. Żyjemy w okresie tego systemu. Nasze stosunki konstytucyjne są częściowo, jak wiadomo, zawieszone i Rząd dziś uprawia taką politykę, że pragnie sam rządzić we wszystkiem, mieć na wszystkiem rękę, ale musi też wziąć odpowiedzialność za wszystko, co się w kraju dzieje i za przyszłe losy tego kraju. Ten system, o którym mówię, objawia się nietylko w przedsiębiorstwach, które państwo otrzymuje. Co prawda niektóre przedsiębiorstwa z natury rzeczy państwo musi mieć w swojem ręku, państwo ma koleje, poczty i telegrafy, są pewne przedsiębiorstwa, które odziedziczyliśmy, kopalnie i inne; co do niektórych przedsiębiorstw możnaby oświadczyć się za sprzedażą, niezawsze jednak są warunki ku sprzedaży, więc co do wielu przedsiębiorstw jesteśmy tylko dziedzicami tych stosunków, które w spadku otrzymaliśmy. Ale ta ingerencja objawia się nietylko w dziedzinie dawnych przedsiębiorstw, bo także w zakresie nowych przedsiębiorstw kredytowych i innych objawia się system policyjny i rozciąga się na życie gospodarcze i publiczne.</u>
+ <u xml:id="u-12.59" who="#SGłąbiński">Weźmy dla przykładu kwestję reformy podatkowej. Rząd zapowiedział, a Prezydent Rzeczypospolitej w rozporządzeniu z 13 października 1927 r. zarządził, że ma być w najbliższym czasie niezwłocznie przedłożony projekt reformy podatkowej. I Rząd rzeczywiście przygotował taki projekt reformy podatkowej, który jednak nie ujrzał światła dziennego u nas w parlamencie, bo utknął gdzieś w radzie finansowej, A jak sobie Rząd przedstawia w tym projekcie uregulowanie finansów samorządowych? Oto wniósł, ażeby wszystkie podatki, daniny były uproszczone w ten sposób, jak w Niemczech, to znaczy, żeby je pobierało państwo, a następnie ażeby nastąpił rozdział pomiędzy państwem a samorządami. Zasada całkiem słuszna jest przeprowadzona w Niemczech i możnaby ją naśladować, ażeby uniknąć nagabywania podatnika przez różne władze. Ale jak sobie Rząd przedstawia rozdział pomiędzy sobą a związkami samorządowemi? Przedstawia sobie w ten sposób, że przeznaczył 295.000.000 zł. na cele samorządu, ale ponieważ ten system był tego rodzaju, że podatek gruntowy miał być odstąpiony samorządom i inne podatki przychodowe i na tem znowu źle wyszłyby miasta, więc doszedł do tego wniosku, że najlepiej, jeżeli będzie sam rozporządzał temi podatkami, których będzie 295.000.000 zł., jeżeli będzie je sam rozdawał pomiędzy związki samorządowe. A przecież to jest przekreślenie autonomji. Jeżeli związki samorządowe nie mogą same decydować o tem, jaki będą miały dochód i jakie wydatki, to nie są związkami samorządowemi, będą to organa państwowe, a nie jednostki autonomiczne. Rząd się z tem nie liczy, bo pod wpływem tego ducha absolutystycznej, o którym mówię, chciałby wszystko sam urządzać. Prawda, że Rząd powołuje się w tym projekcie na przykład Niemiec, ale zapomina o tem, że w Niemczech rząd wprawdzie sam dysponuje funduszami samorządowemi, ale związki samorządowe, gminy i inne związki mają zapewnione jako minimum ten dochód, jaki na ich obszarze był osiągnięty, a dopiero ponadto rząd dodaje według swego uznania z ogólnych funduszów w stosunku do potrzeb związków samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.60" who="#SGłąbiński">Nie będę tych przykładów mnożył. Znalazł się nawet jeden profesor, który w czasopiśmie naukowem, wydawanem przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Ministerstwo Skarbu, ogłosił nowe drogi polityki, gdzie w tej atmosferze etatyzmu doradzał, aby na wypadek, gdy które przedsiębiorstwo przemysłowe źle idzie i nie może spełnić swoich zobowiązań, państwo wzięło je w swój zarząd, odpowiednio je urządziło a potem oddało przedsiębiorcy. Oczywiście można zgóry przewidzieć, jakby to przedsiębiorstwo wyglądało i jakie koszty ten przedsiębiorca musiałby ponieść.</u>
+ <u xml:id="u-12.61" who="#SGłąbiński">O nowym projekcie mieszkaniowym nawet p. generalny sprawozdawca niebardzo chętnie się wyrażał, mianowicie o projekcie, ażeby podnieść czynsze mieszkaniowe do 100% stopniowo i ażeby się za to państwo podjęło budowy mieszkań dla wszystkich, którzy potrzebują mieszkań. Obliczono, że tyle a tyle będzie potrzeba mieszkań. Państwo się tego podejmie, państwo nałoży podatek na stare domy i ich lokatorów, lokatorowie zapłacą, a państwo zapomocą tego podatku wybuduje. Poco się ludzie mają kłopotać, gdzie mają mieszkać, państwo to wszystko wybuduje!</u>
+ <u xml:id="u-12.62" who="#SGłąbiński">Widzimy więc, jaki to duch, już nie powiem etatystyczny, ale duch absolutny, czy jak się nazywa w literaturze, duch policyjny, owładnął administracją skarbową, jeżeli się może podejmować tego rodzaju zadań, którym absolutnie nie sprosta i nie umie nawet wytłumaczyć, dlaczego to ci biedni lokatorzy starzy i ci właściciele starych domów, tak smagani przez ochronę lokatorów, mają łożyć jeszcze na to, aby nowe domy i mieszkania dla całej ciągle mnożącej się ludności mogły być wybudowane.</u>
+ <u xml:id="u-12.63" who="#SGłąbiński">Państwo nie jest powołane do tego, ażeby zastępować inicjatywę prywatną, przedsiębiorczość prywatną, żeby mieszać się wszędzie, ale jest powołane przedewszystkiem do stworzenia ogólnych warunków politycznych i gospodarczych, potrzebnych dla ogólnego rozwoju. A te warunki polityczne są wielekroć donioślejsze dla gospodarstwa narodowego, niż bezpośrednie mieszanie się państwa w stosunki gospodarcze. Należą tu stosunki zagraniczne, i stosunki wewnętrzne, i kwestja praworządności, i kwestja sprawiedliwego wymiaru sprawiedliwości, i kwestja sprawiedliwego rozkładu ciężarów publicznych — wszystko to wchodzi w te ogólne warunki.</u>
+ <u xml:id="u-12.64" who="#SGłąbiński">Jeżeli chodzi o stosunki zagraniczne, wiemy o tem, że te stosunki nie sprzyjają rozwojowi naszego gospodarstwa. Stosunki zagraniczne tylko wówczas pomyślne są dla gospodarstwa, jeżeli gwarantują pokój i bezpieczeństwo na zewnątrz, jeżeli człowiek, który ma założyć przedsiębiorstwo, albo kupić ziemię, albo wkładać znaczniejsze sumy w swoje gospodarstwo, jest pewnym — o ile człowiek może przewidzieć — że będzie pokój, że z tej strony niebezpieczeństwa obawiać się nie potrzebuje. Tymczasem mamy sąsiada, który wprowadza niepokój w nasze życie gospodarcze, a ten niepokój już jest wielce szkodliwy, odbija się nadzwyczaj szkodliwie na naszych stosunkach, szczególnie w naszych województwach zachodnich. Bo choć się nie grozi wojną, ale jeżeli ciągle się mówi o konieczności usunięcia korytarza, usunięcia granic dzisiejszych niemożliwych, prawda, niby to w sposób pokojowy, jeżeli się do tego dąży czynną akcją, która odbija się głośnem echem nietylko na zachodzie, ale i na wschodzie naszego kraju, to nic dziwnego, że powstaję pewien niepokój u ludzi, którzy mają te przedsiębiorstwa lub chcą zakładać przedsiębiorstwa i chociaż dziś zaostrzenia tych stosunków jeszcze na zewnątrz nie widać, już to samo odbija się najniekorzystniej na naszym rozwoju gospodarczym właśnie w tej dzielnicy, która ma stosunkowo największe kapitały, najwięcej inicjatywy i najwięcej przedsiębiorczości.</u>
+ <u xml:id="u-12.65" who="#SGłąbiński">A nasza polityka wewnętrzna? Nasza polityka wewnętrzna, polegająca na tem, ażeby pomijać dzisiejszy system konstytucyjny, polegająca na tolerowaniu bezkarnego poniewierania Sejmu i Senatu, na bezkarności często czynów zbrodniczych, na prześladowaniu ludzi za to, że są działaczami politycznymi czy społecznymi, chociażby byli najlojalniejsi w stosunku do państwa, ta polityka wewnętrzna równie nie wnosi pokoju wewnątrz, lecz jest źródłem raczej niezadowolenia i rozstroju. I ta polityka, tak samo jak stosunki zagraniczne, nie podniesie nam kredytu ani w kraju, ani zagranicą.</u>
+ <u xml:id="u-12.66" who="#SGłąbiński">Jeżeli chodzi o rozkład ciężarów publicznych, to muszę stwierdzić ponownie, że ciężary publiczne rzeczywiście nie są sprawiedliwie rozłożone i że zmiana systemu monetarnego, o której mówiłem, w wysokim stopniu przyczyniła się do tego, że ten rozkład stał się tem niesprawiedliwszy, tem bardziej dotkliwy i nic dziwnego, że właśnie ze strony warstw średnich, które są najsilniej obciążone, słyszymy tak częste, tak głośne skargi.</u>
+ <u xml:id="u-12.67" who="#SGłąbiński">Wysoki Senacie! Preliminarz budżetowy, który został nam przez Komisję Skarbowo-Budżetową przedłożony, zawiera pewne postanowienia korzystne w porównaniu z uchwałą Sejmu i byłbym szczęśliwy, gdybym mógł w całości powiedzieć to o wszystkich zmianach, jakie proponuje Komisja Skarbowo-Budżetowa. Tego jednak o wszystkich zmianach powiedzieć nie mogę. Jakkolwiek pragnąłbym, żeby powaga i godność Senatu stały jak najwyżej w oczach społeczeństwa, a, nawiasem mówiąc, pragnąłbym także, żeby niektóre przemówienia odpowiedzialnych przedstawicieli Senatu również liczyły się z tą potrzebą, są jednak pewne zmiany, przeprowadzone przez Komisję Skarbowo-Budżetową, które uważam za nieuzasadnione i przeciw którym stanowczo wystąpić muszę. Mianowicie, te zmiany dotyczą podwyższenia wydatków reprezentacyjnych i różnych funduszów dyspozycyjnych, przeciw którym wystąpić muszę choćby dlatego, że mam to przeświadczenie, że znaczna ich część jest używana dla celów partyjno-politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-12.68" who="#SGłąbiński">Natomiast nie podniosła Komisja Skarbowo-Budżetowa wydatków na cele urzędnicze, jakkolwiek sądzę, że właśnie ta chwila jest najsposobniejsza do tego, ażeby tej warstwie obecnie okazać jakąś życzliwość, skoro mamy, jak powiedziałem, spodziewane większe dochody, aniżeli te, które się znajdują w preliminarzu budżetowym. Rząd, zdaniem mojem, powinien korzystać ze sposobności, że może częściowo złagodzić tę kwestję, która musi być w niedługim czasie ostatecznie załatwiona, i nie powinien ograniczać się do tych dodatków, które już urzędnicy pobierają, lecz należy je podnieść, przynajmniej razem do wysokości 30%. I w tym duchu też postawiliśmy wniosek mniejszości, który przyjdzie pod głosowanie Wysokiej Izby. Tak samo dla okazania średniej warstwie, dzisiaj nadzwyczajnie uciśnionej, szczególnie rzemiosłu, pewnej życzliwości ze strony ciał ustawodawczych, sądzę, że należałoby odnośną pozycję zwiększyć, przynajmniej do wysokości 1 miljona, o ile chodzi o cały przemysł drobny, a więc zwiększyć o 625.000 złotych. I taki wniosek mniejszości komisji także przedstawię.</u>
+ <u xml:id="u-12.69" who="#SGłąbiński">A teraz, o ile chodzi o stanowisko Klubu Narodowego, który reprezentuję, względem budżetu, to muszę oświadczyć, że my jesteśmy i byliśmy zawsze gotowi dać państwu wszystko, czego istotnie potrzebuje. Przyznajemy, że gotowi jesteśmy dać także i więcej na wzmocnienie naszej siły zbrojnej, bo rozumiemy, że zaopatrzenie tej siły zbrojnej nie jest dostateczne. Ale jesteśmy w tem położeniu, że pozytywnego stanowiska wobec budżetu zająć nie możemy wobec całego systemu polityki, którą prowadzi Rząd nietylko w stosunku do naszego stronnictwa i w stosunku do tych ludzi, którzy z nami sympatyzują, ale przedewszystkiem w stosunku do całej ludności polskiej w województwach wschodnich i t. zw. Małopolsce Wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-12.70" who="#SGłąbiński">Ludzie, którzy należą do obozu narodowego, szczególnie urzędnicy, nauczyciele, są zwalniani, są przenoszeni, są w rozmaity sposób teroryzowani. Ludzie ci nie mogą się zbierać nawet na wezwanie posła, ponieważ obawiają się, że zostaną, niestety, przy panującym systemie szpiegowskim, denuncjowani i następnie za to znowu ukarani i prześladowani. Rząd posyła nawet na zebrania poselskie swoich reprezentantów, którzy domagają się, aby wszyscy obecni byli spisani. Rząd sięga nawet do młodzieży, ponieważ młodzież jest narodowa, i utrudnia tej młodzieży nietylko wstęp do urzędów, ale nawet do zawodów wolnych, jak do zawodu adwokackiego, jak to okazało się na jednym przykładzie w Warszawie. A szczególnie polityka, jaką Rząd prowadzi w województwach wschodnich i w Małopolsce Wschodniej, według naszego przekonania, już doprowadziła do znacznego osłabienia siły polskości w tych częściach kraju i dlatego z taką polityką, z takim stanem rzeczy absolutnie pogodzić się nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-12.71" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości narodowych: Wolicie politykę Grabskiego.)</u>
+ <u xml:id="u-12.72" who="#SGłąbiński">Ja Panom odpowiem, bo nawet mam do tego podstawę w przemówieniu jednego z Waszych mówców. Nie mówię tu wcale o polityce mniejszościowej, moi Panowie, ja mówię o polityce w stosunku do Polaków, w stosunku do ludu polskiego, który mieszka w woj. wschodnich, a mieszka tam od wieków, nie jest tam tylko jakimś przybyszem obcym. Ludzie, którzy się zajmowali i zajmują tym ludem, w szczególności urzędnicy, czy nauczyciele, są traktowani jako burzyciele pokoju, narówni z temi t. zw. nacjonalistycznemi żywiołami, które działają przeciw Polsce, które używają rozmaitych środków, aby imię Polski zniesławić zagranicą, które nawet mają organizację wojskową, powołaną do tego, aby w chwili, kiedy wybije godzina, naturalnie z Berlina, chwycić za broń przeciw Państwu Polskiemu. W ten sposób są traktowani nasi urzędnicy i działacze polityczni.</u>
+ <u xml:id="u-12.73" who="#SGłąbiński">W następstwie tego ludzie ci częścią przenieśli się z Galicji Wschodniej, częścią zupełnie umilkli. Lud polski został zupełnie pozbawiony tej opieki i tej ochrony moralnej, jakiej koniecznie potrzebuje i jaką miał przed niepodległością Państwa Polskiego. A jednak, szanowni Panowie, skoro się tu odzywacie, oświadczam, że my tam, na kresach, jesteśmy na swojej własnej ziemi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-12.74" who="#komentarz">(Oklaski. Głos na ławach ukraińskich: Każdy na swojej.)</u>
+ <u xml:id="u-12.75" who="#SGłąbiński">To jest ziemia polska, na której mieszkają także i inne narodowości.</u>
+ <u xml:id="u-12.76" who="#SGłąbiński">Otóż przypominam, że kiedy zawarliśmy traktat w Rydze i kiedy wysłaliśmy komisję, aby ta wytyczyła granice nasze na wschodzie; ani jedna gmina nie oświadczyła się przeciw Polsce, wszystkie gminy, niektóre na klęczkach, prosiły komisję, ażeby je przydzielić do Polski. A zatem nie jakiś gwałt, nietylko jakiś traktat w Rydze, ale plebiscyt oczywisty, oczywista wola ludności przyprowadziła kraj do łączności z naszem państwem.</u>
+ <u xml:id="u-12.77" who="#komentarz">(S. Sergjusz Kozicki przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-12.78" who="#SGłąbiński">Nie uchodzi Panu, jako senatorowi, odzywać się dziś przeciw Państwu Polskiemu. Jeżeli kto chce walczyć z Państwem Polskiem, to niech nie pretenduje do reprezentacji w tym oto Sejmie i w tym oto Senacie polskim.</u>
+ <u xml:id="u-12.79" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. i Klubu Narodowego. S. Sergjusz Kozicki przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-12.80" who="#SGłąbiński">Także jeżeli chodzi o Małopolskę Wschodnią… Panowie mnie przerywają, chociaż ja mówię o ludzie polskim tylko, cóż Panowie zaczniecie robić, gdy będę mówił o polityce Waszej? Mówię o potrzebie i konieczności opieki i ochrony dla ludu polskiego. Ten lud ma prawo do tej opieki, on ją miał nawet pod zaborem austrjackim.</u>
+ <u xml:id="u-12.81" who="#komentarz">(S. Sergjusz Kozicki: My także mamy prawo.)</u>
+ <u xml:id="u-12.82" who="#SGłąbiński">O tem nie mówię. Macie Panowie równouprawnienie, tego równouprawnienia nikt nie przeczy. Pragniemy Was traktować narówni z innymi obywatelami polskimi, ale pod jednym warunkiem, że musicie stać na gruncie państwowości polskiej. I żadne stronnictwo, ani t. zw. endecy, o których Pan mówił, Wam tego prawa nie zaprzecza, ale jeżeli widzimy z Waszych enuncjacji, z Waszej działalności, że idziecie przeciw Państwu Polskiemu, jeżeli widzimy, że to co się działo przed wojną w Austrji, to się i tu powtarza, bo przychodzą różne fundusze z zagranicy na poparcie Waszej akcji nacjonalistycznej, na poparcie akcji wrogiej Państwu Polskiemu, to zrozumiecie, że my jako Polacy nie możemy popierać tego rodzaju Waszej polityki.</u>
+ <u xml:id="u-12.83" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-12.84" who="#SGłąbiński">A więc, jak powiedziałem, i Małopolska Wschodnia również nie dostała się pod rząd polski za pomocą jakichś zdobyczy. Były wprawdzie walki, ale były to walki t. zw. Ukraińców. Galicja Wschodnia nigdy w historji do Ukrainy nie należała. Przypomnę, że Bohdan Chmielnicki, który walczył wówczas, nawet nie z Polską, ale z panami polskimi, wydał hasło „wsio nasze po Słucz”. A myśmy nawet po Słucz nie poszli, nasza granica sięga na wschodzie daleko jeszcze od Słucza. Tam są Polacy od wieków zamieszkali. Nie będę tu cytował historji Nestora, która szanownym Panom jest znaną, a który mówił o odebraniu Grodów Czerwieńskich Lachom, — to są rzeczy znane, i nie możecie twierdzić, że to jest ziemia tylko ruska. Jeżeli chodzi o narodowość, to jest to ziemia i polska i ruska, ale jeżeli chodzi o stanowisko polityczne, to jest to ziemia należąca do Rzeczypospolitej Polskiej od wieków i dziś została Polsce przyznana.</u>
+ <u xml:id="u-12.85" who="#SGłąbiński">Pomimo to pozostawił rząd lud polski bez niezbędnej opieki na pastwę teroru agitatorów, ziemię polską oddaje przy parcelacji w ręce niepolskie; lud ten czuje, że znalazł się wśród obcych, wrogich żywiołów, bez ochrony, jaką miał dawniej; więc jeżeli może, opuszcza kraj, sprzedaje ojcowiznę i osiada na małym skrawku ziemi na Zachodzie lub emigruje, aby nie żyć wśród terorystów, lub upada na duchu i poddaje się terorowi. Przeciwko temu Rząd powinien stanowczo wystąpić, nietylko w drodze policyjnej i kryminalnej, bo to są środki mało skuteczne, ale przedewszystkiem przez moralną pomoc, przez moralne dźwignięcie ducha narodu polskiego w tej dzielnicy.</u>
+ <u xml:id="u-12.86" who="#SGłąbiński">Był czas, kiedy lud ruski jeszcze nie był pod wpływem agitacji politycznej tak nieprzychylnie usposobiony, jak jest dziś w niektórych częściach kraju. Panowie dziś mówiliście o polskich ustawach językowych, ale przypominam Panom, że przecież lud ruski całkiem dobrowolnie, jak i lud białoruski, domagał się szkoły polskiej,...</u>
+ <u xml:id="u-12.87" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-12.88" who="#SGłąbiński">...w tem zrozumieniu, że chce znać język państwowy. Panowie tu mówili o Austrji. W Austrji nie było języka państwowego. Austrja była państwem, złożonem z krajów, reprezentowanych w radzie państwa, tam język niemiecki nie był językiem państwowym. A tutaj jest Polska, w Polsce jest język państwowy, jest język polski, który powinni znać wszyscy. Przez to, że młodzieniec ruski nauczy się języka polskiego, nie zatraci przecież ani charakteru narodowego, ani nie zapomni swojego języka. A jeżeli Panowie mówiliście tutaj, że mieliście szkolnictwo w Austrji, a tutaj nie macie, to ja przypomnę Panom, jako człowiek, który prowadził politykę polską w Austrji przez czas dłuższy, że te same zarzuty słyszeliśmy co rok w parlamencie austrjackim, że na te same zarzuty musiałem ciągle w parlamencie austrjackim odpowiadać, bo wskutek tego, że w Galicji Wschodniej wprowadzono obok języka ruskiego także język polski i obok polskiego także język ruski we wszystkich szkołach, już w Austrji zawsze słyszeliśmy zarzuty w parlamencie austrjackim, że Rusini nie mają swoich szkół, że wszystkie szkoły są polskie, a w rzeczywistości wszystkie szkoły i Polaków i Rusinów miały obowiązkowy język także i drugi, ażeby młodzież mogła się do siebie zbliżyć i poznać się.</u>
+ <u xml:id="u-12.89" who="#SGłąbiński">Zresztą było tradycją narodową u Rusinów dawniej, że starali się o to, ażeby znać nietylko język polski, ale ten język polski znali i jako literacki przekładali nad swój język. Przypominam, że księża ruscy, duchowieństwo ruskie w czasach, gdy Galicję przyłączono do Polski, powszechnie kazania mówili w języku polskim, że kiedy rząd austrjacki założył instytut teologiczny we Lwowie i narzucił mu wykładowy język ruski, zaprotestowali wszyscy Rusini z metropolitą ruskim na czele przeciwko temu i żądali języka polskiego. Więc nie jest to rzeczą niesłychaną, gdy się wraca do tych tradycji i dąży do tego, ażeby Rusini, którzy chcą należeć do Państwa Polskiego i chcą być lojalni, także lojalnie ten język polski sobie przyswoili.</u>
+ <u xml:id="u-12.90" who="#SGłąbiński">Wysoki Senacie, to jest największy zarzut, jaki robię polityce Rządu, że Rząd nie zdaje sobie sprawy z tego, że te województwa wschodnie i Małopolska muszą się oprzeć na fundamencie polskim. Pragnęlibyśmy wszyscy tego, ażeby cała ludność, która zamieszkuje te województwa, kochała Polskę i była przywiązana do Polski. Ludność lojalna nie występowałaby także przeciwko włościanom polskim, nie protestowałaby przeciwko t. zw. osadnictwu polskiemu, przeciwko szkołom polskim i kościołom polskim, które tam są dla ludności polskiej niezbędne. Jeżeli dojdziemy do tego stanu, że nie będziemy mieli pośród siebie tych żywiołów, które działają przeciw państwowości polskiej, to z pewnością nie będą się odzywały przeciw Panom żadne głosy czy t. zw. „endecji”, czy nieendecji. Ale dopóki ten stan rzeczy istnieje, musimy szukać fundamentów dla ustalenia się na Kresach Wschodnich przedewszystkiem w ludzie polskim, w podniesieniu tego ludu polskiego i pod względem ilości i pod względem kultury i pod względem stanu gospodarczego. To nie wyklucza starań, aby i inne narodowości mogły się jak najwięcej rozwijać, ale ludu polskiego nie wolno pomijać i nie należy zapominać o tem, że lud żyje nietylko chlebem, ale potrzebuje także pokarmu duchowego. On musi czuć, że jest w Polsce. W Polsce jest obowiązkiem Rządu starać się o lud polski, o potrzeby jego, żeby lud polski o tem wiedział, że ma prawo zwrócić się do każdego organu rządowego wówczas, kiedy mu się jakakolwiek krzywda dzieje. To jest żądanie, jakie stawiamy, to jest najgłówniejszy zarzut, jaki czynimy temu rządowi, niezależnie zupełnie od względów — jakie mamy — zasadniczych i partyjno-politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-12.91" who="#SGłąbiński">Była tutaj mowa o projekcie Konstytucji. Sądzę, że mogę być zwolniony od tego, żeby mówić bliżej o tym projekcie, już chociażby dlatego, że była o tem szerzej mowa w Sejmie. Mogę tylko zaznaczyć, że my jesteśmy zasadniczo także za tem, żeby zrewidować Konstytucję. To był powód, dla którego już w Sejmie Konstytucyjnym głosowaliśmy za tym artykułem, żeby już następny Sejm, obecny Sejm, mógł się zająć rewizją, a nietylko Sejm po 75 latach. Ale tę rewizję myśmy inaczej rozumieli, a inaczej rozumiały ją stronnictwa lewicowe. Myśmy rewizję rozumieli w duchu więcej konserwatywnym, stronnictwa lewicowe rozumiały tę rewizję w duchu jeszcze bardziej demokratycznym, szczególnie domagały się poddawania niektórych ustaw pod referendum całego narodu i o to była walka. Jesteśmy za tem, ażeby i Konstytucję i ordynację wyborczą w ten sposób zmienić, ażeby większość polska parlamentarna była zapewniona, ażeby rząd mógł się oprzeć na większości, ażeby także i Prezydent Rzeczypospolitej miał większe uprawnienia, ażeby miał np. to prawo veta, o którem była mowa. Za tem wszystkiem byliśmy, jesteśmy i będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-12.92" who="#SGłąbiński">Ale, Wysoki Senacie, sądzę, że za daleko się idzie, jeżeli się chce przy tej sposobności usunąć prawa konstytucyjne ciała parlamentarnego na rzecz jednostki. To, co proponuje Blok Bezpartyjny, to właściwie jest wprowadzenie jedynowładztwa w Państwie Polskiem. Bo czy ten władca, czy samowładca nazywa się cesarzem, czy królem, czy dyktatorem, czy też prezydentem, to jest gra słów, to jest rzecz obojętna, najważniejsze są te uprawnienia, które mu przysługują. Otóż tak daleko idących uprawnień, któreby mogły wogóle wyeliminować wolę narodu, wyeliminować wolę władzy prawodawczej, absolutnie dać nie będziemy mogli, a dać nie będziemy mogli nie ze względów partyjnych, także nie ze względów tylko narodowych, ale ze względów zasadniczych, ze względów na przyszłość tego państwa i ze względu na to, że trzeba się liczyć z naturą polską. Natura polska nigdy nie znosiła t. zw. bata. Tych systemów, jakie panowały na wschodzie, nie można zaaklimatyzować w Polsce. Można wprowadzić je, może kilka lat mogłyby one istnieć, ale jednakowoż trwale one tu nie zapuszczą korzeni. Naród polski chce decydować sam o swoich losach. Naród polski, sądzę, chętnie zgodzi się na to, aby głowa państwa miała szersze uprawnienia, aby raz położyć kres walkom partyjnym, które często decydowały o rządzie. Niechże ten rząd będzie także umocniony, ale naród polski musi mieć świadomość, że nie kto inny, tylko on sam jest piastunem swoich losów, że od niego jego losy zależą. Dlatego tego rodzaju postanowienia, jakie znajdują się w tym projekcie, które eliminują władzę ustawodawczą, bo przecież sesja 4-miesięczna potrzebna jest dla budżetu, wprowadzają jedynowładztwo w naszem państwie i dlatego nie można liczyć na to, żebyśmy się na to zgodzili. Przeciwnie będziemy musieli żądać bardzo znacznych zmian. Zresztą mamy własny projekt zmiany Konstytucji, którego nie dopuszczono do Sejmu, ale sądzę, że ten projekt zostanie przedłożony w jakiś inny sposób i będzie można z tego projektu bliżej dowiedzieć się, jakie jest nasze stanowisko w porównaniu ze stanowiskiem Bloku Bezpartyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-12.93" who="#SGłąbiński">Jeżeli patrzymy na krótkowidzącą politykę Rządu, którą skreśliłem, to nieraz przychodzi nam na myśl, że Rząd, a przynajmniej niektóre sfery rządowe myślą sobie: będziemy rządzili, a po nas niech będzie i potop. Otóż na taką politykę my absolutnie zgodzić się nie możemy. Polityka, którą prowadzi Rząd, to nie jest polityka polska, gdyż polityka polska liczyła się zawsze z tem, że nie siła materjalna, nie materjał decyduje w życiu narodu i o jego losach, ale przedewszystkiem duch, siła duchowa, siła moralną. Tymczasem w tej polityce widać przewagę tej siły materjalnej, dążenie do tego, aby zapomocą siły materjalnej, za pomocą teroru zgnębić i zdusić przeciwników takich, którzy nigdy zgnębić się nie dadzą, ponieważ opierają się na sile moralnej. Ta siła moralna została u nas zachwiana z powodu walk, które się toczyły przed wojną i w czasie wojny pomiędzy rozmaitemi partjami, pomiędzy rozmaitemi orjentacjami politycznemi. I to jest klątwa i nieszczęście naszych czasów, że te stare czasy i te antagonizmy, jakie wówczas powstały, oddziaływują na dzisiejsze stosunki i wprowadzają rozstrój w całej naszej polityce, w naszych stosunkach społecznych. Mamy nadzieję, że się te stosunki zmienią i zmienić muszą. Czerpiemy tę nadzieję także stąd, że oto już ta młodzież, która wychowała się w innych stosunkach, powraca do czystej idei polskiej i z tej czystej idei polskiej pragnie czerpać siłę dla rozwoju i przyszłości narodu. Może ten świeży powiew, który wychodzi od młodzieży, może ten odruch żywiołowy tej młodzieży, coprawda przeważnie narodowej, która liczy się z niebezpieczeństwami, jakie grożą naszemu państwu z zewnątrz i z wewnątrz, może być że ten powiew wpłynie na zmianę kierunku myślowego u Rządu. Może Rząd się zastanowi nad tem, czy jego polityka nie znajduje się na błędnej drodze.</u>
+ <u xml:id="u-12.94" who="#SGłąbiński">Naród polski w całej swojej tradycji historycznej był znany z tego, że umiłował wolność. Słusznie powiedział poprzedni mówca, że ta wolność była często samowolą, czy swawolą, że ta wolność prowadziła naród do anarchji, ale sama idea wolności, organicznie tkwi w naturze każdego Polaka. Dzisiejszy stan polityczny Polski daje wbrew naturze Polaków i wbrew całej tradycji historycznej smutny obraz jakby ojczyzny w kajdanach w odrodzonej niepodległej Polsce. Nie jestem tego zdania, żeby wolność indywidualna miała być we wszystkich wypadkach nieograniczona, ale jednakowoż wolność narodu, która jest wyższa ponad wolność indywidualną, musi być uszanowana i idea tej wolności musi przełamać wszelkie przeszkody. Naród polski był wolnym i dziś w odrodzonej ojczyźnie będzie wolnym i musi być wolnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.95" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SJanuszewski">Wysoki Senacie! Ponieważ należę do klubu, któremu udzielono bardzo mało czasu, Wysoki Senat pozwoli, że będę mówił krótko, dość prędko, ale postaram się mówić dość jasno. Sądzę, że to będzie nawet po myśli niektórych członków Senatu, którzy niezbyt cierpliwie wysłuchiwali zbyt długich przemówień.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SJanuszewski">Chcę nawiązać na początku mego przemówienia do przemówienia, jakie miałem przy poprzednich debatach budżetowych w Senacie, kiedy mówiłem o tych warunkach, w jakich znajduje się rolnictwo, warunki te w ciemnych barwach przedstawiałem i dziś gdybym chciał przedstawiać je również szczegółowo, musiałbym je przedstawić w takich samych barwach ciemnych, bo u nas na wsi nic się nie poprawiło, raczej stosunki pogorszyły się, tak pod względem materjalnym, jak zresztą i pod względem moralnym.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SJanuszewski">Ten stan określają dobrze niektóre ustępy sprawozdań budżetowych, złożonych Wysokiemu Senatowi przez Komisję Budżetową. Gdybym chciał stamtąd niektóre te wyjątki cytować, to one uzasadniłyby doskonale moje twierdzenie, że stosunki gospodarcze na wsi wcale się nie poprawiły. A przecież referentami tych budżetów byli ludzie, którzy raczej popierają politykę rządową.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SJanuszewski">Jednak nie chcę nużyć Wysokiej Izby, chcę tylko podkreślić jeszcze raz, że obecny Rząd dla polepszenia stanu gospodarczego wsi zrobił bardzo mało. Charakterystyczną będzie cyfra, którą można znaleźć w miesięczniku „Rolnictwo”, a którą wywodzi poseł Stolarski, stwierdzając, że bezrobocie, które jest wynikiem złego stanu gospodarczego, na wsi obejmuje do 4 miljonów osób, a że straty w dochodzie społecznym wynoszą z tego powodu przeszło 5 miljardów złotych. Ja sądzę, że ten rachunek dość ściśle przeprowadzony, jest bliski prawdy i doskonale maluje stan, w jakim w danym roku budżetowym wieś się znajduje. Lecz chociaż taki stan właśnie istnieje, w budżecie przedstawionym przez Sejm poczyniono skreślenia w odnośnych budżetach, t. j. w budżetach Ministerstwa Rolnictwa, Ministerstwa Reform Rolnych, a nawet Oświaty i skreślił bardzo znaczne sumy. Dla scharakteryzowania typu tych skreśleń przytoczę, że np. w Ministerstwie Rolnictwa w wydatkach zwyczajnych zmniejszono na Komisji Budżetowej Senatu w dziale 3 § 12 zasiłki na popieranie meljoracji rolnych o 1.700.000 złotych. Nie będę przytaczał wszystkiego, tylko niektóre charakterystyczne liczby. Dalej w dziale 4 § 14 na kursy rolnicze dla nauczycieli szkół powszechnych skreślono 200.000 złotych. Dalej w Ministerstwie Reform Rolnych pomoc kredytową przy scalaniu i zamianie gruntów zmniejszono o 6.000.000 złotych, dalej dotacje na fundusze zapomogowe i kredyty ulgowe zmniejszono o 5.800.000 zł. Dział dotacji i ulgowego oprocentowania pożyczek, udzielanych w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego, zmniejszono o 8.850.000 zł. Oto jak się zmniejsza, Wysoki Senacie, te sumy, które Sejm przeznaczył na polepszenie doli wsi, na polepszenie warsztatów rolnych, na polepszenie życia gospodarczego na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SJanuszewski">Lecz tego jeszcze niedość. Zmniejszono dobra materjalne, lecz nie zapomniano również i o dobrach moralnych. Na Komisji Budżetowej Senatu w dziale Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zmniejszono sumę wydatków na budowę szkół powszechnych aż o 10 miljonów złotych. Przy dzisiejszym stanie szkolnictwa tak strasznym, jaki jest na wsi, przy dzisiejszym stanie analfabetyzmu, ja powiem nawet rozwoju analfabetyzmu, skreślenie 10 miljonów zł. dość dobrze charakteryzuje tendencje, jakie ożywiały tę większość, która na Komisji Budżetowej była za tem skreśleniem.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SJanuszewski">Charakterystyczne jest przytem, że nie zapomniano na Komisji Budżetowej Senatu o zwiększeniu niektórych znowu pozycyj, mianowicie o zwiększeniu funduszu dyspozycyjnego i reprezentacyjnego dla Ministra Spraw Wewnętrznych i dla Ministra Spraw Wojskowych. Przytem nie zapomniano również o zmniejszeniu podatku majątkowego o 25 miljonów zł. Tam, gdzie chodziło o obronę wielkiego kapitału, wielkich latyfundjów i majątków, zawsze była na Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu większość, która tych rzeczy broniła, natomiast dla tych rozdziałów i dotacyj, które szły na drobne rolnictwo, niestety, na Komisji Skarbowo-Budżetowej tej większości nie było.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SJanuszewski">A przecież fundusz dyspozycyjny dla Ministra Spraw Wewnętrznych i dla Ministra Spraw Wojskowych nie powinien być wznowiony, ponieważ nie gdzie indziej, jak na Komisji Skarbowo-Budżetowej wydatki tego funduszu uległy pewnemu oskarżeniu. Również na naszej Komisji Skarbowo-Budżetowej powiedziano, że Sejm nie chce udzielić tych funduszów dyspozycyjnych prawdopodobnie dlatego, że nie chce wogóle walki ze szpiegostwem. Nie sądzę, żeby to oskarżenie, skierowane w stronę Sejmu, było zgodne z istotnemi tendencjami Sejmu, przypuszczam, że gdyby pozycja funduszu dyspozycyjnego była rozdzielona na fundusz do walki ze szpiegostwem i na fundusz reprezentacyjny tak, żeby Najwyższa Izba Kontroli mogła wiedzieć, na co w każdej chwili ten fundusz dyspozycyjny jest wydawany, to te sumy nie byłyby w Sejmie uległy zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych gen. Składkowski: Od każdego szpiega trzeba wziąć pokwitowanie, czy tak, Panie Senatorze?)</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SJanuszewski">Nie zawsze wydatki reprezentacyjne są wydatkami celowemi i potrzebnemi i nie zawsze wiadomo, ile z tego funduszu idzie na reprezentację. Słyszeliśmy tu zresztą na komisji, na co mogą iść fundusze dyspozycyjne. Gdyby fundusze te były rozdzielone, to sądzę, że łatwiej byłoby posłom uchwalić sumy dyspozycyjne odrazu, gdyby było powiedziane, ile na szpiegostwo i ile na reprezentację.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#komentarz">(S. Roman: Ale Wy nic nie chcecie dać.)</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SJanuszewski">Ale to nie zostało rozdzielone i niesłusznie te sumy zostały według mnie wznowione.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SJanuszewski">Jeżeli przyjrzymy się teraz typowi tych skreśleń i wznowień sum tu w Senacie, to, proszę Wysokiego Senatu, szerokie masy ludowe i robotnicze będą miały argumenty dość poważne i dostateczne, sądzę, do oceny roli Senatu wogóle w ustroju państwowym. Na tym budżecie, na typie tych skreśleń i typie podniesień doskonale widać, jakich interesów Senat będzie bronił i pod jakim kątem widzenia na budżet będzie patrzył. Sądzę, że obecnie, kiedy mówimy o zmianie Konstytucji i kiedy Sejm będzie radził nad tem, czy Senat ma wogóle istnieć, czy nie, dostarczy to doskonałego argumentu przeciw tej instytucji i argumentu słusznego, bo nie mogę inaczej powiedzieć, jak, że obecna sesja budżetowa Senatu wykazuje tendencje prawicowe i reakcyjne.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#SJanuszewski">Wobec tego moje stronnictwo, nie chcąc brać odpowiedzialności na siebie za te skreślenia, nie będzie mogło głosować za tym budżetem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Koerner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SKoerner">Wysoki Senacie! Niezwykłe okoliczności towarzyszą, mojem zdaniem, rozpatrywaniu budżetu obecnego. Bo, proszę Panów, kiedy dokoła słychać utyskiwania na ciężką sytuację gospodarczą, to z ust p. Ministra Skarbu, a dziś z ust p. generalnego referenta słyszy się słowa niezwykłego optymizmu. Rząd, a w szczególności p. Minister Skarbu, mówiąc o budżecie, mówił niemal jak triumfator. My mamy budżet na rok 1929/30, który przewiduje sumę większą o 300.000.000, niż w roku ubiegłym. Powstaje pytanie czy jest to usprawiedliwione, czy warunki obiektywne, warunki gospodarcze istotnie usprawiedliwiają takie powiększenie budżetu, gdyby nawet można było tę sumę wyciągnąć ze społeczeństwa? Jest to oparte, mojem zdaniem, tylko na bardzo daleko posuniętym optymiźmie, jaki cechuje w tej chwili Rząd. W myśl tego optymizmu mamy politykę wielkich budżetów, mamy politykę silnego przykręcania śruby podatkowej, mamy politykę wyciągania nadmiernych funduszów ze społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SKoerner">Że tak jest, że Rząd jest tak wielkim optymistą, — nie chcę sądzić tylko po jego wynurzeniach i słowach, — ale powołam się na to, co Rząd sam ogłosił. Otóż w budżecie, w uwagach do podatku dochodowego p. Minister Skarbu piszę, że przewiduje się znaczne powiększenie wpływów podatku dochodowego, „gdyż przewiduje się stopniowe polepszenie sytuacji gospodarczej w kraju”. Gdyby podwyższać daniny w kraju można było tylko na mocy swojej władzy, a nie liczyć się z zamożnością obywateli, to istotnie Rząd miałby może rację — może wyciągnąć i dlaczegóż ma tego nie robić! Ale podwyższenie danin jest możliwe tylko przy oparciu się o wzrastającą zamożność ludności. Czy u nas istnieje w tej chwili powiększenie zamożności ludności? Tak nie jest. I to chyba przyznają wszyscy i to zresztą dziś p. referent generalny stwierdził w swojem przemówieniu. Podatki bezpośrednie u nas w tej chwili wynoszą mniej więcej 25% wszystkich danin publicznych i monopoli, gdy tymczasem przed wojną według danych, zebranych przez wybitnych ekonomistów, na tym samym obszarze, jaki w tej chwili zajmuje Polska, podatki bezpośrednie wynosiły nie więcej jak 8–10% od wszystkich danin publicznych. Zatem jest wskazane, aby teraz, kiedy ludność ubożeje z roku na rok, ten stosunek powiększać, jak to w tej chwili czyni Rząd.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SKoerner">Jest jeszcze bardzo charakterystyczna cecha obecnego budżetu, o czem zresztą p. referent generalny dziś mówił, to są wielkie wydatki na inwestycje, wielkie jak powiadam w stosunku do budżetu. Zwiększa to majątek państwa niewątpliwie. Ale jeżeli Rząd w tak ciężkich chwilach gospodarczych, jakie kraj przeżywa, wyciąga z budżetu zwyczajnego mniej więcej 20% na inwestycje, zamiast tych pieniędzy w jak największej ilości używać na zasilenie życia gospodarczego, to nie mogę uważać tej polityki Rządu za słuszną i za wskazaną.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SKoerner">Proszę Panów! Że istotnie ta polityka skarbowa i gospodarcza Rządu nie jest należyta, wskazuje choćby to, że Polska co do swoich budżetów i co do swojej sytuacji gospodarczej stoi daleko w tyle poza wieloma krajami i państwami, pozbawionemi tych bogactw naturalnych, jakie Polska posiada. Wybitny angielski uczony geograf, Griffith Taylor wydał w roku zeszłym pracę o 74 krajach na kuli ziemskiej, które, zbadał pod względem gospodarczym i wskazuje na to, że Polska na kontynencie Europy co do swoich możliwości gospodarczych, co do swego dogodnego położenia zajmuje trzecie miejsce, a wśród krajów przez niego zbadanych na całej kuli ziemskiej zajmuje szóste miejsce. Zdawałoby się, że przy tak dogodnych, tak szczęśliwych warunkach sytuacja gospodarcza takiego kraju powinnaby się nadzwyczaj szybko rozwijać, powinnaby mnożyć bogactwa ludności, a nie prowadzić do zubożenia ludności. Tymczasem okazało się, że tak nie jest, a nie jest właśnie dlatego, że rządy nasze taką politykę skarbową dotychczas prowadziły, że z ludności wyciągały ostatni grosz, nie dając możności rozwijania się temu życiu gospodarczemu.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SKoerner">Już dziś wskazywano na to, że są groźne objawy na przyszłość. Mówiono już — mogę to również stwierdzić i powtórzyć — o tej wielkiej ilości protestowanych weksli, P. prof. Głąbiński przed chwilą tu wskazał, że w zeszłym roku było przeszło miljon weksli protestowanych. W jednym miesiącu grudniu było przeszło trzysta tysięcy weksli protestowanych, z których tylko połowę dłużnicy zdołali sprolongować, a gdy się przyjmie pod uwagę, że wielką dość układów dobrowolnych zawierają obecnie przedstawiciele przemysłu i handlu jeszcze zanim weksel idzie do protestu, to Panowie zrozumiej ą, w jakiej sytuacji gospodarczej w istocie się znajdujemy.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SKoerner">Jest jeszcze jedna cecha charakterystyczna, która wskazuje, że optymizm p. generalnego referenta budżetu jest zupełnie nieusprawiedliwiony. Miernikiem tego, czy dany kraj rozwija się pod względem gospodarczym i czy bogactwo wzrasta, jest wszędzie ilość oszczędności i wielkość oszczędności ludności. Jak się ta rzecz przedstawia u nas? Otóż, jak wiemy, w tej chwili suma oszczędności wynosi coś nie coś więcej nad miljard złotych, kiedy przed wojną na tym samym obszarze oszczędności wynosiły 3 miljardy zgórą złotych. A zatem te oszczędności nie dosięgają jeszcze 1/3 tego, co było przed wojną. A jak się dzieje u innych? Bo dziś starano się porównywać, że nietylko my jedni jesteśmy w takiej sytuacji, ale bardzo wiele państw. Byłem zagranicą w drugiej połowie ubiegłego roku i wyczytałem w jednem z pism niemieckich daty o stanie oszczędności na 1 Iipca w Niemczech. Ta suma wynosiła na 1 Iipca 6 miljardów złotych marek, przyczem, co jest najbardziej charakterystyczne, ostatnie 3 miljardy wpływały mniej więcej co 6 miesięcy 1 miljard. Jeżeli Panowie to porównają z sytuacją, w jakiej my jesteśmy, to Panowie chyba zgodzą się na to, że nasza sytuacja gospodarcza wcale nie jest wesoła.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SKoerner">Rząd jednak widocznie jest świadom tego, że my idziemy nie ku poprawie, ale raczej ku pogorszeniu. Bo jeżeli Panowie zajrzą do pozycji dochodów Ministerstwa Skarbu w dziale 6 paragraf 13 (opłaty stemplowe), o czem się dzisiaj mówiło, że podniesiono je jeszcze o 15 miljonów złotych, to Panowie znajdą, że już w pierwotnym budżecie rządowym, wniesionym do Sejmu, Rząd przewidywał, że z opłat za same weksle w roku przyszłym ma wpłynąć 35 miljonów złotych, wówczas kiedy budżet 1928/29 przewidywał 28 miljonów z tych samych opłat. Rząd zatem przewidywał, że ilość weksli, jaka będzie zużyta w życiu gospodarczem państwa w roku następnym, będzie o 25% większą. Czego to dowodzi? Gdyby to dowodziło powiększenia się wogóle obrotu, potęgowania się życia gospodarczego, toby to było może w części usprawiedliwione, bo obrót kredytowy w tych wypadkach się też powiększa, ale w naszych warunkach jest on tylko dowodem potęgowania się ciasnoty pieniądza, na jaką teraz kraj cały się uskarża, i od której całe życie gospodarcze tak niesłychanie cierpi. To też w wydatkach działu 2 — druk weksli, również się przewiduje wydrukowanie 35 miljonów sztuk weksli w porównaniu z 30 miljonami w roku ubiegłym.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SKoerner">Ale co jest charakterystyczne w związku z temi cyframi? Tuż zaraz przy tym wydatku na druk weksli jest drugi wydatek na druk świadectw przemysłowych, wskazujący na to, że istotnie to powiększenie się ilości weksli nie stoi wcale w ścisłym związku z rozwojem życia gospodarczego; o tem cyfra ta świadczy dobitnie, bo Rząd przewiduje druk na rok przyszły budżetowy 821.000 świadectw przemysłowych gdy w r. 1928/29 wydrukowano tych świadectw 820.000, czyli przewiduje wydrukowanie tylko o 1.000 więcej na rok przyszły. Jeżeli Panowie porównają cyfry, które tu podałem w odniesieniu do weksli, z tą ostatnią, to przekonają się Panowie, że powiększenie ilości weksli jest świadectwem ciasnoty na rynku pieniężnym, jest świadectwem osłabienia tempa życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SKoerner">Proszę Panów, a Rząd przychodzi do nas ze swoim optymizmem w momencie, kiedy Polska przeżywa wyjątkowy okres, okres szeroko zakreślonej walki o system porządku państwowego, o parlamentaryzm, o przyszły stan praworządności w samem państwie, o prawa tej Izby i Izby poselskiej, o kompetencje tych Izb. W tym momencie kiedy, proszę Panów, należy oczekiwać raczej walk bardzo głęboko sięgających tu na tym terenie, Rząd przychodzi z wielkim optymizmem w swoim budżecie.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SKoerner">A teraz powstaję pytanie, czy my możemy znaleźć z zewnątrz pomoc, by to życie gospodarcze ożywić. Wierzymy wszyscy, że te pożyczki z zagranicy dostawać będziemy. Ale jak się sytuacja układa w tej chwili za granicą? Już dziś Panowie słyszeli, że stopa procentowa w niektórych krajach rośnie. W Anglji niedawno podniesiono stopę procentową i, proszę Panów, my to bardzo poważnie odczujemy przy następnych pożyczkach. Bo jedno z dwojga: albo u nas stopę procentową się podniesie, albo skurczy się dopływ tych pożyczek z zagranicy. To ostatnie byłoby dla nas niebezpieczniejsze dlatego, że życie gospodarcze znalazłoby się w sytuacji jeszcze cięższej, jesteśmy bowiem niezmiernie ubodzy w kapitał i tego kapitału potrzebujemy, by to życie nie padało. Teraz, skoro mamy ożywiać życie gospodarcze i mamy ten wielki optymizm, z jakim przyszedł do nas Rząd, to należałoby się spodziewać, że Rząd widocznie ma możność, by w przyszłym roku powiększać obroty pieniężne i zasilać kredytem życie gospodarcze, czego w zeszłym roku nie czynił, a przynajmniej nie w takim stopniu, aby nie dopuścić do sytuacji, w jakiej teraz się znaleźliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SKoerner">Proszę Panów, kilka cyfr. W grudniu 1928 r. Bank Polski miał do dyspozycji na dyskonto weksli 874 miljony zł. Czy wykorzystał te pieniądze, czy puścił je w obieg? Nic podobnego. Nie wykorzystał tej sumy i jeżeli Panowie poszukają w oficjalnych sprawozdaniach, to Panowie znajdą, że portfel wekslowy wynosił tylko 640.730.000, zatem o 234.000.000 mniej niż Bank Polski był w stanie zdyskontować. Czy to jest zdrowa polityka? Czy przy tej polityce możną żywić len optymizm, z jakim Rząd do nas przychodzi? A muszę stwierdzić, że to nie jest jeden oderwany wypadek, albowiem cały rok zeszły charakteryzowało to samo, że mniej więcej na sumę 200.000.000 zł. Bank Polski co miesiąc nie wykorzystywał swych funduszów na dyskonto.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SKoerner">A specjalnie nie jest przez ten Bank Polski faworyzowany jeden dział naszej gospodarki, jedna dziedzina, która przecież odgrywa bardzo poważną rolę — mam na myśli handel. W grudniu roku zeszłego handel korzysta z bezpośrednich kredytów w wysokości 52.700.000 — to jest mniej więcej 8%. Ale byłoby wielkim błędem, jeżeliby Panowie sądzili, że handel prywatny, ten handel indywidualny, z tego korzysta. Nic podobnego. Ta cała niemal suma została wypożyczona rozmaitym syndykatom rolniczym, rozmaitym syndykatom węglowym, rozmaitym spółkom w rodzaju „Nasz Sklep”, czy „Pomoc Szkolna”, ale prywatny handel, kupiec lub importer z tego bezpośredniego kredytu, niestety, nie mieli szczęścia skorzystać.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SKoerner">I to samo w drugiej dziedzinie, niezmiernie ważnej w naszem życiu gospodarczem, w dziedzinie rzemiosła. Kredyt dla rzemiosł w roku 1928 był przez Bank Gospodarstwa Krajowego wyznaczony w wysokości 13 miljonów złotych, płatnych w 10 ratach kwartalnych. Jeżeli ja Panom wskażę, że z pośród 385.000 warsztatów, zakładów w Polsce, jest 150.000 warsztatów żydowskich i że z tego funduszu 13 miljonów na kredyt dla rzemiosł ani jedna instytucja rzemieślnicza żydowska kredytu nie otrzymała, to proszę mi powiedzieć, czy Panowie to uważają za politykę zdrową, aby i tę część ludności żydowskiej, tę część produkującą, doprowadzić stopniowo do zniszczenia?</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SKoerner">To samo na polu spółdzielczości. Kredyt dla spółdzielczości w roku ubiegłym wynosił przeszło 6 i pół miljona złotych. Jak się ta rzecz przedstawia w stosunku do spółdzielni żydowskich? Otóż, proszę Panów, skorzystała z tego jedna jedyna spółdzielnia, co wiem napewno, w Lublinie, w wysokości 25.000 złotych, ponoć dlatego, że prezes zarządu głosował na jedynkę. I podobno otrzymała drugą spółdzielnia w Warszawie, Bank Spółdzielczy Kredytowy, na którego czele stoi jeden z posłów żydowskich, nie należący do Klubu Żydowskiego i nie reprezentujący ludności żydowskiej, należący natomiast do Bloku Bezpartyjnego. Natomiast zjednoczony bank rzemieślniczy żydowski, który ma kapitał blisko pół miljona złotych, ani grosza kredytu dla swego banku otrzymać, mimo wszelkie zabiegi, nie może.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SKoerner">Optymizm Rządu, zdawałoby się, nie powinien być ujawniony, jeżeli się widzi, jaki państwo w tej chwili posiada bilans handlowy. W zeszłym roku w referacie swoim p. generalny sprawozdawca powiedział nam, że ujemny bilans handlowy to wcale nie jest straszna rzecz, to można przeżyć i przeboleć. Wskazywałem wówczas w swojem przemówieniu, że to wcale nie jest wesoła, ani miła rzecz, że to może doprowadzić w skutkach do bardzo niepożądanych rezultatów. Przytoczyłem przykłady innych państw. Co się okazało? Okazało się, że bilans handlowy staje się chronicznie chorym i rok budżetowy 1928/29 wykaże nam ujemny bilans handlowy w sumie blisko jednego miljarda złotych.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#SKoerner">Proszę Panów! Kiedy Bank Gospodarstwa Krajowego swoich własnych promes nie wypłacał i dotychczas nie wypłaca, kiedy wysoka stopa procentowa gnębi całe życie gospodarcze, kiedy z zagranicy nie widzimy dopływu świeżych kapitałów, a raczej można się spodziewać, że z wielkiemi trudnościami spotykać się będziemy, wtedy, kiedy nasze papiery procentowe, państwowe i komunalne na rynkach zagranicznych doznają coraz większego pogorszenia w kursie, — to zapytuję, skąd się ten optymizm Rządu wziął i nad czem Rząd ten swój optymizm opiera? Mam wrażenie, że w przyszłym roku Rząd odczuje to bardzo głęboko, że nastrajał społeczeństwo na tę nutę optymizmu. Miasta w swoich budżetach zaczynają już wołać głośno i wskazywać Rządowi, że stoją poprostu w przededniu wielkiej katastrofy. Nie jest tajemnicą już teraz dla Ministra Skarbu, że miasta na przyszły rok nie widzą możności powiązać końca z końcem w swoich budżetach w tych warunkach, w jakich się obecnie znajdują. Nie dalej jak dzisiaj odbyła się konferencja w magistracie m. Warszawy z przedstawicielami parlamentu, z posłami z Warszawy, celem omówienia katastrofalnej sytuacji, w jakiej się budżety miast w przyszłym roku znajdą. I nic dziwnego, bo, pomijając uszczuplenie dochodów przez politykę skarbową Rządu, mamy też przeciążenie ludności miejskiej podatkami, o czem od wielu lat mówimy, na co niestety dotychczasowe rządy były głuche zupełnie? Po raz pierwszy w tym roku p. Minister Skarbu w swojem przemówieniu oświadczył, że istnieje u nas nierównomierne obciążenie poszczególnych grup i warstw ludności, że trzeba pójść po drodze naprawy. To nie przeszkadza wcale Rządowi wydawać ustaw, które nakładają na miasta coraz nowe, coraz większe ciężary, bez wskazania źródła pokrycia. Mnóstwo ustaw zostało w zeszłym roku wydanych w drodze dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej, oczywiście za zgodą Rządu, a ustawy te sprowadzają nowe i bardzo dotkliwe i wielkie ciężary na miasta. Jeżeli ja Panom wskażę, że w samej Warszawie wskutek tych nowowydanych dekretów ciężary powiększyły się w roku bieżącym o 20 miljonów złotych bez jakiegokolwiek źródła pokrycia, to Panowie zrozumieją, że wiele miast będzie musiało coraz bardziej uginać się pod ciężarem skutków, jakie wywołują te dekrety.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#SKoerner">Proszę Panów, dla nas, dla ludności, którą ja mam zaszczyt reprezentować, oczywiście ta polityka Rządu obciążania i przeciążania coraz bardziej ludności miast ma wprost katastrofalne znaczenie, jest przyczyną pauperyzacji, którą ta ludność w tej chwili przeżywa. Ludność żydowska w miastach wynosi około 1/3, a wszak Panowie wiedzą, że zajmuje się ona przeważnie handlem i przemysłem, a ten handel i przemysł, na co wskazuje p. Minister Skarbu w swojem przemówieniu, były dotychczas zbytnio obciążone i są jeszcze zbytnio obciążone ciężarami podatkowemi i daninami różnemi. Otóż ta warstwa nominalnie wynosi 1/3, jeżeli mówić o udziale jej w ponoszeniu ciężarów, wobec tego, że zajmuje się przeważnie handlem i przemysłem, to, proszę Panów, według obliczeń, które zostały dokonane — nie mogą one być zupełnie ścisłe — ale ciężar tych danin i podatków spada na ludność żydowską w wysokości co najmniej 50% ogólnej sumy. Jest to sprawa, która powinna obchodzić nietylko nas, reprezentantów tej ludności. W zeszłym roku p. referent generalny zwrócił uwagę w swoim referacie na to, że jeżeli krzywdy doznaje jedna część ludności, jeżeli ubożeje jedna część ludności jedna warstwa, to niezawodnie odbijać się to musi i odbije się na stanie całego państwa, jako ognisko zapalne, które musi być leczone, inaczej bowiem ten stan zapalny odbije się na reszcie organizmu państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#SKoerner">Niestety, nie widzimy dotychczas żadnych kroków Rządu w tym kierunku, ażeby nie dopuszczać do dalszego zaognienia się, do dalszej choroby, która się rozwija w tej części ludności państwa, choroby natury gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#SKoerner">Przed wojną liczono, że jest jeden środek — zresztą z tego środka korzystała sama ludność żydowska, która może przynieść ulgę w pewnej mierze, to jest emigracja. Wiem, że są stronnictwa polskie, któreby były szczęśliwe, gdyby jak najwięcej Żydów z Polski wyemigrowało, i są prawdopodobnie nieszczęśliwe, że teraz bramy innych państw dla immigracji są zamknięte. Istotnie tak jest. I jeżeli już po wojnie wiele państw zaczęło czynić utrudnienia immigracyjne, to jednak jeszcze w pierwszym okresie pewna ilość ludności mogła emigrować. Panowie wiedzą, że teraz te bramy zamyka się na cztery spusty. Jeszcze w r. 1921 z Polski wyemigrowało przeszło 80.000 Żydów, ale już w roku ubiegłym wskutek restrykcji immigracyjnej z Polski mogło wyemigrować tylko 20.000 Żydów. Ta ciężka sytuacja tej ludności wobec niemożności wynalezienia jakichkolwiek środków obrony zmusza ją do tego, aby się odwoływała do swoich braci zagranicą, a w szczególności w Ameryce, i Panowie wiedzą, że z Ameryki przez cały czas po wojnie płynęły wielkie sumy i wielkie kapitały, dzięki którym tylko ta ludność mogła nieco ulżyć sobie w tym ucisku i w tych ciężarach, jakie ponosić musiała.</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#SKoerner">Co robi Rząd? No, trudno mi powiedzieć: nic, jeżeli się liczyć z absolutną cyfrą, ale prawie nic. Ludność ta prócz ciężarów, bezpośrednio nakładanych przez państwo, musi ze swoich własnych źródeł dodatkowo ponosić kolosalne ciężary na zaspokojenie swoich potrzeb. Wystarczy, jeżeli Panom powiem, że gminy żydowskie maj ą budżety, przekraczające w sumie ogólnej 20 miljonów złotych na zaspokojenie szeregu potrzeb, które dla innych narodowości i wyznań są zaspakajane przez państwo. Taką pozycją w budżecie jest pozycja na wyznania. P. senator Evert wygłosił znakomite przemówienie na Komisji Skarbowo-Budżetowej, mówiąc o tej pozycji. Miałem możność zaznajomienia się już w druku z przemówieniem p. senatora Everta. Muszę stwierdzić, że jeżeli ktokolwiek powiedział mocne słowo o tej niesprawiedliwości, jaka się mieści w tej pozycji, to mocne słowo powiedział p. senator Evert, bo jeżeli Panom powiem, że w sumie blisko 26 miljonów złotych na wyznania, wyznanie żydowskie już razem z seminarjum, które właściwie tu nie należy, ma 216.000 złotych, kiedy ludność ta wynosi 12 do 14% w państwie, a ma, jak Panowie widzą, zaledwie 1% nawet niecały z sumy wydawanej przez państwo — to ja Panów zapytuję, czy jest za mocne wyrażenie p. senatora Everta, który powiedział, że inne wyznania są zmuszone do utrzymywania jednego tylko panującego wyznania, rzymsko-katolickiego. To były słowa p. senatora Everta i powiedział więcej, bo powiada, że to wstyd przynosi temu wyznaniu, że chce korzystać z opłat wnoszonych przez inne wyznania. My oczywiście z takiem stanowiskiem, jakie zostało ujawnione w budżecie państwa, zgodzić się nie możemy, i ten ochłap, który nam jest rzucony, odrzucamy i prosimy Panów o skreślenie całej tej sumy.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#SKoerner">Dziś tutaj szereg mówców mówiło o jednem zjawisku, jakie zaczyna cechować gospodarkę w państwie naszem; mówiło o tej naiwnej wierze we wszechmoc państwa jako kupca i jako przemysłowca, czyli jak tutaj nazwano, o etatyzmie państwowym. P. prof. Głąbiński zarzucał obecnemu Rządowi, że wkroczył na drogę etatyzmu. Ale ja tu muszę sprawiedliwie przyznać, że bynajmniej nie Rząd obecny zapoczątkował ten etatyzm. Rząd obecny już w dziedzictwie otrzymał pewien etatyzm, i tylko go dalej rozwija. Poprzednie rządy ten etatyzm zapoczątkowały, oczywiście nie dlatego, żeby uważały, że w ten sposób państwo zyska może gospodarczo, ale miały na względzie to samo, co p. prof. Głąbiński zarzuca obecnemu Rządowi, względy natury czysto politycznej: wypierania, rugowania pewnych elementów z tych zakładów, które przez państwo zostały przejęte. A dla tych poprzednich rządów, jak je dotąd nazywano, i jak zwykli jesteśmy nazywać, rządów endeckich czy chjeno-piastowych, dla tych rządów tym pewnym elementem byli Żydzi. Teraz może się ta rzecz zmieniła, może dla Rządu obecnego niepożądane są i inne elementy, ale niech p. sen. Głąbiński za to nie czyni zarzutów i wyrzutów tylko obecnemu Rządowi.</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#SKoerner">Przedsiębiorstwa państwowe wykazują coraz mniejszą dochodowość a słyszeliśmy dziś bardzo charakterystyczne cyfry z ust p. referenta generalnego, że dochód z przedsiębiorstw państwowych cały, brutto, w stosunku do ogólnych dochodów brutto wynosi 55%, gdy tymczasem dochód netto tych samych przedsiębiorstw w stosunku do ogólnego dochodu netto wynosi wszystkiego 6,5%. Te dwie liczby wystarczają, aby wykazać, czy te przedsiębiorstwa dobrze pracują, czy pracują tak, że należy jak najprędzej odebrać je z rąk państwa. A co robi oficjalna statystyka?</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#SKoerner">Wówczas, kiedy państwo usprawiedliwia się, że nie może mieć większych dochodów, bo widocznie sytuacja gospodarcza jest taka, że większych dochodów wyciągnąć nie można, to oficjalna statystyka stwierdza, że dochodowość prywatnych przedsiębiorstw w stosunku do zeszłego roku wzrosła i wzrasta. Jabym chciał wiedzieć, jak to można tak łatwo stosować tę starą, już znaną hotentocką maksymę. Tu Rząd to robi, bo powiada: my mamy dochody słabe, ale wy, handel i przemysł prywatny, wy macie daleko większe dochody, my wam to statystycznie udowodnimy. Nic dziwnego, mogą mieć oczywiście zakłady państwowe większe dochody, i dziwię się, że ich nie mają, bo wszak nie ponoszą ciężarów tych, które prywatne zakłady ponoszą. Przeciwnie, uważają to sobie nawet za dochód i tu myślę, że jest błąd ze strony p. generalnego sprawozdawcy, jeżeli wykazuje, że jest 6% dochodu netto. Sądzę, że Pan się myli, dochód jest daleko mniejszy, jeżeli się wszędzie w przedsiębiorstwach państwowych postępuje tak, jak to Rząd robi przy budżecie żup solnych, gdzie za uboczny dochód uważa się niewpłacony podatek obrotowy w sumie 425.300 zł, to Panowie znajdą w drukowanym budżecie przy żupach solnych w drugim punkcie — uwaga: 425.300 zł. niewpłaconego podatku od obrotu zalicza się do dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#SKoerner">Proszę Panów, p. Minister Skarbu zwalcza ten szerzony pogląd o etatyzmie i powiada: „Nic podobnego, przyszłość Polski — powiada p. Minister Skarbu dosłownie — leży w rozwoju inicjatywy prywatnej”. Jabym tylko chciał dobrze zrozumieć tu p. Ministra, czy p. Minister Skarbu to mówi o tej przyszłości Polski może za 100 lat? W teraźniejszości bynajmniej nie znajduję potwierdzenia tej tezy, którą p. Minister dla przyszłości nam wskazał. Teraźniejszość rządu, teraźniejszość polityki gospodarczej rządu nie idzie wcale w kierunku rozwoju inicjatywy prywatnej, raczej przeciwnie, w kierunku jej uszczuplania i zmniejszania. Oczywiście, gdy przedsiębiorstwa państwowe podatków bezpośrednich nie płacą, to rzecz prosta, musi się zwiększać obciążenia podatkowe pozostałych gałęzi przemysłu, bo ilość działów przemysłu, pozostających w rękach prywatnych, zmniejsza się. Że tak jest, że się zmniejsza ta ilość, to powołam się na to, co zostało wydrukowane, co inny minister, p. Minister Moraczewski oświadczył publicznie i wydrukował, że Rząd i samorządy co roku otwierają przeszło setkę nowych, własnych przedsiębiorstw. Proszę Panów, jeżeli Rząd przeszło setkę co rok otwiera, to przypuszczam, że ta ilość co roku rośnie kosztem czynnika prywatnego. A tych przedsiębiorstw rządowych nie cechuje bynajmniej to, co cechuje prywatne przedsiębiorstwa. Prywatny przedsiębiorca w swoim interesie szuka przedewszystkiem ludzi zdolnych, ludzi wykwalifikowanych i odpowiednich na dane stanowisko. Co się dzieje w przedsiębiorstwach rządowych? W przeważnej części protekcjonizm, a w stosunku de nas specjalna polityka zupełnego nieprzyjmowania zdolnych bardzo ludzi, wykwalifikowanych pracowników, jeżeli tylko mają nieszczęście być Żydami.</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#SKoerner">Wzmożony fiskalizm, jaki cechuje politykę skarbową naszego Rządu w ciągu ostatnich dwóch lat i który zresztą jest przewidywany na przyszłość przy budżecie o 300 miljonów większym, niż w roku ubiegłym, jest tem gorszy, że stoi w związku z fatalnym systemem podatkowym, dotychczas nie zreformowanym. Rząd ogłosił, że zamierza wystąpić i szykuje się do reformy podatkowej. Muszę tu stwierdzić, że z dotychczasowej działalności i pracy Rządu przekonaliśmy się, iż sprawy, na których mu istotnie zależy i bardzo zależy, Rząd potrafi bardzo szybko przeprowadzić przez ciała ustawodawcze, nawet szybciej, niż to by należało robić. Ale nie widać wcale tego pośpiechu i tej energji, tej sprężystości Rządu odnośnie do reformy podatkowej, w szczególności co do jednego podatku, co do którego już wszyscy są zgodni, że jest on nieszczęsny, że jest rujnujący, że jest demoralizujący i płatnika i poborcę — mówię o podatku obrotowym. Wiele państw, jak to dzisiaj słyszeliśmy tutaj, już zrezygnowało z tego podatku: ja dorzucę do tego jeszcze, że w Austrji wprowadzono już ryczałt, licząc się właśnie z temi nadużyciami, które były czynione przy wymiarze i przy poborze, że w Czechosłowacji zupełnie go skasowano, zastąpiono podatkiem od zarobków, że nawet w sowieckiej Rosji maksymalna skala tego podatku jest ½%tymczasem u nas jest 2%, że w Niemczech maksymalna skala jest ¼%przyczem szereg kategoryj handlu i przemysłu jest zupełnie wolny. Jak odmiennie ten podatek jest ściągany w innych państwach niż u nas, jak on nawet mniej ciąży niż u nas, wskażę na to, że w Niemczech w 1927/28 r. podatek obrotowy, nota bene obejmujący tam i rolnictwo, wynosił w roku ubiegłym 17% wszystkich podatków bezpośrednich, gdy u nas za ten sam okres podatek ten wynosił około 40%, a pobiera się u nas tylko od handlu i od przemysłu. Co jest jeszcze gorsze u nas, to system pobierania tego podatku, mianowicie pobiera się go nietylko od faktycznych wpływów, ale od obrotu, niezależnie od tego, czy dany wpływ został uzyskany przez przedsiębiorcę lub kupca czy nie został uzyskany. Nie można się dziwić wobec tego, że my się dusimy, że sytuacja gospodarcza gniecie nas coraz bardziej i że sytuacja ta nie nastraja nas wcale do tego optymizmu, z jakim przyszedł tu do nas Rząd i p. generalny referent.</u>
+ <u xml:id="u-16.25" who="#SKoerner">Ja nie będę mówił o reformach, na które wskazywaliśmy Rządowi i o czem mówiono tak obszernie w Sejmie, co do obniżenia stopy tego podatku, co do pobierania tego podatku u źródła. Nie będę tych rzeczy omawiał, ale chciałbym zwrócić uwagę, że chociaż i p. Minister Skarbu to wszystko uznaje i doradca finansowy amerykański p. Dewey, bardzo krytycznie o tym podatku już się wypowiedział, dochodzą nas głosy, że na rok następny, niestety, p. Minister Skarbu wydał polecenie podniesienia znowu wymiaru o 30%. Jeżeli to jest prawdą, to mam wrażenie, że p. Minister Skarbu zamknął zupełnie oczy na rzeczywistość, że nie chce wcale liczyć się z tem, co w życiu zachodzi. Bo, proszę Panów, Panowie wiedzą, że w zeszłym roku nietyle było skarg na sam podatek i jego stopę, ile na wymiar, na postępowanie wymiarowe władz skarbowych. P. Minister Skarbu w swoim projekcie reformy tego podatku domaga się pełnomocnictw. Myśmy już mieli smutne doświadczenia z pełnomocnictwami, których udzielono temu Rządowi. A ja się zapytam, któż ma być tym, co będzie stwierdzał stan gospodarczy zainteresowanych w celu obniżenia podatku? Ta sama biurokracja. Jak ta biurokracja postępuje, proszę sobie przejrzeć sprawozdanie z rozmaitych zjazdów najrozmaitszych instytucyj gospodarczych, a Panowie będą mieli odpowiedzi bardzo jaskrawe i bardzo dokładne. Jakież jest remedjum, jakie wyjście?</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#SKoerner">Jak na wstępie powiedziałem, Polska jest bardzo szczodrze obdarzona przez naturę, ale jedna rzecz, która u nas kuleje, szwankuje i która jest głównym powodem tego, że sytuacja gospodarcza u nas się nie rozwija, to jest słabe, a raczej żadne podnoszenie się wytwórczości w kraju i marnotrawstwo czasu, które nas tak charakteryzuje. Był tu w ubiegłym roku, zaproszony przez Instytut Naukowej Organizacji Pracy, wybitny organizator życia gospodarczego, p. Harrington Emerson, którego poproszono, ażeby się wypowiedział o sytuacji gospodarczej w Polsce i o stanie, w jakim się Polska znajduje. I otóż p. Emerson krótko oświadczył, że cechą charakterystyczną życia gospodarczego w Polsce jest niesłychane marnotrawstwo czasu i rozrzutność czasu; że czasu w Polsce nikt nie ceni. Oświadczył p. Emerson, że gdyby Polska wykorzystała należycie czas, to wzniosłaby się na wyżyny dobrobytu gospodarczego ponad Stany Zjednoczone Ameryki Północnej — oto słowa p. Emersona. A co robią u nas rządy i co robi społeczeństwo? Mamy ustawę o czasie pracy. Proszę Panów, zadałem sobie trudu, żeby obliczyć, ile czasu traci się w Państwie Polskiem wskutek tego, że istnieje obowiązek świętowania przez wszystkich obywateli bez wyjątku, świąt oficjalnych, świąt chrześcijańskich. Obliczyłem to w stosunku do ludności żydowskiej i otrzymałem cyfrę wprost przerażającą. Bo jeżeli Panowie wezmą, że jest około 3 miljonów Żydów w Polsce, z pośród tych trzech miljonów Panowie przyjmą, że tylko czwarta część świętuje i w soboty i w niedziele, traci zatem jeden dzień, jeżeli Panowie przyjmą, że zatem traci i świętuje w ciągu roku zbytecznie 60 dni, bo i niedziela i niektóre święta, i jeżeli Panowie przyjmiecie średni zarobek tylko na 10 złotych dziennie, to Panowie osiągną sumę 450.000.000 złotych. Otóż ta jedna ustawa, to jedno zmuszanie ludności żydowskiej do świętowania i do nieróbstwa w niedziele i święta chrześcijańskie przynosi strat państwu najmniej, bo bardzo skromnie to liczyłem, blisko pół miljarda złotych rocznie. Czy to jest wskazane, jeżeli się chce rozwijać gospodarstwo państwowe? Ja wątpię, czy Emerson, czy jakikolwiek inny ekonomista chciałby przyznać komukolwiek rację w Polsce, jeżeli w dalszym ciągu podtrzymuje się tę ustawę i pilnuje się jej tak, jak to się u nas dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#komentarz">(Wicemarszałek Hałuszczyński obejmuje przewodnictwo)</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#SKoerner">Zamiast należycie wykorzystać siły wszystkich zdolnych do pracy, wszystkich tych, którzy mogą powiększać dobra państwa, to, proszę Panów, u nas, wprowadza się świętowanie obowiązkowe, u nas wprowadza się selekcję nie na podstawie kwalifikacji i zdolności, lecz przedewszystkiem na podstawie wyznania i narodowości. Wiecie Panowie, że z kolejnictwa po wojnie usunięto blisko 3.000 pracowników żydowskich, a przecież nie możecie przypuszczać, że z pośród tych 3.000 pracowników żydowskich, to wszystko byli niedołęgi, ludzie niezdolni do pracy. Z fabryk tytuniowych, z chwilą, kiedy zostały przejęte przez Rząd, zmonopolizowane, usunięto przeszło 2.000 pracowników żydowskich, a wśród nich było bardzo wielu zdolnych fachowców i cenionych. I Rząd obecny, aczkolwiek twierdzi urbi et orbi, że jest bezpartyjny, że opiera się na Bloku Bezpartyjnym, że liczy tylko na dobrą wolę i chęć do pracy obywateli i nic więcej, mimo wszelkie obietnice, jakie dawał zaraz po wypadkach majowych, — nie może się dotychczas zdobyć na uznanie prawa do pracy dla wszystkich obywateli bez różnicy narodowości i wyznania. A czyż istnieje elementarniejsze prawo dla człowieka, jak prawo do pracy, jak prawo do życia? Ale dla Rządu, jak widać, to nie jest zupełnie tak jasne, i uważa on, że może w dalszym ciągu odmawiać tego prawa jednej specjalnie części ludności, ludności żydowskiej, albowiem kto przychodzi po pracę i legitymuje się wyznaniem albo narodowością żydowską nie może znaleźć tego zajęcia w instytucji państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-16.29" who="#SKoerner">Mamy Konstytucję jedną z najdemokratyczniejszych, która nie zna różnic ani narodowościowych, ani wyznaniowych, wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Przyznano nam na papierze równouprawnienie obywatelskie, a pewne prawa nawet narodowościowe wynikają z traktatów mniejszościowych, lecz mimo to wszystko musimy stać i pukać do zamkniętych szczelnie bram o prawo do pracy, musimy łamać głuchy mur ślepych i zakorzenionych przesądów, musimy przekonywać, że i wśród Żydów są zdolni i wykwalifikowani ludzie, których państwo może i powinno wykorzystać i którzy dla dobra i rozwoju państwa pracować winni.</u>
+ <u xml:id="u-16.30" who="#SKoerner">Słyszeliśmy w tej sprawie jedną odpowiedź od jednego z pp. ministrów. P. Minister Poczt i Telegrafów oświadczył, że chętnieby przyjął Żydów, ale Żydzi są niezdolni do pracy, za słabi, a zresztą on nie czyni różnic. Oto według danych, które posiadam, w trzech dyrekcjach: warszawskiej, lubelskiej i wileńskiej, wśród 10288 pracowników poczt i telegrafów jest jeden jedyny Żyd i to urzędnik, który poprzednio pracował w b. zaborze austrjackim i jako urzędnik tu przeszedł. Ale to oświadczenie, które p. Minister Poczt i Telegrafów złożył już na ostatniem posiedzeniu Komisji Skarbowej Senatu, niestety, nie może się ostać w świetle prawdy. Już wtedy wskazywałem, że oświadczenie jego w Sejmie jest sprzeczne z tem, co w życiu zachodzi, jednak ostatnie wypadki po posiedzeniu potwierdzają tylko, że oświadczenia p. Ministra Poczt i Telegrafów absolutnie nie odpowiadają prawdzie i rzeczywistości. Oświadczył p. Minister, że są posady przedewszystkiem dla b, wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.31" who="#SKoerner">W tych dniach dostałem do rąk dokument, odpowiedź Ministra Poczt i Telegrafów dla podoficera rezerwy Żyda, który opuścił niedawno szeregi i zwrócił się do p. Ministra z prośbą o posadę. Aczkolwiek posada wakowała, otrzymał odpowiedź odmowną, dlatego, że jest Żydem. Zdawałoby się, że Minister Pracy i Opieki Społecznej jest głównie powołany do tego, żeby być patronem pracy i przynajmniej jego podwładne organa nie powinne czynić różnic. Jestem w posiadaniu dokumentu, że inżynier Żyd zgłosił się do państwowego urzędu pośrednictwa pracy o posadę. Kiedy urzędniczka mu powiedziała, że istotnie wakuje posada, spojrzała na niego i wydał się jej podejrzany, może jest to Żyd; wtedy odezwała się, że z tego nic nie będzie, bo do tej posady potrzebne jest dłuższe doświadczenie. Na nieszczęście dla tej urzędniczki okazało się, że on to doświadczenie posiada. Wtedy powiedziała, że to jest posada państwowa. — Owszem, gotów jestem pójść — była odpowiedź. I dopiero wtedy dodała: ale tylko dla chrześcijan. Gdyby Panu na tem zależało, Panie Rogowicz, mogę podać Panu nazwisko tego inżyniera i tej urzędniczki i wszelkie dane.</u>
+ <u xml:id="u-16.32" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Mnie chodzi o to, czy to jest system, czy wypadek?)</u>
+ <u xml:id="u-16.33" who="#SKoerner">Owszem, służę Panu w tej chwili dowodami co do systemu.</u>
+ <u xml:id="u-16.34" who="#SKoerner">Zdawałoby się, że przynajmniej w resorcie p. Ministra Skarbu, który budżet państwa opiera na podatkach i daninach, płaconych, jak już poprzednio powiedziałem, w znacznej części przez ludność żydowską, nie powinno być tych różnic, ale mam z ostatnich czasów taki dokument. Przychodzi młody inżynier do departamentu ceł, gdzie wakuje posada, zgłasza się do kierownika laboratorjum i ten mu powiada: — bardzo dobrze, pan jest chemikiem i ma pan za sobą prace, bardzo chętnie, idziemy do naczelnika i załatwimy tę rzecz zaraz. Ale kiedy na kartce do naczelnika napisał ten pan swoje nazwisko, że się nazywa Izaak Fefferman, wtedy naczelnik. przedewszystkiem wyprawił kierownika laboratorjum, a petentowi oświadczył, że posady niema.</u>
+ <u xml:id="u-16.35" who="#SKoerner">Pan pyta, czy to jest system. Proszę bardzo. Dam Panu statystykę, przeprowadzoną przez stowarzyszenie inżynierów w Warszawie w roku ubiegłym. Śród 664 inżynierów — z wyższem wykształceniem — żydów, byli: bez zajęcia — 93, na państwowych i komunalnych stanowiskach — 61, nowoprzyjętych do państwowych i komunalnych instytucyj z pośród tych 61 było 17, bo ta reszta to wszystko z dawnych czasów, jeszcze austrjackich, wydalonych natomiast przez ten czas jest 34, a napotkało na trudności wskutek wskazania wyznania i narodowości przy podawaniu podań do instytucyj państwowych i komunalnych z pośród tych 664, do których posłano ankietę i zapytania — 225. Czy jest system, czy nie jest system? Zresztą, jeżeli Panu idzie o system, proszę wziąć budżet, a Pan tam znajdzie, że tylko w 4 przedsiębiorstwach jak Żupy Solne, Monopol Spirytusowy, Monopol Tytuniowy i Monopol Solny suma wydatków na płace robotnicze i urzędnicze wynosi blisko 62 miljony — ściśle biorąc 61.944.000 zł., — możeby p. Senator wskazał, ile z tych pieniędzy otrzymują robotnicy Żydzi w tych monopolach, a Pan przekona się wtedy, czy jest system, czy niema systemu.</u>
+ <u xml:id="u-16.36" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-16.37" who="#SKoerner">Przeciwnie, kiedy Rząd objął, wyrugował tych, którzy jeszcze byli.</u>
+ <u xml:id="u-16.38" who="#SKoerner">Obowiązkiem Rządu jest zastanowić się nad tą sytuacją, która się wytworzyła i nad przyszłością tych spauperyzowanych mas żydowskich. To nie jest nieszczęście tylko tej jednej części ludności, bo to z konieczności w skutkach odbije się na całokształcie sytuacji państwa. Jedynem wyjściem, jeżeli idzie o tę część ludności, którą mam zaszczyt reprezentować, jest wyrwanie jej z tej sytuacji, w jakiej się znajduje, przygotowanie jej do pracy fizycznej i kształcenie jej zawodowe, umożliwienie przez Rząd i czynniki miarodajne właśnie przewarstwowienia tej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-16.39" who="#SKoerner">Społeczeństwo żydowskie czyni samo ogromne wysiłki, ale co robi Rząd? Proszę zajrzeć znów do budżetu, a Panowie przekonają się, że Rząd na szkolnictwo zawodowe przewiduje w budżecie zwyczajnym i nadzwyczajnym blisko 28.000.000 zł. Mogę jednak Panów zapewnić, że w średnich szkołach technicznych zawodowych państwowych niema prawie ani jednego Żyda ucznia, albowiem się Żydów nie przyjmuje, a jeżeli idzie o Kongresówkę, stwierdzam to z całą stanowczością. Jeżeli Panowie wezmą niższe szkolnictwo zawodowe, to Panowie się przekonają, że tam jest to samo. Przytoczę choćby tylko jedną sprawę, sprawę szkół dokształcających zawodowych. Z ostatnich danych, posiadanych przezemnie, w tych szkołach dokształcających zawodowych w całem państwie jest około 90.000 uczniów i w tem Żydów jest wszystkiego 2.500–2.600. Jest to teraz obowiązkowa nauka, albowiem bez przejścia takiej szkoły dokształcającej zawodowej nie będzie można zostać czeladnikiem. Ale Rząd — a mówię to znowu na podstawie dokumentów, bo na podstawie pisma Ministra Spraw Wewnętrznych do Magistratu m. Warszawy, gdzie się domaga powiększenia ilości szkół dokształcających zawodowych, — Rząd nie dba o to i nie myśli, albowiem środki mu na to nie pozwalają, aby ilość szkół tych dokształcających zawodowych podnieść do dostatecznej normy. Jeżeli wskażę na Warszawę choćby, to w Warszawie macie Panowie około 29.000 terminatorów, a szkół dokształcających zawodowych wszystkiego dla 11.000.</u>
+ <u xml:id="u-16.40" who="#SKoerner">Proszę Panów, ponieważ Rząd sam ich nie zakłada, zjawia się społeczeństwo żydowskie, które widząc klęskę, jaką grozi niebudowanie tych szkół, samo łoży wielkie wydatki, czyni wielkie wysiłki, żeby te szkoły uruchomić, a Rząd wtedy zamiast pomóc i być zadowolonym, że społeczeństwo obciąża budżet państwa, czyni wszelkie przeszkody i wstręty w powstawaniu tych szkół. Ja już nie mówię o tem, że Rząd pieniężnie nie pomaga, bo z tego budżetu blisko 28 miljonów złotych na szkoły zawodowe, szkoły zawodowe żydowskie, które w tym wypadku wyręczają państwo, dostają w roku 1928/29 — 73.000 złotych. Jeżeli społeczeństwo samo buduje te szkoły i uruchamia a Rząd przeszkadza — to ja nie mogę inaczej tego nazwać jak złą wolą. Ja oświadczam tu, że istnieje ta zła wola w departamencie szkół zawodowych Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-16.41" who="#SKoerner">W Warszawie blisko dwa lata trwają starania towarzystwa szerzenia pracy zawodowej i rolnej wśród Żydów celem uzyskania koncesji na szkołę dokształcającą zawodową. Stwierdzam, że jeszcze p. minister Dobrucki i obecnie urzędujący dyrektor departamentu szkolnictwa zawodowego oświadczyli mi uroczyście, że od nowego roku szkolnego 1928/29 szkoła będzie otwarta i koncesja udzielona będzie. Jak Panowie widzą, jest marzec 1929 roku, a pod wszelkiemi pretekstami czyni się wszelkie trudności — lokal już nawet był wynajęty — i mimo wszelkich starań dotychczas koncesji nie udzielono. Tak samo jest z Piotrkowem, gdzie dla istniejących kursów dokształcających proszono o prawo publiczności, lecz ministerstwo odpowiedziało, że jest przecież szkoła miejska przez miasto utrzymywana, aczkolwiek prezydent m. Piotrkowa stwierdza na piśmie, że należy nadać prawo publiczności tej szkole żydowskiej, bo jest doskonale prowadzoną, a w szkole miejscowej nietylko że brak miejsca, ale ilość miejsc nie wystarcza nawet dla terminatorów chrześcijan, którzy są w mieście. W Warszawie gmina żydowska wystąpiła z podaniem o pozwolenie prowadzenia szkoły dokształcającej zawodowej. Wiecie, Panowie, jakiej szykany dopuścił się departament szkół zawodowych? Od instytucji, która jest przez prawo uznana oficjalnie, zażądał, aby podpisy na podaniu były przez notarjusza poświadczone, bo nie znalazł innego kruczka, aby powstaniu tej szkoły przeszkodzić. Tak się postępuje w wielu miastach, w Białymstoku, w Grodnie, Baranowiczach, Suwałkach i w Kowlu, tam, gdzie ludność chciałaby założyć szkoły dokształcające zawodowe, — Rząd nie pozwala, nie daje koncesji.</u>
+ <u xml:id="u-16.42" who="#SKoerner">Co zaś robi Rząd, aby spotęgować jeszcze upadek gospodarczy tej ludności? Już tutaj dzisiaj jeden z mówców, nie przypominam sobie który, o ile się nie mylę, p. Posner, mówił o bezkrytycznem stosowaniu sanitarnych przepisów. Zupełnie dobra rzecz i konieczna, podnoszenie stanu zdrowotnego ludności jest tak samo potrzebne, jak podnoszenie stanu materjalnego.</u>
+ <u xml:id="u-16.43" who="#SKoerner">Lecz do czego prowadzi ten system? Prowadzi do zniszczenia istniejących placówek pracy. Wywołuje to niesłychane rozgoryczenie ludności, prowadzi to do obejścia praw, do niewykonywania zarządzeń, do szykan ze strony władz administracyjnych i niestety, co jeszcze gorsza, a takie wypadki były, — prowadzi do korupcji, bo ludność broniąc się, szuka dróg, żeby jednak się nie dać zniszczyć. Wytoczono walkę piekarniom. Bardzo słuszne żądanie, iż piekarnie muszą być zmechanizowane, muszą być czyste, — wszystko bardzo pięknie, ale nie pomyślano o jednej rzeczy, czy Rząd posiada potrzebne fundusze do zmechanizowania tych wszystkich piekarń, które są ręcznie prowadzone. Ja zrobiłem małe obliczenie, — okazuje się, że tych piekarń jest około 2.000 i ażeby je zmechanizować, trzeba conajmniej 25.000.000 zł. Zapytuję, czy banki w tej chwili są w stanie udzielić takiego kredytu tym drobnym rzemieślnikom, tym drobnym zakładom przemysłowym? To się nie da urzeczywistnić, a tymczasem niszczy się ich egzystencję.</u>
+ <u xml:id="u-16.44" who="#komentarz">(S. Rogowicz: To niszczy i chrześcijańskie piekarnie, a nietylko żydowskie. Dlaczego Pan w tem się dopatruje tylko antysemityzmu?)</u>
+ <u xml:id="u-16.45" who="#SKoerner">Panie Senatorze Rogowicz, w tej chwili nie mówiłem o Żydach, czemu Pan szuka dziury w całem, ja mówiłem tylko o piekarniach, widać, że to Pana bardzo boli, skoro Pan ciągle o tem myśli.</u>
+ <u xml:id="u-16.46" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-16.47" who="#SKoerner">Otóż, proszę Panów, nie możemy odbierać środków zarobkowania ludziom, jeżeli nie mamy możności zastąpienia tego jakiemiś innemi środkami. Najpotrzebniejsza reforma musi pozostać na papierze, jeżeli nie mamy środków na urzeczywistnienie. A my mamy dzisiaj reformy konieczne, uznane przez rząd, społeczeństwo i przez cały kraj, gdy wskażę na to, że istnieje u nas przymus szkolny oświaty powszechnej, to przecież reforma jest niezbędna. Pierwszy stopień do tego, ażebyśmy się stali prawdziwym krajem europejskim, cywilizowanym, jest, ażeby cała ludność umiała czytać i pisać. Czy to się urzeczywistnia? Nie mamy środków. Znosimy teraz niesłychany głód mieszkaniowy. Jest konieczną wielka akcja budowlana. Czy my to urzeczywistniamy? Nie, nie mamy środków. Poco się rzucać w tę jedną stronę, najsłabszą, gdzie się to odczuje bardzo dotkliwie. Rząd nie powinien i nie może wymagać od innych więcej niż od siebie samego. Jeżeli sam nie jest w stanie, to niech nie uciska innych. Rząd z tego tytułu miał nieprzyjemne afronty, bo były wypadki, że zamknął piekarnie, ale one zwróciły się do sądów i sądy zwolniły. Ale gdyby tu było istotnie szło o zdrowie ludności, wtedy bylibyśmy nieubłagani i nie znalibyśmy żadnego pardonu i żadnych ustępstw. Ale proszę zajrzeć do budżetu. Dziś powiedział nam p. generalny referent, że wydatki wzrosły głównie w dwóch budżetach, to jest Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. I okazuje się, że w tem Ministerstwie Spraw Wewnętrznych jest tylko jeden dział, gdzie wydatki zostały zmniejszone w porównaniu z rokiem ubiegłym, — to jest służba zdrowia. O półtora miljona złotych zmniejszono w porównaniu z rokiem ubiegłym wydatki na służbę zdrowia i kto to zrobił? Zrobił to Minister Spraw Wewnętrznych, który sam jest lekarzem. Ale w innych dziedzinach się powiada: zdrowie na pierwszym planie.</u>
+ <u xml:id="u-16.48" who="#SKoerner">Jak już powiedziałem, drugim budżetem, który tak pokaźnie wzrósł, jest Ministerstwo Spraw Wojskowych. I tu wszyscy się zgadzają na to, że obrona państwa jest pierwszym obowiązkiem, a zatem jeżeli wzrósł ten budżet, to widocznie jest to koniecznością. Ale obrona ludności przed wrogiem, to obrona nietylko przed tym wrogiem, który trzyma karabin w ręku. Jest inny wróg, który z za węgła na nas czyha i kto wie, czy nie jest groźniejszy od tego trzymającego w ręku karabin. Ja już wielokrotnie zwracałem na to uwagę, że p. Minister Spraw Wewnętrznych, który jako generał myśli tylko o jednym wrogu z karabinem w ręku, nie myśli w dostatecznej mierze o drugim wrogu, o którym jako lekarz powinien przedewszystkiem wiedzieć. Mam tu na myśli walkę z gruźlicą, co do której Rząd w swoich budżetach nie zrozumiał jeszcze tego wielkiego zadania, jakie na nim ciąży. Ja odpowiedni wniosek zgłosiłem jako wniosek mniejszości, przyjdzie on tu jeszcze pod obrady. Żeby tylko scharakteryzować, jak dalece ten stan jest u nas rozpaczliwy, powiem Panom, że Niemcy co do walki z gruźlicą stawiają Polskę narówni z Albanją. Polska dotychczas nie ma ustawy o walce z gruźlicą, gdy nawet Marokko w Afryce ma taką ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-16.49" who="#SKoerner">Jeżeli chcemy, by u nas w państwie działo się dobrze i było dobrze, to jest jeden kardynalny warunek, bez którego dobrze nie będzie, a tym kardynalnym warunkiem jest praworządność. Niestety nie możemy stwierdzić, by praworządność u nas istotnie istniała, pomimo wszelkich zapewnień Rządu, zapewnień p. Premjera, że tej praworządności, się tak przestrzega. Dopomina się Rząd od innych pilnowania tej praworządności, sam jednak nie postępuje według zasad praworządności i w ich myśl.</u>
+ <u xml:id="u-16.50" who="#SKoerner">Muszę tu znów wytoczyć skargi w imieniu tej ludności, którą reprezentuję. Rząd, niestety, zbyt często daje nam powód do tego, że te skargi wytaczamy. Wytaczamy je tu z trybuny jawnie, publicznie wewnątrz państwa, wbrew zarzutom, że oskarżamy Polskę poza Polską. Proszę Panów, niedawny wypadek. Wybiera gmina sołtysa Żyda. Przychodzi p. starosta, przekreśla to wszystko, kasuje uchwałę. Nie może być Żyd sołtysem, dlatego, że, jak powiada starosta, obowiązuje carska ustawa z roku 1864. I piszę ten p. starosta już wyraźnie, Panie Senatorze Rogowicz: „ze względu na wyznanie mojżeszowe kasuję uchwałę”.</u>
+ <u xml:id="u-16.51" who="#SKoerner">Proszę Panów, te ograniczenia carskie ludność żydowskiej są, niestety, plamą na naszem prawodawstwie. Nikt nie wybaczy państwu, posiadającemu demokratyczną konstytucję i wolność, o której tu dziś tak wiele mówiono, o której mówcy twierdzili, że bronić jej będą do ostatniego tchu, tej wolności, niestety, nie stosuje się do wszystkich obywateli, bo ograniczenia carskie dotychczas nas obowiązują. A czy Panowie sądzą, że Rząd konsekwentnie te ograniczenia carskie przeprowadza? Słyszeliśmy bowiem, że te ograniczenia nie są skasowane i odnośnie do wyznania chrześcijańskiego. Tu chciałbym przytoczyć Panom, że mimo istnienia tych ograniczeń, mimo tego, że to było nieprawne, Rząd potrafił jednak, gdy chodziło o ludność nie żydowską, nie stosować się do poprzednich praw, ustaw i przepisów rządu zaborczego. Sprawa dotyczy cechu kominiarzy. Cech kominiarzy został rozwiązany na mocy rozporządzenia rady administracyjnej, zatwierdzonego przez cesarza w swoim czasie w r. 1834. Oczywiście, jeżeli się chciało przywrócić ten cech, trzeba to było zrobić na drodze ustawodawczej, co też zamierzano uczynić, p. poseł Gdyk w Sejmie poprzednim zgłosił do Sejmu wniosek o restytucję tego cechu kominiarzy, Sejm ten wniosek w postaci ustawy przyjął. Przyszła ta ustawa do Senatu i tu sprawa utknęła. Rząd oświadczył, że wniosek jest źle zredagowany i że sam się podejmuje zmienić go i wnieść. Dotychczas takiej ustawy nie uchwalono, lecz to nie przeszkodziło p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z p. Ministrem Przemysłu i Handlu nie na drodze ustawodawczej przywrócić cech kominiarzy, który zdrowy istnieje u nas od r. 1925.</u>
+ <u xml:id="u-16.52" who="#SKoerner">Proszę Panów, nie będę tutaj przytaczał szeregu innych przykładów, jak niezatwierdzanie wiceprezydentów żydowskich i t. d., ale jedną rzecz przytoczyć muszę, albowiem to się działo w miejscu i z pewnej katedry, z której czynić się tego nie powinno. P. Minister Car niedawno udzielił podobno dymisji pewnemu sędziemu profesorowi uniwersyteckiemu za to, że na wykładzie oświadczył, iż rząd polski w swoim składzie nie ma ani jednego prawnika — to było jeszcze wówczas, kiedy był p. Minister Meysztowicz — że nawet p. Minister Sprawiedliwości nie jest prawnikiem. Otóż za podobnego rodzaju nauczanie młodzieży ten sędzia otrzymał dymisję. Niech mi wolno będzie przytoczyć inną enuncjację, która padła również z katedry wyższej uczelni, a która jest niedopuszczalną i żałuję, że niema tu p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, aby odpowiedział, czy postąpi tak, jak p. Minister Car. Działo się to w Wyższej Szkole Handlowej, w Warszawie, w trzecim semestrze bieżącego roku akademickiego. Jeden z profesorów na wykładzie geografji ekonomicznej, mówiąc o ludności żydowskiej, wyraził się jak następuje: „macie anielski rząd, jeżeli trzyma tu was takich brudasów”. I dalej: „masy nacjonalistów-litwaków, ze śliną na ustach i wrzeszczące: jesteśmy narodem zwartym! uzbrajają przeciw sobie całą ludność rdzenną, która może wówczas powiedzieć: „wynoście się stąd”. To jest oświadczenie profesora z katedry w wyższej uczelni do studentów, a tym profesorem jest b. minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego p. Sujkowski. Ja zapytuję czy p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego po tem, co oświadczyłem, poczyni kroki, ażeby takiego wyższego nauczania nie było w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-16.53" who="#SKoerner">I dalej. Przeprowadza się teraz ankietę w powszechnych szkołach. Dochodzą mię wiadomości, że w wielu szkołach powszechnych, wśród dzieci żydowskich przeprowadza się ankietę tak jak to robią Litwini w swoich miastach. Pyta się dziecko: „ty mówisz w domu po polsku?”, dziecko przeczy: „po żydowsku”, ale to nie przeszkadza nauczycielowi zapisać: język ojczysty polski i napisać: narodowości polskiej, albowiem okazało się, że nauczycielki i kierownicy, którzy pisali prawdę, tak jak dziecko oświadczyło, czy w języku żydowskim, czy nie żydowskim otrzymywali napomnienia, że za dużo wykazują dzieci narodowości żydowskiej z językiem ojczystym żydowskim.</u>
+ <u xml:id="u-16.54" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: O jednem Pan zapomniał, ile to Żydów otrzymało obywatelstwo polskie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.55" who="#SKoerner">Księże Senatorze, o tej plotce mówiłem na Komisji Spraw Zagranicznych i bardzobym się cieszył, gdyby Ksiądz Senator potrafił wykazać, że te cyfry, o których mówił p. Minister Spraw Wewnętrznych, odpowiadają prawdzie. Byłbym niezmiernie wdzięczny. Powiadam, że nie odpowiadają rzeczywistości, że jest to plotka, która nie odpowiada prawdzie.</u>
+ <u xml:id="u-16.56" who="#SKoerner">Ten system wynaradawiania przemocą dzieci i młodzieży narodowości niepolskich, to jest system niedopuszczalny. Polacy protestowali za czasów zaborczych niemieckich i to jest ich chluba; mieli tę odwagę i siłę, że nie bacząc na wszelkie niebezpieczeństwa, które im groziły, walczyli przeciw wynarodowieniu. My się zgodzić nie możemy i nie zgodzimy na ten system wynaradawiania. Najlepszy dowód, że aczkolwiek Rząd nie chce nam zakładać szkół z językiem hebrajskim, czy żydowskim, jak do tego jest obowiązany, aczkolwiek nie chce udzielić praw publiczności naszym szkołom, jednak społeczeństwo żydowskie własnym wysiłkiem utrzymuje obecnie 467 szkół z językiem wykładowym hebrajskim, żydowskim i polsko-żydowskim, 43.000 dzieci żydowskich uczy społeczeństwo żydowskie własnym sumotem, własnym kosztem: budżet jednej organizacji tylko, utrzymującej szkoły z jeżykiem wykładowym hebrajskim, wynosi 5 milj. zł. Czy Rząd rozumie te wysiłki? I czy zgodnie z Konstytucją i traktatem o mniejszościach, o których się mówi teraz tyle, że są przecież respektowane — chce czynić i czyni coś dla naszego szkolnictwa do czego jest obowiązany? Niestety nie czyni, my tego nie widzimy.</u>
+ <u xml:id="u-16.57" who="#SKoerner">A teraz Panów zapytam, jeżeli widzimy tego rodzaju stosunek Rządu do naszych potrzeb, takie postępowanie Rządu względem ludności żydowskiej, co się wyraża w budżecie państwa, zapytuje, czy my przedstawiciele tej ludności możemy i mamy prawo milczeć? Czy Panowie nie uznają tego, że tak, jak Wyście to robili za czasów zaborów, i naszym obowiązkiem jest bronić z tej wysokiej trybuny reprezentowanej przez nas ludności od krzywd, jakie tej ludności wyrządzą panujący system i w związku z tym budżetem, jaki tutaj nam został przedstawiony przez Rząd. Od maja roku ubiegłego, kiedy musieliśmy głosować przeciw budżetowi, wskazując na szereg krzywd ujawnionych w budżecie państwowym, nic się, niestety, nie zmieniło.</u>
+ <u xml:id="u-16.58" who="#SKoerner">I proszę Panów, w tej chwili nie mamy nic do stracenia, i to jest najgorsza sytuacja, do jakiej Rząd może doprowadzić ludność, leżeli ona sobie powie, że nie ma nic do stracenia. Gorszego budżetu w sensie zaspokojenia potrzeb Żydów, zdaniem naszem, być nie może. My nie poprzestaniemy oczywiście na tem, że raz, czy drugi raz mówić będzięmy tu bezpośrednio z p. Ministrem. Na tej drodze parlamentarnej, która jest leszcze dla nas w tej chwili otwarta, będziemy walczyli nadal o zaspokojenie słusznych naszych żądań i potrzeb ludności żydowskiej, będzięmy domagali się tworzenia odpowiednich warunków jej rozwoju, praw do pracy dla tej ludności i rozwoju jej kulturalnego. Słowa i obietnice, jakie dotychczas od miarodajnych czynników, od Rządu słyszeliśmy, już nam nie wystarczają. My się domagamy czynów i póki tych czynów nie będzie, nie będziemy w stanie głosować za budżetem państwa. I obecnie to czynimy, głosować będziemy przeciwko budżetowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Thullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Jeżeli budżet tegoroczny badać będziemy jako całość, nie możemy się wstrzymać od uwagi, że wzrost budżetów zwyczajnych jest za szybki. W przeciągu dwóch lat budżet ten wzrósł blisko o miljard.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SThullie">Ten pozorny wzrost siły podatkowej obywateli Państwa Polskiego byłby pocieszającym objawem, gdyby nie dwie okoliczności. Budżet niniejszy nie uwzględnia naglącej potrzeby regulacji płac urzędników i funkcjonarjuszy państwowych i stara się zaradzić w tej potrzebie tylko tymczasowym dodatkiem 15%.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SThullie">Drugą wadą budżetu jest obciążenie podatkami ogromne w stosunku do kapitałów obrotowych gospodarki narodowej. Handel i przemysł pod tym ciężarem się uginają, a i rolnictwo nie znajduje się w lepszej sytuacji. Jeżeli dochód społeczny wynosi ogółem 15 miljardów, a z tego 6 miljardów jest w ręku państwa, jako przedsiębiorcy, to reszta musi ponosić całe obciążenie podatkowe, które wskutek tego jest bardzo znaczne. Zdaniem naszem, wydatek tak konieczny, jak uposażenie godziwe urzędników i funkcjonarjuszy państwowych niższych, powinien znaleźć się w budżecie, a pokrycie dla niego powinne dać normalne dochody państwa bez zaprowadzania nowych podatków, których ludność już nie potrafi udźwignąć. W tym celu powinne być zastosowane konieczne oszczędności w wydatkach wszystkich działów administracji państwowej. Wnioski odpowiednie, o ile będą postawione, będziemy popierać. Dotyczy to także subwencji, które są wprawdzie koniecznie potrzebne, jednak tempo inwestycyjne powinno być wolniejsze, jak to zresztą stwierdził doradca finansowy p. Dewey.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SThullie">Jest zwyczajem parlamentarnym przy budżecie zaznaczanie stanowiska względem rządu i rzeczona krytyka jego działalności. Nasze stanowisko do Rządu jest znane. My, którzy wyznajemy, że interes państwa należy mieć przedewszystkiem na oku, a interes stronnictwa musi się temu podporządkować, votujemy temu Rządowi, jak i poprzednim, wszystkie konieczności państwowe, zostawiając sobie prawo krytyki rzeczowej.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SThullie">Politykę zagraniczną Rządu popieramy gorąco. Nie znajduje ona leż prawie przeciwników w kraju, tak że nasz Minister Spraw Zagranicznych, gdy występuje na zewnątrz, czuje, że ma poparcie całej Polski. Stanowisko jego na terenie międzynarodowym byłoby jeszcze silniejsze, gdyby i stosunki wewnętrzne w państwie wskazywały na zupełną konsolidację Rzeczypospolitej. Ponieważ kraj nasz na zachodzie jest gęsto zaludniony, a przy małem uprzemysłowieniu ludność nie znajduje dosyć pracy w Polsce, emigracja staje się koniecznością. Około 400.000 ludzi musi szukać pracy poza granicami kraju. Wobec tego, że wychodźtwo do Ameryki Północnej zostało nam prawie zamknięte pozostała przeważnie dla wychodźtwa Ameryka Południowa. Rzeczą Rządu jest otoczyć wychodźców opieką skuteczną, ale pomimo to wychodźcy nasi w Ameryce będą prędzej, czy później wynarodowieni i straceni dla kraju, a straty tej możemy uniknąć jedynie wtedy, jeżeli uzyskamy kolonję, gdzieby wychodźcy mogli pracować, pozostając w ścisłym związku z ojczyzną. Zdaniem naszem, Rząd powinien na forum Ligi Narodów postawić żądanie wyznaczenia kolonji dla Polski, zwłaszcza, gdy niedaleki jest termin nowego podziału kolonji. W tej myśli zgłaszam następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SThullie">„Senat wzywa Rząd, by poczynił odpowiednie starania celem uzyskania kolonji dla Polski”. O projekcie Klubu Bezpartyjnego co do zmiany Konstytucji nie będę bliżej mówił, bo właściwie Sejm tylko ma tę sprawę rozstrzygać. Jesteśmy za wzmocnieniem władzy Prezydenta, lecz sądzimy, że w projekcie Bloku Bezpartyjnego należałoby uczynić wiele poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SThullie">Co do polityki wewnętrznej, mam nadzieję, że ustaną wreszcie rugi i przeniesienia urzędników i nauczycieli wyłącznie z powodu przekonań politycznych. Rozumiemy, że urzędnicy w sprawozdaniu swego urzędu powinni być bezstronni i nie krępować się nigdy sympatjami partyjnemi, ale urzędnicy są także obywatelami państwa i mogą także mieć swoje przekonania polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SThullie">Chciałbym jeszcze poddać rozwadze Rządu to, czy pożytecznem jest dla państwa obsadzanie wojskowymi naczelnych stanowisk nawet w instytucjach gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SThullie">Co do polityki w stosunku do mniejszości narodowych, stwierdzić należy z uznaniem, że Rząd, zachowując zresztą sprawiedliwość względem wszystkich, nauczony doświadczeniem, zaczyna występować z większą energją przeciw żywiołom, działającym na szkodę Polski.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SThullie">Zarzucić natomiast musimy Rządowi za wielkie skłanianie się do etatyzmu. Jesteśmy przeciwni zarówno zasadom nieograniczonego liberalizmu ekonomicznego, które żądają niemieszania się rządu do gospodarstwa społecznego, jak i doktrynom socjalistycznym, pragnącym całe życie gospodarcze uzależnić od rządu. Dotychczas Rząd skłaniał się jednak przeważnie do etatyzmu. My stawać będziemy zawsze w obronie inicjatywy prywatnej, zastrzegając dla Rządu prawo i obowiązek nadzoru ze względów publicznych. Ściślejszy nadzór potrzebny jest zwłaszcza w porze wzmagania się ilości trustów i karteli. Rząd wobec nich musi stanąć w obronie konsumenta.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SThullie">Jednak dotychczasowa akcja Rządu w sprawie budowy mieszkań nie starała się wcale o poparcie prywatnej inicjatywy. Rząd budował tylko we własnym zarządzie i popierał budowę przez miasta. Wedle nas budowa domów mieszkalnych nie jest zadaniem miasta, chyba tylko dla swoich funkcjonarjuszy i delożowanych, miasto powinno tylko regulować ceny gruntów, urządzać ulice i w ten sposób popierać inicjatywę prywatną budowy domów mieszkalnych. Dla skutecznego poparcia inicjatywy prywatnej potrzeba jest koniecznie kredytów budowlanych krótko i długoterminowych, o które Rząd powinien się postarać. Zwrócić tu należy uwagę, że olbrzymie kapitały około 400.000.000 zebrane są w instytucjach ubezpieczeń społecznych. Rząd skierowuje te kapitały do Banku Gospodarstwa Krajowego i używa potem dla własnych budowli, gdy one powinne być przeznaczone przedewszystkiem dla popierania inicjatywy prywatnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SThullie">Co do szkolnictwa, mamy Rządowi do zarzucenia, że przeprowadza stopniowo zmianę ustroju szkół, nie poddawszy kwestji tak ważnej obradom rad wychowawczych i ciał parlamentarnych, chociaż zmiany te dotyczą podstawy ustroju szkolnictwa. Tyczy się to zrównania trzech klas najwyższych szkół powszechnych z trzema najniższemi gimnazjum. Jeżeli Rząd przeprowadza tak radykalną reformę w dziedzinie szkolnictwa bez wysłuchania ciał parlamentarnych, to ostrożność nakazuje, aby zrobił to co najwięcej na próbę w kilku gimnazjach i szkołach powszechnych i czekał na wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#SThullie">W sprawach kościoła katolickiego stanowisko Rządu jest poprawne, zgodne z zawartym konkordatem. Rząd utrzymał okólnik Ministra Bartla w sprawie praktyk religijnych i przeciwstawia się atakom lewicy na budżet wyznań i kościół katolicki. Dziwimy się tylko że dzienniki zbliżone do Rządu w ostatnich czasach napadają na religję i kościół katolicki.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#SThullie">Zwrócić muszę jeszcze uwagę, że na kresach Polacy nawet dawniej osiadli są przez administrację państwową gorzej traktowani od nie-Polaków, co nie jest wskazane ze względu na interes ogólnopaństwowy.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#SThullie">Z tych samych względów spodziewamy się, że Rząd uzna potrzebę, by przy projektowaniu ustaw samorządowych zapewnić wpływ należyty w ciałach samorządowych Polakom na kresach, którzy stanowią tam główny element z natury rzeczy państwowo-twórczy.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#SThullie">W myśl powyższych wywodów głosować będziemy za budżetem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Spickermann.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SSpickermann">Wysoka Izbo! Mamy przed sobą budżet na rok 1929/30. I my obywatele polscy narodowości niemieckiej musimy sprecyzować stanowisko, jakie zajmujemy wobec budżetu. Na przeszło 3 miljardy podatków zdobyć się musi ludność Polski, aby pokryć wydatki preliminowane przez pp. ministrów. Nie chcę twierdzić, iż suma ta jest zbyt wysoką dla kraju, liczącego 30 miljonów obywateli, jeżeli jednak wziąć pod uwagę ogólne krytyczne położenie ludności i niepewne stosunki, jakie przeżywają u nas handel, przemysł i rolnictwo, to stwierdzić trzeba, iż ciężar ten jest za duży dla kraju.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SSpickermann">Państwo, które liczy 30 miljonów obywateli, mogłoby wydawać rocznie 3 miljardy złotych. Jednak wydatki muszą być oparte na wpływach, od których będzie zależało, czy państwo może sobie pozwolić na większe lub mniejsze wydatki. Rzeczą najważniejszą przytem jest, aby stale kierowano się względami gospodarki krajowej. Bardzo możliwe, że kraj, mający tylko 15–20 miljonów obywateli, może sobie pozwolić na większy budżet, niż państwo, które jak Polska — liczy 30 miljonów mieszkańców.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SSpickermann">Ogólny roczny dochód kraju naszego obliczyli ekonomiści polscy na 12 miljardów, a budżet przewiduje przeszło 3 miljardy dochodu, to jest 25% całkowitego dochodu społecznego. Jeżeli doliczyć do tego jeszcze podatki komunalne, które stały się istną plagą dla ludności, to śmiało można mówić o naszej gospodarce jak o gospodarce rabunkowej.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SSpickermann">Są oczywiście wypadki, gdzie nadmierne obciążenie gospodarki społecznej jest konieczne, lecz powinne to być wyjątki. U nas jednak pod tym względem stosunki są coraz to gorsze. Myślimy nawet już o powtórzeniu podatku majątkowego. A na co używamy wszystkie te dochody? 40% idzie na sprawy wojskowe, na kosztowne przedstawicielstwa zagranicą i t. d. Widzimy więc, że znaczna część naszych dochodów zużytkowana jest na cele bardzo mało produktywne.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SSpickermann">Trudno żądać od ludności coraz większego ograniczenia się w wydatkach, aby państwo mogło sobie pozwolić na podobne nieproduktywne wydatki. Owszem, można znosić ciężkie opodatkowanie, mające na celu dobro ogółu i poprawę bytu w przyszłości, lecz nigdy na cele przezemnie przytoczone?</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SSpickermann">Pod tym względem niestety „rząd silnej ręki” nie różni się absolutnie od rządów przedmajowych.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SSpickermann">My, obywatele polscy narodowości niemieckiej, cierpimy wraz z ludnością polską pod temi niezdrowemi stosunkami gospodarczemi, a oprócz tego znosić musimy największy ucisk. Przyznam się, iż zapowiedzi „rządu silnej ręki” były nam bardzo sympatyczne, a to z tego względu, iż z natury rzeczy spodziewamy się, że tam, gdzie jest siła, znajdzie się i odwaga do postępowania sprawiedliwego i szczerego. Niestety „rząd silnej ręki” ciężko nas zawiódł. Ucisk naszej kultury stosowany jest tak samo, jak przed rewolucją majową, a może nawet i gorzej.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Gorzej.)</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#SSpickermann">Mamy wrażenie jakoby Rząd używał władzy swej do tem większego gnębienia ludności niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#SSpickermann">Jakie środki są stosowane względem nas — wynika z faktu aresztowania p. Ulitza na Górnym Śląsku. Nie mam zamiaru roztrząsać tej sprawy w obecnej chwili, ponieważ czynią to już powołane do tego sądy. Mam nadzieję, iż znane powiedzenie „jeszcze istnieją w Polsce sędziowie” stanie się prawdą.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Pewnie, sąd rozpozna.)</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#SSpickermann">Teraz chciałbym p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, który nie jest obecny, przypomnieć jedną sprawę. Już prawie 2 lata temu prosiłem p. Ministra Składkowskiego i ówczesnego Ministra Oświaty p. Dobruckiego o zalegalizowanie towarzystwa gimnazjalnego w Sompolnie. Mimo przyrzeczeń do dziś dnia jeszcze nic nie zrobiono i towarzystwo to czeka w dalszym ciągu na zatwierdzenie. Sprawę ucisku naszego szkolnictwa referował bardziej szczegółowo przedstawiciel naszego klubu w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#SSpickermann">Mimo naszego rozpaczliwego położenia pod względem kulturalnym, lojalnie spełniamy wszystkie nasze obowiązki obywatelskie. Jesteśmy, jak już często słyszałem w prywatnych rozmowach z przedstawicielami Rządu i miarodajnymi urzędnikami państwowymi, najlepszymi podatnikami. Jesteśmy elementem spokojnym, który policji, sądom i urzędom podatkowym mało daje okazji do występowania przeciwko nam. Oprócz ogólnych podatków ponosimy jeszcze specjalne ofiary na cele dobroczynne w takich rozmiarach, w jakich nie ponosi ich żaden inny obywatel państwa, gdyż większą część naszych instytucyj dobroczynnych utrzymujemy z własnych sił.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#SSpickermann">Na tę naszą ofiarność i obowiązkowość liczyły wszystkie dotychczasowe rządy, nie wyjąwszy obecnego, ale o rekompensacie jeszcze żaden z rządów nie pomyślał, nie mówiąc już wcale o czynach.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#SSpickermann">Zarzuty, które podnosił p. Minister Spraw Wojskowych w Komisji Budżetowej, nie dotyczą przedstawicieli ludności niemieckiej, których dotychczasowe postępowanie jest jasne i dla wszystkich przejrzyste. Nie mam więc powodu zajmować się tą sprawą. Jednak nie mogę wyrzec się wyrażenia mego zdziwienia, iż osoby, które popełniły wymienione w mowie p. Marszałka przestępstwa, ze względu na opinję Państwa Polskiego nie są jeszcze dotychczas postawione pod pręgierzem i oddane w ręce prokuratorji.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#SSpickermann">Co do samego budżetu oświadczam, iż klub mój z wszystkich wymienionych powodów nie może głosować za budżetem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów! Jest wniosek o odroczenie dalszych obrad do jutra. Przystępuję tedy do zamknięcia posiedzenia. Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godzinie 10 min. 30.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#WicemarszałekGliwic">Na porządku dziennym są następujące sprawy: dokończenie dyskusji ogólnej nad sprawozdaniem Komisji Skarbowo-Budżetowej. Zapisani są do głosu senatorowie: Kulerski, Szafranek, Dawidsohn, Perzyński, Motz, Kamieniecki. Lista mówców nie jest zamknięta. Będzie zamknięta jutro o godz. 10 min. 37. Oczywiście w każdej chwili głos mają przedstawiciele Rządu i nasz generalny sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#WicemarszałekGliwic">Po wyczerpaniu dyskusji ogólnej nastąpi dyskusja szczegółowa, mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#WicemarszałekGliwic">1. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzach budżetowych na rok 1929/30:</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#WicemarszałekGliwic">a) część 1-a — Prezydent Rzeczypospolitej;</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#WicemarszałekGliwic">b) część 2-a — Sejm i 2-b — Senat;</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#WicemarszałekGliwic">c) część 3-a — Najwyższa Izba Kontroli;</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#WicemarszałekGliwic">d) część 4-a — Prezydjum Rady Ministrów;</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#WicemarszałekGliwic">e) część 12-a — Ministerstwo Rolnictwa;</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#WicemarszałekGliwic">f) część 16-a — Ministerstwo Reform Rolnych;</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#WicemarszałekGliwic">g) część 10-a — Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#WicemarszałekGliwic">Ze względu na to, że sprawozdania pp. sprawozdawców są bardzo szczegółowe i że chcielibyśmy, żeby opinją publiczna wiedziała, co i jak Senat robi, więc bardzobym prosił wszystkich Panów Senatorów jutro się skracać, ażebyśmy mogli wyczerpać jutrzejszy program.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#WicemarszałekGliwic">Obecnie ogłaszam posiedzenie za zamknięte.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 min. 40.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..38b7737
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
@@ -0,0 +1,104 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00013-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 13)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 13)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">13</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_013_000006235.odt</note>
+ <date>1929-03-06</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Najwyższej Izby Kontroli Wróblewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SCiastek" role="speaker">
+ <persName>S. Ciastek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDawidsohn" role="speaker">
+ <persName>S. Dawidsohn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGruszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gruszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJabłonowski" role="speaker">
+ <persName>S. Jabłonowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKamieniecki" role="speaker">
+ <persName>S. Kamieniecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKulerski" role="speaker">
+ <persName>S. Kulerski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKuźmyn" role="speaker">
+ <persName>S. Kuźmyn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńską" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńską</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMotz" role="speaker">
+ <persName>S. Motz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzafranek" role="speaker">
+ <persName>S. Szafranek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyski" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STatarczak" role="speaker">
+ <persName>S. Tatarczak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWańkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Wańkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SŚredniawski" role="speaker">
+ <persName>S. Średniawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekHałuszczyński" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Hałuszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekKałuszczyński" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Kałuszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekPosner" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..ef579ae
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,859 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#WicemarszałekGliwic">Otwieram posiedzenie. Protokół 11 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów, Protokół 12 posiedzenia znajduje się w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Wańkowicz i Iżycki. Listę mówców prowadzi s. Iżycki.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#WicemarszałekGliwic">Na porządku dziennym dalszy ciąg dyskusji nad sprawozdaniem Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na rok 1929/30.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu są zapisani pp. senatorowie: Kulerski, Szafranek, Dawidsohn, Perzyński, Motz, Kamieniecki, Soroko i Gaszyński. Jeszcze 6 minut mają Panowie Senatorowie do zapisywania się do głosu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Kulerski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SKulerski">Wysoka Izbo Senatorska! Na schyłku mego życia, po 18 latach przerwy w pracy parlamentarnej, stanąłem ponownie na trybunie parlamentarnej. Tym razem jest to trybuna parlamentu Rzeczypospolitej Polskiej. Panowie zrozumieją, że wobec tego z pewnem wzruszeniem stanąłem na tem miejscu. Jest to, jak powiedziałem, trybuna Rzeczypospolitej Polskiej, tej Polski, na której przyjście przygotowywaliśmy od lat dziesiątków tam, w naszym b. zaborze pruskim, pod jarzmem najgorszej niewoli, nasze masy ludowe, w których serca kładliśmy wiarę w lepszą przyszłość, to jest w przyjście, w zmartwychwstanie Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SKulerski">Wzruszenie moje jest potęgowane jeszcze wspomnieniami, bo ta trybuna przypomina mi inną trybunę, trybunę parlamentu niemieckiego, na której i ja i jeden z naszych kolegów, senator ksiądz Brandys, oraz inni koledzy, zasiadający w Sejmie, występowaliśmy w obronie naszych praw, w obronie praw naszego narodu, które przez prusactwo w szczególnie rafinowany sposób były deptane. Tam, gdzie ludność polska była wprost w niesłychany sposób prześladowana, oczy wiście w sposób prawny, to znaczy przy pomocy ustaw wyjątkowych, naturalną jest rzeczą, że my ustosunkowywaliśmy się wobec postępków rządu pruskiego względnie niemieckiego w odpowiedni sposób.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SKulerski">W walce tej, którą prowadziliśmy w obronie praw naszego narodu, niejednokrotnie byliśmy zniewoleni do bardzo jaskrawych, bardzo ostrych wystąpień, które były jednakże warunkowane i podyktowane okrucieństwem, z jakiem spotykaliśmy się ze strony niemieckiej. Dość powiedzieć, że naprzykład na jednem z posiedzeń ja w gorączce walki mogłem, ale mogłem słusznie rzucić w twarz premjera kanclerza ówczesnej Rzeszy Niemieckiej, księcia Bólowa, stygmatyzującą go apostrofę: „morderca tam siedzi”. A w innym wypadku musiałem powiedzieć, że wobec zbrodni, jakiej się prusactwo w stosunku do Polaków dopuszcza, musi na nie przyjść druga klęska podobna do klęski pod Jeną, co też w rzeczywistości się stało.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SKulerski">Dlaczego o tem mówię w tej chwili? Chciałbym, aby nasze mniejszości narodowe, których skargi się tu słyszało, których skargi słyszało się także i w Sejmie, jednak zrozumiały i poznały należycie tego przyjaciela berlińskiego, który przecież na naszych ziemiach wichrzy robotą podziemną, krecią, żeby te nasze mniejszości spowodować do wystąpień jaskrawych wobec Państwa, do knowań może antypaństwowych. Właśnie dla nauki tych naszych mniejszości chciałbym w krótkich słowach przytoczyć okoliczności, które mnie spowodowały do tych ostrych wystąpień, o których poprzednio mówiłem.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SKulerski">Otóż było to w czasach, kiedy w Prusiech wolno było dla psa postawić budę, dla bydła obórkę, ale kiedy człowiekowi nie wolno było postawić domu dla siebie; kiedy to w wozach cygańskich mieścili się Drzymały, Peplińscy i kiedy Chrząszczom siłą rozwalano ukryte kuchenki podziemne. Wówczas niejaki Chrząszcz, biedny inwalida kopalniany, który sobie przy nadzwyczajnych oszczędnościach trochę grosza zaoszczędził i za ten grosz chciał chatę wybudować, zwoził materjał budowlany, chciał zacząć budowę. Tymczasem władze pruskie powiedziały: nie wolno. Chrząszcz wziął się więc na sposób, wybudował stodołę i w tej stodółce pod ziemią postawił sobie kuchenkę. Wezwano go jednakże bardzo prędko do rozebrania tej kuchenki. Ale Chrząszcz oczywiście nie usłuchał, bo rozumował, że jeżeli sobie za swój grosz zaoszczędzony na nędzy i swojej tę kuchenkę wybudował, to, przynajmniej po ludzku sądząc, tak mu sumienie mówiło, ma prawo ją zostawić. Pewnego dnia, gdy Chrząszcz wracał do swej podziemnej nory, zastał tam żandarma i murarza, którzy rozwalają mu jego kuchenkę. Oczywiście zamroczyło go, wpadł do sąsiedniej komory, porwał strzelbę i położył trupem murarza, położył trupem żandarma, a potem w zagajnikach wpakował sobie ładunek ołowiu w głowę i sam legł trupem. I kiedy śmiano mówić o tym człowieku w parlamencie niemieckim jako o mordercy, ja miałem — zdaje się — prawo w ten sposób wystąpić.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SKulerski">Otóż pod adresem naszych mniejszości narodowych powiadam: taki był stosunek do nas Polaków w Prusiech. I ja, znając stosunki bardzo dobrze, mogę stwierdzić autorytatywnie, że my bylibyśmy Bogu dziękowali na kolanach za to, gdyby stosunki w Prusiech były wtenczas panowały takie, jakie dla mniejszości naszych u nas obecnie panują. Niejednokrotnie patrzę np. na swobodę rozmaitych organizacyj niemieckich, które swobodnie, z głośnym wesołym śpiewem maszerują szosą blisko mego mieszkania na wsi. Nikt im nie przeszkadza, nie zaczepia. Stwierdzam, że my tej swobody nie mieliśmy. Za nieprawne urządzenie rzekomo publicznego pochodu płaciliśmy kary lub szliśmy do więzień.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SKulerski">Więc niech to będzie dla naszych mniejszości miarą tego, coby było, gdyby były pod rządami podobnemi, pod jakiemi myśmy kiedyś byli, a mianowicie pod rządami państwa pruskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#SKulerski">Mówię te rzeczy tutaj także z innego jeszcze względu. Wiadomo, że w Genewie w tych dniach mają być omawiane sprawy mniej szóści, że autorem, wniosku takiego jest p. Stresemann. Chciałbym tutaj stwierdzić, że właśnie p. Stresemann był i jest członkiem stronnictwa, które w najgwałtowniejszy sposób z nami wałczyło, które było ojcem wszystkich tych ustaw wyjątkowych, przy pomocy których dokonywano na nas tego strasznego ucisku! I ten p. Stresemann dzisiaj śmie występować na arenie międzynarodowej jako par excellence obrońca niby tych przez nas uciskanych mniejszości narodowych! A trzeba stwierdzić jednakże, że te dzisiejsze mniejszości narodowe w Niemczech są również w o wiele gorszem położeniu niż mniejszości u nas. I ten p. Stresemann, ongi bardzo mały p. Stresemann, przez mało kogo znany, który był członkiem partji narodowo-liberalnej, jak wówczas jego stronnictwo się zwało, dziś chce światu dawać nauki i nam chce dawać nauki, w jaki sposób się ustosunkować należy do mniejszości narodowych. Mam nadzieję, że nasi przyjaciele w Genewie dadzą mu należytą odprawę.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#SKulerski">Zwracając się do innych spraw, chciałbym na wstępie zaznaczyć, że jestem człowiekiem, który umie myśleć tylko kategorjami państwowemi. Dla mnie miarodajną jest zasada wielkiego kanclerza Zamojskiego, który powiedział, że niema szczęścia w rodzinie, niema szczęścia w domu, gdy w państwie niema szczęścia.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#SKulerski">Chciałbym właśnie dlatego do każdego naszego rządu ustosunkować się w ten sposób zawsze życzliwy, bo przecież to są rządy polskie. Myśmy przez dziesiątki lat walczyli o to, by podlegać rządom polskim. Myśmy marzyli, śnili o tem, by im podlegać. I dlatego u mnie będzie zawsze pierwszym popędem, by pójść na spotkanie rządu polskiego i by z nim współpracować. Muszę jednak zaznaczyć, że to nie zawsze jest możliwe. Muszę zaznaczyć np., że stronnictwu, do którego mam zaszczyt należeć, tę współpracę wprost się obrzydza, że się je do niej zniechęca, a czynią to przedewszystkiem czynniki tego stronnictwa, które popularnie się nazywa B. B. Czynniki te, zdaje się, na samą myśl, że Piast naprzykład mógłby współpracować z Rządem, na samą myśl powtarzam, zdaje się, dostają szoku nerwowego.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#komentarz">(S. Rodowicz: Nic podobnego.)</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#SKulerski">Inaczej, proszę Pana, trudno sobie wyobrazić to wrogie odnoszenie się do wszystkich kroków, które dążyły do umożliwienia tej współpracy. Gdy np. zeszłego roku na specjalne zaproszenie pojechałem do Spały i tam przy zetknięciu się z rozmaitemi osobami zacząłem wentylować i omawiać tę kwestję, stwierdzając, że nie chodzi nam tu wcale o tę dawną współpracy, na którą się niektóre stronnictwa tak kusiły, t. j. o współpracę, któraby miała na oku przedewszystkiem żłób rządowy, żłób państwowy, lecą, że my uważamy, iż naszem nie tylko prawem, ale i obowiązkiem jest współdziałać w taki czy inny sposób z Rządem dla przyszłości narodu i Państwa, oczywiście nie w roli stronnictwa rządowego — to prędko w jakiemś piśmie lwowskiem sanacyjnem pojawiła się wzmianka o nędznej ofercie Piasta. A gdy jeden z wybitnych przedstawicieli naszych z trybuny sejmowej także dał wyraz chęci współpracy, to jeden z przedstawicieli panów z B. B. powiedział: mowy o tem być nie może i z gorzką ironją odrzucał i odpychał tak pojętą chęć współpracy naszej. Jakżeż wobec takiego stanu rzeczy człowiek szanujący się o tej współpracy ma myśleć, szczególnie też wobec tego, że niezadowolenie, rozgoryczenie ludności, którą my reprezentujemy, jest tak bardzo wielkie?</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#komentarz">(Głos: Witos przeszkadza.)</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#SKulerski">Witos przeszkadza? Czyż jest w takiem twierdzeniu sens? To jest zresztą bardzo wielki zaszczyt dla p. Witosa, że on niby ma być powodem, iż się chce całą Polskę na głowie postawić. Ale przecież p. Witos jest tylko jednym z członków stronnictwa, jednym z członków klubu, a klub jednakże, stosownie do zasad demokracji, nie na rozkaz jednostki, lecz większością decyduje o sprawach i zawsze większością będzie decydował. A ustosunkowanie się klubu naszego do Rządu musi zależeć od tego, jak się Rząd ustosunkuje do ogółu obywateli, którzy się przyznają do Państwa, którzy chcą tego Państwa, którzyby chcieli w godny sposób współpracować z każdym rządem dla dobra narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#SKulerski">Proszę Panów, mimo, że współpraca z Rządem dla nas obecnie jest niemożliwa, chciałbym, żeby z tej trybuny zawsze mogły iść słowa uznania w tych sprawach, gdzie to uznanie jest możliwe; chciałbym przedewszystkiem, żeby z tej trybuny zawsze wiała troska o dobro Państwa! Nawet w krytyce ona się mieścić winna. Współpracę z Rządem inaczej pojmuję, niż ona jest naogół pojmowana. Nie uważam, żeby nawet stronnictwo, które się nazywa rządowem, miało za zadanie zawsze i wszędzie przytakiwać temu, co Rząd mówi, zawsze pochwalać to, co Rząd czyni. Mnie się zdaje, że tam krytyka jest czasami bardzo na miejscu. Ale krytyka powinna być życzliwa, zawsze zdążająca do dobra Państwa, zawsze zdążająca do tego, żeby Rządowi w poczynaniach, które są celowe, które są właściwe i Służą dobru narodu, pomagać.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#SKulerski">Proszę Panów, tak pojmując współpracę z Rządem, uważam także, że słowa krytyki mogą być objawem chęci współpracy, oczywiście musi to być krytyka twórcza, musi to być krytyka życzliwa, musi to być krytyka, która nie ma sprawiać rozgoryczenia, która nie ma sprawiać przykrości, która nie ma docinać, ale która przedewszystkiem ma mieć na oku cele państwowe, pa mieć na oku cele te, które mają służyć dobru ogólnemu, dobru narodu. Proszę Panów, niestety i ja, chociaż ożywiony, jak już poprzednio powiedziałem, zawsze tą chęcią współdziałania, nie z interesu osobistego, nie z jakiejś ambicji, ale dlatego, że będąc więcej człowiekiem czynu niż słowa, chciałbym, aby ostatnie data mego życia jednakże upłynęły zawsze w pracy, któraby dała pewne rezultaty dodatnie, pozytywne dla ogółu — muszę dzisiaj krytycznie ustosunkować się do pewnych poczynań, do pewnych objawów w dziedzinie pracy państwowej, w dziedzinie dążeń Rządu. Proszę jednakże, bym nie był źle zrozumiany; daleką jest odemnie chęć robienia przykrości, dokuczania i chciałbym, żeby te moje proste słowa przyczyniły się do tego, i by, w Państwie, by wśród narodu polskiego zapanowało większe zadowolenie, niż się je dziś widzi. Krytyki wprawdzie dziś bardzo niechętnie się słucha. Niejednokrotnie mam wrażenie, jakoby członkowie Rządu niebardzo chętnie jej słuchali. Mam to wrażenie, że pp. przedstawiciele Rządu, pp. Ministrowie, nieraz się obrażają za krytykę, nieraz nawet najbardziej rzeczową i najbardziej życzliwą. A jeżeli to się nie ujawnia zawsze u przedstawicieli Rządu, to w każdym razie widzi się tego rodzaju objawy o wiele ostrzejsze i przykrzejsze u tej mianowicie prasy, która się sama tak chełpliwie i bardzo głośno nazywa prasą rządową. Tam naprawdę każdy człowiek, który w jakikolwiek bądź sposób odnosi się krytycznie do postępowania naszych czynników rządowych, Rządu i jego przedstawicieli, jest poniewierany, opluwany, nieraz poprostu ściągany do ścieków. Mimo to ja będę się musiał odnieść krytycznie do pewnych objawów, chociażbym się nawet narażał na ryzyko, że i mnie, po czterdziestokilkoletniej prawie pracy w dziedzinie obrony praw narodu, a odkąd mamy wolną, niepodległą Polskę w pracy dla tej nowej Polski — oplują i rzucą do ścieków.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#SKulerski">Proszę Panów, widzimy w ostatnich czasach b. częste i coraz to ostrzejsze napaści na nasz parlament polski. Mam zaszczyt być członkiem parlamentu i jako taki mam obowiązek także stać na straży honoru tego parlamentu.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#SKulerski">Nie uchodzi, ażeby przedstawicielstwo narodowe w ten sposób przez tę samą prasę było traktowane. Nie posądzam pp. przedstawicieli Rządu, nie posądzam Rządu, żeby on na to się godził, żeby chciał tego rodzaju rzeczy, przypuszczam, że niema ministra, któryby tego chciał, ale w każdym razie my wolelibyśmy być świadkami tego, by Rząd tę prasę, od niego jednakże w znacznym stopniu zależną, poskromił i nauczył szacunku dla parlamentu, dla tej powagi, jaką jest parlament.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#SKulerski">Niech się nikomu nie zdaje, że podważając powagę parlamentu, poniżając jego autorytet, nie podważa się autorytetów innych. Jest to bardzo błędne pojęcie, bo poniewieranie autorytetu parlamentu tylko doprowadzić może do tego, że wszystkie autorytety, nawet największe, będą cierpiały na tem. Jestem świadkiem tego, badam i widzę, że te autorytety nam drogie w Polsce zostają podważane przez te metody, jakich w ostatnich czasach byliśmy świadkami w zwalczaniu parlamentu.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#SKulerski">Parlament nasz, zdaje się, jeśli nie jest lepszym, to nie jest gorszym od wielu innych parlamentów zachodnich, niebardzo się różni od parlamentów zachodnich. Nie rozumiem więc tej walki przeciwko parlamentowi naszemu.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#SKulerski">Niejednokrotnie ma się wrażenie, że naprawdę chodzi pewnym czynnikom o to, aby ten parlament wogóle przestał istnieć, jakby chodziło o to, by znieść parlament polski wogóle. Zdaje mi się, że to jednakże byłby eksperyment bardzo a bardzo niebezpieczny. Widzimy przecież w przeszłości, że tam, gdzie parlamentów nie było, lub gdzie te parlamenty stały się karykaturą, przychodziło do katastrof państwowych...</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#komentarz">(Głos: Zawsze.)</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#SKulerski">...strasznych dla tych państw. Ja nie wątpię, że Polskę spotkałaby katastrofa, gdyby chciano u nas usunąć parlament. Ja mam to uczucie, że to byłby początek końca Polski...</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#komentarz">(Głos: Początek rewolucji.)</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#SKulerski">...i dlatego na samą myśl o takiej ewentualności słupieję, poprostu nie wiem, jak się do takich dążeń ustosunkować, jak o nich mówić w parlamentarny sposób.</u>
+ <u xml:id="u-2.28" who="#SKulerski">Pewnie, że parlament nasz ma wady, bo ostatecznie parlament jest odbiciem dość dokładnem naszego narodu, więc będzie miał te wady, które ma nasz naród, i te wady trzeba usunąć. Dajcie przedewszystkiem odpowiednią ordynację wyborczą, która byłaby naprawdę demokratyczną, która byłaby naprawdę sprawiedliwą. Mówi się, że to dzisiejsze 5-przymiotnikowe prawo wyborcze jest najsprawiedliwsze, najbardziej demokratyczne, najpożyteczniejsze dla Państwa. Ja powiem przeciwnie, że ono jest niedemokratyczne, niesprawiedliwe i najszkodliwsze dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.29" who="#komentarz">(S. Motz protestuje.)</u>
+ <u xml:id="u-2.30" who="#SKulerski">To jest mój punkt widzenia, może się mylę, nie jestem człowiekiem nieomylnym, ja nigdy na to nie pozuję, taki jest mój pogląd, wypowiadam go. Panowie jesteście innych poglądów, możecie Panowie je wypowiadać. Teraz powiem, dlaczego ono jest niedemokratyczne. Niedemokratyczne jest dlatego, że daje możność sabotowania woli większości, sabotowania, wykonania tej woli większości, przeprowadzenia jej planów. Dlatego ono jest niesprawiedliwe, bo jeżeli jesteśmy demokratami, zawsze i wszędzie musi naprawdę decydować większość, a mniejszość musi się poddać jej woli.</u>
+ <u xml:id="u-2.31" who="#SKulerski">Należy więc ordynację wyborczą, która doprowadza do takiej nienormalności, w odpowiedni sposób zmienić. Jest ona niesprawiedliwa dlatego, że mniejszości, która się powinna poddać większości według zasad demokracji, daje możność sabotowania woli większości, że ona poprostu krzywdzi tę większość, że ona np. tutaj w kraju narodowi polskiemu uniemożliwia odpowiednie wykonywanie tego, co jest jego prawem. Dlatego powiadam, że. ona jest niesprawiedliwa! A dla Państwa, proszę Panów, jest ona bezwzględnie najszkodliwsza, bo daje możność tej mniejszości podkopywania, rozsadzania Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.32" who="#komentarz">(Głos: Zawsze mniejszość będzie istniała.)</u>
+ <u xml:id="u-2.33" who="#SKulerski">Ta mniejszość ma obowiązek poddać się większości.</u>
+ <u xml:id="u-2.34" who="#SKulerski">Powiedziałem poprzednio, że parlament nasz ma może wady, które trzeba naprawić, ale na to, ażeby był inny, na to trzeba, by naród się zmienił. Cóż jednak widzimy proszę Panów? Naród nasz, zdaje mi się, w ostatnich setkach lat nawet w najcięższej niewoli niewiele się nauczył, naród nie zmienił się w wielkim stopniu.</u>
+ <u xml:id="u-2.35" who="#komentarz">(Proszę Panów, patrzymy przecież dzisiaj na objawy, na jakieśmy patrzyli w ubiegłych stuleciach; widzimy dziś znowu np. walkę wszystkich z wszystkimi. (Głos: Tak było i tak będzie.)</u>
+ <u xml:id="u-2.36" who="#SKulerski">Może być, że tak będzie, ja w to jednakże nie wierzę. Ja mam to uczucie, że jednakże naród można wychować, naród można prowadzić do działalności takiej, która zawszę będzie pożyteczna dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.37" who="#SKulerski">Pod tym względem daje przykład Mussolini. Ja nie pod każdym względem będę pochwalał to, co Mussolini robi. Nie wiemy jeszcze zresztą, jaki będzie koniec tego eksperymentu.</u>
+ <u xml:id="u-2.38" who="#komentarz">(Głos: Napewno zły.)</u>
+ <u xml:id="u-2.39" who="#SKulerski">My widzimy coprawda, że do tej pory Mussolini ma naprawdę poważne rezultaty, ma wielkie rezultaty...</u>
+ <u xml:id="u-2.40" who="#komentarz">(Głos: Dawny dyktator Meksyku, Diaz, miał początkowa bardzo dobre rezultaty, ale potem okazało się, że były złe, bo teraz jest tam rewolucja od 28 lat.)</u>
+ <u xml:id="u-2.41" who="#SKulerski">Ja byłbym raczej wolał, żeby Pan swoje zdanie wypowiedział z trybuny, a swojemi uwagami nie przerywał mi tak często toku myśli.</u>
+ <u xml:id="u-2.42" who="#komentarz">(Głos: Ja oklaskiwałem przedtem.)</u>
+ <u xml:id="u-2.43" who="#SKulerski">Dziękuję, ale wolałbym, bym mógł spokojnie mówić. Proszę Panów, ja twierdzę, że Mussolini jak dotąd ma bardzo piękne, bardzo wielkie rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-2.44" who="#komentarz">(S. Motz: Zobaczymy jeszcze.)</u>
+ <u xml:id="u-2.45" who="#SKulerski">Nie wiem, ale Mussolini jest także wychowawcą narodu, on nie obrzydza narodowi samego siebie, on budzi w nim dumę, wiarę w siebie, pokazuje dalekie horyzonty i cele i do tych celów go prowadzi.</u>
+ <u xml:id="u-2.46" who="#komentarz">(S. Motz: Prowadzi do konfliktu europejskiego.)</u>
+ <u xml:id="u-2.47" who="#SKulerski">Może Panowie dożyjecie, ja nie wiem, czy tego dożyję, więc pozwólcie mi Panowie mieć choć tę iluzję, że tak jest, jak ja mówię. Mieć iluzje jest niedobrze — Panowie powiadają, a jednak iluzje są u nas szczególnie potrzebne, aby ułatwić sobie życie i działanie.</u>
+ <u xml:id="u-2.48" who="#komentarz">(Głos: Ale nie w parlamencie.)</u>
+ <u xml:id="u-2.49" who="#SKulerski">Ja się Panom przyznam otwarcie, że gdybym nie miał pewnych iluzyj dziś jeszcze, nie byłbym zdolny wogóle pracować, wogóle żyć. Więc niechże ja mam tę iluzję. Powiadam więc, że Mussolini umie narodowi wskazywać wielkie cele, umie prowadzić do tych celów, umie w narodzie budzić wiarę w siebie, a to jest bardzo ważna rzecz — wiara w siebie. Jest ona bardzo ważnym czynnikiem tak dla jednostki, jak i dla narodu. Twierdzę, że nasz naród można w ten sposób naprawić, można podnieść jego wartość i moralną i inną, I wydaje mi się, że wtenczas będziemy mieli także inne parlamenty. Więc rozumiem dążenie do naprawy, ale chcieć parlament usuwać siłą — to myśl szalona. Aluzje takie pojawiają się jednak niejednokrotnie w prasie, mianowicie w prasie rządowej. Niedawno czytałem, że obecnie to jest ostatnia w Polsce próba, którą robi się z parlamentem. Ma to znaczyć, że parlament ma w danym razie wogóle zniknąć z widowni. Poprzednio powiedziałem, że byłoby to wielkiem nieszczęściem i powtarzam to jeszcze raz. Dla nas ten parlament, tak samo jak w innych państwach, jest jakby wentylem bezpieczeństwa wewnętrznego. Tego wentylu bezpieczeństwa nie należy usuwać, a nie należy go nawet zatykać, bo to musi prowadzić do katastrofy.</u>
+ <u xml:id="u-2.50" who="#SKulerski">Już jeden wentyl zatkano niestety, mianowicie ten wentyl to prasa. Zatkano go dekretem prasowym. Rozumiem, że naprawa była potrzebna, jednak naprawa, która ma ten skutek, że się na łamach prasy pojawiają białe miejsca takie same, jak w moich organach się pojawiały bardzo często podczas wojny światowej i okupacji — jest bardzo przykrą rzeczą. I ten fakt, że takie białe miejsca się pojawiają coraz częściej w organach prasy i że te organa prasy nawet się tem chlubią, robią sobie tem nawet reklamę, ten fakt powinien dać do myślenia. I według mego zdania Rząd nie powinien czekać, aż z Sejmu wyjdzie wniosek usunięcia dekretu prasowego, ale Rząd wobec takich objawów, dających do myślenia, powinien sam dążyć do tego, żeby dekret prasowy zmienić, żeby dać prasie taką ustawę, któraby zasługiwała na miano ustawy zachodniej, ustawy europejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-2.51" who="#SKulerski">Powiedziałem już poprzednio, że naród nasz w ciągu ostatnich wieków niebardzo na pożytek się zmienił, że np. ciągle prowadzi nieokiełznane, wprost wściekłe walki wewnętrzne. Mogłyby się one odbywać naprawdę w sposób łagodniejszy, spokojniejszy. Ale, proszę Panów, cóż powiedzieć na to, że sam Rząd przyczynia się do zaostrzenia tej walki wewnętrznej, tej walki stronnictw przeciwko sobie. Przyczynił się do tego przez utworzenie osobnego stronnictwa rządowego Proszę Panów, według mego zdania, takie tworzenie rządowej partji przez sam rząd jest na Zachodzie nie do pomyślenia. Ma się rozumieć, że mogą być stronnictwa mniej lub więcej popierające rząd, można stworzyć z tych stronnictw jakiś blok, któryby popierał rząd w jego celowych dążeniach, ale, proszę Panów, nie myślałem, że się doczekam stworzenia stronnictwa par excellence rządowego przez sam Rząd.</u>
+ <u xml:id="u-2.52" who="#komentarz">(Głos: A gdzie takie jest?)</u>
+ <u xml:id="u-2.53" who="#SKulerski">Które to jest, Panowie pytają? Oczywiście jest to stronnictwo, o którym poprzednio mówiłem, które u nas się popularnie nazywa B. B. Mówi się, że to jest blok. Nie, to jest stronnictwo, które ma prawicę, lewicę i środek, jak każde inne stronnictwo, ale to sjest stronnictwo rządowe. Jeżeli powiem, że Rząd przyczynił się do utworzenia tego stronnictwa, to zdaje się, że w tem nie odbiegam od prawdy, bo jednak Rząd do tego utworzenia faktycznie się przyczynił; nie powiedziałbym tego specjalnie o p. Premjerze, nawet o p. Ministrze Składkowskim, ale jednak muszę kłaść winę za to przedewszystkiem na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, za które jest odpowiedzialny p. Minister Składkowski. Przyczyniły się do utworzenia tego stronnictwa, tworzyły je przedewszystkiem pewne wydziały tego ministerstwa, niemniej jednak odpowiedzialność za to spada na całe ministerstwo i w ostateczności także na cały Rząd.</u>
+ <u xml:id="u-2.54" who="#SKulerski">A jak mianowicie to stronnictwo tworzono? Jak np. tworzono to stronnictwo i B. B. u nas na Pomorzu? U nas ono występowało Coprawda z inną listą wyborczą. Uważano, że nam nie można zaproponować listy, na której występują Żydzi, p. Wiślicki i p. Kirszbraun, i mniej lub więcej jawni wrogowie kościoła katolickiego. Uważano, że nas nie można poczęstować tego rodzaju listą i dlatego tej liście, która miała zawierać członków bloku t. zw. bezpartyjnego, dano cyfrę nie jedynki, lecz trzydziestki. A w jaki sposób ściągano wyborców do tej listy, w jaki sposób ściągano członków do tego stronnictwa? Ściągano ich z naciskiem bardzo wielkim, a nawet korupcją. Nacisk ten można poprostu nazwać terorem, ale chcę go zakwalifikować jako nacisk bardzo silny i dla Zachodu niezrozumiały. Nie są to bajki, to i ja osobiście odczułem nawet na własnej skórze. Człowieka, który przez kilkadziesiąt lat stoi w pracy publicznej, człowieka, który przez dziesiątki dat bojował za sprawę polską, tego człowieka chciano teroryzować groźbą walki. Nie czynił tego ś. p. wojewoda Młodzianowski, którego cieniom przy tej okazji i z tej trybuny chciałbym złożyć hołd, ale czynił to dygnitarz, który specjalnie z Warszawy przyjechał, a należał do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Pan ten chciał silnym naciskiem, groźbą walki wpływać na mnie, jako na prezesa okręgowego „Piasta”, bym się stał nielojalnym wobec swego stronnictwa — oczywiście bez skutku. Walka z „Piastem” w całej Polsce była wściekła, a trudno nam było zrozumieć, dlaczego specjalnie walczy się ze stronnictwem „Piasta”. Przecież i wśród panów z B. B. i wśród członków Rządu jest wiele osób takich, które uznają, że „Piast” był i jest stronnictwem, które chce zawsze robić robotę państwową i które uważa, że stronnictwa powinne być instrumentem do robienia polityki państwowej. Nie wiem, jaki lęk był powodem, że nas zwalczano a outrance, że np. na Pomorzu zwalczano nawet organizacje czysto gospodarcze, których członkowie należą do rozmaitych stronnictw, dlatego, że te organizacje zostały pozakładane przez piastowców i są prowadzone w znacznej mierze przez członków „Piasta”. Te organizacje zwalczano w niesłychany sposób, w sposób, który dla mnie w każdym razie był i do dziś dnia jest zupełnie niezrozumiały.</u>
+ <u xml:id="u-2.55" who="#SKulerski">Dziś, zdaje się, co do znaczenia stronnictwa rządowego B. B. dla Państwa dają się zauważyć poważne rozczarowania. Opinją kolosalnie się zmieniła, daje się to zauważyć nawet wśród członków tego stronnictwa...</u>
+ <u xml:id="u-2.56" who="#komentarz">(S. Rodowicz: Co Pan mówi?)</u>
+ <u xml:id="u-2.57" who="#SKulerski">...a niemniej wśród przedstawicieli Rządu. Mimo to do nas na Pomorze i do Wielkopolski pcha się stronnictwo B. B., ponieważ matadorom jego zdaje się, że gdyby lista, na której stali kandydaci rządowi, była nie trzydziestą, lecz jedynką, to rezultat wyborów byłby w b. zaborze pruskim inny. To są złudzenia. Wszyscy w b. zaborze pruskim jesteśmy najmocniej przekonani, że gdyby tę próbę przy przyszłych wyborach chciano powtórzyć, wszyscy, jak burza, pójdziemy przeciwko tej liście z takim rezultatem, jaki był przy ostatnich wyborach, a mianowicie, że ani jednego kandydata z tych list nie wybrano. Jeżelibyśmy mieli w bliskim czasie doczekać się nowych wyborów, napewno będzie to samo.</u>
+ <u xml:id="u-2.58" who="#SKulerski">Niestety, naturalną jest rzeczą, że to wciskanie się do nas stronnictwa B. B. fatalnie oddziaływa na nastroje naszej ludności, która pod wieloma względami i tak jest bardzo rozczarowana. Proszę Panów, myśmy bardzo pragnęli unifikacji, cała ludność bardzo pragnęła unifikacji, bo zrozumiała, że tak nie powinno być, by jedna dzielnica rządziła się jednem prawem, a inne dzielnice Innem. Uważaliśmy, że ta unifikacja jest potrzebna. Ale dzisiaj cały Ib. zabór pruski dochodzi do przekonania, że ta unifikacja była dla niego jednak mało pożyteczna, a dla Państwa nawet szkodliwa. Proszę Panów, u nas się przypuszczało, że się będzie podnosiło inne dzielnice do tej wyżyny cywilizacyjnej, do tych stosunków zachodnich, jakie u nas panują, a, niestety, widzimy, że jesteśmy często ściągani na niższy poziom, niż ten, który był u nas, i pod tym względem osiągnięto już bardzo smutne rezultaty. Pragnęlibyśmy więc bardzo zwrócić na to uwagę, że to wciskanie się stronnictwa, którego nikt u nas nie chce, które jest u nas poprostu znienawidzone z powodów, o których już poprzednio mówiłem, jest rzeczą przedewszystkiem dla Państwa szkodliwą.</u>
+ <u xml:id="u-2.59" who="#SKulerski">W oczach naszych mas ludowych zaś ten stygmat, że na liście jedynki stali: p. Wiślicki i p. Kirszbraun, mniej lub więcej uznani wrogowie kościoła katolickiego, ten stygmat zawsze pozostanie na stronnictwie B. B., bez względu na to, czy będzie taką czy inną listę wysuwał.</u>
+ <u xml:id="u-2.60" who="#SKulerski">Ale my nie chcemy tego stronnictwa u nas, nie chcemy tej działalności, tej propagandy u siebie nie dlatego, żebyśmy się jej ze względów partyjnych obawiali. Nie, wcale nie. Bo rezultat przy przyszłych wyborach będzie zupełnie taki sam, jak przy ostatnich wyborach z 30-ką! Ale uważamy, że wciskanie się do nas B. B. ma ujemne skutki dla Państwa samego, dla Rządu także. Ono potęguje opozycję do Rządu, a gdzie jej niema, tam ją budzi. Bo ostatecznie ludność składa wszystko, co czyni B. B., na karb Rządu, słusznie czy niesłusznie, zwłaszcza wobec tego, że to stronnictwo, nazywa się stronnictwem rządowem! Rozdźwięk u nas i tak jest dość znaczny. Wszyscy zaczynają jednak zwolna rozumieć, że trzeba raczej siły skupić. Wiemy przecież, jakie jest położenie. Patrzymy, jak prusactwo wyciąga swoje pazury coraz śmielej, coraz bezceremonjalniej nie tylko po Pomorze, po „korytarz”, który, jak się mówi, jest kamieniem węgielnym Polski, ale po cały b. zabór pruski. Widzimy przecież, że dygnitarze urzędowi, wysokie figury urzędowe pruskie ciągle w tej czy innej formie okazują chętkę zagarnięcia t. zw. „korytarza”. Więc my musimy siły nasze skupić, a nie marnować w bezsensownej powiedziałbym poprostu walce, w walce, która żadnego pożytku, a szkodę przynosi Państwu. Proszę Panów, my dlatego nie chcemy, żeby się do nas wciskało to stronnictwo, które rozbiją, które jest powodem, że marnuje się siły w walce niepotrzebnej, które jest powodem, że ta skała spiżowa, jaką my kiedyś byliśmy, zaczyna się kruszyć, bo ta minerska robota ją rozsadza, odbiera energję do zwalczania wroga zewnętrznego, do skupienia całej energji, by wysiłki podziemne wrogie niemieckie paraliżować.</u>
+ <u xml:id="u-2.61" who="#SKulerski">Więc z tych względów uważam, że ta działalność jest szkodliwa dla Państwa, a szkodliwa jest nawet dla samych Panów, bo ona potęguje niechęć do Waszego stronnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.62" who="#komentarz">(S. Gaszyński: Pan tak dobrze współpracował z p. Beselerem, dlaczego Pan nie może współpracować z Marszałkiem Piłsudskim?)</u>
+ <u xml:id="u-2.63" who="#SKulerski">Jeżeli wolno mi odpowiedzieć Panu, to jest to jedno z tych twierdzeń, które ja scharakteryzowałem w najostrzejszy sposób, twierdzenie równie śmiałe, jak bezpodstawne i twierdzeniem tego rodzaju faktów nieprawdziwych Pan nie mnie obraża, ale swoją prawdomówność poddaje w wątpliwość.</u>
+ <u xml:id="u-2.64" who="#komentarz">(S. Gaszyński: Chciałbym uwierzyć.)</u>
+ <u xml:id="u-2.65" who="#SKulerski">Jeżeli Pan chce uwierzyć, to odsyłam Pana do wyroków sądu koronnego w Warszawie, do tych zeznań kilkunastu świadków, należących nawet do stronnictw zwalczających mnie w najostrzejszy sposób, a podnoszących zarzuty nawet nie tak skrajne, jak Pan podnosił. Odsyłam Pana do tego wyroku, gotów jestem go nawet Panu osobiście przedłożyć i Pan się przekona, że podobne twierdzenia są nikczemnem oszczerstwem. Oczywiście me mogę tak skrajnych wyrazów używać względem panów należących do tego gremjum, ale muszę powiedzieć, że twierdzenia tego rodzaju, jeżeli się one będą pojawiały poza tą Izbą, zawsze będę nazywał nikczemnem oszczerstwem. Wyrok sądu koronnego w Warszawie, do którego się musiałem, niestety, uciec, bo w naszej dzielnicy prócz kilku wszystkie procesy, które wytaczałem, przedawniano i nie mogłem się tam doczekać należytego wymiaru sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-2.66" who="#komentarz">(Głos: Nikt nie może być prorokiem we własnym kraju.)</u>
+ <u xml:id="u-2.67" who="#SKulerski">— wyrok sądu koronnego i jego motywy są tego dowodem.</u>
+ <u xml:id="u-2.68" who="#SKulerski">Wracam jednak do toku myśli, który mi Pan przerwał.</u>
+ <u xml:id="u-2.69" who="#komentarz">(Głos: Nawet Witosa obiliście w Poznaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-2.70" who="#SKulerski">Ja o tem nic nie wiem. Panowie zdają się zawsze więcej wiedzieć, niż jest w rzeczywistości. A pocóż to, Panowie, stronnictwo całe identyfikujecie z osobą jednego człowieka, który tylko jest członkiem stronnictwa, członkiem klubu, jak wielu innych. Panowie, zdaje się, także macie rozmaitych członków i chyba nie zechcecie ich identyfikować z całem stronnictwem.</u>
+ <u xml:id="u-2.71" who="#SKulerski">Wracam jednak do przedmiotu i chciałem jeszcze raz prosić Panów o rozważenie tego, co mówiłem o wciskaniu się tego stronnictwa B. B. na nasze ziemie. Chciałem się zwrócić z uwagą do Rządu, by, jeżeli naprawdę to stronnictwo nie działa z jego ramienia, z jego woli — Rząd zechciał wyprzeć się go przy nadarzającej się okazji w odpowiedni sposób, by za działalność tego stronnictwa i u nas niepotrzebnie nie był bity.</u>
+ <u xml:id="u-2.72" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-2.73" who="#SKulerski">Mówiło się dawniej tyle o walce z t. zw. partyjnictwem. Partyjnictwo i ja zwalczam, a jednak to, co B. B. dziś robi, jest krzewieniem partyjnictwa. Zdaje się, że stronnictw i tak było dużo, a tymczasem liczba została pomnożona dzięki temu, że takie nowe stronnictwo powstało.</u>
+ <u xml:id="u-2.74" who="#SKulerski">Do Wysokiego Rządu mam prośbę, by nam tej obrony naszych Kresów Zachodnich nie utrudniał przez zarządzenia, postanowienia szkodliwe. Chcemy, tę obronę całą siłą, z całym rozmachem sprawować; my chcemy być przednią strażą Rzeczypospolitej, ale prosimy jednakże bardzo, ażeby nam tej pracy nie utrudniać zarządzeniami, które według naszego zdania są szkodliwe dla tej pracy. Mianowicie ogromnie obawiamy się traktatu handlowego z Niemcami, ogromnie się go obawiamy — powtarzam. Mówiono nam, że podobno ten traktat ma dać prawo osiedlania się osobom fizycznym i osobom prawnym z Rzeszy Niemieckiej pochodzącym, osobom należącym np. do rzemiosła, do kupiectwa i t. d. Obawiamy się, żeby to nie stało się faktem, bo wtenczas oczywiście siła naszego rozmachu w obronie zostanie osłabiona. To może mieć katastrofalne skutki dla naszych Kresów Zachodnich. My tam z wielkim mozołem za czasów jeszcze niewoli położyliśmy podwalinę pod skromny rozwój naszego rzemiosła, naszego kupiectwa, wogóle stanu średniego byłej dzielnicy pruskiej. Traktat handlowy, któryby pozwolił na osiedlenie się właśnie tych osób fizycznych i prawnych, o których poprzednio mówiłem, byłby w najwyższym stopniu szkodliwy, bo zaszkodziłby bardzo słabemu jeszcze stanowi średniemu, a umożliwiłby, spotęgował tę krecią robotę, która z poręki Berlina u nas, jak powszechnie wiadomo, jest uprawiana. Obawiamy się, że osoby, któreby się osiedliły, miałyby na celu przedewszystkiem nie cele gospodarcze, ale cele polityczne. Jesteśmy przekonani, że to byliby przywódcy przedewszystkiem tych tajnych organizacyi wojskowych, które u nas istnieją. Mamy dowody na to, że one istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-2.75" who="#SKulerski">Jak pod tym względem wygląda nasz pas graniczny, niedawno temu opisywałem w Komisji Spraw Zagranicznych; chciałbym to krótko i tutaj powtórzyć.</u>
+ <u xml:id="u-2.76" who="#SKulerski">Nietylko pas graniczny, ale dzisiejszy cały b. zabór pruski jest pokryty siecią tajnych organizacyi wojskowych którym się chce z Berlina dać podoficerów i oficerów, aby w danym razie, to jest w razie ciężkiej chwili mogły spełnić swoje zadanie na tyłach armji polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-2.77" who="#SKulerski">Było to w r. 1920 przy okazji ankiety, którą komisja delimitacyjna dla delimitowania granicy niemiecko-polskiej urządziła po tamtej stronie granicy na pograniczu pomorskiem. Ja wtenczas byłem szefem delegacji polskiej i w lokalu, gdzie miała się odbyć ankieta, pojawiłem się przypadkowo wcześniej, niż jakikolwiek inny komisarz. Wszedłem do olbrzymiej sali, w której miała odbyć się ankieta, lecz tam sprzątano, więc poszedłem do sąsiednich ubikacyj. Było ich trzy. W kącie każdej stała wiązka jakichś 10 karabinów, tak że stało 100–120 karabinów w tych kątach. A w podwórzu zauważyłem moc pudeł z amunicją. Teraz dopiero zrozumiałem zagadkę, którą dla mnie stanowiła okoliczność, że gdy zbliżałem się do granicy, widziałem idące od granicy gromadki młodych ludzi, prawie że w ordynku wojskowym. Gdy zastępcy memu, pewnemu pułkownikowi, zwróciłem na to uwagę, tenże odpowiedział, że wyglądają jak wojskowi poprzebierani po cywilnemu. Zwróciłem się potem z zapytaniem do gospodarza Niemca, co się tu działo. Ponieważ mówiłem po niemiecku, jak rodowity Niemiec, więc gospodarz wziął mnie za Niemca i powiedział, że tutaj tej nocy zapadły bardzo ważkie uchwały.</u>
+ <u xml:id="u-2.78" who="#SKulerski">Te ważkie uchwały są zrozumiałe dla każdego, kto sobie uprzytomni, że to był rok 1920, że szli bolszewicy, lecz byli oni dość daleko, tak że te karabiny nie mogły być użyte na szkodę armji polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-2.79" who="#SKulerski">Tak, jak wtenczas było na pograniczu, jest dziś wszędzie. Oczywiście nie chciałbym przez to powiedzieć, że u nas niema lojalnych Niemców. To chcę stwierdzić, gdyż nie chcę obrażać niczyich uczuć, nawet przeciwnikom nie chcę krzywdy robić. Otóż stwierdzam, że są i tacy, którzy są bardzo lojalni, którzy są radzi, którzy się czują szczęśliwymi, że są w Państwie Polskiem. Mam przykład taki: jeden z byłych sołtysów, który sąsiaduje ze mną, gdy go spotkałem i pytałem, dlaczego został w Polsce, dlaczego nie wyszedł, gdy tylu jego znajomych i krewnych uciekło, dał mi taką odpowiedź: „Proszę Pana, gdzieby mnie było lepiej, gdziebym miał większą swobodę, niż tu w Polsce? Dlatego zostałem, a moi znajomi i krewni, którzy uciekli, dzisiaj opłakują, że uciekli, i żałują, że nie zostali w Polsce”. Wskażę także na mennonitów, którzy mieszkają nad Wisłą, a których też nie namawiało do tego, by wychodzili. Gdy ich namawiano, by wyszli, odpowiedzieli: „Królowie polscy nas tu sprowadzili, myśmy służyli w ubiegłych stuleciach Rzeszy Niemieckiej, dziś chętnie służyć będziemy Polsce”.</u>
+ <u xml:id="u-2.80" who="#SKulerski">Powracając jeszcze raz do sprawy traktatu handlowego, ponawiam prośbę, by przez zawarcie traktatu tego rodzaju nie szkodzono sprawie narodowej i nie osłabiano naszej obrony Kresów Zachodnich. Prosimy, aby nas w naszych dążeniach popierano. Będziemy także bardzo radzi z kontroli, my ją nietylko znosić, ale z miłą chęcią witać będziemy, ale chcemy, byśmy w pracy naszej byli należycie popierani, żeby ludności naszej w b. zaborze pruskim nie zwalczano dlatego, że należymy do tego czy innego stronnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.81" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B.: Dosyć.)</u>
+ <u xml:id="u-2.82" who="#SKulerski">Panowie mówią dosyć, ale ja jeszcze nie skończyłem. Ale może teraz przejdę do przedmiotów, które Panów będą mniej dotykały, które nie będą Panów tak drażniły, jak moje poprzednie wywody. Chciałbym jednak stwierdzić, że wcale nie miałem chęci Panom dokuczyć, ani przykrości sprawić, mówiłem w interesie Państwa, w interesie naprawy stosunków u nas, a chciałbym, aby Panowie i Rząd z tego wyciągnęli konsekwencje.</u>
+ <u xml:id="u-2.83" who="#komentarz">(S. Rodowicz: Mam wątpliwości, czy Rząd będzie się z tem liczył.)</u>
+ <u xml:id="u-2.84" who="#SKulerski">Chciałby jeszcze stwierdzić, że nastroje nietylko u nas, ale w całym kraju kształtują się bardzo ponuro. Jeżeli kiedyś z tej trybuny…</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Pan Senator wyczerpał już cały kontyngent. Proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SKulerski">Jeżeli p. Marszałek stwierdza, że upłynął czas dla nas przeznaczony, to oczywiście będę musiał kończyć, ale p. Marszałek przyzna, że te ciągłe przerywania, których p. Marszałek był świadkiem, nie mogły wypłynąć na skrócenie przemówienia.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(S. Perzyński: To zależy tylko od treści Pańskiego przemówienia.)</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SKulerski">Proszę Panów, chciałbym się jeszcze zastrzec krótko przeciw temu, co się nazywa etatyzmem. Coprawda p. Minister Skarbu zastrzegł się też przeciw niemu, twierdził, że go niema, a jednakże p. Moraczewski wcale się pod tym względem nie krępuje, p. Moraczewski nawet w „Przedświcie” bardzo często piszę ze swoim podpisem rzeczy, które przecież naprawdę są dowodem tego, że Państwo nasze nietylko coraz bardziej idzie w kierunku etatyzmu, ale że ono ma zdążać poprostu do państwowego socjalizmu, przeciw czemu my musielibyśmy się bardzo a bardzo zastrzec.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SKulerski">Dalej musimy się także zastrzec przeciw zanadto szybkiemu postępowi w dziedzinie reform społecznych. W dziedzinie reform społecznych trzeba być bardzo oględnym, bo jak Polska nie dorosła do wielu rzeczy jeszcze, tak i robotnik polski, szczególnie w Kongresówce, a także w Warszawie nie dorósł do takiego rozwoju ustawodawstwa społecznego…</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#komentarz">(S. Perzyński: Czas wyczerpany.)</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SKulerski">jaki my u siebie mamy. Chwalimy się tem wobec zagranicy, że podpisaliśmy więcej umów międzynarodowych w tej dziedzinie, aniżeli nawet Ameryka. I właśnie dlatego Ameryka tworzy kapitał, którym może nas zasilać. Dlatego my zastrzegamy się przeciw temu, my chcielibyśmy, żeby najpierw robotnik dojrzał więcej, żeby rozumiał…</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#komentarz">(S. Perzyński: Dosyć.)</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SKulerski">To nie od Pana zależy, niech Pan będzie łaskaw nie przeszkadzać mi, bo inaczej będę musiał przedłużać moje przemówienie. Proszę Pana Marszałka o to, bym miał swobodę w spokoju skończyć moje wywody i żeby Panowie z B. B. ciągle mi nie przeszkadzali.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Panie Senatorze, to jest zwyczaj parlamentarny, przeciw któremu nie mogę występować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SKulerski">Znam ten zwyczaj, ale stwierdzam niemniej, że jestem stale krępowany i że nie mogę…</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#komentarz">(S. Perzyński: Dosyć, czas już się skończył.)</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SKulerski">Naprawdę wartołoby, by Panowie zachowali większą powściągliwość.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SKulerski">Mówię o tej oględności w sprawie ustawodawstwa społecznego, choć przecież nie jestem zacofańcem pod względem społecznym. Byłem przecież pierwszym, który w r. 1906 zaprowadził 8-godzinny dzień pracy w swoich zakładach, ferje płatne i t. d., mając wtenczas już około 100 pracowników, którzy byli płatni nie na akord, ale za dniówkę.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SKulerski">Wreszcie chcę się też zastrzec przeciwko twierdzeniu — przykro mi bardzo — p. Marszałka Senatu, który swego czasu tu głosił, że radość życia napełnia cały naród. Ja przeciwnie, twierdzę, że mękę życia widzę u większej części narodu z powodu stosunków, które się wytworzyły, a mianowicie też z powodu stosunków, które dowodzą, że niema dziś pełnej swobody myśli w Polsce, że brak tolerancji wobec odmiennych poglądów politycznych. Dowodem tej nietolerancji są także występy Panów z B. B. tutaj, np. to ciągłe przeszkadzanie mi, przerywanie wątku myśli. Tę nietolerancję Waszą cały kraj dzisiaj odczuwa, a z powodu ucisku myśli, a także pod wpływem strasznych stosunków gospodarczych, niejednokrotnie ludzie zazdroszczą tym, którzy umarli. Powiem Panom, że i ja się nawet nieraz przyłapuję na zazdrości np. względem mojego kolegi ś. p. Leona Czarlińskiego, który umarł wtenczas, kiedy Polska zmartwychwstała i całą radość, całe szczęście, jakie wtenczas uczuwał z powodu zmartwychpowstania Polski, zabrał do grobu. Stwierdzam jeszcze raz, że jest to wielką pomyłką, gdy się twierdzi, że jest radość życia wśród narodu, przeciwnie, czuję się mękę życia z wielu, wielu powodów, a także ze względów gospodarczych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Ale cyfry statystyczne co innego mówią.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SKulerski">Owszem, Panie Marszałku, i ja tę statystykę śledzę. Mnie ona co innego mówi. Niestety, wobec tego, że Panowie z B. B., a także P. Marszałek wciąż mnie upominają, iż czas mój upłynął, nie mogę o tem jeszcze się rozwodzić i cyfry cytować.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SKulerski">Na zakończenie chciałem tylko dać jeszcze wytłumaczenie dlaczego stronnictwo moje nie może się pozytywnie ustosunkować do budżetu. Ono, niestety, musi raczej stanąć na stanowisku neutralnem i za budżetem głosować nie będzie, a to dlatego, że naprawdę dzieją się rzeczy, których pogodzić nie można z naszem pojmowaniem praworządnych stosunków w Państwie, z naszem pojmowaniem metod właściwych rządowych i t. d. i t. d. Niezadowolenie i rozgoryczenie ludności przez nas reprezentowanej i wogóle ogółu narodu jest tak wielkie, że właśnie dlatego, aczkolwiek pragnęlibyśmy współpracy z Rządem, jednak musimy się, nie z naszej winy, ustosunkować w ten sposób do budżetu, że za nim głosować nie będziemy. Kończę moje przemówienie obecnie tylko dlatego, że nie starczy mi czasu, by poruszyć jeszcze inne piekące sprawy, która poruszyć chciałem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Szafranek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SSzafranek">Wysoki Senacie! Od chwili powstania Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej mieliśmy nadzieję, że zakwitnie w Polsce miłość i sprawiedliwość i zawsze głosowaliśmy rok rocznie za budżetem, bo uważaliśmy, że trzeba dać podatki, że trzeba dać budżet Państwu. Obecnie nasz stosunek się zmienił. W roku zeszłym Rząd nie wykonał ustawy sejmowej, nakazującej wyasygnowanie 100 miljonów złotych na rolnictwo. To nam daje powód do niedowierzania i do ustosunkowywania się do Rządu nie tak, jak sobie niektóre stronnictwa życzą. Ale jest jeszcze i inny powód. W czasie wyborów do Sejmu obecnego stosowano do Stronnictwa Chłopskiego teror, unieważniając nasze listy, i dlatego my tutaj w tak małej liczbie się znajdujemy. Obecnie sama przez się wiara niknie w to, w co wierzyliśmy przedtem i niknie zaufanie do Rządu Marszałka Piłsudskiego. Te względy nakazują nam zajęcie innego stanowiska do obecnego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SSzafranek">Przedstawiony nam przez Komisję Skarbowo-Budżetową projekt zmian budżetu, uchwalonego przez Sejm na rok 1929/30, uważamy za wyraźną dążność do wyciągnięcia z tej najliczniejszej klasy chłopskiej jak najwięcej, nie oszczędzając częstokroć ostatniej koszuli, a nie dając wzamian za to nic, lub nawet działając rozmyślnie na szkodę chłopów.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SSzafranek">Że tak jest istotnie, pozwolę sobie przytoczyć niektóre dane. Projekt budżetowy uchwalony przez Sejm, nawiasem mówiąc, również nie uwzględnia kardynalnych potrzeb rozwoju gospodarczego Państwa. Poprawki senackiej Komisji Skarbowo-Budżetowej przewidują zwiększenie wydatków. I tak: w części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych o 7.056.960 zł., a w części 8 — Ministerstwo Skarbu o 433.000 zł., w części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości o 310.000 zł., w Ministerstwie Spraw Wojskowych o 3.327.726 zł. Aby mieć na te dodatkowe sumy, przewiduje się następujące zmniejszenie w innych wydatkach i skreśla się to, co Sejm już uchwalił. I tak: w części 12 — Ministerstwo Rolnictwa 3.093.000 zł., w części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 16.814.260 zł., w części 16 — Ministerstwo Reform Rolnych 34.702.635 zł. Oto są cyfry, które same o sobie mówią: do czego Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu dąży i czego chce.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SSzafranek">A teraz zwróćmy uwagę na cel tych sum. Otóż wszystkie powiększenia wydatków idą na co? Na fundusze dyspozycyjne i podróże służbowe dla dygnitarzy rządowych. Natomiast sumy skreślone odnoszą się w części 12 — Ministerstwo Rolnictwa do popierania produkcji rolnej 1.950.000, zasiłki na popieranie meljoracji rolnych 1.700.000, zwalczanie chorób zakaźnych 350.002 i t. p., a w części 13 — Ministerstwo Oświaty budowa szkół powszechnych 10.000.000, szkoły wyższe 3.079.000, dotacje naukowe 2.900.000, popieranie twórczości naukowych 1.435.000, w części 16 — Ministerstwo Reform Rolnych pomoc kredytowa i opieka nad gospodarstwami powstałemi w myśl przebudowy ustroju rolnego 15.071.000 zł, pomoc kredytowa przy scalaniu gruntów 8.500.000 i t. p. — te sumy komisja Senatu skreśliła, a Wysoki Senat miałby te skreślenia uchwalić.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SSzafranek">Biorąc pod uwagę wartość tych poprawek, stwierdzam, że posunęliście się Panowie za daleko. Rozpęd Wasz w kierunku skreślania pozycyj uchwalonych przez Sejm powagi Senatu nie podniesie.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SSzafranek">Co Panami kieruje w przyznawaniu zupełnie niepotrzebnych kredytów, a skreślaniu potrzebnych Państwu — to już trudno zrozumieć. Bo komu dobro społeczeństwa i ojczyzny leży na sercu, ten nie może sobie pozwolić na luksusowe podróże i na częstokroć nieracjonalne i bez należytego wyliczenia fundusze dyspozycyjne kosztem sum przeznaczonych na poprawę ustroju rolnego i oświaty. Uważam, że to jest zbrodnia, którą popełnia się na narodzie, tamując oświatę przez oszczędność, i w tym wypadku Wysoki Senat zadecyduje co jest droższe: protekcje ministerjalne za fundusze dyspozycjne i podróże, czy oświata naszych pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SSzafranek">Wysoki Senat raczy pamiętać, by szkolnictwo powszechne na wsi zreformować, bo dzisiejsza nauka w tych szkołach ma wielkie braki i chłopów nie zadawała.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SSzafranek">Na rolnictwo nie chcecie Panowie dać pieniędzy, które Sejm uchwalił, bo cóż ono Was może obchodzić. Nie dość na tem. Rząd nakładając wysokie cła wywozowe na zboże, ma na celu jedynie, żeby chleb nie podrożał w miastach. Ale czy Rząd zbadał stan wsi, czy wie że chłopi sprzedają korzec żyta za 28 zł, a za buty płacą 60 zł? Możeby tak Premjer Bartel i ministrowie pojechali sobie kiedy na wieś i usłyszeli te złorzeczenia przeciwko Rządowi i jego metodzie rządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SSzafranek">Metodą Rządu obecnego jest, by dogodzić miastom. Sprowadza się żyto z Niemiec i płaci się za nie drożej, niż za krajowe, o 10 zł na kwintalu. Sprowadza się pszenicę z Węgier i płaci się o 16 zł więcej, niż za krajową. W ten sposób niszczy się i podkopuje produkcję rolną. Tłuszcze sprowadza się z zagranicy, zabija się hodowlę świń i uboży się naszego rolnika wskutek tych metod naszego Rządu. Produkcja zboża już się obecnie nie opłaca. To chłopi dobrze sobie zapamiętają. Radość życia nie jest radością taką, jak to sobie niektórzy wyobrażają, na wsi jest nędza i płacz, ludzie marzną, a teraz będą się topić.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SSzafranek">Nadto projekt budżetu, uchwalony przez Sejm, przewiduje przy każdym dziale budżetowym osobną kwotę na t. zw. zapomogi, remuneracje i nagrody dla urzędników. Wysoki Senacie, żyjemy przecież w warunkach normalnych, przeto uposażenie urzędników powinno być wystarczające w stosunku do ich potrzeb, a wszelkie protekcyjne dodatki powinne zniknąć raz na zawsze, bo to demoralizuje ludzi. Jeżeli przyznajecie Panowie, że uposażenie urzędników jest niewystarczające, a na podwyżki niema pieniędzy, to skreślcie wszystkie kredyty na zapomogi, nagrody, godziny nadliczbowe, zbyteczne fundusze dyspozycjne i reprezentacyjne, a z uzyskanych stąd oszczędności będzie można przyznać urzędnikom dodatki do uposażenia i nie trzeba też będzie nakładać z tego powodu nowych podatków. Tem samem przekreśli się ten ferment, to wielkie niezadowolenie wśród urzędników, wśród wyższych i niższych kategorji, i uniknie się tych nieporozumień stanowych w Polsce. Proszę uczyńcie Panowie tę sprawiedliwość.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SSzafranek">Wysoki Senacie! Teraz chciałbym Wysokiemu Senatowi przedstawić swoje spostrzeżenia co do polityki, jaką prowadzi Rząd na Kresach. Dwa miesiące temu byłem koło Kowla i byłem na targu, przyglądając się jako rolnik targom bydła, świń. Naturalnie obchodziło mię to, jak się sprzedaje, jakie są ceny itd. Chciałbym widzieć tu p. Ministra Skarbu i do niego się zwrócić z apelem i zapytaniem, jak on myśli dalej tę sprawę pokierować. A mianowicie, sprawdziłem, że cały handel prowadzi się w obcych walutach. Niczego się tam nie kupuje i niczego się nie sprzedaje inaczej, jak tylko za ruble i za dolary. Nasz pieniądz, nasz złoty jest ignorowany. Dlaczego? Pytałem się o to takich chachłów, odpowiedzieli mi, że polskiej walucie nie wierzą, że uważają Państwo Polskie za państwo sezonowe i z tej przyczyny gromadzą tylko złoto i dolary. Panie Ministrze, czyby nie dobrze było, żeby to złoto, które tam jest u tej ludności, znalazło się w naszym skarbcu?</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#komentarz">(Głos: Bardzo dobrze.)</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#SSzafranek">Czy niema na to środków, żeby to złoto ściągnąć?</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SSzafranek">Przedewszystkiem o drugą rzecz mi chodzi. Chodzi mi o to, że jeżeli ta ludność nie ma jeszcze przekonania do Państwa, to jest także jakgdyby odseparowana od niego, nie jest scementowana z tem Państwem.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#SSzafranek">A teraz także i Kresy Zachodnie. Jeszcze jako mały chłopiec zawsze marzyłem o tem, żeby Polska była silna. Kiedy już jako człowiek dojrzały zacząłem zajmować się polityką, obserwowałem doskonale rządy naszych zaborców. Widziałem, jakie rząd pruski stosował metody względem rolnictwa, jak starał się mieć w rolnictwie fachowych ludzi kosztem państwa. bo uważał, że ośrodki obsadzone niemieckimi kolonistami na ziemiach polskich są fortecami dla Niemców. Czy rząd polski stara się o to, czy rząd polski robi coś, żeby polskość wzmocnić, zwłaszcza, żeby na Kresach Zachodnich jak najwięcej Polaków osiedlić? Nie widzimy tego i nawet nie widzimy planu, a jednak, chwała Bogu, dziesięć lat już upłynęło od czasu powstania Państwa Polskiego i w tym kierunku nic się nie zrobiło. Czy jesteśmy, Wysoki Senacie, tak pewni, że nam nie zagrozi wojna, że nam nie zagrozi jakiś kataklizm zewnętrzny, który nam uniemożliwi osiedlanie i umieszczanie tam naszych placówek? W tym kierunku nic się tam nie robi, majątki, wielkie obszary jak pozostawały, tak i pozostają nieskolonizowane. A my przecież dobrze sobie zdajemy sprawę, że ci panowie obszarnicy, którzy przy lada jakiejś zawierusze wewnętrznej czy zewnętrznej ulotnią się z kraju, nie będą obrońcami tej ojczyzny, ale będzie tym obrońcą kolonista chłop.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#SSzafranek">Dalej widzimy i taką rzecz, jaka się dzieje w Ministerstwie Robót Publicznych. To Ministerstwo wprawdzie, dysponując sumami uchwalonemi przez sejmy poprzednie, prowadzi obwałowanie Wisły, obwałowanie rzek, ale to idzie w bardzo, bardzo powolnem tempie. Obecnie mamy rok 1929, wiosna jest już spóźniona, będzie nam groziło wielkie niebezpieczeństwo powodzi, powódź robić będzie spustoszenia w rolnictwie. I znowu będziemy myśleli — o czem? O dożywianiu ludności, o przyjściu jej z pomocą w nabyciu inwentarza i wogóle wszystkiego tego, co jest potrzebne dla podtrzymania gospodarza, dla podtrzymania rolnika. A czy myśli się o tem, aby jak najprędzej ukończyć uregulowanie rzek? Bynajmniej, Ministerstwo Robót Publicznych, a tem samem i Rząd przedewszystkiem myśli — o czem? O udogodnieniach dla miast, o rozbudowie miast, o budowie wielkich gmachów reprezentacyjnych, które rentować się nie będą. Takie gmachy może są potrzebne, ale przedewszystkiem musimy myśleć o tem, aby podnieść rolnictwo, a kiedy rolnictwo będzie mocne i dobrze zagospodarowane, to rolnictwo, które jest podstawą Państwa, wtenczas będziemy mogli myśleć także stopniowo o takich gmachach reprezentacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#SSzafranek">I dlatego rok rocznie będzie kieska nawiedzała te okolice w kraju, gdzie są nieobwałowane i nieuregulowane rzeki. Na to pieniędzy niema. Na budowę gmachów, jak powiedziałem, są, ale na wzmożenie produkcji rolnej, na oświatę, na roboty publiczne to pieniędzy niema.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#SSzafranek">Wysoki Senacie! Nie tedy droga do mocarstwowego stanowiska Polski. Najpierw musimy być gospodarczo mocni i silni i silnie przywiązani wszyscy, wszystkie stany, do Polski. O to należy się nam troszczyć i o to powinniśmy wszyscy dbać.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Dawidsohn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie! Zabierając głos z tej wysokiej trybuny, zwracam się do Wysokiego Senatu, by zechciał z całym spokojem wysłuchać i wsłuchać się w te żale i skargi ludności żydowskiej, które Wysokiej Izbie przytoczę.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SDawidsohn">Przemawiam już po wyniku ujemnym głosowania w Wysokim Sejmie nad naszemi wnioskami, które zawierały tak minimalne żądania nasze, że li tylko zupełna obojętność na potrzeby 3-miljonowej ludności, dlatego, że to są Żydzi, mogła być motywem odrzucenia tych wniosków. Tak odniosła się do nas większość sejmowa, a Rząd albo zupełnie pomijał nasze zarzuty, albo jeżeli niektórzy pp. Ministrowie raczyli odpowiedzieć, to ujawniło się w tych odpowiedziach zupełne ignorowanie naszych potrzeb, niechęć do zgłębienia tego ważnego problemu, a w niektórych odpowiedziach przebijała ta nuta ironji, a nawet zniewagi.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SDawidsohn">Gdy na Komisji Budżetowej Wysokiego Sejmu przedstawiciel klubu naszego zwrócił uwagę, że do robót publicznych państwowych przyjmuje się zbyt mało Żydów, że się ich bojkotuje, p. minister odpowiedział: Pan nie rozumie, co to jest bojkot, pan mi chyba nie proponuje, abym robił lustrację obrzezanych lub nieobrzezanych pracowników, pan wyolbrzymia tę sprawę, jak swego czasu zajście w Kielcach, które wszak było tylko sporem o jakąś panienkę. To jest dosłowna odpowiedź p. ministra. Naigrywanie się, Wysoka Izbo, z obrzędu religijnego, dla Żydów świętego, przytaczanie zupełnie niepotrzebne zajść w Kielcach, tych smutnych zajść, podczas których została przelana niewinnie krew żydowska, tych smutnych zajść, na których wspomnienie zżyma się z bólu serce każdego Żyda, a rumieńcem wstydu zalewa się twarz każdego obywatela polskiego, przytaczanie tych zajść i sprowadzanie tej tragicznej sprawy do groteskowego sporu o jakąś panienkę — oto jak ujmuje p. Minister Robót Publicznych wielki problem pracy dla Żydów obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SDawidsohn">Gdy na Komisji Budżetowej Wysokiego Sejmu przedstawiciel klubu naszego wskazywał, że poczynania w dziedzinie higjeny są teoretycznie bardzo słuszne, ale że tempo wprowadzania ich w życie jest zbyt pośpieszne, że mechanizacja piekarń spowoduje wprawdzie, że pewna część ludności otrzyma chleb zdrowszy, ale zato inna część ludności zupełnie niesprawiedliwie będzie pozbawiona wszelkiej możności zarobkowania na chleb nawet najgorszy, że mechanizacja piekarń przy obecnych warunkach kredytowych i ekonomicznych kraju nie da się przeprowadzić, bo na to potrzebne są miljony dolarów, których kraj nie ma i dostać nie może, — na to p. Minister był łaskaw odpowiedzieć: panowie stawiacie barjerę, ja dam chleb zdrowszy ludności żydowskiej ponad waszemi głowami. Dlaczego ponad naszemi głowami, a nie przy współpracy z nami? Tego zrozumieć nie mogę i tego nie potrafi wytłomaczyć nam p. Minister, a co się tyczy stawiania barjery przez nas, uważamy to jeżeli nie za lapsus linguae, to za lapsus mentis p. Ministra, bo jeżeli stawianiem barjer nazywać się ma żądanie równouprawnienia i dla nas Żydów w Polsce, to pragnę z tego wysokiego miejsca jak najuroczyściej oświadczyć, że pełniąc obowiązki lojalnych obywateli kraju, domagać się będziemy pełnego równouprawnienia, nietylko na papierze, lecz i w życiu, przy zachowaniu i pielęgnowaniu naszej starej kultury i naszego języka, i raczej zginiemy w nierównej walce jako naród wolny, niż żyć będziemy jako niewolnicy.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SDawidsohn">Również nie godzimy się i nigdy nie pogodzimy się z zapatrywaniem p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wyłuszczonem na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej Wysokiego Senatu. P. Minister wcale nie może sobie wyobrazić, żeby państwo miało łożyć wydatki na powszechne szkolnictwo dla dzieci żydowskich w języku żydowskim lub hebrajskim, a my sobie wcale nie możemy wyobrazić, jak się dalej będzie wynaradawiać dzieci żydowskie, jak się je będzie nadal przymusowo wtłaczać w szkolnictwo powszechne z językiem wykładowym polskim, te dzieci żydowskie, które w domu rodziców mówią po żydowsku lub hebrajsku. Wszystkie dzieci żydowskie i ich rodzice pragną znać język polski, język państwowy, lecz jest zupełnie co innego słuchać wykładów języka polskiego, a zupełnie co innego słuchać wszystkich wykładów w języku polskim. I po co spaczać i łamać psychikę dziecka? Takie metody kształcenia już dawno potępiła pedagogika, a taka polityka oświatowa jest polityką specyficznego gatunku, nie mającą nic wspólnego z pojęciem „oświata”, które wszak zawiera w sobie czynniki idealne, a nie silę i gwałt na duszy dziecka.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SDawidsohn">Ale doprawdy doprowadzającą do śmiechu, lecz do śmiechu przez łzy, Wysoki Senacie, była odpowiedź, ministra sprawiedliwości p. Meysztowicza. Gdy na posiedzeniu Komisji Budżetowej Sejmu przedstawiciel nasz zwracał uwagę, iż dotychczas nie zostały zniesione ograniczenia carskie, że są u nas czynniki państwowe, które nie zgadzają się z zasadniczym postulatem naszej Konstytucji, iż każdy obywatel jest równy przed prawem, i stosują te ograniczenia w życiu, że Rząd wbrew swoim zapowiedziom nie wniósł noweli o zniesienie tych ograniczeń, jak również nie skorzystał pod tym względem z okresu pełnomocnictw, podczas którego wydał setki różnego rodzaju dekretów — p. Minister Sprawiedliwości odpowiedział: te ograniczenia są rozproszone w różnych ustawach, trudna jest ich kodyfikacja, możnaby było przez niedopatrzenie przepuścić jedno ograniczenie i to wyszłoby na krzywdę ludności żydowskiej. Aż 8 lat nie starczyło do skodyfikowania tych ograniczeń i jaka troskliwość o losy żydowstwa: lepiej zostawić wszystkie ograniczenia, niż broń Boże przepuścić choćby jedno! Nie wiem, czy obecny p. Minister Sprawiedliwości Car, który tyle energji wykazuje w szybkiem redagowaniu ustaw i w jeszcze szybszem wprowadzaniu ich w życie, nie załatwi ostatecznie tej sprawy, nie zerwie tej żółtej przeklętej płachty ghetta z ludności żydowskiej, nie zetrze tej hańbiącej plamy z prawodawstwa polskiego. Zapytuję, czy obecny Minister Sprawiediwości Car nie załatwi wreszcie tej sprawy, czego domaga się prymitywne pojęcie sprawiedliwości i praworządności w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie, zdawałoby się, że p. Minister Spraw Zagranicznych, wybitny mąż stanu, ujmie głębiej problem żydowski. I oto ze zdumieniem czytamy, że w wywiadzie swoim, udzielonym w Lugano, na zapytanie dziennikarzy, angielsko-amerykańskich, jak się Żydom wiedzie w Polsce, odpowiedział: dobrze, mieszkają w miastach w większych skupieniach; dowód, że dobrze, bo ustały wszelkie skargi. Wysoki Senacie! Myśmy nie sprostowali tego wynurzenia, lecz proszę osądzić, jeśli my, Żydzi, tłumimy w sobie wszelkie nasze żale i bóle, aż do ostatecznych granic możliwości, przy najwyższem napięciu naszej lojalności wobec Państwa, czyż należy się nam za to, by nas sprowadzać do smutnej roli pajaców z melodyjną, lecz bardzo tragiczną arją „Ridi pagliazzo”, gdy się z bólu płakać chce, radosne śpiewać piosenki! Jeśli p. Minister Spraw Zagranicznych już musiał dla dobra Państwa zrobić takie wynurzenia, to przynajmniej powinien był po przyjeździe do kraju na pierwszej Radzie Ministrów zacytować stare, lecz wieczne nowe słowa wybitnego męża stanu: dajcie mi dobrą politykę wewnętrzną, dam wam dobrą politykę zewnętrzną, i powinien był domagać się zmiany stosunku Rządu do sprawy żydowskiej. Lecz niestety tego nie zrobił.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SDawidsohn">A wprost zdumiewającem już dla nas było wystąpienie samego p. Premjera, człowieka bardzo światłego, wybitnego uczonego, profesora, który usiłuje przejawami psychiki ludzkiej tłomaczyć skomplikowane ruchy społeczne. P. Premjer, który 19 Iipca 1926 r. z tego oto miejsca, kiedy tu stała jeszcze mównica sejmowa, zapowiedział zniesienie ograniczeń carskich — tenże p. Premjer niedawno wniósł poprawkę do ustawy o czynszownikach, która ograniczała prawa polskich obywateli niepolskiej narodowości. I doprawdy nie wiem — czy to była fatalna zmora snu, czy też urojona rzeczywistość, czy to była ta prawdziwa, rzeczywista rzeczywistość, ta smutna, szara rzeczywistość, że w wolnej Rzeczypospolitej Polskiej nietylko nie znosi się starych ograniczeń, lecz usiłuje się wprowadzać nowe.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie, zobrazowałem stosunek Rządu do nas, przytoczyłem odpowiedzi niektórych pp. ministrów. Podstawą dla tego stosunku, główną przyczyną jest spaczone pojęcie u nas o Państwie i obywatelach. Państwo — wszak to jest związek społeczny, zrzeszenie ludzi dla ich wspólnego dobra, których wzajemny stosunek reguluje umowa pod nazwą konstytucji. I nie wolno żadnemu rządowi być rządem jednej narodowości lub jednego wyznania lub jednej grupy społecznej. Do wspólnej skarbnicy Państwa znoszą świadczenia obywatele wszystkich narodowości i nie wolno w każdym obywatelu polskim niepolskiej narodowości upatrywać wroga Państwa, identyfikując, na wzór poprzednich rządów, stosunek do Rządu ze stosunkiem do Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SDawidsohn">Z wielką rozwagą i z szerokim horyzontem linji politycznej należy przystępować do rozstrzygania sprawy mniejszości narodowych w Polsce, tych mniejszości, które stanowią według urzędowej statystyki przeszło 1/3 ludności całego Państwa. A jeżeli się wychodzi z mylnych przesłanek, to się dochodzi do mylnych wniosków, do tej polityki obecnej, niesprawiedliwej wobec tych mniejszości i fatalnej dla interesów Państwa. Za wielki grzech poczytują ludności żydowskiej, że poszła do wyborów w bloku technicznym z innemi mniejszościami. Znaleziono kilku panów, którzy podjęli się rozbijania społeczeństwa żydowskiego, którzy ułożyli swoją oddzielną listę, która nie znajdowała się pod troskliwą opieką Rządu, to znaczy nie podlegała tym represjom, jak im podlegała nasza lista narodowa. I dano nagrodę tym panom, premjowano ich za rozbicie społeczeństwa żydowskiego, stawiając ich na liście prorządowej, co prawda w ogonku, aby niewszyscy widzieli i rozumieli. Rzeczą tych panów tak czy inaczej postępować, ale zapytuję, czy to jest sukces, że się korzysta z usług ludzi, którym ich społeczeństwo odmówiło wszelkiego zaufania, gdyż z tej listy, którą oni utworzyli, nikt z nich nie został wybrany. A w ślad za rozbijaniem społeczeństwa żydowskiego poszły akty zemsty na tych, którzy przyjmowali udział w wyborach listy 18. A w ślad za tem idzie rozbijanie Koła Żydowskiego, gdyż Rząd wskazuje palcem: z tym z Koła Żydowskiego mówić będę, a z tamtym mówić nie chcę. Nazwał prezesa koła żydowskiego, pos. Grünbauma, szkodnikiem Państwa, ujawniając to swoje zdanie wobec obywateli cudzoziemskich, jak to było w ostatnim czasie, którzy wizytowali niektórych naszych ministrów, nazwał tak tego posła Grünbauma, który w r. 1927 na posłuchaniu u prezydenta Coolidge'a, w obecności naszego ambasadora Ciechanowskiego, ukrywając faktyczny stan rzeczy, wychwalał stosunek Polski do Żydów; tego posła Grünbauma, o którym później prof. Krzyżanowski w swoim wywiadzie powiedział, że bardzo się przyczynił do otrzymania pożyczki; tego posła Grünbauma, o którym ambasador Ciechanowski w swoich telegramach i w urzędowym swoim raporcie mówił, że zachowanie się posła Grünbauma w Ameryce było więcej niż poprawne; tego posła Grünbauma, któremu kolonja polsko-amerykańska urządzała bankiety i wygłaszała mowy dziękczynne. Ale tu nie chodzi o posła Grünbauma. On został wybrany jako pretekst, jako ofiara, tu chodzi o dalszą linję postępowania Rządu — o politykę łamania i rozbijania wszystkiego tego, co nie chce bezkrytycznie uważać poczynań Rządu za zbawienne dla Państwa. Rząd nam nie nakaże, kogo mamy wybierać na prezesa Koła Żydowskiego i nawet projekt Konstytucji, zgłoszony przez Bezpartyjny Blok do Sejmu, nie przewiduje aż tak daleko idących uprawnień Rządu, by Rząd miał prawo mianować prezesów klubów parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie! My wszyscy Żydzi w cudownem zmartwychwstaniu Polski upatrujemy sprawiedliwy wyrok historji, zwycięstwo prawdy nad zbrodnią, sprawiedliwości nad siłą. Lecz Polska nietylko cudem zmartwychwstała, w przeciągu półtora wieku bohatersko walczyła i krwią swoich najlepszych synów płaciła za żywiołową chęć wyrwania się z niewoli, a wśród bohaterów, walczących c niepodległość Polski, znamy nazwiska żydowskie, znamy pułki żydowskie. Myśmy walczyli i za waszą i za naszą wolność.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#komentarz">(Głos: Za Polski wolność.)</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SDawidsohn">Za naszą w Polsce wolność.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SDawidsohn">Ale 10 lat minęło od szczęśliwej chwili zmartwychwstania Polski, a myśmy tej wolności nie otrzymali. My wszyscy Żydzi uchylamy czoła przed marszałkiem Piłsudskim, jako narodowym bohaterem Polski, który umiał na szalę dziejów swego kraju rzucić nietylko łaskę narodów, lecz i siłę zbrojną polską, który w nadludzkich wysiłkach, mozołach, trudach i zmaganiach wykuwał niepodległą Polskę. Ale dajcie i nam żyć, jako ludziom wolnym, marzącym i śniącym o swej siedzibie narodowej na dalekich, starych ziemiach swoich praojców, a w diasporze pełniącym obowiązki lojalnych obywateli kraju. Wy nam tego nie dajecie; na ulicy żydowskiej rozlega się jęk głodu i chłodu, a tego krzyku rozpaczy nie słyszy Rząd ani Sejm, nie wiem — czy usłyszy Wysoki Senat.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Zawiele patosu, zamało historji i rzeczywistości.)</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SDawidsohn">Przymusowy wypoczynek niedzielny stawia tragiczny dylemat przed każdym Żydem: albo łam swoje wierzenia, łam swoje świętości, łam swoje tradycje i pracuj w sobotę, a jeśli nie chcesz, musisz zginąć z głodu. Bo proszę Wysokiego Senatu, katolicy świętują 17% roku, a żydzi 37%, co grozi zupełną ekonomiczną zagładą Żydów. Ustawa o przymusowym wypoczynku niedzielnym rujnuje doszczętnie i demoralizuje szerokie masy żydowskie. Odmawianie nam świętego prawa każdego obywatela, prawa do pracy, nieprzyjmowanie nas na urzędy państwowe, niedopuszczanie nas do pracy w kolejnictwie, w przedsiębiorstwach państwowych, w monopolach, rugowanie nas z każdej placówki ekonomicznej, obciążanie nas niepomiernemi podatkami i za to wszystko zupełne prawie odmawianie nam wszelkich dotacyj na nasze cele kulturalne, społeczne, filantropijne i wyznaniowe — oto są, Wysoki Senacie, nasze żale i bóle, które jeśli nie w sercach, to wszak w umysłach polskich mężów stanu powinny wywołać przekonanie, iż tak dalej trwać nie może i musi się przystąpić do rozwiązania kwestji żydowskiej, żeby dać nam możność istnienia i życia, żeby dać nam możność kochania tej Polski, jako Ojczyzny przybranej, jako kraju wolności i tolerancji.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie! Za tą wysoką trybuną, za prezydjalnem miejscem Wysokiego Senatu, złotemi zgłoskami wyryta została dewiza „salus reipublicae suprema lex esto”, a dlatego tam, na najwidoczniejszem miejscu tej Wysokiej Izby, żeby patrzano na te słowa i przejmowano się ich treścią nietylko z ław senatorskich, lecz i z ław rządowych, które niestety są prawie i dzisiaj, jak zwykle, puste. A salus rei publicae może być tylko wynikiem salutis wszystkich obywateli bez różnicy narodowości i wyznań.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie! Przy obecnej strukturze budżetu, opartej na maksymalnych żądaniach od ludności żydowskiej i minimalnych świadczeniach na rzecz tej ludności musimy i głosować będziemy przeciw budżetowi...</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#komentarz">(Głos: Otóż to!)</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SDawidsohn">...lecz zwracamy się z gorącym apelem do tej Wysokiej Izby, żeby zechciała przez przyjęcie naszych wniosków i rezolucji wskazać Rządowi inną drogę postępowania wobec nas, żeby dać nam możność w przyszłości ustosunkowania się inaczej do budżetu, czego my, Żydzi, z głębi duszy pragniemy.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#komentarz">(Głos: To jest stosunek do Państwa!)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! Mam głębokie przekonanie, że to, co się tu stało przed chwilą, to oświadczenie, które złożył p. senator Dawidsohn w swem ostatniem końcowem zdaniu, jest niesłychanie charakterystyczne dla całokształtu naszego życia politycznego. Ten piękny ustęp jego zdania i końcowy — tak sprzeczne — nazwałbym „prawdą polską” — szumne frazesy, głębokie zapewnienia o salus reipublicae i natychmiast w tem samem zdaniu spokojne oświadczenie: „przeciwko budżetowi jednak pójdziemy”. I to, proszę Panów, ze wszystkich ław i na wszystkie strony stale mamy w Polsce i przeciwko temu my — nasz klub, jak najenergiczniej występujemy, w tem upatrujemy swoją rację istnienia i to uważamy za honor naszej wałki i naszego sztandaru.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SPerzyński">Między życiem a ideologją jest u Was tak niesłychana przepaść Panowie, iż nie jesteście w stanie jej niczem wypełnić.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#komentarz">(Głos: Co to znaczy „u Was”?)</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SPerzyński">Na prawo i na lewo od nas.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SPerzyński">Wczoraj rozpoczęła się w tej Wysokiej Izbie, zarówno z lewicy jak i z prawicy, dysputa polemiczna, bardzo zresztą wstydliwa, przeciwko projektowi Bezpartyjnego Bloku o Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SPerzyński">P. Marszałek Posner, żeby podejść do dyskusji o Konstytucji, o zagadnieniu, o problemie, który w tej chwili interesuje i fascynuje całą Polskę, powiedział, że mówić będzie o niej tylko dlatego, że projekt Konstytucji dotyczy między innemi i pewnych zmian w ustroju Senatu. Uważam, że to nie jest słuszne stanowisko, ażeby Senat do takiego zagadnienia tylko niejako incydentalnie podchodził. Prawda, nie będziemy decydowali, nie będziemy głosowali nad projektem Konstytucji jako izba prawodawcza.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#komentarz">(Głos: Całe szczęście!)</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SPerzyński">Ale nasza opinją, Panie Senatorze, może bardzo zaważyć na losach tego głosowania. I chociaż Pan nie żałuje, że my nie będziemy głosowali, to jednak uważam, że przez pracę naszą na głosowanie Sejmu wpłyniemy.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#komentarz">(Głos: Tak jest!)</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SPerzyński">I dlatego nie potrzeba do tego zagadnienia w Senacie podchodzić ubocznie, przeciwnie, od tego zagadnienia uważał za właściwe prezes naszego klubu rozpocząć ogólną debatę nad budżetem w Senacie. Śmiało na ten temat mówić będziemy, albowiem rozumiemy, że projekt Konstytucji, przez B. B. przygotowany, jest skutecznem lekarstwem na uzdrowienie tych niezdrowych, stosunków, którym tak świetny wyraz dal nam przed chwilą p. sen. Dawidsohn.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#komentarz">(Głos: Ona nigdy nie będzie obowiązywać.)</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#SPerzyński">Zobaczymy i to niezadługo, jak ta Konstytucja zacznie obowiązywać, Pan ją jeszcze zobaczy.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#komentarz">(Głos: Czy to pewnik, Panie Senatorze?)</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#SPerzyński">Tak jest, ponad wszelką wątpliwość.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#SPerzyński">Otóż proszę Panów, uważam, że ponieważ ta Konstytucja obowiązywać będzie niezadługo, więc to wysokie ciało o tej Konstytucji mówić i myśleć powinno i spokojnie tę rzecz rozważać, albowiem głos nasz ma jednak jaki taki walor w Polsce i myślę, że dostojni Panowie, tą powagą sami się doskonale cieszycie.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#SPerzyński">P. Marszałek Posner wystąpił wczoraj w obronie wolności w Rzeczypospolitej Polskiej jakoby zagrożonej w Podstawowem swojem istnieniu. Prawnik, polityk, gdy mówi takie słowa, to prawdopodobnie ma do tego dostateczne podstawy i dane, przytoczy argumenty, przytoczy zasady, na których takie funduje twierdzenie. Ja ośmielę się twierdzić, że ani jedna zasada, ani jedna podstawa nie była podłożona pod mowę p. Marszałka Posnera. Myśmy usłyszeli kilka bardzo mocnych zdań i ani jednego argumentu. Bo powiedziane było, że Rzeczpospolita Polska wolnością stoi. A jakaż to wolność w Polsce jest zagrożona? Czy udział narodu w stanowieniu o sobie? czy usunięty został ktokolwiek od prawa do głosu?</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#komentarz">(Głos na lewicy: 1/4 część ludności.)</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#SPerzyński">O, ja nie mogę, Panowie, poważnie traktować — oczywiście w znaczeniu naukowem, w znaczeniu prawdy naukowej, a nie chciałbym inaczej tej kwestji stawiać — twierdzenia, że nawet obecna ordynacja wyborcza jest niedemokratyczną. Można to sobie powiedzieć, można to potem przez kwadrans uzasadniać, ale przecież z tem nawet nie można polemizować. Tam, gdzie jest 5-przymiotnikowe, powszechne, równe, tajne, bezpośrednie, proporcjonalne głosowanie przy udziale kobiet...</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#SPerzyński">(S. Januszewski: Przy udziale starostów.),</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#SPerzyński">...tam się powiada, że czwartą część ludności odcięto od głosu. To jest tak ryzykowne twierdzenie, że wygląda najzupełniej na żart, bo to nie jest nawet paradoks.</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#SPerzyński">Czy w Polsce brak jest wolności sumienia i przekonań, czy jakaś wolność została przez projekt Bloku Bezpartyjnego Współpracy z Rządem zaatakowana i zagrożona?</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#SPerzyński">I znowu na pomoc p. Marszałkowi Posnerowi przyszedł p. sen. Kulerski, który powiada, że w tej chwili zwalcza się parlamentaryzm polski. Czy przez to, że naród został powołany do obioru Prezydenta, że Prezydent dostał upoważnienia, które będą regulować te wszystkie wybujałe indywidualizmy, które już raz Polskę do katastrofy doprowadziły — o! na to my już poraz wtóry nie pozwolimy!</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#komentarz">(S. Koerner: I nakładać podatki.)</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#SPerzyński">Nakładać podatki, proszę Panów, będzie jednak Sejm i Senat. Będzie Pan miał ten wysoki zaszczyt, ja wiem jak Pan będzie to chętnie robił, Panie Senatorze, Pan to bardzo lubi. To prawo pozostawiono w naszym projekcie Konstytucji specjalnie z myślą o Panu.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#komentarz">(Głos: Pozostawiono prawo, żeby płacić?)</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#SPerzyński">O płaceniu nie mówię. To inna rzecz. Pan Senator będzie tylko uchwalał.</u>
+ <u xml:id="u-14.27" who="#SPerzyński">Wracam do tematu. Czy potrzeba sięgać do niedawnej naszej przeszłości, ażeby usprawiedliwić to wszystko, co w naszym projekcie Konstytucji jest zagwarantowane dla Prezydenta?</u>
+ <u xml:id="u-14.28" who="#SPerzyński">Utarła się fikcja, której istnienie wczoraj zresztą jeszcze raz p. sen. Posner unaocznił, twierdząc, iż my od 10 lat żyjemy pod rządami Konstytucji marcowej. To jest fikcja, która nie odpowiada rzeczywistości.</u>
+ <u xml:id="u-14.29" who="#komentarz">(Głos: Nie, od 1921 r.)</u>
+ <u xml:id="u-14.30" who="#SPerzyński">Od trzech lat Konstytucja ta już nie istnieje. To trzeba pamiętać, o tem nie można zapominać, to jest kamień węgielny współczesnego życia Polski, iż marcowa Konstytucja w maju 1926 r. została przekreślona, że zbankrutowała, że ten niesłychany dokument, jaki niedoświadczony naród polski w Sejmie Ustawodawczym stworzył, musiał przestać istnieć, bo nie mógł się ostać na swoich słomianych nogach. Bo nie jest prawdą to, co twierdził p. Marszałek Posner, że jest jakaś wolność, jakaś nieokreślona wolność, nie ujęta w jakieś ramy, jakaś abstrakcyjna wolność, której obywatel może sobie używać tak, jak używa chustki do nosa. Dawno już minęły takie teorję. Wolność może być fundowana tylko na prawie i poza prawem wolności niema.</u>
+ <u xml:id="u-14.31" who="#komentarz">(Głos: Żeby tylko zawsze to prawo było.)</u>
+ <u xml:id="u-14.32" who="#SPerzyński">I dlatego ten stan w Polsce, który się wytworzył obecnie i który trzyma na swoich barkach jeden jedyny człowiek, musi zostać ujęty w pewną określoną i zdecydowaną formę prawną...</u>
+ <u xml:id="u-14.33" who="#komentarz">(P. Koerner: Żeby stale trzymał na swoich barkach jeden człowiek?)</u>
+ <u xml:id="u-14.34" who="#SPerzyński">...któraby polskiej rzeczywistości odpowiadała.</u>
+ <u xml:id="u-14.35" who="#SPerzyński">Powiedział któryś z Panów wczoraj, nie wiem, czy p. prof. Głąbiński, czy p. Marszałek Posner, że naród nie zniesie — zdaje się, że to p. prof. Głąbiński — że naród nie zniesie prawa, że naród nie zniesie ustroju, do którego się on nie nadaje. I to jest prawda, święte słowa. Powiem więcej, naród nie zniesie sobie przeciwnej, nawet najmocniejszej władzy, władzy nawet tak potężnej, jaką była władza najrozmaitszych Mikołajów i Wilhelmów. Taką władzę zniesie i obali. Ale naród polski umiał powołać i znieść niejednego dyktatora, który zawiódł jego nadzieje. Umiał jednak także we wdzięcznej pamięci przez dziesiątki i setki lat zachowywać nazwiska dyktatorów, którzy nie zawiedli jego zaufania, umiał ich czcić i stawiać im pomniki, na piedestał ideału ich postawić i do dnia dzisiejszego piastować pamięć tych naczelników i tych dyktatorów, co go do zwycięstwa wiedli i co honor narodu wysoko postawić umieli.</u>
+ <u xml:id="u-14.36" who="#SPerzyński">I dlatego, proszę Panów, niema obawy, żeby naród polski nie umiał wytworzyć sobie warunków, w których będzie się rozwijać pomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-14.37" who="#SPerzyński">Dalej powiedziano wczoraj, że niesłusznie to wszystko, co w Polsce dotąd istniało, nazywa się wolnością, swawolą. Myślę, że to twierdzenie, jakkolwiek w formie negatywnej podane, jest jeszcze za słabe. W Polsce była taka wolność, że przechodziła nietylko w swawolę, ale w kompletny marazm. Przypomnijmy sobie Panowie okres czasu przed wypadkami majowemi, zanim z tym marazmem, niby z tą wolnością w Polsce, nie skończyło się jednem mocnem uderzeniem pięści czy pałasza, jak Panowie wolicie. Ta wolność była tak powszechna, że nie było takiego głupstwa, które się ostać nie mogło w tej wolności.</u>
+ <u xml:id="u-14.38" who="#SPerzyński">Panowie wszyscy, jak tu siedzicie, jesteście politykami, jesteście wytrawnymi mężami stanu, jesteście senatorami, a więc zadajcie sobie przez jedną chwilę trud wyliczenia prezesów rządów, które na przestrzeni lat kilku rządziły w Polsce. To jest trud ponad siły. Każdy z nas wyliczy prezesów ministrów czy premjerów angielskich czy francuskich, ale nie wyliczy polskich. To jest stan, który fundowała w początku mała Konstytucja, a potem Konstytucja marcowa, którą zresztą Panowie i Wasi przyjaciele zmienili w roku 1926, zdaje się, w sierpniu. Z tym faktem należy się liczyć.</u>
+ <u xml:id="u-14.39" who="#SPerzyński">Jeżeli się w Polsce broni wolności, to nie można w Polsce zapominać o prawie, albowiem wszystkich nas dążenie jest jedno: Polsce praworządność zapewnić i Polsce zapewnić jasną przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-14.40" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Swawola władz administracyjnych!)</u>
+ <u xml:id="u-14.41" who="#SPerzyński">I dlatego to jest mało: swawola, to był marazm, a nawet znacznie gorzej, to był brak czynu i tolerowanie wszelkich niedorzeczności.</u>
+ <u xml:id="u-14.42" who="#komentarz">(Głos: W przyszłości może być to samo.)</u>
+ <u xml:id="u-14.43" who="#SPerzyński">Zobaczymy, co przyjdzie, a przyjdzie prawo, które już dziś jest życiem...</u>
+ <u xml:id="u-14.44" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Właśnie, właśnie.)</u>
+ <u xml:id="u-14.45" who="#SPerzyński">...i Panowie widzicie, jakie doskonałe rezultaty to życie dzisiejsze...</u>
+ <u xml:id="u-14.46" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S: Dla kogo?)</u>
+ <u xml:id="u-14.47" who="#SPerzyński">...i to prawo dzisiejsze już w Polsce dało. Bo przecież nie będziemy brali na serjo i zbyt głęboko do serca tych opozycyjnych przemówień, któreśmy tu dziś w tej Izbie i wczoraj słyszeli.</u>
+ <u xml:id="u-14.48" who="#komentarz">(S. Koerner: To jest ta wolność, którą Pan reprezentuje.)</u>
+ <u xml:id="u-14.49" who="#SPerzyński">To jest ta wolność, którą ja reprezentuję. Takie słowa naprzykład, jakie przed chwilą powiedział p. senator Dawidsohn, że trzeba spojrzeć na ulice żydowskie — tak Pan zdaje się dosłownie powiedział — i zobaczyć tam łudzi głodnych. Boże kochany — jakżeby to były błogosławione czasy, cóżby to był za eden, gdyby w Polsce głodowali tylko Żydzi! Więc ludność chrześcijańska w Pańskiem przekonaniu już jest syta zupełnie. Co to jest za frazes, jakże on daleko odszedł od rzeczywistości! My wiemy i głęboko nad tem bolejemy, że ta ludność żydowska głodująca ma chrześcijańskich kolegów znacznie więcej, że to są niestety koledzy po fachu i że troska nasza o poprawienie ustroju Rzeczypospolitej do tego się sprowadza, żeby współwyznawcy Pańscy i moi przestali głodować, żeby w tej Polsce można było zaprowadzić mocny rząd, który Polskę poprowadzi do jasnej, promienistej przyszłości, a ta przyszłość musi być jednocześnie przyszłością zamożną.</u>
+ <u xml:id="u-14.50" who="#SPerzyński">I dlatego pocóż to wszystko? P. profesor Głąbiński w swojem twierdzeniu o przewrotności obecnego Rządu poszedł tak daleko, że przytoczył błahy przykład dla udowodnienia swojej tezy, ale ten przykład znowuż niesłychanie charakteryzuje tę polską rzeczywistość. P. profesor Głąbiński powiedział, że jeden z jego przyjaciół partyjnych nie mógł się dostać do adwokatury dlatego właśnie, że jest p. profesora Głąbińskiego przyjacielem partyjnym. Trzeba faktu, że w tej Izbie zasiada kilku prawników, którzy się w statucie o palestrze doskonale orjentują, i ci prawnicy wiedzą, że do adwokatury można się dostać nie przez Rząd, że Rząd z mianowaniem czy wpisywaniem na listę adwokatów nie ma nic wspólnego, że o tem decyduje Rada, że p. Marszałek Posner, który jest prawnikiem prawdopodobnie doskonale wie, że na czele Rady adwokackiej w Warszawie stoi p. Jan Nowodworski, mecenas i adwokat, mój kolega, który przecież o mało, że razem z Panami nie zasiadał obok p. prof. Głąbińskiego — jeżeli do p. Jana Nowodworskiego p. prof. Głąbiński nie ma zaufania, to napewno Rząd najmniej w tem zawinił.</u>
+ <u xml:id="u-14.51" who="#SPerzyński">To są fakta, które Panowie cytują, a z takiemi faktami zawsze sobie radzić można. Można odeprzeć fakty, nie można się przeciwstawić abstrakcji i jeżeli ktoś woła: wolność, wolność, wolność, to tej wolności przeciwstawić można tylko prawo, a myślę, że prawa bać się nie należy.</u>
+ <u xml:id="u-14.52" who="#SPerzyński">I dlatego muszę podkreślić jeszcze raz, iż przeciw projektowi Konstytucji należy wysuwać nie fetysze wolności, ale rzeczową krytykę i myśl, jak należy polską Konstytucję stworzyć, bo powiedziałem, że polska rzeczywistość i głos o polskiej rzeczywistości, to są zupełnie różne rzeczy. Ja nie chcę używać słów mocnych i nie chcę mówić o demagogji, ale jeżeli sięgniemy do niedawnego życia w Polsce, to zobaczymy, że ten chwast, co się demagogją zwie, bujnie zarósł łany naszego życia politycznego. Pamiętacie Panowie, że w niedawnej przeszłości nie przeprowadzaliśmy żadnego programu, że nasze partje do wyborów nie szły z żadnemi konkretnemi celami, które należałoby przeprowadzić w wysokich izbach ustawodawczych, tylko szliśmy z fetyszem demagogji.</u>
+ <u xml:id="u-14.53" who="#komentarz">(Głos: Z nazwiskiem Marszałka.)</u>
+ <u xml:id="u-14.54" who="#SPerzyński">To jest polska rzeczywistość najbardziej istotna, Marszałek to jest program, co do którego nie ma Pan wątpliwości, co ten program w sobie mieści.</u>
+ <u xml:id="u-14.55" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-14.56" who="#SPerzyński">Marszałek nie zmienił od niepamiętnych czasów, dla mnie niepamiętnych, jak mogę sięgnąć pamięcią, na jedną jotę swojej ideologji, jego ideologją jest czynem, jest faktem życia.</u>
+ <u xml:id="u-14.57" who="#komentarz">(S. Posner: Ocenę tego niech Pan nam zostawi, my trochę lepiej znamy Marszałka. S. Kłuszyńską przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-14.58" who="#SPerzyński">Co proszę Pani? Ja nie słyszę, co Pani powiedziała. Dlaczego Pani nie chce powtórzyć? Pani sen. Kłuszyńską coś powiedziała, czego ja nie słyszałem i teraz nie mogę się dowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-14.59" who="#komentarz">(S. Posner: Tę ocenę wierności p. Marszałka swoim przekonaniom i wierzeniom lepiej nam zostawić, którzy go znamy od trzydziestu paru lat.)</u>
+ <u xml:id="u-14.60" who="#SPerzyński">Czy to nie jest, proszę Panów, znowu bardzo niedemokratyczne, co s. Posner mówi? Mnie się odmawia prawa do sądzenia, a to z jakiej racji?</u>
+ <u xml:id="u-14.61" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B: Brawo!)</u>
+ <u xml:id="u-14.62" who="#SPerzyński">Cóż to za przywileje dla P. P. S.?</u>
+ <u xml:id="u-14.63" who="#komentarz">(S. Posner: Czy Pan jest przed sądem, żeby takie argumenty wysuwać przeciwko swemu koledze? Czy ja Panu odbieram głos?)</u>
+ <u xml:id="u-14.64" who="#SPerzyński">Pan proponuje, żebym nie wydawał sądu, ja mam do tego prawo narówni z innymi.</u>
+ <u xml:id="u-14.65" who="#komentarz">(S. Posner: Oczywiście, nawet z tego prawa Panowie korzystają bardzo obficie, jeżeli chodzi o Pańskich kolegów, Panie Senatorze.)</u>
+ <u xml:id="u-14.66" who="#SPerzyński">Idźmy dalej, wracam do tematu. Więc powiedziałem, że w naszem życiu politycznem panował frazes, panował frazes demagogiczny w większej części i na ten frazes agitowano i na ten frazes wprowadzano ludzi do ciał ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-14.67" who="#komentarz">(S. Kopciński: Z Czerwonego Kurjera.)</u>
+ <u xml:id="u-14.68" who="#SPerzyński">Tak jest, z Czerwonego Kurjera. Kurjer Czerwony też propagował.</u>
+ <u xml:id="u-14.69" who="#komentarz">(S. Kopciński: Bardzo poważny. Miss Polonja! Wesołość. Głosy: Brawo, Miss Polonja niech żyje. Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-14.70" who="#SPerzyński">Niech Pan będzie łaskaw wznieść okrzyk na jej cześć, dlaczego Pan tego nie robi?</u>
+ <u xml:id="u-14.71" who="#SPerzyński">Otóż tę rzeczywistość polską fundowano na frazesie demagogicznym. I my, idąc do wyborów z tym systemem, z tym sposobem myślenia zerwaliśmy. Ja rozumiem, że to musiało stać się kamieniem obrazy, że to musiało wywołać protest, że to musiało nawet dzisiaj wylać się w formie bardzo poważnych narzekań p. s. Kulerskiego, który, jakby się zdawało z jego przemówienia, był urodzonym piastowcem od wieków na ziemi wielkopolskiej zakorzenionym. Otóż p. Kulerski powiada: Blok Bezpartyjny „pcha się” na Pomorze, to tak jakby tam Piast miał swoją kolebkę, był autochtonem z Poznańskiego czy z Pomorza i jakby tylko ta ideologją mogła tam kwitnąć. P. Kulerski wywołał przy tej okazji widmo separatyzmu. I jakże niepotrzebnie! Przecież on sam powiedział, że w tej swojej obiecanej ziemi nie znalazł sprawiedliwości, musiał do Warszawy po sprawiedliwość przyjechać. Z tego widać jak nikt nie może być prorokiem we własnym kraju. I dlatego znowu z tym momentem, z tą ilustracją do tego, co jest frazesem w Polsce, chcę przejść do porządku dziennego i powiedzieć, że klub Bloku w Polsce się nie pcha i pchać się nie potrzebuje, że Klub Współpracy idzie przez Polskę jak wielki, ożywczy nowy prąd.</u>
+ <u xml:id="u-14.72" who="#komentarz">(Wrzawa. S. Januszewski: To jest najlepszy frazes, to jest dopiero frazes! Różne głosy.)</u>
+ <u xml:id="u-14.73" who="#SPerzyński">To jest w tej chwili bezsilna złość, to jest śmiech nieszczery,...</u>
+ <u xml:id="u-14.74" who="#komentarz">(Głos: To się udało p. Senatorowi.)</u>
+ <u xml:id="u-14.75" who="#SPerzyński">...to jest ze strony Panów śmiech przez łzy.</u>
+ <u xml:id="u-14.76" who="#komentarz">(Wrzawa)</u>
+ <u xml:id="u-14.77" who="#SPerzyński">Żeby Pana przekonać, Panie Senatorze, że tak jest, ja proponuję Panu pójść na pierwsze lepsze zebranie, które na temat Konstytucji w tej chwili urządza nasz klub w całej Polsce. Pan zobaczy, że tam miejsca wolnego niema, że tam ludzie się tłoczą.</u>
+ <u xml:id="u-14.78" who="#komentarz">(S. Januszewski: A ja Pana zaprowadzę, Senatorze, na wyzwoleniowe zebranie, to Pan zobaczy. Głos: Pan ma iluzje.)</u>
+ <u xml:id="u-14.79" who="#SPerzyński">Ja jeszcze do Pana będę miał zaszczyt zwrócić się, Panie Senatorze, ja z Panem będę rozmawiał.</u>
+ <u xml:id="u-14.80" who="#SPerzyński">Otóż, proszę Panów, wracając do stosunków na Pomorzu i w Poznańskiem, racją jest, że w tej chwili nie będziemy potrzebowali wystawiać listy nr 30, gdyż lista nr 1 w tej chwili na taki walor w całej Polsce, że jeżeli Pan powiada, że maskowało się ją listą nr 30, to Pan ma rację, że nie było większego błędu podczas wyborów, jak właśnie to.</u>
+ <u xml:id="u-14.81" who="#komentarz">(S. Motz: Robiliście przy pomocy Departamentu Policji.)</u>
+ <u xml:id="u-14.82" who="#SPerzyński">Myślę, że ta rzecz, jeżeli nie jest dostatecznie przezemnie wyjaśniona, to w każdym razie mam wrażenie, żeśmy się porozumieli co do zasadniczych i podstawowych naszych usiłowań. Powiedziałem, że do wyborów szliśmy nie pod jakimś demagogicznem hasłem, ale konkretnym programem czynu. Najbardziej konkretnym takim czynem było — stworzenie ustroju Polski. Do tego ustroju Polski dążymy zdecydowanie. Rozumiemy, że Panowie możecie go nam nie dać uchwalić, ale wierzymy, że rzeczywistość polska, że Wasi wyborcy w powszechności swojej zmuszą Was do tego, że i Wy za tym projektem swoje głosy oddacie.</u>
+ <u xml:id="u-14.83" who="#komentarz">(S. Motz: Nie, nie damy.)</u>
+ <u xml:id="u-14.84" who="#SPerzyński">Nie mów hop, póki nie przeskoczysz, tak powiada polskie przysłowie. Tej rzeczywistości polskiej trzeba się koniecznie dotknąć, nie można przyglądać się jej z odległości 2.000 km.</u>
+ <u xml:id="u-14.85" who="#komentarz">(Głos: Cofa się Pan z poprzedniego stanowiska.)</u>
+ <u xml:id="u-14.86" who="#SPerzyński">To trzeba zobaczyć, bardzo proszę, żeby Pan był łaskaw przyjść na pierwsze lepsze zebranie, które się urządza co niedziela w Warszawie i zobaczyć, jak wygląda ta rzeczywistość.</u>
+ <u xml:id="u-14.87" who="#komentarz">(S. Motz: Gdzie są sami urzędnicy.)</u>
+ <u xml:id="u-14.88" who="#SPerzyński">Pan mówi o urzędnikach. To znowu jest kwestja uboczna, o której chciałem znacznie później mówić. Kwestja urzędnicza w Polsce jest kwestją bardzo poważną i bardzo żałujemy, że my, będąc realistami w życiu gospodarczem i politycznem, nie możemy w tej chwili w sposób demagogiczny przyobiecywać urzędnikom tych podwyżek, jakie im Panowie nieustannie przyrzekacie w ogólnej dyskusji, choć potem tak ładnie cofacie się przy głosowaniu nad budżetem. To trzeba było też powiedzieć, ja nie chciałem tego mówić, ale skoro zostałem do tego zaproszony, musiałem to Panom powiedzieć. Urzędnicy już mieli możność na tem się poznać, że w ogólnej debacie stawia się wnioski o podniesienie pensyj urzędniczych, a kiedy się ma tak przeważającą ilość głosów w Sejmie, to się potem tego wniosku nie przeprowadza. Tu jest znowu rozdźwięk pomiędzy Waszemi słowami a Waszemi czynami, rozdźwięk, który w każdej chwili gotów jestem w każdem Waszem posunięciu uwidocznić.</u>
+ <u xml:id="u-14.89" who="#komentarz">(S. Januszewski: Podwyższenie płac urzędniczych jednakże zostało przeprowadzone przez Sejm.)</u>
+ <u xml:id="u-14.90" who="#SPerzyński">Podwyżka pensyj urzędniczych nie została przeprowadzona.</u>
+ <u xml:id="u-14.91" who="#komentarz">(S. Januszewski: To Pan się myli. Proszę przeczytać ustawę skarbową. Zapomniał Pan o ustawie skarbowej.)</u>
+ <u xml:id="u-14.92" who="#SPerzyński">Doskonale o niej pamiętam. Proszę porównać wnioski i głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-14.93" who="#komentarz">(Głos: To nie jest demagogja?)</u>
+ <u xml:id="u-14.94" who="#SPerzyński">To nie jest demagogja, to jest podkreślenie tej prawdy, o której Panowie nie powinni ani na chwilę zapominać.</u>
+ <u xml:id="u-14.95" who="#SPerzyński">Otóż dalej wracając do dyskusji i wracając do przyszłego projektu Konstytucji… (Różne głosy przerywające). Bardzo proszę, niech Pan będzie łaskaw. My dysponujemy dużym, czasem i ja gotów jestem zawsze z Panem polemizować. Mnie to nieprzeszkadza.</u>
+ <u xml:id="u-14.96" who="#komentarz">(Głos: A te trzy roczniki i mianowani senatorowie?)</u>
+ <u xml:id="u-14.97" who="#SPerzyński">Przejdziemy i do mianowanych senatorów, jeżeli Pana ta kwestja interesuje.</u>
+ <u xml:id="u-14.98" who="#SPerzyński">Otóż wracając znowu do zasadniczej mojej myśli, bo nie chciałbym Panów bez odpowiedzi pozostawić, a jednak muszę wypowiedzieć to, co wypowiedzieć w tej Wysokiej Izbie potrzeba, powiadam, że my o wolności jako o abstrakcji nie będzięmy mówili, a będziemy rozumieli wolność tylko w granicach prawa i ustaw. I dlatego, proszę Panów, projekt Konstytucji, który w tej chwili ma Wysoki Sejm w swej debacie, jest tym projektem, który ubiera w realne formy prawne istniejącą polską rzeczywistość, z której, mam wrażenie, jeżeli Panowie nie są zadowoleni, to tylko dla tej prostej przyczyny, że Panowie dążycie do absolutu, do ideału, a ideał i absolut nie urzeczywistniają się na tym świecie.</u>
+ <u xml:id="u-14.99" who="#SPerzyński">Referent generalny budżetu przedstawił Panom istotny stan rzeczy. W porównaniu do naszej przeszłości nasza teraźniejszość jest zupełnie inna, ale ta teraźniejszość została ufundowana przez czyn, który teraz w Konstytucję oblekany będzie. 150 lat niewoli nauczyło nas cenić i szanować wolność, i prawdą jest, że Rzeczpospolita wolną być musi i w Rzeczypospolitej obywatel wolnym być musi, ale nie w tem znaczeniu, w jakiem to chciała rozumieć Konstytucja marcowa, albowiem ta Konstytucja nie stworzyła wolności, lecz stworzyła marazm, Panie Marszałku (zwracając się do p. s. Posnera). Bo ta Konstytucja nie wytrzymała kilku lat życia, ta Konstytucja upadła. Rozumiemy, iż Prezydent obleczony musi być w prawa, które pozwolą mu regulować rzeczywistość polską.</u>
+ <u xml:id="u-14.100" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-14.101" who="#SPerzyński">Tylko Panowie zapominają, że ten Prezydent będzie tak samo organem narodu, bo przez powszechne, równe i t. d. prawo głosowania wybierany będzie z kandydatów, których wystawi Sejm i Prezydent Rzeczypospolitej. Naród polski mą doskonałą możność przejawienia w tych warunkach swej woli. I jeżeli Pan, Panie Senatorze...</u>
+ <u xml:id="u-14.102" who="#komentarz">(Zwracając się do s. Motza.)</u>
+ <u xml:id="u-14.103" who="#SPerzyński">...jest pewny swoich wyborców, to Pan powinien być rad z takiego postawienia rzeczy, albowiem Pański kandydat może dostać te wielkie uprawnienia, jak Pan to sam mówił, więc czego się obawiacie wobec tego? Czy Pan by nie chciał, ażeby Pański przyjaciel został prezydentem obdarzonym…</u>
+ <u xml:id="u-14.104" who="#komentarz">(Głosy na lewicy: Nie!)</u>
+ <u xml:id="u-14.105" who="#SPerzyński">Więc będziemy się starali, żeby został nasz kandydat.</u>
+ <u xml:id="u-14.106" who="#komentarz">(Głosy na lewicy: Nie! Głos: Wasz kandydat nie przejdzie!)</u>
+ <u xml:id="u-14.107" who="#SPerzyński">Zobaczymy.</u>
+ <u xml:id="u-14.108" who="#SPerzyński">Wracając do tematu po tych małych rozmówkach, które ze sobą z powodzeniem prowadzimy, bo Panowie są dla mnie bardzo łaskawi, wracając do tego tematu, którym jest Konstytucja, muszę powiedzieć, że głosy, które z tej strony Izby się rozlegały, iż projekt B. B. znosi parlamentaryzm i idzie do jedynowładztwa, również wyrosły na tej samej glebie, o której już mówiłem, że ona przeważa na łanach politycznego życia Polski. Bo Panowie raczyli powiedzieć, że projekt Bloku Bezpartyjnego znosi parlamentaryzm, a któryś z Panów znowuż był łaskaw powiedzieć, że nietylko znosi, ale powiększa o 50 senatorów. Otóż tam, gdzie parlament jest wybierany przez powszechne, równe i tajne głosowanie, gdzie parlament jest obdarzony pełnią władzy ustawodawczej, i tam, gdzie parlament ma prawo pociągania Rządu do odpowiedzialności, to w tych warunkach ja sobie nie wyobrażam, proszę Panów, w jaki sposób można zaryzykować twierdzenie, że projekt Konstytucji Bloku Bezpartyjnego znosi ustrój parlamentarnego rządzenia państwem.</u>
+ <u xml:id="u-14.109" who="#komentarz">(Głos: A kto naznacza członków Trybunału Stanu w Waszym projekcie?)</u>
+ <u xml:id="u-14.110" who="#SPerzyński">W tej chwili będę i o tem mówił, jeżeli to p. Senatora interesuje, ale nie odrazu, nie mogę wszystkich zadowolić jednocześnie, to jest ponad moje skromne siły. Ja wiem, co mogę i czego nie mogę.</u>
+ <u xml:id="u-14.111" who="#komentarz">(S. Posner: Pan wszystko może!)</u>
+ <u xml:id="u-14.112" who="#SPerzyński">Bardzo dziękuję, to jest komplement.</u>
+ <u xml:id="u-14.113" who="#komentarz">(S. Posner: My się dawno znamy.)</u>
+ <u xml:id="u-14.114" who="#SPerzyński">Ja mam nadzieję, że to zostanie nawet zastenografowane.</u>
+ <u xml:id="u-14.115" who="#komentarz">(S. Posner: Ja to mówię zupełnie szczerze.)</u>
+ <u xml:id="u-14.116" who="#SPerzyński">Otóż Panowie powiadają, jak tutaj przed chwilą p. sen. Motz był łaskaw powiedzieć, że parlament ustanawia prawa tylko w tym momencie, kiedy obraduje. Ja myślę, że nietylko przyszły parlament tak będzie postępował, ale tak jest na całym świecie i inaczej być nie może.</u>
+ <u xml:id="u-14.117" who="#komentarz">(S. Motz: Przez 10 miesięcy nieczynny.)</u>
+ <u xml:id="u-14.118" who="#SPerzyński">Jeżeli Pan uważa, że budżetowa sesja jest za krótka, niech Pan pamięta, że ten parlament ma prawo zgłosić wniosek o zwołanie sesji nadzwyczajnej, że ten projekt nawet zgóry przewiduje porządek dzienny, nad którym ten parlament będzie obradował.</u>
+ <u xml:id="u-14.119" who="#komentarz">(Głos: Ale pozwala się odraczać.)</u>
+ <u xml:id="u-14.120" who="#SPerzyński">Taka sesja może być zwołana, ilekroć Wysoka Izba tego zażąda, a pozatem parlament ponad wszelkiemi wątpliwościami będzie zwoływał Prezydent Rzeczypospolitej, bo ten Prezydent Rzeczypospolitej, którego naród polski wybierze i na czele postawi, to nie będzie człowiek, któryby nie odpowiadał godności i wysokości tego potężnego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-14.121" who="#komentarz">(S. Posner: To nie człowiek, lecz nadczłowiek. Inny głos: W to wierzymy.)</u>
+ <u xml:id="u-14.122" who="#SPerzyński">Jeżeli w to wierzymy, to płonne są wszelkie obawy, wystarczy mieć wiarę w naród polski i jego godność.</u>
+ <u xml:id="u-14.123" who="#SPerzyński">Przejdźmy teraz dalej do naszego demokratyzmu, który, Boże kochany, tak chętnie się kwestjonuje. Ja myślę, że niesłusznie. Pomijam już to, że na tych ławach środkowych siedzi moc stałych, wypróbowanych demokratów, którzy nie zmienili swoich przekonań, boć niebardzo wiem, coby świadczyło o tej zmianie przekonań, coby wskazywało, że ci ludzie raptem się odmienili. Czy Panowie nie uważają, że ci ludzie nietylko mają szczerość przekonań, ale i odwagę ich wypowiedzenia i czy Panowie nie zechcieliby sobie uprzytomnić tych nieustannych szeptów, jak każdy z Was przyznaje się do tego, że jest piłsudczykiem, tylko wszystko robi, aby Piłsudskiemu drogę do budowania Polski utrudnić? Otóż, proszę Panów, my mamy nietylko odwagę swoich przekonań, ale mamy odwagę wyjawienia tych przekonań i ta jest między nami bardzo często zachodząca różnica. I dlatego, mając siebie i całą masę, większość swoich kolegów za szczerych demokratów, uważam, że my śmiało i z całem przekonaniem możemy bronić tego projektu Konstytucji, który, wierzę, ciałem się stanie.</u>
+ <u xml:id="u-14.124" who="#SPerzyński">Mam wrażenie, żeśmy sobie o przyszłym Sejmie demokratycznym dość powiedzieli i wyłożyli tę sprawę zupełnie wyraźnie.</u>
+ <u xml:id="u-14.125" who="#komentarz">(S. Posner: Zamało)</u>
+ <u xml:id="u-14.126" who="#SPerzyński">Nie, to napewno dosyć. Ja wiem, jaki jest mój czas i myślę, że mogę przejść do innych kwestyj, które Panów interesują.</u>
+ <u xml:id="u-14.127" who="#komentarz">(Głos: Trzy roczniki!)</u>
+ <u xml:id="u-14.128" who="#SPerzyński">Trzy roczniki i 50 senatorów. Panowie ciągle jesteście zwolennikami fikcji, a nie rzeczywistości życia, I proszę Panów, bardzo często wystarcza Wam frazes, żeby Wam zastąpił życie. Tak też jest i z temi trzema rocznikami.</u>
+ <u xml:id="u-14.129" who="#komentarz">(Głos: Może Pan co powie o tem.)</u>
+ <u xml:id="u-14.130" who="#SPerzyński">W tej chwili wszystko powiem, tylko nie mogę odrazu, boby nie zdążono zapisywać, a to jest warte utrwalenia, przynajmniej tak mi się zdaje, ja jestem zarozumiały.</u>
+ <u xml:id="u-14.131" who="#komentarz">(S. Posner: To jedyna Pańską wada, że Pan jest zarozumiały.)</u>
+ <u xml:id="u-14.132" who="#SPerzyński">Ach! Żebym miał tylko tę jedną wadę, Panie Marszałku! Chciałbym przecież w tej chwili być za Pańskim przykładem subtelnym i ironicznym w stosunku do siebie.</u>
+ <u xml:id="u-14.133" who="#komentarz">(S. Posner: Jakto?)</u>
+ <u xml:id="u-14.134" who="#SPerzyński">Przecież Pan chyba nie ma mi za złe, że chcę Pana, Panie Marszałku, naśladować.</u>
+ <u xml:id="u-14.135" who="#komentarz">(S. Posner: Pana stać na oryginalność)</u>
+ <u xml:id="u-14.136" who="#SPerzyński">E! Nie, Pan jest wzorem, Pan jest starszym prawnikiem ode mnie. Pan jest doświadczeńszym człowiekiem, Pan w swojem wczorajszem przemówieniu o swojem doświadczeniu dużo mówił, no i mnie to trafiło do przekonania.</u>
+ <u xml:id="u-14.137" who="#SPerzyński">Otóż, proszę Panów, ja znowu wracam do swojej myśli, ja czasem muszę się skupić, bo Panowie chwilami naprawdę mi przerywają i myśl mi mącą, więc wracam do tych trzech roczników i do mojego twierdzenia, że Panowie często zadowalają się frazesem, nie bacząc na rzeczywistość. To jest zresztą teza, którą zasadniczo w mojem przemówieniu przeprowadzam. Otóż ta rzecz wygląda tak, że powołuje się obywateli od 21 roku życia do udziału w głosowaniu powszechnem ludowem i jednocześnie uchwala się ustawę, że każdy młodzieniec 21-letni idzie na trzy lata do wojska, które nie ma prawa głosowania — o! i Panowie są w dalszym ciągu przeciwni zasadzie, by nadać wojsku prawo głosowania. Otóż proszę Panów, stwarza się fikcję — nadaje się obywatelowi, mającemu 21, 22, 23 lata prawo głosowania poto, żeby następnie w tej chwili wcielić go do wojska i pozbawić go tego prawa głosu. Czy Panowie przeto nie uważacie, że to jest tylko fikcja i czy Panowie nie zważycie, że tych z pośród naszych młodzieńców, którzy się od służby wojskowej nie uchylają, którzy do wojska się zgłaszają i gamą, którzy się wdrażają do służby ojczyźnie, tych ludzi pozbawia się prawa głosowania, ci wszyscy zaś, którzy z tej czy innej racji do wojska nie poszli, mieliby korzystać z przywileju decydowania o przyszłym losie Państwa? Czy to nic nie mówi Panom? Czy nad taką rzeczywistością nie należy się, Panowie, choć sekundę zastanowić? I czy przeto nie jest sprawiedliwem zerwać ze szkodliwą fikcją, przenieść prawo wyborcze na obywateli 24-letnich i powiedzieć — niema wyjątków w Polsce, i powiedzieć, że od tego wieku wszyscy głosują bez wyjątku i bez względu na to, czy są członkami armji czy nie. I czyż nie jest to prawdą, co ja twierdzę, a to, co Panowie głosicie, czy nie jest niezdrową fikcją?</u>
+ <u xml:id="u-14.138" who="#komentarz">(Głos: Nikt nie służy w wojsku 3 lata.)</u>
+ <u xml:id="u-14.139" who="#SPerzyński">Nie jest? Cóż na to poradzić, niech Panowie zechcą zajrzeć do ustawy, a zobaczycie, że każdy obywatel, mający 23 lata, powinien służyć w wojsku.</u>
+ <u xml:id="u-14.140" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Ale nie 24.)</u>
+ <u xml:id="u-14.141" who="#SPerzyński">No tak, bo wtedy jest w wojsku, potem wychodzi i jako 24-letni obywatel głosuje.</u>
+ <u xml:id="u-14.142" who="#SPerzyński">I teraz, proszę Panów, przechodzimy do tej drugiej kwestji, którą byliście łaskawi poruszyć i która Was tak interesuje, do kwestji mianowania 50 senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-14.143" who="#komentarz">(S. Motz: To nie będzie przyjęte, po co o tem mówić?)</u>
+ <u xml:id="u-14.144" who="#SPerzyński">Zobaczymy.</u>
+ <u xml:id="u-14.145" who="#SPerzyński">Powszechne wybory zostały w Polsce utrzymane. Polityczne jednak wyrobienie narodu polskiego, chyba wszyscy Panowie z tem się zgodzicie, nie jest tak wysokie, jakbyśmy wszyscy sobie tego życzyli.</u>
+ <u xml:id="u-14.146" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-14.147" who="#SPerzyński">W naród polski mam głęboką wiarę, nie mam wiary w przygotowanie polityczne narodu, stale o tem mówię i stale pragnę współdziałać w wychowanki i przygotowaniu politycznem narodu. Panowie pamiętajcie, że my mamy 150 lat życia przekreślonego, że my jesteśmy jako państwo młodsi o 150 lat życia od wielu innych narodów, jeżeli chodzi o nasz parlamentaryzm, i dlatego bez ujmy dla nikogo, z głęboką wiarą w naród polski, to można sobie powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-14.148" who="#komentarz">(Głos: Gdzież ta wiara?)</u>
+ <u xml:id="u-14.149" who="#SPerzyński">I dlatego bardzo często zdarza się tak, o czem Panowie zresztą doskonale wiecie, że ludzi, których chcielibyśmy przeprowadzić do ciała ustawodawczego, ludzi niezbędnych niejednokrotnie, inaczej jak tą drogą do tego ciała spokojniejszego, już zrównoważonego wprowadzić byśmy nie mogli, a wprowadzić chcielibyśmy i musimy, bo tego wymaga dobro Polski, bo tego wymaga wysokość przygotowania ludzi, powołanych do ustanawiania praw.</u>
+ <u xml:id="u-14.150" who="#SPerzyński">Otóż, proszę Panów, to poza wszelką wątpliwością, nie jest kajdanami, które już na narodzie polskim zobaczył p. prezes Głąbiński, człowiek, którego stronnictwo tyle lat wzdychało do silnej władzy.</u>
+ <u xml:id="u-14.151" who="#SPerzyński">Myślę, że mógłbym już skończyć, lecz jeszcze jedno tylko chciałbym podkreślić i na jedno uwagę w ogólnej dyskusji nad budżetem zwrócić. Załatwię to jednem zdaniem, którem mianowicie odpowiem p. senatorowi Trojanowi. Ja nie będę wchodził w całość zagadnienia, które on poruszał. Głęboko się z nim nie zgadzam, bo wiem, że nie ma on racji. Myślę, że znajdą się znawcy tej sprawy, którzy na ten temat z p. senatorem Trojanem porozmawiają. Jabym chciał tylko podkreślić jedno jego powiedzenie, któreby mi dawało gwarancję, że się porozumiemy w przyszłości, oczywiście, jeżeli Pan szczerze to mówił, Panie Senatorze Trojan, a nie mam żadnego dostatecznego powodu w szczerość słów Pańskich w tym momencie nie wierzyć. Pan powiedział, że dotychczasowa polityka polska jest wadliwa i że jest szkodliwa nietylko dla narodu ruskiego, ale i dla Polaków, dla Państwa Polskiego. I wszystko to w tym celu Pan tylko mówił, ażeby Państwo Polskie na tem nie ucierpiało. Niczegobym sobie więcej nie życzył, jak tego, żeby każda myśl Pańska tę miała podstawę w swojem rozumowaniu,</u>
+ <u xml:id="u-14.152" who="#komentarz">(Oklaski na ławach.)</u>
+ <u xml:id="u-14.153" who="#komentarz">(B. B. S. Trojan: Chodzi mi o dobro narodu ukraińskiego, gdyż Wy już dbacie o dobro narodu polskiego.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Motz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SMotz">Wysoka Izbo Senatorska! Miałem zamiar przemawiać conajwyżej 5 minut o jednym z punktów budżetu, który został nam przedstawiony, jednak zmuszony jestem nie 5, a prawdopodobnie 10 minut zajmować uwagę Szanownego Zgromadzenia. Jestem zmuszony z tego powodu, że wchodząc na salę przed godziną, zastałem na trybunie przemawiającego p. s. Kulerskiego, którego z początku bardzo gorąco oklaskiwałem, a którego potem zdenerwowałem swojemi przerywaniami i który mówił, że mu dokuczam. Z początku, gdy go oklaskiwałem, nic nie mówił, ale kiedy byłem innego zdania, powiedział, że mu przeszkadzam w wypowiadaniu jego myśli. Oklaskiwałem go z całą szczerością wtenczas, gdy on, wychowany w państwie, które już od stulecia posiada ustrój parlamentarny, wypowiadał się w obronie parlamentu i w obronie podstawowych ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Mówił tutaj rzeczy powszechnie znane już we wszystkich krajach cywilizowanych i nietylko znane, ale wprowadzone. Mówił, że w żadnym z cywilizowanych krajów żadna poważna, długotrwała rzeczywiście i solidna władza nie może istnieć, o ile ona nie jest oparta na dobrze zorganizowanym ustroju parlamentarnym. Mówił dalej, że podrywanie, dyskredytowanie w oczach tłumu, nierozumiejącego zupełnie, co to jest ustrój parlamentarny, takich instytucji, jak nasz parlament, czy to Izba poselska czy Izba senatorska jest robotą antypaństwową. W tym punkcie zgadzałem się z nim i oklaskiwałem go.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SMotz">Niestety, zmuszony do emigracji przed kilkudziesięciu łaty, wychowany jestem na Zachodzie i obserwując ściśle, to co się tam dzieje, przyszedłem do przekonania, że kraj, który nie ma poważnych podstaw ustroju parlamentarnego, dąży do zguby, do katastrofy, do wcześniejszego łub późniejszego upadku.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SMotz">Jeden z moich przyjaciół z lewicy, którego osobiście nie znam, wczoraj czy przedwczoraj w Sejmie zabronił mi wogóle zajmowania się sprawą Konstytucji; powiedział, że dr. Motz, to jest uczony, który powinien siedzieć w swojej nauce medycznej i nie powinien się mieszać wogóle do spraw konstytucyjnych. Przyznam się szczerze, że już od najmłodszych lat, być może od roku 15-go, kiedy byłem uczniem gimnazjum bialskiego, zawsze sprawy polityczne, sprawy, dotyczące narodu naszego, interesowały mnie i w dalszym ciągu interesują i pomimo tego zakazu w dalszym ciągu temi sprawami jako obywatel polski i senator Rzeczypospolitej Polskiej mam prawo się interesować i o sprawie Konstytucji polskiej od czasu do czasu, może błędny, ale w każdym razie swój pogląd mogę wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SMotz">Z tej samej strony, z mego obozu demokratycznego lewicowego, bo my jesteśmy razem z p. Marszałkiem Posnerem starzy demokraci i radykali, młodzież nie będzie nas uczyła, jakimi należy być, bo my już takimi radykałami i demokratami umrzemy...</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#komentarz">(S. Posner: Proszę bardzo, niech młodzież uczy.)</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SMotz">...z tego obozu nazwano mnie endekiem.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#komentarz">(Głos: Obol)</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SMotz">Czy u endeków, czy u chadeków, czy u B. B., gdziekolwiek znajduje się jakaś doza prawdy, to bez ceremonji, nawet wtenczas, gdy moi kochani zacni wyzwoleńcy nieraz są innego zdania, ja swoje zdanie głośno wypowiadam i uważam za swój obowiązek obywatelski zawsze je wypowiadać, choćby mnie nazywano endekiem, faszystą, albo chociażby mi zabraniano zajmować się sprawą Konstytucji, jak to mnie spotkało w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SMotz">I dlatego z taką radością oklaskiwałem s. Kulerskiego, że chodzi mi o ideę, a nie o stronnictwo, które tę ideę wygłasza. Z taką radością go oklaskiwałem jako jeden z Polaków, którzy patrzyli na ustrój parlamentarny zagranicą, w tem głębokiem przekonaniu, że jeśli nie uporządkujemy naszego stosunku do parlamentu i nie zaprzestaniemy tych najróżnorodniejszych napaści, kalumnji, oszczerstw, które się rzucało od paru lat — nie chcę wymieniać ścisłej daty — na tę naszę instytucję, to my dojdziemy do katastrofy, podważając istotne podstawy praworządności Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SMotz">Powtórzę Panom rozmowę, jaką miałem na jednym bankiecie w Paryżu z pewną hrabiną — ze względu na mój wiek, a nie ze względu na me przekonania zdarza mi się w Paryżu siadać koło „wysoko postawionych osób”. Rozmawiałem z tą panią, która, wróciwszy do domu, prawdopodobnie swojemu małżonkowi powiedziała: „wiesz, spędziłam wieczór z tym starym Motzem, nie masz pojęcia, co on opowiadał”. A ja jej opowiadałem rzeczy bardzo proste, które reasumują moje głębokie przekonania w tym zakresie. Powiedziałem jej, że w Polsce są dwie kategorje ludzi. Jedni, którzy nie mają nic do stracenia. Dla nich jest drobnostką, co się będzie działo. Ale jest druga kategorja ludzi, którzy posiadają fabryki, posiadają tysiące, a nawet dziesiątki tysięcy ha ziemi i lasów. Z tej sfery posiadających była też ta pani. Ci powinniby się rachować troszkę z tem, co się w Polsce dzieje. We wszystkich krajach cywilizowanych ta sfera dąży do tego, ażeby ewolucja społeczna odbywała się w sposób spokojny, normalny, bo oni mają coś do stracenia, powiedziałem: w waszej sferze słyszałem rozmowę przed chwilą jednego z panów, który przyjechał z kraju i powiedział w ten sposób: Tę demokrację weźmiemy za mordę — chociaż to był hrabia, ale on tak mówił — i zapędzimy tam, gdzie należy, oktrojujemy jej jakąś tam Konstytucję i będzie wszystko w porządku. Otóż ja tej hrabinie powiedziałem: ponieważ Wy macie coś do stracenia — a to są ludzie, którzy mają istotnie coś do stracenia — jeżeli wy, ludzie posiadający, zamiast dążyć do umiaru, do uspokojenia, do porozumienia z temi klasami, które entre nous soit dit były zawsze w walce i zawsze będą w walce, bo w tej chwili chcę powiedzieć p. Kulerskiemu, że walki zawsze były i zawsze będą, gdyż na tem świat stoi; że tak jest, uczy nas historja, nawet nie współczesna, lecz Grecji i Rzymu, bo i to od czasu do czasu zdarza nam się, że czytamy i wiemy, że wałki były i będą; więc o ile element konserwatywny, element poważny, przemysłowy i handlowy nie będzie dążył do tego, aby uspokoić te walki, aby ta ewolucja społeczna, która jest nieunikniona, odbywała się w formie legalnej, to Panowie ryzykują to, na co patrzymy w Paryżu, że wielcy książęta, którzy pożenili się ze szwaczkami, teraz otwierają wielkie domy mody, jak Madeleine i inne, ale nasi książęta i hrabiowie nie zdążą, bo miejsca już są zajęte. Otóż taką polityką doprowadzą do tego, że za kilka lat — ja już nie doczekam tego, bo jestem za stary — ale moi synowie będą widzieli ich jako sprzedających zapałki na I'Avenue de I'Opera, albo prowadzących taksówki, jak wielu wielkich książąt i ludzi posiadających wielkie majątki w Rosji, których osobiście znałem z dawnych czasów, a których widzi się obecnie jako szoferów. Otóż te wszystkie zapędy w kierunku oktrojowania, narzucenia demokracji czegokolwiekbądź prowadzą do tego. Powiedziałem tej biednej pani, która prawdopodobnie nic jeść nie mogła ze smutku, że pierwszy dzień oktrojowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która nie przejdzie przez parlament, nie będzie uzgodniona, która nie będzie wynikiem kompromisu między różnemi stronnictwami — będzie to pierwszy dzień rewolucji w Polsce. Ta rewolucja może się skończyć za lat 10, 15, lub 20, ja tego określić nie mogę, ale to będzie pierwszy dzień rewolucji, a ostatnia strona tej rewolucji, to może sobie pani zapisać, będzie taka, że wszyscy posiadacze wielkich dóbr, fabryk i lasów będą u nas w Paryżu szoferami taksówek i moi synowie będą wożeni przez naszych wielkich posiadaczów.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SMotz">To nieporozumienie, które istnieje w naszej drogiej Ojczyźnie, wynika z tego, że właściwie zaledwie 1/3 część Rzeczypospolitej Polskiej ma pewne doświadczenie, pewną wprawę w t. zw. systemie współczesnym rządów, to jest parlamentarnych rządów. Dawny zabór austrjacki łub pruski żyły tem życiem parlamentarnem, 2/3, to znaczy Królestwo i Kresy nic z tem życiem nie miały wspólnego, to też dla nich każda najdrobniejsza rzecz, każde starcie na posiedzeniu nie Senatu — w Senacie tego nie bywa — ale Sejmu, jest wyolbrzymiane do rozmiarów awantury. Teraz coprawda te awantury wychodzą z tej sfery, która przyszła do Sejmu, żeby go uzdrowić, ale nie przeczę, że będą takie chwile, kiedy i moi przyjaciele z lewicy również od czasu do czasu coś będą mieli do powiedzenia bardzo głośno — w innych parlamentach, niemieckim, austrjackim czy francuskim, ludzie nieraz biją się krzesłami: — szczęśliwie, że u nas niema krzeseł — to nic nadzwyczajnego i nad tem się przechodzi do porządku dziennego. Dziś się pobiją, a jutro siedzą i na nowo dysputują nad rzeczami bardzo poważnemi i jedno nie przeszkadza zupełnie drugiemu.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SMotz">Zrozumienie s. Kulerskiego, że bez ustroju parlamentarnego, bez należycie zorganizowanego życia państwowego, opartego o przedstawicielstwo narodowe, nie może być mowy o żadnym trwałym systemie, oklaskiwałem, bo dotyczyło to dobrej strony. Potem niezawsze już byłem jego zdania i wtedy zaprotestował przeciw mojemu przerywaniu. Zagranicą można przerwać jednem zdaniem i nieraz w jednem zdaniu powiedzieć więcej, niż w całej mowie. P. Kulerski zaczął zerkać w kierunku faszyzmu, mussolinizmu i t. d., zaczął mówić, że Mussolini coś dobrego zrobił, że jest wielka, nadzieja, że rezultat będzie dodatni. Panom opowiem pewną rozmowę, którą miałem bardzo niedawno z jednym z moich kolegów profesorem uniwersytetu w Neapolu, faszystą. Zapytałem się go, jak tam u was będzie?</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SMotz">U nas — odpowiedział, a jest faszystą — dopóki będzie Mussolini, to naturalnie wszystko w ręku potrafi utrzymać. To rzecz zupełnie zrozumiała. Ale z chwilą, kiedy on przejdzie do innego świata w taki albo inny sposób — nie chcę tego w tej chwili ściśle precyzować bo jestem dyplomatą, jestem w Komisji Spraw Zagranicznych, więc prezes Komisji Spraw Zagranicznych mógłby mi tutaj zaraz uwagę zrobić — przejdzie do wieczności, to, powiada mi ten faszysta z Neapolu, będzie taka rzeź w Italji, jakiej jeszcze świat nie widział!</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#komentarz">(Głos: Inni mówili inaczej.)</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SMotz">To powiedział faszysta. Mamy takich erudytów jak p. Posner, jak p. Gliwic, widzę swego przyjaciela Jabłonowskiego, który to wszystko doskonale zna, więc oni potwierdzą, że był na świecie taki doskonały, miły, sympatyczny i bardzo pożyteczny dla swego kraju dyktator, który się nazywał, o ile się nie mylę Diaz. Panował w Meksyku może z 50 lat.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#komentarz">(S. Posner: 30 lat.)</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#SMotz">30 lat, przepraszam, to wystarczy. Oddawał swemu narodowi jak największe usługi, budował koleje, drogi. Meksyk rozwijał się jak najlepiej, ale dyktator uważał, że te wszystkie parlamenty, ci wszyscy przedstawiciele, te wszystkie sejmy to jest hołota, z którą nie chce rozmawiać.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#SMotz">Otóż ten Diaz zamiast wychowywać społeczeństwo, zamiast przygotowywać je do tego, ażeby ono stopniowo z dziecka, przypuśćmy, niedojrzałego, nie umiejącego chodzić, zrobiło się czemś dorosłem, silnem, mocnem, to on wszystko załatwiał sam, rządził sam. Były tam także sfery, które go otaczały analogicznie do niektórych sfer, które istnieją w innych państwach — i czem się to wszystko skończyło? Temu zacnemu Diazowi, gdy doszedł do sześćdziesiątego któregoś roku — p. Marszałek Posner musi wiedzieć, ile miał lat, w każdym razie dużo — pewnego pięknego poranku Meksykanie powiedzieli, że mają go dosyć, niech sobie pojedzie w okolice Paryża na Champs Elyses. I cóż się dzieje? Po tej dyktaturze tak dobrej, szlachetnej, tak rzeczywiście pożytecznej dla kraju, ten kraj, zdaje się od roku 1912, przez 17 lat znajduje się w stałej anarchji. To też my demokraci, czy socjaliści, te rzeczy wiemy. My wiemy, że jakikolwiek ustrój, oparty na najbardziej szlachetnej, bardzo inteligentnej, bardzo użytecznej jednostce, nie wystarcza, ażeby państwo potem stopniowo popłynęło po normalnej, zdrowej drodze. Otóż na takie rzeczy może sobie pozwolić Portugalja lub Meksyk, których nikt nie zaczepia, ale my na takie eksperymenty pozwolić sobie nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#SMotz">My mamy dwóch sąsiadów, z którymi chcemy żyć w zgodzie, a mianowicie nową Rosję — to nie nasza rzecz, jak tam sobie gospodarują, i jakie mają rządy, ale to jest państwo, mające 140 miljonów ludności — i 70 miljonowy naród niemiecki,...</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#komentarz">(Głos: 60-miljonowy)</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#SMotz">...wkrótce 70, 80-miljonowy, — my z nimi chcemy żyć w zgodzie, w przyjaźni i to jest nasza zasada demokratyczna, radykalna. Ale niestety dopóki nie wytworzą się stosunki braterskie, o które nam chodzi, a Panowie młodzi, — wśród nas starych są i niektórzy młodzi — a może i niektórzy starzy będą jeszcze widzieli, bo świat tak prędko teraz idzie, że jednak z tymi Niemcami i Moskalami dojdziemy do jakichś normalnych stosunków. A tymczasem jest sytuacja niebezpieczna, są różne tendencje — ale to już należy do spraw zagranicznych i ktoś z Panów, mówiąc o tem, powie — są różne tendencje, które mogą być niebezpieczne i dlatego my na takie próby, któreby naród polski pozostawiły w stanie anarchji, chaosu i nieporządku, nie możemy iść. Wysiłek demokracji nie polega na tem, aby nie dopuścić do żadnej zmiany, aby utrącić wszelkie próby wzmocnienia Państwa Polskiego — ale wzmocnienie Państwa Polskiego a wzmocnienie władzy Prezydenta Rzeczypospolitej — to są dwie rzeczy zupełnie różne… Nie mogę się nad tą kwestją długo zatrzymywać, bo nie mam na to czasu, ale uważam, że my demokraci, my ludzie obozu lewicowego, nietylko nie chcemy osłabiać, gdyż jesteśmy pierwszymi państwowcami polskimi i z tej placówki naszej nie zejdziemy — my chcemy aby nastąpiło wzmocnienie, ale nie takie, któreby prowadziło do nowych konfliktów, do nowych zatargów. Nie będę wchodził we wszystkie szczegóły. Patrzę na te rzeczy zupełnie objektywnie i zdaleka i powiem Panom z „Jedynki”, którzy kochają tak samo szczerze ojczyznę jak i my, że wprowadzenie tego rodzaju systemu, jaki został zaproponowany, prowadzi Polskę do nowego chaosu, do walki prezydentury z Sejmem, co prędzej czy później musi się skończyć rewolucją i zwycięstwem demokracji.</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#SMotz">Są ludzie, którzy powiadają, że świat idzie na prawo, Dlaczego? Dlatego, że Action Francaise urządziła demonstracje na Place de la Concorde, ale w Paryżu tak się ich lekceważy, że nawet do kozy nie chce się ich brać. Czytam w niektórych dziennikach, że świat idzie w kierunku katolickim, konserwatywnym i t. d. Zupełnie objektywnie patrzę na ten świat — świat idzie w kierunku demokracji i ona zwycięży, chodzi o kompromis między prawicą, centrum i lewicą, ażeby wytworzyć taki system, w którym wszyscy wspólnie jakoś spokojnie moglibyśmy żyć, rozwijać i umacniać państwowość polską.</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#SMotz">Przechodzę teraz do istotnego mojego przemówienia, które postaram się w kilku słowach streścić.</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#SMotz">Ja poruszę tylko jeden punkt naszego budżetu, a jeżeli czynię to podczas ogólnej dyskusji, to dlatego, że gdybym poruszył tę sprawę przy dyskusji nad budżetem któregoś z ministerstw, to wyglądałoby, jakbym specjalnie temu ministerstwu chciał docinek zrobić. Otóż Wysoki Senacie, chcę mówić o jednej bardzo ważnej i z punktu interesów Polski naglącej sprawie, mianowicie o sprawie funduszów dyspozycyjnych, która jest związana z różnemi ministerstwami. Dotychczas najwięksi wrogowie parlamentaryzmu polskiego, którzy codzień szkalują i dyskredytują przedstawicielstwo nasze, aby je obniżyć w oczach tłumu, nie rozumiejąc zupełnie, że to jest jedyna podstawa praworządności — nie mogą tego zarzutu wytoczyć przeciw naszym ciałom parlamentarnym, że gdy się do nich zwracano w sprawie obrony Rzeczypospolitej, lub godnego jej przedstawicielstwa, że te ciała, czy to Sejm, czy Senat, stawiały jakiekolwiek trudności. Uchwalano przez cały szereg lat, bez żadnej trudności, w atmosferze, że tak powiem, bardzo przyjacielskiej wszelkie fundusze dyspozycyjne. A teraz znaleźliśmy się w chwili kryzysu. W sprawie właśnie funduszów dyspozycyjnych nastąpił pewien impas, że trudno wiedzieć w jaki sposób z tego wszystkiego wybrnąć. Jakie jest źródło, jakie jest pochodzenie tego kryzysu. Ten kryzys w istocie zaczął się od pewnego czasu, nie od roku, dwóch, trzech, tylko od pewnego czasu. W obecnej chwili już Rząd żąda od parlamentu, aby mu udzielił 30, a może i więcej, Panowie to ściślej wiedzą, miljonów złotych do jego kompletnej dyspozycji. Wiadoma rzecz, że jest jeszcze 100.000.000 zł t. zw. zaopatrzenia wojskowego, które również kontroli niczyjej nie podlega, w każdym razie ja zastanawiać się będę szczególniej nad temi 30.000.000. Naturalna rzecz, że te 30.000.000, podzielone przez dwa, to znaczy 15.000.000 złotych jest drobnostką w porównaniu z tem, co sąsiednie państwa na tego rodzaju prace wydają. Czytali Panowie wykaz ogromnych sum jakie Rzesza Niemiecka, która skarży się na to, że jest w wielkiej nędzy i musi żądać zmniejszenia wszelkich ciężarów, jakie chcą na nią nałożyć, wydaje na tę rubrykę, która u nas faktycznie przedstawia się w wysokości 30 miljonów zł. Tak samo wiemy, co III internacjonał wydaje na te rzeczy. Więc same cyfry nie są wielkie w porównaniu z tem, ale dla kraju tak biednego, jak Polska, tak wyniszczonego wojną i sytuacją powojenną, suma 30 miljonów to jest bardzo poważna, zwłaszcza jeżeli dodamy jeszcze te 100 miljonów, które również nie przechodzą przez kontrolę Państwa. Otóż nic dziwnego, że tak samo społeczeństwo jak i parlament, chciałyby, aby te ciężko zapracowane grosze były w najlepszy sposób zużyte. I tutaj zaczyna się właśnie kwestja czy rzeczywiście te 30 miljonów, które nas obchodzą, były tak zużyte, jakbyśmy tego chcieli, to jest na te cele, na które zostały przeznaczone. Otóż analiza spokojna tego wszystkiego, co dotychczas było zrobione, wskazuje, wydaje mi się, że to tak nie było.</u>
+ <u xml:id="u-16.25" who="#SMotz">Nie chcę powtarzać plotek, które krążą na ten temat, ale sam fakt, że taka masa plotek krąży a conto funduszów dyspozycyjnych, świadczy, że tam jednak coś jest, że tam się coś dzieje nieodpowiedniego. I to niewątpliwie było pierwszym punktem do pewnego osłabienia zaufania naszego parlamentu co do tych rubryk. Nie chcę powtarzać innych rzeczy, ale były pogłoski, że z funduszu dyspozycyjnego w jednem z ministerstw uzupełniano pensje wyższych urzędników. Czy to jest prawda czy nie prawda, my nie wiemy, ale takie pogłoski krążą. Krążą pogłoski, że jeden z panów ministrów nie nadużył, ale źle zużył te sumy, które parlament mu uchwalił i dla jednej godziny odczytu, wygłoszonego bardzo daleko, podobno z funduszu dyspozycyjnego było zużyte koło 600.000 zł. Godzina odczytu jakiegoś pana ministra. Być może i z wielką radością bym się dowiedział, że to są rzeczy nieprawdziwe, ale takie pogłoski krążą. To wszystko już wytworzyło atmosferę nieufności do tak zw. funduszów dyspozycyjnych. Jeden z najwybitniejszych członków Senatu ze stronnictwa rządowego, p. sen. Lubomirski w jednym ze swoich artykułów piszę, że z funduszów dyspozycyjnych Rząd utrzymuje różne gazety. To jest tajemnica powszechnie znana. Wiemy nawet jakie sumy wydaje. Są takie pisma, które otrzymują tylko z jednego Ministerstwa, a są inne, które otrzymują z dwóch Ministerstw. I te sumy są znane: 18.000 czy 20.000 zł. z tego czy innego Ministerstwa. Dla nas parlamentarzystów, którzy uchwalają te pieniądze na to, ażeby broniono Rzeczypospolitej od szpiegów, lub by ją reprezentowano w odpowiedni sposób w stosunkach międzynarodowych, samo dowiedzenie się, że jakieś pisma partyjne, broniące pewnej polityki, otrzymują z tych funduszów subsydja, jest do pewnego stopnia niezachęcające, ażeby iść z zamkniętemi oczami, jak dotychczas w sprawie uchwalania funduszu dyspozycyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#SMotz">Przed paru dniami stał się fakt bardzo ważny. P. Minister Spraw Wojskowych na posiedzeniu naszej Komisji Senackiej oświadczył, że jenerałowie Rzeczypospolitej Polskiej, którzy byli przez jakiś czas Ministrami Spraw Wojskowych — nadużywali tych funduszów. Nie chcę powtarzać wyrażeń, które p. Minister Spraw Wojskowych używał, tylko powiem, że tego rodzaju zarzut, zrobiony generalicji polskiej i ministrom polskim, nie podnosi aureoli ani naszego wojska, ani naszej generalicji. Depesze, które poszły natychmiast za granicę do wszystkich państw o tem, że ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej nadużywają, delikatnie mówiąc, możności rozporządzania funduszami dyspozycyjnemi, wcale naszej aureoli i aureoli wojska Rzeczypospolitej Polskiej nie podniosły. A przecież nam chodzi o to, że kiedy jakiś generał, czy minister spraw wojskowych pojedzie i będzie rozmawiał z ministrem spraw wojskowych angielskim, czy francuskim, żeby ten człowiek patrzył na niego, jak na równego sobie, to jest jak na człowieka uczciwego, ale w tej chwili, kiedy depesze poszły po tej mowie, kiedy tak poważny organ, jak Messager Polonais, uznał za swój obowiązek ściśle przetłumaczyć co do słowa, żeby czasem nic nie zaginęło, i rozesłać, żeby wszystkie ambasady na całym świecie dowiedziały się, jak to było powiedziane, to uważam, że tego rodzaju wypowiedzenie się nie podniesie aureoli Rzeczypospolitej ani wojska, dla którego parlament robi wszystko co tylko można, ażeby wzmocnić sytuację kraju na zewnątrz i na wewnątrz. Stało się tu niedawno, że w sprawie funduszów dyspozycyjnych Minister Spraw Wojsk. powiada, że nie zawsze idą tam, gdzie byśmy sobie tego życzyli. Jednem słowem wytworzyła się sytuacja bardzo ciężka, jak Panowie widzą, znajdujemy się w impasie. To Panom nie podoba się, a jednocześnie odmawia się ostatecznie tych właśnie funduszów, które są w gruncie rzeczy potrzebne na funkcjonowanie normalne Państwa. Mam nadzieję, że tego kiedyś nie będzie, jak będą Stany Zjednoczone Europy, tych funduszów nie będzie potrzeba, ale chwilowo jeszcze są potrzebne. O ile ten konflikt nie będzie zażegnany, to nie możemy z tego wyjść bez szkody dla Rzeczpospolitej — a nam przecież nie chodzi o osoby nawet najwięcej szanowane, dla których możemy mieć największy szacunek, ale chodzi nam o interes Rzeczypospolitej Polskiej. Wytworzyła się sytuacja taka, że parlament, który reprezentuje obecnie i zawsze będzie reprezentował opinję ogółu, nie ma dotychczas zaufania.</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#SMotz">Nad tem zastanawiałem się sam osobiście i zastanawiałem się z moimi kolegami z klubu Wyzwolenia, i zdaje mi się, że ażeby wrócić do stanu normalnego, rzucam myśl, — że być może to zaufanie mogłoby być przywrócone tylko w jeden sposób, to jest drogą kontroli. Proszę Panów, my pomimo naszego wielkiego liberalizmu jesteśmy zanadto wielkimi państwowemi, abyśmy nie zdawali sobie sprawy z tego, że są rzeczy, które muszą być poddawane kontroli publicznej. A kontrola publiczna i kontrola niepubliczna, to są dwie rzeczy różne. Nie chodzi o to, aby Rządowi coś narzucać, bo kiedyś się może stanie, że parlament narzuci Rządowi, ażeby była utworzona kontrola nad t. zw. funduszem dyspozycyjnym. Ta kontrola nad funduszem dyspozycyjnym może być w bardzo prosty sposób zorganizowaną. Może się składać z trzech osób, do których całe społeczeństwo, prawie całe będzie miało zaufanie. Jest to Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#SMotz">Otóż zwracam się do nieobecnego tutaj Rządu — w innych krajach rząd jest zawsze obecny — i proponuję, aby to nie wyglądało na jakieś votum nieufności specjalnie w tym zakresie, żeby ten Rząd był łaskaw zastanowić się nad tem, w jaki sposób można zorganizować tę kontrolę funduszów dyspozycyjnych, ażeby to funkcjonowało w sposób normalny.</u>
+ <u xml:id="u-16.29" who="#SMotz">Wyobrażam sobie, że gdybym był ministrem jakiegokolwiek resortu, byłoby mi nieprzyjemnie posiadać w rękach swoich miljony złotych, za które ja tylko sam odpowiadam, i których kontroli nie poddaję. I mnie się zdaje, że to nie jest nieufność do naszych ministrów, do naszego Rządu. Przecież nawet słyszałem o jednym takim ministrze, który kiedy poraz pierwszy dostał pieniądze i rozdawał je, to zjawił się z pokwitowaniami u niższego szefa, by zdać mu sprawozdanie i ten dopiero odpowiedział, że na mocy Konstytucji niema potrzeby dawać sprawozdania. Minister wyszedł, na tem się skończyło. Ale tak się może zdarzyć z każdym ministrem, taki jest odruch. Pan X, Y — wielu z panów będzie jeszcze ministrami Rzeczypospolitej, gdy Panowie będziecie rozporządzali temi funduszami, to czy Panom nie będzie przyjemnie, jak Panowie będą mieli pokwitowanie, aby po śmierci Panów dzieciom nie powiedziano, że ten pan X, Y, kiedy był ministrem, jakieś złe rzeczy robił, które uwłaczają jego pamięci.</u>
+ <u xml:id="u-16.30" who="#SMotz">Więc to nie jest wystąpienie przeciw interesom pp. Ministrów, przeciwnie ja się stawiam na ich miejscu i uważam, że z wielką radością przyjąłbym tego rodzaju aeropag, do którego całe społeczeństwo miałoby zaufanie, że raz na rok zjawiłbym się na komisji, złożonej z Prezydenta Rzeczypospolitej, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Prezesa Ministrów i powiedziałbym, że pieniądze na to i na to były wydane. Oni by podpisali, że wszystko było w porządku i jabym umierał w spokoju. Dodam, że gdyby tę myśl Rząd wziął pod uwagę, to być może, że przy głosowaniu Sejm w sprawie funduszów dyspozycyjnych mógłby pójść na drogę porozumienia, bo wtedy zacząłby się pewien powrót do zaufania, to znaczy, że Sejm wiedziałby, że będzie kontrola nad tem, co on uchwala. Ten projekt chciałem w kilku słowach przedstawić i mam nadzieję, że dojdzie to do Rządu, który może weźmie to pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-16.31" who="#SMotz">Na zakończenie chciałbym powiedzieć dwa słowa tylko. Nie chciałbym, ażeby Senat wyciągnął niesłuszny wniosek z tego, co powiedziałem. Przedmówca mój ciągle wytykał mi to, że jestem Polakiem, który ciągle siedzi za granicą. Nie chciałbym, ażeby mnie zrozumiano, że przyjechał jakiś Pan do krytykowania moralności i uczciwości, że ten projekt to jest nowa forma pilnowania uczciwości Rzeczypospolitej Polskiej. Ja przyznam się szczerze, że choć daleko mieszkam, ale ściśle śledzę to, co się w Ojczyźnie dzieje. Codziennie otrzymuję organy prasy najrozmaitszych stronnictw, najrozmaitszych opinij i bardzo pilnie patrzę na to co się dzieje. I na zakończenie mogę podkreślić — to jest moje osobiste przekonanie, że przez te 10 lat Rzeczypospolitej jestem zdumiony, że tych 550 parlamentarzystów, jak również tych 180, czy 170 ministrów — statystycy prawdopodobnie będą to lepiej wiedzieli — tak szlachetnie, tak uczciwie dla tej Rzeczypospolitej pracowali. Były najrozmaitsze zarzuty, najrozmaitsze kalumnje rzucano, które dochodziły i do obcych, o tych różnych strasznych wadach naszych instytucyj parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.32" who="#SMotz">Otóż obserwując przez 10 lat, z prawdziwą radością konstatuję, że to co mogło się stać — bo na miłość Boga, w takim chaosie, w jakim Polska powstawała, to wśród tych 550 posłów i senatorów, czy też 180 czy 160 ministrów czy nie mogło się znaleźć 2, 3, 4 ludzi niegodnych, jak to mówią parszywych owiec, którzy mogli rzeczywiście zrobić coś nieuczciwego? Otóż pomimo tych wszystkich oświadczeń i artykułów, które były na ten temat, ja osobiście uważam, że zarzutu nieuczciwości wszystkim ministrom i wszystkim parlamentarzystom dotychczas zrobić nie można. Aby ta propozycja moja kontroli specjalnej nad funduszami nie była tak traktowana, że przychodzi jakiś pan i pozwala sobie krytykować uczciwość polską, powiem, że dumny jestem z tego, co przez te 10 lat widziałem tak samo w parlamencie, jak też wśród rządów naszych.</u>
+ <u xml:id="u-16.33" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kamieniecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SKamieniecki">Wysoka Izbo! Skarżył się wczoraj p. s. Trojan, przedstawiciel Klubu Ukraińskiego, że nie jest słuchany w izbach prawodawczych Polski. Muszę ten zarzut odeprzeć. Słuchaliśmy mowy p. s. Trojana z wielką uwagą, natomiast mam wątpliwości, czy dla dobra stosunków polsko-ukraińskich należy takie mowy wygłaszać.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SKamieniecki">Zdumiewa mnie logiczna wewnętrzna sprzeczność w wywodach p. s. Trojana. Z jednej strony p. Senator domaga się od Rządu polskiego opieki, pomocy, poparcia dla poczynań narodowych i kulturalnych ukraińskich, a zwłaszcza kredytów gospodarczych, z drugiej strony kwestjonuje Pan granice Państwa Polskiego i usiłuje Pan wywołać wrażenie, że władza polska w województwach południowo-wschodnich jest władzą narzuconą, z którą ludność ukraińska jest w walce. Konsekwencja logiczna nakazywałaby z tych dwóch stanowisk wybrać jedno, bo trudno jest żądać kredytów i pomocy od przeciwnika, któremu się wypowiedziało śmiertelną walkę. Pan przedstawiciel Klubu Ukraińskiego nad koniecznością logiczną przechodzi dość łatwo do porządku dziennego, traktując swoje wystąpienie raczej jako okazję do pogłębienia przepaści między dwoma narodami, do podsycenia fermentu. Takie Panów stanowisko wywołuje odrazu odpowiedź po drugiej stronie. Szowinizm nacjonalistyczny polski bardzo chętnie przemawia tym samym tonem, i walka się zaostrza.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SKamieniecki">Muszę oświadczyć, że postawieni między dwoma szowinizmami, my się sprowokować nie damy,...</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#komentarz">(Głos: Kto my?)</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#komentarz">(Inny głos: Postępowi Polacy.)</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SKamieniecki">...my tego języka nienawiści i zemsty za swój język uważać nie będziemy, może właśnie dlatego, że nie jesteśmy partją polityczną, tylko wielkim obozem państwowym, odpowiedzialnym za losy Państwa i odpowiedzialnym za zadania, jakie Państwo ma do spełnienia. To stanowisko państwowe pozwoli nam zawsze podejmować wspólnie z Panami dyskusję na temat potrzeb ludności ukraińskiej czy to w dziedzinie gospodarczej, czy kulturalnej, czy oświatowej, natomiast nie podejmiemy dyskusji i odeprzemy ją z całą siłą, jeżeli będzie chodziło o granice Państwa Polskiego i o samo Państwo Polskie na tych terenach południowo-wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#komentarz">(Oklaski. S. Trojan: Chodzi o ziemię, o szkoły i o inne potrzeby.)</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SKamieniecki">Jeżeli Wam chodzi istotnie o rozwój tego kraju, i o dobrobyt jego mieszkańców, musicie uznać, że władza polska jest tam podstawą spokoju, ładu, cywilizowanego życia.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#komentarz">(Głos: Ani w Austrji tego nie było.)</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SKamieniecki">Niema żadnej analogji między strażnicami polskiemi, które stoją w tej chwili nad Zbruczem, a posterunkami austrjackiemi przed wojną.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#komentarz">(S. Trojan: Dlaczego?)</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SKamieniecki">Te strażnice polskie nad Zbruczem bronią nietylko polskiej racji stanu, polskiego interesu państwowego, ale bronią bezpieczeństwa życia i mienia każdego obywatela.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#SKamieniecki">Gdybyśmy sobie wyobrazili, że na chwilę zbraknie tych organów polskich, mielibyśmy kraj w chaosie i szybko powrócilibyśmy do epoki dzikich pól.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#SKamieniecki">Bezpieczeństwo, z jakiego korzysta ludność, możność spokojnego spożywania owoców swej pracy jest zasługą przedewszystkiem władz polskich. A jeżeli to Panów nie przekonywa,...</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#komentarz">(Głos: Nie przekonywa, policja nie daje bezpieczeństwa.)</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#SKamieniecki">...to spojrzyjcie na wschód. Przykład tego, co się dzieje za naszym kordonem, musi być przekonywującym dla każdego, kto chce widzieć rzeczywistość.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#SKamieniecki">Organom władzy polskiej zawdzięcza ludność ukraińska ten istotnie świetny rozwój gospodarczy, jaki obserwujemy w ostatnich latach.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#komentarz">(S. Trojan: Tak Wy mówicie.)</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#SKamieniecki">Ten rozwój gospodarczy, który leży w intencjach Rządu, a który witamy z prawdziwą radością, ten stały rozwój jest konstatowany przez najbardziej bezstronnych obserwatorów cudzoziemskich.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#komentarz">(Przerywania na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#SKamieniecki">Panowie znają tych cudzoziemców, którzy objeżdżają kraj.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#komentarz">(P. Trojan: Bolszewicy również obwożą różnych cudzoziemców i pokazują swój raj, ale czy on jest naprawdę, to jest kwestja.)</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#SKamieniecki">Panowie dobrze wiedzą, że ci cudzoziemcy, którzy jeżdżą, mają oczy do patrzenia i uszy do słyszenia zupełnie samodzielnie, i że my od nich możemy się nauczyć, a nie oni od nas. Otóż nie ulega wątpliwości, że ten rozwój byłby jeszcze świetniejszy, gdyby niesumienna agitacja nie odciągała ludności od produkcyjnej pracy,...</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#komentarz">(Przerywania na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#SKamieniecki">...i gdyby kredyty, przeznaczone na pracę gospodarczą, nie były zużywane dla celów politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#komentarz">(S. Trojan: Przynajmniej jeden fakt proszę podać!)</u>
+ <u xml:id="u-18.28" who="#SKamieniecki">P. senator Trojan odwołuje się do historji. Otóż historja to jest niewątpliwie wielka skarbnica, ale trzeba z niej korzystać bardzo umiejętnie, bo łatwo może się zamienić w zatrutą studnię. Panowie chętnie wybierają z przeszłości, zresztą dość bezkrytycznie, te wszystkie momenty, które nas dzielą. Z przeszłości Panowie czerpią tylko ziarna nienawiści. I tu nie pójdziemy drogą Panów...</u>
+ <u xml:id="u-18.29" who="#komentarz">(S. Trojan: I my również nie!)</u>
+ <u xml:id="u-18.30" who="#SKamieniecki">...i będziemy się starali wydobyć z historji wzory twórcze, wzory współpracy. Zresztą pod tym względem były też różne głosy między Wami. Mogę Panem przytoczyć bardzo ciekawy głos z niebardzo odległej przeszłości, zaledwie 50 łat — to nie są wieki — jednego z prawdziwych Rusinów, ks. Dabijańskiego, który w 1865 roku na sejmie lwowskim powiada: „Były czasy, kiedy Polacy i Rusini, używając wolności narodowych i wolności sumienia, żyli spokojnie obok siebie: radzili razem nad wspólnem dobrem wspólnej im ojczyzny i wspólnych nieprzyjaciół wspólnie odpierali… A gdybyśmy spojrzeli w głąb niejednej mogiły z owych czasów, obaczylibyśmy kości polskie pomieszane z ruskiemi kośćmi wojowników, którzy nie polegli w wojnie domowej, ale w obronie wspólnej swojej ojczyzny…” Przedewszystkiem jednak trzeba zrozumieć ten produkt historji, jakim jest dzień dzisiejszy. To jest najwymowniejszy argument, jaki historja pozostawiła: w trzech południowo wschodnich województwach mamy zgórą dwa i pół miljona ludności polskiej...</u>
+ <u xml:id="u-18.31" who="#komentarz">(S. Trojan: Trochę za dużo.)</u>
+ <u xml:id="u-18.32" who="#SKamieniecki">...która tam nie jest świeżym przybyszem i nie jest sztucznie kolonizowana, lecz jest krwią z krwi i kością z kości tej ziemi. Ludność polska, która tani od zarania wieków siedzi, nie jest jedną kastą, lecz całkowitem społeczeństwem, od włościan i robotników do inteligencji miejskiej i wielkich właścicieli ziemskich, wszystkie stany są tam reprezentowane. Żadnemu z tych ludzi nie możemy odmówić prawa uważania tej ziemi, na której się urodził, i na której pracuje, za swoją ojczyznę.</u>
+ <u xml:id="u-18.33" who="#komentarz">(S. Trojan: Rzeczywistość mówi, że nietylko po wsiach, ale i po miastach dziesięciolecie niepodległości Polski nie byłoby przez nikogo święcone, gdyby nie urzędy, a przecież i my tam jesteśmy.)</u>
+ <u xml:id="u-18.34" who="#SKamieniecki">To już jest tak jaskrawa sprzeczność z rzeczywistością, że trudno polemizować.</u>
+ <u xml:id="u-18.35" who="#SKamieniecki">Otóż tej rzeczywistości nie zmieni żadna Panów uchwała, ludność polska od wieków na ziemiach południowo-wschodnich siedzi i siedzieć będzie, czy to Panom się podoba, czy nie. Niema takiej granicy, któraby ludność polską od ludności ukraińskiej od siebie oddzielić mogła, jesteśmy skazani na to, ażeby mieszkać obok siebie na jednej ziemi. I z tego współżycia wynika jedna logiczna, rozsądna konsekwencja — konieczność zgodnego współżycia. Zamiast zgodnego współżycia Panowie wolicie walkę, ale powiedzcie otwarcie, o co walczycie! To nie jest walka o wolność, to jest wałka o wyłączne panowanie,...</u>
+ <u xml:id="u-18.36" who="#komentarz">(S. Trojan przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-18.37" who="#SKamieniecki">...my nasz program będziemy wykonywać z Wami, albo bez Was, ponad Waszemi głowami.</u>
+ <u xml:id="u-18.38" who="#komentarz">(S. Trojan: Czy mamy być tymi baranami, a Wy rzeźnikami?)</u>
+ <u xml:id="u-18.39" who="#SKamieniecki">Jest to program współpracy i zgodnego współżycia obu narodów. I niech Pan się nie łudzi, Panie Senatorze…</u>
+ <u xml:id="u-18.40" who="#komentarz">(S. Trojan: Pan niech się nie łudzi.)</u>
+ <u xml:id="u-18.41" who="#SKamieniecki">...żebyśmy potrzebowali do realizacji tego programu zawierać blok obozu współpracy z Rządem z Narodową Demokracją.</u>
+ <u xml:id="u-18.42" who="#komentarz">(S. Trojan: Pan Wierczak i pan Jaruzelski w Sejmie jednakowo nas traktują.)</u>
+ <u xml:id="u-18.43" who="#SKamieniecki">Do tego, żeby spełnić swój obowiązek państwowy, żadnych porozumień partyjnych nie potrzebujemy, spełnimy go sami.</u>
+ <u xml:id="u-18.44" who="#SKamieniecki">To jest prawie wszystko, co chciałem p. senatorowi Trojanowi odpowiedzieć. Upewniam Pana, że Pan się myli, że Pan się łudzi, jeżeli Pan zarzuca obozowi współpracy z Rządem niedocenianie zagadnienia narodowościowego w Polsce. Upewniam Pana, że znaczenie tego zagadnienia rozumiemy w całej pełni i powagę jego doceniamy.</u>
+ <u xml:id="u-18.45" who="#komentarz">(P. Trojan: Nie słów, ale czynów trzeba.)</u>
+ <u xml:id="u-18.46" who="#SKamieniecki">Pomimo wszystkich przeszkód, piętrzonych z jednej i z drugiej strony przez fanatyzmy nacjonalistyczne, będziemy zmierzali do wytkniętego celu z nieubłaganą konsekwencją. Będziemy zmierzali do tego, aby umożliwić i zorganizować współżycie i współpracę narodów, mieszkających pod wspólnym dachem jednej Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-18.47" who="#komentarz">(Oklaski. S. Trojan: Jakim sposobem?)</u>
+ <u xml:id="u-18.48" who="#SKamieniecki">Żadna Pańska ironją nas od tego nie odwiedzie. Wierzymy mocno, że program wspólnej, twórczej pracy w końcu, w ostateczności zwycięży program nienawiści.</u>
+ <u xml:id="u-18.49" who="#komentarz">(Oklaski. Głosy: Brawo. S. Trojan: Nie słów, ale czynów trzeba.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Wobec tego, że referent generalny, p. sen. Szarski zrzeka się głosu, uważam dyskusję ogólną za zakończoną. Zbierzemy się po przerwie o godz. 4 min. 15 i rozpoczniemy dyskusję szczegółową.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#Marszałek">Wznawiam przerwane posiedzenie. Przystępujemy do szczegółowej dyskusji, mianowicie do sprawozdania Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym część 1 Prezydent Rzeczypospolitej. Jako sprawozdawcą głos ma S. Dąmbski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SDąmbski">Wysoka Izbo! Po bardzo obszernej dyskusji ogólnej, w której siłą rzeczy i według zwyczaju wszystkich parlamentów dotknięte zostały wszystkie sprawy dotyczące całokształtu naszego życia państwowego, wskutek czego może uwaga co do samego budżetu mniej szczegółowo w tej dyskusji mogła wystąpić, wezwał nas p. Marszałek do przyjrzenia się bliżej budżetowi, który na rok nadchodzący mamy uchwalić.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SDąmbski">Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu przychodzi do Panów co do części 1 tego budżetu z wnioskiem, byście raczyli uchwalić wydatki i dochody tej części budżetu zupełnie zgodnie z temi pozycjami, w jakich ten budżet został w pierwotnem, a następnie dodatkowem przedłożeniu rządowem przedstawiony Izbom ustawodawczym, i w tej wysokości w jakiej zgodnie z Rządem został przyjęty przez Sejm. Nie będę Panom przedstawiał cyfry poszczególnych paragrafów, mają je Panowie przed sobą. Wniosek komisji, który zechcą Panowie uchwalić, wyraża się w sumie wydatków tego budżetu 3.862.963 zł., w sumie dochodów 275.160 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SDąmbski">Ograniczę się tylko do najkrótszych uwag, które charakteryzują ogólny charakter tego budżetu. Powiedzieć możemy śmiało, że bez niepotrzebnego, a zawsze szkodliwego marnotrawstwa, ta część budżetu wyraża się w wydatkach zupełnie odpowiednio do potrzeb utrzymania tego Domu, którego wydatki obejmuje. Do Szefa tego Domu i całego tego Domu zwracają się uczucia i nasze w Izbach ustawodawczych i całego społeczeństwa z najwyższą czcią i miłością. Pragniemy wszyscy, aby utrzymanie tego Domu było na tym poziomie, który odpowiadać powinien i dumie naszego narodu i godności naszej wiekowej tradycji i kultury, żeby i dla naszego uczucia i w stosunku do naszych sąsiadów reprezentacja naszego Państwa, która tem się wyraża, była pełna godności, powagi i siły.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#komentarz">(Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SDąmbski">Wielu z nas i tu w Izbach ustawodawczych i w szerokich warstwach społeczeństwa pragnie, żeby w rozwoju stosunków znalazły się w tym Domu nietylko walory zewnętrznego blasku, ale i walory wewnętrzne, walory powagi i siły, i odpowiedniego udziału we władzy państwowej, a wszyscy, bez względu na poglądy polityczne, pragniemy tam widzieć zawsze momenty najwyższej kultury duchowej i intelektualnej, na którą Polskę stać być musi i powinno.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SDąmbski">Proszę o przyjęcie pozycji zgodnie z wnioskiem komisji.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Do dyskusji nikt się nie zgłosił.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 2: Sejm i Senat. Sprawozdawca s. Iżycki ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SIżycki">Wysoka Izbo! Zastanawiając się nad budżetem Sejmu i Senatu, komisja zatrzymała się nad pewnemi tezami, które chciałem Panom tutaj przedstawić. Nie będę całości odczytywał, pozwolę sobie jednakże odczytać niektóre ustępy:</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SIżycki">„W krajach, gdzie parlamentaryzm jest uznany i szanowany, izba poselska i senatorska każda z osobna są najzupełniej autonomiczne i od rządu niezależne. Tam prezydenci poszczególnych izb powołują specjalne dla każdej izby komisje gospodarcze (w osobie kilku kwestorów), obliczają niezbędne wydatki i określony przez siebie ryczałt gospodarczy uzyskują do swojej dyspozycji bezpośrednio ze skarbu, zdając następnie rachunki tylko swojej komisji gospodarczej i nie przedstawiając ich wcale najwyższej izbie kontroli. W ten sposób akcentowaną jest autonomja każdej z izb parlamentarnych, wzajemna ich niezależność i zupełna niezależność od ministra skarbu i rządu. Zapewne powiecie Panowie, że jest to forma — tak, ale forma wieloznacząca”.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SIżycki">Przecież niedopuszczalne jest, żeby Rząd nadawał budżety Izbom parlamentarnym, choćby nawet tylko w formie przedłożenia rządowego, a tem mniej, żeby się zgadzał na ich zmianę, lub żeby się jej sprzeciwiał, co, jak się okazuje, miało miejsce w roku zeszłym, gdy minister Czechowicz nie zgodził się na utrzymanie pewnej, zresztą bardzo nieznacznej, pozycji budżetowej i zarządzał zredukowanie tej pozycji.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SIżycki">Komisja, zastanawiając się nad tą sprawą, przyszła jednakże do wniosku, że u nas panują inne zwyczaje. Z temi zwyczajami liczymy się, ale rozumiemy, że forma nie powinna zabijać treści, że w rzeczywistości zupełna swoboda i niezależność Izb parlamentarnych musi być utrzymana. Brak tej swobody z jednej strony w pewnym stopniu wpływać musi, choć może nieznacznie, na autorytet Izb, rozumiemy jednakże, że podniesienia autorytetu Izb musimy szukać nie w tej formie, ale w poważniejszych rzeczach, a mianowicie w treści. Rozumiemy, że praca Izb musi być rzeczywiście wysoka i tylko wtedy możemy szczycić się, że parlamentaryzm polski nawiąże do swoich dawnych polskich tradycji. To też czynnikiem najważniejszym dlatego będzie, żebyśmy my jako ustawodawcy nie załatwiali tutaj tylko sporów wzajemnych, nie przeprowadzali tylko targów o wzajemne interesy, ale mieli przedewszystkiem na względzie wielką całość wielkiego Państwa, a jednocześnie przy tej pracy korzystali z doświadczeń innych, korzystali z tego, co nauka nam dać może. I tu musimy w pewnym stopniu przyznać, że w krótkim względnie czasie zrobiliśmy już cośkolwiek, powiem nawet, że dość dużo.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SIżycki">Chcę mówić o naszej bibljotece. Bibljoteka, która powstała w r. 1920, czyli jest jedną z bardzo młodych instytucji, otrzymała wprawdzie w spadku pewne zasoby z innych likwidujących się bibljotek, miała tylko niewielkie fundusze. Mimo to w ciągu bardzo krótkiego czasu bardzo dobrze się zorganizowała, przedewszystkiem dzięki swemu dyrektorowi, p. Kołodziejskiemu, który od początku prowadzi ją z wielką umiejętnością, co w komisji było w zupełności przez wszystkich uznane. Rozumiemy, że bibljoteką nasza jest właśnie tym mózgiem, który może niesłychanie ułatwić naszą pracę, ale trzeba liczyć się z tem, że szybkie orjentowanie się w poważnym naukowym księgozbiorze, dla ludzi nieraz nieodpowiednio do tego przygotowanych, jest niesłychanie trudne, i bez pomocy poważnych specjalistów pracy pożytecznej nie zrobimy.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SIżycki">Dlatego też w komisji przeważało zdanie, że nie powinniśmy żałować pieniędzy nietylko na rozszerzenie bibljoteki, ale i na pomnożenie personelu bibliotecznego, który mógłby być w pewnym stopniu pomocniczym aparatem dla naszej pracy. Rozumiemy, że oprócz personelu stałego, należałoby od czasu do czasu zapraszać rzeczoznawców, którzyby nam ułatwiali także tę pracę, jednem słowem stworzyć taką instytucję, któraby usuwała wady i niedokładności, nieraz bardzo często spotykane w ustawach, które wychodzą z izb parlamentarnych polskich. Otóż mając to na względzie, oprócz wniosków, z któremi tu przychodzi Sejm i które tu są drukowane — powtarzać ich nie będę, mają one przeważnie charakter zmian formalnych, jak powiększenie płac urzędników, powiększenie ilości węgla i t. d. — to są wszystko szczegóły, które Panowie tutaj znajdą, — występuje nasza komisja jeszcze z dwoma wnioskami, a mianowicie, o asygnowanie 10.000 zł. na powiększenie wydatków bibljotecznych i na utworzenie stanowiska specjalnego redaktora stenogramu, na co potrzeba 7.100 zł. na to, aby praca w biurach komisyjnych była również segregowana, redagowana i t. d., bo nie wszystko da się ująć w taką formę, w jakiej to byłoby pożądane.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SIżycki">Dalej występujemy jeszcze z innym wnioskiem, który tutaj przeczytam szczegółowo:</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SIżycki">„Oprócz powyższego dodatku, zdaniem mojem, należałoby pomyśleć o wprowadzeniu następujących ulepszeń. Ustawy, które polskie ciała parlamentarne zatwierdzają, niejednokrotnie grzeszą pewnemi niedokładnościami, nietylko redakcyjnej i językowej natury, ale są niezgodne pod względem prawnym z innemi ustawami, wydanemi poprzednio, lub też niejasne albo dwuznaczne; na tę okoliczność zwrócił w swoim czasie uwagę poseł, obecnie senator Kamieniecki i złożył jeszcze do Sejmu Ustawodawczego wniosek w sprawie utworzenia sejmowego biura prawniczego. Wprawdzie wtedy nie było jeszcze Senatu, ale i obecnie wniosek ten jest aktualny, gdyż Senat często staje przed alternatywą albo wstrzymać ustawę, której zatwierdzenia oczekują zainteresowani z niecierpliwością, albo świadomie zaniedbać poprawek i wypuścić ustawę niedoskonałą.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#SIżycki">„Zdaniem mojem, dałoby się uzyskać pożądaną zmianę panujących w Sejmie stosunków, gdyby przed trzeciem czytaniem ustawy były przez sejmowych urzędników, — odpowiednio wykwalifikowanych, przestudiowane. W tym celu należałoby uzupełnić referat prawny, zorganizowany przez obecnego Marszałka Sejmu, pewną ilość urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#SIżycki">„Temu samemu referatowi należałoby również powierzyć załatwianie petycji, których wielka ilość wpływa do Sejmu i Senatu bezpośrednio, czy też na ręce obydwóch Marszałków, czy poszczególnych posłów. Petycje obecnie załatwiają się w sposób mechaniczny — odsyła się je do właściwego urzędu, a petenta zawiadamia się, że podanie zostało przesłane danemu ministrowi do właściwego załatwienia, petent w takim wypadku jest przeświadczony, że Sejm lub Senat nakazał załatwić jego sprawę właściwie, t. j. pomyślnie, i dopiero po wielu miesiącach oczekiwania i łudzenia się przekonuje się, że podanie zginęło pomiędzy niezliczoną ilością niezałatwionych kawałków.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#SIżycki">„W pruskim Landtagu sprawa petycji jest, mojem zdaniem, zorganizowana daleko lepiej i dobrze byłoby, gdybyśmy podobną organizację przy naszym parlamencie stworzyli. Tam wszystkie petycje są rozpatrywane przez biuro petycyjne przy sejmie i każdy petent otrzymuje z powrotem swoje podanie z odpowiedniemi wskazówkami i radami, przyczem biuro nieraz zasięga informacji i porad od właściwych urzędów. Petent dowiaduje się tą drogą, jakie są widoki na pomyślny wynik jego sprawy, w jakiej formie należy zredagować podanie, jakie dowody i dokumenty do tego podania dołączyć, jakie wnieść opłaty. Słowem otrzymuje wyczerpującą i życzliwą radę, a nie, nic nie znaczący, a nawet niejednokrotnie wprowadzający w błąd suchy i bezmyślny frazes”.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#SIżycki">Tego rodzaju biuro petycyjne dałoby nam bardzo duży materjał, który tu skoncentrowany, jednocześnie nieraz posłużyłby może nawet i dla inicjatywy ustawodawczej. Z tej masy petycji widzielibyśmy te bóle, które w narodzie się spotykają i załatwienie ich w tej formie mogłoby ogromnie zmienić warunki naszej pracy. Otóż ten projekt wtedy nie mógł być głosowany w swoim czasie w Komisji Budżetowej dlatego, że nie mieliśmy pod tym względem opinji obu marszałków — Sejmu i Senatu. Otrzymałem od Komisji Budżetowej polecenie prosić Marszałka Senatu, żeby się porozumiał z Marszałkiem Sejmu. Ten wniosek formułuje już w tej formie, który zresztą już post factum Komisja Budżetowa przyjęła.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#SIżycki">Nie mogąc głosować nad tym wnioskiem do chwili uzgodnienia go z p. Marszałkiem Sejmu i Senatu, Komisja poleciła referentowi omówić tę sprawę z p. Marszałkiem Senatu i prosić go, ażeby on się porozumiał w tej sprawie z p. Marszałkiem Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#SIżycki">Na Komisji Budżetowej została poruszona kwestja powiększenia liczby urzędników biur Senatu i Sejmu o 5 osób, celem zorganizowania specjalnego biura, mającego za zadanie ułatwienie członkom Izb pracy ustawodawczej oraz załatwianie wpływających petycji.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#SIżycki">Wniosek powyższy pp. Marszałkowie Sejmu i Senatu aprobowali, zmniejszając narazie ilość tych urzędników do 2; jeden na etacie Senatu, drugi na etacie Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#SIżycki">Należy więc wstawić w części 2a) do § 2 — 7100 zł. i takąż sumę 7100 zł. do części 2b) do § 2.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#SIżycki">Wobec tego proszę Wysoki Senat o uchwalenie budżetów Senatu i Sejmu z tem uzupełnieniem.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#SIżycki">Zastanawialiśmy się przytem, czy jednak tego rodzaju zmiana i wogóle chęć rozwinięcia biur parlamentarnych jest racjonalna i czy może ona nie przekracza czy to naszej możności, czy w porównaniu z innemi krajami nie jest wygórowana. Tu mogę Panom podać trochę cyfr, które są tutaj wydrukowane — ja je prędko przebiegnę. Jeżeli będziemy porównywali wydatki na parlament w różnych państwach, to okaże się, że u nas jeden mieszkaniec płaci na koszty parlamentu 34 grosze, w Czechosłowacji 80 groszy, we Francji — 76 groszy, w Belgji — 45 groszy, w Niemczech — 30 groszy, ale to dlatego, że w tem nie są uwzględnione sejmy miejscowe, gdybyśmy to uwzględnili, byłoby znacznie więcej. Co do ilości urzędników, znowu my stoimy bardzo nisko. W Niemczech jest 145 tylko w samym parlamencie, nie licząc poszczególnych sejmów, Prusy np. mają w sejmie — 75, Czechosłowacja — 120, Stany Zjednoczone — 656, Austrja — 151, Polska — 59. Proszę Panów, rozumie się, że tamte parlamenty mogą pracować, mogą mieć robotę przygotowaną. Nasze biura jak dotychczas są tylko biurami gospodarczemi, a biur naukowych, biur, któreby rozszerzały tę pracę, niema wcale.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#SIżycki">Proszę Panów, jeszcze chciałbym zwrócić uwagę na to, czy może nasz budżet specjalnie bardzo rośnie, może Sejm i parlament z każdym rokiem kosztuje coraz drożej. Tu znowu będziemy mieli ciekawe cyfry. W 1925 roku, jeżeli weźmiemy złoty w złocie, parlament nasz kosztował 7.600.000, w 1926 roku — 4.700.000, w 1927 — 4.900.000, w 1928 — 4.900.000, na rok przyszły projektuje się 5.300.000. Są to stosunkowo bardzo niewielkie cyfry, bo stanowi to zaledwie 0,17 proc. całego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#SIżycki">Proszę Panów, jeszcze chciałem tu wspomnieć o pewnych naszych, tradycjach, które również bardzo wysoko stawiały nasze dawne izby parlamentarne. Mam wrażenie, że w dużym stopniu do tych tradycyj przyczynił się ten duch, który, rozumie się, za dobrych czasów, panował w naszych izbach, parlamentarnych — wtedy, kiedy umieliśmy unanimitate załatwiać różne, nieraz bardzo ciężkie i trudne sprawy, wtedy umieliśmy się wzajemnie przekonywać, umieliśmy słuchać, umieliśmy dla dobra wielkiej Ojczyzny ustępować nieraz ze swego zdania, tylko na to, żeby wytworzyć wzajemne porozumienie. W takiej atmosferze dałoby się i dziś dużo zrobić. Zaciekłość i pewne zacietrzewienie, które do nas przeszło, mojem zdaniem, jako spadek po walkach nacjonalizmów różnego rodzaju, okropnie utrudnia nasze życie i naszą sytuację. Za dawnych czasów w Polsce żyliśmy wszyscy zgodnie i wielka Rzeczpospolita była miejscem, gdzie narody swobodnie się ze sobą spotykały i wspólnie pracowały, nie wytwarzała tych sporów, a przedewszystkiem dlatego, że Polacy wtedy umieli się bratać, umieli się zbliżać do swoich sąsiadów, umieli tworzyć unję, umieli się łączyć. Dziś ta jakaś zaciekłość, czy moskiewskich rusyfikatorów, czy pruskich hakatystów, i nas zaraziła, a wskutek tej zarazy żyjemy w ciężkich warunkach i w tych warunkach praca w parlamencie jest niesłychanie trudna.</u>
+ <u xml:id="u-22.20" who="#SIżycki">Na końcu sprawozdania znajduje się ustęp, gdzie wspominam o naszej dawnej tradycji, że my rozumieliśmy, że cała władza jest nie gdzieindziej, jak tylko w Sejmie, — to Panowie pewnie przeczytają. Rozumiem, że takie wyjaśnienie, jakie tu podaję, prawa Sejmu podnosi i zaznacza, że wszelka władza pochodzi od narodu, o czem nieraz tu zapominamy. Nie utrzymanie prestige'u Rządu, ale potrzeby i wola narodu powinne być dla nas najwyższym nakazem.</u>
+ <u xml:id="u-22.21" who="#SIżycki">Sądzę, że taki układ, jaki się u nas wytworzył, pewnej grupy współpracy z Rządem, byłby w Polsce dawniej niezrozumiały i w Europie byłby niezrozumiały. Przypuszczam że tam rząd współpracuje z parlamentem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Do dyskusji nikt się nie zgłosił.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 4: Prezydjum Rady Ministrów. Jako sprawozdawca głos ma s. Dąmbski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SDąmbski">Wysoka Izbo! Mam przedstawić do uchwały Wysokiej Izby budżet Prezydjum Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SDąmbski">Ta część budżetu obejmuje wydatki biura p. premjera, wydatki Trybunału Administracyjnego i Trybunału Kompetencyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SDąmbski">Nie będę wchodził w szczegóły pozycyj i paragrafów, tembardziej, że macie Panowie przed sobą tekst sprawozdań, a my wszyscy w Komisji Budżetowej nie wątpimy ani na chwilę, że Panowie tekst tych sprawozdań dokładnie już przeczytali i z nim się zapoznali. Przychodzimy z wnioskiem, by Senat uchwalił wydatki i dochody tego działu budżetu zgodnie z uchwałami Sejmu w wysokości: w wydatkach zwyczajnych — 2.522.133 zł., w wydatkach nadzwyczajnych — 450.000 zł., w dochodach — w sumie 33.940 zł.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#SDąmbski">Jeżeli dorzucę kilka uwag dotyczących tego budżetu, powtarzając to, co jest podane w sprawozdaniu, to głównie dlatego, że różnica między obradami naszemi w komisji a na plenum Senatu jest ta, że stąd te rzeczy dostają się do wiadomości ogółu, a zatem jest może dobrze, żeby te momenty, które w obradach komisji podnosiliśmy jako ważne, tą drogą dostały się do wiadomości szerszej.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SDąmbski">Dlatego podniosę z uznaniem, że w paragrafach tego budżetu znaleźliśmy wydatek na wydawnictwo ogólnego sprawozdania rocznego z działalności rządu. Takie sprawozdanie wydał rząd za rok 1927. Rząd nie jest obowiązany do tego rodzaju sprawozdań, znajdowaliśmy w komisji, że jest jednak rzeczą ogromnie dodatnią, jeżeli takie coroczne sprawozdania z działalności Rządu są publikowane. Nie są one wprawdzie tematem dyskusji czy uchwał Izb, ale tak samo nam, członkom izb ustawodawczych, jak i społeczeństwu, umożliwiają lepszy pogląd na działalność całoroczną Rządu, niż to może mieć społeczeństwo tylko z luźnych sprawozdań prasowych.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SDąmbski">Druga pozycja, którą także jako ogromnie dodatnią podnieść tutaj pragnę, to wydatki połączone z organizowanemi teraz w Prezydjum Rady Ministrów pracami nad studjum dla usprawnienia administracji publicznej. Jest to wydatek w tym budżecie nowy, wydatek, który uważaliśmy w komisji za ogromnie wskazany i racjonalny. Niewątpliwie jest interesem pierwszorzędnym społeczeństwa, aby stosunek jego do administracji publicznej układał się jak najjaśniej, jak najprościej i jak najżyczliwiej.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#SDąmbski">Wszystko, co możemy wprowadzić, a do czego te studja nam dadzą materjał, by technikę działania naszych urzędów usprawnić i ich stosunek do ludności uprościć, zrobić lepszym, musimy powitać, jako rzecz pierwszorzędnej potrzeby i doniosłości.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SDąmbski">Pragnę wreszcie zwrócić uwagę z tej trybuny na ogromne zasługi, jakie przyznać należy prezesowi Trybunału Administracyjnego i sędziom tego trybunału, którzy przez zorganizowanie racjonalne pracy wewnętrznej, przez spotęgowanie intensywności tej pracy potrafili wyprowadzić Trybunał Administracyjny z bardzo poważnych zaległości, w jakich się znajdował, na drogę już dużo lepszą, zmniejszenia tych zaległości i sprowadzenia w niedalekiej przyszłości jego działania do odpowiedniej kurencji i sprawności wykonawczej.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SDąmbski">Z budżetem Prezydjum Rady Ministrów łączą się trzy przedsiębiorstwa p. B., których wyraz w budżecie znajduje się w nadwyżce dochodów względnie dopłatach ze Skarbu Państwa. To jest Polska Agencja Telegraficzna, której wydatki i dochody komisja prosi, by Senat przyjął — dochody w sumie 1.551.000 zł., wydatki w sumie 2.382.100 zł., czyli deficyt do pokrycia ze Skarbu Państwa wynosi 831.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#SDąmbski">Drugiem przedsiębiorstwem są drukarnie państwowe, które komisja prosi, żeby Senat przyjął w sumach: w dochodach 3.867.090 zł., w wydatkach 3.739.630 zł., czyli nadwyżka wynosi 127.460 zł.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#SDąmbski">Wreszcie przedsiębiorstwo wydawnictw państwowych — komisja wnosi w dochodach 1.149.030 zł., w wydatkach — 538.160 zł., zatem spodziewana wpłata do Skarbu Państwa w tej pozycji wynosi 610.870 zł.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#SDąmbski">W powyższych pozycjach przedkładam budżet Prezydjum Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Jabłonowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SJabłonowski">Wysoka Izbo! Istnieje, jak wiadomo, 5-miljonowy fundusz, przeznaczony na popieranie nauki i kultury, a funduszem tym zawiaduje Prezydjum Rady Ministrów. Niedawno czytaliśmy w pismach, że na zamku obradował komitet, który ma specjalnie kierować temi pracami, mającemi na względzie popieranie nauki i kultury, właśnie czerpiąc z tego 5-miljonowego funduszu. Nic z tego, nad czem radzono, o czem mówiono, co zamierzano robić, jak tę naukę popierać, nic z tego nie przenika do wiadomości publicznej. W prasie o tem nic nie było, najmniejszej wzmianki. Tylko drogą uboczną można się dowiedzieć, jak rzeczy stoją, jakie są zamiary, jaka się organizuje praca w tym kierunku. Ja np. coś nie coś mogłem się temi drogami ubocznemi dowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SJabłonowski">Wiem, że podobno jest zamierzone wielkie, krytyczne, kompletne wydanie dzieł Mickiewicza. Można o tem dużo powiedzieć. My pamiętamy, że w pierwszym Sejmie uchwaliliśmy istotnie wydanie dzieł Mickiewicza, ale mieliśmy na celu zupełnie co innego, mianowicie wydanie w olbrzymiej ilości egzemplarzy, tak, ażeby te książki mogły się dostać w ręce szerszych mas. Tutaj, jak widzimy, jest praca, mająca na względzie niewątpliwie zadośćuczynienie wielkich wymagań nauki, wogóle wymagań wobec tak wielkiej postaci, jaką jest Mickiewicz, ale te rzeczy mają zupełnie inny charakter. Będą one miały przedewszystkiem wartość dla ludzi nauki, oraz dla miłośników, będzie to wydawnictwo prawdopodobnie bardzo drogie, w nielicznych egzemplarzach wydane, do którego szerokie masy nie będą miały najmniejszego dostępu.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SJabłonowski">Tę pracę raczej należałoby powierzyć naszym instytucjom naukowym. Akademji Umiejętności, Towarzystwu Naukowemu Warszawskiemu, wogóle tym instytucjom, które mając w swem łonie fachowców, łatwiej mogą rozplanować, zorganizować i wykonać tego rodzaju pracę. Chodzi o to, że my o tem, co komitet wspomniany robi, nic nie wiemy, do wiadomości bowiem publicznej nic z jego działalności nie przenika. A są to rzeczy, które mogą interesować ludzi, którym sprawy nauki i kultury nie są obojętne.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SJabłonowski">Więc mając to na względzie, wnoszę tutaj rezolucję następującą: „Wzywa się Rząd, by ogłaszał sprawozdania o czynnościach oraz wydatkach Komitetu Funduszu 5 miljonów dla popierania nauki i kultury, którym zawiaduje Prezydjum Rady Ministrów”.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SJabłonowski">Muszę tu jeszcze nadmienić, że Szanowny Referent tego działu godzi się na tę rezolucję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Nikt więcej głosu nie żąda.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 3: Najwyższa Izba Kontroli. Sprawozdawca s. Kłuszyńską ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SKłuszyńską">Wysoka Izbo! Kontrola majątku państwowego, możność wykonywania tej kontroli zupełnie niezależnie od wszystkich czynników jest wielkim dorobkiem świata demokratycznego. Początki kontroli sięgają wieków średnich, ale kontrola wykonywana w owym czasie była kontrolą tylko władz podwładnych, rachmistrzów, kasjerów, nie była kontrolą władzy wykonawczej i to odpowiadało zupełnie duchowi czasu. Absolutystyczny władca nie życzył sobie, aby ktokolwiek kontrolował jego poczynania.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SKłuszyńską">Rewolucja francuska odrazu przystąpiła do uregulowania prawa kontroli. Napoleon w r. 1807 wydał edykt, który był punktem wyjścia dla bardzo wielu krajów, w późniejszych okresach i według tego edyktu już organizowano kontrolę, ale i ona nie była pełną i ślady tego zostały po dzień dzisiejszy we Francji, ponieważ ta kontrola nie jest kontrolą celowości wszystkich poczynań, a jest tylko także kontrolą rachunków, kwitów i t. d., bo i Napoleon oczywiście nie życzył sobie bezwzględnej kontroli. Prawo kontrolowania formalności rachunków bez prawa krytyki zarządzeń rządu pod względem celowości gospodarczej odbiera Izbie obrachunkowej we Francji możliwość działania na nowożytną skalę. Braki te jednak usuwa do pewnego stopnia kontrola wydatków zamierzonych, wykonywana przez specjalnych kontrolerów. Bez aprobaty, czyli wizy specjalnych kontrolerów nie może żaden rachunek być realizowany. We Francji izba obrachunkowa zależna jest od ministra skarbu, ale zarządzenia ministra skarbu nie podlegają jej kontroli. Prezydent mianuje prezesa izby kontroli i oczywista jest on nieusuwalny.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SKłuszyńską">W innych krajach, np. w Belgji, prezes najwyższej izby kontroli jest zależny wyłącznie od parlamentu. Parlament powołuje tego prezesa najwyższej izby i jemu też tylko jest prezes podległy. Ważnem uzupełnieniem ustawy o izbie kontroli w Belgji jest prawo wydawania opinji w wypadkach żądania kredytów dodatkowych, i skoro budżet musi być przekroczony. Najwyższa Izba Kontroli daje swoją opinję w sprawie żądania kredytów dodatkowych.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SKłuszyńską">Można by jeszcze powiedzieć kilka uwag o Włoszech, ale właściwie to w tej chwili nie byłaby rzeczowa ocena włoskich stosunków, bo jak jest we Włoszech za rządu Mussoliniego, jak prawo kontroli jest wykonywane albo niewykonywane, to oczywiście usuwa się od wszelkiej możliwości zbadania. W okresie, kiedy jeszcze Mussolini nie był absolutnym panem Włoch, kontrola tam była wstępna, to znaczy żaden rachunek nie mógł być realizowany, o ile nie był poprzednio zbadany przez najwyższą izbę kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SKłuszyńską">W krajach powojennych: w Czechosłowacji, Austrji, Niemczech, kontrola jest zupełnie niezależna od wszystkich czynników rządowych; w Niemczech jest najwyższą władzą państwa, samodzielną w stosunku do Rzeszy i podlegającą tylko prawu.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SKłuszyńską">W Polsce Najwyższa Izba Kontroli powołaną została dekretem Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 roku, a ustawa z dnia 23 czerwca 1921 roku daje Najwyższej Izbie Kontroli duże kompetencje. Bada ona gospodarkę Państwa nietylko co do legalności, ale i pod tym względem celowości gospodarczej, co jest sprawą niesłychanie wielkiej wagi. Najwyższa Izba Kontroli wykonywa kontrolę faktyczną i kontrolę następną. Jest ona władzą, w czynnościach swoich opartą na zasadach kolegialności, z Ministerstwami równorzędną, od Rządu niezależną, podległą bezpośrednio Prezydentowi. Prezes Najwyższej Izby Kontroli składa przysięgę w ręce Prezydenta Rzeczypospolitej. Mianuje go Prezydent na wniosek Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SKłuszyńską">Art. 7 Konstytucji obowiązuje Rząd do przedkładania Sejmowi zamknięć rachunkowych do zatwierdzenia. Najwyższa Izba Kontroli według art. 9 Konstytucji obowiązana jest przedstawić Prezydentowi, Sejmowi i Senatowi wnioski o udzielenie lub odmówienie Rządowi absolutorjum najpóźniej w 6 miesięcy od dnia otrzymania od Ministra Skarbu ogólnego zamknięcia rachunków z całej gospodarki państwowej, udzielając odpisu powyższych uwag i wniosku Prezesowi Rady Ministrów i Ministrowi Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SKłuszyńską">Kroniki naszego życia parlamentarnego nie notują wypadku, żeby Najwyższa Izba Kontroli wystąpiła do Sejmu z podobnym wnioskiem. Zamknięć rachunkowych dokonał Rząd dopiero w ostatnich miesiącach roku ubiegłego za rok: 1923, 1924, 1925, ostatnio za rok 1925 i 1927. Uwagi więc o wykonaniu budżetów powoli będą miały znaczenie realne, a nie historyczne.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SKłuszyńską">Najwyższa Izba Kontroli ma prawo w wypadkach szczególnie ważnych lub nie cierpiących zwłoki przedstawić Prezydentowi Rzeczypospolitej, Sejmowi i Senatowi sprawozdanie i wnioski z poszczególnych wyników badania, a odpisy przesyła Prezesowi Rady Ministrów i p. Ministrowi Skarbu. Najwyższa Izba Kontroli ma więc prawną i ustawową podstawę do zwracania się bezpośrednio do ciał ustawodawczych. Wielka szkoda, że prezes Najwyższej Izby Kontroli, jak to stwierdził referent sejmowej Komisji Budżetowej, nie skorzystał z tego prawa, kiedy stwierdził przekroczenie budżetu na rok 1927/28 na sumę 568 miljonów. Zdaje mi się, że gdyby Najwyższa Izba Kontroli była zwróciła się wówczas do Sejmu w tej sprawie, do czego miała prawo, do czego miała tytuł, czego nikt nie śmiałby poczytywać za jakiekolwiek nadużycie lub mieszanie się do nieswoich spraw, byłoby się uniknęło bardzo wielu nieporozumień, które z tego tytułu oczywiście miały miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SKłuszyńską">Na wypadek stwierdzenia nadużycia, Izba Kontroli powinna mieć prawo zwrócenia się do prokuratora. Nowelizacja ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli powinna iść po linji rozwinięcia także i kontroli wstępnej. Wprawdzie uzyskanie wiz, bez których nie mogłyby ministerstwa rozpoczynać żadnej akcji, opóźnia bieg spraw, korzyści jednak są niewspółmiernie wielkie.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#SKłuszyńską">Kontrola następna, konstytucyjnie zagwarantowana, ma oczywiście podstawowe znaczenie, a Najwyższa Izba Kontroli w myśl ustawy o izbach kontroli ma złożyć Sejmowi swoje „uwagi” o wykonaniu budżetu, co dla obrad Komisji Budżetowej jest niesłychanie ważne. Jednak wiemy z doświadczenia, że kontrola następna tylko stwierdza nadużycia, ale nie jest w stanie im zapobiedz i bardzo często nadużycia, dochodzące niejednokrotnie do wielkich, miljonowych sum, już są dla Państwa niepowetowane, a sumy te są bezpowrotnie stracone, bo istotnie niema mowy, żeby je można było odebrać. Co najwyżej winowajca idzie do więzienia.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#SKłuszyńską">Przy tej sposobności chcę poruszyć jedną sprawę niesłychanie ważną. Idzie o sprawę funduszów dyspozycyjnych. Koło tej sprawy rozwinęła się w ostatnich miesiącach bardzo ożywiona dyskusja. Tajemniczość funduszów dyspozycyjnych oczywiście pozostawia ogromne pole najrozmaitszym domysłom słusznym, czy niesłusznym, uzasadnionym, czy nieuzasadnionym, ale gdy coś raz jest pokryte tajemniczością, trudno, ażeby koło tego nie snuła się taka, czy inna legenda. Rozumiemy, że fundusz dyspozycyjny czy Ministra Spraw Wewnętrznych, czy Ministra Spraw Wojskowych nie może być badany tak, jak może być badany każdy inny rachunek. Ale sam p. Minister Spraw Węwnętrznych, czy Spraw Wojskowych nie dysponuje temi wszystkiemi funduszami. Przecież on koło siebie ma grono urzędników, którzy są właściwie wykonawcami i oni są wtajemniczeni w to, co robi p. Minister, komu te pieniądze daje, na jakie cele. Zdaje mi się, że prezes Najwyższej Izby Kontroli, a przynajmniej my w jego imieniu mamy prawo domagać się, żeby jeden członek czy Kolegjum Najwyższej Izby Kontroli miało prawo wglądu w fundusze dyspozycyjne. I gdyby ta sprawa była postawiona na tej płaszczyźnie, zdaje się zupełnie możliwej do przyjęcia, zaoszczędzonoby przedewszystkiem na ten temat niepotrzebnych rozmów, wersji, a ostatecznie kontrola i w tym wypadku absolutnie by nie zaszkodziła.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#SKłuszyńską">W sprawie funduszów publicznych niema mowy i nie powinno być mowy o jakiemś zaufaniu. To nie jest sprawa zaufania człowieka do człowieka, to jest sprawa funduszów publicznych i dlatego obstawianie, obwarowywanie tych funduszów wszystkiemi możliwemi, do dyspozycji stojącemi, środkami, jest dobrem prawem parlamentu i z tego prawa powinien bezwarunkowo skorzystać oczywiście nie Senat, tylko Sejm, który ma inicjatywę ustawodawczą i może ewentualnie ustawę zmienić. Najwyższa Izba Kontroli jest tą instytucją w Państwie, która powinna cieszyć się zaufaniem bez zastrzeżeń. Do działalności Najwyższej Izby Kontroli społeczeństwo musi się odnosić z dobrą wiarą, że to, co ona skontrolowała, że to co podała do publicznej wiadomości, że to na czem spoczęła pieczęć Najwyższej Izby Kontroli, a tą pieczęcią są nazwiska powołanych ludzi do tego urzędu, że to nie powinno ulegać najmniejszej absolutnie wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#SKłuszyńską">Tymczasem 28 lutego na posiedzeniu Komisji budżetowej, przy rozważaniu budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych, p. Minister Spraw Wojskowych oświadczył, że w latach ubiegłych z budżetów Ministerstwa Spraw Wojskowych, w ściśle określonych pozycjach jak „Inne wydatki” i „Różne” kradziono pieniądze. Dla mnie jest rzeczą zupełnie obojętną, na jakie cele używano tych pieniędzy, czy kto włożył do banku, czy sobie kupił posiadłość, czy poprostu zabawił się. Pozostaje fakt oskarżenia o kradzież. W zamknięciach rachunkowych, które Rząd przedłożył parlamentowi, w sprawozdaniach Najwyższej Izby Kontroli za ubiegłe lata nie znajdujemy żadnej wzmianki ani uwagi Najwyższej Izby Kontroli, która pozwoliła by przypuszczać, że w budżetach Ministerstwa Spraw Wojskowych popełniano kradzieże. Pozwolę sobie zatem zapytać Pana Prezesa, co może w tej tak ważnej sprawie powiedzieć, ażeby opinją, publiczna nietylko w kraju, ale i za granicą, na którą się tak często powołujemy przy różnych sposobnościach, nie miała prawa przypuszczać, że pomiędzy wierszami sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli mogą się kryć pospolite kradzieże.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#SKłuszyńską">Wydaje mi się, że nie spotkam się w tym wypadku ze zdaniem ani jednego odpowiedzialnego człowieka, któryby nie musiał przyznać, że Najwyższa Izba Kontroli ma jednak specjalne znaczenie w opinji społeczeństwa i że nie jest rzeczą dobrą, nie jest rzeczą słuszną, podważać jeden z tych filarów, na którym opiera się społeczeństwo. Przecież komuś w tej Polsce trzeba wierzyć, przecież nie można działać w ten sposób, żeby ludzie wzajemnie na siebie patrzyli i żeby jeden drugiemu chciał z oczu wyczytać: czy ty przypadkiem nie jesteś złodziejem. Uważam, że mamy poprostu prawo domagać się tego, aby to uspokojenie opinji nastąpiło w możliwie jak najprędszym czasie i aby p. Prezes rzeczywiście w tym wypadku skorzystał z prawa swojej zupełnej niezależności. Najwyższa Izba Kontroli jest od nikogo niezależną, jest sama w sobie władzą i ma możność zrobić nawet w tej chwili w Polsce to, czego, przypuszczam, bardzo wielu ludzi nie chce czy nie może uczynić.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#SKłuszyńską">Jeżeli przejdę do omówienia preliminarza na r. 1929/30, to jest on najmniejszy procentowo, bo wynosi zaledwie 0,3 proc. preliminowanej sumy całego budżetu. W dochodach budżet preliminuje sumę 145.055 zł., o 10.000 zł. wyższą. niż w roku ubiegłym.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#SKłuszyńską">Wydatki przewiduje się na rok 1929/30 w sumie 5.312.200 w zwyczajnych wydatkach, zaś nadzwyczajne 1.760.000 zł., czyli razem 7.072.200 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#SKłuszyńską">Budżet ten nie budził żadnych wątpliwości, jedynie pozycja wydatków nadzwyczajnych — 1.600.000 zł., preliminowana na budowę gmachu Najwyższej Izby Kontroli, wywołała pewną dyskusję w Komisji Sejmowej. Najwyższa Izba Kontroli pracuje w warunkach niesłychanie trudnych, bardzo odpowiedzialnych i rzeczywiście, kto widział lokal, w którym pracują urzędnicy Najwyższej Izby Kontroli, musi przyznać, że ten gmach wcale nie odpowiada swojemu celowi i że wybudowanie gmachu dla Najwyższej Izby Kontroli jest rzeczą słuszną i powinno być przez parlament uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#SKłuszyńską">W konkluzji zatem moich wywodów proszę o przyjęcie preliminarza budżetowego Najwyższej Izby Kontroli według brzmienia, uchwalonego przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Prezes Najwyższej Izby Kontroli.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Wysoki Senacie! Pani referentka bardzo słusznie zauważyła, że Najwyższa Izba Kontroli jest władzą najzupełniej niezależną, i zupełnie słuszny wyciągnęła stąd wniosek, że właśnie dlatego musi mieć pełne oparcie w opinji społecznej, musi w tej opinji społecznej czuć podstawę swej działalności. I to jest przyczyna, dla której zabrałem tu głos, ażeby oświetlić trochę naszą działalność i wyjaśnić, że niestety może być bardzo dużo nadużyć, których kontrola przecież schwytać i wydobyć na światło dzienne nie potrafi.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Trzeba pamiętać, że działalność kontroli państwowej opiera się przedewszystkiem na podstawie rachunkowości, prowadzonej przez Państwo. To jest punkt wyjścia. Jeżeli się przychodzi do kontroli, bada się przedewszystkiem rachunki, przegląda się asygnaty. Jeżeli treść asygnaty budzi wątpliwość, w takim razie bada się te dokumenty, które były dołączone do talonu, bada się je co do ścisłości rachunku, a więc czy operacja matematyczna w rachunkach jest dokładnie zrobiona, co do legalności wydatków, a w miarę potrzeby uzupełnia się wyniki tych badań badaniem t. zw. faktycznem, które właściwie może niepotrzebnie przeciwstawia się innym typom kontroli, bo właściwie to wszystko są trochę różne techniczne środki do jednego celu. Ale punktem wyjścia jest bądź co bądź rachunek.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Podkreślam, że, jak to również zauważyła p. referentka, są pewne działy wydatków państwowych aż dotąd zupełnie z pod kontroli usunięte. Mam na myśli fundusze dyspozycyjne — ale pozwolę sobie zwrócić uwagę na jeden szczegół, że aż do roku 1924, to znaczy właściwie tylko w budżecie 1924 roku, fundusz dyspozycyjny np. Ministerstwa Spraw Wojskowych nie jest wyszczególniony jako osobny paragraf, lecz figuruje jako jedna pozycja paragrafu, jeżeli dobrze pamiętam 7 czy 8 w dziale 2 pod rubryką „inne wydatki”. Te „inne wydatki” mają szereg pozycji i jedną z tych pozycyj jest właśnie fundusz dyspozycyjny. Kiedy zastanawiałem się nad tą kwestją, przyszła mi pewna wątpliwość, czy taki fundusz dyspozycyjny, który w budżecie, w preliminarzu, nie figuruje, jako odrębna pozycja, bo preliminarz operuje tylko paragrafami, — czy ten fundusz dyspozycyjny przez to, że go utopiono w takim paragrafie, nie podlega ogólnym przepisom o rachunkowością więc i o kontroli. A zbadawszy ustawę skarbową, doszedłem do przekonania, że tak nie jest, bo w ustawie skarbowej na rok 1924 zupełnie wyraźnie, tam gdzie jest mowa o prawie virement, mówi się o virement pomiędzy poszczególnemi pozycjami, chociaż w preliminarzu budżetowym, który jest do tej ustawy dołączony, żadnej wogóle pozycji niema. Co to znaczy i jaki stąd wyciągnąć wniosek? Ten, że drukowany preliminarz jest niejako poprostu skróceniem, i że właściwie chcąc taki preliminarz, dołączony do ustawy skarbowej, należycie odczytać, trzeba go uzupełnić temi pozycjami, które się znajdowały w przedłożeniu rządowem. A w takim razie pozycja znajdująca się w paragrafie „inne wydatki” jest pozycją zupełnie samodzielną, fundusz dyspozycyjny jest częścią składową ustawy skarbowej i kontroli nie podlega.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Co prawda, to są czasy roku 1924, kontrola roku 1924 jest czemś już dawno zamkniętem, ale zastanawiając się nad tą kwestją właśnie z powodu tych świeżych wydarzeń, doszedłem do przekonania, że w roku 1924 nawet w paragrafie „różne wydatki” mogą się mieścić wydatki, do których Kontrola zupełnie nie ma dostępu.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Jeżeli chodzi o samą zasadę kontroli funduszu dyspozycyjnego, — zapewne to jest kwestja do rozwagi, ale to nie jest sprawa tak prosta dlatego, że tu są dwie kwestje: Jedna faktyczna: tajność. Rozumiem, że z tego punktu widzenia można pewne wybrane osoby dopuścić do kontroli; ale jest jeszcze inna rzecz, jest właśnie kwestja, jaki stopień zaufania okazać chciały naczelnikowi pewnego działu administracji ciała ustawodawcze wtedy, kiedy oddawały pewną kwotę wyraźnie do jego dyspozycji, to jest kwestja granicy zaufania. Zaufanie może iść tak daleko, że się powie: zwalniamy od wszelkich rachunków, od wszelkiej kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Ale jak daleko idzie to zaufanie, to mogą określić tylko ci właśnie, od których ten akt zaufania wychodzi, To znaczy kwestja kontroli t. zw. funduszów dyspozycyjnych musi być określona ustawowo. Sprawa jest delikatna, ale gdy będzie ustawowo określona, wtedy będzie można położyć pewne granice temu zaufaniu, którego wyrazem jest przyznanie naczelnikowi tego lub innego działu administracji funduszu dyspozycyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Ale nie chcę już mówić o funduszu dyspozycyjnym. Nawet przy tych wydatkach, które są stwierdzone dokumentami i są kontroli dostępne, nie badamy i nie możemy badać w 100% wszystkich wydatków. Jest zresztą nawet rezolucja sejmowa z dawnych jeszcze czasów, która wskazuje kontroli w tym kierunku plan działania, powiada tak:</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Kontrola w 100% nie może być co rok przeprowadzana co do każdego działu gospodarki państwowej; trzeba to światło pełne rzucać po kolei na poszczególne odcinki tej gospodarki, a więc w jednym roku przeprowadzić stuprocentową kontrolę wydatków, powiedzmy tego działu danego ministerstwa, a w drugim roku innego działu i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Z tego wynika, że każdego roku bada się szczegółowo i dokładnie tylko pewien procent, i to my w każdem naszem sprawozdaniu podnosimy, że kontrola jest wyrywkowa, i staramy się wyszczególniać, jaki procent wydatków zbadano zupełnie dokładnie. Na to niema rady, personel nasz musiałby być trzykrotnie większy, żeby zbadać wszystkie pozycje, żeby się nie ograniczyć do tej kontroli wyrywkowej, która aż dotąd jest koniecznością, i która w przepisach w instrukcji o sposobie wykonywania kontroli, jest zupełnie wyraźnie przewidziana. Nie do każdego działu wydatków przywiązuje się większą wagę. Dlaczego nie? — to rzecz prosta; jeżeli mamy po kolei oświetlić poszczególne wycinki gospodarki, to rzucamy to światło przedewszystkiem na takie działy, które z punktu widzenia skarbowego reprezentują sumy poważne. Więc powiedzmy, jeżeli chodzi o dział wyżywienia w wojsku, jeżeli chodzi o uzbrojenie, jeżeli chodzi o budownictwo wojskowe, to ponieważ to są pozycje poważne, ponieważ tam istotnie straty i interes Skarbu mogą być bardzo duże, staraniem Najwyższej Izby Kontroli jest oświetlić w jednym roku ten odcinek, w drugim roku ten paragraf, w trzecim roku ten dział. Ale są też wydatki stosunkowo drobne, jak właśnie w znacznej części te wydatki „różne”, przy których tej kontroli 100-potowej — z reguły się nie wykonywa, przegląda się asygnacje, i jeżeli tam coś specjalnie zwraca uwagę, wtedy się te rzeczy bada, ale o dokładnem badaniu każdej pozycji poprostu niema mowy i to są rzeczy, z których trzeba sobie zdawać sprawę, jeżeli wydaje się ten lub inny sąd o działalności kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">My nie jesteśmy w stanie wszystkiego skontrolować, a nie potrzebuję mówić jeszcze jednej rzeczy, od której może wypadało zacząć, mianowicie, że tego rodzaju wydatki, przy których się mówi o nadużyciach, przy których się mówi o kradzieżach, w tych dokumentach, do których mamy dostęp z reguły, nie będą w ten sposób określane, a przecież my z reguły z temi dokumentami mamy do czynienia.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Otóż prosiłbym, aby Wysoki Senat raczył te wyjaśnienia przyjąć do wiadomości, bo rzeczywiście każde, powiedzmy, osłabienie zaufania do zupełnej niezależności i do zupełnej sumienności Najwyższej Izby Kontroli w dziedzinie badań, które przeprowadza, są pewną szkodą społeczną.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">O tem, żeby między wierszami naszych sprawozdań, czy naszych uwag jeszcze coś należało czytać, niema mowy, bo to co mamy do powiedzenia, czy sprawa jest drażliwa czy nie, to mówimy i drukujemy zupełnie jasno i wyraźnie. Jeżeliśmy czegoś nie spostrzegli, to w takim razie nie możemy o tem mówić.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">A tu jeszcze przy tej sposobności chciałem zwrócić uwagę na to, że w jednym kierunku p. referentka może nie zwróciła na jeden szczegół uwagi, mianowicie, że pewne akcje kontroli są już rozpoczęte, nie należą dopiero do przyszłości. Chodzi mi o uwagi do zamknięć rachunkowych. Te zamknięcia zostały stosunkowo dość późno wniesione, były i po naszej stronie pewne opóźnienia, ale nasze uwagi do zamknięć za rok 1923 i za rok 1924 są już od kilku miesięcy wydrukowane i przedłożone Sejmowi oraz Senatowi. Uwagi do zamknięć za rok 1925 kończą się, poprostu ostatnie strony już się drukują. Uwagi za rok 1926/27, choć te zamknięcia stosunkowo niezbyt dawno otrzymaliśmy, są już niemal kompletnie zredagowane i dziś właśnie odbyło się posiedzenie kolegjum, które ustaliło ostatecznie zasady co do wniosków, jakie temi uwagami mają być objęte. Zamknięcia rachunkowe za rok 1927/28 dostaliśmy przed paru dniami, mamy 6-miesięczny termin i tego terminu dotrzymamy. Śmiem więc powiedzieć, że w czasie ostatniego roku postęp w tej dziedzinie pracy Najwyższej Izby Kontroli, powiedzmy odrazu, także i w pracy Ministerstwa Skarbu, jest bardzo wielki i te rzeczy bardzo niedługo będą mogły być przedmiotem badań i obrad ze strony ciał parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">I z tem niech mi wolno będzie połączyć parę słów do pewnego stopnia dla własnej obrony. Idzie o kwestję tych kredytów dodatkowych, które rzeczywiście — to mówię od siebie, jako Prezes Najwyższej Izby Kontroli, — te kredyty nielegalizowane są moją zmorą, to jest moje udręczenie i właściwie dopiero od czasu, kiedy widziałem, jak poszła ta sprawa przy projekcie ustawy skarbowej, kiedy widziałem, że wszystkie zainteresowane czynniki, a więc inicjatywa Sejmu i dobra wola Rządu godzą się na to, ażeby tę sprawę kredytów dodatkowych definitywnie, a przynajmniej w drodze próby — bo ta ustawa jest na 1 rok — ale przecież jasno i dokładnie określić, miałem wrażenie, że kamień spadł mi z serca.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Chodzi o przeszłość, chodzi tu o zarzuty, które słyszałem, żeby nie przesadzić, 5 razy w Sejmie, a które słyszę także i tu w Senacie, mianowicie, że w swoim czasie mogłem zrobić odrazu doniesienie z chwilą, kiedy Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła przekroczenia budżetu w r. 1927/1928.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Wysoki Senacie! Te przekroczenia, jak stwierdził w Sejmie prof. Krzyżanowski, były przez niego nawet cyfrowo podane w marcu, względnie w kwietniu roku 1928 na podstawie drukowanych aktów. Więc te rzeczy tajne nie były. Prawda, co innego jest takie uzyskanie prywatnej wiadomości, a co innego urzędowy akt Kontroli, która z tem zwraca się do Sejmu. Ale zwrócić się do Sejmu z powtórzeniem tego, co było w sprawozdaniu drukowane, to jest trochę za mało, i dlatego, jak oświadczyłem w Komisji Budżetowej Sejmu, poczyniłem odpowiednie kroki, żeby w drodze protokółów, w drodze kontroli fatycznej spisać te wszystkie kredyty dodatkowe, zbadać te uchwały, na których się one opierają, motywy, poprostu mieć pełny materjał do użytku Sejmu. I mając ten materjał stanąłem dopiero wobec tej kwestji, czy odrazu nawet jeszcze w czasie ferji Sejmu donieść o przekroczeniach do Sejmu, czy czekać, aż przyjdzie sprawozdanie, które składamy w początkach października, które rzeczywiście w tym czasie złożyliśmy, może parę dni później, bo chciałem je złożyć razem z uwagami, na to, żeby pewnemi rezultatami pracy móc się poprostu pochwalić przed ciałami parlamentarnemi, i umieścić dane o przekroczeniach w tem sprawozdaniu. I wtedy rzeczywiście wybrałem tę drogę, żeby to powiedzieć w sprawozdaniach, które Panowie mają, i w których te rzeczy są drukowane.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#PrezesNajwyższejIzbyKontroliWróblewski">Sądzę i dotąd mam to przekonanie, że nie ponoszę żadnej absolutnie winy.</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 12 — Ministerstwo Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SBoguszewski">Wysoki Senacie! Zanim przystąpię do sprawozdania Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym Ministerstwa Rolnictwa i Ministerstwa Reform Rolnych, chciałbym poruszyć sprawy, zaczepione tutaj w dyskusji ogólnej, a w szczególności przez s, Januszewskiego i s. Szafranka. Mianowicie s. Januszewski twierdził, że jest rozbieżność pomiędzy tem, co mówił p. s. Szarski w sprawozdaniu generalnem, a tem, co zawierają nasze sprawozdania poszczególne, w szczególności powoływał się na sprawozdanie moje. Muszę stwierdzić, że my mamy odwagę odnosić się krytycznie do tego, co robi Rząd i mamy odwagę również stawać przed naszymi wyborcami z temi rzeczami, które tutaj uchwalamy. Nie pozwalamy sobie na to, aby, powołując się na zmniejszenie takiej czy innej kwoty w budżecie, twierdzić, że szerokie masy ludowe i robotnicze będą miały argumenty poważne i dostateczne do oceny roli Sejmu względnie Senatu. Uważamy, że Senat jest odpowiedzialny i jest świadomy tej odpowiedzialności, którą bierze na siebie, przeprowadzając taką czy inną zmianę w budżecie, i wcale się nie obawia tego, że pewne momenty mogą być wykorzystane nawet, powiedzmy sobie, demagogicznie.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SBoguszewski">P. s. Januszewski stwierdził, że stosunki na wsi wcale się nie poprawiły. Jabym powiedział, że stosunki ki na wsi nie poprawiły się w tej mierze, jakby się tego pragnęło, jednak poprawa zaszła znaczna w porównaniu ze stanem przed rokiem 1926. P. s. Januszewski posunął się nawet dalej, bo podał, żeśmy skreślili sumy, które faktycznie nie zostały skreślone, Powiedział, że w dziale 4 § 14 zostało skreślone na kursy rolnicze dla nauczycieli szkół powszechnych 200.000 zł., tymczasem Komisja Senatu, Panie Senatorze, tego nic skreśliła i w poprawkach tutaj drukowanych Pan tego nie znajdzie, aczkolwiek muszę stwierdzić, że o skreślenie tej kwoty występowałem z tego względu, że specjalne fundusze na kursy rolnicze dla nauczycieli szkół powszechnych powinneby być w Ministerstwie Oświecenia Publicznego, a nie w Ministerstwie Rolnictwa, ponieważ Ministerstwo Oświecenia Publicznego powinnoby udzielać stypendjów nauczycielom na słuchanie tych kursów. Przez wstawienie do budżetu Ministerstwa Rolnictwa nie zostaje osiągnięte to, o co chodzi, a mianowicie możność delegowania nauczycieli szkół powszechnych na takie kursy.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SBoguszewski">Przyznaję, żeśmy skreślili wiele pozycyj. Skreśliliśmy istotnie, tak, jak mówił p. sen. Januszewski, 1.700.000 zł zasiłków na popieranie meljoracyj rolnych, ponieważ meljorację rolne są tym środkiem podniesienia produkcji rolnej, który jest najbardziej opłacalny ze wszystkich, jakie można przedsięwziąć w rolnictwie, i nie uważamy za słuszne, ażeby były przeprowadzane z zasiłków z budżetu państwowego. One nie powinne obciążać podatkami ludności rolniczej. Skreśliliśmy fundusze przeznaczone na pomoc państwową przy scalaniu, na pomoce kredytowe, uważając, że to, cośmy już zdołali osiągnąć w Ministerstwie Rolnictwa, a co jeszcze pokutuje w Ministerstwie Reform Rolnych, — cała pomoc kredytowa dla rolnictwa powinna być skoncentrowana w Banku Rolnym, a nie w budżecie. Pomoc kredytowa z funduszów budżetowych może się tylko w ten sposób odbywać, że na kapitał zakładowy banku mogą być podnoszone dotacje, co zostało zresztą bardzo wydatnie zrobione w ostatnich czasach.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SBoguszewski">Pan s. Trojan podniósł, że skreślone zostały jeszcze w Sejmie zasiłki dla organizacji „Silskyj Hospodar”. Panie senatorze, to samo zagadnienie było przy rozpatrywaniu budżetu podniesione z powodu wniosku Klubu Żydowskiego i jednak doszliśmy do. porozumienia. Zostały skreślone kwoty, oznaczone w objaśnieniach do budżetu z tego powodu, że wstawianie, wymienianie organizacji, której rząd ma przyjść z pomocą, z postawieniem kwoty, jest uprzywilejowaniem danej organizacji i tak samo sprzeciwilibyśmy się, gdyby była wymieniona organizacja polska. Ale nigdy polskie organizacje nie były w budżecie wymieniane, że ma ta czy inna z nich otrzymać zasiłek z funduszów państwowych. I z tego powodu Klub Żydowski wniósł tylko rezolucję z wykreśleniem kwoty, a komisja rezolucję przyjęła.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SBoguszewski">Teraz przechodzę do samego sprawozdania. Muszę stwierdzić, że budżet Ministerstwa Rolnictwa od roku 1925, to znaczy od tego roku, kiedy może być porównywany już w walucie stałej, wzrasta nieomal z roku na rok. Budżet Ministerstwa Rolnictwa w roku 1925 stanowił 1,2% całości wydatków budżetowych, zaś w roku obecnym, to jest w preliminarzu na rok następny, wynosi 2,2%, czyli wzrost jest o 1%. Te kwoty stale wzrastają. Jeśli weźmiemy porównanie z innemi państwami, to nasz budżet, ten który rozpatrujemy, jest mniej więcej na tym poziomie w stosunku do całości budżetu, co w Czechosłowacji, gdzie również budżet Ministerstwa Rolnictwa wynosi 2,2% całości budżetu. Większy budżet mają tylko Prusy. Francja wydatkuje znacznie mniej aniżeli my, bo tam tylko 1/2% budżetu stanowią wydatki na rolnictwo. Nie chciałbym Panów nużyć tutaj przytaczaniem innych porównań. Muszę stwierdzić, że Polska zajmuje miejsce nie ostatnie tak w stosunku do ziemi użytkowej, jak i w stosunku do jednego mieszkańca tej ziemi pod względem kwot przeznaczonych na rolnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SBoguszewski">Tutaj chciałbym zwrócić uwagę w szczególności na jeden dział. Nie będę mówił o sprawie etatów w Ministerstwie Rolnictwa; jak komisja miała możność przekonać się i jak zresztą w sprawozdaniu drukowanem Panowie znajdą, nie są one nadmierne. Na czoło zagadnień właściwie wysuwa się sprawa popierania produkcji rolnej, to nadaje charakter całej polityce Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#komentarz">(S. Januszewski: Ministerstwo dużo zrobiło.)</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SBoguszewski">I śmiem twierdzić, że od r. 1926 jest stały wzrost wydatków na popieranie produkcji rolnej, Śmiem twierdzić, że w r. 1925, a więc w tym czasie, do którego Panowie tak wzdychacie, wydawano na popieranie produkcji rolnej w budżecie Ministerstwa Rolnictwa tylko 5% tego budżetu. Już w r. 1926 jest 31%, a w 1927/28 r. 42% całego budżetu ministerstwa, w r. 1928/29 — 30%, w r. 1929/30 jest preliminowane 37% całości budżetu rolnego. Nie jest słuszne twierdzenie, że na popieranie produkcji rolnej zbyt mało się przeznacza.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SBoguszewski">Oczywiście mam do zauważenia, że nietylko zagadnienie podniesienia produkcji w rolnictwie jest tem, na co Ministerstwo powinno zwracać uwagę. Nie samo podniesienie produkcji decyduje o dobrobycie szerokich mas rolniczych. Musi się jednocześnie zwrócić uwagę na organizację produkcji, na organizację jej zbytu, na organizację jej przetwórstwa. Jest rzeczą dla mnie pewną, że jeśliby nawet produkcja rolna w warsztatach drobnych, w warsztatach karłowatych podniosła się o 100%, to ona nie będzie wystarczała na utrzymanie rodzin na tych warsztatach siedzących. I dlatego bardzo duży nacisk kładę na konieczność zwrócenia uwagi na samo organizowanie produkcji. Stwierdzić trzeba, że w zakresie podniesienia produkcji Ministerstwo Rolnictwa osiągnęło z jednej strony duże rezultaty, z drugiej strony jednak warunki te, które u nas istnieją, doprowadziły do częściowego obniżenia produkcji rolnej. Województwa zachodnie w roku 1925/26 w porównaniu z rokiem 1912/13 mają obniżoną produkcję zbóż. W woj. Poznańskiem spadła ona z 19,8 cetn. metr. na 17,9. Ale jednocześnie podnieść należy, że w województwach centralnych i wschodnich jest dość znaczny przyrost produkcji, bo w centralnych województwach z 11,5 w roku 1912/13 doszliśmy do produkcji 14 cetn. metr. — w roku 1925/1926; w województwach wschodnich z 8 cetn. metr. w roku 1912/13 doszliśmy do 10 cetn. z hektara w roku 1925/26.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SBoguszewski">Jeżeli chodzi o produkcję inwentarza, ta tutaj we wszystkich działach, z wyjątkiem owiec, poszliśmy bardzo znacznie naprzód. W ilości produkowanych koni, całego pogłowia i w trzodzie, stan powojenny zwiększył się o 21% w porównaniu ze stanem przedwojennym. W produkcji bydła rogatego zwiększenie wynosi 3 proc. Natomiast jest bardzo znaczne obniżenie w produkcji owiec, bo produkcja owiec stanowi obecnie zaledwie 45 proc. stanu przedwojennego, co się zresztą tłomaczy zmienionemi warunkami ekonomicznemi i co ma miejsce nietylko w Polsce, ale i na zachodzie.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#SBoguszewski">Osobno będę mówił o koniach, natomiast pragnę zwrócić uwagę na zagadnienie zbytu trzody. I tutaj zgodnie z tem, co podniósł s. Januszewski, nie uważamy i my za zupełnie szczęśliwe rozwiązanie tego zagadnienia przez utworzenie syndykatu dla eksportu, ale musimy stwierdzić, że uważamy w obecnych warunkach powołanie do życia takiego, syndykatu dla uregulowania naszego handlu trzodą na rynku wiedeńskim i czeskim za jedynie możliwe. Niema innej możności rozwiązania tego zagadnienia, jak przez powołanie tego syndykatu. Pragnęlibyśmy oczywiście, ażeby jaknajprędzej wytworzyły się warunki, któreby dały możność nieuciekania się do oddawania w monopol prywatny tego handlu trzodą na rynku zagranicznym, ale tem niemniej nie możemy przeciwko temu syndykatowi w tej chwili występować.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Posner.)</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#SBoguszewski">Muszę zwrócić uwagę na konieczność zwiększenia opieki Ministerstwa Rolnictwa nad współdzielczością rolniczą. Twierdzę to nietylko przy tym budżecie, ale przy każdej sposobności to powtarzam, że zagadnienie współdzielczości rolniczej u nas jeszcze nie znajduje dostatecznego zrozumienia. Warunki, w jakich produkuje drobne rolnictwo, zarówno gdy chodzi o nabywanie artykułów, dla rolnictwa potrzebnych, jak i o zbywanie artykułów rolniczych przez drobne gospodarstwa, które mogą spieniężyć i nabywać w drobnych tylko ilościach, czynią zagadnienie współdzielczości nadzwyczaj ważnem. I dlatego pragnąłbym zwrócić uwagę Ministerstwa na konieczność bardzo silnego poparcia współdzielczości rolniczej we wszystkich jej przejawach, zarówno rolniczo-handlowej, jak przetwórczej i kredytowej.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#SBoguszewski">Mówiąc o innych działach pracy Ministerstwa Rolnictwa, muszę się zatrzymać nieco na hodowli koni. Jak wykazuje statystyka, przeprowadzona w roku 1927, u nas stan ilościowy przychówku koni maleje z roku na rok. W r. 1924 stan przychówku koni pozwalał na zastępowanie konia wybrakowanego już w okresie dziesięcioletnim, natomiast stan przychówku w r. 1927 daje możność zastąpienia konia dopiero w okresie szesnastoletnim. Stąd oczywiście, gdy przyjmiemy, że ogólna ilość pogłowia końskiego jest na tym poziomie, na którym utrzymać się powinna; stan hodowli koni musi być uważany za niekorzystny. Sądzę jednak, że wzrost nieco nadmierny ilości koni, — przyrost 21% w stosunku do stanu przedwojennego, — wskazywałby raczej na pewne przeciążenie ilością koni naszych gospodarstw i rzecz oczywista, wtedy zagadnienie przychówku nie wyglądałoby groźnie.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#SBoguszewski">Mówiąc o hodowli koni w Polsce, uważam za swój obowiązek oddać tutaj cześć ś. p. Jurjewiczowi, dyrektorowi departamentu hodowli koni, który zmarł niedawno i który, jak stwierdzić to muszę, przyczynił się w bardzo dużej mierze do podniesienia tego działu produkcji rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#SBoguszewski">Przejdę teraz do państwowych zakładów badawczo-naukowych, przedewszystkiem instytutu puławskiego. Instytut puławski ma za zadanie rozwiązywać zagadnienia, związane z rolnictwem. Muszę stwierdzić że nieco zbyt daleko instytut puławski stoi od zagadnień praktycznego rolnictwa, zbyt mało korzyści przynoszą jego prace bezpośrednio rolnictwu. To samo niestety muszę powiedzieć o Wydziale Ekonomiki drobnych gospodarstw. Ma on za zadanie badanie stanu drobnych gospodarstw w Polsce, a właściwie dotychczas poświęca wszystkie swoje prace ustalaniu rentowności gospodarstw, ustalaniu wysokości czystego zysku, podczas kiedy stwierdzić trzeba, że niema takiego zagadnienia z zakresu drobnego rolnictwa, jego stanu, poziomu kultury rolników samych, któreby miało dostateczne oświatlenie w naszej literaturze i nauce.</u>
+ <u xml:id="u-32.17" who="#SBoguszewski">I stąd uważam za konieczne zwrócić uwagę Ministerstwa Rolnictwa na konieczność zreorganizowania tego stanu rzeczy, na konieczność przystosowania pracy Wydziałowi Ekonomiki drobnych gospodarstw i Instytutu Gospodarstwa Społecznego do potrzeb rolnictwa, do opracowywania chociażby mniej naukowego, mniej ścisłego, ale natomiast zagadnień bardziej aktualnych, których rozwiązywanie nasuwa każda chwila życia.</u>
+ <u xml:id="u-32.18" who="#SBoguszewski">Chciałbym jeszcze omówić tutaj sprawę ważną, która była głośna, i znalazła silny oddźwięk na łamach prasy, mianowicie sprawę gospodarki leśnej. Były podnoszone zarzuty, rzekomo oparte na sprawozdaniach Izby Kontroli, ale zdaje mi się, na zbyt pośpiesznie wydanym sądzie, że nasza gospodarka leśna jest dewastacyjna. Na podstawie danych Urzędu Statystycznego muszę stwierdzić, że przyrost roczny w lasach państwowych z jednego hektara wynosi 2,84 m3, co daje jako roczny przyrost 8.066.093 m3 na przestrzeni lasów państwowych i to właściwie stanowi cyfrę wyjściową dla cięć, dokonanych w lasach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.19" who="#komentarz">(Głos: Z prywatnemi dojdzie do 16.000.000.)</u>
+ <u xml:id="u-32.20" who="#SBoguszewski">Prywatnych nie biorę pod uwagę, ponieważ zarzuty tyczyły się tylko lasów państwowych. Jeżeli wezmę gospodarkę państwową od r. 1919 i nie będę pomniejszać tych ilości cięć które były przeprowadzone na skutek dwukrotnych klęsk żywiołowych, raz kornika w 1922 r. i drugi raz sówkę-chojnówkę w latach 1925 do 1927, to przecięcie za tych dziesięć lat daje rocznie 9.455.894 m3, wyrębu, czyli wypada więcej zaledwie o 380.000 m3, niż podaje to Główny Urząd Statystyczny, co stanowi 5% ilości rocznego wyrębu. Śmiem twierdzić, że można te 5% przyjąć jako błąd, chociażby przy szacowaniu lasów. Stosunek wieku poszczególnych okresów rębności w naszych lasach państwowych jest nader korzystny, i można z całą pewnością twierdzić, że nietylko nie przerębujemy lasów, ale przeciwnie, jeszcze posiadamy bardzo znaczne zapasy, któreby wyrąbać było można.</u>
+ <u xml:id="u-32.21" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-32.22" who="#SBoguszewski">Jeśli chodzi o zalesianie, związane również z zagospodarowaniem lasów, to muszę stwierdzić, że przeciętnie w przeciągu dziesięciolecia było zalesianych 42.846 ha, co jest powyżej tej ilości, która przeciętnie rocznie jest wyrębywana. I tylko z tego względu musimy tę większą ilość lasów zalesić, że jest rzeczą niezbędną uzupełnienie tych wszystkich luk, które nam okres wojenny i powojenny w lasach państwowych pozostawił.</u>
+ <u xml:id="u-32.23" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-32.24" who="#SBoguszewski">O racjonalności gospodarki w lasach państwowych również świadczy i to, że obecnie już 61% wszystkich lasów państwowych ma powierzchnię leśną całkowicie urządzoną. Z całej ilości 2.486.000 ha definitywnie jest urządzona gospodarka na obszarze 1.557.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-32.25" who="#SBoguszewski">Jest niesłychanie interesujące i ważne zagadnienie cen. Niestety nie posiadamy materjału, na podstawie którego można byłoby wydać opinję o polityce cen, prowadzonej przez ministerstwo. Musimy się opierać, że tak powiem, na pewnych wrażeniach. Panowie znajdą w sprawozdaniu drukowanem wykaz cen na drewno użytkowe i na drewno opałowe w poszczególnych dyrekcjach lasów.</u>
+ <u xml:id="u-32.26" who="#SBoguszewski">Na komisji tę rzecz rozpatrywaliśmy bliżej i doszliśmy do przeświadczenia, że ceny, szczególnie na drewno opałowe, w którem głównie zainteresowana jest ludność wiejska, nie są zbyt wygórowane, ale, jak powiadam, nie mamy objektywnych danych, nie mamy danych z zagranicy, ze względu na różnorodność notowań. Ceny drewna nie są notowane na giełdach drzewnych nigdzie, wskutek tego nie mamy porównania. Jest bardzo znaczna rozpiętość pomiędzy cenami w poszczególnych dyrekcjach. Najniższa cena jest w dyrekcji białowieskiej, gdzie drewno użytkowe jest płacone 15 zł. 85 gr. za metr sześć., podczas gdy drewno opałowe w dyrekcji białowieskiej kosztuje 3 zł. 71 gr. Najwyższa cena drewna użytkowego jest w dyrekcji pomorskiej — 60 zł. za metr sześć. Drewno opałowe jest najdroższe w dyrekcji bydgoskiej — 14 zł. 44 gr.</u>
+ <u xml:id="u-32.27" who="#SBoguszewski">Jak już stwierdziłem, uważam za swój obowiązek zwrócić uwagę Rządu na pewne zagadnienia, które poruszyć należy. Nie krytykujemy dla krytyki, ale krytykujemy na to, ażeby rzecz ta doszła do wiadomości Rządu i mogła być przez Rząd poprawiona i na tem polega różnica pomiędzy nami, Panie Senatorze.</u>
+ <u xml:id="u-32.28" who="#komentarz">(S. Januszewski: Tylko, że my nie wierzymy, że to Rząd poprawi.)</u>
+ <u xml:id="u-32.29" who="#SBoguszewski">Pozatem komisja rozpatrując szczegółowo preliminarz budżetowy Ministerstwa Rolnictwa, który wyszedł z Sejmu, wnosi o zmiany następujące w wydatkach zwyczajnych:</u>
+ <u xml:id="u-32.30" who="#SBoguszewski">W dziale 2, rozdz. 2 § 10 zmniejszenie o 43.000 równocześnie ze mniejszeniem analogicznej pozycji w dochodach, jako nie mającej istotnego znaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-32.31" who="#SBoguszewski">Zmniejszono pozycję na zwalczanie chorób zaraźliwych o 350.000 zł. ze względu na to, że jak wykazała praktyka, doświadczenie zeszłoroczne, fundusz ten nie byłby wykorzystany, niema więc potrzeby zwiększenia go tem bardziej, że muszę tu z uznaniem podnieść, iż prawie wszystkie choroby zakaźne zostały już zwalczone, nie potrzebujemy przeto w tych rozmiarach prowadzić walki z chorobami zakaźnemi, jak to miało miejsce w latach poprzednich, tem bardziej więc nie należy zwiększać tego wydatku.</u>
+ <u xml:id="u-32.32" who="#SBoguszewski">Dalej proponujemy skreślenie wydatku na wyrobienie specjalistów w dziedzinie organizacji spółdzielni i handlu trzodą z tego względu, że w budżecie ministerstwa jest możność zmieszczenia tego wydatku w innym paragrafie tego samego działu 3. I jeżeliby ten paragraf został tutaj dodany, to raczej byłby skrępowaniem w kierunku zasilania spółdzielczości niż jego rozszerzeniem.</u>
+ <u xml:id="u-32.33" who="#SBoguszewski">Dalej proponujemy skreślenie zasiłku na popieranie meljoracji rolnych o czem już mówiłem, o 1.700.000 zł. zasiłków dla szkół samorządowych o 300.000 zł na pomoce naukowe, dlatego, że dostarczanie pomocy naukowych dla szkół samorządowych należy do obowiązków samorządów i nie powinno być przerzucane na państwo.</u>
+ <u xml:id="u-32.34" who="#SBoguszewski">Skreślamy zasiłki na oświatę pozaszkolną, zwiększone w Sejmie o 400.000 zł. z tego względu, że jest to dopiero początkowa akcja Ministerstwa Rolnictwa, przy której trudno przypuszczać, ażeby Ministerstwo mogło o 400.000 zł wydać więcej, jeśli chodzi o wydanie celowe.</u>
+ <u xml:id="u-32.35" who="#SBoguszewski">Wreszcie proponujemy zmniejszyć badanie potrzeb drobnego rolnictwa o kwotę 50.000 zł, co nie jest represją względem instytutu, ale wolimy kwotę stąd uzyskaną przeznaczyć na budowę instytutu aerologicznego w Jabłonnie, który ze względów państwowych jest niezbędny, a którego budowa nie mogłaby się rozpocząć, gdyby odnośną kwotę uchwalono tylko w tej wysokości, jak to było, powiedzmy, przez omyłkę uchwalone w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-32.36" who="#SBoguszewski">Pozatem, jako ostatnią propozycję wnosimy o zwiększenie o 500.000 zł pozycji w dziale lasów państwowych na budowę leśniczówek, ze względu na to, że w lasach państwowych w ogromnej ilości brak leśniczówek, gajówek i służba leśna nie ma gdzie mieszkać. Dlatego uważamy za konieczne dotowanie tej pozycji. Zresztą to na ogólny wynik mało wpływa, bo to jest w funduszach obrotowych lasów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.37" who="#SBoguszewski">Na tem referat o Ministerstwie Rolnictwa kończę. Przejdę do budżetu Ministerstwa Reform Rolnych. Jako jedno z głównych zadań Ministerstwa Reform Rolnych trzeba podnieść sprawę scalania gruntów. Ministerstwo preliminuje obecnie scalanie na obszarze 419.300 ha. Proces scalania wzrasta z roku na rok. W roku 1924 było scalonych 32.000 ha. w roku 1925 — 68.000 ha. w roku 1926 ilość ta skoczyła na 146.000 ha. w roku 1927 na 265.000 ha. w 1928 na 325.000 ha. obecnie się preliminuje 419.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-32.38" who="#SBoguszewski">Jest jedno zagadnienie, na które chcę zwrócić uwagę również i Ministerstwa przy scalaniu, mianowicie na sprawę przenoszenia osiedli w nowowytworzonych gospodarstwach przy scalaniu. Oczywiście, nie chciałbym tutaj tej sprawy przesądzać, pragnę tylko zwrócić uwagę, że o ile z jednej strony ta bliskość osiedli do gruntu posiadanego jest rzeczą korzystną, ponieważ ułatwia uprawę, to jednak ma to i złe strony; więc przedewszystkiem znacznie utrudnia posyłanie dzieci do szkół, które musi się odbywać nietylko w okresie robót polowych, jak wyjeżdżanie na działki przy uprawie gruntów, ale przez cały rok. Tak samo wszelkie dostawy, wszelkie stosunki ze spółdzielnią mleczarską, która w danej wsi powstaję, również dostawa mleka musi się odbywać stale, a odsunięcie osiedla od tej spółdzielni wytwarza trudności przy transporcie mleka do mleczarni. Pozatem wskutek takiego rozrzucenia mogą zachodzić utrudnienia w życiu towarzyskiem, w warunkach bezpieczeństwa i t. d. Uważałbym za rzecz niezbędną, żeby Ministerstwo tą sprawą specjalnie się zainteresowało.</u>
+ <u xml:id="u-32.39" who="#SBoguszewski">Co do samej procedury scaleniowej, to muszę stwierdzić, że procedura scaleniowa jest zawiła, uciążliwa, i, w przeświadczeniu mojem, wadliwa. Możnaby, sądzę, uniknąć tej zawiłości i uciążliwości, jeżeliby się nadało uprawnienia komisarzom ziemskim, jeżeliby się z urzędu powiatowego zrobiło pierwszą instancję, oczywiście z zachowaniem w niektórych sprawach decyzji komisyjnej, nie personalnej. Wadliwość procedury polega między innemi na stosowaniu t. zw. szacunków względnych, polegających na podziale gruntów komasujących się wsi na dowolną ilość klas i na dowolnem ustosunkowaniu wartości poszczególnych klas ziemi. To jest jedno z zagadnień, które musi być rozwiązane. Sądzę, że jest rzeczą niezbędną, żeby można było opierać klasyfikację gruntów na podstawach stałych, a nie na względnej klasyfikacji.</u>
+ <u xml:id="u-32.40" who="#SBoguszewski">Przy scalaniu pierwszorzędnem zagadnieniem jest sprawa uzupełnienia gospodarstw karłowatych. Jeśli mam wyrazić swój pogląd osobisty, to twierdzę, że zagadnienie uzupełniania gospodarstw karłowatych jest właściwie tem, które powinno zająć dominujące stanowisko przy przeprowadzaniu reformy rolnej. Jest rzeczą nieekonomiczną tworzenie nowych gospodarstw, jeśli jest możność rozbudowania, rozszerzenia gospodarstw już istniejących.</u>
+ <u xml:id="u-32.41" who="#SBoguszewski">Muszę stwierdzić, że do rozwiązania zagadnienia upełnorolnienia w bardzo znacznej mierze przyczyniła się likwidacja służebności i muszę podkreślić, że Ministerstwo Reform Rolnych zrobiło kolosalny wysiłek w sprawie uregulowania służebności. Do r. 1925 były zlikwidowane 14.904 osady. W roku 1928 było zlikwidowanych przeszło 49.000 gospodarstw. Preliminuje się na rok 1929/30 zniesienie służebności w 50.000 gospodarstw. W niektórych okręgach, w szczególności mam tutaj na uwadze Zamoyszczyznę, jest pewne, że tak powiem, sabotowanie tej akcji przez zarząd dóbr. I muszę stwierdzić, że rzecz ta robi bardzo niekorzystne wrażenie.</u>
+ <u xml:id="u-32.42" who="#SBoguszewski">Akcja parcelacyjna Ministerstwa Reform Rolnych opiera się na parcelacji dobrowolnej. Kontyngent ustawowy jest wyczerpywany. W roku 1929/30 jest projektowane z podaży wolnej 130.000 ha, uzupełnienie do 200.000, przewidywane ustawą z gruntów państwowych wynosi 61.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-32.43" who="#SBoguszewski">Jaknajbardziej istotnem zagadnieniem jest zagadnienie polityki cen. Przy zmniejszonej drożyźnie kapitału zagadnienie to nie byłoby tak ostre, w naszych warunkach jednak, przy tak wysokich odsetkach, jakie rolnik nawet w instytucjach państwowych przy kredycie długoterminowym płacić musi, zagadnienie to nabiera dla rolnictwa szczególnego znaczenia. Wzrost cen na ziemię, nadmierny wzrost, powinien być hamowany. Uważam, że jest rzeczą niekorzystną, jeżeli rolnik, nabywając ziemię, musi bądź głodować, bądź wpadać w ręce lichwiarzy, albowiem przestaje być wówczas tym dodatnim czynnikiem w obrocie ogólnym towarowym, staje się nędzarzem i żyje tylko po to, aby wyprodukować pewną ilość artykułów rolniczych dla zaspokojenia swoich wierzycieli. Dlatego uważam, że jest rzeczą niezbędną, tak, jak to czyniło Ministerstwo Reform Rolnych dotychczas, przeciwdziałanie nadmiernemu śrubowaniu cen.</u>
+ <u xml:id="u-32.44" who="#SBoguszewski">Muszę tutaj stwierdzić, że ilość kredytu długoterminowego udzielonego przez Państwowy Bank Rolny jest dość znaczna. Na 1 grudnia 1928 r. na kupno ziemi Państwowy Bank Rolny udzielił w 8-procentowych listach zastawnych przeszło 53 miljony zł. w 7-procentowych przeszło 13.500.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.45" who="#SBoguszewski">Na inwestycje i na spłatę uciążliwych zobowiązań w 8% listach zastawnych udzielono kredytów 29.000.000 zł. w 7% listach zastawnych 23.000.000 zł. razem do 1 grudnia 1928 r. udzielono kredytu długoterminowego 118.363.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.46" who="#SBoguszewski">Muszę tutaj zwrócić uwagę na to, o czem również w Komisji Skarbowo-Budżetowej mówiono, że Państwowy Bank Rolny powinien się zainteresować współdzielnością rolniczą i to wszelkich typów, zarówno rolniczo-handlową, jak i rolniczo-przetwórczą, jak i kredytową. Uważam, że byłoby rzeczą niezbędną utworzenie specjalnego wydziału w Państwowym Banku Rolnym, któryby się wyłącznie kredytami współdzielczemi zajmował.</u>
+ <u xml:id="u-32.47" who="#SBoguszewski">Zwracam również w swojem sprawozdaniu uwagę na ustrój banku. Panowie mogą tę rzecz znaleźć w druku. Uważam, że ustrój władz banku jest nieco sztuczny i niezupełnie da się uzasadnić.</u>
+ <u xml:id="u-32.48" who="#SBoguszewski">Muszę jeszcze zwrócić uwagę na bardzo obfitą działalność ustawodawczą Ministerstwa Reform Rolnych. Ministerstwo czuwa stale nad zagadnieniami ustawodawczemi, nad tem, ażeby regulować i upraszczać przepisy, dotyczące poszczególnych zagadnień, nieraz bardzo ciężkich, związanych z ustrojem rolnym. Nie będę wyliczał tych wszystkich ustaw, które zostały wydane, muszę to jednak zapisać na rubrykę zasług Ministerstwa Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-32.49" who="#SBoguszewski">Przy rozpatrywaniu szczegółów budżetu zostały przyjęte przez Komisję następujące zmiany, o których przyjęcie będą też prosił Wysoki Senat.</u>
+ <u xml:id="u-32.50" who="#SBoguszewski">A więc koszty nadzoru nad parcelacją prywatną zostały w Sejmie zwiększone o 75.000 zł. Jest rzeczą możliwą, że pewna nadwyżka w tej pozycji będzie, ale trudno jest przewidywać zgóry, że prywatna parcelacja pójdzie ponad normę tej przewidywanej ilości hektarów, o której mówiłem wyżej. Dlatego koszty te proponuję zmniejszyć o 75.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.51" who="#SBoguszewski">Jak mówiłem, Ministerstwo projekt rozszerzenia działalności scaleniowej łączy z upełnorolnianiem. Z tego powodu uważamy za niezbędne zwiększyć odpowiedni dział wydatków na prace scaleniowe o 21/2 miljona zł. Proponuję zrobić to kosztem pomocy kredytowej przy scalaniu i zamianie gruntów. Ta pozycja została zwiększona przez Sejm o 9 miljonów złotych. Jak już podnosiłem, uważam, że akcja kredytowa powinna być dokonywana przez banki, a nie z funduszów budżetowych. Zostaje tam jeszcze kwota dość znaczna na pomoc kredytową, i nie proponuję całkowitego jej skreślenia, tylko zmniejszenie o 6 miljonów i przesunięcie 2 1/2 miljonów na prace scaleniowe.</u>
+ <u xml:id="u-32.52" who="#SBoguszewski">Dotacje na fundusz zapomogowy i kredyty ulgowe zostały w komisji zmniejszone o 5.800.000 — o tyle, o ile podniósł Sejm. Wysokość tych dotacji jest związana z wykonaniem ustawy i sądzę, że Ministerstwo Reform Rolnych, proponując swój cały budżet, liczyło się z koniecznością wydatkowania tej kwoty, jaka odpowiada ilości zapotrzebowania, które się okaże. I dlatego, aczkolwiek bardzo ostro przeciwko temu wystąpił tutaj p. s. Januszewski, ja mam odwagę twierdzić, że za bardziej słuszne uważam oparcie się na wyliczeniach Ministerstwa Reform Rolnych, aniżeli, powiedzmy, na spekulacji myślowej wnioskodawców Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-32.53" who="#komentarz">(S. Januszewski: Czyż oni się na tem mniej znają? Tam są tak samo specjaliści. Bliżej życia są.)</u>
+ <u xml:id="u-32.54" who="#SBoguszewski">Jeśli bliżej życia, to jednak napewno dalej od tej bezpośredniej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-32.55" who="#komentarz">(S. Januszewski: Tak, biurokratycznej!)</u>
+ <u xml:id="u-32.56" who="#SBoguszewski">Dalej pomoc kredytowa przy znoszeniu służebności. Już o pomocy kredytowej mówiłem. Wogóle uważam, że pomoc kredytowa powinna się koncentrować w instytucjach kredytowych, a nie w budżecie państwowym. To samo dotyczy pomocy kredytowej przy meljoracjach. Pomoc kredytowa przy meljoracjach znajduje się w Państwowym Banku Rolnym i niema możliwości dostarczenia odpowiedniej pomocy kredytowej dla zmeljorowania Polski. Sądzę, że p. s. Januszewski wie o tem dobrze, że nawet jeślibyśmy wszystkie zasoby nasze, wszystkie wolne wpływy we wszystkich instytucjach, jakie tylko posiadają pieniądze, obrócili na ten cel, to by ich na zmeljorowanie Polski nie wystarczyło.</u>
+ <u xml:id="u-32.57" who="#SBoguszewski">Wreszcie w wydatkach nadzwyczajnych dotację na ulgowe oprocentowanie pożyczek udzielonych w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego Komisja Skarbowo-Budżetowa projektuje zmniejszyć o 875.000 zł. dlatego, że Bank Rolny nie będzie w stanie odpowiedniej ilości kredytów rozdzielić, stąd oczywiście dotacja ta pozostałaby tylko na papierze. Na tem sprawozdanie moje kończę.</u>
+ <u xml:id="u-32.58" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszałekPosner">Otwieram dyskusję nad obu sprawozdaniami p. s. Boguszewskiego łącznie, nad sprawozdaniem, dotyczącem Ministerstwa Rolnictwa i Ministerstwa Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#WicemarszałekPosner">Pierwszy zapisany do głosu jest p. s. Tatarczak, drugi p. s. Kuźmyn. Głos ma s. Tatarczak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#STatarczak">Wysoki Senacie! Z przemówienia p. senatora, referenta budżetu Ministerstwa Reform Rolnych i Ministerstwa Rolnictwa, wynikają bardzo ciekawe zestawienia. Zdawałoby się z przemówienia jego, że na przeszkodzie do skomasowania wsi polskiej jedyną przeszkodą ustawową jest szacunek nie stały, lecz odbywający się od czasu do czasu przez kolegjum powoływane, czy to przez komisarza ziemskiego, czy to w myśl ustawy, jako wynikające z ustawy o komasacji.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#STatarczak">Ja chcę stwierdzić i podkreślić, że to jest zło mniejsze. Szacunek odbywa się na podstawie okólnika Ministerstwa Reform Rolnych, a tylko sama komasacja odbywa się przez komisję powołaną. Komasacja jest to wielkie zagadnienie na terenie wsi, wogóle na terenie całego Państwa, bo zdaje się, że niema ani jednego człowieka w Polsce, który cokolwiek orjentuje się w życiu gospodarczem i o tem życiu ma najmniejsze choćby pojęcie, któryby nie twierdził, że komasacja jest jedynym środkiem dla poprawy bytu wsi i jednocześnie dla poprawy bytu Państwa. Jeżeli chcemy uproszczenia — to zdanie p. referenta, że jedynem uproszczeniem byłoby skrócenie tych wszystkich apelacji, jest zupełnie słuszne, ale jest jedna rzecz jeszcze ważniejsza, że dziś jest tak wielki napływ komasacji, że prawie niema ani jednego powiatu na terenie Kongresówki, gdzieby nie było 30–40 zgłoszeń w powiecie i gdzieby nie przeprowadzono formalności, związanych z czynnościami komisarza i gromady. I to leży od 4 lat nietknięte, ponieważ są pewne ustawowe trudności i pewne utrudnienia, że czeka się tej kolejności, kiedy nareszcie ta sprawa tej wsi zostanie umieszczona w planie robót, i to leży do nieskończoności. Wskutek tego wśród chłopów jest okrutna nienawiść do tych czynników, które pobudziły tę bardzo doniosłą myśl o komasowaniu wsi, i wszyscy czekają, że nareszcie przyjdzie jakieś uproszczenie sprawy i uproszczenie postępowania, ażeby wybrnąć z tej ciężkiej sytuacji. Znam wypadki na terenie niektórych powiatów, że chłopi od kilku lat nie wywożą nawozu ze swoich stajen li tylko dlatego, że czekają, że na wiosnę przyjdzie komisarz z geometrją i podzieli ich działki i będą mogli wywieźć ten obornik na swoje działki. Jest to słabe zrozumienie rzeczy na wsi. Ale niech Panów nie dziwi to, że jeżeli ten chłop ma wszystko zrobione, wszystko ma przygotowane, a tylko brak komisarza i zatwierdzenia formalnego przez okręgowy urząd ziemski, to w nim rodzi się taka myśl. Wskutek tego jest zubożenie wsi, a za tem idzie zubożenie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#STatarczak">Bardzo słusznie podniósł tutaj p. referent, że podstawą reformy nie jest jeszcze komasacja, że ważniejsze jest uzupełnienie gospodarstw karłowatych. Tylko mnie dziwi jeden jego argument, oparty nie na pozycji uchwalonej przez Sejm, gdzie zwiększa się kredyt ulgowy po to, aby móc zrealizować to, o czem mówił sam p. referent. Bo Wysoka Izbo, czy w myśl dzisiejszej ustawy, przy dzisiejszym szacunku, kiedy gospodarz ma płacić 4.000 zł za hektar ziemi drugiej klasy, czy jest możliwe, żeby ten biedak, który ma pół hektara ziemi, mógł płacić 10% szacunku? To jest pierwsze, ale może jeszcze znalazłoby się 80 czy 90% takich, którzyby wpłacili. Idźmy jednak dalej, Państwowy Bank Rolny daje pożyczki 40% przypuszczalnie nie więcej, jak stwierdziłem na terenie lubelszczyzny, więc wynika z tego, że ten gospodarz karłowaty ma ze swoich własnych funduszów pokryć 60%.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Z funduszu reformy rolnej.)</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#STatarczak">Do tego zmierzam, Panie Ministrze. Jeżeli chcemy naprawdę uzupełnienia tych karłowatych gospodarstw, czego nie śmiem kwestjonować i wierzę w to mocno, choć grubo się myli p. s. Boguszewski, opierając się na przedłożeniu tylko p. Ministra, — otóż, jeżeli chcemy naprawdę przyjść z pomocą karłowatym gospodarstwom i uzupełnić je, to ta suma 5.800.000 jest bardzo potrzebna i konieczna, bo powiedzmy dobitniej i zdaje się, że p. Minister Reform Rolnych nie zaprzeczy, że fundusz ulgowy za rok 1928/29 nietylko nie pozostał w działach niektórych, ale wyczerpany był już w miesiącu październiku.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Były dodatkowe fundusze.)</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#STatarczak">Wobec tego nie uważam, że jest zbędne podniesienie tej sumy, a raczej była konieczność uchwalenia jej przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#STatarczak">Jeżeli 40% daje Państwowy Bank Rolny, jeżeli na terenach niektórych województw chcemy uzupełnić kilkanaście osiedli, to znaczy skomasowanych wsi, to o tem niema mowy Wysoki Senacie, żeby w ramach tak szczupłego budżetu można tej rzeczy dokonać, chyba, że Ministerstwo Reform Rolnych, a również dzisiejsza większość rządowa, a raczej reprezentująca prawicę i centrum, inaczej to urządzą, rozumiejąc doskonale, że przy dzisiejszej ustawie gospodarstwa karłowate mogą być tak uzupełniane, że ten nieszczęśliwy karłowaty doczeka się prędzej trumny, niż uzupełnienia swego gospodarstwa. Wysoka Izbo, ja znam wypadek, że na terenie pow. lubartowskiego — p. Minister napewno zna te rzeczy, — gospodarstwo zrujnowane, zdewastowane, dzierżawione zgórą 17 czy 18 lat, było wywłaszczone przez wszystkie instancje państwowe, przez wszystkie, jakie można było przejść, aż do Sądu Najwyższego. Jest to majątek Chabąź własność hr. Ostrowskiego, lecz zbiegiem okoliczności ten majątek został zwolniony z pod przymusowego wykupu. Dlaczego? Dlatego, że ten hrabia, a raczej jego pełnomocnik, plenipotent, sam zwrócił się do komisarza ziemskiego na miejscu i zaofiarował 800 ha ziemi na rozparcelowanie między gospodarstwa karłowate, a raczej na uzupełnienie gospodarstw karłowatych. Mija już 5 lat, Panie Ministrze, jak ta sprawa się ciągnie, chłopi wpłacili już po 20% zadatku, geometra, siedzący tam od dwóch lat, porobił już wszystko, a dotąd tych rzeczy nie można dokonać. Wszystkie czynniki, komisarz ziemski, okręgowy urząd ziemski stwierdziły, że jest wyraźny sabotaż co do uzupełnienia gospodarstw karłowatych przez plenipotenta dóbr hr. Ostrowskiego, który jest nota bene nie Polakiem, lecz cudzoziemcem i nawet nie ma obywatelstwa polskiego, on sobie kpi z władz polskich poprostu. Powiada: wy sobie nakazujcie co chcecie, a ja będę robił co chcę. Wysoka Izbo! Okręgowy urząd ziemski odbiera mu pełnomocnictwo do parcelacji tej ziemi, ale Ministerstwo Reform Rolnych mu je przywraca.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych p. Staniewicz: Kiedy?)</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#STatarczak">W roku 1928, Panie Ministrze, niech Pan będzie łaskaw sprawdzić tę rzecz. Cytuję dosłownie: okręgowy urząd ziemski odebrał pełnomocnictwo, stwierdził sabotaż, stwierdził, że plenipotent nie słuchał rozporządzeń komisarza i komisji, a Ministerstwo Reform Rolnych, stwierdzam jeszcze raz, przywróciło mu to.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#STatarczak">Wysoki Senacie! Przecież naprawdę chcemy dobrobytu kraju i naprawdę mamy na sercu te szerokie masy, które dziś są jedyną ostoją Państwa, a także są jedynym prawdziwym płatnikiem, bo jak nam powiedział p. Premjer, rolnictwo jedynie może kraj ratować przed ruiną i jedynie może zrównoważyć budżet, który dziś jest w deficycie każdego miesiąca. I wszyscy dążymy do tego, żeby podnieść produkcję, żeby móc wzmocnić płatniczość płatnika i jego dobrobyt, ale tutaj przeciw temu zawsze stają na przeszkodzie jakieś formalności. Jeżeli wezmę pod uwagę te wszystkie rzeczy, które panowie starostowie czy to wojewodowie, nie wiem czy w porozumieniu, czy z jakiegoś rozkazu, czy też może z polecenia robią po województwach po powiatach, i wezmę ten budżet do ręki, to przychodzę do przekonania, że albo komuś chodzi o uśpienie społeczeństwa polskiego, albo też niema porozumienia pomiędzy zwierzchnią władzą a władzami podwładnemi. Bo, jeżeli się zwołuje zjazdy regjonalne, jeżeli się zwołuje wojewódzkie zjazdy meljoracyjne, jeżeli się z polecenia Ministerstwa Rolnictwa tworzy przy sejmikach komisje rolne celem podniesienia wydajności i wytwórczości rolniczej, jeżeli olbrzymią część ich działalności spycha się na samorządy, poto, żeby nadać tętno życiu gospodarczemu, to nie mogę zrozumieć tutaj tej ciężkiej operacji, dokonanej w budżecie Ministerstwa Rolnictwa i w Ministerstwie Reform Rolnych, Myślę, że to wszystko robi się tylko na to, żeby zaprzątnąć i pociągnąć wszystkich uspołecznionych ludzi na terenie powiatów do zajęcia się pustem gadaniem, pustemi frazesami, i żeby w ten sposób później przed zmianą Konstytucji nie mieć odporu i nie mieć tego głośnego odzewu wsi i tego szarego pomruku wobec zamachu na zdobycze ludowe.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#STatarczak">Wysoki Senacie! Nie będę się dalej rozwodził, ponieważ wierzę, że p. Minister, który tu przyobiecał skinięciem głowy, że tą sprawą się zajmie, że sprawdzi to, co powiedziałem o majątkach na terenie powiatu lubartowskiego, które są parcelowane, a raczej które uzupełniają gospodarstwa karłowate, i może wreszcie zada cios tej zmorze, która dusi ludność tej gminy.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#STatarczak">Budżet ten ani w pozycjach Ministerstwa Reform Rolnych ani Ministerstwa Rolnictwa nas nie zadowala, ponieważ został w części zoperowany przez Komisję Budżetową, a chociaż niektóre pozycje byłyby możliwe do przyjęcia, jednak nie wierzymy w wykonanie tego budżetu, tak jak on brzmi. Wobec tego nie możemy głosować za tym budżetem. Co do tych zjazdów, o których mówiłem przed chwilą, to nie chciałbym, żeby to było zrozumiane w ten sposób, że jestem im przeciwny, owszem uważam, że każdy taki zjazd może dać także pożytek, ale chciałbym, żeby to było zgodnie robione z czynnikami, u góry stojącemi, to znaczy z odnośnem, ministerstwem, bo wtenczas mielibyśmy tę pewność, że to, co jest robione na dole, czy to w województwach czy powiatach, zostanie zrealizowane. Jeżeli tak nie jest, to musimy stwierdzić, że to robią tylko panowie starostowie, którzy widzą na wsi wesołość i radość. Ale chłopi dzisiaj tej wesołości nie mają. Niema prawie gminy na terenie województwa lubelskiego i innych województw, jak słyszałem od kolegów, gdzieby nie było takiej oto wesołości, że w gminie, gdzie dawniej 4, 5, 6 lat temu widywaliśmy 2, 3 sekwestratorów, dzisiaj pojawia się 14, 15, — i to jest ta radość życia, jaka istnieje na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#STatarczak">To też panowie starostowie widzą, że ludność nie jest w możności płacić takich ciężarów, jakie panowie zamierzają nałożyć na chłopa, a są już wnioski w komisji, żeby je powiększyć — starostowie w dobrej wierze, chcąc pomóc tej ludności, organizują i dokładają wszelkich wysiłków, żeby podnieść wydajność rolnictwa i dać możność zapłacenia tych właśnie danin, jakie dziś na wsi ciążą. Dlatego dziś na wsi niema tej radości życia, o której Panowie opowiadają, ale jest nędza i pomruk szary.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszałekPosner">Głos ma s. Kuźmyn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SKuźmyn">Wysoki Senacie! Preliminarz, który jest przedmiotem obecnych rozważań Wysokiego Senatu, przygniata swoim ciężarem przedewszystkiem ludność ukraińską, która jest prawie wyłącznie ludnością rolniczą. Od początku panowania Polski na ziemiach ukraińskich nakłada się na ludność ukraińską różnego rodzaju, pod różnemi nazwami ciężary, daleko przechodzące jej siłę płatniczą, wskutek czego ludność zupełnie zubożała i znalazła się nad brzegiem przepaści. I kiedy z jednej strony zmusza się ludność ukraińską do ponoszenia wszelkiego rodzaju ciężarów na rzecz Państwa Polskiego, tak z drugiej strony Rząd Polski nie poczuwa się do żadnych zobowiązań wobec narodowości ukraińskiej. I o co tylko zaczepimy, czy to o sprawę odbudowy zniszczonych powiatów, czy o sprawę naszego szkolnictwa, czy o sprawę kolonizacji i wogóle reformy agrarnej, czy o sprawy podatkowe, gdzie egzekutor jest jedynym i nieodstępnym opiekunem ukraińskiej ludności, czy to o politykę kredytową, czy to o anarchję samorządów — wszędzie widzi się politykę eksterminacyjną.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SKuźmyn">Żeby nie rzucać głosowanych frazesów, chcę oprzeć się na faktach. Może żaden naród na wschodzie Europy nie poniósł w czasie długotrwałej wojny tyle ofiar w mieniu i życiu, ile poniósł naród ukraiński na ukraińskiej ziemi. Wystarczy wspomnieć, że samych budynków gospodarczych i mieszkalnych zniszczono powyżej pół miljona. Zarekwirowano i zniszczono inwentarz żywy i martwy, ograbiono ludność z odzieży, w miejsce zagonów i pól powstały rowy, okopy i zasieki kolczastej Ludność ukraińska mieszkała w jamach, a choroby dziesiątkowały ją. I nikt wtedy nie przyszedł z pomocą, gdy ta pomoc była kwestją życia lub śmierci tej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SKuźmyn">Przeciwnie, organa podatkowe nakładały i ściągały z całą bezwzględnością różnego rodzaju podatki, przeprowadzano rekwizycje i każda władza na swoją rękę zabierała ostatnią żywność. Istniały wprawdzie ekspozytury budowlane, powołane do życia przez władze austrajckie, materjał i pieniądze szły jednak na odbudowę obszarników i kolonistów polskich.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SKuźmyn">Dziesiątki formularzy wypełnianych przez włościańską ludność rolniczą, nadsyłanych przez różne urzędy, nie przyniosły obiecanej pomocy. Ludność ukraińska chwyciła się ostatecznego ratunku zaciągania pożyczek tak szumnie w swoim czasie reklamowanych w gospodarczych czasopismach przez Bank Rolny, ale i w tym wypadku nadzieje zniszczonej ludności ukraińskiej zawiodły, gdyż Bank Rolny ukraińskim włościanom pożyczek wcale nie udzielał.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SKuźmyn">Nie mam zamiaru poruszać sprawy, którą poruszało już tylu posłów w Sejmie, że tylko 2,2% całego budżetu przeznacza się na potrzeby rolnictwa. Dla mnie jest kwestja, czy wogóle w jakiejkolwiek formie nawet ten niski procent, nawet połowa tego procentu w stosunku do płatności i liczebności ukraińskiego rolnictwa dojdzie do wsi ukraińskiej. Wiem z praktyki, że przed trzema laty nawet drobne pożyczki rządowe, przeznaczone dla głodującej ludności, obracane były na budowę polskich domów ludowych.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SKuźmyn">Już sam ten fakt, że choć Polska jest krajem wybitnie rolniczym, sprowadza z zagranicy zboże na dokarmianie ludności miejskiej, a ludność wiejska głoduje i bardzo często karmi się chwastami, powinien być przestrogą dla Rządu. Żaden rząd polski dla podniesienia rolnictwa dotychczas nic nie zrobił, a forsowany dziś regjonalizm sam potępi się bezowocnością swoich zabiegów, gdyż w sposób biurokratyczny nie można podnieść kultury rolniczej. Jeżeli tu i owdzie znajdują się ludzie w ukraińskiem społeczeństwie rolniczem, którzy zastosowują się do najnowszych metod gospodarowania i racjonalnej uprawy ziemi, zasługa w tym wypadku jest wyłącznie towarzystw Silskyj Hospodar i Ukraińskiego Agronoma, który o chłodzie i głodzie spełnia swą misję, pracując nad podniesieniem rolnictwa wśród wyniszczonej ludności ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SKuźmyn">Chcę natomiast poruszyć sprawę odbudowy zniszczonych powiatów. 10 lat mija od zakończenia wojny i na zachodnio-ukraińskich ziemiach około 50.000 rodzin, które miały przed wojną własne gospodarstwa, mieszka w ziemiankach i nie posiada budynków gospodarskich. W jednym powiecie Zborowskim na podstawie danych Urzędu Statystycznego z grudnia 1928 roku zostaje 2.358 rodzin, które wcale nie mają dachu nad głową, a 9.461 rodzin nie mają wcale żadnych budynków gospodarskich. Zniszczonych a nie odbudowanych 23 cerkwi i 23 szkół ludowych. Według mojego obliczenia ta liczba co do domów mieszkalnych i budynków gospodarskich wynosi prawie dwa razy tyle.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SKuźmyn">Ta ludność przez 10 lat chodzi prawie co miesiąc często po kilkadziesiąt kilometrów do biura pana starosty w nadziei otrzymania najmniejszej pomocy na odbudowę, ale tej pomocy nie otrzymuje i przez 10 lat odchodzi z niczem.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SKuźmyn">Kilkanaście czy kilkadziesiąt tysięcy złotych, wysyłanych pośrednio przez województwa na powiat, wywołuje tylko rozgoryczenie.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#SKuźmyn">I gdyby który z Panów, deklamujących ciągle o wielkomocarstwowem Państwie Polskiem, zobaczył mieszkania ludzi na tych zniszczonych terenach, tę skrajną nędzę, gdzie 89% ludności ginie na suchoty, z głodu i zimna, i zobaczyłby z jakich obywateli to Państwo składa się, przyszedłby do przekonania, że ironją jest mówić o lojalności, która w tym wypadku byłaby tylko lojalnością gladjatora rzymskiego.</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#SKuźmyn">Ja nie mówię już o obowiązku Rządu wobec obywateli, z których ściąga się podatki i różne daniny, od których bierze się podatek krwi rekruta, ale już sam altruizm ludzki nie może być obojętnym na to, co dzieje się z tymi ludźmi.</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#SKuźmyn">Ukraińskie włościaństwo byłoby się odbudowało własnemi siłami bez żadnej pomocy rządowej, gdyby nie obciążono go różnego rodzaju podatkami. Tysiące gospodarstw większych lub mniejszych nietylko że zniknęło z powierzchni i niema z nich śladu, ale i pola ich zostały zniekształcone rowami strzeleckiemi i zdawałoby się, że dziesiątki lat upłyną, nim ręka rodziny przywróci urodzajność tej ziemi do pierwotnego stanu. Rząd polski od samego początku bez żadnych skrupułów ściąga podatki od tej ziemi, mimo iż do dziś dnia widnieją jeszcze okopy. Były wypadki, że policja polska wraz ze spekulantami z tematu zabierała ostatnich kilka belek cementowych, które służyły za schronienie dzieci sierot.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#SKuźmyn">Ukraińskie włościaństwo ostatecznie byłoby się obeszło przy odbudowie bez rządowej pomocy, gdyby go nie wyniszczono nadmiernemi podatkami. I kiedy po dziesięciu latach zostaje taka ogromna ilość mieszkańców nieodbudowanych, a do budżetu wstawia się dziesięciomiljonową kwotę, zaledwie wystarczającą na mniej zniszczony jeden powiat, to chyba na to, aby demoralizować ukraiński naród, bo w tem tempie i za sto lat odbudowa zniszczonych powiatów ukończoną nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#SKuźmyn">Przyczyną tak strasznego zubożenia ukraińskiego włościaństwa jest: 1) parcelacja obszarów dworskich między kolonistów, 2) podatki i 3) eksterminacyjna polityka polskich rządów wobec rolnictwa wogóle, a wobec ukraińskiego rolnictwa w szczególności. Skutki kolonizacji ziem zachodnio-ukraińskich już dzisiaj są straszne. Głód i nędza zmuszają dziesiątki tysięcy osób szukać ratunku w Brazylji, Argentynie, Kanadzie i t. p., przyczem one natrafiają w dodatku na różne przeszkody. Pozostała ludność jest ze wszech stron ściśnięta i za pastwisko dla jednej krowy wynajmuje się do roboty na całe lato. Tych, którzy przez całe życie pracowali na tych obszarach, wyrzucono na bruk bez żadnego odszkodowania, pozbawiając ich zupełnie warsztatu pracy i zasądzając na śmierć głodową.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#SKuźmyn">Proszę Panów, utwierdza się przekonanie, że ludność wiejska tak w stosunku do innych warstw społecznych, jak i w stosunku do czasów przedwojennych, opłaca za niskie podatki.</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#SKuźmyn">Jestem w posiadaniu bardzo dokładnego zestawienia opłacanych podatków przez jedną gminę w powiecie Zborowskim, Jeziernę, liczącą około 6000 mieszkańców. Przed wojną podatki tej gminy wynosiły: stałe podatki 12.000 koron, dodatki do podatków i to już licząc wraz z ryczałtem szkolnym — 6.000, razem wynosiły 18.000 koron, czyli licząc po 14 koron za 100 kg. żyta — wziąłem najwyższą cenę — wynosiły 1.285 korcy żyta. Dzisiaj ta sama gmina opłaca: podatki stałe 60.248 zł., dodatki gminne 28.089 zł 2 gr., podatki drogowe do wydziałów powiatowych 20.186 zł 48 gr. razem 109.143 zł 50 gr. Czyli licząc po 32 zł. za jeden korzec żyta, wyniesie to 3.100 korcy, t. j. gmina opłaca podatków 2% raza więcej, niż opłacała przed wojną. Nadmieniam, że w danej gminie nic nie usprawiedliwia podwyższenia podatków, przeciwnie, zniszczonych było około dwieście zagród i dotychczas tylko własnemi siłami się odbudowują. Prawda, jest w tej gminie kilku kupców zbożowych, którzy opłacają obrotowy podatek, ależ i tu płaci ten podatek rolnik, oni są tylko pośrednikami. Kupiec, płacąc za zboże wieśniakowi, oblicza z procentem wszystkie nakładane na niego ciężary i o tyle mniej płaci i dlatego taka ogromna różnica między ceną giełdową a cenami miejscowemi.</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#SKuźmyn">Do tego trzeba dodać jeszcze inne opłaty, jakie ściągają czy to gminy, czy organa policyjne i to pod presją, jak LOPP, „dom policjanta”, „dom dziecka”, asekuracja przymusowa, a kiedy dodamy jeszcze do tego budowę szkół ludowych, budowę cerkwi, budowę domów czytelnianych, bez żadnej pomocy rządowej, a dalej wszystkie kary, które tak obficie spadają na wieś, jak kary za psy, gnojówki, wychodki, kominy, tabliczki przy wozach, palenie papierosów nawet na polu, tamowanie ruchu na wsi, jazda po lewej stronie, dalej opłaty targowe, opłata kominiarzy, — to będziemy mieli obraz prawdziwego piekła, obraz ruiny i zniszczenia.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#SKuźmyn">Każda instytucja posiada swego własnego egzekutora: gmina swego, wydział powiatowy swego, Kasa Chorych swego, zakład ubezpieczeń swego, inspektorat skarbowy swego, no i sąd swego woźnego. Zdarza się bardzo często, że ta brać egzekutorska schodzi się razem do jednej wioski, każdy w asystencji policji i robi ofenzywę w celu wyciągnięcia kilku albo kilkunastu tysięcy złotych wtedy, kiedy cała wioska nie posiada i stu złotych w gotówce. I wtedy święci orgje lichwa, lichwa straszna równoznaczna ze śmiercią danego płatnika. Kasy kredytowe wiejskie, które przed wojną rozwijały się z taką intensywnością i udzielały w tych wypadkach pomocy, znikły wskutek eksterminacyjnej polityki finansowej Rządu polskiego wobec wsi ukraińskiej. A tu trzeba zapłacić nietylko wymienioną należytość, nietylko kary za zwłoki, ale i koszta egzekucji i dlatego czynność egzekutorska jest najintratniejszą dziś posadą w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-36.18" who="#komentarz">(Brawa)</u>
+ <u xml:id="u-36.19" who="#SKuźmyn">Jak Rząd idzie na spotkanie w kierunku rozwoju ukraińskiego rolnika, niech zilustruje fakt następujący: Teodor Czorny w Jeziernej, właściciel dwóch morgów pola w dwóch kawałeczkach, dąży do skomasowania kawałeczków w jedną całość. A kiedy nadarzyła się sposobność, sprzedaje kawałeczki i kupuje od Izraela Selmana kontraktem kupna i sprzedaży z daty Tarnopol 31/X.1923 roku 2 morgi razem, za cenę 640 miljonów, co równało się wtedy około 380 dolarów amerykańskim. Władza skarbowa wymierzyła mu taksę przenośną do L. A. B. 533/24 w kwocie 386 zł 80 gr. Wobec tego, że Czorny rekurował, narosło procentu i kar do 450 zł 22 gr. Koszta rekursu, podróży, stemple wyniosły powyżej 50 zł. a że wtedy dolar stał 5.18, zapłacił Czorny za skomasowanie dwóch morgów 100 amerykańskich dolarów, czyli więcej, niż 4 część wartości nabytego przedmiotu. Komentarzy nie podaję. Dziś Czornego już nikt więcej do komasacji nie namówi, chyba, że się zmieni Konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-36.20" who="#SKuźmyn">Gdy ukraiński wieśniak sprzedaje co ze swojej karłowatej gospodarki, czyni to nie wskutek nadmiaru produkcji, lecz pod przymusem uiszczenia się z wypłat koniecznych tych wszystkich, tak obficie nakładanych ciężarów, procentów, kar itp.</u>
+ <u xml:id="u-36.21" who="#SKuźmyn">Ludność wiejska w większej części karmi się wyłącznie kartoflami i szczęśliwa, gdy je posiada.</u>
+ <u xml:id="u-36.22" who="#komentarz">(Głos: Zmarzły.)</u>
+ <u xml:id="u-36.23" who="#SKuźmyn">Odżywianie odbija się w skarłowaceniu i wynędznieniu wsi ukraińskiej, bo nie wystarcza na utrzymanie zdrowia i życia. I wystarcza jeden niedoród kartofli, by na wsi wywołać katastrofę głodową. Ma się wrażenie, że na całej kuli ziemskiej niema najmniejszej analogji do polityki ekonomicznej, stosowanej przez rząd polski wobec ukraińskiego narodu. S. Kłuszyńską przedstawiała ubiegłego roku tu w tej Izbie położenie robotnika miejskiego, i powiedziała, że za 100 zł. miesięcznie musi on żyć w skrajnej nędzy. A ja śmiem twierdzić, ileż to rodzin wiejskich czułoby się szczęśliwemi, gdyby ich zarobek mógł wynosić 100 zł. kwartalnie. Robotnik wiejski przez 7 miesięcy w roku nie zarabia nawet na pudełko zapałek. Tak zwany gospodarz rolny w czasie tych mrozów bierze dwa korce kartofli i wiezie 30 km. do stacji i sprzedaje razem za 8 zł. A to już resztki, choć do końca roku gospodarczego jeszcze 6 miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-36.24" who="#SKuźmyn">Panowie Ministrowie mówią, że to wszystko, co my tu mówimy, mija się z prawdą, bo gdyby tak było, to ludność czy gminy, które ponoszą tak wysokie ciężary, protestowałyby, a tych protestów tu wcale niema. Ale ja się pytam Panów, kto będzie protestował? Na czele tej gminy, o której wspomniałem, stoi do dziś dnia komisarz rządowy, a na czele wydziału powiatowego stoi również komisarz rządowy, p. starosta. Oni ze sobą zawarli pakt nieagresji, pakt Kelloga...</u>
+ <u xml:id="u-36.25" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-36.26" who="#SKuźmyn">...a ludność w ciągu 10 lat miała czas przekonać się, jakie znaczenie w Polsce mają rekursy, protesty itp.</u>
+ <u xml:id="u-36.27" who="#SKuźmyn">Teraz chciałbym powiedzieć jeszcze kilka słów o etatyzmie, jak on wygląda w praktyce na wsi. Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych, wprowadzając w życie ogólne ubezpieczenie wszystkich budynków, dokonał poprzednio przez swoich delegatów pomiarów, ocenił każdy budynek z osobna i na podstawie tej ściąga bezwzględnie i bezapelacyjnie, przymusowo, premję asekuracyjne. Po wypadku ognia delegat wspomnianego zakładu przyznaje odszkodowania, gdy chodzi o ukraińskiego wieśniaka, do 1/6, a najwyżej 1/4 części szkody wyrządzonej przez ogień. Jestem w posiadaniu dokumentów, które same za siebie mówią, a fakt, który chcę przytoczyć, jest jednym z codziennie praktykowanych przez to towarzystwo.</u>
+ <u xml:id="u-36.28" who="#SKuźmyn">Dnia 25 kwietnia ub. r. spaliła się chałupa Stefana Wołoszyna w Jeziernej, ubezpieczona na 2.000 złotych. Inspektor powiatowy zakładu przyznał odszkodowanie w kwocie 200, a następnie po długich targach, podniósł do 409 zł. Na zażalenie wniesione do powszechnego Zakładu Ubezpieczeń w Tarnopolu i na ponowną likwidację szkody, przyznano poszkodowanemu kwotę 527 zł. Poszkodowany, widząc, że tą drogą nie dobije się należącego mu się odszkodowania, zażądał rozstrzygnięcia sprawy przez sąd polubowny. Zebrany nareszcie sąd polubowny, którego superarbitrem był delegat Wydziału Powiatowego w Złoczowie, dokonał obliczenia, z którego wynikało, że odszkodowanemu należy wypłacić kwotę 1.130 zł. Powszechny Zakład Ubezpieczeń pismem z dnia 17 października 1928 r. L. 612 zawiadomił poszkodowanego, że nie zgadza się na orzeczenie sądu polubownego i odsyła go, by dochodził swych praw na drodze sądowej. Zaproponował jeszcze jedną podwyżkę do kwoty 624, a następnie do kwoty 799 zł.</u>
+ <u xml:id="u-36.29" who="#SKuźmyn">Rok dobiega od czasu powstania szkody, a z odszkodowaniem dotychczas końca niema. Zaznacza się, że nie jest to fakt oderwany. Ja mogę naprowadzić więcej analogicznych wypadków. I gdyby tak postępowała instytucja prywatna, musiałaby była sama przez się zlikwidować się, a Państwo Polskie wzięło w monopol prywatne mienie ukraińskiego włościanina, narażając go w dodatku na zupełną ruinę w razie powstania ognia.</u>
+ <u xml:id="u-36.30" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-36.31" who="#SKuźmyn">Drugą taką plagą dla wycieńczonej wsi ukraińskiej są Kasy Chorych. Kto tylko troszkę interesuje się odbudową zniszczonych powiatów, wie w jaki sposób i w jakich warunkach odbudowa ta dokonywa się. Trochę gliny, słomy i trochę belek, i przy pomocy rodziny i znajomych, bez żadnej siły fachowej, wieśniak wznosi budynek, w którego jednym kącie mieszka rodzina, w drugim stoi krowa, a w trzecim przedpotopowa sieczkarnia. Są i takie budynki, które wieśniak rano zaczyna, a wieczorem kończy, bez żadnej obcej pomocy. Wystarczy, by pokazał się w takiej wsi woźny Kasy Chorych, a ten wieśniak, chociażby żył w skrajnej nędzy, chociażby był obdłużony po uszy, musi zapłacić od budowy Kasę Chorych. Nie pomagają prośby, błagania, przedstawienia, że dzieci są bez kawałka chleba, zarząd Kasy Chorych tak długo szykanuje tę jednostkę, aż ona ze swojej nędzy zapłaci daninę do Kasy Chorych.</u>
+ <u xml:id="u-36.32" who="#SKuźmyn">Tak samo sprawa przedstawia się z rzemieślnikami wiejskimi. Rzemieślnik wiejski nie przyjmie obecnie do nauki żadnego chłopca wyłącznie z przyczyny podatków i Kasy Chorych, której on nie jest w stanie opłacać.</u>
+ <u xml:id="u-36.33" who="#SKuźmyn">Zaznaczyć należy, że chociaż ukraińska ludność opłaca od lat 10 tak wysokie podatki na rzecz Państwa Polskiego, nie ma na swoich terytorjach ani jednej ukraińskiej fachowej szkoły, tak, że niezadługo nie będzie wcale na wsi potrzebnych rzemieślników. Znam kilka miejscowości, które nie mogły dokończyć budowy cerkwi, ponieważ Kasy Chorych przekreśliły rachunek budowy i zabrały znaczną część funduszów, z tak wielkim trudem na budowę zebranych. Tak samo jest i z domami czytelnianemi. Kasa Chorych stała się dziś instytucją biurokratyczną, do której wieśniak płaci, a nigdy z niej nie korzysta.</u>
+ <u xml:id="u-36.34" who="#SKuźmyn">O etatyzmie kredytowym w Polsce nie będę mówił, bo zdaje mi się, że nie potrafiłbym należycie wywiązać się ze swego zadania. Znają go zresztą wszyscy tu w tej Wysokiej Izbie, choć panuje przysłowie: „syty głodnego nie zna”. U nas panuje przekonanie, że etatyzm kredytowy znajduje się na pierwszem miejscu w projekcie „zniszczenia Rusi”. Przytoczę tylko jeden wypadek. Banki państwowe wykluczyły wszystkie instytucje ekonomiczne ukraińskie pod pretekstem, że te instytucje są wykonawcami politycznych partyj ukraińskich. Ten pretekst jest kłamstwem. W naszym własnym interesie trzymamy te instytucje zdala od wszelkiej polityki. Wie o tem, a przynajmniej powinien wiedzieć, każdy wojewoda. Wymyślono jednak ten pretekst i doprowadzono do tego, że w tym roku Bank Rolny odmówił kooperacji ukraińskiej nawet kredytu nawozowego.</u>
+ <u xml:id="u-36.35" who="#SKuźmyn">Wysoki Senacie! Jako włościanin ukraiński, nie władający należycie językiem, w którym przyszło mi dziś przemawiać, nie powiedziałem ani części tego, co cierpi i znosi pod polskiem panowaniem ukraińskie włościaństwo. Żyją jeszcze staruszkowie po wsiach, którzy pamiętają te straszne dla naszego narodu czasy pańszczyźniane i oni opowiadają, że obecne życie włościaństwa ukraińskiego znajduje się w gorszych warunkach, niż w tych czasach pańszczyźnianych. Ale wskutek ekonomicznej polityki władz polskich wobec ukraińskiego włościaństwa, włościanin ukraiński zyskał głęboką świadomość narodową, wyzbył się iluzyj co do pomocy zewnętrznej i buduje własne życie ekonomiczne z głęboką wiarą, że niewola nie wieczna i że czeka go piękniejsze jutro.</u>
+ <u xml:id="u-36.36" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gruszczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SGruszczyński">Wysoka Izbo! Ministerstwo Rolnictwa ma za zadanie podnieść stan rolniczy w Polsce i w ostatnim okresie czasu obrało sobie drogę bardzo prostą, mianowicie zamiast podnieść stan rolnictwa, postanowiło podnieść cenę produktów rolnych na dubelt, a dobrobyt jakoby zdwoi się wtedy w całym kraju. Jednakże uważam, że gdyby się w tym kierunku poszło i gdyby Ministerstwo Przemysłu i Handlu również chciało podnieść swoje produkty na dubelt, wyniki stąd byłyby niekoniecznie dodatnie dla państwa, lecz ujemne. Przeszło 200 lat temu, kiedy rządziła szlachta, postanowiła sobie ona, że aby za nasze zboże, które szło do Gdańska, jak najwięcej kupić, należy skasować wszystkie cła i wszystkie towary szły do Polski bez cła. Oczywiście polskie rzemiosło upadło, miasta upadły, a skutek okazał się po 100 kilkunastu latach. Dlatego też zanim się mówi o wysokich cenach, zanim się wysłucha narzekań Ministerstwa Rolnictwa na to, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych reguluje te ceny, uważam, że należy rozpatrzyć dokładnie stan cen i stan konsumentów.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SGruszczyński">Mówi się, że my jesteśmy narodem rolniczym, dlatego że 60 proc. mieszka na wsiach, a 30 proc. po miastach. Ale my mamy rolników, którzy nie mają ziemi. Jakie półtora miljona mamy bezrolnych, a drugie półtora miljona mamy małorolnych t. zw. karłowatych gospodarstw, których gospodarstwa nie mogą wyżywić tych 3 miljonów rodzin rolniczych, które razem liczą, 3 pomnożone przez 4, to wynosi 12 miljonów głów. Ludności miejskiej jest 8 miljonów, więc razem 20 miljonów konsumentów, a tylko 10 miljonów producentów rolniczych. Dlatego też należy bezwzględnie prowadzić dokładną statystykę konsumcji, dokładną statystykę produkcji rocznej i w ten sposób regulować cenę żyta w stosunku do ogólnych potrzeb kraju. A więc nie należy jesienią pozwolić na wywóz, aby na wiosnę nie kupować, a można tylko nadmiar zboża wyprzedawać, by wiosną zboża starczyło. My szukamy konsumentów zagranicą, szukała ich i Rosja przez wiele lat, ale choć to był kraj rolniczy i miał wielkie ilości zboża, jednak wielki głód panował w środku państwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SGruszczyński">Ale weźmy statystykę naszej konsumcji, gdzie jest obliczone, ile konsumujemy chleba i t. d. w Polsce. Otóż konsumcja chleba na głowę w Polsce wypada 150–160 kg. na głowę, kiedy w Bułgarji — przecież Bułgarja nie powinna być dla nas ideałem — konsumcja dosięga 240 kg. rocznie, we Francji — 240 kg., w Anglji mniej, ale zato konsumują więcej mięsa, cukru i t. d. Co do konsumcji chleba w Polsce, to jesteśmy na przedostatnim miejscu, a za nami jest tylko Bolszewja, bo ta używa chleba po 60 kg. na rok.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SGruszczyński">Otóż stojąc na przedostatniem miejscu co do konsumcji chleba w tym wielkim rolniczym kraju, należy poważnie pomyśleć nad tem, by podnieść konsumcję najpierw wewnątrz kraju i wcale nie opierać przyszłości na wywozie, bo kto opiera dochód z ziemi na wywozie, bardzo łatwo poślizgnie się i poślizgnął się już nieraz dlatego, że gdy przyjdą kanadyjskie urodzaje czy inne pobiją nasze ceny o połowę albo jedną trzecią część.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SGruszczyński">Nietylko należy podnieść konsumcję wewnętrzną chleba, ale tak samo mięsa, bo o mięsie, jajach, maśle kto mówi, kto je konsumuje? Organizuje się wywóz za granicę, ale w miastach, gdzie o tem słychać? Dla nich to są rzeczy takie, jak dla innych czekolada. Więc, jeżeli liczymy 20 miljonów konsumentów na wsi, to z całą świadomością konstatuję, że 6 miljonów konsumentów konsumuje chleb w niedzielę, święta, łub gdy z targu matka go przyniesie, a zresztą żyją wszyscy kartoflami, — niestety w tym roku kartofle mrozy pożarły i niewiadomo czy ta radość będzie tak wielka, zwłaszcza na tym przednówku. I dlatego Ministerstwo Rolnictwa nie powinno nadmiernie popierać podwyżek cen na zboże. Niech naprzód u siebie podwyższy odpowiednio płacę, ma przecież resortów wiele, całe leśnictwo, a w leśnictwie jak płacą robotników? Wielkie boje, staczane bywają o podwyższenie o złoty, czy pół złotego. Zatem Ministerstwo Rolnictwa powinno dążyć do podwyżek także u siebie i żądać podniesienia płac w Polsce i zarobków tak na wsi, jak i w mieście i w ten sposób ufundować sobie zbyt wewnętrzny.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SGruszczyński">To nie przeczy, że jest też wiele innych środków podniesienia dobrobytu sfer włościańskich i samego rolnictwa. Ale ta działalność wymaga już oczywiście większych zasobów, tymczasem w tym budżecie tego zwiększenia nie widzimy, bo widzimy ten sam poziom, co w roku zeszłym, a ten stan przecie nie prędko poprawi rolnictwo na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SGruszczyński">Proszę Panów! Co do samego budżetu, co do sum budżetowych, które zredukowała komisja senacka, my jako przedstawiciele klas robotniczych bezwzględnie głosować będziemy przeciwko skreśleniom. Nas nie przekonało twierdzenie p. referenta, że wiele zasad tak Ministerstwa Rolnictwa, jak i Reform Rolnych powinien wypełniać Bank Rolny. Wszak wszystkim wiadomo, i p. referent to potwierdził, że Bank Rolny nie ma tyle, żeby mógł to wypełnić. Więc to nie jest żaden powód do skreślenia trzech i czterech miljonów na cel tak konieczny, jakim jest oświata zawodowa, jakim jest szereg tych meljoracyj i ulepszeń, które właśnie podnoszą rolnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SGruszczyński">Co do budżetu Ministerstwa Reform Rolnych, to w tym roku przewiduje on jeszcze o 1 miljon mniej niż było w zeszłym roku, a przecież i zeszłoroczną wysokością nie był chyba nikt zachwycony, nawet i Pan Minister. W przeszłym roku była suma 50 miljonów, a dziś jest netto suma 49 miljonów. Ale zamiast podwyższyć, zamiast należytej poprawy, myśmy się pokusili na 1 miljon, a przez to straciliśmy kilkanaście miljonów w rzeczywistości. Uważam, że to niezbicie świadczy, że może nie Ministerstwo Rolnictwa, ale Rada Ministrów w całości i Minister Skarbu, który może przydzielać taką sumę, nie przejmują się sprawą reformy tak jakby należało. Rozumie się, że ta sprawa zahacza w wysokim stopniu o Bank Rolny, który czeka na te pożyczki zagraniczne. Narazie my ich jeszcze nie widzimy i z tego powodu w tem Ministerstwie wielkich postępów w jego działalności niema.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SGruszczyński">Proszę Panów, to idzie w tem tempie, na jaki nas stać, i co do tego nie będę przedstawiał wniosków, zaznaczę tylko, że sprawa nadania ziemi, sprawa parcelacji zahacza się o jeden z największych szkopułów, o wysokość ceny. Właśnie 10 lat upłynęło, jak Państwo Polskie istnieje, 10 lat ciągle włościanin na wsi spodziewa się, że tę ziemię już, już dostanie, że ta parcelacja ziemi nastąpi, że te karłowate gospodarstwa znikną, a bezrolny chłop zostanie obdzielony ziemią. W tych 10 latach widzimy 3 okresy: pierwszy okres t. zw. rewolucyjnego załatwiania bez wykupu, lub tylko za maleńką wypłatą; po 1920-ym roku nastąpił okres sprawiedliwego oszacowania, a więc cena sprawiedliwa tak ustanowiona, żeby jednego nie skrzywdzić, a również drugiemu krzywdy nie zrobić, ale i ten okres już przeszedł i przyszedł okres kupiecki, zwyczajny kupiecki okres oszacowywania według wysokości renty dochodowej.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SGruszczyński">A teraz Ministerstwo Rolnictwa przychodzi z pomocą; powiada, że produkty rolne powinne iść w górę, bo wtedy dobrobyt kraju podnosi się, i także Ministerstwo Reform Rolnych powiada, że ponieważ cena ziemi teraz wzrosła i cena produktów też wzrosła, więc i dochodowość wzrosła i mamy prawo przyznać dla ziemian cenę podwójną. I tym sposobem jeden drugiemu pomaga i w tym okresie przychodzimy do tego, że cena sięga dziś 6.000 zł. w prywatnej parcelacji.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych p. Staniewicz: Gdzie?)</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#SGruszczyński">W lubelskiem, radomskiem, kieleckiem, do 4.000, 5.000, do 5.000 i więcej dochodzi w kutnowskiem, dokładnie miejscowości nie mogę podać, zresztą zamiast 6.000 niech będzie 4.000, ale chcę dodać, że i w preliminarzu państwowym cena wzrosła w okresie 1928/29 z 1.200 preliminowanych dla prywatnej parcelacji do 1.700 zł. Ja liczę, że to jest dosyć skromne, bo cena żyta w 1927 r. wynosiła tylko 34 zł., czy 30 parę złotych, w r. 1928 doszła do 60–70 zł. i wtedy można było podwoić, ale gdy cena spadła na 36 zł., to czemuż według zasady kupieckiej i cena ziemi nie spada, lecz idzie w górę lub utrzymuje się?</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#SGruszczyński">Otóż dążymy do tego, a nawet żądamy, żeby Ministerstwo Reform Rolnych nareszcie zahamowało prywatną sprzedaż i prywatną parcelacją, żeby Bank Rolny przejmował wszystkie ziemie, przeznaczone do parcelacji, do swojego zarządzenia i sam sprzedawał w ten sposób, że cena samej ziemi będzie podlegała już nie kupieckim zasadom, lecz zasadzie zwyczajnej wzrostu ogólnego dobrobytu kraju.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#SGruszczyński">Dlatego też w sprawie reformy rolnej żądamy, żeby parcelację przeprowadzał tylko Bank Rolny, to znaczy, żeby zahamować prywatną parcelację, a z drugiej strony musimy żądać, żeby Bank Rolny wydawał ziemię tylko dla karłowatych gospodarstw, na upełnorolnienie, oraz na obdzielenie tak służby rolnej dworskiej, jak też bezrolnych, którzy na wsi się znajdują. Natomiast, żeby nie ustępował ziemi tym, którzy już mają po 30–40 hektarów.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#SGruszczyński">Również musimy żądać, żeby Bank Rolny właśnie w imię tego, że kapitały jego są bardzo ograniczone, żadnych pożyczek ani na meljorację, ani na żadne inne ulepszenia nie dawał innym sferom, jak tylko włościaństwu małorolnemu i średniorolnemu. Większym posiadłościom Ministerstwo powinno ułatwiać uzyskiwanie pożyczek zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#SGruszczyński">A teraz, proszę Panów, jeszcze jedna sprawa, poruszana tu niejednokrotnie w sposób może zbyt drażliwy, dla wielu może niezrozumiały, — sprawa zaognienia narodowościowego. Muszę powiedzieć, że włościaństwo polskie, ani chłop polski nie ma nieprzyjaźni do włościaństwa i chłopa ruskiego, białoruskiego, czy litewskiego. Dlatego, proszę Panów, bez względu na spór, który się tu toczy między różnymi ludźmi, a nieraz ponad temi sferami, my, jako przedstawiciele klasy robotniczej polskiej, żądamy od obydwu ministerstw, ażeby w ich sprawach resortowych nie było odróżniania, czy to jest mieszkaniec województwa kieleckiego, czy Rusin, czy Ukrainiec z województw kresowych, aby w tych sprawach nie było polityki, na jaką się skarżył jeden z przedstawicieli ludności ukraińskiej, któremu odmówiono pożyczki dla kooperatywy ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#SGruszczyński">Proszę Panów, politykę niech prowadzi Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, to jest jego bezpośrednie zadanie, ale co do zadań, które są w resorcie Ministerstwa czy to handlu, czy przemysłu, czy reform rolnych, czy rolnictwa, to bezwzględnie nie można dopuścić do ujmy czy ograniczeń. Nie możemy pozwolić, ażeby byli obywatele pierwszej i drugiej klasy w Państwie Polskiem. Nie mówię tego do kierownictwa Ministerstwa, bo przekonany jestem, że tak samo myśli, ale sam, żyjąc na Kresach przez 6 lat, wiem, że bywają urzędnicy od małych aż do średnich, którzy swoją polityką się przejmują i pragną podnosić Państwo właśnie taką ultra-narodową polityką. Uważam, że tutaj możemy żądać od Ministerstwa tylko jeszcze ściślejszego nadzoru, jeszcze ściślejszego pouczenia, ażeby w tych sprawach bezwzględnie żadnej różnicy między włościaństwem z jednego a drugiego województwa nie robiono.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma p. s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SSzuyski">Wysoka Izbo! Utyskiwanie na ciężkie położenie w rolnictwie jest niemal powszechne. Wprawdzie p. s. Gruszczyński chciał to uczynić przywilejem ludności ukraińskiej, ja jednak pozwolę sobie oświadczyć, że to utyskiwanie tak dobrze dotyczy ludności ukraińskiej, jak i ludności polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SSzuyski">Naturalnie, kiedy jest źle, szuka się zawsze winnego. Rolnicy powszechnie upraszczają sobie tę sprawę twierdząc, że tej złej konjunkturze i złej sytuacji rolnictwa jest winien przedewszystkiem Rząd, Pozwolę sobie z całą objektywnością sine ira rozpatrzyć niektóre kwestje dotyczące rolnictwa i stwierdzić, ile jest winy rzeczywiście Rządu, a ile winy czynników, którym Rząd przeciwdziałać nie może.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SSzuyski">Otóż budżet Ministerstwa Rolnictwa, który wynosi 2,2% całości budżetu, czyli 56.000.000, to niewątpliwie kwota ta jest dość szczupła. Argument, że w innych państwach, np. we Francji, ten stosunek procentowy wydatków na rolnictwo jest mniejszy, aniżeli u nas, nie jest przekonywujący, albowiem te państwa, a w szczególności Francja, już uczyniły to, co trzeba było zrobić dla rolnictwa i nic dziwnego, że te wydatki mogą dzisiaj procentowo być niższe.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SSzuyski">Ministerstwo Rolnictwa w zakresie tego skromnego, jak powiadam, budżetu operuje nim jak trzeba. Kwoty, przeznaczone na pewne działy, są słuszne i mają swoje uzasadnienie. Jeżeli na podniesienie produkcji przeznaczono 37% całego budżetu, to rzeczywiście cyfra ta jest zupełnie zadawalająca. To samo dotyczy kwoty, przeznaczonej na szkoły rolnicze, na popieranie oświaty rolniczej, a wyrażającej się procentowo w 14,8% budżetu, Tak samo wydatki na weterynarję i na zorganizowanie służby weterynaryjnej, wynoszące 13%, przewyższają takie same wydatki w państwach sąsiednich, które niejednokrotnie czyniły nam zarzuty, że na tym punkcie nie dorośliśmy do wysokości zadania i że nie stoimy na należytym poziomie, bo w Czechosłowacji wydatki na weterynarję wynoszą 6 1/2%, a w Prusiech 5 1/2%. Jak więc powiedziałem, operowanie tym szczupłym funduszem, jaki jest przeznaczony na Ministerstwo Rolnictwa, jest odpowiednie, słuszne i uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SSzuyski">Także i w dziedzinie organizacji zbytu Ministerstwo Rolnictwa spełnia to, co do niego należy; wystarczy wymienić przyczynienie się do stworzenia syndykatów zbytu trzody chlewnej, co uważam za niezmiernie korzystne dla przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SSzuyski">Nie mniej jednak sytuacja w rolnictwie jest bardzo krytyczna i utyskiwanie jest powszechne. Przed kilku laty zwyciężyła jednak zasada, że punktem wyjścia dla rozwoju gospodarczego Państwa musi być rozwój rolnictwa. Musiano jednak przewidywać, że wykonanie tej zasady napotka na szereg trudności i argumentów przeciwnych, które były powodem, że przez szereg lat w Polsce kierowano się zasadą wprost przeciwną, zasadą, która uderzała w rolnictwo, czyli prowadzono ściśle politykę konsumenta, nie uwzględniając produkcji rolniczej. Chodzi więc o to, żeby ta zasada, skoro została uznaną za słuszną, mimo trudności, była konsekwentnie wykonywana. Zasada ta jednak do pewnego stopnia załamała się. Z pośród przyczyn ciężkiego położenia rolnictwa na pierwszy plan wysuwa się kwestja cen za płody rolnicze, stale o kilka złotych niższe od cen w krajach sąsiednich. Myśmy na wiosnę r. ub. ulegli sugestji, że urodzaj będzie zły, baliśmy się o trudności w wyżywieniu, o kwestję socjalną, pozwoliliśmy sobie na bardzo znaczny przywóz zboża i nie dopuściliśmy do jego wywozu, doprowadziliśmy do cen rzeczywiście bardzo niskich i to wszystko powoduje bardzo znaczny ubytek w dochodzie i stanowi o trudnościach finansowych rolnictwa i wsi.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SSzuyski">Dalszym powodem, dla którego stan rolnictwa i wsi jest krytyczny, jest także i to, że w latach poprzednich właśnie uprawiano politykę konsumenta i zasada: „przez rolnictwo do poprawy gospodarczej kraju” nie miała prawa obywatelstwa. Wskutek tego ceny za płody rolne także i w poprzednich latach były niskie, znacznie niższe, aniżeli w innych krajach, i w rezultacie rolnictwo weszło w obecny okres rzeczywiście bez żadnych zasobów.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SSzuyski">Poza tym czynnikiem, który wpływa na utrudnienie i pogorszenie sytuacji, jest naturalnie kredyt trudny, ciężki i drogi. Rolnictwo wysokiego oprocentowania nie znosi, potrzebuje kapitału obrotowego, a wszystko to są rzeczy na dzisiejsze czasy dla nas prawie że nieosiągalne.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SSzuyski">Wreszcie dochodzi do tego dość poważne obciążenie podatkowe. To wchodzi w zakres także naszego ustroju administracyjnego. Jest on do pewnego stopnia wadliwy: zbyt wiele ciężarów przesunięto na samorządy i zakreślono im zbyt wielki zakres działania. Samorządy tego wypełnić nie mogą. Oprócz tego jest to dowolnie i różnolicie traktowane w różnych powiatach. To wszystko wywołuje jednak bardzo silne obciążenie i należy przyznać słuszność ludności rolniczej, jeżeli na to obciążenie się uskarża.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SSzuyski">Jakie mogą być środki, któreby chociaż w części tym trudnościom zaradziły? Ja przedewszystkiem widzę jeden zasadniczy sposób, a to jest, żeby Minister Rolnictwa miał w swoim zakresie działania politykę cen. Minister Rolnictwa w Polsce powinien być odpowiedzialny za produkcję i jej podniesienie, ale powinien być także równocześnie odpowiedzialny za wyżywienie ludności. Te rzeczy rozgraniczane być nie mogą. Gdzie kucharzy sześć, tam niema co jeść. Jeżeli zasada jest słuszną, to jeden człowiek powinien ją przeprowadzać konsekwentnie od początku do końca.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SSzuyski">Druga sprawa, to jest sprawa kredytu. No, ta naturalnie nie jest do rozwikłania w jednej chwili, nie zależy wyłącznie od woli Rządu i jego dobrych chęci. Jeżeliby od woli Rządu zależała, to niewątpliwie ten kredyt chętnieby wziął w swoje ręce. Ale także i u nas, także i w naszem życiu gromadzą się pewne kapitały, kapitały bardzo poważne i będą się gromadzić także w przyszłości, i chodzi o to, że jeżeli u nas zasada poparcia rolnictwa ma w gospodarstwie społecznem górować, to fundusze, które się gromadzą w takich organizacjach społecznych, jak kasy chorych, zakłady ubezpieczeń i które sięgają czterystu kilku dziesięciu miljonów, muszą być w przeważającej części użyte na kredyt rolniczy i na pomoc rolnictwu.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#SSzuyski">Dalszym sposobem, który może łagodzić trudności w rolnictwie, a przedewszystkiem zbyteczną i nadmierną depresję cen w pewnych okresach, jest skupywanie zboża przez organizacje i zakłady, a zwłaszcza przez armję, intendenturę i wojsko zapasów zbożowych na cały rok, w okresie największej podaży. Ręce, które wyrzucają zboże na rynek, są słabe i trzeba ten moment uchwycić i nie doprowadzać do nadmiernej zniżki cen na jesieni, z której potem ciężko jest się wydobyć.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#SSzuyski">Dalsza kwestja, to jest kwestja podatków. Ministerstwo Skarbu, jak i Ministerstwo Rolnictwa musi mieć pełną świadomość, jakie właściwie są świadczenia wsi, co bierze rząd i co bierze samorząd. Te świadczenia samorządowe specjalnie nie mogą przekraczać pewnej miary, bo inaczej prowadzi to do konsekwencji bardzo ciężkich i do zubożenia wsi.</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#SSzuyski">Wreszcie, proszę Panów, wielkie nadzieje może rolnictwo przywiązywać do utworzyć się mających izb rolniczych. Poruszę tylko działalność izb rolniczych w pewnym zakresie.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#SSzuyski">Koniecznem jest, ażeby w powiecie był jasny obraz stanu gospodarstw, ich potrzeb, ich sytuacji pod każdym względem, bo wtedy tylko możliwa jest racjonalna pomoc. Otóż wyobrażam sobie, że dotarcie do wszystkich gospodarstw dla stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy jest możliwe tylko przy przymusowej organizacji rolniczej, bo taka pomoc, o której mówię i myślę, musi być powszechna, a to jest tylko możliwe przy organizacji przymusowej. Kwestja ekonomiki gospodarstw, kwestja zorganizowania gospodarstw jest podstawową rzeczą dla rolnictwa w Polsce. I nic nie pomogą wszystkie nawozy sztuczne, nic nie pomogą największe nawet wydatki na ten cel, jeżeli nie potrafimy dotrzeć do każdego gospodarstwa, przyjrzeć się mu, wiedzieć, jak ono stoi i potrafić dopomóc mu, ażeby się zorganizowało należycie.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#SSzuyski">Jeśli przejdę teraz do kwestji budżetu Ministerstwa Reform Rolnych, to mam tutaj do powiedzenia dwie rzeczy. Przedewszystkiem będę tutaj w sprzeczności z moim kolegą klubowym, p. s. Boguszewskim, ale Blok Bezpartyjny mimo tego się nie rozpadnie, i wtedy, kiedy będzie potrzeba w interesie Państwa, będziemy niewątpliwie z s. Boguszewskim jednego zdania. Myślę tutaj o kwestji cen. Wszelkie sztuczne przeciwdziałanie zwyżce cen. ziemi uważam za grzech przeciw naturze. To jest zupełnie normalny rozwój. Ten rozwój jest konieczny i jest w ścisłej łączności ze spadkiem wartości złota, on być musi i jego powstrzymać nie można i nie powinno się. I choć byśmy nie wiem jakie sposoby wymyślali na to, żeby normalną — nie mówię o spekulacyjnej — zwyżkę cen ziemi powstrzymać, to się celu nie osiągnie, bo ziemia będzie zawsze miała swą cenę i po chwilowej nawet przerwie odrobi to, co poprzednio straciła. Zresztą jest rzeczą jasną, że zachód nie może upodabniać się pod względem cen do kresów, musi być odwrotnie — kresy będą upodabniać się pod względem cen ziemi do zachodu.</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#SSzuyski">Jeżeli chodzi o reformę rolną, która tyle wywołuje zadrażnień, to i ona, jeżeli wykluczymy naturalnie takie stanowisko, że reforma rolna ma być, jak tego chce s. Makuch, dokonana bez odszkodowania,...</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#komentarz">(S. Makuch: Ja chcę tego razem z Sanojcą z B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#SSzuyski">...czyli ma być zniesione prawo własności, to ona przedstawia się w ten sposób, że bez względu na to, czyby ustawa o reformie rolnej była, czy nie była, to ilość hektarów ziemi, która przechodzi od większej własności do mniejszej, byłaby właśnie taka sama, jaka jest. Jest to proces naturalny, zupełnie zrozumiały i on będzie bez względu na to, czy reforma rolna będzie taka czy inna. Bo, proszę Panów, jak renta od kapitału umieszczonego w przemyśle, przewyższa rentę ziemi, to naturalną jest konsekwencją, że ziemia będzie wyzbywana, bo posiadający ziemię będzie musiał mimo oporu nawet przejściowego połakomić się na tę wyższą rentę, jaką może osiągnąć, wyzbywając się tej ziemi. Jest to więc proces, który będzie bez względu na to, czy jest ustawa o reformie rolnej, czy nie. Ale w Polsce nie o to chodzi, wiemy, że ten proces pójdzie i daj Boże, żeby do tego nie przyszło, żebyście Panowie z lewej strony Izby musieli komasować gospodarstwa małe, dla zaopatrzenia miast i dla wyżywienia armji. Ale, proszę Panów, przy przechodzeniu ziemi z rąk większej własności do mniejszej kwestją zasadniczą jest, kto tę ziemię dostanie, czy ona się dostanie w takie ręce, które z niej wydobędą należytą produkcję, jak ona będzie uprawiana, jak będzie obrabiana i co będzie produkowała. To jest zasadnicza kwestja dla sprawy rolniczej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Wańkowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SWańkowicz">Wysoka Izbo! Zagadnienie naprawy ustroju rolnego w Polsce interesowało i interesuje wszystkie ugrupowania polityczne od szeregu lat. Ale uważam, że zostało ono, niestety, dosyć jednostronnie ocenione i rozwiązane i dzięki temu właśnie jednostronnemu zrozumieniu tych podstaw, na których naprawa ustroju rolnego powinna była się oprzeć, powstał ten stan rzeczy, który postaram się Panom wyjaśnić.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SWańkowicz">Sejm uchwalił 20 grudnia 1925 r. ustawę o reformie rolnej, kładąc główny nacisk na to, ażeby ziemia jak najprędzej wyszła z rąk wielkiej własności, w tym celu uchwalił kontyngent roczny 200.000 ha. Na drugim planie dopiero postawiono kwestję — komu tę ziemię trzeba dać i jak ją dać. Oczywiście tak pojęta reforma rolna musiała przynieść takie skutki, jakie też przyniosła. Pierwszym skutkiem było, że poszła w nadzwyczaj szybkiem tempie, czego dowodem jest, że kontyngent przymusowy nietylko został osiągnięty, ale w każdym roku znacznie przekroczony.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SWańkowicz">Szczególnie w województwach wschodnich, z których pochodzę, ten proces poszedł tak daleko, że wykazu imiennego od lat trzech wogóle nie ogłaszano. Rezultat jest ten, że zapas ziemi stopniał nader szybko i według obliczeń Ministerstwa Reform Rolnych, z któremi miałem okazję się zapoznać, wynosi w całej Polsce około 1.500.000 hektarów. Na wschodzie jest jeszcze gorzej, zapas ziemi jest minimalny do tego stopnia, że np. w wojew. wileńskiem wynosi dziś tylko 30.000 ha ziemi na całe województwo, reszta zaś została już rozparcelowana.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SWańkowicz">Ogólna ilość rozparcelowanej dotychczas ziemi wynosi 1.640.945 ha., z czego z parcelacji prywatnej okrągło 1.000.000 ha., z parcelacji urzędowej 469.000, na parcelację wojskową poszło 138.000, zaś Państwowy Bank Rolny, któremu do wyłącznego wykonania niektórzy z Panów chcą oddać rozdrobnienie ziemi, rozparcelował przez cały ten czas 21.000 ha. Panowie widzą, że gdyby Państwowy Bank Rolny tą sprawą się zajął, to właściwie powiedziawszy, wykonanie reformy rolnej musielibyśmy absolutnie przekreślić.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SWańkowicz">Ziemia ta przeszła na własność bardzo rozmaicie. Parcelacja odbywała się pod nadzorem okręgowych urzędów ziemskich. Część ziemi poszła na samodzielne gospodarstwa, jakieś 904.000 ha. i na dodatkowe w sumie 549.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SWańkowicz">W tej całej sprawie przeoczono najważniejszą część zagadnienia naprawy ustroju rolnego, a mianowicie kwestję scalenia i uporządkowania obszarów wiejskich i co zatem idzie, dania możności racjonalnego rozwoju rolnictwa na tych scalonych i poprawionych obszarach. Nie przywiązywano do niej wagi, którą przywiązywać należy. To jest sedno kwestji naprawy ustroju rolnego. W obecnej chwili mamy na obszarze Państwa naszego 12 miljonów ha ziemi, która czeka na scalenie. I trzeba przyznać, że obecny p. Minister Reform Rolnych uznał wagę tego zagadnienia i rzeczywiście wszystkie wysiłki resortu, którym zarządza, skierowane są na rozwiązanie tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#komentarz">(Głos: Czemu pieniędzy nie dajecie?)</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SWańkowicz">Owszem, jest nawet poprawka o dodanie 2.500.000 zł. na ten cel, o co p. Minister prosił. Żeby zobrazować działalność ministerstwa w tym względzie, przytoczę, że od roku 1918 do roku 1925 scalono 217.428 ha, natomiast w roku 1926 146.000 ha., w 1927 — 265.000 ha., w 1928 — 325.000 ha., a o ile będziemy rachowali rok budżetowy według nowego układu Ministerstwa Reform Rolnych, to od 1 kwietnia 1928 r. do 1 kwietnia 1929 r., dojdziemy do 380.000 ha., czyli, że w jednym tylko ostatnim roku, zostało zrobione o 57 proc. więcej, aniżeli przez całe pierwsze 7 lat istnienia Państwa. I w tem jest wielka zasługa naszego Ministerstwa, ale to są dopiero początki. Ogółem zostało scalonych przez cały czas do roku obecnego, niecały miljon ha, a jak mówiłem, trzeba scalić 12 miljonów. Ruch scaleniowy rozwija się obecnie poprostu w żywiołowem tempie. Urzędy nie mogą nadążyć z załatwianiem podań, które wpływają o przedsięwzięcie scaleń. Bardzo słusznie jeden z pp. senatorów zaznaczył, że są wypadki, że sprawy leżą w urzędach po lat kilka. Rzeczywiście, wypadki takie zachodzą, ale trzeba pamiętać, że kadry, któremi rozporządza Ministerstwo Reform Rolnych, mają ograniczoną zdolność pracy i ograniczoną zdolność produkcji i trzeba powiedzieć, że aczkolwiek zbytnio się nie rozszerzyły, to sprawność znakomicie się podniosła, bo bez rozszerzenia aparatu jest postęp, który Panom w cyfrach przytoczyłem, a poszczególne urzędy okręgowe ziemskie, które pracę przeprowadzają, wykazały w tym względzie dużo polotu. Plany, które przedstawiają okręgowe urzędy ziemskie, są stale wyższe od tych, które za możliwe do przeprowadzenia uważa Ministerstwo, jednakże okręgi wywiązują się z tych zadań wziętych na siebie bardzo dobrze i w roku zeszłym scaliły znacznie więcej, aniżeli Ministerstwo preliminowało.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SWańkowicz">I obecnie również, aczkolwiek Ministerstwo projektowało w roku przyszłym scalić 419.000 ha., to okręgowe urzędy ziemskie chcą scalić około pół miljona, dokładnie 494.000 ha. I na to powiększenie potrzebna jest ta podwyżka 2.500.000, którą Panowie w poprawkach do budżetu znajdują.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SWańkowicz">Te pół miljona ha rocznie, to jest wedle oświadczenia Ministerstwa maksimum tego, co przy całem natężeniu pracy rocznie obecnie zrobić może. Gdy mówi się o komasacji, nasuwa się w całej pełni kwestja upełnorolnienia, o której Panowie wspominali, a co właśnie blisko się wiążę z tem, o czem mówiłem na początku mego przemówienia, o wadliwie szerokiej parcelacji. Na te 12 miljonów ha., które pozostają nam do scalenia, niewątpliwie dużo będzie gospodarstw, które trzeba będzie upełnorolnić. Ilość ziemi, któraby była do tego potrzebna, nawet w najbardziej w tym wypadku kompetentnym resorcie, nie jest jeszcze dokładnie znana, to też dokładnych cyfr przytoczyć nie mogę, ale wiemy, że w ostatnich dwóch latach, w 1927 i 1928 ogółem na upełnorolnienie i scalenie poszło około 40.000 ha. Część z tego było gruntów państwowych, część prywatnych. Ministerstwo oblicza, że przy pełnym rozwoju swojej działalności w najbliższych latach będzie potrzebowało na upełnorolnienie około 50.000 ha. Tymczasem jeżeli parcelacja, nakazana ustawą o reformie rolnej, w sumie 200.000 rocznie, pójdzie tem samem tempem, w jakiem idzie obecnie, to prosty rachunek wykazuje, że zapasu ziemi, który obecnie egzystuje, starczy na mniej więcej lat 5, a że scalanie według tego samego obliczenia trwać będzie około lat 20, a może i 25, przy najlepszej nawet woli Ministerstwa, to powstaję pytanie, z czego będą się upełnoralniali ci, którzy będą mieli nieszczęście scalać się po 5 latach. To też gdy słyszymy, że w Sejmie wnosi się nowelę do ustawy a reformie rolnej, podnoszącą kontyngent przymusowej parcelacji w dwójnasób, musimy się dziwić, bo dla każdego powinno być jasnem, że scalanie bez upełnorolnienia jest jednem złem, a przeprowadzanie parcelacji bez scalenia jest tem złem drugiem. Te dwie rzeczy trzeba ściśle ze sobą połączyć i ustosunkować w tych rozmiarach w jakich rzeczywistość na to pozwala.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SWańkowicz">Przechodząc do szczegółów wykonania scalenia, należy skonstatować, że w tem są pewne błędy, pewne niedostatki; najprzód dlatego, że procedura jest dosyć długa. W myśl tych wszystkich tablic, które oglądałem w Ministerstwie Reform Rolnych — jestem członkiem Głównej Komisji Ziemskiej, więc mam stale z tem do czynienia — wynika, że procedura scalenia jednej wsi wymaga 93 rozmaitych czynności; jest to więc dosyć długa procedura, aczkolwiek rzecz jest skomplikowana. Obecnie Ministerstwo opracowuje projekt zmiany tych przepisów tak, ażeby rzecz możliwie uprościć i przesunąć ciężar wykonania scalania na instancje niższe, któreby stały bliżej sprawy, co by niewątpliwie umożliwiło przyśpieszenie wykonania scalenia.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#SWańkowicz">Jest druga kwestja zasadnicza, którą zresztą poruszył p. referent, to jest kwestja klasyfikacji. W Głównej Komisji Ziemskiej rozpatrujemy miesięcznie około 60 spraw scaleniowych i z tych 60 spraw, które dochodzą do komisji, na skutek skarg zainteresowanych, trzeba przyznać, że bardzo duży procent jest słusznie skarżony, ale niestety nie do naprawienia, dlatego, że skargi te opierają się na wadliwej klasyfikacji; ponieważ z klasyfikacji wypływa cała struktura nowego ustroju tej wsi — więc jeżeli podstawa jest wadliwa, to i struktura również, a to wywołuje słuszne i uzasadnione skargi. Ale ponieważ w myśl przepisów, klasyfikacja uprawnia się w pewnym wcześniejszym okresie czasu, więc prawnie wszystko jest już załatwione i chociaż skarżący ma rację, mimo najlepszej woli, komisja nic nie może zrobić i tak już pozostaje na wieczne czasy. Oczywiście, ponieważ nie można jednocześnie zatwierdzać klasyfikacji i projektów, bo jedno służy za podstawę drugiego, trzeba znaleźć środki, żeby system klasyfikacji zmienić i bardziej do warunków życiowych dostosować. Jak ta rzecz się przeprowadza? Otóż klasyfikację przeprowadzają rady scaleniowe, składające się z obywateli scalanej wioski. Zdawałoby się, że to są ludzie najbardziej powołani do przeprowadzenia klasyfikacji, ci, którzy najlepiej tę ziemię znają i najsprawiedliwiej to osądzą. Tymczasem praktyka wykazuje, że tak nie jest. Rady scaleniowe kierują się czasem może własnym interesem, a bardzo często nieświadomością co do właściwej wartości i ceny poszczególnych części danego objektu. Krótko mówiąc, patrzą na te sprawy pod kątem widzenia obecnego ustroju, a nie z punktu widzenia tego ustroju, do którego idą i w którym nadal żyć będą. Z tej racji prosiłbym Pana Ministra Reform Rolnych, żeby te rzeczy możliwie prędko usunął. Tu są rozmaite środki zaradcze. Należałoby może tym radom scaleniowym odjąć głos decydujący, a pozostawić tylko głos doradczy i przekazać klasyfikację odpowiednio wyszkolonym komisarzom scaleniowym i geometrom, znowelizować przepisy o klasyfikacji lub może wprowadzić jeszcze jedną instytucję, to jest instytucję przysięgłych taksatorów, którzy byliby ludźmi fachowymi w tej sprawie i te rzeczy zupełnie bezstronnie, z punktu widzenia nauki gleboznawstwa określali. Mam wrażenie, że wówczas wiele błędów, obecnie popełnianych, dałoby się uniknąć.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#SWańkowicz">Proszę Panów, jest jeszcze kwestja, którą tu poruszył i p. sen. referent Boguszewski. Pan s. Szuyski, który mówił przede mną, twierdził, że niestety nie może się zgodzić z p. referentem. Ja się również nie zgodzę, ale w innej sprawie, mianowicie w kwestji siedlisk. Uważam, że jednym z najważniejszych plusów przy przeprowadzaniu komasacji, to jest właśnie rozsiedlenie wsi, rozsiedlenie jednej ciasnej ulicy, w której wieś się dusi, i przeniesienie mieszkańców na nowe osiedla. P. sen. referent twierdził, że zachodzi kwestja uczęszczania dzieci do szkół, dowożenia mleka i t. p. To są kwestje drobne. Co znaczy dla rolnika, gdy siedzi stale i blisko tego objektu, na którym pracuje, gdy nie potrzebuje zwozić każdego snopa żyta 2 czy 3 kilometry, to wie tylko ten, kto się rolnictwem trudni — a oprócz tego czyż taka kwestja, jak kwestja pożaru, przy tej strasznej ilości pożarów, które niszczą corocznie dobytek wiejski, nie jest kwestją niezwykłej wagi?</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#SWańkowicz">Proszę Panów, przypuszczam, że po wszystkich usprawnieniach scalania, o których mówiłem, kiedy scalanie to wreszcie po 20 latach dobiegnie końca i wówczas spojrzymy na ten gmach, który się wybudowało, to ja się boję jednego, że wówczas gmach ten już będzie w ruinie, a to dlatego, że jest jedna kwestja, do której Ministerstwo jeszcze nie przystąpiło, a może przystąpić zechce,...</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych p. Staniewicz: Już w przyszłym tygodni będzie na Radzie Ministrów.)</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#SWańkowicz">...to jest kwestja zagwarantowania całości tych gospodarstw, które się obecnie tworzy.</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#komentarz">(Głos: Niepodzielność.)</u>
+ <u xml:id="u-42.17" who="#SWańkowicz">Skomasowane już wsie dzielą się z szybkością godną lepszej sprawy. Informowali mnie ludzie, którzy zawodowo komasację przeprowadzają, że wsie, które oni sami już za istnienia Państwa Polskiego komasowali, dziś właściwie znowu potrzebowałyby komasacji. Otóż przedsięwzięcia, któreby temu stanowi rzeczy zaradziły, to jest jeszcze jedno zadanie i prośba, z jaką muszę się do Pana Ministra Reform Rolnych zwrócić.</u>
+ <u xml:id="u-42.18" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SIżycki">Panowie mówcy z B. B. z każdym dniem coraz więcej mi się podobają, szczególnie to, co mówią, a nie to, co robią.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#komentarz">(Głos: Wzajemnie.)</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SIżycki">Bardzo mi się podobał referat p. sen. Boguszewskiego od początku prawie do samego końca, ale jak przeczytałem koniec, to zobaczyłem, że jedno nie zgadza się z drugiem, że są różne sprzeczności. Panowie zawsze mówią to, co my myślimy, ale wykonać tego Panowie nie chcą. Proszę Panów, scalenie dziś idzie nadzwyczaj szybkiem tempem, ale życie domaga się jeszcze szybszego.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SIżycki">Proszę Panów, jednocześnie słyszymy ze wszystkich stron, że robić tego wskutek tego pośpiechu dobrze nie można, a więc są pokrzywdzeni. Tak, są pokrzywdzeni. Wszyscy to potwierdzają. Ale skoro są pokrzywdzeni, to przecież ich los trzeba w jakiś sposób poprawić. Na to p. sen, Boguszewski mówi; jest kredyt bankowy. Przepraszam, kredyt bankowy jest dla ludzi normalnych, dla ludzi, którzy mają wszystkie warunki po temu, ażeby z tego kredytu korzystać. My to doskonale rozumiemy. Wskutek tych niesłychanych skarg, jakie się ze wszystkich stron właśnie w rezultacie komasacji podnoszą, uważaliśmy za konieczne podnieść znacznie sumę kredytu i w Sejmie to się stało. Ta sprawa była dyskutowana na Komisji Budżetowej, tam sobie zastrzegliśmy, jako votum mniejszości, że stanowczo będziemy się sprzeciwiali temu skreśleniu.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SIżycki">Tutaj mi się najmniej podobało w referacie p. sen. Boguszewskiego podkreślenie kwot 8.500.000 i 5.800.000. Szanowni Panowie, prosimy nie o słowa, ale o czyny. Gdybyśmy tą drogą szli, tobyśmy się porozumieli. Wy jesteście gotowi bardzo ładnie nam mówić, ale gdy chodzi o to, ażeby coś dać, to wyrwać bardzo trudno. Dlaczego? Niby dlatego, żeby równowagi budżetu nie naruszyć. Tego ja nie rozumiem. Przecież mamy budżety miesięczne. Nasz system budżetowy jest tak rozumnie ułożony, że czego w budżecie niema, tego minister skarbu nie da, ale tego co jest, także może nie dać. Wobec tego prosimy, żebyście wstawili te wydatki w budżet, a może da. A że u nas bywają tego rodzaju wypadki, że nie dają koniecznych pieniędzy, na to mieliśmy niedawno przykład bardzo ciężki, kiedy zatrzymała się cała robota w kilku okręgach ziemskich, gdzie brakowało pieniędzy na opłacenie koniecznych prac. I Wy mówicie: no cóż, trzeba gwałtownie regulować, ale pieniędzy niema!</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Ale Minister Skarbu dał.)</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#SIżycki">Dał Minister Skarbu, ale po jakich 3 czy 6 tygodniach dużych walk i dużych trudności. Ja rozumiem, że gdy będzie większa marża tego dawania, to każdego miesiąca będzie się wyrywać więcej i będzie się więcej robić, ale jeżeli tę marżę skrócić, to będzie dzielił na 12 miesięcy i będzie temi porcyjkami wydzielał i to będzie niewystarczające. Zwracam uwagę, że z tych kredytów mogą korzystać ci, którzy nie mają hipotek.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#SIżycki">Ponieważ, jak powiedziałem, pierwsza część bardzo mi się podobała, więc o tej części mogę nie mówić, ale główna część, to są czyny, o które proszę, więc jeżeli ta suma wynosi 8.500.000 a nie 5.800.000, to i to mi się podoba.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#SIżycki">Przechodzę teraz do spraw Ministerstwa Rolnictwa. Ja również nie chcę poruszać innych rzeczy, tylko tę moją nieszczęśliwą bolączkę, którą już drugi rok mamy, to jest stosunki leśne i gospodarcze pomiędzy okoliczną ludnością a zarządem lasów. Tam się dzieją rzeczy, o których ludność mówi poprostu z największym żalem i z największym bólem. Ja tyle razy to mówiłem, że już powtarzać nie chcę, tembardziej, że już i czasu mam mało i muszę go oszczędzać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Średniawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SŚredniawski">Wysoki Senacie! Co do budżetu Ministerstwa Rolnictwa miałbym tylko kilka uwag. Ministerstwo Rolnictwa, które w budżecie naszym jest bardzo słabo traktowane, zostało dość pokrzywdzone, poprawiono to poza wnioskami preliminarza rządowego, ale faktycznie jeszcze bardzo kuso. Któryś z Panów, zdaje się, że p. referent porównywał, że we Francji budżet na rolnictwo jest niższy, ale gdy porównamy z Czechosłowacją...</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#komentarz">(S. Boguszewski: To samo.)</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SŚredniawski">...gdzie bardzo wysoko stoi rolnictwo, to jednak jaki tam jest stosunek do całości budżetu?</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#komentarz">(S. Boguszewski: 2%.)</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SŚredniawski">U nas liczy się, że jest 2,2%. Pan referent przedstawił, że jest 2,2% w stosunku do całego budżetu, ale jeżeli uwzględnimy, że budżet nasz jest sztucznie obniżany, bo faktycznie wynosi przeszło 5,5 miljardów, gdyż przedsiębiorstwa są osobno wzięte i wchodzą do budżetu tylko swemi dochodami, bądź dopłatami, a gdybyśmy ten procent obliczyli w stosunku do faktycznego budżetu, to zobaczylibyśmy, jakby to wyglądało.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#SŚredniawski">Proszę Panów, czem jest podniesienie rolnictwa? To nie jest tylko interes rolnictwa, ale to jest interes całego kraju. Mieliśmy czasy w poprzednim Sejmie, gdy za pierwszy warunek wielki przemysł postawił podniesienie rolnictwa, bo powiedział: my nie mamy w kraju żadnych odbiorców. Był tu senator Buzek, który udowadniał, że konsumcja wszystkiego jest mniejsza, i żelaza, i włókienniczych towarów, i cukru, i t. p. dlatego, że jest nędza i wskutek tego przemysłowcy nie mają odbiorców np. na maszyny i narzędzia rolnicze, bo chłop nie ma za co kupić. Oni to odczuwają i za pierwszy warunek postawili podniesienie rolnictwa we własnym interesie.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#SŚredniawski">Uchwalono w preliminarzu budżetowym w Sejmie 5.800.090 na wszystkie melioracje. To jest przecież śmieszna suma w stosunku do całego Państwa. P. referent mówi, że meljoracja to jest rentowny interes.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#SŚredniawski">Proszę Panów, niech Panowie spróbują za te wysoko procentowe pożyczki prowadzić meljorację, to zobaczymy, czy Panowie wyciągną te procenty, nawet z wydrenowanego gruntu. Bo trzeba mieć pieniądze, chcąc robić pewną inwestycję. Mówią: kredyty. I tego kredytu nie można dostać nigdzie, a po jakich procentach dają na listy zastawne!</u>
+ <u xml:id="u-46.9" who="#SŚredniawski">Jest w Sejmie ustawa w ten sposób uchwalona, że 1/3 część będzie pokrywać Rząd, 1/3 samorząd, a 1/3 właściciele. Zawiesili tę ustawę na czas sanacji budżetu, i póki nie będzie usanowany budżet, dopóty nie można jej wprowadzić w życie. A potem zmieniło się ją. Żeby przynajmniej obniżyć procenty, żeby na zdjęcia jakaś pomoc rządowa była, choć cośkolwiek. A tu się powiada, że to jest intratny interes. To są rzeczy tak ważne dla całego Państwa, że nie rozumiem, jak Panowie z Wysokiego Senatu mogą podobne słowa mówić. Jabym nie dziwił się, gdyby 20 miljonów uchwalono na meljorację, i więcej nawet, bo wiadomo, że mamy bagnisk bez liku i różnych nieużytków, które potrzebują meljoracji.</u>
+ <u xml:id="u-46.10" who="#SŚredniawski">Teraz, proszę Panów, niema i nie było nic w budżecie na popieranie hodowli bydła. A co do tych innych rzeczy, jak poparcie nasiennictwa i t. d., to widzimy, że Senat prawie wszystko poskreślał, operację gruntowną przeprowadził i nie wiem, co z tego będzie i co pozostanie. Hodowlę bydła przerzucono dziś na samorządy. Samorządy dziś nie mogą podołać swoim obowiązkom, nie mają na to środków. Do pewnego stopnia pewną część ciężarów gospodarczych jest słuszne przerzucać na samorządy, ale są rzeczy zasadnicze. Jeżeli powiat ubogi w glebę, ubogi zupełnie, chociażby 100% podatku dał, to i tak będzie stąd nikła suma, a zwykle taki powiat ma wielkie potrzeby gospodarcze i właśnie jemu trzeba najwięcej pomagać. A więc słuszne jest, żeby były fundusze rządowe i żeby dawano, tam gdzie potrzeba, bo gdzie są bogate okolice, to sobie same dadzą radę.</u>
+ <u xml:id="u-46.11" who="#SŚredniawski">Teraz Panowie mówią, że jest coraz lepiej, i to nawet z tej trybuny i od Pana Marszałka słyszałem, że jest coraz lepiej i w sanacyjnej prasie to samo się ciągle czyta, ale gdy się przyjdzie na wieś i popatrzy się na tę nędzę, to ja mówię, a ja nie przesadzam, ja nigdy przesady nie używam, ale mówię, że na wsi jest coraz gorzej. Jeżeli ci ludzie tak mówią, to widocznie komuś jest coraz lepiej, ale na wsi istotnie jest coraz gorzej. Nie dalej, jak dwa tygodnie temu mówiłem z pewnym sekwestratorem sądowym, który był posłany do wsi Trzemośni w pow. myślenickim. Pokazał mi on, że miał dwanaście sekwestrów przeprowadzić za długi, nie za podatki, tylko za długi kupieckie, bo to wszystko jest po uszy zadłużone we wszystkich spółdzielniach i we wszystkich kasach, jakie tylko gdzie są, u wszystkich kupców, po sklepikach itd. — ale przeprowadzić zdołał tylko trzy, bo nie było co zasekwestrować. Dość na tem, że wsie są zadłużone, bo były klęskowe lata. Teraz ten rok był lepszy, był urodzajniejszy, to trzeba przyznać. Ale gniotą ludność te długi. Bank Rolny dał także pożyczki zasiewowe, dał pożyczki na nawozy sztuczne, wszystko to egzekwują. Więc gdy ten Sekwestrator przychodzi, aby przeprowadzić sekwestrację u 12 gospodarzy, widzi tam pomarznięte ziemniaki, tam świnie zabili z powodu mrozu, tam cielę, ubrania niema, nędza jest, płacz jest. Udało mu się tylko 3 sekwestracje przeprowadzić. To mówię Panom sumiennie, Jest nędza coraz to większa.</u>
+ <u xml:id="u-46.12" who="#SŚredniawski">Dużo górali naszych ma jedną lub dwie morgi gruntu ornego, a 3 do 5 marnych pastwisk i lasu po górach. Póki mieli coś drzewa w lesie, to rąbali i sprzedawali, a dziś się już chłopi sami skarżą, że nasze dzieci nie będą miały nawet chaty zbudować z czego, bo wszystko wyrąbano. Sprzedaży zakazać nie można, bo ci ludzie żyć muszą, więc sprzedają drzewo, żeby ratować dzieci. W takich warunkach mówi się, że jest coraz lepiej. Ludzie coś jakby obłędu dostali na tem tle, że ciągle się chwalą. Niechże życie chwali. Nie mówię już o wojnie, bo wojna swoje zrobiła i głównie żerowała na rolnictwie, ale te stosunki powojenne, te kontyngenty, te ceny maksymalne, to zamykanie granicy, te opłaty wywozowe, które w r. 1925 zostały zniesione, lecz w 1927 roku znowu je wprowadzono, i tak dalej.</u>
+ <u xml:id="u-46.13" who="#SŚredniawski">Otóż, proszę Panów, ten rolnik do nędzy wielkiej został doprowadzony temi wszystkiemi operacjami, a odrazu on się nie podniesie. Panowie, którzy są rolnikami, przyznają, że chcąc gospodarkę dobrze poprowadzić, gospodarz musi przez szereg lat większe wkłady w gospodarstwo robić, więcej uprawiać i nawozić, żeby podnieść wartość ziemi. Otóż gospodarz potrzebuje tego wkładu i tego czasu, aby mógł gospodarstwo podnieść.</u>
+ <u xml:id="u-46.14" who="#SŚredniawski">Wogóle rolnikowi jest bardzo ciężko i z tego powodu prosiłbym Wysoki Senat, aby w sprawach rolniczych te wszystkie obcięcia cofnął, gdy będzie uchwalał na plenum ten budżet. Szukajcie gdzieindziej pokrycia. Jeżeli Sejm ułożył budżet i wskazał dochody i były pewne nadwyżki, dlaczego masakrować właśnie rolnictwo, które powinno być otoczone wszechstronną opieką rządu.</u>
+ <u xml:id="u-46.15" who="#SŚredniawski">Wziąłem raz za podstawę budżet austrjacki z 1914 r., uchwalony w 1913 r., i porównałem go z naszym, a dlatego porównywałem, że i obszar jest mniej więcej ten sam, cokolwiek może mniejszy w Austrji, niż w Polsce, ale co do ludności ten sam. Więc porównywałem i w tej Austrji po przerachowaniu na naszego złotego na budżet rolniczy było przeznaczone akurat dwa razy tyle, co u nas.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Głos ma s. ks. Manugiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#WicemarszałekKałuszczyński">S. ks. Manugiewicz:</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Wysoka Izbo! Zabieram głos o budżecie Ministerstwa Rolnictwa z tego tytułu, że polityką nigdy się nie zajmowałem, a całe życie zajmowałem się spółdzielniami rolniczemi. Przedewszystkiem chodzi mi o to, ażeby wyświetlić niektóre sprawy złączone ściśle z rolnictwem, aby wyświetlić na podstawia nie teorji, ale praktyki i doświadczeń życiowych.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Proszę Szanownych Panów! Bezsprzecznie prawdą jest, że Ministerstwo Rolnictwa zadaje sobie duży wysiłek, ażeby rolnictwo pchnąć naprzód, produkcję powiększyć, a rolnika zabezpieczyć. W tym celu Ministerstwo to zakłada szkoły, stacje doświadczalne, wydziały rolnicze przy województwach i samorządach, ustanawia instruktorów rolnych, aby nauka rolnictwa rozwijała się. I nie koniec na tem. Ministerstwo Rolnictwa zadaje sobie wiele trudu i pracy, aby tworzyć rzeczy nowe, których dotychczas nie było, zwłaszcza w Małopolsce, np. rzeźnie, bekoniarnie, które ostatniemi czasy zostały wybudowane, aby ułatwić rolnictwu eksport.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#WicemarszałekKałuszczyński">W tym także celu Ministerstwo Rolnictwa w ostatnich czasach ustanawia syndykaty, aby regulowały ceny. uprawiały standaryzację towarów, wreszcie po to, aby były niejako regulatorem między produkcją a zbytem. I to wszystko jest bardzo piękne, takiej robocie i pracy możemy tylko przyklasnąć. Mimo to jednak producent ma jeszcze wielkie zastrzeżenia co do rozwoju rolnictwa i dostateczności tego wysiłku. Mianowicie piękne są te nauki, piękne są wykłady instruktorów, bardzo piękne są te rozmaite poczynania inspektorów rolnych, ale do tego jeszcze potrzeba czegoś, co jest nieuchwytne, a mianowicie robi się rachunek zwyczajnie bez gospodarza.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Gospodarze, rolnicy zwłaszcza drobni bardzo chętnie garną się do tej oświaty rolniczej, jednak narzekają: co mnie z tego, że instruktor każe mi podnieść wydajność ziemi, produkcję żyta, czy pszenicy, że każe mi zakładać zarodową chlewnię, albo zaprowadzać rasę siemienthalerów, kiedy ja na to wszystko nie mam odpowiedniego zbytu, i to mi się nie rentuje. Faktem jest, że do r. 1928 rolnictwo rozwijało się powoli, ale stale. Ale rok ostatni nie był dobrym mimo urodzaju, mianowicie dlatego, że rolnik nie otrzymywał ceny odpowiedniej za swoje produkty, a wszystkie surowce, których potrzebuje, jak żelazo, drzewo, skóry, podrożały niezmiernie, I tu zachodzi właśnie tragedją.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Trzeba mieć na wszystkie artykuły odpowiedni zbyt. Proszę Panów, rolnictwo, zwłaszcza drobne, funduje bardzo wiele na hodowli trzody chlewnej, która musi mu opłacać i podatki i ubezpieczenia, i inne wydatki, a często i raty w kasie włościańskiej, to wszystko pokrywa właśnie z tego t. zw. cesarskiego wieprzka.</u>
+ <u xml:id="u-47.7" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Proszę Panów Senatorów, ostatni rok pod tym względem grubo zawiódł. Gdy rolnik w 1927 r. otrzymywał za 1 kg. żywej wagi zł 2.50, to w roku 1928 otrzymywał tylko zł 1.20, zł 1.40, a najwyżej zł 1.50. A więc ten najważniejszy produkt w jego gospodarce rolnej zmalał niepomiernie i tem samem rolnik jest pokrzywdzony a budżet jego zgodzić się nie może. Rolnik ma najlepsze chęci, w ostatnich czasach zwłaszcza i wskutek wojny i po wojnie wziął się do czytania pism rolniczych, stara się o te wiadomości i wreszcie zaczyna kalkulować: to mi się opłaca, a to mi się nie opłaca. I tak doszło do tego, że gdyby nawet kazano mu produkować nie tytoń dla monopolu państwowego, którego 30% zużywa się krajowego w naszych fabrykach, ale gdyby mu (w przenośni) kazano produkować jedwabnictwo, winogrona, albo też ryż, gdyby się tylko udał, to chętnie się bierze do tego co jest rentowne i intratne. Nasz eksport rolny w ostatnim roku kuleje, ceny odpowiedniej niema, zbytu na bydło rogate także niema, a mały zbyt na masło albo na jaja nie wystarczy, żeby podtrzymać egzystencję rolnika. Nawet już są pewne cła nałożone i pewne zastrzeżenia. Jak powiedziałem syndykat jest dobry, ale o tyle, o ile na czele jego stoją ludzie pewni, o solidnym charakterze, którym rzeczywiście eksport tego produktu rolnego będzie leżał na sercu i o ile regulacja cen będzie się odbywała uczciwie.</u>
+ <u xml:id="u-47.8" who="#WicemarszałekKałuszczyński">W ostatnich czasach czytałem w Kurjerku Krakowskim, że od nas wywieziono do Anglji pewną ilość masła, do którego dodano margaryny i cały transport skompromitował nas wobec zagranicy. Jest to bardzo bolesne i Rząd bezwzględnie powinien użyć wszelkich sił, ażeby tę sprawę zbadać, bo to jest ogromna strata dla naszego rolnika, a przedewszystkiem podkopuje prestige naszego handlu i wogóle naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.9" who="#komentarz">(Głos: Kto wywoził, czy spółdzielnie, czy prywatne osoby?)</u>
+ <u xml:id="u-47.10" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Wobec tego, że związki mleczarskie pracują bardzo intensywnie, więc tembardziej powinno się tę sprawę dobrze zbadać, ażeby tym spółdzielniom i związkom mleczarskim nie odbierać chęci do dalszej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-47.11" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Ministerstwo Rolnictwa stara się wszelkiemi silami mieć niejako czucie na pulsie tego rolnictwa i mieć kontakt z rolnikiem, nawet najdrobniejszym. Do tego używa rozmaitych dróg, a temi drogami są nietylko wydziały rolne przy województwach, ale także rozmaite towarzystwa rolnicze. Te towarzystwa rolnicze dzielą się na uprzywilejowane i nieuprzywilejowane, mają także swoje spółdzielnie, jedne lepsze, więcej forytowane, a drugie mniej. Proszę Panów, zdaje mi się, że lepiej byłoby, gdyby traktować te wszystkie towarzystwa rolnicze równomiernie, albo wogóle wcale tych towarzystw nie forytować, i zostawić tak jak było dawniej, że towarzystwa rolnicze miały zadania ideowe, na czele ich stawali gospodarze pierwszej klasy, którym dobro narodu leżało na sercu i którzy pracowali nad podniesieniem produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-47.12" who="#WicemarszałekKałuszczyński">To rozumiem, to była praca ideowa. Dziś ta praca ideowa prawie zamarła, a przedewszystkiem występuje praca płatna i za wielkie pieniądze rezultatów tej pracy nie mamy. Proszę Panów, naprzykład hodowlę inwentarza zepchnięto w ostatnich czasach na samorządy, którym kazano mieć w każdym powiecie swego instruktora rolnego. Ale są powiaty bardzo maleńkie i biedne. W jednym z takich powiatów jest 15.000 wyasygnowanych na podniesienie rolnictwa, Z tego p. instruktor hodowlany ma dostać 7.500 zł. wobec tego druga połowa zostaje na podniesienie rolnictwa. A więc sam instruktor pochłania połowę tego budżetu. Ostatecznie jaki rezultat będzie, jeżeli będziemy mieli tego instruktora? Kilka razy urządzi wykłady i na tem koniec. Te wykłady nie odniosą należytego skutku, bo jak już powiedziałem, rolnicy mówią: co mi z tego, że słucham, że potrafję niejedno zrobić, kiedy taka robota mi się nie opłaca.</u>
+ <u xml:id="u-47.13" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Dla podniesienia rolnictwa koniecznie są potrzebne kredyty. Nie jestem zwolennikiem wielkich powszechnych kredytów, ale jestem zwolennikiem drobnych kredytów, które rozdzielane bywają w rozmaitych kasach spółdzielczych i kredytowych.</u>
+ <u xml:id="u-47.14" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Prosiłbym bardzo p. Ministra Rolnictwa, ażeby Bank Rolny więcej troszczył się o te właśnie instytucje kredytowe na prowincji, a to dlatego, bo to jest kredyt, mogę powiedzieć śmiało, najzdrowszy. Rolnikowi w takiej kasie nigdy nie należy dawać dużo pieniędzy, bo się tym kredytem tylko psuje. Dać mu należy tylko tyle, ile koniecznie potrzebuje dla naprawienia swego gospodarstwa. I to jest najzdrowsze postępowanie dla rolnika. Nie sztuka go zadłużyć powyżej uszu, ażeby on potem nie był wypłacalny.</u>
+ <u xml:id="u-47.15" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Proszę Panów, co się tyczy kredytu długoterminowego, to taki kredyt jest potrzebny, ale tylko dla tych, którzy kupują więcej gruntu, albo komasują i dołączają do swojego gospodarstwa. W takich razach powinno się przyjść z pomocą, bo to kredyt będzie zdrowy i oparty na powiększeniu gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-47.16" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Na tem nie mogę skończyć, bo muszę zarzucić import do naszego kraju niektórych produktów rolnych. Mam tu na myśli przedewszystkiem tłuszcze i słoninę. Sprowadzamy tłuszcz i słoninę amerykańską, która jest daleko gorsza od naszej, nie wiemy, z jakich zwierząt ten tłuszcz pochodzi, a kosztuje dużo. My nie potrzebujemy wogóle takich rzeczy sprowadzać, bo mamy w kraju aż nadto tego produktu. W r. 1928 w Warszawie wszyscy właściciele wędliniarni narzekali na to bardzo, albowiem mieli na składzie po 2, 3 wagony słoniny i tłuszczów i nie było na to zbytu, a mimo to sprowadzano z zagranicy. To jest nienormalne i tego należy w przyszłości unikać, bo to podcina życie rolnika i jego produkcję. Dojdzie do tego, Panowie skonstatują to w przyszłym roku, że chów trzody chlewnej na drugi rok znacznie się zmniejszy, a do tego przyczyni się głównie import zagranicznego tłuszczu i słoniny.</u>
+ <u xml:id="u-47.17" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Prócz tego mam tutaj do zarzucenia import cebuli z Hiszpanji i Holandji. Czytałem o tem w pewnem pisemku rolniczem. Mamy cebuli aż za wiele. Tego roku zmarzło wiele cebuli. W f oku bieżącym cebula była po 8 zł. 100 kg. narówni z kartoflami. Ubiegłego roku ta sama cebula była w cenie 30 do 35 zł., a więc uprawa, kultura, chodzenie koło tej cebuli było intratne i rentowne. Naturalnie, że to będzie takie błędne koło. W zeszłym roku cena była dobra, w roku bieżącym jest bardzo niska, a na przyszły rok będziemy zmuszeni znowu z Hiszpanji czy Holandji cebulę sprowadzać, bo gospodarze się zniechęcili do produkowania takiego produktu, który im się wcale nie opłaca.</u>
+ <u xml:id="u-47.18" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Opieka Ministerstwa Rolnictwa, jest naprawdę opieką szczerą, prostolinijną, jednak należałoby ją jeszcze rozciągnąć i na inne kierunki i o tem właśnie chcę mówić. Mianowicie koniecznem jest zaopiekowanie się więcej rolniczemi spółdzielniami i rolniczemi włościańskiemi kasami. Trudno bałamucić rolnika i kazać mu wnosić podania do Państwowego Banku Rolnego. On robi rozmaite wyciągi, mapy u geometry, zrobi wyciąg z tabuli i z gminy, co kosztuje 60,70 zł., podanie pójdzie do Państwowego Banku Rolnego i tam leży, a bardzo często dostanie pożyczkę taki, który na to nie zasłużył, który ziemią tylko spekuluje, nie uprawia jej, tylko ją wydzierżawia, a taki rolnik, który pożyczki naprawdę potrzebuje, tej pożyczki nie dostanie. Trzeba mu raczej powiedzieć: nie wnoś podania do Państwowego Banku Rolnego, a dostaniesz mały kredyt, na jaki zasługujesz, czy w powiatowej kasie, czy w komunalnej, czy też w kasie oszczędnościowej spółdzielczej.</u>
+ <u xml:id="u-47.19" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Chciałbym jeszcze poruszyć sprawę opieki prawnej. Rzecz ma się tak: przed wojną, zwłaszcza w Małopolsce prawie wszystkie gospodarstwa były zadłużone i to bardzo znacznie, tak, że wojna właściwie stała się błogosławieństwem w tym wypadku, bo gospodarze, rolnicy pozbyli się swoich długów. Jednakże jedno było bardzo złe w tym właśnie czasie, mianowicie ustawodawstwo krzywdziło rolnika przed wojną, co do dzisiejszego dnia naprawione nie zostało. Przed wojną go krzywdziło w taki sposób, że były wypadki, że za 80 groszy licytowano całe gospodarstwo chłopa. To są fakty, że rozpoczęło się od 80 halerzy, koszty rosły i dochodziły do 400 koron i to gospodarstwo szło całe na licytację. Tak zadłużonych gospodarstw było bardzo wiele. Gdyby nie wojna, to te gospodarstwa byłyby zlicytowane. Nasze ustawodawstwo jeszcze tego nie naprawiło, mianowicie gospodarzy rolników, którzy są podstawą kraju, podstawą bogactwa narodowego, nie powinno się tak lekkomyślnie wywłaszczać z ich warsztatów pracy, nie powinno się ich wyrzucać z ziemi z lada przyczyny. Rolnik powinien mieć tak zwane minimum egzystencji, nie powinno się go pozbawiać warsztatu pracy. To minimum egzystencji istnieje dzisiaj i u przemysłowca i u kupca, istnieje u urzędnika, dlaczegóż by rolnik miał być tego dobrodziejstwa pozbawiony?</u>
+ <u xml:id="u-47.20" who="#WicemarszałekKałuszczyński">W ostatnim czasie dzienniki przyniosły bardzo radosną nowinę, żeśmy zawiązali jeszcze ściślejsze węzły z Rumunją. Był już wprawdzie sojusz, przyjaźń wielka, ale teraz jest jeszcze większa. Więc chciałbym, ażeby ewentualnie nasze Ministerstwo Rolnictwa wyzyskało tę sytuację dla rolnictwa. Najpierw, by wyzyskało dla rolnictwa w ten sposób, ażeby wywłaszczeni gospodarze Polacy wreszcie swoje wynagrodzenie za skonfiskowane ziemie otrzymali. Drugą petycją jest ta, że mamy w Polsce obywateli, którzy za granicą rumuńską mają przyległe grunta. Rumuni nie pozwalają im tej roli uprawiać. W tej sprawie już kilka petycyj sam otrzymałem i kilka petycyj wnoszono do Rządu, ażeby przecież nastąpiła jakaś regulacja na tej granicy, ażeby gospodarz polski także miał przeświadczenie, że ta przyjaźń istnieje i że z tej przyjaźni i on ma przynajmniej jakąś korzyść, jaka mu się słusznie na jego roli, na jego ziemi należy. Były wprawdzie wypadki, że oni puszczali takiego gospodarza i on uprawiał swoje grunta, jednakże jak potem chciał produkty sprowadzać do Polski, to je wypuszczano za wielką opłatą.</u>
+ <u xml:id="u-47.21" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Rolnictwo nasze bardzo przychylnie przyjęło wniosek o nowym ustroju sądownictwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.22" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Proszę Panów, sądownictwo także w niejednym wypadku bruździło, względnie wywłaszczało polskich obywateli i przez to i prywatne interesy i skarb Państwa był narażony. Były takie wypadki. Ja sam doznałem takiego wypadku, że byłem tabularnym właścicielem ziemi, miałem gospodarkę w swojem posiadaniu przez trzy lata. Wytoczono mi proces. Proces wygrałem w sądzie okręgowym i w sądzie apelacyjnym we Lwowie, a Sąd Najwyższy zmienił zupełnie uchwałę i poprostu wyrzucił mnie z posiadania. To nietylko mnie się zdarzyło, ale były wielkie dobra państwowe Izdebnik, które w ten sam sposób przeszły w obce ręce. A opinją publiczna naturalnie patrzy na to i takie sprawy potępia.</u>
+ <u xml:id="u-47.23" who="#WicemarszałekKałuszczyński">Co do reformy rolnej, już nie chcę zabierać głosu, ale mam tutaj jeszcze małe zastrzeżenie. W ostatnich czasach sprzedawano bardzo wiele dóbr w Małopolsce Wschodniej, a mianowicie majątek około Stryja, t. zw. Skolszczyznę, wielkie dobra, które były własnością cudzoziemców, i pozwoliliśmy, aby znowu cudzoziemcy te dobra kupili. Czy nie lepiej by było, aby te dobra Skarb Państwa był kupił na własność i rozparcelował pomiędzy swoich obywateli? Byłoby dobrze, żeby te dobra nie przechodziły w inne ręce, lecz były przeznaczone na tak dawno już upragnioną reformę rolną.</u>
+ <u xml:id="u-47.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Ciastek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SCiastek">Wysoka Izbo! Mając tak krótki, bo zaledwie kilkuminutowy czas do dyspozycji, a że przytem, jak widzimy, jesteście wszyscy Panowie przemęczeni tem słuchaniem i już dość nad tą sprawą rolnictwa i nad tą biedą i nędzą rolniczą moi przedmówcy narozwodzili się, więc ja ograniczę się do niektórych tylko szczegółów i wcale już biadać nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#SCiastek">Proszę Panów, jeżeli weźmiemy ogólnie ten wyraz „rolnictwo”, to u nas w Rzeczypospolitej dzieli się ono na dwie kategorje, na rolnictwo t. zw. większych obszarów i na rolnictwo drobne. Jeżeli chodzi o tę pierwszą kategorję, to choćby dla tej prostej przyczyny, że to są jednostki silniejsze, ludzie wykształceni, ludzie przygotowani, siłą rzeczy, siłą faktów mogą one sobie lepiej w tych ciężkich dzisiejszych czasach poradzić. Jeżeli przejdziemy do tej drugiej kategorji, to dlatego że są rozdrobnieni, że ten zespół rolników nie miał czasu ani możności do swego zawodu odpowiednio się przygotować, więc dlatego dola ich jest cięższą i dlatego te wszystkie skargi, wszystkie narzekania dziś słyszymy.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#SCiastek">Co do przyczyn tego stanu rzeczy, jaki jest, trzebaby się cofnąć o kilka lat wstecz. Gdyby kto z tej trybuny był zaczął mówić o biedzie, o potrzebach i nędzy drobnego rolnictwa, zgóry byłby nazwany demagogiem, zgóry byłby odsądzony od czci i wiary, i wszystkie twierdzenia, wszystkie jego dowodzenia nazwaneby były publicznym fałszem. Dzisiaj przyszedł ten czas, że jednak Panowie bez różnicy przekonań, bez różnicy, czy pochodzą z miast, czy ze wsi, jednak przyznają, że ten zły stan jest. A jest wskutek tego, że większość tych czynników, zarówno parlamentarnych, jak rządowych, w swoim czasie nie spojrzała życiowej prawdzie w oczy, nie trzymała się tej zasady, że państwo powinno się oprzeć na tym najpewniejszym fundamencie, na tem drobnem rolnictwie, nie opracowała pewnego planu.</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#SCiastek">Proszę Panów, to się stało i jest to, co było przewidywane, jest to, co być musiało. I jeżeli jest dzisiaj coś do odrobienia, to najpilniejszą sprawą jest zawrócić raz z tej błędnej drogi, zastanowić się poważnie i ześrodkować wszystkie siły, zrobić cały wysiłek na to, ażeby temu złu zaradzić i ażeby ten fundament, tę podwalinę Rzeczypospolitej postawić tak, ażeby ona temu swojemu wielkiemu zadaniu mogła sprostać.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#SCiastek">Moi przedmówcy przytaczali tu różne sposoby. Proszę Panów, ja za najpierwszy sposób uważam, żeby plan naszego Rządu był dobrze opracowany, dobrze przemyślany, w najdrobniejszych szczegółach, ale nie taki plan robiony przy zielonym stoliku, przez panów, którzy bujają częstokroć w powietrzu, ale opracowany wspólnie z temi czynnikami, które z tem życiem na dole mają do czynienia, które je znają, które znają jego potrzeby. Jeżeli chodzi, proszę Panów, o drobnych rolników, to aczkolwiek staliśmy ciągle pod tym zarzutem, jednak zawsze bez względu na to, jaki jest rząd u góry, staraliśmy się dokonać tego wysiłku, ażeby, podnosząc stan naszych drobnych gospodarstw, podnosić tem samem i ogólny dobrobyt Państwa. I nadal nie uchylamy się od tego i nadal gotowi jesteśmy w każdej chwili ten wysiłek, to wielkie natężenie zrobić, żeby z tej ciężkiej biedy, w jakiej się dziś drobne rolnictwo znajduje, jak najprędzej można się było dźwignąć. Na całokształt tej sprawy składa się bardzo wiele rzeczy i składa się czynność nie jednego tylko Ministerstwa Rolnictwa, ale i wielu innych ministerstw. Ja o tych wszystkich szczegółach na komisji mówiłem i p. Minister Reform Rolnych, o ile mi wiadomo, bardzo się tą sprawą zainteresował. Więc jeżeli tę sprawę nasze czynniki rządowe pod uwagę wezmą, to jednak jeszcze dużo z tego zła, jakie się stało, da się naprawić.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#SCiastek">Na zakończenie mojego przemówienia chcę jeszcze wspomnieć o jednej sprawie, a mianowicie o rozwoju drobnego rolnictwa i o Konstytucji. Mógłby który z Panów zarzucić mi, że co ma wspólnego jedno z drugiem, że przecież gdyby nastąpiła zmiana Konstytucji, to chłop kartofli nie będzie sadził, pszenicy nie będzie siał, czy jego żona będzie z tyłu krowę doiła? Nie. W imię tej wielkiej prawdy, w imię tego wielkiego poczucia, że ten drobny rolnik, że ten mieszkaniec wsi stał się prawym obywatelem Państwa, spełniał on do dziś dnia swoje zadania i robił wszystko, co w jego mocy było, jedynie tylko dlatego, że miał to moralne zadowolenie, że miał to głębokie poczucie tego wielkiego obowiązku, jakie na niego wkłada to wielkie prawo, jakie miał w dzisiejszej Konstytucji. I proszę Panów, jeżeli dzisiaj zaszły takie zmiany, że ten lud, że ten drobny rolnik, że te miljonowe masy wsi będą w ten czy inny sposób upośledzone, to jednakże to się bardzo niekorzystnie odbije i to wcale szczęścia Państwu nie przyniesie.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#SCiastek">Zawsze jesteśmy gotowi za ten wielki przywilej, jaki w niepodległej Ojczyźnie uzyskaliśmy, do najdalej idących ofiar i do największych wysiłków, ale jedynie wtedy, jeżeli pod żadnym pozorem te największe przywileje, prawa obywatela, prawa człowieka nie będą nam odejmowane.</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Dyskusja jest wyczerpana. Głos ma jeszcze referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#SBoguszewski">Nie będę zabierał długo czasu ze względu na spóźnioną porę, chcę tylko na parę rzeczy zwrócić uwagę. Mianowicie tutaj głównie muszę odpowiedzieć kolegom z B. B. My nie obawiamy się dyskusji publicznej nawet, bo jednak każda rzecz może być omówiona objektywnie.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#komentarz">(S. Posner: Nie obawiacie się dyskusji, bo macie zawsze rację, to jest zrozumiałe, bo Wy macie zawsze słuszność.)</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#SBoguszewski">Otóż co do polityki cen ziemi, uważam, że podstawą ceny ziemi powinna być opłacalność gospodarstwa. To jest zasadnicza rzecz. Niestety, nie zawsze to jest brane pod uwagę jako miernik wyłączny. Niejednokrotnie praca wkładana w ziemię również jest doliczana do wysokości tego dochodu, który ziemia daje.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#SBoguszewski">Chciałem powiedzieć, że nie mogę się zgodzić na to, czego żądał p. s. Średniawski, żeby meljorowanie gruntów było przeprowadzane z funduszów subwencyjnych. Uważam, że jest rzeczą niezbędną, żeby Rząd przychodził z pomocą przy obniżeniu oprocentowania, ale nie mogę się zgodzić na to, aby same meljorację były wykonywane z funduszów podatkowych. Na to są kredyty, kredyty w tym wypadku państwowe z Banku Rolnego, które powinne być podstawą przy meljorowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#SBoguszewski">Ponadto muszę uspokoić tych, którzy tu przemawiali w sprawie importu tłuszczów i słoniny, że już zostały odpowiednie kroki porobione, żeby import tłuszczów z zagranicy został powstrzymany, żeby w ten sposób mogła być podniesiona hodowla trzody. Dotychczasowy import wnikał stąd, że stawki celne na tłuszcze były niesłychanie niskie, lecz obecny Rząd te rzeczy uregulował.</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#SBoguszewski">Pozatem nie wysuwano tutaj takich spraw, któreby wymagały odparcia. Chciałem tylko zwrócić uwagę pp. senatorów z Klubu Ukraińskiego, że jak Panowie z całej dyskusji wywnioskowali, te żale i ten stan nie jest tylko udziałem Panów. Sądzę, że dążeniem wspólnem naszem być powinno, żebyśmy sprawę wspomożenia drobnego rolnictwa i tej troski, którą drobne rolnictwo ma, łącznie i zgodnie załatwiali.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Wpłynęła interpelacja senatorów Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nadużyć naczelnika gminy Ortynice, pow. Sambor.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Interpelację tę prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Jutrzejsze posiedzenie odbędzie się o godz. 10 m. 30 z rana, z następującym porządkiem dziennym:</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#WicemarszałekHałuszczyński">1. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o sprzedaży nieruchomości państwowej w Warszawie (druk sejm. nr 293) — w/z sprawozdawcy Wicemarszałek Gliwic.</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#WicemarszałekHałuszczyński">2. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o bezpłatnem odstąpieniu gruntu państwowego Towarzystwu Przyjaciół Szkoły Średniej w Kamiennej-Skarżysku) odbitka nr 31) — sprawozdawca sen. Przybylski.</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#WicemarszałekHałuszczyński">3. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy, zmieniającej częściowo brzmienie art. 24 ustawy z dnia 13 marca 1921 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i ich rodzin oraz o zaopatrzeniu rodzin po poległych i zmarłych lub zaginionych bez własnej winy, których śmierć, względnie zaginięcie pozostaje w związku przyczynowym ze służbą wojskową (druk sejm. nr 460) — sprawozdawca sen. Boguszewski.</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#WicemarszałekHałuszczyński">4. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzach budżetowych na rok 1929/30:</u>
+ <u xml:id="u-52.7" who="#WicemarszałekHałuszczyński">a) część 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej — sprawozdawca sen. Pepłowski;</u>
+ <u xml:id="u-52.8" who="#WicemarszałekHałuszczyński">b) część 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — sprawozdawca sen. Rolle;</u>
+ <u xml:id="u-52.9" who="#WicemarszałekHałuszczyński">c) część 17 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów sprawozdawca sen. Przybylski;</u>
+ <u xml:id="u-52.10" who="#WicemarszałekHałuszczyński">d) część 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — sprawozdawca sen. Schreiber, Nie słyszę protestu, uważam porządek dzienny za przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-52.11" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-52.12" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 m. 30.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..f5f108e
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
@@ -0,0 +1,89 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00014-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 14)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 14)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">14</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_014_000006196.odt</note>
+ <date>1929-03-07</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterSprawWewnętrznychpgenSkładkowski" role="speaker">
+ <persName>Minister Spraw Wewnętrznych p. gen. Składkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBaranyk" role="speaker">
+ <persName>S. Baranyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDanielewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Danielewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDaszyńskaGolińska" role="speaker">
+ <persName>S. Daszyńska-Golińska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPepłowski" role="speaker">
+ <persName>S. Pepłowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzybylski" role="speaker">
+ <persName>S. Przybylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRolle" role="speaker">
+ <persName>S. Rolle</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRubinsztejn" role="speaker">
+ <persName>S. Rubinsztejn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSergjuszKozicki" role="speaker">
+ <persName>S. Sergjusz Kozicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyski" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWasiutyński" role="speaker">
+ <persName>S. Wasiutyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWierzejewski" role="speaker">
+ <persName>S. Wierzejewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..1d1d779
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,692 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 12 posiedzenia uważam za przyjęty gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 13 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Schreiber i Gołuchowski. Listę mówców prowadzi s. Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 1 punktu dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o sprzedaży nieruchomości państwowej w Warszawie (druk sejm. nr 293).</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca Wicemarszałek Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! W zastępstwie chorego p. s. Zaglenicznego referuję dziś drobną ustawę. Tem przyjemniej mi to czynić, że ustawa ta dotyczy bardzo bliskiej sercu memu sprawy wykształcenia młodzieży. Chodzi mianowicie o zezwolenie na sprzedaż państwowego gruntu, na którym już wybudowano gmach Wyższej Szkoły Handlowej, po cenie ulgowej. Panowie mają przed sobą druk nr 293, który składa się z trzech krótkich artykułów. Art. 1 według projektu ustawy brzmi: „Zezwala się na sprzedaż Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie nieruchomości państwowej, położonej w Warszawie, przy ul. Rakowieckiej, oznaczonej Nr. hip. 8391, tworzącej parcelę gruntową o powierzchni 43163 m2, za cenę ulgową zł 265.005”. Uzasadnienie znajdą Panowie niżej. Uzasadnianie szczegółowe tego rodzaju sprawy uważam za niepotrzebne i wnoszę, ażeby Wysoki Senat przyjął tę ustawę w brzmieniu przyjętem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Wniosek komisji jest o przyjęcie tej ustawy bez zmian. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 2 punktu porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o bezpłatnem odstąpieniu gruntu państwowego Towarzystwu Przyjaciół Szkoły Średniej w Kamiennej — Skarżysku (odbitka nr 31.) Głos ma sprawozdawca s. Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie! Przedmiotem mego referatu jest uchwalona przez Sejm ustawa o bezpłatnem odstąpieniu gruntu państwowego Towarzystwu Przyjaciół Szkoły Średniej w Kamiennej — Skarżysku. Ministerstwo Komunikacji wniosło projekt, który pierwotnie brzmiał następująco:</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SPrzybylski">Art. 1. Zezwala się na bezpłatne odstąpienie Towarzystwu Przyjaciół Szkoły Średniej w Kamiennej — Skarżysku gruntu o powierzchni 21.156 m2, stanowiącego własność Skarbu Państwa, będącego w zarządzie przedsiębiorstwa Kolei Żelaznych, położonego w woj. kieleckiem, w pow. koneckim, przy stacji kolejowej Skarżysku.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SPrzybylski">Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SPrzybylski">Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SPrzybylski">Rząd uzasadnia ten wniosek w następujący sposób.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SPrzybylski">Towarzystwo Przyjaciół Szkoły Średniej w Kamiennej-Skarżysku, którego celem jest zorganizowanie szkolnictwa średniego w Kamiennej-Skarżysku dla całkowitego zaspokojenia potrzeb oświatowych miejscowego i okolicznego społeczeństwa, wystąpił w marcu 1925 roku do Dyrekcji Kolei Państwowych w Radomiu z prośbą o przydzielenie pod budowę gmachu gimnazjalnego i budynków mieszkalnych, gruntu kolejowego o powierzchni 40.398 m2, położonego przy stacji Skarżysko.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SPrzybylski">Na wniosek dyrekcji o oddaniu potrzebnego towarzystwu gruntu w 36-letnią dzierżawę z prawem dalszej prolongaty, lecz tylko o powierzchni 21.156 m2, ministerstwo zgodziło się z warunkiem, że wszystkie budynki, wznoszone przez towarzystwo na tym gruncie, mają być własnością Skarbu Państwa, co wynika z obowiązujących przepisów prawnych. Na gruncie tym towarzystwo przeważnie z drobnych składek swych członków pracowników kolejowych i Fabryki Amunicji w Skarżysku, wybudowało gmach, w którym ma się mieścić nietylko gimnazjum, lecz także szkoła handlowa i rzemieślniczo-przemysłowa. Oprócz gmachu szkoły średniej i warsztatów rzemieślniczych towarzystwo zamierza w najbliższym czasie wybudować salę gimnastyczną, oraz urządzić podwórze dla rekreacji i normalne boisko dla postawienia na odpowiednim poziomie wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego nietylko w wymienionej szkole średniej, ale i w innych miejscowych pokrewnych organizacjach. Celem rychlejszego wykończenia budowy i zrealizowania swego planu towarzystwo stara się o uzyskanie w Banku Gospodarstwa Krajowego długoterminowej pożyczki. Opinja banku jest przychylna, ale przeszkodą do otrzymania pożyczki jest okoliczność, że grunt, na którym towarzystwo wybudowało gmach i zamierza urządzić inne inwestycje, nie jest własnością towarzystwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SPrzybylski">Tak brzmiał pierwotny projekt Sejm wprowadził pewną zmianę, polegającą na tem, że w art. 1 po słowach: „w Kamiennej-Skarżysku” dodał: z tem, że w razie upaństwowienia szkół, utrzymywanych przez wspomniane Towarzystwo Przyjaciół Szkoły Średniej w Kamiennej-Skarżysku, odstąpione bezpłatnie grunty wraz z budynkami zostaną przekazane z powrotem na własność państwa”.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SPrzybylski">Uzupełnienie to uważam za bardzo celowe, bo projekt w pierwotnem brzmieniu właściwie budził wątpliwości, co się odstępowało, czy własność, czy użytkowanie, czy też, jak mówi uzasadnienie, dzierżawę. Więc w obecnem brzmieniu nie ulega już wątpliwości, że chodzi tu o odstąpienie własności i że ta własność w razie upaństwowienia szkół, utrzymywanych przez to towarzystwo, ma wrócić na własność państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SPrzybylski">Komisja Skarbowo-Budżetowa zastanowiła się nad tem i w jej imieniu mam zaszczyt postawić wniosek: Wysoki Senat raczy przyjąć ustawę w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zgłosił, przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za ustawą w brzmieniu sejmowem, zechce wstać. Stoi większość ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy, zmieniającej częściowo brzmienie art. 24 ustawy z dnia 13 marca 1921 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i ich rodzin oraz o zaopatrzeniu rodzin po poległych i zmarłych lub zaginionych bez własnej winy, których śmierć, względnie zaginięcie pozostaje w związku przyczynowym ze służbą wojskową (druk sejm., nr 460). Sprawozdawca s. Boguszewski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SBoguszewski">Mam do zreferowania sprawę dość żywo, zdaje mi się, cały Senat obchodzącą, mianowicie sprawę, związaną z zaopatrzeniem inwalidów. Ustawa z dnia 18 marca 1928 r. o zaopatrzeniu inwalidów zawiera szereg niedokładności i błędów, które już częściowo były skorygowane przez znowelizowanie tej ustawy z dnia 4 sierpnia 1922 r. Obecnie ustawa domaga się gruntownej przeróbki. Ponieważ rzecz ta jednak nie została dotychczas załatwiona, przeto wpłynął na skutek wniosku posła Hellera.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#komentarz">(Głos: Było dużo wniosków nietylko p. Hellera.)</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SBoguszewski">Ja mam tu ten wniosek, na którym ta rzecz była oparta. Została znowelizowana przez Sejm ta ustawa co do art. 1. Dotyczy to przedewszystkiem przedłużenia terminu dochodzenia praw do zaopatrzenia. Ci, którzy tego dochodzenia zaniedbali, nie mogli występować o zaopatrzenie, ponadto była przeprowadzona w swoim czasie rejestracja dla innych zupełnie celów, która jednak była brana za zgłoszenie i wytworzył się szereg nieporozumień. W pewnym wypadku trybunał nawet rozstrzygnął, że ta rejestracja, wypadek zarejestrowania się ma służyć za podstawę do zaopatrzenia. Z tego powodu został przyjęty do art. 4 ustawy z dnia 4 sierpnia dodatek następującej treści: „Osoby roszczące prawo do zaopatrzenia z tytułu choroby, okaleczenia lub śmierci, zaszłych przed dniem 1 Iipca 1929 r., mogą dochodzić swych praw aż do 31 grudnia 1930 r. włącznie”. W ten sposób daje się możność jeszcze zgłoszenia roszczeń o zaopatrzenie do 31 grudnia 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SBoguszewski">Pozatem ostatni ustęp art. 4 jest zmieniony i ma on brzmieć: „O ile roszczenie do zaopatrzenie zostało zgłoszone na zasadzie postanowienia poprzedniego ustępu niniejszego artykułu, uprawnienie do zaopatrzenia rozpoczyna się od pierwszego dnia miesiąca, następującego po zgłoszeniu roszczenia”. Nie był ustalony dotychczas termin, od którego ma płynąć to uprawnienie do zaopatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SBoguszewski">Wreszcie, jak mówiłem, rejestracja, dla innych celów przedsiębrana, była niejednokrotnie uważana za zgłoszenie i wskutek tego na końcu art. 24 wstawia się nowy ustęp o następującem brzmieniu: „Rejestracja dokonana na zasadzie rozporządzenia Prezydenta Ministrów i Ministra Spraw Zagranicznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych, Ministrem Spraw Wewnętrznych i Prezesem Głównego Urzędu Likwidacyjnego z dnia 25 listopada 1920 r. — w przedmiocie rejestracji należności, przypadających Rzeczypospolitej od Niemiec z tytułu emerytur i zapomóg dla wojskowych ofiar wojny z b. armji rosyjskiej oraz osób, które były przez tych wojskowych utrzymywane (Monitor Polski nr. 271 z 1920 r.), nie ma skutków prawnych zgłoszenia, wymaganego postanowieniami niniejszego artykułu, a osoby, zgłoszone do tej rejestracji, nie mające przyznanych praw do zaopatrzenia winne w celu uzyskania zaopatrzenia zgłosić swoje roszczenia do 31 grudnia 1930 r.”. Wreszcie poprawka natury formalnej została wprowadzona, mianowicie powierzenie wykonania tej ustawy w zasadniczej ustawie powierzone zostało między innemi ministrowi b. dzielnicy pruskiej, wskutek tego zachodzi konieczność zmiany tego artykułu w ten sposób:</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SBoguszewski">„Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Spraw Wojskowych, Ministrowi Pracy i Opieki Społecznej, Ministrowi Skarbu i Ministrowi Sprawiedliwości”. I wreszcie ostatni artykuł, że ustawa wchodzi w życie z dniem 1 Iipca 1929 r.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SBoguszewski">Muszę stwierdzić, że wprowadzanie do ustawy terminu prekluzyjnego, to znaczy możności dochodzenia praw do 31 grudnia 1930 r., w pewnej mierze zniekształca ustawę. Powinna być ta rzecz nieco inaczej ujęta. Spodziewam się, że przed upływem tego terminu, t. j. przed końcem 1930 roku Rząd wniesie nowelę zasadniczą do ustaw o zaopatrzeniu inwalidów. Dlatego Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu wnosi o przyjęcie tej ustawy, jako przepisów.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SBoguszewski">Muszę stwierdzić jeszcze, że w innych ustawodawstwach, w ustawodawstwie niemieckiem do zaopatrzenia mają prawo inwalidzi, którzy u nas są zaliczeni dopiero do kategorji trzeciej. Kategorja pierwsza i druga, która jest w naszem ustawodawstwie, tam nie dostaje zaopatrzenia. Wskutek tego, że wydatki na tych inwalidów są dość znaczne, że ta pierwsza i druga kategorja tych, którzyby się mogli zgłosić, wynosi mniej więcej około 7 tysięcy osób, jest to bardzo znaczny wydatek, a stwierdzić można, że 15% brak zdolności do pracy, to właściwie jak praktyka wykazuje, nie jest takie upośledzenie, żeby ci ludzie musieli się utrzymywać z rent inwalidzkich. Dlatego sądzę, że zmiana powinna pójść w tym kierunku, żeby dopiero od 25%, tak jak w innych ustawodawstwach, te zaopatrzenia były udzielane inwalidom. Jest to rzecz, która oczywiście dopiero przy następnej nowelizacji będzie omówiona.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SBoguszewski">Wnoszę w imieniu komisji o przyjęcie tej noweli w brzmieniu, przyjętem przez Sejm, Marszałek:</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SBoguszewski">Otwieram dyskusję. S. Makuch ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Przedłożona nowela nie zadawala nas, ale mimo to z całą świadomością będziemy za nią głosowali, ażeby ulżyć losowi dziesiątków tysięcy ludzi, którzy nie skorzystali z ustawy o rentach inwalidzkich. Szczególnie u nas na południowych kresach i na północnych kresach było dużo ludzi, którzy nie skorzystali z tej ustawy, a nie skorzystali z tej prostej przyczyny, że u nas wtedy panowały anormalne stosunki, wtedy ekspedycje karne u nas pacyfikowały te strony, wszechwładnie panowali komisarze gminni, którym, absolutnie nie w głowie było ogłosić ustawę, że do kwietnia 1922 r. każdy musi się zgłosić, inaczej traci prawo dochodzenia zasiłku.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SMakuch">Chciałbym tylko w kilku słowach zwrócić uwagę na sposób postępowania. Ustawa nie daje tyle zaopatrzenia, żeby inwalida mógł żyć z tego, a dużo jest ciężko ranionych inwalidów, tak że absolutnie nie mogą się żadnem zajęciem zajmować, ale mimo to komisje superarbitralne często obrywają procent niezdolności, tak, że inwalida w krótkim czasie dochodzi do tego, że prawie nic nie dostaje.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SMakuch">Po drugie, sposób wydobycia tej renty u nas jest wprost skandalem. Dwa ogromne pokoje w izbie skarbowej w Krakowie zawalone są podaniami o renty inwalidzkie, tak dla inwalidów, jak i dla rodzin po poległych. Sam naczelnik tego wydziału mówił: Mam tylko 7 urzędników, jeżeli więcej nie dostanę, to i za 10 lat tych kawałków nie mogę załatwić. Od ośmiu lat już stosy tych aktów czekają na załatwienie, a zachodzi perspektywa, że jeszcze drugie 8 lat trzeba będzie na to czekać. Tymczasem szczególnie wśród rodzin po zmarłych albo zaginionych są takie, które absolutnie przymierają głodem. Z tego korzystają różni spekulanci i żerują na tych najbiedniejszych ludziach. Znam osobiście kancelarje, które umawiają się z taką biedną wdową, że ma im dać 200, 300 i 400 zł., a na nasze stosunki to są ogromne pieniądze, za to, że jej wyrobią rentę.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SMakuch">A gdy nawet wyrobią, to mimo to asygnata nie wcześniej przyjdzie, aż zapłaci się jeszcze w Krakowie — już niedużo, tylko 40 zł. za to, żeby dany pan poszedł na miejsce i wydostał tę asygnatę. To jedna sprawa.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SMakuch">A druga sprawa: na tem żerują wójtowie i komisarze gminni. Sam znam wypadki, że po 200 i 300 zł. przy pierwszej wypłacie renty pobierał sobie wójt. Sprawy takie nawet oparły się o postępowanie administracyjne. Niedawno z ramienia, zdaje mi się, p. Ministra Spraw Wewnętrznych, względnie p. wojewody stanisławowskiego, przeprowadzono dochodzenie i jest to stwierdzone, ale nie wiem, czy jeden bodaj wójt został pociągnięty do odpowiedzialności. Sprawy te oparły się nawet o sądy, ale biedna wdowa nigdy nie mogła i nie miała odwagi powiedzieć, że wójt ją zdarł, bo bała się jego groźby, że skoro ona w sądzie to powie, to on się postara o odebranie renty. A dziś odebranie renty jest rzeczą bardzo łatwą. Dziś nikt nie kontroluje tej sprawy, dziś poprostu wszystko opiera się na różnych konfidentach i biedna wdowa może to przed sądem zataja, jak wiele innych, bo w 2 czy 3 wypadkach sąd nie mógł dojść, że wójt zdarł biedną wdowę.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#SMakuch">Przy tej sposobności chcę zwrócić uwagę na nieliczną kategorję t. zw. wojennych cywilnych inwalidów. U nas we wschodniej Galicji trwały bardzo długo boje, tam dużo było ludności zranionej, dużo ludności utraciło zdrowie i zdolność zarobkowania na całe życie. Austrja jeszcze 31 grudnia 1917 r. wydała ustawę, że kto wskutek wojennych działań ucierpiał, ten miał prawo do odszkodowania. Na ówczesne czasy małe to było odszkodowanie, bo wynosiło 30 koron w r. 1917, względnie 33 korony, ale dużo ludzi potem starało się o te renty i dostało. A teraz te renty zeszły poprostu na kpiny. Żeby nie być gołosłownym mam kilka dokumentów oryginalnych nawet, które wskazują, że administracja chyba sobie kpi. Taki inwalida cywilny musi pójść do lekarza powiatowego, musi dać się oglądnąć. Województwo przyznaje mu rentę, ale przyznaje w ten sposób, że waloryzuje 21 marek na 33 gr. miesięcznie i mówi, że za parę lat nie mogliśmy wypłacić, bo to jest taka nikczemna suma. I w końcu przyznaje takim cywilnym poszkodowanym wojennym 33 grosze miesięcznie! Proszę Panów, szkoda tego papieru, szkoda tego chodzenia do oględzin i do starosty po te 33 grosze. Tutaj ogromna krzywda się stała i tak do Ministra Pracy i Opieki społecznej, jak do Ministra Spraw Wewnętrznych, mam stanowczą prośbę, aby waloryzacja tych rent dla wojennych inwalidów cywilnych została inaczej uregulowana, bo przecież to jest skandal, aby sam urząd przyznający renty pisał, że wypłacanie tej renty ze względu na minimalną kwotę nie da się uskutecznić.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! To są najnieszczęśliwsi ludzie ci inwalidzi, tak wojskowi, jak i cywilni. Cała nienawiść ludzkości na nich spoczywa: wy jesteście ci, którzyście tak ogromne nieszczęście przynieśli, a oni mają wielki żal do całego świata, że zostali prawie opuszczeni. Prośba do administracji ogromna, aby ułatwić tę biurokrację nieszczęsną, aby wysłać kilku urzędników choćby z ministerstwa do izby skarbowej w Krakowie, aby te stosy niezałatwionych podań raz z miejsca ruszyły, i po drugie, aby administracja naogół z sercem tę sprawę traktowała.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SMakuch">Ogromna krzywda dzieje się nawet w tej noweli tym, którzy dotychczas nie mieli sposobności skorzystać ze zgłoszenia, bo dochodzić mogą swych praw o zaopatrzenie wprawdzie do końca roku 1930, ale za jaki czas mają prawo brać? — od dni zgłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#SMakuch">Jeszcze jedna bardzo przykra sprawa. Dużo, setki tysięcy ludzi zginęło w wojnie. Przepadli poprostu. Nie było czasu metryk śmierci pisać na froncie i dziś wszelkie zabiegi, aby wydostać z Wiednia te metryki śmierci, na niczem się kończą. Taka biedna wdowa ma obowiązek przeprowadzić postępowanie celem uznania zaginionego za zmarłego. To pociąga za sobą znaczne koszta. Stemple same wynoszą dwadzieścia kilka złotych, a trzykrotne ogłoszenie wynosi trzydzieści kilka złotych. Wobec tego często taka wdowa, nie mająca możności pokrycia tych wydatków w gotówce, nie może dojść do renty. Czyż niema siły ludzkiej w całej administracji, ażeby zwolnić te najbiedniejsze kobiety od tych wydatków?</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#SMakuch">A potem takie wymaganie od biednej wdowy: udowodnienie związku przyczynowego między śmiercią, a służbą wojskową. Mam takich kilka wypadków, a takich jest setki, a może tysiące. W jednym wypadku Izba Skarbowa żąda od wdowy udowodnienia, że mąż tej wdowy, który zjadł grzyby i struł się, nie miał zamiaru popełnić samobójstwa. Kto troszkę zna stosunki, wie, jak wielki głód panował w armji austrjackiej w 1917 r. i że ten żołnierz jadł wszystko, co tylko mógł, i nie jest jego winą, że się struł. Drugi wypadek, że żołnierz transportowany koleją wypadł i zabił się na miejscu. Ta wdowa ma udowodnić, że on nie miał zamiaru popełnić samobójstwa. Proszę Panów, tu już dochodzi ta biurokracja do absurdu poprostu. Wysoki Senacie! Może się ludzka siła znajdzie taka, ażeby te biurokratyczną nieśmiertelną jak nazywają bumażną drogę skrócić, ażeby ten, kto ma już coś dostać, bodaj ochłap, aby prędzej to dostał.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#SMakuch">A teraz do Panów z B. B. prośba, żeby Panowie, — bo my nie mamy żadnego na to wpływu, — swojemi wpływami postarali się o to, aby teraz przy nowej rejestracji urzędy gminne i urzędy starościńskie, bo wszystko to idzie teraz do urzędów starościńskich, a nie wojskowych, darmo przeprowadziły tę rejestrację, żeby nie zdzierać najpierw tych biednych inwalidów, co do których zachodzi wielka wątpliwość, czy oni dostaną cokolwiek, skoro wszystkie dokumenty zgubili. Była przecież dzika demobilizacja, podczas której nikt dokumentów nie chował, był szczęśliwy, jeżeli się wyrwał, a potem w 1920 r. były takie zamieszki bolszewickie u nas, na znacznej części terytorjów, że wszystko do góry nogami się przewróciło i wszystkie papiery ludzie potracili i dziś oni nie mają nawet możności wykazania się, a teraz przyjdzie im opłacać najpierw pisarzów, wójtów i t. d. i w końcu izba skarbowa odpowie, nie wykazałeś, żeś został tam i tam raniony, więc nic nie dostaniesz. Możeby Panowie mieli bodaj troszkę serca dla tych najnieszczęśliwszych i te sprawy potraktowali tak, aby one już ostatecznie raz zostały jakoś tak unormowane, aby nie było tych narzekań.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#SMakuch">Najwięcej inwalidzi narzekali na to, że zostali pominięci, i teraz czyni się tym ich żądaniom zadość, ale w bardzo skromnej mierze, bo obcina się im najmniej za 10 lat te renty i dopiero od dziś mogliby skorzystać. Oświadczam, że choć ta nowela nas nie zadowala i spodziewamy się od Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, że całą tę ustawę zreformuje, głosować będziemy za tą ustawą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy w brzmieniu Komisji, żeby wstali. Stoi większość — ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do przerwanej dyskusji nad budżetem, część 15 Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. Głos ma sprawozdawca s. Pepłowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SPepłowski">Wysoki Senacie! Ustępy art. 102 i 103 Konstytucji polskiej z dnia 17 marca 1921 roku głoszą: „Praca, jako główna podstawa bogactwa Rzeczypospolitej, pozostawać ma pod szczególną ochroną Państwa. Każdy obywatel ma prawo do opieki Państwa nad jego pracą, a w razie braku pracy, choroby, nieszczęśliwego wypadku i niedołęstwa — do ubezpieczenia społecznego, które ustali osobna ustawa”.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SPepłowski">„Praca zarobkowa dzieci niżej lat 15, praca nocna kobiet i robotników młodocianych w gałęziach przemysłu, szkodliwych dla ich zdrowia, jest zakazana”. Treść tych postanowień — to szeroki zakres polityki społecznej, obejmującej opiekę tak nad obywatelem pracującym, jak też pozbawionym pracy. Wykonanie tych postanowień — to zadanie Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej wraz z jego agendami.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SPepłowski">Organizacyjnie Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej dzieli się na departamenty: Pracy, Opieki Społecznej i Ubezpieczeń Społecznych. Nadto Ministrowi Pracy podlegają: Urząd Emigracyjny, Główny Inspektor Pracy, Główny Urząd Ubezpieczeń i Wydział Prezydjalny.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SPepłowski">Dalej działają: inspekcja pracy, wojewódzkie wydziały pracy, wyższe urzędy ubezpieczeniowe, oraz przyjęte od Ministerstwa Spraw Wojskowych wydziały inwalidzkie.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SPepłowski">Organizacja Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej opiera się na rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 lutego 1925 r. w sprawie statutu organizacyjnego ministerstwa, oraz na rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1927 r. w sprawie uzupełnienia tego statutu.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SPepłowski">Po zaborcach państwo nasze otrzymało bardzo słabo rozwinięte ustawodawstwo pracy, zwłaszcza dziedzina ta była zaniedbana w byłej dzielnicy rosyjskiej. We wszystkich trzech zaborach ustawodawstwo było rozmieszczone urywkowo, po poszczególnych ustawach i rozporządzeniach i stanowiło część składową ustaw przemysłowych i kodeksów cywilnych. Tak np. w ustawodawstwie rosyjskiem stosunek pracownika przemysłowego do przemysłowca był regulowany ustawami przemysłowemi i przepisami o zarządzie rzemieślniczym. Również bezpieczeństwo pracy i warunki pracy fabrycznej normowane były ustawami przemysłowemi rosyjskiemi.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SPepłowski">Wobec słabego rozwoju prawodawstwa robotniczego Państwo Polskie miało możność wypełnienia luk nowemi oryginalnemi ustawami i rozporządzeniami. Obecnie ustawodawstwo robotnicze można podzielić na następujące części:</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SPepłowski">1) inspekcja pracy i ochrona życia i zdrowia pracujących,</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SPepłowski">2) czas pracy i urlopy,</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SPepłowski">3) praca kobiet i małoletnich,</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SPepłowski">4) związki i koalicje,</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SPepłowski">5) zatargi zbiorowe,</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SPepłowski">6) pośrednictwo pracy,</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SPepłowski">7) emigracja i</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SPepłowski">8) ubezpieczenia społeczne.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SPepłowski">Nie wszystkie ustawy i rozporządzenia z wymienionych działów obowiązują na całem terytorjum państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SPepłowski">W zakresie inspekcji pracy wydany został dekret tymczasowy z dnia 3 stycznia 1919 r. o zarządzeniu i działalności inspekcji, który to dekret powołał organa inspekcji, zakreślił im kompetencje i podzielił państwo na okręgi inspekcyjne. Ustawa z dnia 2 marca 1920 r. zmieniła w dzielnicy Małopolskiej austrjackie przepisy o ustanowieniu inspektorów przemysłowych, których przemianowała na inspektorów pracy, a rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 16 października 1922 r. była ustanowiona inspekcja pracy w b. zaborze pruskim, a z dnia 29 października 1928 r. zaczęła działać inspekcja pracy na Górnym Śląsku.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#SPepłowski">Wymienione akty zunifikowały inspekcję pracy we wszystkich trzech dzielnicach i obecnie dla wszystkich dzielnic obowiązuje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 Iipca 1928 r. o działaniu inspekcji pracy.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#SPepłowski">Ustawą z dn. 18 grudnia 1919 r. został określony 46-godzinny czas pracy tygodniowej w przemyśle i handlu, t. j. po 8 godzin codziennie, a w soboty 6 godzin. W niedzielę i święta praca jest wzbroniona. Art. 6 i 11 ustalają warunki, kiedy praca może być przedłużona ponad normę 8 godzin dziennie i kiedy może trwać w święta. Przepisy ustawy stosują się do wszystkich zakładów, nie wyłączając państwowych. Znowelizowanie tej ustawy w sensie przedłużenia pracy w handlu do 10 godzin nastąpiło ustawą z dn. 14 lutego 1922 r.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#SPepłowski">Prawo każdego robotnika do korzystania z płatnego urlopu ustaliła ustawa z dn. 16 maja 1922 r. o urlopach pracowników, zatrudnionych w przemyśle i handlu. Prawo do płatnego urlopu jest zróżniczkowane i nie obowiązuje dotąd na Górnym Śląsku.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#SPepłowski">Ustawa o opiece społecznej z dn. 16 sierpnia 1923 r. zawiera przepisy ramowe, wskazujące, że opieka winna obejmować ochronę macierzyństwa, opiekę nad niemowlętami, dziećmi i młodzieżą. Obowiązek sprawowania opieki należy do samorządów. — Państwo ponosi ciężary tylko W wyjątkowych razach.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#SPepłowski">Konwencjami międzynarodowemi, ratyfikowanemi przez Polskę, oraz ustawą z dn. 2 Iipca 1924 r. wzięta została pod opiekę prawa praca młodocianych i kobiet. Ustawa ta określa czas pracy młodocianych i kobiet, zakazuje pracy nocnej, ustala gałęzie pracy, w jakich młodociani i kobiety pracować nie mogą, zakazując pracy w kopalniach i biorąc w opiekę kobietę w czasie ciąży. Ustawa ta ma ogromne znaczenie ze względu na zdrowie publiczne.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#SPepłowski">Przepisy o zrzeszaniu się pracowników w związki zawodowe określone zostały dekretem z dn. 8 lutego 1919 r., a ustawa z dn. 4 Iipca 1923 r. ułatwiła zakładanie filji związków zawodowych na obszarze Małopolski.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#SPepłowski">Aby zapobiec zatargom pracowników z pracodawcami w dziedzinie pracy na roli, wydane zostały specjalne ustawy, zamykające w pewne ramy zatargi zbiorowe i dające im naturalne ujście prawne. Za podstawę służy ustawa z dn. 5 sierpnia 1919 r. o załatwianiu zatargów zbiorowych między pracodawcami a pracownikami rolnymi.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#SPepłowski">Ustawy o pośrednictwie pracy z dn. 10 czerwca 1924 r. i z dn. 21 października 1921 r. stwarzają instytucje pośrednictwa pracy społeczne i zarobkowe. Dla pracowników, szukających pracy na emigracji, powołany został do życia Urząd Emigracyjny, którego zakres działania i organizację ustaliło rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 20 października 1924 r.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#SPepłowski">Bardzo ważny dział ustawodawstwa pracy stanowią ustawy o ubezpieczeniach społecznych. Dział ten otrzymał szerokie rozwiązanie nietylko w stosunku do robotników, ale i pracowników umysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#SPepłowski">Ustawą z dn, 19 maja 1920 r. o obowiązkowem ubezpieczeniu na wypadek choroby zostały powołane do życia t. zw. Kasy Chorych. Pomoc pojęta jest bardzo szeroko, bo poza leczeniem obejmuje zasiłki pieniężne dla ubezpieczonych, dla ich rodzin oraz zasiłki pogrzebowe. Przymusowemu obowiązkowi należenia do Kas Chorych nie podlegają jedynie urzędnicy państwowi i wojskowi, którzy na wypadek choroby otrzymują od państwa pomoc w innej formie.</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#SPepłowski">Ustawa o Kasach Chorych ma doniosłe znaczenie ekonomiczne i społeczne i oparta jest na zdrowych podstawach. Braki pochodzą z wadliwego działania i administracji kasami, sama zaś instytucja jest nieocenionem dobrodziejstwem dla rzesz pracujących.</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#SPepłowski">Drugą niezmiernie doniosłą dla robotników ustawą ubezpieczeniową jest ustawa z dn. 18 Iipca 1924 r. o przymusowem ubezpieczeniu na wypadek bezrobocia. Ustawa ta przewiduje utworzenie funduszu bezrobocia, z którego pracownicy, nie mogąc znaleźć pracy, otrzymują odpowiednie zasiłki. W utworzeniu funduszu bezrobocia jest przewidziany udział Skarbu, co nakłada na państwo znaczne ciężary pieniężne. Ustawa ta ma liczne braki, nie obejmuje wielu kategorji robotników (np. rolnych) i pracujących w małych zakładach. Ustawowy czas świadczeń jest zbyt krótki, wobec chronicznego bezrobocia w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#SPepłowski">Ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków nie jest uregulowane jedną ustawą dla całego Państwa Polskiego, jak to się ma z Kasami Chorych. Ubezpieczenie to istniało w b. zaborze austrjackim, a ustawą z dn. 30 stycznia 1924 r. zostało rozciągnięte na cały zabór rosyjski. Na mocy tej ustawy obowiązkowi ubezpieczenia podlegają wszyscy pracownicy fizyczni i umysłowi od wszelkich nieszczęśliwych wypadków w czasie pracy. Wkłady ubezpieczeniowe ponosi pracodawca. Ubezpieczenia prowadzi na b. zabór austrjacki i rosyjski „Zakład ubezpieczeniowy od nieszczęśliwych wypadków” we Lwowie. Najwyższa renta przy całkowitej utracie zdolności do pracy wynosi 2/3 zarobku. W b. dzielnicy pruskiej istnieją także ubezpieczenia od wypadków, regulowane specjalnemi ustawami z czasów zaboru niemieckiego, a uzupełnianemi rozporządzeniami ministra b. dzielnicy pruskiej.</u>
+ <u xml:id="u-9.30" who="#SPepłowski">Ubezpieczenie emerytalne robotników (stałość, inwalidztwo, kalectwo) istnieje tylko w b. dzielnicy pruskiej na podstawie niemieckiej ordynacji ubezpieczeniowej z dn. 19 Iipca 1911 r. z uzupełnieniami przez ustawę polską. W b. zaborze rosyjskim i austrjackim ten rodzaj ubezpieczenia jeszcze nie istnieje. Natomiast jednolicie dla całego państwa zostało uregulowane ubezpieczenie emerytalne pracowników umysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.31" who="#SPepłowski">Poza tem jeszcze w Polsce obowiązują: ustawa o obowiązkach pracodawcy, wobec pracownika odbywającego służbę wojskową, ustawa z dn. 18 marca 1921 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych; rozporządzenia z dn. 11 października 1927 r. o emigracji i z dn. 4 czerwca 1927 r. o ochronie pracy.</u>
+ <u xml:id="u-9.32" who="#SPepłowski">To są to najważniejsze ustawy, z zakresu opieki nad pracą, które w tej chwili w Rzeczypospolitej naszej obowiązują.</u>
+ <u xml:id="u-9.33" who="#SPepłowski">Oceniając polskie ustawodawstwo pracy, musimy podkreślić szybki rozwój, wszechstronność ujęcia zagadnień prawodawstwa pracy. Co się zaś tyczy kodyfikacji, to widoczna jest konieczność powstania jednolitego kodeksu pracy, który objąłby w jeden system całokształt prawa pracy.</u>
+ <u xml:id="u-9.34" who="#SPepłowski">Obecnie wprowadzone zostały sądy pracy na zasadzie rozporządzenia p. Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 22 marca 1928 r.: w Łodzi, w Warszawie i t. d. Pozatem w zakresie ustawodawstwa pracy ministerstwo dokonało prac następujących. Przedewszystkiem do Sejmu wniesiony już został dn. 23 lutego 1929 r. projekt ustawy o ubezpieczeniach społecznych; jak Panowie Senatorowie niedawno czytali i informowali się, — ma to być jedna z ważniejszych podstaw dalszego rozwoju prawodawstwa robotniczego. Na ukończeniu są ustawa o załatwianiu zatargów zbiorowych i ustawa o umowach zbiorowych. W opracowaniu znajdują się ustawy: o pośrednictwie pracy, o ubezpieczeniach od bezrobocia i wiele ustaw, mających na celu unormowanie prawodawstwa związków zawodowych i rad zakładowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.35" who="#SPepłowski">Na unifikację kodeksu pracy również zwrócono baczną uwagę i widzimy, że np. inspekcja pracy objęła już wszystkie dzielnice Polski, wprowadzono ją nawet na Górnym Śląsku. Wiemy, że został na Górnym Śląsku przywrócony 8-godzinny dzień pracy w hutach, a zarazem projektuje się rozciągnięcie innych ustaw na całą Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-9.36" who="#SPepłowski">Przechodząc teraz do wykonania tych ustaw, przedewszystkiem muszę zwrócić uwagę na inspekcję pracy. Polska inspekcja pracy ma szeroki zakres działania, obejmuje przedewszystkiem ochronę pracy najemnej, nie wyłączając pracowników umysłowych i robotników rolnych, interwenjuje w zatargach zbiorowych i indywidualnych, przewodniczy w komisjach rozjemczych, oraz spełnia szereg zadań wynikających z ustaw ubezpieczeniowych i przemysłowych. W stosunku do zadań inspekcji pracy, przeciętna liczba zakładów przemysłowych, przypadających na jednego inspektora, jest większa w Polsce, niż w innych kulturalnych państwach. I tak np. w Polsce na jednego inspektora przypada 555 zakładów, gdy w Norwegji tylko 367 zakładów, a w Szwecji nawet tylko 300 zakładów. Pomimo całego przeciążenia pracą inspekcji, z uznaniem podkreślić wypada niezwykle dodatni rozwój tej instytucji. Widzimy też, że ilość inspekcji, przypadająca na każdego inspektora, corocznie w Polsce wzrasta. Tak np. w 1919 r. na jednego inspektora pracy przypadało 48 wizytacji, w 1923 r. przypadało już 131 wizytacji, a w 1927 r. — 184 wizytacje. Inspektorowie — trzeba przyznać — sumiennie i wzorowo spełniają swoje obowiązki, wnikając w ogólne potrzeby i warunki ekonomiczne, przez co uzyskują zaufanie sfer pracujących i pracodawców. Jednakże nadzór nad przestrzeganiem ustaw nie może być wystarczający wobec niesłychanie małej ilości personelu inspekcyjnego, pozyskanie zaś nowych sił napotyka na wielkie trudności, ponieważ niski stan uposażeń inspektorów pracy nie zachęca skończonych inżynierów do wstępowania na służbę państwową. Dla przykładu przytoczyć muszę, że uposażenie obwodowego inspektora pracy w Warszawie, żonatego, w VII stopniu służbowym z dodatkiem specjalnym dla inspektorów, wynosi zaledwie 536 złotych, co, jak można porównać z innemi działami życia praktycznego, fabrycznego, przemysłowego, jest niesłychanie mało. Jeżeli więc inspekcja może liczyć na jakie nowe siły, to jedynie z pośród tej ideowej części inżynierów, która do tej inspekcji chciałaby się przygarnąć Przechodzę teraz do następnego działu, do pośrednictwa pracy i zwłaszcza do związanej z tem sprawy bezrobocia w Polsce. Pośrednictwo pracy może zanotować bardzo dobre rezultaty i wykazać, że t. zw. oficjalne cyfry bezrobocia w Polsce bardzo zmalały. I tak np. w 1920 r. 1 stycznia naliczono bezrobotnych 156.000, kiedy np. na 1 grudnia 1928 r. było tylko 97.000, a na 1 stycznia 1929 r. — 126.000, Mylilibyśmy się jednak, gdybyśmy te cyfry oficjalne przyjęli bezkrytycznie, dlatego, że to są tylko ci zarejestrowani bezrobotni w funduszu bezrobotnym., u nas jednakże, w Polsce, to bezrobocie obejmuje o wiele większe kręgi. Przedewszystkiem to są bezrobotni fabryczni miejscy, o rejestrowaniu bezrobotnych rolnych niema w Polsce mowy. Utworzony fundusz bezrobocia istnieje i jego wydatki poniekąd nie zmniejszyły się. Jak wiemy w ostatnich czasach została podniesiona wypłata w Warszawie z Funduszu Bezrobocia i powiększono do 17 tygodni liczbę tygodni płatnych przy bezrobociu.</u>
+ <u xml:id="u-9.37" who="#SPepłowski">Akcja pośrednictwa pracy tak samo jest dość dobrze postawiona i rozwija się normalnie. To pośrednictwo pracy jest u nas jedno w Państwowym Urzędzie Pośrednictwa Pracy, drugie jest prywatne. Jednak koszt za pośredniczenie każdego bezrobotnego w Państwowym Urzędzie Pośrednictwa Pracy stanowi zaledwie 3 zł. 80 gr., kiedy w społecznych biurach wynosi 17 zł., a w zarobkowych biurach do 19 zł. od jednego zapośredniczenia.</u>
+ <u xml:id="u-9.38" who="#SPepłowski">Pomimo poprawy na rynku bezrobocia, poziom płac pracowników zarówno fizycznych jak i umysłowych jest w Polsce niesłychanie niski. Według danych inspekcji przeciętny zarobek robotnika w Polsce w r. 1928 nie przenosi 5 zł. dziennie, gdy minimum utrzymania według Urzędu Statystycznego dla 4-osobowej rodziny powinien dochodzić do 9 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.39" who="#SPepłowski">Statystyczne prace oparte, na oficjalnych materjałach, wykazują poziom realnych zarobków robotniczych czyli stosunek faktyczny (nominalny) zarobków do wskaźników kosztów utrzymania i wykazują, iż zarobki realne robotników, zatrudnionych w najważniejszych gałęziach przemysłu polskiego, są niższe od przedwojennych. Wyjątek stanowią realne zarobki około 20% górników węglowych oraz zarobki kilku nielicznych grup zawodowych, jako to drukarzy, piekarzy, pracowników przemysłu mięsnego. Zbliżone do przedwojennych są realne zarobki przędzarzy w przemyśle łódzkim, wynoszą one około 91–92%; potem przeciętne realne zarobki górników w Zagłębiu Dąbrowskim, które dochodzą do 98%. Najniższe są jednak zarobki realne robotników podwórzowych w przemyśle łódzkim, sięgające zaledwie 74% przedwojennych. Zarobki robotników rolnych uległy poprawie wskutek wprowadzenia umów zbiorowych na podstawie przepisów ustawowych z r. 1919 po wprowadzeniu t. zw. komisji rozjemczych. Co się tyczy realnych zarobków najemnych pracowników umysłowych, to nie mogłem zebrać pewnej statystyki, ale bezwątpienia te zarobki są niższe niż przed wojną.</u>
+ <u xml:id="u-9.40" who="#SPepłowski">Nie będę mówił o kwestji, poruszonej tutaj przez szanownych kolegów senatorów co do płac urzędników państwowych. Wszyscy wiemy, że w takich warunkach, w jakich się ci urzędnicy znajdują, są oni, przypuszczam, parjasami społeczeństwa polskiego. Więc chyba będzie ambicją Rządu, żeby kwestję podniesienia płac urzędnikom państwowym nareszcie uregulować według ich potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-9.41" who="#SPepłowski">Co do zarobków faktycznych, to również, według danych Komisji Ankietowej, wszystkie one są niewystarczające. Np. Komisja Ankietowa wykazała, że w przemyśle węglowym 63% wszystkich robotników ma zarobki poniżej kosztów utrzymania, w przemyśle metalurgicznym, w hutach Górnego Śląska 34% wszystkich robotników zarabia poniżej kosztów utrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-9.42" who="#SPepłowski">Bardzo ciekawe są porównawcze cyfry zarobków robotniczych w Polsce z innemi państwami kulturalnemi Europy. I tak: według obliczeń, dokonanych co kwartał przez Międzynarodowe Biuro Pracy w Genewie, w styczniu 1928 r., t. zn. rok temu, zarobki realne w Warszawie stanowiły zaledwie 71% zarobków berlińskich, 83% paryskich, 49% londyńskich, 43% kopenhaskich, 27% filadelfijskich, 100% wiedeńskich, 111% brukselskich i 117% rzymskich. Jak widzimy, zdystansowała nas Bruksela, ale i to jest jeszcze wątpliwe bo na Komisji Budżetowej Senatu miałem możność rozmawiania w tej kwestji z p. senatorem Zaglenicznym i wydaje się, że ta cyfra nie jest tak bardzo ścisła, więc tylko robotnicy rzymscy by nas zdystansowali.</u>
+ <u xml:id="u-9.43" who="#SPepłowski">Teraz przechodzę do opieki społecznej. W dziedzinie opieki społecznej należy przyznać słuszność scentralizowaniu w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej wszystkich agend opieki społecznej i z zadowoleniem trzeba powitać przeniesienie opieki nad inwalidami z Ministerstwa Spraw Wojskowych do Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Pamiętać należy, że w Polsce na podstawie ustawy państwo jedynie w nielicznych wypadkach ma obowiązek przyjść z pomocą, ponieważ cała opieka społeczna ma należeć do gmin komunalnych. Do tych kategorji są zaliczeni inwalidzi wojenni, weterani powstań narodowych, sieroty po żołnierzach, dzieci z repatrjacji i b. więźniowie polityczni.</u>
+ <u xml:id="u-9.44" who="#SPepłowski">Koszty opieki społecznej w Polsce powinne pokrywać same gminy, bądź też związki komunalne. W praktyce jednak działalność gmin i związków komunalnych jest dopiero w zalążku i opiekę wykonywają zakłady i instytucje opiekuńcze, wspierane przez ofiarność publiczną. Skarb i przez związki komunalne. Aby mieć nadzór nad niemi, ustawą z 22 kwietnia 1927 r. został określony sposób kontroli przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej i zatwierdzaniem przez Ministra zapisów i darowizn na rzecz instytucyj opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-9.45" who="#SPepłowski">Jako łącznik współpracy między organami władzy a urządzeniami komunalnemi i społecznemi, została powołana do życia Rada Opieki Społecznej ustawą z dnia 18 lutego 1925 r. Kredyty są wydawane pod bardzo ścisłą kontrolą i tu nie ma ministerstwu nic do zarzucenia.</u>
+ <u xml:id="u-9.46" who="#SPepłowski">Przechodzę teraz do ubezpieczeń społecznych. W zakresie ubezpieczeń społecznych działają tzw. urzędy ubezpieczeń w celach kontroli. Spotyka się narzekania, że w niektórych instytucjach, a najczęściej w Kasach Chorych, ta kontrola nie jest dostatecznie wykonywana. Podkreślić jednak muszę, że dotychczas w Polsce są tylko 3 okręgowe urzędy ubezpieczeń i w Warszawie pracuje w nich tylko 11 urzędników, we Lwowie 10, a w Poznaniu 8. Mogą więc szanowni Panowie Senatorowie pojąć, że przy tak małej ilości urzędników, kontrola nie może być całkowita. Pomimo to statystyczne cyfry wskazują, że gospodarka w Kasach Chorych coraz jest oszczędniejsza, gdyż, jak to widać z cyfr, np. na wydatki administracyjne w r. 1926 szło 10% wszystkich wydatków, w r. 1927 już tylko 9,8%, a w 1928 r. 9,2%.</u>
+ <u xml:id="u-9.47" who="#SPepłowski">Przechodzę teraz do bardzo ważnej sprawy gospodarczej Polski, mianowicie do t. zw. rezerw społecznych, składanych w zakładach ubezpieczeniowych w Polsce. Wiemy, że w Niemczech rezerwy przed wojną doszły do bardzo wysokich sum. Mianowicie w r. 1914 wynosiły 3.199.000.000 mk., po wojnie te wynoszą w r. 1927 — 2.668.000.000 mk. Ale i polskie rezerwy zbierane przez poszczególne instytucje są bardzo wysoko szacowane. T mogę tutaj powiedzieć, że na 1928 r. cyfry szacunkowe wynoszą w Kasach Chorych w całej Rzeczypospolitej bez Śląska około 85 mil. zł. w Kasach Chorych Śląska około 16 milj. zł. ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa i starości w b. zaborze pruskim 54 milj. zł.: ubezpieczenie pracowników umysłowych w całej Rzeczypospolitej Polskiej 118 milj. zł., ubezpieczenie od wypadków 88 milj. zł., Fundusz Bezrobocia około 50 miljonów zł. więc czyli przypuszczalnie szacunkowa cyfra rezerw wynosiła około 411 milj. zł. w 1928 r. Jeżeli teraz porównamy te rezerwy z rezerwami innych instytucji, to zobaczymy, że w ruchu kapitałów sumy te odgrywają pierwszorzędną rolę, bo fundusze ubezpieczeniowe społeczne na 1 stycznia 1928 r. czyli rok temu, wynosiły około 300 miljonów zł. kiedy wkładki Banku Gospodarstwa Krajowego wynosiły tylko 315 miljonów czyli o 15 miljonów więcej, wkładki oszczędnościowe w P. K. O. wynosiły tylko 67 milionów zł., wkłady oszczędnościowe w kasach oszczędności 137, wkłady oszczędnościowe w spółdzielniach kredytowych — 23, wkłady terminowe w bankach akcyjnych 114 milj. złotych. Proste więc porównanie przekonywa o pierwszorzędnej roli, jaką ubezpieczenia społeczne odgrywają w ogólnym procesie ruchu kapitałów jako rezerwuar oszczędności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-9.48" who="#SPepłowski">Dotychczasowa, gospodarka temi miljonami była dość chaotyczna i dopiero rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 15 lutego 1928 r. zostały wprowadzone przepisy co do lokowania i użytkowania tych funduszów. Myślę, że w życiu gospodarczem te 411 miljonów powinne odgrywać niesłychanie ważną rolę i może jednem z pierwszych zadań będzie upłynnienie tych wszystkich kapitałów i majątków.</u>
+ <u xml:id="u-9.49" who="#SPepłowski">Przechodzę teraz do ostatniego działu Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, czyli do emigracji. Polityka emigracyjna w każdem państwie liczyć się musi z dwoma objawami: z jednym, z t. zw. emigracją sezonową, a z drugiej, z t. zw. emigracją osadniczą. Oba te typy muszą być jednakowo tolerowane i jednakowo uwzględniane. Aby emigracja osadnicza dała wychodźcy możność dojścia do samodzielnego bytu, musi być oparta na badaniach terenu, czy on odpowiada zadaniom osiedleńczym. Słuszny więc pogląd, że emigracja powinna być skierowana na tereny, do których odbywa się naturalny ruch ludności, nie wszędzie jednak może być urzeczywistniony wobec zakazów państw, do których tę emigrację się kieruje. I np. Stany Zjednoczone, dokąd przed wojną kierowały się rzesze naszych emigrantów, ograniczyły immigrację, wprowadzając w latach 1921 i 1924 kontyngentowanie cudzoziemców. Również i Kanada, do której w danej chwili jeszcze najbardziej zwracają się rzesze emigrantów, chce ograniczyć immigrację. Większa tedy ilość wychodźców ma jeszcze otwartą drogę do Argentyny i Brazylji, no i jak teraz w ostatniej chwili słyszymy, do Peru, robi się też pewne studja, aby skierować w tamtych kierunkach naszych emigrantów.</u>
+ <u xml:id="u-9.50" who="#SPepłowski">Ruch emigrantów w Polsce w roku 1927 osiągnął liczbę 160.000 ludzi. Z tej liczby około 25.000 reemigrowało, wróciło z Francji, 75.000 ludzi wróciło z sezonowej emigracji na roboty do Niemiec, a więc czyste saldo strat Polski w roku 1927 wynosiło 60.000 ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-9.51" who="#SPepłowski">W porównaniu z czasami przedwojennemi ta liczba jest u nas na ziemiach polskich mniejsza niż była dawniej, ponieważ na zasadzie statystycznych danych wiemy, że w latach od 1910 do 1913 średnio emigrowało z ziem polskich do krajów zamorskich około 200.000 ludzi, a około 430.000 ludzi szło do Niemiec „na Saxy”. Jak więc widzimy obecna emigracja nie dosięgnęła jeszcze cyfr przedwojennych.</u>
+ <u xml:id="u-9.52" who="#SPepłowski">Nie będę się zastanawiał nad tem, że żaden naród nie powinien dążyć do rozwinięcia swojej emigracji. Jest to zło konieczne, z którem się liczyć musimy, które istnieje pomimo naszej woli i chęci. Lecz naszą pieczą i staraniem powinno być, ażeby ci emigranci znaleźli odpowiednią państwową opiekę na miejscu tam, dokąd jadą i gdzie zakładają nowe siedziby i zarazem ażeby się nie wynaradawiali, ale pozostawali elementem, łączącym nas z krainami zamorskiemi.</u>
+ <u xml:id="u-9.53" who="#SPepłowski">Przedstawiwszy cały zakres prawodawstwa obecnego, muszę podkreślić, że jesteśmy dopiero w pierwszych stadjach jego rozwoju i że wiele jeszcze musimy zrobić, aby ten lud pracujący otoczyć opieką państwową i społeczną.</u>
+ <u xml:id="u-9.54" who="#SPepłowski">Już podkreślałem, że ustawa emerytalna o ubezpieczeniu na starość, to jedno z większych dobrodziejstw dla ludu pracującego. Ale rozwijać trzeba dalsze ustawodawstwo w sprawie opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-9.55" who="#SPepłowski">Przechodząc teraz do cyfr budżetowych, muszę wskazać, że Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej jest kopciuszkiem w budżecie polskim. Preliminarz rządowy wykazuje tylko 2,4% wszystkich wydatków Państwa Polskiego, zaś po zmianach przeprowadzonych w Sejmie ten procent jeszcze się obniżył, bo teraz przedstawia 2,3%, Suma wszystkich wydatków na Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, wynosiła w rządowym preliminarzu 64.450.000 zł. Sejm sumę tę podniósł o niespełna 1% do 65.400.000 zł. Podwyżka w porównaniu z rokiem 1927/28 wynosi w preliminarzu rządowym 5,1%, obecnie po podniesieniu przez Sejm wynosi 6%, gdy cały budżet państwowy został przez Sejm podniesiony o 10%. Widzimy więc, że mamy pewną marżę dla podniesienia wydatków na opiekę społeczną. Szanowni Senatorowie muszą przyjąć pod uwagę, że to, co wydajemy na opiekę społeczną, jest niesłychanie małe. Jedynie nasze warunki państwowe zmuszają nas wszystkich pogodzić się z temi niesłychanie małemi sumami. Możemy się więc spodziewać, że przy układaniu dalszych budżetów p. Minister Pracy i Opieki Społecznej będzie żądał dla swojego budżetu tej podwyżki, w proporcji do podwyższenia całości budżetu państwowego, t. j. o 10%.</u>
+ <u xml:id="u-9.56" who="#SPepłowski">Teraz przejdę do liczb porównawczych między budżetem naszym z 1929/30 a zeszłorocznemi budżetami sąsiednich państw kulturalnych, w kwotach zlotowych. Polska wydaje okrągło około 65.900.000 zł. na opiekę społeczną. Czechosłowacja wydaje 220,000.000, Rzesza Niemiecka — 1.448.000.000, Austrja wydaje 302.000.000, to znaczy pięć razy więcej niż my, Francja wydaje 308.000.000, czyli znowu pięć razy więcej niż my. Prawda, że tylko budżety niemieckie i budżety francuskie można bezspornie porównywać z naszym, bo w budżetach Czechosłowacji, Austrji i Rzeszy Niemieckiej znajdują się niektóre wydatki na renty inwalidzkie, które u nas figurują w zupełnie innej części. Będę więc porównywał tylko te trzy bezsporne budżety. Z tego porównania widzimy, że Polska wydaje na pracę i opiekę społeczną, jak wskazałem, tylko 2,4%, kiedy Rzesza Niemiecka wydaje 7%, a Francja wydaje tak samo jak Polska dwa procent z czemś. Ale na głowę ludności, znowu po przeliczeniu na złote, w Polsce wydaje się na opiekę społeczną 2,1 zł., kiedy w Rzeszy Niemieckiej wypada na głowę 22 zł., a w tej samej Francji 7,6 zł. Widzimy, że my nie tak zbytnio dużo wydajemy na tę niesłychanie ważną dziedzinę życia społecznego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-9.57" who="#SPepłowski">Gdy analizujemy poszczególne budżety, rzucają nam się w oczy przedewszystkiem w budżecie niemieckim niesłychanie wysokie sumy na ubezpieczenia społeczne, bo dochodzą do 627.000.000 zł, na osadnictwo Niemcy wydają około 100.000.000 zł, na kasy opieki nad inwalidami około 129.000.000 zł, na pomoc bezrobotnym wydają 267.000.000 zł. Proszę jednakże nie zapominać, że rejestracja bezrobotnych w Niemczech jest zupełnie inna i nie odpowiada rejestracji bezrobotnych w Polsce, która jest tylko miejska i obejmuje tylko robotników fabrycznych.</u>
+ <u xml:id="u-9.58" who="#SPepłowski">Francja najwięcej wydaje na renty ubezpieczeniowe, około 78.000.000 zł, na opiekę nad macierzyństwem wydaje około 70.000.000 zł. Wszyscy wiemy, jak bardzo ważna jest tam kwestja t. zw. rozwoju nowego pokolenia. Na opiekę nad niezdolnymi do pracy wydaje Francja 58.000.000 zł., zato na bezrobotnych wydaje zaledwie niespełna 1.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.59" who="#SPepłowski">Austrja wydaje głównie na bezrobotnych około 199.000.000, czyli 200.000.000 zł, a Czechosłowacja przedewszystkiem wydaje na ubezpieczenia, w tem także na renty dla inwalidów wojennych, około 133.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.60" who="#SPepłowski">Przedstawiłem więc Wysokiemu Senatowi porównawczo kilka cyfr rozwoju ministerstw pracy w innych sąsiadujących z nami kulturalnych państwach.</u>
+ <u xml:id="u-9.61" who="#SPepłowski">Przechodzę teraz do polskiego budżetu i wskażę, że największe sumy wydajemy na opiekę i młodzież, bo około 9.400.000, potem na zakłady lecznicze i protezowe około 3.600.000, na opiekę nad inwalidami, ofiarami wojny i wypadków politycznych — tylko cywilnych — 3.100.000, na bezrobotnych mamy wstawioną sumę 18.000.000 zł, na świadczenia Kas Chorych 3.000.000, a na ubezpieczenia społeczne 9.500.000 zł. To są globalne, najcharakterystyczniejsze cyfry naszego budżetu na rok 1929/30.</u>
+ <u xml:id="u-9.62" who="#SPepłowski">Jeżelibyśmy teraz rozpatrzyli jak Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej gospodaruje temi sumami, to muszę powiedzieć, że na wydatki osobowe przypada 9%, na cele specjalne, to znaczy na rzeczowe wydatki opieki społecznej wydaje 85%, na administracyjne 3% i na inwestycje koło 2%. Wydatki administracyjne, o które nam, jako kontrolerom, zawsze bardzo chodzi, dość mało się podniosły, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej objęło agendy Ministerstwa Spraw Wojskowych, przejąwszy opiekę nad inwalidami wojennymi i związane z tem agendy urzędnicze. Budżet Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej jest oczywiście budżetem czysto wydatkowym, a nie dochodowym, bo dochody stanowią zaledwie 1,4% wszystkich wydatków. Budżet Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej jak i każdego ministerstwa wchodzącego w zakres polityki albo społecznych warunków, nie obejmuje całej opieki i nie możemy zeń wywnioskować, ile się w Polsce na opiekę społeczną wydaje, ponieważ opieką zajmuje się w Polsce kilka ministerstw. I tak Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ma wydatki w związku z działalnością wojewódzkich wydziałów pracy. Ministerstwo Sprawiedliwości ma pod sobą sądy pracy, na które również wydatkuje, a Ministerstwo Spraw Zagranicznych w swoich niektórych agendach i konsulatach zajmuje się opieką społeczną nad szerokiemi masami emigracji. Zebrać te wszystkie cyfry, aby przedstawić ile Polska wydaje na tę opiekę, jest nie sposób, musieliśmy się zastanowić tylko nad cyframi, podanemi w preliminarzu Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Bezwzględnie te cyfry nie są wielkie, a to z powodu słabego rozwoju naszego samorządu, który jak będziemy sobie musieli przypomnieć, ma za zadanie głównie zajmować się opieką nad rzeszami potrzebującemi i bezrobotnemi.</u>
+ <u xml:id="u-9.63" who="#SPepłowski">Co do tego, czy w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej były wydatkowane jakie sumy niedozwolone w roku 1928/29, to przeglądając cyfry, nie znalazłem żadnych, że tak powiem, przekroczeń, i wydatki były zupełnie równomierne, o ile można ustalić to w danych sezonach według pewnych określonych cyfr.</u>
+ <u xml:id="u-9.64" who="#SPepłowski">Wysoki Senacie! Komisja Wysokiego Senatu rozpatrzyła preliminarz rządowy, potem rozpatrzyła preliminarz zmieniony przez Sejm, zbadała niektóre pozycje, a ponieważ Sejm tylko w 3 czy 4 pozycjach zmienił preliminarz rządowy, bądź to przenosząc niektóre sumy, bądź też podwyższając np. sumę na kolonje letnie dla młodocianych o 350.000 złotych i dla t. zw. inwalidów pracy o 250.920 złotych, komisja Wysokiego Senatu w całości przyjęła te wszystkie cyfry, które przeszły do nas z Sejmu. Będę prosił, aby Wysoki Senat ten preliminarz budżetowy przyjął do wiadomości bez zmiany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do dyskusji. głos ma s. Daszyńska-Golińska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SDaszyńskaGolińska">Wysoka Izbo! Po tak obszernym elaboracie, w którym p. s. Pepłowski przedstawił nam zarówno działalność Ministerstwa Pracy, jak i jego budżet na tle porównawczym stosunków z innemi krajami, pozostaje mi tylko kilka uwag, które są raczej natury historiozoficznej.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SDaszyńskaGolińska">Otóż Ministerstwo Pracy, które z tak wielkiem niezadowoleniem spotkało się w początkach naszej niepodległości, wyrobiło sobie wśród społeczeństwa, powiem, prawo obywatelstwa i nawet ten mały budżet, na który zwracał uwagę p. s. Pepłowski, jednak wzrósł z 6 czy 7 milj., które preliminowane były na początku, do 64 czy 65 milj. Niewątpliwie cyfra mała, ale bądź co bądź w porównaniu z początkową poważna.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SDaszyńskaGolińska">Ważną podporą dla Ministerstwa było od początku należenie Polski do Międzynarodowej Organizacji Pracy. Organizacja pracy liczy obecnie 55 członków, a zatem niemal obejmuje wszystkie państwa nietylko Europy, ale i innych części świata. Jedynie Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Rosja i Turcja stanowią tu wyjątek. Stany Zjednoczone dlatego, że polityka ich idzie w innym kierunku. Rosja, ponieważ uważa, że republika rad włościańskich i robotniczych nie potrzebuje poparcia Międzynarodowej Organizacji, która jest burżuazyjna.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SDaszyńskaGolińska">Pogląd europejski i amerykański na sprawy pracy jest, radykalnie odmienny. Europa uważa, że jej obowiązkiem jest ochrona i opieka, w Ameryce jest raczej wyścig siły i sprawności. I dlatego Ameryka odrzuca szczególną opiekę, a odrzucają nietylko przedsiębiorcy i fabrykanci, ale nawet i robotnicy, którzy nie chcą być krępowani np. ustawą o czasie pracy, a chcą pracować tyle, ile mogą, żeby dojść, bodaj tak jak kilkudziesięciu robotników z zakładów Forda, do miljonowych majątków. Naturalnie, że udaje się to tylko silnym, zdrowym, zdolnym i że dzieli to warstwę robotników amerykańskich na dwie części: tych szczęśliwszych, którzy bez ustawodawstwa dochodzą do swoich celów, i tej ogromnej, szarej masy, która może więcej zarabia, ale jednak w 35, czy 40 roku życia najczęściej jest całkowicie wyczerpana, co zresztą tylekrotnie dało się stwierdzić na naszych powracających z Ameryki wychodźcach.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SDaszyńskaGolińska">Zwrócę uwagę także, że Ameryka uważa robotnika nietylko za producenta, którego siłę pracy i wydajność należy różnemi metodami wzmacniać, głównie przez dawanie mu jak najwyższego zarobku, ale także za konsumenta. Robotnik dobrze uposażony jest jednocześnie dobrym konsumentem na towary.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SDaszyńskaGolińska">U nas w Europie opieka nad pracą, po wojnie światowej przybrała duże rozmiary i prowadzona jest już z pewnym programem, a zatem nie będzie to jakieś łatanie niedoboru i zamykanie ust, żeby się nie skarżyły, ale poprostu jesteśmy na drodze do stanu, w którym istotnie robotnik będzie jeżeli nie wyłącznym kierownikiem, to przynajmniej współkierownikiem całej produkcji. Ale niestety Europa stoi także jeszcze na tem stanowisku, że podział dochodu między fabrykanta a robotnika jest z natury taki, że przy wysokich płacach najczęściej jest mały zysk i odwrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SDaszyńskaGolińska">Polska hołduje ustawodawstwu europejskiemu, i to niestety w obu kierunkach. P. sen. Pepłowski zwrócił na to uwagę i uwydatnił niskie zarobki robotnicze w Polsce. Do tej kwestji zatem już nie powracam, stwierdzam tylko, że tak jest.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SDaszyńskaGolińska">Przeglądając ustawodawstwo nasze, widzimy, że Polska nie pozostaje w tyle poza innemi krajami, ale niemal je wyprzedza. Najlepszym tego dowodem początek naszego ustawodawstwa, które dało odrazu 46 godzinny tydzień pracy, gdy inne kraje stworzyły 8 godzinny dzień pracy, a 48 godzinny tydzień pracy. Za daleko by mnie doprowadziło żeby zastanawiać się tutaj na tem, czy nie poszliśmy zbyt daleko w tym naszym liberaliźmie i czy istotnie nasz robotnik w tych 46 godzinach wytwarza tyle, ile robotnik innych krajów w 48. Tak samo i artykuły z ustawy o pracy kobiet i młodocianych, które wprowadzają żłobki, tak jeszcze mało znane w innych krajach, bo o ile wiem, wprowadziły je tylko Włochy, idą dalej niż ustawodawstwo innych krajów.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SDaszyńskaGolińska">Ale niestety, temu ustawodawstwu, które tylekroć przyspożyło nam pochwałę z ust p. dyrektora Thomasa, nie odpowiada wykonanie. I tak przekroczeń ustawy o czasie pracy było w 1926 r., to znaczy w ostatnim roku, z którego mamy sprawozdanie drukowane, 4.537 i to nietylko w tych przedsiębiorstwach drobnych, gdzie majster razem z czeladnikiem i pomocnikiem cierpią nędzę i pracują do późnego wieczora od bardzo wczesnego ranka, ale także wiem, że i w roku 1927, 1928 a prawdopodobnie i 1929 te przekroczenia były w wielkich zakładach pracy i wielkich fabrykach. Dalej jeszcze parę przykładów. Przepisy o urzędach ochronnych higjenicznych i sanitarnych przekroczono 23.851 razy, ustawę o urlopach przekroczono 1.988 razy i t. d. Ustawa o żłobkach, odraczana kilkakrotnie, mogła wejść w życie dopiero w lipcu w 1926 r. I właściwie żłobki w liczbie kilkudziesięciu mamy dotąd tylko w państwowych zakładach pracy, a zatem monopol spirytusowy i tytoniowy odpokutowują za swoje grzechy przeciwko higjenie zakładaniem żłobków, i to podobno wzorowych — coprawda nie zwiedzałam ich.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SDaszyńskaGolińska">I tu, proszę Szanownych Panów, jest wielkie usprawiedliwienie dla naszego etatyzmu: oto państwo staje się regulatorem stosunków pomiędzy robotnikiem i zarobkodawcą, wskazuje drogi, jakiemi powinna iść opieka nad robotnikiem i ochrona jego zdrowia, życia, sprawności i zadowolenia. Naturalnie należałoby jeszcze dodać znaczne podwyższenie płac zarobkowych, ale tu winno jest całe społeczeństwo i niewątpliwie niewykonywanie ustawy i niskie zarobki idą razem i przyczyny są bardzo podobne. Jeżeliby jeszcze zwrócić uwagę na tendencje naszej polityki socjalnej, to od początku mniej więcej tendencje te były podobne, mianowicie przedewszystkiem chodziło o wyrównanie braków spowodowanych zaniedbaniem rządów zaborczych, zwłaszcza w b. zaborze rosyjskim. Dalsza koniecznością jest unifikacja ustawodawstwa, na całem terytorjum Polski. Przy tej unifikacji unikano — i to za zasadę zostało to przyjęte — unikano pokrzywdzenia tej części ludności, która miała najdalej idące ustawodawstwo, zostało więc utrzymane status quo z czasów zaborczych, zwłaszcza w Wielkopolsce i na Śląsku, oraz rozszerzono małopolskie instytucje ubezpieczeniowe na Kongresówkę i na województwa wschodnie.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#SDaszyńskaGolińska">Dalej, jak już mówiłam, łączność z Międzynarodowem Biurem Pracy i trzymanie się stałe tych samych tendencji, które przyświecały Międzynarodowej Organizacji Pracy, a wreszcie to w czem Polska może najbardziej wyprzedziła Zachód, to jest równoległe traktowanie pracowników umysłowych i robotników fizycznych. Wszystkie nasze ustawy dadzą się tak interpretować, że odnieść je można zarówno do pracy umysłowej jak i fizycznej, czego o ustawach w innych krajach Europy powiedzieć nie można.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#SDaszyńskaGolińska">Gdy na międzynarodowych kongresach (np. Towarzystwa Postępu Społecznego, którego mam zaszczyt być członkiem, i które kilkakrotnie reprezentowałam na kongresach) wysłuchamy sprawozdań z organizacji pracowniczych w innych krajach, np. Niemiec, Austrji, Czech, to widać, że tam jeszcze z dużo większem wytężeniem walczy klasa pracownicza o należne jej prawa, że czas pracy jest dłuższy, i właśnie tendencje idą w tym kierunku, aby ustawodawstwo robotnicze stało się także ochroną dla pracy pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#SDaszyńskaGolińska">Ale proszę pamiętać, że to tempo i ta tendencja naszego ustawodawstwa ochronnego została nadana za czasów gabinetu premjera Moraczewskiego i rządów Naczelnika Państwa, a zatem przez tych samych ludzi, którzy są dziś u steru rządu i co do których tyle słyszy się zażaleń. Zaś w ciągu lat, które maj oddzielają od rządów Naczelnika Państwa, było wielkie zwolnienie w ustawodawstwie pracy i w wykonywaniu nawet tych ustaw, które w ciągu tego czasu zostały wprowadzone. Dziś tempo jest znowu bardzo żywe. Rządy pomajowe nawiązują do dawnych tradycji i przynoszą ustawy, — wymienię tylko kilka najistotniejszych: o inspekcji pracy, o sądach pracy, o ochronie życia i zdrowia robotników, umowa o pracy robotników, umowa o pracy pracowników, żłobki, które zostały wprowadzone dopiero za czasów pomajowych, ubezpieczenie pracowników umysłowych dekretem Prezydenta z 27 listopada 1927 r. i wreszcie wniesienie obecnego projektu o ubezpieczeniu społecznem.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#SDaszyńskaGolińska">Zarzuty odnosiły się dotąd do faktu, że robotnicy pracujący na roli zupełnie zostali pominięci, co zresztą nie całkowicie jest zgodne z prawdą, bo choć ustawy niema, ale t. zw. ugody od r. 1919 regulują na coraz większym terenie, a dzisiaj na całym terenie Rzeczypospolitej stosunki między zarobkodawcami a różnemi kategorjami pracowników i robotników rolnych. Wniesiony obecnie projekt o ubezpieczeniu społecznem da się, zdaje mi się, zastosować i interpretować także w tem znaczeniu, że odnosi się również do wszystkich pracowników i pracujących na roli, ponieważ tych robotników niema w artykule, który wymienia wyjątki. Projekt odnosi się do ubezpieczenia na wypadek choroby albo macierzyństwa i niezdolności do zarobkowania, a także uwzględnia wypadek śmierci ubezpieczonego. Podlegają mu wszystkie osoby bez różnicy płci, zatrudnione na podstawie stosunku służbowego albo roboczego, a podobno i służba domowa, która dotąd była stawiana na szarym końcu. Ustawa co do tej służby, którą jeszcze w r. 1919 czy 1920 miałam zaszczyt wspólnie z całą Komisją opracowywać, została odesłana dwukrotnie do komisji i tak gruntownie zagrzebana pod suknem, że dopiero teraz projekt został ponownie wniesiony. Niemniej służba domowa, zwłaszcza w Warszawie, zna owe dążenia do uregulowania jej bytu i powołuje się na to, że ma prawo nawet do trzech ósemek to znaczy do 8 godzin pracy, 8 odpoczynku i 8 snu.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#SDaszyńskaGolińska">A zatem ustawodawstwo i rząd, zwłaszcza gabinet rządzący w 1919 i 1920 r. oraz rządy pomajowe zrobiły bardzo wiele w zakresie polityki społecznej. Społeczeństwo jednak do tego nie dorosło, a bardzo ważnym warunkiem jest ogólna bieda. Z jednej strony zarobkodawca obawia się każdego, bodaj najmniejszego wydatku i każdej nowości, któraby umniejszała jego zarobek i zysk. Robotnik wskutek niepewności bytu i biedy nie potrafi upomnieć się i zresztą boi się. Najlepszem tego dowodem to, co słyszałam od pepesowskich przedstawicielek pracy, że robotnicy wprost nietylko z prośbą ale i z groźbą udawali się do nich, aby broń Boże, nie forsować sprawy żłobków, bo wtedy wszystkie kobiety zostaną wydalone.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#SDaszyńskaGolińska">Dalej jedną z przyczyn jest także zacofanie kierowników przedsiębiorstw. Nasi inżynierowie, nasi dyrektorowie fabryk bardzo daleko stoją od tego, co Anglja nazywa Captains of industry, to zn. od tych przodowników, którzy umieją i chcą torować drogi postępowi i stwarzać nawet nowe kierunki ochrony robotnika i udziału jego w kierowaniu przedsiębiorstwem.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#SDaszyńskaGolińska">Wreszcie są braki opinji publicznej. U nas opinja publiczna nie interesuje się absolutnie polityką społeczną. Mam tego dowód, niestety, przy moich wykładach. Gdy jest zapowiedziany wykład z polityki społecznej o jakichś rewolucyjnych tendencjach, a zatem gdy jest zwrócona uwaga na Rosję Sowiecką, czy też jest mowa o dawnym czerwonym internacjonale, słuchacze bardzo chętnie słuchają i, o ile są powiadomieni, przychodzą w znacznej ilości. Gdy zaś tylko polityka społeczna, a zatem ewolucja tych stosunków, która jednak musi doprowadzić do właściwego rozstrzygnięcia sprawy, — wtedy wielkie znużenie i mała frekwencja.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#SDaszyńskaGolińska">Otóż te wszystkie warunki składają się na dzisiejsze wielkie niedomagania. A tu jeszcze dodam, jedno, że trochę winy ciąży również i na naszych związkach zawodowych. Związki zawodowe wykazują szybki i pomyślny rozwój, powiem nawet, wszechstronny, ponieważ, jak wiadomo, u nas pracownicy na roli, robotnicy rolni bodaj wcześniej zaczęli się organizować, niż np. w Niemczech, gdzie jednak dziś doszli do dużo znaczniejszych cyfr, niż u nas. Ale związki te są ubogie i są przytem niekiedy niecałkowicie świadome, co do tego np. kiedy wypowiadać strajk i jaką odpowiedzialność za to ponoszą. Najlepszym tego dowodem był niedawno generalny strajk w Łodzi, który, jak się przekonałam, badając rzecz na miejscu i z różnych źródeł, nie był bynajmniej zapowiedzią jakiejś rewolucji socjalnej, ale był tylko skutkiem nieuświadomieniu i niedostatecznego ostrzeżenia ze strony kierowników organizacyj. Strajk wybuchł wtedy, kiedy robotnikom się zdawało, że najwłaściwszy czas wypowiedzieć, bo fabrykanci rzekomo potrzebowali ich pracy, aby wykonać zamówienia, a tymczasem fabrykanci byli niemal zadowoleni z tego strajku, wyzbyli się części towarów i przez te dwa, czy trzy tygodnie, przez które strajk trwał, mogli nagromadzić nowe zamówienia.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#SDaszyńskaGolińska">A zatem jeżeli lewica nasza, obwinia Rząd pomajowy o jakiś nieprzychylny stosunek do robotników, jeżeli posuwa się tak daleko, że nawet nazywa go niekiedy nieprzyjacielem klasy robotniczej, to uzasadnienia niema to żadnego.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#SDaszyńskaGolińska">Rząd postawił sobie za zadanie, o ile ja go rozumiem, przedewszystkiem usprawnienie zakładów pracy, a zatem usunięcie głównych przyczyn dzisiejszego upośledzenia klasy robotniczej i niskich płac zarobkowych, to jest braku pracy. Najlepsze ustawodawstwo, najdalej posunięta opieka nad klasą robotniczą, czy nad jakąkolwiek kategorją tej klasy, czy wogóle całego społeczeństwa, nie może być wykonywana ani tam, gdzie dochody są małe, a zatem gdzie niewielkie wpływają podatki, ani tam, gdzie nie idą zakłady pracy. Pierwszem zadaniem, zadaniem, dla którego dużo trzeba było poświęcić, dla którego niejeden z nas nawet musiał na czas jakiś zapomnieć, że całe życic jego upłynęło na krytykowaniu wielkich zysków przedsiębiorczych, a współczuciu z niskiemi płacami i ze złem położeniem robotników, — było jednak godzić się na pewne koncesje, które umożliwiły silniejszy ruch zakładów pracy, wyższa ich wydajność i poprostu uruchomienie tych przemysłów i tej całej strony gospodarczej, która w latach pomajowych wykazała tak bardzo silne i szybkie postępy.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#SDaszyńskaGolińska">Stan emigracji przedstawił p. s. Pepłowski już dostatecznie przeglądem cyfrowym. Powiem tylko, że dziś nie można już emigracji dzielić tak, jak to było w czasach przedwojennych, na emigrację stałą i przesiedleńczą, ani też na emigrację europejską i zaoceanową, mającą jakoby całkiem inny charakter. Dzisiaj głównem miejscem emigracji, które zastąpiło Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, jest Francja. I tu mamy już nietyle emigrację zarobkową, ile przesiedleńczą i nadzieje nasze co do wzmożenia tej emigracji, a przynajmniej co do jej ustalenia, o tyle są uzasadnione, że w wielu departamentach Francji, środkowych i południowych, stale zmniejsza się liczba mieszkańców i przez to całe połacie kraju zostają nieuprawiane.</u>
+ <u xml:id="u-11.21" who="#SDaszyńskaGolińska">Dziś zatem wyłania się tutaj kwestja, ażeby polscy robotnicy rolni mogli nietylko pracować w rolnictwie francuskiem, ale także żeby nasi emigranci mogli tam nabywać ziemię, gdyż, emigracja z Polski jest przecież przeważnie rolnicza. Emigruje wieś przeludniona i nic znajdująca dostatecznego zatrudnienia na własnej roli i ta wieś musi być gdzieś przeniesiona. Powstaje przeto bardzo wielkie zagadnienie, gdzie dla wsi znaleźć miejsce emigracji i czy ta emigracja ma się kierować tylko za ocean, czy także i do Europy. Pomijam tu umyślnie owe blisko 600.000 naszych uchodźców, którzy się znajdują we Francji, przeważnie pracując w kopalniach, a niekiedy i w fabrykach, ale mówię głównie o emigracji rolniczej, a zatem stałej. I sądzę, że bardzo ważne jest, aby ustalić linje i drogi, oraz cele polityczne naszej emigracji. Chodzi nietylko o to, aby opieka nad emigrantami polskimi była lepsza niż dziś, choć dziś jest już dużo lepsza niż wtedy, kiedy wykonywały ją państwa zaborcze, a raczej, kiedy jej wcale nie wykonywały. Otóż najważniejszem byłby tutaj wybór odpowiedniego terenu, skupienie naszego wychodźtwa na jednym, o ile można, terenie, a wreszcie zachowanie jego polskości, co tylko przy poprzednio wymienionych warunkach jest możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-11.22" who="#SDaszyńskaGolińska">Ma się rozumieć, że ideałem byłoby takie terytorjum, które z czasem mogłoby się stać kolonja polską. Nie mamy jednak na to funduszów, o ile wiem, jedyną taką kolonja, która dotąd wchodzi w rachubę dla Polski, jest Angola, Podobno, teren jest zupełnie odpowiedni, idealny, niejako nadzwyczajny, już do pewnego stopnia ucywilizowany, bo posiada koleje żelazne i miasta. Ale na to trzeba być Belgją, ażeby taką kolonję sobie przyswoić, jak Belgja, zakupiła część Konga, tak Polska mogłaby zakupić część Angoli. Pamiętajmy jednak, że nawet bogata Belgja nie mogła się zdobyć na kupienie Konga, ale zakupił je król belgijski i przed śmiercią ofiarował krajowi. Wtedy kosztowało to 25.000.000 franków złotych. Prawdopodobnie my nie będziemy się mogli na to zdobyć.</u>
+ <u xml:id="u-11.23" who="#SDaszyńskaGolińska">Otóż pozostaje kwestja — Parana czy Peru. I ta kwestja jest dotąd nierozstrzygnięta. Wysoki Sejm zwrócił uwagę na to, że zbyt wielkie wydatki ponosi Główny Urząd Emigracyjny na podróże swoich delegatów, którzy objeżdżają różne kraje Ameryki Południowej, ażeby znaleźć odpowiedni teren dla naszego wychodźtwa. Nie wiem, czy te podróże są za częste, czy rzeczywiście spowodowane koniecznością. Naturalnie, że to wielka pokusa. Ja sama, gdybym była młodszą, chętniebym się na taką wyprawę zapisała, ale sądzę, że na podstawie opisów zarówno naszych, jak i podróżników europejskich, na podstawie znajomości geografji możnaby w znacznej części jednak politykę tę wypośrodkować, biorąc pod uwagę znane już dziś warunki i właściwości naszego ludu. Nasza podkomisja emigracyjna, do której nie miałam dotąd sposobności i możności się zapisać, mogłaby i powinnaby sobie wyznaczyć to zadanie, żeby się zastanowić nad polityką emigracyjną naszego państwa. Jest to już ostatni czas, żebyśmy na falach losu i przypadku nie pozostawiali tych rzesz ludu, które wychodzą co rok, żebyśmy mogli nie dawać ich Niemcom dla wzmocnienia ich potęgi gospodarczej, dla nas bardzo groźnej.</u>
+ <u xml:id="u-11.24" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-11.25" who="#SDaszyńskaGolińska">Można się dziwić, że wahania w tym kierunku są jeszcze tak bardzo wielkie, i że jeszcze do dziś dnia nie mamy dróg ustalonych. Sądzę, że współpraca nad tem zagadnieniem będzie uznana przez całą Wysoką Izbę za całkiem słuszną i że tej współpracy będziemy mogli czas dłuższy poświęcić. Na tem kończę,...</u>
+ <u xml:id="u-11.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Rubinsztejn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SRubinsztejn">Wysoki Senacie! Wobec krótkości rozporządzalnego czasu nie mogę, niestety, poruszyć całokształtu zagadnień, objętych budżetem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, jak to uczyniła moja Szanowna przedmówczyni. Muszę ograniczyć się do następujących uwag. Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, jak to wynika z podwójnego jego tytułu, ma dwojakiego rodzaju zadania, leżące jednak na różnych płaszczyznach życia społecznego. Zadania te, to z jednej strony troska o pracę, o jej rozszerzenie, o zatrudnienie jak największej liczby ludzi przez jak największą ilość czasu, troska o spotęgowanie i wzmożenie wydajności pracy, z drugiej zaś strony zaopiekowanie się tymi nieszczęśliwymi, którzy są pozbawieni możności pracy i zarobkowania.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SRubinsztejn">Te zadania znajdują się w odwrotnym do siebie stosunku, albowiem im więcej ludzi pracuje, im intensywniej korzystają z całego czasu dla pracy, tem ogólniejszy jest dobrobyt i tem mniej jest potrzebujących pomocy. To znaczy im więcej opieki nad pracą, tem mniejsza jest potrzeba opieki społecznej, tem mniej jest nędzarzy i tem mniejsza jest potrzeba pieczy nad nimi.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SRubinsztejn">Z tego wzajemnego stosunku tych dwóch zadań ministerstwa wynikałoby, iż powinno się dążyć do powiększenia ilości pracy, aby zmniejszyć potrzeby opieki społecznej, której, jak to stwierdził dopiero co szanowny referent, ministerstwo na podstawie tego budżetu jest w stanie podołać tylko w najmniejszym stopniu. Nic więc dziwnego, jeśli objawy tamowania i hamowania pracy, ba nawet zakaz pracy, wywołują u nas nietylko ból i gorycz, ale i ogromne zdumienie: za co i po co?</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SRubinsztejn">P. referent zaczął swój referat od zacytowania doniosłego ustępu naszej Konstytucji, hołdującej pracy, że praca, jako główna podstawa bogactwa Rzeczypospolitej, pozostawać ma pod szczególną ochroną państwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SRubinsztejn">Teraz przypatrzymy się jak ta ochrona i jak ta troska wygląda, jak nasze ustawodawstwo, pochodzące co prawda z innej konstelacji parlamentarnej i innych rządów, jak to ustawodawstwo przynajmniej tam, gdzie zahacza o Żydów, odnosi się do tego najpotężniejszego czynnika życia zbiorowego państwa, jakim jest praca.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#SRubinsztejn">Proszę Panów. Gdy mówię o zadaniach Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej i o wykonaniu tych zadań przez nie, powstaje w mojej wyobraźni cały łańcuch tragizmów. Bo pierwiastek tragizmu zawiera już sam fakt, iż mówiąc o Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, możemy wskazać na objawy przeszkadzania w pracy, hamowania, kurczenia jej i uniemożliwiania jej ludziom. Z trzech warunków tworzenia dóbr — praca, kapitał i przedsiębiorczość, najważniejszym i najcenniejszym, bo ma swoje źródło w żywych siłach ludności, jest praca. Żalimy się w Polsce na brak kapitałów w kraju, staramy się zaciągać pożyczki zagranicą. Nasz Rząd obecny jest słusznie dumny z tego, że udało mu się zaciągnąć pożyczkę zagranicą, która jednak obciąża nowemi ciężarami państwo i jego obywateli. Jednak najcenniejszy kapitał, źródło wszelkiego dobrobytu jakim jest praca, praca wolna, niekrępowana, marnuje się w Polsce dla przyczyn, które w każdym razie nie leżą w płaszczyźnie potrzeb i warunków ogólnych, a mają na celu tylko zacieśnienie działalności i krępowanie życia i rozwoju i wreszcie wypchnięcie ludności żydowskiej z życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SRubinsztejn">Panowie domyślą się, że ja mam tu na myśli przymusowy odpoczynek niedzielny, który zmusza ludność żydowską do próżniactwa w ciągu dwóch i pół dnia w tygodniu, A to wymuszone próżniactwo powoduje taką kolizję tragiczną w duszy Żyda, w duszy jednostki, która przez tę dura lex zmuszona jest do wyboru między ruiną materjalną, częstokroć nędzą i głodem rodziny, a gwałtem nad swojem sumieniem religijnem, nakazującem świętowanie soboty, które stanowi jedną z najbardziej niewzruszonych zasad jego religji, jedno z dziesięciorga przykazań, które są podstawą naszego wyznania wiary i przez cały łańcuch pokoleń rozbrzmiewają: „Pamiętaj dzień sobotni święcić”.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SRubinsztejn">Ten tragizm duszy jednostki, kroci tysięcy jednostek, przypomina nam tragizm dziejowy całego narodu żydowskiego, pod tym względem. Proszę Państwa, Żydzi byli pierwsi na świecie, którzy ogłosili szczytną zasadę odpoczynku sobotniego bez różnicy dla gospodarza domu, dla domowników i dla sług, tę szczytną zasadę, która wprowadza równość praw wszystkich ludzi i równość praw ciała i duszy. Starożytne narody bowiem, starożytne narody kulturalne tej instytucji jednodniowego odpoczynku w tygodniu nie znały. Dopiero narody, które swoją siłę i strawę duchową zaczęły czerpać z żywego źródła Pisma Świętego, zaprowadziły ten odpoczynek i w taki sposób idea odpoczynku, którą daliśmy światu, jest teraz zdobyczą całej cywilizowanej ludzkości. Lecz i teraz ta wielka idea spowodowała ruinę narodu żydowskiego. Wielką tragedją dziejową dla nas jest ta okoliczność, że właśnie ta instytucja odpoczynku sobotniego przez całą ludzkość przejęta od nas, obrócona została przeciw nam w narzędzie rujnowania i niszczenia materjalnego, lub tortur i męczarni duchowych dla Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SRubinsztejn">Krzyk rozpaczy roznosi się po całej Polsce z powodu olbrzymich ciężarów podatkowych, któremi głównie są dotknięci i przytłoczeni Żydzi, bo na nich spada około 40% wszystkich podatków bezpośrednich, podczas gdy stanowią tylko 12% w państwie. Zaś czas ich pracy, zapomocą której mogliby jedynie sprostać tym ciężarom, zdobyć środki, tworzyć dobra na płacenie podatków, zwęża się i sprowadza tylko do 3/4 czasu pracy wszystkich innych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#SRubinsztejn">P. sen. Posner tutaj na skrzydłach swojej poetyckiej wyobraźni, charakteryzując stan polityczny i społeczny w państwie, przeniósł nas do starożytnych czasów, do okresu błąkania się izraelitów po puszczy. Ja chcę posunąć się trochę dalej w głąb wieków i zacytować powiedzenie biblijne, odnoszące się do czasu trochę tylko wcześniejszego. Żydzi w Egipcie żalili się: musimy cegły wyrabiać na budowanie twierdz i miast, ale materjału do robienia tych cegieł nam nie dają. Otóż i my ponosimy wszystkie ciężary, które nakłada na nas ustawa, ale żądamy od Rządu, od parlamentu polskiego, aby nam dano możność podołania tym ciężarom, sprostania naszym zadaniom, naszym obowiązkom, aby nam dano możność pracować. Praca żydowska zbudowała handel i przemysł Polski, a teraz ustawa o odpoczynku niedzielnem i praktyka tę pracę zdusza, ten handel rujnuje, kurcząc jednocześnie siły żywotne gospodarczego życia Polski.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SRubinsztejn">Przymusowy odpoczynek niedzielny nie jest wywołany, ani śmiem twierdzić momentem narodowym polskim, ani religijno-katolickim. Przecież w parlamencie niemieckim Polacy sprzeciwili się wprowadzeniu bezwzględnego odpoczynku niedzielnego dlatego, że ma to być ruiną gospodarczą. Z tego można wywnioskować, że nie sprzeciwiają się temu zasady narodowe i religijne Polaków, bo gdyby tak było, to ów stosunek zasadniczy nie zmieniłby się ze zmianą stosunków politycznych. Polski rząd Litwy Środkowej w Wilnie uchwalił w swoim czasie ustawę, dopuszczającą handel w niedziele i dnie świąteczne od 1–5, t. j. w ciągu czterech godzin. Ja brałem udział w naradzie ówczesnego rządu wileńskiego z przedstawicielami zainteresowanych czynników. W tem zebraniu uczestniczyli przedstawiciele kurji biskupiej, księża, przedstawiciele kupiectwa polskiego i nikt przeciwko tej ustawie nie zaprotestował i nikt nawet nie zaproponował bezwzględnego zakazu pracy i handlu w niedzielę.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#SRubinsztejn">Zwracam się z gorącym apelem, przedewszystkiem do Rządu, ażeby Rząd tę krzywdę nam zechciał naprawić, i żeby zaproponował Sejmowi znowelizowanie tej ustawy w ten sposób, ażeby Żydom, świętującym sobotę, pozwolone było handlować i pracować w niedziele i święta chrześcijańskie.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#SRubinsztejn">Ta sroga ustawa o odpoczynku niedzielnym skraca czas pracy Żydów, a tymczasem system monopolowy wyrzuca tysiączne rzesze robotników żydowskich ze wszystkich zmonopolizowanych dziedzin przemysłu i handlu, w których tradycyjnie byli dotychczas zatrudnieni. Tak się dzieje w monopolu spirytusowym, tytuniowym, zapałczanym, sacharynowym, solnym, oraz w handlu temi wyrobami. Tak było w Białymstoku, Warszawie, Wilnie i Grodnie.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#SRubinsztejn">Dopiero co, zanim zająłem tę trybunę, zjawiła się u mnie delegacja robotników żydowskich z Grodna. Tam wyrzucono 6 robotników bez wszelkich powodów z tych fabryk. Interwenjowałem u odpowiedniego p. dyrektora, ale p. dyrektor odpowiedział, że wiek tych robotników nie zgadza się z obowiązującem rozporządzeniem. Gdy pokazali swoje książeczki fabryczne, to okazało się, że to są ludzie w sile wieku, że mają książeczki bez wszelkiej plamy, niema żadnej notacji o jakiemkolwiek wykroczeniu, a jednak wydalono ich z tej fabryki. Nowych Żydów nie przyjmuje się, starych ruguje się. Zwracam się z gorącym apelem do Rządu, żeby wszystkie te krzywdy naprawił.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#komentarz">(Oklaski na ławach żydowskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Danielewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SDanielewicz">Wysoki Senacie! Sprawa Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej została objektywnie zreferowana przez p. referenta. My mamy uznanie dla Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej za to, że przedłożyło ustawę o scaleniu ubezpieczeń socjalnych i ta ustawa zarazem będzie obowiązywała tych starców i inwalidów, którzy wskutek starości są niezdolni do pracy. Ale przytem mamy zastrzeżenia, że ta ustawa, którą znamy, ma te wady, że narzuca autonomję instytucji, gdyż są w tej ustawie przewidziani mianowańcy. Uważamy, że taka instytucja, która obejmuje szerokie rzesze, winna być wybieralna, winna być demokratyczna.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SDanielewicz">O pracy i opiece społecznej można mówić tak, jak się komu żywnie podoba. Prawda, że u nas w Polsce mamy wiele dekretów, wiele ustaw w tym zakresie, chociaż one są niewystarczające, ale w każdym razie prawnie obowiązują, a przynajmniej obowiązywać winne tych, którzy je w codziennem życiu łamią, bo jeżeli się rozchodzi o ochronę pracy, to prawie, że żadnej ochrony niema. Jeżeli bowiem, proszę Panów, weźmiemy 8-godzinny dzień pracy i 46-godzinny tydzień pracy, które obowiązują w przemyśle, to one w bardzo minimalnym procencie są stosowane i to tylko tam, gdzie są silni, nierozbici, dobrze zorganizowani robotnicy w związkach zawodowych, a natomiast w całej rozciągłości, a w szczególności w momentach kryzysu, te ustawy są łamane siłą przez właścicieli fabryk i warsztatów pracy. Wprawdzie ta statystyka wykazuje, że było 4.000 przekroczeń ustawy o pracy, a 1.990. przekroczeń w sprawach o urlopy, ale to są tylko te statystyczne dane, które na podstawie zażaleń i zaskarżeń były protokołowane w inspekcji pracy. Jednakowoż i tam, w tych ośrodkach, gdzie nawet inspekcja pracy urzęduje, gdzie jest kilka obwodów, jest jeszcze mnóstwo nadużyć, nienotowanych, a cóż dopiero mówić o ośrodkach mniejszych, gdzie niema inspekcji pracy, gdzie inspektor pracy ma do objazdu kilka powiatów, kilka miast, w których przemysł jest dość liczny i do tego drobny. Inspekcja pracy u nas jest niedostateczna, inspektorów pracy jest za mało, spełniają oni tylko formalnie swe obowiązki wtenczas, kiedy się kto do nich zgłasza, a przecież obowiązkiem ich winno być, ażeby warsztaty pracy odwiedzali nietylko wtenczas, kiedy są zawezwani, albo gdy wpłynie skarga, lecz ażeby to robili także niespodziewanie, bo wtedy mogą ujrzeć różne rzeczy, które są uporządkowane wtenczas, kiedy zgóry wiadomo, że inspektor pracy ma. przyjść do warsztatu pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SDanielewicz">Jeśli się mówi o opiece pracy, to trzeba mieć dążność — tą dążność przedewszystkiem powinien mieć Rząd — ażeby podnieść płace robotnicze. Mam zaszczyt przemawiać jako ten, który przemysł cośkolwiek zna, który z tym przemysłem od szeregu lat jest zżyty i. pracował, i miałem możność go poznać nietylko z tej dobrej strony oficjalnej, gdzie jest wszystko gładko, ale i od tej brudnej, cd tej sękatej strony również go poznałem, więc to, co mówię, mówię nie na podstawie statystyk, nie mówię tego, co napisali ludzie, którzy dorywczo tych rzeczy się dotykają — a mówię tę naturalną rzeczywistość, która jest.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SDanielewicz">Jeżeli ma być naturalna opieka, to przedewszystkiem powinno być dążenie, ażeby podnieść płace robotnicze, bo jeżeli nawet inspekcja pracy wykazuje w oficjalnej statystyce, że u nas zarobki są 5 złotowe, a powinne być 9 zlotowe, to ja stwierdzić muszę, że gdyby wzięli przeciętne zarobki wszystkich ludzi, którzy z pracy żyją, szarych robotników, to one nie będą równały się 4 złotym. Tylko wyjątkowo pewne grupy robotników i rzemieślników mają wyższe płace. Jeżeli nawet statystyka wykazuje, że przędzarze w Łodzi już dochodzą do pewnego poziomu płac, to tych przędzarzy jest minimalna ilość; tych przędzarzy można na dwóch parach rąk policzyć, ponieważ te maszyny już dziś wycofują i wprowadza się system angielski, gdzie niema przędzarzy, ale są prządki. Umiejętna prządka zarabia w przemyśle 25–30 zł. tygodniowo, — to już dobrze, ale bywa, że zarabia tylko 15–18 zł. Takie zarobki są powszechne, mnóstwo kobiet w przemyśle, które intensywnie pracują, mają takie zarobki. Tego statystyki urzędowe nawet nie notują, ponieważ statystyka opiera się na tabeli płac, która obowiązuje przemysłowców, ponieważ oni dobrowolnie, jako zrzeszenie, te tabele płac podpisują i to przyjmuje inspektor pracy okręgu łódzkiego. A przecież, proszę Panów, w bardzo wielu fabrykach są nieustanne zatargi, nieustanne walki strajkowe nie o to, żeby podwyższać płacę, ale o to, żeby je wyrównać do tabeli, jaka obowiązuje. Są z tego tytułu sądy. Prawda, że dzisiaj ta rzecz jest uproszczona, że zaczęły działać sądy pracy. Ale proszę Panów, robotnik choćby nawet w sądzie wygrał 5, 10 lub 20 zł. sobie należnych, to materjalnie przegra, ponieważ zostanie pozbawiony pracy w tym zakładzie. Fabrykant zawsze może powiedzieć: wymawiam na 14 dni, i idźże sobie szukać pracy! A szukać pracy dzisiaj nie jest tak łatwo, ponieważ w wielkich miastach jest wielkie bezrobocie i do tych wielkich miast z całej Polski ściągają jeszcze ci bezrobotni, którzy corocznie z folwarków są wydalani. Ludzie muszą, jak cyganie, wozem przewożą się całe dziesiątki kilometrów, a wyrzucony do rowu ostatni dobytek sprzedają i szukają byle dziury, byle nory w mieście, za nią płacą i znowu szukają pracy i znowu są bezrobotnymi.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SDanielewicz">Dlatego, proszę Panów, jeżeli my tutaj mówimy o opiece społecznej, jeżeli my mówimy o tem, że pracę trzeba szanować, to nie chciałbym, żeby to była tylko deklamacja, ale, żeby ta praca miała opiekę rzeczywistą, ażeby ta praca, która stwarza bogactwa, która jest podwaliną każdego narodu i każdego państwa, była naturalną opieką otoczona, bo pozory opieki w statystyce o opiece społecznej to nie wszystko proszę Panów.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SDanielewicz">Jeżeli dziś rozumiemy dobrze, jako przedstawiciele klasy robotniczej, że Polska nie może wszystkim zadaniom odrazu podołać, to jednak w tym kierunku powinna zdążać, bo, proszę Panów, nie należy opierać się wszelkim nowoczesnym prądom, jak to czynią niektórzy Panowie, i jak to wyczuwam z przemówienia Szanownego pana senatora Kulerskiego, i jeszcze jednego z Panów, który, powątpiewał, czy robotnicy w Polsce zasłużyli na to, aby być ubezpieczonymi i aby być opasanymi troskliwą opieką, bo niewiadomo, czy praca ich jest wydajna, czy ten robotnik jest produkcyjny. Tak może myśleć człowiek, który na polską ziemię dopiero przyszedł, — wydaje mu się, że klasa robotnicza z księżyca na polską ziemię spadła. Bo, proszę Panów, nie kto inny ten przemysł i to życie gospodarcze stworzył, nie kto inny, jak ta klasa robotnicza. I przedstawiciel pewnego ugrupowania ma takie wątpliwości i pyta, czy rzeczywiście ta klasa robotnicza dorosła do tych zadań! Klasa robotnicza wykazała wcześniej, że dorosła, niż niektórzy z Panów tutaj siedzący i chcący rządzić klasą robotniczą, bo klasa robotnicza dorosła wtenczas, kiedy wszystkie warstwy społeczne w Polsce nie miały odwagi podnieść ręki na wielkiego pana, ukoronowanego złotą koroną, djamentami sadzoną, klasa robotnicza umiała się wtedy organizować, umiała skutecznie walczyć i umiała skutecznie krew przelewać, oddając wszystko to, co najdroższe.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#komentarz">(Oklaski na ławach P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SDanielewicz">Jeżeli takie poświęcenie było ze strony klasy robotniczej, ze strony ludu polskiego, to dziś nie może być żadnej wątpliwości, bo kto by taką wątpliwość miał, musi się bardzo oszukać, bo może w Polsce dojść do tych stosunków, o których powiedział p. s. Motz: gdzie są dziś ci, którzy w wielkiem, potężnem państwie mówili, że tak jest i tak będzie, że zmian nie potrzeba, że naród spokojny i pracowity, a dziś musieli opuścić ojczyznę, dziś muszą sprzedawać gazety, zapałki, prowadzić samochody jako szoferzy, Muszą, bo warunki ich zmuszają. Żywi obywatele muszą iść naprzód. Klasa robotnicza jest żywotna i tę żywotność wykazuje. I nie trzeba tak rozumować, że to są obywatele niższej klasy, że ich poczucie obowiązków obywatelskich, ich dążeń, jest tak poprostu ciemne, jakby jaskiniowe. Tak nie jest, w tych dzisiejszych warunkach trudnych, w tych warunkach gospodarczych, dzisiejszej wyjątkowej nędzy, klasa robotnicza, najwięcej zrozumienia miała dla państwa, czekając cierpliwie, często czekając miesiące i lata na zmiłowanie, kiedy to nareszcie ich los zostanie zabezpieczony przez ustawodawstwo, do tych rzeczy nie zdążali gwałtami tylko czekali. I jeżeli tak jest, to trzeba się starać, ażeby to czekanie nie było czekaniem wiecznem, ażeby nie przeistoczyło się w niecierpliwość.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SDanielewicz">Proszę Panów, poruszano tu również sprawy emigracji. Prawda, że Polacy emigrowali nie dopiero po wojnie, że i przed wojną była emigracja i to różnorodna. Jedni emigrowali dlatego, że chcieli polepszyć swoją dolę, chcieli zobaczyć świat, inni emigrowali dlatego, że gdyby nie emigrowali, to musieliby zgnić w więzieniach albo w tajgach Sybiru. Takich emigrantów we wszystkich krajach i za morzami było bardzo dużo. Ci emigranci, ci czarni robotnicy, mieli poczucie obowiązku i z poza mórz szli walczyć o Polskę i z poza mórz dawali swoje oszczędności dla kraju polskiego. I dzisiaj tak sądzić robotników z trybuny sejmowej, czy senackiej, żeby mieć wątpliwości co do ich uczuć obywatelskich, to mnie wprawia w wielkie zdziwienie.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#SDanielewicz">I ja tu mam zaszczyt nie jako teoretyk, nie jako człowiek książki, ale jako człowiek od warsztatu mówić tę prawdę, która w życiu ludzkiem tkwi. Te wątpliwości muszą prysnąć, musi nastąpić rzeczywistość taka, która się liczy z tem, że w Polsce jest lud, że lud swoją krwią o swobodę i wolność walczył, i teraz nie chce mieć w tym kraju mniejszych praw, nie uznaje tych zbawicieli, którzy chcą mu okroić prawa i mówią, że oni są reprezentantami narodu.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#komentarz">(Głos: Kto to mówi?)</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#SDanielewicz">To mówi B. B. P. s. Perzyński z tej trybuny wczoraj był łaskaw powiedzieć, że to jest prąd ożywczy. Prąd ożywczy może być różny, może jedne rośliny ożywiać, a drugie od tego prądu będą przymierały, tak mocno czasem wieją, są one górskie i nizinne. U nas obecnie zaczynają wiać prądy nie nizinne, lecz górskie, gdyż chcą władzę uosabiać w jednej osobie. My byliśmy świadkami uosobionej władzy w monarchjach, potęgach świata, koronowanych, skupionych nie w jednym indywidualnym rozumie, lecz w pewnej klice ludzi, którzy byli często złymi doradcami dla państwa i dla tego, który ich słuchał. Bo, proszę Panów, taką alfę i omegę znaleźć, znaleźć taką jednostkę, że wszystkie rzeczy ujmie i potrafi rozsądzić, to Panowie wiedzą, że tego niema nigdzie. Takie jednostki podobno się rodzą, ale nie we wszystkich kierunkach są specjalistami i dlatego, proszę Panów, jeżeli to udoskonalenie dzisiejszej Konstytucji ma być tak niewinniutkie, że ma być uosobiona władza w jednej osobie, to mam wielkie wątpliwości, bo się wytwarza nowa grupa, która chce w dalszym ciągu przewodzić.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#SDanielewicz">Ale nie zapominajmy, że dużo z tych panów, którzy dziś takie kierunki proponują i nowe prądy puszczają, było w naszych szeregach Polskiej Partji Socjalistycznej, i oni uczyli nas o szczerej polskiej demokracji, uczyli nas, kiedyśmy byli młodymi chłopcami i oni również byli młodymi. Ale w życiu są takie zmiany i przemiany, że gdy ludzie dochodzą do wyżyn, to mówią: po co mielibyśmy się z nizinami mieszać? A trzeba niziny pociągnąć za sobą, a nie robić przeszkód, bo przeszkody są w skutkach niebezpieczne czasem i szkodzą tym, którzy je stawiają.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#SDanielewicz">Dlatego uważam, że Polska musi pozostać demokratyczną, szczerze ludową, bo lud o tę Polskę walczył, lud tę Polskę wywalczył, lud ją ugruntował, a co do parlamentaryzmu, który dziś jest tak obrzydzony, oplwany, to stwierdzić muszę, że w najcięższej chwili, w największej trosce o byt Państwa Polskiego w roku 1920, na zew parlamentu, na zew przedstawicieli robotników i chłopów, biorących udział w rządzie, szli ochotnicy sami, nie szli powołani...</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#SDanielewicz">...ale szli przed szeregi, szli sami, nie wołani i ponosili ofiary. Proszę Panów, tak te rzeczy prędko u nas mijają w pamięci niektórych panów, tak prędko się o nich zapomina, i to co było piękne, wzniosłe, nad czem się hymny piało, to wszystko przechodzi w szary kąt i tworzy się nowe rzeczy, które nie są żadną nowością, a są tylko powtórzeniem starych zasad, pożyczonych często, jakie się na gruncie polskim przyjąć nie potrafią, bo lud polski ukochał wolność i tę wolność utrzymać potrafi. A jeżeli Panowie powiadają, że Polska kiedyś upadła dlatego, że była swawola, to niech Panowie nie zapominają, że to była swawola jednej kasty, kasty szlacheckiej Polski, że chłop wtedy nic nie miał do dawania, a robotnika takiego typu jak dziś nie było, — kasta rządząca chciała zaprzepaścić niezależność kraju, ale naród rządzący nie zaprzepaści jej nigdy, i zawsze tę niezależność obronić potrafi.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Wierzejewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SWierzejewski">Wysoki Senacie! Dziwnym zbiegiem okoliczności przemawiam po s. Danielewiczu, który wyciągnął z wczorajszego przemówienia s. Perzyńskiego wniosek, jakoby klub Bloku Bezpartyjnego nie uznawał tego, że wszystkie stany Polski mają prawo do jej rządzenia. Oczywiście p. Perzyński stanął na stanowisku, że nie wolno jednej tylko kaście rządzić, jak sobie tego życzy s. Danielewicz. Mam prawo przemawiać w ten sposób, dlatego, że ja jestem jedynym senatorem z Wielkopolski, który został właśnie przez sfery robotnicze, przez N. P. R. wybrany, jako zwolennik dzisiejszego Rządu. To też, mam wrażenie, że p. senator Danielewicz racji nie ma. Ale nie o tem chciałem mówić, lecz o sprawie, która, jestem przekonany nas wszystkich złączy.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SWierzejewski">Wysoki Senacie! Porównywając zeszłoroczny preliminarz z dzisiejszym, stwierdzam, że po raz pierwszy Rząd wstawił do budżetu 150.000 zł. na budowę wzorowego zakładu dla dzieci ułomnych. Ponieważ na ten temat dotychczas w żadnym z parlamentów polskich mowy nie było, korzystam więc ze sposobności i pozwolę sobie zainteresować dostojnych panów, z tą, tak, mojem zdaniem, ważną gałęzią opieki socjalnej. Zasługę zapoczątkowania opieki nad kalekami i ułomnymi ma niezaprzeczenie pastor Knudsen, który w pierwszej połowie ubiegłego wieku założył w Kopenhadze zakład wychowawczy, mający na celu wyuczanie ułomnych najrozmaitszych rzemiosł. Za przykładem pastora Knudsena poszli inni, że wspomnę tylko zakład Cracau pod Magdeburgiem, zakłady w Bigge i Monachjum.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SWierzejewski">Wszystkie te wówczas istniejące zakłady miały tylko jeden cel, cel wychowawczy, z zupełnem pominięciem leczenia ułomnych, uważano bowiem wówczas, że kalectwo to dopust Boży, którego naprawić nie można, a może nawet nie wolno. Dopiero ogromny rozrost chirurgji ortopedycznej, krótko mówiąc ortopedji, nauki o chorobach kości, mięśni i nerwów aparatu ruchowego, w końcu ubiegłego i na początku tego wieku wprowadził w opiece nad ułomnymi zupełny przewrót.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SWierzejewski">Z inicjatywy Konrada Biesalskiego przeprowadzono w 1907 r. w Prusach rejestrację ułomnych i na podstawie tej rejestracji powstało wielkie dzieło statystyczne, wydrukowane w roku 1908, które w całym świecie wywarło olbrzymie wrażenie i to wrażenie nietylko u lekarzy, ale przedewszystkiem wrażenie pod względem socjalnym. Stwierdzono bowiem, że w Prusiech na 50 miljonów ludności jest 75.000 kalek i to tylko wśród dzieci do 14 roku życia włącznie, kalek potrzebujących przejściowego lub też stałego pobytu w odpowiednich zakładach. Statystyka ta wykazała dalej, że kalectwo, wobec rozwoju ortopedji, nie jest jakimś dopustem Bożym, którego usunąć nie można, lecz że kaleka to przedewszystkiem chory, cierpiący na chorobę mięśni, kości lub nerwów aparatu ruchowego — tak mniej więcej można zdefinjować słowo kaleka — w tem zrozumieniu też kalekami nie są ślepi, głuchoniemi, idjoci i t. d., nie obarczeni równocześnie zachorzeniami aparatu ruchowego.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SWierzejewski">Statystyka ta wykazała dalej, że przeszło 80% ułomnych można wyleczyć zupełnie, a dalszy znaczny odsetek tak dalece, że mogą zapracować na życie. Tylko drobny odsetek pozostaje całe życie niezdolny do zarobkowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#SWierzejewski">Już z powyższego wynika, że na czoło opieki nad ułomnymi wysunąć się musieli lekarze. Po opublikowaniu wymienionej statystyki zaczęły w całym świecie powstawać zakłady dla kalek z dwoma oddziałami: lekarskim i wychowawczym, a na czele tych zakładów siłą rzeczy stanęli lekarze — wybitni specjaliści w ortopedji, mający do pomocy odpowiedni personel pomocniczy. Zapoczątkowano w Poznaniu taką opiekę nad kalekami, na podstawie fundacji, stworzonej przez p. Helenę Gąsiorowską, w wysokości 2 miljonów marek zł., wybudowano zakład narazie w małych rozmiarach, lecz zakładu tego już dalej rozwijać nie można — zakładu tego jestem dyrektorem — gdyż fundacja przez dewaluację zupełnie straciła na znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SWierzejewski">W preliminarzu, nad którym dziś obradujemy, jest wyznaczona nadzwyczajnie niska suma, bo tylko 150.000 złotych na zapoczątkowanie opieki nad kalekami. Ponieważ nowością w parlamentaryźmie polskim jest omawianie tej właśnie gałęzi opieki społecznej, więc Wysoki Senat pozwoli, że pokrótce wymienię, jak sobie mniej więcej wyobrażam organizację takiego zakładu. Zakład taki powinien się dzielić na szereg oddziałów. Głównym oddziałem powinien być ten, w którym się chorego kalekę stawia, że się tak wyrażę, na nogi, to jest klinika ortopedyczna, z odpowiednio wykształconym i licznym personelem lekarskim i pielęgniarskim. Do kliniki ortopedycznej należeć powinien warsztat ortopedyczny, w którym się wykonywa aparaty ortopedyczne, które pacjenci zwykle po operacjach powinni dłuższy czas nosić. Dalej poliklinika i poradnia. Poliklinika — ambulatorium, a poradnia — celem doradzenia wyboru zawodu, a wreszcie i pośrednictwo pracy.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SWierzejewski">Oddział wychowawczy powinien być postawiony jak najlepiej, powinien posiadać najlepsze siły nauczycielskie, najlepszych majstrów, gdyż tak w szkole ludowej, jak w warsztacie powinno się nauczać dzieci leżące w łóżku. Kaleka powinien dostać najlepsze wykształcenie, powinien być bezwzględnie lepiej wykształcony jak jego zdrowy konkurent, żeby właśnie konkurencji tego zdrowego mógł sprostać. To też nietylko leczenie, ale także i nauka powinna się odbywać indywidualnie. Zwykle nauka w takich warsztatach przy zakładzie dla kalek powinna trwać rok dłużej, niż trwa w normalnych warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SWierzejewski">Dalej zakład wychowawczy musi nietylko służyć kalekom, którzy się znajdują w zakładzie przez dłuższy czas, lecz także korzystać z niego powinni i przychodni, którym warunki domowe na to pozwalają.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#SWierzejewski">Takie zakłady dla kalek powinny być tworzone jedynie w większych centrach z dobrą komunikacją kolejową i tramwajową, zwłaszcza w miastach uniwersyteckich, by nietylko mogły służyć jako uczelnie, jak to się dzieje w Poznaniu, ale, ażeby mogły korzystać z różnych ułatwień i urządzeń, jak kontakt z władzami, sprowadzanie specjalistów i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SWierzejewski">O pobycie w zakładzie powinny decydować nietylko względy zdrowotne, ale i socjalne. Przytoczę dwa przykłady, stopa szpotawa da się z łatwością w krótkim stosunkowo czasie wyleczyć i chory nie potrzebuje po wyleczeniu specjalnej opieki zakładu i może wyuczyć się zawodu poza zakładem. Ale czy nie będzie pod względem społecznym i moralnym lepiej, gdy przy złych warunkach domowych — ojciec alkoholik, matka nierządnica — dziecko cały czas nauki spędzi w zakładzie, zdala od złych wpływów i opuści zakład, jako moralnie zdrowy obywatel i z zawodem w ręku? Drugi przykład: dziecko chore na gruźlicę kości, leczenie trwa zazwyczaj kilka lat, można w najgorszym razie, w braku urządzeń, leczyć takie dziecko ambulatoryjnie, a więc w przychodni, jednak dziecko nie może w tym czasie uczęszczać do szkoły i po ukończeniu leczenia pozostaje nieukiem, analfabetą. Czyż nie lepiej, że dziecko takie będzie przyjęte do zakładu dla kalek i tam, uczęszczając do szkoły zakładowej, względnie ucząc się w łóżku, opuści zakład już z zawodem w ręku, a przedewszystkiem z odpowiedniem szkolnem wykształceniem.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#SWierzejewski">Za zbudowaniem tego rodzaju zakładów, jakie Rząd proponuje, przemawia jeszcze kalkulacja wprost kupiecka, bo jeżeli sobie wyobrazimy, że utrzymanie kaleki niezdolnego do pracy kosztuje społeczeństwo, bardzo mało licząc, mniej więcej 500 zł. rocznie, a z drugiej strony kaleka, któremu przywróciliśmy zdolność do pracy i daliśmy mu zawód w rękę, znowu bardzo mało licząc, zarabia rocznie 500 zł., to daje to razem społeczeństwu na czysto 1000 zł. rocznie na jednego kalekę. Opierając się na statystykach obcych, zwłaszcza na statystyce, przeprowadzonej w Niemczech, przypuszczam, że w Polsce w wieku młodocianym i dziecięcym, t. zn. do lat 14, jest około 60.000 kalek, nie licząc w tem inwalidów wojennych i t. zw. inwalidów pracy. Przy odpowiedniej więc opiece nad 60.000 kalekami, społeczeństwo oszczędzi według powyższego rachunku około 60.000.000 zł. rocznie. Jest to suma naprawdę godna zabiegów. Do powyżej wymienionych momentów, a więc lekarskiego, wychowawczego, a wreszcie i kupieckiego, dochodzi jeszcze jeden może najważniejszy, — psyche dziecka kaleki.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#SWierzejewski">Takie dziecko, wyszydzane z powodu swego kalectwa przez zdrowe otoczenie, dziecko nie mogące brać udziału w zabawach rówieśników, musi powoli gorzknieć i spaczyć sobie charakter. W zakładzie natomiast, w otoczeniu takich samych kalek, charakter dobry nigdy nie będzie narażony na spaczenie, będzie się rozwijał normalnie, gdyż brak tego głównego bodźca, który wyradza nienawiść, to jest brak zazdrości. Jakże cudownie maluje największy może psycholog ludzki, Szekspir, uczucia, jakie opanowują kalekę w osobie hrabiego Gloceslera w Ryszardzie III!</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#SWierzejewski">Urządzenie i utrzymanie takiego zakładu są oczywiście ogromnie drogie. Nie chcę się rozwodzić nad szczegółami, nad ustaleniem wewnętrznej organizacji. Celem równomiernej opieki nad kalekami koniecznem jest przedewszystkiem przeprowadzenie rejestracji, t. j. statystyki — spisu kalek przez czynniki rządowe, która by obejmowała nietylko dzieci, ale także młodocianych i inwalidów pracy, dotychczas nie zarejestrowanych.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#komentarz">(Zarejestrowani są jedynie inwalidzi wojenni)</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#SWierzejewski">O ile mi wiadomo, Rząd już nad tą statystyką pracuje. Dalej konieczne jest przeprowadzenie ustawy, regulującej opiekę nad kalekami, ułomnymi i zmuszającej samorządy do zajęcia się tą gałęzią socjalną.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#SWierzejewski">Co do opieki wykonywanej przez samorządy, muszę jeszcze dodać, że istnieje dzielnica w Polsce, t. j. Górny Śląsk, w którym samorząd jest obowiązany do opiekowania się kalekami. Polega to na tem, że na początku roku 1920 w Prusach przeprowadzono taką ustawę, a Górny Śląsk po złączeniu się z Polską ustawę tę zachował.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#SWierzejewski">Dalej mamy ustawę o kasach chorych. Proszę Szanownych Panów, kasy chorych nie są obowiązane świadczyć dla dzieci zachorzałych na zniekształcenie przyrodzone, są zobowiązane świadczyć za leczenie jedynie zniekształceń nabytych. Jest to ogromna niesprawiedliwość, gdyż ani dziecko, ani rodzice żadnej winy tu nie ponoszą. Dalej winne kasy chorych — do czego obecnie też nie są zobowiązane — ponosić koszty za specjalne aparaty ortopedyczne. Czas tych świadczeń kas chorych jest stosunkowo bardzo krótki, jeżeli chodzi o zachorzenia gruźlicze. Jak wspomniałem przedtem, zachorzenia gruźlicze trwają 2, 3, a nawet i 4 lata. Któż ma się zająć temi dziećmi, które zaczęto leczyć? Otóż ten obowiązek powinny znowu przejąć samorządy, by przeprowadzić leczenie aż do końca.</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#SWierzejewski">Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na jeden punkt nadzwyczajnie, zdaniem mojem, krzywdzący urzędników państwowych. Pomoc dla urzędników państwowych nie dotyczy zachorzeń ortopedycznych. Np. w Poznaniu wojewódzki urząd zdrowia nie przyznaje świadczeń dla urzędników państwowych nawet za świeże złamania, jeżeli te złamania leczy się w zakładzie ortopedycznym, mimo że cały świat stoi na stanowisku, że złamania wchodzą w zakres ortopedji.</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#SWierzejewski">Teraz zwracam się do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Ponieważ do opieki nad kalekami należy nietylko wychowanie, nietylko leczenie, ale przedewszystkiem zapobieganie powstawaniu kalectw, powinniśmy dbać o lepsze wykształcenie lekarzy, zwłaszcza studentów w ortopedji. Na wielu zjazdach naukowych przechodziły jednogłośnie rezolucje, domagające się specjalnych katedr na wszystkich uniwersytetach polskich, dalej specjalnej ustawy o opiece nad kalekami, podobnie jak to się dzieje od dziesiątków lat w całej zachodniej Europie i Ameryce. Brak wykształcenia lekarzy polskich w ortopedji fatalnie się odbił na finansach Państwa podczas wojny polsko-bolszewickiej i po tej wojnie. Fakt stwierdziłem porównawczo, jako inspektor sanitarny w armji niemieckiej i później jako inspektor sanitarny w służbie polskiej. Gdyby lekarze polscy mieli odpowiednie wykształcenie w ortopedji nie płacilibyśmy tak ogromnych zapomóg dla inwalidów.</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#SWierzejewski">Nim Rząd przystąpi do przeprowadzenia takiej ustawy, należy jeszcze przeprowadzić ustawę przeciw żebractwu, a specjalnie ustawę, która by bardzo surowo karała sztuczne wywoływanie kalectw u dzieci w celu zawodowego żebractwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#SWierzejewski">Proszę Wysokiego Senatu! Dopiero dzisiaj pierwszy raz ten temat był omawiany w parlamencie polskim. Jestem przekonany, że w przyszłym preliminarzu już nie suma 150.000, lecz znacznie poważniejsza będzie figurowała na dalsze prowadzenie tej akcji socjalnej.</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Albrecht.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#Marszałek">S. Ks. Albrecht.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#Marszałek">Proszę Wysokiego Senatu! Chciałem do tych pięknych i uczonych wywodów dorzucić tylko kilka słów. Rzeczywiście idziemy na czele wszystkich państw kulturalnych z naszemi urządzeniami i ubezpieczeniami socjalnemi i społecznemi. Trzeba podziękować obecnemu Ministrowi, że wreszcie po tylu staraniach, po tylu nawoływaniach przyszedł do Sejmu z ustawą, która ma załatwić kwestję zaopatrzenia na starość i na wypadek inwalidztwa, bowiem już w 1919 r. w Sejmie Ustawodawczym przedstawiciel naszego klubu wniósł w tej sprawie interpelację, wiedząc, że starość jest najstraszliwsza dla ludzi pracy. Póki człowiek jest użyteczny, póty pracuje, a później wyrzuca się go jak śmiecie. Jeżeli ta ustawa wreszcie wejdzie w życie, to trzeba jej przyklasnąć, choć to już późno i już od roku obowiązuje ustawa dla umysłowo pracujących, z którą i ta ustawa powinna była jednocześnie wejść w życie.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#Marszałek">Wspomniano tutaj, że Ministerstwo roztacza opiekę nad tymi, którzy pracować nie mogą, że praca jednak jest uposażona nisko, jak p. referent wykazał, że u nas zapłaty są niższe od 30 do 40% od kosztów utrzymania. Jeżeli się powiada, że może produkcja nie jest taka, jak być powinna, to nie można się dziwić temu, bo człowiek, który zarabia o 30% mniej niż na utrzymanie potrzebuje, choćby chciał nie ma sił fizycznych, aby te pracę lepiej wykonać. Ale nawet pomimo to, w tych zawodach, gdzie zarobki podciągają wyżej, jak w górnictwie, widzimy, że produkcja robotnika naszego przewyższa produkcję robotnika angielskiego, jak statystyki angielskie nam to wykazują.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#Marszałek">Szanowna przedmówczyni zwróciła uwagę, że Ameryka uważa robotnika nietylko za producenta, ale i za konsumenta: U nas tego niema, ale nietylko u nas, lecz i na całym świecie uważa się, że praca jest towarem takim samym, jak bawełna, jak wełna, jak nafta, i tak samo się pracę robotnika wlicza w koszta ogólne, zamiast liczyć, że robotnik jest człowiekiem i że ten przemysł powinien pracować nie dla przemysłu, ale dla człowieka, a więc żeby konsumował, żeby mógł żyć po ludzku. Nie możemy być jakąś oazą, ale musimy dążyć, aby te warunki pracy mogły się zmienić. Człowiek jest człowiekiem i wszytko, co się dzieje, jest dla człowieka i przemysł też pracuje dla człowieka i powinien to czynić z pożytkiem dla niego i dla podniesienia jego godności ludzkiej.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#Marszałek">Mówiono tutaj, że ustawy ubezpieczeniowe często są łamane. Łamane są przez przemysłowców, a nawet przez samych robotników. Jeśli robotnik mało zarabia, jeśli mu to nie wystarcza, to nie pyta o ustawy, chce zarobić więcej, bo chce się utrzymać. Tego samego chce przedsiębiorca. Przecież sądy są zawalone sprawami, o przekraczanie ustaw wszystkie ustawy nietylko karne są naruszone. Ale z tego wniosek ten, że jednak praca jest, że tak powiem, obowiązkiem każdego człowieka, że ta praca jest może ciężka — ale nie może być tylko ciężarem, lecz musi także dawać satysfakcję, ze spełnionego obowiązku. Tymczasem robotnik odczuwa swe poniżenie, że pracuje. Dlaczego? Tak nie powinno być. Człowiek jest stworzony do pracy, która powinna go podnosić. Tymczasem bidzie, którzy dają robotę, jeżeli dają zapłatę, to rzucają ją jak z łaski. To jest przyczyna niezadowolenia szerokich mas pracowniczych, które jak to wspominał przedmówca, są patryjotycznie usposobione, pracowite i cierpliwe, może nigdzie więcej jak u nas. Z tym robotnikiem stykam się od kilku dziesiątków lat, patrzę na niego zbliska, trzeba tylko tego robotnika zrozumieć, wejść w jego potrzeby, trochę wniknięcia w jego psychologję, w jego duszę, trochę zrozumieć, ażeby traktować go jak człowieka, nietylko jako pomoc do maszyny.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#Marszałek">Wiele rzeczy mamy złych, wiele kwasów, ale wywołują je ci kapitanowie przemysłu, jak to pani przedmówczyni powiedziała, wywołują przez nieumiejętne postępowanie. Lud nie ma wykształcenia, ale często ma wyczucie dobre. To trzeba zrozumieć.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#Marszałek">Mój katolicki pogląd socjalny jest taki, że tu nie trzeba opieki państwa, nie trzeba tej opieki nad dzieckiem i żłobków, bo dzieckiem matka powinna się opiekować, a ojciec powinien zarobić tyle, ażeby matka mogła swoje dziecko wychowywać, i nie potrzebowała dziecka posyłać do ochronki. Rodzice powinni być tymi naturalnymi opiekunami, bo cni to leniej zrobią, aniżeli wszelkie ochrony, gdzie masowo wychowuje się ludzi. Trzeba tylko dać pracę i odpowiedni zarobek rodzicom.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#Marszałek">Często mówi się tu o bezrobociu, że jest bardzo duże, że nie jest całkowicie ujęte, ponieważ na wsi jest również bardzo duże bezrobocie. W stosunkach, jakie u nas panują, opieka nad bezrobotnymi jest niezbędna. Często bowiem widzimy, że z winy kierowników przemysłu to bezrobocie trwa i właśnie tutaj robotnik musi być zaasekurowany, zabezpieczony, bo on jedynie ma swoją siłę i ręce do pracy i musi być zabezpieczony przeciw temu, żeby z różnych powodów, najczęściej nie z własnej winy, musiał z głodu umierać, bo ma prawo do życia i do zarobku. Fundusz Bezrobocia powinien być rozszerzony na szersze warstwy ludu pracującego, chociaż i tutaj jak zresztą wszędzie, nawet w najlepszej instytucji, są nadużycia, bo wszędzie, gdzie są ludzie, zdarzają się nadużycia, więc i w Funduszu Bezrobocia. Chociaż niewielka ilość ludzi z niego korzysta, ale często wyzyskują sytuację ludzie, nie mający nic wspólnego z bezrobociem i takie przykłady można przytoczyć, że ludzie, którzy nie powinni pobierać zasiłków z tego Funduszu Bezrobocia, zapisują się do Biura Pośrednictwa Pracy, biorą świadectwa, że nie pracują, a kiedy w biurze żądają od nich, by się do pracy zapisali, to oni odpowiadają, że pracy nie chcą, bo im z Funduszu Bezrobocia dadzą zapomogę.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#komentarz">(Głos: Nie dadzą.)</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#Marszałek">Takie wypadki są nie wszędzie, ale mógłbym je przytoczyć. We Lwowie jest tak, że Fundusz Bezrobocia jest połączony z Biurem Pośrednictwa Pracy, które jednocześnie wydaje zaświadczenie i odrazu wypłaca zapomogę. Więc jak jest takie zaświadczenie Biura Pośrednictwa Pracy, iż dany robotnik nie pracuje, to Fundusz Bezrobocia ma podstawę, żeby zapomogę wypłacić od dnia kiedy on nie pracuje. Ja nie powiadam, żeby to była reguła, ale takie wypadki bywały, mam dowody na to, nie chcę ich przytaczać, ale gdyby p. Minister sobie życzył…</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Bez biletów jeżdżą.)</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#Marszałek">Bywają rozmaite nadużycia, lecz ja nie twierdzę, że to jest wada samej instytucji, ale trzeba na to zwracać uwagę, bo ja wiem, że jest dużo ludzi pracujących, a pobierających zapomogę z Funduszu Bezrobocia, co jest z krzywdą dla tych, którzy są bez pracy, i którym rzeczywiście się to należy.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#komentarz">(Głos na lewicy To jest niezdarność urzędników.)</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#Marszałek">Do nikogo nie występuję z pretensją, tylko uważam, że przedstawiciele ministerstwa przy inspekcjach powinni na takie rzeczy zwrócić uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#Marszałek">Twierdzę, że u nas świat pracy, powiedziałbym, jest idealny. Jest może mało uświadomiony, mało ma nauki, bo mu jej nie dali, bo nie pozwalali mu się uczyć, bo do kozy wsadzali, gdy się uczył. W Kongresówce znam robotników od lat blisko 40, bo się ciągle z nimi stykam, i wiem jak oni chętnie chcą pracować, jak są patrjotycznie usposobieni, jakie mają moralne podstawy, jaki pęd do oświaty, i jak szkół wieczorowych potrzebują. Jeśli tę oświatę im damy, wtedy staną się obywatelami dobrymi, równouprawnionymi, którzy zapewnią Polsce dobrobyt i potęgę.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#Marszałek">Ogłaszam przerwę do godziny 16-tej.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do części 7 budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Jako sprawozdawca głos ma s. Rolle.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SRolle">Wysoka Izbo! Zdaje mi się, że zrobię zawód Szanownym Panom Senatorom, gdyż w przeciwstawieniu do niektórych referentów mam zamiar w paru słowach tylko dotknąć spraw, które są w tej chwili na porządku dziennym. Już w sprawozdaniu Komisji Skarbowo-Budżetowej pozwoliłem sobie wszechstronnie, zdaje się, rozpatrzyć sprawy będące przydziałem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i mam to przekonanie, że Szanowni Panowie Senatorowie sprawozdanie to jeżeli nie czytali, to bodaj przejrzeli i dlatego mogę się na wstępie powołać na to sprawozdanie, a nie będę trudził Panów przedstawianiem cyfr i ich wzajemnych stosunków i wynikających z nich wniosków porównawczych, które Panowie w sprawozdaniu mojem znajdą.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SRolle">Podkreślam jeszcze raz, że budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ma charakter administracyjny i bezpieczeństwa publicznego, bo administracji niemal w całej rozciągłości poświęcone są rozchodowe działy 1, 2, 6, 7, które co do cyfr obejmują trochę więcej aniżeli 20% wydatków tego ministerstwa, zaś działy 3, 4, 5 odpowiadają przeważnie trosce o bezpieczeństwo obywateli państwa i wynoszą 80% tych wydatków. Jeżeli przypatrzymy się temu stosunkowi procentowemu i porównamy go z wydatkami określonemi w całym budżecie państwa, to widzimy, że na wydatki ściśle administracyjne przypada nieco ponad 2%. W części administracyjnej jest to budżet naturalnie wyłącznie konsumcyjną i spotykają ten budżet te same zarzuty, które zawsze się podnosi, gdy się mówi o administracji, że administracja jest zbyt liczna i zbyt kosztowna. W przeciwstawieniu do tych zarzutów pozwolę sobie stwierdzić, że budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest jeszcze w obecnych warunkach możliwie oszczędny i przez dłuższy szereg lat trudno spodziewać się, ażeby w tym budżecie jakiekolwiek oszczędności były poczynione, bo oszczędność w budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, to jest zmiana organizacji administracji, a dopiero jako następstwo zmiany organizacji będzie oszczędność sił urzędniczych. Oba te momenty, to jest zmiana organizacji administracji i oszczędność sił, zajętych w administracji, są ze sobą sprzężone, a działać mogą tylko na długą metę.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SRolle">Zastanawiając się nad sprawą organizacji naszej administracji i nad koniecznością jej reformy — bo choć administracja nasza jest stosunkowo bardzo młoda, mówi się i mówić się powinno, o jej reformie, gdyż, jak to za chwilę wykażę, ma ona pewne wady — przypatrzmy się, czy Rząd zdaje sobie sprawę z tego, że administracja nasza nie jest w całości należycie sprężysta i czy dąży do reformy tej administracji, do reorganizacji jej i czy dąży tem samem niejako do potanienia tej administracji. Otóż muszę zwrócić uwagę na to, że w rzeczywistości tak jest. Rząd sobie zdaje sprawę z tego, że w kierunku reorganizacji administracji czynić coś należy i w tym celu stworzył przy Prezydjum Rady Ministrów komisję, która bada naszą administrację i dąży do jej usprawnienia. W komisji tej prowadzone są prace ustrojowe i organizacyjne, bo naturalna rzecz te dwa momenty muszą być podniesione z chwilą, gdy mówimy o usprawnieniu administracji i dopiero w wyniku tych prac nad ustrojem państwa i organizacją administracji może być jakakolwiek redukcja wydatków administracyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SRolle">Prace ustrojowe naszego Rządu sięgają bardzo głęboko, mogą w skutkach swoich mieć i zmianę podziału państwa, bo jeszcze dziś nie można powiedzieć z całą pewnością, czy państwo ma być podzielone na województwa i na powiaty, czy też na jakiekolwiek inne jednostki terytorjalne. Prace te muszą iść także w kierunku zatarcia granic zaborczych, co jest momentem ze stanowiska państwowego bardzo doniosłym. Dotykają one także zagadnienia wielokrotności instancji, czy mają być jedną, dwie, czy trzy instancje, dwutorowości administracji i szeregu innych ważnych zagadnień.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SRolle">Prace organizacyjne natomiast — tamte były ustrojowe — dotykają, powiedziałbym, bolesnego miejsca naszej administracji, bo pewnego przerostu biurokracji, czy biuralistyki i niebezpieczeństwa wpadnięcia w oschłość i bezduszność, którą ona zawsze ze sobą niesie, Prace te więc idą w kierunku koniecznej reformy urzędowania. Przypominam Panom, że w roku zeszłym na wiosnę Prezydent Rzeczypospolitej wydał cały szereg rozporządzeń o charakterze ustawy, dotyczących administracji i te rozporządzenia przeprowadziły bardzo pożądaną unifikację administracji na ziemiach polskich, ale nie przyniosły jeszcze uproszczenia postępowania administracyjnego, a nawet powiedziałbym, że w niektórych dzielnicach dały efekt wprost przeciwny.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SRolle">Z tego, co przed chwilą powiedziałem, okazuje się, że Rząd zdaje sobie sprawę, że administracja nasza nie jest ostatnim wyrazem i że na tem polu da się jeszcze dużo zdziałać, ale oprócz administracji, oprócz urzędników, jest jeszcze i obywatel i tu chciałbym parę momentów poruszyć. Mianowicie pozwolę sobie zwrócić uwagę na pewne specyficzne ustosunkowanie się administracji do ludności i ludności do administracji. Ludność naszego państwa jest pod względem, że tak powiem, wychowania państwowego nadzwyczaj różna, tylko mały procent ludności jest takiej, która się poczuwa do solidarności państwowej, płynącej ze zrozumienia istoty własnego państwa, większy może procent jest takiej, która jest władzy posłuszna, duży procent obojętnej, ale mnie się zdaje, że największy procent ludności jest takiej, która jest niechętna, nieufna, a nawet wrogo odnosi się do administracji. Nie będę tu mówił dlaczego, czy to jest wina wychowania, czy pewnej polityki w stosunku do zaborców i zaborców do obywateli, ale stwierdzam narazie fakt, że tak jest. W tej bogatej gamie uczuć administracja państwowa ma również bogate, ale ciężkie zadanie wychowawcze. Mam przekonanie, że spełnia je przeważnie dobrze. Ale ile wysiłku, wiedzy, talentu, pracy i sił urzędniczych na to potrzeba, aby to wychowanie naszego obywatela w kierunku państwowym przeprowadzić! Ale muszę zaznaczyć także inny objaw wśród naszych mieszkańców, będący, mojem zdaniem, pozostałością z czasów wojennych, kiedy rządy, wychodząc może ze słusznej zasady ograniczenia potrzeb ludności, wprowadzały szereg zarządzeń ograniczających każdy ruch obywateli, a równocześnie zarządzeń charakteryzujących niejako opiekę nad tą ludnością na każdym kroku i wytworzyło się przez to u ludności pewnego rodzaju przywiązanie do „sui generis” etatyzmu, nie w tem jednak znaczeniu, w jakiem dziś tak powszechnie jest on omawiany. To pozostało do dzisiejszego dnia i dziś można obserwować u obywateli zbyt częste zwracanie się do władz w sprawach nawet najdrobniejszych, widzi się pewną niezaradność, niesamodzielność, co wywołuje niepożądane wtrącanie się w stosunki prywatne, a w efekcie wytwarza nadmiar urzędowania. Należy więc kształcić obywateli, by we wzajemnych stosunkach obywali się bez urzędów, a wówczas będzie można walnie zmniejszyć urzędy i urzędników i ograniczyć narzekania na przerost biurokracji.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SRolle">Pozwolę sobie zwrócić uwagę na pewien prąd, który w tej chwili jest we Francji, gdzie się dąży do zniesienia nawet wielu urzędów ze względu na to, że publiczność już więcej samodzielna nie potrzebuje tak często tej opieki, tego wtrącania się, tej interwencji urzędów.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SRolle">To jest jeden moment, który chciałem podkreślić w swojem sprawozdaniu, moment konieczności reformy administracji i przedstawić Wysokiej Izbie, że moment ten jest oceniany należycie i doceniany przez Rząd, i że w tej chwili idzie całą siłą pary praca, aby tę reformę administracji przeprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SRolle">Pragnę tutaj zwrócić z kolei uwagę na inną kwestję, mianowicie na sprawę samorządu. Już w swojem sprawozdaniu bardzo obszernie tej sprawy dotknąłem, uważam ją niejako za kapitalne zadanie naszego państwa. Nie chcę w tej chwili powoływać się na odnośne artykuły Konstytucji, które mówią o samorządach, i o tem jak należy te rzeczy załatwić, bądź co bądź uważam i to jeszcze raz podnoszę, że to jest problem niezwykle doniosły, że należy wreszcie przystąpić do jego zasadniczego rozwiązania, czego jednak nie można się dopatrzyć w projekcie tymczasowych czy małych ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#SRolle">Nie rozwodzę się nad całością budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, zilustrowaną dokładnie w sprawozdaniu Komisji Skarbowo-Budżetowej, pragnę bliżej omówić trzy jego pozycje. Zacznę od tych, które zdaje się nie wywołują zasadniczych różnic. Zwracam uwagę Wysokiej Izby, że w dziale 2 wydatków zwyczajnych pozycja 3 i 6 w preliminarzu rządowym, skreślił Sejm w paragrafie 3 — podróże służbowe i przesiedlenia — kwotę 556.960, a w par. 6 wydatki biurowe — 450.000 zł. Wnoszę o przywrócenie tych pozycji. Przemawia za tem ta okoliczność, że koszty podróży wzrosły, bo wzrosły przedewszystkiem djety urzędnicze o czterdzieści parę procent, taryfy kolejowe o dwadzieścia procent i inne z powodu konieczności sprawienia nowego sprzętu biurowego w starostwach i województwach, gdyż tam pod tym względem panują stosunki niemożliwe dalej do zniesienia.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SRolle">Wreszcie przechodzę cło najważniejszej pozycji. Rząd wstawił do preliminarza budżetowego w dziale 1 § 10 fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw Wewnętrznych w kwocie 6 miljonów złotych. Sejm pozycję tę skreślił nie ze względów merytorycznych, lecz politycznych. Rozumiem, p. Minister Spraw Wewnętrznych prowadzi politykę wewnętrzną w państwie, niektóre ugrupowania skreśliły mu ten fundusz dyspozycyjny, nie będąc zadowolonemi z jego urzędowania. Nie chcę polemizować z momentami natury politycznej, lecz mam wrażenie, że wyraz temu można dać w inny sposób, nie godząc w żywotne interesy państwa. Fundusz dyspozycyjny jest w istocie swej tak ważny, jak conajmniej szereg innych pozycji budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które nie uległy temu harakiri, a może nawet pozycją jeszcze znacznie ważniejsza. Przyznanie tego funduszu określiło bardzo dokładnie, znane z pewnością Wysokiej Izbie, przemówienie p. Ministra Spraw Wewnętrznych na Komisji Budżetowej Sejmu, Senatu i na plenum Sejmu. Wiemy, że jest to skromny bardzo fundusz walki z temi wszystkiemi czynnikami i z ta całą pracą, która idzie w kierunku podważania nietylko społecznego i politycznego państwa, ale podważania nawet istnienia państwa, naruszenia całości granic, a nawet zmierzająca do unicestwienia wprost bytu naszego państwa. Na to wszystko p. Minister Spraw Wewnętrznych domaga się skromnego funduszu 6 miljonów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#SRolle">Przypominam Panom pewne daty, które już były rzucone, że akcja wroga naszemu państwu poparta jest, w tej chwili nie powiem z jakiej strony, ale bądź co bądź funduszami, które wielokrotnie przenoszą ten 6-o miljonowy fundusz dyspozycyjny p. Ministra Spraw Wewnętrznych i skreślenie tego funduszu jest pozbawieniem najważniejszej siły tego ministerstwa, siły skierowanej w kierunku obrony całości i bytu państwa, jeżeli się tego funduszu odmawia. Dlatego też nie mogę zrozumieć tych, którzy całą siłą przekonania i całem sercem stoją przy niewzruszalnej zasadzie całości, i nienaruszalności granic państwa i jego ustroju politycznego, a jednocześnie tu z całym spokojem skreślają fundusz obrony tego państwa przed wrogiem najniebezpieczniejszym, bo wewnętrznym. Dlatego też wierzę, że w tej Wysokiej Izbie wniosek o przywrócenie tego funduszu znajdzie zupełne zrozumienie.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#SRolle">Dlatego też proszę Wysoki Senat o uchwalenie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ze zmianami w sprawozdaniu proponowanemi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję, Głos ma s. ks. Brandys.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszałek">S. ks. Brandys:</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszałek">Wysokie Senacie! Więcej niż kiedykolwiek mówi się dziś w Polsce i w świecie o Górnym Śląski. Widać, że nie wszystko tam jest w porządku. Ja niestety stwierdzić muszę, że tam dużo jest do życzenia. Jeśli słowa krytyki dziś wypowiem, to nie czynię tego z przyjemności, lecz z obowiązku, zastępując lud. Województwo śląskie, jak wiadomo, jest jednem z najważniejszych w Polsce. Przemysł górnośląski czyni Polskę potęgą mocarstwową. Dlatego Rząd powinien otaczać Górny Śląsk szczególną opieką, tembardziej, że wielka część naszego ludu nie jest jeszcze zupełnie narodowo uświadomiona. Nic w tem dziwnego. Przecież praca narodowa na Górnym Śląsku zaczęła się dopiero przed 30 laty. W zeszłym roku święciliśmy srebrny jubileusz zwycięstwa idei narodowej na Śląsku. W 1903 roku bowiem oświadczyło się około 50 tysięcy wyborców za Polską, wybierając pierwszego posła w osobie p. Korfantego do koła polskiego w Berlinie. A chociaż później przeprowadziliśmy 8 posłów do koła polskiego, do parlamentu niemieckiego i do sejmu pruskiego, to jednak nie mogło być mowy o zupełnem przerobieniu całego Górnego Śląska. I dlatego też plebiscyt w zachodniej części wypadł dla nas niekorzystnie, chociaż tam lud tak samo jest polski, jak w tej części, którą dla Polski zdobyliśmy. Mamy więc jeszcze dużo słabych ludzi, których Niemcy wabią, mamy dużo urzędników, mianowicie w przemyśle, którzy z czasów niemieckich pozostali, którzy na robotników od nich zależnych wielki wpływ wywierają. Mamy do tego wielką liczbę bezrobotnych, którzy na polską ojczyznę się skarżą, że im chleba nie daje. Mamy dużo robotników, którzy mieszkając na granicy, pracują w przedsiębiorstwach na niemieckiej stronie położonych. Skutek tego stanu rzeczy pokazuje się w naszem politycznem życiu, mianowicie przy wyborach.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#Marszałek">Do tego przychodzą błędy popełnione przez nas, przez nasze władze i urzędników. Przychodzą do nas urzędnicy, którzy w pracy uświadamiania ludu udziału brać nie chcą. Pod tym względem są wielkie skargi. Mam na myśli pewnego wyższego urzędnika, który, gdy mu zwrócono uwagę, że powinien brać udział w towarzystwach polskich, zwłaszcza w gminie, położonej na granicy państwa naszego, to oświadczył, że na takie cele nie ma ani czasu, ani pieniędzy. Otrzymujemy urzędników, którzy przychodzą do nas z przesądem, że lud górnośląski jest zdemoralizowany. Wypowiedział to w obecności kilku księży pewien wyższy urzędnik państwowy, którego nie będę wymieniał. Otrzymał od nas należytą odprawę, że z pojedynczego, smutnego wypadku, nie wolno sądzić o całym ludzie, ale smutną jest rzeczą, że taki przesąd istnieje i to u ludzi, którzy sami pod względem życia kościelnego, na co lud bardzo uważa, i życia prywatnego, częstokroć zgorszenie sieją.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#Marszałek">Na Górnym Śląsku życie organizacyjne w czasie niewoli było bardzo wielkie. Tylko kościół, który jest najlepszą organizacją i kościelne organizacje utrzymały polskość na Śląsku. W czasach polskich tworzy się także stowarzyszenia, lecz, niestety, muszę się skarżyć, że nie zważa się na stowarzyszenia istniejące i tam, gdzie kościelne stowarzyszenia istnieją, tworzy się teraz nowe i subwencjonuje się je, natomiast istniejącym stowarzyszeniom katolickim żadnych zapomóg się nie daje. Wygląda to na zwalczanie naszych katolickich towarzystw.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#Marszałek">Tak było przed wyborami, tak jest i dzisiaj. O wyborach nie chcę mówić, powiadam tylko, że wybory przeprowadzone w ostatnich czasach na Górnym Śląsku są smutną kartą naszej historji. Takiego zwalczania istniejących starych, zasłużonych narodowo i patrjotycznie partji w sposób, którego bliżej określić nie chcę, takiego przekupstwa i teroru nie znaliśmy dawniej. Niezgoda między Polakami przysporzyła głosów tylko Niemcom.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#Marszałek">Muszę, chociaż mi to nie jest przyjemne, coś powiedzieć o naszej najwyższej władzy, o naszym p. wojewodzie. Za jego czasów stosunki u nas bardzo się zmieniły. Jest to człowiek młody i ruchliwy i mógłby dużo dobrego zrobić pod względem polskości, gdyby opierał swoje rządy o wszystkie sfery społeczeństwa polskiego. Lecz jego doradcami jest 5 czy 6 powstańców, o których polskości przed wojną nic nie wiedzieliśmy, którzy dla Górnego Śląska, oprócz udziału w powstaniu, żadnych zasług nie mają. Opiera się on tylko o Związek Powstańców Śląskich, a do pomocy ma młodego redaktora, który Górnego Śląska nic zna, a który w gazecie p. wojewody przybocznej błotem obrzuca tak p. Korfantego, jak nas do partji Chrześcijańskiej Demokracji należących.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#komentarz">(Głosy: Rozumiemy.)</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#Marszałek">Stosunki stały się nieznośne. My, księża, ubolewamy nad sprawą prowadzenia ruchu polskiego między ludem ze względu na duszpasterstwo, najbardziej nad takim stanem rzeczy i dlatego próbowaliśmy tym kłótniom koniec położyć i stworzyć modus vivendi. Naradziwszy się już w październiku 1926 r. z księżmi starszymi, ułożyliśmy rezolucje, które podałem do wiadomości wszystkich księży na Górnym Śląsku, które miały być jakoby programem pracy politycznej, i które miały być podane do wiadomości władz i do gazet. Niestety, rezolucje te dostały się przedwcześnie do gazet. Gazeta przyboczna p. wojewody namiętnie je zaczęła zwalczać, i do pogodzenia obozów, i pozytywnej pracy polskiej nie doszło.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#Marszałek">Aby pp. Senatorów przekonać jakim duchem owiane były te rezolucje, aby się przekonali, że każdy Polak patrjota na nie zgodzić się może, przeczytam je. Są bardzo krótkie:</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#Marszałek">1) Życzymy sobie silnego Rządu, który w porozumieniu z narodowemi partjami Sejmu i Senatu zapewni państwu powagę nazewnątrz i spokój wewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#Marszałek">2) Stoimy na stanowisku autonomji Śląska ze względu na jego osobną strukturę i istniejące ustawodawstwo socjalne.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#Marszałek">3) Wyrażamy gotowość popierania obecnego p. wojewody w jego dążeniach do spolszczenia Śląska, to znaczy nie w tym sensie, jakobyśmy chcieli rodzonych Niemców polonizować, lecz renegatów i słabych Polaków do polskości przyciągać. Ale życzymy sobie, aby p. wojewoda swoje rządy opierał o wszystkich obywateli, nie jednostronnie o jedną część, aby nie usuwano ze stanowisk zasłużonych górnoślązaków Polaków (co się dzieje mianowicie w szkolnictwie, ale też i w innych dziedzinach), i aby na stanowiska przyjmowano mężów o przekonaniach katolickich.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#komentarz">(Przerywanie.)</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#Marszałek">Do katolickiej szkoły należy katolicki nauczyciel. Mamy szkołę wyznaniową, dlatego mamy prawo i obowiązek żądać, żeby nauczyciel, który ma być kierownikiem i nauczycielem w katolickiej szkole, był katolikiem i miał misję kanoniczną.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#komentarz">(S. Koerner: Dlaczego Ksiądz Senator mówi tylko o katolikach?)</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#Marszałek">Bo żydowskich nie mamy, a protestanckich także nie, a gdzie są, to i dla nich żądamy, aby były wyznaniowe.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#Marszałek">Czwarta rezolucja jest znamienna, gdyż odnosiła się do mającego się wówczas tworzyć nowego stronnictwa. Brzmi ona jak następuje: Aczkolwiek duchowieństwo w przeważającej części godzi się bez zastrzeżeń na program Chrześcijańskiej Demokracji, gdyż jest katolicki, narodowy i nie klasowy, to jednak nie chce zwalczać innych stronnictw, jeżeli stać będą na stanowisku narodowem i szczerze chrześcijańskiem.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#Marszałek">5) Prosimy gorąco wszystkie gazety na Śląsku o zaprzestanie walk osobistych, ponieważ takie walki demoralizują lud i podkopują powagę państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#Marszałek">Niestety te rezolucje nie osiągnęły pożądanego skutku, z powodu wyżej wypowiedzianego.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#Marszałek">Walka i po wyborach toczy się dalej. Rozbija się stare organizacje, mianowicie Towarzystwo Polek i tworzy się nowe, a teraz przystąpiono do rozbijania organizacyj robotniczych, usuwa się naczelników gmin i innych urzędników, a nie zatwierdza się takich, o których się myśli, że nie stoją na stanowisku Bloku Bezpartyjnego. Mianowicie pod względem szkolnictwa mógłbym dużo przykładów przytoczyć, jak się traktuje nauczycieli górnoślązaków w porównaniu do innych, jak się traktuje nauczycieli, którzy należą do chrześcijańsko-narodowego stronnictwa nauczycielskiego w porównaniu do nauczycieli, którzy są członkami Ogniska.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#Marszałek">Ale to tu nie należy, dlatego to pomijam.</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: To lepiej.)</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#Marszałek">Może przyjdzie sposobność i o tem coś powiedzieć. Udało się nareszcie rozbić pozytywne partje Sejmu Śląskiego i doprowadzić do rozwiązania jego, i to podczas obrad nad budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-20.24" who="#Marszałek">Jak wiadomo, na interpelację w Sejmie warszawskim w sprawie rozwiązania Sejmu Śląskiego odpowiedział dnia 4 marca r. b. p. Minister Spraw Wewnętrznych mniej więcej w ten sposób: 1) że się Sejm rozwiązuje z powodu upływu kadencji; 2) że rozpisanie nowych wyborów nie mogło być dokonane, gdyż ustawa o ordynacji wyborczej nie została zatwierdzona przez p. Prezydenta Rzeczypospolitej; 3) że projekt uchwalony przez Sejm Śląski, przyznaje prawo czynne wyborcze tylko tym osobom, które mieszkały na Górnym Śląsku w dniu objęcia Górnego Śląska przez władze polskie — ale odmawia go wielu osobom, stale na Górnym Śląsku mieszkającym; 4) że termin wyborów zostanie ogłoszony po dokonaniu tej zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-20.25" who="#Marszałek">Muszę powiedzieć, że odpowiedź tę uważamy za niewystarczającą. Stwierdzam, że był to Sejm Ustawodawczy, który miał uchwalić ordynację wyborczą; stwierdzam dalej, że w ustawie konstytucyjnej z dnia 15 Iipca 1920 r., zawierającej statut organiczny województwa śląskiego, nie został oznaczony czas trwania tego Sejmu; stwierdzam, że zamknięcie tego Sejmu nastąpiło podczas obrad budżetowych, co według art. 21 statutu organicznego jest niedopuszczalne; stwierdzam dalej, że Sejm Śląski ordynację wyborczą już przed rokiem uchwalił i panu wojewodzie wręczył celem przedłożenia jej p. Prezydentowi, ale pan wojewoda dopiero teraz p. Prezydentowi ją przedłożył, co sam oświadczył w wywiadzie. Stwierdzam wreszcie, że teraz po rozwiązaniu Sejmu Śląskiego niewiadomo, kto ten brak, o którym mówił p. minister, usunąć może. Wygląda to tak, jakoby Rząd nie chciał zwoływać przez dłuższy czas Sejmu Śląskiego. Przeciw takiej taktyce, niezgodnej z nabytemi prawami śląskiego ludu, wypowiadamy się kategorycznie i żądamy rozpisania wyborów.</u>
+ <u xml:id="u-20.26" who="#Marszałek">Wysoki Senat widzi, że stosunki na Górnym Śląsku nie są korzystne. Prestige państwa i dobro Śląska wymagają zaprowadzenia radykalnych zmian. Rząd centralny ma teraz głos. Videant consules ne quid detrimenti respublica capiat. Na tem kończę.</u>
+ <u xml:id="u-20.27" who="#Marszałek">Głos ma s. Baranyk.</u>
+ <u xml:id="u-20.28" who="#Marszałek">Przed zabraniem głosu przez mówcę pragnę zwrócić uwagę na art. 29 naszego regulaminu, że senatorowi przemówienia odczytywać nie wolno. Proszę Panów Senatorów o stosowanie się do tego artykułu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SBaranyk">Wysoka Izbo! Wicemarszałek Sejmu p. Woźnicki w swojej mowie budżetowej powiedział: Rząd obecny uważa wszelkie prawa uchwalone przez Izby Ustawodawcze za obowiązujące dla obywateli, dla rządzonych, ale nigdy, a przynajmniej rzadko, uważa je za obowiązujące dla siebie.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SBaranyk">Maksyma ta jest prawdziwa szczególnie, o ile chodzi o Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w stosunku do ludności ukraińskiej. Ministerstwo to stoi na stanowisku, że nie obowiązują go żadne ustawy, jeżeli chodzi o politykę wobec Ukraińców.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SBaranyk">Maksymę tę można następnie w jednym wypadku odnieść także i do większości tej Wysokiej Izby. Przypomnę wybór czterech członków Trybunału Stanu, dokonany w dniu 13 lutego r. b. Klubowi Ukraińskiemu, którego jestem członkiem, nie chodzi o tego jednego członka Trybunału Stanu, który mu się prawnie należał, lecz chodzi mu o to, że wyboru tego dokonano wbrew ustawie o Trybunale Stanu i wbrew art. 59 regulaminowi Senatu. A przecież exempla trahunt. Gdyby który z członków tej Wysokiej Izby mógł mi wytłumaczyć, że w tym wypadku nie złamano ustawy, ani regulaminu, tylko je po swojemu interpretowano, w takim razie niech i nam wolno będzie po naszemu, według naszej najlepszej wiedzy i sumienia interpretować nietylko tę ustawę, nietylko ten artykuł regulaminu, ale także i inne, i niech nam z tego powodu nikt żadnych zarzutów nie czyni, jak to często miało miejsce w Sejmie wobec członków ukraińskiej parlamentarnej reprezentacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SBaranyk">Wspomniałem, że maksymę tę w całej jej rozciągłości i nagości można odnieść przedewszystkiem do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które jedynie ma przywilej regulowania życia narodu ukraińskiego, w granice Państwa Polskiego wciśniętego, i to życia politycznego, kulturalnego i gospodarczego. Dlatego też ministerstwo to w swojej mowie bardzo często utożsamiam z pojęciem Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#SBaranyk">Większość przedstawicieli narodu polskiego w Sejmie, wprawdzie nie wprost, lecz pośrednio, określa państwo swoje pod obecnemi rządami jako państwo policyjne, twierdząc, że jest kryzys w wykonywania prawa, że Rząd łamie Konstytucję, łamie wolę ludności. Konstytucja obecna jest wprawdzie liberalna i postępowa, a że nie jest wykonywana. że istnieje tylko na papierze, że jest łamana, to tylko dowód, że jest dziełem na eksport przeznaczonemi, dla mamienia zagranicy, że w Polsce jest równość, wolność, równouprawnienie. Ze stanowiska natomiast narodu ukraińskiego nie jest ona tak dobra. Jest bowiem ona centralistyczna, gdyż podporządkowuje zapowiedziany i zagwarantowany szeroki samorząd terytorjalny przewodnictwu władz administracyjnych. Jest ona oparta na bezwzględnej supremacji narodu polskiego, a Polskę zamieszkuje przecież kilka narodów, tworzących razem 2/5 całej ludności; tem samem państwo to nie jest państwem narodowem, lecz państwem narodowościowem.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#SBaranyk">Wspomniany zapowiedziany szeroki samorząd nie został dotychczas nawet, mimo zobowiązań międzynarodowych, wprowadzony w życie w Galicji Wschodniej. A przecież samorząd ma być szkołą wychowania obywatelskiego. Tymczasem co się dzieje w praktyce z obecnym samorządem w Galicji Wschodniej? Oto rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej zniesiono resztki samorządu krajowego t. zw. Tymczasowy Wydział Samorządowy, zaprowadzono wydziały wojewódzkie, które mają reprezentować czynnik obywatelski, lecz nie są samorządem. Samorząd powiatowy we Wschodniej Galicji już dawno przestał istnieć. Po radach powiatowych urzędują starostowie jako komisarze rządowi, gospodarują samowolnie, bez kontroli, uważając za pierwszy i najważniejszy swój w tym charakterze obowiązek sprawienie automobilu. Do budżetów powiatowych zarządów starostów jako komisarzy, wstawia się pozycję, nie będące wyrazem ani potrzeb, ani woli powiatu, lecz wręcz wrogie kolosalnej większości ludności powiatów, naprzykład na polskie szkoły prywatne, na. Strzelca, kaplice na LOPP i t. d. bez liku. Natomiast zupełnie się nie uwzględnia kulturalnych i gospodarczych potrzeb tej właśnie kolosalnej większości ludności ukraińskich powiatów. Gdy tylko zjawi się jakiś potrzebnicki w powiecie z wątpliwą bardzo marką działacza społecznego i to ze stronnictwa B. B., w tej chwili kreuje się dla takich jednostek w radach powiatowych dobrze płatne posady, tak że rady powiatowe stały się azylem. Jak za czasów austriackich były one azylem dla zbankrutowanych obszarników, tak obecnie są cne dla działaczy polskich, rzekomo społecznych, a w rzeczywistości urzędników i pracowników organizacji bebistycznej. I z rad powiatowych mają korzyść jedynie ci biurokraci, a nie ludność powiatu, której są plagą.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#SBaranyk">Starostowie, jako kierownicy samorządu powiatowego, wykonują nadzór nad samorządem gminnym i w tej roli wprost rujnują i demoralizują samorząd gminny, nietylko sami bezpośrednio, ale i pośrednio także przez największych straszaków dla ludności w gminach, przez komendantów posterunków policji państwowej. Crimen laesae majestatis popełniłby ten naczelnik gminy, któryby się odważył dopuścić wstawienia pozycji w budżecie gminnym na najbardziej apolityczne potrzeby ludności ukraińskiej, np. na ochronkę ukraińską, na towarzystwo „Silskij Hospodar”, na kulturalno-oświatowe towarzystwo czytelni „Proświta”, natomiast muszą pod rygorem usunięcia lub rozwiązania całej rady gminnej być wstawione pozycje na cele obojętne, a nawet wrogie dla ludności ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#SBaranyk">Ja bardzo żałuję, że p. minister opuścił salę, bo w tej chwili właśnie chciałem przypomnieć p. ministrowi, że sam przypadkiem miał sposobność przekonać się naocznie podczas swojej przejażdżki po Galicji Wschodniej i pobytu w gminie Janczyn, pow. Przemyślany, że zmuszało się gminę do dawania subwencyj na prywatne szkoły polskie, do których nikt z gminy nie uczęszcza. Ciekawy jestem tylko bardzo, czy wówczas p. minister okrył się rumieńcem, że w Państwie Polskiem biedny lud ukraiński musi dawać nieraz ostatni pieniądz na polskie szkoły prywatne. Ale w ilu to gminach w Galicji Wschodniej p. minister nie był, bo wypadek przedstawiony nie jest sporadyczny, to prawie reguła. W niektórych gminach, jak np. w gminie Zazulińce, pow. Zaleszczyki, p. minister, zahipnotyzowany wojskową postawą i wojskowym meldunkiem naczelnika gminy, zapomniał zapytać się o stosunki gminne. Pochwalił natomiast naczelnika za tę jego wojskową, żołnierską postawę i za ten jego żołnierski meldunek.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#SBaranyk">Wprawdzie Rząd sanacji moralnej na terytorjum Galicji Wschodniej zarządził przeprowadzenie nowych wyborów do rad gminnych, jednakże to nie usanowało anormalnych stosunków, panujących w samorządzie gminnym. Dlaczego? Bo władza polityczna i policja państwowa wszędzie w decydujący sposób wpływała na skład rad gminnych, zapowiadając zgóry uwzględnienie protestów o rozwiązanie rad gminnych, nie wybranych według wskazówek, często wbrew woli starosty, i to przez starostę bezpośrednio, a bardzo często przez wszechwładnego komendanta posterunku policji państwowej. A gdy już ostatecznie, po długich i ciężkich cierpieniach, został wybrany naczelnikiem gminy Ukrainiec, a jego zastępcą Polak albo Żyd, to zwykle wkrótce starosta zawieszał w urzędowaniu naczelnika, ażeby umożliwić urzędowanie jego zastępcy. Jak naprzykład w Wełdiżu, pow. Dolina, usunięto bezprawnie naczelnika gminy Ukraińca, ażeby zrobić miejsce jego zastępcy Izraelowi Joselowi Taub, gdyż lepszem będzie narzędziem w rękach starosty. Słowem, to co istnieje w dziedzinie samorządów gminnych w Galicji Wschodniej, można nazwać samorządem kazamackim, samorządem zawisłym zupełnie od woli starosty.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#SBaranyk">Wbrew obowiązującej ustawie, starosta, w podwójnej swej roli, narzuca gminom pisarzy gminnych. Komendant posterunku policji państwowej, rozkazuje, gdzie ma być kancelarja gminna i jakie uchwały mają zapadać na posiedzeniach rad gminnych. Oczywista rzecz, że wobec tego wszystkiego samorząd gminny nie jest i nie może być szkołą wychowania obywatelskiego, lecz przeciwnie jest środkiem demoralizacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#SBaranyk">W interpelacjach Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych znajduje się z tej dziedziny bardzo dużo materjałów. Na 82 interpelacje, wniesione w roku 1928, odpowiedział p. minister tylko na 42, a na 22 interpelacje, wniesione w roku 1929, odpowiedział dotychczas tylko na jedną. I jakie to są odpowiedzi? Opierają się one wyłącznie na relacjach oskarżonych w interpelacjach organów administracji, które oczywiście, muszą wszystkiemu zaprzeczać. W ten sposób uniemożliwia się ukaranie winnych i naodwrót winni, widząc się usprawiedliwionymi wskutek swej jednostronnej relacji, czują się zupełnie słusznie zwolnionymi od wszelkiego rygoru praw. A jest to system uprawiany zgóry i dlatego odpowiedzialnym za niego jest p. Minister Spraw Wewnętrznych. Przypomnę tylko sprawę Domu Narodnego w Kopyczyńcach, bardzo dokładnie mi znaną, jako w sąsiednim powiecie mającą miejsce. W Rożniowie, powiat Brody, naczelnik gminy rujnuje majątek gminy i fałszuje podpisy radnych na uchwałach rady gminnej. Większość radnych oskarża go, lecz bezskutecznie. Dlaczego? Jest on bowiem powolnem narzędziem w rękach starosty, który nikogo i niczego się nie obawia.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#SBaranyk">Ale nawet i ten pseudo-samorząd nie istnieje wszędzie. Wedle statystyki urzędowej jest bowiem jeszcze dwieście kilkadziesiąt gmin z komisarzem rządowym. Wedle naszych obliczeń jest ich prawie trzykrotnie więcej. W Jeziernej np., powiat Zborów, dotychczas nie ukonstytuowała się zwierzchność gminy, gdyż miejscowy nauczyciel Biały i starosta chcą koniecznie naczelnika gminy Polaka, a radni nie chcą go wybrać, i urzęduje dotychczas komisarz rządowy. W Sierakożcach, pow. Przemyśl, wybory przeprowadzono już bardzo dawno, obecny przy wyborach był komisarz starosta nazwiskiem Janiszewski. Naturalnie przeprowadzono wybory całkowicie legalnie, ale nie po myśli komisarza rządowego, który chciał jak najdłużej urzędować. I co się stało, W proteście, przez tego komisarza rządowego wniesionym, zarzucił m. in. nietylko włościanom, ale także i komisarzowi starostwa Janiszewskiemu, że on razem z Ukraińcami wybory sfałszował. Komisarz rządowy dotychczas urzęduje.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#SBaranyk">Rozporządzenie Prezydenta o karnem postępowaniu administracyjnem dało w rękę starostwa i organów policji możność nakładania kar i to stosunkowo bardzo wysokich, na ludność za lada drobnostki. Tej swojej prawie nieograniczonej władzy nadużywają jednak organa władzy politycznej w celach represji politycznych wobec ludności ukraińskiej, wobec towarzystw ukraińskich, a nawet wobec spółdzielni ukraińskich. Tak np. starostwo w Tarnopolu za rzekome noszenie munduru przez kilku członków stowarzyszenia gimnastycznego „Sokił” w Tarnopolu i gimnastyczno-pożarniczego towarzystwa „Sokił” w Ihrowicy nałożyło jesienią 1928 r. masowe kary pieniężne, względnie areszty, chociaż występowanie w czapce sokolej nie jest równoznaczne z noszeniem munduru. Nie wiem, ale prawie pewny jestem, że w żadnem mieście powiatowem niema członka T-wa polskiego „Sokół”, któremuby przyszło na myśl prosić o pozwolenie noszenia czapki sokolej podczas uroczystości polskich. Wniesione w tej sprawie odwołania nie odniosły żadnego skutku, co jest niezbitym dowodem, że niższe organa administracji politycznej postępują według wskazówek i zamierzeń władz wyższych w szykanowaniu ludności ukraińskiej i w hamowaniu jej kulturalnego życia. W gminie Ihrowica, pow. Tarnopol, starostwo orzeczeniem z dnia 10.11. 1929 r. L. 5619 zawiesiło działalność gimnastyczno-pożarniczego T-wa „Sokił” za rzekomą działalność antypaństwową, popełnioną w ten sposób, że kilku członków tego T-wa w dniu 1 listopada 1928 r. wzięło prywatny udział w nabożeństwie żałobnem za poległych na wojnie żołnierzy ukraińskich. A co w ostatnim czasie wyrabia województwo w Stanisławowie! Ile tych towarzystw, jak „Sokił”, „Łuh” i t. d. rozwiązało!</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#SBaranyk">Władze administracyjne, wbrew wyraźnym przepisom ustawy antyalkoholowej, której tendencją jest moralne i gospodarcze podniesienie ludności w państwie przez uregulowanie, względnie powstrzymanie nadużyć na tle alkoholu i wbrew wyraźnym przepisom, że władze administracyjne mają ruch antyalkoholowy popierać przez tworzenie przy każdem starostwie osobnej rady antyalkoholowej, — paraliżując odruchową dążność ludności do zniesienia wyszynków i zaprowadzenia trzeźwości. Co więcej, biorą w obronę szynkarzy, którzy ludność rozpajają i moralnie i gospodarczo ją rujnują w ten sposób, że nie dopuszczają do wprowadzenia w życie uchwał antyalkoholowych, plebiscytowych powziętych zgodnie z ustawą antyalkoholową i rozporządzeniem Ministerstwa Zdrowia Publicznego. Jest to objaw masowy i dotychczas na terytorjum całej Galicji Wschodniej nie wprowadzono w życie wskutek powyższego postępowania administracji politycznej ani jednej antyalkoholowej uchwały plebiscytowej w sprawie zniesienia wyszynków w gminach. I tak w pow. Podhajce 20 gmin powzięło uchwały antyalkoholowe, starostwo w Podhajcach tarnopolskiego woj. nie wykonało ani jednej, a akcję tę określiło jako agitację polityczną i szkodzenie Skarbowi Państwa. Ta sama historja zdarzyła się w powiatach: brzeżańskim, przemyślańskim, tarnopolskim, lwowskim, kopyczynieckim, czortkowskim, bóbreckim i wielu innych. Nawet starostwo w Brzeżanach zakazało wprost naczelnikom gminy brać udział w komisjach plebiscytowych antyalkoholowych. To chyba jest już skandal.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#komentarz">(Głos: To zawiść.)</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#SBaranyk">Również na polu działalności społeczno-humanitarnej starostwa i urzędy wojewódzkie we Wschodniej Galicji czynią przeszkody w sprawie zbiórek na cele oświatowe, szkolne, ogólno-humanitarne, o ile chodzi o towarzystwa i organizacje ukraińskie, nie czyniąc nigdy przeszkód w analogicznych zbiórkach ludności polskiej, a nawet żydowskiej. Osobliwie w ostatnich czasach jest jawna tendencja administracji politycznej do niedopuszczenia jakichkolwiek zbiórek na cele oświatowo-kulturalne i humanitarne nawet dla tak zasłużonych na polu oświaty i szkolnictwa towarzystw ukraińskich, jak Proświta i Ridna. Szkoła. Ba, zdarzają się wypadki, że nawet zbiórki zebrane za zezwoleniem, władz administracyjnych na listy, w wielu wypadkach policja państwowa. konfiskuje, jak np. w Kołodróbce, pow. Zaleszczyki. Niedawno zaszedł wypadek, w powiecie tarnopolskim, że skonfiskowano zbiórkę na cele towarzystwa ukraińskiego ochrony mogił wojennych, a więc na cele pietyzmu dla zmarłych, szanowanego i przestrzeganego przez cały świat kulturalny.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#SBaranyk">Obowiązkiem policji państwowej na terenach, zamieszkałych przez ludność ukraińską, jest przedewszystkiem śledzenie działalności towarzystw ukraińskich oświatowych, kulturalnych, humanitarnych, a nawet organizacyj spółdzielczych, nie mówiąc już o politycznych i niedopuszczanie przez robienie doniesień i bezpośrednie szykanowanie miejscowej ludności ukraińskiej do rozwoju tych towarzystw, i organizacyj, względnie dążenie, o ile to jest tylko możliwe, do całkowitego ich zlikwidowania. Policja państwowa na tych terenach jest synonimem bezwzględnego ucisku narodowościowego i może działać prawie że zupełnie bezkarnie i nadużywać swej władzy, o ile działa sprężyście w kierunku tłumienia ukraińskiego ruchu narodowościowego.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#SBaranyk">Wypadki bicia ludności zdarzały się i zdarzają dotychczas np. w Czerchawie, w Dorożowie, w Tatarach, pow. samborskiego, a ostatnio w Żabczu, pow. łuckiego. P. minister zaprzeczył temu w swem oświadczeniu, złożonem w Sejmie w listopadzie zeszłego roku, w czasie dyskusji nad nagłym wnioskiem Klubu Ukraińskiego w sprawie wiadomych zajść w dniu 11 listopada 1928 r. we Lwowie i działalności policji lwowskiej w tymże dniu. Chwała Bogu, że p. Minister przyznał przynajmniej, że policja szarżuje, strzela i zabija. Takie oświadczenie padło z ust p. Ministra, zdaje się, po raz pierwszy, powiedziane było bezwątpienia szczerze, niestety, jest ono tylko zachęta dla organów policji państwowej do dalszej jej działalności.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych gen. Składkowski: Na to odpowiedziałem już o. s. Makuchowi, nie mam potrzeby jeszcze raz o tem mówić, mógłby Pan coś nowego wymyślić. (Głosy na ławach B. B.: A możeby Pan powiedział o tem co było wczoraj we Lwowie?)</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#SBaranyk">Ponieważ lwowskie zajścia listopadowe dotychczas w Senacie wogóle poruszane nie były, korzystam ze sposobności, aby obecnie poświęcić im kilka przynajmniej słów.</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#SBaranyk">Otóż te właśnie zeszłoroczne zajścia listopadowe we Lwowie najbardziej dobitnie charakteryzują stosunek władzy i społeczeństwa polskiego do ludności ukraińskiej. Cóż się stało? W nocy z 31 października na 1 listopada 1928 r. niewykryci po dzień dzisiejszy sprawcy uszkodzili pomnik na Persenkówce i obleli atramentem pomnik przed politechniką lwowską. Młodzież wszechpolska w odpowiedzi na to, demoluje mienie instytucyj ukraińskich w sposób iście barbarzyński. Dzieje się to w przeciągu 3 dni. Szkody materjalne wynoszą około 1 miljona złotych. Uległa niszczeniu wystawa współczesnych malarzy ukraińskich i bibljoteką, długoletni dorobek nasz, drukarnia Diła, a nawet instytucja czysto ekonomiczna „Masłosojuz”. Stowarzyszenia ukraińskie zwracają się o pomoc do policji, lecz policja daje swe ciche placet. P. wojewoda lwowski i podwładne mu władze stoją na stanowisku, że społeczeństwo polskie zostało sprowokowane przez zbeszczeszczenie pomników, a priori przyjmując winę Ukraińców, chociaż po dzień dzisiejszy nie udowodniono, czy dokonały tego jednostki narodowości ukraińskiej, czy prowokatorzy ze strony Polskiej. Wielce charakterystyczne stanowisko władz, które nie chciały zabezpieczyć ludności ukraińskiej mienia i życia! W państwie praworządnem nawet zasądzony na karę śmierci zbrodniarz jest pod ochroną prawa, nie wolno nikomu targnąć się na jego życie, bo władza użycza mu opieki, a tutaj wyjmuje się społeczeństwo ukraińskie m. Lwowa z pod prawa tylko dlatego, że władze przypuszczają, iż zbeszczeszczenia pomników dokonały jednostki z obozu ukraińskiego. Dla opinji zachodnio-europejskiej jest to niezrozumiałe, jak Państwo Polskie, które chce szczycić się mianem praworządnego, mogło dopuścić, ażeby tłumy w ciągu trzech dni demolowały miasto i kulturalne zabytki i część mienia ludności miasta. Charakterystycznem dalej jest, że w tej sprawie prawie wszystkie prasowe relacje, oficjalne i pół oficjalne, były świadomie fałszowane. Agencja Wschodnia na podstawie urzędowych relacji ustaliła, że powodem demonstracji ukraińskich na placu św. Jura, były przemówienia dwóch posłów ukraińskich: Celewicza i Liszczyńskiego, i doniosła, że sfery rządowe zażądają ich wydania sądom, a nawet, że sfery te mają zapewniona większość w kołach sejmowych, do ich wydania. A tymczasem, nietylko żadnych dwóch posłów ukraińskich nie przemawiało, ale nawet wspomnianych dwóch posłów tego dnia wogóle we Lwowie nie było. Lecz my jesteśmy do podobnych relacji władz przyzwyczajeni. W sprawie zajść we Lwowie istnieją dotychczas dwie prawdy: jedna prawda, która opiera się na relacjach policyjnych i druga prawda, w którą wierzy ukraińskie społeczeństwo. Prawda, że p. minister przez dymisjonowanie dyrektora policji lwowskiej p. Reinlendera, przyznał nieudolne zachowanie się policji, przyczem jednak nie omieszkał zachęcić policji na przyszłość do jeszcze bardziej jednostronnego postępowania, oświadczeniem swem o pobłażliwości policji. Oświadczenie to może być bardzo różnie interpretowane. Faktem jest jednak, że za wypadki lwowskie aresztowano kilku Ukraińców, a z pośród polskich gwałcicieli porządku publicznego i grabicieli własności prywatnej, nie aresztowano i nie ukarano ani jednej jednostki. Smutne te zajście listopadowe pogłębiły w dalszym ciągu przepaść pomiędzy społeczeństwem polskiem a społeczeństwem ukraińskiem.</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#SBaranyk">Oskarżamy przeto p. Ministra Spraw Wewnętrznych, że jego oświadczenie w Sejmie złożone, zrozumiane było w ten sposób, że należy dalej prowadzić bezwzględne represje wobec ludności ukraińskiej, wobec czego minister jest odpowiedzialny moralnie dalej za krwawą masakrę w Batiatyczach i za najświeższy wprost skandaliczny wypadek w Żabczu, Cóż, się stało w Żabczu? Od dłuższego już czasu zamykano przy asyście policji państwowej prawosławne cerkwie na Chełmszczyźnie, Wołyniu, Polesiu i Podlasiu, przyczem działy się rzeczy, wzięte żywcem ze średniowiecza. Nikogo, o ile wiemy, z organów policji państwowej nie pociągnięto do odpowiedzialności dyscyplinarnej, nie mówiąc już o karno sądowej. Koroną jednak i wprost skandalem są zajścia najświeższe we wsi Żabcze, pow. Łuck, gdzie policja państwowa była bezczynna wtedy, gdy t. zw. Unici, popierani przez Rząd dla rozbijania unji katolickiej z jednej i prawosławnych z drugiej strony, dokonali gwałtownego zabrania cerkwi prawosławnej na wzór dawnych najazdów i zamiast przywrócić stan prawny, policja państwowa otacza cerkiew, gdzie zebrani prawosławni się modlili wraz ze swoim duszpasterzem, ks. Witali Sahajdakowskim, trzyma ich w oblężeniu 8 dni,...</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#komentarz">(Głos: Bez jedzenia.)</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#SBaranyk">...a w końcu aresztuje kilku z głodu prawie umierających, aresztuje także i duszpasterza ks. Sahajdakowskiego i razem z włościanami, skutymi w kajdany odstawia do więzienia w Łucku. Dodać muszę, że policjanci w cerkwi w czapkach palili papierosy, a księdza ubranego w ornat aresztowali w czasie modłów przed ołtarzem.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#SBaranyk">Wypadek ten świadczy również o wszechstronnej działalności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które w zakres swej kompetencji wciągnęło także rozstrzyganie sporów na tle religijnem, opierając się na znanej polityce Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (odnośnym departamentem kieruje JWP. hrabia Potocki), dysponuje cerkwiami i pogłębia jeszcze bardziej gwałt czyniony na majątku cerkwi prawosławnej.</u>
+ <u xml:id="u-21.25" who="#SBaranyk">Podnieść też muszę dokonanie za zarządów pomajowych setki rewizji bezprawnych, tysięcy aresztowań, będących wynikiem działalności tej kolosalnej, nigdy u nas niebywałej zgraji szpiegów i płatnych prowokatorów, tak że zupełnie zgadzamy się z zapatrywaniem p. Marszałka Piłsudskiego, że Polska jest rajem dla szpiegów, a ja bym dodał — wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-21.26" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych gen. Składkowski: Tak jest, słusznie, Panie Senatorze.)</u>
+ <u xml:id="u-21.27" who="#SBaranyk">Bo proszę Panów, każdy urząd ma swoich szpiegów, pomijam urzędy wojewódzkie, a wspomnę tylko, że każdy starosta, każdy komisarz, każdy lustrator powiatowy, przedewszystkiem każdy komendant posterunku policji państwowej ma w każdej wsi swojego płatnego szpiega, delikatnie konfidentem zwanego. Nie dość na tem, na wzór komendanta policji państwowej każdy starszy posterunkowy także ma swojego szpiega, zwykły posterunkowy ma swojego szpiega i najmłodszy posterunkowy ma także swojego extra szpiega, — tak, że w każdej wsi, w każdem miasteczku, każdy policjant ma swojego płatnego szpiega. I zamiast pilnować i tępić zwykłe przestępstwa, traci się czas i pieniądze dla szpiegów. Więcej bowiem policję interesuje, jak każda jednostka inteligentna ukraińska na wsi żyje, co robi, z kim przestaje, gdzie chodzi, wie o tem więcej, niż o takiej drobnostce, że jakiś X ukradł komuś korzec zboża, czy Y upiwszy się nieraz w towarzystwie policjanta, głowy ludziom po drodze rozbiją. Twierdzę stanowczo, że wzrost opilstwa w dużej mierze jest do zawdzięczania policji państwowej. Tak, Panie Ministrze, sumiennie mówię, bo przekonałem się sam osobiście. Chcę teraz podać drobny, ale wielce charakterystyczny wypadek, mianowicie w Zaleszczykach, w t. zw. Meranie galicyjskim, które to miasteczko i Pan Minister i Pan Minister Car raczyli zaszczycić swoją obecnością. W tem miasteczku mieszka prawie od 20 lat adwokat ukraiński dr. Roman Stefanowicz. Przed rokiem kupił sobie radjo, żeby w tak oddalonej od świata mieścinie mieć jakąś rozrywkę i przyjemność. Po pół roku dostał dr Stefanowicz pismo z Dyrekcji Poczt we Lwowie, w którem nie zezwolono mu na trzymanie radja i nakazano zdjąć je, powołując się na odpowiedni artykuł. Szukamy we dwójkę z dr Stefanowiczem tego przepisu i znajdujemy, że rzeczywiście na żądanie władz II i III instancji Dyrekcja Poczt ma prawo bez podania motywów nie zezwolić na trzymanie radja. Adwokat idzie do miejscowego starosty, pyta się, co się stało? Starosta nie chce poprostu wierzyć, ale adwokat pokazał rezolucję Dyrekcji Poczt; starosta przeczytał, zapewnił adwokata, że w tej sprawie nikt nigdy go nie zapytywał. A więc istnieją jeszcze jakieś ukryte władze, które czuwają nad tem, aby Ukraińcy, broń Boże, nawet przyjemności radjo nie zaznali, a przecież obowiązkiem władzy wyższej instancji jest działać na podstawie relacji niższej instancji, która zna obywateli w swojej siedzibie. Publicznie się opowiada, że w województwach istnieją wydziały bezpieczeństwa, które kontrolują nawet działalność wojewodów. Z tych to wydziałów bezpieczeństwa wieje ten straszny duch antyukraiński.</u>
+ <u xml:id="u-21.28" who="#SBaranyk">P. Minister Spraw Wewnętrznych powołał się na Komisji Budżetowej senackiej na istnienie terorystycznej ukraińskiej organizacji wojskowej t. zw. UWO, na walkę z którą żądał przywrócenia mu funduszu dyspozycyjnego. Proszę Panów, istnienie organizacji tej jest istotnie prawdą, stwierdzoną przez samych członków tej organizacji na procesach politycznych i w jej konspiracyjnym organie prasowym „Surma” i dlatego nonsensem byłoby zaprzeczanie istnieniu UWO. Nikt ze społeczeństwa ukraińskiego nie staje na absurdalnem stanowisku, jakoby władze polskie nie miały zwalczać jakiejkolwiek organizacji terorystycznej wojskowej. Albo jednak Rząd stoi na stanowisku, że wpływy UWO ogarniają cała ludność ukraińską i wówczas trzebaby uważać, że wszyscy Ukraińcy przeszli do metody walki terorystycznej, a wtedy mam wrażenie za mały będzie cały fundusz dyspozycyjny, obracający się w ramach 6.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-21.29" who="#komentarz">(S. Gliwic: Jest za mały.)</u>
+ <u xml:id="u-21.30" who="#SBaranyk">I że powróciłyby czasy z roku 1918, wymagające wielkiej armji, albo też UWO należy uważać za organizację, stojącą poza organizowanem życiem społeczno-politycznem ukraińskiem, a wówczas operowanie nazwą organizacji tej powinno być bardziej oględne, aniżeli to obecnie się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-21.31" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: Dlaczego? Istnieje.)</u>
+ <u xml:id="u-21.32" who="#SBaranyk">Istnieje, lecz nie można utożsamiać tego z ruchem narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-21.33" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: Ja tego nie utożsamiam, Pan pierwszy utożsamił. Wczoraj postrzelili policjanta.)</u>
+ <u xml:id="u-21.34" who="#SBaranyk">Czytałem, to wiem.</u>
+ <u xml:id="u-21.35" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: Pan Senator pierwszy utożsamia tę działalność z ludnością ukraińską.)</u>
+ <u xml:id="u-21.36" who="#SBaranyk">Nie.</u>
+ <u xml:id="u-21.37" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: Pierwszy.)</u>
+ <u xml:id="u-21.38" who="#SBaranyk">Tobym nie mówił.</u>
+ <u xml:id="u-21.39" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: Niech się Pan powoła na moje słowa, kiedy powiedziałem i jakie to były słowa. (Głos: A jak to są ludzie, którzy nic nie mają z Ukraińcami wspólnego? Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: Jeden z nich zeznał, że ma. Głos: To z UWO ma. Inny głos: Prowokator w Pradze także podszywał się pod Ukraińca!)</u>
+ <u xml:id="u-21.40" who="#SBaranyk">Ja twierdzę, że pod płaszczykiem walki z UWO stosuje się metodę represji, szykanowania i zwalczania każdego ruchu ukraińskiego, z działalnością terorystyczną tej organizacji nic wspólnego nie mającego, O to chodzi.</u>
+ <u xml:id="u-21.41" who="#komentarz">(Głos z ław ukraińskich: Polska policja chce nas do podziemi zapędzić. My się nie damy.)</u>
+ <u xml:id="u-21.42" who="#SBaranyk">I dlatego jesteśmy przeciwni funduszowi dyspozycyjnemu Ministerstwa Spraw Węwnętrznych, ponieważ walka z organizacjami konspiracyjnemi jest w istocie tylko jedną bardzo drobną cząstką tego, na co fundusz ów dyspozycyjny się wydatkuje.</u>
+ <u xml:id="u-21.43" who="#SBaranyk">Nawiasem mówiąc, pozwolę sobie podkreślić jeszcze raz pogląd, wyrażony przez naszego senatora dr. Trojana w przedwczorajszej mowie, że nic tak nie sprzyja rozwojowi i popularności U. W. O. jak właśnie polityka narodowościowa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i jej faktycznego kierownika p. Suchenka, że zwalczanie odruchów wśród ludności ukraińskiej środkami represyjnemi absolutnie do celu nie prowadzi i nie doprowadzi.</u>
+ <u xml:id="u-21.44" who="#SBaranyk">Prawdziwe orgje wyprawia polityczna władza w cenzurowaniu ukraińskiej prasy w Galicji Wschodniej, a specjalnie prasy o kierunku narodowym. Przedewszystkiem dzieje się to we Lwowie, gdzie starostwo grodzkie systematycznie konfiskuje organa najsilniejszej partji Ukraińskiego Nacjonalno Demokratycznego Zjednoczenia (U. N. D. O.) „Diło”, tygodnik ludowy „Swoboda”, czasopismo „Nowyj Czas” oraz organ ukraińskiej partji socialradykalnej „Hromadśkij Hołos”, nie zawiadamiając zawczasu ani wydawcy, ani drukarni o zarządzonej konfiskacie, a to w tym zamiarze, żeby nakład w całości wydrukowano i przygotowano do ekspedycji. Dopiero wówczas wkraczają organy policyjne i zabierają cały gotowy nakład.</u>
+ <u xml:id="u-21.45" who="#komentarz">(S. Trojan: Wszystko to dzieje się, aby zniszczyć naszą prasę.)</u>
+ <u xml:id="u-21.46" who="#SBaranyk">A wszystko to w tym celu, żeby zniszczyć materjalnie ukraińskie wydawnictwa, nie dopuścić do rozwoju niezależnej prasy ukraińskiej a co najważniejsze, aby zniszczyć w samym zarodku wyrabianie się opinji społecznej, tego kontrolera działalności organów państwowych. Referent prasowy w starostwie grodzkiem we Lwowie p. Wagner otwarcie powiedział do przedstawicieli organu „Hromadśkyj Hołos”: my mamy instrukcję was zniszczyć” (Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: Komu to powiedział? Głos na ławach ukraińskich: Redaktorowi w obecności świadków.) Proszę Panów, wybieram wypadki bardziej charakterystyczne i drastyczne ze względu na szczupły czas dla nas przeznaczony. Mianowicie: świąteczny numer tygodnika „Swoboda” z 6.1. 1919 r. L. 1–2 lwowskie starostwo grodzkie zajmuje za artykuły: „Nasz polityczny) bilans i ważkę położenia ukraińskoho seła”, resztę artykułów a w szczególności artykuły pod tytułem 1) „Undo”, 2) „Nad czym radyw Narodnyj Zjizd” i 3) Miżnarodna polityka ta Ukraina” — puszcza. Po tygodniu redakcja umieszcza w nowym numerze z 13.1. 1929 Nr. 1–3 cały nieskonfiskowany materjał z poprzedniego numeru, więc między innemi 3 wspomniane artykuły: „Undo”, „Nad czym radyw Narodnyj Zjizd” i „Miżnarodna polityka ta Ukraina” i cóż się dzieje? Oto starostwo grodzkie lwowskie te w poprzednim numerze nieskonfiskowane trzy artykuły obecnie konfiskuje.</u>
+ <u xml:id="u-21.47" who="#SBaranyk">Drugi bardzo charakterystyczny wypadek: dziennik „Diło” z dnia 26/11. 1929 r. czasopismo „Nowyj Czas” L. 22 z 2. III. 1929 r. starostwo grodzkie we Lwowie skonfiskowało za pomieszczenie przemówienia naszego senatora p. prezydenta Decykiewicza na Komisji Budżetowej. Jak nie wszyscy, to przynajmniej członkowie Komisji Budżetowej znają osobiście i słyszeli spokojne, rzeczowe, świadczące o gruntownej znajomości przedmiotu przemówienie p. senatora Decykiewicza, legalisty z krwi i kości. Proszę Panów, po tej konfiskacie gotów jestem i ja uwierzyć, że s. Decykiewicz, jest conajmniej wywrotowcem i rewolucjonistą, bo jakże śmiał rzeczowo krytykować polski budżet.</u>
+ <u xml:id="u-21.48" who="#SBaranyk">To samo dzieje się w Tarnopolu z wydawnictwem ukraińskiego dwutygodnika „Podilśkyj Hołos” o kierunku narodowo-demokratycznym. Cenzurę w Tarnopolu przeprowadza człowiek pół inteligentny ze skończoną szkołą ludową, były wachmistrz austrjackiej żandarmerji, a obecnie aspirant policji państwowej p. August Kuderewicz. Przydzielony jako główny referent polityczny do starostwa w Tarnopolu, uważa każdą organizację i towarzystwo ukraińskie za organizacje antypaństwowe, a wszystkich działaczy ukraińskich za wywrotowców, dla których jedynem miejscem może być kryminał. On to systematycznie konfiskuje „Podilśkyj Hołos”, chociaż Sąd Okręgowy, jako wydział karno-prasowy w Tarnopolu z reguły konfiskaty policyjne tego czasopisma uchyla. Nie respektuje on nawet wyroków Sądu Okręgowego, jako wydziału karno-prasowego i uchylone prawomocnym sądowym wyrokiem konfiskaty poszczególnych ustępów tego dwutygodnika na nowo zajmuje. I tak w numerze trzecim dwutygodnika „Podilśkyj Hołos z 1. XII.1928 r. skonfiskował trzy większe ustępy artykułu wstępnego pod tytułem „Czy i jaka polityczna organizacja nam potribna?” W sprawie tej konfiskaty odbyła się dnia 12 stycznia 1929 przed Sądem Okręgowym w Tarnopolu ustna rozprawa, na której konfiskatę uchylono i wyrok prawomocny w tej sprawie stronom interesowanym doręczono. Doręczono go także i starostwu w Tarnopolu. Ponieważ wyrok ten był prawomocny, wydawca dwutygodnika „Podilśkyj Hołos” poseł dr Baran umieścił cały wspomniany artykuł wstępny w nr 3 tego dwutygodnika i dn. 1 lutego 1929 r. p. aspirant Kuderewicz zażądał od odpowiedzialnego redaktora p. Wasyla Baczyńskiego cofnięcia ostatniego ustępu z tego artykułu immunizowanego przez Sąd Okręgowy prawomocnym wyrokiem pod groźbą zajęcia tego numeru. Pod tą groźbą redaktor odpowiedzialny, niestety, ustęp ten cofnąć był zmuszony.</u>
+ <u xml:id="u-21.49" who="#SBaranyk">Starostwo powiatowe w Tarnopolu zarządzeniem z dnia 3 stycznia 1929 do L. ct. 863/29 zajęło historyczną powieść znanego ukraińskiego powieściopisarza dra Andrzeja Czajkowskiego, byłego prezesa Towarzystwa Ukraińskich Dziennikarzy i Literatów we Lwowie, p. t. „Do sławy”, wydrukowaną w „Drukarni Pospiesznej” w Tarnopolu, a wydaną przez wydawnictwo „Czarzilla” w Tarnopolu za artykuły treści antypaństwowej, znajdującej się na stronicach 7, 103, 134, 148, 153 do 183 i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-21.50" who="#SBaranyk">Powyższa konfiskata jest zupełnie nieuzasadniona i jest to wogóle pierwszy dotychczasowy wypadek konfiskaty ukraińskiej historycznej powieści za rzekomą treść antypaństwową. Powieść Andrzeja Czajkowskiego „Do sławy” jest drugą częścią wielkiej historycznej powieści tegoż autora p. t. „Sahajdacznyj”, której głównym bohaterem jest kozacki hetman Piotr Konaszewycz Sahajdaczny, a której akcja odbywa się z początku wieku XVII częściowo na Ukrainie, podległej wówczas Rzeczypospolitej Polskiej, częściowo na samej Siczy, a której tłem są ówczesne stosunki polityczne, narodowo-religijne i socjalne.</u>
+ <u xml:id="u-21.51" who="#SBaranyk">Powieść historyczną „Sahajdacznyj” napisał autor jeszcze przed powstaniem obecnego Państwa Polskiego, a pierwsza część tej powieści wyszła drukiem we Lwowie jeszcze za czasów austrjackich, a następnie w drugiem wydaniu w Kołomyi, już za czasów polskich.</u>
+ <u xml:id="u-21.52" who="#SBaranyk">Oczywiście autor pisząc swą historyczną powieść jeszcze przed powstaniem obecnego Państwa Polskiego i opisując stosunki na podstawie historycznych materjałów z przed trzech stuleci, nie miał i nie mógł mieć żadnej tendencji antypaństwowej polskiej, ani też żadnych aluzji do obecnych polityczno-państwowych stosunków. Tło swej powieści i akcję osób dziejowych malował autor wyłącznie jako artysta-literat, biorąc za podłoże ówczesne historyczne fakty i stosunki, za które oczywiście sam nie ponosi żadnej odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-21.53" who="#SBaranyk">Zarządzona przez starostwo powiatowe w Tarnopolu konfiskata historycznej powieści jest czemś niebywałem w historji policyjnej cenzury i można ją pojąć tylko jako zwykłą policyjną szykanę, obliczoną na zniszczenie ukraińskiego wydawnictwa. Rzecz zupełnie naturalna, że powyższa konfiskata historycznej powieści, prawnie zupełnie nieuzasadniona ani w przepisach powszechnej ustawy karnej, ani też w przepisach dekretu Prezydenta o prawie prasowem z dnia 10 maja 1927 r., wywołała zrozumiałe zdziwienie wśród ukraińskiego społeczeństwa, a specjalnie wśród ukraińskich kół literackich i dziennikarskich.</u>
+ <u xml:id="u-21.54" who="#SBaranyk">Nie mam, proszę Panów, w moim słowniku takiego wyrażenia, którym bym mógł stosownie, słusznie, a dosadnie nazwać te niesłychane praktyki cenzury.</u>
+ <u xml:id="u-21.55" who="#SBaranyk">A teraz poczuwam się do obowiązku odpowiedzieć na przedwczorajsze przemówienie p. sen. prof. Głąbińskiego. Przemówienie s. Głąbińskiego, dotyczące budżetu, wygłoszone przez takiego fachowca, zrobiło niepowszednie wrażenie, bo stworzyło z tak suchego materjału rzecz niezwykłe zajmującą i dla niefachowców ciekawą i zrozumiałą. Jak tylko jednak s. Głąbiński zaczął przemawiać jak niefachowiec i wspominać o historji ziem polskich z przed tysiąca lat, popełnił gruby błąd i dał dowód, że nie czytał najnowszych prac historycznych polskich profesorów, polskich uczonych jak np. prof. Semkowicza. A nie potrzebował nawet tak daleko iść, mógł się zwrócić z zapytaniem w tej kwestii do s. Zakrzewskiego, zawodowego historyka.</u>
+ <u xml:id="u-21.56" who="#SBaranyk">Jak długo s. Głąbiński mówił o stosunku swego stronnictwa do Rządu i naodwrót, tak długo jego przemówienie było spokojne i rzewnym tonem wygłoszone. Kiedy natomiast zaczął przemawiać o ludności polskiej na kresach wschodnich i o stosunku ludności polskiej do ludności ukraińskiej, to zmienił i ton przemówienia i stracił poprzedni spokój i poprzednią rzewność.</u>
+ <u xml:id="u-21.57" who="#komentarz">(Głos: Pan go wyprowadził z równowagi!)</u>
+ <u xml:id="u-21.58" who="#SBaranyk">Żale o upośledzeniu ludności polskiej na kresach wschodnich na korzyść ludności ukraińskiej przez rządy sanacyjne stały się od pewnego czasu świadomym manewrem taktycznym narodowej demokracji polskiej, polegającym na prowokowaniu i podjudzaniu władz jeszcze bardziej przeciw Ukraińcom. W istocie żale p. sen. Głąbińskiego i znanych prosanacyjnych „Krakowskich Kurjerów Ilustrowanych” są jedną wielką obłudą, jednym wielkim fałszem. Merytorycznie rzekome pokrzywdzenie ludności polskiej na korzyść ukraińskiej jest absurdem, i o ile „Krakowskiemu Kurierkowi” wypada jeszcze absurd ten podnieść do poziomu swoich wstrętnych artykułów, z których każdy prawie mieści w sobie znamiona czynów karygodnych, o ile chodzi o Ukraińców, to doprawdy takiemu poważnemu senatorowi, działaczowi, byłemu kilkakrotnemu austriackiemu ministrowi i polskiemu ministrowi powtarzać takich bredni nie wypada. Na zarzut, że Ukraińcy żalili się także w b. Austrji, odpowiem: tak, prawda. Konstytucja austrjacka gwarantowała nam równouprawnienie, myśmy go w rzeczywistości w całej pełni nie mieli, ale dzięki właśnie stronnictwu narodowo-demokratycznemu, którego członkiem jest p. sen. Głąbiński, i dzięki znanej polityce obszarników, którzy rej w tej austrjackiej polityce wodzili. Myśmy walczyli o równouprawnienie ciągle w Austrji, bez pomocy Berlina. I coś proszę Panów, wywalczyliśmy! Mieliśmy możność w parlamencie austrjackim przemawiać i wnosić interpelację w naszym języku ojczystym, mieliśmy to samo prawo w galicyjskim sejmie, który protokóły z posiedzeń sejmowych i ustawy krajowe redagował także w języku ukraińskim. W języku naszym ojczystym mogliśmy pisać nietylko do najwyższego Sądu, do każdego ministerstwa, ale do cesarza austriackiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.59" who="#komentarz">(S. Seyda: To też się Austrja rozleciała.)</u>
+ <u xml:id="u-21.60" who="#SBaranyk">Władze administracyjne wszelkich instancji były obowiązane odpowiadać na pisma w języku ukraińskim i tak odpowiadały.</u>
+ <u xml:id="u-21.61" who="#SBaranyk">Mieliśmy sześć katedr na uniwersytecie oprócz katedry wydziału teologicznego, mieliśmy 6 gimnazjów ukraińskich, 2.600 szkół ludowych ukraińskich, 3.000 nauczycieli Ukraińców, którzy nie bali się być Ukraińcami. Mieliśmy w sądownictwie prezesów i wiceprezesów sądów okręgowych Ukraińców, mieliśmy poważną ilość sędziów Ukraińców. Ukraińców urzędników administracyjnych i innych dykasterji którzy również nie bali się wówczas być Ukraińcami. Mieliśmy w Radzie Szkolnej Krajowej obywateli delegatów, którzy mieli wpływ na szkolnictwo, mieliśmy na wszystkich urzędach w Galicji napisy w języku ukraińskim, na stacjach kolejowych, na poczcie, nawet na biletach kolejowych mieliśmy napisy w języku ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-21.62" who="#komentarz">(S. Makuch: A minister Głąbiński był wtedy ministrem kolei, jak te bilety ukraińskie były, ale to było za austrjackich czasów i zapomniał.)</u>
+ <u xml:id="u-21.63" who="#SBaranyk">O tem p. s. Głąbiński powinien był wiedzieć, żeśmy mieli tam prawa, żeśmy mieli tam możność walki o prawo i nigdy nie spodziewaliśmy się, tak, jak każdy człowiek, że później czeka go coś gorszego w przyszłości, tylko każdy się spodziewał, że go spotka coś lepszego. Niestety stało się inaczej.</u>
+ <u xml:id="u-21.64" who="#SBaranyk">Starosta grodzki lwowski p. kpt. Klotz zapowiedział nam, że w przyszłym roku nawet ze święta ukraińskiego Jordanu zrobi święto polskie.</u>
+ <u xml:id="u-21.65" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Co to ma znaczyć?)</u>
+ <u xml:id="u-21.66" who="#SBaranyk">A p. sen. Kamieniecki z Bloku Bezpartyjnego zapowiedział, że Blok Bezpartyjny będzie dążył z nieubłaganą konsekwencją do zamierzonego a bliżej nieokreślonego celu. Różnie to można interpretować. Jeżeli to jest pogróżka, zapowiedź jakichś represyj, to trudno z taką zapowiedzią polemizować, bo macie Panowie silę w ręku. Mogę ograniczyć się tylko do skromnej uwagi, że sama siła problemu narodowościowego nie rozwiąże.</u>
+ <u xml:id="u-21.67" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: A czy tak mówił s. Kamieniecki?)</u>
+ <u xml:id="u-21.68" who="#SBaranyk">Jeśli to zapowiedź ze strony Bloku Bezpartyjnego, że będzie się starał spełnić słuszne postulaty ludności ukraińskiej, oczekujemy, że za tą zapowiedzią pójdą czyny, odnosimy się jednak na podstawie istniejącej rzeczywistości do tej zapowiedzi z wielką dozą nieufności, bo nie widzieliśmy czynów, a dopiero po czynach możemy sądzić. Za czasów austrjackich mówiliście, że austrjacki namiestnik hr. Stadjon nas wynalazł i urodził, obecnie mówicie, że ruch ukraiński popierany jest przez Berlin. Dlaczego nie chcecie uznać, że jest to ruch narodowy, który istniał i rozwijał się za czasów austrjackich, który jest wynikiem przebudzenia się własnych sił narodowych? Narodowi, który sam cierpiał i walczył za wolność, nie przystoi rzucać takich podejrzeń na ruch narodowy innego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-21.69" who="#komentarz">(Głos: Wtedy byli Rusini inni.)</u>
+ <u xml:id="u-21.70" who="#SBaranyk">Zaiste, dziwna rzecz, bo drugi członek Klubu Bezpartyjnego Współpracy z Rządem p. poseł Jaruzelski zapowiedział nam w bojowym tonie ofensywę przeciw nam. Ofensywy tej nie boimy się, myśmy się zahartowali jeszcze przed wojną w walce o prawo. Lud ukraiński podczas wojny światowej nauczył się dużo, bardzo dużo, świadomość narodowa wzrosła u niego do niebywałych wyżyn, nauczył się walczyć o swoją państwowość i żyje obecnie pragnieniem urzeczywistnienia jej. Niechaj Rząd spełnia w stosunku do nas rolę cepa i tryjera, niech nas młóci i przeczyszcza, pozostanie czyste ziarno, wolne od niewolniczego usposobienia. Duch, o którym wspomniał p. senator Głąbiński, żyje wśród nas, a ducha tego nie pokona żadna siła na świecie, bo każdy nasz świadomy włościanin zna na pamięć słowa Iwana Franki: „Duch — nauka, dumka — wola Ne ustupyt pitmi pola,</u>
+ <u xml:id="u-21.71" who="#SBaranyk">Ne dast sputatyś teper,</u>
+ <u xml:id="u-21.72" who="#SBaranyk">I de w świti taja syła,</u>
+ <u xml:id="u-21.73" who="#SBaranyk">Szczob w bihu joho spynyła.</u>
+ <u xml:id="u-21.74" who="#SBaranyk">Szczob whasyła mow oheń Rozwydniajuczyjsia deń.</u>
+ <u xml:id="u-21.75" who="#SBaranyk">Głosować będziemy przeciw budżetowi.</u>
+ <u xml:id="u-21.76" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Spraw Wewnętrznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#MinisterSprawWewnętrznychpgenSkładkowski">Panie Senatorze, chciałbym odpowiedzieć w formie sprostowania tylko na dwie rzeczy, co do których Pan poruszył moją skromną osobę w terenie ukraińskim. Otóż chciałbym to poruszyć nie dlatego, żebym uważał za rzecz bardzo ważną to, co ja robię, tylko dlatego, że być może rzuci to światło i na inne Pańskie zarzuty, które Pan poruszył, a których, Pan rozumie, wszystkich tu odrazu sprawdzić nie można. Otóż był Pan łaskaw powiedzieć: „Ciekaw jestem tylko bardzo, czy wówczas okrył się rumieńcem, że w Państwie Polskiem biedny lud ukraiński musi dawać nieraz ostatni pieniądz na polskie szkoły”. Nie pamiętam, czy wtedy okryłem się rumieńcem, czy nie, natomiast pamiętam, co i Pan wie, że kazałem wycofać te pieniądze natychmiast.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#komentarz">(Przerywania na ławach mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#MinisterSprawWewnętrznychpgenSkładkowski">Przepraszam, jeszcze nie skończyłem. I że w tej samej wsi czysto ukraińskiej, widząc, że studnia jest zepsuta i grozi czerwonka, wyasygnowałem kilkaset złotych na naprawę studni.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#MinisterSprawWewnętrznychpgenSkładkowski">Dlaczego Pan o tem nie mówił?</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#komentarz">(S. Baranyk: Nikt nie szuka słońca, tylko plam na słońcu. l To nie wszystko, Panie Senatorze. Drugi przypadek, na który mogę Panu odpowiedzieć i znów nie dlatego odpowiadam, że jest on ważny, lecz że to charakteryzuje inne Pańskie zarzuty, drugi przypadek jest następujący: Pana znowu boli jedna rzecz: „W niektórych gminach, jak np. Zażulińce, p. minister zahypnotyzowany wojskowym meldunkiem naczelnika gminy, zapomniał zapytać się o stosunki gminne, pochwalił natomiast naczelnika za tę jego wojskową, żołnierską postawę i za ten jego żołnierski meldunek”. Panie Senatorze, wogóle postawa wojskowa w wojsku obecnie odgrywa minimalną rolę, ponieważ, jak Panowie Senatorowie wiedzą, musztra formalna nie odgrywa roli, tylko ćwiczenia w walce. Natomiast możliwe jest, że ujęty życzliwem, szczerem powitaniem przez naczelnika gminy, chciałem mu z wewnętrznego przekonania, z mojego serca, powiedzieć coś przyjemnego. Być może, że to Pana Senatora boli, że tam byłem dobrze przyjęty i że tam dobrze działałem.)</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#komentarz">(S. Trojan: Oświadczam panu Ministrowi, że nas to wcale nie boli.)</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#MinisterSprawWewnętrznychpgenSkładkowski">Głos ma s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SSzuyski">Przemówienia p. s. Baranyka wysłuchałem, raczej wysłuchaliśmy wszyscy Polacy w tej Izbie z wielką przykrością i z wielkim bólem, gdyż do narodu ukraińskiego, w Polsce zamieszkałego, żadnej nienawiści nie żywimy.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SSzuyski">Staliśmy i stać będziemy jednak zawsze na tem stanowisku, że stosunek nasz do mniejszości narodowych musi być zależny od ich lojalności wobec Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SSzuyski">To jest jedyny warunek, którego się od mniejszości narodowych domagamy, poza tem chcemy i będziemy zawsze dawali możność swobodnego rozwoju wszelkim mniejszościom narodowym, a więc i narodowi ruskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SSzuyski">Proszę Panów, administracja na Kresach, na terenach o mieszanej ludności niewątpliwie jest zawsze rzeczą bardzo trudną, a zarzuty i oskarżenia, które przytoczył p. sen. Baranyk, mogłyby nas głęboko zastanowić i moglibyśmy przypuszczać, że nasza administracja na Kresach nie dorasta do swego ciężkiego tam zadania. Jeżeli jednak p. sen. Baranyk wśród powodzi najrozmaitszych zarzutów, których stwierdzić przecież doraźnie i w tej chwili nie możemy, uważał za stosowne przytoczyć także tego rodzaju zarzut, jak o tym żołnierskim ukłonie naczelnika gminy wobec Ministra Spraw Wewnętrznych, jak tego rodzaju zarzut, że komendant policji rozkazuje, jakie mają być uchwały rady gminnej, to stawianie tak błahych zarzutów i takich drobnostek wskazuje, że i inne zarzuty nie są bodaj takie poważne, jak się to Panom wydaje.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości: Panie Senatorze, ten drugi nie jest błahy.)</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SSzuyski">Znowu, po raz drugi czy trzeci w tej Wysokiej Izbie było przytoczone nazwisko posła Jaruzelskiego i powoływali się reprezentanci narodu ruskiego na to przemówienie w Sejmie. I cóż p. Jaruzelski tam w Sejmie powiedział, o jakiej on to ofensywie przeciw narodowi ruskiemu mówił? P. Jaruzelski stwierdził tylko, że dość już mamy niesprawdzania zarzutów, które padają z ust przedstawicieli narodu ruskiego, od tej chwili nie pozostaniemy na te zarzuty bierni, lecz będziemy konsekwentnie badali, o ile one są prawdziwe. Tak rozumiał ofensywę co do zarzutów, które Panowie robią, a które w większości są niesłuszne.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SSzuyski">Pan s. Baranyk powiedział, że nie możemy przeczyć dążności narodu ruskiego do państwowości ruskiej, otóż mam odwagę powiedzieć, że na terenie Lwowa, Tarnopola, Stanisławowa przeczymy Panom prawa do państwowości.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kłuszyńska:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Dyskusja nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych staje się centralną dyskusją budżetową. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych skupia w swym resorcie ogromną liczbę agend państwowych, siła jego wpływów jest też bardzo duża i bezpośrednia; jest to oddziaływanie przez starostwa, przez Województwa, przez związki komunalne, przez policję, jest to ogromny aparat, którego przecież żadne inne ministerstwo polityczne nie posiada. Dlatego też w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych przy każdym rządzie, jak w soczewce, skupiają się prądy i nastawienia rządu w danej chwili. Jest to ten odcinek administracji państwowej, w którego granicach leżą wielkie możliwości, przygotowania całej administracji do sposobu myślenia danego regime'u. Dla tego resortu jednak, tak jak dla wszystkich innych resortów, nie może być innego pana, jak tylko ustawa; Ministrowie, obejmując urząd, składają przysięgę, która między innemi powiada, że będą stali na straży, że będą godnie reprezentowali Rzeczpospolitą, honor i t. d., oraz będą przepisów prawa strzec niezłomnie. Tak brzmi przysięga, którą każdy minister składa w chwili obejmowania urzędowania. Ale ustawa nie może być — zdaje mi się, że na tej sali siedzi tylu prawników, że nawet nie mogą wątpić ani na chwilę, żeby ktoś mógł myśleć innemi kategorjami, wola jednostki i nie może być wola mniejszości, bo ustawa jest ponad wolą mniejszości, ponad wolą jednostki.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SKłuszyńska">Ta elementarna podstawa, na której powinna się opierać działalność Ministra Spraw Wewnętrznych, została niestety bardzo poważnie zachwiana. Rządy pomajowe dążyły z całą konsekwencją, dobrze przemyślaną, do podkopania powagi przedstawicielstwa narodowego, powagi Sejmu. Nie możemy zanotować ani jednego wypadku, ażeby władze podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, usiłowały ukrócić samowolę prasy w zohydzaniu Sejmu, posłów, demokratycznych urządzeń. Ton prasy wprost nie licujący, już nie powiem z godnością, lecz z elementarnemu zasadami jakiejkolwiek dyskusji, bezkarnie przechodzi. Czerwony ołówek wtenczas nie działa, schował się, niema go i niema możności w tej chwili wydobycia takiego ołówka, któryby powiedział, że w ten sposób pisać niewolno. Przeżywamy od 3 lat okres cofania się naturalnego rozwoju życia społeczno-politycznego przy wybitnym współdziałaniu tego ministerstwa. Sztuczne podwiązanie naczyń krwionośnych naszego organizmu państwowego, wywołuje stan zapalny zupełnie niepotrzebny. W tej chwili życie polityczne Polski cechuje nerwowość, niepokój i to wisi jak chmura złowroga nad życiem publicznem w Polsce. Groźby, bat świszczący w powietrzu, obelżywe wyrażenia, poniewieranie Sejmu, partji politycznych, ludzi — to strawa duchowa dzisiejszego społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SKłuszyńska">Nienawiść do demokracji jest jedynem źródłem w tej chwili, które ma ożywiać naród, to cel, który stoi przed państwem w tej ciężkiej bądź co bądź chwili i to stawia się jako przykazanie dnia. Zapomniano, niestety, że demokracja, a nie kto inny, umożliwiła scementowanie Państwa Polskiego w 1919 r. Przecież każda dzielnica była osobnem królestwem, osobnem udzielnem księstwem, przecież jedna dzielnica o drugiej nic nie wiedziała, przecież ci ludzie nawet się nie znali, i dopiero Sejm Ustawodawczy dał możność, że się ci ludzie spotkali, i mogli po raz pierwszy z sobą się porozumieć. Mówiono już kilkakrotnie o tem. A w roku 1920, kiedy bolszewicy stali pod Warszawą, kto był tym, kto bronił Rzeczypospolitej? Znowu tylko demokracja.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Naród polski.)</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SKłuszyńska">Nie powołano żadnych przedstawicieli arystokracji do rządu, lecz powołano Witosa i Daszyńskiego, oni byli symbolem tych, którzy bronić mieli niepodległości w tym momencie.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#komentarz">(Głos: Cały naród polski bronił.)</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SKłuszyńska">W tej chwili niema w Polsce żadnej świętości, wolno na wszystko pluć, to, co jeszcze wczoraj było uważane za najlepsze i za najszlachetniejsze, co wczoraj przyświecało narodowi, dziś się zohydza, poniża się niesłusznie w opinji publicznej kraju i zagranicy Polaków i Polskę, wyrządzając temu państwu ogromną szkodę.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#komentarz">(Głos: A co robi „Robotnik?”)</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#SKłuszyńska">Pan widać nie umie czytać „Robotnika”, ja za to nie odpowiadam.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#SKłuszyńska">Zdaje się, że nikt w świecie tak o Polsce nie mówi i nie pisze i nie wydaje takich sądów, jak to robi nasza prasa, ogłaszając np. wywiady i swoje komentarze do nich. Szczególnie te komentarze są nadzwyczajne. A przecież już wielki pedagog Rousseau powiedział, że trzeba Polaków uczyć, ażeby sami w siebie wierzyli i ażeby w Polskę wierzyli. To, co się teraz dzieje, nie wygląda na wiarę w siebie, nie jest wychowaniem narodu, nie jest dodaniem narodowi wiary. Szalę, która przechylała się w stronę demokracji, cofnięto, posługując się taktyką obozu reakcyjnego, a do tego przylepiło się etykietkę „sanacji moralnej”. Etykietka ma wystarczyć za wszystko, a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie jest biernym obserwatorem, co zresztą pan Minister Spraw Wewnętrznych z właściwą sobie szczerością powiedział na Komisji Budżetowej: Prawda, tak, brałem czynny udział w wyborach, jestem tym, który bezpośrednio działał i t. d. i t. d. Pod tym względem nie można mieć do niego pretensji, bo rzeczywiście przyznał z otwartością, że jest czynny w całej tej akcji.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#SKłuszyńska">Mam w ręku odpowiedź p. Ministra Spraw Wewnętrznych na interpelację posłów ze Związku Socjalistycznego w sprawie rozwiązania wiecu poselskiego. P. minister krótko i węzłowato stwierdza, że więc rozwiązał komendant miejscowego posterunku policji państwowej zgodnie z obowiązującemi przepisami, oraz z polecenia starosty. Jakiż to przepis nie pozwala posłowi przemawiać do wyborców? Tym przepisem jest okólnik p. Ministra Spraw Wewnętrznych, w którym powiada, że wiece poselskie muszą być zgłaszane 3 dni wcześniej. Od Sejmu Ustawodawczego, od początku niepodległego Państwa Polskiego posłowie mieli możność bezpośredniego komunikowania się z wyborcami bez jakichkolwiek ograniczeń. W tej chwili ta możność jest w wysokim stopniu utrudniana. Ale jak sobie starostowie tłumaczą ten okólnik? Oto w powiecie brzeskim w woj. krakowskiem okólnik p. Ministra Spraw Wewnętrznych zrozumiano w ten sposób, że nakazano wójtom, aby o każdej porze dnia czy nocy zawiadamiali natychmiast posterunek policji, czy we wsi przypadkiem nie znalazł się jakiś poseł. Jeżeli poseł przyjedzie do wsi, a nie ma zamiaru odbyć wiecu, bo przecież może przyjechać bez zamiaru odbycia wiecu, zbierze kilku obywateli i chce z nimi wypić herbatę i pogadać, powiada się, że to poufne zebranie i rozpędza się zebranie, odbywające się nawet w prywatnem mieszkaniu, w gronie 8, 10 czy 15 osób. Okólnik podpisał p. starosta Heindrich do wszystkich naczelników gmin, liczba 18662/1/Z. Na końcu okólnika pan starosta nakazuje, aby wójtowie przygotowali w każdej wsi areszty, a jak ich niema, żeby ich wybudowali, a jeżeli są w stanie zaniedbanym, żeby je oczyścili. To tak wygląda, że jak poseł przyjedzie do wsi, na wszelki wypadek wsadzi się go do aresztu, niech sobie poczeka do dnia następnego, aż się sytuacja wyjaśni. Jest to zresztą nałożenie na wójtów nowego obowiązku, do nich nie należącego. Z jakiego tytułu wójt ma pełnić służbę bezpieczeństwa? To do niego zupełnie nie należy, nie jest jego obowiązkiem tropić posłów. Oto jak wciągnięto tę czysto obywatelską instytucję do działalności, zupełnie nie należącej do jej atrybucji.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#SKłuszyńska">Już nie mówię o tem, że wojewodowie czy wicewojewodowie wydają polecenia do urzędów gminnych, ażeby prenumerowały sanacyjne gazety, jak np. w krakowskiem województwie „Chłopa polskiego” — masz prenumerować, opłacać i sprawa skończona.</u>
+ <u xml:id="u-26.12" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Administracja bierze w tej chwili bezpośredni udział w pracy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (jest to tak długi tytuł, że nigdy nie mogę wypowiedzieć, zawsze dla skrócenia mówię B. B., ale to przecież wszystko jedno). Starostowie, wojewodowie, dowódcy D. O. K. wszystkie najwyższe władze fotografują się na zjazdach razem z posłami z B. B.</u>
+ <u xml:id="u-26.13" who="#komentarz">(Głos: Jakie to niebezpieczne!)</u>
+ <u xml:id="u-26.14" who="#SKłuszyńska">To dowód najściślejszego kontaktu władz administracyjnych z jedną partją w Polsce, z jednem ugrupowaniem, z jednym blokiem, który w tej chwili nie jest wykładnikiem życia politycznego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-26.15" who="#komentarz">(Przerywania)</u>
+ <u xml:id="u-26.16" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, nie zazdrościmy wam tych fotografji, niech Panowie nie przypuszczają, że zazdrość nami powoduje, że pan starosta, czy pan wojewoda siedzi razem z posłami z B. B. Mówię to tylko dla ilustracji. Jest to jeden z wielu, bardzo wymowny przykład, że w Polsce odrodzonej, niespodziewanie po przewrocie majowym, wyrosła przeszkoda, która powstrzymuje możność rozwoju demokracji w Polsce, Wszystkie urządzenia w Polsce mają dopiero 10 lat, przecież jest to dopiero początek Państwa Polskiego i zaraz na początku tej ciężkiej drogi, jaką państwo ma przebyć, stawiacie takie przeszkody i dla kogo?</u>
+ <u xml:id="u-26.17" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-26.18" who="#SKłuszyńska">Ja się zaraz zapytam, dla kogo.</u>
+ <u xml:id="u-26.19" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie, skoro czynniki miarodajne w państwie, które mają władzę, zerwały łączność z demokracją, jasna rzecz, że na to miejsce musiało przyjść co innego, bo życie nie znosi próżni. Zaczęła się poprostu — będę mówiła kategorjami wojskowemi, bo to teraz modne — mobilizacja. Ogłoszono mobilizację i wyrosła z pod ziemi IV brygada. A ludzie IV brygady nie są głupi, to już im muszę przyznać, nie głupi, powiedzieli: Stajemy do apelu, ale co za to dostaniemy? Będziemy zwalczali z wami demokrację, Sejm i wszystko, ale co za to? Coś za to musimy dostać. Wyczuli dobre czasy, które przychodzą, czasy, o których nawet w swych najśmielszych obliczeniach nie mieli odwagi pomyśleć, nie przypuszczali, że czasy takie w Polsce wogóle zaistnieją. Zażądali zabezpieczenia swych interesów klasowych i podzielenia się władzą. Dlatego gabinety pomajowe miały w swym składzie monarchistów, co się bardzo wielu idealistom wydawało czemś nieprawdopodobnem. Chodzili, głowili się, co to jest, monarchista w rządzie, co to jest, co się stało, czyśmy zwarjowali, co się porobiło w tej Polsce? A to były tylko pierwsze jaskółeczki, które zwiastowały to, co w Polsce przyjdzie i do czego się w Polsce zamierza, mianowicie zmianę kierunku gospodarczego i politycznego. Dla bezkrytycznego tłumu głoszono hasło wszechstanowości, a jeszcze innym mówiono, że to ideologja Marszałka Piłsudskiego. Na tem koniec. To był cały program dla tych, którzy prawdziwego programu nie rozumieli. Wprawdzie sfery zachowawcze przewrót majowy określiły bardzo brzydkim wyrazem, bo go nazwały całkiem poprostu rokoszem, tak np. „Czas” w maju 1926 r. powiedział: To rokosz, i nawet przepowiadał, że to grozi upadkiem Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.20" who="#SKłuszyńska">Tylko przy poparciu lewicy mógł się udać przewrót majowy, tak, jak wszystkie wielkie poczynania, które w życiu wykonał Marszałek Piłsudski, zawsze wykonywał dotychczas, do przewrotu majowego, z lewicą. Ale wtenczas był wyklinany i ścigany przez odpowiednik dzisiejszej czwartej brygady. Wszystko jedno, jak to się nazywało, ale odpowiadało obecnej czwartej brygadzie. Bardzo jednak prędko prawica zmieniła swą orjentację, strach ich odleciał, czerwone niebezpieczeństwo w tej chwili zmalało, już Ojczyzna nie była w niebezpieczeństwie. Wówczas, gdy Marszałek Piłsudski pierwszy raz przemówił — na łamach tego samego „Czasu” już był artykuł, który się kończył: „Cześć i sława Józefowi Piłsudskiemu”. Jak się weźmie dwa numery tego samego pisma w ciągu kilku czy kilkunastu dni i porówna je, to trzeba powiedzieć, że ludzie są zdolni do bardzo prędkich zmian swej orjentacji i swych przekonań. Demokracja parlamentarna była już przekreślona, wola wyższa zachęciła trójzaborową ugodę do zabrania głosu, do przemawiania i pouczania społeczeństwa, jak należy Polską rządzić, jak należy Polskę urządzić, tę Polskę, o którą walczyli najlepsi z najlepszych, którzy wierzyli, że ich ofiara nie będzie zmarnowana.</u>
+ <u xml:id="u-26.21" who="#komentarz">(S. Perzyński: Niema obawy.)</u>
+ <u xml:id="u-26.22" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Nie kto inny, tylko Krasiński mówił o ludziach swojej kasty, że za wysługiwanie się carowi ma dla nich tylko słowo „hańba”, a dla tych, którzy deptali po niedopalonych matki popiołach, żądał, kiedy Ojczyzna ze snu powstanie, tylko „łzy litości”. To było zdanie i przekonanie Krasińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.23" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Chwila jest naprawdę bardzo poważna i trzeba sobie uzmysłowić, zrozumieć, że męka stuleci ma swoje prawa, że w pewnej chwili stanie ta męka w całej swej grozie przed sumieniami ludzi i zapyta: Coście uczynili z tą męką straszną, z katorgą, z Sybirem i z tymi, co stali pod szubienicą? A takich w Polsce było setki, było tysiące, którzy szli na ofiarną śmierć dla Polski. Ale szli dla Polski ludowej, szli dla tej Polski, którą się dziś usiłuje skończyć i przekreślić. Czy można im zamiast programu i ideałów, za które oni walczyli, można odpowiedzieć dwoma terminami: Nieśwież albo Dzików? Czy to może wystarczyć i czy wystarczy? Zdaje mi się, że nie może wystarczyć i nie wystarczy. Bo gdy trzeba było cierpieć i umierać za Ojczyznę, to uprzywilejowane klasy nie poczuwały się do żadnej solidarności, wtenczas nie był wywieszony szyld solidaryzmu.</u>
+ <u xml:id="u-26.24" who="#komentarz">(Głos: Roman Sanguszko.)</u>
+ <u xml:id="u-26.25" who="#SKłuszyńska">Ten wyścig odbywał się bez asysty. Obecnie wywiesza się hasło solidaryzmu, to znaczy w polskim normalnym języku nieograniczona swoboda robienia dobrych interesów, wyzyskiwania sił i pracy ludu.</u>
+ <u xml:id="u-26.26" who="#SKłuszyńska">Nie będę tu mówiła w tej chwili o stopie zarobkowej klasy pracującej, bo wczoraj jeden z senatorów powiedział że przypomina sobie moje przemówienie z zeszłego roku, gdzie mówiłam, że robotnicy w Polsce zarabiają przeciętnie 100 zł. miesięcznie. A on powiada, że ludzie na wsi z zazdrością nieprawdopodobną czytają wysoką cyfrę 100 zł. miesięcznie. To jest dla nich ideał wogóle nie do osiągnięcia, więc pocóż będziemy tu cytowali jakiekolwiek cyfry! Jeżeli 100 zł. jest ideałem, a 100 zł. to ocean nędzy, to poprostu niesłychane warunki życia. To też sfery bogatego ziemiaństwa, finanserja polska, chwali sobie rządy pomajowe, opowiadają sobie — to wszyscy wiedzą, ale to tak pięknie brzmi, więc to powtórzę — o radości życia, o spokoju dnia dzisiejszego. Zdaje mi się, że nie przystoi wprost tak lekko traktować ciężkich zmagań się miljonów ludności w Polsce, która to znosi z takim spokojem, w tem przekonaniu, że spokój jest potrzebny dla dobra państwa. Nie należy się odnosić z taką nonszalancją do niesłychanie ciężkiego problemu, jak niemożność wyżycia ludu. Nędza urzędnicza jest przysłowiowa, niedługo z tego będzie przysłowie. Rezerwy kasowe p. Ministra Skarbu, to właściwie niewypłacone pensje urzędników i pracowników. Tę warstwę społeczną zmuszono do złożenia daniny z nędzy, bo przecież nie z majątku, to jest danina z nędzy, kiedy podatek majątkowy jako nieściągalny w wysokości 600 milj. odpisano sferom posiadającym. Nie wiem, czy sfery posiadające mogą cały ten podatek zapłacić, nie wiem, stwierdzić tego nie mogę, może nie mogą, ale tem bardziej nie mogą złożyć urzędnicy tak kolosalnej daniny, sięgającej kilkuset miljonów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-26.27" who="#SKłuszyńska">Stoją przed nami wielkie problemy odbudowy i przebudowy gospodarczej, jako następstwa strasznego zniszczenia wojennego i stosunków polityczno-gospodarczych powojennych, zupełnie różnych od tych, jakie były przed wojną. Uzdrowienie stosunków nie może nastąpić dotychczasowym trybem, gdzie, każdy warsztat pracy myśli tylko o sobie, gdzie każdy przedsiębiorca myśli tylko o rentowności własnego przedsiębiorstwa. Zaspokojenie potrzeb całego ludu miast i wsi musi być centralnem zadaniem. Przesunięcia polityczne, które się w tej chwili dokonywają pociągają za sobą także przesunięcia w dziedzinie gospodarczej, na wyraźną niekorzyść klas pracujących.</u>
+ <u xml:id="u-26.28" who="#SKłuszyńska">Na pierwszy plan wysuwa się oczywiście sprawa budowy mieszkań. Wysoka Izbo, jest to problemat, który przecież czeka 10 lat na załatwienie. Wołamy: miljon izb potrzeba w Polsce i żądamy tego miljona izb. Rząd przychodzi z projektem budowy i ten projekt wywołuje odrazu niesłychane niezadowolenia w całej Polsce, niesłychane niezadowolenie wszystkich ugrupowań. Zjazd lokatorów uchwalił rezolucję, którą przesłał Prezydentowi Rzeczypospolitej, i powiada w tej rezolucji, że wśród najszerszych warstw lokatorów, z których przygniatająca większość ugina się pod ciężarem wysokich czynszów, nie odpowiadających ich nędznym zarobkom, nikt nie wytrzyma proponowanych podwyżek. Nie ulega wątpliwości, że większość podatku nie będzie może wcale ściągnięta albo zostanie ściągnięta na gruzach egzystencji płatników. Dlaczego taki projekt mógł powstać, skąd się wziął, kto w ten sposób oczywiście godzi w interesy klasy pracującej i wogóle, nietylko ściśle pracującej, ale urzędniczej i t. d.? Oto dowód, na jakiej płaszczyźnie teraz stoją, posunięcia Rządu, po jakiej linji Rząd idzie w sprawie najżywotniejszych interesów ludności. Mieszkania trzeba budować, ale trzeba szukać pieniędzy zupełnie gdzie indziej, z innych źródeł, podatek do przyrostu wartości, od nieruchomości wiejskich i miejskich, placów niezabudowanych i t. d. to źródła, gdzie trzeba szukać pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-26.29" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Fundusz dyspozycyjny p. Ministra Spraw Wewnętrznych, jak wąż morski ciągnie się bez przerwy, od wyborów do Sejmu idzie bez przerwy ten fundusz dyspozycyjny. Że minister musi mieć pewną sumę do swej dyspozycji, tego nikt nie neguje.</u>
+ <u xml:id="u-26.30" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych Składkowski: Nie minister, lecz państwo.)</u>
+ <u xml:id="u-26.31" who="#SKłuszyńska">Wiem, że nie do Pana dyspozycji, Panie Ministrze, Pan zupełnie niepotrzebnie prostuje, na myśl by nikomu nie przyszło, że Pan go potrzebuje do osobistej dyspozycji. Ale dyskusja, która się tu toczyła z mniejszościami narodowemi, ma dużą łączność z funduszem dyspozycyjnym. Każdy naród ma prawo do życia i tego prawa nikt nie może negować drugiemu narodowi.</u>
+ <u xml:id="u-26.32" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych Składkowski: Tylko polski nie ma.)</u>
+ <u xml:id="u-26.33" who="#SKłuszyńska">Naród polski ma prawo do życia i naród polski będzie żył, bo ma w sobie tyle sił żywotnych, że nikt mu rady nieda, przetrzyma wszystko, Panie Ministrze. Zdaje mi się, że gdyby przyszło do pacyfikacji z mniejszościami narodowemi, gdyby z temi mniejszościami narodowemi wynaleziono jakiś wspólny mianownik, do którego możnaby dojść.</u>
+ <u xml:id="u-26.34" who="#komentarz">(Głos: Wszyscy tego chcą.)</u>
+ <u xml:id="u-26.35" who="#SKłuszyńska">Nie trzebaby nas straszyć funduszem dyspozycyjnym: Nie dacie funduszu dyspozycyjnego, Polska runie. Trzeba wszystko uczynić, ażeby w państwie, w którem jest 33% mniejszości narodowych z niemi się porozumieć...</u>
+ <u xml:id="u-26.36" who="#komentarz">(Głos: Słusznie)</u>
+ <u xml:id="u-26.37" who="#SKłuszyńska">...i dojść do tego, żeby nie były rzeczywiście w nastawieniu do nas tak niesłychanie wrogiem. Ich uczucie żalu jest zupełnie słuszne, jeżeli codziennie zatruwają im życie na każdym najmniejszym odcinku.</u>
+ <u xml:id="u-26.38" who="#komentarz">(Głos: To jeszcze pytanie.)</u>
+ <u xml:id="u-26.39" who="#SKłuszyńska">Ale tu musi iść dyrektywa zgóry, tu i nastawienie Rządu musi iść po tej linji, żeby sprawy tak się układały. Ale zapominamy o jednym ważnym momencie, że wielka posiadłość na wschodzie, to obszarnicy Polacy i tu trzeba szukać centralnego zagadnienia, dlaczego stosunki układają się tak, a nie inaczej. Niema mowy o walce ludu polskiego z ludem ukraińskim, tylko jest walka interesów klasowych polskich posiadaczy i tej sprawy p. Minister Spraw Wewnętrznych nie rozwiąże, bo to nie leży w jego resorcie, żeby rozwiązał kwestję rolną, ale te sprawy się z sobą łączą i mają bardzo wiele z sobą wspólnego.</u>
+ <u xml:id="u-26.40" who="#SKłuszyńska">Tylko rządy demokratyczne dają gwarancję, że słuszne żądania mniejszości narodowych i narodu polskiego będą spełnione. Trzeba zawrócić z drogi, na którą wprowadzono w tej chwili Polskę, trzeba się zwrócić twarzą na Zachód i zerwać ze Wschodniemi metodami, które są źródłem nieszczęść i przewrotów.</u>
+ <u xml:id="u-26.41" who="#komentarz">(Głos: Jakie wschodnie metody?)</u>
+ <u xml:id="u-26.42" who="#SKłuszyńska">To dyktatura, to despotyzm, to deptanie praw, to wszystko Wschód i nie ma nic wspólnego z Zachodem.</u>
+ <u xml:id="u-26.43" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Stabilizowano w Polsce i p. sen. Szarski tak wymownie o tem mówił, złotego polskiego. Wprawdzie tylko na 50%, pierwotnej wartości on niema, ale proszę Panów, niech będzie i tak. Jednak stabilizacja złotego bez stabilizacji życia politycznego nie spełni swego zadania. Dzisiejszy regime, chociażby co uważam za rzecz zupełnie wykluczoną, przezwyciężył wszystkie trudności, choćby dał Polsce największy dobrobyt, ale równocześnie budował złotą klatkę, w której by chciał zamknąć swobody obywatelskie, to i tak te klatkę wcześniej czy później rozwalimy, bo w klatce siedzieć nie będziemy. Chcemy, by w Polsce był ustrój demokratyczny, nie potrzeba żadnych opiekunów ani z wieku, ani z urzędu, ani z rodu bo tych opiekunów społeczeństwo polskie, demokracja polska nie uzna. Zastraszyć się proszę Panów, nie damy. Wprawdzie organ sanacji „Polska Zbrojna” stwierdza, że jeżeli wódz powie słowami hr. Henryka: „Jezus i szabla moja”, odpowie mu pół miljona głosów: „Marja i szable nasze”, ale tego pobrzęku szablą poważne czynniki nie biorą na serjo. Jest jednak charakterystyczne i ciekawe, że tego rodzaju artykułu nie skonfiskowano i to jest charakterystyczne dla obiektywności władz administracyjnych, gdy tymczasem pisma lewicowe ulegają konfiskatom bez końca. Co tydzień czytamy, że takie i takie pisma skonfiskowano, specjalnie socjalistyczna prasa, ta już bierze rekord w konfiskatach. Konfiskuje się ją za najmniejszy drobiazg, za krytykę działalności jakiegoś urzędnika. Zdaje mi się, że właśnie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, właśnie ten resort przygotowuje systematycznie grunt do zmiany ustroju demokratycznego.</u>
+ <u xml:id="u-26.44" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo, błądzić może każdy człowiek...</u>
+ <u xml:id="u-26.45" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Nawet P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-26.46" who="#SKłuszyńska">...nawet P. P. S., każdy może błądzić, ale rozum powiada, kiedy z tej drogi błędnej trzeba nawrócić. Rozumiem, że w zapamiętaniu, w żalu można popełniać takie czy inne pociągnięcia, ale proszę Panów, trwać w tem zapamiętaniu jest już wielkim błędem. Zdaje mi się, że jeżeli z tej błędnej drogi nie zawrócimy, nie wejdziemy na drogę rzeczywistego szanowania ustaw, szanowania praw narodu, to będzie to Polskę bardzo dużo kosztowało.</u>
+ <u xml:id="u-26.47" who="#SKłuszyńska">Myślałby kto, że lewica w Polsce jest tak zupełnie bezbronna, że nie rozporządza żadnym arsenałem. Nasz arsenał jest bardzo wielki i bardzo dobrze zaopatrzony. Nie sięgamy do niego bo mamy pełne poczucie odpowiedzialności za państwo i dlatego do tego arsenału sięgać nie chcemy, w pierwszym rzędzie, powtarzam, nie chcemy. A armja? Przecież armja, to synowie ludu. Kto to jest armja? To synowie chłopów i robotników, to synowie tych, którzy wyszli z nędzy i biedy. I setki spraw, tysiące spraw tego ludu woła wielkim głosem o pomoc, domaga się, żeby były załatwione natychmiast, żąda, żeby to było już zrobione. Jeżeli zatem z niesłychanem rzeczywiście umiarkowaniem odnosimy się do tych wszystkich problemów, to dlatego, że dobro i interes państwa, jako takiego, Polski, jako takiej, jest naszem pierwszem i najważniejszem przykazaniem. I dlatego nie myślcie, że nie mamy arsenału. Arsenał jest i może być w pewnej chwili otworzony, jeżeli będzie chodziło o to: „być albo nie być”, jeżeli nas do tego zmuszą czynniki, których nie atakujemy, bo atakować nie chcemy, — chyba niema człowieka w Polsce, któryby śmiał powiedzieć, że lewica przez cały czas Polski niepodległej była jedną minutę w ofenzywie. Lewica nigdy nie atakowała, była zawsze czynnikiem budowy Państwa Polskiego, nie była tym czynnikiem, który szedł, mieczem rąbał na prawo i lewo, mówiąc wszystko jedno, co będzie, lecz była tym czynnikiem, który wybierał drogę pośrednią, mającą doprowadzić do zwycięstwa demokracji, do zwycięstwa tych postulatów, które są postulatami życia Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.48" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Administracja w Polsce, oczywista rzecz, jak powiedziałam, ma różne organa. Jak jest raz droga pokazana do samowoli, oczywiście p. Minister Spraw Wewnętrznych nie może trzymać nikogo za rękę i mówić, jak i co ma robić, to każdy sam sobie komenderuje. Powiatowa komenda policji państwowej w Gorlicach np. wysłała, do wszystkich wójtów nakaz, ażeby postarali się pozakładać bibljoteczki, aparaty telefoniczne, żeby niezależnie od tego gmina postarała się własnym kosztem dostarczyć posterunkowi policji państwowej szafki na ubranie, biurka dębowe, apteczki i t. d. Komenda tłumaczy się, że to nie będzie tak bardzo wielkie obciążenie, gdyż jest przecież rozłożone na kilka jednostek, należących do gminy. Jest to nowy podatek, nałożony przez komendę policji w poszczególnym wypadku. Jest to przecież wkroczenie w atrybucje Sejmu. Sejm nakłada podatki. Gdzie jest taka ustawa, która pozwala komendzie policji nakładać podatki, przypuśćmy, że nawet na najużyteczniejsze rzeczy? Gdzie jest taka ustawa, która pozwala na to? To tylko ilustracja tego, do czego to prowadzi, gdy się otworzy choćby tylko, szczelinę, przez którą może iść samowola.</u>
+ <u xml:id="u-26.49" who="#SKłuszyńska">Mam tu jeszcze papierek bardzo ciekawy. Obywatel Państwa Polskiego z centralnego województwa, a więc nie żadna mniejszość narodowa, tylko Polak prawdziwy, prosi o pożyczkę. Pan naczelnik gminy, nastawiony oczywista rzecz odpowiednio, pisze na papierze urzędowym z pieczątką gminną: Niżej podpisany wójt gminy takiej a takiej — nazwiska nie wymieniam, mniejsza o to, jak on się nazywa — niniejszem zawiadamia, że Jan Kociołek z tej wsi ma złą renomę — umie już używać pięknych wyrażeń — ma złą renomę z powodu organizowania w tutejszym okręgu partji socjalistycznej, wobec tego nie zasługuje na zaufanie i nie można mu przyznać prawa starania się o pożyczkę. Pan wójt zdyskwalifikował odrazu człowieka, należącego do Polskiej Partji Socjalistycznej i powiedział, że nie trzeba mu wcale dać pożyczki. Ale przecież pożyczka, to Bank Gospodarstwa Krajowego, czy jakiś bank komunalny, czy jakiś bank państwowy, gdzie są pieniądze przecież nie prywatne, lecz państwowe, zresztą prywatnych wogóle niema, są pieniądze obywatelskie, bo i właściciel banku nie trzyma swoich pieniędzy. Pan wójt sobie zakwalifikował, że człowiekowi należącemu do socjalistycznej partji, nie trzeba dać pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-26.50" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Kiedyś p. Minister Spraw Wewnętrznych, zapewne w najlepszej wierze, powiedział, na komisji sejmowej i senackiej, a zdaje się, że i na plenum, że policja w Polsce nie bije. Jabym chciała, żeby nie biła, ale co obywatel dostał tych kułaków od policji, to mu nikt nie odbierze. Ale czy policja nie bije? Mam tu znowu urzędowy papierek, z którego wynika, że w Dąbrowie koło Tarnowa pobito bardzo poważnie obywatela, którego podejrzewało się o kradzież. Wprawdzie potem złodziej się znalazł, bo kto inny ukradł, trudno, bym powiedziała, że w Polsce nikt nie kradnie, owszem, różnie kradną i różni kradną, więc nie będę stawała w obronie jakiegoś tam obywatela, który może ukradł.</u>
+ <u xml:id="u-26.51" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych: Ale nie mówi Pani, że każdy Polak kradnie — to analogiczne.)</u>
+ <u xml:id="u-26.52" who="#SKłuszyńska">Nie, ale proszę Panów, obywatela zbił komendant posterunku policji, a złodziejem okazał się inny człowiek.</u>
+ <u xml:id="u-26.53" who="#SKłuszyńska">A onegdaj w Warszawie do fabryki cukierków Kierskiego przyszedł egzekutor zabrać podatek. Fabrykant powiada, że da 2.000, bo nie ma 5.000 zł. Egzekutor nie godzi się na 2.000, tylko chce 5.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-26.54" who="#SKłuszyńska">Wobec tego przystępuje do sekwestru cukierków czy urządzeń. Robotnice w obawie, aby nie utraciły pracy, bo jeśli fabrykanta zlicytują, to stracą warsztat pracy, stanęły w obronie i prosiły, aby wziął 2.000 zł. W każdym razie ten fabrykant chciał coś zapłacić, Sekwestrator wezwał policję. Oczywiście jest to dziennikarska notatka, według moich informacji stwierdzona, policja przyszła, pobiła robotnice, wezwano pogotowie, które udzieliło pomocy i robotnice przez jeden czy dwa dni nie mogły przyjść do pracy.</u>
+ <u xml:id="u-26.55" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych gen. Składkowski: Pogotowie odjechało i lekarz nie chciał nikomu wystawić świadectwa pobicia, bo nikt pobity nie był.)</u>
+ <u xml:id="u-26.56" who="#komentarz">(Przerywania na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-26.57" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych gen. Składkowski: Dla Pana Senatora niema wogóle dowodów.)</u>
+ <u xml:id="u-26.58" who="#SKłuszyńska">Panie Ministrze, proszę przyjąć do wiadomości, że jeżeli Pan Minister będzie mógł z całą stanowczością stwierdzić, że w Polsce rzeczywiście policja nie bije, to z pewnością nikt z nas nie będzie się martwił.</u>
+ <u xml:id="u-26.59" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych Składkowski: Porozumiejmy się, co to znaczy „nie bije”. To znaczy, że systemu bicia niema.)</u>
+ <u xml:id="u-26.60" who="#SKłuszyńska">Dlatego, że nie mamy ochoty być męczennikami, pobitymi przez policję, z glorją na głowie.</u>
+ <u xml:id="u-26.61" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych gen. Składkowski: Pani napewno męczennicą nie zostanie.)</u>
+ <u xml:id="u-26.62" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Jeszcze jedna maleńka ilustracja tego, że jednak samowola w Polsce znalazła grunt. Przed dwoma, czy trzema tygodniami w prasie socjalistycznej, zresztą i w innych pismach, było opisane zajście między komisarzem Rządu a szoferem. Drobne zajście, które przecież nikogo nic a nic nie obchodzi, bo co kogo obchodzi, czy p. Komisarz Rządu dobrze żyje z szoferem, czy nie. To nie jest, proszę Panów, kwestja państwowa, lecz prywatna sprawa poszczególnego urzędnika. Temu szoferowi odebrano na miesiąc — już nie powiem, że skonfiskowano pismo, które o tem doniosło — prawo jazdy, a teraz odebrano mu prawo jazdy już wogóle, ponieważ nagle przekonano się, że ten człowiek był karany raz, czy dwa, czy trzy — wszystko jedno.</u>
+ <u xml:id="u-26.63" who="#komentarz">(Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski: A tak, przekonano się, przy tej sposobności.)</u>
+ <u xml:id="u-26.64" who="#SKłuszyńska">Przy tej sposobności. Dobrzeby było, żeby przy tej sposobności zbadano także prawo jazdy wszystkich szoferów i wszystkich nieszporów i ażeby postąpiono ze wszystkimi, jak w tym wypadku z tym jednym. To jest oczywiście osobista zemsta komisarza na człowieku, którego nieszczęście zetknęło z komisarzem. To są drobiazgi, ale ilustrują one doskonale dzisiejszą sytuację, pokazują, po jakiej drodze idzie dzisiejszy Rząd i przedewszystkiem jego wykładnik najistotniejszy. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-26.65" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, wyrażam głębokie przekonanie, które zresztą jest przekonaniem całej lewicy w Polsce, że niema siły, najlepiej zorganizowanej, najlepiej przygotowanej, zaopatrzonej w niewiem jakie rekwizyty, najbardziej moderne, któraby potrafiła zabić w narodzie jego naturalny pęd do wolności. Takiej siły niema. A to wszystko, co Panowie nazywacie wolnością, to wszystko jest zamaskowanym despotyzmem, to zamaskowana dyktatura. Chcecie przylepić pieczątkę na to, co dziś się dzieje bezprawnie, co dziś się dzieje wbrew Konstytucji, co dziś się dzieje wbrew wszystkim obowiązującym prawom. Choćby się nawet wam udało, w co nie wierzę, na chwilę odrzucić nas z tej pozycji obronnej, wrócimy silniejsi i mocniejsi, bo nietylko jutro, ale i dzisiejszy wieczór już należy do nas.</u>
+ <u xml:id="u-26.66" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#Marszałek">Minister Spraw Wewnętrznych gen. Sławoj-Składkowski:</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#Marszałek">Wysokie Senacie! Ile razy wypada mi bronić z trybuny parlamentarnej zagadnienia, w sprawie którego już przed mojem przemówieniem wszystkim wiadomo, jaki będzie rezultat głosowania, tyle razy, mimowoli, przychodzi mi na myśl ustęp z pamiętników wybitnego parlamentarzysty angielskiego, który mówi mniej-więcej w ten sposób: „W ciągu mojej 20-letniej działalności parlamentarnej wysłuchałem kilka tysięcy przemówień, niewiele było z pośród tych przemówień, któreby zmieniły moje zdanie wewnętrzne, a ani jednego przemówienia nie było, któreby zmieniło mój sposób głosowania”. I rzeczywiście, proszę Panów, przecież nie przemawiam do przypadkowego zebrania współobywateli, z których każdy dowolnie rozporządza swoim głosem. Z całym szacunkiem i lojalnością patrząc w twarz każdego z Panów Senatorów, mogę przed mojem przemówieniem powiedzieć, jak Panowie będą głosowali w tych sprawach, o których mam zamiar przemawiać. Proszę Panów, jakiś przeciwnik parlamentaryzmu, powierzchowny człowiek, użyłby tego, jako zarzutu przeciw całemu systemowi parlamentarnemu i omyliłby się, znaczenie bowiem przemówień wygłoszonych w tych czterech ścianach sięga znacznie dalej, obejmując sobą cały kraj i urabiając opinję publiczną w ten lub inny sposób. To też nie ukrywając wobec Panów i siebie, że zarówno opinja wasza co do mej działalności jako ministra, jak i losy mego budżetu w żadnym wypadku nie będą zależeć od mego przemówienia, zamierzam lojalnie powiedzieć, co myślę o przemówieniach przedmówców.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#Marszałek">Najbardziej druzgoczącym argumentem, używanym przez Panów o opozycji, jest to, że ja jestem typowym człowiekiem systemu policyjnego, że dążę do skrępowania i skrócenia swobód obywatelskich i jako skutek tego zmuszeni jesteście Panowie odmówić mi tego zaufania, które byście mieli dla innego ministra.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#Marszałek">O wolności, z szczególnym naciskiem, mówił p. sen. Posner, p. sen. Głąbiński i ostatnio p. sen. Kłuszyńska. P. sen. Posner, cytując z właściwą sobie łatwością szereg nazwisk bardziej lub mniej wybitnych socjologów i. filozofów, powiedział, że uznaje jedynie wolność państwa i wolność obywatela.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#Marszałek">Jeżeli dokonał tego wielkiego skoku od państwa wprost do obywatela, to przypuszczani, że tego rodzaju znawca przedmiotu, jak p. sen. Posner, zrobił to nie przez przeoczenie, lecz świadomie, tembardziej, że zrobił to, krytykując projekt Konstytucji Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Dlatego zamierzam mówić o tym fakcie, bo p. sen. Posner był łaskaw powiedzieć, że ten projekt jest wykwitem obecnego systemu policyjnego i krępującego życie. Nie wdając się w sam projekt, bo to do mnie nie należy, pozwolą Panowie, że stwierdzę, iż chodziło p. s. Posnerowi o wykazanie, że projekt nakłada na obywatela ograniczenia szeregu swobód dotychczas istniejących, znosząc zasadę p. sen. Posnera: wolność państwa i wolność obywatela. Otóż chciałbym zapytać p. sen. Posnera, czy między wolnością państwa i wolnością poszczególnego obywatela nie istnieje szereg więzów regulujących, a przez to samo ograniczających wolność poszczególnego obywatela w wolnem państwie. Użyję tu prostego przykładu. Niewątpliwie zarówno p. sen. Posner, jak i my wszyscy, jesteśmy przekonani, że każdy z Panów Senatorów należących do klubu P. P. S. jest wolnym człowiekiem w całem tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#Marszałek">Coby jednak Pan zrobił, Panie Senatorze, gdyby którykolwiek z członków pańskiego Klubu popełnił rzecz niewinną, mojem zdaniem pożyteczną, np. głosował za moim funduszem dyspozycyjnym. Przyznam, że nie chciałbym się znaleźć w skórze Pańskiego adherenta, bo stanąłby napewno przed sądem partyjnym i słusznie.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#komentarz">(S. Posner: Jaka szkoda, że Pan Minister nie był w P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#Marszałek">Jeżeli chodzi o stwierdzenie tego, to brałem udział w pierwszem zbrojnem powstaniu proletarjatu w 1904 r. na placu Grzybowskim, brałem udział w szeregu manifestacji w Kielcach, co kolega Gruszczyński, którego znam, wie doskonale i może to potwierdzić.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#komentarz">(S. Posner: Niestety to było bardzo dawno i Pan dawno wyszedł z naszych szeregów.)</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#Marszałek">Panie Senatorze, nie mam zamiaru poruszać zagadnień scholastycznych, średniowiecznych, kto z jakich szeregów wyszedł.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#komentarz">(S. Posner: Mnie to nie interesuje, ale jako prezes naczelnego sądu partyjnego stwierdzam, że Pan Minister niezupełnie dobrze jest poinformowany o procedurze, jaka sąd obowiązuje, gdyby którykolwiek z członków popełnił na własną rękę jakiś czyn, który Pan chce nazwać politycznym.)</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#Marszałek">Ja chcę tylko stwierdzić, że w ustroju, któremu Pan hołduje, istnieje również, bo musi być na szczęście — wiązanie między wolą obywatela a wolą państwa, który reguluje stosunek wolności poszczególnego obywatela do wolności państwa. Dlaczego ja to wszystko mówię, dlatego Panie Senatorze, że ja, jako ten minister, regulujący stosunek wolności obywatela do wolności państwa, zmuszony jestem przystosowywać wolność poszczególnych obywateli i ugrupowań do potrzeb państwa. Nie moja wina, że z tego powodu z szeregu stronnictw i ugrupowań spotykają mnie zarzuty działania policyjnego i nieodpowiedniego dla tych ugrupowań. Jak to się robi? Niejednokrotnie poszczególne fakty, ważne z punktu widzenia interesu partji, ale mające charakter epizodyczny, rozdmuchuje się i uogólnia, jako system. Przecież wszyscy mamy w świeżej pamięci smutne zajścia w Batjatyczach, niewątpliwie wypadek nadzwyczaj przykry, gdzie policja zmuszona była użyć broni. Przypominają sobie jednak Panowie Senatorowie, że z powodu tego został wygłoszony taki szereg przemówień, z którychby należało wnioskować, że nad każdym obywatelem polskim czyha i czuwa uzbrojony policjant, który go może każdej chwili zastrzelić. Przykładów takich mógłbym zacytować dużo.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#Marszałek">Dam drugi przykład tego systemu policyjnego. Jako dalszy dowód systemu policyjnego w Polsce przytoczył p. s. Posner, fakt kneblowania prasy, który to zarzut ze szczególnem zainteresowaniem sprawy został na Komisji Senatu oświetlony przez p. s. Kłuszyńską, na przykładzie konfiskaty tygodnika „Pobudka”. Na tym przykładzie, który Panowie uznali, jako najbardziej jaskrawe pogwałcenie wolności słowa, na tym narzuconym mi przykładzie zilustruję parę kwiatków z tego organu, który wydawany przez wielkie stronnictwo jest przeznaczony dla szerokich mas ludowych.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#Marszałek">Spotykam więc w tem piśmie artykuł p. t. „Krwią spływa wieś polska”, upiększony winietką, przedstawiającą trzech mężczyzn ubranych w kostjumy szlachty polskiej XVII wieku, ćwiczących batogami obdartego i bosego robotnika wiejskiego, błagającego na klęczkach o zmiłowanie. Ilustracja nie odnosi się jednak do XVII stulecia, ale przedstawiać ma współczesne stosunki na wsi polskiej. Albo rysunek przedstawiający dziedzica strzelającego z brauninga do chłopca wiejskiego, albo też policjanta, wskazującego drogę dużemu wężowi bez końca obywateli, maszerujących ćwiczebnym krokiem do szeroko otwartych wrót więzienia z podpisem: „Porządek i ład panuje w Polsce”. Dalej widzimy takie artykuły, jak: „Kajdany idą w górę”, „Widmo szubienicy zamiast bratniego uścisku” i cały szereg innych, które zresztą za chwilę mogą Panowie obejrzeć u mnie.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#Marszałek">Żeby to nie wyglądało tak, że to jest gołosłowne, za chwilę położę tu te numery na boku, niech Panowie je przejrzą. Wyznaję, że podobne artykuły i podobne ilustracje zjawiały się dotychczas tylko w komunistycznych pismach i ulotkach, przypuszczam, że tylko przez przeoczenie stronnictwo wielkie, które ma tak duże zasługi dla wywalczenia i utrzymania niepodległości, dopuściło się zamieszczenia tego w piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#Marszałek">Pytam się Panów, wszystkich Panów Senatorów, bez różnicy partji, który uczciwy minister, który chce zachować harmonję między warstwami społecznemi i chce zachować całość państwa, mógłby podobnych kłamstw, które są tu podawane, nie kazać konfiskować.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#Marszałek">Pytam się Panów, Panowie Senatorowie, kto tu nie jest w porządku? Czy ten Rząd, który konfiskuje i sąd, który zatwierdza konfiskatę, czy redakcja, która umieszcza podobne artykuły podburzające. I chciałbym tu podkreślić, dlaczego uważam ten przykład za tak dla mnie ważny, bo Panowie sami narzucili mi ten przykład. Jestem szczęśliwy, że takim przykładem mogłem odpowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#Marszałek">To są te dowody, które mają przekonać, że ja jestem urodzonym policmajstrem i człowiekiem zdolnym tylko do porządku policyjnego, który wszystkich obywateli Polaków trzyma za czuby i wali, gdzie tylko może.</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#Marszałek">Na tej zasadzie mówi się, że takiemu ministrowi, który takie rzeczy konfiskuje i takie rzeczy robi, odmawiamy wogóle budżetu, a w szczególności odmawiamy funduszu dyspozycyjnego. O funduszu dyspozycyjnym nie będę mówił, bo to jest kwestja już nudna. Streszczając się, powiem, że fundusz idzie na walkę z komunizmem, na walkę z organizacjami, które biorą pieniądze z poza kraju, jak np. ukraińska organizacja wojskowa i na zwalczanie szpiegostwa. To są te czynniki, które ja zwalczam.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#Marszałek">Otóż szereg panów posłów i senatorów zajął w tej sprawie wielce oryginalne stanowisko. Mianowicie p. poseł Pragier twierdził, że on uznaje fundusz dyspozycyjny dla państwa — powtarzam: dla państwa, powiedział — ale on go da dopiero wtedy, kiedy ministrem będzie socjalista. Pan senator Głąbiński mówił, że nie może państwu udzielić tego funduszu dyspozycyjnego, bo nie wie, czy część jego nie będzie użyta przeciwko jego partji.</u>
+ <u xml:id="u-27.22" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Nie, tego nie powiedziałem.)</u>
+ <u xml:id="u-27.23" who="#Marszałek">Wczoraj, Panie Senatorze.</u>
+ <u xml:id="u-27.24" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Całkiem inaczej. Powiedziałem, że dla państwa wszystko damy, ale nie możemy dać narazie Rządowi dlatego, ponieważ prowadzi politykę przeciwko Polakom, przeciw narodowi polskiemu.)</u>
+ <u xml:id="u-27.25" who="#Marszałek">Powiedział Pan stronnictwu. Pan senator Januszewski mówi znowu, że przyznałby fundusz na walkę ze szpiegostwem, gdyby taki był oddzielony od funduszu reprezentacyjnego. Nie będę tych rzeczy zwalczał, bo tu te wszystkie trzy rzeczy mają wspólny punkt: to jest wstydliwe okrycie wobec tej Izby faktu, że się dla potrzeb państwa odmawia jakiegoś funduszu.</u>
+ <u xml:id="u-27.26" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-27.27" who="#Marszałek">Stwierdzam z całą stanowczością, że w tej Izbie to było omówione bardzo ładnie, bardzo grzecznie i zupełnie tak nadająco się do powtórzenia wszędzie, nietylko w parlamencie. Natomiast chciałbym tutaj stwierdzić panom i tym panom, którzy odmawiają mi funduszu dyspozycyjnego, że walka o całość państwa toczy się nietylko w tej Izbie, że ta walka, proszę Panów, toczy się w terenie, to jest walka dosłownie, nietylko walka pod przenośnią. Ja zupełnie bez żadnego frazesu mogę powiedzieć, że ci panowie, którzy utrącą fundusz dyspozycyjny, odejmują państwu możność bronienia się. Być może, że w tej samej chwili, kiedy my tu obradujemy, idą nowe sumy na to, żeby zniszczyć całą Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-27.28" who="#Marszałek">Być może, że w tej właśnie chwili naszych obrad — to nie jest przesada — jakiś przestępca polityczny tak, jak to było wczoraj we Lwowie, w tej chwili podczas naszej debaty, dybie na jakiegoś pracownika państwowego i godzi na jego życie i myślę, że ten pracownik państwowy od nas, którzy siedzimy w bezpiecznem miejscu, ma chyba prawo domagać się, ażebyśmy go bronili za pomocą sum, których Panowie tak uporczywie odmawiacie.</u>
+ <u xml:id="u-27.29" who="#Marszałek">Ja chcę apelować osobiście do p. s. Głąbińskiego i p. s. Januszewskiego i spytać np. p. sen. Głąbińskiego, czy Pan, Panie Senatorze, zdaje sobie sprawę, że odmówieniem funduszu utrudnia Pan tym urzędnikom państwowym i policjantom we Lwowie, walkę z czynnikami wywrotowemi.</u>
+ <u xml:id="u-27.30" who="#komentarz">(S. Januszewski: Skoro Pan, Panie Ministrze, zapytuje, to ja odpowiem. Ja z przyjemnością w imieniu stronnictwa dałbym fundusz dyspozycyjny, ale nie Panu, tylko innemu ministrowi.)</u>
+ <u xml:id="u-27.31" who="#Marszałek">To nie jest odpowiedź.</u>
+ <u xml:id="u-27.32" who="#komentarz">(S. Januszewski: To jest jasna parlamentarna odpowiedź. Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-27.33" who="#Marszałek">Niech Panowie pozwolą. Czy przez to, że Pan ma coś do mnie, to dlatego ma ginąć funkcjonarjusz państwowy we Lwowie?</u>
+ <u xml:id="u-27.34" who="#komentarz">(S. Januszewski: Dlatego, że Pan niekoniecznie musi być na tem stanowisku.)</u>
+ <u xml:id="u-27.35" who="#Marszałek">Ja nie będę na nim, jak mnie Pan usunie drogami parlamentarnemi, ale to, że się Panu nie podobam, Panie Senatorze, to nie wszystko. Pan ma przecież prawo powiedzieć o tem, że ja się nie podobam Panu, a ja nie mam tego prawa, ale dopóki Pan nie używa tego prawa, które Panu dała Konstytucja, to co z tego, że Pan miło mówi? Nie możemy przecież pozwolić, dlatego, że ja się komuś nie podobam, żeby Polskę rozdrapali? Usuńcie mnie Panowie.</u>
+ <u xml:id="u-27.36" who="#komentarz">(Głos: Niestety nie możemy.)</u>
+ <u xml:id="u-27.37" who="#Marszałek">Otóż proszę Panów, ja stwierdzam, że tych przemówień Panów z tej trybuny słuchają zarówno czynniki wywrotowe, które dążą do zniszczenia państwa, jak i ci obywatele, którzy gotowi są oddać dla tego państwa ostatni swój grosz, i stwierdzam, że te czynniki wywrotowe słuchają tych przemówień, że Panowie nie mnie, tylko wogóle ministrowi odmawiają funduszów na walkę z akcją wywrotową, cieszą się z tego, czy Panowie chcą czy nie, cieszą się z tego.</u>
+ <u xml:id="u-27.38" who="#komentarz">(S. Januszewski: Alyśmy tego nie powiedzieli, nikt z nas tego nie powiedział, co Pan nam uzurpuje, że wogóle ministrowi odmawiamy funduszu dyspozycyjnego.)</u>
+ <u xml:id="u-27.39" who="#Marszałek">Ale ja jestem ministrem...</u>
+ <u xml:id="u-27.40" who="#komentarz">(S. Januszewski: To Panu odmawiamy, ale nie ministrowi wogóle.)</u>
+ <u xml:id="u-27.41" who="#Marszałek">Ja jestem teraz ministrem, innego ministra niema, niech Panowie naznaczą innego.</u>
+ <u xml:id="u-27.42" who="#komentarz">(S. Januszewski: Ja nie jestem Marszałkiem Piłsudskim, żebym mógł naznaczać ministrów.)</u>
+ <u xml:id="u-27.43" who="#Marszałek">Ja stwierdzam, że Panowie odmawiają Rządowi Polskiemu pieniędzy na walkę z wywrotową akcją i czynniki wywrotowe cieszą się z tego, cieszą się. Proszę Panów, jeżeli cieszą się z tego czynniki…</u>
+ <u xml:id="u-27.44" who="#komentarz">(Głos: Cieszą się z tego, że Pan się uparł i nie chce ustąpić.)</u>
+ <u xml:id="u-27.45" who="#Marszałek">Z tego się smucą, bo ja im dobrze daję w skórę. Otóż jeżeli te czynniki cieszą się z tego, to co ma powiedzieć obywatel, który chciałby oddać ostatni swój grosz dla państwa?</u>
+ <u xml:id="u-27.46" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Odmowne nasze stanowisko do przedłożonego budżetu określił i uzasadnił już kolega mój s. Spickermann, chciałem tylko uzasadnienie to jeszcze pogłębić.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SHasbach">Czynię to podczas debaty nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z wyraźnym zamiarem, aby dowieść przy tej sposobności, że właśnie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wywiera u nas w Polsce największy, miarodajny wpływ na cały aparat Rządu. Wszyscy, którzy należymy do mniejszości narodowych, wiemy i czujemy oddawna, że zwłaszcza Ministerstwo Spraw Wewnętrznych otacza nas i losy nasze szczególną opieką, w czem inne ministerstwa chętnie mu pomagają. Nie znam tu w Polsce ani jednego koła w całej maszynie rządowej, którego bieg nie byłby zależny bezpośrednio lub pośrednio od tej centrali.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SHasbach">Jak pająk olbrzymi, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych otoczyło cały kraj gęstą siecią swych organów administracyjnych. W tem miejscu skupia się cała władza. Z tej centrali przeistacza się ona w praktykę, a jak wygląda ta praktyka?</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SHasbach">Zaczynam od omawiania działalności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych tam, gdzie ono wyjątkowo samo jest decydujące.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#SHasbach">Już w debacie generalnej skarżyli się przedstawiciele innych mniejszości na to, że po dzień dzisiejszy niezliczona liczba osób, które w myśl Konstytucji naszej, w myśl traktatu wersalskiego i konwencji wiedeńskiej, są niewątpliwie obywatelami polskimi, nie ma jeszcze formalnego przyznania praw obywatelskich, w wielu razach zwlekanie władz administracyjnych jest ściśle związane z kwestją likwidacji. Kwestjonuje się obywatelstwo i likwiduje się posiadłość petenta. Nie odpowiada powadze państwa zdobywanie w ten sposób cudzej własności. W wielu wypadkach mieszają się w to apetyty osób prywatnych, które zapomocą jakichś koneksyj, chcą umieścić się w cudzem ciepłem gnieździe. Ote toi de là que je m'y mette.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SHasbach">Przechodzę do zagwarantowanego Konstytucją prawa, na mocy którego każdy obywatel państwa może piastować stanowisko państwowe. P. s. Koerner oświadczył w debacie generalnej, iż używa się specjalnego systemu, zapomocą którego obywatele narodowości żydowskiej są wykluczeni z współpracy w urzędach publicznych. To samo możemy i my powiedzieć o naszych rodakach. Nawet we wsiach, gdzie 9/10 ludności należy do narodowości niemieckiej, nie zatwierdza się Niemca na sołtysa lub wójta, choć został wybrany przez swoją gminę. Starannie się unika przyjęcia Niemców do obsługi aparatu administracyjnego. Nawet dla Polaka małżeństwo z Niemką może być związane z utratą możności piastowania urzędu państwowego. Aby pokazać Panom, w jaki sposób zapatrują się objektywnie myślący cudzoziemcy na te sprawy, opowiem Panom fakt z przed kilku lat, który miał miejsce tu w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#SHasbach">Odbywa się herbatka u ówczesnego Ministra Spraw Zagranicznych z okazji obecności p. Colbana, jednego z sekretarzy Ligi Narodów. Prawdopodobnie na życzenie tego pana proszono również przedstawicieli mniejszości narodowych. Więc herbatka o 8 wieczorem. O godzinie 7 oddaje się w klubie naszym zaproszenie. Przypuszczam, przez omyłkę, gdyż nie wyobrażam sobie, że naumyślnie chciano nam uniemożliwić uczynienie zadość temu zaproszeniu. Walizkę miałem już na dworcu, jednakże zdążyłem się przebrać i zjawiłem się punktualnie. Przypuszczam, iż mój gospodarz był bardzo zadowolony z mego przybycia. Podczas przyjęcia pan Colban usiadł na krótką chwilę przy stole, przy którym siedziałem wraz z innymi panami.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#komentarz">(S. Kulerski zaprzecza)</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#SHasbach">Panie Senatorze ja Panu dostarczę dowodów, ja za to, co mówię, odpowiadam.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#komentarz">(S. Kulerski: Nie trzeba uogólniać.)</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#SHasbach">P. Colban zwrócił się do mnie dla wywiadu o naszem położeniu w państwie. Między innemi, zapytał p. Colban: zechce pan powiedzieć, ilu jest starostów, sędziów lub notarjuszy i t. p., którzy należą do mniejszości niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#SHasbach">Proszę Panów, samo stawianie takich pytań jest dowodem zupełnie innego zapatrywania się na tę sprawę ludzi wolnych od wszystkich przesądów, które u nas zatruwają współżycie narodowości w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#komentarz">(S. Seyda: Niech Pan powie, jak u Was było przed wojną.)</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#SHasbach">Mówię o dzisiejszych czasach.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#SHasbach">Teraz chciałbym dowieść, w jakim stosunku zależności znajdują się inne ministerstwa od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Nawet władze szkolne są bezpośrednio zależne od władz administracyjnych. Fakt, że w Poznańskiem i na Pomorzu 14 tysięcy dzieci niemieckich pozbawionych jest nauki języka ojczystego, nie jest jedynie winą Ministerstwa Oświaty. Strategja szkolna przenoszenia i połączenia szkół ma jedynie na celu zamknięcie szkół niemieckich i zmniejszenie liczby dzieci niemieckich przez połączenie szkół niemieckich z polskiemi. Stosuje się to w porozumieniu i pod wpływem starostów i wojewodów. Zatwierdzanie nauczycieli odbywa się nie wyłącznie z punktu widzenia pedagogicznego, który jedynie powinien być miarodajny, lecz kieruje tem opinja władz politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#SHasbach">Daje Panom przykład z najnowszych czasów z Łodzi. Na początku roku szkolnego odmówiono 6 nauczycielom gimnazjum niemieckiego prawa nauczania. Na kilkakrotne zapytywania kurator szkolny oświadczył, iż władze szkolne są zadowolone z pracy tych nauczycieli i dał do zrozumienia zainteresowanym ażeby się zwrócili do władz administracyjnych. Wyraźny dowód zależności naszego szkolnictwa od władz politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#SHasbach">Jeżeli zacznę teraz o reformie rolnej, to Panowie powiedzą, czemu on tego wczoraj nie powiedział. Proszę Panów, dlatego, że co do tego chcę udowodnić, jaki decydujący wpływ wywiera Ministerstwo Spraw Wojskowych na działalność Ministra Reform Rolnych na naszych ziemiach. Minister Reform Rolnych jest obowiązany przeprowadzić poleconą mu ustawę. Jednakże kto spojrzy na listę imienną, która wyszła w ubiegłym miesiącu, i kto weźmie pod uwagę okrąg grudziądzki, ten się przekona, że działają tu inne siły. Lista imienna na Pomorzu zawiera na rok 1929/30 — 6020 ha. Do dostarczenia tego areału bierze się z niemieckiej ręki 95% całego tego obszaru i tylko dwaj obywatele Polacy mają oddać razem 500 ha, z których jeden właściciel oddał już dobrowolnie na parcelację grunt, położony w pobliżu miasta powiatowego, za bardzo dobrą cenę, który to obszar oczywiście będzie mu zaliczony na poczet przymusowej parcelacji. Słuchajcie Panowie, 95% z jednej strony, a z drugiej 5%!</u>
+ <u xml:id="u-29.17" who="#komentarz">(Głos: Pan mówi prawdopodobnie o czasach niemieckich.)</u>
+ <u xml:id="u-29.18" who="#SHasbach">4 majątki były zabrane na parcelację i porządnie zapłacone tak, jak należy, a dziś 6.000 ha mamy oddać. To właśnie są te stosunki. 95% z jednej strony, a z drugiej 5%. A statystyka nasza oblicza 12 1/2% ludności niemieckiej na Pomorzu, statystyka urzędowa jest oczywiście nieco niższa.</u>
+ <u xml:id="u-29.19" who="#SHasbach">Czy to jest reforma rolna? Nie, proszę Panów, to jest osiedlenie chłopów polskich na Pomorzu kosztem małej grupy właścicieli niemieckich. Proszę Panów, jeżeli osiedlenie chłopów polskich w i. zw. korytarzu jest koniecznością państwową dla Polski, to niech Rząd polski za to płaci.</u>
+ <u xml:id="u-29.20" who="#komentarz">(Głos: A co robiliście w Poznaniu przed wojną?)</u>
+ <u xml:id="u-29.21" who="#SHasbach">Wtedy za to się płaciło, co się należało. Ale jest zupełnie niemoralne, jeżeli nieliczni właściciele niemieccy mają ponosić koszta tej kolonizacji. Panowie mogliby mi odpowiedzieć, że ustawa przewiduje odszkodowanie. W październiku ubiegłego roku odbył się pierwszy termin ustalenia ceny kupna pierwszego przymusowo wykupionego majątku. Całe 135 zł za morgę, to jest 540 zł za hektar dostaje p. Oelrich. Mała Turza, za swą ziemię, to znaczy za morgę równowartość dwóch owiec, a za hektar równowartość jednej krowy. Z łatwością mógłbym Panom udowodnić, że stanowi to trzecią lub czwartą część właściwej wartości. Te straty ponosi w 95% ludność niemiecka, a tylko w 5% właściciele polscy. Cel tego postępowania jest jawny. Wszystkiemi siłami dąży się do pozbawienia ludności niemieckiej środków egzystencji. A kierują się myślą ukrytą, że ten czy ów ze zrujnowanych ludzi z węzełkiem w ręku, gdyż więcej mu nie pozostanie, z rozpaczy wywędruje. Ale dokąd? Panowie najchętniejby woleli, do Niemiec. Niestety i w Niemczech niebardzo się interesują ludźmi zrujnowanymi, bieda tam, zwłaszcza wśród rolników, jest dość wielka. Owszem, gdyby była jakaś planeta dla niewygodnych mniejszości, gdzie po utracie swego dobra mogłaby żyć z powietrza.</u>
+ <u xml:id="u-29.22" who="#komentarz">(Głos: Wóz Drzymały)</u>
+ <u xml:id="u-29.23" who="#SHasbach">Ustawa o reformie rolnej wyraźnie przewiduje, żeby gospodarstwa rolne o Wysokiej kulturze, jak hodowla nasion, rasowego bydła i t. d., przy reformie rolnej nie mają być naruszone. Daję Panom przykład. Na tegorocznej liście imiennej stoi między innemi majątek Nowe Jankowice w pow. grudziądzkim. Bez przesady skonstatować mogę, że majątek Nowe Jankowice jest jednym z majątków wzorowych w całej prowincji. Koszta zagospodarowania za hektar są według księgowości największe z całego Pomorza. Pod opieką izby rolniczej wprowadzono w tym majątku wzorową hodowle nasion, intensywną hodowlę buraków cukrowych, 70 krów zapisano do księgi hodowlanej, tak samo znajduje się tam wzorowa hodowla owiec merynos. Pytam, dlaczego narusza się takie gospodarstwo, których nie mamy zbyt wiele w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-29.24" who="#SHasbach">Wyjaśnienie bardzo proste: właścicielem tego majątku jest poseł na Sejm von Koerber, członek Klubu Niemieckiego, który oddawna występuje w obronie praw mniejszości niemieckiej i dlatego cieszy się specjalną opieką władz administracyjnych, które kilka lat temu nawet wysiedlić go chciały z granic Polski, twierdząc, że nie ma on obywatelstwa polskiego, a dziś jest posłem w naszym parlamencie.</u>
+ <u xml:id="u-29.25" who="#SHasbach">Przytoczę tu jeszcze jedną sprawę z zakresu działania Ministerstwa Reform Rolnych, w którą Ministerstwo Spraw Wewnętrznych miesza się z decydującym wpływem. Przy każdej zmianie właściciela, bez różnicy, czy dzieje się to w mieście, czy na wsi, czy chodzi o kilka metrów kwadratowych na budowę domu, czy o sprzedaż posiadłości włościańskiej lub majątku, zawsze pozwolenie wydane być musi przez urząd ziemski. Do gruntów wiejskich jest stosowana ustawa pruska, która była wydana w celu zapobiegania nabycia gruntów przez lichwiarzy na cele spekulacyjne. Co dziś zrobiono z tej ustawy? Pozwolenie to zależy od opinji, wydanej przez starostę lub wojewodę, którzy mają stwierdzić lojalność wnioskodawcy. Więc i tym razem decyduje tylko władza polityczna, oczywiście w 99% wypadkach negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-29.26" who="#SHasbach">Panowie widzą z tych przykładów, które przytoczyłem z rzeczywistości, jakie skupienie władzy znajduje się w rękach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. To skupienie władzy mogłoby stworzyć dużo dobrego, gdyby znalazło użytek w sensie pozytywnym, równa się ono centrali elektrycznej, której sieć przewodów funkcjonuje bez zarzutu i której bezpieczniki są w należytym porządku. Ale nie daj Boże, jeżeli bezpieczniki są zbyt słabe, lub wogóle ich niema, albo jeżeli w przewodach nie wszystko w porządku.</u>
+ <u xml:id="u-29.27" who="#SHasbach">Dla nas Niemców zjawisko silnego Rządu jest zawsze sympatyczne, jeżeli ten Rząd występuje w obronie prawa i słuszności; czy za pomocą starej lub nowej konstytucji, to rzecz drugorzędnej wagi dla nas, natomiast główny nacisk kładziemy na gwarancję swobody i prawa każdej jednostki w państwie bez względu na rasę, religję i narodowość. Powtarzam, że Niemcy popierają silny Rząd, który kieruje się zasadami prawa i sprawiedliwości. Jednakże oświadczam, że tak samo, nie patrząc w prawo i lewo, będziemy zwalczali najsilniejszy Rząd słabemi naszemi siłami, póki nie będzie on, stojąc wysoko nad wszystkiemi partjami, używał swej władzy, oddanej mu zrządzeniem losu, do stabilizowania równego prawa dla wszystkich obywateli państwa, wbrew walkom partyjnym i szowinistycznym i nacjonalistycznym tendencjom narodu i wśród urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-29.28" who="#SHasbach">Od Pana, Panie Ministrze Spraw Wewnętrznych, będzie zależało w pierwszym rzędzie, czy historja nazwie kiedyś Rząd Józefa Piłsudskiego Rządem tym, który był obrońcą równego prawa dla wszystkich obywateli w Państwie Polskiem bez względu na rasę, religję i narodowość.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Ci, co mnie znają, przypuszczam, są zdziwieni, że zabieram głos właśnie w tej dyskusji. Nie wszedłem na tę katedrę, by polemizować z improwizacją ekonomiczno-finansową i podatkową czcigodnej senatorki p. Kłuszyńskiej. Jeżeli zabieram głos, to tylko dlatego, że miałem z urzędu dziś referować właśnie sprawozdanie z budżetu tego ministerstwa w zastępstwie senatora-sprawozdawcy. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności człowiek najbardziej do tego uprawniony, najbardziej do tego nadający się, p. s. Rolle, dziś się tu stawił nam zdrów i uwolnił mię łaskawie od tego ciężkiego obowiązku. Ponieważ jednak materje, które wchodzą w działalność Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, są bardzo a bardzo dalekie od przedmiotów wszystkich moich stałych zainteresowań, więc z natury rzeczy musiałem pewnym studjom, pewnym badaniom, poświęcić te kilka dni i zupełnie przypadkowo, badając tę rzecz, natrafiłem na pewne cyfry, których wymowa jest taka, że uważam za konieczne podzielić się z Wysokim Senatem z tem, co dla mnie było rewelacją.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SGliwic">Ministerstwa spraw wewnętrznych w różnych krajach mają najrozmaitsze dziedziny. Jeżeli weźmiemy ministerstwo spraw wewnętrznych w Ameryce, sekretarjat spraw wewnętrznych, jak tam to się nazywa, to nie znajdziemy tam ani jednego z tych resortów, które zwykle w Europie, a szczególniej na kontynencie, wchodzą w skład ministerstw spraw wewnętrznych. Nie będę się nad tem rozwodził, stwierdzam tylko fakt. Jest to zresztą rzecz zrozumiała, dlatego, że odnośne agendy znajdują się w poszczególnych stanach.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SGliwic">Już w Anglji ministerstwo spraw wewnętrznych ma charakter nieco zbliżony do ministerstw spraw wewnętrznych na kontynencie. Wszystkie jednak te ministerstwa mają bardzo różne resorty. Jeden resort jednakże je łączy, tym resortem jest policja. Każde dobrze zorganizowane, choćby najbardziej demokratyczne państwo musi mieć i ma odpowiednio urządzony aparat policyjny i największe sumy we wszystkich ministerstwach spraw wewnętrznych właśnie na ten aparat są wydawane. A więc w Anglji Home Office ma zupełnie inne działy, niż je mają ministerstwa spraw węwnętrznych w Prusach, Francji i Włoszech. Home Office w którego skład wchodzą także sądy kryminalne, 70% swego budżetu przeznacza na organizację i utrzymanie władz policyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SGliwic">W Francji policji francuskiej, t. zw. Sûreté Generale, poświęca się 77% budżetu m-wa spraw wewn. Jeżeli, idąc z Zachodu, zbliżymy się do nas, to znajdziemy po drodze Prusy, gdzie m-wo spraw wewn. wydatkuje ze swego budżetu 90% na ten właśnie resort. Do cyfr realnych przejdę za chwilę. Powiem tylko, że nasz sąsiad wschodni nie posiada właściwego resortu spraw wewnętrznych, a cały ten resort ten sprowadza się do t. zw. głównego urzędu politycznego, znanego pod anagramą G. P. U. i całe 100% budżetu min. spr. wewn. idzie tam w ten sposób na policję i to wyłącznie na policję polityczną.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SGliwic">Jakież są cyfry, które poszczególne państwa, a szczególnie państwa ościenne, wydają na ten resort? Nawiążę tu do tego, co Minister Spraw Wewnętrznych nam niedawno powiedział, gdy mówił, na co idzie nasz fundusz dyspozycyjny, fundusz nikły, szczupły, malutki. Zanim przejdę do tych cyfr, jeszcze jedno powiem, powiem to tym panom senatorom, którzy uważają, że głosując przeciw funduszowi dyspozycyjnemu, wyrażają votum nieufności.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Głos: W Senacie nie można inaczej.)</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SGliwic">Wyraża się votum nieufności, zmniejszając fundusz o 1 zł. lub 100 zł., jak to się praktykuje wszędzie na świecie.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#komentarz">(Głos: Wszystko jedno. Inny głos: Nie, to nie wszystko jedno.)</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#SGliwic">Obecnie ministrem spraw węwnętrznych w Prusiech, jak Panowie wiedzą, jest socjalista Grzesiński, tak jak socjalistą jest i kanclerz Rzeszy, p. Müller, ale poprzednio ministrowie i kanclerz należeli tam do partyj niesocjalistycznych, a niezależnie zupełnie od tego, kto był kanclerzem i ministrem spraw wewnętrznych w Prusiech, ten fundusz tam zawsze figurował.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SGliwic">Teraz pozwolą Panowie, że powiem, jakie te są fundusze, Rosja sowiecka na swoją policję polityczną, według budżetu na rok 1928, asygnowała 60 milj. rubli czyli 265 milj. złotych. Panowie raczą spojrzeć, co jest asygnowane u nas na policję, na K. O. P. i na ten nieszczęsny fundusz dyspozycyjny. Preliminowano wszystkiego 115 milj. na policję, 57 milj. na K. O. P. i 6 milj. na fundusz dyspozycyjny, razem 180 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#komentarz">(Głos: A jaki jest obszar i ludność?)</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#SGliwic">G. P. U. jest policją wyłącznie polityczną, która skierowana jest tylko do jednego celu, a jaki jest to cel, to wszyscy wiemy. Nie chodzi tu o obszar.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#SGliwic">Przechodzę teraz do Niemiec, do Prus. Czy Panowie wiedzą, co Prusy, same Prusy, a nie cała Rzesza, na policję wydają? Powiem to Panom; Prusy wydają na policję swoją więcej, niż my na całą armję.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#komentarz">(Głos: To jest ukryta armja.)</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#SGliwic">Prusy wydają, Panie Senatorze, osobno na armję przytem 2 razy tyle, co my na ten cel. A na policję Prusy wydają 399 milj. marek, t. j. 837,8 milj. złotych, a wy chcecie te 6 milj. Rządowi odebrać!</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#komentarz">(Uderza silnie w pulpit.)</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#komentarz">(Głos: My tak samo potrafimy walić w stół!)</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#SGliwic">Chciałbym teraz, w świetle tych cyfr, widzieć, kto z państwowo myślących panów senatorów będzie głosował, kiedy do głosowania przystąpimy, będzie głosował przeciwko tej pozycji i tej sumie.</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Wasiutyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SWasiutyński">Ograniczony czas, jakim rozporządzam, zmusza mnie do tego ażeby się zająć tylko Jedną sprawą z dziedziny administracji ogólnej, ale sprawą bardzo ważną — sprawą urzędniczą. Nie potrzebuję tu wyjaśniać, że stan aparatu państwowego i jego poziom moralny, jego poziom fachowy ma ogromne znaczenie dla państwa. Biurokracja w swojej masie z natury rzeczy nie jest żywiołem twórczym i pełnym inicjatywy, chociaż w obecnych okolicznościach właśnie stara się zagarnąć te dziedziny życia, w których potrzebna jest samodzielność, twórczość, indywidualna odpowiedzialność i działa w tym wypadku przeciw swojej naturze. Ale biurokracja stanowi czynnik ciągłości wobec dokonywających się stale zmian politycznych w społeczeństwie. Powiedziałbym, że jest czynnikiem konserwatywnym, gdybym się nie obawiał, że to będzie zrozumiane w sensie doktryny politycznej, a to dlatego, że losy osobiste mas urzędniczych są ściśle związane z losami państwa. Te państwa, które potrafiły na odpowiednim poziomie postawić swoja biurokrację, w chwilach ciężkich oceniły wartość tej biurokracji.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SWasiutyński">Francja przechodziła w XIX wieku kilka rewolucji, a jednak te wstrząśnienia wyrządziły jej stosunkowo małą szkodę, między innemi i dlatego, że miała dobrze zmontowany, silny aparat urzędniczy. Również i państwo niemieckie wyszło obronna ręką z ogromnej katastrofy powojennej, kiedy trzeszczały i załamywały się wiązadła, budowy państwowej, dlatego, że miało na wysokim poziomie stojącą biurokrację. Polska musi dopiero wytworzyć swoje tradycje, wytworzyć swego ducha wśród urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SWasiutyński">Jeżeli porównamy to, co było na początku tworzenia naszej machiny państwowej, z tem co jest obecnie, to musimy stwierdzić znaczny postęp. Ale obecnie powstać musi obawa, czy ten miarowy postęp, czy ta powolna zmiana na lepsze nie jest zagrożona, czy nie jesteśmy w przededniu wielkiej demoralizacji, obniżenia się poziomu biurokracji. Jest zjawiskiem zastanawiającem, że skarżymy się powszechnie na przyrost inteligencji, na hiperprodukcję inteligencji. Obliczamy, że mamy zgórą 40.000 młodzieży w szkołach wyższych, że mamy zgórą 8.800 prawników i około 1.200 prawników kończy rok rocznie uniwersytet, ale brak nam żywiołów urzędniczych. Wiadomą jest rzeczą, że państwu brakuje inżynierów, ale braknie także i prawników, którzy specjalnie powinniby iść do urzędów. Muszą być głębokie tego przyczyny. Państwo poszukuje tych urzędników, daje stypendja, które mają związać tych ludzi i zobowiązać ich do służenia państwu.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SWasiutyński">Niewątpliwie odstręczają od karjery urzędniczej nędzne płace. Młodzieńcy energiczni, którzy mają wiarę w swoje siły, w swoje zdolności, bardzo niechętnie idą do służby państwowej, chyba że ich do tego zmusi bardzo ciężkie położenie. Ale, proszę Panów, są i inne powody. Człowiek, który obiera sobie karjerę urzędniczą, chce mieć pewność tej karjery, chce mieć widoki, że osiągnie wyższe stanowisko, że będzie miał stałość tych podstaw życiowych, jakie mu daje posada, pewność awansów, pewność dochodów stanowi równoważnik skromnego bardzo uposażenia. A u nas trzeba pamiętać, że dopiero dojście do wyższego stanowiska zapewnia warunki bytowania, przynajmniej nie stojące poniżej poziomu człowieka kulturalnego. Tymczasem jakie się wytworzyły stosunki? Dlatego, aby zająć stanowisko X stopnia służbowego, — jest to kategorja I urzędników, od której wymagane jest w zasadzie wyższe wykształcenie, — trzeba przedstawić dyplom, ale zwierzchnik tego ukończonego absolwenta. posiadającego wyższe wykształcenie, zwierzchnik, stojący znacznie wyżej od niego w hierarchii urzędniczej, może nie mieć matury, — takie wypadki często się zdarzają.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SWasiutyński">Następnie awansowanie urzędnika zależy od swobodnego uznania władzy i znowu niema on tej pewności, że jego gorliwość w służbie, jego zdolności będą wynagrodzone, bo nie gorliwość w wykonywaniu obowiązków, nie uzdolnienie jest tym czynnikiem rozstrzygającym obecnie o posuwaniu się w karjerze, lecz częstokroć giętkość karku, gorliwość w podkreślaniu swojej prawomyślności politycznej. A w takich warunkach musi się odbywać i będzie się odbywał dobór takich typów i takich charakterów w biurokracji, które musza ja doprowadzić do demoralizacji, która wynika z lichego karjerowiczostwa, z wyrzekania się własnych przekonań, z manifestowania uczuć i poglądów, których się nie podziela, ale które się ujawnia dlatego, aby się przypodobać zwierzchności. To się zaczyna w groźny sposób szerzyć. Trzeba sobie zdawać sprawę, że ci ludzie, którzy obierają zawód urzędniczy, nie są z temperamentu swego politykami. Politycy znajdują gdzie indziej pole dla swej działalności. Ale urzędnik powinien mieć to poczucie, że jest szanowany przez innych i musi mieć szacunek dla samego siebie, on musi mieć godność osobistą. Człowiek stojący na odpowiednim poziomie moralnym, nie może być tylko bezwolnem narzędziem polityki cudzej, polityki partyjnej, on nie zechce spełniać tych czynności, o ile te czynności są niezgodne z jego przekonaniami. Urzędnik, jako narzędzie presji politycznej nie może mieć szacunku u ludności, nie może mieć autorytetu, a przecież on jednocześnie reprezentuje autorytet państwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SWasiutyński">W rozporządzeniu Prezydenta o organizacji administracji ogólnej podkreślono bardzo silnie polityczną rolę wojewodów i starostów. Oczywiście rozporządzenie Prezydenta miało na myśli politykę w innem znaczeniu, politykę jako reprezentowanie linji ogólnej Rządu co do sposobu rozwiązywania rozmaitych zagadnień, zaspakajania interesów i potrzeb publicznych. Ale w praktyce ci urzędnicy reprezentują politykę jako walkę z przeciwnikami partyjnemi, z ludźmi, którzy mają odwagę swego zdania. Nie chcę tu przytaczać przykładów, bo nie mam na to czasu, ale jeden charakterystyczny drobny przykład przytoczę.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SWasiutyński">W Poznaniu skazano redaktora „Dziennika Poznańskiego” za nieuczciwą konkurencie, ponieważ podał, że „Kurier Poznański” ma 9.000 prenumeratorów, a na sądzie udowodniono, że ma 30.000.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SWasiutyński">I co się okazało? Redaktor tłumaczy się. że tę informacje ma od osoby całkiem wiarogodnej i zeznaje na sądzie: że od naczelnika policji politycznej. Naczelnik policji politycznej, który w drodze tajemnicy służbowej otrzymuje wiadomości, bo musi na podstawie dekretu prasowego otrzymywać wiadomości, daje tę wiadomość innemu, ale ja jeszcze fałszuje. To nie jest przecież działalność, która leży w obowiązkach urzędnika. Nastawienie duchowe reprezentantów rządu na prowincji musi przytem odbić się fatalnie na stosunkach lokalnych, bo wnosi element walki, element bezprawia i przemocy.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#SWasiutyński">Weźmy stosunki w samorządzie. Bardzo słusznie dla sprawności administracji samorządów postawiono powiatowych starostów na. czele organów wykonawczych, nawet organów uchwalających. Starosta w normalnych warunkach ma tu bardzo wdzięczne pole pracy, jako ten organ samorządowy dla podniesienia dobrobytu ludności. Ale jeżeli ten starosta, przerzucany obecnie z powiatu do powiatu nie znający miejscowych stosunków, wnosi właśnie do tej pracy samorządowej czynnik walki z niemiłemi sobie kierunkami, jeżeli chce występować w roli, władzy, narzucającej przedstawicielom ludności swą wolę jeżeli posługuje się w tym celu środkami presji temi środkami które mu daje władza, to wówczas nastąpić musi dezorganizacja samorządów, depopularyzacja samorządów wśród ludności i znowu mamy to, co się zdawało że już dawno przełamane zostało co istniało w pierwszych chwilach, kiedy znikł absolutyzm, że przeciwstawiano społeczeństwo państwu. W takich warunkach na dłuższy okres czasu nie utrzyma się zasada przewodniczenia starosty w wydziale powiatowym, która uważam za bardzo pożyteczna.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#SWasiutyński">Ale wróćmy jeszcze do karjery urzędniczej. O losie urzędników decyduje, jak o tem powszechnie wiadomo, nie zawsze władza, zwierzchnia, lecz różne osoby wpływowe, ukryte za kulisami. Opowiem Panom przygodę profesora. Przyjechał do Warszawy, poszedł do ministerstwa, uzyskał przyrzeczenie ministra, uzyskał poparcie dyrektora departamentu, i powiedziano mu: wszystko będzie załatwione, tylko czy pan uzyskał poparcie p. X.?</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#SWasiutyński">P. X. nie był wyższym kierowniczym urzędnikiem.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#komentarz">(Głos: Jaki profesor?)</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#SWasiutyński">Profesor Uniwersytetu. Profesor pyta się, kto to jest ten p. X.? Na to wszyscy urzędnicy zaczęli się śmiać i powiadają: tylko profesor może być tak naiwny. Jak zazwyczaj u nas bywa, fasada jest bardzo piękna. Jeżelibyśmy znali stosunki służbowe urzędników tylko z tego, co się wyłania z Dziennika Ustaw, z pragmatyki cywilnej, to moglibyśmy być dumni wobec zagranicy. Większość urzędników w innych państwach takiej pragmatyki nie posiada. Ale rzeczywistość wyłania tę twarz zupełnie skrzywioną.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#SWasiutyński">Przedewszystkiem nasza pragmatyka służbowa właśnie stoi na stanowisku względnej nieusuwalności urzędników. Urzędnik może być usunięty, jeżeli jest mianowany na stałe, w drodze postępowania dyscyplinarnego, ale rzeczywistość wykazuje, że choć upłynęło już tyle lat od uchwalenia tej ustawy, jednak jeszcze wielu urzędników nie jest stabilizowanych i nad głowami ich wisi, jak miecz Damoklesa, słynny art. 116. Jeżeli nawet urzędnik dopłynie do tego portu, jeszcze sytuacja jego nie jest pewna. Mówiłem, już o tem, że tylko dyscyplinarnie może być usunięty, ale komisje dyscyplinarne nie dają bynajmniej gwarancji zupełnej bezstronności, bo składają się z urzędników, na których można wywierać presję. W innych państwach są urządzenia, gwarantujące tę bezstronność. W Francji jest odwołanie się do Najwyższego Trybunału Administracyjnego (Rady Stanu) z powodu orzeczenia dyscyplinarnego. W Niemczech przy najwyższym sądzie Rzeszy istnieje Trybunał Dyscyplinarny. Ale jest inny sposób szeroko praktykowany, to jest usunięcie urzędnika w dwóch etanach: przez przeniesienie w stan nieczynny, a po pół roku zwolnienie ze służby państwowej, gdy dobro służby tego wymaga. Może bardzo zdziwią się przedstawiciele Rządu, jeżeli nowiem, że bardzo blisko nas istnieje państwo, gdzie takiej klauzuli, aby można było usunąć urzędnika, gdy dobro służby tego wymaga, niema, gdzie urzędnik może być usunięty tylko w drodze dyscyplinarnej, a gdzie administracja jest niesłychanie sprawna. Ale to nie jest rzecz najważniejsza, bo w Anglji urzędnik nie ma zagwarantowanej stałości, w każdej chwili może być usunięty, ale tu obyczaj jest inny. Tam są niesłychanie rzadkie wypadki, które interesują izbę gmin, które są przedmiotem dochodzeń komisji, jeżeli jakiś urzędnik bez winy został zwolniony, więc tu chodzi głównie o pewne obyczaje. Jeżeli już wojewodowie, czy starostowie mają wyrość na agentów politycznych Rządu, jeżeli mają grać rolę taką, jaka grają prefekci w Francji, to stworzyć należy osobną kategorję urzędników, którzy mogą być łatwo usuwani, a wyłączyć innych urzędników od tego sposobu pozbywania się ich dla dobra służby. Ale, proszę Panów, jeżeli ogół urzędników stanie się narzędziem bieżącej polityki partyjnej, to wówczas musi się ustalić inny obyczaj, niesłychanie szkodliwy dla państwa. Wtenczas siłą rzeczy każda zmiana rządu będzie powodowała masowe rugi urzędnicze.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#komentarz">(S. Posner: Jak w Ameryce.)</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#SWasiutyński">Jeżeli przy takich stosunkach, które się u nas utrwalają, sięgniemy okiem dalej w perspektywę, utrwalają, sięgniemy okiem dalej w perspektywę, to, proszę Panów, ta perspektywa może okazać się groźną. Może powstać ruch zawodowy urzędników, nastawiony na walkę z państwem, chociażby środkami nielegalnemi, chociażby używaniem strajku wobec państwa, jako pracodawcy, dla obrony zarówno materjalnych potrzeb, jak i dla obrony przed faworyzmem, przed szykanowaniem, przed niesprawiedliwościami. I nic mogę dość silnie podkreślić, że nie wolno dla ułatwienia sobie chwilowych zadań, dla doraźnych efektów dezorganizować aparatu państwowego, bo, powtarzam, że ten aparat jest elementem trwałości i stałości państwa, którego znaczenie ujawnia się zwłaszcza w chwilach krytycznych.</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#SWasiutyński">Ponieważ p. Minister Spraw Wewnętrznych zaatakował p. prof. Głąbińskiego, więc powtarzam raz jeszcze słowa p. prof. Głąbińskiego, że nie może się do budżetu ustosunkować pozytywnie wobec polityki Rządu, to znaczy, że klub nasz wstrzyma się od głosowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SIżycki">Tę naszą starą, spokojną Izbę zakłócił jakiś nastrój bardzo dziwny, zwykle tu niespotykany, pewne ożywienie, które właściwie mogłoby być uważane za rzecz przejściową, myślę, że wywołane to zostało tem rozdrażnieniem, które sprawa narodowościowa zwykle wprowadza. Przemawiali tu i skarżyli się przedstawiciele mniejszości narodowych — Ukraińców, Niemców, Żydów, odpowiadała na to Narodowa Demokracja, Chrześcijańska Demokracja, Piast i B. B. Widoczne było wielkie zaognienie z obydwu stron, które wytworzyło właśnie ten nastrój, jakiego, zdaje mi się, już nie tylko w naszej spokojnej Izbie, ale w tej drugiej, młodszej Izbie należałoby zaprzestać i poszukać jakichś innych warunków, przy których życie mogłoby iść normalnie.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#SIżycki">Przypominam te warunki, w jakich Polska dawna, stara budowała się, kiedy kilkaset lat temu, ci, którzy wtedy Polską rządzili, potrafili do siebie przyciągać inne narodowości i umieli to robić — mieli wprawdzie wielkie swobody i te swobody przyciągały do siebie wszystkich razem. Wtedy bojarowie ukraińscy, ruscy mieniali się ze szlachtą polską swojemi przywilejami, herbami, wtedy do nas ciążyły ruskie miasta, wtedy Żydzi nie narzekali na prześladowania, żyliśmy w takich warunkach, o których dziś z największem zdziwieniem słuchamy. Nam przedstawicielom chłopów, wydaje się, że to są rzeczy do wznowienia. My, reprezentując te wielkie masy ludowe, uważamy, że mamy możność z ludem ukraińskim, z chłopami niemieckimi, socjaliści z robotnikami porozumieć się najserdeczniej, pomieniać się wszystkiemi przywilejami, jakie mamy; wszystko co nam jest dane, dajemy i wam. Wszystkie te narzekania, które od was słyszymy, my powtarzamy — są one jednakowe. Słyszymy, że tam były krzywdy podczas wyborów, a co u nas się działo? Powstał taki dziwoląg jak B. B. Słyszymy, że samorządy, są inaczej traktowane. A co jest u nas? Przecież nasze samorządy polskie, nie są w lepszych warunkach. A szkoły? Tam wprawdzie jest kwestja narodowościowa, ale u nas są również prześladowania. Wystarczy, żeby nauczyciel zaczął zbierać koło siebie ludność i w pewnym stopniu ją oświecał, poruszył, napewno go przeniosą. Znam te stosunki i wiem, że nauczyciel 6 miesięcy nie wysiedzi w jednej szkole, w polskiej szkole, na polskiej ziemi, o ile ma markę wyzwoleńca. I tak przerzucany jest z jednej szkoły do drugiej, bo po 6 miesiącach byłby już zafiksowany.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#SIżycki">My wiemy jak wygląda przeprowadzanie walki z alkoholizmem. Naprzykład w powiecie sokólskiem, polski powiat, cały powiat głosował za walką z alkoholizmem, ale wprowadzić uchwały w życie nie pozwolono. Ta sama polityka jest u nas, co u Was. My się możemy zamienić z Wami wszystkiemi naszemi przywilejami, wszystkie herby i zaszczyty oddajemy Wam, są one jednakowe. Kiedy będziemy mieli możność wprowadzenia rządów takich, jakie uważamy za właściwe w całej Polsce, wtedy i Wam będzie dobrze.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#SIżycki">A co się u nas dzieje ze spółdzielczością? dostają tylko te kasy, które mają markę B. B., a jeżeli nie mają tej marki, nic im nie dadzą, niema nawet o czem mówić. Bicie — czy myślicie, że polskich chłopów nie biją. Rewizje, aresztowania — wszystkie przywileje mamy zupełnie te same. Konfiskata gazet — a czy naszych nie konfiskują? Zapisałem sobie wszystkie Wasze narzekania, to są i nasze narzekania. To jest nasze polskie prawo, to są nasze dzisiejsze przywileje. My się ze wszystkiemi przywilejami z Wami dzielimy.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#SIżycki">Twierdzę, że ci, którzy mówią do ut des są w wielkim błędzie, tu niema do ut des, jest tylko jedna strona, która może dać. Z kim można układy prowadzić? Przedstawiciel mniejszości narodowej, który by się wdał w układy, nie miałby żadnego posłuchu u dołu, w tej chwili byłby zmieciony, z nim nikt nie gadałby. Na to, żeby się z nim mogło mówić trzeba, aby były na dole inne porządki. Nie wierzę, aby u Was było lepiej, niż u nas, ale musi być tak samo, walczmy więc razem o nasze wspólne chłopskie prawa. Daj Boże, żeby nie było gorzej. To też ja twierdzę, że te ciężkie warunki wszyscy musimy zmienić, wszyscy musimy walczyć i na to tu jesteśmy i tę robotę przeprowadzamy. P. Kłuszyńska wierzy, że to nastąpi dziś wieczór, ja jestem trochę starszy, trochę mniej optymistą i nie wierzę, aby to miało tak prędko nastąpić, jednakże przypuszczam, że znajdą się między nami tacy, którzy się doczekają lepszych czasów.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#SIżycki">Dla charakterystyki muszę przytoczyć ciekawe zjawisko. Proszę Panów, to Was nawet zaciekawi. Trzy miesiące temu umarł chłopak, syn człowieka, który należy do polskiego narodowego kościoła. Ponieważ rodzice mieszkali na Woli, a wolski cmentarz jest cmentarzem gminy wolskiej, uważali za swoje prawo na swoim gminnym cmentarzu go pochować i pochowali chowali.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#komentarz">(Głos: Naiwni.)</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#SIżycki">Ksiądz zażądał, żeby ciało wyrzucić, zwrócił się w nocy do grabarza i kazał mu wykopać trumnę i wyrzucić za cmentarz, jako zwłoki niekatolickie, chociaż jest to gminny cmentarz. Grabarz bał się i rozkazu nie wykonał. Grabarz choć był od 1888 r. grabarzem wolskiego cmentarza, za nieposłuszeństwo władzy został wydalony bez żadnej indemnizacji. Zaczęły się dalej pertraktacje, co zrobić z nieboszczykiem, który leży w niewłaściwej ziemi i w wyniku ostatecznym po bardzo wielu dyskusjach i pertraktacjach władze kościelne porozumiały się z cywilnemi i postanowiono dokonać ekshumacji — tu podaję korespondencję z gazety: „Donosiliśmy w dniu 24 o trudnościach, z jakiemi pochowano dnia 5 stycznia zwłoki ś. p. Bolesława Tarnowskiego, wyznawcy kościoła narodowego na cmentarzu komunalnym wolskim, wobec tego, że władze kościoła katolickiego zażądały ekshumacji zwłok, jak dowiadujemy się na skutek protestu władz kościelnych na dzień 9 b. m. zarządzono ekshumację zwłok ś. p. Bolesława Tarnowskiego”. Gdyby to było na prowincji, toby napewno nastąpiło, ale ponieważ tu był minister, zwrócono się do niego i obiecał zainteresowanym, że to nie nastąpi. Uniknęliśmy w ten sposób skandalicznego przejścia, któreby prawdopodobnie bardzo zły efekt w Genewie wywołało. Słowem szczęśliwie złożyło się, że to się zdarzyło w Warszawie, bo gdyby to było gdzieś w Łomży, czy Białymstoku, to napewno nikt nie zdążyłby o tem pomyśleć. Nietylko więc Was prześladują w cerkwiach i kościołach, nietylko Was wyciągają z cerkwi i w kajdanach biorą do więzienia, to samo robią i z nami. My wszystkiemi przywilejami możemy się z Wami podzielić.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#komentarz">(S. Perzyński: Gdzie to było — wyciąganie z cerkwi w kajdanach?)</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#SIżycki">Teraz jest, w tej chwili. Proszę Panów, otóż z tych względów uważam, że ten ton, którego z lewej strony Wy, Panowie, a z drugiej Wy używacie — jest dla naszej pracy szkodliwy. Rozumiem doskonale, że to jest refleksem tego co Wy mówicie. Jeżeli więc są tacy, co może z innych powodów występują przeciwko państwu, to ich należy eliminować, ale nie rozciągać winy na wszystkich. Pamiętam, że gdy w r. 1918 i 1919 byłem na Wołyniu i Polesiu, to wtedy były nastroje inne. Ja wierzę, że gdyby polskie rządy były tego charakteru, jak były 300–400 lat temu, jak rozumne rządy Zygmunta-Augusta, to byśmy tu tego nie powtarzali.</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#SIżycki">Teraz w charakterze sprostowania muszę się zwrócić do p. Ministra. P. Minister powiedział mojemu koledze klubowemu, że „Pan ma prawo powiedzieć w tem miejscu w języku parlamentarnym, wtedy, gdy była mowa o votum nieufności. Naszem zdaniem p. Minister powinien wiedzieć, że nasza Izba nie ma prawa wyrażać votum nieufności.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Sergjusz Kozicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#SSergjuszKozicki">Proszę Panów! Ciężki los, nieznośne życie mają ukraińskie pracujące masy włościaństwa, robotników i ukraińskiej pracującej inteligencji w Polsce. Masom tym potrzebne są warsztaty pracy, potrzebna jest ziemia, potrzebne jest zatrudnienie, potrzebna jest swoboda rozwoju sił duchowych, swoboda wyjawienia swej duszy, pielęgnowanie rodzimej kultury, niczem nieskrępowane wolne i od nikogo niezależne, zorganizowane życie społeczne i polityczne. I czy chociaż odrobinę z tego wszystkiego mamy w Polsce?</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#SSergjuszKozicki">Wprost słów nie znajduję dla określenia moralnej wartości tych panów, którzy tu mówili wczoraj o tem, że my mamy w Polsce dobrobyt, nacechowany radością życia, czy jest dobrobytem taki układ, taki stan rzeczy, że obszarnik ma 1.000 ha ziemi, a całe wsie o blisko 800 mieszkańcach, mają tylko połowę tego i muszą, ratując się od skrajnej nędzy, na tych pańskich łanach pracować w warunkach pańszczyzny, odrabiać po 20 dni pracy za pastwisko dla jednej krowiny, wiązać cztery morgi jęczmienia za jedną kopicę siana i t. d. Głód ziemi jest niezmierny. Parcelacji na naszych ziemiach dla ludności ukraińskiej się nie prowadzi. Zamiast tego, gdzie niegdzie prowadzi się komasację. Panowie przecież wiedzą, że komasacja bez upełnorolnienia to jest nic, jest to tylko mamienie chłopów, że dla nich się coś robi. W istocie rzeczy jaka może być poprawa z samej tylko komasacji.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#komentarz">(Głos: Pan się wypowiada przeciwko komasacji?)</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#SSergjuszKozicki">Wcale nie wypowiadam się przeciw komasacji, ale nawet ustawa z takim trudem przeprowadzona w Sejmie mówi, że komasacja musi być prowadzona razem z upełnorolnieniem i z uzupełnieniem karłowatych gospodarstw, na co winny być rozparcelowane ogromne obszary dworskie.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#SSergjuszKozicki">Czy może Panowie powiecie, że radością życia jest to, iż włościanin prawie wyłącznie kartoflami się żywi i dobrze, jeżeli może do tego dokupić kroplę oleju. Bo przecież cielę, albo prosię, albo jajko, albo większą część zboża musi odwieźć na podatki.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#SSergjuszKozicki">Czy może jest radością życia to narzucanie nam polskiej szkoły, wynarodawiania dzieci naszych, bicie i katowanie tych dzieci w szkołach polskich za nienauczenie się lekcji historji polskiej. Ja Panom zaraz przytoczę jeden dokument. Oto dziecko, Tekla, 13 letnia we wsi Biłaszewie, — po świętach Bożego Narodzenia nie umiało lekcji historji. Co z tego wynikło? Kierownik zaczął gonić ją po szkole, pomiędzy uczniami, złapawszy, uderzył nią o ławkę, potem podniósł, rzucił na podłogę i zaczął kopać nogami, potem zaciągnął ją do kancelarji i tam bił ją dalej. Dziewczyna uciekła do domu cała pobita. Ojciec poszedł do kierownika szkoły i poskarżył się. Kierownik nie przyznał się. Ojciec zaskarżył go do sądu, ale zanim sąd. wydał wyrok, dziecko umarło. Jeszcze jeden szczegół z tej tragedji. A mianowicie, dziecko będąc nieprzytomne w czasie choroby, skarżyło się ojcu, że nauczyciel jak widmo stał przed nią i mówiło do ojca: „Tateńku, meni straszno! kierownik bude mene byty! Ja ne pijdu do szkoły”.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#SSergjuszKozicki">Czy jest radością życia to, że pracujące masy ukraińskie są pozbawione możności zarobkowania przy warsztatach, gdzie oddawna miały zatrudnienie (masowe zwalnianie konduktorów — Ukraińców, służby pociągowej i stacyjnej, wyrzucanie z warsztatów kolejowych, szkół, urzędów pocztowych, samorządowych i t. d.).</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#SSergjuszKozicki">Mówiło się wczoraj o dobrobycie. Przecież polska urzędowa statystyka wykazuje, że na Wołyniu jest 1746 bezrobotnych: z tego 601 kwalifikowanych, 520 niekwalifikowanych, 412 rolnych, 213 ludzi inteligentnych profesji — to nie mówi chyba o dobrobycie. Statystyka ta objęła tylko robotników. A przecież w każdej wsi mamy dziś setki bezrobotnych, z trwogą myślących o tem, co jutro jeść będą. Nie wypada wobec tego wszystkiego chyba mówić o radości życia.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#SSergjuszKozicki">Jeszcze słów parę o rzekomo małej opiece Rządu, nad ludnością polską w województwach wschodnich o rzekomem uprzywilejowaniu nas, o czem z takim bólem mówił p. s. Głąbiński.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#SSergjuszKozicki">Otóż gmina Boremel. w powiecie dubieńskim, na gminnem zebraniu obrała radę gminną. W gminie tej Polaków może jest 2%, a może nieco mniej i do rady zostali wybrani Ukraińcy. Starosta rozwiązuje ją. Przychodzą drugie wybory, to samo, — znowu rozwiązuje. Przychodzą trzecie wybory, to samo — znowu rozwiązuje. Czwarty raz wybory i znów rozwiązuje. Na piąty raz już dość tego było ludziom. Starosta pewnemi metodami przeprowadził większość Polaków i teraz wybory zatwierdził. Niewątpliwie, że jest to wyłączny przywilej dla nas.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#SSergjuszKozicki">Wola Jakubowa, pow. Drohobycz. 15 radnych w opozycji do rządu zażądało wyboru komisji rewizyjnej dla sprawdzenia stanu rachunkowości, uregulowania sprawy szarwarkowej, i urzędowania w języku ukraińskim. Wójt zaskarżył do starostwa niemiłych mu radnych i wszystkich aresztowano, pod zarzutem antypaństwowej agitacji.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#SSergjuszKozicki">W ciągu jednego roku rozwiązano na Wołyniu kulturalno-oświatowe towarzystwa „Proświta” w powiatach: Dubno (centrala i 113 filji), Kowel (centrala i około 150 filji), Równe (centrala i ponad 100 filji), pozostałe zaś jeszcze „Proświty” narażone są na szykany administracji. Naszym kulturalno-oświatowym towarzystwom takim, jak „Proświta”, często odmawia się zezwolenia na amatorskie przedstawienia, raz nawet na urządzenie koncertu kolend, bo pan starosta chciał mieć tekst tych kolend, żeby broń Boże w koleniach nie znalazły się jakieś antypaństwowe hasła. Choć te teksty były mu przedstawione, odmowa pozostała ważna. Nie możemy się nigdy doczekać zezwolenia na jakaś kwestę, na utrzymanie naszych kulturalno-oświatowych towarzystw. Rozwiązywanie w dalszym ciągu organizacyi sportowych, przeciwpożarniczych, o czem tu koledzy już mówili, jest na porządku dziennym.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#SSergjuszKozicki">Proszę Panów, rada miejska w Ostrogu (tu jest b. pan burmistrz) uchwaliła maleńki zasiłek dla towarzystwa „Proświta”. Jest to jedyna kulturalno-oświatowa organizacja w całym powiecie. Ma się rozumieć, starosta to skreślił, coś mu to szkodziło.</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#SSergjuszKozicki">Czy wszystko to, Panowie, możliwe jest w państwie istotnie cywilizowanem? A u nas to jest stale na porządku dziennym. Są to oczywiście metody, które powinny prowadzić do tej współpracy, o której wczoraj jeden z panów senatorów tu mówił, jako przedstawiciel rządowego bloku.</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#SSergjuszKozicki">Nie mam czasu na wymienianie chociażby poważnej części tych kwiatków z codziennego naszego życia. Wszystkie rządy polskie zmierzały i zmierzają do duszenia, do krępowania, do niszczenia narodu ukraińskiego. Raz zapoczątkowaną walkę prowadzi się przeciw nam konsekwentnie. Tu wczoraj p. s. Kamieniecki mówił, że przedewszystkiem musicie Panowie, stanąć na gruncie polskiej racji stanu, a wówczas wszystko mieć będziecie. Ja Panom przypomnę przemówienie senatora z Klubu Żydowskiego Dawidsohna, który (zdaje mi się, jabym tego nie powiedział, ale on się przyznał), mówił o tem, że Żydzi tak daleko poszli, że p. Grünbaum zaświadczył przed potentatami finansowymi amerykańskiemi o dobrobycie Żydów w Polsce, i mimo tego oświadczenia rządy polskie nic nie zrobiły dla Żydów, bo tenże sam s. Dawidsohn ile tu mówił o ich krzywdach? Zresztą w B. B. macie przecież takich rzekomych Ukraińców, którzy przecież Wam deklarują i deklamują zawsze wszystko czego tylko zażądacie, ale czyście mimo to, że macie dokumenty w ręku, coś zrobili dla poprawienia tego życia, dla załatwienia takich istotnych potrzeb ukraińskich, jak zniesienie osadnictwa, parcelacja, przywrócenie szkoły narodowej, przyjęcie zwolnionych funkcjonarjuszy w różnych urzędach i t. d. Czy przywróciliście chociażby dziesięć szkół na powiat na Wołyniu i nadaliście im. charakter ukraiński, pomimo to. że macie wśród siebie i na każde zawołanie, na każdą potrzebę tych panów, którzy ciągle o zgodzie, o szczęściu i o raju naszym w Polsce mówią?</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#komentarz">(Głos: Na zjazd w Łucku nie dopuściliście Sahajdy.)</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#SSergjuszKozicki">Nie mogliśmy dopuścić takiego Sahajdy, nie jest wart tego, ażebyśmy go dopuścili. Chyba Wy nie domagacie się oświadczeń przejętych jeszcze większą sromotą, aniżeli te, które oni na Wasze żądanie składają! A co wyście za to dali? Nic nie daliście. To wszystko dowodzi tego, że gdyby nawet naród ukraiński ustosunkował się ugodowo istotnie, wszystko jedno nicby z tego nie było, bo przecież takiej ugody, jak macie od Żydów, to nie możecie więcej żądać. Dowodzi to jeszcze jednego, że potrzeby nasze tak w wiekach zeszłych, jak i teraz nie mają i nie Będą mieć zrozumienia i zadowolenia. Dawne szubienice i pale, dzisiaj nieco są zmodernizowane.</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#SSergjuszKozicki">W takich warunkach włościaństwo, robotnicy i inteligencja pracująca ukraińska wlecze swój ciężki żywot. Zaduch i ciasnota, a przecież my, Panowie, żyć chcemy i żyć będziemy i mówię to Panom otwarcie, że dążnością naszą jest niepodległość, niepodległość, niepodległość.</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#SSergjuszKozicki">Proszę Panów, teraz parę słów o budżecie. Budżet jest przeładowany dyspozycyjnemi funduszami w sumie około 30.000.000 zł. Na każdego obywatela wypada 1 zł., płacony na fundusze dyspozycyjne. Budżet jest przeważnie militarystyczny, jest budżetem, w którym my nie mamy ani jednej pozycji na zaspokojenie naszych istotnych potrzeb, a jak to wiemy z praktyki zeszłych budżetów, były one używane zawsze przeciw nam. Za tym budżetem żadna uczciwa ukraińska dusza głosować nie może i ja również nie będę głosował. Zresztą co jest warte uchwalenie budżetu, skoro to nie są ramy dla Rządu. Jeżeli zeszłego roku Rząd potrafił wydatkować o 568.000.000 więcej to teraz może potrafi wydać 1.568.000.000.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszałek">Dyskusja nad tym działem wyczerpana. Przechodzimy do części 17 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów. Głos ma sprawozdawca s, Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie! Przechodzimy do dyskusji nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Ze względu na to, że sprawozdanie drukowane znajduje się w posiadaniu członków Wysokiego Senatu, będę się starał możliwie skracać. Poczta jest to dziś stała, dla każdego dostępna i jako wielkie przedsiębiorstwo rozbudowana organizacja, której celem jest możliwie szybkie przesyłanie na zlecenie wiadomości i listów wszelkiego rodzaju, paczek, pieniędzy, a niekiedy także osób. Zwykle jest ona instytucją państwową. Najistotniejszym celem poczty jest staranie się o szybkość, punktualność i dogodność komunikacji pocztowej, telefonicznej i telegraficznej, Poczta powinna nadto wygospodarować takie wpływy, któreby wystarczały na opędzenie kosztów eksploatacji i potrzebnych do należytego spełnienia zasadniczego jej celu inwestycji. Jeżeli poczta jest instytucją państwową, a kraj nasycony pod względem sieci i urządzeń komunikacji pocztowej, telegraficznej j telefonicznej, albo jeżeli sytuacja finansowa państwa tego wymaga, to słusznym postulatem polityki skarbowej jest, aby poczta część nadwyżek budżetowych przelewała do Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#SPrzybylski">Powyższe potrzeby swoje zaspokaja poczta z opłat, które pobiera za usługi, jakie świadczy publiczności. Przy określaniu wysokości tych opłat należy zważać na to, aby cel zasadniczy kolei, t. j. ułatwienie i popieranie wzrostu komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej wskutek zbyt wysokich taryf nie ucierpiały. Szybka i należycie rozbudowana komunikacja pocztowa, telegraficzna i telefoniczna jest bowiem jednym z zasadniczych warunków i narzędzi rozwoju życia gospodarczego i kulturalnego kraju oraz rozwoju stosunków gospodarczych i kulturalnych międzynarodowych. Granicą wysokości opłat powinien być zatem zasadniczo wzgląd na to, aby przez zbyt wysokie opłaty nie utrudniać komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej; granicą niskości opłat pocztowych, telegraficznych i telefonicznych jest postulat, aby poczta z tych opłat sama pokrywała koszty własne, a więc koszty ruchu, utrzymania sieci, oprocentowanie i amortyzację kapitału zakładowego, i aby nie potrzebowała na ten cel dotacji ze Skarbu Państwa. Jeżeli te teoretyczne wywody porównam z rezultatami badania dotychczasowej działalności zarządu poczt i telegrafów, to nie waham się wypowiedzieć zdania, że zarząd poczt i telegrafów ze swoich zadań wywiązuje się bardzo dobrze.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#SPrzybylski">Gdy w listopadzie 1918 r. Państwo Polskie objęło po zaborcach zarząd poczt i telegrafów, polski Minister Poczt i Telegrafów stanął przed zadaniem niepospolicie trudnem.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#SPrzybylski">Jedynie w b. zaborze pruskim zastał komunikację pocztową, telegraficzną i telefoniczna w stanie wystarczającym narazie na zaspokojenie potrzeb ludności, 1700 instytucyj pocztowych wraz z budynkami i urządzeniami, potrzebnemi do wykonywania służby, w dobrym stanie. Gorzej było z zaborem austrjackim, gdzie wprawdzie w chwili objęcia komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej przez pocztę polską było czynnych 1200 instytucji pocztowych, ale z budynkami i urządzeniami, które w czasie wojny uległy częściowo zniszczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#SPrzybylski">W b. zaborze rosyjskim stan komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej przedstawiał się wprost katastrofalnie, gdyż wszelkie urządzenia sieci komunikacyjnej, już przed wojną bardzo słabo rozwiniętej, wojska rosyjskie w odwrocie zabrały, przewody zaś uległy w czasie wojny zupełnemu zniszczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#SPrzybylski">Pierwsze wysiłki ministerstwa w kierunku rozszerzenia sieci załamywały się o trudności finansowe, a nie mogłyby się były zresztą rozwinąć także z powodu wojny z Rosją j nieustalenia granic państwa.</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#SPrzybylski">W grudniu 1923 r. ustawa sejmowa zniosła ze względów oszczędnościowych Ministerstwo Poczt i Telegrafów i oddała sprawy komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej pod zwierzchni nadzór Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Bezpośredni zarząd tej komunikacji objęła generalna dyrekcja poczt i telegrafów. Ten stan trwał aż do początku r. 1927, w którym rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 18 stycznia z uwagi na wielką działalność problemów komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej, które musiały być szybko rozwiązane i wymagały skoncentrowania w osobnem ministerstwie, powołało na nowo do życia Ministerstwo Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#SPrzybylski">Ministerstwo Poczt i Telegrafów rozwinęło żywą działalność nad budową sieci pocztowych i uporządkowaniem stanu prawnego, którego podstawą były dotychczas odziedziczone po zaborcach trzy rodzaje przepisów organizacyjnych i służbowych.</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#SPrzybylski">Aby zarząd poczt i telegrafów w swoich poczynaniach i pracach nad rozszerzeniem i udoskonaleniem sieci oraz nad usprawnieniem służby mógł nadążyć za szybkim rozwojem życia gospodarczego w kraju, trzeba było dać mu większą swobodę ruchu i zwolnić go od więzów ogólnej administracji państwowej. Stało się to — choć mojem zdaniem jeszcze w niedostatecznej mierze — dzięki rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 22 marca 1928 r. o utworzeniu państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#SPrzybylski">Prace nad rozbudową sieci pocztowej ilustrują daty statysytyczne, które są zawarte w drukowanem sprawozdaniu, opuszczam więc je, tylko stwierdzam, że z zestawień tych widocznym jest ogrom prac, jakie już spełniło Ministerstwo Poczt i Telegrafów, a zarazem ogrom prac jakie ma jeszcze do spełnienia. W dalszym załączniku nr 4 uwidocznione są rezultaty gospodarki finansowej Zarządu Poczt i Telegrafów, dlatego je pomijam. Ograniczę się tylko do podania wysokości zysków, które przyniosły poczta, telefon i radjo od roku 1924 do roku 1928. Będę mówił tylko w cyfrach okrągłych, ponieważ Panowie mają w drukowanem sprawozdaniu cyfry dokładne. W roku 1924 przeszło 8 miljonów, w r. 1925 przeszło 21 miljonów, w 1926–1927 przeszło 38 miljonów, 1927/1928 przeszło 27 miljonów, a od 1 kwietnia 1928 do 31 grudnia 1928 roku — 13.904.893 zł., już po pokryciu 15% dodatku do uposażeń.</u>
+ <u xml:id="u-39.10" who="#SPrzybylski">Materjały i urządzenia, potrzebne do wykonywania służby, zakupowano początkowo przeważnie zagranicą z powodu zbyt małej wytwórczości wytwórni krajowych. Obecnie dzięki usilnym staraniom Ministerstwa Poczt i Telegrafów stosunek ten zmienił się zasadniczo tak, że zapotrzebowanie Zarząd Poczt i Telegrafów pokrywa przeważnie w wytwórniach krajowych, a od r. 1928 nawet samochody pocztowe zamawia się w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-39.11" who="#SPrzybylski">Podobnie przedstawia się sprawa zakupu wagonów pocztowo-kolejowych. Odziedziczony po zaborcach tabor ani jakościowo, ani ilościowo nie nadawał się na zaspokojenie potrzeb komunikacji pocztowej. W pierwszych latach poprzestawano na doprowadzeniu odziedziczonego taboru pocztowo-kolejowego do stanu używalności. W jaki sposób ewolucja w uzupełnieniu taboru pocztowo-kolejowego następowała, to wykazuje tabela, zawarta w sprawozdaniu drukowanem. Zapotrzebowanie na aparaty telegraficzne i telefoniczne oraz na ich części składowe pokrywa się obecnie w całości w Państwowej Wytwórni Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych, którą Ministerstwo Poczt i Telegrafów zakupiło w r. 1920 od firmy Bracia Petsch w Warszawie. Wytwórnia, która w chwili jej zakupienia posiadała tylko 25 obrabiarek i zatrudniała 30 robotników, posiada obecnie już kilkaset obrabiarek i zatrudnia około 1500 robotników. Od roku 1928 stanowi ona samoistne przedsiębiorstwo, wydzielone z administracji państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-39.12" who="#SPrzybylski">Wyłącznie w kraju nabywa się również materjały do budowy i utrzymania linij telegraficznych i telefonicznych, urządzenia linjowe i materjały instalacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-39.13" who="#SPrzybylski">Do roku 1927 Zarząd Poczt i Telegrafów musiał dla braku funduszów ograniczać się w dziedzinie budownictwa do odbudowy budynków pocztowych, w czasie wojny zniszczonych. Od roku 1927 rozpoczyna się intensywna praca nad rozbudową urzędów pocztowych. W tym celu utworzono przy Ministerstwie Poczt i Telegrafów osobne biuro budowy, które opracowuje jednolite typy budynków pocztowych, potrzebne dla realizacji zamiaru, zaprowadzenia w urzędach pocztowych urządzeń mechanicznych.</u>
+ <u xml:id="u-39.14" who="#SPrzybylski">Ponieważ w czasie debat budżetowych w Sejmie zakwestionowano prawność istnienia Centralnego Biura Budownictwa Pocztowego, przeto należy zbadać słuszność tych zarzutów. Art. 14 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o utworzeniu państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 38, poz. 379) zastrzega Ministrowi Poczt i Telegrafów także sprawy wymienione w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 stycznia 1927 r. w sprawie ustanowienia urzędu Ministra Poczt i Telegrafów (Dz. Ust. Rz. P. Nr 5, poz. 26). Art. 2 tego ostatniego rozporządzenia przenosi na Ministra Poczt i Telegrafów prawa i obowiązki, dotyczące państwowego zarządu poczt i telegrafów oraz spraw budowy, utrzymania i zarządu państwowych budynków poczty, telegrafu i telefonu, które na zasadzie art. 3 i 4 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej w sprawie ustanowienia urzędu Ministra Komunikacji (Dz. Ust. Rz. P. Nr 97, poz. 567) przeszły do zakresu działania Ministra Komunikacji. Wspomniany właśnie art. 4 omawianego rozporządzenia wydzielono z zakresu działania Ministra Robót Publicznych sprawy budowy, utrzymania i zarządu państwowych budynków poczty, telegrafu i telefonu i przeniesiono je na Ministra Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-39.15" who="#SPrzybylski">Z powyższych przepisów wynika niewątpliwie, że sprawy budowy, utrzymania i zarządu państwowych budynków poczty, telegrafu i telefonu nie należą już do zakresu działania Ministerstwa Robót Publicznych, ale są objęte zakresem działania Ministerstwa Poczt i Telegrafów, które celem wykonania swych obowiązków w zakresie budownictwa pocztowego, oraz wobec ogromu swych zadań w tym zakresie miało nietylko prawo, ale i obowiązek budownictwo pocztowe odpowiednio zorganizować. Temu obowiązkowi uczynił Minister Poczt i Telegrafów zadość w rozporządzeniu wykonawczem z dnia 16 stycznia 1929 r., mocą którego celem zespolenia i ujednostajnienia akcji budowy nowych gmachów i budynków dla przedsiębiorstwa państwowego „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” utworzono przy Ministerstwie Poczt i Telegrafów wspólnie dla wszystkich instytucji przedsiębiorstwa: 1) Główny Komitet Budowlany, jako organ doradczy, 2) Centralne Biuro Budownictwa Pocztowego, jako organ projektujący i organizujący budowę oraz nadzorujący jej wykonanie, tudzież 3) Kierownictwo Robót, jako organ wykonawczy dla uskutecznienia budowli. Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu zajmowała się ta kwestją; dał także wyjaśnienia prezes Najwyższej Izby Kontroli, że utrzymywanie powyższego biura przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów ma podstawę prawną. Większość jednak Komisji wychodziła z założenia, że w każdym razie celowem jest, ażeby ta akcja była połączona z agendami Ministerstwa Robót Publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-39.16" who="#SPrzybylski">Zanim przejdę do analizy preliminarza budżetowego, chcę zwrócić uwagę na istniejący stan prawny.</u>
+ <u xml:id="u-39.17" who="#SPrzybylski">Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o utworzeniu państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” postanawia między innemi, że przedsiębiorstwo to powinno być prowadzone według zasad handlowych z uwzględnieniem potrzeb państwa i interesów gospodarstwa społecznego, że stanowi ono samoistną osobę prawną, a w art. 8 przepisuje, iż przedsiębiorstwo to prowadzić ma gospodarkę na podstawie rocznych, budżetów i planów finansowo-gospodarczych, zatwierdzonych przez Radę Ministrów na podstawie wniosku, przedstawionego przez Ministra Poczt i Telegrafów w porozumieniu z Ministrem Skarbu. Postanowiono dalej w tymże art. 8, że przy wykonywaniu budżetu zwyczajnego w razie konieczności lub w celu osiągnięcia, lepszych wyników gospodarki przedsiębiorstwa. Ministrowi Poczt i Telegrafów, działającemu w porozumieniu z Ministrem Skarbu, służy prawo przekraczania poszczególnych kredytów, z wyjątkiem kredytów na wydatki osobowe, określone stałemi etatami, o ile te przekroczenia nie zmniejszą przewidzianego budżetem czystego zysku, — wreszcie, że przedsiębiorstwo sporządza bilans otwarcia, a z końcem każdego roku budżetowego sprawozdanie i bilans zamknięcia, podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów, na podstawie wniosku, przedstawionego przez Ministra Poczt i Telegrafów w porozumieniu z Ministrem Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-39.18" who="#SPrzybylski">Do budżetu państwowego włącza się tylko czysty zysk lub niedobór przedsiębiorstwa z poprzedniego okresu budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-39.19" who="#SPrzybylski">Jakkolwiek państwowe przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” rozpoczęło swoją działalność już z dniem 1 Iipca 1928 r. w myśl § 2 rozporządzenia wykonawczego Ministra Poczt i Telegrafów z dnia 28 czerwca 1928 r., nie wprowadzono dotychczas w życie przytoczonych powyżej postanowień art. 8 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o utworzeniu państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”. To jest przyczyna, dlaczego wbrew art. 8 tego rozporządzenia pod obrady Sejmu i Senatu wchodzi cały plan finansowo-gospodarczy Ministerstwa Poczt i Telegrafów na okres budżetowy 1929/30, jako część 17 części B „Przedsiębiorstwa” preliminarza budżetowego, nie zaś tylko czysty zysk z poprzedniego okresu budżetowego. Nie sporządzono również dotychczas bilansu otwarcia, ani też osobnego rachunku zysków i strat.</u>
+ <u xml:id="u-39.20" who="#SPrzybylski">Stan obecny można uznać jako stan przejściowy, gdyż do realizacji usamodzielnienia przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” w myśl omawianego powyżej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej trzeba by jeszcze wykonać szereg prac przygotowawczych, z natury rzeczy żmudnych i trudnych, choćby wspomnieć tylko o szacowaniu majątku zakładowego, o ustaleniu funduszu obrotowego, i t. p. Na utrzymaniu stanu obecnego poprzestać jednak nie można, gdyż nie pozwalają na to postanowienia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej, o których powyżej wspomniałem, a nadto przeciw utrzymaniu stanu obecnego przemawiają także względy praktyczne.</u>
+ <u xml:id="u-39.21" who="#SPrzybylski">Samowystarczalność poczty, przyjęta zresztą we wszystkich państwach, jest przez „Polską Pocztę” poniekąd osiągnięta od czasu, gdy Skarb Państwa przestał już dopłacać na utrzymanie poczty z powodu, że poczta nietylko utrzymuje się sama, ale nawet przynosi zyski. Jeżeli „Polska Poczta” w myśl art. 7 powołanego rozporządzenia wszelkie swoje wydatki, oprocentowanie i amortyzację pożyczek ma z własnych pokrywać dochodów i funduszów, jeżeli ma sama wywiązywać się z wielkich i w miarę rozwoju życia gospodarczego kraju ciągle rosnących zadań w kierunku rozbudowy i technicznego usprawnienia sieci pocztowej, telegraficznej i telefonicznej, to trzeba dać jej więcej swobody w prowadzeniu swej gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-39.22" who="#SPrzybylski">Przy ciągłym wzroście potrzeb w powyższych dziedzinach prący trudno jest zgóry na cały rok przewidzieć i w sposób wiążący ustalić potrzebę i rozmiary rozmaitych urządzeń, których rychłego zaprowadzenia domaga się tempo rozwoju życia gospodarczego w kraju. Zależność poczty od zgóry ściśle wyznaczonych kredytów, krępowanych nadto miesięcznymi budżetami, uniemożliwia jej szybką i celową decyzją i rychłe jej wykonanie, odbiera możność wyzyskiwania nastręczających się koniunktur i celi targowych, a do układanych przez ministra programów pracy, których wykonanie z natury rzeczy musi być obliczone na szereg lat, wprowadza moment niepewności, a zatem może spaczyć celowość gospodarki i jej postępy hamować.</u>
+ <u xml:id="u-39.23" who="#SPrzybylski">Konsekwentne przeprowadzenie zasad autonomji gospodarczej oraz zasad handlowych, ustalonych programowo w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej, jest więc koniecznością prawną i gospodarczą. Przy realizacji tego programu należy oczywiście z uwagi na wielką rolę, jaką poczta, telegraf i telefon odgrywają w rozlicznych działach administracji państwowej w czasach normalnych i podczas wojny, stworzyć gwarancje, zapewniające rządowi usługi przedsiębiorstwa pocztowego w ramach potrzeb i interesów administracji państwa.</u>
+ <u xml:id="u-39.24" who="#SPrzybylski">Przystępując do ogólnej analizy preliminarza, pozwolą Panowie, że ograniczę się do przedsiębiorstw i to tylko do cyfr globalnych wobec tego, że poszczególne liczby zamieszczone są w drukowanem sprawozdaniu. Łączna suma wszystkich wpływów, preliminowanych z przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” oraz z przedsiębiorstw pomocniczych wynosi 247.466.428 zł. W tem wpływy zwyczajne wynoszą 228.019.128 zł., a wpływy nadzwyczajne 19.447.300 zł; łączna suma rozchodów wynosi 232.372.228 zł., w tem rozchody zwyczajne 192.196.437 zł., a rozchody nadzwyczajne 40.175.791 zł.</u>
+ <u xml:id="u-39.25" who="#SPrzybylski">Czystym dochodem nazywa przedłożenie rządowe różnicę pomiędzy wpływami zwyczajnemi a rozchodami zwyczajnemi przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” oraz z przedsiębiorstw pomocniczych. Przedłożenie rządowe przewidywało na rok 1929/30 czysty zysk w sumie 42.987.691 zł. Skutkiem przedłożenia dodatkowego i uchwał Sejmu suma t, zw. czystego dochodu obniżyła się do kwoty 35.822.691 zł. Również wpłata do Skarbu Państwa, którą preliminarz pierwotny przewidywał w wysokości 22.000.000 zł., wskutek przedłożenia dodatkowego i uchwał Sejmu obniżyła się do kwoty 15.094.200 zł.</u>
+ <u xml:id="u-39.26" who="#SPrzybylski">Opuszczam porównania z pocztami zagranicznemi.</u>
+ <u xml:id="u-39.27" who="#SPrzybylski">Opuszczam także wywód prawny, w którym wykazałem, że te wpłaty, jakie obecnie się uiszcza, nie odpowiadają rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej o utworzeniu Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-39.28" who="#SPrzybylski">Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu, po zbadaniu preliminarza w brzmieniu uchwalonem przez Sejm, postanowiła nie wprowadzać do niego żadnej zmiany, W imieniu Komisji Skarbowo Budżetowej Senatu, mam zaszczyt przedłożyć Wysokiemu Senatowi wniosek:</u>
+ <u xml:id="u-39.29" who="#SPrzybylski">Wysoki Senat raczy preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów w dziale A. Administracja i w dziale B. Przedsiębiorstwa przyjąć w brzmieniu uchwalonem przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-39.30" who="#SPrzybylski">Nadto przedkładam Wysokiemu Senatowi jednomyślnie przyjętą rezolucję Komisji, która wzywa Rząd do przyśpieszenia prac nad wydzieleniem przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” z ogólnej administracji państwowej i nad zapewnieniem mu autonomji gospodarczej w ramach rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o utworzeniu państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”.</u>
+ <u xml:id="u-39.31" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszałek">Przed zakończeniem posiedzenia chcę ogłosić jutrzejszy porządek dzienny. Spadł dzisiaj z porządku dziennego budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Otóż zaraz po ratyfikacji traktatów będzie budżet Ministerstwa Sprawiedliwości, następnie Ministerstwa Skarbu, Emerytur, Rent inwalidzkich i pensji i Długów Państwowych do południa, a po południu budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Jutrzejsze posiedzenie rozpocznie się o godz. 10 min. 30. Nie słyszę sprzeciwów i uważam porządek dzienny za przyjęty. Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 min. 45.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..daa7d6e
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
@@ -0,0 +1,89 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00015-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 15)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 15)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">15</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_015_000006198.odt</note>
+ <date>1929-03-08</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterSprawiedliwościCar" role="speaker">
+ <persName>Minister Sprawiedliwości Car</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDaszyńskaGolińska" role="speaker">
+ <persName>S. Daszyńska-Golińska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDobrzański" role="speaker">
+ <persName>S. Dobrzański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGaszyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gaszyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKellesKrauz" role="speaker">
+ <persName>S. Kelles-Krauz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakarewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Makarewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPant" role="speaker">
+ <persName>S. Pant</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPosner" role="speaker">
+ <persName>S. Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzybylski" role="speaker">
+ <persName>S. Przybylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSchreiber" role="speaker">
+ <persName>S. Schreiber</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkokowski" role="speaker">
+ <persName>S. Skokowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZagleniczny" role="speaker">
+ <persName>S. Zagleniczny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SŚredniawski" role="speaker">
+ <persName>S. Średniawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..a4f46df
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,689 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 13 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 14 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Schreiber i Wasiutyński. Listę mówców prowadzi s. Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji traktatu ekstradycyjnego między Rzecząpospolitą Polską, a Stanami Zjednoczonemi Ameryki Północnej, podpisanego w Warszawie dnia 22 listopada 1927 r. (druk nr 160).</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SMakarewicz">Wysoka Izbo! Mam referować traktat ekstradycyjny między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej. Traktat ten został podpisany 22 listopada 1927 roku. Sporządzono go w dwóch językach, w języku polskim i języku angielskim. Oba te języki mają równą moc jako tekst autentyczny. Wobec tego jest rzeczą konieczną, aby brzmienie obu tekstów było najzupełniej zgodne. Niestety w Komisji Spraw Zagranicznych stwierdzono niezgodność między tekstem polskim a tekstem angielskim. Niezgodność ta może pociągnąć za sobą w praktyce bardzo niemiłe konsekwencje, gdyż może się zdarzyć, że Stany Zjednoczone zażądają ekstradycji, a Rzeczpospolita Polska, opierając się na tekście polskim, odmówi jej ze względu na to, że dany przypadek nie będzie podpadał pod tekst polski, chociaż podpada pod tekst angielski. Odwrotnie może zajść wypadek, że Rzeczpospolita Polska zażąda ekstradycji, opierając się na tekście polskim, a Stany Zjednoczone odmówią ze względu na tekst angielski.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SMakarewicz">Niezgodność ta zachodzi co do kilku ważnych punktów, które będę miał zaszczyt Wysokiej Izbie przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SMakarewicz">W art. II tego traktatu ekstradycyjnego wymienione są te przestępstwa, z powodu których można domagać się ekstradycji, i z powodu których ekstradycja jest obowiązkowa. Otóż w art. II pod liczbą 6, 7 i 8 zachodzi niezgodność, o której miałem zaszczyt przed chwilą wspomnieć.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SMakarewicz">Nie będę trudził tu Wysokiej Izby szczegółami, przytoczę tylko przykład. W punkcie 6 jest mowa o włamaniu się do cudzego mieszkania w porze nocnej z zamiarem popełnienia tam jakiegoś przestępstwa. Tak brzmi tekst polski. Z tekstu angielskiego wynika, że nie chodzi o włamanie celem popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa, lecz tylko o włamanie takie, przy którem sprawca ma na oku dokonanie ciężkiej zbrodni: „felony”. Jest to oczywiście ogromna różnica w praktycznem zastosowaniu. Jeżeli kto włamie się do cudzego mieszkania w tym celu, ażeby dopuścić się cudzołóstwa, to będzie to włamanie w celu popełnienia takiego przestępstwa, które nie podpada pod angielskie pojęcie „burglary”.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SMakarewicz">Drugi taki wypadek wynika z punktu 7, gdzie jest mowa o rabunku. Rabunek według tekstu angielskiego to jest akt gwałtu i akt zbrodniczy. Po polsku rozbój pojęty jest jako „zabranie bezprawne”. Wysoka Izba doskonale rozumie, że między zabraniem bezprawnem, a zabraniem gwałtem i zbrodniczem jest różnica ogromna. Tekst polski, pozwala na niesłychane rozwodnienie pojęcia rabunku, wówczas kiedy tekst angielski trzyma się zupełnie logicznie pewnych określonych granic.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SMakarewicz">W punkcie 8, gdzie jest mowa o fałszowaniu publicznych papierów kredytowych a monet, tekst polski mówi o „dowodach” kredytu publicznego. Jest to pojęcie zupełnie niezrozumiałe, jeżeli się nie sięgnie do tekstu angielskiego, który mówi o instruments of public credit, zatem „dokumentach” kredytu publicznego, a więc o czemś w rodzaju bonów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SMakarewicz">Dalej w tymże samym ustępie jest powiedziane, że za te czyny karygodne odpowiada ten, kto dopuścił się „świadomego” korzystania z przedmiotów powyższych, czy falsyfikatów. Jeżeli zatem jakiś kolekcjoner przyjmie taki falsyfikat do swoich zbiorów, to oczywiście świadomie korzysta z falsyfikatu, a jednak według tekstu angielskiego odpowiadać nie będzie, bo według tekstu angielskiego tylko wówczas będzie odpowiadał, jeżeli to korzystanie będzie miało cechy oszukańcze. A zatem tylko wtedy będzie ten ktoś odpowiadał i będzie przedmiotem ekstradycji, jeżeli falsyfikat w obieg puszczał. Takie postawienie kwestji odpowiada zdrowemu rozsądkowi.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#SMakarewicz">Najgorsza niezgodność zachodzi w ustępie końcowym tego art. II, w którym jest powiedziane, że można żądać ekstradycji nietylko sprawców tych wszystkich czynów karygodnych, o których mówi artykuł II, ale także tych, którzy dopuścili się uczestnictwa w tych czynach karygodnych przed lub po dokonaniu czynu karygodnego.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#SMakarewicz">W tekście polskim opiewa ten ustęp: „Wydanie nastąpi również w wypadkach uczestnictwa w któremkolwiek z powyższych przestępstw przed faktem lub po fakcie”.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#SMakarewicz">Proszę Panów, ten dodatek jest zupełnie niezrozumiały w tekście polskim, bo samo przez się rozumie, że nie tylko ten odpowiada za morderstwo, kto dokonał ostatniego aktu odebrania życia człowiekowi, ale także i ten, kto mu przy dokonaniu tego aktu pomagał. A zatem ten dodatek byłby zupełnie zbędny, jednak ma on bardzo wielką doniosłość, jeżeli się uwzględni pewne właściwości prawa anglo-amerykańskiego, właściwości zupełnie nieznane w prawie kontynentalnem. Te właściwości w tekście polskim zupełnie zginęły. Mianowicie prawo anglo-amerykańskie zna t. zw. accessory after the fact. Treść tej konstrukcji jest ta, że za czyn karygodny odpowiada nie tylko, kto się go dopuścił, nie tylko ten, kto przy dokonaniu tego czynu karygodnego pomagał, ale także i ten, kto nic nie wiedząc o tem, że czyn karygodny będzie spełniony, po dokonaniu, sprawcy tego czynu jakiejkolwiek udzieli pomocy. Przykład praktyczny: jeżeli kto dajmy na to udzieli schronienia człowiekowi, o którym wie, że popełnił czyn karygodny, wtedy on odpowiada jako tak zwany accessory after the fact. To jest konstrukcja dla nas na kontynencie zupełnie niezrozumiała, dlaczego człowiek, który „przystąpił” po dokonaniu czynu karygodnego ma odpowiadać, jako współwinny czynu dokonanego.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#SMakarewicz">Proszę Szanownych Panów, jeżeli Stany Zjednoczone zażądają od nas ekstradycji człowieka, który dajmy na to pomagał mordercy w Stanach Zjednoczonych o tyle, że po dokonaniu morderstwa, o którem się dowiedział, udzielił sprawcy schronienia, to niewątpliwie nasi sędziowie, opierając się na polskim tekście, oświadczą, że ekstradycja jest tu niedopuszczalna. Tymczasem Stany Zjednoczone będą widziały w tej odmowie pokrzywdzenie swoich interesów, odmowę będą uważały za nieuzasadnioną, gdyż według systemu anglo-amerykańskiego ten ktoś powinien być wydany.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#SMakarewicz">Pomijam jeszcze pewną nieścisłość w art. XII.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#SMakarewicz">Te nieścisłości, które miałem zaszczyt dotychczas referować, budziły poważne wątpliwości w Komisji Spraw Zagranicznych. Rzecz jest naturalna, że nie możemy odmówić ratyfikacji traktatów z powodu samej niezgodności tekstów. Stany Zjednoczone znajdują się na drugiej półkuli, odmowa ratyfikacji mogłaby być mylnie interpretowana. Ratyfikacja musi być udzielona. Ale musimy się zastanowić nad sposobem sanacji tego anormalnego stanu niezgodności między tekstem polskim a tekstem angielskim.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#SMakarewicz">Komisja Spraw Zagranicznych zastanawiała się nad tem, czy nie możnaby tego uczynić w formie poprawki do art. II ustawy ratyfikacyjnej, gdyż jak wiadomo traktat ekstradycyjny stanowi odrębną całość. To co jest przedmiotem naszej uchwały jest krótką bardzo ustawą ratyfikacyjną, która się składa z trzech artykułów. Przyszliśmy jednak do przekonania. że nawet taka poprawka do art. II, polecająca Ministrowi Spraw Zagranicznych wykonanie tej ustawy z tem, że ma spisać protokół dodatkowy, może spowodować jakieś komentarze, a nawet dyplomatyczne zawikłania.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#SMakarewicz">Wobec tego proponujemy przyjęcie ustawy ratyfikacyjnej bez żadnych zmian, jednakowoż Komisja Spraw Zagranicznych proponuje uchwalenie rezolucji treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#SMakarewicz">„Senat wzywa Rząd do spisania dodatkowego protokołu do traktatu ekstradycyjnego między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki celem uzgodnienia brzmienia polskiego tekstu z tekstem angielskim, szczególnie co do art. II liczba 6, 7 i 8, tudzież co do ustępu końcowego art. II, wreszcie co do art. XII”.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#SMakarewicz">Ten wniosek Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt Wysokiej Izbie przedstawić do przyjęcia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Jest wniosek komisji o przyjęcie ustawy bez zmiany. Kto jest za tym wnioskiem komisji, proszę, aby wstał. Większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Następnie jest jeszcze rezolucja Komisji Spraw Zagranicznych, która została dopiero co odczytana. Kto z Panów Senatorów jest za tą rezolucją, proszę, aby wstał. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do p. 2 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzach budżetowych na rok 1929/30 — f) część 9, Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Schreiber.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! W chwili, kiedy mamy przystąpić do omówienia budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, trudno się powstrzymać od uwagi, że pragnęlibyśmy, aby Ministerstwo Sprawiedliwości było usunięte od wszelkich walk, waśni i konfliktów stronnictw politycznych, aby Ministerstwo Sprawiedliwości stało niejako ponad stronnictwami, walkami i konfliktami, aby Ministerstwo Sprawiedliwości było tą instancją, tą twierdzą, że się tak wyrażę, do której wszyscy mają się zwrócić w chwili, kiedy chodzi o praworządność w Państwie, o prawo panujące w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SSchreiber">Nie wolno nam zapomnieć o tem, że mamy do czynienia z Ministerstwem Sprawiedliwości. Sprawiedliwość ma podwójne znaczenie; znaczenie obszerniejsze i znaczenie ściślejsze. Znaczenie ściślejsze w tym kierunku, że Minister Sprawiedliwości jest szafarzem wymiaru sprawiedliwości w Państwie, jest administratorem sprawiedliwości w Państwie, w tem obszerniejszem znaczeniu, że obejmuje praworządność nietylko w resorcie Ministerstwa Sprawiedliwości, ale także we wszystkich dziedzinach życia publicznego w Państwie. Wiemy o tem dobrze, że nasza Konstytucja nie reguluje sprawy w ten sposób, jakbyśmy sobie tego życzyli. Nasza Konstytucja nie daje p. Ministrowi Sprawiedliwości tak szerokiego zakresu działania, jak w państwach zachodnich, gdzie minister sprawiedliwości zajmuje wybitne, wyjątkowe stanowisko wśród gabinetu, gdzie w niektórych państwach nawet ipso jure jest wiceprezesem gabinetu, jest szafarzem sprawiedliwości, jest stróżem pieczęci państwowej. Tego nasza Konstytucja nie reguluje, ale mimo to w życiu publicznem, w opinji publicznej, że się tak wyrażę, w mentalności publicznej, leży to, że wszyscy zwracają swe oczy na Ministra Sprawiedliwości tam, gdy chodzi o prawo, gdy chodzi o praworządność.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SSchreiber">Niestety należy stwierdzić, że dotychczasowi ministrowie sprawiedliwości od czasu istnienia niepodległej Polski w tym kierunku nie rozwinęli należytej działalności.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SSchreiber">Nie mogę jeszcze wyrazić zdania o obecnym p. Ministrze Sprawiedliwości, który dopiero od niedawna sprawuje ten samodzielny urząd, ale dotychczasowi ministrowie sprawiedliwości zupełnie zawiedli pod tym względem.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SSchreiber">Dość wspomnieć, że co do poprzednika obecnego p. Ministra Sprawiedliwości jeden dziennik, bardzo zbliżony do sfer rządowych publicznie ogłosił, że tenże Minister Sprawiedliwości wdrożył proces, znany proces polityczny przeciwko działaczom białoruskim i także przeciwko niektórym posłom białoruskim o zdradę państwa i o szpiegostwo, a uczynił to nie z przyczyn rzeczowych, nie z przyczyn państwowych, nie z przyczyn prawnych, ale z przyczyn ubocznych, prywatnych. Oczywiście nie wiem, czy to jest słuszne, czy niesłuszne, ale wystarczy jako charakterystyczne memento, że dziennik, stojący blisko sfer rządowych takie zarzuty publicznie ogłasza. Wystarczy dalej nadmienić, że ten sam były Minister Sprawiedliwości w ogólnej opinji publicznej uchodzi za autora wniosku, wprowadzającego nowe ograniczenia pewnej kategorji obywateli w znanej ustawie o czynszownikach. Oczywiście takie ministerstwo sprawiedliwości nie może być wzorem i szafarzem sprawiedliwości, nie może być tym stróżem praworządności w Państwie, jak my się tego spodziewamy po ministerstwie sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SSchreiber">Wogóle należy stwierdzić, że Ministerstwo Sprawiedliwości dotychczas przynajmniej było bardzo skromne w tym kierunku, że się nie starało, nie czyniło żadnych usiłowań, ażeby dojść do tej wysokiej pozycji, do tego wysokiego stanowiska, jakie zajmują ministerstwa sprawiedliwości na zachodzie. Bo jeżeli nawet Konstytucja tego nie reguluje, to osobisty autorytet, osobista działalność Ministra Sprawiedliwości może wywalczyć sobie to stanowisko, jakie mu się słusznie należy. Ale Ministerstwo Sprawiedliwości jest nawet skromne w swoim własnym zakresie działania, wystarczy nadmienić, że ono samo powiada, że wymiar sprawiedliwości w Polsce szwankuje, a szwankuje głównie dlatego, że brak etatów urzędniczych i sędziowskich. Ministerstwo Sprawiedliwości samo wylicza, że na rok budżetowy 1929/30 nieodzownem będzie zwiększenie etatów przynajmniej o 444 sędziowskich, 930 urzędniczych, 57 aplikanckich i 300 funkcjonarjuszy niższych. Ale w końcu zadowoliło się 150 etatami sędziowskimi, 300 etatami urzędniczemi i 100 funkcjonarjuszy niższych, a więc mniej, niż 1/3 częścią. Rozumiemy to bardzo dobrze, że Ministerstwo Sprawiedliwości musi się liczyć ze stanem finansów Państwa, że nie może prowadzić swoich postulatów w nieskończoność, ale taka skromność ze stanowiska ogólno-państwowego, ze stanowiska wymiaru sprawiedliwości w Państwie, jest, zdaje mi się, zbyt daleko posuniętą.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SSchreiber">Ministerstwo Sprawiedliwości jest skromne także w innym kierunku, chociaż ten inny kierunek również należy do ścisłego zakresu działania Ministerstwa Sprawiedliwości. Wiemy, proszę Panów, że Konstytucja z 17 marca 1921 r. postanawia, że do roku, a więc do 17 marca 1922 r. mają być wprowadzone wszelkie ustawy realizujące Konstytucję. A więc ustawy ustalające swobody obywatelskie, a więc ustawy uchylające wszelkie inne przepisy, sprzeczne z Konstytucją. Proszę Wysokiego Senatu, dziś już mamy rok 1929, a więc nieco więcej, niż rok po wejściu w życie Konstytucji marcowej, a mimo to dotychczas niema ani jednej ustawy, któraby ustalała swobody obywatelskie, niema ani jednego przepisu, uchylającego ograniczenia obywatelskie.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#komentarz">(Głos: Wstyd!)</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SSchreiber">To już jest zbytnia skromność Ministerstwa Sprawiedliwości. W tym kierunku już nic nie stałoby na przeszkodzie jego działalności. Usłyszeliśmy tutaj podczas dyskusji budżetowej, że w jakiemś małem mieście żyd został wybrany na sołtysa, a starosta unieważnił ten wybór, powołując się na ustawę rosyjską z 1864 czy któregoś roku, a więc powołując się wbrew istniejącej Konstytucji na przepis, ograniczający prawa obywatelskie. A Minister Sprawiedliwości w tym kierunku nic nie robi, milczy.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SSchreiber">Wiemy dalej, że w tej sprawie są sprzeczne orzeczenia Najwyższego Sądu i Najwyższego Trybunału Administracyjnego, Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że Konstytucja uchyliła wszelkie ograniczenia. Najwyższy Trybunał Administracyjny niestety stoi na innem stanowisku. W każdym razie mamy ten wprost niemożliwy, nienormalny stan, że w Państwie Polskiem w 8 lat po wejściu w życie Konstytucji starostowie i inni urzędnicy powołują się na przepisy caratu, ograniczające prawa obywatelskie. To jest stan, zdaje mi się, nieznośny i tego p. Minister Sprawiedliwości nie powinien znosić, nie powinien cierpieć, choćby Konstytucja me dala mu tych szerokich praw, jakie mają ministrowie sprawiedliwości na zachodzie. I dlatego, kończąc ten ustęp mojego referatu, apeluję do p. Ministra Sprawiedliwości, aby odtąd przynajmniej rozwinął taką działalność, jaka przysługuje i jaka należy się Ministrowi Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#komentarz">(Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#SSchreiber">Wracając do właściwego referatu budżetowego i do właściwej działalności Ministra Sprawiedliwości, muszę działalność Ministra Sprawiedliwości podzielić na trzy główne grupy: pierwsza — wymiar sprawiedliwości, druga — działalność ustawodawcza, trzecia — więziennictwo.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#SSchreiber">Co do wymiaru sprawiedliwości, zdaje mi się, że każdy obywatel Państwa Polskiego, który ma jakąkolwiek styczność z wymiarem sprawiedliwości przyzna mi, że ten wymiar po większej części szwankuje. Państwo Polskie do r. 1924 miało w sądach działalność o wiele mniejszą, niż przed wojną. Od r. 1925 zaczyna się wzrost wpływów sądowych i w r. 1925, 1926 dochodzi już do stanu przedwojennego, nawet przewyższa ten stan. W następnych latach coraz bardziej wzrasta czynność sądów, a wzrasta wskutek nowych ustaw, wprowadzonych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#SSchreiber">Nie będę tu wyliczał wszystkich ustaw, opisałem je dokładnie w mojem sprawozdaniu pisemnem, wystarczy atoli nadmienić to, że wymiar sprawiedliwości bardzo dużo pozostawia do życzenia, że w sądach cywilnych czeka się całemi latami na ukończenie procesów, całemi latami włóczą się sprawy po sądach i dziś jest publiczną tajemnicą, że kto tylko może — usuwa się od sądów, kto tylko może — nie idzie do sądu bo nie oczekuje żadnego wymiaru sprawiedliwości, przynajmniej w najbliższym czasie. Cierpi na tem wymiar sprawiedliwości w każdym kierunku, tak co do sprawy samej, jak i co do organów współdziałających przy wymiarze.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#SSchreiber">Przy tej sposobności muszę nadmienić to, na co wskazywałem już przed tem, mianowicie na brak etatów sędziowskich i urzędniczych. Stan ten jest nie do zniesienia i muszę stwierdzać, że w tym resorcie oszczędność nie jest na miejscu. Jeżeli ktokolwiek gdziekolwiek może mówić o oszczędności, to nie tutaj. To jest wymóg życia, wymóg nieodzowny, wymóg potrzeb publicznych i prywatnych. Tu nie wolno bawić się w oszczędność, a wystarczy, jeżeli wskażę na to. że tu oszczędność nawet jest już nie na miejscu dlatego, że sprawiedliwość właściwie nic, albo bardzo mało kosztuje Państwo Polskie.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#SSchreiber">Z cyfr przedłożonych w budżecie wynika, że jest około trzydziestu kilku procent pokrycia z dochodów, ale w rzeczywistości to pokrycie wygląda zupełnie inaczej. Proszę zważyć, że np. w Małopolsce wszelkie opłaty sądowe uiszcza się w formie stempli, znaczków stemplowych. Te dochody z tych znaczków stemplowych wpływają na konto Ministerstwa Skarbu. Jeżeli zatem to się policzy na konto Ministerstwa Sprawiedliwości, a to jest bardzo poważna kwota, to wtedy — nie wiem oczywiście dokładnie, bo cyfry nie mogą być ściśle ustalone, ale mniej więcej wyjdzie na to, że potrzeby Ministerstwa Sprawiedliwości są pokrywane przez dochody w 70–80%. A zatem Państwo Polskie nie dużo daje na wymiar sprawiedliwości i dlatego skromność Ministra Sprawiedliwości nie jest na miejscu. On powinien domagać się choćby za przykładem innych resortów trochę energiczniej pokrycia swych potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#SSchreiber">Państwo Polskie nie dużo łoży na wymiar sprawiedliwości, wogóle na Ministerstwo Sprawiedliwości. Wystarczy, jeżeli wskażę tylko dla porównania na dwa państwa, jedno, które mniej więcej co do ilości mieszkańców jest zbliżone do Polski, a drugie, które jest o wiele mniejsze od Państwa Polskiego, mianowicie na Prusy i Austrję. W Prusach na rok 1928 wydatki na ministerstwo sprawiedliwości wynoszą 391.640.720 marek, na rok 1929–409.874.000 marek, a więc wprost niema tertium comparationis pomiędzy tem, co Prusy wydają na sprawiedliwość, a tem co Polska. Weźmy teraz tę malutką Austrję. W Austrji na rok 1928 wydatki na ministerstwo sprawiedliwości wynoszą 46.461.900 szylingów, a zatem, o ile się weźmie o 20% więcej, bo taka jest mniej więcej relacja walutowa, wynosi to około 60.000.000 — na państwo, które ma tylko 6.000.000 mieszkańców.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#SSchreiber">Dlatego nie jest na miejscu skromność p. Ministra Sprawiedliwości w tym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#SSchreiber">Do czego prowadzi ta skromność, do czego prowadzi brak funduszów, brak etatów, wskazuje najlepiej stan w sądach, stan zaległości i stan spraw, znajdujących się w sądach.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#SSchreiber">W mojem pisemnem sprawozdaniu podałem dokładne cyfry. Tutaj chcę tylko zaznaczyć, że cała ilość zaległości w 1925 roku wynosiła 580.822 sprawy, a więc stan wprost zatrważający. Naturalnie, że w tych sprawach znajdują się te sprawy, które są w toku, które muszą być zaległe, które nie są jeszcze ukończone. Ale sam fakt takiej przerażająco wielkiej cyfry wskazuje, że konieczna jest radykalna poprawa.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#SSchreiber">Tak samo jest zatrważający stan budynków sądowych. Ministerstwo wydało zestawienie wszystkich budynków, potrzebnych dla Ministerstwa Sprawiedliwości, zwłaszcza wobec wprowadzenia nowej organizacji sądów. W b. zaborach austrjackim i pruskim, gdzie były sądy powiatowe, które mniej więcej dziś będą tem samem co sądy grodzkie, stan budynków nie jest tak straszny, ale bardzo zły jest on zwłaszcza w b. zaborze rosyjskim, gdzie były tylko sądy pokoju, gdzie trzeba dopiero wprowadzić sądy grodzkie — dość powiedzieć, że na 121 powiatów w tej części Państwa zaledwie 18 miejscowości posiada jakie takie budynki sądowe. Wynika stąd, że w samych miastach powiatowych wypadnie pobudować przeszło 100 budynków, nie mówiąc już o tem. że z reguły w każdym powiecie trzeba będzie utworzyć dwa, nawet nieraz trzy sądy grodzkie. Tak samo sądy okręgowe i apelacyjne wymagają nowych, względnie odbudowanych budynków. Ministerstwo oblicza sumarycznie, że wydatek na potrzebne budynki przekracza kwotę 200 milj. zł. Oczywiście zrobiono już pewien drobny początek, mianowicie ustawa z dn. 31 marca 1928 r. o nadzwyczajnych inwestycjach państwowych na potrzeby Ministerstwa Sprawiedliwości przeznaczyła na ten cel 12.200.000 zł., z tem, aby na budowę sądów okręgowych w Łodzi. Białymstoku i Pińsku udzielono 5.990.000 zł., na przebudowę sądu okręgowego w Nowogródku 500.000 zł., na ukończenie budowy sądu okręgowego w Tarnowie 1 miljon złotych, dokończenie budowy sądu powiatowego w Rawie Ruskiej 600.000 złotych, wreszcie na budowę 11 sądów grodzkich w rozmaitych miastach 4.150.000 złotych. To jest oczywiście dopiero początek i w tym kierunku należy rozwinąć bardzo szeroką działalność.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#SSchreiber">Przechodzę na drugie pole działania Ministerstwa Sprawiedliwości, to jest do ustawodawstwa. I tu muszę zaznaczyć, że może najgłówniejszym brakiem tej działalności, dla której później wyrażę dużo uznania i dużo respektu, jest, według mojego zapatrywania, to, że nie jedna instancja zajmuje się działalnością ustawodawczą, lecz dwie: Komisja Kodyfikacyjna i departament ustawodawczy przy Ministerstwie Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#SSchreiber">Co do Komisji Kodyfikacyjnej, muszę zaznaczyć, że niema chyba nikogo w tej Wysokiej Izbie, ani poza Izbą, ktoby nie był z najwyższem uznaniem dla pracy tej komisji. Członkowie jej są prawie bez wyjątku pierwszorzędnymi przedstawicielami nauki prawniczej w Polsce, nadzwyczaj poważnie i owocodajnie pracują. Ale praca szwankuje w wielu kierunkach. Przedewszystkiem najważniejsza rzecz, że praca ta idzie w zbyt powolnem tempie. Panowie uczeni, którzy zasiadają w tej Komisji Kodyfikacyjnej, zdaje się, liczą się tylko z potrzebami nauki, natomiast mało się liczą z potrzebami życia. A życie nie może iść w tak powolnem tempie. Życie idzie raźno, żwawo naprzód, nie może podążać tak powolnem tempem za nauką.</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#SSchreiber">Praca Komisji Kodyfikacyjnej cierpi zdaje mi się głównie na konfliktach dzielnicowych. Wyrobił się mimowoli, nie wiem co to ma znaczyć, antagonizm dzielnicowy, jakiś dziwny patrjotyzm lokalny, że każdy z tych referentów chciałby koniecznie wprowadzić do Państwa Polskiego wyłącznie ustawodawstwo swojej dzielnicy i dlatego nie mogą tak prędko dojść do rezultatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#SSchreiber">Dalej znowu, jak powiedziałem, panowie ci liczą się tylko z potrzebami nauki, a nie z potrzebami życia. Komisja Kodyfikacyjna, zdaje mi się, chciałaby stworzyć tylko idealne ustawy, pod każdym względem skończone. Życie nie może tak długo na to czekać. Zdaje mi się, że nie popełnię herezji, jeśli powiem, że wolimy mieć nic tak bardzo skończone ustawy, aniżeli nie mieć żadnej ustawy, bo życie musi mieć ustawy, bo życie musi mieć przepisy.</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#SSchreiber">A w końcu praca Komisji Kodyfikacyjnej, według mojego zapatrywania, cierpi także i na tem, że panowie. należący do niej, mają różnorodne zajęcia prywatne. Są tam profesorowie uniwersytetów, są tam adwokaci, notarjusze, każdy z tych panów ma swój zawód prywatny, który zabiera mu dużo czasu, a za mało czasu pozostaje na pracę naukową i kodyfikacyjną. Zdaje mi się, że jedynym radykalnym środkiem naprawy byłoby, aby tych członków komisji, a przynajmniej głównych referentów, zupełnie zwolnić od zajęć prywatnych, naturalnie należycie opłacać, aby się mogli oddać zupełnie pracy kodyfikacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#SSchreiber">Ale przedewszystkiem, jak już na początku powiedziałem, Komisja Kodyfikacyjna musi być ściśle zespolona z departamentem ustawodawczym Ministerstwa Sprawiedliwości. Nie może być tak, aby były dwie instytucje, pracujące w tym samym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#SSchreiber">Jeżeli chodzi o działalność samego departamentu ustawodawczego Ministerstwa Sprawiedliwości, to muszę powiedzieć, że jestem dla niej z najwyższym uznaniem. Departament nadzwyczaj dużo pracował, nie będę Lu tych prac wyliczał, w pisemnem sprawozdaniu są one wszystkie wyliczone. Powiem tylko ogólnie, że w sprawie organizacji sądownictwa i adwokatury Ministerstwo wydało 24 prace, w zakresie prawa cywilnego — 23, w zakresie prawa karnego — 9. Ministerstwo pracowało także bardzo owocnie i w sposób bardzo zasługujący na uznanie nad wielkiemi ustawami, jak np. nad ustawą o organizacji sądownictwa z dnia 6 lutego 1928 r. Nie należy się teraz wdawać w analizę tych wszystkich konfliktów, walk i scysji, jakie ta ustawa wywołała i które skonkretyzowały się w noweli właśnie niedawno uchwalonej przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#komentarz">(S. Posner: Przyjdzie do nas niedługo.)</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#SSchreiber">Przypuszczam, że ta ustawa przyjdzie, musi przyjść do nas i wtedy będziemy się nią zajmowali, dlatego nie potrzebuję obecnie o niej mówić. Chcę tylko zaznaczyć, że sama rzecz, samo wprowadzenie tego wielkiego kodeksu jest pracą na wysokie uznanie zasługującą. Jest to może pierwszy krok na większą zakrojony skalę do wprowadzenia unifikacji ustawodawstwa w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#SSchreiber">To samo odnosi się do kodeksu postępowania karnego z 19 marca 1928 r. I tu nie będę wdawał się w krytykę, bo to nie należy do budżetu, ale muszę zaznaczyć, że to jest wielki krok ku jednolitej unifikacji całego ustawodawstwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#komentarz">(S. Posner: Słusznie, słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#SSchreiber">Jeżeli już mówimy o unifikacji całego ustawodawstwa, to pominąwszy to, że należy wyrazić życzenie, aby także w innych kierunkach ta unifikacja poszła tym samym torem, ażebyśmy jak najrychlej otrzymali procedurę cywilną, a co najważniejsze kodeks karny i kodeks cywilny, zdaje się, że do unifikacji ustawodawstwa należy także unifikacja organów powołanych do wykonywania tych ustaw. Unifikacja stanu sędziowskiego szczęśliwie dokonana. Ustawa o organizacji ustroju sądów powszechnych wprowadza unifikację stanu sędziowskiego, wprowadza jednolity typ sędziego w Polsce i będziemy mieli, jeżeli nie zaraz, to może za jakiś czas, jednolity typ sędziego polskiego w całem Państwie. Ale do tego należą także inne organy, należy stan adwokacki i stan notarjatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#SSchreiber">Co do stanu adwokackiego, to zdaje mi się, że po 10 latach istnienia niepodległej Rzeczypospolitej nie powinno się ścierpieć stanu anormalnego, żebyśmy mieli tyle adwokatur, ile jest dzielnic. W każdej dzielnicy jest inna adwokatura z innemi przepisami i innym zakresem działania. To jest stan nie do zniesienia. Twierdzę stanowczo, że niema ani jednego poważnego argumentu, aby ten stan zatrzymać. Twierdzę stanowczo, że adwokat małopolski może tak samo pożytecznie pracować w dzielnicy pruskiej, czy w dzielnicy dawnego Królestwa Kongresowego, jak i odwrotnie. Niema żadnych poważnych argumentów przeciwko temu, chyba Wysoka Izbo, jeżeli są argumenty, to bardzo a bardzo poziome, poprostu których nie mam chęci, ani może nawet odwagi tutaj podnieść, mianowicie argumenty konkurencyjne albo nawet argumenty narodowościowe i wyznaniowe. Takich argumentów ciało ustawodawcze i Rząd nie powinne znosić. Innych argumentów niema, bo to, że należy nauczyć się ustawodawstwa innej dzielnicy, jest dla adwokata rzeczą codzienną. Przecież ile razy wychodzi nowa ustawa, on musi się jej także nauczyć. Każda dzielnica, jak całe państwo, ma swoje ustawy; jest ich oczywiście więcej, ale to dla człowieka wykształconego prawniczo nie ma żadnego znaczenia. Konieczne tedy jest zaprowadzenie jednolitej adwokatury w całem Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#SSchreiber">Podobnie ma się rzecz z notarjatem. Zdaje mi się. że również nie do zniesienia jest stan, że mamy różne notarjaty. W b. dzielnicy pruskiej jest notarjat po części złączony z adwokaturą, a w b. dzielnicy rosyjskiej ten stan poprostu jest anormalny; z jednej strony niema przepisów jednolitych, tak co do kwalifikacyj, jak i co do taks notarjalnych. Projekt ustawy o taksach notarjalnych jest w Sejmie. Powinna być jednolita ustawa w całem Państwie co do taks notarjalnych, a wówczas ustaną wszelkie głębokie żale, jakie ludność ma do notarjuszy, zwłaszcza w Królestwie. Jeszcze jedna krótka uwaga — notarjat jest stanem bardzo poważnym, powinien być bardzo poważnie traktowany i nie może być ucieczką dla wysłużonych dygnitarzy.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#SSchreiber">Jeżeli wysłużonym dygnitarzom należy się panis bene merentium, to trzeba im go dać w innej formie, a nie dawać notarjat z niekorzyścią i stratą dla ludności.</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#SSchreiber">Ostatni dział z zakresu działania Ministerstwa Sprawiedliwości — to jest więziennictwo. Tu należy, stwierdzić, że z pewnością dalecy jeszcze jesteśmy od idealnych stosunków, ażebyśmy mogli ze spokojem stwierdzić, że stosunki w naszych więzieniach, wogóle w więziennictwie, są zadowalające. Ale nie ulega wątpliwości, że w ostatnich czasach mamy duży postęp w tym kierunku i że Ministerstwo Sprawiedliwości zadaje sobie dużo pracy, ażeby w tym zakresie wprowadzić europejskie, cywilizowane stosunki. Przedewszystkiem liczba więźniów znacznie się zmniejszyła z powodu wprowadzenia ustawy o amnestji. Wystarczy nadmienić, że dnia 1 Iipca 1928 r., a zatem bezpośrednio przed amnestją, było 29.352 więźniów, zaś dnia 1 sierpnia 1928 r. po wykonaniu amnestji już było tylko 20.561. Niestety, muszę dodać jeszcze trzecią cyfrę, że dnia 1 stycznia 1929 r. było już znowu 25.045 więźniów. To jest, zdaje mi się, zbyt wysoka cyfra, a jeszcze bardziej, jeżeli się zważy, że wśród nich liczba więźniów śledczych wynosi 19.229. Liczba zbyt wysoka, wskazująca na to, że u nas w Państwie zbyt się szafuje aresztem śledczym i za mało stosuje się warunkowe uwolnienie i zawieszenie kary. Nie będę powtarzał tego, co jest w pisemnem sprawozdaniu. Naogół chcę zaznaczyć, że tak stan zdrowotny, jak i stan wyżywienia, jak i stan wychowania i opieki duchowej wykazuje bardzo znaczny postęp i należy sobie życzyć, ażeby w tym kierunku dalej szła praca Ministerstwa Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#SSchreiber">W końcu chcę co do samego budżetu powiedzieć, że preliminarz budżetowy według pierwotnego przedłożenia Rządu wynosił po stronie dochodów ogólną sumę 43.010.975 zł., po stronie wydatków ogólną sumę 116.507.922 zł. Sejm wprowadził pewne zmiany, tak że według uchwały sejmowej mieliśmy dochodu 43.192.975 zł., wydatków 123.174.899 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#SSchreiber">Nad zmianami, wprowadzonemi przez Sejm do budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu zastanawiała się głęboko i doszła do przekonania, że pewne zmiany nie były obmyślone należycie, nie były rzeczowo uzasadnione. I dlatego komisja przychodzi do Wysokiej Izby z wnioskiem o restytuowanie pozycyj, które były w przedłożeniu rządowem. A mianowicie są cztery takie zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#SSchreiber">W rubryce wydatków zwyczajnych kwotę 1.000.000 zł., przeznaczoną na podróże służbowe i przesiedlenia, proponuje Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu powiększyć o kwotę 310.000 zł., a zatem powiększyć do kwoty 1.310.000 zł. W rubryce wydatków nadzwyczajnych kwotę 800.000 zł., przeznaczoną na rekonstrukcję ksiąg gruntowych, zmniejszyć o kwotę 400.000 zł., czyli do kwoty 400.000 zł. W rubryce wydatków nadzwyczajnych kwotę 800.000 zł., przeznaczoną na regulację hipoteczną drobnej własności, zmniejszyć o kwotę 400.000 zł., czyli do kwoty 400.000 zł. W rubryce dochodów kwotę dochodów z wydawnictw zmniejszyć o kwotę 182.000 zł., czyli do kwoty 1.100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#SSchreiber">W imieniu zatem Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu prosiłbym o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Sprawiedliwości w formie uchwalonej przez Sejm z temi czterema zmianami.</u>
+ <u xml:id="u-4.41" who="#komentarz">(Głosy: Brawo, brawo.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! Szanowny p. sprawozdawca budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości poruszył kwestję Komisji Kodyfikacyjnej i aczkolwiek nie miałem pierwotnie zamiaru w tej kwestji głosu zabierać, to jednak ponieważ w tej Wysokiej Izbie jestem jedynym reprezentantem Komisji Kodyfikacyjnej, a nie wiem, czy p. Minister Sprawiedliwości zechce reagować na przemówienie p. sprawozdawcy, ośmielę się w tej kwestji zabrać głos, a to dlatego, żeby sprostować pewne błędne informacje, których udzielił p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SMakarewicz">P. sprawozdawca oddał hołd wiedzy członków Komisji Kodyfikacyjnej, za co oczywiście w jej imieniu serdecznie dziękuję, jednak równocześnie przedsięwziął akt bardzo ostrej krytyki, o ile chodzi o wynik prac Komisji Kodyfikacyjnej, bo jest rzeczą jasną, że wartość pewnej instytucji osądza się według wyników jej pracy. P. sprawozdawca nam tutaj oświadczył, że Komisja Kodyfikacyjna pracuje za wolno, że jej członkowie zajmują się zanadto problemami naukowemi, a za mało problemami życiowemi, że spierają się o to, który system dzielnicowy należy uczynić systemem obowiązującym w całem Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SMakarewicz">Otóż, Wysoki Senacie, przedewszystkiem panuje tutaj zasadnicze nieporozumienie, Komisja Kodyfikacyjna nie jest ciałem, powołanem do opracowywania bieżącego ustawodawstwa. Komisja Kodyfikacyjna została powołana przed 10 laty do życia na to, aby stworzyć podwaliny prawa sądowego polskiego, aby opracować kodeks cywilny, kodeks karny, handlowy, kodeks postępowania cywilnego i karnego. To były jej zadania. Proszę Panów, to są rzeczy pierwszorzędnej doniosłości dla Państwa i dlatego właśnie projekty tych ustaw nie mogą być robione na kolanie. Ustawodawstwo bieżące musi być robione pośpiesznie, oczywiście, ale ustawodawstwo tego rodzaju, jak to, które miałem zaszczyt tutaj wymienić, zostaje nie na lata, ale na dziesiątki lat. Szanowna Izba wie o tem doskonale, jakiem poważaniem wiekowem cieszy się kodeks cywilny Napoleona. Wysoka Izba wie o tem doskonale, że kodeks cywilny, obowiązujący w dawnem państwie austryjackiem, pochodził z r. 1811; i znamy szereg innych ustaw, które obowiązują do dziś, chociaż wydane były bardzo wiele lat temu. Jeżeli te ustawy obowiązują, to obowiązują dlatego, ponieważ były dobrze skodyfikowane.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SMakarewicz">Proszę Panów, przed niczem więcej nie mógłbym przestrzegać społeczeństwo polskie, jak przed tem, aby wywierało nacisk, presję na Komisję Kodyfikacyjną z tym skutkiem, żeby jej dzieła ukazywały się zawcześnie.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SMakarewicz">Ja mogę już dziś przytoczyć przykłady, co znaczy pośpiech. Ministerstwo Sprawiedliwości podziela, zdaje się, zapatrywania pana sprawozdawcy, gdyż wywarło nacisk na Komisję Kodyfikacyjną w jednym kierunku, aby jak najprędzej dostać procedurę karną, i znaleźli się w Komisji Kodyfikacyjnej ludzie, którzy zdecydowali się na to, aby procedurę karną, jeszcze nie przetrawioną, wypuścić. Rezultat był ten, że ta nieprzetrawiona procedura dostała się do Ministerstwa Sprawiedliwości, które urządziło u siebie specjalną komisję rządową dla jej poprawienia, bo już samo zorjentowało się, że trzeba ją poprawić. Następnie w formie dekretu tę procedurę ogłoszono i dziś w rozmaitych ciałach naukowych, gdzie zasiadają nietylko ludzie nauki, ale także praktyki, dyskusja wykazała, że ustawa ta została zawcześnie wydobyta z Komisji Kodyfikacyjnej i zawcześnie w formie dekretu ogłoszona. Są w ustawie tej wręcz sprzeczności, są niejasności. Proszę Panów, Komisja Kodyfikacyjna nie jest na to. aby tego rodzaju ustawy wypuszczać.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SMakarewicz">O ile rozchodzi się o kwestję t. zw. partykularyzmu, o którym mówił szanowny pan sprawozdawca, to muszę stwierdzić, że rzeczywiście w Komisji Kodyfikacyjnej ścierają się pewne poglądy i pewne prądy, które pozostają niewątpliwie w związku z tem, że prawnicy, tam zasiadający, należą do różnych dzielnic. Ale nie rozchodzi się o kwestję narzucenia ustawodawstwa jednej dzielnicy całemu Państwu, tylko to są różnice mentalności jurydycznej. Niestety każdy z nas wychował się w pewnej mentalności jurydycznej. Te mentalności bardzo się między sobą różnią. Niema wątpliwości, że to się przyczynia do pewnego opóźnienia prac w Komisji Kodyfikacyjnej, gdyż te prądy muszą tak długo z sobą ścierać się, aż do pewnego porozumienia dojdzie. Ale na to niema rady, żadna rezolucja nic nie pomoże. Oczywiście, że o wiele łatwiej jest skodyfikować w państwie, gdzie jest jedna mentalność, aniżeli w państwie, gdzie są trzy mentalności jurydyczne i trzy szkoły jurydyczne.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SMakarewicz">O ile chodzi o kwestję zawodów prywatnych, o zwolnienie członków Komisji Kodyfikacyjnych od prywatnych zajęć i o rozmaite inne wnioski, nie będę się niemi zajmował, dlatego, że chcę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na inną sprawę.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SMakarewicz">Dnia 22 czerwca 1928 r. przy sposobności ostatniej debaty budżetowej, miałem zaszczyt zaproponować Wysokiej Izbie do przyjęcia rezolucję, którą Wysoka Izba raczyła uchwalić. Rezolucja ta opiewa:</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SMakarewicz">„Senat wzywa Rząd do jak najszybszego wprowadzenia „zakładów dla niepoprawnych”, zgodnie z projektem części ogólnej kodeksu karnego, opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Rzeczypospolitej Polskiej, a zarazem wzywa do rozpoczęcia przygotowań w kierunku wprowadzenia innych zakładów o charakterze „środków zabezpieczających”, tudzież zakładów wychowawczo-poprawczych dla przestępców nieletnich”.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SMakarewicz">Od tego czasu upłynął szereg miesięcy, w Ministerstwie Sprawiedliwości zaszły pewne zmiany personalne.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SMakarewicz">Pan Wiceminister Car jest dzisiaj Ministrem Sprawiedliwości. Kiedy niedawno zapytywałem jednego z przedstawicieli Ministerstwa, jak kwestja tej rezolucji się przedstawia, otrzymałem relację niepokojącą, otrzymałem wiadomość, iż Ministerstwo nie ma czasu tą sprawą się zająć, bo przygotowywało rozporządzenia wykonawcze do ustroju sądownictwa, a obecnie czyni to samo dla dekretu o postępowaniu karnem.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SMakarewicz">Wobec tego musimy stwierdzić, że rezolucja Wysokiego Senatu została bez echa, gdzieś utonęła w odmętach protokułów. Mimo tego nie zdaje mi się, żeby sprawa ta mogła wziąć ten obrót, jaki Ministerstwo Sprawiedliwości jej wyznacza. Dlatego postanowiłem sobie zainteresować dziś Wysoką Izbę, a także p. Ministra Sprawiedliwości, którego mam zaszczyt tutaj na ławach rządowych widzieć, zainteresować pewnemi zjawiskami, które pozostają z tą sprawą w ścisłym bardzo związku.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SMakarewicz">Niewątpliwie wiadomo Wysokiej Izbie, że w Państwie Polskiem statystyką kryminalną zajmuje się specjalny urząd. Do niedawna statystyka kryminalna należała do agend Ministerstwa Sprawiedliwości, dziś została ta agenda przeniesiona do specjalnego oddziału Głównego Urzędu Statystycznego. Kwartalnik statystyczny (wydawany przez Główny Urząd Statystyczny) z roku 1927 podaje nam cyfry, dotyczące przestępczości z roku 1923. Jak wiadomo, zawsze pewien okres czasu musi upłynąć, zanim cyfry dostarczona przez niższe instancje ulegną pewnemu przerobieniu naukowemu. Cyfry te dotyczą średniej i ciężkiej przestępczości, o drobnej przestępczości niema mowy, mimo to, cyfry te są przerażające. Okazuje się, że na terenie centralnych i wschodnich województw skazano w roku 1923 ogółem 50.398 osób, z tego poprzednio karanych trzykrotnie było 609 osób, czterokrotnie i więcej — 463. W województwach zachodnich i na Górnym Śląsku skazano w 1923 r. 23.284 osoby, z tego trzykrotnie karanych było 183 osoby, czterokrotnie i więcej 412. W województwach południowych i na Śląsku Cieszyńskim było ogółem karanych 57.614. z tego uprzednio karanych trzykrotnie 454, a czterokrotnie i więcej 1.060. Jeżeli zliczymy ilość tych osób, poprzednio karanych za przestępstwa średnie i ciężkie w całem Państwie, to okazuje się, że trzykrotnie karanych było 1.246, czterokrotnie karanych i więcej 1.935, razem 3.181 osób, co najmniej trzykrotnie karanych.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SMakarewicz">Te cyfry należy sobie uprzytomnić. Ci ludzie skazani obecnie byli poprzednio karani 3, 4, 5 i 6 razy, to są recydywiści. Jak uczy doświadczenie, cni nie poprzestaną na ponownem ukaraniu, lecz po wypuszczeniu na wolność ponownie będą się dopuszczali czynów karygodnych. Osobno należy wspomnieć o recydywistach nieletnich. Jakkolwiek zdawaćby się mogło, że pojęcie nieletniego z pojęciem recydywisty nie bardzo się godzi, to jednakże takich nieletnich recydywistów było 748. Może sobie Wysoka Izba wyobrazić, że z tych nieletnich recydywistów nic już innego nie wyrośnie, jak tylko przestępcy zawodowi.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#SMakarewicz">Nasuwa się oczywiście pytanie, za jakie przestępstwa karano tych ludzi poprzednio. Na to pytanie statystyka oficjalnie nie daje nam odpowiedzi, można tylko w formie hipotetycznej, na podstawie ostatniego zasądzenia, wytworzyć sobie obraz, za co prawdopodobnie karano ich poprzednio. Otóż dowiadujemy się, że w 1923 r. takich recydywistów ukarano za kradzież 1811 osób. Nie liczę tu kradzieży przy okolicznościach obciążających, bo takich było 600 dalszych. Recydywiści złodzieje to są oczywiście przestępcy zawodowi, dla nich kradzież to jest źródło dochodu, żywioł. To są ludzie, którzy kraść będą zawsze, gdy tylko będą na wolności i o ile nie przejdą do postaci gwałtowniejszej, jak rabunek. Zawodowych rozbójników było w 1923 r. 51. Złodzieje zawsze kraść będą, o ile nie przejdą do zbrodni bardziej wyrafinowanej, jak oszustwo. Oszustów zawodowych było w tym 1923 r. 71. Ale zapytamy, czy może rok 1923 był rokiem wyjątkowym? Zdaje mi się, że tak nie było.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SMakarewicz">Sięgnijmy do źródeł innych, do „Rocznika Statystycznego” z r. 1928, który podaje nam już nie ilość osób karanych, ale ilość przestępstw zameldowanych i stwierdzonych urzędowo przez dochodzenia policyjne. Okazuje się z tych cyfr, że w latach od 1923 do 1927 mamy stały wzrost przestępczości wogóle, za czem idzie niewątpliwie równolegle wzrost przestępczości zawodowej. Stwierdzono policyjnie dokonanie w latach 1923–1927 faktów kradzieży kasowych z włamaniem, — cyfry będę podawał w kolejności chronologicznej: 195, 158, 202, 258, 273; oszustwa: 11.805 (tu wliczone są już prawdopodobnie także drobne oszustwa: 13.279, 15.206, 18.886, 21.704; fałszowanie pieniędzy: 322, 1.002, 1275, 2.603, 3.709; sprzeniewierzenia: 2.931, 3.953, 3.072, 3906; podpalenia: 1.603. 1.689, 2.077. 2.218, 2.094).</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#SMakarewicz">Zdaje mi się, że nie ulega żadnej wątpliwości, że fala przestępczości rośnie i to rośnie w sposób zastraszający.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#komentarz">(Głos: Z nędzą razem.)</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#SMakarewicz">To są cyfry ogłoszone, publicznie dostępne. Oprócz tego otrzymałem prywatnie z Głównego Urzędu Statystycznego cyfry, dotychczas drukiem nie ogłoszone, które są przygotowane dopiero do publikacji. To są cyfry, dotyczące osób skazanych z lat 1924/25. Nie będę tych cyfr odczytywał, mogę tylko stwierdzić, że z tych cyfr wynika to samo, co z cyfr, dotychczas Wysokiej Izbie przedstawionych.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#SMakarewicz">Powstaje pytanie, co wobec tych cyfr, dowodzących stałego wzrostu przestępczości zawodowej w zakresie oszustw, sprzeniewierzeń, fałszowania pieniędzy, podpalania, podpalania, mającego często na celu ukrycie jakiegoś innego czynu zbrodniczego, co czyni Państwo Polskie? Na to pytanie trzeba dać odpowiedź zupełnie nieprawdopodobną. Państwo Polskie starało się o polepszenie bytu więźniów, co oczywiście jest rzeczą bardzo piękną niewątpliwie; Państwo Polskie starało się o to, żeby jak najmniej więźniów pozostawało w zamknięciu, — to już jest rzecz bardziej niebezpieczna.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#SMakarewicz">Akcja humanitarna na rzecz poprawienia warunków bytu w więzieniach polskich, prowadzi się w znacznej mierze pod wpływem propagandy zagranicznej naszych przyjaciół, którzy, jak wiadomo, starają się o to, żeby w Polsce było jak najlepiej i ścisłą nad nami roztaczają kontrolę. Różne komisje stwierdziły, że rozmaite oszczerstwa, szerzone celowo za granicą o znęcaniu się nad więźniami, nie mają żadnej podstawy.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SMakarewicz">Akcja uwalniania więźniów, względnie niedopuszczania do zamykania ich w więzieniach, szła kilkoma korytami. Doskonałym środkiem do tego celu było stosowanie amnestji. I tak statystyka z r. 1923 wykazała uwolnionych w drodze amnestji 13.830 osób. Wśród tego było skazanych za kradzież 6.791, a skazanych za paserstwo 1.009. To samo zjawisko spotykamy w r. 1928. Sprawozdanie szanownego pana sprawozdawcy budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości daje temu wyraz, przed chwilą nam te cyfry odczytał. Był to wpływ amnestji z r. 1928. Widzieliśmy tam zmniejszenie gwałtowne o 6.000 osób zamkniętych, na to, ażeby po upływie pół roku znowu cyfra ta podniosła się.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#SMakarewicz">Drugim sposobem było stosowanie warunkowego zwolnienia od reszty kary, które stosuje się we wszystkich dzielnicach na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z r. 1927. Trzecim środkiem było warunkowe zawieszenie wykonania kary, oparte na ustawie o t. zw. warunkowem wstrzymaniu kary. Niewątpliwie obie te instytucje, które w tej chwili wymieniłem, warunkowego zwolnienia od reszty kar i warunkowego wstrzymania wykonania kary, są racjonalne — nikt tego krytykować nie będzie. Lecz na to, aby te racjonalne instytucje spełniały swoje zadanie, potrzeba jednej rzeczy, na to potrzeba koniecznie, aby warunkowo zwolniony, lub ten człowiek, do którego zastosowano warunkowe wstrzymanie wykonania kary, pozostawał pod opieką na czas owej próby, jak to dzieje się w tych społeczeństwach, w których instytucje te należycie zrozumiano. Niestety, — nie czynię z tego zarzutu p. Ministrowi Sprawiedliwości, ani Rządowi, raczej społeczeństwu, — niestety, w naszem społeczeństwie nie mamy ludzi, ani skłonnych, ani zdolnych do wykonywania tego rodzaju kontroli. Wskutek tego te instytucje nie są instytucjami polityki kryminalnej, są tylko zwykłemi instytucjami uwalniania więzień od nadmiernej ilości więźniów. Te instytucje spełniają tę samą rolę, którą spełnia owa amnestja, tak często u nas W Polsce stosowana.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#SMakarewicz">Proszę Wysokiej Izby, oczywiście, że te środki walki z przestępczością nie prowadzą do celu. To są paljatywy, które zmniejszają tylko ilość więźniów, ale ludzie, którzy przestępstwa popełniają i popełniają je w sposób zawodowy, temi środkami nie dadzą się powstrzymać od dokonywania czynów karygodnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#SMakarewicz">Dla zobrazowania, jak daleko idzie Państwo Polskie w humanitarnem postępowaniu z więźniami, podnieść należy także instytucję urlopów więziennych. Pomysł ten, pierwotnie wprowadzony tylko dla byłego zaboru rosyjskiego, rozciągnięto na cale Państwo, uzyskał on obecnie w całem Państwie prawo obywatelstwa przez wprowadzenie go do ustawy więziennej i do nowej procedury karnej. Trudno iść dalej we względach dla przestępców. Polska przedstawia się w tej chwili tak, jak gdyby była pod bezpośrednim wpływem książki Johna Howarda, o stanie więzień, książki z 1777 roku, która w owym czasie zrobiła niesłychane wrażenie. Polska jest dziś państwem najłaskawszem dla przestępców z pośród państw mnie znanych. Nikt w Polsce nie ma dziś odwagi podnieść, że obok przestępców istnieją jednak także ludzie uczciwi, którzy zasługują także na ochronę, że Państwo samo ma dobra, które się stają przedmiotem zamachów i że całe nasze życie gospodarcze szwankuje skutkiem niepewności jutra, niepewności, czy dorobek jednostki lub grupy społecznej nie stanie się jednego dnia łupem bandytów.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#SMakarewicz">Oczywiście, że nie tutaj jest miejsce do rozwijania planów polityki kryminalnej, do przedstawiania, co na tem polu zdziałały społeczeństwa bardziej postępowe, nie dające się jednak prowadzić na pasku źle zrozumianego sentymentalizmu. Ja chcę się tylko ograniczyć do rezolucji, którą przedkładam Wysokiej Izbie i w której proszę Wysoki Rząd, aby zechciał się zająć sprawą zakładu dla niepoprawnych. Anglja jest krajem, który z dumą przed wojną stwierdził, że opanował wzrost przestępczości. A drogą do tego celu było wydanie ustawy z r. 1908, która z jednej strony załatwiała problem przestępców nieletnich, a z drugiej strony wprowadzała t. zw. zatrzymywanie prewencyjne dla niepoprawnych. Według ustawy angielskiej, sprawca przestępstwa. należącego do kategorji ciężkich zbrodni, jeżeli zostanie stwierdzone, że jest przestępcą z nawyknienia, ma po odcierpieniu kary przejść do zakładu ochronnego na okres od 5 do 10 lat. Sędzia, rozstrzygający o zastosowaniu tego środka, wychodzi z założenia, że z powodu skłonności danego przestępcy do złych czynów, leży w interesie ogółu, by on przez czas dłuższy był pozbawiony wolności.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#SMakarewicz">Przechodzę do kraju, gdzie wolność ludzka szczególnie wysoko jest ceniona, do Stanów Zjednoczonych. Stany Zjednoczone są społeczeństwem najbardziej optymistycznie odnoszącem się do przestępcy, w którym widzi człowieka. Jest to społeczeństwo, którego cały system penitencjarny jest przeniknięty myślą poprawy, reformacji, zmiany psychicznej przestępcy. Ten system penitencjarny obejmuje system wyroków tylko dlatego, żeby przestępcę poprawić w czasie odbywania kary. Doświadczenie amerykańskie wykazuje, że ten system nie da się zastosować do wszystkich przestępców. Dlatego wprowadza się zakłady dla przestępców o t. zw. częściowej anormalności, gdzie przestępcę zatrzymuje się tak długo, dopóki lekarz nie stwierdzi ustąpienia stanu anormalnego. Stan nowojorski wprowadził w 1926 r. ustawę, mocą której przestępców niepoprawnych skazuje się na więzienie dożywotnie. Oczywiście, że w tej karze dożywotniego więzienia tkwi pierwiastek zabezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#SMakarewicz">Przed społeczeństwem polskiem otwierają się dwie perspektywy: przykład angielski, albo Stanów Zjednoczonych, jeżeli nic ma być Polska terenem dla popisów zawodowych przestępców całego świata. Rezolucja Wysokiej Izby z 22 czerwca 1928 r. szła po linji angielskiej, ponieważ projekt Komisji Kodyfikacyjnej przewiduje zaniknięcie na lat 5 w specjalnym zakładzie, a nie więzienie dożywotnie. Wysoki Rząd jednakowoż nie uznał za właściwe zastosować się do rezolucji Wysokiej Izby. Mimo to doszły mnie wiadomości półoficjalne, że p. Minister Sprawiedliwości pragnie, ażeby kodeks karny, dzieło Komisji Kodyfikacyjnej, jaknajprędzej wykończyć w tym celu, ażeby mógł przedstawić go Wysokiej Izbie. Kodeks ten jest niewątpliwie gotowy. Jednakowoż kwestją środków zabezpieczających stanowi jego część integralną. Ja nie umiem sobie wyobrazić tego, jak p. Minister Sprawiedliwości chce pogodzić te dwie rzeczy razem: dostać kodeks karny, nie wprowadzając instytucji zabezpieczających, na których kodeks karny się opiera. Obawiam się, że p. Minister Sprawiedliwości zechce wprowadzić kodeks karny z opuszczeniem środków zabezpieczających i dopiero w rozporządzeniu wykonawczem pomieści klauzulę, że dopóki tego rodzaju środki zabezpieczające w Państwie Polskiem nie powstaną, odnośne artykuły nie będą miały zastosowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#SMakarewicz">Proszę Wysokiego Senatu! Tego rodzaju operacja chirurgiczna zwichnie całą myśl kodeksu karnego.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#SMakarewicz">Wybaczy p. Minister, że odczytam z pisma zbliżonego do niego kierunkiem politycznym wywiad z pierwszą kobietą w Polsce na stanowisku sędziego. Z wywiadu tego wynika, że choć to osoba bardzo młoda, ale jednak odrazu zorjentowała się, jako sędzia. Oto jest „Kurjer Poranny” z dnia wczorajszego:</u>
+ <u xml:id="u-6.31" who="#SMakarewicz">Pierwsza kobieta w Polsce na stanowisku sędziego. Wywiad z p. Wandą Grabińską. Jest tu pytanie takie: „Jak Pani wyobraża sobie zadania sądu dla nieletnich i rozbudowę tej instytucji?” Odpowiedź:</u>
+ <u xml:id="u-6.32" who="#SMakarewicz">„Sąd dla nieletnich bez całego aparatu: izb zatrzymania, zakładów wychowawczych i poprawczych i t. d. wisi w powietrzu. To tak, jakby ktoś pomyślał zadanie lekarza — bez apteki, środków opatrunkowych, szpitala, łóżek itd. A u nas, niestety, tak jest. Dotąd niema nawet izb zatrzymania, choć to rzecz ani niewykonalna, ani koszt wielki!” Panie Ministrze, składam Panu gratulację z powodu nowego sędziego. Przypuszczam jednak, że moja pochwała nie zaszkodzi p. Grabińskiej w jej karjerze sędziowskiej. P. Grabińska, mówiąc o sądzie dla nieletnich, odczula doskonale, że nie wystarczy martwa litera prawa, lecz że muszą być jeszcze specjalne zakłady.</u>
+ <u xml:id="u-6.33" who="#SMakarewicz">Proszę Panów, to jest kwestja, która znowu dotyczy stosunku między Wysokim Rządem a Komisją Kodyfikacyjną. Oto. proszę Wysokiego Senatu, jest projekt ustawy o sądach dla nieletnich, który opracowała Komisja Kodyfikacyjna i przedłożyła Wysokiemu Rządowi, w którym to projekcie jest mowa w art. 10 i następnych o środkach wychowawczych, poprawczych i t. d. Wysoki Senat zapewne będzie przypuszczał, że to jest rzecz zupełnie nowa. Otóż śmiem stwierdzić na podstawie urzędowego dokumentu, że ten projekt został przesłany Ministerstwu Sprawiedliwości w dniu 22 grudnia 1921 r. Obawiam się, że to już gdzieś się zaroniło w aktach, i jeżeli p. Minister przypadkiem nie będzie mógł odnaleźć egzemplarza, to ja mogę swoim egzemplarzem służyć.</u>
+ <u xml:id="u-6.34" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-6.35" who="#SMakarewicz">Proszę Wysokiego Senatu, jak długo Wysoki Rząd nie przygotuje zakładów zabezpieczających i wychowawczo-poprawczych dla nieletnich przestępców, to cały nowy kodeks karny, o którego szybkie ogłoszenie zabiega p. Minister Sprawiedliwości, będzie, używając terminologji owego sędziego kobiety, wisiał w powietrzu, tak jak wiszą dzisiaj sądy dla nieletnich.</u>
+ <u xml:id="u-6.36" who="#SMakarewicz">Dlatego, Wysokie Senacie, proponuję ponowne uchwalenie naszej rezolucji z dn. 22 czerwca r. 1928. Rezolucji tej oczywiście nie będę odczytywał, gdyż miałem zaszczyt przedstawić ją Wysokiej Izbie przed chwilą.</u>
+ <u xml:id="u-6.37" who="#SMakarewicz">Obok tego jednak proponuję uchwalenie drugiej rezolucji, zmierzającej do tego, żeby uniemożliwić udzielanie urlopów z więzienia zawodowym przestępcom.</u>
+ <u xml:id="u-6.38" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-6.39" who="#SMakarewicz">Wysokiej Izbie pewnie jest znany wypadek t. zw. Hipka Warjata, który przeszedł już do historji. Ów Hipek Warjat był uwolniony z więzienia dla poratowania zdrowia i ten Hipek Warjat był jednym ze wspólników morderstwa przy ul. Foksal w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-6.40" who="#komentarz">(Głos: Na całym świecie jest to samo.)</u>
+ <u xml:id="u-6.41" who="#SMakarewicz">To są wypadki nie tak bardzo rzadkie. Ten uwolniony z więzienia dla poratowania zdrowia, o ile nie może sam odebrać komuś życie, to przynajmniej stoi na straży, a w każdym razie swojego intratnego zawodu przestępcy zawodowego w zupełności nie porzuca. Tego rodzaju jednostki nie nadają się wcale do stosowania instytucji urlopów więziennych.</u>
+ <u xml:id="u-6.42" who="#SMakarewicz">Dlatego proponuję następującą rezolucję: Senat wzywa Rząd do wniesienia projektu ustawy nowelizującej art. 540 t. j. rozporządzenia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. pozycja 313 t. zn. nowej procedury karnej, która wchodzi w życie od 1 Iipca 1929 r., t. zn, za kilka miesięcy, w tym kierunku, że ten przepis niema mieć zastosowania do recydiwistów przestępców zawodowych i nałogowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.43" who="#komentarz">(Oklaski. Głos: Nałogowych?)</u>
+ <u xml:id="u-6.44" who="#SMakarewicz">To jest specjalna kategorja.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Posner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SPosner">Wysoka Izbo Senatorska! Ja bardzo przepraszam, że w tak ważnych sprawach jak te, które się w obecnej chwili przed tą Izbą toczą, zabieram głos, oświadczając z góry, że będę się streszczał. Panowie wiecie, że tam za mną stoi gilotyna, gdzie zapisuje się każdą minutę, którą my tutaj wygadamy, i że niestety dla mnie nie zostało już prawie nic czasu, tak że być może, że to jest rzeczą niewłaściwą, że ja wogóle głos zabieram. Może być, że tutaj w tej Wysokiej Izbie byłby taki kolega, któryby powiedział: żeby on choć raz nie mówił.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SPosner">Niestety, nie mogę tak zrobić i muszę powiedzieć choć kilka słów.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#komentarz">(Głos: Za długa przedmowa.)</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SPosner">Przepraszam nie słyszałem, ale już mnie Pan krytykuje, a nie wie Pan jeszcze co ja powiem. Zresztą to nic nie szkodzi, niech Panowie przerywają, to ja będę miał więcej czasu.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SPosner">Proszę Panów, Ministerstwo Sprawiedliwości jest ogrodnikiem na olbrzymim folwarku. Ja, niestety, z tego olbrzymiego folwarku mogę sobie dziś wybrać tylko jedną grządkę i o tej grządce powiem tylko parę słów, bo nie mogę się ograniczać do samych ogólników.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SPosner">Zanim to zrobię, muszę tu chociaż parę słów poświęcić uczonym wywodom mojego znakomitego poprzednika, p. prof. Makarewicza. Ja, niestety, poglądów p. prof. Makarewicza w wielu bardzo rozdziałach prawa karnego i wymiaru sprawiedliwości i stosowania kary nie podzielam. Wydaje mi się, że te stare teorje są już dziś bardzo stare, bo idą od Beccarji i od owego Johna Howarda, o którym p. prof. Makarewicz mówił, jako że on jest dziś patronem wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Ja byłbym bardzo szczęśliwy, gdyby tak było, ale niestety tak nie jest, bo zdaje mi się, że wymiar sprawiedliwości nasz nie jest pod niczyim patronatem. Instytucja patronatu w Polsce jest słabo rozwinięta i jest zupełnie niewspółmierna z temi olbrzymiemi zadaniami, które przed nią stawia życie. Jeżeli tak jest, to dlatego — przyczyna jest bardzo prosta — że nie mamy dostatecznych funduszów na to, aby ta instytucja olbrzymia, która w innych starszych krajach odgrywa olbrzymią rolę, u nas się rozwinęła. Nie jesteśmy w stanie tych patronatów rozwinąć i to samo dotyczy bardzo wielu zarzutów i zastrzeżeń, które p. s. Makarewicz naszemu wymiarowi sprawiedliwości zarzucił.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SPosner">P. prof. Makarewicz mówił: My, Komisja Kodyfikacyjna, ułożyliśmy ustawę o sądach dla nieletnich jeszcze w 1920 roku. Myśmy złożyli ją p. ministrowi sprawiedliwości w 1921 r. i minister sprawiedliwości nawet jakoby zapomniał o tem, że ta ustawa istnieje. Ja miałem sposobność nieraz sprawdzić, że w Ministerstwie Sprawiedliwości nietylko minister, ale wogóle nikt nie zapomniał o tem, że istnieje ustawa dla nieletnich; ale jeżeli ta ustawa nie została przez Rząd, nie przez Ministra Sprawiedliwości, lecz przez cały Rząd zgłoszona do laski marszałkowskiej Sejmu, to dla bardzo prostej przyczyny, że wykonanie tej ustawy wymaga tak olbrzymich środków, i że ustawa ta tylko wtedy będzie miała sens i znaczenie, jeżeli te właśnie z nią związane instytucje będą zbudowane, a Rząd do dziś dnia, albo do wczorajszego dnia wychodził z tego założenia, że on nie jest w stanie wziąć na siebie odpowiedzialności wprowadzenia tej ustawy, nic mając środków na jej wykonanie. Tu jest sedno rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SPosner">I w tej chwili przechodzę do tego, czem mogę zająć Panów uwagę. Panowie usłyszą wtedy, kiedy będą odczytywane w poniedziałek rezolucje, a także, kiedy będzie głosowanie nad budżetem, że wpłynęła w ciągu naszej dyskusji budżetowej moja rezolucja, która, zdaje się. będzie miała poparcie całego senatu.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SPosner">Jak Wicemarszałek Gliwic, przewodniczący Komisji Skarbowo-Budżetowej powiedział nam już na samym początku naszych obrad nad preliminarzem, dotyczy ona pewnej zmiany, którą ma wprowadzić do budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, zresztą w zgodzie z p. Ministrem Sprawiedliwości, aby pewną pozycję podzielić na dwie części i z tej pozycji 100.000 złotych odliczyć na rachunek koniecznych reform w zakresie instytucji zwanej Studzieńcem.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SPosner">Nie mam potrzeby Panom wyjaśniać, co to jest Studzieniec, albowiem niedawno bardzo skandaliczny proces, który się toczył przed Sądem Okręgowym w Warszawie, ujawnił takie rzeczy, od których wstrząsnęło się sumienie publiczne u nas. Otóż Ministerstwo Sprawiedliwości, które ma także sumienie, ośmielam się także wprowadzić ten termin do naszej dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#komentarz">(S. Makarewicz: Nikt nie kwestjonuje.)</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#SPosner">Cieszy mnie, że p. senator Makarewicz podziela ten pogląd.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#komentarz">(S. Makarewicz: Często.)</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#SPosner">Ministerstwo również zareagowało na to straszne nieszczęście, którego dramatyczny przebieg uzewnętrznił się w procesie warszawskim, powiedziało sobie, że za każdą cenę musi przystąpić do odbudowy czy zbudowania na nowo tego zakładu, którego był ładnym pomysłem ofiarodawcy p. Kickiego, ale z biegiem lat został doprowadzony do takiej ruiny, jaka ujawniła się nam na tym procesie.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#SPosner">Należę również do prawników, którzy podzielają ten pogląd, i uważam, że niema takich środków, których należałoby poskąpić na uzdrowienie takiej instytucji. P. sen. Makarewicz nie zaprzeczy wcale temu, że należy nieletnim przestępcą się zajmować, przedewszystkiem po to, ażeby go wychować, żeby go wykierować na pożytecznego członka społeczeństwa, nauczyć go pracować, nauczyć go myśleć. Do tego oczywiście taki zakład jest przedewszystkiem powołany.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#SPosner">P. Minister był tak grzeczny, że zaprosił mnie do komisji specjalnej, do komisji ministerjalnej, która została wyekspediowana do Studzieńca nie w charakterze pensjonarzy,...</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#komentarz">(Głos: Za starzy.)</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#SPosner">...ale dla zbadania tego, co się tam dzieje. Myśmy badali tę instytucję i stwierdziliśmy to, co można było w ciągu jednego krótkiego dnia zimowego stwierdzić. O tym obrazie piekielnym, o tej gehennie, która, jak straszny kinematograf rozwinęła się przed sądem warszawskim, o tem dziś w Studzieńcu niema już wcale mowy. Z tych sadystów, z tych łajdaków, którzy znęcali się bez najmniejszego powodu, bez tytułu, bez celu nad nieszczęśliwemi dziećmi, które tam były przez sądy odsyłane, śladu żadnego już niema. Jest tylko jedna straszna rzecz, jeden wróg dzieci, który pozostał na miejscu, to jest nędza, to jest brak środków w Studzieńcu. Są jeszcze dzisiaj budynki nie pokryte dachem, budynki bardzo potrzebne, budynki poprostu konieczne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Panie Senatorze, już się czas skończył.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SPosner">Panowie widzą, w jakiej sytuacji znajduje się człowiek, który chce prawdę mówić o Studzieńcu.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SPosner">Bardzo wiele osób znęca się nad zarządem Studzieńca, a nawet nad samym Ministerstwem Sprawiedliwości, bo zawsze musi być ktoś winowajcą, no więc jest winowajca — to jest tak jak dla dziecka stół, o który się uderzy. Minister jest winowajcą, bo on nie przewidział, nie zrobił, ale z czego on ma to zrobić, gdzie jest ten budżet, który mu Izby prawodawcze wyznaczyły na to, ażeby mógł tę rzecz wykonać — o to się nikt nie spyta. Proszę Panów, otóż Studzieniec znajduje się na tak zwanej linji Rawki. Panowie sobie przypominają z czasów wojny, co się w r. 1914 i 1915 w tych dzielnicach działo. Z tego Studzieńca, który istniał przed wojną, nic nie zostało. Trzeba go było zupełnie odbudować. Są tam dzisiaj jeszcze po 10 latach budynki nie pokryte wcale, budynki pomyślane jako refektarze dla odżywiania tych dzieci. A dzisiaj 230 pensjonarzy w tym Studzieńcu, te dzieci nie mają gdzie jeść, przez 6, 8 miesięcy jedzą na wolnem powietrzu i w deszcz i w słotę, ale w zimowych miesiącach, gdy już absolutnie nie można ich wygnać na wolne powietrze, jadają w sypialniach. Każdy człowiek rozumie, że ze stanowiska hygjeny to jest niedopuszczalne. Te budynki jeszcze nie są pokryte, trzeba je pokryć i mnóstwo innych rzeczy zrobić, ażeby ten Studzieniec mógł stanąć na wysokości zadania, ażeby mógł być podobny do takich instytucji, które istnieją na zachodzie. Uważam, że nie można skąpić na to pieniędzy. To jest najbardziej produktywny wydatek ze stanowiska nawet tych idei, które p. Makarewicz był łaskaw nam tu wyłożyć. Bo my stoimy na stanowisku, że wśród tych przestępców są tacy, których można, a więc należy uzdrowić, i uczynić z nich użytecznych członków społeczeństwa. Uważamy, że w tej olbrzymiej gromadzie dzieci, która znajduje się dzisiaj w Studzieńcu, jest wiele, mnóstwo elementów, które się zupełnie przypadkowo dostały do tego zakładu, przypadkowo, dlatego, że je wychowała ulica, a nie rodzina, dlatego, że je wychowała ulica, a nie szkoła, i z tych dzieci można zrobić pożytecznych obywateli kraju.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SPosner">I dlatego proszę Panów, w tej sytuacji, kiedy już Sejm o tej rzeczy nie może decydować, ponieważ ten budżet dawno już z Sejmu wyszedł, pozostaje nam tylko jedna rzecz, jedna operacja chirurgiczna, to jest podzielenie pewnej sumy już u nas przez Komisję Budżetową uchwalonej, a dotyczącej sprawy hipotek włościańskich w Kongresówce, na dwie części i wyłączenie z tych 400.000 kwoty 100.000 na cele inwestycyj w Studzieńcu. Proszę Panów, jest to minimum, jest to kropla w morzu, bo żeby ze Studzieńca uczynić instytucję godną Rzeczypospolitej Polskiej, instytucję podobną do podobnych instytucyj istniejących w Niemczech, w Belgji czy w Szwajcarji, na to trzeba będzie znacznie większych sum, i ja mam nadzieję że do przyszłego budżetu p. Minister Sprawiedliwości wprowadzi o wiele większe, niewspółmiernie większe postulaty i nie wątpię ani chwili, że ten Wysoki Senat spełni swój obowiązek społeczny i narodowy i tych środków nie poskąpi.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale czy Panowie będziecie głosować za budżetem?)</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SPosner">Proszę Panów, ja widzę z tego przyjęcia, jakie zupełnie wyjątkowo ma dzisiaj moje przemówienie, że, Panowie już dziś uchwaliliście to, czego p. Minister będzie żądał w przyszłym roku.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale czy Panowie będą głosowali za budżetem?)</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SPosner">To Wy będziecie w poniedziałek głosować nad tem.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale czy Panowie będziecie głosować?)</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SPosner">Proszę Pana, to jest zupełnie inna sprawa. Ja nie wiem, bardzo być może, że w przyszłym roku będziemy głosować za budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#komentarz">(Głos: Tylko w przyszłym roku, a tego roku nie?)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! Ministerstwo Sprawiedliwości i sądy polskie jest to w niepodległej Polsce najstarsza instytucja, najstarszy jak się to mówi o ministerstwach, resort, który działa na ziemiach polskich, oczywiście, jeżeli chodzi o te instytucje państwowe, które sam naród stworzył. I chociaż resort ten jest jak powiedziałem, w niepodległej Polsce najstarszym, to jednak dotąd zarówno o budżecie Ministerstwa Sprawiedliwości jak i o działalności Ministra Sprawiedliwości mało się w Izbach ustawodawczych mówiło. I ta dopiero kadencja, i dopiero te lata, te ostatnie czasy absorbują uwagę Panów i uwagę niejednokrotnie kraju całego zarówno osobą Ministra Sprawiedliwości jak i przedmiotem i terenem jego działalności.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SPerzyński">To oczywiście wskazuje, że w resorcie tym, że tej gałęzi życia państwowego Polski rozpoczęła się nader ożywiona działalność i to, uważam, musimy zapisać na dobro obecnego Ministra Sprawiedliwości, że umiał zdobyć się na tyle energji, dać taką masę pracy, iż swoim resortem, dziedziną swojej pracy, jakością i olbrzymią ilością tej pracy umiał zainteresować cały kraj, całe Państwo, umiał poruszyć jak najszersze warstwy opinji publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SPerzyński">To, czemu przedewszystkiem poświęcił zarówno moc pracy, wiedzy jak i energji p. Minister Sprawiedliwości, to była dziedzina ustawodawstwa, dziedzina, do której niejako tęsknimy, i to tęsknimy w całej powszechności życia polskiego, albowiem z trzech zaborów, z trzech rozdarć, uwolnione ziemie polskie, zjednoczone w jedną całość, do dziś nie rządzą się jednem prawem.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SPerzyński">Unifikacja jest w tej chwili dla życia polskiego, dla pełni tego życia, dla pełni oddechu Państwa rzeczą niezbędną i konieczną. Tę potrzebę zrozumiało i odczuło Ministerstwo Sprawiedliwości i przystąpiło do pracy. I w tej chwili rezultatem tej pracy jest szereg ustawy, które albo już weszły w życie, albo w niedalekiej przyszłości w życie wejdą. Ustawy te tworzą zasadnicze kodeksy, które położą jednolity fundament pod cały gmach życia polskiego, albowiem prawo, a nie co innego, jest regulatorem życia ludzkiego.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SPerzyński">Pierwszą z tych zasadniczych ustaw jest ustawa, którą Panowie znacie choćby z incydentalnych naszych obrad, mianowicie ustawa o ustroju sądownictwa naszego. Jak każde dzieło ludzkie, ustawa ta mogła wywołać i wywołała najrozmaitsze spory, ale rozumiemy, że namiętność tych sporów wynikała nie z istoty samej ustawy, ale z wielu ubocznych względów i sądzimy przeto, iż słusznie się stało, że ustawa ta weszła w życie i dziś już obowiązuje.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SPerzyński">Drugą wielką ustawą, jaką zawdzięczamy działalności Ministerstwa Sprawiedliwości i Komisji Kodyfikacyjnej, jest ustawa karna, o której wspominał dziś już p. profesor Makarewicz. Przeciw ustawie tej, jak słusznie p. profesor powiedział, co zresztą podkreśla i krytyka fachowa, mamy najrozmaitsze zastrzeżenia; należy jednak zaznaczyć, że chociaż ustawa ta w niedalekiej przyszłości obowiązującą się stanie, bo już wiosnę mamy, a ustawa w lipcu moc obowiązującą mieć będzie, to jednak nigdzie w ciałach ustawodawczych, nigdzie wśród praktyków sądowników, czy wśród palestry nie powstał jakikolwiek projekt nowelizacji tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#komentarz">(Głos: To bardzo źle.)</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SPerzyński">Możliwe, ale to jest faktem i widocznie te błędy nie są aż tak wielkie, jeżeli życie nie krzyczy o ich natychmiastowe naprawienie.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#komentarz">(Głos: Będzie krzyczało od 1 lipca.)</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SPerzyński">Jeżeli będzie krzyczało, to Sąd Najwyższy z temi rzeczami tak czy inaczej będzie sobie umiał poradzić.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SPerzyński">Bliską ukończenia jest następna — trzecia z wielkich ustaw — ustawa, która niejako zamyka cykl ustaw o ustroju i wymiarze sprawiedliwości, mianowicie ustawa o postępowaniu cywilnem. W wielkiej części ustawa ta jest już ogłoszona, dostała się już do rąk prawników i mamy nadzieję, że p. Minister Sprawiedliwości potrafi i tę ustawę jak najszybciej w życie wprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SPerzyński">Jak panowie widzą, jest to praca olbrzymia, jest to praca podstawowa i jest to wielki pomnik zarówno prawodawstwa polskiego jak i energji i zrozumienia nakazów życia przez obecnego Ministra Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SPerzyński">Pozatem zaczęło obowiązywać wiele ustaw mniejszych. Ustawy te zunifikowały niektóre bardzo istotne dziedziny życia naszego, jak prawo o zapobieganiu upadłości, jak ustawa czekowa, jak prawo akcyjne i inne. Te rzeczy, które w obrocie handlowym muszą być ujednostajnione, w całem Państwie już, jak Panowie widzą, obowiązują, w życiu działają i życiu temu ułatwiają jego sprawne działanie.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SPerzyński">Komisja Kodyfikacyjna działa dalej. Komisja Kodyfikacyjna, która teraz zaprosiła i wybrała do swego grona Ministra Sprawiedliwości, p. Ministra Cara, wierzymy, że sprawnie funkcjonować będzie i że w miarę możności przyspieszy tempo swojej roboty, jakkolwiek rozumiemy, jak to już powiedział dzisiaj p. prof. Makarewicz, że praca ta zbyt wartką być nie może.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SPerzyński">Druga dziedzina, która doznała wielkiej poprawy i to poprawy tak znacznej, że mogła wywołać nadzwyczaj znamienny, a tyle ważki głos p. prof. Makarewicza, to dziedzina naszego więziennictwa. Stwierdzić należy, że więziennictwo u Ministra Sprawiedliwości i Ministerstwa Sprawiedliwości znalazło wielką opiekę i wielkie zrozumienie tej dziedziny życia. Można utrzymywać, żeśmy za daleko poszli w miłosierdziu i dbałości, ale ja myślę, że jeżeli się zważy całokształt warunków naszego życia, jeżeli się zważy tę wielką nędzę, jaka w Polsce bądź co bądź do dziś wśród najszerszych mas ludu panuje, jeżeli się dalej zważy, że postęp gospodarczy musi iść bardzo wolno, bo przecież nie zadarmo byliśmy 10 lat w wojnie na wszystkie strony, musieliśmy się byli wyczerpać, wyczerpały się nasze fundusze, nasze kapitały, i skurczył się nasz dobrobyt — więc dziwić się nie można, że do więzień dziś przychodzą ludzie słabi, ludzie nader często młodzi, a już chorzy. A wszak człowiek skazany na więzienie, to nie jest człowiek skazany na śmierć i gdy dostaje się do więzienia jako chory, to oczywiście jego indywidualne warunki winne być uwzględnione i pomijając wszelki sentymentalizm, należy mieć zrozumienie dla cierpienia ludzkości.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SPerzyński">I dlatego Minister Sprawiedliwości tą dziedziną interesował się stale.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SPerzyński">Mamy jednolitą ustawę o więziennictwie dla całej Polski, a osobista ingerencja Ministra Sprawiedliwości w tych rzeczach prawdopodobnie jest Panom doskonale znana, chociażby z tych wywiadów, które on w prasie na ten temat ogłaszał, i sam osobiście, nie na skutek międzynarodowych opiekunów, lecz ażeby mieć o więzieniach należyte pojęcie, wszystkie je corocznie lustruje. To jest rzecz słuszna, to jest rzecz celowa i to jest rzecz przy układzie stosunków naszych niezbędna i za to od nas, prawników, Ministrowi Sprawiedliwości należy się wielkie uznanie.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#komentarz">(Głos: Nietylko prawników, ale całego społeczeństwa.)</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SPerzyński">To nas przedewszystkiem interesuje.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SPerzyński">Proszę Panów, w tej dziedzinie jest jeszcze do zrobienia bardzo dużo.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#komentarz">(S. Posner: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SPerzyński">Słusznie o tej rzeczy mówił zarówno p. prof. Makarewicz, jak i Wicemarszałek Posner, ale ja myślę, że żale kierowane tu do Ministra Sprawiedliwości, są kierowane nie pod właściwym adresem. Myślę, że to wszystko, co powiedział p. prof. Makarewicz, należy skierować nie do Ministra Sprawiedliwości, ale do Ministra Skarbu. 1 dlatego ja chciałbym, aby Panowie nie pozostali pod wrażeniem, jakie musiały wywołać u wszystkich słuchających słuszne zresztą uwagi prof. Makarewicza. Ale, czy Panowie zdajecie sobie sprawę z nadzwyczajnej kosztowności takiego aparatu, o jakim mówił p. profesor Makarewicz? Panowie widzicie, że uporządkowanie jednego zakładu Studzieńca, zakładu zresztą prywatnego, mającego swoją fundację, wymaga kosztów bardzo wielkich. A spróbujcie Panowie dziś przerobić cały system więzień w Polsce, stworzyć domy, które tym tylko ludziom dadzą zarobek, i to wtedy kiedy mamy ludzi borykających się z losem i kiedy mamy ludzi ze wszech miar uczciwych, chcących pracować, a pracy tej znaleźć nie mogących. Porównanie naszych więzień, porównanie opieki nad naszymi byłymi skazańcami, nad tymi, którzy mury więzienne opuszczają, porównanie naszych stosunków z życiem amerykańskiem i angielskiem musi być oczywiście bardzo jaskrawe, już z tej prostej przyczyny, że Ameryka jest skarbnicą złota na cały świat, a my jesteśmy jednymi z najbardziej tego złota potrzebujących. I stąd jaskrawość tych porównań musi być wielka. Ale wszak nietylko w tej dziedzinie mamy dużo do zrobienia, my w każdej dziedzinie sądownictwa odczuwamy wielkie braki i przeprowadzenie reformy jest ze wszech miar pożądane, rozumiemy to jednak doskonale, że ani Minister Sprawiedliwości, ani nawet ciała ustawodawcze, czy nawet najlepsze chęci całego Rządu, nie wiele narazie zrobić są w stanie.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#SPerzyński">Wspominaliśmy o ustroju sądownictwa. Wierny że ta rzecz jest konieczna i niezbędna, a przy omawianiu tej materji godzi się wspomnieć i o samym wymiarze sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#SPerzyński">Wymiar sprawiedliwości zależy nietylko od dobrych ustaw, zależy też bowiem i od dobrych sędziów i tem dotąd możemy się szczycić i szczycimy. Wszelkie zarzuty, które kiedykolwiek przeciw sądownictwu polskiemu wytaczano, musimy stwierdzić, są niesłuszne i nie płyną z dobrej wiary i dobrej woli. Nie znani wypadku, poza wyjątkami, a wyjątki, jak powiada przysłowie, podkreślają tylko regułę, żeby sądy polskie zawiodły sprawiedliwość. Takich wypadków nie znam, takich wypadków nie było. Prawda, w jakiemś piśmie, w jakiejś gazecie, w ustach jakiegoś p. posła czy senatora może znaleźć się jakiś zarzut, ale wystarczy najdrobniejsza analiza, wystarczy promień światła, nawet promyk światła rzucony na tę sprawę, ażeby unaocznić, że jest ona w istocie zupełnie inna i że alarmy w tym względzie nie mają żadnego realnego oparcia. Prawdą natomiast jest, że sędziowie polscy, a jeżeli można tak powiedzieć, to sądownictwo polskie znajduje się w niesłychanie ciężkich warunkach. Sędziowie to są na swoich posterunkach bohaterowie. Jeżeli przyjrzycie się Panowie nie tym klasom, bo sędziowie klas nie mają, ale tym stopom wynagrodzenia, które otrzymują sędziowie polscy, to na chwilę wydaje się to nieprawdopodobieństwem. Prawnik, który skończył uniwersytet, a więc nie jakiś prawnik domorosły, który po skończeniu uniwersytetu odbył 4 lata przymusowej aplikanturę, zostaje mianowany na najniższy stopień sędziego; po skończeniu gimnazjum, po 4 latach, w najlepszym razie, studjów uniwersyteckich i po 4-letniej aplikacji dostaje aż 300 złotych miesięcznej pensji. Czy Panowie nie uważacie, że ludzie pracujący w takich warunkach zasługują na to, by o nich pamiętać i by o nich dobrze mówić?</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#SPerzyński">To są rzeczy, które jak najprędzej należy uregulować. Wiem, że p. Minister Sprawiedliwości sam jest autorem ustawy o uposażeniu sędziów. Wierzymy, że rzecz ta w miarę pierwszej możliwości będzie załatwiona i uregulowana. 1 tak się stało w Polsce, że to sądownictwo, które, jak powiedziałem, jest dobre i wysoko dzierży sztandar sprawiedliwości, jest upośledzone nietylko w osobach sędziów, nietylko w osobach urzędu prokuratorskiego, ale nawet w osobach urzędników, w personelu kancelaryjnym. Klasy sekretarzy, klasy urzędników sądowych są znacznie niższe od klas równorzędnych sekretarzy i równorzędnych funkcjonarjuszów w innych wydziałach, czy to administracji państwowej czy skarbowej. Wiemy, że i tem miał czas zainteresować się i o tem pomyśleć p. Minister Sprawiedliwości i rzecz ta do pewnego stopnia została już uregulowana, albowiem sądownictwu została przydzielona pewna ilość stanowisk niższego personelu wyższej klasy. Rozumiemy jednak, że to wszystko łączy się z polityką skarbową i z równowagą budżetu. Mówiliśmy już o tem, że nikomu obiecywać nie możemy, ale podkreślam, że Minister Sprawiedliwości zdaje sobie doskonale z tego sprawę i życzymy sobie, aby ta sprawa w miarę możności uregulowaną była.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#SPerzyński">To są, proszę Panów, te najistotniejsze rzeczy, o których należało mówić.</u>
+ <u xml:id="u-12.27" who="#SPerzyński">Ja myślę, że nie od rzeczy będzie wspomnieć, zwłaszcza w związku z przemówieniem p. profesora Makarewicza, iż nie jest jednak takie znowu beznadziejne postawienie sprawy zapobieżenia zarówno recydywie, jak i szerzeniu się przestępstw, jak to się zwykło u nas sądzić. Prawda, — walka z recydywą jest u nas nad wyraz trudna, bo wałka ta jest kosztowna, ale procent recydywy, o którym wspomniał, nie pamiętam kto z pp. posłów w Sejmie i tutaj p. sen. Makarewicz, nie jest u nas tak wielki i nie tak jaskrawo przewyższa procent recydywy w innych państwach europejskich. Ja nie mogę podać w tej chwili cyfr, wypadły mi one z pamięci, ale to nie jest tak zastraszające, jak o tem mówiono. Przestępczość naogół spada, podnosi się tylko w tych wypadkach, które niejako towarzyszą rozwojowi życia. Więc pewien szereg przestępstw sam się powiększa; gdzie się zacznie np. rozwój gospodarczy, tam powiększy się ilość oszustw, bo one powstaną jak każda namiastka, jak każda piana na wartkiej rzece. Nie będzie oszustw handlowych w kraju, w którym niema handlu, nic będzie fałszowania czeków tam, gdzie niema obrotu czekowego. Ale tam, gdzie się zaczyna szybka i gorączkowa praca, duży obrót tam możliwe są oszustwa handlowe, których ilość obecnie wzrosła, ale w sposób naturalny, łatwo dający się wytłomaczyć.</u>
+ <u xml:id="u-12.28" who="#komentarz">(Głos: Nie będzie kradzieży, gdy nie będzie co kraść.)</u>
+ <u xml:id="u-12.29" who="#SPerzyński">Kraść zawsze coś można, a jeżeli nie będzie ludzi głodnych, to wtedy nie będzie kradzieży i wtedy będzie można podnieść kary za przestępstwa przeciw cudzej własności.</u>
+ <u xml:id="u-12.30" who="#SPerzyński">Mniemam, że w tym momencie należy wrócić jeszcze do jednej sprawy, poruszonej przez p. prof. Makarewicza, do zwalniania więźniów na urlopy i skracania kary przez wypuszczenie z więzień przed upływem odbycia całkowitej kary. Należy też powiedzieć parę słów i o wyrokach, których wykonanie zostaje zawieszone na przeciąg lat kilku. Te wszystkie trzy instytucje są w Polsce stosowane od niedawna, bo dopiero przepisy przechodnie do kodeksu karnego w r. 1917 pierwszy raz je u nas wprowadziły. I proszę Panów, trzeba być prawnikiem praktykiem, przedewszystkiem kryminalistą, ażeby wiedzieć jak wielkiem dobrodziejstwem jest ustawa o zawieszeniu wykonania kary. Wielu ludzi najniepotrzebniej siedziałoby w kryminale, gdyby ta ustawa na ziemiach polskich nie obowiązywała. Mnóstwo jest takich wypadków, że człowiek staje się przestępcą, jeżeli nie mimowoli, to wbrew najlepszym swoim chęciom i intencjom. Tych ludzi skazywać na karę pozbawienia wolności, a niejednokrotnie na karę więzienia trzeba, ale wykonać na nich tę karę, znaczyłoby raz na zawsze wytrącić ich z życia. Przepis ten daje jaknajlepsze rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-12.31" who="#SPerzyński">Skracanie kary, przedterminowe zwalnianie ma też swoje głębokie usprawiedliwienie. Jak powiedziałem, przebywanie w więzieniu obecnie jest daleko ostrzejsze i surowsze, niż dawniej. Teraz kara jest zawsze znacznie dotkliwsza, albowiem natrafia na organizm wątlejszy, na bardziej wyczerpany. I bardzo często przetrzymanie więźnia przez całkowity okres kary, na jaki był skazany, równałoby się podkopaniu jego zdrowia i jego zdolności do życia. I przeto słusznie z wielką zresztą ostrożnością, pod kontrolą Ministerstwa Sprawiedliwości urząd prokuratorski te rzeczy reguluje.</u>
+ <u xml:id="u-12.32" who="#SPerzyński">Tak się u nas najniesłuszniej złożyło, czego zresztą mieliśmy i dziś dowody, że historja Hipka Warjata stała się z tragicznej komiczną, czy humorystyczną. A jest ona całkowicie tragiczna, choć poza wszelką winą i zarówno urzędu prokuratorskiego, jak i Ministerstwa Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-12.33" who="#komentarz">(Głos: Ale on miał bezterminowe więzienie.)</u>
+ <u xml:id="u-12.34" who="#SPerzyński">Tak, on miał bezterminowe więzienie.</u>
+ <u xml:id="u-12.35" who="#komentarz">(Głos: Takich się nie urlopuje.)</u>
+ <u xml:id="u-12.36" who="#SPerzyński">Urlopuje się takich bezterminowych więźniów, i pozwolą Panowie, że w tej sprawie, żeby ją raz na zawsze skończyć i wymazać z djarjuszy historycznych naszej sprawiedliwości, powiem słów kilka. Człowiek jest skazany na bezterminowe ciężkie więzienie, nie wiem i nigdzie to nie było powiedziane, żeby on był recydywistą. Tych wiadomości nie mam, przestępstwo zaś, za które skazany został, podług art. 15 przepisów przechodnich pociąga za sobą nawet karę śmierci. Wyznaczono mu bezterminowe więzienie. W ciężkiem więzieniu w Mokotowie znajdował się człowiek odbywający ciężkie więzienie, dożywotnie. I oto człowiek ten przestaje być żywą istotą, jest on, jak ustalono, sparaliżowany. Nie je. Opinja lekarzy więziennych — a proszę Panów lekarz więzienny, jakkolwiek jest lekarzem, to jednak musi z istoty zajmowanego przez siebie stanowiska być nastawiony raczej krytycznie w stosunku do swoich pacjentów.</u>
+ <u xml:id="u-12.37" who="#komentarz">(S. Posner: Tak jest zawsze.)</u>
+ <u xml:id="u-12.38" who="#SPerzyński">Tak jest zawsze i lak być musi — otóż opinja takich lekarzy ustala, że to jest człowiek, którego dni są policzone, że to jest już trup żyjący w więzieniu, człowiek, który nie może przyjmować lekarstw, człowiek, który nie może przyjmować jedzenia, nie może się ruszać i którego czterech sanitarjuszy wynosi z więzienia na wolność. Czy Panowie takiemu człowiekowi odmawiacie kilku dni urlopu przed śmiercią? O Panowie! Czy naprawdę surowość nasza nie idzie w tym wypadku za daleko? I czy w tych warunkach należy z Hipka Warjata robić jakąś wesołą historyjkę? Myślę, że nie, myślę, że raczej te rzeczy należy do gruntu wyjaśnić i powiedzieć sobie, że zarówno urząd prokuratorski jak i Ministerstwo Sprawiedliwości nad nim dozorujące, miały zupełnie racjonalną podstawę do zwolnienia z więzienia tego, wtedy nieszczęśliwego, człowieka. Wbrew wszelkim oczekiwaniom, wbrew wszelkim najlepszym przewidywaniom, mieliśmy do czynienia z omyłką, która zawsze zdarzyć się może, bo wykluczam tylko jedną omyłkę, mianowicie, żeby w sądach polskich mógł być skazany człowiek niewinny, i otóż wykluczając tę jedną omyłkę, przyjmuję, że inna omyłka mogła się zdarzyć, i uważam, że można było i należało Hipkowi Warjatowi udzielić urlopu. I jeżeli on potem albo wyzdrowiał, albo uratował się od śmierci, zwalczając swoją symulowaną chorobę, to jest to jego szczęście i, prawda, — nieszczęście dla nas wszystkich, ale dalekie to jest od wesołych historyjek, dalekie od wykrzykniku czy zapytania z ław Senatu, czy Hipek Warjat korzystał z płatnego czy bezpłatnego urlopu. To nie jest rzecz, którą w tej płaszczyźnie można stawiać i dlatego myślę, że nad tą sprawą dostatecznie wyjaśnioną, możemy przejść do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-12.39" who="#SPerzyński">Pozostaje do omówienia na zakończenie jeszcze jedna rzecz, bardzo zresztą często z ław poselskich i senatorskich poruszana. Sprawa, która, mam wrażenie, nawet w uchwale Izby znalazła swój wyraz, to sprawa stanowiska Ministra Sprawiedliwości w rządzie. Sprawa nader istotna. Kwalifikacje Ministra Sprawiedliwości, zakres i pole jego działania, jego powaga wyznaczają mu w rządzie zupełnie specjalne stanowisko. Toż to powszechnie jest stróż pieczęci. To też ogólnem jest życzeniem by i u nas tę sprawę w taki sposób rozwiązać, ażeby w Rządzie Minister Sprawiedliwości był tym ministrem, który poza premjerem cieszy się największą powagą. Konstytucyjnie tej rzeczy nie mamy załatwionej. Do pewnego stopnia rzecz ta znalazła swój wyraz w ustawie o ustroju sądów powszechnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.40" who="#komentarz">(Głos: A w projekcie Konstytucji?)</u>
+ <u xml:id="u-12.41" who="#SPerzyński">Tam jest powiedziane, że Minister Sprawiedliwości jest naczelnym i generalnym prokuratorem. To stanowisko, ten tytuł, ta pełnia władzy, oczywiście podnosi Ministra Sprawiedliwości i jego stanowisko. Pozatem głęboko wierzymy w to, że osoba obecnego p. Ministra Sprawiedliwości, osoba p. Ministra Cara pozwoli osiągnąć ten cel, jaki zawsze nam jak dotąd w tej dziedzinie był drogowskazem. Myślę, że p. Minister Car będzie umiał w Rządzie utrwalić dla ministra sprawiedliwości stanowisko, jakie już zdobył dla siebie, a które odpowiadałoby wysokości i ważności obowiązków, które musi on dźwigać.</u>
+ <u xml:id="u-12.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Pant.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SPant">Wysoki Senacie! Mocno ubolewam, że poglądów mego szanownego przedmówcy co do sądownictwa i sądów polskich podzielać nie mogę. Zbyteczne jest szczegółowe uzasadnianie stanowiska naszego względem budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości. Według naszego zdania nie zasługuje ono na swoją nazwę. Prędzej mogłoby być nazwane ministerstwem sądownictwa i więziennictwa, ale nie Ministerstwem Sprawiedliwości. Nie mam również zamiaru przedstawiać Panom wielu skarg, które aż zbyt doraźnie pokazują, że dla mniejszości niemieckiej niema prawa w Polsce. Nie miałoby to i tak żadnego celu. Jestem coprawda przekonany, że wśród ludności polskiej są jednostki prawowicie myślące.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(Głos: Nietylko jednostki, ale ogół tak myśli.)</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SPant">Jednostki, nie wiem czy jest ich za dużo.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SPant">Nie powiem: ogół, ale może większa połowa. Niech Pan poczeka, co ja powiem. Powiadam, są jednostki prawowicie myślące, które przyznają słuszność skargom naszym, — nie wiem, czy Pan przyznaje słuszność.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#komentarz">(Głos: Zależy od skargi.)</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SPant">Jednak widać konieczne jest, ażeby w interesie narodowej idei polskiej, albo jak to się tu ładnie mówi, w interesie Państwa przechodzić nad temi sprawami do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SPant">Już raz starałem się dowieść, że u nas sądy nie służą do wymierzania sprawiedliwości, lecz są narzędziem polityki i nacjonalizmu. Uważam jednak teraz za wskazane odpowiedzieć p. Ministrowi Sprawiedliwości na jego słowa w Komisji Budżetowej w sprawie posła Ulitza. Już wtedy miałem zaszczyt stwierdzić, że posła Ulitza aresztowano bynajmniej nie za jakieś wykroczenie przeciwko ustawie, lecz jedynie dlatego, że jest kierownikiem niemieckiego Volksbundu, a Volksbund jako organizacja mniejszości niemieckiej, przeszkadza władzom administracyjnym w ich dążeniu do wynaradawiania Niemców. Aresztowanie p. Ulitza miało na celu zniweczenie działalności organizacji tej lub conajmniej zastraszenie mniejszości niemieckiej. W postępowaniu przeciwko posłowi Ulitzowi opierano się na fałszywych dokumentach. Tego zdania był sam Marszałek Sejmu śląskiego i przeważająca część jego członków. W czasie ekspertyzy nie stwierdzono autentyczności dokumentu przez objektywnych rzeczoznawców. W procesie przeciwko innemu członkowi Volksbundu oparto się również na dokumencie, którego sfałszowania łatwo dowieść. Ale mało tego, dopuszczono się i przesłuchano jako głównego świadka dowodowego osobę, którą sądy polskie pociągnęły do odpowiedzialności za sfałszowanie dokumentów.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#komentarz">(Głos: Słuchajcie!)</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#SPant">Na te przytoczone fakty p. Minister Sprawiedliwości wogóle nie reaguje, tak iż można z tego wywnioskować, że takie niemoralne środki stosowane są świadomie celem unieszkodliwienia wybitnych działaczy niemieckiej mniejszości, by pozbawić ludność niemiecką jej przywódców. Ja tutaj stwierdzam z całą świadomością tego, co teraz powiadam, że tylko krzywoprzysięstwem i fałszowaniem dokumentów można tych ludzi przez sądy polskie oskarżać.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SPant">U nas na Górnym Śląsku panuje przeświadczenie i to nietylko wśród Niemców, że w tych wypadkach wyroki wydaje nie władza sądowa, lecz wydział polityczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie z polecenia p. wojewody dr. Grażyńskiego i że te wyroki są zdecydowane już na długo przed rozpoczęciem postępowania.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SPant">Prosiłbym dlatego Rząd, ażeby w walce przeciw mniejszości niemieckiej nie używał takich niemoralnych środków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Skokowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SSkokowski">Wysoki Senacie! Wobec przeciążenia porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia i wobec słusznego wezwania, skierowanego do mnie przez p. Marszałka Senatu, aby się o ile można skracać, nie będę zbyt wiele czasu zabierał Wysokiemu Senatowi i dołożę starań, żeby moje przemówienie było tylko szkicowem zobrazowaniem sprawy budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SSkokowski">Jeśli, proszę Wysokiego Senatu, mowa o wynikach cyfrowych budżetu przedłożonego nam, to mam przeświadczenie, że Wysoki Senat pod tym względem będzie chyba jednomyślny, że poprawki wprowadzone przez Komisję Budżetową, a przedłożone przez p. sprawozdawcę tego resortu, s. Schreibera, który należy do odłamu opozycyjnego w stosunku do naszego Rządu — że te poprawki, które są uzasadnione bardzo rzeczowo i bardzo poważnie, nie napotkają sprzeciwu ze strony Wysokiego Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SSkokowski">Nieco inaczej przedstawia się kwestja oceny całokształtu działalności Ministerstwa Sprawiedliwości i pod tym względem nietylko referat p. sprawozdawcy, lecz i poszczególne głosy, które się dały słyszeć, jak przy omawianiu budżetu na sesji obecnej, tak również i głosy, które słyszeliśmy w czasie debaty budżetowej w r. ubiegłym, — mam tutaj na myśli między innemi przemówienie czcigodnego p. Marszałka i Posnera, niestety jest on w tej chwili nieobecny, — dają mi prawo wnioskować, że pod tym względem jest dość znaczna rozbieżność wśród Wysokiego Senatu i dlatego głosowanie nad budżetem oczywiście może wypaść nie po myśli tej, którą byśmy chcieli, aby był przepojony Wysoki Senat, czyli po myśli bezwarunkowego głosowania za przedłożeniem rządowem i temi poprawkami, które my jako Komisja Budżetowa wprowadziliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu, muszę przedewszystkiem zwrócić uwagę na pewną rzecz, którą już podkreślił i p. sprawozdawca w swoim referacie, mianowicie na pewien stosunek pomiędzy dochodami a wydatkami Ministerstwa Sprawiedliwości. Jeżeli się przyjrzeć cyfrom, przytoczonym w referacie p. sprawozdawcy tak co do Polski jak i co do tych dwóch państw, które są wymienione w tem sprawozdaniu, to okaże się, że stosunek dochodów Ministerstwa Sprawiedliwości w Polsce do jego wydatków jest jak 1:3, czyli dochody stanowią jednostkę, a wydatki — 3. A ten sam stosunek, jeżeli chodzi o Austrję, jest jak 1:15, czyli, że Austrja 15 razy więcej wydaje na resort Ministerstwa Sprawiedliwości, niż ma z niego dochodów, my zaś wydajemy tylko 3 razy więcej. Jednak i te cyfry podlegają pewnemu skorygowaniu, bo jeżeli, jak to zupełnie słusznie zaznaczył p. referent, uwzględnić jeszcze tę okoliczność, że tu w tych cyfrach dochodowych nie są uwzględnione opłaty sądowe, które uiszcza ogromna część naszego Państwa, mianowicie były zabór austrjacki, gdzie te opłaty w formie znaczków stemplowych są uiszczane, więc idą na rachunek Ministerstwa Skarbu, a nie Ministerstwa Sprawiedliwości, to oczywiście, ten stosunek okaże się jeszcze inny. Ale to zestawienie cyfrowe, proszę Wysokiego Senatu, ma dla mnie jeszcze inną, bardzo poważną wymowę.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SSkokowski">Jeżeli zwrócimy uwagę na stosunek dochodów Ministerstwa Sprawiedliwości z rubryki, t. zw. należytości sądowych czyli wpisów, to okaże się, że ta cyfra wynosi 40.200.000, oczywiście bez tej kwoty, która w postaci opłat stemplowych wpływa z Małopolski. Czyli, jeżeli wolno mi do pewnego stopnia robić przypuszczenia jaki jest stosunek do cyfr wpływów z opłat tych kwot, które wpływają w postaci opłat sądowych z Małopolski, to sądzę że uwzględniając mniej więcej stosunki terytorjalne i ilość ludności, która zamieszkuje Małopolskę, nie omylę się, gdy powiem, że może jeszcze 1/3 część, czyli około 20 miljonów wpływa z Małopolski, co razem będzie stanowić mniej więcej 60 miljonów złotych. To jest dochód Ministerstwa Sprawiedliwości z opłat sądowych. I zestawmy teraz, proszę Wysokiej Izby, wydatki Ministerstwa Sprawiedliwości w pozycji 1, działu 2, § 1 na uposażenie. Okazuje się, że wydatki na uposażenie wynoszą kwotę 63 miljony złotych, czyli mamy do pewnego stopnia prawo wnioskować, że uposażenie stanu sędziowskiego Państwa właściwie nic nie kosztuje, bo te opłaty sądowe które, rzecz jasna dla wszystkich Panów, są niczem innem, jak do pewnego stopnia podatkiem pośrednim, te wpłaty sądowe — czyli ten podatek pośredni pokrywa prawie całkowicie uposażenie stanu sędziowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SSkokowski">Ja o tem mówię, proszę Wysokiego Senatu, tylko na to, ażeby podnieść jeszcze raz tę sprawę, którą już poprzednio podnosił p. s. Perzyński, co do należytego uposażenia stanu sędziów. My doskonale wiemy, że p. Minister Sprawiedliwości już opracował ustawę, która przewiduje, nie wiem w jakiej wysokości, ale przypuszczam, iż odpowiednie i należyte uposażenie stanu sędziowskiego. Jabym sobie pozwolił podkreślić jedno, że mało jest należycie i odpowiednio w stosunku do innych funkcjonarjuszów państwowych uposażyć stan sędziowski. Ja twierdzę i stoję na tem stanowisku, że stan sędziowski musi być uposażony wyjątkowo. Jeżeli pozwalam sobie jeszcze raz podnieść tę sprawę, to nie dlatego, żebym wątpił choć przez chwilę, że p. Minister Sprawiedliwości nie widzi tej ważnej okoliczności w administracji swego resortu, ale, żeby podkreślić, że jest to naszem zdaniem i w opinji ogółu sprawa nader ważna, że z naszego punktu widzenia uposażenie stanu sędziowskiego musi być wyjątkowe bez żadnego nawet stosunku do uposażenia innych funkcjonarjuszów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SSkokowski">Bo niech mi wolno będzie przypomnieć jedną maksymę, a pozwolę to sobie zrobić dlatego, iż w chwili, kiedy wstępowałem na tę trybunę, to przed memi oczami złotemi zgłoskami widniał napis: Salus Reipublicae suprema lex esto. Niech mi wolno będzie wyrazić życzenie, aby w sali posiedzeń Rady Ministrów, na ścianie tej sali, była również złotemi zgłoskami wypisana inna maksyma: justitia est fundamentum regnorum. Nie dlatego życzyłbym sobie umieszczenia tego napisu, żebym wątpił, czy nasz Rząd lub poszczególni jego członkowie pamiętają o tej prawdzie, ale dlatego, że tak, jak u nas w Senacie nie po to są wypisane słowa o salus rei publicae, ażeby nam przypominać tę prawdę, którą głęboko każdy w sercu nosi, lecz jedynie po to, ażeby rządy nasze w Polsce miały tę prawdę jako swoją dewizę, — aby we wszelkiego rodzaju poczynaniach i we wszelkiego rodzaju kombinacjach dewizą naszego Rządu było: iustitia est fundamentum regnorum, ażeby to było linją, po której mają niezmiennie dążyć kierownicy nawy państwowej polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SSkokowski">Nie będę, proszę Wysokiego Senatu, uzasadniał tezy, jakie znaczenie dla wymiaru sprawiedliwości, dla praworządności w Państwie ma moralnie i materjalnie silny stan sędziowski i w jakim stopniu na wytworzenie takich warunków wpływa należyte uposażenie stanu sędziowskiego; nie będę o tem mówić, gdyż jestem głęboko przekonany, że wszystkim Panom jest to zbyt dobrze znane, oczywiście nie mniej dobrze, niż jest to znane i p. Ministrowi Sprawiedliwości. Ale chciałbym tu tylko przestrzec, że jeżeli pod tym względem nie nastąpi poprawa, to to fundamentum regnorum może być bardzo poważnie zachwiane, bo, jeżeli, Wysoki Senacie, pewne nadużycia mogą mieć miejsce przy złem uposażeniu innych funkcjonarjuszów, to tego rodzaju nadużycia można łatwo wykryć i łatwo je przykrócić, ale tam, gdzie grozi niebezpieczeństwo na tle nędzy takiego urzędnika, jakim jest sędzia, a w takiej sytuacji grożącego niebezpieczeństwo jest dziś stan sędziowski — mówię o tem śmiało i otwarcie bo sędziowie są ludźmi, homines sunt et nihil humani ab eis alienum esse puto, — wszystko jest możliwe i jeżeli, proszę Wysokiego Senatu, na tem podłożu zacznie się demoralizacja, to demoralizacja będzie lego rodzaju, że jej ani wykryć, ani w wielu bardzo wypadkach przykrócić nie można będzie, gdyż w kwestji sumienia żadne wywiady, żadne dochodzenia, żadne śledztwa nie dadzą należytego wyniku.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SSkokowski">Jakkolwiek ta sprawa już może dokuczyła i ogółowi i wysokim Izbom Ustawodawczym i Ministerstwu i szan. p. Ministrowi, jednak pozwalani sobie jeszcze raz ją podnieść i podkreślić, i znając doskonale energję i zapatrywania p. Ministra Sprawiedliwości, nie wątpimy w to, że kwestja uposażenia stanu sędziowskiego, postawiona na tej płaszczyźnie, o której mówiłem tutaj, mianowicie, że stan sędziowski musi być uposażony ponad miarę innych funkcjonarjuszów państwowych, musi być wyjątkowo zabezpieczony po to, aby mógł należycie wykonywać swoje obowiązki wymiaru sprawiedliwości — będzie rozstrzygnięta przez Rząd zadawalająco pod wpływem słusznych żądań p. Ministra Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu, nie mam zamiaru krytykować działalności Ministerstwa Sprawiedliwości, szczególniej obecnego p. Ministra Sprawiedliwości, a to dlatego, że przedewszystkiem wiemy, iż p. Minister Sprawiedliwości odziedziczył swój resort cum beneficio inventarii i bardzo możliwe, że wiele rzeczy, które się tam dzieją, a które z naszego punktu widzenia nie są pożądane, nie zależą jeszcze od woli jego. Więc nie w formie krytyki, lecz w formie uwag życzliwych chciałbym zwrócić uwagę p. Ministra na parę objawów z życia Ministerstwa Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SSkokowski">Otóż nie ulega wątpliwości, że kwestja etatów sędziowskich, Panie Ministrze, jest kwestją palącą, w tem znaczeniu palącą, że dla należytego wymiaru sprawiedliwości tych etatów, które obecnie mamy i które p. Minister nawet uzyskał. Coprawda z pewnem ustępstwem, na rok bieżący, — tych etatów jest zamało. I jeśli wymiar Sprawiediwości ma być wykonywany należycie, to conajmniej musi być osiągnięta ta cyfra etatów, które p. Minister projektował, i również zwracam się z apelem do p. Ministra, by użył całego wysiłku w tym kierunku, by należycie obsadzić wszystkie sądy Rzeczypospolitej. Proszę Wysokiego Senatu! Kwestja etatów jest zasadnicza, ale tutaj jest jeszcze jeden drobny szczegół; podkreślam, że, o ile wiem, nie zależy to może wyłącznie od p. Ministra Sprawiedliwości, względnie od Ministerstwa Sprawiedliwości; znam fakty, że nominacje sędziów trwają przez kilka, a nawet przez kilkanaście miesięcy, nim wniosek o nominację sędziego przejdzie wszystkie instancje, nim ta nominacja nastąpi. Te częste prawie zgórą rok nieobsadzone etaty wytworzyły to, że w rezultacie, Panie Ministrze, są te właśnie zaległości, o których mowa w referacie komisji. To nie jest jedyna przyczyna zaległości, ale między innemi i ta okoliczność, że w odpowiednim czasie nie mamy mianowanych sędziów i etaty są niezapełniane — przyczynia się ogromnie do powstawania zaległości. Oczywiście w związku z tem powstają inne kwestje: skoro się wytwarzają zaległości, to przy tym składzie ilościowym sędziów, jaki mamy obecnie, na nich się coraz bardziej zwala ciężar wykonania nietylko spraw bieżących, ale i odrobienia tych zaległości.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SSkokowski">W tym względzie pozwolę sobie zwrócić uwagę Pana Ministra na tę okoliczność, że, jak to jest nam wiadomem, sądy nasze są obligowane do tego, ażeby jaknajwięcej spraw załatwiały, ażeby jaknajwiększą ilość tych zaległości odrabiały. Żądanie w zasadzie jest słuszne, lecz przy zastosowaniu w życiu daje wyniki ujemne. Bo dzieje się tak: w bardzo wielu wypadkach energiczni prezesi, czy wiceprezesi, wykonując to żądanie ministerstwa, obciążają szczupły personel sędziów rozstrzyganiem wielkiej ilości spraw i osiągają wynik, lecz tylko pozorny. Powiadam, że tylko pozorny, bo wytwarza się tego rodzaju sytuacja, że sprawa jest rozstrzygnięta, ale uzasadnienie wyroku nie następuje nigdy w terminie. Przeciwnie, po formalnem rozstrzygnięciu i załatwieniu sprawy wiele miesięcy upływa, nim wyrok motywowany, nim uzasadnienie będzie przygotowane. Strona procesująca się jest postawiona w bardzo trudnej sytuacji, bo musi śledzić za biegiem terminu, musi ponosić dodatkowe koszta na przywrócenie tych terminów i sprawa, jak mówię, pozornie i formalnie jest zakończona, jednak de facto nie jest załatwiona i jest nawet ciągle tą samą zaległością, tylko w innej formie, w formie gorszej i uciążliwszej dla stron zainteresowanych. Twierdzę, że błędem jest żądać zwiększenia pracy od sędziów dla usunięcia zaległości, a nie dążyć do tego przez powiększenie etatów sędziów w czas mianowanych.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SSkokowski">Jeszcze na jedną rzecz chcę zwrócić uwagę. Jak rei wiadomo, — chociaż to się dzieje nietylko w Ministerstwie Sprawiedliwości, ale i w innych resortach, — utarł się zwyczaj u nas, że nadaje się wagę, że nadaje się bieg sprawom, na skutek denuncjacji anonimowych o działalności sędziów. Panie Ministrze, jeżeli powiedziałem, że w pewnych może resortach, chociażby naprzykład w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, można na te rzeczy patrzeć przez palce, lub niezupełnie widzieć, to w Ministerstwie Sprawiedliwości, Panie Ministrze, nadanie biegu sprawom, które przechodzą do Ministerstwa w drodze denuncjacji anonimowych na sędziów, miejsca mieć nie może. Te denuncjacje anonimowe powinno się tylko wrzucać do kosza i żadnego biegu tego rodzaju sprawom nadawać nie można. Nie mam czasu, ażeby to uzasadniać, więc ograniczam się narazie tylko do stwierdzenia faktu.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu! Jest jeszcze pewien szereg, może usterek drobnych, jednak z punktu widzenia interesów ludności poważnych, które wynikają przy załatwianiu spraw przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Więc, między innemi, wskazałbym na to, — oczywiście doskonałe rozumiem, dlaczego to się dzieje, jednak usiłowania Ministerstwa muszą być skierowane w tym kierunku, aby tego uniknąć, — że np. dużo śledztw prowadzą nie sędziowie śledczy, lecz policja — oczywiście w trybie dochodzeń prokuratorskich, ale to są rzeczy jednak niezupełnie normalne i w wielu wypadkach ludność właśnie skarży się na to, że dochodzenia względnie śledztwo prowadzą organa wcale do tego nieprzygotowane.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SSkokowski">A pozatem są jeszcze inne braki — ale to już może jest narazie ponad miarę sił Ministerstwa Sprawiedliwości — to brak lokalów i brak sądów w tych miejscach, gdzie one najodpowiedniej byłyby ulokowane ze względu na wygodę ludności. Nie mówię o tem, że naprzykład są wypadki, gdzie sąd okręgowy, jako druga instancja odwoławcza od wyroków sądu pokoju, jest odległy o 400 kilkadziesiąt kilometrów od tych siedzib, które są dołączone do danego sądu pokoju. Więc jeżeliby to było możliwe, trzeba zrobić usiłowanie, ażeby w każdem mieście powiatowem stworzyć taką instancję odwoławczą w tej lub innej formie, to jest rzecz już oczywiście techniki, ażeby ten sąd o ile możności przybliżyć do ludności.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu, jeśli teraz przejdziemy do ogólnej oceny działalności Ministerstwa Sprawiedliwości, jak ona się ujawniła w referacie p. sprawozdawcy i w przemówieniach poszczególnych mówców, to przedewszystkiem chciałbym podkreślić stanowisko, które w stosunku tak do tego budżetu, jak i wogóle do budżetów naszego Państwa zajęło Koło Żydowskie, które przez usta swego przedstawiciela p. sen. Dawidsohna oświadczyło nam jeszcze wczoraj, że będzie głosowało przeciwko budżetowi i jako podstawę do tego rodzaju stanowiska wysuwa to, iż wiele ustaw, ograniczających ludność żydowską, dotąd nie zostało zniesionych i że to godzi w interesy, a nawet może w pewną dumę czy poczucie godności ludności żydowskiej. Proszę Panów, nie ulega wątpliwości, że skoro istnieją ustawy, które są w sprzeczności z Konstytucją, i które, wychodząc z myśli przewodniej Konstytucji, należało znieść, że taki stan rzeczy jest nienormalny, i my, oczywiście, będziemy współdziałać temu, ażeby te wszystkie ustawy, o których była mowa, jako o ustawach sprzecznych z Konstytucją, były skreślone.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#SSkokowski">Jednak, proszę Wysokiego Senatu, ja się zaznajomiłem wczoraj z szeregiem tych ustaw, o których jest mowa, we wniosku Koła Żydowskiego w Sejmie. Tych ustaw jest 14, i, proszę Wysokiego Senatu, jestem głęboko przekonany, że senaccy przedstawiciele Koła Żydowskiego zdają sobie doskonale sprawę z tego, iż większość tych ustaw są to rzeczy zupełnie martwe, są to rzeczy, które może istnieją na papierze, ale w życiu nie są stosowane i nie mogą być stosowane. Może jest zaledwie parę ustaw takich, które należałoby znieść jako ustawy, które mają zastosowanie w życiu, jednak panowie z Koła Żydowskiego doskonale sobie zdają sprawę z tego, że, pod względem technicznym chociażby, nie jest to rzecz tak ława, bo gdy chodzi np. o zniesienie takiej ustawy, która opiewa, że osoba wyznania mojżeszowego chcąc zawrzeć ślub z osobą wyznania chrześcijańskiego, musi na to uzyskać zezwolenie, lub że osoba wyznania mojżeszowego nie może sprawować obowiązku opiekuna nad osobą wyznania chrześcijańskiego, więc ażeby tego rodzaju ustawy unieważnić, musimy poprzednio przecież przeprowadzić jeszcze szereg pewnych przygotowawczych prac, musimy pod względem technicznym chociażby dokonać jeszcze bardzo poważnej pracy po to, ażeby tego rodzaju ustawę można było znieść.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#SSkokowski">Ale proszę Panów przedstawicieli Koła Żydowskiego, jabym rozumiał doskonale stanowisko Panów, którzy twierdzicie, że wobec tych ustaw ograniczających, które nie są zniesione, Panowie będą głosowali przeciw budżetowi, ale tylko w takim razie, gdyby Panowie mogli powiedzieć, że wszystkie inne ustawy sprzeczne z Konstytucją, a nie dotyczące ludności żydowskiej, są zniesione i tylko te, które dotyczą ludności żydowskiej, nie są zniesione. Wtedy rozumiałbym doskonale tę animozję Panów w stosunku….</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Panie Senatorze, a Pana ograniczają w czemś?)</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#SSkokowski">Proszę Pana, istnieje wiele innych ustaw, naprzykład o wolnościach obywatelskich, te przecież dotyczą nietylko Panów, ale i każdego z nas. Więc Panowie nie mogą powiedzieć, że Rząd nasz specjalnie tylko w stosunku do ludności żydowskiej postępuje w ten sposób, iż tych ustaw nie znosi; wszystkie ustawy, przynajmniej większość, me są zniesione, a przytaczam to tylko dlatego, że nie mogę zrozumieć stanowiska Panów wtedy, kiedy my zgadzamy się z tem, że istnienie tych ustaw jest rzeczą anormalną, że one muszą być zniesione — ale jednocześnie wiemy i Panowie doskonale wiedzą, że jest wiele innych ustaw, które nie są zniesione, jakkolwiek są sprzeczne z Konstytucją, Panowie wysuwają to jako casus belli przeciw nam i przeciw Rządowi i z tego powodu nie chcecie Panowie głosować za budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#SSkokowski">Ja nie wierzę, Panie Senatorze, w szczerość tego argumentu jako takiego nieprzezwyciężonego casus belli, tembardziej, że Panowie przecież ciągle wysuwacie takie twierdzenie: mamy bardzo wiele rzeczy na papierze, które się w życiu nie stosują i to jest złe; Konstytucja jest na papierze, ale w życiu się nie stosuje i to jest złe. Ale jednocześnie w tym wypadku Panowie macie szereg złych rzeczy tylko na papierze, których się nie stosuje w życiu i to jest też, zdaniem Panów, złe.</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Przeciwnie, stosuje się.)</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#SSkokowski">Ja wiem, o czem Pan mówi, Panie Senatorze. Jest 14 ustaw, o których przedstawiciele Koła Żydowskiego mówią, lecz na przeciągu szeregu lat Panowie przytaczają tylko trzy konkretne wypadki, kiedy te ustawy, notabene oczywiście mylnie, może do pewnego stopnia przez niezrozumienie ich, były zastosowane. Czy to jest podstawa do tego, by oskarżać Rząd o specjalnie nieprzychylne stanowisko do ludności żydowskiej?</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Czy to był tylko ton mojego przemówienia?)</u>
+ <u xml:id="u-16.25" who="#SSkokowski">Mnie chodzi o to, aby wyjaśnić, czem to właściwie się dzieje, skąd powstaję ta niechęć, którą Szanowni Panowie wysuwają przeciwko Rządowi, gdyż, rzeczowo biorąc tę sprawę, niema podstaw do takiej niechęci, do takiego stanowiska, jakie Panowie zajmują.</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B.: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#SSkokowski">Tembardziej, stwierdzam to raz jeszcze, że my dołożymy wszelkich starań, aby słuszne żądania ludności żydowskiej były w tym wypadku uwzględnione.</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#SSkokowski">Nie mogę jeszcze pominąć jednej rzeczy, o której zresztą już mówił szanowny pan sen. Perzyński, mianowicie kwestji pomawiania sądów polskich, oskarżania sądownictwa polskiego o stronniczość przy wymiarze sprawiedliwości. Ja nie będę odpowiadał na mowę poprzedniego mówcy p. s. Panta, który pozwolił sobie również zająć takie samo stanowisko względem sądownictwa polskiego i powiedział, że wyroki w sprawach, które dotyczą ludności niemieckiej, już z góry są przygotowywane. Nie będę mówił dlatego, że dla nas, którzy myślimy kategorjami państwowemi, jest rzeczą niedopuszczalną omawianie sprawy, nawet tutaj w tej Wysokiej Izbie, w tem stadjum, kiedy one jeszcze toczą się w sądzie, kiedy ich wynik nie jest jeszcze wiadomy.</u>
+ <u xml:id="u-16.29" who="#komentarz">(S. Pant: To nie jest sprawa sądów, lecz sprawa Waszej polityki ucisku.)</u>
+ <u xml:id="u-16.30" who="#SSkokowski">Panie Senatorze, sprawa jest w sądzie i dopóki nie zapadnie wyrok, Pan nie może tu występować nawet w charakterze obrońcy i nie może Pan mówić o dowodach, które dopiero sąd oceni należycie, i dopiero po wyroku można będzie mówić o słuszności albo niesłuszności.</u>
+ <u xml:id="u-16.31" who="#komentarz">(S. Hasbach: Pan nie jest Marszałkiem.)</u>
+ <u xml:id="u-16.32" who="#komentarz">(S. Roman: Szkoda, że wogóle Marszałek dopuścił s. Panta do takiego przemówienia.)</u>
+ <u xml:id="u-16.33" who="#SSkokowski">Ja pomijam przemówienie p. senatora Panta. Nie będę oświetlał, dlaczego Panowie Senatorowie zdają sobie doskonale sprawę, jakie cele ma to przemówienie, dziś, w tym momencie, w momencie, kiedy sprawa nic jest rozpoznana jeszcze przez sąd, kiedy to może zaważyć na szali….</u>
+ <u xml:id="u-16.34" who="#komentarz">(Wrzawa i przerywania na ławach niemieckich.)</u>
+ <u xml:id="u-16.35" who="#komentarz">(S. Hasbach: Niewinny człowiek siedzi.)</u>
+ <u xml:id="u-16.36" who="#SSkokowski">Pan nie może mówić: winny czy niewinny, to może sąd tylko powiedzieć, Pan nie jest sędzią. Ale ja rozumiem stanowisko p. senatora Panta, który zgóry oświadczył, że do wymiaru sprawiedliwości w Polsce on nic ma żadnego zaufania.</u>
+ <u xml:id="u-16.37" who="#komentarz">(S. Hasbach: Do sądownictwa.)</u>
+ <u xml:id="u-16.38" who="#SSkokowski">To jest jego rzecz i na to jego przemówienie ja właściwie nie powinienem był nawet zareagować, ale mnie chodzi o co innego.</u>
+ <u xml:id="u-16.39" who="#komentarz">(S. Rogowicz: A o sprawie Jakubowskiego możeby sobie Panowie przypomnieli.)</u>
+ <u xml:id="u-16.40" who="#SSkokowski">Mam tu w ręku sprawozdanie stenograficzne z posiedzenia Senatu z dnia 20 czerwca 1928 roku przy debacie budżetowej. Otóż wielce Szanowny Pan Marszałek Posner w swojem przemówieniu między innemi powiedział taką rzecz: „Chciałbym dożyć tej chwili, kiedy mógłbym z czystem sumieniem powiedzieć, że wymiar sprawiedliwości w Polsce jest naprawdę sprawiedliwy. Gdy ten Białorusin, ten Ukrainiec, ten Żyd staje przed sądem, bywa niestety inaczej traktowany, niżby traktowało się na jego miejscu Polaka katolika. Te rzeczy znam, mówię o tem, co znam, nie teoretycznie, jestem także prawnikiem”.</u>
+ <u xml:id="u-16.41" who="#SSkokowski">Skoro tego rodzaju słowa wychodzą z ust tak szanowanego człowieka i tak poważnego prawnika, jakim jest Pan Wicemarszałek Posner, to nie można ich pozostawić bez odpowiedzi. Więc oprócz tego kategorycznego oświadczenia, które tu złożył p. s. Perzyński, który zupełnie zresztą słusznie, zgodnie z istotnym stanem rzeczy, stwierdza, że sądy polskie mogą być pomawiane o wszystko, ale tylko nie o to, że są stronnicze i nie wymierzają sprawiedliwości według tych zasad, które obowiązują etycznie każdego sędziego, jabym odpowiedział p. s. Posnerowi w ten sposób, że lak jak on powołuje się przy tego rodzaju twierdzeniu na swoje doświadczenie, na swoją znajomość tych rzeczy, niech i mnie wolno będzie oświadczyć w takim razie p. s. Posnerowi i Wysokiej Izbie, że ja mam pod tym względem również doświadczenie, ja od 10 łat pracuję jako adwokat jak i p. Posner w sądownictwie polskiem, i jeżeli p. s. Posner na podstawie swoich obserwacji opiera swoje twierdzenie, niech mi na tej samej podstawie wolno będzie stwierdzić: ja nie znam wypadków stronniczego wyrokowania sądów polskich.</u>
+ <u xml:id="u-16.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.43" who="#SSkokowski">Z mojej praktyki adwokackiej mogę stwierdzić, że jeśli w sądzie polskim staje bądź Żyd, bądź Ukrainiec, bądź Białorusin, bądź też Niemiec, sądy polskie w tych wypadkach są, jak Temis z opaską na oczach, nie widzą ani Żyda, ani Ukraińca, ani Białorusina, a tylko stronę w danym sporze.</u>
+ <u xml:id="u-16.44" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.45" who="#SSkokowski">To mogę stwierdzić także na podstawie znajomości rzeczy i taką odpowiedź chcę dać p. sen. Posnerowi, jako bardzo poważnemu człowiekowi, którego oświadczenia nie można zostawić bez odpowiedzi. Przypuszczam, że twierdzenie p. Posnera jest chyba wynikiem pewnego nieporozumienia łub zestawienia paru jakichś faktów, które p. s. Posner uogólnił, a uogólnił niesłusznie, bezzasadnie, bezpodstawnie i mylnie, chociaż, chcę w to wierzyć, bona fide.</u>
+ <u xml:id="u-16.46" who="#SSkokowski">Mam wrażenie, proszę Wysokiego Senatu, że w tem oświetleniu, jakie przynajmniej dla nas, dla Bloku Bezpartyjnego, jest zupełnie jasne, że działalność Ministerstwa Sprawiedliwości w stosunku do wszelkich jego zadań, a w tej liczbie i do najważniejszego, do zadania należytego wymiaru sprawiedliwości jest na wysokości zadania, że przy tem oświetleniu budżet Ministerstwa Sprawiedliwości nie powinien żadnego sprzeciwu wywołać, i śmiem prosić Wysoką Izbę, żeby za tym budżetem głosowała jednomyślnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Proszę Wysokiej Izby, zażądałem stenogramu przemówienia p. s. Panta, ponieważ uderzyło mnie jedno zdanie. Nie jestem zwolennikiem policyjnego sposobu prowadzenia obrad i daję dowód największej cierpliwości w tej Wysokiej Izbie, dając opozycji możność swobodnego wypowiadania się. Wolno krytykować Rząd, ale nie wolno Rządu obrażać i jeżeli p. sen. Pant pozwolił sobie mówić, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie zasługuje na swoją nazwę, to jest to obraza. Przywołuję p. s. Panta do porządku.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Dobrzański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SDobrzański">Wysoka Izbo! Wymiar sprawiedliwości w Polsce od zarania nowego okresu jej niepodległości znajdował się w trudnych warunkach, które do dnia dzisiejszego nie poprawiły się, a może nawet pod niektóremi względami uległy pogorszeniu. Budowaliśmy system prawny w Polsce w dobie, gdy powiewy rewolucyjne z zachodu i wschodu wstrząsały masami i gdy nieraz nie prawo i nie racja, ale jedynie napór rozagitowanych mas decydował o wielu momentach życia państwowego. To też wymiar sprawiedliwości, przy poprzednim regime skrajnego sejmowładztwa, nie był należycie uwzględniany, w budżecie szanowany i rozumiany. Odbiło się to na wielu rzeczach: na stanowisku ministra sprawiedliwości, który dotychczas znajduje się w hierarchji ministrów na piątem czy szóstem miejscu, kiedy w innych państwach piastuje pieczęć państwa i jest urzędowym zastępcą premjera, Znalazło swój wyraz i w tem, że sądy zostały w swojem nawet zewnętrznem uposażeniu niezmiernie upośledzone. Dotąd sądy grodzkie urzędują często w takich warunkach, że bodaj niekażdy wójt podjąłby się takiego urzędowania, nie mówiąc już o starostach. A w Warszawie kto zechce zwiedzić gmach Ministerstwa Sprawiedliwości, to na Zapiecku czy Bugaju — nie wiem jak ta ulica się nazywa — z trudem odnajduje pewną furtkę obdrapaną i starą, przez którą wchodzi się do brudnej i stęchłej sieni i po drewnianych schodach wchodzi się do lokalu kierownika naszej Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Minister Sprawiedliwości: Pan jest wymagający, to jest jeden z piękniejszych pałaców w Warszawie.)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SDobrzański">Wewnątrz jest nieco lepiej. A co do Sądu Najwyższego, to do dnia dzisiejszego dla wygody jego zrobiono bardzo mało.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SDobrzański">Skoro przeszliśmy następnie z regime'u sejmokratycznego do regime'u siły, to rozumiemy, że, gdzie rząd opiera się na sile, to już dla prawa i sprawiedliwości nie wiele pozostaje miejsca. Powołam się przytem na opinję prof. Adama Krzyżanowskiego. W rozprawie p. t. „Etatyzm”, pisze on, że jeśli ustrój państwowy jest przeniknięty zasadą etatyzmu, to dla praworządności, dla prawa, dla wymiaru sprawiedliwości, dla prawnictwa mało w nim jest miejsca. A przecież obecnie żyjemy w takim właśnie okresie. Mamy z jednej strony rząd silny do tego stopnia, że minister sprawiedliwości przy poszczególnych ujemnych objawach tej siły, bezradnie załamuje ręce i powiada: trudno, nie mogę na to nic poradzić. W Polsce sprawiedliwość jest bezsilna wobec rządów „siły”. Z drugiej strony, jak powiada prof. Krzyżanowski, gdzie mamy do czynienia z ustrojem zdążającym bardzo silnie do etatyzmu, tam wymiar sprawiedliwości, prawnictwo, sądownictwo, praworządność schodzi na drugi plan.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SDobrzański">Otóż te wszystkie momenty składają się na to, że sędziowie, nietylko nic korzystają z dobrobytu materjalnego, ale jak to wymownie i słusznie mówił mój przedmówca s. Skokowski, — bieda szerzy się wśród nich. Przytem zapoznaje się fakt, że samo zewnętrzne sprawowanie tej sprawiedliwości jest reprezentacją, że kiedy starosta tylko sporadycznie pełni funkcje w sposób reprezentacyjny, czynność sądzenia odbywa się zawsze publicznie, i sądy „w imieniu Rzeczypospolitej” ogłaszają wyroki. Jak się to dzieje? Idźmy na prowincję, do sądów gminnych, do sądów pokoju, do sądów grodzkich; zobaczymy jak małą przywiązuje wagę Rzeczpospolita nasza do reprezentacji sprawiedliwości. Wymiar sprawiedliwości odbywa się z takiem niedbalstwem, w takiej biedzie, w takiem zewnętrznem otoczeniu, iż to wprost ubliża powadze i dostojeństwu.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#komentarz">(Głosy: Odkąd się to pogorszyło?)</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SDobrzański">Pogorszyło się materjalne położenie sędziów. Jak nam tutaj wykazał jeden z najkompetentniejszych mówców, pogorszyło się ono wskutek wzrostu cen i zmian wartości naszego pieniądza.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SDobrzański">Ale wtedy, kiedy starostowie i inni urzędnicy mają możność uzupełniania poborów z tych czy innych funduszów, — sejmikowych, reprezentacyjnych, takich lub innych, to sędzia nie może ich znikąd uzupełnić. A poza samym momentem sądzenia jest przecież pewien obowiązek reprezentowania. Mówił mi jeden z kolegów, zajmujący stanowisko prezesa sądu, że kiedy przyjdzie jakaś reprezentacja, jakaś składka urzędowa, przedstawienie galowe czy święto narodowe i on musi wydać z powodu tej okoliczności 20 czy 40 złotych, to podrywa to zupełnie jego budżet miesięczny. Położenie materjalne sędziów i wogóle sądownictwa pod obecnym regimem siły nietylko nie poprawiło się, ale z przyczyn ogólnych pogorszyło się. Z wielkiem zadowoleniem powitam inicjatywę p. Ministra Sprawiedliwości, jeżeli temu będzie chciał zaradzić.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SDobrzański">Ale jest jeszcze inna sprawa. Z powodu zmiany ustroju sądów, w pewnym momencie zostały dokonane posunięcia, które spowodowały, że położenie moralne każdego sędziego i całego sądownictwa wogóle uległo znacznemu pogorszeniu. Brak już niezależności swobody sumienia i swobody myślenia, wolności wewnętrznej sędziego — dziś znajduje się on w innych warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SDobrzański">Przypomnę Panom, że za czasów urzędowania p. Franciszka Nowodworskiego mówiono, że nawet najbardziej lewicowy, nawet najbardziej odmiennych przekonań człowiek może z całem zaufaniem powierzyć sędziemu każdą sprawę, bo wierzy w całkowitą niezależność wewnętrzną sędziego. Teraz przy zmianach, jakie nastąpiły, po znanym fakcie osobliwego potraktowania stanowiska i osoby prezesa Sądu Najwyższego, tego, powiedziałbym, arcykapłana sprawiedliwości, musi każdemu sędziemu nasuwać się myśl, że jeżeli coś takiego tutaj się stało, to cóż czekać może zwykłego sędziego? Jak bardzo musi dbać przedewszystkiem o to, aby czasem ktoś nie powiedział o mm, że ma takie „poglądy”, które mogą być uważane za „niewłaściwe”. Dlatego też twierdzę, że położenie moralne sędziów niezmiernie się pogorszyło pod rządami „siły”.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SDobrzański">Jakie z tego jest wyjście? Wyjście nie jest z dnia na dzień, wyjście nie jest od ministra do ministra, nawet, kiedy minister jest wybitnym prawnikiem, i w obozie „siły” ma duże znaczenie. Wyjście z tego znajdzie się w miarę tego, jak nasze Państwo z regime'u demagogicznego i sejmokratycznego, i z regime'u „siły” będzie przechodziło na regime prawa i praworządności. Wtedy i położenie Ministra Sprawiedliwości się zmieni, znaczenie Ministra Sprawiedliwości w Rządzie powiększy się; położenie moralne sędziów się poprawi, znajdą się pieniądze na to, aby sędziów i prokuratorów lepiej uposażyć. Oczywiście tylko przy prawidłowym dalszym rozwoju naszych stosunków państwowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Sprawiedliwości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Wysoki Senacie! Niestety nie będę mógł zaprodukować się patosem, który cechował niektóre poprzednie przemówienia. Mam na względzie dwa przemówienia: przemówienie p. s. Panta z Klubu Niemieckiego i przemówienie ostatnie. Te przemówienia były patetyczne, ale też bez porównania mniej rzeczowe od przemówień innych, które nie miały charakteru patetycznego.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Tym mówcom, którzy przemawiali niepatetycznie, chcę z tej trybuny szczerze podziękować.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Nie po raz pierwszy jestem przy dyskusji budżetowej i zastanawiam się nad tem, jaki cel jest takiej debaty i co ma dać taka debata. Czy to jest zabawa w cenzurowanego, przy której Ministrowie siedzą na ławach, a Panowie mówią mniej lub bardziej rzeczowo. mniej lub bardziej starannie, gdzie Panowie nieraz podają informacje wprost z palca wyssane. Zdaje się, że nie jest to chyba celem debaty budżetowej, jest natomiast celem tej debaty krytyka, ona ma wytknąć wady, a nie ma przechodzić świadomie i zamilczać zalet. Z taką krytyką spotkałem się dzisiaj i dlatego muszę stwierdzić, że debata ta dla mnie osobiście jest w dużym stopniu pouczająca; oczywiście, wyłączam te przemówienia, które zaliczyłem do kategorji przemówień patetycznych.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Miałem tylokrotnie okazję do omawiania spraw, ściągających się do zakresu wymiaru sprawiedliwości, Panowie słuchali wszechstronnych i gruntownych przemówień swoich kolegów, że sądzę, iż może byłoby rzeczą zbyteczną, żeby się wdawać w szczegóły. Chciałbym jednak zaznaczyć, że te dodatnie momenty, które tu były przytoczone, rozumiem nie w tym sensie, że wszystko już jest zrobione i z założonemi rękami czekać, aż jakieś inne pochwały na mnie spłyną, tylko, że to jest dla mnie poważnym bodźcem do pracy. Jeżeli w tej Izbie w związku z wysiłkami, które są podjęte w Ministerstwie Sprawiedliwości dla pewnych poczynań, spotykam się z uznaniem, to mogę Panów zapewnić, że tego rodzaju uznanie jest ową twórczą krytyką, która może się przyczynić do dalszego kontynuowania pracy w Ministerstwie Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Takie dodatnie momenty znalazłem w referacie Szanownego Pana Referenta. P. senator referent wprawdzie przytoczył i pewne momenty krytyczne, ale niewątpliwie te krytyczne uwagi jego były podyktowane troską o poprawę stosunków. Do momentów krytycznych, podniesionych przez Pana Referenta, zaliczam kwestję niedostatecznego obsadzenia etatów. Pod tym względem, aczkolwiek rozumiem troskę Pana Senatora o poprawę, jednak pozwolę sobie dorzucić komentarze, które może w nieco odmiennem świetle przedstawią tę kwestję.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Z etatami jesteśmy istotnie jeszcze w tem położeniu rzeczy, że nie mamy potrzebnej ich liczby, jeśli wziąć za podstawę te normy statystyczne obciążenia sędziów, które są opracowane w Ministerstwie. Ale nie można przejść odrazu od stanu złego do stanu doskonałego. Zwłaszcza w tej dziedzinie potrzebna jest pewna ewolucja. Ewolucja jest podyktowana koniecznością. Nie możemy rozstrzygać tej kwestji teoretycznie, musimy się liczyć z możliwościami żyda. Te możliwości życia wskazują na to, że gdybyśmy chcieli wprowadzić odrazu bardzo znaczną liczbę etatów i odpowiednie pozycje zamieścili w budżecie, to mimo to nie mógłbym zapewnić, że ta rzecz będzie zrealizowana. Jak Panowie wiedzą, wiele się składa przyczyn na to, że zbyt wielu chętnych kandydatów do sądownictwa nie posiadamy. Jeżeli wprowadziliśmy 150 nowych etatów w roku ubiegłym, jeżeli w obecnym budżecie proponuje się wprowadzenie dalszych 150 nowych etatów, to znaczy, że mamy powiększyć stan sądownictwa o 300 kandydatów w ciągu 2 lat. Liczba ta jest, zdaje się, najwyższą możliwością, którą moglibyśmy osiągnąć. Zresztą muszę zaznaczyć, że stan rzeczy pod tym względem nie przedstawia się wcale tragicznie. Można zauważyć nawet pewną poprawę. Miałem możność poruszyć tę kwestję na terenie Sejmu, w Komisji Budżetowej Senatu, może Panowie pozwolą, że i tu powiem, że ten stan uległ poprawie, W 1926 r. mieliśmy 13% wszystkich etatów nieobsadzonych, to znaczy, że na około 3 tysiące sędziów i prokuratorów, których mieliśmy w 1926 r., około 500 etatów było nieobsadzonych. Oczywiści to się odbija bardzo ujemnie na sprawności funkcjonowania sądów Liczba 13% była najwyższa, do jakiej doszliśmy. W roku obecnym przy liczbie 3.662 sędziów i prokuratorów na dzień 1 stycznia mieliśmy nieobsadzonych etatów 242, co stanowi proszę Panów mniej trochę, niż 6,5%. Jak Panowie widzą, ta liczba 13% została zredukowana prawie o 3/5. A więc mimo to, że nie zdołaliśmy osiągnąć znacznej poprawy w uposażeniach sędziowskich, mimo to stan wakansów uległ poprawie na lepsze i tak zwane interkalarja uległy znacznej redukcji.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Proszę Panów, była tu mowa o tem, że w Konstytucji. która została ogłoszona w 1921 r., jest przepis, iż wszelkie przepisy ustaw poprzednich, które pozostają z nią w sprzeczności, winny być w ciągu roku od wejścia jej w życie uzgodnione z Konstytucją — i że do tej pory to jest nie zrobione. Winę za ten stan rzeczy p. sen. referent składa na Ministra Sprawiedliwości. Ja nie chcę, Panie Senatorze-Referencie, odpierać tej rzeczy od siebie, bo poczuwam się do pełnej solidarności z całym gabinetem. Ale jeżeli na te rzeczy będziemy patrzyli ze stanowiska tych obowiązków resortowych, które na poszczególnych Ministrach resortowych spoczywają, to muszę stwierdzić, że w tym zakresie, jaki jest poruczony Ministrowi Sprawiedliwości, ustaw, pozostających w jaskrawej sprzeczności z Konstytucją, niema. P. Senator niewątpliwie miał na względzie ustawy, dotyczące swobód obywatelskich, a więc dziedzinę, odnoszącą się do innego resortu. Proszę Panów, utrzymywanie w sposób poważny, że można to było zrobić w ciągu roku, jak to sobie wyobrażał ustawodawca konstytucyjny, jest chyba nieuzasadnione. Kto się styka w praktyce z robotą ustawodawczą, ten wie doskonale, że to nie było do wykonania. Rzecz od samego początku była wadliwie postawiona. Jeszcze za lat 20 przy bardzo sprawnych i intensywnych pracach ustawodawczych będziemy mieli w naszem ustawodawstwie poszczególne przepisy, które nie będą sharmonizowane z Konstytucją.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Tragiczna perspektywa, Panie Ministrze.)</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Ale konieczna. Panie Senatorze, Pan nie może wymagać rzeczy, które przerastają ludzką możliwość, to nie jest tylko jakieś nagminne, swoiste polskie zjawisko, ale to jest rzecz, która jest w ten sam sposób rozważana — jeżeli jest rozważana objektywnie — na całym świecie. Nigdzie inaczej nie było. Kto się przyglądał historji poszczególnych ustawodawstw, ten wie doskonale, że wielkie prace ustawodawcze, które były podejmowane w państwach rozporządzających znacznemi środkami, trwały dziesiątki lat. To dotyczy, między innemi, kodeksu cywilnego niemieckiego, nad którym prace ciągnęły się dwadzieścia kilka lat.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Otóż nie można wymagać od nas, abyśmy w ciągu 10 lat wszystkie te braki wyrównali. Jednak pozwolę sobie twierdzić, że bieg życia poważnych niedogodności z tego tytułu nie ponosi. Mam na względzie, naprzykład, wniosek Koła Żydowskiego. Koło Żydowskie wniosło do Sejmu, a już uprzednio niejednokrotnie interpelowało mnie pod tym względem, kiedy byłem jeszcze Wiceministrem Sprawiedliwości, aby wnieść projekt ustawy, uchylającej wszystkie przepisy sprzeczne z Konstytucją, a polegające na ograniczeniach, wywoływanych bądź względami natury narodowościowej, bądź wyznaniowej. Ale proszę Panów, mogę stwierdzić, że kiedy zapytywałem tych Panów, którzy do mnie przychodzili, czy są istotnie w praktyce liczne i częste wypadki takiego nadużywania ustaw przez poszczególnych funkcjonarjuszów państwowych, odpowiadali mi, że nie, że życiowo właściwie kwestja ta odgrywa rolę podrzędną; idzie o względy natury zasadniczej. Zresztą mogę oświadczyć, że ja zajmuję stanowisko rzeczowe i nie zamierzam zasadniczo zwalczać tego wniosku. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na to, co tu było dziś powiedziane z tej katedry w tej materji, a mianowicie, że słusznem jest stanowisko Komisji Prawniczej, podkreślam — już nie Ministra Sprawiedliwości, lecz Komisji Prawniczej Sejmu, stanowisko, wyrażone nawet przez przedstawicieli klubów lewicowych, że jeżeli się ma załatwiać kwestję usunięcia ograniczeń, to nie należy tego czynić tylko w stosunku do jednej grupy wyznaniowej, mianowicie, żydów, ale w stosunku do wszystkich grup, których ograniczenia dotyczą, czy to ze względów narodowościowych, czy też wyznaniowych i które z powodu tych ograniczeń cierpią.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Proszę Panów, p. senator referent powiedział również, że wymiar sprawiedliwości jest zbyt powolny. Uważam tę uwagę właśnie za taką, która podyktowana jest troską o poprawę wymiaru sprawiedliwości, i muszę przyznać pod tym względem słuszność Panu referentowi, że wymiar sprawiedliwości w Polsce jest zbyt powolny. Na to składa się cały szereg przyczyn; nie można powiedzieć, aby w tym kierunku nic nie było zrobione, owszem, są poczynione w tym kierunku pierwsze kroki, kroki nawet dość poważne, ale jeszcze sprawa nie jest opanowana.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Do przyczyn, które wywołują powolny wymiar sprawiedliwości, należy w pierwszym rzędzie, w majem rozumieniu, odnieść to, że nasze ustawodawstwo jest jeszcze nieuporządkowane; uporządkowanie przeto ustawodawstwa, i jego poprawą, a więc danie łatwiejszej możliwości orjentowania się w naszem ustawodawstwie, będzie jednym z tych kroków zaradczych, które złożą się na przyspieszenie wymiaru sprawiedliwości. Pod tym względem, jak Panowie wiedzą, w ciągu ubiegłego okresu budżetowego zrobiliśmy znaczny krok naprzód. Wprowadzona została w życie ustawa o ustroju sądów powszechnych, w najbliższym czasie wejdzie w życie kodeks postępowania karnego, w opracowaniu i na ukończeniu jest kodeks postępowania cywilnego. Te trzy materje łącznie dadzą nam w swej całości kompletną i łączną reorganizację sądownictwa, a właściwie nową organizację sądownictwa jednolitego na całym obszarze Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Pozatem drugim momentem, który może się przyczynić do usprawnienia, przyśpieszenia wymiaru sprawiedliwości. to jest właśnie powiększenie etatów. Ale jak już miałem zaszczyt wyjaśnić, to powiększenie nie może postępować zbyt szybko, może następować stopniowo. Jeśli się okażą możliwości dalsze, to i w przyszłorocznym budżecie wystąpię o dalsze powiększenie etatów.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Proszę Panów, mówiąc o wymiarze sprawiedliwości, o bolączkach, które dotyczą tego wymiaru sprawiedliwości, nie mogę również nie poruszyć kwestji uposażeń i pod tym względem krytykę, której tu wysłuchałem, uważam za zupełnie słuszną i rzeczową. Nie mogę zaprzeczyć, że uposażenia, które są wypłacane na podstawie obecnie obowiązującej ustawy, są więcej, niż niedostateczne. Proszę Panów, kwestja uposażeń nie może być traktowana tylko resortowo, pozostaje ona w związku z poprawą uposażeń całego stanu urzędniczego. W tym jednak zakresie, w jakim ta sprawa ściąga się do mojej kompetencji, zrobiłem wszystko, co zrobić było można, mianowicie przygotowałem osobiście odpowiednią ustawę, która w momencie właściwym będzie przedstawiona ciałom ustawodawczym.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#MinisterSprawiedliwościCar">To w mojem rozumieniu byłyby może główne uwagi krytyczne, które wypowiedział w swoim referacie p. senator referent.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Pozatem usłyszałem szereg, powiedziałbym, nawet komplimentów. Pan senator-referent był łaskaw powiedzieć, że jeśli mowa o dziedzinie ustawodawstwa, to Pan Senator wyraża uznanie — zanotowałem sobie te wyrazy. Również bardzo jest miłą rzeczą dla mnie i niewątpliwie doda mi sił do dalszej pracy uznanie, które Pan Senator wyraził w związku z wprowadzeniem nowego ustroju sądowego. Po raz pierwszy spotykam się z takiem uznaniem na terenie ciał ustawodawczych, właśnie dla nowego ustroju sądów powszechnych, dla tego rozporządzenia Prezydenta, które w innej Izbie spotkało się z ostrą krytyką. Proszę Panów, właśnie tę dodatnią ocenę mej pracy zawdzięczam rzeczowemu traktowaniu sprawy przez referenta. Sądzę, że gdyby kryterja rzeczowe były stosowane i w izbie innej, a nie kryterja polityczne, to może i na terenie sejmowym dekret ten mógłby się spotkać z uznaniem. Sądzę, że w najbliższej przyszłości, która się rozpocznie wtedy, kiedy przestaną działać wyjątkowe przepisy przechodnie, zawieszające rękojmie nieusuwalności sędziów na pewien okres czasu, zgodnie z postanowieniem artykułu 78 ust. 2 Konstytucji, jeżeli te przepisy wyjątkowe wygasną, to zdaje mi się, że to uznanie będzie mogło być podzielone i przez szersze kola, a w szczególności przez koła prawników. Już dziś spotkałem się z tego rodzaju objawem odpływu fali. Jeden z bardzo ostrych krytyków tego dekretu, p. sędzia Jamont wyraził tę swoją ostrą krytykę w znanej broszurze, dotyczącej tego przedmiotu. Po paru tygodniach, czy miesiącach po ogłoszeniu tej rozprawy, miałem możność rozmawiać z tym moim ostrym krytykiem dekretu o ustroju sądów powszechnych; oświadczył mi wówczas, że zajął się studjowaniem ustawodawstw porównawczych, i że te studja doprowadziły go do przeświadczenia, że nasza ustawa jest najliberalniejszą ze wszystkich, jakie mu się udało przestudjować. Wyraziłem wtedy tylko jedną uwagę, że należy najprzód przeprowadzić studja, a później krytykować, a nie odwrotnie, jak w danym wypadku.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Trzeci dział, to więziennictwo. P. sen. referent był łaskaw zwrócić uwagę na to, że w więziennictwie widzimy pewien postęp. Proszę Panów, ja stwierdzam, że jest ten postęp, ale nic jestem optymistą bezkrytycznym. Ja nie jestem w stanie osiągnąć w więziennictwie maksimum tego, do czegoby dążyć należało. Więziennictwo jest jednym z tych działów, które w szczególności wymagają bardzo wielu środków budżetowych i sądzę, że ze względu na ogólny stan Skarbu Państwa Polskiego, w tej chwili jeszcze nie jesteśmy w stanie wystąpić z wnioskami, któreby mi dały możność usunięcia wszystkich tych wad i braków, które sam dostrzegłem, bo tych wad i braków nic da się usunąć drobnemi środkami. W mojemi rozumieniu cały szereg więzień, które nie były budowane na domy rekluzji, należałoby zastąpić nowemi budynkami.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Ale, proszę Panów, jeżeli mówimy o więziennictwie, to chciałbym przejść również do uwag p. sen. Makarewicza. Muszę stwierdzić, że nietylko z wielką przyjemnością wysłuchałem tych uwag ze względu na wykwintną formę i ze względu na wielką wiedzę, która jest zawarta w tych uwagach, ale także i z tego względu, że się wielu rzeczy nauczyłem. I jeżelibym się z p. senatorem nie zgodził, to tylko w jednym punkcie, mianowicie w tym, w którym p. senator był łaskaw powiedzieć, że mimo to, iż w zeszłym roku została uchwalona rezolucja, wzywająca Ministerstwo Sprawiedliwości do powołania do życia zakładów dla niepoprawnych, Ministerstwo Sprawiedliwości przeszło nad tą rezolucją do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#komentarz">(S. Makarewicz: Takie miałem informacje.)</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Otóż, Panie Senatorze, w tem jest właśnie omyłka. Istotnie do tej pory nie zrobiono wiele, ale to nie znaczy, że ja nie uznaję całkowicie słuszności i konieczności dążenia we wskazanym przez Pana kierunku. Chcę tylko zwrócić uwagę p. Senatora na to, że nie mogą Panowie wymagać odemnie, ażebym realizował rzeczy, wymagające znacznych środków, nie dostarczając mi tych środków. Gdyby Panowie byli łaskawi, uchwalając tę rezolucję przy poprzednim budżecie, jednocześnie wprowadzić do budżetu poważne wielomilionowe kwoty na wykonanie tego programu, to wtedy poczuwałbym się do obowiązku odpowiedzialności za niewykonanie rezolucji. Jeżeli jednak Panowie uchwalają rezolucję, której zrealizowanie bez jednoczesnego uchwalenia środków pieniężnych jest niemożliwe, to sądzę, że na mnie nie ciąży żadna odpowiedzialność.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#komentarz">(S. Makarewicz przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Panie Senatorze, właśnie chcę do tego przejść w tej chwili. Proszę Panów, projekty p. Profesora Makarewicza są rzeczą niewątpliwie taką, do której musimy dążyć. Bardzobym pragnął, ażeby w Polsce w jak najszybszym czasie można było utworzyć zakłady dla niepoprawnych, ale dotąd, zdaje mi się, niepodobna było tej rzeczy załatwić z roku na rok. Były czynione uwagi, że ta sprawa długo stosowana nie była. Chciałbym ją zapoczątkować w taki sposób, któryby był możliwy zarówno ze względu na środki finansowe Państwa, jak i ze względu na tę możność, jaką resortowy Minister rozporządza wtedy, kiedy się dyskutuje w łonie Rządu o kwestjach budżetowych. Otóż wprowadziłem kwotę do obecnego budżetu, pierwszy krok postawiłem. Wprowadziłem kwotę drobną, bo mi większej kwoty Skarb przyznać nie mógł, mianowicie zdobyłem środki na zapoczątkowanie i to, co do tej pory p. Profesor w swoich teoretycznych raczej dezyderatach wygłaszał, po raz pierwszy się realizuje, ponieważ znajduje odpowiednik w budżecie. To jest dla mnie ważne, że te potrzeby znalazły realny i konkretny wyraz w budżecie. Proszę Panów, otrzymałem w budżecie sumę tylko 100 tysięcy złotych. To jest pierwszy krok, który zrobiłem właśnie na te cele, na zwalczanie recydywy, przyczem nie są określone jeszcze sposoby zwalczania recydywy. Mając już przeświadczenie, że na terenie ciał parlamentarnych ta kwota przejdzie, zwróciłem się do departamentu rolnictwa o złożenie projektu, jeśli pan Profesor pozwoli, to i do niego się zwrócę.</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#komentarz">(S. Makarewicz: Proszę.)</u>
+ <u xml:id="u-20.24" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Ażebyśmy się wspólnie zastanowili nad tem. w jaki sposób te tak skromne fundusze, a jednak po raz pierwszy stwierdzające realne uznanie potrzeb, o których p. Profesor mówił, zużytkowane być winny.</u>
+ <u xml:id="u-20.25" who="#komentarz">(Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-20.26" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Proszę Panów! Wreszcie p. sen. prof. Makarewicz mówił o wzroście przestępczości. Przytoczył tu szereg cyfr ponurych, ponurych arytmetycznie. Istotnie, jeżelibyśmy się tylko na tych cyfrach oparli, na tych znakach arytmetycznych, to obraz byłby bardzo ponury. Nie przewidywałem, że ta sprawa będzie w tej formie postawiona. Nie rozporządzam w tej chwili cyframi, nie mam nawet tego numeru rocznika statystycznego, z którego p. profesor cyfry przytoczył. Ale pozwolę sobie zwrócić uwagę na jedno. Cyfry, które p. senator przytoczył, dotyczą przestępstw, nie powiem drobnych, bo każde przestępstwo, zwłaszcza jeżeli jest masowe, może być bardzo ujemnym objawem społecznym, ale w każdym razie w tej skali ogólnej przestępczości są to niewątpliwie nie najpoważniejsze przestępstwa. Najpoważniejszą plagą, która nas trapiła, zwłaszcza w pierwszych latach po odrodzeniu się naszego Państwa, to był bandytyzm. Mają Panowie wykładnik bandytyzmu w rozciągnięciu sieci sądów doraźnych na obszarze Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-20.27" who="#MinisterSprawiedliwościCar">I cóż widzimy od lat kilku. Pomimo to, że cyfra przestępczości, którą przytoczył p. s. Makarewicz, wzrasta, jeżeli chodzi o przestępczość drobną, związaną, że się tak wyrażę, z rozwojem życia gospodarczego, bo niewątpliwie ta przestępczość w pewnym zakresie się wiążę z ożywieniem stosunków życia gospodarczego, w szczególności jeżeli chodzi o kategorje oszustw, o tyle w grupie najcięższych przestępstw mają Panowie odprężenie. Nie mamy ani jednego sądu doraźnego na obszarze b. zaboru rosyjskiego, a ta ewolucja, ta descendencja, to kasowanie sądów doraźnych nastąpiło nie lekkomyślnie, ale właśnie na podstawie szczegółowych raportów, które poszczególni prokuratorowie składali Ministrowi. Więc nie jest tak źle. Niech Panowie będą spokojni zarówno o swoje życie, jak i o swoje mienie.</u>
+ <u xml:id="u-20.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.29" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Zdaje się, że w Państwie Polskiem przestępczość nie jest większa, jak przeciętnie w każdem innem państwie.</u>
+ <u xml:id="u-20.30" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Nie będę się rozwodził nad innemi szczegółami przedewszystkiem dlatego, że już niejednokrotnie miałem zaszczyt składania wyjaśnień, jak i z tego powodu, że niektórzy Panowie, którzy tutaj zabierali głos, wzajemnie sobie odpowiedzi udzielili.</u>
+ <u xml:id="u-20.31" who="#MinisterSprawiedliwościCar">Ale chciałbym jeszcze podkreślić jeden moment, chciałbym mianowicie przejść do sposobu, w jaki swoje uwagi krytyczne wyraził p. senator Pan. Panie Senatorze, sprawa Ulitza, o której Pan mówił, jest w sądzie i kwestją dobrego smaku jest użycie o sprawie, toczącej się w sądzie, tego rodzaju określeń, na jakie Pan sobie pozwolił. Sądzę, że mogę nazwać wielką z Pana strony lekkomyślnością to, że Pan już w tym momencie uznał za możliwe wypowiedzieć podobną, krzywdzącą nasze sądownictwo opinję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Odraczam posiedzenie do godz. 4 min. 15 popoł.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Przechodzimy do części 8 — budżet Ministerstwa Skarbu. Głos ma s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Przedstawiając budżet Ministerstwa Skarbu Wysokiemu Senatowi, powinienem właściwie roztoczyć obraz stanu gospodarstwa, albowiem od stanu gospodarstwa i jego rozwoju zależą dochody Państwa, które ściąga i któremi administruje Ministerstwo Skarbu. Ale czynić tego nie będę, gdyż musiałbym się powtarzać, albowiem onegdaj dopiero przedstawiłem Wysokiej Izbie sytuację gospodarczą.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SSzarski">Obraz, który roztoczyłem tutaj, nazwany został różowym, a według opinji tutaj wypowiadanych ma być on czarny. I jedna i druga opinja zdaje się jest niesłuszna, gdyż prawda leży w pośrodku. Sytuacja nie jest różowa, ale też nie jest tak rozpaczliwa, jak ją tutaj wielu panów senatorów przedstawiło. Stosunki gospodarcze są wszędzie ciężkie, a jako przykład jeden z wielu, o którym w swojem sprawozdaniu ogólnem nie wspomniałem, chcę przytoczyć to, co w ostatnich czasach czytałem w doskonałem czasopiśmie naukowem niemieckiem, o tem, co się dzieje teraz w Niemczech. Mianowicie panuje tam ta sama plaga, na którą się wszyscy skarżą, a mianowicie wdarcie się kredytów do konsumcji, rynek wewnętrzny nie jest dostatecznie pojemny, producenci starają się gwałtownie rozszerzać zbyt ponad naturalne granice, i w tym celu finansują zakupy, udzielając kredytów, fabrykanci udzielają kredytów hurtownikom, hurtownicy detalistom, a detaliści konsumentom. Tak jest w Niemczech. U nas jest podobnie. Weksel opanował cały obrót, tak dalece, że jak słyszałem, kupcy płacą nawet komorne wekslami swoich klijentów. Stan taki z pewnością nie jest korzystny. A jeśli istnieje także w tych potężnych Niemczech, które tutaj przytacza się bardzo często, jako przykład godny do naśladowania, to tylko dowód, że nietylko Polska, ale i wiele innych narodów europejskich żyje jeszcze do dziś dnia w rozstroju gospodarczym. U nas rozstrój ten polega na nadzwyczaj silnie nastawionej aktywności gospodarczej, której nie odpowiada mało zaopatrzona, albo prawie nie posiadająca kapitału obrotowego konsumcja. Z tego powodu, że kapitału brak, zastępuje go się kredytem. Jest niesłychanie niezdrową rzeczą podsycać konsumcję kredytem, gdyż konsumcja winna się rozwijać tylko w miarę zarobków i własnych środków.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SSzarski">Może podniesienie tego niekorzystnego objawu zadowoli tych, którzy krytykowali mój, tak zwany, optymizm, Może podkreślenie pewnych niepożądanych objawów w życiu gospodarczem, w części wywoływanych niesłychaną katastrofą atmosferyczną, której jesteśmy świadkami, zadowoli tych, którzy roztaczali tu najczarniejsze obrazy i widzą już przed sobą katastrofę. Ja jednak, wbrew uwagom tu wypowiedzianym, nie tracę otuchy. Nie twierdzę, że żyjemy w najlepszym ze światów, ale twierdzę, że żyjemy w tym świecie, na jaki zasługujemy i na jakim żyją inne narody. Jeżeli nie będziemy liczyć na owoce rozmachu, lecz na owoce cierpliwej ewolucyjnej pracy, to tych owoców z pewnością doczekamy.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SSzarski">Pozwoli Wysoka Izba, żebym w końcowym ustępie mego przemówienia odpowiedział na uwagi, odnoszące się do mego referatu. Chciałbym rozprawić się z kilkoma krytycznemi rzeczowemi uwagami, wypowiedzianemi o mojem sprawozdaniu.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SSzarski">Pan s. Głąbiński w swoich bardzo rzeczowych i o jego wielkiej wiedzy świadczących wywodach wspomniał, że fascynują mnie i wielu optymistów dochody budżetowe, które niesłychanie wzrosły. Tymczasem wszyscy zapominamy, że w międzyczasie nasz pieniądz stracił na wartości, i że wskutek tego cyfry tych dochodów to jest tylko iluzja. Na te uwagi p. s. Głąbińskiego śmiem odpowiedzieć co następuje: Przeliczyłem, według wartości złota dochody budżetowe Państwa, poczynając od 1924 r., w którym mieliśmy pełnowartościowy złoty, równy i oceniany na giełdach zagranicznych jako jeden frank złoty. Dochody te w 1924 r. wynosiły 1.504 miljony złotych w złocie, bo wtedy mieliśmy walutę pełnowartościową. W 1927 r. wynosiły 2.728 miljonów, a na rok 1929/33 preliminujemy 2.910 miljonów złotych. Jest to niesłychany wzrost. Jednak to może być tylko iluzja. Jak przedstawiają się cyfry dochodów w złocie? Otóż widzimy, że dochód w złocie wynosił w 1924 r. 1.504 miljony, w 1928 roku 1.582 miljony, a na rok 1929/30 — 1.087 miljonów, czyli że faktycznie wzrosły o 12%. Jeżeli dochody wzrosły realnie, to musiały być te dochody z jakiegoś źródła zaczerpnięte, czyli że widocznie gospodarstwo efektywnie poprawiło się, jeżeli mogło wydać w złocie więcej z dochodów niż w roku 1924...</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SSzarski">...faktycznie realnie powiększonych dochodów. Gdybyśmy płacili nasze podatki w towarach, to okazałoby się, że wpłacono więcej towaru. Jeżeli jednak stosujemy zasadę przeliczenia na złote dochodów, to musimy konsekwentnie stosować przeliczenie na złote wydatków. Otóż co się okazało? Okazało się, że wydatków w roku 1924 wpłynęło 1.677.000.000 złotych w złocie, — dolar bowiem stał niewzruszenie 5.18. Nastąpił wzrost dochodów — 2.750.000.000 według budżetu, który miałem zaszczyt Wysokiej Izbie przedstawić. Jak się przedstawiają te wydatki w złocie? Otóż wynoszą w 1924 roku 1.677.000.000, w 1928 — 1.481.000.000. a w 1929/20 — 1.595.000.000 zł. Porównawszy więc wydatki z 1924 r. z wydatkami, które mamy teraz uchwalić, okazuje się, że wydatki spadły o 5% w złocie. Jeżeli teraz zestawimy te dwie cyfry, to dojdziemy do następującego obrazu. Dochody realnie wzrosły, wydatki realnie spadły. Jeżeli to przytaczam, to tylko dlatego, żeby wyraźnie udowodnić, że wzrost dochodu nie jest czemś iluzorycznem, ale faktem świadczącym, że gospodarstwo się podniosło. Z punktu widzenia budżetowego właściwie należałoby pochwalić gospodarkę, która potrafiła pomimo wzrostu dochodu zmniejszyć efektywnie wydatki. Przyznaję słuszność wywodów p. Ministra Głąbińskiego, że wskutek tego ci, którzy pobierają stałe dochody, a więc urzędnicy, stracili, że na nich to się odbiło, ale jednak z punktu widzenia gospodarczego udowodnić zdaje się mogłem, że istotny dochód społeczny się podniósł.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SSzarski">Jeżeli mowa o Ministerstwie Skarbu, to chciałbym niesłychanie się streścić, gdyż już w ogólnym referacie mimo woli w 3/4 dotknąłem agend Ministerstwa Skarbu, a w drukowanem sprawozdaniu o Ministerstwie Skarbu zawarte są wcześniejsze daty, jednak uważam, że muszę dotknąć problemu obciążenia. Jest to problem nietylko modny, jak wspomniano ze strony Rządu, ale niesłychanie aktualny. W moich wywodach nie stwierdziłem, aby obciążenie podatkowe było lekkie, przeciwnie, jest ono nawet ciężkie. Jednak porównując z innemi krajami, musiałem dojść do przekonania, że jest ono stosunkowo mniejsze. Pan Minister Głąbiński w swoich fachowych i głębokich wywodach wspomniał między innemi, że nastąpiło tutaj pewne nieporozumienie, polegające na tem, że pomieszano obciążenia podatkowe z wydajnością. Ale, proszę Wysokiej Iżby, co znaczy mała wydajność podatkowa? To znaczy, że podatki mało przynoszą, czyli że repartycypowane na głowę, czy na dochód narodowy nie są podatkami ciężkiemi. O nic innego tutaj nie chodzi w mojem sprawozdaniu. Nie będę cytował dużo dat, ale przytoczę kilka charakterystyczniej szych. Jeżeli będziemy operować pogłównie, mechanicznie — co nie może być pominięte — i jeśli obciążenie podatkowe na głowę w Polsce oznaczymy przez 100, to: w Anglji równa się ono 900, czyli 9 razy więcej, we Francji 500, czyli pięć razy więcej, w Austrji blisko trzy, w Czechosłowacji blisko dwa razy. Mówić o obciążeniu podatkowem, operując pogłównemi, nie jest słusznem, ale musi być przyjęte pewne kryterjum, któreby chociaż w części usprawiedliwiało sąd.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#komentarz">(Głos: Co pozostaje obywatelom?)</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#SSzarski">Takiem kryterjum jest dochód społeczny. Obciążenie dochodu społecznego można wyliczyć procentowo, a w procentach tkwi bądź co bądź pewien dość wiarygodny wskaźnik. Co się tyczy obliczenia majątku narodowego, lub dochodu społecznego, to oczywiście p. Minister Głąbiński ma najzupełniejszą słuszność, twierdząc, że pod tym względem nie posiadamy żadnych pewnych dat. Ja operowałem kwotą od 15 do 20 miljardów. To jest z pewnością ogromne rozpięcie, ale we wszystkich obliczeniach dochodu społecznego liczy się setki miljonów błędów. Przecież, mojem zdaniem, istnieje pewien wskaźnik, upoważniający do pewnych danych. Nie wiem, czy słusznie? Mojem zdaniem, może słusznie, jeżeli weźmiemy, co monopol tytoniowy, lub spirytusowy sprzedaje rocznie swoich produktów. to dojdziemy do przekonania, że 1.400.000.000 złotych społeczeństwo polskie wydaje na tytoń i na wódkę w najszerszem znaczeniu. Zapytuję się, czy ludność, która może wydać 1.400.000.000 zł. rocznie na te dwa produkty, nie może mieć dochodu społecznego o kilka albo kilkanaście razy większego?</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#komentarz">(Sen. Koerner: Pijane budżety.)</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#SSzarski">Pijane budżety jednak nie dają dochodu, to jest fakt.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#SSzarski">Wskutek tego można przyjąć, — tem więcej, że przed laty przyjmowano to ze strony dosyć poważnej — dochód społeczny nie na 10 miljardów, ale na 20, lub 15 miljardów.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#SSzarski">Otóż jeżeli Panowie zechcą zobaczyć tabelę na stronie 22, przekonają się Panowie, że podczas gdy na głowę z dochodu społecznego, przyjmując w Polsce ten udział na 100, wypada 666 zł., to w Anglji wypada 552 do 100, w Niemczech 251, we Francji 281, we Włoszech 185.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#SSzarski">Teraz daniny, przyczem podkreślani i tu reflektuję na uwagi p. prof. Głąbińskiego, że nie wziąłem pod uwagę tylko podatków państwowych, ale cale obciążenie komunalne, które jest znaczne. Otóż twierdzę, że jeżeli określimy cyfrę, wypadającą ze wszystkich danin na głowę w Polsce na 100, to w Anglji jest 864. w Niemczech 532, we Francji 481, we Włoszech 284. Jest prawda, że na głowę w Polsce wypada niewielka kwota z tych danin, i że jeżeli po zapłaceniu podatków weźmiemy pod uwagę resztę tego dochodu społecznego wypadającego na głowę, to istotnie w Polsce jest on najmniejszy, ponieważ gdy w Anglji pozostaje po zapłaceniu wszystkich podatków z dochodu społecznego jednostki blisko 2.900 zł. — przeliczyłem to na złote — we Włoszech 1.000 zł, w Niemczech 1.400 i we Francji 1.400 zł, to w Polsce pozostaje niecałe 600 złotych. To prawda, ale z drugiej strony musimy zwrócić na to uwagę, że między wymienionemi tu krajami są kraje o wysokiej kulturze, z większemi potrzebami i z wyższemi cenami. Według moich obliczeń obciążenie podatkowe w stosunku do dochodu społecznego waha się między 13.5%, względnie przyjmując dochód społeczny na 15 miljardów — 17%. Bezwzględnie jest to mniejsza cyfra, gdyż we Francji wynosi to obciążenie 23%, w Anglji 21%, w Niemczech 26%, we Włoszech 21%. Istotnie cyfry te wskazywały na to, że u nas obciążenie nie jest w porównaniu do innych krajów wysokie. Jednakowoż trzeba podkreślić, że te teoretycznie wyliczone cyfry rzadko kiedy są praktycznie zrealizowane. Mianowicie ciężar z danin indywidualnie przekracza bardzo znacznie w niektórych wypadkach wyliczone tutaj przezemnie cyfry. I stąd pochodzi, że mimo niskości cyfr statystycznych skargi na obciążenie podatkowe zwiększają się i nie są pozbawione podstaw. Szczególnie dotkliwie odczuwa społeczeństwo obciążenie podatkami bezpośredniemi, które podniosły się silniej niż ciężar łączny wszystkich danin. Podczas gdy wpływ podatków bezpośrednich w 1924 r. wynosi 332 miljony złotych, budżet, który Panowie będziecie uchwalali, przewiduje te podatki w wysokości 620 miljonów złotych, co oznacza podwyżkę o 85%, która, przeliczona na złote, jest realną podwyżką.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#SSzarski">Rażąca różnica obciążenia podatkowego występuje zaś przedewszystkiem w dziedzinie podatków bezpośrednich. Według oficjalnych dat. przytaczanych kilkakrotnie przez p. Ministra Czechowicza, a które nie zostały odparte dotąd, ludność rolnicza płaci 60 miljonów złotych podatku gruntowego, a partycypując kwotą 20 miljonów w podatku dochodowym, uiszcza razem 80 miljonów złotych. Natomiast ludność nie rolnicza, płacąc za świadectwa przemysłowe 25 miljonów złotych, tytułem podatku od nieruchomości — 45 miljonów i partycypując w podatku dochodowym kwotą 140 miljonów, uiszcza razem 211 milionów złotych, czyli 3 razy więcej. A do tego dodać należy, że jeżeli mówię o ludności rolniczej, to oczywiście mam na myśli tę ludność rolniczą, która w głównej części na swoich barkach dźwiga ciężar podatku, to jest głównie ziemiaństwo i więksi właściciele.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#SSzarski">Z tych to powodów reforma systemu podatkowego — powtarzam rzecz, na którą, sądzę, wszyscy się godzą — jest konieczną i naglą i należy żałować, że przedłożenia wniesione przez Rząd do Sejmu, a zmierzające do nieco sprawiedliwszego podziału ciężarów podatkowych, dotychczas nie zostały załatwione.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#SSzarski">Nie będę, proszę Wysokiej Izby, zastanawiał się bliżej nad systemem podatkowym wogóle, chciałbym tylko kilka ważniejszych rzeczy tu podkreślić. Dla podatku dochodowego mamy system, który co do osób prawnych, do spółek wydaje się bardzo niesprawiedliwy. gdyż ten podatek dochodowy wymierza się według tej samej skali bez względu na to, czy przedsiębiorstwo przynosi kolosalne zyski, czy nikle zyski, czy prawie żadnych. Słyszeliśmy od Rządu zapowiedź, że zmiana ustawodawstwa podatku dochodowego, która będzie miała na celu oparcie podatku dochodowego na podstawie rentowności przedsiębiorstwa, jest zamierzona. Następnie gospodarstwo nasze, nasz handel i przemysł zmierza do tego, ażeby inwestycje uwzględnić w podatku dochodowym w tem znaczeniu, ażeby kapitały, włożone w inwestycje, mogły być odciągane od podstawy podatku. Istotnie w ciężkich czasach dzisiejszych, w których cierpimy na tak wielki brak kapitału, wskutek bardzo wysokiej stopy procentowej wydaje się każdemu przedsiębiorcy rzeczą niesłychaną, że od kwoty, którą włożył w przedsiębiorstwo, którą go fundował, jeszcze musi płacić podatek. Jest to pewnego rodzaju zaprzeczenie istoty podatku dochodowego, jeżeli dochód obracany na inwestycje odciąga się od podstawy podatku dochodowego, bo przedmiotem podatku dochodowego jest dochód globalny, bez względu na to, czy jest on użyty na szampana, czy na wybudowanie fabryki. W innych krajach stało się to również, i w Austrji mamy to samo postępowanie przy podatku dochodowym, jak i w Czechosłowacji.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#SSzarski">O podatku obrotowym, tym najstraszniejszym ciężarze, mówić tutaj nie potrzebuję. Jest jednozgodna opinją, że jest to podatek, który istotnie podcina życie gospodarcze. Ale cieszyć się musimy, że w tamtej Izbie już pracuje się nad jego reformą i życzyć sobie należy, aby ta reforma jak najprędzej przyszła do skutku.</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#SSzarski">Co do podatku obrotowego chcę wspomnieć o rzeczy mniej znanej, jak dalece jest on nie racjonalny, że np. w bankowości dochodzi do tego dziwolągu, że z chwilą, kiedy bank zniża stopę procentową, to podatek obrotowy idzie w górę. Czyli wskutek zniżki stopy procentowej następuje progresja podatku. Pochodzi to stąd, że przedmiotem podatku obrotowego są wpływy brutto, zamiast netto, jak jest np. we Francji. W tym kierunku powinna nastąpić zmiana, gdyż w czasach, w których dążymy do jak największej kapitalizacji, w których Rząd obiecuje popierać w najwyższym stopniu ducha oszczędności, jest rzeczą niesłychaną, ażeby zniżenie stopy było karane progresją, i aby oprócz tego od oszczędności pobierać 11% podatek od kapitałów i rent, który wypędza w bardzo wielkich ilościach kapitały poza granice Polski.</u>
+ <u xml:id="u-22.20" who="#SSzarski">Proszę Wysokiej Izby, to są uwagi, któremi chciałem uzupełnić mój referat.</u>
+ <u xml:id="u-22.21" who="#SSzarski">Na ostatku w tej części ogólnej chciałbym powiedzieć dwa słowa w sprawie urzędników skarbowych. W Komisji Skarbowo-Budżetowej podnoszono z poważnych stron skargi na zachowanie się urzędników skarbowych. Przyznaję istotnie, że niejednokrotnie — a nie chcę Wysokiej Izby trudzić dowodami, które mam — urzędnicy skarbowi wobec płatników zachowują się w sposób, mogący podlegać największej krytyce. Ale też wymaga pewnej sprawiedliwości i uwzględnienia fakt, że przecież ci urzędnicy skarbowi spotykają się z oporem społeczeństwa i to nie tylko w Polsce, ale wogóle wszędzie, — nie godziłbym się bowiem z wywodami, które były wypowiedziane w Komisji Budżetowej, jakoby ludzie chętnie płacili podatki. Nie wierzę, bo nietylko u nas, ale i we Francji i gdzieindziej niechętnie płacą podatki. Wracając do tego, co powiedziałem, urzędnicy skarbowi uchodzą za tych celników, których się nie lubi i wiedzą oni, że każdy do nich zwraca się z niechęcią. A ponieważ ciężary podatkowe są wielkie i nierównomiernie rozłożone, więc ten niechętnie widziany urzędnik, który do tego czasu głoduje, jeżeli widzi podatnika, to zgóry mu nie wierzy i jest przekonany, że z pewnością płacący podatek zamierza skrzywdzić Skarb. Dopóki to obciążenie będzie tak dotkliwe i nierównomierne, dopóty niestety urzędnicy zawsze będą uprzedzeni negatywnie. I dlatego leż z tego punktu widzenia powinniśmy dążyć do sprawiedliwszego rozkładania ciężarów, a dając urzędnikom to, co im się należy, to, co im do życia jest potrzebne, może po części potrafimy tę złą stronę naprawić.</u>
+ <u xml:id="u-22.22" who="#SSzarski">Nie chcę Wysokiej Izby trudzić apologją naszego fiskalizmu, gdyż onegdaj czytałem — oddawna czytuję te rzeczy — w bardzo poważnym dzienniku francuskim korespondencję francuskiego obywatela, który wykazywał aktami, że mu dwukrotnie wymierzono podatek dochodowy, raz w Tulonie, a drugi raz w Paryżu, przeprowadzono przez Trèsorier gènèral de Toulon egzekucję, i mimo to, że wygrał w prefekturze w Tulonie rekurs, w którym prefektura uznała. że mieszkając teraz w Paryżu, ma płacić w Paryżu i że wymiar obliczony w Paryżu jest słuszny, mimo rozstrzygnięcia prefektury, Trèsorier general de Toulon powtórnie przeprowadził egzekucję i kazał mu zapłacić 60 franków kary. Korespondencja podpisana jest imieniem i nazwiskiem. Do chwili kiedy korespondencja ta została umieszczona na lamach Journal des Dèbats, kwestja nie była rozstrzygnięta, między Tulonem i Paryżem trwała korespondencja. To jest przykład, że fiskalizm, biurokratyczny fiskalizm nietylko u nas panuje.</u>
+ <u xml:id="u-22.23" who="#SSzarski">Proszę Panów, przechodzę do samego budżetu. Cyfry tego budżetu są umieszczone w sprawozdaniu, dlatego też bardzo krótko się tym budżetem zajmować będę.</u>
+ <u xml:id="u-22.24" who="#SSzarski">Nie potrzebuję nadmieniać, że Ministerstwo Skarbu jest pierwszem ministerstwem dochodowem. Jeżeli wliczymy monopole, które resortuje to ministerstwo, to 87% dochodów wpływa przez administrację skarbu, to jest przez Ministerstwo Skarbu. Wydatki Ministerstwa natomiast wynoszą tylko 5,3%, a jeżeli obliczymy wydatki Ministerstwa Skarbu w stosunku do dochodów z danin, dochodzimy do kooficjentu 6,5%, podczas gdy w roku 1925 kooficjent ten wynosił 8,26%, z czego wniosek, że koszta produkcji dochodów państwowych się zmniejszyły.</u>
+ <u xml:id="u-22.25" who="#SSzarski">Różnice między preliminarzem sejmowym a rządowym polegają na podwyższeniu dochodów o 155 miljonów, a wydatków o 17 miljonów. Różnice między preliminarzem rządowym a sejmowym tłumaczą się co do dochodów podwyższeniem wpływów z danin, o czem już przedwczoraj dokładnie mówiłem i dlatego bliżej się nad tem rozwodzić nie będę, podwyższeniem o 151 miljonów, następnie w zwyżce udziału Skarbu Państwa w zyskach Banku Gospodarstwa Krajowego i Banku Polskiego. Co do wydatków zaś podwyżka tłómaczy się przedewszystkiem dodatkiem mieszkaniowym dla funkcjonarjuszów państwowych, następnie zmianami w wydatkach nadzwyczajnych, gdzie podwyższono kredyt na pomoc finansową dla miast, które zaciągnęły pożyczki t. zw. ulenowskie, o 2.000.000 złotych i wstawiono dwa nowe kredyty, a mianowicie na Zakład dla Centralnej Instytucji Kredytowo-Oszczędnościowej dla wszystkich funkcjonarjuszy państwowych w wysokości 3.000.000 zł i na pokrycie deficytu Tymczasowego Wydziału Samorządowego w wysokości 8,8 miljonów złotych. Wszystkie powyższe zmiany w wydatkach są zupełnie usprawiedliwione i nie potrzebują bliższych wyjaśnień.</u>
+ <u xml:id="u-22.26" who="#komentarz">(S. Głąbiński: A o emerytach powie Pan.)</u>
+ <u xml:id="u-22.27" who="#SSzarski">Co się tyczy dwóch nowych pozycyj, to znaczy kredytu dla Centralnej Instytucji Kredytowo-Oszczędnościowej dla urzędników, to instytucja ta choć nie będzie rozporządzała bardzo znacznym kapitałem, bo 3.000.000 zł, będzie mogła uregulować kredyt urzędniczy, dziś z powodu braku środków niezorganizowany i nieuporządkowany w wielu rozrzuconych po Państwie specjalnych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Kredyt na pokrycie deficytu będącego w likwidacji Tymczasowego Wydziału Samorządowego nie potrzebuje żadnego uzasadnienia, gdyż wynika z ustawy, która zadekretowała likwidację tego urzędu.</u>
+ <u xml:id="u-22.28" who="#SSzarski">Co się tyczy udziału w zyskach Banku Polskiego i Banku Gospodarstwa Krajowego, to motywowane są one spodziewanemi wyższemi zyskami.</u>
+ <u xml:id="u-22.29" who="#SSzarski">Onegdaj wskazywałem, że podwyższenie dochodu, a więc przedewszystkiem podwyżka z danin znajduje swoje umotywowanie we wpływach dotychczasowych. Istotnie wpływy dotychczasowe są bardzo zadawalające, a przedewszystkiem bardzo wybitnie wysokie w podatkach bezpośrednich, gdzie za pierwsze 10 miesięcy wynoszą 125% całorocznej kwoty. Cyfra przemawia tu sama za siebie. Wszystkie mniej więcej podwyżki, a więc i podatku dochodowego, jakoteż stempli, wreszcie i ceł zdają się być usprawiedliwione. Natomiast co do podatku majątkowego, który został podwyższony o 25 miljonów, to ta podwyżka jest zupełnie nierealna i postawię na końcu moich wywodów wniosek o jej skreślenie.</u>
+ <u xml:id="u-22.30" who="#SSzarski">Mimo to jednak nie mogę się powstrzymać od uwagi, że chociaż dotychczasowe wpływy usprawiedliwiają realność przewidywanych kwot, to nie wydaje się wskazanem preliminować tak wysokich wpływów, gdyż wtedy uniemożliwia się albo utrudnia się tworzenie rezerw, bez których gospodarstwo państwowe obejść się nie może.</u>
+ <u xml:id="u-22.31" who="#SSzarski">Pomijam porównanie budżetu Ministerstwa Skarbu na r. 1929/30 z budżetem na 1928,29 r. Niema tu tak wybitnych różnic w dochodach prócz w daninach, a w wydatkach — w zarządzie centralnym. Te wydatki nie są jednakowoż tak znaczne i tłumaczą się przedewszystkiem w dziale „władz i urzędów skarbowych” utworzeniem jednej nowej iżby skarbowej i zwiększeniem ilości urzędów skarbowych o 28. Następnie przesiedlenia, podwyższenie taryf kolejowych, wyższe koszta specjalne, egzekucje i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-22.32" who="#SSzarski">Wreszcie budżet na rok 1929/30 w przeciwieństwie do budżetu na rok 1928 zawiera wyższą kwotę na inwestycje. Z punktu widzenia formalnego budżet Ministerstwa Skarbu na rok 1929/30 różni się tem od budżetu na rok 1928/29, że przejęte zostały w jego resorcie Urzędy Probiercze, która to kwota nie odgrywa jednak cyfrowo w całym budżecie Ministerstwa Skarbu większej roli. W części B „Przedsiębiorstwa” pozostała tylko Mennica Państwowa, która kończy się saldem zero, gdyż dochody i wydatki się kompensują. Natomiast Zakłady Graficzną znikają z budżetu, gdyż zostają zlikwidowane, względnie sprzedane Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, w których kapitale 10 miljonów partycypuje Rząd kwotą 4 miljonów, wpłacając część gotówką, a drugą ratę preliminuje budżet 1929/30 r. jako aport Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-22.33" who="#SSzarski">Co się tyczy Monopolów, to rozwój ich jest naogół korzystny.</u>
+ <u xml:id="u-22.34" who="#SSzarski">Ze zestawienia, które znajdą Panowie na str. 3, wynika, że między preliminarzem rządowym, a sejmowym zachodzą tylko małe różnice, które i tak według propozycji Senatu będą jeszcze zmniejszone, mianowicie o 8 1/2 miljona. Pochodzi to stąd, że w monopolu solnym zniżono wydatki na zakup worków, a w monopolu spirytusowym w 3 pozycjach również zniżono wydatki o 4.543.000.</u>
+ <u xml:id="u-22.35" who="#SSzarski">Powiedziałem, że rozwój monopoli jest rzeczywiście korzystny. Jeżeli porównamy tabelkę na str. 4 to przekonamy się, że oznaczając wpłaty z monopolów w r. 1924/25 jako równe 100, wpłaty preliminowane na rok 1929/30 wynoszą 271, a na pojedyńcze monopole rozdziela się ta cyfra w ten sposób, że wynosi ona w tytoniu 261, w spirytusie 286, a w innych 232.</u>
+ <u xml:id="u-22.36" who="#SSzarski">Wspomnę dalej, ze monopol tytoniowy zmierza i dotychczas z dobrym sukcesem do modernizacji swego przedsiębiorstwa i racjonalizacji, a przedewszystkiem do rozwoju produkcji tytoniowej w kraju. Jeżeli, się porówna zakupy tytoniowe, preliminowane na rok ubiegły, z zakupami na rok bieżący, to widzimy coraz większy wzrost zakupów tytoniu krajowego. Monopol tytoniowy działa też w tym kierunku, żeby produkcję tę powiększyć. W dochodach monopolu spirytusowego widzimy pewną stagnację. Dąży on do większego zużycia spirytusu na cele przemysłowe, w szczególności na cele napędowe.</u>
+ <u xml:id="u-22.37" who="#SSzarski">Tem samem wyczerpałbym w głównych cyfrach budżet Ministerstwa Skarbu. Pozostaje mi tylko przedłożenie Wysokiej Izbie wniosków dotyczących zmian, które Komisja Skarbowo-Budżetowa uchwaliła i przedkłada do uchwały Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-22.38" who="#SSzarski">Przedewszystkiem w wydatkach zwyczajnych, w dziale 1 § 7 „wydawnictwa”, kredyt 350.000 złotych Komisja podwyższyła o 43.000 na 393.000 złotych. Objaśnienia tłumaczą, na jakie cele idą te wydatki. Sądzę, że ścięcie tej kwoty niczem zupełnie nie jest usprawiedliwione, temu nie można było przyklasnąć i dlatego komisja restytuowała tę kwotę.</u>
+ <u xml:id="u-22.39" who="#SSzarski">W Zarządzie Centralnym w dziale 1 § 13 mamy kredyt na „Publikacje ekonomiczne i działalność informacyjną zagranicy”, kredyt w wysokości 110.000 złotych Komisja podwyższyła o 90.000 zł. na 200.000 złotych. Nadmieniam, że kredyt ten w zeszłym roku był preliminowany na rok 1928/29 także w wysokości 200.000 zł. Sejm skreślił właściwie bez żadnych powodów 90.000 zł, a ponieważ chodzi tu o propagandę za pośrednictwem Polskiej Agencji Telegraficznej, koszta inseratów, wydawnictwa i inne wydatki, zmierzające do zapoznania zagranicy z naszemi stosunkami, sądzę, że oszczędzanie byłoby w tym wypadku prawie że rozrzutnością. Komisja więc uchwaliła kredyt podwyższyć do wysokości zeszłorocznej 200.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-22.40" who="#SSzarski">Wreszcie w Zarządzie Centralnym dział 2, § 3 „Podróże służbowe i przesiedlenia” Komisja podwyższyła kredyt 6.090.000 zł o 300.000 złotych na 6.390.000 złotych. W tej wysokości kredyt był preliminowany przez rząd, a usprawiedliwiono zwiększenie tego kredytu w porównaniu z budżetem na r. 1928/29 przedewszystkiem podwyższeniem taryf kolejowych i wzmożoną działalnością organów inspekcyjnych i kontroli skarbowej i połączonemi z tem przesiedleniami i kosztami podróży.</u>
+ <u xml:id="u-22.41" who="#SSzarski">W dochodach Komisja Skarbowa przyjęła wszystkie uchwały Sejmu, dotyczące danin, prócz jednej, odnoszącej się do podwyżki podatku majątkowego. Wpływ tego podatku w tej wysokości jest wprost niemożliwy i nierealny. P. Minister Skarbu kilkakrotnie wspominał, że wydobycie kwoty, którą przewiduje ustawa o jednorazowym podatku majątkowym, doprowadziłoby w pewnych kategorjach majątków do podatku, wynoszącego 60% majątku, czyli do konfiskaty. Takich dochodów nierealnych wstawiać do budżetu nie można i dlatego Komisja nie wiem czy jednogłośnie, ale znaczną większością głosów, podwyżkę tę skreśliła. W samym budżecie Ministerstwa Skarbu w administracji nie ma żadnych wniosków, natomiast są wnioski do pozycyj w monopolu, a w szczególności do monopolu spirytusowego. W rozchodach zwyczajnych dział 13 w § 1 „Utrzymanie Dyrekcji” preliminowany kredyt 4.796.290 zł Komisja Skarbowo-Budżetowa powiększyła o 543.000 zł. na 5.312.290 zł. Tłomaczy się to rozwojem agend monopolowych oraz zwiększeniem produkcji. Jak wynika z innych pozycyj wydatkowych monopolu i planu finansowo-gospodarczego monopolu spirytusowego, wzrosły czynności biurowe, co znajduje swój wyraz w zwiększeniu wydatków na utrzymanie personelu oraz wydatków biurowych, które są preliminowane w stosunku do potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-22.42" who="#SSzarski">W dziale 13 § 3 „Zakup spirytusu, butelek i skrzyń” Komisja podwyższyła kredyt o 2 miljony zł, które Sejm skreślił. Skreślenie to nie jest usprawiedliwione, a podwyżka jest usprawiedliwiona. Ze względu na wzrost cen surowców i robocizny obniżenie kosztów nabycia nowych butelek, a chodzi właśnie o butelki, jest niemożliwe. Następnie monopol spirytusowy kupuje butelki już zużyte, czyli butelki zwrotne i gdyby obniżył koszty nabycia, toby ich wogóle nie otrzymał. W planie finansowo-gospodarczym monopolu spirytusowego znajdujemy też, że monopol ten zakupuje w tym roku mniej butelek, ale po daleko wyższych cenach. Wskutek tego Komisja uchwaliła podwyższenie w tym paragrafie w dziale 13 § 5 „Koszty fabrykacji wyrobów monopolowych” kredytu 10.218.225 zł o 2 miljony — na 12.218.225. I ta podwyżka łączy się ze zwiększeniem kosztów fabrykacji z powodu większej produkcji w stosunku do preliminarza 1928/29, a więc jest zupełnie usprawiedliwiona, a wyliczenie jej jest rzeczą dyrekcji monopolu; my w to naturalnie wchodzić nie możemy i musimy przyjąć ją jako najzupełniej usprawiedliwioną.</u>
+ <u xml:id="u-22.43" who="#SSzarski">Wskutek powyższych zmian, które komisja senacka uchwaliła, wydatki zwyczajne ministerstwa podwyższają się w całości o 433.000 zł na 146.418.780 zł. Natomiast dochody nadzwyczajne obniżają się z 189.701.000 o 25.000.000 z tytułu obniżki wpływu podatku majątkowego na 164.701.000. Wreszcie wskutek podwyżki rozchodów w monopolu spirytusowym o łączną sumę 4.543.000 wpłata tego monopolu do Skarbu Państwa obniżyła się na 422.000.000 wobec 426.500.000, przedłożonych przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-22.44" who="#SSzarski">Wysoki Senat raczy przyjąć budżet Ministerstwa Skarbu w brzmieniu uchwalonem przez Sejm, jednak ze zmianami uchwalonemi przez Komisję Skarbowo-Budżetową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-22.45" who="#SSzarski">Przedkładam budżet emerytur. Jeżeli porównamy preliminarz emerytur w budżecie 1928/1929 z preliminarzem na 1929/30, to wadzimy, że wydatki na emerytury, uchwalone prze Sejm, wzrosły o 10,5%, przyczem zaznaczyć należy, że w tych wydatkach nie mieszczą się 15% dodatki, które w myśl art. 4 ustawy skarbowej mają znaleźć pokrycie w nadwyżce budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-22.46" who="#SSzarski">Wzrost kredytu na emerytury jest znaczny, tłumaczy się wzrostem ilości emerytów. Kredyt na emerytury wynosi 4,07% wydatków budżetowych. Uwzględniając i renty inwalidzkie, a więc całe zaopatrzenie, wydatek na zaopatrzenie w preliminarzu na r. 1929/30 wynosi 248.730.000 zł, czyli okrągło 9% wydatków budżetowych, a więc dość pokaźny odsetek, który równa się prawie zupełnie wydatkowi na długi państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-22.47" who="#SSzarski">Wydatki na emerytury wykazują zresztą od roku 1924 stały wzrost. W porównaniu do roku 1924/1925 wzrosły o 93%. Pomimo to zaopatrzenia emerytalne, jak Wysokiej Izbie wiadomo, są niewystarczające.</u>
+ <u xml:id="u-22.48" who="#SSzarski">Przytoczę tu tylko parę cyfr. Emeryt cywilny ze służby polskiej ma zaopatrzenie emerytalne miesięcznie w wysokości 280 zł, emeryt ze służby cywilnej zaborczej — 150 zł, wojskowy z wojska polskiego ma emeryturę i w wysokości 390 zł, z państw zaborczych — 188 zł. Wpada w oko wielka różnica między zaopatrzeniem emerytów ze służby polskiej a ze służby państw zaborczych, które to stawki są prawie o połowę niższe. Brak tu właściwie prawnych i jakichkolwiek innych powodów usprawiedliwiających tę różnicę i dlatego też emeryci państw zaborczych od lat wielu ubiegają się o poprawę ich bytu i upatrują, mojem zdaniem zupełnie słusznie, w niskich stawkach wielką wyrządzoną im krzywdę. Pożądanem byłoby, żeby w miarę środków i możności ta krzywda została usuniętą.</u>
+ <u xml:id="u-22.49" who="#SSzarski">Prócz wydatków na emerytury mamy w budżecie emerytur wydatki na odprawy pośmiertne, na dary z łaski i zapomogi oraz koszty przesiedleń emerytów. Nie będę bliżej analizował tych pozycyj, wspomnę tylko, że ilość osób pobierających dary z łaski wynosiła na dzień 1 kwietnia 1928 — 1077 osób. Między osobami było 627 osób, które pobierają dary z łaski w wysokości 15 zł 81 gr miesięcznie. Są to dary łaski, przyznane jeszcze przez państwa zaborcze, a niezwaloryzowane wskutek spadku wartości pieniądza. I tu byłoby wskazane przeprowadzenie pewnej reformy. Upraszam Wysoki Senat o przyjęcie i tego budżetu tym razem bez żadnych zmian, gdyż Komisja Budżetowa przyjęła ten budżet w brzmieniu sejmowem bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-22.50" who="#SSzarski">Przystępuję do budżetu Rent Inwalidzkich i pensyj. W porównaniu z preliminarzem rządowym Sejm podwyższył preliminarz budżetu inwalidów tylko o 1 miljon złotych. W porównaniu z r. 1928/29 wydatki na renty inwalidzkie i pensje wzrosły o 2,2% i stanowią 4,8% wszystkich wydatków budżetowych. Obejmują one oprócz wydatków właściwych na renty inwalidzkie, pensje weteranów powstań narodowych, na które preliminuje się 1.900.000 zł, i pensje orderowe, na które preliminuje się 2.050.000 zł, oraz na zaopatrzenie b. skazańców politycznych 1.700.000 zł. Z kredytu na renty inwalidzkie przypada kwota 124.420.000, na renty inwalidów wojennych, oraz kwota 2 miljonów na renty inwalidów z przed okresu wojny światowej. Przeciętne zaopatrzenie inwalidów wojennych wynosi rocznie 690 zł, dla wdów 500 zł, dla samotnego 1.500 zł, dla żonatego 1.800 zł.</u>
+ <u xml:id="u-22.51" who="#SSzarski">Przeciętna renta dla inwalidy przedwojennego wynosi rocznie w b. zaborze austrjackim 156 zł, w b. zaborze rosyjskim — 192 zł i w b. zaborze pruskim — 360 zł.</u>
+ <u xml:id="u-22.52" who="#SSzarski">Pensja weterana powstań narodowych wynosi dla samotnego 1.500 zł., dla żonatego 1.800 zł.</u>
+ <u xml:id="u-22.53" who="#SSzarski">I te kredyty nie obejmują wszystkich wydatków, gdyż przyznane zasiłki inwalidom w myśl art. 4 ustawy skarbowej mają znaleźć pokrycie w nadwyżce budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-22.54" who="#SSzarski">Komisja Skarbowo-Budżetowa przedłożyła wniosek, o którym miałem już zaszczyt mówić przy ogólnym referacie o budżecie, w myśl którego przeznacza kwotę 3 miljonów z 18 miljonów na zasiłki dla inwalidów najciężej poszkodowanych.</u>
+ <u xml:id="u-22.55" who="#SSzarski">Wydatki na inwalidów wynoszą w budżecie naszym, razem na emerytury i renty inwalidzkie 9% wszystkich wydatków budżetowych. Dla porównania przytoczę, ile te wydatki wynoszą procentowo w budżetach państw zagranicznych, i tak: w budżecie Austrji wynoszą 19%, we Francji 17%, w Niemczech 15,7%, we Włoszech 10%, w Anglji 10,7%, w Czechosłowacji 6,6%, a więc jedynie w Czechosłowacji procent ten jest niższy jak w Polsce. W każdym razie obciążenie budżetu rentami inwalidzkiemi jest znaczne, mimo to wysokość samych rent nie jest dostateczna.</u>
+ <u xml:id="u-22.56" who="#SSzarski">I w tym budżecie Komisja Skarbowa nie przeprowadziła żadnych zmian i w jej imieniu stawiam wniosek o przyjęcie tego budżetu bez zmian w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-22.57" who="#SSzarski">Przystępuję wreszcie do budżetu długów państwowych. Na rok 1929/30 preliminował Rząd na amortyzację i oprocentowanie długów państwowych 247.311.420 zł, kredyt ten, jak zresztą każdy kredyt na długi państwowe, nie uległ żadnym zmianom w Sejmie, a i w Senacie nie może ulec zmianom. W budżecie na rok 1928/29 wynosił on 231.000.000, wzrósł więc w preliminarzu, który Wysoka Izba ma teraz uchwalić, o 16.000.000 czyli 6,7%. Porównując preliminarz 1928/29 z preliminarzem 1929/30, widzimy, że wydatki wzrosły przedewszystkiem w roku 1929/30 w dziale długów wewnętrznych, natomiast nieznacznie w długach zagranicznych. Wzrost wydatków w budżecie długów państwowych na długi wewnętrzne tłumaczy się przedewszystkiem nowem zapotrzebowaniem na obsługę 4% premjowej pożyczki, która w roku 1928 została emitowana i tem samem pierwszy raz figuruje w budżecie długów państwowych. Następnie tłumaczy się także zarządzeniem opłacania w złotych wedle parytetu pożyczek państwowych z lat 1918 i 1920, które swego czasu zostały wpłacone w efektywnem złocie, albo w pełnowartościowych walutach.</u>
+ <u xml:id="u-22.58" who="#SSzarski">Cyfry zawarte w preliminarzu długów państwowych jednakowo są niezupełne, gdyż należy je uzupełnić wydatkami, które są przewidziane w budżecie Polskich Kolei Państwowych na część pożyczki dillonowskiej, która została oddana częściowo Kolejom Państwowym, a także 7% pożyczkę w lirach włoskich, z której korzysta Monopol Tytoniowy, które w tym budżecie figurują i ten budżet nadmiernie obciążają.</u>
+ <u xml:id="u-22.59" who="#SSzarski">Jeżeli porównamy stan długów państwowych na dzień 1 stycznia 1927 r. ze stanem na 1 października 1928, to widzimy, że stan długów wzrósł w ciągu tych 22 miesięcy o 37%, długi zagraniczne o 518 miljonów, t. j. 15%, razem 17% wynosi wzrost długów państwowych. W roku 1927 wypadało na głowę 117,4 zł, w 1928 przy końcu roku długów państwowych na głowę przypadało 137 zł. Taki stan długów, jako też wzrost długów jest zupełnie nieznaczny. U nas wynosi partycypacja wydatków długów państwowych w ogólnych wydatkach państwowych 9%, w Anglji — 47%, we Francji — 37%, we Włoszech — 29%, w Czechosłowacji — 20%, w Rumunji — 18%, a nawet w Austrji — 13%. Najniższa zatem kwota obciążenia długami państwowemi przypada na Polskę, która zatem posiada jeszcze wielką zaiste zdolność ekspansji kredytowej. Wyzyskanie jej leży, mojem zdaniem, wysoce w interesie ludności, gdyż umożliwi odciążenie budżetu od ciążących na nim wysokich inwestycyj.</u>
+ <u xml:id="u-22.60" who="#SSzarski">Państwo bez długów, jak mówi jeden z największych ekonomistów, a Polska właściwie w stosunku do swej wielkości i zasobności tych długów nie posiada — albo za mało robi dla przyszłości, albo za wiele wymaga od teraźniejszości. Do Polski, zdaje mi się, należy zastosować tę ostatnią alternatywę.</u>
+ <u xml:id="u-22.61" who="#SSzarski">I ten budżet, jak został przyjęty bez zmiany przez Sejm, tak samo został bez zmiany przyjęty przez komisję Senatu. Stawiam więc wniosek:</u>
+ <u xml:id="u-22.62" who="#SSzarski">Wysoki Senat raczy przyjąć budżet „Długi państwowe” bez zmiany w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję nad częściami 8, 18, 19 i 20.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Daszyńska-Golińska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SDaszyńskaGolińska">Wysoka Izbo! Pragnę zwrócić uwagę szan. Panów i Pań na sprawę wielkiej doniosłości, związaną z gospodarką monopolów państwowych. Zastrzegam się zgóry, że nie jestem nieprzyjaciółką monopolów, przeciwnie, uważam, że w sytuacji gospodarczej naszego Państwa jest to wielkie ułatwienie i odciążenie od zależności podatkowej. Tę moją sympatję dla monopolów państwowych posuwam tak daleko, że ja, abstynentka, która od bardzo wielu lat pracowałam nad szerzeniem antyalkoholizmu i sporo czasu poświęciłam pisaniu i mówieniu przeciw alkoholizmowi, uznaję dziś konieczność monopolu spirytusowego u nas w tej chwili. Jednakże monopol spirytusowy postawił sobie za cel osiągnięcie jak największych dochodów z konsumcji napojów alkoholowych, — a nie potrzebuję tłumaczyć tej Wysokiej Izbie, że alkohol pod każdą postacią i w każdej dozie jest trucizną, bo dowód, że jest to przekonaniem powszechnem w naszem gronie, stanowi uchwała z czerwca, czy maja zeszłego roku, zalecająca ścisłe wykonanie ustawy antyalkoholowej z 1920 i 1922 r.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SDaszyńskaGolińska">Tymczasem monopol idzie drogą inną, a nawet w ogłoszeniach i afiszach swoich zaleca konsumcję alkoholu, jako mocna sprzyjającego zdrowiu. Za granicą dzieje się inaczej. Niemcy i Francja wprowadziły wprawdzie po wojnie światowej monopol spirytusowy, ale jednocześnie obniżyła się tam konsumcja napojów palonych. W Niemczech ta konsumcja spadla 5-krotnie w porównaniu z przedwojennym okresem, a mianowicie w 1913 roku obliczono na głowę ludności alkoholu we wszystkich napojach alkoholowych około 20 litrów zgórą, a w 1921 r. tylko 4. Za granicą jednak popularnem hasłem jest: alkoholizm jest klęską narodu, ale alkohol jest jego bogactwem. Pierwsza część tej tezy nie przeczy bynajmniej drugiej, bo spirytus zamiast do gardła coraz większym strumieniem płynie na cały przemysł. W latach od 1920 do 1927/28 w Czechosłowacji wzrosło zużycie spirytusu na cele przemysłowe z 20% na 53%, w Niemczech przy monopolu z 44% na 63%, we Francji, gdzie jest także monopol, z 24% na 52%. Niemcy skierowują na cele przemysłu 1.700.000 hektolitrów, a Francja około 900.000 hektolitrów.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SDaszyńskaGolińska">Tymczasem w Polsce, jakkolwiek mój przedmówca twierdzi, że zużycie przemysłowe spirytusu wzrosło, jednakże wzrost za ten okres czasu wynosi tylko z 11% całej produkcji na 14,5%, a cała ilość zużytego na te cele spirytusu wynosi 97.600 hektolitrów. Możnaby przypuszczać, że winą tu jest zbyt małe zapotrzebowanie spirytusu, tymczasem poza użyciem znanem, a zatem do środków aptecznych, do użytku domowego, do kosmetyki i perfum, przecież trakcja automobilowa i aeroplanowa się u nas rozwija, tutaj należałoby używać mieszanek spirytusu z benzyną lub benzolem, które dla naszych warunków już zostały obmyślone i laboratoryjnie wypróbowane, mianowicie przez prof. Taylora i Iwanowskiego. Posiadamy zatem typy mieszanki specjalnie dobrze zastosowane do naszych stosunków; z drugiej strony to zużycie byłoby korzystne ze względu na to, że produkcja ropy naftowej stale maleje, a zdaniem najlepszego znawcy tej kwestji, Piłata, grozi nam wkrótce wyczerpanie ropy przerabianej na benzynę. Dyrekcja Monopolu powinna zatem nie utrudniać konsumcji na cele domowe, co się stale podobno dokonywa, ale jednocześnie poprzeć konsumcję na cele przemysłowe. Jeżeli zaś uważa, że rzecz niegodna jest jej zabiegów, albo też zbyt kosztowna, to podobno fabrykanci spirytusu, to jest gorzelnicy, robią wszelkie starania, aby im pozwolić w tym kierunku skierować spirytus, przewidując, że jednak konsumcja w myśl wskazówek hygieny i etyki musi się zmniejszyć.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SDaszyńskaGolińska">Alkoholizm i pijaństwo powinno być zwalczane i zwalczane jest w rozmaity sposób, bezpośrednią propagandą i pośredniemi wpływami.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SDaszyńskaGolińska">Tutaj należy także budowa domów ludowych, których tak bardzo nam potrzeba, a które jednak wymagają dużych nakładów. I dlatego bardzo cennem jest, że w ustawie o monopolu spirytusowym, mianowicie w ust. 5 art. 3 zastrzeżony jest jeden procent czystego dochodu składany do rąk Ministra Skarbu na rzecz walki z alkoholizmem i pijaństwem. Wprawdzie interpretowano ten artykuł tak, że ten czysty dochód pozostaje dopiero po odliczeniu dawnej akcyzy, ale tego zastrzeżenia w artykule niema, czysty dochód jest zwykle czystym dochodem i nawet gdyby ta część art. 3 została zniesiona, to za trzy lata ubiegłe ten dochód na cele zwalczania alkoholizmu powinienby być zużytkowany. Tembardziej obowiązuje nas walka z alkoholizmem, że dalsi i bliżsi sąsiedzi Polski bardzo poważnie ją podjęli. Już nietylko kraje skandynawskie, ale Finlandja, która wprowadziła prohibicję i która kontrabandę z Polski uważa za największą dla niej przeszkodę, pozatem Estonją, Łotwa, a nawet Litwa zwalczają skutecznie alkoholizm. Wreszcie zobowiązaliśmy się niejako wobec świata, ponieważ nasza ustawa antyalkoholowa wielokrotnie była chwalona na międzynarodowych kongresach i uznana za jedną z najlepszych powojennych; a wreszcie w 1933 r. odbędzie się w Warszawie kongres światowy dla walki z alkoholizmem, na który Rząd polski przez swojego delegata w lecie ubiegłego roku zaprosił komitet kongresowy do Warszawy. Wszystko to zobowiązuje nas zarówno do istotnego wykonywania ustawy, jak i do skierowania większych sum na walkę z alkoholizmem.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#SDaszyńskaGolińska">I z tego powodu ośmielam się Wysokiemu Senatowi przedłożyć następującą uchwałę:</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SDaszyńskaGolińska">1) Wzywa się Rząd, ażeby spowodował w dyrekcji monopolu spirytusowego wysiłki w celu szybkiego powiększenia zapotrzebowań spirytusu na cele przemysłowe, oraz odezwy czy broszury pouczające o tem zużytkowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SDaszyńskaGolińska">2) Pożądane są ułatwienia dla przemysłowców, którzyby propagować chcieli przemysłowe zużywanie spirytusu, tak samo jak dla nabywców denaturatu na cele domowe.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#SDaszyńskaGolińska">3) Wzywa się Rząd, aby w swoich przedsiębiorstwach wytwórczych i komunikacyjnych (samochody, traktory, samoloty), zwrócił uwagę na spirytus jako materjał służący do napędu.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#SDaszyńskaGolińska">4) Senat wzywa Rząd do zachowania i wykonywania ust. 5 art. 3 ustawy monopolowej z 1924 r., który mówi o wypłaceniu 1% od czystego dochodu z monopolu spirytusowego p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, na cele walki z alkoholizmem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#WicemarszałekGliwic">S. Głąbiński;</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoka Izbo! W dyskusji ogólnej budżetu miałem zaszczyt przedstawić krytyczny pogląd na stan naszych finansów i stosunki gospodarcze. Dzisiaj chcę skorzystać z tych kilkunastu minut, jakie mam do rozporządzenia, ażeby zwrócić uwagę Wysokiego Senatu, jak i Rządu na sprawę zapasów kasowych i długów państwowych. Mamy zapasy kasowe, które wynoszą koło 1/2 miljarda zł. Według zwyczajów w krajach zachodnich zapasy kasowe bywają umieszczane na czele dochodów, jako dochód w danym roku. Nie sądzę, żebym mógł zalecać ten zwyczaj, gdyż jesteśmy zbyt skłonni do szafowania dochodami. Gdybyśmy mieli dochody wyższe o 500 miljonów złotych, to byłaby silna pokusa, ażeby je dać na jakieś cele nieproduktywne. Jednak sprawa ta powinna być uporządkowana, to znaczy Rząd powinien przedłożyć wniosek, w jaki sposób ma temi zapasami rozporządzać. W każdym razie nie byłoby rzeczą pożądaną, gdyby się z gospodarstwa narodowego wyciągało kapitał obrotowy w formie zapasów kasowych i żeby te zapasy następnie leżały. Tem więcej, że Rząd ma do dyspozycji 75 miljonów leżących w Banku Polskim z pożyczki stabilizacyjnej, służących na pokrywanie ewentualnych chwilowych niedoborów. To jest jedna rzecz.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#WicemarszałekGliwic">Druga rzecz to długi państwowe. Nasze długi państwowe i wydatki na długi państwowe są stosunkowo jeszcze nieznaczne. Nie jest to wprawdzie taka rzecz radosna, jak się to przedstawia niektórym dawnym referentom i niektórym ministrom skarbu, a to dlatego, że stan niskich długów państwowych jest następstwem dewaluacji, jest następstwem tego, że myśmy długi nasze, jak Pożyczkę Odrodzenia spłacili maleńką sumą konwersyjną. Pragnę jednak zwrócić uwagę, że wydatek na długi państwowe nie jest tak bardzo mały i że musimy być przygotowani na to, że ten wydatek z roku na rok będzie coraz wyższy. Mianowicie w r. 1924 wydatek nasz na długi wynosi 41 miljonów złotych, w tym budżecie, który Szanowny Pan referent referował, wynosi 247 miljonów, pozatem jest jeszcze w budżecie Monopolu Tytoniowego wydatek na oprocentowanie, na amortyzację długu włoskiego, w Ministerstwie Komunikacji są wydatki na spłacenie długu kolejowego, tak, że wydatki te razem wynoszą 302 miljony złotych, a więc w każdym razie są dość znaczne. Pamiętajmy o tem, że musimy być przygotowani na bardzo znaczne inwestycje, które trzeba będzie pokrywać znowu temi długami, więc czy chodzi o regulację rzek, czy o nowe linje kolejowe, czy o kanały, czy o budowie państwowe, nie mówiąc już o tych mieszkaniach i budynkach, o których mówi znane przedłożenie, które ocenia wydatki na 5 miljardów. Musimy być zgóry przygotowani na to, że chcąc postawić nasz stan gospodarczy na stopie zachodniej Europy, będziemy musieli bardzo znacznie nasze Państwo zadłużyć i dlatego porównywanie naszych długów z krajami zachodu o tyle chroma, że kraje zachodnie są uposażone w rozmaite kapitały, o które my, Polacy, musimy się postarać. I dlatego sądzimy, że należy w tej rubryce nadzwyczaj oszczędnie postępować. Obecnie musimy zaciągać długi na bardzo wysoki procent, wskutek tego tracimy nietylko na procencie, ale i na kursie. Weźmy np. sprawę pożyczki stabilizacyjnej, zaciągniętej w wysokości 62 miljonów dolarów i 2 miljonów funtów szterlingów, otrzymaliśmy z tego 549 miljonów złotych z powodu różnicy kursu, która resztę pożyczki nominalnej pochłonęła. Musimy zatem przygotować się na wzrost tych długów i dlatego prosimy, aby nasze Ministerstwo Skarbu zechciało na to bardzo pilną uwagę zwrócić, ażeby mu się nie wydawało, że możemy szafować groszem, bo stosunkowo mamy mało długów. Pamiętajmy o tem, że długi będziemy mieli bardzo wielkie, zanim będziemy mogli osiągnąć tę stopę gospodarczą, jaką mają kraje zachodnie.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz na końcu wobec tego, że były pewne przemówienia skierowane i do mnie, np. Ministra Spraw Wewnętrznych — nie będę mu odpowiadał, ale pragnę jeszcze raz podkreślić to stanowisko klubu, jakie zaznaczyłem w swojej mowie wstępnej. Nasz klub jest tego zdania, że w państwach parlamentarnych i konstytucyjnych można odmówić budżetu, nie robiąc uszczerbku nawet państwu, a to z tego powodu, że odmówienie budżetu pociąga za sobą ustąpienie rządu, następnie uchwala się t. zw. prowizorjum dla nowego rządu, tak, że państwo nie ponosi uszczerbku. Wobec tego jednak, że nie żyjemy w ustalonych stosunkach konstytucyjnych i wobec jasnych enuncjacyj, że Rząd nie koniecznie będzie musiał ustąpić, my zajmujemy stanowisko inne wobec budżetu, niż w normalnym czasie byśmy zajmowali. Nie oświadczamy, że będziemy głosować przeciw budżetowi, oświadczyłem tylko, że nie możemy zająć pozytywnego stanowiska w stosunku co do budżetu, t. j., że wobec tej polityki, którą Rząd prowadzi, a której my nie aprobujemy, jesteśmy zmuszeni uchylić się od głosowania, ażeby w tych warunkach nie pozbawić Państwa tego, co się Państwu należy i ażeby się liczyć z temi stosunkami prawno-konstytucyjnemi, wśród jakich żyjemy.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#komentarz">(Brawa i oklaski na ławach Klubu Narodowego.)</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie! W dyskusji nad systemem podatkowym zachodzi zasadnicze nieporozumienie, na które już wskazał nasz szan. generalny referent. Podane przez ministerstwo oficjalne i półoficjalne zestawienia wykazują, że obciążenie podatkowe w Polsce jest niższe, niż w innych państwach, jednocześnie zaś sfery gospodarcze uskarżają się na przeciążenie podatkowe, i skargi te są także uzasadnione. Stąd wniosek, że obciążenie podatkowe w Polsce, licząc ryczałtowo na głowę ludności, jest wprawdzie mniejsze, niż w innych państwach o dobrej strukturze gospodarczej, ale rozkład ciężarów podatkowych jest u nas nierównomierny. Ustawy podatkowe zawierają szereg przywilejów dla niektórych warstw społecznych, a bardzo rygorystyczne przepisy dla przemysłu i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SPrzybylski">Mam tu dane statystyczne za rok 1926, które odnoszą się do obciążenia poszczególnych dzielnic zachodniej Polski. Przez zachodnią Polskę rozumiem Górny Śląsk, Wielkopolskę i Pomorze. Zachodnia Polska ponosi przy każdym podatku stosunkowo do ilości opodatkowanej ludności bardzo poważne ciężary, i jak widać ze „Statystyki akcji wymiarowej i poborowej”, w roku 1926 było w całej Polsce poza województwem Śląskiem, gdzie jest 15.600 płatników, około 364.000, czyli razem na 30 miljonów ludności było tylko 379.600 płatników podatku z fundowanych dochodów. Z tego przypada na Wielkopolskę 48.100, t. j. 13,2%., na Pomorzu 16.400 płatników, t. j. 4,5%. Na jednego płatnika podatku dochodowego przypada na Górnym Śląsku 567,8 złotych, w Wielkopolsce 301,7 złotych, na Pomorzu 254,1 złotych, a w całej Polsce przeciętna kwota przypadająca na jednego płatnika wynosi 275,8 złotych. Na głowę ludności przypada na Górnym Śląsku 7,8 złotych, w Wielkopolsce 7,3, na Pomorzu 4,4 złote, gdy tymczasem na głowę ludności w całej Polsce przypada kwota 3,9 złotych. Więc stąd widać, jak te ciężary podatkowe są nierównomiernie pomiędzy ludność poszczególnych dzielnic rozłożone.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SPrzybylski">Tak samo memorjały sfer gospodarczych wnoszone do Rządu, jak i publicystyka ekonomiczna wykazują dobitnie, że przemysł jest obciążony ponad miarę i mimo, że dochód narodowy z przemysłu nie jest większy od dochodu narodowego z rolnictwa, to jednak obciążenie podatkowe przemysłu jest znacznie wyższe od obciążenia podatkowego rolnictwa, które zresztą jest także zanadto wysokie. Wobec tego obecny system podatkowy utrudnia kapitalizację w przemyśle i handlu i dokonywanie inwestycji. Kapitalizacja odbywa się w dwojaki sposób, albo w drodze składania oszczędności w instytucjach finansowych, albo przez inwestowanie zysków z przedsiębiorstwa w samych przedsiębiorstwach. Otóż pierwsza forma kapitalizacji wykazuje u nas dość znaczne tempo rozwijania, które pozornie dlatego wydaje się tak szybkie, ponieważ społeczeństwa nasze po inflacji zaczęło kapitalizację od zera. W cyfrach absolutnych jest jednak ta norma naszej kapitalizacji znaczenie mniejsza niż w państwach innych.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SPrzybylski">Natomiast druga forma kapitalizacji, to jest umieszczanie zysków z przedsiębiorstwa w inwestycjach, jest u nas prawie zupełnie uniemożliwiona dlatego, że konstrukcja ustawy o podatku dochodowym zmusza przedsiębiorstwa do opłacania w formie podatków nietylko zysków realnych, ale i zysków spodziewanych, niepewnych, a nawet całkowicie urojonych. Jak wiadomo t. zw. bilans podatkowy opiera się na cokolwiek innych szematach, jak bilans zwykły. Wskutek tego niejednokrotnie suma podatku równa się niemal całemu czystemu zyskowi, który wykazuje t. zw. bilans zwykły. Procedura wymiarowa nie ustaliła dotąd norm co do charakteru inwestycyj tak, że bardzo często normalne wydatki ruchu są doliczane do sumy wymiarowej. Jest to naturalnie także wina ustawy, ponieważ ustawa każe inwestycje doliczać do dochodu, a następnie uważa jako inwestycje wszystko to, co jest podjęte celem powiększenia lub rozszerzenia produkcji. Naturalnie władze podatkowe jeszcze to pojęcie ogromnie rozszerzają. I tak np. wydatki, które zresztą w przedsiębiorstwie uchodzą za wydatki ruchu, a więc nie mają na celu polepszenia lecz tylko utrzymanie produkcji na dotychczasowym poziomie, uważają władze wymiarowe za inwestycje i doliczają do dochodu.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SPrzybylski">W generalnym referacie już wskazywano, że w Czechach i Austrji drogą przywilejów podatkowych zachęca się przemysł do dokonywania inwestycyj, a ustawy umożliwiają nawet tworzenie cichych rezerw, u nas ustawa podatkowa utrudnia inwestycje i tworzenie rezerw zupełnie uniemożliwia.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SPrzybylski">Drugim objawem ujemnym wpływu, jaki system podatkowy wywiera na życie gospodarcze, jest osłabienie przez podatek obrotowy zdolności konkurencyjnej naszego przemysłu nawet w stosunku do towarów importowanych. Towary produkowane w kraju opłacają wszelkie stadja produkcji i handlu podatkiem obrotowym. W niektórych towarach liczba tych stadiów dochodzi do 10; natomiast towary importowane z zagranicy opłacają podatek tylko w 2 a najwyżej w 3 stadjach. Pozatem system ten faworyzuje przedstawicieli firm zagranicznych w stosunku do kupiectwa krajowego.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#SPrzybylski">Ustawy podatkowe wogóle powinne liczyć się z tem, aby nietylko utworzyć źródło podatkowe, ale ażeby to źródło podatkowe trwale na przyszłość zabezpieczyć, a więc aby nie zmniejszać zdolności produkcyjnej i rozwojowej, a zatem nie osłabiać zdolności podatkowej na przyszłość. Jeżeli albo ustawa jest tak skonstruowana, albo też jeżeli wymiar podatku jest taki, że źródło podatkowe wyczerpuje się w krótkim czasie, to naturalny cel, do którego dążą ustawy podatkowe, jest chybiony. Ponieważ ustawy konstruuje się w formie ogólnej, a nie można zresztą w samej ustawie przewidzieć wszystkich skomplikowanych wypadków, jakie wytwarza życie gospodarcze, przeto uzupełnieniem ustaw podatkowych są dostosowane do ciągle zmieniających się warunków życia gospodarczego, zasady wymiarowe, ustalone przez wyższe władze skarbowe oraz przez Najwyższy Trybunał Administracyjny.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#SPrzybylski">Pewna trwałość ustaw podatkowych i trwałość zasad wymiarowych jest dla życia gospodarczego dodatnią, bo tylko stałe zasady wymiarowe umożliwiają układanie programów gospodarczych na dalszą metę i wogóle umożliwiają kalkulacje gospodarcze. Z tych to względów, tudzież z uwagi na niewykonalność w obecnych warunkach gruntownej reformy systemu podatkowego, życie gospodarcze domaga się na razie tylko usunięcia rażących braków systemu podatkowego oraz zmiany systemu wymiarowego.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#SPrzybylski">Co do samego systemu podatkowego, to opiera się on przedewszystkiem na uchwytności źródeł podatkowych, ponadto zawiera on szerokie przywileje dla niektórych warstw społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#SPrzybylski">Pomijając więc narazie wielkie zagadnienie reformy podatkowej, pragnę zwrócić uwagę jedynie na te strony systemu podatkowego, które są przedmiotem stałej krytyki publicystyki gospodarczej i które przeważnie mogą być zmienione bez nowelizacji ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#SPrzybylski">Ustawa o podatku dochodowym w odniesieniu do osób prawnych zawiera szereg zasad sprzecznych z zasadami, przyjętemi we wszystkich nowoczesnych kodeksach handlowych co do bilansowania. Wprawdzie ustawa staje pozornie na stanowisku, że podstawą opodatkowania osób prawnych jest zysk bilansowy, jednakże przez bardzo szczegółowe przepisy i dowolne metody wymiarowe, zasada ta jest właściwie poprostu przekreślona.</u>
+ <u xml:id="u-26.12" who="#SPrzybylski">W szczególności, jeżeli chodzi o pojęcie amortyzacji, o pojęcie kosztów ruchu, względnie kosztów handlowych w odróżnieniu ich od inwestycyj, to ustawa, uznając za inwestycje wszystko, co tylko przyczynia się nietylko do powiększenia, ale i polepszenia produkcji, daje szerokie pole do sporów interpretacyjnych. Władze wymiarowe nie czują się zaś związane ani stosowaniem analogji zagadnień już rozstrzygniętych, a co gorsza, nie czują się związane wyrokami Najwyższego Trybunału Administracyjnego i przynoszą szkodę nietylko stronom, ale kwestjonują ewolucję prawa skarbowego, która powinna się odbywać przez orzecznictwo ministerstwa i judykaturę Najwyższego Trybunału Administracyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-26.13" who="#SPrzybylski">Tego tematu nie rozwijam, gdyż p. Minister Skarbu w czasie debat w Komisji Budżetowej przyrzekł, że wyda w tym kierunku pouczenie do władz skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-26.14" who="#SPrzybylski">Drugą aktualną sprawą jest szacowanie remanentów i materiałów, gdzie praktyka wymiarowa wymaga szacunku według cen rynkowych. W ten sposób Skarb w każdem przedsiębiorstwie odrazu likwiduje 30% spodziewanych zysków. Najwyższy Trybunał Administracyjny stanął na zupełnie odmiennem stanowisku, które więcej zadość czyni potrzebom i przepisom handlowym, narazie jednak to orzeczenie jest bardzo mało stosowane.</u>
+ <u xml:id="u-26.15" who="#SPrzybylski">Trzecią sprawą, która wymaga już nowelizacji, jest wielokrotne opodatkowanie osób prawnych. Na podwójne opodatkowanie można się jako na zło konieczne zgodzić, jednakże potrójne opodatkowanie w wypadkach, gdzie jedno przedsiębiorstwo posiada znaczne portfele akcyj przedsiębiorstw innych, należałoby znieść, licząc się z naturalną i konieczną tendencją życia gospodarczego do koncentracji.</u>
+ <u xml:id="u-26.16" who="#SPrzybylski">Co do podatku obrotowego jeszcze chciałem zwrócić uwagę na to, że według obliczeń dokonanych w czasopismach fachowych, takie artykuły, jak chleb, obuwie, i ubranie opłacają podatek obrotowy w wysokości 8–12% od wartości zasadniczej. W artykułach przemysłowych, wymagających kilku stadjów produkcji, stopa dochodzi do 14%. Wysoka stopa procentowa podatku obrotowego dezorganizuje handel i sankcjonuje w opinji publicznej ukrywanie obrotów. Czasopismo „Przemysł i Handel podaje, że według obliczeń Ministerstwa Skarbu, obroty, podlegające podatkowi obrotowemu wynoszą 30 miljardów, podczas gdy dla wymiaru uchwytnych jest tylko 18 miljardów. Dlatego jestem przekonany, że zamierzone przez Rząd stopniowe obniżenie stopy znajdzie swoją zupełną rekompensatę nietylko w powiększonej Ilości obrotów, ale w dokładniejszem ujawnianiu obrotów. Dalej koniecznem jest usunięcie uprzywilejowanego stanowiska importu, ułatwienie udowadniania eksportu, a także ewentualne zryczałtowanie tego podatku w niższych kategorjach.</u>
+ <u xml:id="u-26.17" who="#SPrzybylski">Jeszcze dotknę tylko jednej rzeczy, która jest bardzo bolesna, to znaczy wysokości odsetek za zwlokę. Przypominam, że odsetki za zwłokę ustalone były jeszcze w roku 1924 i ciągle jeszcze wynoszą 24% rocznie. Obecnie, kiedy ustawowo dopuszczalne odsetki wynoszą tylko 12%, należałoby także odsetki za zwłokę znacznie obniżyć. Niewłaściwem jest argumentowanie, że prywatna stopa dyskontowa jest w dalszym ciągu wysoka, bo przecież zadaniem Rządu jest dążenie do uzdrowienia tych stosunków.</u>
+ <u xml:id="u-26.18" who="#SPrzybylski">Równocześnie należałoby wprowadzić oprocentowanie nadpłat podatków, które nadto są wymierzane bardzo dowolnie, jak to już przedstawiłem w czasie debat Komisji Skarbowo-Budżetowej. Nic chcę dziś trudzić Panów powtarzaniem przykładów niesłychanej dowolności wymiaru podatkowego na Górnym Śląsku. Zwrócę tylko uwagę Wysokiego Senatu na to, że jeżeli władze skarbowe na podstawie dowolnych swych wymiarów ściągają od podatników zbyt wysokie sumy podatkowe, a podatnicy z powodu przewlekłości postępowania przed Trybunałem Administracyjnym przed upływem conajmniej dwu lat na zwrot nadpłat podatkowych liczyć nie mogą, to nadpłaty podatkowe przedstawiają się jako bezprocentowe pożyczki przymusowe, zaciągnięte przez Skarb Państwa u podatników. Kwestja oprocentowania niesłusznie pobranych sum podatkowych powinna więc zostać już raz uregulowaną. Na Górnym Śląsku jest ona nawet już unormowaną w ustawie, bo oprocentowanie nadpłat jest przewidziane w obowiązującej tam ordynacji podatkowej, czego jednak władze podatkowe dotychczas nie chcą uznać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SIżycki">Wysoka Izbo! Z dyskusji budżetowej w Sejmie i Senacie wynoszę pewne dosyć dziwne wrażenie. Minister i Wiceminister skarżą się, że muszą operować nieudolnym aparatem urzędniczym, że mają niewykwalifikowane siły urzędnicze, a jednocześnie zaznaczają, że aparat ten doskonale funkcjonuje. Funkcjonuje idealnie, doskonale. Ściągają podatki nadzwyczajnie — zawsze ponad miarę. Dziwna rzecz, że za pomocą aparatu nieudolnego, niewykwalifikowanego ściąga się co potrzeba, a nawet nadto. Robi to wrażenie, że jakby dentysta w braku odpowiednich narzędzi używał obcęgów kowalskich i mówił, że doskonale wyrywa zęby. Śruba podatkowa jest to drugie proste narzędzie do wymuszania pieniędzy. Liczy się na to, że płatnik nic potrafi się obronić, a gdy wyjątkowo komu się uda obronić rekurs, na co w każdym razie idzie dużo czasu, to mu się mówi, że to pomyłka. Prof. Przybylski radzi, żeby te nadpłaty oprocentować, dla wielkich płatników miałoby to znaczenie, ale jak oprocentować chłopu, który miał i egzekutora i wszystkie koszta z tem związane? A jak się egzekucje odbywają? P. Minister Czechowicz sam na komisji przyznał fakt, który pozwolę sobie tu przytoczyć. Egzekutor przyjechał na wieś i zabrał tuczonego wieprza za podatki, na drugi dzień przysyła papier, że ten wieprz zdechł i został zakopany przed sprzedażą z licytacji, wobec czego należy zapłacić drugi raz. To są rzeczy nie do pomyślenia, a to są fakty, którym P. Minister nie przeczy.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SIżycki">Gminy ściągają podatek z polecenia Skarbu i samorządu, ściągają ile chcą, i nikt nie dojdzie ile zapłacono, to wszystko wsiąka w gminę bez śladu i bardzo dużo pieniędzy nie dochodzi do Skarbu, a przedewszystkiem — to napewno stwierdzam — wielu wójtów temi pieniędzmi operuje po kilka i kilkanaście miesięcy, a Panowie wiedzą, jaki dziś jest procent, i pieniądze odsyłają ze znacznem opóźnieniem. To są rzeczy niedopuszczalne.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SIżycki">Jak te wszystkie obcęgi i śruby wycisną ostatnie soki, to wtedy chłopa zaczyna demoralizować monopol.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SIżycki">A więc wódka i tytoń. Mówią Panowie, że my wszyscy płacimy. Gdyby Panowie potrafili w stosunku do swojego majątku wypić tyle, ile wypija przeciętnie chłop, to przypuszczam, że żadnego z Was tu by nie było.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SIżycki">Tytoń. Spróbujcie Panowie wypalić tyle machorki, ile wypala chłop, ale w stosunku do majątku, to wszyscy bylibyście zatruci nikotyną. Co do Monopolu Tytoniowego, to musimy wniknąć w szczegóły. Mamy tu dziwną rzecz do zaobserwowania. Od 1924 r. były jeszcze groszowe papierosy, były one jeszcze w 1926 r.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SIżycki">— Panowie powiedzą, że znikły wskutek dewaluacji — ale znikają i papierosy, które kosztowały 1 1/2 grosza, gdyż sprzedawało się ich bardzo mało. Dlaczego? Bo w sprzedaży ich wcale nie było, były tylko w cennikach, w teorji, a w ostatnim roku i papieros półtoragroszowy znikł zupełnie.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SIżycki">Tak samo trudno dostać machorki. My, jako reprezentanci ludowych stronnictw, musimy myśleć o naszych potrzebach i rozumiemy, że Monopol Tytoniowy musi dawać dochód, chcemy aby dawał dochód w stosunku do majątku. To też niech Panowie płacą drożej za wyższe gatunki, a chłop niech korzysta z niższych gatunków. Wydaje mi się, że tego rodzaju wyrównanie byłoby konieczne i z wnioskiem właściwym wystąpimy.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SIżycki">Co zaś do Monopolu Spirytusowego, to w zupełności przyłączając się do wywodów p. sen. Daszyńskiej-Golińskiej, musimy zwrócić uwagę, że w 1931 r. odbędzie się u nas zjazd wszechświatowy działaczy interesujących się walką z alkoholizmem. My w świecie mamy opinję niezasłużoną, prawodawstwo nasze w tym kierunku zrobiło ogromne rzeczy, dlatego też jesteśmy traktowani jako jeden z pierwszych krajów pod względem prawodawczym. Ale przecież ci ludzie przyjadą i zobaczą, w różnych miejscach zastaną w filiżankach od kawy spirytusik, albo koniaczek. Z tem trzeba także skończyć. Nie miejcie mi Panowie za złe, że ja zwalczam jeden i drugi monopol, mnie one nic nie kosztują, ale musimy wprowadzić warunki, przy których Skarb nie byłby stratny, niech płacą ludzie bogatsi, a biedniejszym trzeba dać możność egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SIżycki">Proszę Panów, w ten sposób tak ciężko zbierany grosz idzie na co? Na emerytury dla młodych emerytów. P. prof. Głąbiński mówił, że jego słuchacze studenci, już chodzą po Lwowie, jako emeryci. My tu widzimy także bardzo dużo młodych emerytów, którzy jednocześnie inne poważne stanowiska zajmują, a emeryturę oprócz tego biorą. Natomiast różnego rodzaju starcom, kalekom daje się dziwnej jakiejś nazwy „dar z łaski”. Nie wiem skąd się to wzięło, to ta nieszczęśliwa Galicja nam przywiozła tego rodzaju nieprzyjemną nazwę, ale chodziłoby mi nietylko o zmianę nazwy, ale i o zmianę formy, bo ostatecznie „dar z łaski” w stosunku 16 złotych miesięcznie to są rzeczy niedopuszczalne. A jeszcze dalej mamy 1863 rok. Powiedziano: nie, już koniec, więcej emerytów 1863 r. niema. Tymczasem są chłopi i znam takich, wprawdzie nie dużo, bo człowiek, który w 1863 r. miał conajmniej lat 18, teraz ma już z górą 80, jednak jeszcze są tacy, ale im się nie przyznaje emerytur, bo już lista zamknięta. Zamknijmy tę listę wtedy, gdy oni już wszyscy wymrą, ale nie można pod pretekstem, że lista zamknięta, pozbawiać emerytury ludzi, którzy do tego mają prawo, a którzy w swojej nieznajomości prawa nie wyzyskali go we właściwym czasie. W tym kierunku również zgłosimy rezolucję.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SIżycki">I wtedy właśnie, gdy tak się czyni trudności ludziom zasłużonym, są przekroczenia budżetowe i nietylko w roku zeszłym, z powodu których projektuje się przekazanie sprawy Trybunałowi Stanu, ale i w bieżącym roku. W jakiej sumie i ilości nie wiem, ale dziwię się, że z temi przekroczeniami nikt do nas nie przyszedł i nikt nam nic o tem nie mówi. Otóż te przekroczenia — idą na inwestycje, na budowle, które dadzą przyszłym pokoleniom bardzo dużo dobrego. Rozumiem, że ten, kto z czegoś korzysta, za to powinien płacić. Nasze pokolenie w tym stosunku, w jakim samo korzysta, musi za to zapłacić, ale wykładać wszystkie pieniądze dla swoich dzieci i wnuków to jest ponad nasze siły i my musimy wszelkich starań użyć, ażeby dostać kredyty, gdyż z podatków bieżących płacić wydatki inwestycyjne i obciążać obecne pokolenia wydatkami ponad wszelką miarę, to już za trudno.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#SIżycki">Jako dziwoląg, uważamy ten nowy projekt podatku od lokatorów, który ma wpłynąć na rozbudowę. Ze wszystkich stron słyszymy obawę ze strony lokatorów, że im to grozi podniesieniem komornego, że to jest ponad wszelką miarę, że urzędnikom, którym się podniesie komorne, trzeba będzie następnie to oddać. Ja zwracam uwagę, że są tu jeszcze pewne nienormalności. Podstawą dla obrachunku służy rok 1914. Upłynęło już 15 lat od tego czasu. Konfiguracja miast się zmieniła, niejednokrotnie dzielnice pierwszorzędne stały się drugo i trzeciorzędnemi, a odwrotnie dzielnice trzeciorzędne wysunęły się naprzód. Oparcie się na cenach egzystujących w roku 1914 jest absurdem. Musimy przejść do cen normalnych, a nie do fikcji. Tutaj w Warszawie również odczuwamy zmiany, np. Mokotów i Powiśle zmieniły swój charakter, ale szczególniej w mniejszych miastach, w miastach wojewódzkich są wielkie różnice, wystarczy ażeby gmachy państwowe, jak np. województwo postawione były na krańcach miasta, aby nowe miasto tam powstało, czyli, że ceny z roku 1914 nie są miarodajne, ilość pokoi również nie może wpływać na cenę. Tu nie chodzi o to. W jednym pokoju może mieszkać człowiek bogaty, a w pięciu biedny, gdyż może tam gnieżdżą się pięć rodzin. Ta cała kombinacja wydaje mi się niesłychanie nieudolną i jest to jeden z takich projektów, który jeszcze więcej skomplikuje nasze życie. Skomplikuje z tego powodu, że właściciela domu, niewiadomo dlaczego robi się egzekutorem tego podatku i wytwarza się znów ten stosunek wzajemnych niechęci i nienawiści między dwoma zainteresowanemi stronami. To też w tych warunkach przy tych wielkich inwestycjach i tych wielkich podatkach, które obciążają w ogromnym stopniu najbiedniejsze warstwy, kiedy to zupełnie nie widzi się ludzi bogatych, jest ich może niedużo, ale ich trzeba znaleźć i opodatkować — Skarb wziął sobie za zadanie — zrewidować kieszenie 30 miljonów żebraków, ażeby wyłapać nędzne żebracze grosze. Ta praca poprostu się nie opłaca, a jest niesłychanie dokuczliwa. To żadnej korzyści nie daje. Natomiast tych, którzy potrafią w kabaretach po kilkadziesiąt tysięcy wydawać, tych się nie szuka, tych się nie widzi, po co niemi się zajmować! To są ludzie, którzy mogą spekulować, mogą takie czy inne zajmować stanowiska, co to kogo może obchodzić. Coś tam magistrat czasem łapie, ale tylko po godzinie 12-ej, bo przed 12-tą, to i magistrat nie złapie.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#SIżycki">Wytwarza to wszystko jakąś dziwną atmosferę, przypominającą niezmiernie stosunki wojenne wtedy, kiedy widzieliśmy z jednej strony nędzę, a z drugiej strony ludzi, którzy szastali pieniędzmi. Ta atmosfera jest w najwyższym stopniu niezdrowa i z tem należałoby walczyć, a podatki powinny w tej walce odgrywać właściwą rolę.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#SIżycki">Stary chłop na Wołyniu, określając naszą biedę i wzajemne między sobą spory, porównał nasze warunki do szczeniąt wsadzonych do worka, którym ktoś trzęsie, a szczenięta się między sobą gryzą. Mnie się wydaje, że rzeczywiście jesteśmy w wielkim worku, trzęsie nami bieda, a my nie wiadomo poco się gryziemy. My musimy pracować, my musimy żyć i musimy odrzucić wszelką nienawiść, bo nienawiść nic nie buduje. Ale przedewszystkiem z tego worka musimy wyjść, bo dłużej nie wytrzymamy.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#SIżycki">Wobec tego oświadczam w imieniu naszego stronnictwa, że w Sejmie głosowaliśmy za budżetem w układzie sejmowym, ale kropka, i po za to nie pójdziemy, żadnych zmian budżetu nie przyjmiemy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Dyskusja nad budżetem Ministerstwa Skarbu wyczerpana. Zanim przejdziemy do następnego punktu porządku dziennego, chcę podać Panom Senatorom treść listu, który otrzymałem od p. Prezesa Rady Ministrów:</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#Marszałek">„Mam zaszczyt zawiadomić Pana Marszałka, że p. Prezydent Rzeczypospolitej, przychylając się do przedstawionej mu prośby, postanowieniem z dnia 8 marca 1929 roku zwolnił p. Gabryjela Czechowicza z urzędu Ministra Skarbu i równocześnie poruczył kierownictwo Ministerstwa Skarbu p. dr. Tadeuszowi Grodyńskiemu, Podsekretarzowi Stanu w Ministerstwie Skarbu. (—) K. Bartel”.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do następnego punktu porządku dziennego. Wobec tego, że sprawozdawca p. sen. Zagleniczny niedawno przechodził grypę i nie mógłby długo czekać, więc musimy porządek dzienny zmienić w ten sposób, że Ministerstwo Spraw Wojskowych będzie omawiane po Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Obecnie przechodzimy do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Głos ma sprawozdawca s. Zagleniczny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SZagleniczny">Wysoka Izbo! Porównanie ministerstw przemysłu i handlu w Polsce i za granicą jest połączone z pewnemi trudnościami, polegającemi na różnych zakresach działaIności tych ministerstw. Ministerstwo przemysłu i handlu wszędzie pełni pewne funkcje administracyjne, prowadzi pewne urzędy, jak urząd miar i wag, urząd patentowy i t. d., opiekuje się rozwojem produkcji przemysłu i handlu, a poza tem w niektórych krajach pełni dodatkowe funkcje, mianowicie, opieki nad pracą i w niektórych krajach opieki nad rolnictwem. Z tego względu, jeżeli chodzi o porównanie budżetów, trzeba przy porównaniu eliminować te dodatkowe zakresy działalności i zatrzymać się wyłącznie na wydatkach, połączonych z popieraniem przemysłu i handlu i normalnemi funkcjami administracyjnemi.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SZagleniczny">W ten sposób pozwoliłem sobie sporządzić porównanie i jest ono zamieszczone w sprawozdaniu, przedstawionem Wysokiej Izbie. Porównanie to jest bardzo szczegółowe i nie chciałbym zajmować uwagi i czasu Wysokiej Izbie szczegółami, pozwolę sobie tylko streścić wyniki tych rozważań i porównań. Otóż zasadniczem zadaniem ministerstwa przemysłu i handlu we wszystkich krajach jest pomoc dla produkcji przemysłowej i handlu. To swoje zadanie zasadnicze wykonywują ministerstwa w różny sposób, w różnym rozmiarze i z różnemi wskutek tego rezultatami.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SZagleniczny">Jeżeli rozejrzymy się w działalności ministerstwa przemysłu i handlu w świecie, to przedewszystkiem zastanawia nas działalność ich w dziedzinie odbudowany krajów, zniszczonych przez wojnę. W krajach takich, jak Francja i Belgja, pierwszorzędnem zagadnieniem była pomoc przy odbudowie. Państwo drogą ministerstwa przemysłu i handlu, czy innemi drogami poświęcało wielkie fundusze na pomoc obywatelom przy odbudowie. Francja wydatkowała na ten cel około 100 miljardów franków, Belgja wydatkowała również bardzo poważne sumy, zarówno w postaci subsydjów i kredytów, jak i odszkodowań wojennych. Jeżeli chodzi o bezpośrednią pomoc dla produkcji, to przedewszystkiem tak odbudowanego obywatela państwo wzięło nadal w swoją opiekę i opiekę tę skierowywało w paru zasadniczych punktach, a więc przedewszystkiem pomogło w racjonalizacji odbudowy, racjonalizacji i modernizacji urządzeń fabrycznych. W tym kierunku szczególniej wybitną jest działalność Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie istnieje specjalne biuro, zajmujące wielką przestrzeń, wydatkujące wiele pieniędzy i zajmujące się specjalnie niesieniem pomocy w racjonalizacji. Dział ten ministerstwa przemysłu i handlu w Waszyngtonie stał się codziennym przyjacielem przemysłowca, i codziennym przyjacielem każdego niejako obywatela Stanów; każdy ma prawo zwrócić się tam z codziennemi swemi kwestjami życiowemi i zasięgnąć pomocy. A więc dział ten specjalny nietylko udziela pomocy w zasadniczych kwestjach państwowych i w kwestjach naukowych, ale i w kwestjach życia codziennego. Dział ten normalizacyjny wydał, i opracował podręcznik budowy tanich mieszkań, finansowania tanich mieszkań, dalej wydał np. podręcznik dla pralni. Przytaczam to jako przykład tej bardzo szerokiej działalności ministerstwa. Każdy obywatel Stanów jest w możności z każdą swą jakąkolwiek drobną życiową kwestją zwrócić się do tego ministerstwa i otrzymać tam pomoc. Poza tem istnieje tam wybitna pomoc w racjonalizacji urządzeń przemysłowych i urządzeń fabrycznych.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SZagleniczny">Takiej samej pomocy udziela państwo niemieckie drogą popierania instytutu, specjalnie poświęconego racjonalizacji. Instytut ten, prowadzony wyłącznie siłami społecznemi na koszt państwa, kosztuje około 2 i pół miljona marek rocznie państwo niemieckie. W podobny sposób postępuje wiele innych państw, udzielając wybitnej pomocy w racjonalizacji i modernizacji.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SZagleniczny">Dalej pomoc, udzielana przez państwo odbudowanym obywatelom, polega na udzielaniu przez państwo kredytów specjalnych. W tym kierunku bardzo wybitną pomoc okazuje Belgja, gdzie istnieją specjalne z udziałem rządu stworzone banki. Dużej pomocy udziela Francja. I trzeba podnieść jak najwyżej działalność Francji w kierunku popierania rozwoju handlu drobnego, rzemiosła i drobnych artystów za pomocą stworzenia szeregu banków t. zw. banques populaires, których obecnie istnieje na terenie Francji 460, gdzie każdy drobny przemysłowiec, kupiec, rzemieślnik, może otrzymać wybitną pomoc kredytową. Istnieje specjalny kredyt dla pomocy hotelarstwu i zdrojowiskom. Podobne pomoce udzielane są w szeregu innych krajów.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SZagleniczny">Wreszcie trzeba wymienić dział subsydjów. Otóż przemysł prywatny wielu krajów popierany jest wybitnie subsydjami. Przedewszystkiem subsydja takie udzielane są w Anglji, a więc tą drogą rozwijane jest rolnictwo, przemysł rolny, a w szczególności przemysł cukrowniczy, na który państwo wydaje corocznie około 2.500.000 funtów. Dużej pomocy w drodze subsydjów udziela państwo niemieckie. Pozwolę sobie dla charakterystyki przytoczyć parę takich punktów. A więc udzielono pomocy 3 milj. marek przemysłowi azotniakowemu, 10 milj. superfosfatowemu, 7.500.000 krochmalnianemu, 9 miljonów lnianemu, 8.500.000 marek firmie Bracia Mannesmann. W roku 1927 i 1928 państwo niemieckie przyznało na subsydja dla produkcji po 175.000.000 marek rocznie, z czego np. w 1927 roku udzielono na subsydjum na stworzenie funduszu dla ubezpieczenia kredytu eksportowego 30 miljonów, na pomoc dla firmy Julius Berger w celu wykonania prac kolejowych, na które firma ta otrzymała zamówienia państwa tureckiego, 35 miljonów marek, dla handlu eksportowego 25 miljonów, dla rozwoju przemysłu rolnego 22 miljony itd.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SZagleniczny">Tą drogą państwa popierają rozwój swego przemysłu wewnętrznego. Pozatem państwa udzielają wybitnej pomocy dla eksportu. Niema dziś państwa, któreby nie udzielało takiej albo innej pomocy przy organizowaniu eksportu.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SZagleniczny">Najwybitniejszą pomoc pieniężną drogą subsydjów okazało państwo niemieckie. Drogą odpowiedniej organizacji największą pomoc okazały Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Niema kraju, w którymby pomoc dla eksportu była tak zorganizowana, jak w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Kiedy Hoover objął ministerstwo przemysłu i handlu w Stanach Zjednoczonych, w kraju najwięcej uprzemysłowionym w świecie, z najbardziej rozwiniętą produkcją, zdawało się, że niema tam nic już do zrobienia, a okazało się, że człowiek ten, tak gruntownie znający te sprawy, tak obeznany z życiem przemysłowem świata, miał jednak bardzo dużo jeszcze do zrobienia i postawił na zupełnie nowych podstawach całą organizację eksportu Stanów Zjednoczonych. Nie będę szczegółowo zastanawiał się nad tem, jakiemi drogami ta rzecz została poprowadzona, zaznaczę tylko, że wprowadzona została ona na zupełnie nowe tory, zrozumiano, że gdy zadaniem wieku poprzedniego była organizacja produkcji, to zadaniem wieku obecnego jest organizacja dystrybucji produktów wytworzonych. I to jest najważniejsze zagadnienie dzisiejszego handlu i produkcji światowej. W tym kierunku poszła bardzo daleko Ameryka i oto dziś w całym świecie bierze się wzory z Ameryki i cały świat uważa, że nie wystarczy dziś walczyć z produkcją Stanów Zjednoczonych, lecz trzeba przedewszystkiem walczyć z organizacją ministerstwa przemysłu i handlu Stanów Zjednoczonych, jako najlepszego eksportera świata, najlepszego organizatora eksportu na świecie. W tym samym kierunku poszła Francja, która niesłychanie wybitnie zorganizowała sprawy eksportu u siebie i zorganizawała to na tej samej zasadzie, jak Ameryka, to jest na zasadzie ścisłej współpracy sfer gospodarczych ze sferami rządowemi.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SZagleniczny">Ścisła współpraca sfer gospodarczych z rządem jest zasadniczo uważana za podstawę prowadzenia spraw eskportowych. Wyraża się ona naprzykład we Francji i Stanach Zjednoczonych w tem, że wszystkie stanowiska w instytucjach rządowych obsadzane są. przy stałym współudziale sfer gospodarczych, z wiedzą sfer gospodarczych, że Bank, jaki istnieje we Francji dla popierania eksportu, również na czele ma wyłącznie przedstawicieli sfer gospodarczych. To jest jedna z najważniejszych cech, które dały wybitne rezultaty w rozwoju produkcji i przemysłu innych krajów.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#SZagleniczny">Jako jedną z cech charakterystycznych działalności ministerstw nowoczesnych wskazać trzeba na stosunek przemysłu do rolnictwa. Stwierdzono, że wtedy tylko może być normalny rozwój produkcji danego kraju, jeżeli równolegle idzie rozwój tych dwóch zasadniczych kierunków, mianowicie rozwój rolnictwa i rozwój produkcji przemysłowej. Stwierdzono to przedewszystkiem w Stanach Zjednoczonych Ameryki, w kraju wysoce uprzemysłowionym, gdzie przekonano się, że dla całości rozwoju Stanów Zjednoczonych koniecznem jest podniesienie rolnictwa, poważnie się niem zajęto, co dało rezultat taki, że już po paru latach eksport Stanów Zjednoczonych w dziale rolniczym zajął bardzo poważne miejsce. To samo dzisiaj spotykamy w szeregu innych krajów świata. Kraje, które były wyłącznie przemysłowemi, rozwijają wielkim kosztem rolnictwo, jak np. Anglja. Odwrotnie okazuje się, że kraje, które dotąd były rolniczemi, stają się krajami przemysłowemi, rozwijając równolegle oba działy na korzyść ogólnego rozwoju i dobrobytu kraju. A więc scharakteryzować można tę współpracę, tę działalność ministerstw przemysłu i handlu za granicą, jako zmierzającą do popierania produkcji różnemi drogami, które w referacie moim szczegółowo wymieniłem, w ścisłej współpracy z rolnictwem i ze sferami gospodarczemi.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SZagleniczny">Przejdę teraz do Ministerstwa Przemysłu i Handlu w Polsce, Ministerstwo Przemysłu i Handlu w Polsce na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 29 października 1926 roku, dzieli się na 5 departamentów: organizacyjny, górniczo-hutniczy, przemysłowy, handlowy i morski. Pozatem Ministerstwu temu podlegały: Główny Urząd miar, Urząd patentowy i Państwowy Instytut geologiczny, a w miarę dalszego rozwoju podporządkowano mu jeszcze: Instytut badania koniunktur gospodarczych i cen i Instytut eksportowy.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#SZagleniczny">Jako z jedną z zasadniczych wybitnych cech działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu w Polsce podkreślić trzeba prowadzoną przez to Ministerstwo politykę morską i tu trzeba jak najmocniej podkreślić zasługi obecnego Ministra p. Kwiatkowskiego w rozwoju portu w Gdyni i w rozwoju całej polityki morskiej. Państwo Polskie posiada sto czterdzieści parę kilometrów brzegu morskiego, w czem odliczając Hel, jakieś 75 kilometrów. Koniecznością jest stworzenie oparcia dla wyjścia na morze, oparcia własnego, celem umożliwienia prowadzenia własnej polityki światowej. To zagadnienie bardzo szeroko wykonuje Rząd obecny, jak wiemy, prowadząc te rzeczy w szerokim rozmiarze, tak że budowa portu w Gdyni w roku 1930 zapewne będzie doprowadzona do końca.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#SZagleniczny">Nie będę wymieniał szczegółowo działalności instytutów i urzędów, prowadzonych przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu, wspomnę tylko parę słów o Instytucie eksportowym, który niedawno powstał i charakteryzuje się tem w stosunku do innych działów pracy Ministerstwa, że połączony jest w współpracy z organizacjami gospodarczemi, mianowicie ma Radę, złożoną z przedstawicieli ciał gospodarczych, jakkolwiek zorganizowaną inaczej aniżeli dzieje się to zagranicą, dając mniej praw do Instytutu samego tym przedstawicielom sfer gospodarczych, ale jednak podnieść to trzeba jako pierwszy krok na drodze współpracy ze sferami gospodarczemi.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#SZagleniczny">Instytut ten rozwija się, daje wiele ciekawych informacyj dla produkcji, dla sfer, które się temi sprawami interesują.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#SZagleniczny">Instytut w ostatnim czasie zajmował się zorganizowaniem pewnych zagadnień eksportowych, tak np. przyczynił się do stworzenia syndykatu trzody chlewnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#SZagleniczny">Dalej wspomnieć trzeba o Instytucie badania konjunktur i cen, który dotąd nosił nazwę Instytutu badania cen. Instytut ten wydaje bardzo ciekawe wydawnictwo miesięczne, poświęcone konjunkturze, ma dział badania cen. Dotąd nie uwydatnił bliżej swej działalności, lecz trzeba przypuszczać, że ta działalność okaże się również pożyteczna i nie będzie miała na celu jedynie zamierzeń fiskalnych, ale będzie poświęcona przedewszystkiem podniesieniu wydajności, sprawności i dochodowości przedsiębiorstw, to jest zagadnieniu najbardziej palącemu.</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#SZagleniczny">Badania produkcji są prowadzone w Polsce dość dawno, przeprowadzono szereg ankiet, przez różne komisje, ale niestety stwierdzić trzeba, że dobą! ta cała literatura nietylko nie jest wprowadzona w życie, ale nie jest, niestety, czytana. Jednak trzeba wyrazić nadzieję, że to czytać zacznie zarówno Rząd, jak i społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#komentarz">(Głos: Różowe nadzieje.)</u>
+ <u xml:id="u-30.19" who="#SZagleniczny">Dalszym ciągiem działalności Ministerstwa jest zorganizowanie izb przemysłowo-handlowych. Dlatego wspominam o nich, że to jest dalszy krok na drodze współpracy rządu ze sferami gospodarczemi. Zdaje się, że krok ten zapowiada bardzo dobre nadzieję i tu znowu podnieść trzeba, że przezwyciężono wiele trudności, jakie specjalnie w Polsce przy organizacji tych izb istniały, i to p. Ministrowi Kwiatkowskiemu udało się przezwyciężyć.</u>
+ <u xml:id="u-30.20" who="#SZagleniczny">Jeżeli przejdziemy do dalszej części działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jaką są przedsiębiorstwa, to tu już rozejdziemy się zupełnie z wzorami zagranicznemi. Nigdzie za granicą ministerstwo przemysłu i handlu przedsiębiorstw nie prowadzi. Jest to dla Polski specyficzne, jest to do pewnego stopnia obarczenie po poprzednich stosunkach, przedwojennych i po poprzednich rządach. Obarczenie bardzo w skutkach ciężkie. Z przedsiębiorstw wymienić trzeba przedewszystkiem tow. „Żeglugi Polskiej”. Towarzystwo „Żegluga Polska” stworzone w ostatnich czasach posiada w chwili obecnej 9 okrętów towarowych o zawartości 29.540 tonn i 5 pasażerskich o 1.879 tonn. Jest to naturalnie bardzo mało w porównaniu z tem, co posiadają żeglugi innych państw. Jednak rozwój żeglugi jest dalszą koniecznością rozwoju polityki morskiej i należy tylko jak najmocniej w tym kierunku współdziałać. Jeżeli chodzi o to, jakiemi drogami w innych państwach te rzeczy się robi, to w innych państwach wykonywa się to bez wyjątku siłami społecznemi przy bardzo wybitnej pomocy rządu. Wszędzie rządy udzielają wielkich pomocy przedsiębiorstwom żeglugi, nie żenując się tem, że nawet z pomocy tej przedsiębiorstwa dochodzą do otrzymywania zysków i wypłacania dywidend.</u>
+ <u xml:id="u-30.21" who="#SZagleniczny">W dalszym ciągu przedsiębiorstw wymienię państwową fabrykę związków azotowych w Chorzowie i budującą się państwową fabrykę związków azotowych w Tarnowie. Fabryka w Tarnowie buduje się, w tej chwili budynki są na ukończeniu. Fabryka w Chorzowie jest jednem z najlepiej prosperujących i najlepiej zorganizowanych przedsiębiorstw. Państwowe Żupy solne — tutaj przechodzę do przedsiębiorstw mniej szczęśliwych — składają się z 10 żup solnych, z których dwie tylko są dochodowe, reszta są ujemne w mniejszym lub większym stopniu. Pozatem jest podział pracy w sprawie soli pomiędzy dwoma ministerstwami, to jest produkuje sól Ministerstwo Przemysłu i Handlu, a sprzedaje ją Ministerstwo Skarbu. Stąd te rzeczy nie są należycie uzgodnione i postawienia tej sprawy w Polsce nie można zaliczyć do szczęśliwych.</u>
+ <u xml:id="u-30.22" who="#SZagleniczny">Dalej tow. „Polmin” jest to wielka rafinerja nafty. Rafinerja ta była zbudowana w tym czasie, kiedy Polska posiadała nadprodukcję ropy naftowej, zbudowana była jako odbenzyniarnia, celem otrzymywania benzyny i otrzymywania odpadków t. zw. mazutu, który służył za opał dla kolei austrjackich. Od chwili przejęcia rafinerji przez Państwo Polskie jest ona corocznie rekonstruowana, poprawiana, rozbudowywana, z bardzo wielkim nakładem kosztów, jednak do ostatnich czasów rafinerja daje prawie stale straty z wyjątkiem niektórych lat pomyślnej konjunktury. W ostatnich latach włożono dużo pieniędzy w „Polmin”, mianowicie rozbudowano dział sprzedaży detalicznej, tak że Państwo dziś posiada, np. pompy naftowe na ulicy, z których sprzedaje benzynę. Dalej rozbudowano kopalnię gazów w Daszawie, gdzie dowiercono się gazów, jakie obecnie będą służyć na opalanie rafineryj. Dalej gwarectwo węglowe Brzeszcze. To są te przedsiębiorstwa prowadzone bezpośrednio przez Państwo Polskie. Obrót przedsiębiorstw prowadzonych bezpośrednio przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu, jest duży, bo wynosi 145 miljonów złotych rocznie. Pozwolę sobie dla porównania powiedzieć, że 400 miljonów złotych mniej więcej wynosi obrót całego cukrownictwa polskiego, jeżeli zatem do sumy 145 miljonów złotych dodać obroty towarzystw zależnych od Ministerstwa Przemysłu i Handlu pośrednio, to jest towarzystw dzierżawionych przez Skarb, otrzymamy razem sumę poważną stanowiącą około 3/4 obrotów całego przemysłu cukrowniczego.</u>
+ <u xml:id="u-30.23" who="#SZagleniczny">Jeżeli rozpatrzymy się w literaturze i pójdziemy po drodze szukania dobrej organizacji, szukania racjonalizacji urządzeń, to jednak prowadzenie przedsiębiorstw przez państwo jest krytykowane bardzo poważnie przez literaturę naukową. W szczególności Fayol, znany organizator, który na życzenie państwa francuskiego zajmował się badaniem pewnych przedsiębiorstw rządowych francuskich, jako rezultat swoich badań ogłosił pracę p. t. „L'incapacit'e industrielle de I'Etat, „Niezdolność państwa do prowadzenia przedsiębiorstw przemysłowych”, co najdobitniej świadczy o rezultatach przez niego w tej dziedzinie osiągniętych.</u>
+ <u xml:id="u-30.24" who="#SZagleniczny">Jeżeli prowadzenie przedsiębiorstw przez państwo jest wogóle bardzo trudne i w znacznej większości wypadków nawet postawienie na czele wybitnych ludzi, dzielnych jednostek, daje rezultaty ujemne, to tem więcej jest trudne prowadzenie przedsiębiorstw przemysłowych przez ministerstwo, którego celem jest zasadniczo popieranie, bo to jest celem zasadniczym, prywatnej produkcji i handlu. To w rezultacie odbija się na działalności ministerstwa, absorbując bardzo poważnie jego personel i odrywając go od właściwych zagadnień.</u>
+ <u xml:id="u-30.25" who="#SZagleniczny">Chciałbym zwrócić jeszcze uwagę, dlaczego trudno Ministerstwu Przemysłu i Handlu w Polsce zająć się tem, co jest właściwem jego zadaniem w stopniu, odpowiadającym istotnej potrzebie. Mianowicie jest to brak personelu. Jeżeli musiały być w ministerstwie robione redukcje, to nie mogły one dotyczyć przedsiębiorstw, lecz musiały dotknąć innych działów ministerstwa. Z tego względu np. dla wielkiego przemysłu, dla spraw związanych z wielkim przemysłem ministerstwo posiada obecnie zaledwie 5 referentów, z których każdy zmuszony jest zajmować się wielu zagadnieniami tak, że powiedzmy, jeden referent musi referować aż 8 czy 10 przemysłów, a między temi dziesięcioma, powiedzmy, przemysł cukrowniczy, który jest jednym z najważniejszych zagadnień Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.26" who="#SZagleniczny">Zrobię pewną dygresję i pomówię parę słów o przemyśle cukrowniczym. Rzeczywiście przemysł ten jest jednem z najważniejszych zagadnień w Polsce w tej chwili, jak przemysł rolniczy wogóle jest zasadniczem zagadnieniem produkcji Państwa Polskiego. Przemysł ten jest obecnie w Polsce w katastrofalnej sytuacji. Jest on obecnie w bardzo trudnej sytuacji w całym świecie, ze względu na nadprodukcję, jaka zapanowała po wojnie. Kiedy Europa wojowała, państwa zamorskie rozwijały swoje cukrownictwo kosztem Europy, a więc rozwinęły swoje cukrownictwo szczególnie Stany Zjednoczone Ameryki, na Kubie i Jawie rozwinęło się cukrownictwo trzcinowe. Otóż po wojnie okazało się, że pomimo tego, że Europa nie produkuje, to jednak ilość cukru w świecie jest zupełnie wystarczająca, tak się poważnie rozwinęło tam cukrownictwo trzcinowe. Kiedy Europa powróciła do produkcji, okazała się znaczna nadprodukcja cukru w całym świecie i kolosalny spadek cen cukru w całym świecie. Jeżeli cena cukru w dobrych czasach wynosiła za cukier surowy 26 szylingów za centwajt, to ta cena spadła do 7 szylingów, a w ostatnich czasach waha się mniej więcej około 8 szylingów za ctw. W stosunku do poprzedniego roku spadek cen jest również niesłychanie wielki, spadek, który się wyraża u nas różnicą ceny cukru taką, że gdy w Gdańsku otrzymywaliśmy w zeszłym roku 53 złote, w tym roku otrzymujemy 43 złote za worek cukru. Otóż ceny te są znacznie poniżej kosztów produkcji cukrownictwa buraczanego w całej Europie. Cukrownictwo całego świata jest dziś poważnie zagrożone. Próbowano dojść do porozumienia międzynarodowego. W tym celu odbyły się konferencje w Pradze, w Berlinie i t. d., dzisiaj odbywa się konferencja w Berlinie, ale konferencje te nie doprowadziły do żadnego rezultatu i przypuszczać trzeba, że bardzo dalecy jesteśmy od możności jakiegokolwiek porozumienia, gdy zważymy, że koszt produkcji cukrowej jawajskiej odpowiada mniej więcej cenie sprzedaży na rynkach zagranicznych i jest dwa razy niższy od kosztu produkcji cukrownictwa naszego. Naturalnie cukrownie jawajskie przedewszystkiem chcą wyzyskać swoją wyższość i stąd porozumienie jest niesłychanie trudne. Jest charakterystyczne, że kiedy na rynkach światowych znalazło się bardzo dużo taniego cukru i kiedy kraje nie produkujące cukru, czy produkujące go za mało, miały możność nabywania cukru po tak tanich cenach, jakie nigdy nie istniały na rynkach światowych, to kraje te odmówiły kupna tego cukru, odrzuciły ten tani cukier. I kraje te, wbrew jakoby wyraźnemu interesowi swoich konsumentów, nie chciały kupić tego cukru i zaczęły produkować swój cukier znacznie droższy u siebie w kraju. Do takich należała Anglja, która wydaje bardzo poważne sumy na subsydja dla przemysłu budowlanego, dlatego, aby tą drogą rozwinąć rolnictwo w swoim kraju. Najbardziej charakterystyczne są pod tym względem Włochy, gdzie cukrownictwo rozwinęło się dopiero od 40 lat, gdzie cukrownictwo nie produkuje cukru tyle, ile potrzeba dla kraju. Mogąc kupić tani cukier zagranicą rząd włoski uważał jednak za wskazane podniesienie produkcji wewnątrz kraju, tak, ażeby produkować tyle, ile potrzeba dla kraju, ażeby nie sprowadzać tego cukru z zagranicy. Tak wielkie są korzyści, jakie otrzymuje rolnictwo, jakie otrzymuje kraj cały z rozwoju przemysłu cukrowniczego. Kiedy szereg krajów europejskich zostało dotkniętych cenami zagranicznemi i trudnościami w sprzedaży, przedewszystkiem szukano sposobów pomocy takich, któreby umożliwiły sprzedaż zagranicą po taniej cenie, jak np. Czechosłowacja, gdzie rząd udzielił bardzo poważnych subsydjów przemysłowi cukrowemu dla stworzenia funduszów dempingowych, aby cukier z Czechosłowacji po taniej, cenie mógł iść zagranicę. Rezultat jest taki, że my dzisiaj przez Litwę otrzymujemy cukier czechosłowacki drogą kontrabandy.</u>
+ <u xml:id="u-30.27" who="#SZagleniczny">Wszystkie kraje Europy, produkujące cukier, bardzo poważnie zajęły się tą kwestją i udzieliły pomocy swemu cukrownictwu. W najtrudniejszej może sytuacji znajduje się cukrownictwo polskie, a w szczególności część tego cukrownictwa, mianowicie cukrownictwo b. zaboru rosyjskiego, Wołynia i Małopolski. Znajduje się ono w trudniejszej sytuacji z tego względu, że nie mając rozwiniętych środków komunikacji tak, jak inne kraje, musi wydawać na buraki więcej, koszt buraka wypada drożej i pośrednio produkcja wypada drożej; ponieważ dalej cukrownictwo to miało zniszczonych całkowicie 24 cukrownie, których większość odbudowało własnym kosztem bez żadnej pomocy; cukrownictwo to w dalszym ciągu wybudowało około 1.500 klm. kolejek podjazdowych, aby móc rozszerzyć plantacje, zmodernizowało swoje urządzenia tak, że powiększyło sprawność cukrowni przeciętnie o 50%, a wszystko to zrobiło kosztem kredytów. Wskutek tego to cukrownictwo znajduje się dzisiaj w sytuacji niesłychanie trudnej, trudniejszej znacznie, aniżeli jakiekolwiek cukrownie świata. Sytuację pogarsza jeszcze to, że dziś nietylko cukier otrzymuje się drogo, ale nie można go sprzedać. Dziś zagranicą nie można go umieścić i trzeba chować ten cukier na magazyn. To sytuację cukrownictwa niesłychanie utrudnia.</u>
+ <u xml:id="u-30.28" who="#SZagleniczny">Ja nie przedstawiam Wysokiemu Senatowi szeregu innych przemysłów, ale pozwoliłem sobie dać ten przykład, który jest może najwięcej katastrofalnym, który wymaga w najbliższym czasie dokładnego rozpatrzenia i wybitnego zajęcia się Rządu, a to dlatego, że istnieje u nas ustawa o obrocie cukrem, która reguluje zarówno cenę, jak i ilość cukru, wypuszczanego na rynek wewnętrzny. Dlatego sanacja tego działu przemysłu bez udziału Rządu jest nie do pomyślenia, i tu apeluję do Pana Ministra Przemysłu i Handlu, aby się zajął tą sprawą.</u>
+ <u xml:id="u-30.29" who="#SZagleniczny">Jeżeli przejdę teraz do cyfr ogólnych budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, to budżet ten, jeżeli odliczymy inwestycje i koszty budowy portu, jest bardzo mały i w stosunku do budżetów innych krajów w tym dziale, który przeznaczony jest na poparcie przemysłu i handlu, wyraża się w cyfrach prawie minimalnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.30" who="#SZagleniczny">Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu proponuje następujące zmiany. Wysoki Senat uchwalić raczy: w wydatkach zwyczajnych, w dziale 1 § 10 (Subwencje) zmniejszyć o 100.000 złotych. W dziale 3 § 10 (Koszty legalizowania narzędzi mierniczych) zwiększyć o 90.000 złotych. W wpływach zwyczajnych w dziale 14 („Polmin” Państwowa Fabryka Olejów Mineralnych) skreślić sumę 250.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-30.31" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Gaszyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SGaszyński">Wysoki Senacie! Podczas naszych prac w komisjach ciągle słyszeliśmy żale przedstawicieli Rządu, że dużo słyszą o nim krytyki, a tak mało mają inicjatywy członków ciał parlamentarnyh. Nawet s. Iżycki, szkoda tylko, że w swojej 10-ej seryjnej mowie dopiero jednakże i ten był zdania, żeby senatorowie zamiast „gryźć się”, poczęli lepiej o tem mówić, jak współpracować dla polepszenia stanu Rzeczypospolitej. Otóż wysłuchałem jednych i drugich i nie będę krytykował nikogo, ale tutaj Panom Senatorom roztoczę parę niewielkich projektów. W serji najpilniejszych zadań, leżących przed Polską, poruszę pokrótce cztery sprawy: sprawę chłodnictwa, mieszkaniową, przemysł leśny oraz bilans handlowy.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SGaszyński">Sprawa chłodnictwa jest o tyle ważna, iż z nią się wiąże podniesienie dobrobytu mas włościańskich, czyli 2/3 całej ludności Polski, podniesienie zdolności płatniczych i konsumcyjnych tej ludności, a tem samem uzyskanie trwałych podstaw dla rozwoju rodzimego przemysłu i rękodzieł, wzmożenie eksportu, zwiększenie dochodów Skarbu, podniesienie płac zarobkowych i zaktywizowanie bilansu handlowego.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SGaszyński">Pomyślne rozwiązanie tych wszystkich zagadnień nastąpi wtedy dopiero, gdy Polska wzorem innych krajów zachodu np. Danji, zostanie pokryta siecią urządzeń chłodniczych w postaci, chłodni, zbiornic artykułów w miejscach produkcji, składów-chłodni w miejscach spożycia i na drogach eksportowych, oraz sprawnie działającego transportu chłodniczego w postaci wagonów chłodni i lodowni, statków zaopatrzonych w urządzenia chłodnicze, samochodów i t. p.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SGaszyński">Pod tym względem ze wszechmiar zasługuje na uwagę, opiekę i poparcie projekt wysunięty przez jednego z nielicznych w Polsce znawców przedmiotu dra Leparskiego w referacie jego, który miałem zaszczyt doręczyć p. Premjerowi, polecając projekt szczególnej jego uwadze.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SGaszyński">Według projektu tego powinno być powołanem do życia przedsiębiorstwo, którego udziałowcami musiałyby być z jednej strony sejmiki powiatowe i spółdzielnie rolniczo wytwórcze, zarządy spółdzielni rolniczo-wytwórczych, jako wyraziciele interesów wytwórców, z drugiej zaś strony zarządy miast i spółdzielnie spożywców, jako wyraziciele interesów spożywców.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SGaszyński">Przedsiębiorstwo winno mieć charakter społeczny, a celem jego winien być rozwój i uprzemysłowienie rolnictwa wraz z unormowaniem obrotu artykułami produkcji rolnej przez budowę i eksploatację tego wszystkiego, co podnosi wydajność gospodarstw rolnych, normuje obrót i zbliża wytwórców do spożywców, a więc: budowę śpichrzów, elewatorów zbożowych, rzeźni, chłodni i wszelkich pomocniczych urządzeń, związanych z produkcją, przetwarzaniem i przechowywaniem artykułów nietrwałych i krótkotrwałych, budowę i eksploatację wagonów, statków i innych środków transportowych, popieranie spółdzielczości rolniczej i t. p.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SGaszyński">Zwiększenie wytwórczości dzięki dobroczynnej interwencji chłodnictwa dotyczy następujących najważniejszych artykułów. Wówczas można byłoby otrzymać mięsa wołowego ogólnej wartości 600 miljonów złotych, na eksport z tego możnaby wysłać za 240 miljonów złotych; wieprzowiny ogólnej wartości 900 miljonów złotych, z czego na eksport możnaby wysłać za 750 miljonów złotych; cielęciny i baraniny ogólnej wartości 400 miljonów złotych, które skonsumowalibyśmy w kraju: jaj ogólnej wartości za 900 miljonów złotych, na eksport z tego moglibyśmy wysłać za 600 miljonów złotych: nabiału za 2.700 miljonów złotych, z czego moglibyśmy wysłać za 600 miljonów złotych i drobiu w ogólnej wartości 750 miljonów złotych, z czego moglibyśmy wyeksportować za 400 miljonów złotych. Więc razem doprowadzilibyśmy do lego, że moglibyśmy produkować nie jak dzisiaj połowę tego, lecz za 6 miljardów złotych z górą, z czego moglibyśmy conajmniej za 2.500 miljonów złotych eksportować za granicę.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SGaszyński">Druga sprawa, sprawa mieszkaniowa, niemniej ważna ze względu na zdrowie fizyczne i moralne ludności, ze względu na ożywienie wszystkich prawie gałęzi przemysłu, może znaleźć najlepsze rozwiązanie w budownictwie społecznem, to znaczy w budownictwie nie obliczonem na zyski, a mającem na celu dostarczenie obywatelom na własność, na możliwie dogodnych i przystępnych warunkach hygjenicznych mieszkań w miastach, miastach ogrodach, osiedlach podmiejskich i wsiach.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SGaszyński">Sprawę w tym kierunku znakomicie rozwiązuje projekt Towarzystwa Miłośników Wiedzy i Przyrody, zawarty w broszurze p. t. „Budownictwo społeczne rozwiązaniem kwestji mieszkaniowej”. Po wprowadzeniu pewnych zmian projekt rozwiązuje zadanie w sposób następujący.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#SGaszyński">Powołuje się do życia instytucja p. nazwą „Samopomoc społeczno-gospodarcza”. Zadaniem jej będzie z jednej strony budowa mieszkań w miastach, miastach-ogrodach, osiedlach podmiejskich i wsiach, z drugiej zaś wykupywanie domów w miastach od tych właścicieli, którzy zechcą ich się wyzbyć na rzecz lokatorów. „Samopomoc społeczno-gospodarcza” rządzi się statutem, nadanym jej przez Radę Ministrów. Kapitał zakładowy „Samopomocy” stanowią fundusze, jakie mogą być ulokowane w akcji budownictwa mieszkaniowego przez Bank Gospodarstwa Krajowego, P. K. O., Państwowy Związek Ubezpieczeń Wzajemnych i inne instytucje finansowe i ubezpieczeniowe.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#SGaszyński">Wybudowane kosztem początkowej kwoty kapitału zakładowego mieszkania, jak i mieszkania w wykupionych domach, pozostają własnością „Samopomocy”, przekazywane będą członkom „Samopomocy”, którzy złożą swe oszczędności do P. K. O. do dyspozycji tejże „Samopomocy” na cele budownictwa mieszkaniowego. Użytkownicy mieszkań spłacają należność za nie miesięcznemi ratami, nie przekraczającemi normalnego komornego. Po spłaceniu całej należności tytuł prawny własności mieszkania przepisuje się na użytkownika.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#SGaszyński">Na podstawie odpowiednich uprawnień „Samopomoc” wypuszczałaby bony mieszkaniowe, zabezpieczone na hipotekach wybudowanych i wykupionych domów do wysokości 60% ich szacunku. Bony winny być oprocentowane na 5% rocznie wraz z amortyzacją.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#SGaszyński">Trzecia sprawa — przemysł leśny. Każdy, ktokolwiek orjentuje się w przemyśle i eksplotacji leśnej wie, że surowiec drzewny na pniu składa się z rozmaitych części i dlatego gospodarka leśna będzie wtedy racjonalną, jeżeli surowiec ten po ścięciu zostanie umiejętnie zużyty, to jest całkowicie i odpowiednio będzie przerobiony w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#SGaszyński">Dlatego obecne dążenie Ministerstwa Rolnictwa, jako największego producenta drzewa w kraju, do zabezpieczenia przedewszystkiem zakładów przeróbki w surowiec drzewny, należy powitać ź uznaniem, ponieważ taka polityka drzewna da przemysłowi drzewnemu należyty fundament dla rozwoju i powetuje straty, poniesione na surowcu, eksportowanym dziś zagranicę.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#SGaszyński">Jednocześnie należy stopniowo uruchomić jak najwięcej dróg wodnych dla spławu drzewa, przez co zaoszczędzimy w znacznej mierze wydatki na transporty drzewa koleją.</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#SGaszyński">Do najważniejszych zarządzeń gospodarczych w tej dziedzinie zaliczyłbym:</u>
+ <u xml:id="u-32.17" who="#SGaszyński">1) sporządzenie inwentaryzacji przestrzeni poleśnych i nieużytków, oraz opracowanie planu ich zalesienia;</u>
+ <u xml:id="u-32.18" who="#SGaszyński">2) rozszerzenie sprzedaży i możliwości łatwiejszego bezpośredniego nabycia przez włościan drzewa w lasach państwowych na potrzeby gospodarcze i opał i 3) organizacja giełdy drzewnej w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-32.19" who="#SGaszyński">Przyrost drzewa z lasów państwowych i prywatnych Rzeczypospolitej wynosi rocznie z górą 20 miljonów metrów sześciennych. Przerobić by to wszystko można przy dwuch zmianach pracy, na posiadanych przez Państwo 1.800 tartakach. Niestety obecnie tartaki zaledwie w połowie pracują. Gdyby je wszystkie uruchomić, dałoby się zarobek 30.000 robotnikom, pozostającym bez pracy.</u>
+ <u xml:id="u-32.20" who="#SGaszyński">Oto są punkty, o których chciałem się wypowiedzieć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszałek">Panie Senatorze, proszę kończyć, czas upłynął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SGaszyński">Poddaję się, Panie Marszałku, w myśl zasady, że obywatel wolny musi być karny.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SGaszyński">Miałbym jeszcze do powiedzenia o naprawie bilansu handlowego i o wielu innych kwestjach. Napiszę do „Epoki” i jeżeli to Panów Senatorów interesuje, to w „Epoce” znajdą dalsze sposoby na naprawę bilansu handlowego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SGliwic">Jestem w kłopocie nielada, Wysoki Senacie, albowiem nie wiem, czy to, co chcę powiedzieć, mówię na właściwem miejscu i we właściwym czasie. Ale, proszę Panów, tutaj w czasie debaty ogólnej padły niektóre spostrzeżenia, były zrobione uwagi, i te uwagi pochodziły, jak z prawej, tak i z lewej strony tej Izby, ze strony ludzi słusznie uważanych przez wszystkich za autorytety wiedzy gospodarczej w Polsce, ze strony tak poważnych i wybitnych ludzi, że nie mogę się oprzeć pokusie mówienia właśnie tutaj jak o konjunkturze ekonomicznej w chwili obecnej w naszym kraju, tak i o tem, jaką, mojem zdaniem, powinna być polityka gospodarcza nasza. Jeżeli jest to na miejscu, to być może, powtarzam, nie jest na czasie przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Właściwie nie było to na czasie i zaraz po dyskusji nad budżetem Ministerstwa Skarbu. Ani p. Minister Przemysłu i Handlu ani p. Minister Skarbu, każdy z osobna, nie są bowiem tymi, którzy mogą u nas planować politykę gospodarczą i kierować nią. Stworzony został, jak Wysoka Izba to wie, Komitet Ekonomiczny Ministrów i, właściwie powiedziawszy, dziełem tego Komitetu Ekonomicznego jest kierowanie polityką gospodarczą Polski. Ale jest rzeczą, sądzę, niezmiernie trudną, by ciało zbiorowe, chociaż złożone z najbardziej do tego powołanych ludzi, mogło sprężyście — a inaczej nie można — tego rodzaju sprawy prowadzić. W innych krajach, a ma to miejsce w Rzeszy Niemieckiej, we Włoszech, po części i w Belgji, egzystuje specjalne ministerstwo, Ministerstwo Gospodarki Narodowej. Już niejednokrotnie w innych miejscach, z innych katedr mówiłem, a także w całym szeregu artykułów pisałem o tem, jak pożądanemby było, aby tego rodzaju ministerstwo, Ministerstwo Gospodarki Narodowej i u nas i właśnie u nas było stworzone. Wtedy, proszę Panów, wszystkie te tu uwagi, uwagi po części bardzo słuszne, które w dyskusji generalnej dawały się słyszeć, byłyby skierowane do tego ministerstwa i mielibyśmy pewność, że pod właściwym adresem mówimy.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SGliwic">Tak, jak rzeczy stoją teraz, mówię to dziś, gdy mówię po dyskusji i nad budżetem Ministerstwa Skarbu i nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu i sądzę, że właśnie oba te Ministerstwa mogą objąć całokształt sprawy poruszanej.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SGliwic">Pamiętają Panowie, że bardzo wybitni ekonomiści, którymi Izba nasza szczycić się może, ekonomiści, zasiadający na prawicy i na lewicy i w centrum, wypowiadali rozbieżne zdania co do obecnego stanu gospodarki naszej. Nasz czcigodny referent generalny wypowiadał zdanie raczej optymistyczne i spotkał się z szeregiem zarzutów z tego powodu. P. s. prof. Głąbiński, p. s. Posner, a także p. s. Koerner i, zdaje się, inni wskazywali na cały szereg zjawisk, które raczej wypadałoby nazwać zjawiskami ujemnemi. Sądzę przecież, że, kiedy badamy rzeczy tego rodzaju, jak sprawy gospodarcze, trzeba się wyzbyć tak pesymizmu, jak może i optymizmu. Pesymizm jest to pewien nastrój. Jest zupełnie zrozumiałe, że przedstawiciele opozycyjnych grup nie mogą ustosunkować się inaczej, jak z pewną niechęcią do polityki gospodarczej rządu, który nie jest ich emanacją. Temu się dziwić nie można. Panowie zdają sobie sprawę, że ta sama sprawa zawsze z dwóch punktów widzenia może być rozpatrywana. Jeżeliby ktoś powiedział, że o tej późnej godzinie znajdujemy tak mało pp. senatorów na sali, to byłby pesymista. Optymista bowiem zauważyłby przedewszystkiem, że o tej godzinie po tak pracowicie spędzonym dniu ta sama liczba senatorów jest dostateczna. Tak samo miała się rzecz z różnemi poglądami na naszą gospodarkę, na stan gospodarczy Polski w danej chwili. Żeby uniknąć wszelkich zarzutów pesymizmu i optymizmu, nie będę się powoływał na jakikolwiek autorytet nasz, a wykorzystam trzy źródła cudzoziemskie, trzy obce autorytety, których nie można podejrzewać, żeby się stronniczo, czy pesymistycznie, czy optymistycznie na nasz stan gospodarczy zapatrywały. Wszystkie cyfry, jakie będę cytował, cytuję z biuletynu statystycznego Ligi Narodów. Niektóre poglądy będę cytował z ostatniego sprawozdania p. Dewey'a. Pewne rzeczy zacytuję ze znakomitej książki, bardzo od nas oddalonego ekonomisty, o którym wspomniał już p. sen. Koerner, a którego ja pierwszy — muszę to przyznać — w kurs tu puściłem; będę się powoływał na pewne dane z książki znakomitego australijskiego geografa p. Griffith Taylor'a, który w 1928 roku wydał pracę pod wieloma względami epokową o rasie i otoczeniu: „Race and Environment”.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SGliwic">Więc, proszę Panów, przedewszystkiem jedną rzecz stwierdzić należy. Polska od dwóch lat ostatecznie weszła, jako członek równouprawiony, w rodzinę gospodarczą narodów świata, których ustrój ekonomiczny tak ściśle się jeden z drugim przeplata, że trudno jest bardzo określić skąd jakie wpływy się biorą i na jaki kraj w danym momencie oddziaływują.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SGliwic">Jeżeli nasz czcigodny sprawozdawca generalny określił obecny stan gospodarczy w Polsce, jako raczej dodatni, jeżeli p. referent generalny stosunki ekonomiczne ocenił raczej pozytywnie, to miał on na względzie te postępy niezaprzeczone, które w ciągu ostatnich trzech lat Polska, kraj nasz, rzeczywiście uczyniła. Jeżeli porównacie Panowie wszystkie cyfry, wszystkie dane z lat 1924, 1925 i 1926 r. z danemi z lat 1927 i 1928, to przekonacie się, że dynamicznie Polska osiągnęła wielkie sukcesy i dziwić się nie należy p. Dewey, który w swojem sprawozdaniu piszę: „W żadnym innym roku od czasu wojny Polska nie cieszyła się takim wzrostem dobrobytu, jaki przypadł jej w udziale w r. 1928”. Ci panowie senatorowie, co wskazywali na niektóre ciemne strony sytuacji ekonomicznej, porównywali, jak p. s. Koerner, cyfry stosunkowe, cyfry, dotyczące naszego kraju na tle cyfr Zachodu, i rezultaty musiały być ujemne, bo mamy jeszcze do przejścia bardzo daleką drogę, żeby się móc porównać ze szczęśliwemi krajami, bogatszemi krajami, które nie przeszły przez te wszystkie nieszczęścia, przez jakie myśmy przeszli, i które miały daleko mocniejsze podwaliny, niż my.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SGliwic">Jeżeli z drugiej strony czcigodni senatorowie dr. Głąbiński i p. Posner wskazywali na cały szereg zjawisk ujemnych, to i ci Panowie mieli rację, albowiem powiedzieć należy, że Polska po stabilizacji ostatecznej — podkreślam to dobitnie — swojej waluty weszła w orbitę międzynarodowej światowej gospodarki. A w tej gospodarce w końcu zeszłego roku nastąpił pewien przełom. Panowie wiedzą przypuszczam lepiej odemnie, że życie gospodarcze świata podlega stałym perjodycznym kryzysom mniej więcej co 7 lat, i właśnie koniec 1928 roku — zwykle to się odbywa w listopadzie — był czasem właściwie krytycznym. Kryzys ten przechodzi wprawdzie łagodniej, aniżeli to miało miejsce w 1907 roku, czy w 1921 roku, ale ten kryzys ma miejsce i odbił się on na gospodarce całego świata. Źródłem tego kryzysu, jak wogóle kryzysów ostatnich, były Stany Zjednoczone i ci z panów senatorów, którzy śledzą dane konjunktur międzynarodowych i szczególniej ci, którzy śledzą za kursami giełdy nowojorskiej, wiedzą na czem ten kryzys polegał. Kryzys polegał na tem, że cała prawie rozporządzalna gotówka amerykańska ściągnięta była na spekulację giełdową. Kryzys polegał na tem, że walory giełdowe, które w 1924 r. oceniane były na sto (ściśle 99.7), w grudniu zeszłego 1928 roku doszły do poziomu 280.8, to jest notowane były prawie trzy razy wyżej. I ta okoliczność ściągnęła do Ameryki z powrotem cały szereg kapitałów rozporządzalnych, któremi Ameryka Europę przez dłuższy czas użyźniała. Tak się ma rzecz. I to jest powód, że także i u nas nastąpiło teraz pewne zachwianie konjunktury, tej konjunktury, która w ciągu całego roku 1928, jak to stwierdził p. Dewey, była bardzo wysoką. Jest to chwilowe zjawisko. Ten kryzys przechodzi, powtarzam, bardzo łagodnie i mam nadzieję, że prędko śladów po nim nie zostanie. Jest to, powtarzam, zjawisko tymczasowe.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SGliwic">Ale w dziedzinie polityki gospodarczej plany muszą obejmować dłuższy okres czasu. Planując zaś, musimy mieć na względzie trzy czynniki, z których składa się wszelka produkcja. Jak Panowie wiedzą, czynnikami temi są ręce robocze, materjały i kapitały. Wiedzą Panowie także dobrze, że mamy nadmiar rąk roboczych. Rok rocznie około 500.000 nowych, świeżych par rąk wyciąga się po pracę, rok rocznie około 500.000 nowych ust otwiera się, łaknąc pożywienia i te 500.000 par rąk zająć koniecznie wypada, a 500.000 głodnych ust nakarmić. Zamknięte są obecnie dla nas te terytorja emigracyjne, które dawniej egzystowały za morzem i jedynem wyjściem jest skierować te żądne pracy ręce z roli, gdzie się utrzymać już nie mogą, do przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SGliwic">Kraj nasz jest krajem bogatym i zasobnym. Ten tak popularny u nas teraz uczony australijski Griffith Taylor postawił Polskę na bardzo Wysokiem miejscu. Taylor oznaczył przez 100 maximum zdolności hypotetycznego kraju do wyżywienia swojej ludności. I wtedy na pierwszem miejscu w Europie znalazły się Brytyjskie wyspy, które mają tę możność w 77%, na drugiem miejscu równinę franko-niemiecką — 62%, a trzecie miejsce zajęła Polska ze spółczynnikiem 57%.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SGliwic">Rola z jednej strony, a wnętrza ziemi naszej z drugiej, są tak bogate, że w pewnych warunkach mogą wyżywić nietylko tę ludność, którą mamy, ale znacznie większe jej rzesze.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#SGliwic">Brak nam jednak trzeciego spółczynnika, brak nam kapitałów. Tych kapitałów własnych nie mamy. Wojna zostawiła nam 15% kapitałów obrotowych z przed wojny. Wojna zniszczyła jeszcze w większym stopniu, jeżeli to jest możliwe, — kapitał zakładowy, podstawowy. Dopiero po stabilizacji waluty mógł się zacząć proces tworzenia nowych kapitałów wewnątrz kraju. Proces ten jest z natury powolny — a u nas a fortiori długo trwać będzie. A jednak już teraz trzeba zająć wszystkie ręce robocze, jakie mamy, i użytkować wszystkie te bogactwa, jakie ziemia, jakie gleba polska posiada. Jedyne wyjście, proszę Panów, sprowadza się do tego, że kapitały potrzebne ściągnąć trzeba stamtąd, gdzie można je znaleźć, że kapitały te trzeba ściągnąć stamtąd, gdzie się tworzą w większych ilościach — musimy otrzymać je z zagranicy. Jeżeli spojrzycie Panowie senatorowie na nasz bilans handlowy, to nie dziwcie się, że bilans ten jest ujemny: kapitał sprowadza się bowiem nie jako złoto, a w postaci kredytów, za które otrzymamy instalacje, maszyny i narzędzia, których w kraju nie wyrabiamy, a które są nam tak samo potrzebne, jak potrzebne jest powietrze i woda. Niema innej drogi do sprowadzania kapitałów. Ten sam czcigodny cudzoziemiec — znowu cytuję go — ten sam cudzoziemski obserwator, który pilnie śledzi życie gospodarcze Polski, stwierdza, że w okresie pierwszych 9 miesięcy 1928 roku zagraniczny kredyt bankowy wzrósł do 288 miljonów złotych, a pożyczki zagraniczne dla Warszawy, Poznania i Górnego Śląska osiągnęły sumę około 165 miljonów złotych. Tego właśnie rodzaju pozycje kredytowe umożliwiają pokrycie niedoboru bilansu handlowego, wynoszącego w 1928 roku 854 miljonów złotych, powodując jedynie o 44 miljonów złotych zmniejszenie zapasu złota Banku Polskiego. Otóż tak to kapitały wchodzą do nas w postaci maszyn, w postaci narzędzi i urządzeń, w postaci instrumentów i najrozmaitszych instalacyj. W bilansie płatniczym, przytoczonym przez p. Dewey, jest pewna luka, brak jest jednej ważnej pozycji. P. Dewey mówi o tych kapitałach, które przechodzą jako pożyczki, które przepływają przez banki, p. Dewey nic nie mówi i nie może mówić, bo o tem w statystyce głucho, o tych kapitałach, które wchodzą do nas w postaci ekwiwalentu zagranicznych emisyj akcyj towarzystw i przedsiębiorstw przemysłowych u nas operujących. Ci z panów, którzy stoją blisko przemysłu, wiedzą dokładnie, że w ciągu ostatnich 2 lat przemysł nasz zmodernizował się w wysokim stopniu. Ci panowie, którzy stoją blisko przemysłu, wiedzą także, że wszystkie prawie nowe urządzenia i instalacje przyszły do nas z zagranicy, jako odpowiednik kapitału, który emituje się nie u nas, a daleko zagranicą. I otóż pierwszem, najważniejszem wskazaniem naszej polityki gospodarczej, jest stworzenie takiej atmosfery u nas tutaj, żeby te kapitały, ruchliwe lecz ostrożne ze swej natury, popłynęły do nas szerokim strumieniem. Mówię tu nie o tych kapitałach, których dopływu się spodziewano po pożyczce stabilizacyjnej. Po pożyczce stabilizacyjnej liczono na kapitały w postaci rozmaitych pożyczek państwowych, municypalnych, miejskich i ziemskich i t. p. Nie miało to miejsca w spodziewanym stopniu. Te trzy pożyczki, o których p. Dewey wspomina, są jedynemi tego rodzaju pożyczkami. Jednakże powtarzam, ci, którzy stoją blisko naszego życia gospodarczego, wiedzą, że popłynęły kapitały innym korytem, strumykami wprawdzie mniejszemi, lecz obfitemi i mnogiemi, a więc jako serja kredytów bankowych krótkoterminowych 3 i 4 miesięcznych, któremi opłacano nie maszyny, nie urządzenia, ale te surowce i materjały, jakie są nam potrzebne dla produkcji, jak bawełna, wełna, miedź, stare żelazo, jak rudy, których nie posiadamy i t. p. Oprócz tego drugim wąskim raczej strumykiem popłynęły także te kapitały, które się tutaj lokują w rozmaitych przedsiębiorstwach. I stwierdzić należy, podkreślić muszę, że nie wszystko się czyni niestety, żeby właśnie te kapitały, kapitały najbardziej pożądane, bo to są kapitały, które los swój łączą z losem naszego kraju, żeby te kapitały popłynęły nie drobnym strumieniem, ale szeroką strugą.</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#SGliwic">Zmieniła się sytuacja w ciągu dwóch ostatnich lat na rynku światowym. Wielkich kapitałów ze Stanów Zjednoczonych w bliskiej przyszłości spodziewać się nie należy. Stany Zjednoczone, które mają same wielkie potrzeby, znowu muszą kapitały, jak to miało miejsce przed wojną, u siebie lokować, albowiem niema tam granic dla przedsiębiorczości i dla konsumcji. Jest to z natury kraj sam sobie prawie że wystarczający, a na czele jego stanął teraz wielki człowiek, który zupełnie wyraźną politykę prowadzi, i który raczej skieruje rozporządzalne kapitały do tych krajów, gdzie Ameryka rządzić będzie w stanie, to jest do południowych krajów łacińskiej Ameryki i na Daleki Wschód do Chin.</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#SGliwic">Ale, proszę Panów, Europa ze swoim starym mechanizmem pieniężnym już zaczyna się odradzać. Jeżeli spojrzycie na cyfry kapitałów, nagromadzających się w bankach francuskich, to cyfry te was niezmiernie siwym ogromem uderzą. Zobaczycie, że podczas gdy zasoby złota w Bankach Federalnej. Rezerwy w Ameryce się kurczą, to w Banque de France cyfra ta wzrosła ostatnio niesłychanie. Mam tu dane z ostatniego styczniowego biuletynu statystyki Ligi Narodów i cytuję je, ażeby nie być gołosłownym. Na 31 grudnia 1927 r. zasoby złota w Banque de France stanowiły 18 miljardów franków, a na ten sam dzień 1928 r. zasoby te wzrosły do 32 miljardów franków, na 31 stycznia tego roku zasoby te wzrosły już do 34 miljardów franków. Jednocześnie dewizy zagraniczne w tym samym banku, które stanowiły ku końcowi 1927 roku 251 miljonów franków, wzrosły ku końcowi zeszłego roku aż do 13.510.000.000 franków. Jest to, proszę Panów, nowe źródło kapitałów, raczej stare odrodzone źródło, do którego wszyscy wrócimy. Ale paryski rynek pieniężny jest to bardzo delikatny rynek, daleko czulszy od nowoyorskiego. I powtarzam raz jeszcze, że wszelkie nieostrożne kroki, wszelkie niepotrzebne odchylenia, wszelka chęć stworzenia faktów dokonanych i improwizacja w dziedzinie gospodarki państwowej, wszystko to są tego rodzaju zjawiska, które tak nam potrzebny kapitał odstraszyć bezwzględnie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#komentarz">(Głos na lewicy: W dziedzinie polityki też?)</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#SGliwic">Tak, proszę Panów, w dziedzinie politycznej też, ale tutaj, gdybym mówił o wpływie polityki, to niestety, nic takiego bym nie powiedział, z czemby się czcigodni panowie senatorowie z lewicy zgodzili, albowiem ten płochliwy kapitał lubi jedną rzecz: lubi silną, mocną władzę. I sądzę, że, jeżelibyśmy tutaj zaczęli mówić na ten temat, to rozmowa nasza także nie polepszyłaby sytuacji, bo poglądy, które z tych lewych law dałyby się tutaj słyszeć, te poglądy nie przyciągnęłyby, zaręczam, tych kapitałów, które nam są tak bardzo potrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#SGliwic">Tyle chciałem powiedzieć o obecnej sytuacji ekonomicznej świata i naszej, tyle chciałem powiedzieć o tych podstawowych zasadach polityki, której trzeba się trzymać, żeby Polska otrzymała i miała to, co jej się należy.</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#SGliwic">Na rynkach światowych, na rynkach zagranicznych dotąd uważano nas za kraj przeważnie, prawie jedynie, rolniczy. Tak być nie powinno. Polska musi się uprzemysłowić, jeżeli chce egzystować, Polska musi się uprzemysłowić, jeżeli chce być mocnem, silnem, potężnem mocarstwem, a inaczej się nie ostoi. I Polska, powtarzam, musi być nietylko rolniczym, ale rolniczym i przemysłowym, fabrycznym krajem. Pilnie przytem baczyć należy, żeby powstawały przemysły takie, któreby odpowiadały przedewszystkiem naszym własnym potrzebom i możliwościom.</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#SGliwic">Dzisiaj, proszę Panów, dowiedzieliśmy się z wielkim, wielu nas przynajmniej, żalem o tem, że opuścił ławy rządowe Minister Skarbu, ten Minister, imię którego przejdzie do historji, jako imię stabilizatora waluty naszej, jako imię twórcy trzech pod rząd realnych bezdeficytowych budżetów. Mam nadzieję, że ci pp. Ministrowie, którzy w rządzie pozostają, a przedewszystkiem czcigodny p. Minister Przemysłu i Handlu, a przedewszystkiem Premjer, który jest prezesem Komitetu Ekonomiczngo, mocno wezmą w ręce swoje te sprawy, na których się bazować powinna polityka gospodarcza i że tę politykę w tym kierunku poprowadzą, jakiego wymaga przyszłość mocarstwowa Polski.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#Marszałek">S, Rogowicz:</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! Pragnę z uznaniem podnieść ten wielki trud, jakiego dokonał sprawozdawca budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, p. s. Zagleniczny, przedstawiając nam tak wyczerpującą analizę budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, analizę przeprowadzoną w płaszczyźnie zestawień porównawczych, dotyczących organizacji odnośnych ministerstw w Polsce i w innych krajach. Zrobił to z wielką znajomością przedmiotu, jako ten, który był pierwszym ministrem przemysłu i handlu w odradzającej się Polsce jeszcze przed uzyskaniem niepodległości. Ale muszę również podnieść tu pewne braki, czy pominięcia, które w referacie p. Zaglenicznego znajduję.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#Marszałek">Referat zbyt mało uwzględnił jedną bardzo doniosłą dziedzinę życia gospodarczego, mianowicie drobną wytwórczość przemysłową i rękodzielniczą oraz drobny handel. W Polsce stoimy dziś wobec poważnej pauperyzacji miast polskich, wobec wielkiego zniszczenia przez wojnę i kataklizmu walutowego odradzającego się stanu średniego, którego jednym z głównych filarów są przedstawiciele drobnej wytwórczości przemysłowej i rękodzielniczej. W Polsce nie docenia się ważności zagadnień związanych z tą dziedziną życia gospodarczego, z odbudową silnego stanu średniego. A jednak, proszę Panów, wiekowa tradycja, sięgająca wieków średnich, i stan obecny w Polsce, i nietylko w Polsce, polskiego rękodzieła, polskiej drobnej wytwórczości, upoważnia ten ważny czynnik życia gospodarczego do liczenia na większe zrozumienie zarówno w społeczeństwie, jak i w sferach kierowniczych, doniosłości zagadnień, związanych z dobrobytem ludności miast, a więc tej średniej i drobnej produkcji, jako najpoważniejszej warstwy mieszczańskiej.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#Marszałek">Proszę Panów, jeżeli będziemy mówili specjalnie o rzemiośle polskiem, to mamy w Polsce według ostatnich statystyk, dokonanych na podstawie spisów wyborczych do izb rzemieślniczych, 900.000 rzemieślników. Jeżeli doliczymy do tego te liczne rzesze rzemieślnicze, które pracują w przemyśle, w instytucjach państwowych, na kolei i. t. d., to liczba ta niewątpliwie sięgnie 1.200.000 do 1.300.000, co razem z rodzinami stanowi 3 do 3 i pół miljona głów. Wartość twórczości rękodzielniczej w Polsce określa się według danych statystycznych sumą około 2 miljardów złotych. A jednak nie mamy dostatecznego zrozumienia dla interesów tej warstwy, bo niema ona silnych zorganizowanych związków gospodarczych, niema odpowiedniej obrony, ani reprezentacji w ciałach ustawodawczych i samorządowych. Muszę się zastrzec, że nie mówię tego pod adresem obecnego tu Ministra Przemysłu i Handlu, bo właśnie p. Minister Kwiatkowski bodaj pierwszy okazał należyte zrozumienie dla tej sprawy i wyraził w Znamiennem powiedzeniu, które słyszeliśmy od niego na zjeździe Izb Rzemieślniczych w Krakowie w 1927 r., że „wóz gospodarki państwowej toczył się dotychczas na trzech kołach, które reprezentowały: przemysł, handel i rolnictwo, brak było natomiast czwartego koła, którem jest rzemiosło”.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#Marszałek">Widzimy z poczynań dzisiejszego Ministra Przemysłu i Handlu, że stara się on w miarę sił i możności ten stan rzeczy, jaki się w Polsce wytworzył, poprawić. Chodzi nam jednak o to, ażeby głos przedstawiciela tego resortu znalazł w Rządzie odpowiednie zrozumienie i odpowiedni oddźwięk. Dzisiejszy stan mieszczaństwa i stan miast polskich przedstawia obraz kompletnej pauperyzacji. Widzimy, że warsztaty drobnej produkcji przemysłowej i rzemieślniczej zamykają się z dnia na dzień. Te warstwy średnie pozbawione są wolnych kapitałów, płynnych środków obrotowych, — pozbawione są niezbędnego kredytu.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#Marszałek">Drobna wytwórczość obciążona nadmiernemi świadczeniami na rzecz Państwa nie może sobie z temi ciężarami dać rady i z dnia na dzień ilość pracujących warsztatów rzemieślniczych maleje. Stan zadłużenia wzrasta. Rzemiosło w Polsce jest w stanie upadku.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#Marszałek">Musimy stwierdzić, że obciążenia, kładące się swoim ciężarem na tej warstwie ludności, przerastają jej możność płatniczą. Panowie zapewne wiedzą z danych Urzędu Statystycznego, z danych Ministerstwa Skarbu, że sam podatek dochodowy w rozkładzie swoim spada na miasta w 82,5%, a na wieś zaledwie w 17,5%.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#Marszałek">Jeżeli przejdziemy do cyfr, mówiących nam o wszystkich daninach na rzecz Państwa, to 32% składa przemysł, handel i rzemiosło, rolnictwo zaś składa tylko 7%. To oczywiście dotyczy podatków bezpośrednich. Panowie mogą mi na to powiedzieć, jak to mówił dziś jeden z panów senatorów, że wieś w dużo silniejszym stopniu ponosi ciężar podatków pośrednich, z czem ja się jednak zgodzić nie mogę, bo wiemy, że zarówno konsumcja spirytusu, jak i konsumcja tytoniu niewątpliwie w miastach jest znacznie większa niż na wsi, a to ze względu na zagęszczenie ludności miast, jak i ze względu na liczne rzesze ludności zubożałej, ludności specjalnie robotniczej, która w alkoholu szuka uzupełnienia tych braków w odżywianiu się, jakie przy dzisiejszej sytuacji ekonomicznej robotnik polski niewątpliwie cierpi.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#Marszałek">Proszę Panów, podatki te, które dzisiaj istnieją, kładą się już tak poważnym ciężarem, że nietylko o nakładaniu nowych ciężarów podatkowych na tę warstwę już mowy być nie powinno, ale trzeba dotychczasowe zmniejszyć. Projekty podatkowe Ministerstwa Skarbu, zdążające do zmniejszenia wysokości podatku obrotowego do 1% w handlu hurtowym, nie uwzględniają rzemiosła, podobno dlatego, że od podatku przemysłowego wolny jest tylko rzemieślnik, który pracuje sam z jednym tylko pomocnikiem, a zatem każdy inny wytwórca rękodzielnik ma być traktowany na równi z wielkim przemysłem i płacić podatek obrotowy w tym samym stosunku, jak wielki przemysł.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#Marszałek">Zaniepokojenie w sferach drobnej wytwórczości, w sferach rzemiosła i kupiectwa wywołuje ostatnio złożony projekt ustawy o funduszu budowlanym, mającym powstać z podwyżki komornego. Postawienie realne sprawy obniżenia ruchu budowlanego powinnoby wywołać entuzjazm w sferach rzemieślniczych, a to ze względu na związany z tem rozwój rzemiosła. Jak Panowie wiedzą, przemysł budowlany, rozwijając się, podnosi też inne rzemiosła, które dla tego przemysłu pracują. Jednak mam wielkie wątpliwości, czy postawienie tego projektu w ten sposób, że lokale rzemieślnicze, lokale przemysłowe, lokale handlowe podciąga się do kategorji luksusowych lokali, jest realne, czy te sfery będą mogły ten nowy podatek, znieść? Mam najgłębsze przekonanie, że nie. Panowie mi na to powiedzą: Przeniosą na konsumenta. Tak, one musiałyby przenieść to na konsumenta, lecz oczywistą jest rzeczą, że to podroży znów koszta produkcji, a tem samem przyczyni się do wzmożenia drożyzny, a co za tem idzie jako logiczne następstwo, do zmniejszenia konsumcji.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#Marszałek">Przechodząc do zagadnień kredytowych, pragnąłbym podkreślić tę niedostateczną wysokość kredytów. z jakich rzemiosło korzysta. Do niedawna nie korzystało z nich prawie wcale. Dopiero w roku 1928 rząd wyznaczył specjalne kredyty rzemieślnicze, kredyty 30-miesięczne, spłacane kwartalnemi ratami. Kredyt ten z sum Banku Gospodarstwa Krajowego, zapowiedziany był na r. 1928 w sumie 25 miljonów, jednak zrealizowano go tylko w sumie 13 i pół miljonów, co stanowi w stosunku do zapotrzebowania zaledwie 24%.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#Marszałek">Jak wykazują dane statystyki kas komunalnych i współdzielni rzemieślniczych, zapotrzebowanie kredytu tego nie powiedziałbym długoterminowego, ale w każdym razie dwu i pół letniego, wyraża się w łącznej sumie 48.000.000. Udzielono tego kredytu zaledwie 13 i pół miljona. Mieliśmy zapowiedź, że pozostałe i pół miljona będą również rzemiosłu udzielone. Minął jednak r. 1928, zapowiedź nie została zrealizowana, a obecnie kredyty te od jesieni zostały zupełnie wstrzymane, natomiast wycofuje się je drogą spłacania ich ratami, co stanowi dla rzemiosła dotkliwy ciężar, pozbawia go kapitału obrotowego, i to w tym ciężkim momencie, przed sezonem wiosennym i letnim, podczas kiedy dla rzemieślnika sezon zimowy jest tym okresem, w którym należy zakupywać surowce, kiedy należy przygotowywać się do produkcji sezonu letniego.</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#Marszałek">W referacie swoim p. referent s. Zagleniczny wskazał, jak wielkie zrozumienie zagadnienia kredytu specjalnego dla stanu średniego istnieje w innych krajach a przedewszystkiem we Francji. We Francji, w r. 1919, zorganizowano dla średniego przemysłu, rzemiosła, drobnego handlu i artystów specjalne banki, Banques populaires, które mają po całym kraju rozsianych 480 oddziałów, z kapitałem 94 miljony franków. Wiemy dobrze, że w Niemczech, gdzie istnieją tysiące spółdzielni kredytowych, w Czechosłowacji, gdzie również stan średni cieszy się dużą opieką rządu, mamy dużo specjalnych, potężnych banków, mamy wiele form pomocy kredytowej udzielanej przez państwo. Brak kredytów w dzisiejszym momencie rzemiosło polskie i drobny handel odczuwa bardzo dotkliwie.</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#Marszałek">Muszę tu jeszcze podkreślić tę niesprawiedliwość społeczną, jaką w stosunku do sfer kupieckich stale się stosuje. Nie gdzieindziej tylko w tej sali, gdy jeszcze obradował tu drugi Sejm, uchwalono ową lex Pluta, która polega na tem, że kupiec ścigany jest przez ustawę o walce z lichwą wojenna. Jest ona dziś już zupełnie nieaktualną i natychmiastowego zniesienia jej powinniśmy się domagać w interesie honoru stanu kupieckiego, z obowiązku naprawienia zupełnie nieusprawiedliwionego stosunku, jaki ta ustawa określa. Lex Pluta traktuje uczciwego kupca jako lichwiarza w przeciwstawieniu do chłopa, który nie jest karany za to, że za przywiezione do miasta mleko czy jajko bierze drogo, karany jest natomiast kupiec, który to drogo kupione mleko i jajko dalej sprzedaje. Czas, żebyśmy z tem niewłaściwem ustosunkowaniem się do tych dwóch odłamów ludności nareszcie skończyli.</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#Marszałek">Dzisiejszy Rząd jest tym, który zrealizował samorząd gospodarczy również dla rzemiosła jako twórca ustawy z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowem, która to ustawa powołuje do życia izby rzemieślnicze, jako organy samorządu rzemiosła. Niewątpliwie izby rzemieślnicze w swojej działalności postawią jako sprawę najpilniejszą słuszną obronę interesów rzemiosła i będą miały do spełnienia zadanie bardzo wdzięczne. Jednak nie mogę pominąć tutaj uwagi, że instrukcja wyborcza dla izb rzemieślniczych, jaką ogłosiło Ministerstwo Przemysłu i Handlu, nie liczy się wcale z wymogami życia i gdyby na podstawie tej instrukcji miały być przeprowadzone wybory, to prawdopodobnie wybory te nie mogłyby dojść do skutku. Dzięki temu, że między odłamem rzemieślników polskich a odłamem rzemieślników żydowskich doszło do porozumienia na całym terenie Polski co do podziału mandatów i że w myśl tego porozumienia wybory odbędą się bez głosowania, w tych jedynie warunkach będzie możliwem przy istniejącej instrukcji wyborczej dokonanie wogóle tych wyborów. Zwracam się do Pana Ministra Przemysłu i Handlu z dezyderatem, ażeby w najbliższym czasie instrukcja wyborcza dla izb rzemieślniczych została zreformowana, zmodernizowana i przystosowana do życia i sądzę, że na podstawie doświadczeń, jakie te pierwsze wybory dały Ministerstwu, w postaci wielu spisów wyborczych, wielu danych co do wyznaczenia obwodów i t. p. niedomagania te i braki instrukcji wyborczej zostaną usunięte w porozumieniu z zainteresowanemi sferami.</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#Marszałek">Nie mogę nie wskazać w tem miejscu jeszcze na niezwykłe doniosłą sprawę, jaką jest konieczność zapewnienia izbom rzemieślniczym wystarczającego uposażenia.</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#Marszałek">Mówiąc o sprawach drobnej wytwórczości, nie mogę pominąć drugiego, dla wytwórczości rzemieślniczej bardzo ważnego momentu, mianowicie traktatu handlowego z Niemcami i ważności zawarcia traktatu z Rosją.</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#Marszałek">Na Komisji Spraw Zagranicznych, kiedy była mowa o traktacie z Niemcami, p. Minister Spraw Zagranicznych zakomunikował nam, że już została między obu kontrahentami ustalona zasada, że traktat może być zawarty tylko na podstawie równych kontyngentów, to znaczy równych wartości przywozów i wywozów wzajemnych jednego kraju do drugiego, i to oczywiście uważać należy za stanowisko najzupełniej słuszne. Jednak trzeba się liczyć z odrębnym charakterem produkcji polskiej i niemieckiej. Oczywiście kontyngenty towarów, które będziemy eksportowali do Niemiec, mając charakter surowców, bądź półfabrykatów, natomiast kontyngenty towarów, które Niemcy będą importowały do Polski, mają charakter towarów gotowych i wyrobów szlachetnych. I tu leży niebezpieczeństwo dla naszego przemysłu i rzemiosła.</u>
+ <u xml:id="u-37.19" who="#Marszałek">Zgłaszam zatem pod adresem p. Ministra Przemysłu i Handlu, jako resortowego opiekuna rzemiosła, dezyderat, ażeby przy omawianiu warunków traktatu handlowego z Niemcami miał na względzie interesy polskiego rzemieślnika i interesy polskiego kupca.</u>
+ <u xml:id="u-37.20" who="#Marszałek">Proszę Panów, już na Komisji Spraw Zagranicznych w dyskusji nad exposé p. Ministra Zaleskiego podnosiłem ważność zagadnienia stosunków handlowych z Rosją. Chcę dać wyraz temu i tutaj na plenum Senatu. Niewątpliwie jest to zagadnienie bardzo skomplikowane ze względu na różnicę między systemem handlu w Rosji, zmonopolizowanego w rękach państwa, a systemem wolnego handlu w Polsce. Jednak w interesie naszych sfer gospodarczych, zarówno wielkiego przemysłu, jak i drobnej produkcji leży, aby rynek rosyjski mógł być otwarty dla produkcji polskiej, jako ten rynek, który niewątpliwie w dużym stopniu ułatwi rozwój zbytu produkcji krajowej.</u>
+ <u xml:id="u-37.21" who="#Marszałek">Chciałbym to, co powiedziałem, skrystalizować w kilku punktach. Mianowicie zwracam się do p. Ministra Przemysłu i Handlu z prośbą, ażeby kredyty udzielane dziś dla rzemiosła, kredyty długoterminowe zostały podwyższone conajmniej do obiecanych 25 miljonów, aby przydział tych kredytów został przyśpieszony ze względu na bardzo ciężkie położenie rzemiosła. Dalej, aby podniesiono wysokość kredytów krótkoterminowych redyskontowych i dla średniego przemysłu i dla rzemiosła, aby te kredyty były rozprowadzone wyłącznie przez spółdzielnie kredytowe rzemieślnicze tam, gdzie one są, względnie przez kasy komunalne tam, gdzie tych spółdzielni niema. Wreszcie, aby uregulowano sprawę uposażenia izb rzemieślniczych, które przy dzisiejszym 15%-owym udziale przy opłatach do świadectw przemysłowych na utrzymanie izb rzemieślniczych, nie mają dostatecznych podstaw materjalnych do normalnego funkcjonowania, w przeciwstawieniu do izb przemysłowo-handlowych, które w tych opłatach znajdują podstawę do wystarczającego uposażenia.</u>
+ <u xml:id="u-37.22" who="#Marszałek">Drugą sprawą, którą muszę podnieść, a o której nie wspominał p. referent, jest sprawa naszej ustawy patentowej. Sprawa ustawy patentowej, czyli ustawy o prawie własności przemysłowej, ochronie wynalazków i t. d., jest dość specjalna. W Polsce mamy ustawę patentową z 22 marca 1928 r., wprowadzoną na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. Ustawa ta skasowała poprzednio obowiązującą ustawę 5 lutego 1924 r. Nie będę Panów nudził szczegółami, jest to sprawa może zbyt specjalna, pragnę jednak podkreślić, że ustawa patentowa polska oparta jest zasadniczo na t. zw. systemie romańskim, systemie w mojem rozumieniu wadliwym, choć stosowanym przez Francję i kilka innych krajów, systemie, który nie wymaga stwierdzania przez urząd patentowy nowości wynalazków. Wolno zgłosić i można otrzymać patent na wynalazek bez względu na to, czy jest on nowością, czy też nie jest. Ustawa określa to w ten sposób, że wydział zgłoszeń nie ma obowiązku badania nowości wynalazków, jeżeli jednak przy badaniu (nieobowiązującem) okaże się, że wynalazek nie jest nowy, wydział wypowiada się odmownie, nie udzielając patentu. Jeżeli natomiast nie okaże się to przy badaniu, które nie jest jak mówię obowiązującem, to oczywiście wtedy patent zostaje wydany w przeciwstawieniu do prawa patentowego niemieckiego, które nakazuje zbadanie przedewszystkiem i skonstatowanie nowości danego wynalazku. Ten drugi system jest obok Niemiec stosowany w wielu państwach, a więc w Szwecji, Norwegji, Danji, Holandji, Czechosłowacji i t. d. System ten jest jedynie słuszny. Prawda, że wymaga on większego aparatu, zwiększenia uposażenia urzędu patentowego, ale za to nie staje się powodem tych licznych skarg, jakich świadkami jesteśmy w Polsce, gdzie prawie każdy patent jest kwestjonowany, bo z jednej strony ktoś nie mający prawa do patentu, zgłasza go do Urzędu Patentowego i urząd mu patent wydaje, z drugiej zaś strony nie ochrania wynalazcy, bo każdy ma prawo zakwestjonować jego patent, przez co wstrzymuje lub uniemożliwia eksploatację wynalazku. W tym kierunku należy dążyć do najszybszej zmiany, do zrewidowania naszego prawa patentowego, gdyż nie odpowiada ono tym wymogom życia, jakie ono w stosunku do tej sprawy stawna.</u>
+ <u xml:id="u-37.23" who="#Marszałek">Druga sprawa to niesłychana w Polsce wysokość opłat patentowych. Opłaty te, które wynosiły według poprzedniej ustawy 2.200 zł. za 15-letni okres trwania patentu, obecnie w myśl ustawy z marca 1928 r. wynoszą 6.380 zł. Jesteśmy prawie najdroższym krajem, gdy chodzi o opłaty patentowe, bo gdy porównamy opłaty te z innemi krajami, to cyfry są następujące: Polska zł. 6.380, Anglja — 4782, Austrja — 3499, Włochy — 2817, Francja — 2412, Belgja — 1496 i Stany Zjednoczone A. P. tylko 178 zł. Tylko w Niemczech opłata patentowa jest wyższa, niż w Polsce, bo wynosi 8985 zł., ale nie trzeba zapominać, że Niemcy wydają patenty po skrupulatnem przeprowadzeniu wysoce kompetentnego badania zgłoszonego wynalazku i dlatego też patenty niemieckie cieszą się autorytetem i powagą we wszystkich państwach. Kto otrzyma patent niemiecki, niewątpliwie uzyska go i w innych krajach, które badają nowość wynalazku. Przytem patent niemiecki jest po 5-letniem istnieniu absolutnie nienaruszalny.</u>
+ <u xml:id="u-37.24" who="#Marszałek">Na tem kończę, nie chcąc przeciążać uwagi Panów sprawami, które w uzupełnieniu referatu uważałem za konieczne podnieść.</u>
+ <u xml:id="u-37.25" who="#Marszałek">Odpowiednie rezolucje zgłaszam do laski Marszałkowskiej na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-37.26" who="#Marszałek">Głos ma s. Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie. Głównemi warunkami powodzenia każdej polityki, a więc także polityki gospodarczej są program i trwałość.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SPrzybylski">Przeciw tej zasadzie występuje się u nas zbyt często. Wystarczy osłabienie konjunktury czy chwilowe niepowodzenie, a już sfery zainteresowane dopominają się zmiany kursu polityki gospodarczej. Z systemem tym, stosowanym poprzednio na szeroką skalę, zerwał Rząd obecny, opracowując swój własny program polityki gospodarczej, którego zasadniczym celem jest stworzenie warunków normalnego rozwoju życia gospodarczego w kraju, a zasadniczym punktem wyjścia była stabilizacja waluty i planowe zajęcie się problematami gospodarczemi, które dotychczas leżały odłogiem.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SPrzybylski">Wprawdzie dalecy jesteśmy jeszcze od osiągnięcia tego celu; w metodach pracy gospodarczej Rządu widzimy jeszcze omyłki, a niekiedy widzimy przeżytki minionych okresów, ale bądź co bądź celem, który pracy Rządu w dziedzinie polityki gospodarczej przyświeca, jest wciąż stworzenie warunków dla normalnego rozwoju życia gospodarczego kraju. Aby ten cel osiągnąć, trzeba sięgnąć do odwiecznych praw ekonomicznych, które zjawiskami życia gospodarczego rządzą, a które są silniejsze nad wszelkie nakazy i zakazy prawa i których uwzględnienie musi doprowadzić do porzucenia sprzecznych z niemi sposobów i metod polityki gospodarczej, jako bezcelowych, a nawet szkodliwych, a do wybrania takich sposobów oddziaływania przez Rząd na życie gospodarcze narodu, które tym przyrodzonym prawom ekonomicznym odpowiadają i jedynie nadają się do zrealizowania zamierzonego przez Rząd powyższego celu.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SPrzybylski">Życie gospodarcze kraju opiera się na dwóch zasadniczych elementach, na produkcji i na konsumcji; dlatego też polityka Rządu, mająca na celu rozwój życia gospodarczego, musi dążyć do wzmożenia krajowej produkcji i konsumcji.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SPrzybylski">Wszędzie, a zwłaszcza w kraju wyniszczonym, jak Polska, wojną, inflacją i kilkakrotnemi przesileniami gospodarczemi, jedną z najważniejszych podstaw produkcji jest kapitał. Trzeba więc za pomocą odpowiedniej polityki gospodarczej, a zwłaszcza skarbowej popierać tworzenie się w kraju kapitału. Jeżeli kapitału będzie w kraju pod dostatkiem, to zwolennicy etatyzmu nie będą mieli powodu utyskiwać na brak inicjatywy prywatnej, która dotychczas nie mogła się rozwijać, choćby dla braku funduszów. Ale kapitał krajowy i zagraniczny wtedy tylko znajdą się i dadzą się użyć do produkcji, jeżeli będą miały zapewnioną rentowność. Ściganie dochodu nadmiernemi podatkami i ciężarami jest równoznaczne z tępieniem kapitału i z hamowaniem rozwoju produkcji, podobnie jak opodatkowanie wszelkich zamierzeń i poczynań inwestycyjnych już zdołało doprowadzić w przemyśle i rolnictwie do zaniechania wielu koniecznych inwestycyj i wywołać przedwczesne starzenie się i cofanie w rozwoju wielu zakładów przemysłowych i rolniczych, zdolnych i skłonnych do znacznego powiększenia produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SPrzybylski">Również dyktowaniem cen i płac nie pobudzi się inicjatywy prywatnej, ani nie powiększy się produkcji. Celu tego można dopiąć znacznie łatwiej, idąc za wskazówką zasadniczego prawa polityki ekonomicznej, które głosi, że zadaniem państwa jest stworzenie takich warunków ogólnych, aby wysiłek i inicjatywa indywidualna mogły się przejawiać skutecznie. Tylko uwolnienie inicjatywy prywatnej z krępujących ją więzów, nakazów i zakazów może doprowadzić rychło do rozwoju pełni sił gospodarczych, drzemiących w naszym narodzie, a więc do wzmożenia produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SPrzybylski">Kto posiada wielkie zasoby pieniężne i swobodę inicjatywy, ten ma zwykle rozmach gospodarczy. Trudno domagać się rozmachu i ekspansji gospodarczej tam, gdzie kapitalizację i inwestycje się utrudnia, a inicjatywę krępują interwencje Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SPrzybylski">Wobec małej pojemności rynku wewnętrznego, Rząd stara się, co należy podnieść z uznaniem, wpłynąć na rozwój produkcji krajowej przez popieranie eksportu, co zresztą leży także w interesie poprawy naszego bilansu handlowego. W tej dziedzinie otwarte jest przed Rządem rozległe pole do działania, aby usuwać przeszkody, które stoją na drodze tej gospodarczej ekspansji. Chodzi tu przedewszystkiem o to, aby nasz przemysł i rolnictwo, stając na rynkach zagranicznych do walki konkurencyjnej z przemysłem i rolnictwem, za któremi stoi wielki kapitał oraz protekcja ich państw, doznawały od Rządu odpowiedniego poparcia. A więc znów chodzi o poparcie działalności inwestycyjnej, która przez modernizację warsztatów pracy ma wpłynąć na ulepszenie i potanienie produkcji. Da się to uzyskać przez odpowiednią politykę podatkową, celną, oraz liczącą się z ciężkiem położeniem przemysłu i rolnictwa politykę cen krajowych i płac.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SPrzybylski">A teraz co do konsumcji. Konsumcję popiera się u nas dotychczas przeważnie w ten sposób, że się ją przeciwstawia produkcji, tak, że pojęcie opieki nad spożywcą sprowadza się do walki o niskie ceny. Jest to polityka wygodna, ale nie jest celowa. Zapomina się o tem, że niska cena produktu utrudnia rozwój produkcji, a ekonomicznie jest w swych skutkach równoznaczną nietylko z małą produkcją, ale także z niską płacą pracownika, zajętego w produkcji. O stopniu drożyzny nie rozstrzyga sama wysokość ceny, ale stosunek cen do możliwości i wysokości zarobku, co znów zależy od rozwoju produkcji. Obniżenie poziomu cen uzyska się raczej przez popieranie rozwoju rolnictwa i przemysłu w ich zabiegach o obniżenie kosztów produkcji i wymiany towarowej, nigdy zaś przez politykę policyjnego zwalczania wzrostu cen, który jest konieczny dla utrzymania rolniczych i przemysłowych warsztatów pracy. Wysokie ceny umożliwiają rolnikom i przemysłowi rozwój produkcji, zwiększenie ilości pracowników i podniesienie ich zarobków, przez co powiększają nietylko podaż, ale także zbyt produktów, co w konsekwencji wywołuje dalszy rozwój produkcji i w dalszem następstwie zniżkę cen. Metoda odwrotna prowadzi do ograniczenia produkcji i podaży produktów, do zmniejszenia ilości pracowników i ich zarobków, jest więc już w swem założeniu fałszywa.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SPrzybylski">Uwagi powyższe uważałem za swój obowiązek przytoczyć z prośbą do Pana Ministra Przemysłu i Handlu, do którego sfery gospodarcze, reprezentowane przezemnie, mają pełne zaufanie, o ich uwzględnienie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Przechodzimy do budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Głos jako sprawozdawca ma s. Gaszyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SGaszyński">Wysoki Senacie! Budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, stanowiący największy dział gospodarki państwowej, powinien być przedewszystkiem rozpatrywany pod kątem widzenia całokształtu zadań obrony narodowej. Dlatego też, zanim przystąpię do analizy budżetu, niech mi wolno będzie poświęcić kilka zasadniczych uwag zagadnieniom obrony narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SGaszyński">Kataklizm wojny światowej, poza przeobrażeniami w świecie materjalnym, spowodował olbrzymi wstrząs w psychice i umysłowości ludzkiej. Świat, a wraz z nim i Polska przechodzą głęboki kryzys ideowy — moralny. Widzimy brak linji politycznej wśród narodów, dążących do pokoju. Jesteśmy świadkami przeszkadzania Polsce w rozwijaniu własnej historycznej linji, budującej przyszłość Narodu Polskiego na jego własnych siłach i twórczej współpracy obywateli, a przyszłość ludzkości na zgodnej współpracy wolnych narodów, nietylko politycznie, lecz i ekonomicznie.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SGaszyński">Obecna chwila dziejowa jest wyjątkową. My, współcześni, nie możemy nawet ogarnąć i ocenić wagi i znaczenia przeżywanego okresu dziejów. Jak przechodzień w lesie widzi tylko poszczególne otaczające go drzewa, a nie widzi całego lasu, tak i my, unoszeni wirem codziennych wydarzeń, dostrzegamy tylko poszczególne zjawiska i fragmenty odbywających się dziejowych procesów, nie zawsze mogąc zdać sobie sprawę, jaka jest ich treść, logika i kierunek. Wszechświatowa wojna zapoczątkowała nową erę w dziejach ludzkości.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SGaszyński">Chociaż hasło pokojowego rozstrzygnięcia sporów i zatargów międzynarodowych zostało wcielone w kształt Ligi Narodów i Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, gdzie idea pokojowego współżycia narodów, nie przestając żyć i utrwalać się, stale już zmierzać będzie ku doskonaleniu form swego wcielenia, obecne jednak uchwały i poczynania Ligi wobec wpływów związku międzynarodowych finansistów często kierowane są niestety międzynarodową racją handlu, wbrew wszechnarodowej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SGaszyński">Jednakże zgodnie z przewidywaniami naszych wieszczów i myślicieli i zgodnie z zapowiedzią prawd ewangielicznych, żyjemy już pod znakiem zapoczątkowania realizacji najwyższych ideałów ludzkich, jak: dobra, prawdy i sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SGaszyński">Nie oznacza to bynajmniej, że na świecie zapanowała już sielanka, że teraz już przyjedzie wieczysty pokój i ziści się królestwo Boże na ziemi. Odwrotnie, jak każdy przełomowy okres, czasy dzisiejsze najeżone są wielkiemi niebezpieczeństwami. Pomimo powszechnych tendencyj pokojowych, mimo czynionych w tym kierunku wielkich wysiłków niema jeszcze niestety żadnej pewności, że starcia zbrojne nigdy już nie nastąpią i że Polska szczęśliwie uniknie wszelkich powikłań i nie zostanie wciągnięta do zawieruchy wojennej, pomimo, że prowadzi jedną z najczynniejszych polityk pokojowych.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SGaszyński">Nasze położenie geograficzne, zawsze wybiegające naprzód tendencje humanitarne narażają nas na niebezpieczeństwa konfliktów zbrojnych w większym może stopniu, niż którykolwiek inny kraj i dlatego kwestja obrony narodowej ma dla nas nietylko nie tą mniejszą, lecz o wiele większą wagę, niż dla wielu innych państw i narodów.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SGaszyński">Zdobycze wiedzy i postępy techniki sprawiły, iż wojna współczesna nie ogranicza się do rozgrywki między walczącemi armjami. O wyniku zbrojnego starcia zadecyduje nie liczebność armji i wyposażenie jej materjalne, lecz stopień przygotowania narodu jako całości i najszerzej pojęta jego sprawność pod względem organizacyjnym, technicznym, gospodarczym i finansowym. Dlatego też pojęcie obrony narodowej obejmuje dzisiaj wszystkie bez wyjątku dziedziny życia państwowego, zaczynając od wychowania dorastających pokoleń, poprzez wszelkie zaopatrzenia techniczne i materjalne, a kończąc na spoistości społecznej i silnym duchu narodu.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SGaszyński">Obrona narodowa wymaga dzisiaj oprócz silnych i sprawnych kadr wojskowych, pogotowia zbrojnego i gospodarczego całego narodu pod przewodnictwem stojącem na wysokości zadania, należycie zorganizowanych władz państwowych, cywilnych i wojskowych przy niezłomnej świadomej woli całego społeczeństwa, co wszystko razem wzięte złoży się na naszą mocarną siłę wewnętrzną.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SGaszyński">W obecnych warunkach ustroju politycznego świata armja polska winna być jednocześnie gwarantką pokoju światowego. Zadanie zaiste nielada.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#SGaszyński">Jeżeli jednak chcemy zorganizować istotną i niezawodną obronę narodową, musimy opierać ją na potędze zarówno materjalnej, jak i moralnej, musimy dążyć do stworzenia obok siły militarnej takich warunków, któreby sprzyjały wzrostowi naszej spoistości i siły wewnętrznej.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#SGaszyński">Możemy zaś osiągnąć to przez wypełnienie następujących kardynalnych warunków, a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#SGaszyński">1) Konstytucyjne ustalenie znanego lecz dotychczas zapoznawanego celu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#SGaszyński">2) Rozbudowę i zróżniczkowanie władz państwowych ze ścisłem rozgraniczeniem ich kompetencji: na kierowniczą, ustawodawczą, wykonawczą i sądy, przy ustaleniu pełnej władzy zwierzchniej w osobie Prezydenta, wybranego przez naród.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#SGaszyński">Nie dałbym pełnego obrazu obrony narodowej, gdybym pominął stan finansowy naszego kraju. Napoleon twierdził, że dla wygrania wojny prócz dzielnej armji potrzebne są trzy rzeczy: pieniądze, pieniądze i pieniądze.</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#SGaszyński">Anglicy nie bez słuszności twierdzą, że „ostatnią bitwę oni wygrywają” dzięki dobremu stanowi finansowemu angielskiego narodu. I u nas musimy podnieść dochód społeczny narodu.</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#SGaszyński">Panowie Senatorowie! Kiedy już wywalczono równe prawa dla człowieka, kiedy zrozumiano doniosłość wyzwolenia narodów z niewoli politycznej, to nadszedł już czas na ten trzeci etap w rozwoju ludzkości: wyzwolenia dla wszystkich ludzi pracy umysłowej i fizycznej z niewoli ekonomicznej.</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#SGaszyński">Jest wprost dziejową koniecznością wyzwolić pracę z niewoli kapitału finansowego i dać jej równouprawnienie z kapitałem tym przez założenie między niemi sprawiedliwego stosunku, by człowiek umysłowej i fizycznej pracy nie był dłużej w niewoli obcego złota, które jest miernikiem nietylko papierowych naszych wewnętrznych znaków obiegowych, lecz wogóle wszelkich naszych materjalnych wartości i kapitałów stałych.</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#SGaszyński">Trzecim warunkiem obrony narodowej jest wyzwolenie najszerszej inicjatywy społecznej i niekrępowany niczem rozwój wytwórczości na wszystkich polach z usunięciem materjalnych przyczyn tarć socjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-40.20" who="#SGaszyński">Linja polityki ekonomicznej musi przedewszystkiem uwzględniać przyrodzone warunki państwa i wyzyskać jego bogactwa naturalne, jak również rozwijać wynalazczość i opierać wielką wytwórczość na naukowych podstawach organizacji pracy. Po uzgodnieniu tych podstaw z odwiecznem prawem postępu można do minimum sprowadzić godziny dnia roboczego, podnosząc do maksimum wydajność pracy. Dynamiczny system gospodarczy powoduje nieustanny wzrost wydajności pracy i stały spadek cen wszelkiej produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-40.21" who="#SGaszyński">Pragnąc być pożytecznym członkiem rodziny narodów, powinniśmy pracować ze światem dla całego świata, pomnąc, że służymy przedewszystkiem ku pożytkowi i wielkości Rzeczypospolitej Polskiej. Któż nie chce wymiany wszechstronnych tworów ducha oraz surowców, płodów ziemi i pracy, wartości, z których każda oddzielnie jest o wiele cenniejszą od bryły złota, wreszcie kapitałów, które wyraźnie świadczą o skali użyteczności poszczególnych ludów w rodzinie narodów. Jednego tylko nie chcemy: fałszywego miernika naszych znaków kredytowych, czyli miernika naszej pracy i monopolu związku międzynarodowego finansistów na możność naszej pracy!</u>
+ <u xml:id="u-40.22" who="#SGaszyński">Dlatego musimy pamiętać, że istotna i niezawodna obrona narodowa wymaga możliwego uniezależnienia się państwa pod względem finansowym. Zależność bowiem państwowa od kapitałów obcych stwarza nieuchronnie konieczność dostosowania się do metod i celów przeważnie nie harmonizujących z interesami narodowemi.</u>
+ <u xml:id="u-40.23" who="#SGaszyński">Dla osiągnięcia tego ostatniego celu koniecznym jest, poza dobrą wolą, odpowiedni wysiłek myślowy, aby się wyzbyć przesądów i zbankrutowanych po wojnie teorji, a śmiało wstąpić na drogę reformy ustroju finansowego przez wprowadzenie zamiast cudzego złota własnej wielowartościowej jednostki obliczeniowej, jako miernika wartości, który umożliwi sprawiedliwe rozliczanie się we wszelkich warunkach i okolicznościach, a także stworzenie własnego wewnętrznego długoterminowego taniego kredytu hipotecznego, przez który osiągniemy masową produkcję, duże zarobki obywateli, wielką wewnętrzną konsumcję, nieograniczony, niczem nieskrępowany rozkwit gospodarczy, należytą rozbudowę ubezpieczeń społecznych, zadośćuczynienie w najszerszym zakresie potrzebom oświaty i kultury.</u>
+ <u xml:id="u-40.24" who="#SGaszyński">Gdy trapiące dziś naród plagi zostaną w ten sposób zwalczone i usunięte, a w konsekwencji, gdy bezrobocie i nędza znikną, kwestja mieszkaniowa rozwiązaną, niewspółmierność uposażeń i płac zarobkowych do kosztów przeżycia wyrównaną wszystkim ludziom pracy, gdy pilniejszym potrzebom gospodarstwa społecznego uczyni się zadość, a dobrobyt moralny i materjalny stanie się zjawiskiem powszechnem, — wówczas Polska pozyska wszystkie warunki do zorganizowania takiej obrony narodowej, o którą rozbiją się wszelkie zakusy jej wrogów tajnych i jawnych, a która jedynie stanowić będzie niezawodną rękojmię całości jej granic i należytego bytu. To naprawdę powstrzymać zdoła międzynarodowych lichwiarzy od dalszych mąceń w tej kadzi pokoju narodów!</u>
+ <u xml:id="u-40.25" who="#SGaszyński">Do wielkiego tego celu najkrótszą drogą i w najszybszym czasie prowadzi ustrój, oparty na odwiecznem prawie postępu, tak zwany ustrój „współwładczy” (synarchiczny). Na nim zbudujemy przyszłość narodu polskiego, na naszych własnych siłach i twórczej współpracy obywateli, a przyszłość ludzkości na zgodnej pracy wolnych narodów, w myśl wskazań polskich mędrców!</u>
+ <u xml:id="u-40.26" who="#SGaszyński">Proszę Panów Senatorów! Wobec tego, że referat ścisły o cyfrach jest już wydrukowany, i wobec tego, że wiemy, że wszyscy Panowie byli łaskawi się z nim zapoznać, nie pozostaje mi nic innego, jak tylko zwrócić się do Wysokiego Senatu o uchwalenie następujących zmian: W wydatkach zwyczajnych w dziale 1 § 1 (Uposażenie) zwiększyć o 65.000 zł. W dziale 2 § 1 (Uposażenie) zmniejszyć o 7.618.561 złotych. W dziale 2 § 3 (Podróże służbowe i przesiedlenia) zwiększyć o 1.041.436 zł. W dziale 2 § 12 (Wydatki uboczne przy wyżywieniu) zwiększyć o 53.000 złotych, W dziale 8 § 13 (Szkoły i kursy żeglugi powietrznej) zwiększyć o 31.890 zł. W dziale 9 § 12 (Fundusz dyspozycyjny) zwiększyć o 1.996.400 zł. W dziale 9 § 16 (Różne) zwiększyć o 140.000 zł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kelles-Krauz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SKellesKrauz">Czuję się w obowiązku w krótkich słowach wyłożyć nasz pogląd na budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, a właściwie, szerzej ujmując tę rzecz, na sprawę obronności naszego Państwa, obronności, tej integralnej części tego dobra Państwa, które to pojęcie, według nowego projektu partji rządowej zmiany konstytucji, ma być pierwszem i zasadniczem prawem w Polsce — dobro Państwa, jego obronność, jako integralna część tego dobra.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SKellesKrauz">My, socjaliści, dawaliśmy nieraz dowody, że ta zasada jest nam również drogą. Nawet często składaliśmy jej w ofierze częściowo nasze klasowe stanowisko. I dlatego odrazu oświadczam, że sprawa obronności i stosunek nasz do tej części obronności, jaką jest armja i jej budżet, był i jest rzeczowy i życzliwy. Ale, proszę Panów, to ogólnikowe twierdzenie, ta ogólnikowa zasada dobra państwa i jego obronności jest tylko pięknym frazesem, dopóki nie napełnimy tego pojęcia żywą i jasną treścią. I tu już, mam wrażenie, nasze pojęcia i nasze poglądy na treść tego pojęcia, co jest dobrem państwa, a nawet co jest jego rzeczywistą obronnością, będą się zasadniczo różniły od pojęcia w tych sprawach większości tej Izby. Bo, proszę Panów, dla Panów dobrem jest, naprzykład, poniżanie parlamentaryzmu, zmniejszanie i dążenie do zmniejszania praw przedstawicielstwa narodowego; dla nas jest to droga i igra bardzo niebezpieczna dla dobra państwa i dla jego obronności. Dla Panów dobrem będzie i dobrem jest według Panów odsuwanie coraz większe od wpływu na Państwo, na politykę Państwa, szerokich mas ludności i oddawanie coraz większej dozy tego wpływu kapitałowi, czy to wielkoprzemysłowemu, czy ziemiańskiemu; dla nas jest to droga wiodąca do bardzo ciężkich, może rewolucyjnych, wstrząsów w życiu państwowem.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#komentarz">(S. Posner: Bardzo słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SKellesKrauz">Proszę Panów, budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, który, jak Panowie widzą, wynosi z górą 30% całego budżetu Państwowego w jego wydatkach, jest bardzo duży, trudny do zniesienia dla państwa młodego, a w szczególności dla klasy pracującej.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie, słusznie!)</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SKellesKrauz">P. sen. Gaszyński, nasz sprawozdawca, w świetnym swym referacie powiada w jednem miejscu: „kwoty, wydane w budżecie na obronę państwa, są niewystarczające”. My wiemy, że one będą zawsze niewystarczającemi w stosunku do rosnących ciągle niepomiernie żądań militaryzmu, w stosunku do tych ilościowych i jakościowych możności materjalnych, jakiemi będą rozporządzali, prawdopodobnie zawsze, nasi ewentualni napastnicy. I dlatego, proszę Panów, gdybyśmy tylko na tych materjalnych wartościach naszej armji i tylko na naszej armji chcieli oprzeć wartość i odporność naszych sił państwowych, to, zdaniem naszem, z góry musielibyśmy bardzo czarno patrzeć na naszą przyszłość państwową. My, proszę Panów, większy nacisk kładziemy zawsze na inne składniki obronności naszej, na te składniki, które tak wielką i piękną rolę odegrały w Legjonach polskich i które w rzeczywistości sprawiły cud Wisły.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SKellesKrauz">I tu pozwolę sobie znowu zacytować słowa naszego referenta, który w jednem miejscu swojego referatu tu mówi: „szukać musimy trwałych rękojmi pokoju, ażeby niepodległości nie stracić. Najlepszą rękojmią jest uświadomiony moralnie i silny fizycznie obywatel Polski”. Ale, proszę Panów, my mamy jeszcze jednego nauczyciela w tej sprawie, nauczyciela, którego autorytet dla większości tej Izby stoi ponad wszelką krytyką. Nauczycielem tym, którego słowa w tej sprawie, a oblicze z niedawnej przeszłości nie jest dla nas tak łatwe do zapomnienia, jest nie kto inny, jak właśnie Marszałek Piłsudski. Mam opis wiarygodnego autora, który opowiada o pewnem zebraniu Związku Strzeleckiego w jednem z miast Szwajcarji, zdaje się w Genewie, pisze on; „Oto święto nielada. Zjawi się do nas sam „Ziuk” i zaraz wygłosi referat”. I rozpoczyna ten referat słowami: „Dzisiaj Wam opowiem o tajemnicy zwycięstwa” — i mówi długo, pięknie i logicznie. Dowodzi nam, że w walce z zaborcami będziemy im zawsze ustępowali liczną i uzbrojeniem, ale trzy czwarte zwycięstwa to strona moralna żołnierza, która znowu zależy od ogólnych warunków socjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SKellesKrauz">A jakież są te warunki socjalne, w których żyje ogromna większość Polaków, cała klasa pracująca, czy to na wsi, czy w mieście? Mamy w tej materji własne dane statystyczne, ale nie chcąc męczyć Panów uwagami i wreszcie nie chcąc być jednostronnym, oprę się tylko na tem, co znowu w swoim wyśmienitym referacie powiedział p. referent Pepłowski, że przeciętny zarobek robotnika w Polsce w 1928 r. wynosił 5 zł. — my wiemy o znacznie niższych — podczas kiedy minimum egzystencji dla małej rodziny robotniczej wynosi 9 zł. Czy trzeba jeszcze jaskrawszego oświetlenia tej strasznej prawdy, że po dziesięciu latach istnienia, a po trzech latach rządów obecnych i rządów Panów w Polsce, ogromna ilość ludzi, miljony ludzi żyją poniżej 50% minimum egzystencji! A jeżeli mówić o wsi, to sądzę, że cyfry te będą jeszcze gorsze. Jeżeli nasz generalny referent p. senator Szarski w swoim wyśmienitym referacie mówi, że niecierpliwość stała się ogólną cechą naszego życia, to sądzę, że nie ma na myśli klasy robotniczej polskiej, bo ta dała dowody wprost nadludzkiej cierpliwości, natomiast ma rację, w drugiem miejscu, kiedy mówi, że o głodzie i chłodzie nie można pracować i nie można być cierpliwym.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SKellesKrauz">Chcę jeszcze dwie minuty poświęcić pewnej sprawie, związanej niewątpliwie z obronnością naszego kraju, a o której powinienem właściwie mówić przy Ministerstwie Komunikacji, ale tam niestety nie dojdę już do głosu.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SKellesKrauz">Nasze kolejnictwo, to jest po armji naszej ta rzecz, którą możemy się szczycić, stoi ono na wysokości zadania. Ale koleje nasze to nie jest tabor kolejowy, to nie są to tylko martwe przedmioty, to są też ludzie, to są kolejarze. I jeżeli możemy szczycić się naszem kolejnictwem, a szczycić się niem możemy, to wstydzić się musimy, jeżeli uprzytomnimy sobie, jak ci Iudzie są uposażeni, ci ludzie, którzy z zaparciem się siebie w 1918 r przejmowali koleje, a także i w 1920 roku okazali olbrzymią pomoc przy obronie niepodległości — nie będę Panom wymawiał 1926 r., ale tam zdaje się także magna pars fecit — ci ludzie, jeżeli Panowie wiedzą jak są uposażeni, jeżeli Panowie wiedzą, że w ich pracy ciągle się depce obowiązujące prawo o 8-godzinnym dniu pracy, że ich wyzyskuje się do ostateczności, że wreszcie sam referent Ministerstwa Komunikacji, p. senator Przybylski w jednem miejscu mówi: „niedopuszczalnem jest, żeby po 10 latach sprawa pragmatyki służbowej w kolejnictwie była niezałatwiona”, to wszystko razem stanowi obraz okropny.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SKellesKrauz">I, nie wchodząc w fachową krytykę naszego budżetu wojskowego, czynimy, w myśl poprzednich wywodów naszych, odpowiedzialnym cały obecny Rząd i stronnictwa rządowe za to, że ich ogólna polityka przez coraz większą ustępliwość wobec wielkiego kapitału przemysłowego i ziemiańskiego, przez zaniedbywanie rzetelnej reformy rolnej, przez celowe poniżanie demokracji parlamentarnej, osłabia niezmiernie siły obronne naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#SKellesKrauz">I twierdzę, że ci moi towarzysze, którzy wołali w tej Izbie o większe place dla ludu pracy, o wolność, o ziemię dla bezrolnych i małorolnych, i ci, którzy zapowiadają, że będą zwalczać Wasze projekty, które chcą masy ludowe odsunąć od rządów i znaczenia w państwie, ci bardziej dbają o stan siły obronnej naszego Państwa. Ci chcą ją oprzeć nietylko na bezdusznej sile, ale na świadomości obywatelskiej i na głębokim przywiązaniu i miłości do Ojczyzny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Średniawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SŚredniawski">Żołd naszego żołnierza wynosi 86 gr na 10 dni. W Austrji żołd żołnierza wynosił 12 a potem 16 halerzy, to znaczy przerachowane na nasze pieniądze wynosi 25 gr. Proszę Panów, 8% grosza dziennie to jest przecież tak mało, że nikomu to nie wystarczy na różne malutkie, a konieczne potrzeby. Wskutek tego rodzice, którzy dali syna do wojska, muszą mu posyłać od czasu do czasu jakieś grosze, aby mu to wystarczyło na drobne wydatki, ale, proszę Panów, są tacy rodzice, których nie stać na wysyłanie pieniędzy, i to jest niesprawiedliwe. Wiemy, że obecny Rząd już dwa razy podwyższał płace oficerów, ale o żołnierzach zapomniał. Przeszłoroczny referent sejmowy budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych podnosił, iż uważa za potrzebne podwyższenie żołdu o 200%. Ale nie wiem, dlaczego to nie zostało uchwalone. W tym roku Sejm podwyższył żołd o 100%. czyli, że ten żołd wynosiłby 16 gr dziennie. Proszę Panów, to są takie żądania, którym trudno, odmówić. Otóż komisja senacka przyszła z wnioskiem o skreślenie tych 100%, i przy tej sposobności chciałbym pewne uwagi powiedzieć Wysokiemu Senatowi.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SŚredniawski">Moi Panowie, wybaczcie mi, ja należę do najstarszych senatorów, więc pozwólcie mi parę uwag na ten temat powiedzieć. Sejm poprzedni, szczególnie lewica, była bardzo źle usposobiona dla Senatu i trzeba było kompromisu, żeby się zgodziła w Konstytucji na utworzenie Senatu i wskutek tego kompromisu obezwładniono ten Senat zupełnie, dano mu bardzo mało praw. Wśród trwania poprzedniego Senatu jednak i lewica przyszła do przekonania, że ten Senat jest pożyteczny. Z kilkoma osobami mówiłem i to oświadczono mi osobiście: „byłem przeciwny Senatowi, ale widzę, że ten Senat jest jednak pożyteczny”. I trzeba powiedzieć, że Sejm dość respektował, na początku mniej, ale potem więcej, te zmiany, które Senat zaprowadzał. Otóż, proszę Panów, jeżeli teraz Senat zniesie podwyższenie żołdu dla żołnierzy, którzy o tem już wiedzą, że Sejm uchwalił im podwyżkę, jeżeli się zwróci na to uwagę, że Panowie także obcinają dużo w budżecie Ministerstwa Rolnictwa na potrzeby tak ważne jak meljoracje i inne potrzeby dla popierania rolnictwa, to będzie to bardzo skuteczną bronią przeciw Senatowi. Więc jabym radził tego unikać, tembardziej, że jest to sprawa zupełnie słuszna i usprawiedliwiona. Apeluję tedy do Wysokiego Senatu, żeby przy uchwalaniu budżetu wojskowego żołd żołnierski przyjął w formie uchwały sejmowej. Odpowiedni wniosek wnoszę.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SŚredniawski">A teraz chciałbym jedną uwagę zrobić. Szczególnie do Pana Marszałka, a także do Wysokiego Senatu chciałbym się zwrócić z tem, że my prowadzimy te obrady takim galopem, w tak ogromnie forsowny sposób, a uważam to za zbyteczne. Wiemy, że w przeszłym roku był czas bardzo krótki, bardzo ograniczony, więc trzeba było te rzeczy przyśpieszać, bo nas nagliły terminy. W tym roku tej trudności niema i można byłoby sobie pozwolić na powolniejsze tempo. Naprzykład nasze stronnictwo, bardzo maleńkie w Senacie, dostało tylko godzinę czasu, a są niektóre rzeczy, co do których byłoby bardzo pożytecznem wspólnie je omówić, wspólnie dyskusję przeprowadzić, bo przez to poznajemy się wzajemnie, poznajemy swoje zapatrywania i możemy się zżyć. Ja uważam, że to jest zbyteczne i nie powinno być takiego obcinania. Nicby się złego nie stało, jeżelibyśmy te obrady przedłużyli o pięć dni, nie byłoby z tego żadnego nieszczęścia. Ja sam miałem wielką ochotę omówić sprawy parcelacji, emigracji, która się rozprasza po całym świecie. Jak się roczniki statystyczne czyta, to widzi się, że po wszystkich krańcach świata ta nasza emigracja się rozprasza, jakgdyby chodziło o zagładę tych ludzi. Teraz dochodzi to do nas ustnie i piśmiennie, i w dziennikach porusza się sprawę kurczenia się polskości na kresach, burczenia się stanu posiadania polskiego. Więc te rzeczy trzeba byłoby omówić, ale niestety niema czasu. Dostałem tych kilka minut z łaski moich kolegów, którzy mi 10 minut czasu udzielili, ażebym mógł parę uwag tu zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">Czy Pan Minister życzy sobie zabrać głos.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#komentarz">(Wiceminister Spraw Wojskowych gen. Konarzewski: Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#Marszałek">Dyskusja wyczerpana. Chciałbym tylko odpowiedzieć panu s. Średniawskiemu, że jesteśmy skrępowani terminami, które nas obowiązują, ponieważ musimy budżet odesłać do Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#Marszałek">Proponuję odbyć posiedzenie jutro o godz. 10-ej min. 30. Na porządku dziennym: dokończenie debaty nad preliminarzem budżetowym.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#Marszałek">Nie słyszę sprzeciwu. Uważam porządek dzienny za przyjęty. Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 min. 55.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..1e05bf4
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
@@ -0,0 +1,113 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00016-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 16)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 16)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">16</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_016_000005776.odt</note>
+ <date>1929-03-09</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski" role="speaker">
+ <persName>Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Świtalski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SAntoniNowak" role="speaker">
+ <persName>S. Antoni Nowak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBohdanowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Bohdanowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDaszyńskaGolińska" role="speaker">
+ <persName>S. Daszyńska-Golińska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDruckiLubecki" role="speaker">
+ <persName>S. Drucki-Lubecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SEvert" role="speaker">
+ <persName>S. Evert</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHorbaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Horbaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKamieniecki" role="speaker">
+ <persName>S. Kamieniecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKisielewska" role="speaker">
+ <persName>S. Kisielewska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLempke" role="speaker">
+ <persName>S. Lempke</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLubomirski" role="speaker">
+ <persName>S. Lubomirski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNocznicki" role="speaker">
+ <persName>S. Nocznicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPant" role="speaker">
+ <persName>S. Pant</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzybylski" role="speaker">
+ <persName>S. Przybylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRubinsztejn" role="speaker">
+ <persName>S. Rubinsztejn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSpickermann" role="speaker">
+ <persName>S. Spickermann</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStanisławNowak" role="speaker">
+ <persName>S. Stanisław Nowak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzafranek" role="speaker">
+ <persName>S. Szafranek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SThullie" role="speaker">
+ <persName>S. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksAlbrecht" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Albrecht</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksLondzin" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Londzin</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKamieniecki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kamieniecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekPosner" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Posner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..f50e398
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,699 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 14 posiedzenia uważani za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 15 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Wasiutyński i Kamieniecki. Listę mówców prowadzi s. Wasiutyński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Na porządku dziennym jest dalsza dyskusja nad budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Jako sprawozdawca głos ma s. ks. Albrecht.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SksAlbrecht">Preliminarz budżetowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na rok 1929/30, jak w roku zeszłym, zawiera 9 działów i według tych działów rozpatrywać go będziemy. Co prawda obecny p. minister przeprowadził reorganizację ustroju administracyjnego ministerstwa od 1. I. 1929 w ten sposób, iż obecnie jest 6 departamentów i 1 samodzielny wydział. Główna zmiana polegała na połączeniu dwóch departamentów t. j. szkolnictwa powszechnego i średniego w jeden departament pod nazwą: ogólno-kształcącego. Prócz tego nastąpiły pewne przegrupowania wydziałów. Wobec tego administracja ministerstwa składa się:</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SksAlbrecht">I. Departament ogólny z 6 wydziałami: prezydjalny, prawny, budżetowo-rachunkowy, budowy szkół, wychowania fizycznego i higjeny szkolnej, sprawozdawczy.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SksAlbrecht">II. Departament z 5 wydziałami: szkół powszechnych, szkół średnich, kształcenia nauczycieli, organizacyjno-programowy, oświaty pozaszkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SksAlbrecht">III. Departament szkół zawodowych z 3 wydziałami.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SksAlbrecht">IV. Departament szkół wyższych i nauki.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SksAlbrecht">V. Departament wyznań religijnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SksAlbrecht">VI. Departament sztuki.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#SksAlbrecht">VII. Samodzielny wydział archiwów.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#SksAlbrecht">Skutkiem tej reorganizacji widzimy zwiększoną ilość urzędników w centrali, lecz przez to nie zwiększyła się ogólna ich liczba. Albowiem 31 wizytatorów, którzy byli czynni przy ministerstwie, a budżetowo figurowali przy kuratorjach, na żądanie Najwyższej Izby Kontroli budżetowo zostali przeniesieni do zarządu centralnego, stąd zwyżka w tym dziale.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#SksAlbrecht">Budżet ten jest wybitnie personalnym, gdyż obejmuje około 82.000 nauczycieli, urzędników i niższych funkcjonarjuszy i przeszło 17.000 duchownych wszystkich wyznań, to jest katolickiego, ewangelickiego, prawosławnego, mahometańskiego i mojżeszowego. Wyraziłem się „około” 100.000, gdyż pewnych ilości nauczycieli nieetatowych, płatnych od ilości godzin, nie da się ustalić cyframi — słowem pracuje około 100.000 osób.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#SksAlbrecht">W ogólnym budżecie Państwa, rozpatrywanym przez nas, wydatki personalne wynoszą 42%. W budżecie w r. 1926 wynosiły wydatki osobowe 89,46%, w 1927 r. — 86%, 1928 prawie 81%, w obecnym, 84%, rzeczowo administracyjne: 1926 — 8,72%, 1927 — 9,33%, 1928 — 10,40%, na budownictwo szkół, 1926 — 0,80%, 1927 — 1,84%, 1928 — 3,75%.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#SksAlbrecht">Dochody ministerstwa pokrywają zaledwie 1,72% wydatków.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#SksAlbrecht">Całkowite wydatki w stosunku do całego budżetu Państwa wynoszą 16,56%, w poprzednim roku 15,17%.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#SksAlbrecht">Lecz budżet ten nie daje nam obrazu tego, co Polska daje na szkolnictwo i oświatę. Albowiem trzeba pamiętać, że państwo pokrywa w szkolnictwie powszechnem, a częściowo i zawodowem tylko wydatki osobowe, a samorządy miejskie i wiejskie pokrywają wydatki rzeczowe, co przekroczy o wiele 100 miljonów rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#SksAlbrecht">Do tego należy dodać budżet oświatowy śląski za ten rok 33.951.841 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#SksAlbrecht">Trudności napotyka się też przy porównaniu naszego budżetu z budżetami innych państw gdyż obce państwa niechętnie dostarczają danych, a powtóre różne są sposoby budżetowania w różnych państwach i w rozmaity sposób są rozłożone ciężary między państwa a samorządy. Porównywać można rzeczy współmierne. Mniej więcej dadzą się porównać budżety: Prus, które mają za 1928 r. — 17,51%. (Niemcy Rzesza 0,21%), Danja — 1926/7 — 14,18%, Finlandja — 14,32%, Rumunja 1927 — 11,48%, Szwecja — 17%, Holandja — 19,90%. Czechosłowacja 1926/7 — 7,38%. Co do tej ostatniej, to porównanie nie będzie dokładne, albowiem tam są sejmy krajowe, które uchwalają koszty oświaty i kultury.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#SksAlbrecht">Dział ten administracji państwowej jest, zdaniem mojem, najważniejszy i stanowi podwaliny budowy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#SksAlbrecht">W odrodzonej ojczyźnie naszej ten dział powinien być przez nas szczególną troską otaczany. Pamiętamy bowiem spustoszenie wojenne i tendencyjne tępienie przez rządy zaborcze przez sto kilkadziesiąt lat wszelkiej kultury wogóle a polskiej w szczególności. I gdyby nie szczególne położenie nasze geograficzne i nieprzychylni dla nas sąsiedzi ze wschodu i zachodu, to budżet ten powinien w całokształcie naszych wydatków zająć pierwsze miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#SksAlbrecht">Drugim motywem troski jest przeświadczenie, że nawet budżetowo zyskamy w innych działach, jak sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, gdy wychowamy dobrych, moralnych, ofiarnych i patrjotycznych obywateli, wolnych już od wpływów trójzaborczego sposobu myślenia, bo oni potrafią zbudować świetlaną przyszłość Polski.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#SksAlbrecht">Trudności duże na obecne pokolenie; oświata bowiem w Polsce jeszcze wiele pozostawia do życzenia i jeszcze liczymy spory odsetek analfabetów, jeszcze nie zdołaliśmy przez 10 lat od wskrzeszenia ojczyzny dojść do tego, ażeby do wszystkich dzieci w wieku szkolnym mógł być zastosowany przymus szkolny.</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#SksAlbrecht">Chociaż postęp w tym kierunku jest bezsprzecznie niezwykły, bo nie mając przed 10 laty nawet 1/3 potrzebnych i wykwalifikowanych nauczycieli ani budynków szkolnych, dziś doszliśmy do tego stanu, iż posiadamy armję wykwalifikowanych nauczycieli szkół powszechnych około 65.000 osób, prawie 3 razy więcej niż posiadaliśmy w 1919 r., a 84% dzieci w wieku szkolnym uczy się, a mam nadzieję, iż w najbliższych latach mimo trudności przewidzianych i to zagadnienie rozwiążemy i 100% dzieci szkołą obejmiemy. W seminarjach nauczycielskich uczy się 33,133 uczni, z czego 41,3% chłopców, 58,7% dziewcząt. Nauczycieli w szkolnictwie powszechnym pracuje 55% kobiet, 45% mężczyzn.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#SksAlbrecht">Idąc ze szkolnictwem wszerz, nie powinniśmy jednocześnie zapominać o pogłębieniu naukowem i wychowawczem, musimy sobie wyraźnie wytknąć program szkolnictwa i drogę, po której kroczyć należy. Nic wystarczy samo oświecenie umysłów dzieci, ani ich rozwój fizyczny, trzeba urabiać wolę i duszę dziecka, trzeba dziatwę wychować. Prawda, iż z natury rzeczy wychowanie dzieci należy do rodziców, lecz znamy i uświadamiamy sobie braki dużej części rodziców, to też należy dążyć, aby nastąpiło większe zbliżenie szkoły z rodzicami, aby przez wzajemne oddziaływanie podołać wychowaniu przyszłych pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#SksAlbrecht">Dla wychowania potrzebne są pewne normy etyczne, na których należy budować. Te normy nie mogą być chwiejne ani zależne od indywidualnych poglądów ludzi-pedagogów, bo historja filozofji uczy nas, ile to już systemów wręcz sobie przeciwnych stawiano jako normy życia. Jak na stałym gruncie budujemy wielkie gmachy, tak na stałych fundamentach musimy budować gmach przyszłości naszej.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#SksAlbrecht">Dlatego będę prawdopodobnie wyrazicielem, jeśli nie całej Izby, to przeważającej większości, gdy powiem, iż odwieczne normy etyczne i pedagogiczne Konstytucji świata „Dekalogu” jedynie są niezmienne i dane nam przez Stwórcę, a zawarte w tej Konstytucji, śmiało możemy budować.</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#SksAlbrecht">To też dobrze się u nas układa, iż w Polsce ministerstwo oświaty publicznej połączone jest z wyznaniami religijnemi, jest to bowiem, że tak powiem, symbolem, iż nasze Państwo w tym kierunku pragnie postępować.</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#SksAlbrecht">Mamy już okólnik poprzedniego ministra zaaprobowany przez obecnego p. ministra, zwracający uwagę ciałom pedagogicznym w szkołach ogólnokształcących na wychowanie dzieci i młodzieży. Należy to powitać z zadowoleniem.</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#SksAlbrecht">Szkolnictwo powszechne jest regulowane ustawodawczo, średnie zaś tylko reskryptem Ministra W. R. i O. P. W celu ułatwienia dzieciom przechodzenia ze szkoły powszechnej do średniej wydał obecny p. minister rozporządzenie o dostosowaniu programu nauki w ostatnich trzech oddziałach szkoły powszechnej do pierwszych trzech klas szkoły średniej — jak się był łaskaw wyrazić — tytułem wypróbowania, czy system ten okaże się dobry. Otóż przyszłość najbliższa nam pokaże, czy to wyda pożądane rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#SksAlbrecht">W zakresie wyznań religijnych ustawodawstwo nie zostało dotąd ostatecznie uregulowane. Rzeczpospolita Polska zawarła w r. 1925 konkordat z kościołem rzymsko-katolickim, ujęty w umowę, spisaną pomiędzy Stolicą Apostolską a Rządem polskim, ratyfikowaną przez Izby Ustawodawcze, lecz przepisy wykonawcze do konkordatu, które miały być przez rząd wspólnie z komisją papieską opracowane i potem w życie wprowadzone, nie zostały dotąd wydane.</u>
+ <u xml:id="u-2.28" who="#SksAlbrecht">Co do innych wyznań wszystko opiera się na przepisach dotychczasowych.</u>
+ <u xml:id="u-2.29" who="#SksAlbrecht">I ten brak definitywnych norm prawnych często powoduje niepotrzebne zadrażnienia i nieporozumienia, a z czego korzystają ludzie, wrogo do religji ustosunkowani, a szczególniej do kościoła rzymsko-katolickiego, aby wywołać niesnaski i niepokoje, wprowadzające w Państwie zarodek walk religijnych, nieznanych w Polsce, co bynajmniej dla spoistości i siły Państwa nie jest pożądane.</u>
+ <u xml:id="u-2.30" who="#SksAlbrecht">Cały cywilizowany świat, nawet te państwa, które przed laty wypowiedziały walkę kościołowi, zawracają z tej drogi, rozumiejąc, iż walki religijne tylko na szkodę państwa się obracają: jako przykład niech posłuży nam Francja.</u>
+ <u xml:id="u-2.31" who="#SksAlbrecht">O budżecie wyznań nie miałem zamiaru dłużej się rozwodzić, jednak wobec wniosków, które zgłaszano w Sejmie i na komisji Senatu, i wobec przemówienia p. s. Koernera, którego stenogram mam przed sobą, muszę powiedzieć kilka słów wyjaśnienia. Mianowicie wczoraj p. s. Koerner, powołując się na s. Everta, powtórzył za nim, że jest wstydem dla wyznania katolickiego, że chce korzystać na swoje utrzymanie z opłat, wnoszonych przez inne wyznania.</u>
+ <u xml:id="u-2.32" who="#komentarz">(Głos: To było tylko powtórzenie.)</u>
+ <u xml:id="u-2.33" who="#SksAlbrecht">Właśnie mówię, że dosłownie wedle stenogramu jest to powtórzenie przez p. s. Koernera słów p. s. Everta. Muszę powiedzieć, że sumy budżetowe Kościoła katolickiego opierają się na konkordacie, a więc na umowie międzynarodowej, ratyfikowanej przez Izby Ustawodawcze. Powtóre, jeżeli kościół rości pretensje do prestacji państwowych, to ma po temu nieprzedawnione prawa, albowiem państwa zaborcze, przeważnie tytułem represji za pobudzanie przez kościół do patrjotyzmu, pokonfiskowały majątki kościelne, przez przodków na cele religijne ofiarowane.</u>
+ <u xml:id="u-2.34" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości: A naszych nie niszczono, nie palono?)</u>
+ <u xml:id="u-2.35" who="#SksAlbrecht">Wiem o tem… z czego jeszcze dziś jest w posiadaniu państwa około 200.000 ha. Następnie b. rząd rosyjski zasekwestrował fundusz religijny i ten fundusz religijny, z którego się wyznanie katolickie utrzymywało w całem imperjum rosyjskiem, do 1917 r. figurował w budżecie państwa rosyjskiego jako specjalny fundusz religijny rzymskokatolickiego kościoła, z którego odsetek wypłacano pensję duchowieństwu, a nawet pozostałości z tych odsetek obracano na inne cele niekatolickie.</u>
+ <u xml:id="u-2.36" who="#SksAlbrecht">Do tego funduszu Państwo Polskie ma prawo i na mocy traktatu ryskiego powinno było ten fundusz rewindykować. Był też fundusz religijny b. Galicji, który Rząd Polski przejął choć zdewaluowany, lecz ten w budżecie Państwa nawet nie figuruje. Budżet tego działu — i to jest odpowiedź na to, z jakiego tytułu — budżet tego działu od 1925 r. zostaje niezmieniony, a przynajmniej w bardzo nikłej mierze, co w aneksie do konkordatu jest przewidziane, choć potrzeby się zwiększyły. Brak bowiem oprócz 100 etatów proboszczowskich około 200 etatów urzędników konsystorskich i około 600–800 dla kleryków seminarjów duchownych, co budżetowo wyniosłoby około 1.200.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.37" who="#SksAlbrecht">Częściowo ze względu na trudności budżetowe Państwa a częściowo, aby wnioskiem o tę kwotę nie wywoływać powtórnie przykrych dla katolików dyskusji, nie stawiam go pod obrady.</u>
+ <u xml:id="u-2.38" who="#SksAlbrecht">W dziale 7 § 11 w wyznaniu ewangelickiem jest przyjęty dodatek mieszkaniowy tak, jak dla wszystkich, dla urzędników konsystorskich w wysokości 5.400 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.39" who="#SksAlbrecht">W dziale 7 § 14 wyznanie mojżeszowe przyjęto w Sejmie dodatek mieszkaniowy dla nauczycieli religji 3.600 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.40" who="#SksAlbrecht">W dziale 7 § 15 Rząd wstawił 290.000 na wydatki religijne ogólne. Otóż ministerstwo do 1 stycznia z tej sumy wydało przeszło 200.000 zł., w Sejmie zaś skreślono z tego paragrafu 50.000 zł. Otóż na komisji te 50.000 zostały restytuowane. Obejmuje ta suma wyznania, nieobjęte budżetem, jak staroobrzędowców, karaimów, duszpasterstwo na emigracji i drobne wydatki nieobjęte budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-2.41" who="#SksAlbrecht">Zanim jednak przystąpię do szczegółów budżetu, muszę poruszyć kilka ważnych zagadnień, odnoszących się do działalności Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pierwszem takiem zagadnieniem jest realizacja powszechnego nauczania. Ministerstwo poczyniło badania i obliczenia statystyczne co do liczby dzieci w wieku szkolnym od 1922 r. W wyniku tych badań ustalono, iż w r. 1921/22 było dzieci w wieku szkolnym 5.075.166, Liczba ta jednak co rok stopniowo się zmniejszała i w roku 1927/28 wynosiła 3.605.098 dzieci. Od tego roku rozpoczyna się proces odwrotny. Otóż według danych, jakie zaczerpnąłem z referatu znawcy tej rzeczy p. posła Stypińskiego, wzrost tak się przedstawia: 1928/29 — 3.638.525, 1929/30— 3.900.476, 1930/31 — 4.240.703, 1931/32 — 4.588.144, 1932/33 — 5.201.834, i tak dochodzi w r. 1939/40 do punktu kulminacyjnego 6.071.193 dzieci. Więc wzrost od 1928 r. do 1940 wyniesie 66% dzieci. Następnie będzie normalny przyrost 2,5% dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-2.42" who="#SksAlbrecht">Dziś w miastach chodzi do szkół około 99,5% dzieci w wieku szkolnym. Powszechne nauczanie może tylko w kilku miastach jest obowiązujące, jak np. w Łodzi, bo w Warszawie jeszcze nie jest przeprowadzone, ale Łódź ma powszechne nauczanie. Na wsiach chodzi 79% dzieci, a na wschodnich kresach 60%.</u>
+ <u xml:id="u-2.43" who="#SksAlbrecht">Jak już wspomniałem, od ubiegłego roku szkolnego rozpoczął się już wzrost liczby dzieci w wieku szkolnym, to też jeżeli nie będą przedsięwzięte energiczne środki zaradcze, możemy się znaleźć w przykrych warunkach i doczekamy się postępującego wzrostu analfabetyzmu.</u>
+ <u xml:id="u-2.44" who="#SksAlbrecht">Musimy przystąpić na wielką skalę do rozbudowy szkolnictwa powszechnego — sprawa ta żadnych sprzeciwów z żadnej strony nie spotka. Przedewszystkiem trzeba będzie przygotować odpowiednią liczbę nauczycieli, a powtóre budynków szkolnych i mieszkań dla nauczycieli. Przy opracowaniu przez ministerstwo planu zaspokojenia sił nauczycielskich wzięto za podstawę obliczeń stan prawno-ustawowy z 1922 r. i stan faktyczny. Podług tego stanu prawnego przewidziane jest w ustawie 42,25 dzieci na jednego nauczyciela, a w rzeczywistości liczba dzieci na jednego nauczyciela wynosi 50–60.</u>
+ <u xml:id="u-2.45" who="#SksAlbrecht">Biorąc tedy normy ustawowe, to od dziś do 1940 r. należałoby przygotować po 10.000 nauczycieli rocznie, a jeżeli weźmiemy normy 50–60, to będziemy potrzebowali rocznie około 6.000 nauczycieli. Seminarja nasze dają rocznie około 4.500 nauczycieli. Lecz brakowi 1.500 nauczycieli ministerstwo już w dobry sposób postanowiło zapobiec, albowiem urządziło pedagogia jednoroczne i dwuroczne dla abiturjentów szkół średnich. Z tych kursów 5 razy prędzej ewentualnie 21/2 razy prędzej ma nauczycieli i w tym roku przeszło 5.000 nauczycieli wychowano. Z tych poczynań ministerstwa p. minister, p. dyrektor departamentu są zadowoleni. Ten problem da się łatwo pokonać i nie będzie przedstawiał wielkich trudności.</u>
+ <u xml:id="u-2.46" who="#SksAlbrecht">Gorzej się przedstawia kwestja mieszkań. Otóż w r. 1940 z powodu wzrostu liczby nauczycieli trzeba będzie dodać do tego budżetu, jaki mamy, 124 miljony złotych więcej, co figurować będzie w budżecie, i pokonanie trudności technicznych będzie możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-2.47" who="#SksAlbrecht">Za to gorzej przedstawia się sprawa przygotowania budynków szkolnych i mieszkań dla nauczycieli. I tutaj muszę powołać się na dane statystyczne, które miał p. Stypiński, który dobrze jest z tą sprawą obeznany. I tutaj możemy wychodzić z założeń programu minimalnego i maksymalnego, według tego, czy weźmiemy na jedną izbę szkolną 43 dzieci, czy 50, czy 65 dzieci, Przy 43 dzieciach musielibyśmy wybudować do 1940 r. 114.436 izb szkolnych, a przy 60 dzieciach 68.294 izb szkolnych, a do tego niezbędne są 85.825 mieszkań, ewentualnie 54.221 mieszkań. W całej Rzeczypospolitej bez województwa śląskiego posiadamy 55.868 izb szkolnych, z czego 31.793 własnych samorządowych, a 25.075 wynajętych.</u>
+ <u xml:id="u-2.48" who="#SksAlbrecht">Przy obliczeniu programu idealnego koszta budowy izb szkolnych i mieszkań wyniosłyby 5.149.485.000 zł, przy minimalnym programie 3.073.230.000. Widzimy tedy, iż w przeciągu 10 lat, które mamy przed sobą tego problemu nie zdoła się rozwiązać, a jeżeli rozłożymy realizację tego programu na lat 20, to jest do 1949 roku, to wówczas należałoby przy maksymalnym programie budować rocznie 5.722 izby szkolne oraz 4.291 mieszkań kosztem 257.475.250 zł, a przy programie mniej idealnym trzeba budować 3.415 izb szkolnych i 2.561 mieszkań kosztem 153.661.500 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.49" who="#SksAlbrecht">Ustawowo obowiązek budowy szkół i mieszkań ciąży na gminach wiejskich i miejskich, jednak gminy, zwłaszcza wiejskie i małe, a także małomiejskie temu ciężarowi nie podołałyby. Więc ciężar musi przejść na samorządy wyższych stopni, powiatowe i wojewódzkie. A ponieważ jest dużo takich gmin i powiatów, które nie byłyby w stanie podołać ciężarowi, przeto Państwo musi przyjść z pomocą finansową w postaci zasiłków zwrotnych czy bezzwrotnych, Przeto gdyby nasz budżet państwowy mógł wytrzymać, to należałoby jeszcze dziś wstawić przynajmniej 50.000.000 zł na cele budowlane, co, jak p. minister wspomniał, dałoby mu możność rozwiązania tego problemu. Budżet nasz przewiduje na ten cel 10 miljonów złotych, tak przyjęto w komisji, P. Minister bowiem liczy, że na ten cel w nadzwyczajnym budżecie inwestycyjnym będzie musiał otrzymać odpowiednie sumy, jeszcze około 40 miljonów, aby podołać temu zadaniu. Na ten cel muszą się odnaleźć fundusze i muszą nasi finansiści i bilansiści obmyśleć odpowiednie ułożenie budżetu w ten sposób, żeby te fundusze na przyszłe lata preliminowano, w przeciwnym razie analfabetyzm będzie się u nas rozpowszechniać. To jest jedno zagadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-2.50" who="#SksAlbrecht">Drugiem zagadnieniem jest szkolnictwo średnie ogólnokształcące. Tutaj drogą ustawową załatwiono sprawę kwalifikacji nauczycieli, a organizacja szkolnictwa średniego jest załatwiona też drogą rozporządzenia p. ministra. Wiadomo, iż w ministerstwie opracowuje się projekt ustawy o ustroju szkół. Bolączką, odczuwaną dotkliwie przez nasze społeczeństwo, zwłaszcza sfery niezamożne, jest niedostateczna ilość szkół państwowych i nierównomierne ich rozmieszczenie. Ogółem mamy 256 szkół państwowych, dochodzi jeszcze do tego 13 szkół państwowych na Śląsku, razem z 108.299 uczniami. A rozmieszczenie tych szkół jest następujące: 5 województw centralnych posiada 89 szkół, jedna szkoła jest na 126.000 mieszkańców, wschodnie mają 28 szkół, jedna szkoła jest na 147.000 mieszkańców, południowe mają 89 szkół, jedna szkoła wypada na 82.000 mieszkańców, a zachodnie mają 50 szkół i jedna szkoła wypada na 58.000 mieszkańców. Więc widzimy, jak nierównomiernie są te szkoły rozłożone, i rozumiemy dlaczego; ponieważ na zachodzie szkolnictwo było lepiej rozbudowane, u nas szkolnictwa tego nie było, tylko było prywatne i to prywatne szkolnictwo na naszych terenach pozostało. Widzimy też różne anomalje. Weźmy np. takie miasta, jak Lwów i Kraków, które posiadają 24 szkoły średnie, a liczba ich ludności wynosi tyle, ile posiada jedna Łódź, która posiada tylko dwie szkoły średnie państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-2.51" who="#SksAlbrecht">To też widzimy i na tych upośledzonych terenach 543 szkoły prywatne, w tej liczbie 71 szkół samorządowych ze 106.000 uczniami. Szkoły te nie korzystają z żadnych subwencji państwowych, a opierają swój byt na wpisowem od ucznia, płaconem przez rodziców, co wynosi miesięcznie 60, 80, 90 zł. Wiele z pośród tych szkół powołanych do życia pod względem naukowym przedstawia duże niedociągnięcia i braki. Cierpi na tem wychowanie i kształcenie młodzieży, a przedewszystkiem cierpią na tem ludzie niezamożni, a przedewszystkiem urzędnicy państwowi, którzy muszą pracować w takich miejscowościach, gdzie niema szkół państwowych, i choć dostają na naukę dzieci, o ile się nie mylę, 30 zł miesięcznie na dziecko, jednak resztę muszą sami dopłacać, gdy inni pracując w miastach, gdzie są szkoły państwowe, nic nie płacą. I ta sprawa musi ulec rewizji, i w ministerstwie na ten cel już są wstawione odpowiednie sumy.</u>
+ <u xml:id="u-2.52" who="#SksAlbrecht">Ministerstwo przewiduje na upaństwowienie jednego gimnazjum 50.000 zł. Sejm wnosi, ażeby upaństwowić 5 gimnazjów i podniósł tę sumę budżetu do 250.000 zł. U nas na komisji w debacie z p. ministrem przeszliśmy do przekonania, że nie możemy jednak upaństwowić tych 5 gimnazjów, tylko to jedno gimnazjum ma być upaństwione. Chciano w Łodzi upaństwowić, ale niema tam amatorów, którzyby szkołę w tej chwili oddali, widocznie, że taka prywatna szkoła jest jednak jakimś interesem.</u>
+ <u xml:id="u-2.53" who="#SksAlbrecht">Dalszem zagadnieniem bardzo ważnem, które ministerstwo musi rozwiązać, są szkoły zawodowe. Nie będę tu przedstawiał całej tabeli co do stanu szkolnictwa, powiem tylko, że wogóle mamy 128 tych szkół, które razem z 98.000 uczniów szkół dokształcających kształcą 159.485 uczniów. A więc szkół technicznych jest 40, rzemieślniczo-przemysłowych 35, zawodowych żeńskich 31 i t. d. Nie będę wyliczał szczegółowo, w drukowanem sprawozdaniu jest to umieszczone i kto z Państwa interesuje się, znajdzie tam te rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-2.54" who="#SksAlbrecht">Szkoły zawodowe państwowe są przepełnione tak, iż na 1 oddział przypada 60 uczniów i jeszcze spora liczba odchodzi od bram uczelni. W samorządowych kursach dokształcających przypada na 1 klasę 29 uczniów. Stąd należy wyciągnąć wniosek, iż społeczeństwo i sama młodzież ma zrozumienie i naturalną skłonność kształcenia się w praktycznym zawodowym kierunku, aby się przygotować do życia zarobkowego. I to jest objaw dodatni.</u>
+ <u xml:id="u-2.55" who="#SksAlbrecht">Jakie wartości przedstawiają szkoły zawodowe pod względem praktycznym, sprawdzianu takiego, jak co do szkół średnich ogólno-kształcących, nie mamy. Aby taki cel osiągnąć, należałoby przeprowadzić ankietę w warsztatach poszczególnych zawodów.</u>
+ <u xml:id="u-2.56" who="#SksAlbrecht">Dziś już jest wiadomą rzeczą, iż spora ilość młodzieży kończąca szkoły techniczne i rzemieślniczo-przemysłowe, znajduje nieźle płatne stanowisko w przemyśle, budownictwie, drogach i czynności swoje ku zadowoleniu przełożonych umie spełniać.</u>
+ <u xml:id="u-2.57" who="#SksAlbrecht">Niedomaganiem tych szkół jest brak tęgich fachowców, głównie w szkołach technicznych, którzyby się stale poświęcali zawodowi nauczycielskiemu, bo brak ich niezawodnie ujemnie wpływa na szkolenie młodzieży. Przyczyną najważniejszą tego braku jest niewspółmierność płacy nauczycielskiej z zarobkami, jakie ci fachowcy inżynierowie otrzymują w przemyśle, budownictwie, słowem gdy praktycznie pracują w swoim zawodzie. Jeżeli inżynier, jako nauczyciel, otrzymuje od 350–600 zł miesięcznego wynagrodzenia, to nie można się dziwić, że uważa swoje stanowiska za przejściowy etap i dorywczą pracę, i skoro nadarza mu się sposobność otrzymania posady w przemyśle, porzuca szkołę, tam bowiem otrzymuje dwukrotnie lub czterokrotnie wyższe wynagrodzenie. A skutek jest dziś taki, jak mnie poinformował p. dyrektor departamentu, iż w szkołach wyżej wspomnianych brak 30 nauczycieli nauk technicznych i pomimo ogłoszenia w pismach, nie zgłaszają się. Jeżeli ta liczba nie zostanie uzupełniona, to w przyszłym roku większość szkół technicznych może być unieruchomiona. A pamiętajmy, że szkoły techniczne to są małe politechniki, koszta budowy tych szkół wraz z pracowniami i urządzeniami technicznemi są dużo droższe od innych szkół — kosztują nas miljony.</u>
+ <u xml:id="u-2.58" who="#SksAlbrecht">Nie można do tego dopuścić, aby to dzieło z takim trudem, mozołem i kosztami zbudowane miało upadać. Mamy grono ludzi ideowych i zapalonych, którzy od początku stoją przy warsztacie z p. dyrektorem Jarnińskim na czele i kilkunastoma jego współpracownikami w centrali i kuratoriach jako wizytatorowie, lecz oni w tych warunkach nie mogą sobie wychować następców, co jest groźne dla przyszłości. Osobiście widzę chwilowe wyjście z tej sprawy w ten sposób, żeby specjalistom i fachowcom z pośród nauczycieli dawać specjalne dodatki. Obecny p. minister już w pewnej mierze stosuje dodatki osobowe.</u>
+ <u xml:id="u-2.59" who="#SksAlbrecht">Mnie przychodzi inna myśl. Pragmatyka służbowa nauczycieli takich dodatków nie przewiduje, lecz za to ustawa o uposażeniach z r. 1923 w art. 10 mówi, że Rada Ministrów może uchwalić specjalne dodatki, uzasadnione szczególnemi warunkami służby. Otóż jest tutaj moja prośba do p. ministra, żeby zechciał się ustosunkować przychylnie do tej sprawy, dałoby się przez to w dużej mierze zaradzić złemu. W ten sposób możnaby do zasadniczych uposażeń stosować dla tych fachowców dodatki od 50 do 75%, co jak sadzę, nie wyniosłoby sum zbyt wielkich. Obliczyłem tutaj, że takich osób, którym należałoby dawać takie dodatki, specjalistów, inżynierów i t. d. mamy w centrali od 12 do 15, a w kuratoriach wizytatorów 35 osób. Gdyby wszystkim udzielono od 50 do 70% dodatku, wyniosłoby to 850.000 złotych, ale budżet nie przewiduje na to odpowiedniej sumy. Otóż po rozmowie z p. Ministrem Wyznań Religijnych Oświecenia Publicznego i p. Ministrem Skarbu i zgodzie ich doszliśmy do takiego załatwienia sprawy. W budżecie szkolnictwa zawodowego figurowała suma 300.000 przeznaczona na wychowawstwo, ale ponieważ w innych działach taki wydatek nie figurował więc i tutaj możnaby go skreślić, ale się go nie skreśla i pozostawia się tę sumę 300.000 na to, aby była użyta na dodatki dla nauczycieli fachowców. W ten sposób jako tako zaradziłoby się tej potrzebie. Sądzę, że wśród techników inżynierów, jeśli dostaną takie uposażenie, znalazłaby się pewna ilość ludzi, którym będzie odpowiadała praca pedagogiczna, a otrzymując warunki ekonomiczne możliwe dla inteligentnego człowieka, a przytem emeryturę państwową i inne przywileje płynące ze służby państwowej, poświęciliby się zawodowi nauczycielskiemu na stałe.</u>
+ <u xml:id="u-2.60" who="#SksAlbrecht">A drugi sposób to udzielanie stypendjów studentom politechnik z warunkiem, aby po skończonych studjach poświęcili kilka lat pracy pedagogicznej.</u>
+ <u xml:id="u-2.61" who="#SksAlbrecht">Stan szkolnictwa wyższego: posiadamy 12 szkół akademickich z 253 wydziałami i ogólnie około 37.000 studentów. Jeżeli dodać do tego Wyższą Szkołę Handlową, Uniwersytet Lubelski, to będzie blisko 40.000. Studjuje wogóle 75% mężczyzn, a 25% kobiet, są jednak wydziały prawie zupełnie opanowane przez kobiety. Naprzykład wydział filozoficzny ma 6.737 mężczyzn, a 7.118 kobiet, co stanowi 51% kobiet, wydział farmaceutyczny ma także więcej kobiet niźli mężczyzn, mianowicie 296 mężczyzn i 329 kobiet. Na wydziale dentystycznym jest 60 mężczyzn na 298 kobiet. Na wydziale lekarskim 20% kobiet, na prawniczym 8.070 mężczyzn i 664 kobiet, nawet na wydziale architektonicznym jest 76 kobiet.</u>
+ <u xml:id="u-2.62" who="#SksAlbrecht">Stosunek liczby kończących studja wyższe do ogólnej liczby słuchaczów przedstawia się niekorzystnie w porównaniu do uczelni zagranicznych. Często słabe przygotowanie nie dopuszcza do tego, by ukończyli, a często i bieda zmusza do opuszczenia szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-2.63" who="#SksAlbrecht">Ponieważ na komisji posłowie żydowscy mieli pretensje, że robi się trudności w przyjmowaniu do uniwersytetów młodzieży żydowskiej, pozwolę sobie przytoczyć statystykę naszych uniwersytetów. Mamy w uniwersytecie warszawskim na wydziale prawnym 28,1% żydów, na wydziale lekarskim 19,9%, a wogóle na wszystkich wydziałach jest 23,3%.</u>
+ <u xml:id="u-2.64" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Ale jaki jest stosunek do kandydatów? To byłaby bardzo ciekawa statystyka.)</u>
+ <u xml:id="u-2.65" who="#SksAlbrecht">Ponieważ Panowie mówią o stosunku do ludności, przytaczam dane statystyczne, że w porównaniu do ludności powinno być 10%, a tu jest 23,3%.</u>
+ <u xml:id="u-2.66" who="#SksAlbrecht">Uniwersytet Jagielloński na wydziale prawniczym 38,7%. na wydziale lekarskim. 17%, razem 28,3% wogóle na wszystkich wydziałach.</u>
+ <u xml:id="u-2.67" who="#SksAlbrecht">Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie ma 34,7% na wydziale prawniczym, na wydziale lekarskim 20,5%, wogóle 33%.</u>
+ <u xml:id="u-2.68" who="#SksAlbrecht">Uniwersytet Stefana Batorego ma 26% na wydziale prawniczym, 27,9% na wydziale lekarskim, wogóle 28,6%.</u>
+ <u xml:id="u-2.69" who="#SksAlbrecht">Uniwersytet Poznański ma tylko 12 studentów żydów, t. j. 0,3%.</u>
+ <u xml:id="u-2.70" who="#SksAlbrecht">Politechnika Warszawska ma 377 studentów żydów, t. j. 10,3%. Politechnika Lwowska — 14,5%. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego — 16-tu.</u>
+ <u xml:id="u-2.71" who="#komentarz">(S. Dawidson: Ile to procent?)</u>
+ <u xml:id="u-2.72" who="#SksAlbrecht">Następnie Akademja Sztuk Pięknych ma 21 studentów, a w Państwowym Instytucie Dentystycznym kształci się 79 studentów żydów.</u>
+ <u xml:id="u-2.73" who="#SksAlbrecht">Jak wogóle całe szkolnictwo, tak i szkolnictwo wyższe cierpi na brak pomieszczeń i ciasnotę uczelni. Nasze uczelnie nie były i nie są przygotowane na taką ilość słuchaczy, jaką obecnie posiadają. Dochodzi do tego, iż słuchacze nie mogą się na pewnych wykładach pomieścić w salach. Za małe i szczupłe mamy laboratorja w politechnikach i uniwersytetach, tak. że student musi nieraz długo oczekiwać swej kolejki. Pod tym względem czekają nas też duże wydatki na rozbudowę i odpowiednie uposażenie naszych wyższych uczelni.</u>
+ <u xml:id="u-2.74" who="#SksAlbrecht">Dotacje naukowe dla szkół wyższych, dotąd bardzo skromne, zostały dość wydatnie podniesione przez Sejm, chociaż w dalszym ciągu uważam je za nader skromne stosunkowo do potrzeb, jakie są w tych uczelniach.</u>
+ <u xml:id="u-2.75" who="#SksAlbrecht">Następnie dział 8 nowego budżetu obejmuje sztukę z sumą w rozchodach 4.766.824 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.76" who="#SksAlbrecht">Co do wojewódzkich oddziałów sztuki, etat przewiduje 7 konserwatorów i 2 zastępców, czyli 1 konserwator przypada na 2 województwa i wobec tego jest trudno, ażeby miał pieczę nad wszystkiemi zabytkami sztuki, zwłaszcza, gdy się zwróci uwagę na duże rozległości naszych województw, więc konserwator jeździ wtedy, gdy jest wezwany. Skutek jest ten, że wiele zabytków sztuki budowlanej, przyrody, ginie dla przyszłości. To też należałoby w przyszłości utworzyć etaty konserwatorów w każdem województwie.</u>
+ <u xml:id="u-2.77" who="#SksAlbrecht">Następnie pilna jest sprawa przeprowadzenia inwentaryzacji zabytków i dzieł sztuki, albowiem wiele rzeczy przez nieumiejętne obchodzenie się ginie, wiele zabytków zostaje wywożonych z granic kraju. W tym kierunku składam rezolucję, ażeby inwentaryzację tych wszystkich zabytków jak najszybciej przeprowadzono.</u>
+ <u xml:id="u-2.78" who="#SksAlbrecht">Dalej mamy dwa konserwatoria muzyczne, w Warszawie i Poznaniu, w których kształcą się nauczyciele śpiewu i muzyki do szkół średnich, i trzeba przyznać, dobrze przygotowani. Jest rzeczą bardzo pożyteczna umuzykalnienie nowego młodego pokolenia. wyrobienie w duszach poczucia piękna i zbliżenie, zetkniecie się ze sztuką. Słyszałem zdanie od pewnego inteligentnego Rosjanina w czasie wojny, że uważa to za smutny objaw, iż naród polski zaprzestaje śpiewać. To też wyrażę tutaj swoje wątpliwości, czy dobrze się stało, iż w programach szkół takie przedmioty, jak śpiew, rysunki, muzykę, przeniesiono na popołudniowe godziny, czyli że młodzież będzie musiała drugi raz przychodzić do szkoły, co zwłaszcza w porze zimowej będzie uciążliwe i może ją zniechęcać, Mamy też szkołę Sztuk Pięknych w Warszawie postawioną zupełnie na wysokości artystycznej, nie gorzej niż Akademja Sztuk Pięknych w Krakowie, przeto należałoby i tej uczelni nadać prawa akademickie.</u>
+ <u xml:id="u-2.79" who="#SksAlbrecht">Nie posiadamy gmachów rządowych na muzea sztuki, lecz narazie umieszczamy dzieła sztuki na Zamku Warszawskim i na Wawelu.</u>
+ <u xml:id="u-2.80" who="#SksAlbrecht">Po przeprowadzeniu szczegółowej dyskusji i po wyjaśnieniu stanowiska Rządu w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej stawiam wniosek:</u>
+ <u xml:id="u-2.81" who="#SksAlbrecht">Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na rok 1929/30 z następującemi zmianami:</u>
+ <u xml:id="u-2.82" who="#SksAlbrecht">W wydatkach zwyczajnych:</u>
+ <u xml:id="u-2.83" who="#SksAlbrecht">W dziale 1, § 11, uchwaloną przez Sejm kwotę 4.000.000 zmniejszyć o 1.100.000 zł., Rząd bowiem nie podejmuje się wykonania tej uchwały, nie mając odpowiedniej ustawy, te 1.100.000 zł przeznaczone było na zawodowe szkolnictwo nauczycieli i urzędników, W dziale 2, § 15 — 240.000 zł zwiększyć o 50.000 zł, Faktyczne wydatki tego paragrafu obejmują wyznania nie zamieszczone w preliminarzu, a w wykonaniu budżetu okazuje się. że potrzebna jest suma 290.000 zł, co przez komisję zostało przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-2.84" who="#SksAlbrecht">W dziale 4, rozdział 2, § 10 — sumę 1.537.200 zł zmniejszyć o 700.260 zł, bo zdaniem Rządu ta zmniejszona suma wystarczy w tym roku na urządzenie lokali szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.85" who="#SksAlbrecht">W dziale 4, rozdz. 2, § 12 — 20.000.000 zmniejszyć o 10.000.000 zł. Ze względów budżetowych Rząd nie może się zgodzić na taką podwyżkę, a co do potrzeb budownictwa szkolnego, to Rząd poczynił starania, aby przedłożyć nadzwyczajny budżet inwestycyjny.</u>
+ <u xml:id="u-2.86" who="#SksAlbrecht">W dziale 5, rozdział 3, § 13 — sumę 250.000 zł zmniejszyć o 200.000 zł. Aczkolwiek potrzeba upaństwowienia i otwierania nowych szkół średnich w województwach centralnych i na Kresach jest oczywista, to jednak Ministerstwo oświadczyło, iż w tym roku budżetowym więcej niż jednej szkoły upaństwowić nie może.</u>
+ <u xml:id="u-2.87" who="#SksAlbrecht">W dziale 6, § 1 — 14.738.000 zł pozostawić bez zmiany z tem, aby kwota uchwalona przez Sejm 300.000 zł na wychowawstwo była przeznaczona na zwiększenie uposażeń dla nauczycieli inżynierów w szkołach zawodowych technicznych.</u>
+ <u xml:id="u-2.88" who="#SksAlbrecht">W dziale 6, § 11 — 700.000 zł zmniejszyć o 100.000 zł. To są stypendja dla szkół zawodowych.</u>
+ <u xml:id="u-2.89" who="#SksAlbrecht">W dziale 6, § 14 — 100.000 zł skreślić. Tu przewidziana była budowa szkoły średniej współdzielczej. Aczkolwiek byłaby ona bardzo potrzebna i pożyteczna, jednak ze względów budżetowych ministerstwo prosi o skreślenie tej pozycji i oświadcza, że w ramach swojego budżetu będzie czyniło kroki ku powołaniu do życia takiej szkoły, ale na to pieniędzy narazie nie potrzeba; dopiero wtedy, kiedy szkoła będzie w ruchu, będzie potrzebny budżet na jej prowadzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.90" who="#SksAlbrecht">W dziale 7, rozdział 1, § 1 — 22.312.404 zł. zmniejszyć o 179.000 zł. Ministerstwo uważa bowiem, że dwie katedry farmakologji na Uniwersytecie Jagiellońskim nie są konieczne, ustanowienie zaś w Uniwersytecie Warszawskim katedry ustawodawstwa socjalnego może Rząd uskutecznić dopiero po porozumieniu się z senatem akademickim. W tym też celu składam rezolucję, żeby ministerstwo porozumiało się z senatem akademickim, żeby senat taką katedrę powołał do życia. Więc budżetowo ta rzecz nie jest potrzebna.</u>
+ <u xml:id="u-2.91" who="#SksAlbrecht">W dziale 7, rozdział 1, § 10 — 6.000.000 zł na dotacje narodowe zmniejszyć o 2.900.000 zł. Rząd nie może się zgodzić ze względów budżetowych na utrzymanie tej sumy, jest w stanie obrócić tylko 3.100.000 na dotacje i tak to komisja przyjęła.</u>
+ <u xml:id="u-2.92" who="#SksAlbrecht">W dziale 7, rozdział 3, § 11 — sumę 4.002.000 zł zmniejszyć o 1.435.000 ze względów oszczędnościowych. To są zapomogi dla rozmaitych instytucji naukowych. Stawiano tutaj propozycję 200.000 dla Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, którą komisja przyjęła.</u>
+ <u xml:id="u-2.93" who="#SksAlbrecht">Wreszcie w dziale 8 — sztuki — rozdział 5, § 11, jest suma na popieranie sztuki 2.368.000 zł. Był w tym rozdziale przyjęty przez Sejm dodatek w wysokości 100.000 zł na popieranie teatru robotniczego. Otóż, mojem zdaniem, ja uważałbym i chciałbym, aby robotnik słuchał tego samego teatru, co i ks. Lubomirski i ks. Radziwiłł, a nie chciałbym tworzyć jakiejś specjalnej sztuki robotniczej, dlatego komisja proponuje skreślić tę sumę na jakiś klasowy teatr, który jest niepotrzebny.</u>
+ <u xml:id="u-2.94" who="#SksAlbrecht">Rząd stoi na stanowisku, iż szkoły powszechne są zupełnie bezpłatne, a uczniowie w szkołach średnich i zawodowych powinni ponosić taksy administracyjne i taksy egzaminacyjne, a nie czesne za naukę. Otóż dlatego, wychodząc z tej zasady, komisja proponuje w dochodach zwyczajnych, w dziale 4, rozdział 2, przywrócić § 14 w sumie 300 zł.; w dziale 5, § 14, uchwalone 15.815 zł zwiększyć o 316.815 zł, do ogólnej sumy 958.134 zł; w dziale 6 przywrócić § 14 w sumie 69.060 zł; w dziale 7, rozdział 1, § 1, sumę 310.639 zł na uposażenie szkół wyższych, zwiększyć o 1 zł. Był tu wniosek demonstracyjny, aby tę pozycję zmniejszyć o 1 zł. Komisja proponuje ten złoty przywrócić.</u>
+ <u xml:id="u-2.95" who="#SksAlbrecht">W dziale 8, rozdział 3, przywrócić § 14 w sumie 3.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.96" who="#SksAlbrecht">W dziale 8, rozdział 4, § 14 przywrócić w sumie 159.120 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.97" who="#SksAlbrecht">Następnie jeszcze w zał. 38 do tego ministerstwa jest wniosek co do funkcjonarjuszy niższych. Sejm postanowił przegrupować tych pracowników z 11 grupy, podwyższając im o jedną grupę, t. zn. do 10. Poci względem finansowym ta podwyżka będzie musiała być pokryta dopiero od jesieni, gdyż od jesieni dopiero te wydatki na służbę niższą będą wprowadzone, jak i na profesorów i zaoszczędzenie to pokryje różnicę wydatków na podniesienie o 1 stopień służby niższej. Komisja senacka przyjęła to bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-2.98" who="#SksAlbrecht">Na tem kończę swoje sprawozdanie.</u>
+ <u xml:id="u-2.99" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kamieniecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SKamieniecki">Wysoki Senacie! Istnieje w bilansach międzynarodowych specjalna pozycja t. zw. eksportu niewidzialnego. Na ten eksport niewidzialny składają się przedewszystkiem sumy pozostawione w kraju przez turystów zagranicznych. Ale jest jeszcze inny eksport również niewidzialny, eksport, którego nie uchwyci żadna statystyka, a którego znaczenie w życiu państw jest niezmiernie doniosłe. Myślę tu o eksporcie produkcji duchowej, intelektualnej, naukowej, artystycznej, której nie można ująć w cyfry statystyczne, ale od której napięcia i jakości zależy wielkość narodu. Polska, jako kuźnia myśli, czy jako warsztat twórczości artystycznej, nieporównanie więcej interesuje cywilizowaną ludzkość, niż Polska jako pewna ilość kilometrów kwadratowych albo miljonów mieszkańców.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SKamieniecki">Pani Curie-Skłodowska będzie niewątpliwie lepszym ambasadorem wielkości Polski, niż niejeden bardzo wykwintny i bardzo świetnie umundurowany dyplomata.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#komentarz">(Głosy; Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SKamieniecki">Jesteśmy w położeniu niezmiernie szczęśliwem, bo możemy rozwinąć produkcje duchową, któraby promieniowała nie tylko wewnątrz, ale i na kraje ościenne. Przed wojną rolę takiego ogniska oświaty na wschodzie Europy odgrywała, dzięki potędze materjalnej, — Rosja. Młodzież bułgarska, serbska, estońska, łotewska, ormiańska, gruzińska i jeszcze wiele innych, szukała zarówno wiedzy jak i natchnienia w Moskwie i Petersburgu.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SKamieniecki">My jedyni, najbliżej stojąc i najlepiej oceniając ujemne rozkładowe właściwości kultury rosyjskiej, kultury wschodniej, najmniej jej poddawaliśmy się. Dzisiaj spadek po Rosji przedwojennej jest do wzięcia. Mamy wszelkie warunki, aby dla tych właśnie krajów ościennych stworzyć ogniska wiedzy i ogniska natchnienia artystycznego w Polsce. Nadaje się do tego przedewszystkiem zachodnioeuropejski charakter cywilizacji polskiej, która się rozwijała pod dobroczynnemi promieniami italskiego słońca. Promienie te nigdy dalej na wschód nie dotarły. Zachodnio-europejski charakter cywilizacji polskiej, wysoki poziom naszej produkcji naukowej i artystycznej, a następnie łatwość językowa dla wszystkich narodów o językach słowiańskich sprawia, że może być Polska źródłem światła dla wielu ościennych narodów. Zorganizowanie najwydatniejszej pracy intelektów i talentów polskich, któreby mogły ten eksport niewidzialny wytworzyć, jest zadaniem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SKamieniecki">Nie potrzebuję dodawać, że, aby tę pracę spełnić, musi ministerstwo stosować zgoła odmienne metody, niż zwykłe metody biurokratyczne. Najlepszemu urzędnikowi nie można polecić, aby napisał powieść, która wywrze wpływ na literaturę ościenną, i najlepszemu urzędnikowi nie można polecić, aby zrobił odkrycie naukowe. Zadaniem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest, w mojem przekonaniu, wytworzyć najkorzystniejsze warunki, w którychby indywidualna twórczość, zarówno naukowa, jak i artystyczna rozwijać się mogła. Pod tym względem Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego mogłoby nawet stworzyć wzór dla innych resortów, przedewszystkiem dla resortów gospodarczych, którym zawsze grozi pokusa, żeby na niedomagania twórczości prywatnej szukać lekarstwa w upaństwowieniu. Otóż wyrobienie metod państwowych, któreby w dostatecznym i skutecznym stopniu popierały twórczość indywidualną to, co się w życiu gospodarczem nazywa inicjatywą prywatną, jest zadaniem Ministerstwa W. R. i O, P.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SKamieniecki">Popieranie przez Ministerstwo W, R. i O. P. twórczości naukowej i artystycznej, w najszerszem tego słowa znaczeniu kulturalnej, musi się oczywiście odbić w pewnych pozycjach budżetowych. Nie zamykamy oczu na to, że pod tym względem trudności do przezwyciężenia są olbrzymie. Zadania Ministerstwa W. R. i O. P. są niezmiernie szerokie, zbyt dobrze sobie zdajemy sprawę z potrzeb oświatowych Polski, żebyśmy potrzebowali nad tym punktem specjalnie się zatrzymywać. Ale rozważając stosunek zadań Ministerstwa W. R. i O. P. w dziedzinie kulturalnej i w dziedzinie oświatowej, chciałbym żeby dwie rzeczy były wzięte pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SKamieniecki">Przedewszystkiem konieczność równomiernego zaspokajania wszystkich potrzeb narodu. Pod tym względem organizm narodowy jest jak organizm żywy, który nie znosi jednostronności. Aby utrzymać zdrowie i tężyznę, konieczne jest życie w całej pełni. Wszystkie potrzeby rozwiniętego, złożonego, zróżniczkowanego, organizmu, kulturalnego, jakim jest Polska, muszą być uwzględnione i wszystkie muszą być w miarę możności zaspokojone.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SKamieniecki">A druga rzecz, którą należy również wziąć pod uwagę, to jest charakter demokratyzacji kulturalnej społeczeństwa. Demokratyzacja to jest bardzo wielkie słowo. Oświata musi być demokratyczna. Tylko może być demokratyzacja w dół i demokratyzacja w górę. Strzeżmy się, abyśmy wszelkich dziedzin życia kulturalnego nie sprowadzili do poziomu szkoły powszechnej, abyśmy nie traktowali wszystkich wyższych szczebli nauczania, jako uzupełnienie, czy dodatek, czy wyższą klasę szkoły powszechnej. Mądra demokratyzacja powinna polegać na tem, ażeby każdy szczebel nauczania w miarę możności doskonalić tak, aby umożliwić rozwój wszystkich energji i prawdziwych talentów całego społeczeństwa. To jest prawdziwa demokratyzacja, to jest ta „carrière ouverte à tous les talents”. Taka demokratyzacja nie przeszkodzi stworzyć z Polski ogniska światła, ogniska wiedzy i ogniska natchnień artystycznych, co zapewni Polsce, może skuteczniej niż każda inna działalność, odpowiednie miejsce wśród wielkich cywilizowanych narodów.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SKamieniecki">Na tem kończę, pozostawiając uwagi szczegółowe do budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego moim kolegom.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#SKamieniecki">Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest ministerstwem o najdłuższym tytule. Chciałbym, żeby było przedewszystkiem ministerstwem kultury narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Nocznicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SNocznicki">Wysoki Senacie! Będę mówił tylko i wyłącznie o jednym dziale wielkiego zadania w Polsce, ogólnej oświaty narodowej, o jednym dziale, a mianowicie o szkole powszechnej.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SNocznicki">Ta szkoła powszechna, w której się kształcić mają wielkie rzesze ludu pracującego wsi i miast, jest i dziś jeszcze w niepodległej Polsce niedostateczna, z przyczyn, może od ludzi nawet niezależnych, — ale każde przyczyny, tworzone nawet przez los, ludzie mogą usuwać. Muszę stwierdzić, że ta szkoła powszechna co się tyczy ludu wiejskiego i co się tyczy wsi jest i nadal kopciuszkiem, co wykażę, choćby zestawieniem szkolnictwa powszechnego na terenie jednego z podwarszawskich powiatów.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SNocznicki">Proszę pp. Senatorów! W jednym z podwarszawskich powiatów, który się liczy do najbogatszych jest 114 szkół powszechnych i z tego 73 szkoły są jedno, i 2-klasowe. Reszta tych szkół jest w miastach i tam są już one albo pełne siedmioklasowe albo t. zw. szkoły rozwojowe. Wieś ma tylko jednoklasówki lub 2-klasówki, rzadko gdzie, w jakiejś dużej wsi kościelnej jest t. zw. rozwojowa 3-klasówka. Budynków niema, gmachów niema, szkoły mieszczą się w budynkach, gdzie brakuje trzech rzeczy: światła, ciepła i powietrza. W miastach również mało jest gmachów szkolnych, jednakże, ponieważ miastom łatwiej te rzeczy szły, więc choć w wielu lokalach nieodpowiednich, ale te szkoły powszechne już w miastach wszędzie są, gorsze czy lepsze, ale są wszędzie i ta młodzież miejska ma możność ukończenia szkoły powszechnej 7 klasowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SNocznicki">Prócz tego, proszę pp. Senatorów, trzeba zwrócić uwagę, że prawie w każdem powiatowem mieście są i średnie zakłady naukowe, natomiast wieś, jak powiedziałem, musi się zadowalać bardzo niedostatecznemi szkółkami początkowemi, prawie takiemi, jakie były ongiś za czasów zaborców.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SNocznicki">Proszę Panów, z tego marazmu oświatowego Polska musi wyjść. Musi wyjść dla tych powodów, dla tych przyczyn, o których wszyscy wiemy. Gdyby kogokolwiek w Polsce spytać się, począwszy od p. ministra, a skończywszy na jakimś ostatnim biedaku, to każdy nam powie, że szkolnictwo jest nam potrzebne, że trzeba je rozbudować i t. d. tylko, jakoś wszyscy razem wzięci nie mogą znaleźć skutecznego sposobu, ażeby to, co jest życzeniem całego polskiego narodu, z dziedziny życzeń przeszło w dziedzinę czynu, ażeby się stało ciałem, ażeby zaczęto budować wielkie gmachy dla szkół powszechnych na wsi. Powiadam, że miasta łatwiej z temi sprawami mogą się uporać, chociażby dlatego, że gdy chodzi o fundusze, to miasta mają takie źródła, że np. nałożą większe targowe, wjazdowe, większe opłaty od rzeźni i t. d. Fundusze dla tych miast ściągane są od tego chłopa, który wjeżdża do miasta, sprzedaje tam swoje produkty, przychodzi, stoi i za to wszystko musi płacić. W ten pośredni sposób, fundusz miejski, z którego buduje się gmachy szkolne, płynie z kieszeni tej wsi. Takie są sposoby.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SNocznicki">My, proszę Panów, nie mamy nic przeciwko temu, ażeby się wszyscy ludzie mieszkający w granicach naszego Państwa uczyli, my nie zazdrościmy wcale, że się w miastach uczą, tylko boli nas to, cierpimy, cierpią na tem dzieci nasze, że nie mogą uczyć się na wsi, że nie możemy dzieci naszych umieścić w szkołach 7 klasowych, — I to jest powodem tych wszystkich naszych upominań się i zmagań. Jeżeli przychodzimy do kogokolwiek i powiadamy, że nam tego potrzeba, to powiadają: dobrze, to wszystko my wiemy, tylko niema na to pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SNocznicki">Gdy się zacznie rachować, to się tworzą astronomiczne sumy sięgające w miljardy, od których ludzie tak uciekają, jak od jakiegoś straszydła, Przelęknie się taki człowiek i powiada: jakże, Polska jest uboga i nie stać jej na to. Cobyśmy powiedzieli o człowieku bardzo oszczędnym, który nie orze, nie sieje, bo to drogo kosztuje? Trzeba zaorać, trzeba sprzężaj kupić, trzeba zasiać i uprawić, a to kosztuje i taki bardzo oszczędny człowiek powiada: ja nie będę siał, to mnie będzie taniej kosztowało. A potem jest rezultat taki, że taki oszczędny człowiek, który nie siał, nie miał z czego żyć, przez licytację ziemię sprzedaje i wynosi się z ziemi. Przychodzi na jego ziemię człowiek, który takich oszczędności nie wprowadza, który wydaje, orze, sieje, uprawia i zbiera.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SNocznicki">Uważam, że uprawą i siewem jest nauczanie, wychowywanie, kształcenie naszych mas ludowych, albowiem wieś, polska, wieś, a może i na całym świecie wieś, jest w takich warunkach i ma takie znaczenie wobec narodu, że ona dostarcza nietylko produktów spożywczych, ale materjału ludzkiego żywych ludzi dostarcza do miast, do ośrodków pracy, do ośrodków przemysłowych. Czy jest obojętna rzeczą, jaki ma być ten ludzki materiał: prosty do niczego nie przygotowany, czy też przysposobiony do życia, czy też uzdolniony do tego, aby każdą pracę, do której stanie, mógł wykonać, albo też, żeby każdej pracy specjalnej mógł się nauczyć. I dziś mamy taki objaw, że do terminu, do szkoły zawodowej nie przyjmuje się chłopca, względnie dziewczyny jeżeli nie ma świadectwa z ukończenia 7-klasowej szkoły powszechnej. A jakże ja skończy? Niema, tej szkoły powszechnej. To jest tak akurat, jakby się mnie kto spytał, dlaczego nie mam 25-lat. Bo nie mam i basta. Jest to zaczarowane koło. Z tego zaczarowanego koła trzeba wyjść, trzeba dać trochę pieniędzy na budowę szkół powszechnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SNocznicki">Uchwała Sejmu była, aby na budowę szkół powszechnych przeznaczyć 20.000.000 zł. Proszę Panów, 20.000.000 zł. wobec tych wielkich miljardów to jest kropla w morzu, ale z kropel składają się wszystkie wody i oceany i tam, gdzie niema kropel, tam wogóle wody niema. I dlatego jabym z podziękowaniem zgodził się na 20.000.000 zł. Komisja Senatu obcięła 10 miljonów, a 10 miljonów, to znaczy 200 szkół.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SNocznicki">W jaki sposób ja to rachuję? Rachuję w ten sposób, że my nie powinniśmy przerażać się temi miljardami, bo jeżeli te miljardy podzielimy nietylko na dotacje Skarbu, ale i na wysiłek całego narodu, to one będą daleko mniejsze, może one się skrócą te wielkie sumy, może te zera poobcinamy trochę i może to tylko będą setki miljonów, a w każdym razie te astronomiczne cyfry zginą. I dlatego 10 miljonów rachuję tak, że jeżeli się da zapomogę, pożyczkę 50.000 zł, na wiejską szkołę powszechną, to gmina zainteresowana resztę dołoży w postaci robocizny, w postaci zwózki, szarwarku i t. d. i w gotówce także. W ten sposób, jeżeli podzielimy te 10 miljonów na 50.000 to będziemy mieli 200 szkół. 200 szkół to znaczy, że jeżeli z końcem roku, skończy 7-my oddział 60 chłopców, to będzie już 12.000 ludzi, młodzieńców, którzy skończą szkołę powszechną. Czy, proszę Panów, w tym Wysokim Senacie znajdzie się taki człowiek, senator, Polak, któryby wziął na swoją odpowiedzialność, na swoje sumienie i nie pozwolił w Polsce skończyć 7 klas w szkole powszechnej 12.000 młodzieńcom? Ja do takich ludzi nie chciałbym się zaliczać.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SNocznicki">Rozumie się nie biorę w rachubę tych panów, którzy daleko na prawej stronie siedzą, od których nas dzieli przepaść, którzy nigdy w ten sposób głosować nie będą, to ja wiem — jednak Blok Bezpartyjny Współpracy z Rządem w liczbie 46 senatorów, zasiadających tutaj w tej Wysokiej Izbie, w Senacie polskim, ma to zrozumienie, że stałaby się wielka krzywda ludowi polskiemu, że stałaby się wielka krzywda nie partji, ale Polsce, I dlatego w imię tej wielkiej odpowiedzialności, ja mam zaszczyt zwrócić się do Panów, aby Panowie na swoje sumienie i swoją odpowiedzialność tef oszczędności nie brali i jeżeli Sejm uchwalił te 20 miljonów, to niech i z tego Wysokiego Senatu wyjdzie tych 20 milionów, niech tutaj nie będzie tych ludzi i tych senatorów, którzy w tej tak ważnej sprawie inaczej głosowali.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SNocznicki">Albowiem warunki na wsi wytworzyły się takie. Mam proszę Panów Dziennik Ustaw z dnia 26 września nr 94, w którym na stronicy 1097 pod liczbą 3 jest tak napisane:</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SNocznicki">Gminy wiejskie mogą przekroczyć normy 40% względnie 60% tylko za zgodą wydziału powiatowego. W braku zgody rozstrzyga władza nadzorcza, wskazana w art. 36 i 37. Władza ta decyduje także w razie zarzutu wydziału powiatowego przeciwko uchwalonej przez gminę wiejską normie 40–60% i niżej; zarzut może być zmieniony w ciągu dni 14 do otrzymaniu wiadomości urzędowej o uchwale gminnej.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SNocznicki">Czyli, że gminy wiejskie nie mają prawa, nie mają możności uchwalania i ściągania, powiem, podatków na budowę szkół powszechnych. Jakie są tego następstwa, zaraz Panom urzędowy dokument przedstawię.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SNocznicki">Jest w powiecie X, o którym miałem zaszczyt mówić nie chcę wymieniać ani ludzi, ani miejscowości, to jest niepotrzebne, ale jest taka gmina, która po długich i ciężkich cierpieniach, po rozmaitych chodzeniach, jednakże przeforsowała tę sprawę, że zaczęła budowę szkoły powszechnej 7-klasowej. Zwiozła cegłę, wapno, najęła majstrów i złożyła na to — trochę pożyczając w wydziale powiatowym — około 15.000 zł. i wybudowała 2 sale. Budynek ten pokryty jest słoma. To było budowane z dobrowolnych składek. A jest, proszę Panów, na terenie tej gminy obszar dworski, należący do większego kompleksu. więc gmina pisze do zarządu papier, że na zasadzie uchwały z dnia takiego i takiego numer X i t. d. od tego zarządu należy nam się tyle i tyle na cel budowy budynku szkoły powszechnej. Odpowiedź z tego majątku taka: do urzędu gminy X, wieś taka i taka 21.1. 27 r. litera taka i taka i t. d. i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#SNocznicki">„W odpowiedzi na pismo Wielmożnych Panów za nr 34197 z dn. 11.1 b. r. donosimy, że uchwalone podatki szkolny i na straż ogniową są podatkami dobrowolnemi bez prawa egzekutywy, jak mnie informował o tej sprawie wydział powiatowy, a ponieważ ani ze szkoły gminy, ani ze straży gminy X nie korzysta dwór, nie czuję się w obowiązku powyższej dobrowolnej składki uiścić”. To jest odpis urzędowy pisma do gminy z pieczęcią wójta gminy.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SNocznicki">I pytam się teraz Szanownych Panów Senatorów, w jaki sposób mogą być budowane te gmachy dla szkół powszechnych w gminach, jeżeli mają być oparte tylko na dobrowolnych składkach i jeżeli bądź co bądź w stosunkach wiejskich luminarze, a więc ludzie wykształceni, właściciele obszarów, powiadają: ponieważ to jest składka dobrowolna, to jej nie zapłacę, bo niema prawa egzekutywy. A więc Wysoki Senat przekreśla 10 milionów na rozbudowę szkół, a w drodze tych dobrowolnych składek nie możemy nic a nic zrobić, to znaczy, że nie możemy budować szkół. Ale ja powiadam, że jednak to rozporządzenie trzebaby w jakiś sposób znieść, czy to z inicjatywy Sejmu, czy z inicjatywy Rządu, jednak trzeba ułatwić i dać gminom wiejskim możność uchwalania i egzekwowania podatku, wyraźnie to trzeba nazwać, podatku na budowę gmachów szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#SNocznicki">Jeżeli bym tutaj mógł — nie mam na to czasu — szeroko się rozwodzić nad dziejami szkolnictwa polskiego, to bym musiał je u nas nazwać dziejami męczeństwa szkolnictwa ludowego w Polsce. W Kongresówce w roku 1821 książę namiestnik, który się nazywał Zajączek, chcąc ulżyć pańszczyźnianym wówczas chłopom, zniósł prawo ustanowione jeszcze za czasów Księstwa Warszawskiego, żeby gminy, żeby lud, żeby wieś — uczestniczyły w obowiązku świadczenia na rzecz szkoły. Książe-namiestnik Zajączek się nazywał, zniósł to prawo i powiedział, że lud jest biedny — on bezwątpienia był biedny — więc niech nie płaci i niech szkół nie ma, Rezultat był wiadomy. I dlatego pozwolę sobie apelować do wielce szanownych pp. Senatorów z Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, ażeby to, co ja mówię, wzięli pod łaskawą uwagę i żeby tej bądź co bądź pożytecznej sprawy nie raczyli utrudniać.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#SNocznicki">Jeszcze dwa słowa. Bardzo mnie boli jako Polaka, jako obywatela Polski, no i jako senatora polskiego, że na komisji i w prasie, a szczególnie w życiu spotykamy się z tem, co się nazywa nienawiścią wyznaniową. To są bardzo ciężkie rzeczy. Ludzkość cała po wielkich i ciężkich doświadczeniach z pod stosów gorejących, niesłychanych mąk i wojen, z całej wielkiej tragedji ludzkości wyniosła jedno przekonanie: wolna religja, wolna wiara w Boga.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#SNocznicki">My w Polsce po nieszczęsnych rozbiorach, o Konstytucji 3 Maja nie będę mówił, albowiem bądź co bądź była ona uchwalona w państwie niepodległem, zaznaczę tylko mimochodem, iż była napisana konspiracyjnie, jak Panowie to wiedza, ale mieliśmy jeszcze, druga Konstytucję, już w sali sejmowej w — to Konstytucja z 17 marca 1921 r. Ale między Konstytucją 3 maja a Konstytucją z 17 marca 1921 r. była jeszcze, że tak powiem, konstytucja jedna, napisana przez Polaków, na których czele stał wielki genjusz polski, prorok swego narodu, mąż, któremu ze czcią naród polski stawia pomniki — Adam Mickiewicz. I proszę Panów, w dniu 29 marca 1848 r. ten Legjon włoski, prowadzony przez Adama Mickiewicza, napisał t. zw. konstytucje legionową, gdzie w art. 6 mówi się: „W Polsce wolność wszelkiemu wyznaniu w Boga, wszelkiemu obrzędowi i zborowi”. To była konstytucja pisana nie w Polsce, ani w Warszawie ani w Krakowie, lecz pisana we Włoszech, w Mediolanie. Ale była pisana, Wysoki Senacie, przez genjusza narodu, przez wielkiego proroka, przez tego męża, co to jak Mojżesz, wiódł naród polski do ziemi obiecanej. I jakkolwiek ona nie weszła w życie z powodu ówczesnych warunków, to jednakże każdy mąż stanu w Polsce, który czy to na krześle rządowem, czy na ławach poselskich, czy na ławach senatorskich, czy jest działaczem, czy tylko uczciwym człowiekiem, powinien zwracać uwagę na to, że największy genjusz Polski, w ten sposób rozumował.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#SNocznicki">Ale dzisiaj ludzie za wyznanie są prześladowani. Kościół narodowy — wygrzebuje mu się z cmentarzy trupów. Powiada ja, że to był jakiś taki człowiek, co nie jest godzien leżeć na polskiej, poświęconej ziemi. Chrześcijanie wszyscy mówią: Ojcze nasz. który jesteś w niebie. A gdzież to braterstwo wśród dzieci tego jednego Ojca? Czy w ten sposób może się wyrażać to braterstwo, że jeżeli dane wyznanie, wszystko jedno czy katolickie, czy protestanckie. czy mariawickie, czy inne jakieś dojdzie do wielkiej liczby, to innych kopie nogami i powiada, że nie jesteście tego Ojca dziećmi, tylko pasierbami? Nie, proszę Panów, Chrystus nasz czego innego nauczał. Ale tu jest Senat, tu są politycy i o tych rzeczach nie można mówić i być może, że to jest niewłaściwe, ale daruj Wysoki Senacie, że prostak Wam te słowa powie. Tych rzeczy nie powinno być, te rzeczy powinne być jednak łagodzone, te rzeczy nie powinne z Polski wychodzić i te rzeczy Polsce ani chwały, ani zaszczytu, ani dobrego imienia wśród cywilizowanych narodów nie przyniosą.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SNocznicki">Ja, proszę Panów, nie mam nic przeciw temu, że jego Świątobliwość Papież, jest nieograniczonym i suwerennym panem na terenie Watykanu. Sam się piszę na to, niech wydaje prawa, niech robi konstytucje, nam jest to wszystko jedno, ale ośmielam się twierdzić, że ani jeden cal polskiej ziemi nie należy do Watykanu, tu jest polska ziemia i na tej ziemi możemy żyć i umierać i w grobach leżeć.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie)</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#SNocznicki">I nie wolno w ten sposób postępować w Polsce, bo to jest nieludzkie, niechrześcijańskie i być to nie powinno!</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#SNocznicki">I dlatego, proszę Panów, kończąc moje przemówienie, mam zaszczyt jeszcze raz zwrócić się do Panów, od których to zależy, boć jesteście dziś klasą rządzącą, abyście zechcieli łaskawie zwrócić uwagę na to, że te 10 miljonów to jest ten grosz sierocy, dla tych chłopskich sierot, które są pozbawione możności oświaty, więc niech one zostaną przywrócone, żeby tego nie przekreślać. Ja wiem proszę Panów, że wszyscy Panowie senatorowie są to ludzie bardzo poważni, że bardzo poważnie traktują sprawy państwowe pod każdym względem i wierzę, że to przywrócone będzie.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Londzin.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SksLondzin">Wysoki Senacie! Nie ulega wątpliwości, że kościół katolicki i duchowieństwo katolickie położyło wielkie zasługi około podtrzymania języka polskiego i utrwalenia sprawy polskiej, przedewszystkiem na kresach zachodnich. Kiedy w XIII i XV wieku napłynęła na Śląsk wielka fala kolonizacji niemieckiej. kiedy szlachta polska zgermanizowała się i zczechizowała, wówczas pozostał lud polski i ten lud polski popierany przez kościół i przez duchowieństwo ostał się przez całe wieki, aż do naszych czasów, a kiedy nadeszła wielka chwila dziejowa, która tyło raz na paręset lat się zdarza, ta ludność podniosła swój głos i domagała się wcielenia do Państwa Polskiego, do którego już przed wiekami, w zaraniu dziejów naszych Śląsk należał.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SksLondzin">Społeczeństwo polskie w wielkiej części uznaje te zasługi kościoła, uznaje pracę umoralniającą, narodową i kulturalną i według tego także i kościół traktuje. Ale jest także część społeczeństwa, która tego uznać nie chce i która wrogo wobec kościoła katolickiego występuje. Są członkowie ciał ustawodawczych, którzy zbyt często używają sobie na kościele, są stowarzyszenia, jest prasa, która nie ma nic pilniejszego do czynienia jak atakować zasady główne kościoła katolickiego i jego interesy, jak np. naukę religji w szkole, ćwiczenia religijne, dalej nierozerwalność związku małżeńskiego, a oprócz tego pozwala sobie na coraz energiczniejsze domaganie się, ażeby konkordat został zniesiony i ażeby nastąpił rozdział między Kościołem a Państwem.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SksLondzin">Smutne to są rzeczy, ale kościół nie obawia się ich znowu tak bardzo, bo jest przekonany, że posiada wielką siłę moralną, która tak łatwo utrącona być nie może. Kościół ma także sprawną organizację, ta organizacja działa wciąż i działa w naszych czasach coraz wydatniej i nie dopuści do tego, żeby stanowisko kościoła zostało zachwiane. W razie ewentualnej próby, wewnętrzna siła kościoła objawi się samorzutnie, a dziś domaga się kościół tylko współżycia i współpracy z Państwem. Państwo zaś okaże chęć współpracy najlepiej w ten sposób, że szczerze będzie pracowało nad wykonaniem konkordatu. Jestem przekonany, że tak będzie, bo Rząd obecny, chociaż częstokroć jest atakowany, jakoby był wrogiem kościoła katolickiego, udowodnił już, że rzecz ma się prawie przeciwnie. Okazał to, podtrzymując okólnik p. Bartla tak srodze atakowany, unicestwił także starania, zmierzające do utrącenia w zupełności budżetu wyznań religijnych. Jestem przekonany, że także stosunek tego Rządu do kurji rzymskiej jest zupełnie poprawny i serdeczny. To też kościół, odwzajemniając się za to poparcie, jest elementem gorącej współpracy z Rządem w interesie sprawy polskiej i z pełną lojalnością popiera wszelkie usiłowania Rządu, zdążające do wzmocnienia mocarstwowego stanowiska Polski.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#komentarz">(Głosy: Brawo!)</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SksLondzin">Mam tylko życzenie, żeby Rząd także respektował więcej aniżeli dotychczas katolicką ideologję ludności górnośląskiej. Ludność ta przetrwała ciężkie czasy, była prześladowana, ona sobie ideologję tę wyrobiła i ona chce przy niej koniecznie pozostać. Jeżeli więc pewne czynniki zwalczają tę ideologję, to zwalczają one zarazem i ideę państwowości polskiej w tym ludzie. I dlatego byłoby bardzo pożądane, by to, co wyrobiły wieki, obecnie, kiedy Górny Śląsk należy do Polski, nie było upośledzane i utrącane.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SksLondzin">Nie można pominąć milczeniem, że kościół ma przeciwników, którzy go zawzięcie zwalczają. Twierdzą oni, nie zwalczają ani kościoła, ani religji, ale zwalczają tylko duchowieństwo. Otóż jeżeli ktoś domaga się, aby Konkordat był zniesiony, jeżeli zwalcza religję w szkole, ćwiczenia religijne, jeżeli zwalcza nierozerwalność związku małżeńskiego, jeżeli domaga się rozdziału kościoła od państwa, to przecież całkiem wyraźnie poczynania te skierowane są przedewszystkiem przeciwko kościołowi katolickiemu. Być może, że są one także zarazem skierowane przeciwko duchowieństwu, czemu nie przeczę, ale główny cios jest wymierzony w kościół katolicki. Bo cóżby ten kościół w Polsce znaczył, gdyby mu odebrano możliwość udzielania nauki religji w szkołach, gdyby jego zasady, które głosi, a które także i w naszej Konstytucji są zawarte — kościół rządzi się swojemi prawami — gdyby one na każdym kroku ulegały poniewierce! Wrogowie kościoła, bardzo sprytnie postępują, wiedząc bardzo dobrze, że gdyby ich ataki były skierowane wprost przeciw kościołowi albo przeciw religji, to wówczas niewielu dałoby się w walkę z kościołem złapać. Owszem, z pewnym uporem ludność by obstawała przy swoich zasadach religijnych. Otóż jeżeli przeciwnicy zwalczają duchowieństwo, to właściwie nie mają tak bardzo na myśli duchowieństwa samego, ale przedewszystkiem mają na względzie Kościół i religję samą. Przeciwnicy bardzo często twierdzą, że szkoda pieniędzy na duchowieństwo, że lepiej tych pieniędzy użyć na budowę szkół.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#komentarz">(S. Nocznicki: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SksLondzin">Naprzód zaznaczam, że tego, co duchowieństwo obecnie w myśl Konkordatu otrzymuje, jest stosunkowo niewiele. Proboszcz otrzymuje około i 10 zł, a wikarjusz otrzymuje około 80 zł. To jest niewiele.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#komentarz">(Głos na lewicy: A ile kosztuje pogrzeb?)</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SksLondzin">A przecież kościół dla szkolnictwa czyni stosunkowo bardzo wiele. Ileż to zgromadzeń zakonnych kształci i wychowuje młodzież.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Ale jak?)</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SksLondzin">Ile to budynków poklasztornych obecnie służy jako pomieszczenie dla szkół, ile to budynków stoi na gruntach proboszczowskich, zakonnych i to bez wszelkiego odszkodowania. Otóż wszystko to trzeba także trochę uwzględnić. To, co otrzymuje kościół od Państwa, to nie jest z łaski, to jest odszkodowanie za to, co kościół kiedyś posiadał, a potem na rzecz Państwa utracił. Zresztą probostw bogatych nie jest zanadto dużo w Polsce. Większość, to są biedne probostwa. Ja wiem z doświadczenia, że na Śląsku Cieszyńskim są probostwa nie liczące nawet 1000 dusz, nie posiadające żadnej ziemi, a jednakowoż probostwa te istnieją z ofiarności duchowieństwa, które głodują często i zaledwie co kilka lat zdoła sobie sprawić nowe ubranie.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SksLondzin">Załatwienie kwestji rzymskiej jest rzeczą pożądaną i wywołało ono radość w całem świecie katolickim. Wywołało także radość wśród ludności katolickiej w Polsce, a to tembardziej, że Papież obecny żył kilka lat w Polsce i dzielił tutaj dolę i niedolę z naszem społeczeństwem. Teraz nadszedł czas, ażeby kontakt, który Polska ma z Watykanem przez swoją ambasadę, została trochę rozszerzony. Mamy ambasadę przy państwie watykańskiem, ale byłoby bardzo pożądanem, gdybyśmy mieli taką ambasadę także przy Ojcu Św., a mianowicie w postaci kardynała kurjalnego. Byłoby to życzeniem nietylko duchowieństwa, ale i całej ludności katolickiej w Polsce. Sądzę, że życzenie to nie jest zanadto odważne. Inne państwa posiadają takich kardynałów kurjalnych, to i my może naszą wiernością zasłużylibyśmy sobie na to, ażeby kardynał kurjalny jako specjalny ambasador przy Ojcu Św. się znajdował. Wdzięczność jaką okazuje ludność katolicka w Polsce wobec Ojca Św., jeszczeby się więcej pogłębiła, gdyby to nastąpiło. Mam nadzieję, że to w rzeczywistości nastąpi.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#SksLondzin">Głos ma s. Thullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Ja zacznę przemówienie swoje od stosunków szkolnych na Śląsku. Ta perła Polski, odcięta przez 700 lat, teraz wróciła do macierzy za cenę krwi Polaków tamtej dzielnicy. Na Śląsku istnieją szkoły wyznaniowe. Pragnęlibyśmy, żeby one istniały w całej Polsce, ale z tem należy się pogodzić, że one tam istnieją i na podstawie genewskiej konferencji mają jeszcze jakiś czas istnieć. Otóż ludność śląska domaga się, żeby w szkołach wyznaniowych katolickich przedewszystkiem uczyli nauczyciele katolicy. To jest zdaje mi się, zupełnie słuszne żądanie. Tymczasem ustanawia się nauczycieli protestantów dla szkół wyznaniowych katolickich. Jest tam inspektor także protestant, ale najjaskrawszy fakt jest ten, że uczy tam także niejaki p. Z., nie chcę podawać tutaj nazwiska, który jest ateuszem i religję uważa — cytuję jego słowa — za „koszmar średniowieczyzny, który jeszcze tuła się w niektórych zaułkach kuli ziemskiej, ale oddech jego już nie jest niebezpieczny. Takie było jego oświadczenie, a ten nauczyciel został teraz przeniesiony do większej szkoły katolickiej w Katowicach.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SThullie">Otóż zwracam się do Pana Ministra, żeby uwzględnił to, że tam jest szkoła wyznaniowa katolicka, w której ten pan uczyć nie powinien.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SThullie">Dalej chciałbym jeszcze poruszyć kwestję obsadzania szkół nauczycielami. Otóż, jak wiadomo, istnieją dwa zawodowe stowarzyszenia nauczycieli szkół powszechnych: Stowarzyszenie chrześcijańskie Narodowe i Stowarzyszenie Ognisko. To nie są polityczne stowarzyszenia, lecz zawodowe. Główna różnica między niemi jest w światopoglądzie. Pierwsze — ma chrześcijański światopogląd, jak to jest nawet zaznaczone w tytule, drugie — Ognisko pod tym względem trochę inaczej się zapatrujące, jak tego mieliśmy dowód na zjeździe w Warszawie, kiedy nauczyciele tego stowarzyszenia żądali szkół świeckich. Sądzę, że przy obsadzaniu stanowisk w szkole nie powinno się uwzględniać, czy jaki nauczyciel należy do jednego, czy do drugiego stowarzyszenia, Jednak niestety na Śląsku tak nie jest.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SThullie">Muszę tutaj przytoczyć jeden fakt rażący, chodziło mianowicie o obsadzenie kierownika szkoły w Rybniku. Rozpisano konkurs, kilkunastu kandydatów się zgłosiło. Wśród nich było kilku z egzaminem wydziałowym, jeden kierownik szkoły, który prócz egzaminu wydziałowego miał dwa uproszczone egzaminy profesorskie i uczył w szkole średniej, dalej drugi kierownik szkoły z egzaminem wydziałowym i instytutem pedagogicznym w Warszawie. Zdawałoby się, że można wybrać między tymi kandydatami. Tymczasem tej posady się nie obsadza, odracza się obsadę, a po Śląsku chodzi, nie wiem czy prawdziwa, pogłoska, że ta posada jest przeznaczona dla Ogniskowca, który przygotowuje się dopiero do egzaminu wydziałowego. Nie wiem, czy to jest prawda, ale nieobsadzenie posady jest faktem. Umyślnie przedstawiam tę sprawę p. ministrowi, ażeby wiedział, w jaki sposób jego podwładne organa nieraz stosują to równouprawnienie, które jest przecież podstawą sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SThullie">Niestety, ten sposób obsadzania praktykuje się także i gdzieindziej. Mianowicie we Lwowie chodziło o obsadzenie paru stanowisk kierowniczek w szkołach powszechnych 7-klasowych żeńskich. Rada szkolna miejscowa przedstawiła kandydatki wykwalifikowane, jednak nie dostała we Lwowie żadna posady kierowniczki, która nie należała do Ogniska. W jednym wypadku była taka sytuacja, że na posadę nie zgłosiła się żadna pani należąca do Ogniska, tylko jedna bardzo dzielna nauczycielka, polecana przez radę szkolną miejscową. Ale nie dostała ona posady kierowniczki, rozpisano drugi konkurs, aby podała się inna nauczycielka z Ogniska.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SThullie">To nie są sposoby odpowiednie obsadzania posad i ja udaję się do p. ministra, aby zechciał pod tym względem zmienić postępowanie swych podwładnych organów, Teraz chciałbym jeszcze co do szkół wyższych zwrócić się do p. ministra z pewną prośbą. Dla należytego uczenia się w szkołach wyższych potrzebne są podręczniki, bo choć wykład jest bardzo ważny, ale trudno, żeby studenci spisywali cały wykład i dopiero z notatek uczyli się, bo gdy student pisze, nie może dobrze uważać na wykład, zwłaszcza, gdy chodzi o rysunki, to materjał do nauki jest niedostateczny. Profesorowie wydają więc swoje wykłady, a właściwie wydali je, bo teraz stosunki są takie, że nie znajdzie się żaden nakładca, a przynajmniej bardzo rzadko, któryby wydał taki podręcznik, zwłaszcza, że młodzież jest biedna i tych podręczników rozchodzi się mało, a na to, żeby rozsprzedać 1.000 albo 2.000 egzemplarzy trzebaby czekać 6, 8 lat, co się nakładcy nie opłaci. Wobec tego Rząd powinien przyjść tu z pomocą. Ja wiem, że się daje jakieś fundusze, ale one są zupełnie niedostateczne tak, że u nas doszło do tego, że w naszych polskich szkołach wyższych młodzież uczy się z niemieckich podręczników, bo polskich niema, a profesorowie nie będą ze swej kieszeni dokładali, aby je wydać. Przedkładam p. ministrowi tę sprawę do rozważenia.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SThullie">Wśród rezolucyj proponowanych przez komisję znajduje się jedna, która mówi o małżeństwie, ta rezolucja jest zupełnie jednostronnie wystylizowana, bo się zwraca do ministerstwa tylko z tem, ażeby znalazło jakiś środek, by kościół katolicki nie unieważniał małżeństw mieszanych, które zawarto w kościele ewangelickim. Przyjęcie takiej rezolucji byłoby całkowicie jednostronnem załatwieniem sprawy. Przyznać należy, że pod względem prawa małżeńskiego w Polsce panuje chaos. Mamy nietylko trzy różne prawa małżeńskie w trzech dzielnicach, ale mamy jeszcze czwarte prawo na Spiżu i Orawie — prawo węgierskie. I prawie doszliśmy do tego stanu, jaki jest w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Każdy stan ma tam osobne ustawodawstwo małżeńskie i gdy się kto chce pozbyć małżonki, czy małżonka, to studjuje, w jakim stanie najłatwiej to zrobić i tam jedzie. A teraz czytałem, że gdy stan Nevada żądał od petentów zamieszkania przez pół roku, to drugi stan konkurujący z nim w uzyskiwaniu dochodu z tego źródła żąda zamieszkania tylko przez 4 dni. Tu w Polsce są stosunki podobne. Jeżeli kto mieszka w zaborze austrjackim, a jest katolikiem, nie może dostać rozwodu. Ale na to jest sposób: wyjeżdża do innej miejscowości,...</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#komentarz">(Głos: A co ma robić?)</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SThullie">... do Kongresówki, do Wilna czy gdzieindziej, przechodzi na prawosławie, czy protestantyzm, i tam dostaje rozwód. Takie stosunki są niemożliwe do utrzymania i ja sądzę, że ta rezolucja, która została zaproponowana, powinna być szerzej ujęta. Należałoby raz tę sprawę uporządkować, uporządkować zaś można tylko przez wydanie prawa małżeńskiego, obowiązującego dla całej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SThullie">Dlatego wnoszę, żeby zamiast rezolucji nr 6 w części 13 przyjąć ogólniejszą rezolucję, która brzmiałaby w ten sposób: Senat Wzywa Rząd, żeby jak najrychlej przedłożył Sejmowi projekt prawa małżeńskiego, by zapobiec dalszemu chaosowi w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SThullie">Teraz muszę niestety jeszcze zareagować na pewne powiedzenie p. s. Nocznickiego, który powiedział, że ani jeden cal ziemi polskiej nie należy do Papieża. O tem wszyscy wiemy i Papież nie ma najmniejszej pretensji do ziemi polskiej, ale mimo to trzeba stwierdzić, że w Polsce mieszka 2/3 katolików, którzy chcą, ażeby rządy Państwa były w zgodzie z ich sumieniem katolickiem.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SThullie">Na końcu muszę jeszcze zwrócić się do przedmówcy p. s. Hasbacha — żałuję, że go tu niema. Mówił on przy innem ministerstwie i skarżył się na upośledzenie Niemców w Polsce pod względem szkolnictwa. Mnie się zdaje, że te wszystkie skargi są zupełnie niesłuszne.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#komentarz">(Głos na ławach niemieckich: Bardzo słuszne.)</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SThullie">Ja zadałem sobie trochę trudu, ażeby zbadać dane statystyczne, ile też szkół niemieckich jest w Polsce, a ile polskich w Niemczech,...</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#komentarz">(Głos na ławach niemieckich: Co nas to obchodzi?)</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SThullie">... jaki procent Polaków w Niemczech pobiera naukę polską, a jaki procent Niemców w Polsce pobiera naukę niemiecką. Wtedy dopiero, gdy Panu przytoczę tych parę danych statystycznych, pokażę się, czy rzeczywiście my krzywdzimy Niemców, czy może odwrotnie, nasi Polacy są krzywdzeni w Niemczech.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Ogółem na 1.000 uczniów, których językiem ojczystym jest język niemiecki, pobiera w języku niemieckim w Polsce naukę 553 uczniów.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#komentarz">(S. Spickermann: Gdzie oni się mieszczą?)</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#SThullie">Mieszczą się w szkołach niemieckich. Jeżeli pobierają naukę niemiecką, to pobierają ją w szkołach niemieckich, i to utrzymywanych przez rząd polski. A potem zobaczymy, ile rząd niemiecki utrzymuje szkół polskich.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#komentarz">(S. Spickermann przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#SThullie">Może się Pan zapisać do głosu i udowodnić, że to jest nieprawdą. Dalej jest 158 uczniów w szkołach polsko-niemieckich, gdzie są oddziały osobne niemieckie, zaś 280 w szkołach polskich. To jest stosunek ogólny, jeśli uwzględnimy miasta i wsie. Jeżeli obliczymy ten stosunek tylko w miastach, to jest on jeszcze lepszy dla Niemców, bo na tysiąc uczniów 744.8 dzieci uczy się w niemieckich szkołach, 112 dzieci w polsko-niemieckich, a tylko 139 w polskich. Na 97.984 dzieci niemieckich w szkołach uczy się 54.184 w szkołach niemieckich, a 15.584 w szkołach polsko-niemieckich. Co się tyczy ilości szkół niemieckich, to zmienia się ona nieco w różnych latach, a wynosiła ona w roku 1927/1928 — 660 szkół powszechnych, w których uczyło się 59.680 dzieci niemieckich. To są szkoły powszechne. Natomiast szkół średnich niemieckich jest 38, 3 polsko-niemieckie, w niemieckich szkołach uczy się dzieci 9.490, a w polsko-niemieckich 1.489.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#SThullie">A teraz przypatrzmy się jak jest za granicą. Na Śląsku niemieckim jest 29 szkół polskich, a w nich uczy się 506 dzieci, W powiecie opolskim jest tak, że do szkół polskich zgłosiło się 1607 dzieci, a w rzeczywistości wszystkiego uczyło się 225 dzieci w tych polskich szkołach, obecnie jest nawet tylko 86. Na Śląsku Opolskim jest 79.395 dzieci polskich w wieku szkolnym, lecz naukę w języku polskim pobiera z tego tylko 506 dzieci, a więc 0,6%, zaś naukę języka polskiego jako przedmiotu pobiera 719 dzieci, więc 0,91%, a naukę religji po polsku z tych dzieci pobiera 3.706, to znaczy 4,66%, zaś 95% dzieci polskich nawet religji uczą po niemiecku.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#komentarz">(Głos: Wszędzie uczą religji po niemiecku.)</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#SThullie">A teraz t. zw. pogranicze, t. zn. te części Wielkopolski i Pomorza, które zostały przy Niemcach. Tam nie mamy wiele szkół polskich, zaś języka polskiego jako przedmiotu uczy się tylko 1137 dzieci, t. zn. 50%. Na Pomorzu Pruskim jest kilka tysięcy Polaków — żadnej szkoły polskiej. W Prusach Wschodnich wszystkiego są dwie szkoły polskie, a języka polskiego jako przedmiotu uczy się tylko 4,3%, licząc według statystyki urzędowej niemieckiej, ale ta statystyka rozróżnia Polaków i Mazurów. Jeżelibyśmy policzyli Mazurów, którzy są przecież również Polakami, to 1,7% wszystkiego korzysta z nauki języka polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#SThullie">To jest stan szkolnictwa polskiego, w Niemczech, to jest uwzględnienie tego postulatu, ażeby dzieci uczyły się w szkołach w języku ojczystym. Takie są stosunki szkolne w Niemczech, a przedstawiłem Panom, przedtem, jak jest u nas, i p. s. Hasbach mimo to skarży się, że u nas dzieje się Niemcom krzywda!</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SKopciński">Wysoka Izbo! Rok rocznie zjawiam się na tej wysokiej trybunie, ażeby podnieść potrzeby szkolnictwa polskiego i oświaty narodowej w Polsce kiedy dzisiaj staję na tem miejscu, mam wrażenie, że wszystko to, co mówiliśmy w poprzednich latach, jest jeszcze aktualne i że zaledwie niewielką cząstka z tego została zrealizowana. Dlatego Wysoka Izba pozwoli, że nie będę wchodził w szczegóły potrzeb i bolączek szkoły, ale w ogólnych słowach dotknę tego, co nazywamy wychowaniem narodowem. Zgadzam się najzupełniej z moim przedmówcą p. s. Kamienieckim, który oświadczył, że potęga i znaczenie narodu opierać się musi także i na dobrach kulturalnych, które ten naród daje całej ludzkości. P. s. Kamieniecki mówił o ludziach nauki, którzy mogą dawać ludzkości wiele, a ja chcę zwrócić uwagę na to, że każdy obywatel może w teraźniejszych warunkach wnieść cząstkę swoją do ogólnej kultury narodowej, a w ten sposób do ogólnej kultury całego świata. I jeżelibyśmy w swoich przypuszczeniach przyjęli taki, czy inny ustrój, bo o tym ustroju Polski tyle teraz mówimy, to jednak nawet przy ograniczeniu swobody działania w życiu państwowem obywatela, zdaje się dla każdego pozostanie oczywistym faktem, że przy teraźniejszych złożonych warunkach życia, zwłaszcza życia ekonomicznego nie jest obojętnem, czy każda najskromniejsza nawet jednostka, stojąca przy najskromniejszym warsztacie pracy, odnosi się do tej pracy świadomie i świadomie chce wnieść to, co może do ogólnego dobra.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SKopciński">Dlatego też wychowanie szerokich mas obywateli jest zagadnieniem wielkiego znaczenia. Obywatel wychowuje się w szkole, ale tego obywatela wychowuje i życie. Od tego życia chcę zacząć.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SKopciński">Niewątpliwie wypadki majowe 1926 r. były tym wstrząsem, który mógł pobudzić energję szerokich warstw obywateli, mógł wzbudzić w nich duży entuzjazm. Ale co się działo później? Oto obywatel patrzył, jak wzbudzano w nim niewiarę w jego sny, w siły narodu; nie jak wskazywano mu na może ujemne strony, ale jak powiedziałem, w całem tego słowa znaczeniu szkalowano to, co on stworzył w parę lat; jak parlament był bezkarnie narażony na wszelkiego rodzaju szykany, parlament polski — Sejm — o którym w niewoli marzyliśmy, jako o tem, na czem będziemy budowali swoją przyszłość. A dalej mówiono obywatelowi; nie rozumuj, wierz, nie pytaj, a wierz w te opatrznościowe grupy, które twoim losem chcą rządzić.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SKopciński">Nie wchodząc w polityczne znaczenie tych rzeczy, chcę zwrócić uwagę, jak to wpłynęło na duszę obywatela i jak to tę duszę zachwiało. Dlatego też, jeżeli spojrzymy na obecne życie nasze, to widzimy, że przeciętny obywatel nie interesuje się teraz poważnemi zagadnieniami życia państwowego, ale raczej interesują go pewne widowiska, jak nadużycia, jakich sposobów użył jakiś starosta przy wyborach, na jakie pozwalał sobie frywolne żarty ten czy inny dygnitarz w tem czy innem miejscu, jaką grę rozpoczęto z Sejmem. Ta widowiskowa strona naszego życia obecnie go interesuje.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SKopciński">Szanowni Panowie! Obóz, skupiający się koło grupy dziś rządzącej, jest przejęty głęboką niewiarą w zdolności duchowe, w możliwość wyłonienia z siebie energji przez cały naród, przez wszystkich obywateli. Tę niewiarę widzę spotęgowaną w tem choćby, że Panowie z większości, którzy niewątpliwie odnoszą się z wielkim szacunkiem do tej Izby i w pewnych okolicznościach z pompą, obnoszą ją w życiu politycznem, jednak nie dowierzają siłom społecznym, które na nią mogą się składać i chcą wprowadzić tu w przyszłości ludzi nie z wyboru, ale mianowanych. Może siły społeczne będą za słabe, trzeba więc tam ludzi opatrznościowych, przez kogoś wyznaczonych.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SKopciński">O tem, jak Panowie chcą dalej ten naród prowadzić świadczy choćby projekt Konstytucji, który w paru słowach streszczę. Panowie powiadają: dajemy narodowi możność wyboru Prezydenta, ale wyboru tak ograniczonego, że obywatel nie może szukać sam kandydata, jakiego chce, ale Panowie mu dwóch kandydatów narzucają. Dajecie mu Panowie parlament, który będzie mógł powiedzieć to, co się spodoba prezydentowi. Jeżeli się nie spodoba, to ustawa zostanie odrzucona, a jeżeli jeszcze raz parlament zechce ją uchwalić, to Sejm będzie rozwiązany. Dajecie mu kontrolę nad rządem, ale tylko wtedy, kiedy znowu to się podoba Prezydentowi, bo jeżeli się nie spodoba, to parlament będzie znowu rozwiązany. Słowem, ja bym to określił, że dajecie narodowi ustrojowy instrument ale niemy, który może zadźwięczyć tylko wtedy kiedy pozwoli na to mistrz stojący koło niego.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SKopciński">Nasuwają się tutaj pewne porównania szkolne. Wiadomo, że szkoła teraźniejsza stara się wprowadzić uczniowski samorząd, Otóż w gronie wytrawnem urządzano to tak, że ten samorząd jest współdziałaniem z nauczycielstwem i on nie czuje tego, że nie jest samorządem. Ale niektórzy pedagogowie upraszczają sobie zadanie i nakładają na ten samorząd wyraźny nadzór. Przeprowadziłem kiedyś ankietę pomiędzy uczniami i powiedzieli oni, że do samorządu nie należą, bo to jest nuda, bo tam rządzi, jak powiedzieli, belfer. Zdaje mi się, że jeżeli dzieci, które uczą się życia w zabawie, takiego samorządu, służącego tylko zabawie, nie chcą, to jeżeli Panowie chcecie w ten sposób urządzić życie publiczne, w formie jakiegoś wychowawczego aparatu, bo tak to Panowie rozumieją, zanim ten obywatel nie dojrzeje, to mnie się zdaje, że ten obywatel z tym rodzajem ustroju zupełnie się nie zwiąże duszą i boję się, że on na życie publiczne zobojętnieje. To jest dla mnie sedno zagadnienia — tracenie duszy polskiej, zobojętnienie w życiu polskiem na zagadnienie publiczne.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SKopciński">Chciałbym stanąć na chwileczkę na tej platformie niewiary w społeczeństwo. Powiedzmy, że uwierzyłem, że społeczeństwo niegodne jest wiary, ale proszę Panów, wówczas szukałbym wszelkich sposobów podniesienia duszy społecznej. A czy my to u Panów chociaż na chwileczkę widzimy? Zdawałoby się, że wtedy, kiedy Panowie powiadacie: my jesteśmy demokratami i chcemy ustroju demokratycznego, ale patrząc na życie i widząc, że społeczeństwo jest politycznie nieprzygotowane, ograniczamy go w ustroju państwowym, że wtedy powinniście wyczerpać wszystkie środki, jeżeli ta mowa o demokratyzmie jest szczera, aby to społeczeństwo podnieść.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SKopciński">Zdawałoby się, że przy budżecie, razem z wniesieniem nowego projektu konstytucji posypią się fundusze na dokształcanie, oświatę pozaszkolną, na szkoły, biblioteki i t. d., a jeżeli nie fundusze, to przynajmniej projekty, co w Polsce trzeba zrobić, aby podnieść obywatela. Nic podobnego. Przeciwnie to, co inne grupy do tego budżetu chciały wstawić, Panowie z zimną krwią skreślacie.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SKopciński">Ja chciałbym zwrócić uwagę na jedno zagadnienie; jak się odnoszą w całej zbiorowości czynniki rządzące do tego, co ja nazywam katastrofą szkolną, która się zbliża, która idzie na nas. Panowie pozwolą, że przytoczę kilka cyfr ze sprawozdania referenta Senatu i sprawozdania referenta Sejmu, związanego wszak z dzisiejszym obozem rządzącym, dla uwypuklenia pewnych rzeczy. W roku 1929/30 mamy 3.900.000 — mówiąc okrągło, dzieci w wieku szkolnym, w r. 1939/40 będziemy mieli 6.071.000, przytem, jak ks. Senator zaznaczył, obecnie po wsiach chodzi tylko 79% dzieci do szkoły, a na kresach tylko 60%. Nauczycieli będziemy potrzebowali rok rocznie dawać po 6 do 10.000, jabym raczej był za średnią liczbą, bo dla mnie liczba 60 dzieci w klasie jest nie do przyjęcia. Koszt budownictwa najskromniejszego przy programie budowlanym, obliczonym na lat 20, wynosi 3.073.000.000, co rocznie wynosiłoby przy najskromniejszym programie 153 miljony. Do tych cyfr dorzucę cyfry odnoszące się do stolicy państwa, Warszawy. Warszawa potrzebuje według statystyki Magistratu zbudować 3.299 izb, t. zn., że rocznie powinna wybudować 25 szkół trzynastoizbowych: gdy te szkoły będą tak, jak się buduje, wielkie 26-cioizbowe, to 12 szkół. Ale powiedzmy, że zostaniemy przy nauczaniu dwurazowem, wówczas przynajmniej 6 budynków szkolnych trzeba postawić. Słyszałem, że Warszawa w ostatnim roku po skasowaniu niektórych szkół, zaledwie jedną izbę szkolną oddała do użytku szkolnego. Proszę Państwa, to są cyfry.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#SKopciński">Jak do tych trudności podchodzimy? Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wstawiło do budżetu 7.500.000 zł., pozwala podnieść do 10.000.000, ale kiedy mowa o 20.000.000, Rząd się nie zgadza. P. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na komisji senackiej odznaczył się swoim optymizmem w stosunku do Narodu Polskiego, bardzo korzystnie wyróżniającym p. ministra w tem z pośród Panów, ale ten optymizm idzie, zdaje mi się, zadaleko z tego powodu, że kieruje go p. minister do kieszeni obywateli. Po opowiedzeniu nam przez p. s. Nocznickiego jak włościanie zbierają dobrowolnie po 10 zł. na szkołę, na zapytanie nasze, jak p. minister zamierza rozwiązać kwestję budownictwa szkolnego, p. minister powiedział, że ma wiarę głęboką w to, że samo społeczeństwo kwestję szkolną rozwiąże, że gdyby, nie można było z funduszów skarbowych rzucić pieniędzy, to społeczeństwo samo da sobie radę. Społeczeństwo zainteresowane w budowie szkół, to są ci biedacy, do których kieszeni już zajrzeć w żaden sposób się nie da i ten entuzjazm, w który wierzę i dobre chęci nic nie pomogą, tu z pomocą musi przyjść zorganizowany czynnik społeczny i Rząd.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#SKopciński">Komisja Budżetowa Senatu, przy rozpoczęciu naszych obrad tu, zupełnie słusznie na tę katedrę wniosła nam księgę, rezultat pracy szan. Panów, rezultat wielce szanowny, rezultat myśli, do którego odnosimy się wszyscy z wielkiem poważaniem, ale mnie się zdaje, że Senat zarówno, jak i jego komisja, nie jest ciałem teoretycznem, dla wyrażania tylko swoich myśli, ale on powinien przejawiać pewne czyny budżetowe. Jeżeli Panowie powiadają, że niema możności, to ja mam pewne wątpliwości. Przedewszystkiem jest nadwyżka z dochodów 11 miljonów, dalej ta nadwyżka została zmniejszona w porównaniu do Sejmu, o ile sobie przypominam, o 17 miljonów, pomimo skreśleń po stronie wydatków, bo tam wydatki były preliminowane większe. Jeżeli zwrócę uwagę na przekroczenia, które były i w przeszłym budżecie, a które dowiadujemy się, że i w tym roku są również i sięgają dużych rozmiarów — dowiadujemy się o tem z gazet, które powtarzają to z Wiadomości Statystycznych — to musimy się zgodzić z referentem p. Szarskim, że budżety — jak on się wyraził — będą zawsze jednak narażone na przekroczenia, że preliminowane budżety nie są jeszcze temi realnemi budżetami, za które można całkowicie odpowiadać. A jeżeli tak jest, to ja nie widzę potrzeby upośledzenia oświaty. Jeżeli w porównaniu z preliminowanemi faktyczne dochody są większe, to mam wrażenie, że jest możność zyskania tych większych dochodów także i na szkolnictwo. Zresztą ja nie jestem ekonomistą, nie jestem specjalistą od budżetów, ale rozumuję prosto. Wyobrażam sobie, że gdyby były szczere chęci, że gdyby p. minister chciał użyć swego autorytetu względem Rady Ministrów, gdyby miał w tym względzie te aktywne aspiracje, niewątpliwie z budżetu dałoby się wykroić na budownictwo szkolne więcej. Gdyby Komisja Skarbowo-budżetowa nie szła utartym szlakiem wygłaszania mów, ale zechciała zastanowić się nad całokształtem, to niewątpliwie z tego budżetu, zmniejszając inne wydatki, wykroiłaby na budowę szkół potrzebne sumy. Pod tym względem jednak nie widzimy żadnego wysiłku, żadnego śladu wysiłku, bo nawet niema rezolucji wzywającej Rząd, aby na przyszłość ta sprawa była uwzględniona i Senat przechodzi z głuchą obojętnością do porządku nad cyframi, wstawianemi przez nas dla zapobieżenia katastrofy szkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#SKopciński">Niewątpliwie, że inicjatywa społeczna może zrobić wiele, ale inicjatywa zorganizowana. Mam na myśli samorządy. Samorządy to już robią, np. samorządy w Warszawie, Łodzi, Sosnowcu, Radomiu, Zgierzu. Nie wymieniam całego szeregu innych miast, gdzie się buduje szkoły i to ładne szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#SKopciński">Ale czy w Rządzie zrobiono cokolwiek, aby tym samorządom dać możność wykazania inicjatywy? Czy parlament mógł uchwalić ustawę samorządową, któraby regulowała tę rzecz, czy mógł uchwalić ustawę, któraby ten samorząd rozbudowała? Twierdzę, że nie. Czy jest dana możność samorządowi nakładania takich podatków i stworzenia takiego źródła dochodowego, któreby pozwalało na inicjatywę pod tym względem? Samorząd jest skrępowany i liczyć na niego nie ma co. Tak się przedstawia rzeczywistość. Ta rzeczywistość wykazuje zupełną obojętność w tej sprawie. Wiem, że p. Minister stoi na stanowisku szkoły demokratycznej i to ma znaczenie, bo wiemy, że przynajmniej w zarządzeniach nie będzie zrobione nic, coby u podstaw podważało ustrój demokratyczny szkoły. To jednak nie wystarcza. Prawda, p. minister wydał rozporządzenie, ujednostajniające liczbę godzin w programie szkół średnich i powszechnych. Ten fakt musimy zapisać na plus, aczkolwiek jednocześnie musimy się odnieść do tego krytycznie, bo jeżeli się to robi w środku roku i bez uzgodnienia przedtem programu, niewątpliwie spowoduje to zamieszanie w szkolnictwie i zamieszanie wśród nauczycielstwa, krzywdząc je. A jabym, proszę Panów, tej rzeczy nie lekceważył — coprawda w Polsce jest przyjęte teraz na krzywdę jednostek nie zwracać uwagi — bo jednak to są ludzie, którym potrzeba spokoju, aby szkoły dobrze funkcjonowały.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#SKopciński">Poruszę jeszcze jedną rzecz, dotyczącą się wychowania, t. j. kwestję uregulowania szkolnictwa mniejszościowego. Prawda, że ustawodawstwo w tym względzie sięga dawniejszych czasów i na tem ustawodawstwie musimy opierać organizację szkolnictwa, ale naszem zdaniem to ustawodawstwo nie reguluje tej sprawy, nie wychowuje mniejszości w kierunku współpracy z Państwem, nie zacieśnia węzła między mniejszościami i nami. Ale jak chodzi o zrobienie czegoś, gdy wstawiamy skromną sumę na organizacyjne prace przy fundowaniu uniwersytetu ukraińskiego, to Panowie tę sumę oczywiście bardzo pochopnie skreślają.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#SKopciński">Innych kwestji nie będę poruszał, ponieważ uniknięcie katastrofy, która czeka Polskę, jest tak ważne, że zasłania wszystko. Wspomnę tylko, że dawno czeka na uregulowanie kwestja uposażenia nauczycieli, kwestja t. zw. sanacyjnej ustawy. Czynniki rządowe uznają, że jest ona krzywdą, ale jednak nie możemy się doczekać zniesienia jej i uregulowania tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#SKopciński">Trzy słowa odpowiem ks. Senatorowi Albrechtowi, który dziwił się, dlaczego chcemy wstawić do budżetu pewną sumę na teatry robotnicze. Zgadzam się z tem, że robotnik powinien chodzić do dobrego teatru, ale na ten teatr, o którym mówił ks. Senator Albrecht, robotnik nie ma pieniędzy. A zresztą Panowie przyznają, że teatr obecny idzie w kierunku schlebiania pewnym gustom niezawsze wybrednym szerokiej publiczności, która chodzi do teatru. I dlatego należy zorganizować specjalne starania w tym kierunku, aby teatr był teatrem pod względem artystycznym, wychowawczym i dostępnym dla mas.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#SKopciński">Nie mając czasu, muszę kończyć. Słusznie może ktoś powiedzieć, że wyglądamy tu na tej katedrze dzisiaj prawdopodobnie, jak ci, o których się mówi: „Mówił dziad do obrazu”. Ale, proszę Panów, wiemy z praktyki, jak i ci, którzy siedzą dzisiaj w środku tej izby, a którzy dawniej współpracowali z nami, że powtarzanie najświętszych wierzeń narodu, natrafiających zrazu na głuchą obojętność społeczeństwa, z czasem robi swoje. I dlatego ta wiara nasza w to, że w narodzie naszym są nieprzebrane skarby duchowe, które trzeba tylko wydobyć i zaprząc do pracy państwowej, ta wiara nasza, spotykająca się dziś z puklerzem sugestji, kierującej umysły tych, którzy na losy państwa wpływają w innym kierunku, ona kiedyś ten puklerz rozbije, a tem bardziej wierzymy w to, że słyszymy w przemówieniach Panów podświadomie odradzające się elementy tej wiary. I dlatego przy każdej sposobności będziemy mówili o tem, o czem ja dzisiaj mówiłem, bo nasza wiara w obywatela i siły narodu jest wiarą w szczęście i moc Polski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Antoni Nowak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SAntoniNowak">Wysoki Senacie! Nową organizację szkół powszechnych w Polsce my, drobni rolnicy, przyjęliśmy z entuzjazmem, gdyż były za czasów austrjackich w Małopolsce szkoły 2 typów i utarło się zdanie wśród różnych miarodajnych czynników, że młodzież chłopska jest głupsza od mieszczańskiej, albo od młodzieży urzędniczej. Jak wiadomo, po zorganizowaniu szkoły powszechnej nauczyciele wyszkoleni tylko do szkoły dwuklasowej pozostali na stanowiskach, Jednak pragmatyka szkoły powszechnej mówi, że 5, 6, 7 klasa nauki w szkole powszechnej ma się równać 3 klasie gimnazjalnej. Jakże może taki nauczyciel, który posiada tylko egzamin szkoły dwuklasowej, nauczać do 1, 2 i 3 klasy gimnazjalnej.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SAntoniNowak">Zwracam się do Ministerstwa z gorącym apelem, ażeby raczyło te usterki naprawić w ten sposób, ażeby nauczycieli młodszych, którzy nie posiadają potrzebnych kwalifikacji, zmusić do uzupełnienia swego wykształcenia utworzyć dla nich jakieś kursa, a starszych nauczycieli, którzy nie chcą się dalej kształcić, posłać na emeryturę, bo to się przyczyni do większej nauki, do większej sprawności w szkołach, Wysoki Senat skreśla 10 milionów z budżetu szkolnego. Otóż jabym prosił Wysoki Senat, żeby raczył tę sumę przywrócić dlatego, że na wsi jest ogromna bieda, dzieci uczą się częstokroć w budynkach poniżej wszelkiej krytyki, więc upraszam Wysoki Senat, żeby przychylił się do mojej prośby i głosował za przywróceniem tej sumy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Stanisław Nowak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SStanisławNowak">Wysokie Senacie! Zabieram głos przy dziale 4 budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to jest tym dziale, dotyczącym szkolnictwa powszechnego. Chcę dotknąć tylko niektórych spraw, umieszczonych w tym dziale i zwrócić uwagę na niektóre światła na horyzoncie naszego szkolnictwa powszechnego, a zarazem na cienie, które, niestety, są i które mogą okazać się bardzo groźne dla sprawy wychowania publicznego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SStanisławNowak">Urządzenie, wyposażenie, utrzymanie szkolnictwa wszelkich typów, a szczególniej szkolnictwa powszechnego, które obejmuje dzieci wszystkich obywateli, jest kosztowne i wymaga wielkich nakładów pieniężnych. Ale też z drugiej strony trzeba zaznaczyć, że niema wydatniejszej, owocniejszej i produktywniejszej inwestycji w każdem społeczeństwie nad inwestycje wyłożone na cele szkolnictwa i oświaty. One stokroć się zwracają. O tem powinien wiedzieć i żywo w pamięci mieć przedewszystkiem nasz naród, który głównie przez ciemnotę popadł w niewolę i pozostawał w niej blisko półtora wieku.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SStanisławNowak">Teraz przystąpię do tych świateł na horyzoncie naszego szkolnictwa, których niektóre chcę tutaj przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SStanisławNowak">Zaliczam do nich przedewszystkiem rozrost szkolnictwa powszechnego w Polsce. Na podłożu tego szkolnictwa podniosła się także i oświata wśród ludu w Polsce, Jest to wymowny dowód żywotności młodej państwowości naszej, zarazem jest to najlepszem świadectwem wielkiego wysiłku i pracy, dokonanej na polu wychowania publicznego, zwłaszcza w okresie bardzo trudnym, bo powojennym, w okresie wielkich wstrząsów i przesileń gospodarczo-finansowych. W cyfrach tę zdobycz przedstawię może nieco inaczej, niż jest przedstawiona w sprawozdaniu drukowanem — mamy w Polsce, jak wiemy ze sprawozdania, 25.147 szkół powszechnych państwowych z 3.362.822 uczniami i uczennicami, Liczba dzieci, uczęszczających do szkół, wynosi 92,8%, zatem poza szkołą znajduje się jeszcze 7,2%. Więc na oko ta frekwencja wygląda bardzo dodatnio. Jeżeli porównamy te liczby z danemi z lat ubiegłych, to jeszcze większy efekt otrzymamy, a mianowicie z r. 1922–1923 liczba uczęszczających wynosiła 68,9%, poza szkołą zaś byłe aż 31,1%, a w r. 1925/26 uczęszczających było 82,6%, poza szkołą 17,4%. Teraz co do szkół samych, W roku szkolnym 1927/28 mieliśmy 26.855 szkół powszechnych, zaś w roku szkolnym sprawozdawczym t. zn. 1928/29 tylko 25.147, zatem mniej, i to mniej o 1.708 szkół. Ubytek ten jednak nie jest dla nas groźny, owszem pocieszający, bo władze szkolne skomasowały wiele szkół najniżej zorganizowanych, t. j. jedne i dwuklasowych, a natomiast utworzyły wyżej zorganizowane szkoły 7-klasowe. Gdy w r. 1927/28 mieliśmy jedno i dwuklasowych szkół 20.676 na 26.855 szkół, to znaczy 77%, a siedmioklasowych tylko 1.869, t. j. około 7%, to w r. 1928/29 widzimy jedno i dwuklasowych już mniej bo 18.696 t. j. 74%, siedmioklasówek zaś — 2.270, t. j. 9%. Zniknęło zatem w ostatnim roku sprawozdawczym z widowni 1.980 szkół najniżej zorganizowanych, a przybyło natomiast 301 szkół o pełnym programie szkół siedmioklasowych. Do tych szkół siedmioklasowych — nadmienić muszę z wielkiem uznaniem, — uczęszcza już zgórą miljon dzieci, w czem 1/3 młodzieży wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SStanisławNowak">Mówiąc o szkole trudno nie wspomnieć jednocześnie o nauczycielu. Wszak mówi się: jaki nauczyciel taka szkoła, nauczyciel to szkoła i t. p. Przyznać trzeba, że nauczycielowi społeczeństwo powierzyło najważniejsze zadanie do spełnienia, bo wychowanie pokolenia młodego, czyli wychowanie narodu. Dlatego też każde społeczeństwo starać się powinno o dzielnych, światłych nauczycieli. Ministerstwo nasze zmierza do tego; usunęło bowiem prawie w zupełności ze szkolnictwa powszechnego niewykwalifikowane osoby, które były zaangażowane z konieczności po wojnie z braku kwalifikowanych sił nauczycielskich. Ministerstwo w zrozumieniu, że nauczycielowi szkół powszechnych, który promieniuje swą wiedzą na terenie swojej działalności wśród ludu, potrzebne jest wyższe wykształcenie, tworzy w kraju zamiast seminarjów dwuletnie pedagogja dla absolwentów szkół średnich, nie dlatego, żeby powiększać kadry nauczycielskie, ale na to, żeby zdobyć nauczycieli o wyższem wykształceniu, żeby oni mogli w wyższych klasach uczyć i lepiej spełniać obowiązki. Nauczycielstwo zaś ze swojej strony na różnych kursach wyższych rządowych lub przez siebie organizowanych, uzupełnia swoje wiadomości ogólne i fachowe, nieraz z wielkiem poświęceniem, żeby je potem wyzyskać w pracy szkolnej i pozaszkolnej. To też poziom wykształcenia nauczycielstwa powszechnego podnosi się stałe, co można było zauważyć pod koniec ubiegłego roku na wystawach szkolnych, urządzonych w stolicach kuratorjów naszych. Ten wielki dorobek na polu metodyki nauczania i wychowania oraz pracy nauczycielskiej będzie można jeszcze widzieć na wystawie powszechnej w Poznaniu, w miesiącach letnich.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SStanisławNowak">Szkoła powszechna 7-mioklasowa i 7-mio letnia, powołana do życia jeszcze dekretem z 1919 r., zdobyła sobie niejako prawo obywatelskie w Polsce, a z każdym dniem coraz większe zaufanie społeczeństwa. To też powinna stać się podwaliną w realizacji nowego ustroju szkolnictwa w Polsce, do czego czyni się już przygotowania.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SStanisławNowak">Teraz przechodzę do ciemnych stron naszego szkolnictwa. Należy do nich przedewszystkiem sprawa frekwencji w szkole. Już mówiłem, że jest wielki postęp co do frekwencji, jednakowoż jeszcze posiadamy w kraju bardzo wiele dzieci, które nie korzystają z nauki szkolnej, mianowicie mamy niespełna ćwierć miljona takiej młodzieży. W samej Warszawie jest jej blisko 10.000, bo niema dla niej pomieszczenia. Niema też dlatego mowy o wykonywaniu przymusu szkolnego. To jest bardzo smutny obraz.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SStanisławNowak">Szkolnictwo nasze powszechne wchodzi w tym czasie w okres bardzo krytyczny, w którym przyrost dzieci będzie gwałtownie się wzmagał, na co niestety nie jesteśmy przygotowani, ani co do liczby nauczycieli, ani co do pomieszczeń dla tych dzieci, mimo gorących nawoływań nauczycielstwa. Już w obecnym roku szkolnym, siedmiolatki, t. zn. najmłodsze dzieci, zgłosiły się do szkoły w tak wielkiej liczbie, że zdawało się, iż rozsadzą mury szkolne. I mamy już to zjawisko, że w bardzo wielu szkołach przypada na nauczyciela po 100, a nawet ponad 100 dzieci. Ja nie będę już teraz powtarzał tego wszystkiego, co sprawozdanie mówi o przyroście młodzieży za 10, 20 lat, jakie będą potrzeby dla tej młodzieży, ilu będzie potrzeba nauczycieli, ile izb szkolnych, nie mówię i o tem, że trzeba pomyśleć o urządzeniu wewnętrznem, ale przedstawię Wysokiej Izbie, w jakiem położeniu znajdziemy się już za lat 5, nie za 10, czy 20, dlatego, żebyśmy nie myśleli, że jeszcze mamy dużo czasu do namysłu i że możemy nic nie robić pod tym względem. Otóż wedle obliczeń w przybliżeniu w ciągu tych 5 lat przybędzie więcej 1.664.000 dzieci, ponadto liczyć także musimy dla tych dzieci 33.000 nowych etatów nauczycielskich, tyleż izb szkolnych i odpowiednią ilość mieszkań dla nauczycieli. Nie można łudzić się, żeby można było to zrobić w ciągu jednego roku. To trzeba rozłożyć już teraz na 5 lat bieżących. Przynajmniej po 5.000 nowych etatów już teraz w roku trzeba tworzyć i tyleż izb szkolnych budować.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SStanisławNowak">Tymczasem w budżecie tego nie widzimy, a co więcej wspomnieć przytem muszę, że mamy jeszcze w Polsce, jak sprawozdanie mówi, 51.860 izb szkolnych, z czego 25.075 wynajętych, czyli nieodpowiednich, złych i że trzeba będzie te wynajęte zmienić na własne nowe. Rząd z ciałami parlamentarnemi musi rozwiązać tę kwestję zwłaszcza budowlaną w najbliższym czasie przez obmyślenie i zdobycie na to nowych źródeł dochodowych, aby nie dopuścić do katastrofy i żeby o nas nie mówiono, że miljony dzieci nie chodzi do szkół w Polsce. Społeczeństwo, mamy nadzieję, okaże też tyle ofiarności i zrozumienia dla tej sprawy, iż pospieszy z pomocą we własnym interesie, a szczególnie w interesie Rzeczypospolitej. Sejm podobnie jak w roku zeszłym podniósł kwotę na budowę szkół o 10 miljonów, zaś Komisja Skarbowo-Budżetowa...</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#komentarz">(Głos: Senatu.)</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#SStanisławNowak">... tak Senatu, proponuje skreślić tę podwyżkę Sejmu, co przyjąć należy do wiadomości z wielkim smutkiem. Propozycję tę jednak stawia dla utrzymania równowagi budżetowej, co jest koniecznością państwową. Pocieszającem w tem wszystkiem jest oświadczenie pomieszczone w sprawozdaniu, że Rząd uczyni starania, ażeby przedłożyć nadzwyczajny budżet inwestycyjny na potrzeby budownictwa szkolnego. Nie wiadomo jednak, kiedy to nastąpi, a tu szybkim krokiem zbliża się katastrofa.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#SStanisławNowak">Do tych bolączek muszę zaliczyć także ustawę sanacyjną z 22 grudnia 1925 r. Ta ustawa ciągle jeszcze nad szkolnictwem wisi jak nieszczęście i wyrządza ustawicznie szkody szkolnictwu. Przedewszystkiem ta ustawa zniosła dwa ważne instytuty: instytut nauczycielski i instytut pedagogiczny, w których kształcili nauczyciele i przysposabiali się do wyższych obowiązków, t. j. na kierowników szkół siedmioklasowych, na inspektorów, na nauczycieli do seminarjów i t. d. Nadto kierowników szkół 7 klasowych zniewolono do prowadzenia oddziałów i ograniczono niepomiernie zastępstwa za chorych nauczycieli. Otóż tę ustawę sanacyjną trzeba znieść, aby tych szkód nie było więcej.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#SStanisławNowak">U naszych sąsiadów na zachodzie są zakłady dla dzieci małych, w wieku przedszkolnym, tak zwane przedszkola, w których dzieci zwłaszcza robotników przebywają, rozwijają się umysłowo i spędzają czas pożytecznie pod opieką osób, odpowiednio do tej pracy przygotowanych. Zakłady te znajdują się tam pod nadzorem i kontrolą władz rządowych i cieszą się powodzeniem. U nas o tem jeszcze głucho zupełnie. Powstają wprawdzie gdzieniegdzie takie zakłady, ale tylko z inicjatywy prywatnej, albo jako ochronki dobroczynne i nie podlegają kontroli rządowej. Konieczną rzeczą zatem byłoby, ażeby Rząd zajął się tą sprawą i już w najbliższym czasie od nowego roku szkolnego wziął do programu szkolnego także te przedszkola. Odpowiednią rezolucję stawiam.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#SStanisławNowak">Chciałbym także parę słów poświęcić oświacie pozaszkolnej. W początkach, gdy odzyskaliśmy wolność, okazała się potrzeba prowadzenia oświaty dla dorosłych, z tego powodu, że kraj nasz w wielu połaciach opanowany był przez ciemnotę, z którą należało rozpocząć walkę, oświecając szczególnie dorosłych analfabetów. Pierwsze rządy energicznie zajęły się tą sprawą, jednak później ta akcja coraz bardziej słabła, ostatecznie wysunęła się z rąk Rządu i przeszła do inicjatywy prywatnej. Przejęły ją instytucje społeczno-oświatowe i organizacje zawodowe o charakterze oświatowym. Akcja oświaty pozaszkolnej okazuje się w dalszym ciągu bardzo potrzebną i aktualną. Obecnie Rząd ograniczył swoją czynność tylko do subwencjonowania organizacyj, które zajmują się tą akcją.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#SStanisławNowak">Muszę jeszcze wspomnieć o nauczycielstwie, które, podobnie jak inni pracownicy państwowi znalazło się w ostatnich czasach w krytycznem położeniu materjalnem. Sprzeciwia się to głoszonej zasadzie, że nauczyciel powinien być tak uposażony, żeby bez troski o chleb codzienny mógł oddać się swojej pracy w szkole i poza szkołą, a nadto, żeby w pogodnem usposobieniu zjawiał się zawsze wśród dzieci w szkole. Tymczasem jak pogodzić tę zasadę z tem, że dziś nauczyciel musi myśleć o tem, co ma jeść i czem wyżywić swoją rodzinę? Dlatego wyrażam nadzieję, że cała Izba poprze wywody głównego referenta i rezolucje, żeby Rząd zajął się uregulowaniem jak najprędzej poborów pracowników państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#SStanisławNowak">Praca nauczyciela w szkole jest tak subtelna, że może być kontrolowana tylko przez kompetentne władze szkolne, nie może też podlegać równocześnie i władzom szkolnym i jeszcze innym chociażby państwowym n. p. władzom administracyjno-politycznym. Nauczycielstwo podobnie jak sędziowie i wojsko musi być niezależne, a nadzór nad niem wykonywać powinny tylko władze szkolne. W interesie szkolnictwa nie mogą też władze szkolne wraz z nauczycielstwem być podporządkowane władzom administracyjno-politycznym, natomiast pożądanem, a nawet koniecznem jest, żeby te władze były z sobą w kontakcie i współdziałały.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#SStanisławNowak">Na zakończenie pozwolę sobie jeszcze parę słów powiedzieć. Rząd nasz niezawodnie ma do załatwienia wiele ważnych spraw i ustaw, jednakowoż ponad te wszystkie sprawy góruje i wysuwa się w obecnym czasie naprzód sprawa wydobycia pieniędzy i rozpoczęcia rozbudowy szkolnictwa powszechnego. Dlatego też zwracam się do Rządu oraz do społeczeństwa i wołam: pieniędzy, pieniędzy i jeszcze raz pieniędzy na szkolnictwo powszechne!</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#komentarz">(Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#SStanisławNowak">W końcu jeszcze parę słów w odpowiedzi p. sen. Thulliemu, Zaczepił on bowiem tutaj organizacje nauczycielskie. Zwrócił się do p. ministra z tem, że teraz na Górnym Śląsku i we Lwowie zapanowały takie stosunki, iż tam wybitniejsze posady otrzymują tylko nauczyciele, należący do Ogniska. Muszę wyjaśnić, że niedawno jeszcze temu były takie stosunki, że tak we Lwowie jak i na Śląsku nie dostawał posady z reguły żaden tak zwany „związkowiec”, należący do Ogniska,...</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#komentarz">(S. ks. Brandys: Nigdy tak nie było!)</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#SStanisławNowak">...żadnej posady, nie takiej zwyczajnej, tylko kierowniczej. A teraz, gdy się to zmieniło, i gdy jeden lub drugi nauczyciel z Ogniska otrzyma tam posadę kierownika, to zaraz gwałt się robi i zarzuty podnosi się w Senacie. To jedna sprawa.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#SStanisławNowak">Druga sprawa, którą tutaj s. Thullie podniósł i zarzucił jest ta, że związkowe nauczycielstwo powzięło uchwałę co do szkoły świeckiej. Otóż ja, jako przewodniczący tej organizacji związkowej, muszę oświadczyć, że takiej uchwały nie powzięliśmy dotąd na żadnym zjeździe delegatów związku.</u>
+ <u xml:id="u-15.22" who="#komentarz">(Oklaski na ławach Wyzwolenia.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Daszyńska-Golińska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SDaszyńskaGolińska">Wysoka Izbo! Przyszło mi przemawiać znowu w sprawie mało popularnej, bo jakkolwiek miałam zamiar mówić wogóle o szkolnictwie zawodowem, jednak p. Marszałek, zawiadomił mnie, że przemówienie moje może trwać tylko 10 minut. Wobec tego będę mówiła o szkolnictwie zawodowem żeńskiem, i proszę się nie przerażać tą masą materjałów, które mam pod ręką, jest to wyłożone dlatego, że jeżeli się ktoś interesuje, zechce poszczególne broszurki przejrzeć, jest tam wiele fotografji i z tego dopełnić może moje bardzo krótkie przemówienie.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SDaszyńskaGolińska">Kobieta w dzisiejszem społeczeństwie musi spełniać trojakie czynności. Zatem należy dbać o jej wykształcenie zawodowe i przygotować ją do pracy zarobkowej i wyspecjalizować tak, ażeby mogła być istotnie czynnym, pożytecznym i kroczącym naprzód członkiem społeczeństwa; poza tem musi być i ma prawo być obywatelką i wobec tego we wszystkich szkołach zawodowych wprowadzono dziś naukę obywatelstwa, aby ją do tych obowiązków przygotować i uczynić wrażliwą na wszystkie potrzeby Ojczyzny. Wreszcie, tak jak zawsze, jest matką i gospodynią i nie powinna tych swoich obowiązków wypełniać z instynktu, z tego przekonania, że skoro jest raz matką, to potrafi wychować dzieci, ale trzeba ją tego nauczyć.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SDaszyńskaGolińska">Otóż szkoły zawodowe żeńskie starają się odpowiedzieć wszystkim tym trzem kierunkom, i z tego powodu zadanie ich jest bardzo trudne, przedewszystkiem dlatego, że odnosi się niemal do połowy całej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SDaszyńskaGolińska">Według spisu z r. 1921 zawodowo czynnych mężczyzn było 7.733.000, kobiet 6.184.000, to znaczy, że na każde 100 osób pracujących zawodowo czynne było 44 kobiety. Cyfry te uprawniają, jak się zdaje, świat kobiecy do żądania, aby równa część, a przynajmniej odpowiednia część funduszów wpłynęła na szkolnictwo żeńskie, oraz żeby temu szkolnictwu poświęcono odpowiednią uwagę. Tymczasem w latach ubiegłych, poczynając od 1923/24 r. tylko 10% ogólnych funduszów szło na szkoły zawodowe żeńskie, Podniosło się to w latach ostatnich, co jest zresztą wielką zasługę rządów pomajowych, do 22,5%, a idealnem dążeniem kierowniczki tego całego działu, dzielnej p. Zaborowskiej w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest, aby przynajmniej 25% tego ogólnego funduszu skierowane było na szkolnictwo zawodowe kobiece. Już dziś jednak, pomimo tej małej sumy, jaką rozporządza szkolnictwo zawodowe żeńskie, potrafiło ono uruchomić zawody następujące: bieliźniarstwo, krawiectwo, hafciarstwo, koronkarstwo, kilimy, tkactwo, jubilerstwo, zegarmistrzostwo, trykotarstwo maszynowe i ręczne, szewctwo. introligatorstwo, a wreszcie hodowlę drobiu, ogrodownictwo, mleczarstwo i szkoły pracy domowej. Przeważnie szkoły obejmują kilka specjalności, ale w każdej szkole dawana jest nauka gospodarstwa i wychowania dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SDaszyńskaGolińska">I tu chciałabym wspomnieć o bardzo ciekawym i zdaje mi się dobrym pomyśle, który wprowadzono w życie w ostatnich czasach, mianowicie o t. zw. skrzyniach. Takie skrzynie w liczbie 4 obwożone są na wsi do pewnych okolic, czy pewnych wsi, gdzie się zjeżdża młodzież żeńska, i każda z tych skrzyń po otwarciu służy jednocześnie za stół, a we wnętrzu zawiera, albo przyrządy do sprzątania i gotowania, albo biblioteczkę i apteczkę domową, albo jakieś rekwizyty, które niezbędne są przy wychowywaniu niemowląt, tak że każda jest sama w sobie maleńkiem muzeum, które służyć może przy nauce do demonstracji. Na całe szkolnictwo zawodowe — jeżeli się liczy szkolnictwo subwencjonowane przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministerstwo Rolnictwa — mamy 34.000.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#SDaszyńskaGolińska">Otóż z tych dwudziestu paru procent nie można, byłoby zakładać szkół rządowych i z tego powodu olbrzymia część jest szkół subwencjonowanych, prywatnych. sejmikowych i społecznych tak, że jednak w szkołach zawodowych żeńskich kształci się dzisiaj zgórą 41.000 dziewcząt, wliczając w to także kursy, które trwają zwykle kilka miesięcy, a czasami i rok. Wśród tych szkół są szkoły różnego typu co do poziomu: dokształcające, niższe, średnie, seminarja dla nauczycielek, razem 513 instytucji wszelkiego rodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SDaszyńskaGolińska">Więcej o szkolnictwie zawodowem żeńskiem mówić nie będę, bo i tak nie wyczerpałabym swojego tematu, natomiast skoro rozporządzam jeszcze paru minutami, zwrócę uwagę na szkolnictwo zawodowe wogóle, a głównie na typ szkół agro-technicznych.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SDaszyńskaGolińska">Szkoły agro-techniczne powinny być niemal najważniejsze dla Polski, wobec tego, że 62% zgórą naszej ludności należy do ludności rolniczej. Jednakże, jeżeli wierzyć tej cyfrze, bo ona wydaje mi się wprost nieprawdopodobna, w szkołach agrotechnicznych w roku 1926/27 było tylko 1.270 uczniów, jeżeli zaś weźmiemy szkolnictwo wyższe, to i ono jest dziwnie traktowane, bo zaledwie 6% całej młodzieży, studjującej w szkołach wyższych, a zatem z owych 37.000. cyfry, o której dziś wspomniano, zajmuje się rolnictwem i przygotowaniem do rolniczej karjery.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SDaszyńskaGolińska">Wracam jednak do właściwych szkół zawodowych i do przyczyn, które wymienił nasz sprawozdawca s. ks. Albrecht, dodałbym jeszcze inne. Mianowicie szkoły nasze agrotechniczne są w zawiadywaniu dwóch resortów, t. j. Ministerstwa Rolnictwa i Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, i niewątpliwie wspólnego kierunku być tu nie może. Sadzę, że szkoła jest zawsze szkolą, a nie warsztatem użyteczności, i z tego powodu zdaje mi się, że Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powinnoby dążyć, żeby to całe szkolnictwo znalazło się w jego ręku. Tu można się spodziewać i więcej pedagogicznego doświadczenia i bardziej wyszkolonych ludzi i wreszcie nieodstępowania od tych ogólnych wytycznych, które jednak, cokolwiekby się studjowało, zawsze przy kształceniu młodzieży występować powinny.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#SDaszyńskaGolińska">A wreszcie musimy wyrazić pragnienie, aby szkołami zawodowemi i to agrotechnicznemi i kursami zajmowano się jaknajwydatniej, bo jeżeli te cyfry, które tutaj przytoczyłam, porównamy z innemi krajami, to zupełnie niewiadomo, jakiemi drogami my dążymy do uprzemysłowienia naszego rolnictwa i do wzmożenia wydajności pracy i gruntu do tego poziomu, na jakim stoi zachodnia i środkowa Europa.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SDaszyńskaGolińska">Przytoczę parę cyfr. Belgja ma szkół czy kursów rolniczych 144, co rok wypuszcza 5.000 uczniów po nauce najmniej 3-letniej. Wogóle specjaliści uważają, że kursy roczne są zupełnie niewłaściwe, dlatego, że zajmują młodzież włościańską wtedy, kiedy ona chce i musi pracować w polu, a natomiast nie dają dość czasu, aby ta młodzież wyuczyła się tego wszystkiego, co jej później w gospodarstwie jest potrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#SDaszyńskaGolińska">Wracam jednak do Belgji, tego kraiku o 6 czy 7 miljonach ludności, gdzie odczytów o kwestjach rolnych wysłuchało 40.000 ludzi, a odczytów było 7 do 8000.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#SDaszyńskaGolińska">W Danji 119 szkół subwencjonowanych — uczniów i uczenie 10.312 zgórą. Węgry wprowadziły naukę rolnictwa do szkół powszechnych. Prusy posiadają 50 szkół praktycznych, 250 zawodowych, 1080 dla dorosłych, szkoły średnie rolnicze i 8 katedr przy uniwersytetach oraz 3 specjalne zakłady, W Francji wreszcie prawo z 1918 r. tworzy klasy rolnicze uzupełniające szkoły ludowe i doskonali poprzednie organizacje kursów i szkół rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#SDaszyńskaGolińska">Słowem wyprzedzają nas wszystkie te państwa, które są dużo więcej uprzemysłowione i dla których postęp rolnictwa nie stanowi tak koniecznej, palącej i nagłej kwestji, jak dla nas.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#SDaszyńskaGolińska">Wobec tego ponawiam jeszcze moje życzenie, aby szkoły agro-techniczne specjalnie zostały uwzględnione i aby przy nich także zachowano zasadę apolityczności. Bardzo wiele tych szkół znajduje się pod wpływem politycznym stronnictw. Zupełnie nie przesądzam, które wpływy będą mniej, które więcej szkodliwe, Zarówno prawicowe, jak i lewicowe stronnictwa, powinny odstąpić od oddziaływania na młodzież w kierunku politycznym. Młodzież jest tą kategorją żywą i nową, która powinna tworzyć własne samodzielne poglądy i nowemi iść drogami, a naszym obowiązkiem jest, żeby jej nie zamykać drogi przedwczesnem kształceniem w jakimś określonym politycznym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę do godz. 16. Dalszy ciąg dyskusji punktualnie o godz. 16.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Dalszy ciąg dyskusji nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Głos ma s. Spickermann.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SSpickermann">Wysoki Senacie! Nie mam zamiaru jeszcze raz rozstrząsań całej niedoli naszego szkolnictwa, chciałbym ograniczyć się tylko do paru uwag.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SSpickermann">P. s. Thullie przedstawił nam, w jak świetnem położeniu znajduje się szkolnictwo niemieckie w Polsce, Co do Górnego Śląska nie mam potrzeby o tem mówić, ponieważ już to zrobił s. Pant, i ja tamtych danych nie posiadam. Mówić więc będę o stosunkach w Kongresówce.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SSpickermann">W r. 1919 mieliśmy jeszcze szkół powszechnych 547. Ta cyfra spadła teraz na 83. A jak te szkoły wyglądają, to oczywiście już nie można mówić, że to są szkoły z językiem nauczania niemieckim. Ale to byłby stan jeszcze znośny, mamy nadzieję, że może w przyszłości to się poprawi, ale skąd wziąć później nauczycieli? Wszystkich nauczycieli naszych, jacy byli, wydalono ze szkół i to z różnych przyczyn. To powtórnego egzaminu nie złożyli, to nie mieli dostatecznych kwalifikacyj. Jeżeli się pozostawiało nauczycieli bez takich kwalifikacyj Polaków, to bezwzględnie wydalało się nauczycieli Niemców.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SSpickermann">P. s. Thullie przedstawił nam tu cyfrowo, że tyle szkół średnich posiadamy. My tu w b. Kongresówce, mogę stwierdzić, nie mamy ani jednej, któraby przez Państwo Polskie była utrzymywana. Jeżeli posiadamy trzy gimnazja niemieckie: w Łodzi, Pabjanicach i Sępolnie, to tylko dzięki naszej znanej ofiarności, że jesteśmy przyzwyczajeni ponosić wielkie ofiary. Ani państwo, ani władze komunalne do tych gimnazjów nie dokładają ani grosza, więc tylko z prywatnych ofiar mogą być utrzymywane. Więc nie jest prawdą, nie jest rzeczywistością to, co p. sen. Thullie tu przytoczył.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SSpickermann">Ks. senator sprawozdawca mówił o wielkiem znaczeniu wychowania religijnego. Ja — podkreślam to — takie samo stanowisko zajmuję, ale jak się to teraz przedstawia? Tysiące naszych dzieci ewangelickich, wcielonych do polsko-katolickich szkół, pozostaje zupełnie bez nauki religji z tego powodu, że nauczycieli wcale niema. Nasze parafje są bardzo duże, rozrzucone nieraz na 2–3 powiaty, i z tego powodu pastorowie wcale nie mają możności wkroczenia do tych szkół, czego chętnie by chcieli się podjąć. Tych nauczycieli-kantorów nie dopuszcza i dzieci pozostają zupełnie bez nauki religji. Tak wygląda nasze szkolnictwo i nasze wychowanie. Ja obawiam się i patrzę ze smutkiem w przyszłość, jaki to będzie później obywatel, gdzie on ma się czegoś nauczyć.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SSpickermann">Osobiście stoję na stanowisku zupełnego odłączenia kościoła od Państwa, nie chciałbym, aby kościół był narzędziem politycznem, ale jeżeli już tak jest, to trzeba pogodzić się z losem. Widzimy w budżecie sumę 347.890 zł. na wyznania ewangelickie.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SSpickermann">Przeczytam kto z tego ma być utrzymywany: 3 prezesów, 3 wiceprezesów, 9 członków Konsystorza świeckich i 7 duchownych, 1 prezes Sądu Konsystorskiego, 1 prokurator, 1 naczelnik i 2 osoby personelu kancelaryjnego, 1 pomocnik naczelnika, 2 sekretarzy konsystorskich, następnie 39 superintendentów i 1 wikary, 4 Senjorów, 390 proboszczów parafjalnych i 116 filijnych, razem 574 osób. Ciekawy jestem, w jakim rozmiarze i na kogo te pieniądze są wydatkowane? Oczywiście, że to jest śmieszne, to jest poprostu skandal, żeby tak mała suma była w budżecie. My ponosimy wielkie ofiary, my chętnie zapłacimy naszych pastorów z własnych pieniędzy i chciałbym, żebyśmy się zrzekli zupełnie tej sumy, która jest skandalem w tym budżecie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">S. Pant ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SPant">Wysoki Senacie! Otrzymałem wczoraj wskazówkę, w jaki sposób i o czem senator powinien mówić, a o czem nie. Dlatego też stwierdzam, że dla senatora nie może być miarodajną wskazówka nawet ministra, lecz tylko potrzeby i wola ludności, która go wybrała. Odeprzeć muszę także zarzut, jakoby brak mi było dobrego smaku. Prawda bowiem często jest bardzo gorzką i jeżeli pozostawi jakiś niesmak, to nie wina tego, kto prawdę powiedział, lecz tego, dla którego prawda była przeznaczona. Mówię to dlatego, aby moje dzisiejsze przemówienie nie było źle zrozumiane.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SPant">Chcę najpierw wypowiedzieć kilka uwag na temat przemówienia szanownego pana s. Thulliego. W tej sprawie już zajął stanowisko mój szanowny przedmówca p. s. Spickermann. Dlatego stwierdzam tylko, że statystyką można udowodnić wszystko ale Wysoka Izbo, duchowych cierpień ludności statystyką ani stwierdzić, ani usunąć nie można. Te cierpienia ludności niemieckiej są ogromne i temu żadną statystyką zaprzeczyć nie można.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SPant">P. s. Thullie chciał porównać stosunki szkolne w Polsce ze stosunkami w Niemczech. Na to chcę odpowiedzieć, że po pierwsze stosunki tamtejsze nas nie obchodzą, nie możemy zajmować takiego stanowiska, że to, co się po tamtej stronie dzieje, to powinno dziać się i u nas, Prosiłbym o jedno: dajcie nam to, czego żądacie dla waszego szkolnictwa zagranicą, a będziemy zadowoleni, dajcie nam to, co naprzykład Polacy w Niemczech otrzymują i będziemy zadowoleni.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SPant">O szkolnictwie na Górnym Śląsku, o trudnem położeniu tego szkolnictwa nie będę tu dużo mówił, ponieważ tą sprawą zajmuje się inna instancja: komisja mieszana w Katowicach, Rada Ligi Narodów, ale chcę przypomnieć stanowisko naszego wojewody p. dr. Grażyńskiego, które zajął przy przedłożeniu budżetu zeszłorocznego Sejmowi Śląskiemu; powiedział on z dumą, że nareszcie udało mu się liczbę zapisanych dzieci zmniejszyć z 14% do 73/4%, Z tego wynika, jakoby władze dążyły do niczego innego, jak do zniszczenia szkolnictwa niemieckiego. Jeżeli im się to uda, to są bardzo zadowolone.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#SPant">Chcę tutaj zwrócić uwagę na dwa zjawiska, o których usunięcie bym prosił. Całe szkolnictwo cierpi od napływu rozporządzeń i zarządzeń Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i poszczególnych kuratorjów wskutek bezplanowości, z jaką zaprowadza się wciąż nowe reformy. Zaledwie jakaś reforma zdążyła wejść w życie, już w krótkim czasie następuje nowa reforma, która reformuje dawniejszą reformę, tak, że często nauczyciele i kierownicy szkół ograniczyć muszą swoją pracę do studjowania poszczególnych rozporządzeń i do ich zapamiętania.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#SPant">Obecny Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego chciał uszczęśliwić szkolnictwo i przedewszystkiem szkoły średnie, gimnazja, szkoły realne nową reformą, która przez mechaniczne ustalenie liczby godzin i jednolitego planu wykładowego ma zapoczątkować nową erę w szkolnictwie. Myśl kodyfikacyjna może być pożądana i nawet konieczna w różnych dziedzinach życia państwowego, w szkolnictwie jednak powinna ona być z wielką bardzo ostrożnością i tylko stopniowo stosowana. Pomijając fakt, że nowy plan naukowy dla szkół średnich z punktu widzenia pedagogicznego jest bardzo nieudany, to samo wprowadzenie tej reformy wśród roku szkolnego jest dla nas czemś zupełnie niezrozumiałem. Po co ten pośpiech? czy p. minister obawia się, że na początku nowego roku szkolnego już nie będzie miał możności wprowadzenia tego rozporządzenia? My natomiast obawiamy się, że pośpiech, z jakim wprowadza się wszystkie reformy, odbije się bardzo niekorzystnie na nauce i w związku z tem na rezultatach tej nauki i że poziom szkół średnich coraz bardziej się obniży. Stwierdzić tylko chcemy, że ludność na Śląsku z wielką niechęcią przyjęła tę nową reformę i że jest bardzo oburzona z tego powodu, ponieważ te reformy są wprowadzane w bieżącym roku szkolnym przed rozpoczęciem nowego roku.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#SPant">Przy omawianiu całokształtu szkolnictwa nie można pominąć milczeniem działania tak zwanych komisji opisowych na Śląsku Cieszyńskim, których zadaniem ma być konstatowanie języka ojczystego poszczególnych dzieci i pozatem przydział dziecka do szkoły niemieckiej albo do szkoły polskiej. Komisje te grasują na Śląsku Cieszyńskim już od roku 1920 i za pomocą tych komisji zgwałcono prawie setki rodziców do posyłania ich dzieci do szkoły polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#SPant">Skład tych komisyj jest taki, że wszędzie przeważa element polski i jest rzeczą jasną, jakie decyzje w łonie tych komisyj zapadają. Komisje te często w sposób sprzeczny nawet z rozporządzeniem nadużywają swej władzy do agitacji za szkołą polską. Członkowie tych komisyj namawiają rodziców, by zapisywali dzieci do szkoły polskiej. Grożą nawet utratą posady i chleba. Tak jest na Śląsku Cieszyńskim, jak i na Górnym Śląsku. Tylko terrorem gospodarczym udało się zniżyć p. wojewodzie procent dzieci, które uczęszczają do szkół mniejszościowych.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#SPant">Chociaż wszystkie sprawy, omawiane w łonie komisji, są chronione tajemnicą urzędową, jednak np. w Bielsku, albo polscy członkowie tej komisji, albo nawet inspektor szkolny tajemnicy tej nie dotrzymali, bo na łamach różnych gazet ukazały się artykuły, podające nazwiska rodziców, którzy dzieci zapisali do szkoły niemieckiej. Odgrażano się ludziom, wzywano do bojkotu, nie znalazł się żaden prokurator, któryby zajął się tą sprawą i ścigał zdrajców tajemnicy urzędowej lub tych, którzy szerzą nienawiść.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#SPant">O traktowaniu ludności przez te komisje opisowe możnaby napisać całe tomy. Wzywa się ludzi, przeważnie robotników, do komisji miejscowej, godzinami stoją w korytarzach, w sieniach, często napróżno, muszą przyjść po raz drugi, trzeci, i czwarty i sprawy się nie załatwia, oddaje się ją do komisji powiatowej. Wtedy wzywa się rodziców przed komisję powiatową. Znowu marnują czas, znowu tracą zarobek. Częstokroć komisja powiatowa wzywa rodziców po raz drugi, trzeci, czwarty, rzekomo, aby jeszcze zbadać to, lub owo, w rzeczywistości jednak w tym celu, ażeby złamać siłę oporu w rodzicach. Często rodzice nawet zmuszeni są wnieść skargę do Najwyższego Trybunału, narażając się tem na wielki koszt. Najwięcej tracą na tem dzieci, które nie mogąc uczęszczać do szkoły, tracą rok po roku. Zdarzają się wypadki, że dzieci przez dwa lata nie chodzą do szkoły. Rozpacz bierze człowieka, gdy słyszy opowiadania tych maltretowanych i poniewieranych rodziców. Nie chcemy, jak nam często się zarzuca, napełniać naszych szkół dziatwą polską, niech sobie polskie dziecko uczęszcza do szkoły polskiej, ale dla dziecka niemieckiego droga do szkoły niemieckiej zawsze musi być otwarta. Prawo rodzicielskie jest prawem naturalnem i świętem i już z tego powodu nie wolno go gwałcić. Ale także ze względów czysto prawnych należałoby komisje opisowe na Śląsku Cieszyńskim usunąć. Zaznaczam, że rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 15 sierpnia 1924 r., które zarządza opisy szkolne, nie posiada legalnych podstaw i dlatego też nie może posiadać mocy obowiązującej, gdyż według ustawy o autonomji Śląska tylko sejm Śląski jest powołany do tego, aby w dziedzinie szkolnictwa wydawać ustawy. Rozporządzenie to jest więc w sprzeczności z ustawą o autonomji Śląska i z dawnemi austrjackiemi, jeszcze teraz obowiązującemi ustawami szkolnemi, mianowicie z państwową ustawą szkolną z dnia 14 maja 1869 roku, z ustawą o założeniu i organizacji szkół 6 listopada r. 1901.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#SPant">W tych ustawach niema ani słowem mowy o tem, jakoby jakaś władza, względnie komisja miały prawo do decydowania o tem, do której szkoły ma dziecko uczęszczać, Rodzice według tych ustaw są obowiązani posyłać dzieci do szkoły, lub postarać się o to, aby pobierały naukę w szkołach prywatnych. Żadna z tych ustaw jednakowoż nie ogranicza i takiego ograniczenia nie przewiduje, czy dziecko ma chodzić do tej lub owej szkoły. Ten stan prawmy odpowiada także postanowieniom ustawy cywilnej, która przyznaje rodzicom wolne prawo wychowywania dzieci. Pewne ograniczenie tego prawa stanowi tylko art. 140, dotyczący nauki religji. Zmiana w tym stanie prawnym mogłaby nastąpić tylko zapomocą nowej ustawy, ale nigdy rozporządzeniem ministra. Rozporządzenie to jest także w sprzeczności z postanowieniami Konstytucji. Art. 96 bowiem opiewa: Wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Jeżeli więc na całym obszarze Rzeczypospolitej obywatelom przysługuje prawo wyboru szkoły dla swych dzieci, nie można wprost zrozumieć, dlaczego właśnie obywatelom 2 powiatów, mianowicie bielskiego i cieszyńskiego, tego naturalnego prawa nie przyznano? Jest rzeczą jasną, że ci obywatele takiem postępowaniem czują, się pokrzywdzeni i upośledzeni. Z wielkiem zadowoleniem mogę stwierdzić, że Klub Socjalistyczny wniósł projekt ustawy o szkołach mniejszościowych. Mnie się nawet zdaje, że w tym projekcie jest uwzględnione także prawo rodzicielskie, to prawo, które odpowiada zasadom chrześcijańskim, którego prawa nie szanują partje, które się nazywają chrześcijańskiemi. Z zadowoleniem konstatuję to i prosiłbym, aby ten projekt nie pozostał tylko teorją, ale żeby był także wprowadzony w życie, przynajmniej w tym punkcie, który się tyczy prawa rodzicielskiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#SPant">Wysoka Izbo! Mówiono tutaj dużo o mniejszościach, ale musze także stwierdzić że rzeczowo do tego problemu ustosunkował się tylko klub P. P. S., bez nienawiści, tylko biorąc za podstawę fakta. My dążymy także do zgody, dążymy do pokoju, do pracy, chcemy pracować, chcemy współpracować, ale Panowie dajcie nam możność, Chciałbym tylko powiedzieć, że mniejszości niemieckiej nie można zniszczyć w tym kraju, tego dzieła nie zrobicie.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Nie mamy zamiaru!)</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#SPant">Prędzej co innego możecie zniszczyć, ale nie mniejszość niemiecką. Tylko współpracą, tylko uzgodnieniem naszego stanowiska możemy dojść do zgody, do zrozumienia, którego z całą szczerością pragniemy.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Głos ma senator Bohdanowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SBohdanowicz">Wysoki Senacie! Ja należę do klubu, który już zdecydował, że będzie głosował przeciw budżetowi.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SBohdanowicz">Dlatego mojem zadaniem jest tylko do uzasadnień, które przedłożyli moi koledzy klubowi, dodać jeszcze kilka słów, dotyczących budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, mianowicie o tych sprawach, które dla nas są najważniejsze i najboleśniejsze. Mam na myśli sprawę cerkwi prawosławnej w Polsce i sprawę naszego szkolnictwa narodowego, Rozpocznę od pierwszej sprawy. Przedewszystkiem chcę oświetlić choć pokrótce całokształt tej sprawy, ponieważ bez tego oświetlenia każde zajście można tłumaczyć jako wypadek, a nie jako przejaw całego systemu. Istota sprawy jest w tem, że w Polsce do ostatnich czasów my, ściśle mówiąc, wcale nie mamy cerkwi prawosławnej jako organizacji praworządnej względem kanonów i względem prawa cywilnego — organizacji ściśle cerkiewnej. Prawda, mamy proboszczów i parafje, mamy djecezje i biskupów, mamy konsystorze i nawet synod, niby autokefalny, ale kieruje cerkwią nie ten synod i nie jakaś najwyższa władza cerkiewna, jaką musi być sobór, ale departament wyznań w Alejach Ujazdowskich w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#SBohdanowicz">Taki porządek na zewnątrz najwięcej jest podobny do tego, jaki był swego czasu w Rosji cesarskiej, ale jeżeli tamten porządek jeszcze można było usprawiedliwić znaną teorją cezaropapizmu z pojęciem o cesarzu, jako o pomazańcu boskim z nadzwyczajnem od Boga pełnomocnictwem i t. d., to w Państwie Polskiem, które jest Rzecząpospolitą z ustrojem demokratycznym, gdzie władza świecka jest pod względem religji obcą dla cerkwi, a pod względem wychowania historycznego wobec cerkwi wrogo usposobioną, taki porządek żadnego usprawiedliwienia mieć nie może. I to tembardziej, że powstanie Polski, jako niepodległego Państwa, zastało już nie ten stary, ale nowy ustrój cerkwi, jako wolnej w swojem życiu wewnętrznem organizacji, a ten dzisiejszy ustrój jest już rezultatem przewrotu, dokonanego przez Rząd Polski zapomocą dwóch łagodnych biskupów prawosławnych — resztę usunięto i nawet wydalono z granic Polski, a na ich miejsce mianowano nowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#SBohdanowicz">Ten przewrót odbił się jaknajszkodliwiej na wewnętrznej stronie życia cerkwi. Gdy ci łagodni hierarchowie pomagali ówczesnemu rządowi dokonywać tego przewrotu, spodziewali się oni, jak teraz sami świadczą w swoich pismach, że dostaną całą władzę cerkiewną w swoje ręce. Okazało się inaczej. Oni sami stali się bezsilnem narzędziem w rękach Rządu. Nie mając oparcia w narodzie, nie mając pod stopami twardego gruntu cerkiewnego, jako ustanowieni kanonicznie, rzucają się oni od jednej do drugiej strony, nie wiedząc na czem się oprzeć. Szukając oparcia w grupach nacjonalnych, dają im obietnice co do nacjonalizacji cerkwi i rozumie się, nie wykonują, a pokłóciwszy się z nimi, odczuwając niebezpieczeństwo swego położenia w Rządzie, wracają do Rządu, który odpuszcza im czasową zdradę za parę cerkwi, albo za sobór (jak częściowo już oświetlił tę sprawę p. poseł Chrucki w przemówieniu sejmowem). Oto krótki, lecz prawdziwy obraz stanu cerkwi prawosławnej w Polsce. Skutkiem tego stanu rzeczy tworzy się nieokreślona możność nietylko wpływu, ale i ucisku władzy świeckiej wobec przedstawicieli władzy duchownej, która nolens volens robi się „agentami państwowymi”, jak kiedyś zupełnie prawidłowo, chociaż i niespodziewanie dla siebie, wyraził się jeden z dyrektorów Departamentu Wyznań.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#SBohdanowicz">Ale dość już teorji. Panowie napewno już żądacie faktów.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#SBohdanowicz">Zachciało się naprzykład magistratowi m. Kalisza zburzyć prawosławny sobór w tem mieście. Magistrat poprosił wojewodę, wojewoda ministra, minister metropolitę. Położenie metropolity wtenczas nie było twarde, i rozumie się, że on dał zgodę, bo co znaczy, jeżeli „prosit naczalstwo”, my wiemy jeszcze ze starych czasów, a po drugie jeżeliby się on nie zgodził, to wszystko jedno sobór byłby rozebrany. Jak widać z dokumentów, przez tę zgodę metropolita chciał zabezpieczyć zbudowanie nowej cerkwi w Kaliszu i zażądał odpowiednich zobowiązań od magistratu i obietnicy od ministerstwa. Ale zobowiązań nie dano, sobór rozebrano, a wartość obiecanek ministerskich dobrze nam jest znaną.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#SBohdanowicz">W razie potrzeby władza obchodzi się nawet i bez porozumienia się z wyższą władzą cerkiewną, o czem najlepiej świadczy sprawa drugiego soboru w Ostrowiu, pow. włodawskiego. Sobór ten już długi czas stał opieczętowany, bo władze zamknęły tam prawosławną parafję. W zeszłym roku prawosławni mieszkańcy okolicy Ostrowia zwrócili się do Ministerstwa i władz duchownych z prośbą o wznowienie tamtejszej parafji. Dowiedziawszy się o tem. miejscowe społeczeństwo rz.-katolickie rozpoczęło w początku listopada r. z. rozbiórkę tego soboru. Robiło się to nietylko z milczącego zezwolenia, ale i z pomocą władz miejscowych, ponieważ przez sołtysów było zapowiedziane ludności katolickiej, że musi iść na rozbiórkę tego soboru, a kto nie pójdzie, będzie ukarany grzywną 15 złotych. Ludność prawosławna zwróciła się do miejscowych władz. Na jeden dzień zaniechano roboty, ale potem wznowiono. Metropolita zwrócił się do województwa i dwa razy do Ministerstwa z prośbą o wstrzymanie tej rozbiórki i z zapytaniem, z czyjego zezwolenia to się robi, ale dotąd nie otrzymał odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#SBohdanowicz">A oto jeszcze jeden przykład ucisku władzy cerkiewnej przez władzę świecką. W mieście Płocku jest też sobór prawosławny, zbudowany w r. 1857. W 1922 r. sobór ten został bezprawnie zabrany przez rzymskich katolików razem z ziemią i 5-ma domami. Dwa domy i cerkiew okazały się w posiadaniu magistratu. W zeszłymi roku miejscowa ludność prawosławna z własnej inicjatywy rozpoczęła proces sądowy wobec magistratu i sąd uznał w dwóch instancjach, że sobór z placem i dwa domy stanowią własność parafji prawosławnej. Pozostawało tylko otrzymać te nieruchomości, ale władze sądowe zażądały od parafjan zaświadczenia, że ich parafia nie zamknięta, t. j. istnieje jako osoba prawna. Ministerstwo wydania tego zaświadczenia odmówiło, chociaż w wykazach parafji prawosławnych, oficjalnie wydanych przez ministerstwo jeszcze w roku 1920, ta parafja figuruje. Parafjanie zwrócili się do metropolity i konsystorza, ale konsystorz też nie wydał, chociaż ustnie i pisemnie w swoim dzienniku oficjalnym świadczy, że ta parafja prawnie istnieje. Tymczasem magistrat płocki, jak piszą, rozpoczął już rozbiórkę tego soboru, a miejscowa gazeta płocka tłumaczy ten akt bezprawny tem, że sobór ten nie podobał się Panu Prezydentowi Rzeczypospolitej podczas zwiedzania Płocka, zapewne naiwnie myśląc, że takie tłumaczenie służy ku czci wysokiej osoby Pana Prezydenta. Więc wobec cerkwi prawosławnej w Polsce nie ma siły ani prawo, ani sąd.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#SBohdanowicz">Możnaby było tu jeszcze dużo powiedzieć o soborze w Kielcach i kilku innych rozebranych cerkwiach po wsiach, lecz nie mam czasu, Jednakże nie mogę pominąć jeszcze jednego sposobu niszczenia cerkwi prawosławnych. W niektórych i to bardzo licznych wypadkach rząd pozostawia tę pracę siłom przyrody.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#SBohdanowicz">Z odebranych prawosławnym więcej jak tysiąca cerkwi, około 600 zostało zamkniętych. Mimo próśb prawosławnych o zezwolenie na remont, nawet na koszt własny, dotychczas stoją te cerkwie, opuszczone, zaniedbane, z wybitemi oknami, z podziurawionemi dachami i swoim okropnym widokiem świadczą…. O czem Panowie? Może o tej zachodniej kulturze, którą Panowie tak szczycicie się?</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#SBohdanowicz">Nie mogę pominąć jednego z tych przykładów, mianowicie historji soboru w Białymstoku, Sobór ten zbudowany został przed samą wojna. Mamy dokumenta, akta kwest cerkiewnych, świadczące o tem, że zbudowany jest za dobrowolne ofiary narodu prawosławnego — mimo to został zamknięty. Tyle razy tamtejsza ludność razem ze mną i innymi senatorami i posłami zwracała się do Rządu z prośbą, prawie z modłami o oddanie soboru, tyle razy słyszeliśmy z ust ministrów, nawet z tej trybuny, że sobór w krótkim czasie będzie oddany (jeden z tych ministrów siedzi obecnie na ławach senatorskich) i wszystko to daremnie. Sobór stoi zamknięty, a przyroda robi swoje. W zeszłym roku jeden korespondent z Białegostoku pisał, że na dachu rujnującego się soboru już wyrosły duże brzozy, a nawet jarzębina, która jesienią wyraźnie czerwieni się jagodami. Panowie! Choć na chwileczkę zastanówcie się nad tym symbolem: coś czerwonego zawsze wyrasta tam, gdzie znieważają religję.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#SBohdanowicz">Teraz przechodzę do tych cerkwi, które po odebraniu zostały oddane do użytkowania rzymskich katolików lub unitów. Tu nawiasem zwracam uwagę Panów na takie zjawisko. Tam, gdzie unia staje się religją nacjonalną, jak w Galicji, Rząd walczy z unją, ale tam, gdzie religją nacjonalną pozostało prawosławie. Rząd popiera unie przeważnie t. zw. „neo-unje” i korzysta z niej, jako z narzędzia walki z prawosławiem, Jasnem jest, że celem Rządu jest walka z nami jako z mniejszością narodową wszystkiemi środkami, nawet za pomocą religji, nawet za pomocą katolicyzmu, jeżeli on zaczyna nabierać cech narodowościowo-mniejszościowych. Proces ks. Godlewskiego i wiadomy rozkaz arcybiskupa wileńskiego, do czego też przyczynił się Rząd, świadczą o tem jak najlepiej.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#SBohdanowicz">Z tysięcy odebranych cerkwi kilkaset oddano na użytek rzymskim katolikom lub unitom. Większość ich została odebrana jeszcze przed zawarciem Konkordatu pomiędzy rządem a Stolicą Apostolską i odebranie niektórych cerkwi Rząd tłumaczył jako czasowe oddanie do użytkowania, przyczem zapewniał, że to nie powinno wpływać na rozstrzygnięcie tytułu właśnie. Przecież po zawarciu Konkordatu, na podstawie mylnej i nieprawnej interpretacji tego aktu, odrazu zostały uznane za własność Rzymu wszystkie cerkwie, które choć chwilowo były w posiadaniu katolików lub unitów. I to niezależnie od tego, czy one były zbudowane przez katolików i unitów, czy przez prawosławnych, ale swego czasu od nich odebrane. Na tej podstawie odbierają się cerkwie przy pomocy Rządu i nadal. Jednego z tych przykładów, a mianowicie odebraniu t. zw. „Murowanki” we wsi Małomożejkowo, pow. lidzkiego, nie mogę pominąć, ponieważ ten przykład jest bardzo jaskrawym dowodem zupełnej zależności władz duchownych od władz świeckich. Wszystko było zrobione w bardzo prosty sposób. Obeszło się nawet bez metropolity. Starosta lidzki zaprosił do siebie dziekana prawosławnego, wsadził go do swego samochodu, przywiózł do cerkwi, gdzie już byli zebrani przedstawiciele kościoła katolickiego i kazał mu pokwitować przyjęcie rzeczy cerkiewnych, poczem natychmiast obrazy były wyniesione z cerkwi, tak zwany ikonostas był złamany i cerkiew przerobiona na kościół. Cała wina cerkwi była w tem, że ona była kiedyś w rękach unitów, chociaż była zbudowana jeszcze w r. 1407, a więc przeszło 500 lat temu i jest pierwszą murowaną cerkwią w kraju, a dlatego jedną z najdroższych świątyń prawosławnych pod względem religijnym i pod względem historycznym. Co przeżywała ludność prawosławna, kiedy to widziała, jak myślicie Panowie?</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#SBohdanowicz">Rozszerzając tę mylną interpretację konkordatu dalej, Rząd zezwolił na odebranie tych cerkwi, które już teraz, za naszych czasów przeszły chociaż na chwilkę w faktyczne posiadanie unitów. O licznych podobnych faktach nie będę mówił, bo brak mi czasu, a też dlatego, że zajście, o którem Panowie już słyszeli. zasłania wszystko, w tym rodzaju — mówię o Żabczu.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#SBohdanowicz">Rozpoczęła się tam sprawa, tak jak i wszędzie. Na tle nieporozumień między ludnością prawosławną a miejscowym prawosławnym proboszczem, część parafjan przeszła na wyznanie katolickie wschodnio-słowiańskiego obrządku i dostała proboszcza, który ogłosił, że ta parafja już jest unicką, chociaż prawosławnych pozostała tam bezwzględna większość: 680, jak podają ostatnie wiadomości, przeciw 160 unitom. 25 czerwca 1928 r. wyznawcy tego kościoła zajęli w podstępny sposób cerkiew prawosławną, a potem, widząc, że władza miejscowa nie tylko im tego nie broni, ale nawet popiera ich akcję, gwałtem, uzbrojeni w kije i kamienie, wygnali księdza prawosławnego z plebanji i zabrali mu ziemię dla księdza unickiego. Ludność prawosławna wnosiła kilkakrotnie zażalenia do władzy, lecz bezskutecznie. Władza polityczna tolerowała gwałtowne naruszenie cudzej własności. Następnie cerkiew ta przechodziła kilkakrotnie z rąk do rąk, przyczem trzeba zauważyć, że prawosławni zawsze zabierali cerkiew w taki sposób, że przychodzili na nabożeństwo unickie i nie wychodzili z cerkwi dopóki nie pozostało tam ani jednego unity, a potem zamykali cerkiew na swoją kłódkę. Unici, korzystając ze swojej niekaralności, podtrzymywani przez policję, zabierali cerkiew przez odbicie kłódki. W końcu na zarządzenie wojewody opieczętowano cerkiew. W połowie lutego roku bieżącego prawosławni parafjanie w Żabczu zauważyli, że kłódka i pieczęcie na cerkwi są zerwane, weszli do cerkwi i stwierdzili, że cerkiew została obrabowana.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#SBohdanowicz">Wówczas prawosławni zaprosili swego księdza, by nanowo poświęcił sprofanowaną cerkiew, a po nabożeństwie oświadczyli, że w cerkwi pozostaną nadal, bojąc się ponownej profanacji. To było 21 lutego. Na miejsce przyjechał starosta łucki z oddziałem policji i wezwał prawosławnych, ażeby opuścili cerkiew, a gdy oni nie usłuchali tego, starosta kazał policji cerkiew otoczyć i nikogo do niej nie wpuszczać. 8 dni prawosławni w liczbie około 150 przy takich mrozach z kobietami i dziećmi nie opuszczali cerkwi, pozostając bez pożywienia, starając się zmniejszyć pragnienie zeskrobanym z okien śniegiem, modląc się bez przerwy dzień i noc razem ze swoim księdzem prawosławnym Sahajdakowskim. Wszyscy oni byli napół żywi i podobni do żyjących trupów. Nie pomogło i to, że policja wyjęła drzwi z cerkwi i wyrzuciła żelazny piec, aby zebranych mrozem zmusić do opuszczenia cerkwi, nie pomogło i to, gdy policjanci wpuścili do cerkwi kilku unitów, znanych we wsi zawadjaków, którzy zaczęli bić prawosławnych. Dopiero 1 marca, gdy z głodu i chłodu ludzie leżeli na podłodze prawie bez pamięci, a ks. Sahajdakowski klęczał i już nie mógł powstać, policja powyrzucała wszystkich z cerkwi. Ks. Sahajdakowskiemu policja zawinęła głowę w ornat i tak wlokła go z cerkwi, gdy na wpół nieprzytomni prawosławni ciągnęli za nogi. Potem księdza i kilku parafjan zaaresztowano, przyczem niektórych zakuto w kajdany i wysiano do więzienia w Łucku. Nie obeszło się bez bicia. Zajście to jest tak wymowne, że nie potrzebuje komentarzy. O czem jednak ten fakt świadczy? Świadczy on nietylko o bezprawnem położeniu prawosławia, nietylko o tem, że w Polsce w XX stuleciu przy jej Konstytucji mogą zdarzać się podobne zajścia, świadczy nietylko o swawoli władz, ale i o tem, że naród prawosławny, którego cierpliwość zdaje się jest niewyczerpana, już zaczyna ją tracić. Panowie szanowni, gdy tracą cierpliwość ludzie prości, ludzie religijni, którzy polityką nie zajmują się, to świadczy, że doszliśmy do ostatniej granicy.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#SBohdanowicz">Tak żyją w Polsce żywi, ale nie mają spokoju i martwi, jeżeli oni mieli nieszczęście za życia być prawosławnymi. Pomijając inne wypadki tego rodzaju, pawiem chociażby o tem, co robi się w Warszawie. Część cmentarza prawosławnego na Woli 8 lat temu została przyłączona do parafji kościoła Św. Wawrzyńca. Trzeba zauważyć, że cmentarz ten nie jest opuszczony. Na nim są pochowani rodzice mieszkańców m. Warszawy i jej okolic, których groby do dziś dnia są odwiedzane przez krewnych. Wbrew art. 554 k. k. i innym, nie licząc się zupełnie z religijnemi uczuciami prawosławnych ani z przepisami prawa, przez administrację cmentarza rujnuje się cenne pomniki i łamie się ogrodzenie na drogich dla prawosławnych grobach, (powiedziałbym drogich i dla wszystkich, bo tam leży dużo obrońców Warszawy, którzy zginęli podczas wojny światowej) mogiły ich równa się z ziemią i po nich nie pozostaje ani śladu, a materjały z tych grobów i pomników sprzedaje się albo idą one na cele budowlane. Ile razy prawosławni i władza cerkiewna zwracali się do Rządu z prośbą o wstrzymanie tego bezprawnego rabowania grobów, zawsze bez skutku, nawet bez odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#SBohdanowicz">Taka jest nasza teraźniejszość cerkiewna. Ale może coś nam lepszego obiecuje nasza przyszłość, która jest przedewszystkiem w szkołach duchownych, Kilka słów o tej szkole.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#SBohdanowicz">Według ustawy szkół duchownych rosyjskich, seminarja duchowne są podporządkowane władzom duchownym. Ustawa ta jest uchwalona przez władzę najwyższą i dlatego jest prawem, które może być zmienione tylko przez władzę ustawodawczą. Wbrew temu już od 6 lat seminarja nasze zostały podporządkowane kuratorjum, t. j. władzom świeckim. Cóż zrobiły te władze z temi szkołami? Nietylko je spolonizowano, ale nawet zrobiono z nich karykaturę szkoły duchownej. Chciałbym, ażeby ktoś z Panów, w jaki letni dzień podczas lekcji pobył na podwórku seminarjum wileńskiego, na którem — nawiasem mówiąc — mieszkają w suterenach i zakonnice, wygnane z dwóch klasztorów, prawosławnych i zobaczył, jak nasi seminarzyści klas starszych, t. j. przyszli duszpasterze w strojach prawie kąpielowych, pod żołnierską komendę maszerują przed temi zakonnicami „raz, dwa, trzy”, śpiewając żołnierskie pieśni. Ktoby z naszych ojców uwierzył, że to jest szkoła duchowna?</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#SBohdanowicz">Niestety, wychowanie duchowne nie stoi tam tak wysoko, jak fizyczne. Niedawno z tej szkoły zwolniono, bez prawa przyjęcia do szkół innych, 3 uczniów za to, że w dzień stulecia istnienia seminarjum chcieli z kolegami pomodlić się w cerkwi za swoich zmarłych dziadów i pradziadów, którzy tworzyli tę szkołę i którzy w niej uczyli się i uczyli. Widać, że pod władzą świecką religijność w szkole duchownej stała się już zbyteczną. Gdzie my mieszkamy, w Sowietach, czy w Polsce? Nic dziwnego, że ta szkoła umiera śmiercią naturalną. Gdy opuściłem seminarjum w roku 1922, jako zastępca rektora, tam było 350 uczniów, a teraz pierwsze klasy świecą prawie pustkami, bo o ile wiem, jest po 4–5 uczniów w klasie.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#SBohdanowicz">Panowie rozumiecie, że po tem wszystkiem nie chce się wcale mówić o cyfrach budżetu, bo przy takim stanie sprawy cerkiewnej, — to pytanie wygląda zupełnie obojętnie. Kiedy ze mnie wyciągają duszę, co mi do tego, ile pieniędzy w mojej kieszeni. Ale ponieważ i ta sprawa znów świadczy o bezprawnem położeniu cerkwi, obowiązek zmusza mnie i ją wyświetlić przed Panami.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#SBohdanowicz">W tym roku budżet cerkwi prawosławnej wynosi 2.046.950 zł. Według podstawy proporcjonalności i równouprawnienia wszystkich wyznań ten budżet musiał by wynosić około 4 miljonów. Potrzeby cerkwi są duże. Czy to jest normalne określać wydatki duchownych prawosławnych na 40–50 zł, a psalmistów na 10–15 miesięcznie? Gdy w budżecie rzymsko-katolickim wydatki wynoszą średnio 1350 zł na jedną osobę, w cerkwi prawosławnej 430 zł. Gdy tam na emerytów duchownych asygnowano 500.000, na prawosławnych 2.000 zł., t. j. o 250 razy mniej! Walka o gmachy cerkiewne, o domy, duża ilość cerkwi zrujnowanych też wskazuje, że ta cyfra nie jest wystarczająca. Ale i z tym budżetem można byłoby się zgodzić, gdybyśmy byli pewni, że on rzeczywiście będzie wydany na cerkiew i pójdzie na sprawy cerkiewne. W r. 1927 z tej trybuny wyświetlałem szczegółowo przed Senatem ten porządek, a w rzeczywistości nieporządek, który został przyjęty przez ministerstwo w sprawie wydatkowania sum budżetu cerkiewnego. Co rok rząd „zaoszczędza” na budżecie większą i większą cyfrę. Nie miałem sposobności w tym roku ściśle sprawdzić łych cyfr oszczędzonych w latach ostatnich. Według obrachunku „Woskresnago Cztienia” w r. 1926 nie wydano z asygnowanych sum przez Sejm i Senat na cerkiew około 1.000.000, a w r. 1927 ponad 500.000. Przy takim porządku tracą wszelkie znaczenie nasze uchwały, a cały ten system „chcę dam, a chcę nie dam”, też służy jako środek wpływów na cerkiew. Czy naprawił się ten porządek w roku zeszłym, — jeszcze niewiadomo. Myślę, że nie, gdyż i w takich znikomych cyfrach, jak wydatki na duchowieństwo, rząd coś oszczędza na procentach, bo naprzykład, dopiero w styczniu bieżącego roku wydaje pensje za listopad roku ubiegłego.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#SBohdanowicz">Jeżeli wziąć pod uwagę, że konsystorze też wyliczają z tych pensji 20% na swoją korzyść i przytem z góry za 4–5 miesięcy, to co dostanie ten biedny psalmista ze swej 10 złotowej pensji? Nawet nie zostanie i zera.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#SBohdanowicz">Braknie mi czasu długo mówić o naszej szkole świeckiej. Co do cyfr budżetowych, to tu wcale nie ma o czem mówić, bo i cyfr tych nie ma. Niech p. Minister Zaleski pochwali się tem w Genewie. Nie ma ani jednej szkoły białoruskiej powszechnej. Jest nieznaczna ilość tak zwanych utrakwistycznych szkół, faktycznie zaś polskich, ponieważ nauczycielami tych szkół mianują Polaków, którzy nawet nie znają języka białoruskiego.</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#SBohdanowicz">Co do szkoły średniej nie chcę być niesprawiedliwym, dwa z naszych 4 gimnazjów białoruskich w zeszłym roku nareszcie otrzymały prawo matury.</u>
+ <u xml:id="u-23.25" who="#SBohdanowicz">Egzamina maturalne zeszłego roku pokazały, jak zdolne są nasze dzieci i jak umieją pracować i oni.</u>
+ <u xml:id="u-23.26" who="#SBohdanowicz">I nasi nauczyciele. Zdawało by się, że po takiej próbie, Rząd musiałby poprzeć te szkoły, Zamiast tego z tych gimnazjów pozostało nam już tylko 2, bo jedno w Radoszkowicach zamknięto, a na gimnazjum w Klecku dotychczas nie dają koncesji. Niedość tego, z resztą gimnazjów, przeważnie z wileńskiem, robią się jakieś niezrozumiale eksperymenta polityczne, w których rezultacie połowa uczniów, z których większość 12–13 letnie dzieci, wyrzucono. Ja zgadzam się z Panami, że trzeba walczyć z obcemi wpływami na szkołę. Ale trzeba to robić środkami pedagogicznemi a nie politycznemi i tem bardziej nie policyjnemu Średnią szkołą naszą niestety kieruje już nie kuratorjum, ale wydział bezpieczeństwa. Rozumie się jak to odbija się na młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-23.27" who="#SBohdanowicz">Panowie szczycicie się kulturą zachodnią? W r. 1927 miałem sposobność odwiedzić Łotwę celem zbadania stanu szkół mniejszościowych. Tam w ministerstwie oświaty są wydziały: białoruski, rosyjski, niemiecki i t. d. Każdy wydział kieruje na podstawie autonomji swojemi szkołami, ma kierowników i inspektorów swojej narodowości. Na 39.000 Białorusinów jest tam 36 szkół powszechnych (1 na 1000) i 2 średnie. Według tej proporcji musimy mieć w Polsce 1.500 szkół niższych i około 100 średnich.</u>
+ <u xml:id="u-23.28" who="#SBohdanowicz">Oto przykład zachodniej kultury. Jak daleko Polsce do tego kulturalnego poziomu? Ja nie chcę mówić o innych sąsiedzkich państwach, bo jako stary pedagog nie przyznaje żadnej wartości moralnej szkole sowieckiej. Ale według cyfrowych danych niestety Polska stoi niżej od swego wschodniego sąsiada. Mówię o tem Panom dlatego, żeby jeszcze raz zwrócić uwagę, kto wygrywa na tym stanie rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-23.29" who="#SBohdanowicz">Nadzwyczajna niesprawiedliwość w sprawach cerkiewnych i szkolnych jest rzeczywistą przyczyną tych prądów, z któremi walka w tych warunkach jest niemożliwą, i dla Rządu i dla nas.</u>
+ <u xml:id="u-23.30" who="#SBohdanowicz">„Sanacja moralna”! Pod takim wspaniałym szyldem wystąpił rząd w roku 1926 i dał nam i historji prawo sądzić go pod względem tego hasła, Mimo kilku przesileń rządowych on mało się zmienił personalnie, a jeszcze mniej ideowo. Dlatego bez żadnej przesady możemy go uważać za jeden rząd. Co widzimy przed końcem tego trzechlecia?</u>
+ <u xml:id="u-23.31" who="#SBohdanowicz">Uważam, że oznaką moralnego zdrowia każdego rządu jest szanowanie swego prawa. Niestety z tej trybuny od Rządu i nawet od stronnictwa, które z nim współpracuje, my więcej słyszymy o prawie siły, niż o sile prawa.</u>
+ <u xml:id="u-23.32" who="#SBohdanowicz">W takiej atmosferze żadna sanacja moralna nie nastąpi i nastąpić nie może. Dlatego nie będziemy głosować za budżetem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kisielewska. Zwracam się jeszcze raz z prośbą o stosowanie się do art. 29, który nie pozwala na czytanie przemówień.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SKisielewska">Wysoki Senacie! Zaiste trudne obrałam sobie zadanie, stając tutaj przed Wysokim Senatem, trudne dlatego, że mam omówić nasze stanowisko względem budżetu z punktu widzenia szkolnictwa i wyjaśnić powody tego. Mówiono o tem już wiele tak w Senacie, jak i nasi posłowie w Sejmie, dlatego trudno mi coś z poważniejszych argumentów dorzucić do tej sprawy. Jeżeli jednak staję przed Wysokim Senatem, to dlatego, że: jako kobieta, jako matka, jako Ukrainka, uważam za swój obowiązek dorzucić parę słów ze stanowiska ukraińskich kobiet do tej ważnej i piekącej dla nas sprawy. Dlatego nie tracąc słów, przystępuję do najważniejszej dla nas sprawy, do tej piekącej rany, jaką jest dla nas szkolnictwo. Całe jedno nasze pokolenie pracowało nad tem, ażeby zdobyć prawo nauki w ojczystym języku. Chociaż Austrja traktowała nas bardzo niesprawiedliwie, bo oddawała nas pod rządy polskie, ale dorobek nasz na tem polu był bardzo znaczny, gdyż mieliśmy zwyż 2.600 szkół ludowych, 5 gimnazjów rządowych i kilka katedr na uniwersytecie lwowskim.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SKisielewska">Co się stało z tym naszym półwiekowym dorobkiem?</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SKisielewska">Mimo zagwarantowanych nam praw traktatami Wersalskim i Ryskim, mimo praw, zagwarantowanych przez polską Konstytucję, usunięto język ukraiński z naszych szkół. Najboleśniej odczuwamy to w tych szkołach, w których dziatwa nasza jeszcze ojczystym językiem nie nauczyła się dobrze władać. Nietylko odebrano nam ojczysty język w naszych szkołach, ale i odebrano nam nasze nauczycielstwo, które po większej części przenoszone jest do innych dzielnic polskich, a natomiast dają nam nauczycieli i nauczycielki, którzy nie rozumieją ukraińskiej dziatwy, dla których mowa, lud i wszystko, co jego dotyczy, jest obce, a nawet częstokroć wrogie. Takich nauczycieli wysyła się w góry nasze, w takie okolice, gdzie dziatwa, nigdy nie słyszała polskiej mowy, dla której język polski jest tak samo obcy, jak np. język serbski lub bułgarski. To się dzieje w takich karpackich wsiach jak Śnidawka, Sokołówka pow. Kosów i w innych. Z naszych podręczników szkolnych wyrzuca się wszystko to, co się tyczy naszej historji i naszego narodu; a jeżeli już spotkamy cośkolwiek, co przypomina ukraińską historję, to tylko takie rzeczy, które raczej poniżyć mogą ojczyznę w oczach dziecka, aniżeli ją wywyższyć.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SKisielewska">Wielką szkodę także naszemu narodowi wogóle, a zwłaszcza duszy naszej dziatwy przynoszą rozmaite obchody narodowe, w których zmusza się brać udział naszą młodzież. Za każdym razem takie postępowanie wstrząsa całym organizmem narodu i oburza uczucia tak dziatwy, jak i starszego społeczeństwa. Zdaje mi się, że większej propagandy przeciwko polskiemu Rządowi, jak takie postępowanie chyba nawet największy wróg Polski nie wymyśliłby.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SKisielewska">Dokądbyśmy nie przyjechali, w najbardziej nawet zapadłej wsi ukraińskiej, gdzie zabrano naszą mowę ze szkół, wszędzie nas otaczali ojcowie i matki z jednem żądaniem: „Wróćcie nam szkoły i mowę ojczystą, dzieci nasze marnieją w ciemnocie, chodzą wprawdzie do szkoły, ale wracają tak samo, jak były, analfabetami, jak nie możecie zrobić tego, to wróćcie chociaż to, co kiedyś było, jeżeli już nic ponadto od tego Państwa nie dostajemy”.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SKisielewska">Co mamy na to odpowiedzieć?</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SKisielewska">Jesteśmy bezsilni wobec tego, że niema mowy o tem, aby nasz naród mógł zdobyć cośkolwiek. Maniono nas przez długi czas deklaracjami szkolnemi; już dużo mówiło się o tych deklaracjach; trudno mi z braku czasu powtarzać wszystko, powiem tylko, że od takich wsi w jakich nie było żadnej osoby, żadnej rodziny, któraby życzyła sobie polskiej szkoły, znajdowano po 20 deklaracji, które przeważały szalę na naszą niekorzyść, wyrzucając naszą mowę ze szkół; np. w Kluczowie Wielkiem pow. Peczeniżyn przychodziła do mnie deputacja, i prosiła: „Pani, zróbcie, co możecie, jeszcze raz zróbcie”. Złożyliśmy deklarację. „Jednakowoż to się na nic nie zdało”, „My, cała wieś, wszyscy rodzice przysięgać będziemy, że nie było między nami takich, którzyby żądali innej szkoły, niż naszej, ukraińskiej”. I tak było w wielu wsiach naszych, a szczególnie na Pokuciu. W ślad zatem rodzice wypisali swoje dzieci ze szkoły, sprowadzili prywatnych nauczycieli i rozpoczęła się tam nauka dziewiątkowym systemem. Takich nauczycieli bywa już po 3 w jednej wsi. Tak zrobiły: Peczeniżyn, Karłów, Myszyn, Piadyki, Kosmacz i wiele innych wsi. Tą drogą pójdą i inne, jeżeli to bezprawie nie będzie usunięte. To nie wyklucza tego, że cały nasz naród, a szczególnie my kobiety, będziemy bronić do ostatniego tchu tego, do czego każdy naród ma prawo, i co się nam jako narodowi należy, to jest prawa nauczania dla naszych dzieci i naszej młodzieży w ojczystym języku.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SKisielewska">Drugą bolesną sprawą dla naszego narodu jest nieprzyjmowanie naszych nauczycieli i nauczycielek do służby nauczycielskiej. Dzień w dzień przychodzą kandydatki do nas kobiet, bo zdaje im się, że kobieta, senatorka czy posłanka może coś przecież jej pomóc i lepiej zrozumie rozpacz i nędzę, która ich ogarnia i postara się coś przecież pomóc. Byłam w tej sprawie w kuratorjum we Lwowie, chodziłam do referenta p. Kwiecińskiego. Dostałam odpowiedź, że niema mowy o tem, ażeby nasi nauczyciele z U. P. T. mogli dostać jakąś posadę, gdyż muszą być pomieszczeni na tych posadach przedewszystkiem ci, którzy wychodzą z rządowych seminarjów, a tych jest jeszcze wielu. Mimo to, dużo posad jest do obsadzenia, a na Wołyniu, a więc rdzennie ukraińskich ziemiach, do 600 nauczycieli jest bez żadnych kwalifikacji, nie mających ani seminarium, ani matury nauczycielskiej! Cóż mam powiedzieć tym kandydatom, którzy co dnia obijają moje progi? Muszę im powiedzieć: szukajcie innej pracy. To jednak niełatwa sprawa. Seminarja nauczycielskie nie są jeszcze w Polsce tak postępowo urządzone, ażeby dawały jakąś inną pracę kandydatom, którzy nie mogą zdobyć tego, o co się starali przez całą młodość.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SKisielewska">Gdy taki nauczyciel nie dostanie posady, wykoleja się, idzie na żebry, albo musi zaczynać inną naukę, włącznie do nauki rzemiosła; ale i tutaj niełatwa sprawa. Bo nie mamy ani jednej zawodowej szkoły ukraińskiej. Na całem terytorjum galicyjskiem niema szkoły dla naszej młodzieży, w którejby się mogła przynajmniej rzemiosła nauczyć. W Polsce takich szkół jest za mało wogóle, więc jest niemożliwem korzystanie z nich naszej młodzieży; nawet gdyby chciała iść do Warszawy, to i tutaj pewno miejsca dla niej by nie było.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SKisielewska">Staramy się te luki załatać w ten sposób, że nasze towarzystwo „Ridna szkoła” stara się utrzymywać i dać chleb swoim dzieciom, ofiarując im możność zdobycia nauki. Towarzystwo Ridna szkoła utrzymuje kilkadziesiąt ogródków dziecięcych, 10 gimnazjów, 5 seminarjów, 45 szkół ludowych, 8 szkół zawodowych, 4 szkoły rzemieślnicze, a na tę swoją pracę kulturalną nie dostaje ani centa zapomogi, chociażby z tych podatków, które nasz naród składa na cele kulturalne. I nie dość tego, jeszcze naszych własnych składek, zebranych w celu utrzymania tych szkół, „Ridna Szkoła” nie dostaje; oprócz tego — bardzo często nie pozwala się zbierać składek między samem społeczeństwem ukraińskiem. Bywa często tak, że nawet przodownik policji konfiskuje zebrane fundusze na wsi i my nie wiemy nawet co się z tem staje.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SKisielewska">Nawet w takiej marnej rzeczy, jak zniżki kolejowej na zjazd „Ridnej Szkoły”, tego roku nam odmówiono, odmówiono nam tego, czego nie odmawia się nawet prywatnym ludziom, gdy się ich zbierze większa ilość.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SKisielewska">Co dzieje się w naszych szkołach średnich? Gimnazja nasze już prawie są zlikwidowane, albo istnieją raczej na papierze; w Kołomyji, naprzykład, gdzie było przed paru laty jeszcze tysiąc kilkuset uczniów, dziś polityką doprowadzono do tego, że jest zaledwie 300. Cóż mają robić, absolwenci ukraińskich szkół? Zdobycie pola pracy i dalszej nauki jest dla nich niełatwą rzeczą. Medycyna, instytut dentystyczny, instytut sztuk pięknych, instytut wychowania fizycznego są prawie nieosiągalne dla naszej młodzieży. Zagwarantowany nam polską ustawą państwową uniwersytet zdaje się nigdy świata bożego nie zobaczy, bo propozycja przeznaczenia na ten cel 90.000 zł. znaczy tyle, ileby jedno miasto potrzebowało dla jednorazowego uprzątnięcia śniegu. Byłoby to bardzo śmieszne, gdyby dla nas nie było aż tak smutne. A jednak sił naukowych nam nie brak. Nasi profesorowie pracują po różnych szkołach polskich i zagranicą. Są oni w Krakowie, są w Wilnie i w Warszawie, są także w Pradze, w Podjebradach i w Berlinie, więc naukowych sił nie zabrakłoby nam z pewnością. Tylko trzeba troszkę dobrej woli i spełnienia tego, co się nam obiecało i gwarantowało. Studenci nasi, nie mogąc zdobyć tu pola nauki, muszą wyjeżdżać zagranicę, co jak wiadomo, jest połączone z ogromnemi kosztami; gdy taki student, skończywszy choćby najwyższą uczelnię, przyjeżdża z powrotem do Polski, to dyplomu jego nie uznaje się i nasza młodzież znów traci kilka lat życia, ażeby taki dyplom lekarski czy inny znostryfikować.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#SKisielewska">Sprawa opieki socjalnej, o ile dotyczy naszego ludu, naszego włościaństwa, które stanowi 90% całego naszego narodu, stoi jeszcze gorzej i nikt się tem nie interesuje. Nie mamy ani przedszkoli, ani ogródków dziecięcych. W tej rzeszy 100-tysięcznej dzieci polskich, które są w ochronkach, ogródkach dziecięcych i przedszkolach, naszej dziatwy prawie niema i niema żadnego funduszu na ich kreowanie.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#komentarz">(Głos: Na wsi u nas też niema.)</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#SKisielewska">Staramy się to usunąć i zakładamy nasze prywatne ogródki dziecięce, ale i tu mamy ogromne przeszkody. Towarzystwo „Ridna Szkoła” stara się naszym dzieciom przyjść w ten sposób z pomocą, że otwiera sezonowe dziecięce ogródki, dające możność naszym włościankom pracować spokojnie w polu; możnaby je kreować w każdej wsi, a przynajmniej tam, gdzie się znajdują ludzie, którzy zechcą, za to zapłacić.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#SKisielewska">Ale i w tem nas się ogranicza. Kuratorjum i inspektorowie szkolni stawiają nam wszelkie przeszkody. Mianowicie, do prowadzenia takiego sezonowego ogródka żąda kuratorjum, aby to była siła kwalifikowani z seminarjalną maturą, ażebyśmy na trzy miesiące naprzód podali, ile dzieci będzie, jakie dzieci i czego się będą uczyć. Jakie to jest trudne zadanie, zrozumie każdy, gdy sobie przedstawi, że każda matka włościanka, wtedy tylko odda dziecko do ogródka, kiedy rzeczywiście będzie czuła wielką potrzebę i kiedy będzie wiedziała, że dziecko musi zostawić bez opieki.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#SKisielewska">Nie mamy dla naszej ludności ani jednej szkoły gospodarczej. Jedyną szkołę dla mężczyzn prowadzi własnemi środkami nasze towarzystwo „Proświta”. Nie mamy ani jednej szkoły gospodarczej dla kobiet, pomimo, że stanowią one połowę narodu i może więcej kobieta powinna się rozumieć na gospodarstwie, na wychowaniu dzieci, młodzieży i wszelkich innych domowych sprawach niż mężczyzna. Dla polskich kobiet jest 30 szkół gospodarczych, są kursy, instruktorzy, którzy jeżdżą do najbardziej odległych wsi, ażeby nieść tam oświatę. Jest 12 wyższych agronomicznych szkół, jest 86 ludowych, 6 ogrodniczych, 26 subwencjonowanych przez rząd polski — dla nas nic z tego wszystkiego niema. Stara się nam w tem pomóc nasze Towarzystwo „Silskyj Hospodar”. Ono zmobilizowało 70 sił fachowych agronomicznych z wykształceniem wyższem uniwersyteckiem, ono urządza pola doświadczalne, kursy i wykłady dla podniesienia gospodarstw, jednak i to nie spotyka się z uznaniem i żądaną pomocą. Tego roku, kiedy pierwszy raz starano się o pomoc dla Towarzystwa „Silskyj Hospodar”, spotkano się z odmową.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#SKisielewska">Jest jeszcze bardzo wiele rzeczy, które miałam tutaj powiedzieć, ale nie wystarcza mi czasu, bo czerwona lampka przypomina mi, że czas się skończył. Chcę powiedzieć tylko, że Panowie Senatorowie powinniście pamiętać, że w sprawie kształcenia narodu nie może tylko samo Państwo rozkazywać, ani sam rząd, ale że w największej części dola narodu spoczywa w rękach matki, w rękach wychowawczyni kobiety, i dziś my możemy powiedzieć wam to, że tak, jak kiedyś nasze matki w ciężkich chwilach służyły naszej Ojczyźnie, tak samo dziś ukraińska kobieta staje do tej służby, do walki o swoje prawo, o swoją duszę, o duszę swojego dziecka i o prawa dla swojego narodu. I tak jak wasze matki i wasze kobiety niedawno jeszcze służyły wiernie swej Ojczyźnie w jej ciężkiej potrzebie, tak samo tę wierną służbę ofiarujemy my, Ukrainki, naszej Ojczyźnie. I tak, jak wasze poetki pouczały, aby pilnować i bronić ziemi skąd Wasz ród, tak samo my uczymy nasze dzieci, ażeby umiały bronić tej piędzi ziemi, skąd ich sławny ród pochodzi. I staje się rzeczą widomą dla wszystkich, że wstaje do życia ukraiński naród na wszystkich ziemiach, jakie zamieszkuje, i na nic się nie zda politykom krótkowzrocznym zamykać na ten fakt oczy. Im prędzej ci, od których zależy, docenią nadzwyczajny fakt odrodzenia ukraińskiego ludu, tem lepiej dla nich.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#SKisielewska">Ze wszystkich tych względów oświadczam, że głosujemy przeciw budżetowi, który dla naszych potrzeb nawet z naszych podatków nie ma ani jednego grosza.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Rubinsztejn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SRubinsztejn">Wysoka Izbo! Klub mój nie jest niestety tak liczny, abym w piątym dniu obrad nad preliminarzem budżetowym w Senacie miał jeszcze dosyć dużo czasu, wobec uchwalonego bardzo krótkiego kontyngentu, na szczegółowe i dokładne roztrząsanie całokształtu doniosłych zagadnień, wyłaniających się na tle Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Będę musiał się ograniczyć jedynie do uzasadnienia wniosków, przez nas zgłoszonych i umotywowanych na Komisji Skarbowo-Budżetowej, Całokształtu polityki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nie mam możności tu poruszyć.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SRubinsztejn">Proszę Panów, nieprzyjemnym momentem w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest dla nas ta okoliczność, iż rok rocznie musimy przy uchwalaniu tego budżetu powtarzać te same życzenia, te sanie dezyderaty, które dotychczas nie zostały spełnione. Bo jeżeli stosunek do naszych potrzeb i do naszych postulatów w dziedzinie naszej kultury, zadowolenia naszych potrzeb kulturalnych, pozostaje z nielicznemi wyjątkami bez zmiany, to i krytyka musi z natury rzeczy obracać się w tej samej płaszczyźnie. W latach poprzednich, za poprzednich rządów podnosiliśmy z tej wysokiej trybuny nasze żale, że nie zważając na często zmieniające się rządy nasze postulaty pozostały bez uwzględnienia. Otóż po wielkiej zmianie, która zaszła w życiu Państwa Polskiego, w składzie rządu i w sposobie rządzenia trzy lata temu, mamy teraz nowe Izby ustawodawcze, Spodziewaliśmy się, że przy nowem ustosunkowaniu się sił społecznych i politycznych w Polsce, gdy te żywioły, które przedtem stały na przeszkodzie w uwzględnieniu słusznych żądań i potrzeb naszego życia, odeszły i na ich miejsce przyszli nowi ludzie, że teraz ten stosunek do nas zmieni się. Jednak muszę i teraz w tej nowoobranej Wysokiej Izbie nietylko powtórzyć jeszcze raz rok rocznie w tych murach rozbrzmiewające nasze zażalenia, ale jeszcze podwoić je, bo cóż robić z żalem z powodu wzbudzonych a nie spełnionych nadziei? A zawiedliśmy się w tej nowej konstelacji do tego stopnia, że nawet nasze skromne propozycje wyasygnowania na nasze potrzeby kulturalne i wyznaniowe skromnych sum zostały odrzucone w Sejmie i na Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu, tak, że jesteśmy zmuszeni zgłosić je tutaj jako wnioski mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SRubinsztejn">Jest, proszę Panów, utartym zwyczajem parlamentarnym przy sposobności dyskutowania nad budżetem zrobić polityczny rachunek sumienia. Budżety wszystkich prawie ministerstw służą jedynie jako sposobność do roztrząsania polityki poszczególnych ministerstw, albowiem normalnie niema bezpośredniego stosunku między zawartemi w budżetach cyframi, a wytycznemi ogólnemi polityki tych ministerstw. Budżety dwóch tylko ministerstw odzwierciadlają w zupełności całokształt ich polityki, bo rachunek polityczny i pieniężny w nich pokrywają się wzajemnie. Są to Ministerstwo Skarbu i Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Pierwsze — Ministerstwo Skarbu — bierze od społeczeństwa świadczenia na rzecz Państwa, na utrzymanie Państwa, drugie zaś — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — daje świadczenia Państwa z powrotem społeczeństwu w postaci bezpłatnej szkoły powszechnej oraz taniej, prawie bezpłatnej szkoły średniej i wyższej, a także w postaci zadośćuczynienia potrzebom religijnym wszystkich prawie wyznań. Proszę Panów, o ile każda linja polityczna wogóle jest wypadkową ciężarów i korzyści, ponoszonych i otrzymywanych przez poszczególne warstwy społeczeństwa, to zawarte w budżetach tych dwóch ministerstw kwoty są wiernem odbiciem całokształtu stosunków politycznych i społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SRubinsztejn">W odniesieniu do Żydów budżet ministerstw tych znajduje się niestety w odwrotnym stosunku. Ministerstwo Skarbu bierze od Żydów więcej, aniżeli odsetkowo na nich by wypadało, a Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego daje nam bardzo mało, jeżeli uwzględni się specjalne cele żydowskie. Ten stosunek jaskrawo się uwydatnia w cyfrach obu tych ministerstw. Trzymając się kolejności pozycyj w preliminarzu budżetowym, zacznę od wyznania.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SRubinsztejn">Stosunek do naszego wyznania jest charakterystyczny dla stosunku do jego wyznawców. Nie mamy pod tym względem niestety równouprawnienia nawet z innemi wyznaniami mniejszościowemi.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SRubinsztejn">Zobaczmy, jak ten stosunek wygląda w świetle danych statystycznych.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SRubinsztejn">Dla katolików wypada na potrzeby wyznaniowe złoty kilkadziesiąt groszy na głowę wyznawców, dla prawosławnych — przeszło 70 groszy, dla ewangelików — mało, dość krzywdząco, ale jednak 35 groszy, jak to podniósł na komisji p. s. Evert a dla Żydów aż 4 grosze, bo ja liczę, że z tych 213.000, które są asygnowane w tej pozycji na wyznanie mojżeszowe, trzeba odtrącić 93.000 na utrzymanie seminarjum nauczycielskiego dla przygotowania nauczycieli religji, dlatego, że nauczyciele religji wszystkich innych wyznań otrzymują wykształcenie fachowe w ogólnokształcących zakładach naukowych państwowych, przynajmniej częściowo, to jest na uniwersytetach.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SRubinsztejn">Referent, ks. Albrecht, w swoim referacie nazwał nasze wnioski demonstracyjnemi. Ja muszę się stanowczo zastrzec przeciw temu. Nie mamy na względzie uprawiania żadnych demonstracji, ale domagamy się naszych praw, które słusznie się nam należą. I z tych zestawień Panowie widzą, że wyasygnowanie na wyznanie żydowskie tak znikomej kwoty, podczas, gdy wszystkie inne wyznania prawie całkowicie są utrzymywane przez Państwo, jest dla nas nietylko krzywdą, ale i upokorzeniem i poniżeniem naszego wyznania, a odrzucenie przez Sejm i Komisję Skarbowo-Budżetową Senatu naszego wniosku o podwyższenie tej pozycji jest zaakceptowaniem, niestety, tego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#SRubinsztejn">Prawda, że Żydzi mają prawo opodatkowania się na cele wyznaniowe. Ostatnio ustawa o gminach rozciągnięta została przez Rząd i na Kresy. Nie zaprzeczamy, że wprowadzenie gmin na kresach jest objawem bardzo dodatnim i pocieszającym i że spotkane zostało z uznaniem i wdzięcznością przez społeczeństwo żydowskie.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#komentarz">(Głos: Nareszcie coś was zadowoliło.)</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#SRubinsztejn">Społeczeństwo nasze, prawda, oczekuje rozszerzenia zakresu działalności gmin, ale ceni powagę i znaczenie aktu. Ministerstwo mogło w roku ubiegłym zapisać ten fakt doniosłej historycznej wagi dla dziejów żydowstwa polskiego. Żydzi na Kresach oczekiwali wprowadzenia gmin żydowskich i unormowania ich życia społecznego i wyznaniowego blisko 100 lat. To daje nam możność organizacji legalno-prawnej społeczności żydowskiej, a Rządowi daje możność wypośrodkowania prawdziwej, nie sfałszowanej woli ludności żydowskiej. Przy tej sposobności chcę dać wyraz niezłomnej nadziei, iż Rząd będzie tę wolę szanował i z nią będzie się liczył.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#SRubinsztejn">Ale, proszę Panów, pomimo wielkiego znaczenia, jakie ma dla nas organizacja gmin, nie możemy się zgodzić, ażeby gminy miały, dzięki prawu opodatkowania ludności żydowskiej, utrzymywać wszystkie instytucje wyznaniowe własnemi środkami. Prawo samoopodatkowania jest obosiecznym mieczem, jest nietylko prawem, ale i bardzo ciężkim obowiązkiem. Żydzi muszą ponosić potrójny ciężar, płacąc podatki państwowe, samorządowe i wyznaniowe. Jeżeli Państwo utrzymuje instytucje wszystkich innych wyznań, to musi ono zadawalać wszystkich i Pan minister zechciał w odpowiedzi na te nasze postulaty na Komisji powiedzieć, że po obiorze Rady religijnej będzie i sprawa utrzymania instytucji wyznaniowych Żydów uregulowana. Z tego chcę wnosić, iż p. minister uznaje słuszność naszej sprawy. Muszę jednak apelować do Wysokiej Izby o zadośćuczynienie tej słuszności już teraz przez przyjęcie naszego wniosku o podwyższenie pozycji na wyznanie żydowskie do jednego miljona złotych.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#SRubinsztejn">Przechodząc dalej do szkolnictwa powszechnego, muszę zaznaczyć, że nie potrzebuję oświetlać tego stosunku do naszego szkolnictwa, które obsługuje znaczną część ludności żydowskiej, zwłaszcza na Kresach, drogą rozumowania i udowodnień, albowiem wystarczy przejrzeć ten dział budżetu, ażeby przekonać się, że traktowano je w sposób zupełnie negatywny. W dziale szkół publicznych niema wzmianki, niema żadnej pozycji na subsydjum dla naszego szkolnictwa. Podczas gdy dzieci żydowskie w szkołach prywatnych, utrzymywanych przez społeczeństwo, stanowią ponad 50% wszystkich dzieci w całej Polsce, w szkołach prywatnych począwszy, to szkolnictwo nasze, które właściwie nie jest prywatne w ścisłem znaczeniu tego słowa, bo nie jest utrzymywane za czesne uczniów, ale jest utrzymywane przez społeczeństwo, nic nie otrzymuje ze Skarbu Państwa. Jak to wynika ze sprawozdania, ogłoszonego przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 2 lata temu, uczy się w naszych szkołach około 50.000 dzieci, Państwu zaoszczędzimy na tem 3.300.000 zł. My prosiliśmy o wyasygnowanie 1.000.000 na subsydja. W ten sposób Państwo, które ma obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom bezpłatną szkołę powszechną, na tem jeszcze zarobi. Ja myślę, że nikt przecież nie może zaprzeczyć naszego prawa do posiadania własnej szkoły, w której moglibyśmy wychowywać nasze dorastające pokolenia na podstawach kultury judaistycznej w języku narodowym. Nauczyciele naszych szkół głodują. Niektóre szkoły są dłużne nauczycielom gaże za cały rok. Groza zwinięcia wisi ciągle nad temi zakładami. W tej wielkiej potrzebie proszę Wysoki Senat o przyjęcie mego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#SRubinsztejn">Wobec tego, iż przydzielony mi czas upłynął, kończę, zaznaczając, iż już jest wielki czas sprawę szkolnictwa żydowskiego załatwić ostatecznie. Zamiast stwarzać kolizję między naszemi dążnościami do możności wychowania dzieci naszych na naszej kulturze duchowej z zagadnieniami wychowania obywatelskiego, trzeba te zasady i te dążności łączyć i pogodzić, ażebyśmy mogli wychowywać dobrych obywateli Państwa i wiernych synów narodu naszego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Evert.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SEvert">Wysoka Izbo! Muszę rozpocząć moje przemówienie od małego sprostowania P. s. Koerner był łaskaw powołać się na moje słowa, ale przytoczył je niezupełnie ściśle. Wcale nie mówiłem o jakimś wstydzie dla kościoła katolickiego, tylko, porównywając sumy, asygnowane na kościół katolicki, z asygnowanemi na inne kościoły, powiedziałem, że uważam, że ten nieproporcjonalny rozdział nie przynosi zaszczytu kościołowi katolickiemu — a to różnica.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SEvert">Następnie nie miałem zamiaru poruszać tu wogóle spraw religji. Uważam, że religja jest rzeczą prywatną, jest wielką świętością każdego człowieka, a trybuna senacka nie jest przeznaczona do dysput religijnych, jednakże ks. Londzin zmusza mię do tego, ażebym w tej sprawie słów parę powiedział. Ksiądz s. Londzin był łaskaw powiedzieć, że są jakieś napady na kościół rzymsko-katolicki. Byłem niezmiernie pilnym słuchaczem przemówień w Senacie i na Komisji Budżetowej senackiej, czytam bardzo pilnie przemówienia, których nie słyszałem, i nigdzie nie spotkałem się z napadami na kościół rzymsko-katolicki. Sądzę, że jest to pewnego rodzaju przeczulenie polskiego kleru rzymsko-katolickiego, jest to coś takiego plus catolique que le Pape. Bo gdy się mówi o pewnem równouprawnieniu, odpowiadającem wymaganiom Konstytucji, gdy się mówi o konieczności pewnych ulepszeń w prawodawstwie, np. małżeńskiem, gdy się mówi o jakichś innych sprawach, które wynikają z postępu nowoczesnego, to trudno to nazwać napadami.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SEvert">Następnie ks. s. Londzin mówił o Śląsku, i zmusza mię do przypomnienia, że jeżeli już mowa o Śląsku, to na Śląsku Cieszyńskim obudziło polskość i ducha polskiego właściwie duchowieństwo polsko-ewangielickie, tam działał znany działacz Osuchowski razem z takimi pastorami jak ks. Michejda i Otto. Jest to fakt historyczny, który nie daje się zaprzeczyć, że wszystko, co jest na Śląsku Cieszyńskim czysto i rdzennie polskiem, to jest ewangielickie.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SEvert">Mówiło się tu dużo o zasługach kościoła rzymsko-katolickiego. Nikt temu nie zaprzecza, ale przecież w takim razie trzeba pamiętać również i o wieku XVI, o okresie wielkiej reformacji, który dat Polsce język literacki, dał Mikołaja Reya, który pierwszy zaczął pisać po polsku, aby — jak mówił — inne narody wiedziały, że „Polacy nie gęsi i swój język mają”. Nie chciałbym też przypominać rozmaitego rodzaju rozmaitych bull z Rzymu, wydanych z powodu powstań narodowych roku 1830 i 1863, bo nie chcę wprowadzać tu zgrzytów.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#SEvert">P. s. Thullie, krytykując rezolucję, którą uchwalono w komisji senackiej, zapowiedział rezolucję inną, szerszą, domagającą się od Rządu opracowania prawa małżeńskiego. Witam z wielkiem uznaniem to żądanie, skierowane do Rządu, ale wyrażam obawę, że na tę rzecz jeszcze jakiś czas trzeba czekać, jak dotychczas na to czekaliśmy, tymczasem sądzę, że nie powinno być tego, co jest obecnie w Polsce, że prawo kanoniczne rzymskie ma supremację i panuje nad prawem państwowem. Moja rezolucja szła w tym kierunku, aby małżeństwa mieszane, w których jeden z członków jest wyznania ewangielickiego, gdy ślub był zawarty w kościele ewangielickim, nie były wbrew prawu państwowemu unieważniane.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SEvert">Proszę Panów, ta cała krótka polemika odnosi się do tego, czem Polska ma być w XX wieku, czy ma tkwić w średniowieczu, lub wrócić do wieku najgorszego okresu w historji Polski, to jest do wieku XVII, czy też ma iść z innemi narodami po drodze postępu, wolności sumienia i wolności badania.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#SEvert">A teraz przechodząc do budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, chcę zacząć od tego, że tak się u nas już ułożyło, że w debacie budżetowej wszystkie napady wszystkich opozycyjnych stronnictw i mniejszości narodowych skupiają się na dwóch resortach, mianowicie na resorcie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i na resorcie Ministerstwa Oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#komentarz">(Głos: Najwięcej gniotą.)</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#SEvert">Co do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest to rzeczą jasną, bo niema obywatela w żadnem państwie, któryby był z wszystkiego zadowolony. Każdy nietakt, każde mylne posunięcie prowincjonalnego urzędnika, każde niewykonanie jakiejś ustawy jest w tej chwili wyolbrzymiane, i przychodzi się z pretensjami do centralnej władzy, do p. Ministra Spraw Wewnętrznych, chociaż się wie o tem. że jest on ożywiony najlepszemi chęciami i chciałby istotnie, żeby w Polsce zapanowało prawo i praworządność.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#SEvert">Co się zaś tyczy resortu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to sprawa komplikuje się jeszcze tem, że z mego punktu widzenia Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest jednocześnie niepotrzebnie superarbitrem niejako w dziedzinie wyznań, i do zarzutów mniejszości narodowościowych jeszcze się przyłączają zarzuty mniejszości wyznaniowych. Przytem zapomina się o tem, że wiele niedomagań wynika nietyle z błędów Rządu, co z wad zakorzenionych, z wad dziedzicznych samego społeczeństwa. Nie trzeba zamykać oczu na to, że społeczeństwo nasze ma dużo jeszcze wad atawistycznych, nabytych w okresie niewoli i w okresie najgorszej naszej historji, a więc swarliwość, nienawiść wyznaniową, nienawiść plemienną — i czy istotnie proszę Panów, nie byłoby słuszne, abyśmy sami zaczęli walkę z temi wadami? Możebyśmy dużo tem ułatwili pracę samego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#SEvert">Jak powiedziałem, w atakach na Rząd w pierwszej linji idą zawsze Ukraińcy. Ci wytaczają ciężką artylerję przeciw Rządowi i przeciw Polsce, używają nawet „grubych Bert”, zapożyczonych z Berlina, i chcieliby z nich atakować nawet granice naszego Państwa. Nad tą sprawą nie będę dłużej się zatrzymywał, ponieważ p. senator Kamieniecki dał w tej sprawie wyczerpujące wyjaśnienia, a ponieważ należę do ludzi, raczej do obozu, który zawsze będzie tam, gdzie będzie walka o wolność, o równość, o równouprawnienie, o wolność każdą, społeczną, polityczną i wyznaniową, przeto pozwolę sobie mniejszości ukraińskiej dać jedną tylko radę. Sądzę, że gdyby te żale i pretensje były wypowiadane w innym tonie, to stworzyłyby daleko więcej sprzyjającą atmosferę, daleko więcej przychylną psychikę społeczeństwa do tej sprawy, która istotnie wymaga rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#SEvert">W drugiej linji atakującej idą Żydzi. Słuchając p. s. Dawidsohna, który najniepotrzebniej przemawia jeremiaszowym tonem, ma się wrażenie, że Żydom w Polsce jest tak źle, że prawie gorzej, niż im było w Egipcie, a jeżeli nie będziemy sięgać do starych czasów, że jest im gorzej, niż było w Rosji carskiej. A przecież p. s. Dawidsohn i jego koledzy przyznają, że Żydom w tej Polsce jest dużo lepiej, niż im było w carskiej Rosji, do której jednakowoż zawsze mieli pewien sentyment.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#komentarz">(S. Koerner: Co do odpoczynku niedzielnego w carskiej Rosji uznawano odrębne stanowisko Żydów.)</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#SEvert">Jeżeli odpoczynek niedzielny, ma być tem jedynem złem, to istotnie to nie jest wiele.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#komentarz">(S. Koerner: Wskazuję to, jako przykład.)</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#SEvert">Sprawa żydowska, jako sprawa mniejszości, jest niezwykle delikatną, jest skomplikowaną, bo przecież Żydzi są rozproszeni po całem terytorjum Polski. I tu moim przyjaciołom z Klubu Żydowskiego…</u>
+ <u xml:id="u-29.17" who="#komentarz">(Głos: Czy Pan ma tam przyjaciół?)</u>
+ <u xml:id="u-29.18" who="#SEvert">Wśród Żydów mam przyjaciół… chciałbym zauważyć, że ton ich przemówień znowuż nie stwarza tej psychiki społecznej, któraby mogła pomóc do dobrego i słusznego rozstrzygnięcia ich sprawy. Niech mi Panowie z Klubu Żydowskiego pozwolą przytoczyć małą historyczną w tej dziedzinie anegdotkę. Ongiś wielki Marcus Tullius Cicero bronił pewnej sprawy przed sądem. W pewnej chwili zszedł z trybuny, podszedł bardzo blisko do stołu sędziowskiego i powiedział: „Teraz, wybaczcie panowie sędziowie, będę mówił bardzo cicho, bo będę mówił o Żydach”. Ponieważ nikt w tej Izbie nie posądzi mnie o antysemityzm, pozwoliłem sobie przytoczyć tę anegdotkę, nie dlatego, żebym chciał dotknąć w czemkolwiek moich przyjaciół Żydów, lecz chciałbym, aby wejrzeli analitycznie w siebie i może znaleźliby też i u siebie pewną przyczynę tych nastrojów społecznych, jakie się wytworzyły.</u>
+ <u xml:id="u-29.19" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Może Pan wskażę.)</u>
+ <u xml:id="u-29.20" who="#SEvert">Chociażby to jedno, że z każdym Żydem z pańskiego obozu można mówić o wadach polskich, francuskich, belgijskich, angielskich, niemieckich, ale jak się zacznie mówić o wadach żydowskich, to w tej chwili straci on spokój i górę bierze temperament. To są szczątki pewnej starej, zadawnionej nietolerancji, która wynikała z tego, że uwierzyliście w to, że Pan Bóg wybrał Was jako naród wybrany.</u>
+ <u xml:id="u-29.21" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: My jesteśmy nietolerancyjni?)</u>
+ <u xml:id="u-29.22" who="#SEvert">Troszeczkę tak.</u>
+ <u xml:id="u-29.23" who="#SEvert">W trzeciej kolumnie, atakującej Rząd, idą zawsze Niemcy. Ci występują zaraz z trującemi gazami, przyczem jako dowód wielkiej lojalności względem Państwa Polskiego proponują nam maski przeciwgazowe bardzo wątpliwej dobroci. Niemcom bardzo źle w Polsce — mówi p. pos. Utta w Sejmie, p. s. Spickermann, p. s. von Hasbach — jest im źle. Ale to polega na tem, że nasi obywatele, mówiący językiem niemieckim, podchodzą do swych praw z psychiką ludzi przedwojennych. I tu mogę znowu przytoczyć już nie anegdotę, lecz pewien fakt. W Rosji był taki pisarz, nazywał się Szczedrin, i on napisał — to było dawniej, przed wojną…</u>
+ <u xml:id="u-29.24" who="#komentarz">(Głos: To i Pan miał sentyment do Rosji.)</u>
+ <u xml:id="u-29.25" who="#SEvert">W tej chwili nie mówię o sentymentach. Napisał, że ma pretensję do Pana Boga, że nie stworzył go w Rosji Niemcem. Bo istotnie nikomu nie było tak dobrze w Rosji, jak Niemcom. Byli oni na najwyższych stanowiskach, wynaradawiali inne narody, i znałem takiego dygnitarza Niemca, który był 30 lat wielkim dygnitarzem rosyjskim, tajnym sowietnikiem, i nie nauczył się po rosyjsku. Niemcy podchodzą do nas z tą samą psychologią przedwojenną. Jeżeli porównamy ich stan obecny w Rzeczypospolitej Polskiej z tym, jaki mieli przed wojną na ziemiach polskich, zagarniętych przez Prusy, lub wreszcie nawet w granicach zaboru austrjackiego, na tych wszystkich ziemiach, gdzie odgrywali rolę ochotników kultur-trӓgerów i wynaradawiali w najokropniejszy sposób, najgwałtowniejszemi środkami polską ludność na jej prastarych siedzibach, kiedy się czuli panami tej zagarniętej ziemi i wszystkich innych traktowali i uważali za materjał do wynarodowienia, jeżeli porównamy ich położenie w okresie okupacji niemieckiej, to doprawdy ja się zgadzam, że im obecnie jest gorzej. Ale te czasy już nie wrócą.</u>
+ <u xml:id="u-29.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.27" who="#SEvert">Równe prawa, ale żadnych przywilejów, o których mówił Szczedrin. Żadnych przywilejów niech się Niemcy w Polsce nie spodziewają. My Polacy mściwi nie jesteśmy, krzywdy chętnie zapominamy, i Niemcy mogą być spokojni, zupełnie spokojni, że nikt nie ma zamiaru ani ich wynaradawiać, ani krzywdzić.</u>
+ <u xml:id="u-29.28" who="#SEvert">Pp. senatorowie Spickermann i Hasbach narzekali z tej trybuny, że dzieci niemieckie nie mają zabezpieczonej nauki w języku rodzinnym, a jeden z posłów z Klubu Niemieckiego wysunął nawet w Sejmie oryginalny pomysł o samorządzie kulturalno-oświatowym, rozumie się za pieniądze rządowe. P. s. Hasbach pozatem. narzekał, że są parcelowane majątki na Pomorzu, gdzie się tak niskie ceny płaci, że jest to krzywda dla posiadaczy. Żaląc się też stale na Polskę w Genewie, oczerniając nas w obliczu świata, mogą wywołać w społeczeństwie naszem jeden tylko skutek, mianowicie: przekonywują nas o swej nielojalności.</u>
+ <u xml:id="u-29.29" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-29.30" who="#SEvert">Mimo wszelkie gołosłowne zapewnienia, jakie tu słyszymy, doprowadzają do tego, że tem silniejszy odpór damy tym uroszczeniom. Niech Niemcy nasi zechcą pamiętać o tem, że zobowiązania Polski wobec nich pod względem szkolnictwa niemieckiego, które przyjęła na siebie Polska, podpisując Traktat Wersalski i dodatek do niego, ochraniający mniejszości, tyczą się wedle wyraźnego brzmienia tekstu wyłącznie b. zaboru pruskiego, natomiast niemieckie szkolnictwo w reszcie kraju dała im nasza polska Konstytucja, nasze polskie prawo, któreśmy uchwalili nie pod zewnętrznym naciskiem, lecz powodowani poczuciem słuszności, sprawiedliwości i interesem Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-29.31" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-29.32" who="#SEvert">Uchwaliliśmy to i w tem przekonaniu, że mimo wszystko, co mówią panowie z Klubu Niemieckiego, większość niemieckiej ludności są to lojalni obywatele. Tych praw Polska trzymać się będzie nie z obawy ewentualnych represji Ligi Narodów, lecz z poczucia obowiązku, że tak powiem, powodując się sumieniem. Niemcy, utyskując na stan szkolnictwa niemieckiego w Polsce, popełniają jeden wielki błąd zasadniczy, i to zarówno Niemcy z b. zaboru pruskiego, jak i nasi Niemcy z b. Kongresówki. Tamci porównywają obecny stan ich szkolnictwa z tym, jaki mieli za czasów pruskich. Nie ulega wątpliwości, że wtedy mieli się lepiej, mieli wprost idealne stosunki, bo rząd pruski w dobrze rozumianym interesie własnym ochraniał każde dziecko niemieckie, tworząc szkołę niemiecką choćby dla kilkunastu dzieci niemieckich, dbał o to jak najusilniej przez kościół swój państwowy i przez szkołę, aby dziecko niemieckie nie ulegała wynarodowieniu. Natomiast maszyna państwowa pruska pracowała z całym rozpędem, ażeby wynaradawiać dzieci polskie, a zwłaszcza dzieci polsko-ewangielickie na Mazurach, w południowych powiatach Poznańskiego i na Górnym Śląsku, i niestety pracowała ta maszyna ze skutkiem. Dziś naturalnie czasy się zmieniły i Polska musi odrobić to, co nabrojono względem dzieci polskich, szczególniej dzieci polsko-ewangielickich. Panowie tu słyszeli, że 200.000 dzieci polskich nie chodzi do szkoły, że w samej Warszawie jest 10.000 dzieci polskich, nie chodzących do szkoły, a Niemcy by chcieli, ażeby każde dziecko niemieckie mogło chodzić do szkoły. Im znowu idzie o pewien przywilej w porównaniu z całą ludnością. Wreszcie trudno żądać, aby Polska przedewszystkiem dbała o to, by żadne dziecko niemieckie nie zginęło dla niemieckości, przytem pamiętać należy też o tem, że z powodu ucieczki Niemców, sztucznie nasadzonych na kresach wschodnich, w Prusach, w Poznańskiem i na Pomorzu liczba ludności niemieckiej z 1.200.000 przed wojną zmalała na niespełna 330.000, i tem samem większa liczba dzieci niemieckich znalazła się w rozproszeniu i, oczywista rzecz, uczęszcza do szkoły polskiej. To trudno, z tem liczyć się należy, ale czy to wina Polski? Niemniej według „Rocznika Statystycznego” woj, poznańskie w roku szkolnym 1925/26 na ogólną liczbę szkół powszechnych 2.632 miało szkół niemieckich 400, ściśle mówiąc 399 — nie chcę, żeby powiedziano, że skłamałem, — przy 9 prywatnych, a obok tego polsko-niemieckich 1, i niemieckich 96, a dzieci szkolnych na ogólną liczbę 274.839, uczęszczających do szkół, uczęszcza do czysto niemieckich 19.844. Oprócz tego do szkół polsko-niemieckich uczęszcza 45.000, do szkół polskich i niemieckich 10.460. Województwo zaś pomorskie na ogólną liczbę szkół powszechnych 1.478 miało szkół czysto niemieckich 56, a oprócz tego szkół polskich i niemieckich 93. Dzieci szkolnych na ogólną liczbę 128.465, uczęszczających do szkół, uczęszczało do czysto niemieckich 3.360, do szkół polskich zaś i niemieckich, mieszanych, 12.680. Czy to mało? Naturalnie, nie jest to tak, jak ongi za dobrych czasów niemieckich, ale nie mają się czego Niemcy uskarżać, że ich gnębią w b. zaborze pruskim.</u>
+ <u xml:id="u-29.33" who="#SEvert">Nie będę porównywał stanu tego z stanem szkolnictwa polskiego w Prusach, którego tam prawie wcale niema, a jeżeli są szkoły, w których uczą i po polsku, to nauczycielami tych szkół są Niemcy, słabo bardzo władający językiem polskim, gdy tymczasem nasi niemieccy nauczyciele, są to kulturtrӓgerzy niemieccy, odgrywający przeważnie wybitną rolę w życiu społecznem niemieckiem. Nie będę tych rzeczy porównywał, bo wywołałoby to tani efekt patrjotyczny, a nie o to mi chodzi. Ale i inne liberalniejsze, niż to, rozporządzenie rządu pruskiego, zezwalające na zakładanie szkół polskich, ale na własny koszt bez żadnych subsydjów, a chodzi o ludność polską przeważnie niezamożną i często bardzo narodowo zupełnie bierną, oczu nam nie zamydli. To pozornie piękny gest, obliczony na pokaz Europie, która nie ma pojęcia o tem, w jakiem położeniu znajduje się robotnik, rzemieślnik, górnik i ubogi rolnik polski w Niemczech. Również kardynalny błąd popełniają nasi Niemcy z b. Kongresówki, wywodząc swoje żale w dziedzinie szkolnictwa. Porównywają oni stan obecny szkolnictwa z tym, jaki był w chwili, kiedy powstała Polska, a więc z końcem 1918 r. Proszę Panów, nie ma co mówić, dogodną wybrali sobie chwilę porównania. Czy postępują więc słusznie, a przedewszystkiem czy postępują uczciwie? Przecież Panowie pamiętają, że to był okres okupacji niemieckiej, że władze okupacyjne niemieckie w Polsce prowadziły podczas wojny wszechświatowej jota w jotę taką samą politykę wśród Niemców tutejszych, jak rząd pruski w Poznańskiem. Chciały tu utwierdzić niemieckość, a z naszych kolonistów niemieckich, ludzi na ogół lojalnych i nie mających żadnych politycznych i narodowościowych aspiracji, chciano zrobić ostoję niemieckości i forpocztę Drang nach Osten. Nie udało się tego uczynić przez kościół ewangielicki, przypominam osławiony synod łódzki 1917 r. I próbowano uczynić to przez szkoły, które całe były w ich ręku. Pozakładano też, gdzie tylko się dało, szkoły niemieckie, nieraz dla kilkunastu dzieci, oddzielano je skrupulatnie od szkół polskich, łączono je wszystkie w pozostający pod ich kierunkiem Schulverband, posłano nauczycieli niemieckich, zresztą bardzo miernie uposażonych, nie umiejących często pisać nietylko po polsku, ale po niemiecku. Ale gdy władze okupacyjne odeszły, pozostawiły Polskę całą pokrytą siecią szkół niemieckich, których znaczna część nie była zdolna do życia. Takich szkół było kilkaset, a dziś się lamentuje nad tem, mówi się, że szkół niemieckich obecnie jest znacznie mniej, że Polska je zamknęła, że niszczymy bujnie rozkwitłe szkolnictwo niemieckie. Czy Polska je zamknęła? Wiele z tych szkół samo przez się upadło, gdyż z powodu zbyt małej liczby dzieci nie było podstawy do ich utrzymania, a dzieci z tych szkół przydzielone zostały do innej szkoły sąsiedniej, lub też z tych dzieci ewangielicko-niemieckich razem z polsko-katolickiemi dziećmi w tejże wsi, lub sąsiedniej, utworzono zdolną do istnienia szkołę z jeżykiem wykładowym polskim. Wiele szkół, które władze okupacyjne namową a często i siłą przekształciły na szkoły niemieckie, wróciło do dawniejszego stanu i stało się znowu szkołami polskiemi. W wielu szkołach sami ewangielicy Niemcy nie składali deklaracji o szkołę niemiecką, lecz woleli mieć szkołę z językiem wykładowym polskim. Prawda, bywały wypadki, iż inspektorowie szkolni czynili wstręty Niemcom, składającym deklarację o szkołę niemiecką, ale to się zdarzało w niektórych tylko, zbyt gorliwych inspektoratach szkolnych, większość szkół z natury rzeczy i zupełnie prawnie stała się szkołami polskiemi. Niemniej w b. Kongresówce mamy dziś szkół powszechnych z językiem wykładowym niemieckim 164 z 16.362 dziećmi szkolnemi. Liczba ta nie jest taka mała, aby nad stanem takim rozdzierać szaty. Nie widzę też żadnego powodu do oburzania się, jeżeli w takiej szkole w wyższych oddziałach niektóre przedmioty, jak historja, geografja Polski, wykładane są w języku polskim; jeżeli wogóle kładzie się nacisk na to, żeby dzieci niemieckie władały językiem polskim, to leży to w interesie ludności niemieckiej. Źle czynią prowodyrowie, jeżeli chcą ją odgraniczyć chińskim murem od reszty społeczeństwa. A zresztą z tego nie wynika, że chce się ludności niemieckiej odbierać jej język, którym mówi w domu i w którym modli się w kościele.</u>
+ <u xml:id="u-29.34" who="#SEvert">Nigdybym się jednak nie zgodził na to, co proponował p. Utta na posiedzeniu Sejmu z 7 lutego W debacie nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, żądając dla ludności niemieckiej autonomji kulturalnej, by z niej uczynić państewko w państwie.</u>
+ <u xml:id="u-29.35" who="#komentarz">(S. Hasbach: O tem nie było mowy.)</u>
+ <u xml:id="u-29.36" who="#SEvert">I żądał, ażeby w jej ręce oddać całe szkolnictwo niemieckie na podobieństwo osławionego „Schulverbandu”, pozostawiając Państwu jeno łaskawie obowiązek płacenia pieniędzy na to szkolnictwo. Wychowanie szkolne młodzieży, to rzecz Państwa, a nie poszczególnych narodowości w Państwie, a zwłaszcza tak nielicznych jak Niemcy w Polsce i przytem rozprószonych w wszystkich województwach.</u>
+ <u xml:id="u-29.37" who="#SEvert">Muszę przejść teraz do sprawy kościoła ewangelickiego. Miałem sposobność w komisji zaznaczyć, że kościół ewangelicki w Polsce ma poniekąd słuszne powody do narzekania i do żalów. Muszę niestety stwierdzić, że stosunki w szkołach, do których uczęszczają dzieci ewengelickie, nie są zadowalające, chociażby dlatego, że tysiące dzieci ewangelickich w szkołach pozostaje bez wykładu religji, gdyż władze szkolne nie mianują w tych szkołach dostatecznej liczby nauczycieli ewangelików. Zwłaszcza, kładę na to nacisk, nieznośne są stosunki w tych szkołach, co do których nasi Niemcy ewangelicy nie złożyli w swoim czasie deklaracji o niemiecki język wykładowy, lecz powodowani uczuciem lojalności względem Państwa i nie chcąc wyodrębnić się od ogółu społeczeństwa, prosili o język wykładowy polski. Takich wypadków było dużo, ale jakaż nagroda ich za to spotkała? Ucierpieli najwięcej. Władze szkolne w takich szkołach, do których dzieci niemiecko-ewangelickie i polsko-katolickie wspólnie uczęszczają, starały się niejednokrotnie sztucznie zmniejszać liczbę dzieci ewangelickich, przydzielając je do szkół polsko-katolickich. Nieraz też, gdy słusznie zresztą, tworzono szkołę wyższego typu, gdy się zwiększała liczba dzieci polsko-katolickich, mianowano do niej wyłącznie katolickich nauczycieli, zamiast dać choć jednego nauczyciela ewangelika, przez co dzieci ewangelickie pozbawiono wykładu religji. Takich przykładów jest wiele.</u>
+ <u xml:id="u-29.38" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Więc jednak i Pan narzeka.)</u>
+ <u xml:id="u-29.39" who="#SEvert">Narzekam, tylko w innym tonie.</u>
+ <u xml:id="u-29.40" who="#SEvert">Mimo to my Polacy ewangelicy przeświadczeni jesteśmy, że nie działa tu zła wola, lecz niedostateczne zrozumienie obowiązku Państwa względem mniejszości religijnej, a głównie niechęć niektórych prowincjonalnych władz szkolnych do niej, wreszcie nieuporządkowane jeszcze stosunki szkolne. My i nasi lojalni ewangelicy niemieccy, po dziś dzień posyłający swe dzieci do szkół z językiem wykładowym polskim, liczymy na to, że taki stan anormalny jest tylko przejściowym, że nastąpi stanowczy zwrot w tej krzywdzącej lojalną ludność ewangelicką polityce szkolnej. Gorący wnoszę o to apel do p. Ministra, aby dla dobra kraju, szkolnictwa i ludności ewangielickiej zwrot ten nastąpił jak najrychlej.</u>
+ <u xml:id="u-29.41" who="#SEvert">Chcę jeszcze parę słów powiedzieć o proteście p. s. Hasbacha w sprawie parcelacji majątków.</u>
+ <u xml:id="u-29.42" who="#SEvert">Mam tu statystykę. Na Pomorzu, okazuje się, że majątków od 500 do 1000 ha jest w rękach polskich 66, a w rękach niemieckich 79, powyżej 1000 ha w rękach polskich 26, niemieckich 37. Jeżeli weźmiemy ogólną powierzchnię, 229.174 ha, to z tego w rękach polskich było 98.830, a w niemieckich 130.301. Jeżeli więc w rękach niemieckich było circa 57%, a w rękach polskich 43%, to jest rzeczą zrozumiałą, że przy parcelacji…</u>
+ <u xml:id="u-29.43" who="#komentarz">(S. Hasbach: 95% zabrano Niemcom.)</u>
+ <u xml:id="u-29.44" who="#SEvert">Ludność niemiecka na Pomorzu wynosi wszystkiego 11%, więc jest rzeczą naturalną, że jeżeli jest 57% w rękach niemieckich, a w rękach polskich 43%, to gdy przychodzi do parcelacji majątków, musi się ona w wyższym stopniu dotknąć majątków niemieckich. Muszę sprostować zarzut o materjalnem pokrzywdzeniu Niemców, bo się tem specjalnie interesowałem. Żadnego pokrzywdzenia niema. Niemcy dostają za swoją ziemię identycznie takie same ceny jak Polacy.</u>
+ <u xml:id="u-29.45" who="#komentarz">(S. Hasbach: Wczoraj Panom o tem mówiłem — 2 owce za 1 mórg.)</u>
+ <u xml:id="u-29.46" who="#SEvert">Nie mówię o cenie, może być, że cena jest wogóle niska, to rzecz inna, ale twierdzę, że jednakową cenę dostają za swoją ziemię i Niemcy i Polacy.</u>
+ <u xml:id="u-29.47" who="#SEvert">Na zakończenie chciałbym powiedzieć, że jako człowiek religijny, jako człowiek wierzący pragnąłbym bardzo gorąco, ażeby w naszem życiu społecznem było istotnie więcej religji, więcej miłości bliźniego, natomiast dużo mniej i w życiu państwowem i w życiu społecznem — klerykalizmu.</u>
+ <u xml:id="u-29.48" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Szafranek. Zwracam uwagę p. Senatora, żeby się skracał, bo mało mamy czasu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SSzafranek">W dyskusji nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ani jeden z członków tej Wysokiej Izby nie poruszył ważnej sprawy, bolączek i potrzeb wsi polskiej. Jako przedstawiciel szerokich mas ludności wiejskiej chciałbym przedstawić właśnie te sprawy, które najżywiej wieś obchodzą, a mianowicie sprawę szkolnictwa, nauczania powszechnego na wsi, która to sprawa bardzo obchodzi ludność i na którą bardzo narzeka. Przedewszystkiem sieć szkolna jest tak rozłożona w Rzeczypospolitej Polskiej, że 7-klasowa powszechna szkoła nie jest udogodnieniem dla dzieci, lecz bywa poniekąd tamą. Takie jest rozłożenie tych klas w szkołach po wsiach i tak koncentruje się te klasy, że robi się udogodnienia dla nauczycieli, a częstokroć nie uwzględnia się potrzeb rzeczywistych małoletnich dzieci, kształcących się w tych klasach. To jedna bolączka.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SSzafranek">Następnie druga bolączka, to system nauczania powszechnego w 7-klasowych szkołach, ten system 7-klasowego wykształcenia w szkołach polskich jest niewłaściwy i nie obowiązujący ucznia, chce się uczyć, to się uczy, a nie chce, to się nie uczy, ten system jest krzywdzący dla wsi polskiej. A dodać do tego muszę, że system nauczania nie jest jednolity na wsi i w miastach. To jest druga bolączka.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SSzafranek">Trzecia bolączka, to to, że niema należytej lub żadnej kontroli nad nauczaniem w szkołach i jak nauczyciele chcą, tak uczą. Panowie inspektorowie szkół powszechnych co do tego nie czynią sobie trudu. I czy mają polecenie od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, nie wiem, zdaje mi się, że nie mają, bo kontroli nie spełniają. O jakżeby się przydała nad tymi panami nauczycielami kontrola! Zdarzają się wypadki, że nauczyciel, któremu się zwraca uwagę, bo przecież każdy obywatel ma prawo zwrócić takiemu panu uwagę, że nauczanie jest bardzo krótkie, że wykład przedmiotów jest mały i nie przymusowy, że się nie uwzględnia ogólnego wychowania dziecka na obywatela samodzielnego z silną wolą i z poszanowaniem dla starszych i ludzi pracy, to taki pan nauczyciel wręcz odpowiada: Uczę, jak chcę, a uczę tak, ażeby dzieci nic nie umiały i taki mam program. Sam słyszałem takie powiedzenie do mnie takiego pana z drwinami. Otóż, Panie Ministrze, zwracamy się z prośbą, czyby Pan nie był łaskaw wydać polecenia odpowiedniego czynnikom do tego powołanym, by spowodowały należytą kontrolę nad nauczycielami i ażeby choć raz do roku wizytację szkół panowie inspektorowie przeprowadzili. Czy to rady szkolne powiatowe, czy dozory szkolne w gminach nie mają do tego prawa, nie są do tego upoważnione i sprawą tej kontroli zająć się nie mogą, ich rzeczą jest starać się o światło, opał i lokale szkolne, a więcej nic. To jest ta bolączka trzecia.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SSzafranek">Czwarta bolączka, to to, że personel nauczycielski w 55% jest żeński, a tylko w 45% męski. Wysoka Izbo! Zdaje mi się, że cała Izba zdaje sobie sprawę, że byłoby pożądane aby jak największą liczbę przyjąć nauczycieli stanu męskiego. Nauczyciel mężczyzna ma zadanie nietylko kształcenia wiedzy dzieci, lecz kształcenia ich fizycznego i przysposobienia wojskowego, czego pani nauczycielka robić nie może.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SSzafranek">A dalej jeszcze jedno, to czego w tej Wysokiej Izbie mówić nie można. Wysoka Izbo, personel nauczycielski w dużej mierze składa się z takich czynników, że urzędnik państwowy czy samorządowy ma swoje stanowisko, a jego żona zajmuje miejsce nauczycielki. Znam dużo wypadków takich, przedewszystkiem w miastach powiatowych, gdzie taka pani, żona urzędnika, takie stanowisko zajmuje. Ludność do takich pań nauczycielek odnosi się nieprzychylnie, a sam stosunek tych nauczycielek do szkoły i do innych czynników sam przez się staje się ujemnym.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SSzafranek">Dalej, proszę Wysokiego Senatu, zwracam uwagę Rządu, a przedewszystkiem p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, którego tu nie widzę...</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SSzafranek">(Głos: Jest Wiceminister.)</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#SSzafranek">... — przepraszam, bo go nie znam — na to mianowicie: kształcenie pokoleń ludzkich jest rzeczą najważniejszą, rzeczą wzniosłą, bo nauka jest bogactwem narodu, ale widzimy, że średnie wykształcenie jest już dla wszystkich powiatów dostępne, że tego elementu z średniem wykształceniem mamy już bardzo dużo i nie wie, co z sobą robić, natomiast brak nam w ośrodkach wiejskich szkół zawodowych i o takie ludność prosi. I tu, Wysoki Senacie, na to należy zwrócić szczególną uwagę, ażeby zająć się planowo organizowaniem i tworzeniem szkół zawodowych dla ludności wiejskiej, albowiem uważam, że takie średnie wykształcenie, które uczeń otrzymuje a nie może iść do wyższej uczelni i gdy skończy średnią szkołę ze zdaniem matury, czy bez, jeżeli pójdzie do szkoły zawodowej jako człowiek światły, będzie pożytecznym obywatelem w Państwie jako rzemieślnik.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#SSzafranek">Z tych powodów pozwalam sobie zgłosić następujące rezolucje:</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SSzafranek">1) Senat wzywa Rząd, aby w terenach powiatowych wiejskich zakładał, względnie dopomagał do powstania szkół zawodowych, 2) Senat wzywa Rząd, aby ujednostajnił system nauczania w 7-klasowych szkołach powszechnych w ten sposób, by poziom nauczania w szkołach wiejskich nie był niższy od takiegoż w miastach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Wysoki Senacie! Ograniczę się do kilku uwag w związku z poruszonemi przez Panów kwestjami.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. s. Nocznicki wskazał tu na brak wyższego typu szkoły powszechnej na terenie wsi. Nie mogę zaprzeczyć, że porównania pod tym względem stosunków, które się wytworzyły w miastach i na wsi, dają obraz większego postępu na terenie miast; składają się na to dwa najważniejsze czynniki: 1) zagadnienie komasacji szkół jest w miastach sprowadzone do minimum, 2) samorządy miejskie są zasobniejsze w środki finansowe i z tego powodu kwestja budynków dla szkół wyższego typu może być łatwiej w miastach rozwiązana. Dla zobrazowania jednak istotnego stanu rzeczy pod tym względem nie można posługiwać się tak, jak p. sen. Nocznicki, statystyką, ile szkół w pewnym powiecie jest jednoklasowych, a ile wyższego typu.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Bardziej istotną jest tutaj statystyka porównująca, ile dzieci uczęszcza do szkół niższego — a ile do wyższego typu.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Mam dane statystyczne z r. 1927/28, z których wynikają następujące cyfry: Dotyczą one wyłącznie dzieci wiejskich. W szkołach I-klasowych uczniów — dzieci wiejskich jest 32%, w szkołach II-klasowych — 26%, w szkołach Ill-klasowych — 14%, w szkołach IV-klasowych — 8%, w szkołach V-klasowych — 5%, w szkołach VI-klasowych — 3% i w szkołach VIII-klasowych — 12%.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Jeżeli weźmiemy województwa centralne, to w r. 1918 nie było ani jednego dziecka w szkołach VII-klasowych, w r. 1919 — 12.400, w 1920 — 27.960, w 1921 — 42.045, w 1922 — 54.901, w 1923 — 77.217, w 1924 — 85.029, w 1925 — 106.559, w 1926 — 120.931, w 1927/28 — 137.301. A więc widzimy wzrost uczniów w siedmioklasowych szkołach. Jeżeli weźmiemy porównanie roku 1922/23, to wówczas było 8,8%. a w r. 1927/28 jest 13,5%. Jeżeli weźmiemy województwa centralne, to gdy w r. 1922/23 było 6,4%, w r. 1927/28 jest 13,5% uczniów w szkołach siedmioklasowych.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Dążność ze strony ministerstwa do tego, by jak najwięcej dzieci wiejskich znalazło się w szkołach wyższego typu, jest bardzo silnie akcentowana, czego dowodem choćby to, że mam właśnie do czynienia ciągle i ustawicznie, nic wyłączając i stronnictw ludowych, ze skargami na zbyt radykalne komasowanie szkół, bez czego do preponderacji szkół wyższego typu dojść nie można.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. s. Kopciński miał mi za złe, że jestem w zagadnieniu budowy szkół zbyt wielkim optymistą. Oczywiście, proszę Panów, nie mogę stać na stanowisku, że ciężar budowy szkół można w zupełności przerzucić na inicjatywę społeczną, tego, wcale nie twierdziłem, choćby tylko dlatego, że zagadnienie budowy szkół jest tam ciężkiem, gdzie mamy do czynienia ze znacznym wzrostem dzieci w wieku szkolnym, a ten wzrost dzieci dotyka przedewszystkiem te dzielnice Polski, których rozwój ekonomiczny jest bardzo słaby.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Będę jednak nadal utrzymywał, że zrozumienie potrzeb oświatowych stało się w Polsce faktem istniejącym w poczuciu szerokich warstw społeczeństwa i dlatego mam nadzieję, że dobra wola, żeby nie powiedzieć entuzjazm w tej sprawie pozwoli pokonać nieprzezwyciężone, zdawałoby się, trudności, istniejące czy to w dotychczasowych przepisach co do opłat komunalnych, czy też w braku jednolicie zorganizowanego życia samorządowego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Oczywiście Państwo będzie musiało przyjść — i to z olbrzymią pomocą, społeczeństwu, ale powtarzam tu to, co tylokrotnie już akcentowałem: bez nowych źródeł dochodów tego zagadnienia nie ruszymy. Moje ministerstwo może opracowywać zagadnienia budowy szkół, może tworzyć projekty takie lub inne, ale z realnym wnioskiem mogę przyjść do Izby Ustawodawczej tylko wtenczas, gdy dla tych projektów będę miał pokrycie budżetowe.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. senatorka Daszyńska-Golińska podnosiła tu ważność szkolnictwa zawodowego dla kobiet. Uznaję wagę tego zagadnienia i dlatego przy reorganizacji ministerstwa został utworzony osobny Wydział Kształcenia Zawodowego Kobiet.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. senator Thullie skarżył się na brak podręczników dla młodzieży akademickiej. Brakom tym ministerstwo stara się zaradzić i jest w toku powołania Komitetu Wydawniczego Podręczników na poziomie szkół akademickich. Środki na ten cel są zapewnione.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Muszę poruszyć sprawę, która została tutaj wspomniana przez p. s. Bogdanowicza. Chodzi o sprawy wyznaniowe, chodzi o sprawę cerkwi prawosławnych. Proszę Panów, nie można traktować tego zagadnienia w ten sposób, że wszystkie cerkwie prawosławne, które w 1918 roku zastaliśmy na terenie Polski, że wszystkie te cerkwie prawosławne mają swoje usprawiedliwienie i muszą zostać. Te cerkwie prawosławne zostały utworzone przez rząd rosyjski w wiadomym celu. Nie wiem, czy p. sen. Bogdanowicz byłby w stanie obronić rację istnienia cerkwi prawosławnej w Kaliszu. Usprawiedliwienia dla istnienia cerkwi prawosławnej w Kaliszu, jeżeli chodzi o zaspokojenie potrzeb kultu — niema. Oczywiście są to kwestje, które mogą być drażniące, ale staram się zawsze przy tych zagadnieniach być w porozumieniu z władzami kościoła prawosławnego i wyznam otwarcie, że nie znajduję ze strony władz kościoła prawosławnego tak skrajnego nieporozumienia, jak znajduję to w mowie p. sen. Bogdanowicza.</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Na jeden przykład, podawany tu przez p. sen. Bogdanowicza, się powołam. Mówił szeroko i długo o wypadkach w Żabczu. Z tego przedstawienia sprawy zginęło zupełnie to, że wtenczas, kiedy unici zajęli tę cerkiew, to Rząd wymógł, że unici opuścili tę cierkiew i została ona opieczętowana. Ludność prawosławna w ostatnich dniach zerwała pieczęcie, nałożone przez Rząd i weszła do tej cerkwi. Z tego powodu musiałem wystąpić przeciwko tego rodzaju stwarzaniu faktów dokonanych, co do których nie pozwolę sobie, ażeby mi je stwarzano gdziekolwiek i przez kogokolwiek. Muszę tu wyrazić moją wdzięczność dla Metropolity Djonizego, który w konferencji ze mną zgodził się z moją argumentacją, że ja dopuszczać do faktów naruszenia pieczęci i do stwarzania faktów dokonanych z mego stanowiska w żaden, sposób nie mogę. I w porozumieniu z Metropolitą rzecz została zarządzona. Niemniej, jeszcze zanim przyszły dyspozycje Metropolity Djonizego, sprawa została zlikwidowana, ale zupełną dla mnie, Panie Senatorze, jest nowością i przypuszczam, że należną tylko do rzeczy o charakterze powieściowym, sceny dramatyczne, które się rzekomo tam odbywały. Ludność przyszła tam przygotowana już na blokadę, przyniosła żywność, i nietylko żywność, ale także i opał na to, żeby było ciepło. Ale likwidacja całego zajścia odbyła się w sposób najzupełniej pogodny. Wszedł starosta — wszedł z żywnością, i na skutek tego zostało wytworzone takie złagodzenie stosunków, że najzupełniej dobrowolnie, bez żadnego nacisku ludność z cerkwi wyszła.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Oto jest fakt, który w ustach p. s, Bogdanowicza wygląda najzupełniej inaczej, i oczywiście tego rodzaju przedstawienie rzeczy musi wzbudzać podejrzenie, jakobym ja, jako Minister Wyznań, chciał w jakikolwiek sposób i gdziekolwiek drażnić uczucia religijne ludności prawosławnej, od czego jestem jak najdalej.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. s. Evert słusznie podniósł tu to, że przy omawianiu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zawsze mamy do czynienia z ogromną ilością skarg i utyskiwań, podnoszonych zarówno w Sejmie, jak i w Senacie przez posłów mniejszości narodowych.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Ograniczę się do kilku uwag, nie chcę przyczyniać się i ze swej strony do tej preponderancji zagadnień mniejszościowych w debatach parlamentarnych. Jeżeli chodzi o przykład, który podał tu jeden z panów senatorów z Klubu Niemieckiego skarżąc się na to, że na Śląsku, w województwie Śląskiem, była gwałcona wola rodziców, to jak Panom wiadomo, tam obowiązuje autonomja w sprawach szkolnych i z tego powodu ja bezpośredniego wpływu na zagadnienia tamtejsze nie posiadam. Ale, proszę Panów, mówienie o tem, że ze strony polskiej było łamanie woli rodziców, a przemilczanie o tem, że na Górnym Śląsku była systematycznie zorganizowana presja, aby gwałcić wolę rodziców polskich, na to, by posyłali dzieci do szkoły niemieckiej, to jest — lekko mówiąc — przynajmniej niesprawiedliwość.</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Jeżeli chodzi o sprawy, które poruszyła tu s. Kisielewska, to poruszyła ona te same sprawy, o których mówił p. pos. Wełykanowicz, kiedy była debata w Sejmie. Mamy tu te same skargi na podręczniki, na niedawanie posad nauczycielom ukraińskim i na przenoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Wówczas odpowiedziałem na te zarzuty i do nich teraz powracać nie będę. Skarga na to, że Ridnaja szkoła, utrzymująca pewną ilość szkół prywatnych, nie dostaje żadnej subwencji od Państwa, jest nieistotna, bo nie było ani jednego podania o te subwencje.</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Jeżeli chodzi o szkołę handlową „Proświty” we Lwowie, to otrzymuje ona subwencję.</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">S. Kisielewska traktuje rzeczy ze stanowiska sentymentalnego i nie dziwię się, że sentyment matki nakazuje jej traktować te rzeczy tak, jakby to wszystko było krzywdą, Ale na wiele z tych rzeczy zupełnie słusznie mogłyby się skarżyć i matki Polki. Jeżeli p. senatorka się skarży, że niema przedszkoli ukraińskich, to niema i polskich. Wogóle w Państwie są tylko dwie ochronki państwowe, a reszta to prywatne.</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Jeżeli wymienia się wszystkie szkoły państwowe i zalicza się je do polskich tak, jakby w nich nie było ani jednego dziecka ukraińskiego, to oczywiście wtedy skarga wypada bardzo sentymentalnie.</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Wreszcie chcę odpowiedzieć na to, co mówił p. s. Evert, bo mi to służy jako pewnego rodzaju objaśnienie. Zupełnie słuszna jest skarga p. s. Everta co do tego, że z powodu rozproszenia młodzieży ewangelickiej nie jesteśmy w stanie zaspokoić potrzeb wszystkich dzieci, jeżeli chodzi o naukę religji. Ministerstwo wydało rozporządzenie, że jeżeli jest 12 dzieci, to nauka religji odbywa się na koszt Państwa, Jeżeli mamy do czynienia ze szkołami dwuklasowemi i jeżeli te szkoły są w okolicach, w których są ewangelicy, w takim razie staramy się o to, ażeby jeden nauczyciel był katolik, a drugi ewangelik. Ale w wypadku, kiedy mamy szkołę jednoklasową, to trudne zagadnienie wtedy jest trudne do rozwiązania. Pomimo najlepszej woli, którą mamy, żeby te potrzeby były zaspokojone, trudno jest temu sprostać, gdyż z chwilą, kiedy ludność pewnego wyznania czy narodowości jest rozproszona, zagadnienia te są niewątpliwie bardzo trudne technicznie do załatwienia.</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Wreszcie parę słów w odpowiedzi p. s. Kopcińskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. s. Kopciński przy omawianiu mego resortu zrobił daleką dygresję w dziedzinę zagadnień ogólno-politycznych, i to w najszerszem tego słowa znaczeniu. P. s. Kopcińskiemu wolno było to zrobić. Ja, jako minister jednego resortu, uczynić tego nie mogę, będę się więc trzymał tylko tych spraw, które łączą się ze szkolnictwem.</u>
+ <u xml:id="u-33.24" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. s. Kopciński tworzył analogję między samorządem szkolnym i wpływem na niego profesorów, a zagadnieniem równowagi władzy wykonawczej i ustawodawczej.</u>
+ <u xml:id="u-33.25" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. s. Kopciński wie pewnie z własnego doświadczenia, że rozszerzać kompetencje samorządu szkolnego można tam tylko, gdzie „morale” klasy jest odpowiednio wysoka. Gdzie tego niema, tam niestety samorząd szkolny musi być ograniczony w interesie dobra samej młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-33.26" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">P. s. Kopciński twierdzi, że obecna atmosfera polityczna może mieć, czy ma już zły wpływ pedagogiczny na młodzież. Dla p. s. Kopcińskiego bolesna jest szerząca się wiara w „opatrznościową grupę” i zobojętnienie dla zjawisk politycznych i społecznych. Jako minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nie mam najmniejszego zamiaru szerzyć jakiejś wiary w jakąś „opatrznościową grupę” — wprowadziłbym w ten sposób czynnik polityczny do szkoły. Natomiast uważam, że mam prawo szerzyć wśród młodzieży entuzjazm dla Marszałka Piłsudskiego, któremu i Sejm uchwalił, że dobrze się zasłużył dla Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-33.27" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Szerząc entuzjazm dla tego człowieka, jestem w zgodzie z sumieniem pedagogicznem i sądzę, że wtłoczony w umysł młodzieży szacunek dla realnej pracy na rzecz Państwa jest czynnikiem dodatnim. Nie sądzę, by w atmosferze dzisiejszej leżało zobojętnienie dla spraw społecznych. Jeżeli może nastąpiło pewne zobojętnienie dla politycznych rozgrywek czy politycznych perypetji, to stan ten wolę, niż stan politycznego niezobojętnienia, który istniał przed rokiem 1926, a którego to niezobojętnienia skandalicznym symbolem było obrzucanie błotem przez młodzież najwyższego dostojnika Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.28" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-33.29" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Stosunki, które się ułożyły wśród młodzieży, nie są w zupełności zdrowe, ale muszę przyznać, że obecnie fakty choćby w minimalnej części podobne nie są do pomyślenia i że umiałbym, gdyby się zjawić chciały, dać sobie z niemi radę w sposób najbardziej radykalny i stanowczy.</u>
+ <u xml:id="u-33.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.31" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Dyskusja wyczerpana. Głos ma p. Sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-33.32" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">S. ks. Albrecht:</u>
+ <u xml:id="u-33.33" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Jako referent chciałbym zająć stanowisko co do dwóch kwestji, ponieważ w innych sprawach nie mam czasu dyskutować, przytem na wiele rzeczy p. minister odpowiedział.</u>
+ <u xml:id="u-33.34" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Zwrócę uwagę na rezolucję, zgłoszoną tu, zdaje się, przez p. s. Everta, która ujmuje kwestję w daleko szerszym zakresie niż rezolucja, przyjęta przez komisję, która jednostronnie chce załatwić kwestję prawa małżeńskiego. Przychylam się do rezolucji, wzywającej Rząd, ażeby wogóle kwestię małżeńską na całym terenie Państwa Polskiego uregulował. To jest dalej idące i popieram przyjęcie tej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-33.35" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Chciałem jeszcze na drugą rzecz odpowiedzieć, mianowicie na przemówienie s. Rubinszteina, który wyraził się, że referent nazwał wniosek Klubu Żydowskiego demonstracyjnym. Nie mówiłem o jakimkolwiek wniosku, że jest demonstracyjny, tylko powiedziałem o jednej pozycji w dochodach dla szkół wyższych, że Sejm ze względów demonstracyjnych 1 zł ujął i że komisja nasza proponuje przez moje usta przywrócić ten 1 zł. Ale bynajmniej nie mówiłem, że wnioski, postawione przez narodowość żydowską, są demonstracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-33.36" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">Narazie nie mam nic więcej do powiedzenia, tylko proszę o przyjęcie budżetu tak, jak przedstawiłem.</u>
+ <u xml:id="u-33.37" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwitalski">W sprawie oświadczenia udzielam głosu s. Kopcińskiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SKopciński">Muszę złożyć parę słów oświadczenia co do odpowiedzi p. ministra nie mnie, ale komuś innemu, który wcale nie przemawiał, muszę odpowiedzieć choćby dlatego, bo p. minister w swej odpowiedzi użył słów o obrzucaniu błotem Prezydenta Narutowicza przez młodzież. Wyglądało to tak, jakby ci, w których imieniu ja przemawiam, ten fakt pochwalali. P. minister wie doskonale, że myśmy przedewszystkiem ten fakt potępili. Pozatem w mojej dygresji o Konstytucji mówiłem o wychowaniu społeczeństwa, a nie młodzieży. Dlatego nie ja zrobiłem tę dygresję, lecz p. minister, odpowiadając mi na te słowa, których ja w zastosowaniu do młodzieży nie mówiłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Udzielam głosu sprawozdawcy p. wicemarszałkowi Gliwicowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Nasz młody jeszcze parlamentaryzm zdążył już stworzyć sobie szereg praw obyczajowych celem usprawnienia obrad i nadania im jak największej rzeczowości. Przejawia się to najjaskrawiej w tej tu Wysokiej Izbie. Jednem z prawideł takich jest uzus wykluczający z dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Zagranicznych, tego najbardziej politycznego resortu, momentów politycznych. Sprawozdawca budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych mówić będzie tylko o ministerstwie, jako aparacie tej polityki zagranicznej polskiej, sama zaś debata nad polityką zagraniczną skoncentrowaną zostanie w jednej mowie, w mowie p. senatora, przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowej Senatu, żeby tem silniej podkreślić i tem mocniej zaakcentować i uwydatnić wspólność frontu, jaki w sprawach polityki zagranicznej cały naród zajmuje.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SGliwic">Jest rzeczą wogóle trudną, a często zupełnie bezcelową, Wysoki Senacie, zestawiać budżety państw różnych i z zestawień tych wyciągać wnioski. Sposoby budżetowania są tak rozmaite, sama treść i zawartość budżetów różnych państw jest tak różna, że trudno je sprowadzić do jednego mianownika. Jeżeli jednak są urzędy, których budżety nadają się do porównania i powinne być porównywane, to urzędami takiemi na całym świecie są dwa resorty, resort spraw zagranicznych i resort obrony państwa. Metoda porównywania budżetów różnych państw co do ministerstw spraw zagranicznych nietylko jest interesująca z punktu widzenia statystyki porównawczej, lecz daje najlepszy sprawdzian celowości, a czasem i skuteczności wydatków czynionych przez państwo na urzędy zagraniczne. W tym celu sporządziłem tablicę porównawczą w swem sprawozdaniu, gdzie zestawiłem budżety 22 państw, przeważnie budżety na rok 1928 i 1929.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SGliwic">Jeżeli zechcemy ustalić miejsce dla Polski w tem zestawieniu, to przekonamy się, że zajmuje ona dość wysokie miejsce, zajmuje 7 miejsce, tuż po Italji, a bezpośrednio przed Czechosłowacją, Z. S. R. R., Hiszpanją i Turcją. O ile chodzi o ludność i o obszar, jest to miejsce, które się nam zupełnie słusznie należy i z tego punktu widzenia w żadnym fazie nie możemy uważać tych wydatków za wygórowane.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SGliwic">Jeżeli weźmiemy teraz stosunek wydatków Ministerstwa Spraw Zagranicznych do ogólnych wydatków budżetowych, to te 22 państwa da się podzielić na 4 grupy.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SGliwic">Do pierwszej grupy, o wysokim napięciu budżetowem spraw zagranicznych, należy Polska. W grupie tej, nie mówię tu o Venezuelli, która jest za daleko od nas, na pierwszem miejscu stoi Bułgarja, która 2,05% wszystkich wydatków obraca na sprawy zagraniczne, Turcja 2,03%, potem idzie Szwajcarja 2,01%, dalej Polska 1,99%, Czechosłowacja 1,73%, Danja 1,65%, Urugwaj 1,47%, wreszcie Japonja 1,39%.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SGliwic">Nie będę Panów nużył wyliczaniem innych grup, powiem tylko, że grupą, którąbym uważał za grupę o napięciu normalnem wydatków na sprawy zagraniczne, jest właściwie grupa wielkich mocarstw, za wyjątkiem jednego mocarstwa. Stanów Zjednoczonych. W tej grupie państw o normalnem napięciu budżetu ministerstwa spraw zagranicznych widzimy Niemcy, których budżet na sprawy zagraniczne stanowi 0,67% wszystkich wydatków, Zjednoczone Królestwo 0,67%, Belgja i Italia 0,63%, Hiszpanja i Holandja 0,49% i wreszcie Francja 0,46%.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SGliwic">W grupie ostatniej, w grupie państw o niskiem napięciu budżetu ministerstwa spraw zagranicznych stoją trzy państwa: Stany Zjednoczone, których budżet stanowi 0,39% całego budżetu, Rumunja 0,25% i wreszcie Sowiety 0,13%.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SGliwic">Zupełnie łatwo można sobie wytłumaczyć, dlaczego każde z tych państw zajmuje miejsce w takiej, a nie innej grupie.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SGliwic">Jeżeli przejdziemy do grupy o niskiem napięciu, to rzuca się w oczy stosunkowo mały procent wydatków na sprawy zagraniczne w Stanach Zjednoczonych, szczególnie, jeżeli zdamy sobie sprawę z tego, że w budżecie federalnym Stanów Zjednoczonych nie mieści się to wszystko, co w budżetach państw kontynentalnych, że tam prócz federalnego są bardzo znaczne budżety stanowe. Polega to przedewszystkiem na tem, że Stany Zjednoczone są olbrzymim krajem, który tylko wąską w stosunku do swego ogromu peryferją dotyka spraw światowych, spraw międzynarodowych.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#SGliwic">Odwrotnie wysokie napięcie wydatków Szwajcarji tłumaczy się wielkiem zainteresowaniem tego małego kraju sprawami międzynarodowemi.</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#SGliwic">Jeżeli przejdziemy do cyfr bezwzględnych, to znajdziemy, że Stany Zjednoczone zajmują drugie miejsce i wydają, w przerachowaniu na złote, 122 miljony zł na swoje sprawy zagraniczne, gdy na pierwszem miejscu, to jest charakterystyczne — stoją Niemcy, które wydają 137 miljonów na ten cel.</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#SGliwic">Niskie napięcie w budżecie spraw zagranicznych Sowietów tłumaczy się tem, że budżet Sowietów jest unikatem, napęczniałym od najrozmaitszych komunistyczno-etatystycznych wydatków i w tym budżecie, rozumie się, sprawy zagraniczne stosunkowo nie mogą grać wielkiej roli, tembardziej, że ilość państw, gdzie Sowiety posiadają placówki, jak wiadomo, jest bardzo ograniczona, ale tam, gdzie są te placówki, są one niezmiernie wysoko i dobrze uposażone.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#SGliwic">Jeżeli my zajmujemy miejsce w grupie państw o Wysokiem napięciu budżetowem dla spraw zagranicznych, tłumaczy się to zupełnie jasno tem, że tak samo my, jak i Czechosłowacja, państwa powstałe po wojnie, noszące pewne zobowiązania międzynarodowe, mamy z punktu widzenia czysto-politycznego daleko więcej pracy na międzynarodowej arenie, niż stare nawet państwa z rozległemi interesami światowemi, lecz bez ciężarów międzynarodowych, jakie nosi na sobie Polska.</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#SGliwic">Na tej samej tablicy podałem inny szereg liczb bardzo ciekawych, zestawienie wydatków na sprawy zagraniczne z ogólnemi obrotami handlowemi poszczególnych państw, i ten stosunek dla nas nie jest bardzo korzystny.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#SGliwic">Po Bułgarji, która w stosunku do swego handlu zagranicznego wydaje najwięcej na sprawy zagraniczne, bo 110 zł na sprawy zagraniczne na każde 10,000 zł handlu zagranicznego, zajmujemy następujące miejsce, wydając 102 zł na każde 10.000 zł handlu zewnętrznego. Żeby wykazać Panom, jakie są te cyfry w normalnych stosunkach, wskażę, że Francja na każde 10.000 jednostek handlu zagranicznego wydaje 19 jednostek na swoje sprawy zagraniczne, Stany Zjednoczone 15 jednostek, Zjednoczone Królestwo 15 jednostek, Szwecja 17 jednostek, w Niemczech ten normalny powiedziałbym stosunek podnosi się na 27 ze względu na szereg politycznych i po części finansowych ciężarów, jako wynik nieszczęśliwej dla Niemiec wojny. Niezmiernie małe wydatki na sprawy zagraniczne w stosunku do handlu zagranicznego ponosi Szwajcarja, bo tylko 14, Belgja 11 i wreszcie Holandją 9, kraje niewielkie, zasobne, bogate i nastawione przeważnie na handel zagraniczny. Jednakże pewne zastrzeżenie wprowadzić tu należy, zaznaczając, że wszystkie te państwa wydają w innej formie na poparcie i opiekę nad swym handlem znaczne sumy. Firmy prywatne niemieckie, francuskie, angielskie, amerykańskie posiadają wszędzie swych przedstawicieli i te sumy, rozumie się, nie figurują w tem zestawieniu. Z temi wszystkiemi zastrzeżeniami jednak to zestawienie powinno nam dać pewne wskazówki. Daje nam wskazówkę, że rozwijając naszą sieć placówek zagranicznych, powinniśmy postępować z pewną miarą, z tym umiarem, który odpowiada naszym zainteresowaniom. Jestem szczęśliwy, że mogę stwierdzić, że umiar ten rzeczywiście ma miejsce w naszem Ministerstwie Spraw Zagranicznych, na czele którego stoi człowiek, nasz kolega, senator, który sam może się tem poszczycić, a zespół pracowników jego i tu i na placówkach jest taki, że bardzo trudno jakieś zarzuty naszemu ciału dyplomatycznemu czynić.</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#SGliwic">W budżecie M. S. Z. figuruje szereg wydatków, które właściwie powinne obciążać inne budżety. Nie będę się tu na tem zatrzymywał, powiem tylko parę słów o jednym z tych postronnych ciężarów. Ministerstwo Spraw Zagranicznych utrzymuje z swoich sum niewielki sztab radców handlowych, znanych w innych państwach pod nazwą attachés handlowych. Jest to wydatek, powiedziałbym, bardzo ważny i konieczny. Ludzie ci, których mam zaszczyt znać przeważnie osobiście, stoją na bardzo wysokim poziomie. Jednakże sama sprawa, mojem zdaniem, jest niezupełnie odpowiednio rozwiązana.</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#SGliwic">Żeby postawić dobrze przedstawicielstwo handlowe, musielibyśmy wydawać takie sumy, jak Zjednoczone Królestwo, jak Stany Zjednoczone, jak Francja i Włochy. Radca handlowy w poselstwie jest jednostką, nie ma własnego biura i zależy od dobrej czy zlej woli poślą. Przypuśćmy, że wszyscy posłowie ustosunkowują się bardzo przychylnie do radców handlowych, ale powtarzam, stosunek ten dobry trzeba oficjalnie utrwalić i wcielić radców handlowych w skład urzędników Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Musimy zrobić tak, jak zrobiły inne kraje, także nie bardzo zasobne, jak zrobiła Belgja, jak zresztą zrobiły Niemcy, jak w 1921 r. zrobiła Danja, że niema tam specjalnego urzędu radców handlowych, lecz w każdem poselstwie, w każdej ambasadzie jeden z jej członków jest ekonomistą, który zna się na sprawach gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#SGliwic">Przy naszych skromnych środkach powinniśmy mieć nie agentów, nie radców handlowych, musimy mieć poselstwa handlowe. P. Minister Spraw Zagranicznych już drugi raz na Komisji Spraw Zagranicznych tej Wysokiej Izby Senackiej wskazywał na niezmierne znaczenie, jakie obecnie w stosunkach światowych mają sprawy gospodarcze. I rzeczywiście, jeżeli pomyślimy sobie, na czem się zasadza stosunek jednego państwa do drugiego, to koniec końców zawsze dojdziemy do tego, że podłożem tego stosunku jest ta czy inna sprawa natury gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-36.18" who="#SGliwic">Przechodząc do naszego budżetu, stwierdzić należy, że lwią część tego budżetu, tak jak to ma miejsce i we wszystkich innych państwach, stanowią wydatki na urzędy zagraniczne. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, jak wszędzie, dzieli się na dwie nierówne części: centralną i dużą sieć rozsianych po całym świecie placówek dyplomatycznych i konsularnych, które nasze interesy wszędzie ochraniać i pilnować ich powinne. Wydatki na centralę stanowią u nas mniej więcej 12%, jest to ten sam procent, który z pewnemi odchyleniami daje się zauważyć we wszystkich innych państwach. Na placówki zagraniczne wydajemy obecnie z tego budżetu, wynoszącego 55 miljonów zł, około 56%. 22,6% tego budżetu pochłaniają t. zw. fundusze specjalne: fundusz dyspozycyjny i fundusz reprezentacyjny. Miałem już sposobność mówić o tych funduszach w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, pozwolę sobie powiedzieć parę słów o funduszach dyspozycyjnych ministerstwa spraw zagranicznych u nas i gdzieindziej.</u>
+ <u xml:id="u-36.19" who="#SGliwic">W budżecie Czechosłowacji fundusze specjalne pochłaniają 28,5%, z tego 17% idzie na służbę sprawozdawczo-propagandową, a 11,5% na pomoc rosyjskim i ukraińskim emigrantom, co wyniosło w okresie budżetowym 1928 roku 19 miljonów koron czeskich, a w 1929 r. 15 miljonów koron czeskich. Wydatki na fundusz specjalny w budżecie ministerstwa spraw zagranicznych Rzeszy Niemieckiej stanowią 31,6% całego budżetu, w tem fundusz, analogiczny zupełnie do naszego funduszu dyspozycyjnego, dochodzi do 18 prawie miljonów marek — a nie złotych — i stanowi 27,3% całego budżetu ministerstwa. W tym funduszu specjalnym fundusz tajny dochodzi do 6 miljonów marek, służba wywiadowcza zagraniczna 2,5 miljona marek, wewnętrzna służba wywiadowcza 416.000 marek, wreszcie służba gospodarcza zagraniczna 500.000 marek. W tym samym funduszu figuruje 2,3 miljonów marek na poparcie i pomoc Niemcom zagranicą i 6 miljonów mk. na opiekę kulturalno-humanitarną i rozwój stosunków naukowych, ma się rozumieć, także Niemców zagranicą. W budżecie Italji fundusz specjalny stanowi stosunkowo prawie tyle, co u nas, 22,4%, w czem szkolnictwo włoskie za granicą pochłania 23 milj. lir. a fundusz ściśle dyspozycyjny około 8,5 miljona lir.</u>
+ <u xml:id="u-36.20" who="#SGliwic">Jeżeli przeto porównamy podział wydatków na sprawy zagraniczne u nas i za granicą, to i z tego punktu widzenia nie możemy zrobić żadnych zarzutów naszemu urzędowi spraw zagranicznych. Fundusz dyspozycyjny u nas wynosi 22,6%, we Włoszech to samo, w Czechosłowacji 28,5%, we Francji 25%, w Niemczech 31,5%.</u>
+ <u xml:id="u-36.21" who="#SGliwic">Dochody zwyczajne M. S, Z. preliminowane są na sumę 12.150.000, a lwia część, prawie wszystko w tej sumie, pochodzi z poborów i świadczeń konsularnych, dochodzących do 12 miljonów. Cyfra ta nie jest przesadnie preliminowaną, ponieważ wszystkie przewidywania budżetowe za lata poprzednie w tym dziale zawsze się sprawdzały i to ze znaczną nadwyżką. Jest to dochód zupełnie pewny, uważam jednak, że byłoby daleko pożyteczniej dla całokształtu gospodarki naszej, ażebyśmy mogli zrezygnować ze znacznej części tych wpływów, obniżając, a nawet znosząc zupełnie opłaty za wizy, które hamująco wpływają na rozwój stosunków naszych z światem zewnętrznym. Wpływy konsularne, powtarzam prawie całkowicie pokrywają dochodzące do 13 miljonów wydatki na naszą sieć konsularną, jednak mocno ostrzegałbym nasz urząd zagraniczny przed dość świeżym jeszcze przykładem Rumunji, w której przy niezmiernie drastycznem skurczeniu budżetu na sprawy zagraniczne, budżet ten w 70% pokrywał się właśnie z opłat i świadczeń konsularnych, i mam niepłonną nadzieję, że, choćby dochody z tego źródła malały, to jednak wydatki na nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych rosnąć będą w miarę wzrostu i wzmocnienia naszych możliwości budżetowych wogóle.</u>
+ <u xml:id="u-36.22" who="#SGliwic">Dawały się słyszeć do niedawna jeszcze pewne narzekania na niedostateczne uposażenie przedstawicieli naszych za granicą; twierdzono, że uposażenie to było takie, że tylko ludzie posiadający znaczną fortunę mogli przedstawiać godnie Rzeczpospolitą. W ostatnich 2, 3 latach i temu zaradzono. Jeżeli weźmiemy za 100 uposażenie ambasadora brytyjskiego w Waszyngtonie, które jest wogóle najwyższem ambasadorskiem uposażeniem, to przekonamy się, że uposażenie ambasadora niemieckiego tam będzie stanowiło 48%, czechosłowackiego ministra — 23%, uposażenie zaś naszego posła — 29% tej sumy. Jeżeli weźmiemy inny niezmiernie ważny dla nas punkt, Paryż, to gdy i tu przyjmiemy uposażenie ambasadora brytyjskiego za 100, to uposażenie ambasadora niemieckiego wyniesie 42%, naszego ambasadora 32%, t. j. 1/3, a czechosłowackiego ministra tylko 19% tej sumy, jaką wydaje rząd wielkobrytyjski na swego ambasadora w Paryżu. Jeżeli szefowie i radcowie placówek doznali pewnej poprawy bytu, to nie można tego jeszcze powiedzieć o młodszych członkach ciała dyplomatycznego i byłoby bardzo pożądane, ażeby znowu, w miarę możności naszych budżetowych, nasi sekretarze i nawet nasi attachés mogli także uzyskać pewne sumy na koszta reprezentacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-36.23" who="#SGliwic">I tu. Wysoka Izbo Senacka, przejdę jeszcze do jednego, ostatniego punktu mego sprawozdania. Rzeczą, być może najważniejszą, rzeczą w każdym razie wielkiej wagi, jest sprawa odpowiedniego wyszkolenia i wykształcenia członków naszej służby dyplomatycznej. Jeżeli spojrzycie Panowie na odpowiednie pozycje budżetu, to znajdziecie tam minimalną sumę 42.000, która ma służyć na utrzymanie trzech stypendystów na 9 miesięcy w Ecole des sciences politiques, czterech stypendystów na 6 tygodniowym kursie w Hadze; są i inne plany, ale pozatem, prawdę powiedziawszy, nic już nie pozostaje. Troska o wykształcenie i wychowanie dyplomatów naszych nie powinna się ograniczać do przeprowadzenia młodych ludzi przez wstępny egzamin, do wysyłania ich do Paryża, Hagi, Londynu czy Genewy, do ponownego ostatecznego konsularno-dyplomatycznego egzaminu. Powinno się starannie kierować pierwszemi krokami młodego urzędnika dyplomatycznego i działalność jego powinna podlegać bardzo skrupulatnej opiece władz zwierzchnich.</u>
+ <u xml:id="u-36.24" who="#SGliwic">Niema nic ważniejszego, jak odpowiedni dobór urzędników służby dyplomatycznej jeszcze pod jednym względem. Niedostatecznie jest mieć ludzi odpowiednio wyszkolonych, musimy w naszym korpusie dyplomatycznym i konsularnym mieć osoby o charakterze nieposzlakowanym i prowadzenia nienagannego. I stwierdzić należy, że co do tego Ministerstwo Spraw Zagranicznych zasługuje na wielką pochwałę. Poziom naszego przedstawicielstwa zagranicznego pod tym względem jest taki. że nie ustępuje ono przedstawicielstwom zagranicznym szczęśliwszych krajów, z starą i dobrze wyszkoloną dyplomacją.</u>
+ <u xml:id="u-36.25" who="#SGliwic">Jest jedna tylko pozycja, co do której Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu nie mogła się zgodzić z Wysokim Sejmem. Jest to w wydatkach na ciało dyplomatyczno-konsularne — kwota 48.000, asygnowana na ustalenie urzędu radcy emigracyjnego w Argentynie. Wysoki Senat, po zapoznaniu się z mojem drukownem sprawozdaniem, zdaje sobie sprawę z mych poglądów na tę sprawę. Jestem przeciwnikiem tego, żeby urzędnicy na placówkach byli urzędnikami jakiegoś innego resortu, a nie resortu Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Jest rzeczą Ministerstwa Spraw Zagranicznych dobierać odpowiednich ludzi, mieć w szeregach swego ciała konsularnego takich ludzi, którzyby mogli zająć się i skutecznie opiekować naszymi emigrantami. Najlepszym przykładem tego jest działalność naszych konsulatów generalnych w Paryżu, w Chicago, naszych konsulatów w Lille i w Pittsburga Z tego punktu widzenia byliśmy, i komisja i ja, przeciwni, żeby tę sumę asygnować. Jest jeszcze inny powód ku temu, powód ściśle budżetowy. Raz na zawsze izby ustawodawcze, ustalając pewien porządek budżetowania, powinne się wyrzec asygnowania sum na nieistniejące urzędy; te urzędy trzeba najpierw stworzyć zapomocą odpowiednich ustaw i dopiero wtedy je dotować.</u>
+ <u xml:id="u-36.26" who="#SGliwic">Kończąc swoje sprawozdanie i analizę budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych, uważam za swój obowiązek wyrazić opinję ogólną o tym dziale naszej administracji państwowej. Genjusz odtwórczy Polski nigdzie się nie wyraził tak dobitnie i z taką siłą, jak w dwóch działach naszej administracji: w wojsku i w urzędzie spraw zagranicznych. Z niczego stworzona została armja nasza, której wiele państw zazdrościć nam może, z niczego powstał urząd spraw zagranicznych i ciało dyplomatyczne, które już teraz może się pochwalić poważnemi i realnemi sukcesami. Przykłady tego przytoczy Panom pewnie prezes naszej Komisji Zagranicznej. Są pewne braki, braki są wszędzie, ale stwierdzić należy, że nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych wytęża wszystkie siły, ażeby tym brakom zaradzić.</u>
+ <u xml:id="u-36.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">S. Lubomirski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SLubomirski">Wysoka Izbo! P. Minister Spraw Zagranicznych w referacie, wygłoszonym zeszłego roku, kładł główny nacisk na rozwiązanie potężnego problematu gospodarczego, jako najskuteczniejszego czynnika przy organizowaniu pokoju, i rozwijającą się w tym kierunku międzynarodową współpracę. Obecnie przedstawił warunki udziału Polski w tej kolaboracji, wykazał związek, który istnieje między nią i naszemi traktatami handlowemi. Pan minister, rozumiejąc w pełni łączność między polityką zagraniczną a polityką gospodarczą, z wielką słusznością poświęca tej ostatniej wiele swojego czasu i pracy, z całą uwagą śledząc dalszy jej rozwój. Okres Polityki gospodarczej izolowanej jest zamknięty. Również swego kresu dobiega akcja zagraniczna oparta wyłącznie na przesłankach politycznych, łączy się z nią integralna akcja gospodarcza.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SLubomirski">Młody nasz organizm gospodarczy w stosunku do państw zachodu jest mało zróżniczkowany i nici łączące nas z zagranicą narazie są jeszcze wątłe. Pierwsze miejsce wśród nich zajmuje obrót towarowy z zagranicą — przywóz i wywóz — gdyż czynną politykę finansową zagraniczną dopiero rozpoczynamy i stosunki przemysłowe są w pierwszem stadjum rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SLubomirski">Wynika z tego jasno, że stosunki handlowe są wyłączną, jeżeli nie jedyną płaszczyzną zetknięcia naszego z innemi krajami. Innemi słowy koniecznością jest wzmożenie naszego eksportu, a jeszcze bliżej określając, należy podnieść produkcję warsztatów przemysłowych, przemysłowo-rolnych i czysto rolniczych; w tym kierunku winny iść wysiłki rządu, nie cofając się przed wielkimi nawet ofiarami, w przeciwnym razie staniemy się bezwartościowym elementem dla wielkiej światowej polityki gospodarczej. Rozwój gospodarczy Polski wymaga unormowania i dostosowania do naszego położenia ekonomicznego stosunków traktatowych zagranicznych. Opinja publiczna z baczną uwaga śledzi rokowania Rządu z szeregiem państw, a głównie ze Stanami Zjednoczonemi A. P., z Francją i Niemcami.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SLubomirski">Stosunki nasze ze Stanami Zjednoczonemi polegały dotąd na prowizorycznem porozumieniu. Obecnie Rząd Polski zamierza zacieśnić współpracę i jest w trakcie rokowań o normalny traktat handlowy na zasadzie równowartościowego wzajemnego uprzywilejowania, któryby zarazem zawierać miał postanowienia, odnoszące się do stosunków konsularnych polsko-amerykańskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SLubomirski">Z żywem zainteresowaniem i szczerą życzliwością widzimy rozkwit finansowo-gospodarczy Francji, która, po pokonaniu niezmiernych trudności, wywołanych kataklizmem wojennym, zdołała z podziwu i naśladowania godną energją swego społeczeństwa odbudować nietylko zniszczone warsztaty pracy, lecz powróciła do swej przedwojennej roli, jako przodujący czynnik gospodarczo-finansowy Europy. Upatrujemy w dalszym wydatnym rozwoju i pogłębieniu także na polu gospodarczem współpracy polsko-francuskiej, obok istniejącej w dziedzinie politycznej, wysokiej wagi czynnik do ułożenia stosunków ekonomicznych powojennych w Europie. Oba Rządy przystąpiły do rewizji konwencji handlowej z r. 1924, której podstawy, wobec zmienionego położenia gospodarczego obu państw, nie są już wystarczające dla dalszego obrotu towarów. Rokowania toczą się w Paryżu i wkrótce pomyślnie zakończone zostaną.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SLubomirski">Na porządku dziennym stoi nieustannie nader ważne zagadnienie — traktat handlowy polsko-niemiecki. Według słów p. ministra nastąpił pomyślny zwrot i jest uzasadniona nadzieja możliwego załatwienia. Przewlekanie dalsze jest szkodliwym objawem dla obydwuch stron i trzeba wreszcie wyjaśnić i dojść do konkluzji, czy i na jakich podstawach porozumienie osiągnąć można. Wykluczamy oczywiście wprowadzanie ze strony niemieckiej zagadnień politycznych do umów czysto gospodarczej natury. Dążymy do typu traktatów, zawieranych przez inne państwa, opierających się na ścisłem przestrzeganiu zasady równowartościowych koncesyj wzajemnych.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SLubomirski">Wspomniał p. minister o możności traktatu handlowego z Rosją sowiecką i o postulatach, któreby przez Polskę musiały być wysunięte. Sądzę, że możliwości są nikłe, ale w danym razie byłoby to ważne i pożądane posuniecie naszej polityki zagranicznej w kierunku sąsiada wschodniego.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SLubomirski">Skoro p. Minister Spraw Zagranicznych obowiązany jest prowadzić politykę zagraniczna w ścisłem tego słowa znaczeniu nieodłącznie od polityki gospodarczej, musi być dokładnie informowany o wahaniach i zmianach w naszem położeniu ekonomicznem, aby mieć tę możność obrony, i pełną możność udzielania koncesyj; jeżeli najbliżej odczuwa skutek danej sprawy, jako kierownik odpowiedzialny za całokształt naszych stosunków z zagranicą, to musi coraz bardziej być czynnikiem współdecydującym w sprawach gospodarczych na terenie wewnętrznym.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SLubomirski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu, zwracam się więc z usilną prośbą do p. Premjera o zapewnienie p. Ministrowi Spraw Zagranicznych stałego udziału w Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów, Zanoszę tę prośbę powtórnie z nadzieją i przekonaniem, że obecnie życzenie nasze wysłuchanem i spełnionem będzie.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SLubomirski">Przechodząc do aktualnych, czysto politycznych spraw należy w pierwszym rzędzie zaznaczyć, że podpisanie w Moskwie protokułu 7 lutego, między Rzecząpospolitą Polską, Rumunją, Łotwą, Estonją i Rosją sowiecką, w sprawie przyśpieszenia wejścia w życie paktu paryskiego z sierpnia 1928 r. jest znamiennem posunięciem, wiodącem do pacyfikacji Wschodniej Europy. Jakkolwiek powyższe państwa zgłosiły swój akces do paktu Kelloga i w obecnej chwili nawet go ratyfikowały, to należy pamiętać, że według art. 3 pakt wchodzi w życie dopiero po złożeniu w Waszyngtonie dokumentów ratyfikacyjnych wszystkich pierwotnych sygnatariuszy. Propozycja moskiewska wobec pokojowej polityki Rządu polskiego znalazła żywy oddźwięk w naszem społeczeństwie, czego wyrazem jest ustosunkowanie się wszystkich stronnictw i odłamów prasy do noty polskiej z dnia 10 stycznia, przyjmującej w zasadzie propozycję rządu sowieckiego, z zastrzeżeniem wprowadzenia niezbędnych modyfikacyj. Modyfikacje te idą po linji rozszerzenia propozycji sowieckiej, i dzięki umiejętnej polityce naszego Rządu, protokuł dwustronny zamieniono na wielostronny. Należy podkreślić tę szczęśliwą zmianę, a w szczególności podnieść fakt, że dyplomacja sowiecka wyrzekła się wojny, jako narzędzia polityki narodowej, wobec sojuszniczki naszej, Rumunji, z którą jak powszechnie wiadomo, rząd sowiecki nie utrzymuje oficjalnych stosunków z powodu sporów terytorjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SLubomirski">Na wstępie do protokułu rząd sowiecki uznał, że istnieje stan pokojowy między państwami podpisującemi protokuł 7 lutego.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#SLubomirski">Pragnę wierzyć w lojalność podpisu przedstawiciela Sowietów i chcę wyrazić nadzieję, że lojalność obowiązywać będzie rząd sowiecki na wszystkich odcinkach jego działalności w stosunku do Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#SLubomirski">W polityce wszechświatowej jesteśmy świadkami rozwiązywania problemów finansowych i politycznych, mających dla przyszłych stosunków międzynarodowych najdonioślejsze znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#SLubomirski">Mówię o rewizji planu Dawesa i o złączonej z nią możliwości przedterminowej ewakuacji Nadrenji. Sprawy te wchodzą w istotę naszego istnienia i naszej gospodarki finansowej i w wysokim stopniu dotyczą bezpieczeństwa Europy.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#SLubomirski">Jesteśmy przekonani, że Rząd, doceniając powagę dziejowego momentu, bacząc z wytężoną uwagą na rozwój wypadków, nie zaniecha zabiegów, by nasze najżywotniejsze interesy przy decyzjach były odpowiednio zabezpieczone, przy decyzjach, które o spokojnym bycie naszego państwa stanowić mogą.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#SLubomirski">W ubiegłym miesiącu zaszedł wypadek historycznego znaczenia. Po 60 latach spór, wywołany zajęciem Rzymu przez wojska włoskie, został szczęśliwie zakończony ku zadowoleniu Stolicy Apostolskiej i narodu włoskiego, ku radości katolików całego świata, których Zwierzchnik duchowy przestaje być więźniem Watykanu, a staje się niezależnym suwerenem. Traktaty lateraneńskie uznają nietylko suwerenność Papieża na terytorjum, odpowiadającem mniej więcej obecnej siedzibie Stolicy Apostolskiej, ale regulują stosunek kościoła katolickiego do państwa na całem terytorjum Królestwa Włoskiego. Naród włoski zyskuje bezsporne uznanie Rzymu jako stolicy swego państwa, a Papież otrzymuje gwarancje, iż żadna władza krępować go nie będzie w spełnianiu najwyższego urzędu — jaki istnieje — Kierownika Nawy Piotrowej.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#SLubomirski">Ojciec św. Pius XI, stawiając dobro Kościoła nad doczesną sprawą rozmiarów terytorjum kościelnego i zgadzając się na ograniczenie do rozmiarów siedziby apostolskiej, zasłużył na wdzięczność wszystkich wiernych, którzy z czcią i posłuszeństwem do swej władzy duchowej się odnoszą.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#SLubomirski">Na terenie Ligi Narodów wysunęła się jaskrawo na pierwszy plan sprawa mniejszości narodowych. Stała się aktualną przez wystąpienie p. Stresemanna w grudniu, który zapowiedział złożenie konkretnego wniosku na obecną sesję. Wpłynął również wniosek delegata Kanady o zmianę procedury przy rozpatrywaniu petycji i skarg mniejszości. P. minister Zaleski sprzeciwił się zmianie procedury, wykazując, że procedura nie jest objęta traktatami i stanął na stanowisku obecnego sposobu załatwiania.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#SLubomirski">P. Stresemann postawił wniosek utworzenia stałej Komisji, któraby pozwoliła Radzie Ligi wypełniać lepiej — jego zdaniem — swoje zobowiązania gwarancji w stosunku do mniejszości i dawała poniekąd wgląd w wypełnianie traktatów. To już bardzo zbliża do ingerencji w sprawy wewnętrzne danego państwa. P. Minister Spraw Zagranicznych w umiejętnem przemówieniu, nacechowanem głęboką troską i poczuciem odpowiedzialności, ciążącem na państwach, związanych traktatami o mniejszościach, przeciwstawił teoretycznym wywodom przedstawiciela Niemiec postulaty praktyki życia. Jako członek Rady Ligi wykazał głębokie zrozumienie dla zadań i roli tej instytucji w wykonalnem przeprowadzeniu jej żądań pacyfistycznych.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#SLubomirski">Zasady, przestrzegane w tej mierze przez Polskę i wyrażone w mowie p. Zaleskiego, znalazły uznanie i rozszerzenie tak pod względem teoretycznym jak i praktycznym w przemówieniach delegatów Francji i Wielkiej Brytanji. P. minister Chamberlain wypowiedział, że ochrona mniejszości została wprowadzona dla przyśpieszenia procesu, zmierzającego do osiągnięcia całkowitej jedności narodowej. Jeżeli — jego zdaniem — mniejszości mają się udawać o pomoc do Ligi, to należy wymagać, aby określały jasno żądania bez dwuznaczności i niejednych niedomówień. Miał zapewne na myśli kierowanie się do instancji międzynarodowej jedynie w sprawach, dyktowanych troską o zagrożone dobra materjalne i duchowe, nie zaś działania pod wpływem i dla celów, z ochroną mniejszości nic wspólnego nie mających.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#SLubomirski">Przedstawiciel Francji p. Briand, polemizując z teoretycznemi wywodami reprezentanta Niemiec, zaznaczył, że Liga ma święty obowiązek opieki nad mniejszościami, lecz nie może równocześnie godzić w suwerenność państw. Dalsza rozbudowa opieki nad mniejszościami w imię haseł idealistycznych nie jest obroną tychże mniejszości, lecz tworzeniem pozycji i bastjonów dla tych, którzy je dla celów politycznych wyzyskiwać będą. Zdaniem p. Brianda mniejszości są małą rodziną w łonie większej familji, a nie grupą, walczącą o swoje państwo. Nie wypowiadam mojego zdania, Wysoka Izbo, przedstawiam przebieg dyskusji zakończony przyjęciem tezy polskiej — wybraniem trzech członków Rady Ligi. Członkom tym, powierzone będzie opracowanie sprawozdania z przebiegu sprawy i postawionych wniosków i przedstawienie tego sprawozdania na czerwcowej sesji. Skutecznej i trwałej gwarancji dla mniejszości narodowych szukać należy w dobrej wierze i w dobrej woli Narodu polskiego, który nauczony własnem doświadczeniem czuję odrazę do wszelkiego ucisku, którego był ofiarą przez półtora wieku w wszystkich przejawach swego życia. Dla każdego trzeźwo i politycznie myślącego Polaka ciężką jest troską załatwienie palącej sprawy mniejszości narodowych. Bez względu czy traktaty mniejszościowe istnieją, czy istnieć przestana, wymaga tego polska racja stanu i w sumieniu polskiego społeczeństwa tkwiące poczucie sprawiedliwości dobro narodowości, nie polskiego pochodzenia, przez wypadki dziejowe złączonych z państwem Polskiem.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#SLubomirski">Mimo wszystkich trudności, nieraz sztucznie stwarzanych przez ciemne siły, dążące do podważenia naszej państwowości, wyciągać będziemy wytrwale rękę do zgody, mając w otwartych dłoniach do ofiarowania szerokie, słusznie należące się prawa narodowe, kulturalne i wyznaniowe, z jedynem zastrzeżeniem spełnienia wiernie obowiązków obywateli polskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#SLubomirski">Powiecie Panowie — to słowa tylko — i zapytacie, gdzie czyny? Tak. Obecnie daję słowa tylko, ale żywię niezłomną nadzieję, że nadejdzie chwila, gdy słowa te czynami stwierdzone zostaną. Przyznając i po naszej stronie błędy, winy i zaniedbania, nie miały one nigdy źródła w niechęci i nienawiści będę hojny — puśćmy w niepamięć wzajemne przewinienia, nie dochodząc po czyjej stronie większe obciążenia, a powiedzmy sobie natomiast:</u>
+ <u xml:id="u-38.23" who="#SLubomirski">Mieszkamy na jednej ziemi i na tej ziemi pracować wspólnie zamierzamy dla rozkwitu i potęgi tego państwa; gdy ono wszystkich wysiłkiem i wszystkich zasługą stanie mocno na spiżowych fundamentach, to korzyści duchowe i materjalne, które obecnie są między nami kością niezgody, popłyną bogatem korytem ku wszystkim obywatelom w imię równouprawnienia zastrzeżonego przez Konstytucję.</u>
+ <u xml:id="u-38.24" who="#SLubomirski">Polacy pozostaną wiernymi wyznawcami wielkiej idei — zgody — z wiarą, że choć krwawić się będzie przez ostre kolce i dokuczliwe ciernie — wreszcie urzeczywistnioną będzie, bo jest dobrą i słuszną.</u>
+ <u xml:id="u-38.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">S. Horbaczewski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SHorbaczewski">Wysoki Senacie! Korzystam z drobnej okruszyny czasu, która zostaje mi do dyspozycji, ażeby zająć stanowisko wobec jednego punktu enuncjacji wielce szan. prezesa Komisji Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SHorbaczewski">P. Minister Spraw Zagranicznych wystąpił w Genewie przeciw wnioskom, złożonym na stole Ligi Narodów, w sprawie uproszczenia i ułatwienia procedury formalnej przy załatwianiu spraw mniejszości narodowych, ich skarg, ich petycyj. Szan. p. prezes naszej komisji zajął stanowisko, że nie leży w naszym interesie stawianie tych wniosków, że te wnioski są zbyteczne i niepotrzebne, gdyż dobra wola, którą nam przyrzeka w imieniu społeczeństwa polskiego, ma wystarczyć do załatwienia tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SHorbaczewski">Tego stanowiska podzielać nie możemy, a wobec tego pozwalam sobie w imieniu mojego Klubu złożyć następujące oświadczenie:</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SHorbaczewski">Rzeczpospolita Polska podpisała traktat międzynarodowy, w którym zagwarantowane zostały prawa mniejszości narodowych w jej granicach. Traktat ten obowiązuje Państwo Polskie i tworzy prawo materjalne, chroniące naród ukraiński w granicach Polski. Prawo materjalne pozostanie jednak martwą literą, jeżeli niema należycie sprecyzowanego formalnego postępowania dla dochodzenia tego prawa. Do tego zmierzają wnioski ministra Stresemanna i delegata Kanady Danduranda i dlatego nam zależeć musi na tem, ażeby wnioski te zostały przyjęte i znalazły uwzględnienie we właściwem miejscu. Żaden naród, a w szczególności naród ukraiński nie może się zrzec pełnej możności dochodzenia swych praw na forum międzynarodowem. Sądzę, że dobra wola, którą przyrzeka p. prezes Lubomirski, nam nie wystarcza, zwłaszcza, że rzeczywistość polska postawiła ową dobrą wolę pod znakiem zapytania i wzbudziła w nas nieufność w dodatni dla nas wynik traktowania przez polskie czynniki państwowe dominujących i piekących zagadnień mniejszości narodowych.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SHorbaczewski">Dla braku czasu nie mogę przytoczyć faktycznych i cyfrowych szczegółów na umotywowanie tej mojej deklaracji. Sądzę jednak, że to, co przez kolegów mojego klubu w tej Wysokiej Izbie w ciągu dotychczasowej dyskusji zostało przytoczone, zupełnie wystarcza do uzasadnienia naszego stanowiska.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 14 — Ministerstwo Robót Publicznych. Jako sprawozdawca ma głos s. Dąmbski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SDąmbski">Wysoka Izbo! Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu była zmuszona w preliminarzu części 14 budżetu, który obejmuje wydatki i dochody Ministerstwa Robót Publicznych, przyjść do Panów z wnioskiem, zniżającym wydatki tego budżetu, uchwalone w Sejmie, o 4.067.000 zł. Pozycję w dziale 2 rozdział 4, § 16 w wydatkach zwyczajnych, t. j. dotację na fundusz drogowy dla pożyczek na drogi samorządowe zmniejszamy o 700.000 zł, w dziale 3, § 10, w wydatkach nadzwyczajnych zmniejszamy o 3.367.000 zł. kredyt przeznaczony na cele odbudowy kraju. Motywem, który skłonił komisję senacka do sprowadzenia tych pozycji w wydatkach do wysokości preliminarza rządowego, był jedynie i wyłącznie wzgląd budżetowy, wzgląd na konieczność utrzymania odpowiedniego pokrycia dla całości budżetu państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SDąmbski">Jeżelibym miał zanalizować budżet Ministerstwa Robót Publicznych ściśle z punktu widzenia budżetowego, to mogę powiedzieć, że ta cześć budżetu ma analogiczny charakter do większości części całego budżetu naszego Państwa. Tak samo, jak w innych częściach budżetu, w porównaniu z rokiem poprzednim znajdujemy tu znaczny wzrost w wydatkach, Budżet ten przedstawia 5% wydatków całego budżetu. Jeżeli to porównamy z budżetami państw sąsiednich, to znajdujemy, że mutatis mutandis, wydatki w tej dziedzinie utrzymane są w zbliżonych rozmiarach.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SDąmbski">To samo zjawisko spostrzeżemy jeżeli weźmiemy pod uwagę moment personalny w tym budżecie. Jak w innych działach naszej administracji, znajdziemy i tu moment reorganizacji personelu, powiększenie personelu osobowego, które jednak utrzymane jest w granicach odpowiednich, Np, w tegorocznym budżecie wyrażają się te wydatki w 6,9%, stosunek do wydatków rzeczowych jest jeszcze zupełnie właściwy, Można także spostrzec i tę cechę, która znamionuje wiele części naszego budżetu, że sumy, przeznaczone na cele, które ten dział naszej administracji ma osiągnąć, są niewątpliwie w stosunku do potrzeb mniejsze, niżbyśmy mogli tego pragnąć. Są one dostosowane do możliwości finansowej naszego Państwa. Jeżeli popatrzymy na ten budżet nie ze względów tylko ściśle budżetowych, lecz popatrzymy na treść zadań, które ten budżet ma spełnić, to znajdziemy w tym resorcie trzy wielkie działy pracy państwowej pierwszorzędnego dla naszego Państwa i jego przyszłości znaczenia, mianowicie: dział budownictwa wodnego, dział komunikach lądowej i prace w zakresie powojennej odbudowy kraju.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SDąmbski">Jeżeli rzucimy okiem na terytorium naszego Państwa, to sieć rzek, którą Opatrzność kraj nasz przecięła, przedstawia momenty pierwszorzędnej wartości. Linja Wisły, z południa na północ przecina całe terytorjum Polski, linję Dniestru mamy na południowym wschodzie, linję Bugu i Prypeci, na wschodzie i Warty i Noteci na zachodzie. Pomimo prac włożonych w sprawy regulacji na terenie Małopolski przez szereg lat pracy samorządowej, i na terenie b. zaboru niemieckiego, dzisiaj jeszcze te rzeki przedstawiają się jako element, który budzi w nas grozę. Przecież i obecnie z obawą myślimy o chwili wiosennych roztopów, które nam mogą sprowadzić jak najpoważniejszą klęskę powodzi, przyczem, muszę powiedzieć, że z wielką uwagą i wielkiem uznaniem śledzimy pracę administracji państwowej, które, jak wiemy są teraz przeprowadzane i organizowane dla przygotowania obrony przed ewentualną powodzią. Rzeki te jednak jako ramy, na których i pośród których można przeprowadzić dzieło kultury, przedstawiają pierwszorzędną wartość, bo z chwilą, gdy będziemy mogli, a chcę wierzyć, doprowadzimy do tego, że skanalizowana Wisła utworzy drogę wodną przez całe terytorium naszego Państwa, do Gdańska i do naszego morza, a boczne od niej połączenia na południo-wschód przez Dniestr, na wschód przez Bug i Prypeć, na zachód przez Wartę i Noteć utworzą boczne dopływy, ściągające ruch towarowy do tej linji głównej, gdy pomyślimy, że równorzędnie możemy ujarzmić i zdobyć dla rozwoju gospodarczego i przemysłowego siły wodne, które w tych wodach tkwią, że mamy możność dla rolnictwa utworzyć szereg gruntów między wałami dla kultury wiklin i pastwiskowej, a przez stworzenie możności odpływu osuszyć i zdobyć dla kultury ogromne obszary dzisiejszych nieużytków, to musimy sobie powiedzieć, że jest to zadanie wielkie, trudne, ale może jedno z najpiękniejszych, wobec których mogła stanąć w Polsce nasza inżynierja.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SDąmbski">I nie zadziwi to Panów, skoro wiadomo, że dla każdej pracy ludzkiej, a cóż dopiero dla pracy tak trudnej i wielkiej, trzeba, by ci, którzy ją mają przeprowadzić, jasno widzieli cel, do którego dążą i umieli zszeregować i rozłożyć poszczególne części pracy, by dla całości pracy uzyskać to, co jest konieczne, więc odpowiednią planowość działania, bo w tym zakresie łączy się ściśle jeden problem z drugim, jeżeli tylko zaznaczę tak choć incydentalnie, że nie można sobie wyobrazić racjonalnego opanowania Wisły, jeżeli się nie opanuje i nie ureguluje jej dopływów rzek karpackich spławnych, a z niemi w związku górskich karpackich potoków, tak samo w dorzeczu Wisły, jak i Dniestru, nie zdziwi to Panów, że jako ten, któremu przypadły w udziale i w przeszłym i w tym roku w Komisji Budżetowej i na plenum sprawy z zakresu Ministerstwa Robót Publicznych, starałem się w rozmowach z p. ministrem i w rozmowach z dyrektorami i naczelnikami biur wyczuć i dowiedzieć się, jak oni na te rzeczy patrzą, czy w swych poglądach opanowali całość tego problemu, jak rozkładają poszczególne prace, ażeby uniknąć tego, co w tej trudnej działalności musiałoby być bardzo szkodliwem, t. j. chaotyczności w działaniu. I muszę powiedzieć, że znalazłem u tych panów pełne zrozumienie, opanowanie najzupełniejsze przedmiotu, a w tym roku, gdy prosiłem o szczegółowy wykaz prac wykonawczych z budżetu roku ubiegłego, otrzymałem informacje, które mi ten pogląd mój na planowość działań ministerstwa w tym zakresie najzupełniej potwierdziły.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SDąmbski">Ale w tym zakresie mam życzenie, które idzie jeszcze dalej. Niewątpliwie jest ogromnie korzystne i konieczne, ażeby naczelne organa w danej administracji nad zakreślonemi pracami panowały, cel widziały jasno, środki i stopniowe działanie do tego planowo ustosunkowały, ale moje pragnienie idzie tu dalej, i w tem wyraża się moja prośba do pp. naczelników biur technicznych Ministerstwa Robót Publicznych. Ja bym pragnął, żeby o wielkości, doniosłości, znaczeniu dla Państwa i pięknie tego zadania, które oni dla Polski mają wykonać, zechcieli zawsze informować wszystkich swych współpracowników aż do najmłodszych inżynierów, których powołują do służby państwowej. Bardzobym chciał, żeby każdy z tych współpracowników waszych, czy on wykonywa mur oporowy przy zbiorniku na sole, czy niweluje kawałki przestrzeni na bagnach poleskich, wiedział, że jest współpracownikiem wielkiego dzieła o wielkiem znaczeniu dla naszego Państwa. Chciałbym, żeby doszło do ich wiadomości to, że na ich pracę społeczeństwo i my, którzy jesteśmy tego społeczeństwa reprezentantami, patrzymy jako na pracę nadzwyczajnego znaczenia i wartości dla naszego Państwa. Chociaż mam nadzieję, że ciała ustawodawcze i Rząd znajdą możliwość przyjścia materjalnie z polepszeniem bytu funkcjonarjuszów państwowych, wiem równocześnie, że ich byt mimo poprawy losu materjalnego będzie zawsze i trudny i ciężki i że właściwą dźwignią, właściwym bodźcem, właściwem tem, co im da siłę w pracy, może być zawsze tylko świadomość, zrozumienie, jak wielką wartość przedstawia każda służba publiczna w Polsce. I to jest droga, którą jedynie potraficie stworzyć to, co jest dla pracy waszej i dla pracy każdej bezcenną, najważniejszą podstawa, bo wytworzycie wtedy wśród dykasterji urzędników technicznych polskich tradycję gorliwej, poważnej, świadomej służby publicznej, A teraz może pozwolicie Panowie na krótką dygresję, którąby w języku parlamentarnym można nazwać polityczną. Słuchałem przez szereg dni ciekawych, poważnych dyskusyj, które tu się toczyły w tym Senacie, ale muszę powiedzieć, że gdy słyszałem zdania, które z pewnej strony mówiono, że nie można, głosować za budżetem, bo na stanowisku ministra w danym resorcie jest ten a ten. minister, to miałem wrażenie, że jednak stanowisko to chyba nie było słuszne, bo zdaje mi się, iż stosunki układać i oceniać należy na podstawie, czy ten minister pracuje tak, jak uważam za właściwe, czy nie. Więc wydaje mi się słusznem, stanowisko nie to, które mówi: nie ty, lecz to, które mówi: nie tak.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SDąmbski">I gdy słyszałem w mowach z pewnej strony zapewnienia, że dobrze będzie w Polsce dopiero, gdy właśnie zwolennicy tego poglądu politycznego, a to mówiono z ław Polskiej Partji Socjalistycznej, więc gdy zwolennicy teorji Marxa przyjdą do władzy, a to miało być już dziś czy najdalej jutro, to miałem wrażenie, że chyba nie ta droga będzie właściwa, bo jak wiemy, realizacja doktryny Marxa w zetknięciu z rzeczywistością dała chyba jak najgorsze na świecie wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SDąmbski">I gdy słyszałem z wielu stron żale, wypowiadane na tle narodowościowym i żale, w których brzmiało tak wiele nuty nieufności wzajemnej, a rzuciłem okiem na mapę naszego Państwa, którą w związku z moim referatem o robotach publicznych musiałem mieć pod ręką, to przed mojemi oczyma duchowemi zamajaczyła sylweta spokojna, klasyczna, starego poety i filozofa z Wejmaru, który jednak swojemu Faustowi kazał znaleźć cel życia w biciu tam na brzegu morskim, które miały wstrzymać zniszczenie, jakie groziło przyległemu lądowi. Pomyślałem sobie, że gdyby tak u nas dla problemu wykorzystania, ujarzmienia, wciągnięcia w służbę rozumnej, świadomej myśli ludzkiej sił naturalnych naszej przyrody, która jest piękną, ale jeszcze w tak wielu swoich częściach dziką, gdyby dla tego celu znalazło się współdziałanie, zwarcie i wysiłek wszystkich, to może tą drogą znaleźlibyśmy prędzej punkt oparcia dla dźwignięcia stosunków w naszem Państwie. I może właśnie na terenie dźwignięcia kultury i wyzyskania sił naszej przyrody leży drogą, którą można dojść najłatwiej do tego, by dla chłopa polskiego i ukraińskiego, o którym się tu tyle mówiło, i dla biednego żydowskiego rzemieślnika, znalazło się więcej chleba, a co za tem idzie, i więcej światła, a tem samem i w naszem Państwie więcej spokoju i więcej siły.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SDąmbski">Ta sama planowość, którą z takiem serdecznem uznaniem i z taką radością mogłem spostrzec w pracach hydrotechników polskich, cechuje także pracę w drugim zakresie technicznej działalności Ministerstwa Robót Publicznych, to jest w zakresie dróg. Planowość konstatuję w zasadzie należytego utrzymania tego, co już w budowie dróg jest, zrobione. W systematycznej akcji zamiany objektów nietrwałych na stałe, w skordynowaniu sił i współdziałaniu administracyjnem organów państwowych i samorządowych. To są momenty, które mi dowodzą, że w administracji drogowej jest pogląd jasny na całość zadania, jest planowość, która pozwala nam wierzyć, że akcja przeprowadzona będzie z zachowaniem wszelkich momentów racjonalnego działania.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SDąmbski">Mniej planowości widzę w trzecim dziale Ministerstwa Robót Publicznych, to jest w dziale odbudowy powojennej, a że tu jest mniej planowości, to się tłumaczy jasno samym charakterem tych czynności. Państwo u nas nie mogło podjąć odszkodowań wojennych, bo całe społeczeństwo, za wyjątkiem chyba nielicznych pasorzytniczych elementów, które potrafiły w chwili powszechnej katastrofy z katastrofy ciągnąć korzyści, bezpośrednio, czy pośrednio poniosło szkody i straty, tak, że chyba nie było tu tych, którzyby mogli odszkodowywać drugich, bo musieliby być odszkodowani wszyscy i słusznie zajęło Państwo to stanowisko, że postanowiło przyjść z pomocą tylko na odbudowę najuboższych.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#SDąmbski">W tej akcji wybór najuboższych i miara pomocy, to wszystko są momenta tak względne, tak chwiejne, że trudno tu o planowość. Najlepszym dowodem, że tak jest, są niesłychanie różne obliczenia, z jakiemi spotykamy się co do potrzeb odbudowy jeszcze na przyszłość. Cyfry obliczeń wahają się od 250 do 180 miljonów złotych. A jeżelibym wziął jako kryterjum fakt, że przeszłoroczna pomoc, udzielona na te cele w sumie 17 miljonów: 10 miljonów z kredytu budżetu Ministerstwa Robót Publicznych, 6 miljonów z funduszu Odbudowy Miast i 1 miljon w wartości materjału drzewnego, umożliwiła odbudowę około 20 tysięcy rodzin, to licząc się z tem, że te 20 tysięcy rodzin przedstawiają mniej więcej czwartą cześć tych, które obliczono w przeszłorocznem sprawozdaniu budżetowem, jako te, którym należy przyjść z pomocą, to pomoc ta mogłaby się ograniczyć do sumy pięćdziesięciu kilku miljonów. To Panom daje dowód, jak potrzebną i celową jest rejestracja, którą zarządziło ministerstwo, żeby dojść do wiadomości, jakie są tam zgłoszenia i jakie potrzeby. W sprawozdaniu mojem to podniosłem i podnoszę tutaj, że pragnę bardzo, aby rejestracja taka została przeprowadzona i ażeby w jej wyniku mogły izby ustawodawcze w przyszłorocznym budżecie dostać dokładnie programowo ułożony plan, jakiemi środkami jeszcze na te cele trzeba będzie przyjść z pomocą.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#SDąmbski">Ostatni dział prac Ministerstwa Robót Publicznych, który nie znajduje bezpośredniego wyrazu w budżecie, jest to bardzo doniosły problem, bo problem budowlany, problem braku mieszkań. Dowodem, że tego problemu Rząd nasz nie zapoznaje, jest fakt, że mamy wniesione do Sejmu bardzo niedawno przedłożenie rządowe o budowie tanich mieszkań. To przedłożenie nie wyszło wprawdzie z resortu Ministerstwa Robót Publicznych, wspominam jednak o tem tutaj, bo ten dział pracy był dotychczas w zakresie tego ministerstwa. Nie byłoby rzeczą właściwą wchodzić tu w szczegóły tego przedłożenia, bo to będzie tematem odrębnych prac komisyjnych. Muszę jednak z obowiązku sprawozdawcy podnieść, że ten dział jest przedmiotem troski Rządu, a jeżeli mogę najogólniej wyrazić swoje zdanie, to uznając to troszczenie się Rządu tym problemem, muszę powiedzieć, że w sposobie jego ujęcia, tak jak to pojmuje nowa ustawa, znajduję ten sam błąd, który bardzo znacznie wpłynął na spaczenie akcji odbudowy powojennej, gdy się tę odbudowę złączyło z podatkiem z daniny, nałożonej na pewną część podatników, więc tym razem z daniny lasowej. Znajduję w tem przedłożeniu błąd analogiczny, gdy budowę tanich mieszkań i zaradzenie brakowi mieszkań chce się oprzeć znowu błędnie, wbrew ogólnej zasadzie skarbowości, na świadczeniach pewnej grupy, względnie pewnej części podatników.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#SDąmbski">Co do całości budżetu proszę w imieniu komisji o przyjęcie tego budżetu w tych ramach, w jakich został uchwalony w Komisji Skarbowo-Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Drucki-Lubecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SDruckiLubecki">Wysoki Senacie! Straszliwa burza wojenna nie oszczędziła kraju naszego, fala wojny zalała przeszło 3/4 naszego terytorjum. Zniszczenie nasze było tem większe, że gdy w innych krajach, które ucierpiały w światowej wojnie, cierpienie było tylko techniczne, od pocisków — myśmy jeszcze cierpieli wskutek błędnej polityki sztabu wojennego rosyjskiego, który mając przed oczyma wojnę z r. 1812, pędził całe masy ludu na wschód, niszcząc mienie i dobro. Drogi na wschód są usiane trupami i mogiłami tych nieszczęśliwych ludzi, a całe wioski zostały zniszczone. Nic więc dziwnego, że gdy powstało nasze Państwo, przed Rządem naszym stanęło wielkie zadanie odbudowy zniszczonych miejscowości, przyjścia z pomocą tej najbiedniejszej części ludności, temu nieszczęśliwemu zniszczonemu włościaństwu. Trzeba powiedzieć, że Rząd energicznie wziął się do tego, zwłaszcza, że z początku nie było określonego planu. Pomagano nie tym najbiedniejszym i tym nieszczęsnym, lecz niestety wszystkim trzeba było pomóc, ale kraj nasz był zbyt biedny i jest zbyt biedny, aby wszystkich odrazu odbudować i wszystkim dać pomoc. Jest świętym naszym obowiązkiem pamiętać o tych ludziach, którzy dotychczas żyją jeszcze w ziemiankach, którzy nie mają dachu nad głową, którzy żyją w niemożliwych warunkach, którzy żyją już nie w ziemiankach, lecz często w szałaszach, im musimy przyjść z pomocą. Z chwilą, gdy obecny Minister Robót Publicznych objął ministerstwo, stanowczo powiedział, że przedewszystkiem odbudowa dla tych, którzy żyją w ziemiankach, albowiem dla innych pieniędzy niema. I zwłaszcza w ciągu ostatnich dwóch lat wiele zostało dokonane, lecz jeszcze wiele pozostało. Trudno rzeczywiście bez ostatecznej rejestracji określić ilość ludzi, żyjących w ziemiankach, prawdopodobnie dochodzi ona w przybliżeniu do 50.000 i na odbudowę tych najbiedniejszych potrzebna jest kwota od 180 do 200 miljonów zł.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SDruckiLubecki">Proszę Wysokiego Senatu, głównem źródłem odbudowy była danina lasowa, ale to źródło się kończy, i bodaj, że w preliminarzu na rok 1929/30 figuruje ostatni raz. Proszę Panów, zniszczenie wojenne jest zdarzeniem nadzwyczajnem, nie można go pokryć z normalnych źródeł dochodów. Na takie wydatki są potrzebne też nadzwyczajne środki. Otóż jako jeden z takich nadzwyczajnych środków mógłby służyć stały, umiarkowany podatek majątkowy, który oddawna Rząd wniósł. Gdyby ta ustawa została przyjęta, mielibyśmy rocznie około 20 milj. zł. na odbudowę i w ciągu jakichś 8 do 9 lat moglibyśmy tę największą nędzę zaspokoić, a przecież świętym obowiązkiem naszym jest pamiętać o tych ludziach, którzy żyją w niemożliwych warunkach, którzy byli pędzeni na wschód, których rodziny poumierały i którzy nie mają dachu nad głową.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SDruckiLubecki">Proszę Wysokiego Senatu, mamy jeszcze jedną bolączkę, to jest stan naszych dróg, jest to stan anormalny. I tu widzimy znaczną poprawę. Bardzo często narzekano na nasze drogi i rzeczywiście mamy ich mało i są złe, ale jednak wielkie wysiłki w tym kierunku się robi i pracują zwłaszcza nasze samorządy. Pewno Panowie pracujecie w samorządach i wiecie, że wybudowano blisko 1.000 km. nowych dróg i nawet nasze dalekie, zapadłe województwa pracują szczerze i wiele działają. Wielką zasługą p. Ministra Robót Publicznych jest to, że nie krępuje działalności samorządów, lecz stara się wszelkiemi siłami współpracować z niemi i dać im techniczną pomoc, i można powiedzieć, że zagadnienie dróg jest teraz więcej w resorcie samorządów nawet, niż Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SDruckiLubecki">Bardzo często narzeka się na nasze drogi bite. Proszę pamiętać jednak, że na utrzymanie ich wydajemy czterokrotnie mniej, niż wydaje się na całym świecie, W Niemczech na 1 km. drogi bitej wydaje się 9.100, we Francji 8.300, w Czechosłowacji 6.800, u nas w województwie warszawskiem 2.900, w innych zaś województwach jeszcze mniej. W Małopolsce wydaje się około 2.000, a na Kresach nawet i tyle się nie wydaje. Muszę stwierdzić, że niektóre nasze bite drogi w niczem nie ustępują najlepszym drogom bitym zagranicznym, jako przykład przytoczę drogę z Hajnówki do Bielska.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SDruckiLubecki">Chciałem pomówić jeszcze o niektórych innych zagadnieniach, ale niestety widzę, że p. Marszałek chce położyć kres memu przemówieniu, więc tylko ograniczę się do złożenia podziękowania Wysokiej Izbie i Ministrowi Robót Publicznych, że już drugi rok w budżecie Ministerstwa Robót Publicznych figuruje kwota 1.500.000 zł na przeprowadzenie podstawowych projektów meljoracyjnych na Polesiu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">S. ks. Albrecht ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#Marszałek">S. ks. Albrecht:</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#Marszałek">Proszę Wysokiego Senatu, chciałem tylko kilka słów powiedzieć o tym budżecie. Nie wdaję się w rzeczy techniczne, gdyż nie jestem znawcą tych rzeczy. Wiem o tem, że drogi nasze się poprawiają, ale również wiem i to, że jak we wszystkich resortach, tak i tu urzędnicy są kiepsko uposażeni. O tem już mówiliśmy, ale dzisiaj chcę specjalnie pomówić o jednej kategorji urzędników, która się niedawno do mnie zwróciła, najniższych, najbiedniejszych, którzy nazywają się dozorcami drogowymi. Im się rzeczywiście dzieje krzywda, a zwłaszcza tym, którzy pracowali na terenie b. zaboru austrjackiego. Ludzie ci byli podurzędnikami, mieli odznakę na czapce, w Polsce odrazu skasowano im etatową służbę i przyjęto ich jako wolnonajemnych z pensją daleko mniejszą, tak, że dzisiaj jest taki stan, że ci, którzy są na emeryturze, byli dozorcy drogowi mają większą emeryturę, niż pensja tych, którzy są na służbie. Wogóle wynagrodzenie ich jest bardzo liche. W preliminarzu tegorocznym pobory te zostały podwyższone o 20%. jednak te już podwyższone pobory stanowią tylko 80 zł miesięcznie, a ubiegłego roku było 60 zł. Słowem są to bardzo mizerne pobory. Zarząd powiada, że dróżnik może sobie krowę paść po rowach, będzie miał dochód z mleka. Uważam, że na taki dochód uboczny nie powinien liczyć człowiek, który sumiennie ma pracować i myśleć o tem, ażeby droga była dobrze utrzymana i odwodniona, bo jeżeli ma paść krowę, to będzie myślał nie o tem, żeby droga była odwodniona, lecz żeby tam trawa rosła. Gdybym chciał postawić wniosek o podwyższenie płacy dróżnikom, o czem mówiłem, to powiedzianoby mi: a pokrycie skąd? Pokrycia nie mam, jednakże zwracam uwagę, że człowiek nie wynagradzany odpowiednio, nie może spełniać dobrze swych obowiązków, bo za 90 czy 80 zł nie można wymagać od człowieka, żeby swe obowiązki spełniał, jak należy. Jaka płaca taka praca. Jabym z gorącym apelem zwrócił się do p. ministra, ażeby w ten dział gospodarki wejrzał. Każdy woźny i każdy goniec ma większą pensję, niż taki dozorca drogowy.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 11, — Ministerstwo Komunikacji. Głos ma p. sprawozdawca s. Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie! Przystępujemy do debat nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji. Preliminarz ten wybija się w całokształcie preliminarza budżetowego na rok 1929/30 na pierwszy pian z uwagi na to, że wedle uchwał Sejmu na okres budżetowy od 1 kwietnia 1929 do 31 marca 1930 r. preliminuje się rozchody Polskich Kolei Państwowych w łącznej sumie 1.653.949.230 zł, a więc przenoszącej 30% ogólnych wydatków Państwa, preliminowanych na administrację, przedsiębiorstwa i monopole, nie mniej jednak także ze względu na wielką doniosłość prac Ministerstwa Komunikacji, oraz Polskich Kolei Państwowych dla gospodarczego, finansowego i administracyjnego rozwoju Państwa. Dotychczasowy rozwój kolejnictwa polskiego streściłem w sprawozdaniu drukowanem, które znajduje się w rękach szanownych członków Wysokiego Senatu. W sprawozdaniu tem nakreśliłem w ogólnych zarysach zadania, jakie zarząd kolei ma do spełnienia w Polsce, wykazałem olbrzymie trudności, które musiał dotychczas i wciąż jeszcze musi przy ich spełnianiu pokonywać, oraz opisałem dotychczasowe postępy tych prac, tudzież program najważniejszych prac na przyszłość najbliższą.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SPrzybylski">W sprawozdaniu ustnem zajmę się niektóremi sprawami, będącemi w związku z ogólną oceną preliminarza budżetowego, a więc przedewszystkiem gospodarką finansową przedsiębiorstwa Polskich Kolei Państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SPrzybylski">W pierwszych latach istnienia Polskich Kolei Państwowych były one dla Skarbu Państwa wielkim ciężarem. Skarb Państwa musiał na samo zapoczątkowanie, a także na dalsze prowadzenie eksploatacji sieci kolejowej uiszczać znaczne dotacje, gdyż brak funduszów obrotowych w gotówce i zapasach materjałów, zniszczenie i zaniedbanie wojenne linji kolejowych, ich urządzeń i taboru, działania wojenne lat 1919/20, a wreszcie dewaluacja marki polskiej racjonalną gospodarką kolei czyniły niemożliwą. Stan taki trwał do r. 1924, w którym reforma walutowa i uznanie P. K. P. za przedsiębiorstwo, oparte na zasadzie samowystarczalności z własnym budżetem, zapoczątkowały nową erę w gospodarce finansowej Polskich Kolei Państwowych. Wprowadzono taryfy przewozowe, oparte na walucie złotej i dostosowane do kosztów własnych przewozu, przeprowadzono stopniową redukcję personelu, gospodarkę zasobową poddano rewizji, a nad gospodarką budżetową i pieniężną rozciągnięto ścisłą kontrolę. Dzięki tym zarządzeniom już w latach 1924 i 1925 pokrywano rozchody zwyczajne z wpływów zwyczajnych, ale rozchody nadzwyczajne, wywołane koniecznemi inwestycjami i odbudową zniszczeń wojennych, sprawiły, że mimo dotacji skarbowych Polskie Koleje Państwowe wykazywały wciąż jeszcze niedobory. Dopiero rok 1926 przynosi zasadniczą zmianę. Ustają dotacje ze Skarbu Państwa, koleje stają się rentownemi do tego stopnia, że z wpływów swych nietylko pokrywają rozchody zwyczajne, ale także koszta inwestycji, a nadto przelewają nadwyżki wpływów do Skarbu Państwa. Od r. 1926 Polskie Koleje Państwowe są więc już samowystarczalne, co niewątpliwie jest dziełem i wielką zasługą Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#SPrzybylski">Na rok budżetowy 1928/29 przewidywano wpłatę do Skarbu Państwa w sumie 95.240.000 zł., a na rok 1929/30 preliminowano pierwotnie wpłatę do Skarbu w wysokości 76.900.000 zł, która wskutek dodatkowego przedłożenia Rządu i uchwał Sejmu obniżyła się na 75.593.070 zł, a wrazie przyjęcia przez Wysoki Senat wniosków Komisji Budżetowo-Skarbowej Senatu obniży się jeszcze do sumy 52.881.300 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SPrzybylski">Ze stanowiska racjonalnej gospodarki kolejowej należy uznać to zmniejszenie wpłaty do Skarbu za objaw pożądany w okresie pokrywania wydatków na inwestycje w przeważnej mierze z wpływów eksploatacyjnych kolei, a więc przedewszystkiem z opłat taryfowych za przewóz osób, bagażu i towarów. W czasach normalnych jest wprawdzie słusznym postulatem polityki skarbowej Państwa, aby także majątek narodowy, tkwiący w kolejach państwowych, się opłacał, aby więc Skarb Państwa partycypował w czystym dochodzie, jaki Koleje Państwowe przynoszą, ale w czasach normalnych wydatki na inwestycje kolejowe powinno się pokrywać z kredytów długoterminowych, aby koszta inwestycji spadły na naród w czasie, kiedy przypadną mu w udziale pełne korzyści z wykonania inwestycji kolejowych. Postulat ten w obecnej dobie życia Państwa Polskiego byłby tembardziej uzasadniony, iż obecne pokolenie podejmuje pracę nad finansową i gospodarczą odbudową Ojczyzny w warunkach niezmiernie ciężkich, wyczerpane zniszczeniami wojennemi, inflacją, licznemi przesileniami gospodarczemi, oraz nadmiernemi w stosunku do zamożności obecnego pokolenia ciężarami podatkowemi. Realizacji tego postulatu stoją jednak na przeszkodzie brak dostatecznych kapitałów w kraju i chwilowe trudności w uzyskaniu długoterminowej pożyczki za granicą na gospodarczo uzasadnionych warunkach. Inwestycje zaś, dla stworzenia podstaw pod byt gospodarczy kraju konieczne, nie mogą być zaniechane bez narażenia odbudowy gospodarczej Państwa. Pokolenie obecne musi zatem narazie ponosić także ciężar koniecznych inwestycji. Ponieważ Kolej inwestycje swoje pokrywa z bieżących wpływów, a wedle preliminarza budżetowego na rok 1929/30 przeszło 87% ogółu wpływów zwyczajnych pochodzić ma z przewozu osób, bagażu i towarów, przeto ciężar wydatków na inwestycje spada nie na całe społeczeństwo, lecz tylko na tych, którzy w dobie obecnej używają kolei do przejazdu i do przewozu, względnie także na krajowych konsumentów przewożonych towarów. Wobec tego należy uznać za słuszne, aby udział reszty społeczeństwa w ponoszeniu ciężarów inwestycji kolejowych wyraził się w tem, iżby w okresie, gdy na pokrycie tych ciężarów kredytu długoterminowego uzyskać nie można, Państwo zrzekło się wpłaty nadwyżek wpływów kolejowych do Skarbu na rzecz kolejowego funduszu inwestycyjnego. Powołuję się tu na Szwajcarję, w której kolei nie wolno wpłacać nadwyżek budżetowych do Skarbu, lecz jest obowiązana użyć je na inwestycje, oraz na potanienie przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Posner.)</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#SPrzybylski">Fakt, że w braku kredytu długoterminowego obecne pokolenie musi ponosić także ciężar inwestycji, sprawia, że w tym okresie przejściowym należałoby poprzestać na inwestycjach, które dla bytu Państwa i dla rozbudowy podstaw życia gospodarczego są konieczne, a nadto, że poczynania inwestycyjne co do rozmiarów, kolejności i wzajemnego ich stosunku powinne być skoordynowane w taki sposób, aby wszelki postęp w wynikach prac inwestycyjnych mógł być w całej pełni wyzyskany już na rzecz obecnego pokolenia. Nieskoordynowanie poczynań inwestycyjnych na kolejach łączy się zawsze z zakłóceniem rozwoju gospodarczego kraju, z osłabieniem sprawności kolei, oraz ze zmniejszeniem jej dochodowości. Zaniedbanie na rzecz kosztownych inwestycji w wielkim stylu inwestycji mniej kosztownych, a mających na celu wzmożenie przelotności i pełne wyzyskanie istniejących linji kolejowych przez rozbudowę stacji przetokowych i odpowiednie uzupełnienie taboru, jest wadą kolejowego programu inwestycyjnego, wyrażonego w preliminarzu budżetowym 1929/30. Brak ten omówiłem w sprawozdaniu drukowanem, dlatego obecnie ograniczam się do wystosowania do p. Ministra Komunikacji gorącego apelu, aby w interesie życia gospodarczego i urealnienia preliminowanych wpływów z przewozu towarów starał się ten brak rychło uchylić. Pozwalam sobie zwrócić uwagę na olbrzymie straty, jakie w ostatnich czasach przemysł węglowy, kolej i bilans handlowy poniosły skutkiem braku stacji przetokowych i braku węglarek.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#SPrzybylski">Eksporterzy węgla, walczący o nowe rynki zbytu, żalą się na to, że ich wysiłki w kierunku zdobycia zaufania odbiorców zagranicznych dla węgla polskiego znajdują wielką zaporę nietylko w samym braku wagonów, uniemożliwiając im niejednokrotnie wykonanie zamówionych przez zagranicę dostaw węgla, lecz i w wyjaśnieniach, udzielanych przez zarząd P. K. P. żalącym się na niewykonanie zamówień odbiorcom zagranicznym, że tłumaczenie się eksporterów brakiem węglarek jest niesłuszne, bo braku węglarek niema. Jeżeli się zestawi takie wyjaśnienia ze stanowiskiem, jakie Ministerstwo Komunikacji w sprawie zakupu nowego taboru wagonów towarowych zajęło w preliminarzu budżetowym, to jest oczywiste, że przyczyną tego jest błędna statystyka, przedstawiająca ilość wagonów zamawianych przez kopalnie, oraz ilość wagonów, przez kolej podstawianych. Celem sprawiedliwego rozdziału wagonów między poszczególne kopalnie zarząd P. K. P. ustalił normy stosunkowe dla dziennego podstawiania wagonów. Normy te wrazie zwiększonego ruchu wagonów zmniejszają władze kolejowe w stosunku do rozporządzalnych wagonów, np. w listopadzie 1928 r. do 67%, a od 11 do 15 lutego b. r. nawet do 15% i przyjmują zamówienia kopalń na wagony tylko w granicach norm zmniejszonych, nie uznając zamówień, przekraczających tę granicę. Wobec tego statystyka nie wykazuje faktycznego zapotrzebowania kopalń na węglarki, lecz tylko zamówienia, obracające się w ramach ustalonych norm ładunkowych, czego następstwem jest, że ilość wagonów, zamówionych przez kopalnie, tylko nieznacznie przewyższa ilość wagonów, przez kolej dostarczonych. I tak np. wykazy statystyczne, prowadzone przez dyrekcję P. K. P. w Katowicach, stwierdzają, że w listopadzie 1928 r. na dniówkę zamówiono 8.219 wagonów, a podstawiono pod naładunek 8.115, tak, że brak wagonów wynosił tylko 104 wagony czyli 1,3%, gdy tymczasem faktyczne zapotrzebowanie na wagony wynosiło 10.476 wagonów, co po uwzględnieniu wagonów podstawionych wykazuje brak wagonów, wynoszący nie 1,3%, lecz 22,5%. Dlatego też ta statystyka jak najrychlej musi ustąpić miejsca statystyce, która wykazywałaby rzeczywiste zapotrzebowanie, a więc także rzeczywiste braki w taborze wagonów towarowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#SPrzybylski">Problem taryfowy, który w ogólnych zarysach został omówiony w sprawozdaniu drukowanem, był w obradach Komisji Skarbowo-Budżetowej rozważany przez wielu jej członków, przyczem wskazywano na wielkie ryzyko, jakie dla tempa rozwoju życia gospodarczego i dla efektu finansowego kolei byłoby połączone z podwyższeniem taryfy towarowej w czasie osłabienia konjunktury gospodarczej, które obecnie przeżywamy. Pesymistą nie jestem, zapatrywania tych ekonomistów, którzy twierdzą, że zbliżamy się do nowego przesilenia gospodarczego, nie podzielam; ukazują się jednak znaki na niebie i ziemi, które każą być ostrożnym w zbyt różowej ocenie obecnej sytuacji gospodarczej i ostrzegają, że w najbliższej przyszłości czekają nas ciężkie czasy, wymagające szczególnej przezorności i zaniechania wszelkich pociągnięć, któreby były w sianie zaostrzyć sytuację i chwilowe osłabienie koniunktury wyrodzić w przesilenie. Wyjątkowo sroga zima już dotychczas wyrwała wielkie szczerby nietylko w budżecie Ministerstwa Komunikacji i w ogólnym budżecie państwowym, lecz także w budżetach przemysłu i rolnictwa. Zachodzi obawa, że natura przy likwidacji okresu zimowego nie poskąpi nam dalszych ciężkich ciosów. Ciasnota gotówkowa, trudność uzyskania i drożyzna kredytu, nagły wzrost ilości upadłości i protestów wekslowych, trwała ujemność naszego bilansu handlowego, wreszcie nadmierna wysokość najnowszych wymiarów podatkowych nie pozwalają patrzeć różowo w przyszłość najbliższą. Uwzględniając niewątpliwie wielkie postępy rozwoju życia gospodarczego, jakie widzimy począwszy od roku 1926, mam nadzieję, że i te trudności i przeszkody we wspólnym solidarnym wysiłku narodu i Rządu pokonamy. Pozostaje jednak zasadnicza wątpliwość, czy te ciężkie czasy są porą właściwą do podnoszenia tary kolejowych. Podwyżka taryf nie zawsze przynosi wzrost wpływów z opłat przewozowych. W czasach powszechnego osłabienia tętna życia gospodarczego stwarza ona nowe zapory rozwojowe, utrudniając i podrażając wymianę dóbr, podnosząc ogólny poziom cen i koszta produkcji, przez co wywołuje ograniczenie produkcji i przewozów, a w dalszem następstwie podniesienie kosztów eksploatacji i zmniejszenie wpływów kolei.</u>
+ <u xml:id="u-46.9" who="#SPrzybylski">Szczególna doniosłość problemu zniewala mię jeszcze do krótkiego poruszenia omówionej w sprawozdaniu drukowanem kwestji personelu kolejowego.</u>
+ <u xml:id="u-46.10" who="#SPrzybylski">Chlubne postępy, jakie wedle sprawozdania drukowanego i dołączonych doń tabel statystycznych kolejnictwo polskie wykazuje prawie we wszystkich dziedzinach swych prac, mimo olbrzymich trudności, które przytem pokonywać musi, przypisać należy przedewszystkiem celowym zarządzeniom Ministerstwa Komunikacji, oraz planowej i wytężonej pracy urzędników Zarządu centralnego, są one jednak w równej mierze zasługą personelu kolejowego, który bez względu na narodowość, wyznanie i różnicę w przekonaniach politycznych swych członków wykonał w ciągu ubiegłych lat 10 tyle solidarnego wysiłku w kierunku podniesienia sprawności polskich kolei państwowych, iż cały naród z dumą spoglądać może na chlubne wyniki wyścigu pracy polskich kolejarzy i czerpać z nich nietylko otuchę na przyszłość, lecz przedewszystkiem szczytny przykład, czego wspólnym ofiarnym wysiłkiem pracy dokonać można, jeżeli przyświeca wspólna idea i jeżeli na teren pracy zawodowej nie przenosi się walk narodowościowych, wyznaniowych i politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-46.11" who="#SPrzybylski">To też Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu, uznając wielkie zasługi personelu kolejowego w dziedzinie podniesienia sprawności kolei państwowych, stwierdziła z ubolewaniem, że uchwalona w zeszłym roku jednomyślnie przez Wysoki Senat rezolucja, mająca na celu ujednostajnienie stanu prawnego, dotyczącego personelu kolejowego, jeszcze wciąż czeka na wykonanie, chociaż ujednostajnienia odnośnych przepisów domaga się nietylko zasada równouprawnienia wszystkich kolejarzy polskich bez względu na część kraju, w której pracują, lecz także dalsze podniesienie sprawności administracji kolejowej. Komisja Skarbowo-Budżetowa uchwaliła zatem przedłożyć Wysokiemu Senatowi do ponownego uchwalenia rezolucję, wzywającą Rząd do przyśpieszenia prac nad ujednostajnieniem przepisów prawnych, regulujących prawa i obowiązki personelu kolejowego.</u>
+ <u xml:id="u-46.12" who="#SPrzybylski">Problemem, wymagającym rychłego rozwiązania, jest także kwestja poprawy uposażenia personelu kolejowego przez dostosowanie dotychczasowych przepisów uposażeniowych do potrzeb kolejnictwa polskiego. Wymaga tego nietylko słuszność, lecz i własny interes zarządu kolei, gdyż tylko tą drogą zapobiegnie się ucieczce sił fachowych do przemysłu prywatnego i zapewni kolei kadry dobrych fachowców. Problem ten da się niewątpliwie łatwiej rozwiązać po wprowadzeniu w życie projektowanej przez Ministerstwo Komunikacji autonomizacji polskich kolei państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.13" who="#SPrzybylski">Sprawą komercjalizacji, względnie autonomizacji polskich kolei państwowych zajmowała się Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu i otrzymała od p. Ministra Komunikacji wyjaśnienie, że projekt autonomizacji polskich kolei państwowych został już opracowany i znajduje się obecnie w stadjum uzgodnień międzyministerjalnych. Nie znając szczegółów projektu, ograniczę się tu do kilku zasadniczych uwag, któreby należało uwzględnić przy zamierzonej reorganizacji polskich kolei państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.14" who="#SPrzybylski">Zasadniczym punktem wyjścia tej reorganizacji powinno być przyznanie zarządowi polskich kolei państwowych większej swobody administracji finansowej, obecnie zbyt krępowanej wyznaczaniem jej zgóry ściśle oznaczonych pozycji budżetowych i przyznawaniem miesięcznych kredytów, co wszelkie programy prac, układane na dłuższy okres czasu, czyni iluzorycznemi. Nowa organizacja powinna być sprężysta, a nie może być droższa od dotychczasowej. W szczególności należałoby unikać zbyt długiej drogi służbowej i zbytniej centralizacji uprawnień i agend, zbytniej pisaniny i wszystkich biurokratycznych naleciałości, hamujących tempo pracy i komplikujących tok czynności. Poza dziedziną wykonywania policji kolejowej stosunek organów kolejowych do publiczności i do kontrahentów powinien się zasadniczo zmienić i organa zarządu kolei nie powinne przybierać charakteru władzy tam, gdzie zachodzi tylko prawno-prywatny stosunek umowny. Przy wykonywaniu przewozów, przyjmowaniu zamówień i wogóle przy wykonywaniu funkcji przewoźnika, jak również w wewnętrznej służbie i gospodarce należałoby trzymać się metod pracy, przyjętych w świecie przemysłowym i kupieckim.</u>
+ <u xml:id="u-46.15" who="#SPrzybylski">Analizą preliminarza nie zajmuję się, gdyż sprawę tę omówiłem dokładnie w sprawozdaniu drukowanem.</u>
+ <u xml:id="u-46.16" who="#SPrzybylski">Przechodzę teraz tylko do wniosków Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu uchwaliła zaproponować zmiany uchwalonego przez Sejm preliminarza na rok 1929/30 w następujących kierunkach:</u>
+ <u xml:id="u-46.17" who="#SPrzybylski">1) W dziale 1. Administracja. Dział 1 § 9 „Remont i konserwacja budowli”. Sejm uchwalił zmniejszyć sumę preliminowaną ze 126.000 zł o 76.000 zł ze względów oszczędnościowych. Wydatki te jednak są niezbędnie potrzebne dla przeprowadzenia koniecznych robót, które dotychczas tylko dla braku kredytów narazie ograniczono do minimum. Otóż w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat raczy uchwaloną przez Sejm sumę 50.000 zł podwyższyć o 76.000 zł do wysokości preliminowanej pierwotnie sumy 126.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.18" who="#SPrzybylski">2) W dziale B. Przedsiębiorstwa. Dział 2, rozdział 2, § 5 „Budynki”. Rozchody zwyczajne. Sejm skreślił 6.050.000 zł, uważając, że pozostała suma wystarczy w związku z tem, co przyznała ustawa skarbowa na rok 1928/1929. Komisja Skarbowo-Budżetowa uważa to zmniejszenie kredytów za nierealne z powodów przedstawionych w sprawozdaniu, dlatego w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej proszę o podwyższenie uchwalonej przez Sejm sumy 15.550.000 o 6.050.000 na preliminowaną pierwotnie sumę 21.600.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.19" who="#SPrzybylski">Następnie dział 2, rozdział 5, § 3 „Naprawa taboru”. Sejm skreślił 5.218.770 zł na zmniejszenie kosztów materjałów w warsztatach kolejowych. Zmniejszenie to zdaniem Komisji Skarbowo-Budżetowej nastąpić nie może, gdyż uniemożliwiłoby naprawę taboru w należytym okresie czasu. Ponadto nadmienić należy, że skreślenie proponowanej sumy z kosztów materjałów musiałoby w konsekwencji spowodować konieczność zmniejszenia w tym samym stopniu kredytów na robociznę, a tem samem musiałoby się stać przyczyną redukcji ilości godzin pracy lub robocizny. Dlatego w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę o podwyższenie uchwalonej przez Sejm sumy 207.583.230 zł o 5.218.770 zł do wysokości preliminowanej przez Rząd sumy 212.802.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.20" who="#SPrzybylski">Następna poprawka. Dział 2, rozdział 9, § 7 a „Koszta specjalnych badań technicznych”. Sejm skreślił 2 miljony bez uzasadnienia. Skreślenie to ze względów ogólno-państwowych nie jest wskazane. Wobec tego w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę o podwyższenie uchwalonej przez Sejm sumy 900.000 zł o 2.000.000 zł do preliminowanej sumy 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.21" who="#SPrzybylski">Wpływy zwyczajne. Dział 2, rozdz. 1. § 4 „Przewóz poczty”. Sejm podwyższył sumę preliminowaną 13 milj, zł. o 1 miljon zł. Opierając się na dotychczasowych faktycznych wynikach, wnoszę w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej o reaktywowanie sumy preliminowanej 13 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.22" who="#SPrzybylski">Następna poprawka dz. 2, rozdz. 2, § 6, „Procenty i różnice kursu”. Sejm podwyższył o 3 milj. zł. Wynik za rok 1927/28, na podstawie którego została uchwalona podwyżka, wpływów w tym paragrafie o 3 milj. zł., nie może być uważany za miarodajny ze względów, które wyłuszczyłem w sprawozdaniu drukowanem. Obniżenie wpływów tego paragrafu w przedłożeniu rządowem o blisko 3 milj. zł. jest zupełnie usprawiedliwione, wobec czego Komisja Skarbowo-Budżetowa uchwaliła zaproponować reaktywowanie pierwotnie preliminowanej sumy 10.700.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.23" who="#SPrzybylski">Następna poprawka. Dział 2. rozdz 2. § 13. „Różne”. Sejm podniósł o 5 milj. zł. Uchwalone zwiększenie preliminowanej sumy o 5.000.000 zł., oparte na wyniku za rok 1927/28, nie byłoby w tym roku realne, gdyż na wynik ten wpłynął szereg okoliczności wyjątkowych, których powtórzenia w następnych okresach się nie przewiduje. Dlatego też w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej proponuję podwyższenie pierwotnie preliminowanej sumy tylko o 1.800.000 zł., to jest na 9.848.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.24" who="#SPrzybylski">Następna poprawka; dział 2. rozdz. 3 §1.„Przewozy”. Sejm zwiększył o 2.243.000 zł. Z powodów, które przytoczyłem w sprawozdaniu drukowanem, mianowicie opierając się na dotychczasowych wynikach oraz na przewidywaniu pewnego podwyższenia na przyszłość, przedkładam w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wniosek o powzięcie uchwały, że uchwaloną przez Sejm sumę 18.000.000 zmniejsza się o 2.243.000 do wysokości preliminowanej sumy 15.757.000 zł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#WicemarszałekPosner">Głos ma s. Lempke.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SLempke">Wysoki Senacie! Z powodu zbyt ograniczonego czasu, jaki został mi udzielony do omówienia wielkich zadań Ministerstwa Komunikacji, muszę się ograniczyć do wypowiedzenia jedynie kardynalnych uwag, odnoszących się do zagadnień, które wysuwają się na czoło, i dlatego muszę się streszczać i że tak powiem stylem telegraficznym wypowiedzieć rzeczy, o które mi głównie chodzi.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SLempke">Wysoki Senacie! Już starożytni Rzymianie zdawali sobie sprawę ze znaczenia dla państwa środków komunikacyjnych i dlatego starali się rozbudowywać należycie sieci dróg komunikacyjnych i utrzymywać je w należytym stanie. Współcześni ekonomiści wypowiedzieli się, że koleje w dziedzinie komunikacji, a w następstwie i w ekonomji gospodarczej i w stosunkach międzynarodowych dokonały tak wielkiego przewrotu, jak tego kiedyś dokonała sztuka drukarska na polu rozwoju ducha ludzkiego. A na froncie wojennym wielki współczesny strategik i wódz militarny Niemiec powiedział, że koleje lepiej bronią państwa, niż najlepsze twierdze.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#SLempke">Te kilka przesłanek pozwoliłem sobie zacytować, aby zwrócić uwagę Wysokiego Senatu na znaczenie tego olbrzymiego aparatu na froncie gospodarczym z jednej strony, a następnie i jego znaczenie w polityce finansowej Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#SLempke">Na czoło tych kapitalnych zagadnień wysuwa się przedewszystkiem ten niepohamowany pęd Ministerstwa Komunikacji w kierunku wielkich Inwestycyj li tylko z bieżących dochodów kolei. Obawiam się, aby taka polityka nie weszła w nałóg i ażeby w ten sposób nowy podatek na fundusz inwestycyjny nie został rzucony na barki ludności.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#SLempke">Następnie chcę zwrócić uwagę jeszcze na jedną rzecz. Jeżeli porównamy preliminowaną nadwyżkę eksploatacyjną z roku budżetowego z taką nadwyżką w roku ubiegłym, to widzimy, że ta nadwyżka pochodzi z jednej strony z ewentualnej podwyżki taryf kolejowych, a z drugiej strony z przewidywanego zwiększenia obrotu towarowego. Jednak wydaje mi się, że zaciemniony tu jest charakter tej nadwyżki z tego powodu, że jednak nie mówi się o tem, czy wzrost będzie spowodowany normalnym wzrostem przewozów na dotychczas istniejących starych linjach, czy są brane pod uwagę nadwyżki z nowych linij, które w ciągu dziesięciolecia zostały zbudowane kosztem około pół miliarda zł. Uważam, że nawet mimo wysokich kosztów budowy, jednak musimy liczyć się z tem, że pewien minimalny procent od włożonego kapitału musimy sobie zapewnić.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#SLempke">Następnie chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na rzecz następującą. O ile z jednej strony stwierdzamy z wielką radością, że Polskie Koleje Państwowe robią kolosalne postępy, że zapisują się złotemi zgłoskami w historji rozwoju kolejnictwa i odbudowy Państwa Polskiego, to jednak po części jest to postęp i świadczenia, płynące na rzecz Skarbu Państwa, natomiast nie widzimy tego postępu w kierunku udogodnień dla klijentów kolei. Chciałbym zwrócić uwagę, że jak przed 30 laty, tak i dziś jeszcze jeździmy zbyt powolnem tempem. Chciałbym przypomnieć Wysokiej Izbie, że gdy chodzi o szybkość biegu pociągów w innych państwach, daleko odbiegają polskie koleje od tej doskonałości. Mianowicie przeciętna szybkość u nas w Polsce wynosi 40 do 70 km na godzinę, natomiast pociągi pośpieszne we Francji osiągają do 130 km. na godzinę, w Anglji do 115 km., w Niemczech do 110 km. na godzinę. A więc widzimy, że jednak pod tym względem postęp zrobiliśmy niewielki. Dlatego zdaje mi się, że zasadą polityki Ministerstwa Komunikacji w kierunku usprawnienia i oparcia P. K. P. na zasadach handlowych powinno być: szybkość, taniość i wygoda klijenta, tak samo dla podróżnych jak i dla przewozu towarów.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#SLempke">Następnie chciałbym zwrócić uwagę na rzecz znamienną i charakterystyczną, rzecz jednak zatrważającą, mianowicie na zastraszający wzrost katastrof kolejowych, oraz wypływających z nich i z innych przyczyn wypadków z ludźmi. Statystyka wykazuje, że w roku 1926 mieliśmy zabitych pasażerów 326 plus 104 kolejarzy, a w roku 1927 mamy już 387 zabitych pasażerów i 40 kolejarzy. Prócz tego w skutek wypadków mieliśmy 575 rannych pasażerów i 481 z personelu kolejowego. W roku 1927 liczby te wzrastają na 758 pasażerów i 714 pracowników kolejowych rannych. Jeżeli przytoczyłem te cyfry, to jedynie dlatego, ażeby przestrzec Ministerstwo Komunikacji, że katastrofy kolejowe oraz straty materjalne i w ludziach, mnożące się w ostatnich czasach na kolejach, spowodowane są tem, że z jednej strony w zbyt powolnem tempie przechodzimy na mechanizację i udoskonalenia techniki kolejowej, z drugiej zaś pracownicy kolejowi, padający pod ciężarem wielkiego brzemienia pracy, nie mogą oczywiście tak obsłużyć Polskich Kolei Państwowych, jakbyśmy sobie tego życzyli.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#SLempke">Chciałbym wreszcie tu zaakcentować, że dzieje się wielka krzywda pracownikom kolejowym, że ta druga armja poza wojskiem, jak zresztą nazwał ją p. Marszałek Józef Piłsudski, że ta armia żołnierzy pracy jest w Wysokim stopniu pokrzywdzona. Wystarczy, Wysoka Izbo, oznajmić, że pracownik kolejowy w służbie wykonawczej wskutek stałych dyżurów dziennych i nocnych bez świąt i niedziel pracuje w ciągu roku o 112 8-godzinnych dni roboczych więcej, niż przeciętny pracownik w Polsce. Następnie pracownik kolejowy w ciągu 10 lat korzysta z urlopu o 53 tygodni mniejszego, skutkiem tego, że nie korzysta z tych norm urlopowych, co przeciętny urzędnik państwowy. Z tego więc powodu uważam, że p. Minister Komunikacji, oceniając ciężką i mozolną pracę pracowników kolejowych, przyjdzie im z pomocą i wyda oddzielną ustawę uposażeniową i oczekiwaną przez długie lata „pragmatykę służbową”, regulującą stosunki służbowe między przedsiębiorstwem a pracownikami, i że ponadto warunki pracy zostaną złagodzone. Mam niepłonną nadzieję, że pod nowem kierownictwem tak światłego i tak wybitnego fachowca, jakim jest p. minister Kühn, sprawa ta ulegnie zmianie. Mam niepłonną nadzieję, że postęp kolei w kierunku najdalej idących udoskonaleń dotychczasowych urządzeń pójdzie równolegle z inwestycjami i że jednocześnie nastąpi poprawa warunków pracy i bytu pracownika kolejowego na tym gruncie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#WicemarszałekPosner">Wysoka Izbo! Lista mówców jest wyczerpana. Dyskusja nad ostatnią częścią preliminarza budżetowego jest zamknięta.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#WicemarszałekPosner">Mam zaszczyt oznajmić w przedmiocie składania rezolucyj, że o ileby pp. Senatorowie mieli jeszcze jakieś rezolucje do złożenia i o ileby chcieli sprawdzić rezolucje już przygotowane przez kancelarję Senatu, ażeby to uczynili do poniedziałku godz. 12 w południe. Potem absolutnie ani jeden wyraz, zgłoszony w formie rezolucji, przyjęty być nie może. Rezolucje wydrukowane będą i o godzinie 3 złożone w klubach Panom Senatorom. Głosowanie zacznie się w poniedziałek o godzinie 4 po południu i proszę Panów Senatorów, aby byli łaskawi na to głosowanie stawić się w komplecie.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#komentarz">(S. Koerner: O godz. 3 za późno, nie można zdążyć nawet przeczytać.)</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#WicemarszałekPosner">Bardzo przepraszam, nie mogę nic innego zrobić. Prezydjum i kancelarja Senatu starają się, aby panom Senatorom wszystko umożliwić. W ciągu jednej godziny można przestudjować wszystkie rezolucje, jakie będą zgłoszone, tem bardziej, że Panowie te wszystkie rezolucje znają z dyskusji w Komisji Skarbowo-Budżetowej. Jeżeli oznaczamy termin do godziny 12 jako prekluzyjny do składania rezolucyj, to nie możemy żądać od kancelarji Senatu, aby przed godziną 3 były te rezolucje już wydrukowane.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#WicemarszałekPosner">Pozostają nam jeszcze interpelacje. P. Sekretarz będzie łaskaw je odczytać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie wstrzymania wypłaty daru z łaski wdowom i sierotom po grecko-katolickich księżach.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Skarbu w sprawie niewypłacenia Onyśkowi Pasicznyk w Bohatkowcach, pow. podhajeckiego za zarekwirowanie przez wojska polskie konia i wozu w r. 1920.</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Skarbu w sprawie niewypłacenia zasiłku wojskowego Annie Sorockiej z Jeziernej, pow. Zborów, woj. tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-50.4" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie pobicia Stefana Diaczyszyna i Nykoły Dolisznego z Kołodziejówki przez posterunkowych Filipa Czudaka i in. z P. P. w Wołczyńcu, pow. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-50.5" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie złożenia z urzędu naczelnika gminy w Weliśnice, pow. Nadworna Dmytra Hałajczuka i w sprawie złożenia z urzędu naczelnika gminy Hawryłówka, pow. Nadworna Iwana Sołomki.</u>
+ <u xml:id="u-50.6" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie przeprowadzenia plebiscytu antyalkoholowego we wsi Wołosówka, pow. Zborów.</u>
+ <u xml:id="u-50.7" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacje te będą przesłane p. Prezesowi Rady Ministrów do dania odpowiedzi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#WicemarszałekPosner">Porządek dzienny jest wyczerpany. Porządek dzienny następnego posiedzenia, które odbędzie się w dniu 11 marca o godz. 4 po południu: głosowanie nad poszczególnemi preliminarzami budżetowemi i nad ustawą skarbową na rok 1929/30. Nie słyszę sprzeciwu, uważam porządek dzienny za przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#WicemarszałekPosner">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 min. 15.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..7466eef
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
@@ -0,0 +1,47 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00017-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 17)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 17)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">17</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_017_000005778.odt</note>
+ <date>1929-03-11</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..e17a8b0
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,329 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 16 min. 20.)</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Obecni przedstawiciele Rządu: Prezes Rady Ministrów — Kazimierz Bartel, Minister Spraw Wewnętrznych — gen. Sławoj Składkowski, Minister Sprawiedliwości — Stanisław Car, Minister Przemysłu i Handlu — Eugenjusz Kwiatkowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — Kazimierz Świtalski, Minister Rolnictwa — Karol Niezabytowski, Minister Pracy i Opieki Społecznej — Stanisław Jurkiewicz, Minister Komunikacji — Alfons Kühn, Minister Poczt i Telegrafów — Bogusław Miedziński, Kierownik Ministerstwa Skarbu — Tadeusz Grodyński, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych — Alfred Wysocki, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wojskowych — gen. Daniel Konarzewski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 15 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 16 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Mam zaszczyt przedłożyć treść listu, który otrzymałem:</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">„Warszawa, dnia 6 marca 1929 r.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">Czcigodny Panie Marszałku!</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">Stronnictwo P. S. L. „Wyzwolenie”, stawiając w Senacie moją kandydaturę na członka Trybunału Stanu i mając słuszną pewność, że jak ten dowód jego uznania przyjmę z wdzięcznością, tak również nie uchylę się od spełnienia zaszczytnego obowiązku obywatelskiego, nie porozumiało się w tym względzie ze mną i skutkiem tego nie uwzględniło, że pozostawałem jeszcze na czynnej służbie państwowej w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, aczkolwiek zamierzałem zgłosić dymisję z początkiem bieżącego roku.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">Ponieważ dotąd jeszcze zamiaru tego nie wykonałem, a z drugiej strony jeszcze przed wyborem na członka Trybunału Stanu zgłosiłem swą kandydaturę na urząd notarjusza, czuję się obowiązanym w myśl art. 11 ustawy z dnia 27 kwietnia 1923 r. zrzec się urzędu członka Trybunału Stanu.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">Zawiadamiając o tem Pana Marszałka, pozwalam sobie złożyć na Jego ręce wyrazy wdzięczności Wysokiej Izbie za okazane mi zaufanie i zaszczyt. Z prawdziwem poważaniem. Podpisano Z. Nowicki”. Przechodzimy do głosowania nad budżetem. Przedewszystkiem jest wniosek p. s. Januszewskiego o przyjęcie preliminarza w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#komentarz">(S. Januszewski: To jest wniosek całej lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, proszę o wstanie. Stoi mniejszość — wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#komentarz">(S. Posner: Prosimy o głosowanie przez drzwi.)</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#Marszałek">Zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, ażeby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, którzy są przeciw — przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#Marszałek">Za wnioskiem s. Januszewskiego głosowało 38 senatorów, przeciw wnioskowi — 44; wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#Marszałek">Bierzemy za podstawę przy głosowaniu druk nr 3 i odbitki roneo nr 33 i 34.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad częścią 2-a — Sejm (odbitka roneo nr 33), wydatki zwyczajne. Jest tu wniosek s. Iżyckiego, aby wydatki zwyczajne w § 1 „Uposażenie” zwiększyć o 7.100 zł. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, proszę o wstanie. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#Marszałek">Przystępujemy do § 6 tejże części 2-a — Sejm. Wniosek komisji jest, ażeby w § 6 kwotę na wydatki biurowe zwiększyć o 10.000. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 2-b — Senat. Jest wniosek s. Iżyckiego oraz komisji, ażeby wydatki zwyczajne w §1 „Uposażenie” zwiększyć o łączną kwotę 14.200 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za temi wnioskami, aby wstali. Stoi większość, wnioski przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Wydatki zwyczajne, dział 3, Urzędy Zagraniczne. Jest wniosek komisji, ażeby dział ten zmniejszyć o 48.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów, części: 1 — Prezydent Rzeczypospolitej, 3 — Najwyższa Izba Kontroli, 4 — Prezydjum Rady Ministrów, 17 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów, 18 — Emerytury, 19 — Renty inwalidzkie i pensje, 20 — Długi państwowe, jako zupełnie nie zaczepione przez Komisję Skarbowo-Budżetową, uważać będę za przyjęte w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy teraz do głosowania nad częścią 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych, druk nr 3 zał. nr 2. W dziale 1 § 8 „Inne wydatki” komisja proponuje zwiększyć o 65.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, poprawka przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 2 § 1 w tej samej części „Uposażenie” komisja proponuje zmniejszyć o 7.618.561 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy o stwierdzenie.)</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#WicemarszałekGliwic">Zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za skreśleniem, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, którzy są przeciw — aby przeszli przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało 45 senatorów, przeciwko wnioskowi — 48. Wniosek komisji przepadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie § 3 „Podróże służbowe i przesiedlenia” komisja wnosi o zwiększenie o 1.041.436 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę o powstanie. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi, kto jest za wnioskiem przejdzie przez drzwi z napisem „tak”, kto jest przeciw wnioskowi, przejdzie przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało senatorów 45, przeciw — 48. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#WicemarszałekGliwic">§ 12 „Wydatki uboczne przy wyżywieniu” komisja proponuje podwyższyć o 53.000. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, proszę o wstanie. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 8 § 13 „Szkoły i kursy żeglugi powietrznej” komisja proponuje zwiększyć wydatki o 31.890 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tem, proszę o wstanie. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 9 § 12 „Fundusz dyspozycyjny” komisja proponuje zwiększyć o sumę 1.996.400 zł. Kto jest za wnioskiem komisji, proszę o wstanie. Biuro nie jest zgodne, musi nastąpić głosowanie przez drzwi. Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, proszę, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, Panów Senatorów, którzy są przeciw wnioskowi — przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania następujący: za wnioskiem głosowało 46 senatorów, przeciw wnioskowi — 48, zatem wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 9 § 16 „Różne” komisja wnosi o zwiększenie o 140.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi większość….</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#komentarz">(Głosy na lewicy: Ta sama mniejszość.)</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#WicemarszałekGliwic">Biuro ma wątpliwości, musi nastąpić głosowanie przez drzwi. Kto jest za tym wnioskiem, zechce przejść przez drzwi z napisem „tak”, kto jest przeciw wnioskowi — przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało senatorów 46, przeciw wnioskowi 48. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy teraz nad całą częścią 6., t. j. nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych. Kto jest za tym budżetem, proszę o wstanie. Stoi większość, przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Dział 1, § 10 „Fundusz dyspozycyjny”.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Wnoszę o zarządzenie głosowania imiennego.)</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę o poparcie tego wniosku. Poparcie dostateczne, rozpoczynamy głosowanie. Kto z Panów Senatorów jest za wnioskiem, piszę „tak”, kto jest przeciw wnioskowi, piszę „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#WicemarszałekGliwic">Mam nową propozycję, a mianowicie, aby zarządzić głosowanie imienne z listy. Kto z Panów Senatorów jest za tem, proszę powstać.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#komentarz">(S. Januszewski: Panie Marszałku, jesteśmy w trakcie głosowania, to jest niemożliwe.)</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#WicemarszałekGliwic">Głosowanie jeszcze się nie zaczęło.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#komentarz">(S. Januszewski: Już się zaczęło, ja już oddałem głos.)</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#WicemarszałekGliwic">Ponieważ głosowanie już się rozpoczęło, propozycji o głosowanie z listy uwzględnić nie mogę.</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: oddano ważnych głosów 95; białych kartek 8, za wnioskiem oddano 46 głosów, przeciw — 41, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 21 i 22.</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 2 § 3 „Podróże służbowe i przesiedlenia” komisja wnosi o zwiększenie tej pozycji o 556.960 zł. Kto jest za wnioskiem, zechce wstać.</u>
+ <u xml:id="u-3.34" who="#komentarz">(S. Perzyński: Wnosimy o imienne głosowanie z listy.)</u>
+ <u xml:id="u-3.35" who="#WicemarszałekGliwic">Jest wniosek o imienne głosowanie z listy, proszę o poparcie. Poparcie dostateczne, zarządzam imienne głosowanie z listy.</u>
+ <u xml:id="u-3.36" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Pana Sekretarza o przeprowadzenie głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-3.37" who="#komentarz">(Sekretarz s. Kopciński odczytuje z listy nazwiska senatorów, którzy z miejsca odpowiadają „tak” lub „nie”.) (Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.38" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoka Izbo! Zarządziłem głosowanie niezupełnie ściśle według regulaminu. Uczyniłem to przedewszystkiem dlatego, że takie głosowanie jest praktykowane na Zachodzie, powtóre, żeby Panów Senatorów tutaj nie męczyć podchodzeniem do trybuny i składaniem kartek, po trzecie wreszcie, że mam zupełne zaufanie do p. Sekretarza, który to głosowanie przeprowadza. Jeżeli jednak Panowie Senatorowie uważają, że sposób głosowania nie jest odpowiedni, tedy mogę zarządzić głosowanie jeszcze raz ściśle według brzmienia regulaminu, mianowicie w ten sposób, że Panowie Senatorowie po wywołaniu składają do urny kartki z nazwiskiem swojem, oraz wyrazami „tak” lub „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.39" who="#komentarz">(S. Erdman: Głosowanie musi być zgodne z regulaminem. Regulamin nie przewiduje takiego głosowania, jakie zarządził Pan Marszałek, wobec tego głosowanie jest nieważne.)</u>
+ <u xml:id="u-3.40" who="#WicemarszałekGliwic">Ponieważ jest sprzeciw, zarządzam powtórne głosowanie ściśle według brzmienia regulaminu. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie listy senatorów, a Panowie Senatorowie po wywołaniu swego nazwiska oddadzą kartki ze swem nazwiskiem i napisem „tak” lub „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.41" who="#komentarz">(Sekretarza s. Kopciński wywołuje nazwiska senatorów, którzy składają kartki.)</u>
+ <u xml:id="u-3.42" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Sekretarzy o przeliczenie głosów.</u>
+ <u xml:id="u-3.43" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-3.44" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania następujący; oddano głosów 93; za wnioskiem — 46, przeciwko wnioskowi — 47, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.45" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 21 i 22.</u>
+ <u xml:id="u-3.46" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 2, § 6 „Wydatki biurowe” komisja wnosi o zwiększenie tej pozycji o 450.000. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, proszę o wstanie. Prezydjum nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, ażeby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, tych zaś, którzy są przeciw, przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.47" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.48" who="#WicemarszałekGliwic">Za wnioskiem głosowało senatorów 44, przeciw wnioskowi 48, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.49" who="#WicemarszałekGliwic">Następny wniosek — wniosek mniejszości komisji, wniesiony przez p. s. Koernera, do tej samej części 7 — wydatki zwyczajne, dział 3, rozdział 1, § 10 „Zwalczanie gruźlicy” — zwiększyć tę pozycję o 450.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.50" who="#WicemarszałekGliwic">Wszystkie wnioski są przegłosowane. Głosujemy teraz nad całym budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Kto z Panów Senatorów jest za tym budżetem, proszę wstać. Budżet został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.51" who="#komentarz">(S. Koerner: Wstrzymujemy się od głosowania.)</u>
+ <u xml:id="u-3.52" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 8 — Ministerstwo Skarbu. Dział 1 § 7 „Wydawnictwa”. Wniosek Komisji jest o zwiększenie tej pozycji o 43.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.53" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 1, § 13. „Publikacje ekonomiczne i działalność informacyjna zagranicy” — podwyższyć o 90.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, wniosek przeszedł, Dział 2, § 3. „Podróże służbowe i przesiedlenia” podwyższyć o 300.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.54" who="#komentarz">(Głosy: Panie Marszałku, prosimy o sprawdzenie, niema większości.)</u>
+ <u xml:id="u-3.55" who="#WicemarszałekGliwic">Zarządzam więc głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, inni przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.56" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.57" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało 48 senatorów, przeciw wnioskowi 47, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.58" who="#WicemarszałekGliwic">Panowie zechcą wziąć teraz pozycję w dochodach, str. 6 zał. 2 — dochody nadzwyczajne, dział 6, § 14 „Podatek majątkowy”. Jest wniosek komisji o zmniejszenie tej pozycji o 25.000.000. Kto jest za wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.59" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie na str. 8, zał, 2 na dole Monopole. Rozchody zwyczajne, dział 13 Monopol Spirytusowy § 1 „Utrzymanie dyrekcji” komisja wnosi o zwiększenie tej pozycji o 543.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.60" who="#WicemarszałekGliwic">§ 3 „Zakup spirytusu, butelek i skrzyń”, powiększyć o 2 miljony zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę o powstanie. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Kto jest za wnioskiem, przejdzie przez drzwi z napisem „tak”, kto jest przeciw wnioskowi, przejdzie przez drzwi z napisem „nie”. P. s. Limanowski ze względu na sędziwy wiek zechce pozostać na sali.</u>
+ <u xml:id="u-3.61" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.62" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania następujący: za wnioskiem głosowało senatorów 49, przeciw 46. Wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.63" who="#WicemarszałekGliwic">Ten sam dział § 5 „Koszty fabrykacji wyrobów monopolowych” komisja wnosi o zwiększenie tej pozycji o 2.000.000. Kto jest za tym wnioskiem, zechce powstać. Biuro znowu nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, żeby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, którzy są przeciw, żeby przeszli przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.64" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.65" who="#WicemarszałekGliwic">Za wnioskiem głosowało senatorów 37, przeciw wnioskowi 44, Wniosek upadł, W ten sposób przegłosowaliśmy wszystkie pozycje zaczepione w budżecie Ministerstwa Skarbu. Głosujemy obecnie nad całym budżetem Ministerstwa Skarbu, Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tego budżetu, proszę wstać. Stoi większość, budżet Ministerstwa Skarbu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.66" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości. Dział 2, § 3 „Podróże służbowe i przesiedlenia”. Jest wniosek komisji o zwiększenie tej pozycji o 310.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.67" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę wziąć odbitkę roneo, wniosek mniejszości p. s. Posner, Wydatki zwyczajne. W dziale 3, § 10 „Utrzymanie więźniów” zwiększyć o 100.000 zł. Kto jest za tem, proszę o wstanie. Wniosek przeszedł jednomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-3.68" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 2, wydatki nadzwyczajne, § 10 „Rekonstrukcja ksiąg gruntowych”, tę pozycję zmniejszyć o 400 tys. zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.69" who="#komentarz">(S. Perzyński: To dlatego, abyście mogli te 100.000 dostać na Studzieniec.)</u>
+ <u xml:id="u-3.70" who="#komentarz">(S. Posner: To uchwała całego Senatu, to nie ja dostaję, tylko cały Senat.)</u>
+ <u xml:id="u-3.71" who="#WicemarszałekGliwic">Do § 10 jest poprawka s. Posnera, aby wydatki preliminowane zmniejszyć o dalsze 100.000 zł., t. j. nie o 400.000, lecz o 500.000, a te skreślone 100.000 przekazuje się właśnie na cel „Utrzymanie więźniów”. W ten sposób głosujemy teraz za zmniejszeniem tej sumy nie o 400, lecz o 300 tysięcy.</u>
+ <u xml:id="u-3.72" who="#komentarz">(S. Koerner: Przeszło już 400 tysięcy.)</u>
+ <u xml:id="u-3.73" who="#WicemarszałekGliwic">To druga pozycja. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-3.74" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 2 § 11 „Regulacja hipoteczna drobnej własności” komisja wnosi o zmniejszenie o 400.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tem, aby wstali. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.75" who="#WicemarszałekGliwic">Str. 6, dochody zwyczajne, dział 5, § 7. Komisja wnosi o zmniejszenie dochodów preliminowanych o 182.000. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.76" who="#WicemarszałekGliwic">Stawiam pod głosowanie budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Kto jest za nim, proszę wstać. Stoi większość, przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.77" who="#WicemarszałekGliwic">Część 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Jest tu wniosek mniejszości s. Głąbińskiego. Wydatki zwyczajne, w dziale 1, § 10 zwiększyć o 625.000. Jest on w odbitce roneo. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek przepadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.78" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz głosujemy wniosek komisji, aby zmniejszyć w tym dziale § 10 „Subwencje” o 100.000, Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.79" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 3, § 10 „Koszty legalizowania narzędzi mierniczych” komisja wnosi o zwiększenie tej pozycji o 90.000. Kto jest za tem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.80" who="#WicemarszałekGliwic">Str. 8, załącznik 2, Przedsiębiorstwa. Wpływy zwyczajne, dział 14, „Polmin” Państwowa Fabryka Olejów Mineralnych. Jest wniosek komisji o zmniejszenie przewidywanych wpływów o 250.000 zł, Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.81" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad całością części 10. Kto jest za przyjęciem, proszę wstać. Stoi większość, przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-3.82" who="#WicemarszałekGliwic">Część 11 — Ministerstwo Komunikacji. Dział 1, § 9 „Remont i konserwacja budynków”. Jest wniosek o zwiększenie sumy preliminowanej przez Sejm o 76.000 zł. Kto jest za tem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.83" who="#WicemarszałekGliwic">Panowie będą łaskawi teraz na str. 7, załącznik 2. Rozchody zwyczajne, dział 2 — Eksploatacja kolei, rozdział 2, § 5 „Budynki” komisja wnosi o zwiększenie sumy preliminowanej na tę pozycję o 6.050.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.84" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdział 5, § 3 „Naprawa taboru” komisja wnosi o zwiększenie preliminowanej sumy o 5.218.770. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek komisji przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.85" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdział 9, § 7a „Koszty specjalnych badań technicznych” wnosi się o zwiększenie tej sumy o 2 miljony. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek komisji przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.86" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie str. 8. Wpływy zwyczajne, dział 2, rozdz. 1, § 4 „Przewóz poczty” komisja wnosi o zmniejszenie dochodu preliminowanego o 1 miljon. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.87" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdz. 2, § 6 „Procenty i różnica kursu” komisja wnosi o zmniejszenie wpływów w tej pozycji o 3 miljony. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.88" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdział 2, § 13 „Różne” komisja wnosi o zmniejszenie preliminowanych wpływów w tej pozycji o 3.200.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.89" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdział 3 „Koleje wąskotorowe” § 1 „Przewozy” wnosi się o zmniejszenie preliminowanych wpływów w tej pozycji o 2.243.000. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.90" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób przegłosowaliśmy wszystkie punkty, dotyczące Ministerstwa Komunikacji. Głosować będziemy nad całym budżetem Ministerstwa Komunikacji. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym budżetem, aby wstali. Stoi większość, przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.91" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 12 — Ministerstwo Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.92" who="#WicemarszałekGliwic">Mają Panowie przed sobą wniosek najdalej idący p. s. Średniawskiego o przyjęcie budżetu tego ministerstwa w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-3.93" who="#komentarz">(S. Januszewski: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-3.94" who="#WicemarszałekGliwic">Kto popiera ten wniosek? Poparcie jest dostateczne, będziemy głosowali tem wniosek imiennie. Panowie Sekretarze będą łaskawi obejść pp. senatorów. Kto z Panów Senatorów jest za wnioskiem p. s. Średniawskiego, zechce napisać „tak” i podpisać się; kto jest przeciw wnioskowi, napisze „nie” i podpisze swoje nazwisko.</u>
+ <u xml:id="u-3.95" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.96" who="#WicemarszałekGliwic">Głosowanie skończone. Proszę Panów Sekretarzy o przeliczenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.97" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-3.98" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania następujący: oddano głosów 92; za wnioskiem p. s. Średniawskiego głosowało senatorów 37, przeciw wnioskowi 52, białych kartek oddano 3. Wniosek s. Średniawskiego upadł.</u>
+ <u xml:id="u-3.99" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 23 i 24.</u>
+ <u xml:id="u-3.100" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do głosowania poszczególnych pozycyj: dział 2, rozdz. 2, § 10 „Przymusowe zalesienia i zwalczanie szkodliwych owadów” komisja wnosi o zmniejszenie tej pozycji o 43.000. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.101" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdział 4, § 10 „Zwalczanie chorób zaraźliwych” komisja wnosi o zmniejszenie tej pozycji o 350.000. Kto jest za tem, proszę powstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-3.102" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 3, § 10. Komisja Skarbowo-Budżetowa wnosi o zmianę tytułu tego paragrafu. W brzmieniu przyjętem przez Sejm było: „Zasiłki na popieranie drobnego rolnictwa”, wnosi się, by brzmienie tego paragrafu restytuować: „Zasiłki na popieranie rolnictwa”. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Prezydjum o wyniku głosowania pewności nie ma, ja twierdzę, że jest większość, jednakże zarządzam głosowanie przez drzwi. Jeżeli to głosowanie wykaże tak, jak ja przypuszczałem, że jest większość, to na przyszłość, jeżeli powiem, że jest większość, czy mniejszość, nie będę już zarządzał głosowania przez drzwi.</u>
+ <u xml:id="u-3.103" who="#komentarz">(Protesty. S. Januszewski: Panie Marszałku, proszę o głos w sprawie głosowania. Regulamin przewiduje, że biuro musi być zgodne, a nie Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-3.104" who="#WicemarszałekGliwic">Zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, inni przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-3.105" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.106" who="#WicemarszałekGliwic">Chodziło o zmianę tytułu. Wynik głosowania nad wnioskiem komisji jest następujący: za wnioskiem komisji wypowiedziało się 54 senatorów, przeciw 37. Tytuł jest przyjęty w brzmieniu takiem: „Zasiłki na popieranie rolnictwa”.</u>
+ <u xml:id="u-3.107" who="#komentarz">(S. Januszewski: Proszę o głos w sprawie głosowania.)</u>
+ <u xml:id="u-3.108" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Pana.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SJanuszewski">Panie Marszałku, podaję do wiadomości, że obowiązuje nas art. 45 regulaminu, a nie indywidualne głosowanie, jak Pan Marszałek chciał zarządzić, biuro musi być zgodne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekGliwic">Panowie pozwolą, że przystąpimy teraz, jeżeli Panowie sobie życzą, do głosowania odrazu nad zmianą tytułów § § 15 i 16. Zmian tutaj cyfrowych niema. Tytuł § 15 w brzmieniu sejmowem jest następujący: „Zasiłki, pożyczki i inne wydatki na popieranie wytwórczości roślinnej drobnego rolnictwa”. W brzmieniu komisji Senatu tytuł ten jest następujący: „Zasiłki, pożyczki i inne wydatki na popieranie wytwórczości roślinnej”. Tytuł § 16 w brzmieniu, przyjętem przez Sejm: „Zasiłki i wydatki na podniesienie hodowli, oraz rybactwa drobnego rolnictwa”. W brzmieniu, przyjętem przez komisję Senatu: „Zasiłki i inne wydatki na podniesienie hodowli oraz rybactwa”.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#WicemarszałekGliwic">Sądzę, że postąpię słusznie, jeżeli będziemy głosować nad zmianą tych tytułów według wniosku komisji wspólnie. Kto jest za przyjęciem tych tytułów w brzmieniu komisji Senatu, proszę wstać. Stoi większość, te dwa tytuły przyjęte w brzmieniu, zaproponowanem przez Komisję Skarbowo-Budżetową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#WicemarszałekGliwic">§12 „Zasiłki na popieranie meljoracyj rolnych” komisja wnosi o skreślenie z tej pozycji 1.700.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#komentarz">(S. Januszewski: Proszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#komentarz">(S. Erdman: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#WicemarszałekGliwic">Czy znajdzie się dostateczne poparcie dla imiennego głosowania? Poparcie jest dostateczne, zarządzam imienne głosowanie. Panowie Sekretarze zechcą łaskawie obejść Wysoki Senat i zebrać kartki. Kto jest za wnioskiem komisji, głosuje „tak”, kto jest przeciw, głosuje „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Sekretarzy o obliczenie głosów.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#WicemarszałekGliwic">Rezultat głosowania jest następujący: głosów oddano 95; za wnioskiem głosowało 51 senatorów, przeciw wnioskowi 40, białych kartek oddano 4, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 23 i 24.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy ten sam dział 3, § 21. „Na wyrobienie specjalistów w dziedzinie organizacji spółdzielni i handlu trzodą, oraz specjalistów bekoniarzy, wędliniarzy i standaryzacji towaru żywego i bitego” komisja wnosi o zmniejszenie tej pozycji o 250.000 zł. Kto jest za wnioskiem komisji, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 4, rozdział 1, § 12 „Szkoły samorządowe” komisja wnosi o zmniejszenie tej pozycji o 300.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdział 5, § 10 „Zasiłki i inne wydatki na oświatę pozaszkolną” komisja wnosi o zmniejszenie tej pozycji o 400.000. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 5, rozdział 1, § 11 „Badanie potrzeb drobnego rolnictwa”. Wnosi się o zmniejszenie tej pozycji o 50.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#WicemarszałekGliwic">Wydatki nadzwyczajne. Dział 5. Państwowe Zakłady Badawczo-Naukowe. Instytut Meteorologiczny. Wnosi się o zwiększenie wydatków w tym dziale na Instytut Aerologiczny w Jabłonnie o 50.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy teraz do dochodów zwyczajnych, str. 6, dział 2, rozdział 2, § 10 „Zwrot kosztów przymusowych zalesień i zwalczania szkodliwych owadów”. Wnosi się o zmniejszenie wpływu z tego tytułu o 43.000. Kto jest za tem, proszę wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, ażeby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, którzy są przeciw, przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania następujący: za wnioskiem komisji głosowało senatorów 46, przeciw 45. Wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#WicemarszałekGliwic">Str. 7, Przedsiębiorstwa, Część 12 — Ministerstwo Rolnictwa-Rozchody zwyczajne. Dział 7 — Lasy państwowe, § 4 „Inwentarz ruchomy i nieruchomy”. Wnosi się o zwiększenie tej pozycji o 500.000. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#WicemarszałekGliwic">Jak Wysokiemu Senatowi wiadomo, w rozchodach zwyczajnych co do sumy 250.000 zaszła omyłka w dodawaniu w Sejmie przy obliczaniu ogólnem, Rozchody zwyczajne 250.000, trzeba będzie do tego dodać 216.258 w celu korektury sumy rozchodów zwyczajnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#WicemarszałekGliwic">Sądzę, że poprawienie tej omyłki arytmetycznej Senat przyjmuje.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#komentarz">(Głos: Przyjmujemy.)</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad całością części 12. Kto jest za przyjęciem, proszę wstać. Jednomyślność, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do głosowania nad poprawkami do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#WicemarszałekGliwic">Str. 4. Wydatki zwyczajne, § 11 „Zasiłki na opłaty szkolne”. Wniosek komisji jest, żeby zmniejszyć tę pozycję o 1.100.000. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz Panowie będą łaskawi wziąć do ręki załącznik 7, do druku nr 3, gdzie są wnioski mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek s. Kopcińskiego. Wydatki zwyczajne. W dziale 2, § 10 „Wyznania katolickie” zmniejszyć o 1.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#komentarz">(Wydatki na wyznania katolickie zmniejszyć na znak protestu przeciw działalności politycznej kleru katolickiego.)</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy teraz wniosek s. Rubinszteina. Wydatki zwyczajne. W dziale 2, § 14 „Wyznanie mojżeszowe” kwotę 93.572 zł. przenieść do działu 4, rozdz. 3, § 1. Pozostałą kwotę powiększyć o 880.000 zł., w razie odrzucenia tego wniosku pozostałość ewentualnie skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#WicemarszałekGliwic">Ten wniosek dzieli się, proszę Panów, na trzy części. Pierwsza część: dział 2, § 14, „Wyznanie mojżeszowe”, kwotę 93.572 zł. przenieść do działu 4, rozdz. 3, § 1., t. j. przenieść z działu wyznań do działu oświaty. Kto jest za tą częścią wniosku s. Rubinszteina, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#WicemarszałekGliwic">Druga część wniosku s. Rubinszteina, aby w dziale 2, § 14 powiększyć sumę na „Wyznanie mojżeszowe” o 880.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#komentarz">(S. Koerner: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#WicemarszałekGliwic">Czy jest dostateczne poparcie dla tego wniosku? Poparcie jest dostateczne, zarządzam głosowanie imienne nad drugą częścią wniosku p. s. Rubinszteina.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#WicemarszałekGliwic">Panowie Sekretarze będą łaskawi zebrać kartki. Kto jest za wnioskiem p. s. Rubinszteina, pisze „tak”, kto jest przeciw wnioskowi pisze „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Sekretarzy o obliczenie głosów.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#WicemarszałekGliwic">Proszono mię o zarządzenie krótkiej przerwy, zarządzam więc przerwę na 15 minut.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#WicemarszałekGliwic">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#komentarz">(S. Perzyński: Proszę, o głos w sprawie formalnej.)</u>
+ <u xml:id="u-5.42" who="#WicemarszałekGliwic">Zanim udzielę głosu p. s. Perzyńskiemu, ogłoszę wynik głosowania. Wynik głosowania nad drugą częścią wniosku s. Rubinszteina: oddano głosów 90; za wnioskiem oddano głosów 14, przeciw wnioskowi 52, białych kartek oddano 24. Ta część wniosku s. Rubinszteina upadła.</u>
+ <u xml:id="u-5.43" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 25 i 26.</u>
+ <u xml:id="u-5.44" who="#WicemarszałekGliwic">P. s. Perzyński ma głos w sprawie formalnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SPerzyński">Panie Marszałku, wnoszę o sprawdzenie głosowania nad funduszem dyspozycyjnym Ministra Spraw Wojskowych, albowiem wedle naszego głębokiego przekonania obliczenie głosów wypadło nieprawdziwie, nie odpowiada istotnemu układowi sił w tej Izbie. Pozwolę sobie przypomnieć początek naszego posiedzenia, gdyśmy technicznie nie opanowali jeszcze całej manipulacji głosowania. Uważamy, że wedle naszych obliczeń, dokonanych teraz podczas przerwy, to głosowanie nie odpowiada rzeczywistości i należy sprawdzić głosowanie przez głosowanie imienne, o co wnoszę.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Proszę o głos.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SJanuszewski">Uważam kwestję podniesioną przez p. s. Perzyńskiego za niemożliwą wprost do rozważania. P. s. Perzyński nie powołał się na żaden artykuł regulaminu Senatu. Artykułu takiego niema, któryby dopuszczał sprawdzanie głosowania. W konsekwencji, gdyby Pan Marszałek dopuścił się podobnej reasumcji uchwały, z tej Izby nie wyszlibyśmy z żadnem pozytywnem głosowaniem. Zwracam na to uwagę, i proszę, by nie rozpatrywać tego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#komentarz">(S. Seyda: Postawimy w takim razie wniosek o sprawdzenie wszystkich głosowań.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekGliwic">Uważam, że reasumować tego głosowania nie jesteśmy w stanie dlatego, że to doprowadziłoby do tego że musielibyśmy każde głosowanie przy takiej różnicy zdań reasumować. Jestem przekonany, że i z innych ław z tego rodzaju propozycjami by się do mnie zwrócono. Możemy ubolewać nad rozmaitemi nieporozumieniami, możemy później szukać, jak i dlaczego tak się stało, ale muszę się zgodzić w danym razie z p. s. Januszewskim, że reasumcja taka znaczyłaby kompletny impas dla tej Wysokiej Izby senackiej.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#komentarz">(S. Perzyński: Dlaczego?)</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#WicemarszałekGliwic">Zwracam jednak uwagę, zanim przejdziemy teraz do głosowania nad dalszemi punktami, na jedną okoliczność, że obecnie w wyniku dotychczasowych głosowań, jesteśmy w deficycie budżetowym, dochodzącym do 24 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#komentarz">(S. Perzyński: Nie chodziło o reasumcję, lecz o sprawdzenie głosowania. S. Januszewski: Głosowanie zostało formalnie przeprowadzone. Panu nie podoba się to głosowanie, a mnie inne się nie podobają.)</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#WicemarszałekGliwic">Obecnie głosujemy nad 3, ewentualną częścią wniosku s. Rubinszteina, aby skreślić w dziale 2 § 4 kwotę, która tam pozostaje. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#WicemarszałekGliwic">W dziale 4, rozdział 2, § 11 „Zasiłki i stypendja”, wniosek mniejszości s. Rubinszteina o zwiększenie o 1.000.000 zł. pozycji na zasiłki dla szkół i ochronek prywatnych żydowskich. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#WicemarszałekGliwic">Do działu 4, rozdz. 2, § 12 „Budowa szkół powszechnych” mamy dwa wnioski zupełnie rozbieżne. Wniosek s. Kopcińskiego, żeby zwiększyć wydatki o 30 miljonów złotych, Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł. Do tego samego paragrafu Wnosi Komisja Skarbowo-Budżetowa o zmniejszenie tej pozycji o 10 miljonów zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#komentarz">(S. Januszewski: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#komentarz">(Głosy: Za późno.)</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek s. Januszewskiego jest zgłoszony za późno. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#WicemarszałekGliwic">Ponieważ nie reasumowałem głosowania na wniosek p. s. Perzyńskiego, nie mogę reasumować także głosowania na wniosek p. s. Januszewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#WicemarszałekGliwic">Do § 10 „Urządzanie lokali szkolnych i pomoce naukowe” komisja wnosi o zmniejszenie o 700.260 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie jest wniosek s. Rubinszteina. W dziale 4, rozdz. 3, § 11 „Zasiłki i stypendja”, zwiększyć przyjętą przez Sejm pozycję o 200.000 zł. Pozycję na zasiłki dla prywatnych żydowskich seminarjów z językiem wykładowym hebrajskim i żydowskim. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek mniejszości s. Rubinszteina. W dziale 4, rozdział 4, § 11 „Zasiłki i stypendja, poz. 2 zwiększyć o 200.000 zł. na zasiłki dla żydowskich instytucji oświatowych. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do działu 5 — Szkolnictwo średnie ogólno-kształcące, § 13 „Upaństwowienie gimnazjów”. Jest wniosek komisji o zmniejszenie wydatków w tej pozycji o 200.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#WicemarszałekGliwic">Dalej jest wniosek mniejszości, zgłoszony przez p. s. Rubinszteina. W dziale 6, § 11 „Zasiłki i stypendja” poz. 2 zwiększyć o 2.300.000 zł, na zasiłki na prywatne żydowskie szkolnictwo zawodowe.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#komentarz">(S. Koerner: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#WicemarszałekGliwic">Kto popiera wniosek o imienne głosowanie? Poparcie dostateczne, zarządzam imienne głosowanie nad wnioskiem p. s. Rubinszteina. Panowie Sekretarze będą łaskawi zebrać kartki. Panowie Senatorowie, którzy są za wnioskiem, oddadzą kartki z napisem „tak”, którzy są przeciw wnioskowi, kartki z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania następujący: oddano głosów 95; kartek białych 20, za wnioskiem s. Rubinszteina głosowało senatorów 22, przeciw 53, wniosek s. Rubinszteina upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 25 i 26.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Wysokiego Senatu, przepuściłem jeden wniosek, wniosek komisji, dział 2, § 15 „Różne wydatki wyznaniowe”. Wniosek komisji zwiększa tę pozycję o 50.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do głosowania w dziale 6, § 11 „Zasiłki i stypendja” Komisja Skarbowo-Budżetowa wnosi o zmniejszenie wydatków o 100.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#WicemarszałekGliwic">§ 14 „Organizacja i uruchomienie średniej szkoły spółdzielczej w Warszawie”. Jest to nowa pozycja wstawiona przez Sejm, Komisja wnosi o skreślenie tych 100.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do działu 7 — Nauka i szkolnictwo wyższe, rozdział 1, § 1. Wniosek mniejszości s. Kopcińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#komentarz">(S. Januszewski: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#WicemarszałekGliwic">Kto popiera ten wniosek? Poparcie dostateczne. Wniosek brzmi, jak następuje: w dziale 7, rozdział 1, § 1 zwiększyć uposażenie o 39.000 zł na utworzenie katedry ustawodawstwa robotniczego. Zarządzam nad tym wnioskiem głosowanie imienne. Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#komentarz">(S. ks. Albrecht: Panie Marszałku, proszę o głos w kwestji głosowania. Uważamy, że jednak byłoby wskazane, aby najpierw głosować nad wnioskami komisji, a potem nad wnioskami mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#WicemarszałekGliwic">Nie możemy w ten sposób czynić dlatego, że jeżeli do tych samych pozycji są zgłoszone wnioski mniejszości, to najpierw głosujemy nad wnioskiem dalej idącym. W danym razie wniosek komisji opiewa na zmniejszenie, a wniosek p. s. Kopcińskiego na zwiększenie, więc wniosek p. s. Kopcińskiego idzie dalej.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-9.30" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania nad wnioskiem s. Kopcińskiego jest następujący: głosów oddano 93; przeciw wnioskowi głosowało 46 senatorów, za wnioskiem 36, białych kartek 11, wniosek s. Kopcińskiego upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.31" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 27 i 28.</u>
+ <u xml:id="u-9.32" who="#WicemarszałekGliwic">Jest wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej, aby w tym samym paragrafie „Uposażenie” skreślić 179.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem komisji, proszę wstać. Stoi większość, wniosek ten przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.33" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie § 10 „Dotacje naukowe” komisja wnosi o zmniejszenie tej pozycji o 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.34" who="#komentarz">(S. Horbaczewski: Wnosimy o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.35" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę o poparcie. Poparcie dostateczne, zarządzam imienne głosowanie. Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, proszę o napisanie słowa „tak”, tych, którzy są przeciw, słowa „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-9.36" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-9.37" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-9.38" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania następujący: oddano głosów 91; za wnioskiem 43, przeciw wnioskowi 46, białych kartek 2, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.39" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 27 i 28.</u>
+ <u xml:id="u-9.40" who="#WicemarszałekGliwic">W dziale 7, rozdz. 1, § 13 „Wydatki organizacyjne”. Wniosek mniejszości komisji p. s. Kopcińskiego, by zwiększyć o 110.000. Objaśnienie skreślić, tytuł paragrafu zmienić na: „Wydatki organizacyjne, związane z otwarciem uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie”. Kto jest za wnioskiem p. s. Kopcińskiego, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.41" who="#WicemarszałekGliwic">Rozdz. 3, § 11 „Zasiłki dla uczonych i instytucyj naukowych”. Wniosek komisji jest, aby sumę uchwaloną przez Sejm 4.002.000 zmniejszyć o 1.435.000. Kto jest za wnioskiem komisji, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.42" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 8, rozdział 5, § 11 „Zasiłki i propaganda artystyczna”, wniosek mniejszości komisji p. s. Kopcińskiego, by zwiększyć o 100.000 zł, wstawiając pozycję 6, na teatr robotniczy i propagandę muzyczną wśród robotników. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.43" who="#WicemarszałekGliwic">Do tego samego paragrafu komisja wnosi o skreślenie 100.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.44" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do dochodów zwyczajnych (str. 6). Jest tu 5 wniosków analogicznych, chodzi o pozycje „Opłaty uczniów”. W dziale 4, 5, 6, 8, rozdz. 2, 3 i 4 są analogiczne pozycje „Opłaty uczniów”. Komisja Wnosi o zwiększenie dochodów z tych pozycyj: o 300 zł. w pierwszym wypadku, o 316.815 zł. w drugim wypadku, o 69.060 zł. w trzecim wypadku, o 3.000 zł. w czwartym wypadku i 159.120 w piątym wypadku, Kto jest za temi wnioskami komisji, proszę wstać. Stoi większość. Wszystkie te pięć punktów przeszły.</u>
+ <u xml:id="u-9.45" who="#WicemarszałekGliwic">W dziale 7, rozdz. 1, § 1 „Zwrot uposażeń” jest propozycja zwiększenia dochodów o 1 zł. Kto jest za tą propozycją komisji, zechce wstać. Większość, propozycja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-9.46" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób przegłosowaliśmy budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Kto z Panów Senatorów jest za całością tego budżetu, zechce wstać. Stoi większość, ta część budżetu przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-9.47" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do głosowania nad częścią 14 — Ministerstwo Robót Publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-9.48" who="#WicemarszałekGliwic">Wydatki zwyczajne, dział 2, rozdział 4, § 16 „Drogowy fundusz pożyczkowy” komisja proponuje zmniejszyć wydatki o 700.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.49" who="#WicemarszałekGliwic">W wydatkach nadzwyczajnych, dział 3 — Odbudowa kraju, § 10 „Pomoc na odbudowę”.</u>
+ <u xml:id="u-9.50" who="#komentarz">(S. Januszewski: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.51" who="#WicemarszałekGliwic">Jest wniosek o imienne głosowanie, proszę o poparcie. Poparcie dostateczne, zarządzam imienne głosowanie nad tym wnioskiem, który brzmi, aby zmniejszyć wydatki w tym paragrafie o 3.367.800. Proszę Panów Sekretarzy o zebranie głosów.</u>
+ <u xml:id="u-9.52" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-9.53" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: głosów oddano 96; za wnioskiem głosowało senatorów 51, przeciw wnioskowi 40, białych kartek oddano 5, wniosek komisji przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.54" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania na str. 29 i 30.</u>
+ <u xml:id="u-9.55" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania nad całą częścią 14 — Ministerstwo Robót Publicznych. Kto jest za przyjęciem tej części, zechce wstać. Stoi większość, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.56" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do głosowania nad częścią 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-9.57" who="#WicemarszałekGliwic">Poddaję pod głosowanie wniosek mniejszości p. s. Kłuszyńskiej, aby w dziale 1, § 12 pozycję „Subwencje dla instytucyj o charakterze społeczno-gospodarczym” zwiększyć o 30.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.58" who="#WicemarszałekGliwic">W dziale 9, § 13 „Opieka nad młodzieżą i dziećmi” wniosek mniejszości s. Kłuszyńskiej o zwiększenie o 650.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.59" who="#WicemarszałekGliwic">W tym samym dziale 9, § 14 „Opieka nad niezdolnymi do pracy” s. Kłuszyńska wnosi o zwiększenie o 500.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.60" who="#WicemarszałekGliwic">W § 19 chodzi o zmianę tytułu. W Sejmie tytuł brzmiał: „Pomoc poszkodowanym przez wypadki żywiołowe i żywienie ludności”. Komisja Skarbowo-Budżetowa wnosi o dodanie jeszcze dwóch słów tak, żeby tytuł ten brzmiał: „Pomoc poszkodowanym przez wypadki żywiołowe i przesilenia gospodarcze, oraz żywienie ludności”. Kto jest za tą zmianą tytułu, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.61" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy teraz nad całą częścią 15. Kto jest za całą częścią 15, proszę wstać. Stoi większość, ta część przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.62" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 16 — Ministerstwo Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.63" who="#WicemarszałekGliwic">Wydatki zwyczajne, dział 2, § 11 „Koszty nadzoru nad parcelacją prywatną” komisja senacka wnosi o zmniejszenie tej pozycji o 75.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-9.64" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 3, § 11 „Prace scaleniowe” komisja senacka wnosi o zwiększenie tej pozycji o 2.500.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-9.65" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 4, § „ „Pomoc kredytowa przy scalaniu i zamianie gruntów”. Komisja Budżetowa wnosi, ażeby o 8.500.000, zmniejszyć.</u>
+ <u xml:id="u-9.66" who="#komentarz">(S. Erdman: Wnoszę o imienne głosowanie. Jeżeli nie będzie sprzeciwu, to dla ułatwienia proponowałbym, ażeby w dziale 4 §§ 11, 12, 13 i 15 głosować łącznie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.67" who="#WicemarszałekGliwic">Czy Wysoki Senat godzi się, aby cały dział 4 głosować odrazu?</u>
+ <u xml:id="u-9.68" who="#WicemarszałekGliwic">Chodzi tu o zmniejszenie tego działu o 15.071.800 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.69" who="#komentarz">(S. Makarewicz: Jak wysoki deficyt dotychczas?)</u>
+ <u xml:id="u-9.70" who="#WicemarszałekGliwic">Panowie sami to zrobią. Panowie się zgadzają, ażeby głosować imiennie nad całym działem 4?</u>
+ <u xml:id="u-9.71" who="#komentarz">(Głos: Zgadzamy się.)</u>
+ <u xml:id="u-9.72" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do głosowania imiennego nad całym działem 4. Kto jest za tem, ażeby zmniejszyć wydatki w tym dziale o 15.071.800, zechce napisać „tak”, kto jest przeciw „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-9.73" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.) (Po obliczeniu głosów.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Wynik głosowania następujący: oddano głosów 92; za wnioskiem głosowało senatorów 49, przeciw 38, białych kartek oddano 5, Wniosek komisji przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszałek">Wynik głosowania na str. 29 i 30.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do wydatków nadzwyczajnych. Dział 5, § 17 „Dotacje na ulgowe oprocentowanie pożyczek, udzielonych w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego”. Wniosek komisji, by zmniejszyć o 1.025.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#Marszałek">Paragrafu następnego nie będziemy głosowali ze względu na to, że w zestawieniu sejmowem jest to tylko poprawienie omyłki, która została popełniona.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#Marszałek">Głosujemy nad całą częścią 16. Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem całej części 16, proszę, by wstali. Stoi większość, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#Marszałek">Przechodzimy do ustawy skarbowej. Proszę Panów Senatorów wziąć załącznik 1 do druku nr 3, ustawa skarbowa na okres od 1 kwietnia do 31 marca 1930 r. Uchwała Sejmu: Art. 1: Załączonym budżetem administracji na okres od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. (rok budżetowy 1929/30).</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#komentarz">(Senator Szarski: Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#Marszałek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SSzarski">Panie Marszałku, stawiam wniosek, aby Wysoki Senat upoważnił Pana Marszałka do wstawienia do ustawy skarbowej cyfr, które wynikną z obliczenia wniosków tu uchwalonych. Więc będziemy uchwalali ustawę skarbową bez cyfr, bo cyfry będą oczywiście inne. Stawiam więc wniosek: Senat upoważnia Pana Marszałka do umieszczenia w ustawie skarbowej na okres od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. zmian cyfrowych stosownie do przyjętych przez Senat uchwał.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#komentarz">(Głos: Dobrze, godzimy się.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Jest propozycja p. s. Szarskiego, aby upoważnić mię do wpisania tych cyfr. Kto jest za tą propozycją, proszę, aby wstał. Stoi większość, propozycja przyjęta, W art. 4 jest zmiana w punkcie 2.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SSzarski">Może Pan Marszałek pozwoli, że ja to przedstawię. Zmiana polega na tem, że kwotę, przeznaczoną dla inwalidów w wysokości 18 miljonów, bez zmiany jej wysokości rozdziela się w sposób odmienny, niż to uchwalił Sejm, mianowicie nie 3, lecz 4 miljony z tych 18 przeznacza się dla ciężko poszkodowanych. To jest wniosek komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Jest jeszcze mój dodatkowy wniosek.)</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Marszałek">Jest wniosek s. Głąbińskiego, aby artykuł ten uzupełnić następującym ustępem:</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#Marszałek">„Upoważnia się Ministra Skarbu do podwyższenia z ewentualnych dalszych nadwyżek budżetowych dodatków do uposażeń funkcjonarjuszów państwowych, sędziów i prokuratorów, jak również osób, otrzymujących zaopatrzenie emerytalne, wdowie lub sieroce do łącznej wysokości 30% dotychczasowych uposażeń”.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#Marszałek">Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, proszę, by wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#Marszałek">Art. 6 wedle propozycji komisji opiewa: „Otwieranie kredytów, nie objętych budżetem, ani też upoważnieniami, zawartemi w art. 4, może nastąpić tylko na wniosek Ministra Skarbu, uchwalony uprzednio w drodze ustawodawczej, pod warunkiem, że równocześnie zostaną uzyskane nowe wystarczające źródła pokrycia.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#Marszałek">Przed uchwaleniem takiego wniosku wolno wyjątkowo czynić wydatki na cele, nieprzewidziane w budżecie, albo też na cele przewidziane, ale w granicach wyższych, niż je budżet określa, względnie niż na to pozwala art. 7, tylko w czasie, gdy sesja Sejmu jest zamknięta, względnie gdy Sejm jest rozwiązany, a zachodzi nieunikniona potrzeba, mająca charakter konieczności państwowej, która nie dała się przewidzieć.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#Marszałek">Wydatek taki musi się opierać na uchwale Rady Ministrów, która jest obowiązana przedłożyć wniosek w sprawie kredytów dodatkowych na najbliższem posiedzeniu Sejmu w celu ustawowego zatwierdzenia, oraz bezzwłocznie po uchwale Rady Ministrów zawiadomić o tem Najwyższą Izbę Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#Marszałek">Za ścisłe przestrzeganie przepisów, zawartych w art 5 i 6, są Ministrowie osobiście odpowiedzialni”.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za tem brzmieniem, proszę wstać. Stoi większość, przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za zmianą w art. 7, proszę wstać. Stoi większość, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#Marszałek">Art. 8, 9, 10, 11, 12 bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#Marszałek">Kto jest za ustawą skarbową w całości, proszę wstać. Stoi większość, ustawa skarbowa została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#Marszałek">Głos ma s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SSzarski">Stawiam wniosek, aby głosowanie nad rezolucjami odłożyć do najbliższego posiedzenia Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Różne głosy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Jest wniosek, muszę go poddać pod głosowanie. Kto jest za wnioskiem p. s. Szarskiego, aby głosowanie nad rezolucjami odroczyć do następnego posiedzenia, proszę wstać. Stoi większość, głosowanie nad rezolucjami odroczone.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 m. 55.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..c2e25b4
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
@@ -0,0 +1,107 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00018-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 18)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 18)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">18</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">1_018_000005780.odt</note>
+ <date>1929-03-23</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDaszyńskaGolińska" role="speaker">
+ <persName>S. Daszyńska-Golińska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SEvert" role="speaker">
+ <persName>S. Evert</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGaszyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gaszyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>S. Gołuchowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHuskowski" role="speaker">
+ <persName>S. Huskowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoerner" role="speaker">
+ <persName>S. Koerner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKozickiStanisław" role="speaker">
+ <persName>S. Kozicki Stanisław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzybylski" role="speaker">
+ <persName>S. Przybylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRoman" role="speaker">
+ <persName>S. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSeyda" role="speaker">
+ <persName>S. Seyda</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSokołowski" role="speaker">
+ <persName>S. Sokołowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyski" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STrojan" role="speaker">
+ <persName>S. Trojan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Gołuchowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsIżycki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..32340a4
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,598 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! Żałobna wieść o zgonie ś. p. Marszałka Focha obiega świat. Wzywam członków tej Wysokiej Izby, aby powstaniem uczcili pamięć wielkiego człowieka Francji.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">(Senatorowie wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Jednocześnie mam zaszczyt zakomunikować Wysokiej Izbie, że kondolencyjny telegram został wysłany na imię p. Paul Doumer'a, prezydenta senatu francuskiego oraz została wysłana na pogrzeb delegacja parlamentarna Sejmu i Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Senat Rzeczypospolitej łączy się z całym krajem w wyrazie serdecznego żalu z powodu zejścia człowieka, co zaważył swym genjuszem na losach świata, losach, w których przyszło wskrzeszenie Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Francja okryła się żałobą, a swego Wodza nietylko uczciła po śmierci, lecz uwielbiała za życia. Jego autorytet przyczynił się do świetności kraju, a genjusz militarny świadczył o genjuszu rasy. Marszałek Foch dodał blasku Francji, a Francja nie została mu dłużna.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">Zeszedł w zaświaty Wielki Wódz w zwycięskiej wojnie. Był on zarazem jakby manometrem wysokiego napięcia poświęcenia i genjuszu swego narodu, skutego okowami wojny światowej, w której Francja, jak i Polska dowiodły, że w chwilach przełomowych zdolne są do wydania wielkich wartości ze swego łona.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">Nieśmiertelny genjusz Francji przodował zawsze ludzkości, i wierzymy, że zawsze w osobliwej chwili wyda bohaterów.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Zmarł Ferdynand Foch, Marszałek Francji i Polski, cześć Jego wielkiemu imieniu! Cześć Synowi Wielkiego Narodu!</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">(Głosy: Cześć!)</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#Marszałek">Protokół 16 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów; protokół 17 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#Marszałek">Jako sekretarze zasiadają senatorowie Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#Marszałek">Zawiadamiam Wysoką Izbę o śmierci s. Miklaszewskiego i proponuję pamięć jego uczcić przez powstanie.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#komentarz">(Senatorowie wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#Marszałek">Otrzymałem następujący list, proszę p. Sekretarza o odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Sejm na posiedzeniu w dniu 20 marca 1929 r. powziął uchwałę treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SekretarzsGołuchowski">„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjmuje do wiadomości sprawozdanie swojej Komisji Budżetowej, której w myśl art. 5 ustawy o Trybunale Stanu z dnia 27 kwietnia 1923 r. (Dz. Ust. R z. P. Nr 59, poz. 415) przekazano do rozpatrzenia wniosek o pociągnięcie Ministra Skarbu Gabrjela Czechowicza do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu z dnia 12 lutego 1929 r. (druk nr 470) i na podstawie wniosku tejże komisji oraz w myśl art. art. 56 i 59 ustawy konstytucyjnej, wreszcie art. 7 ustawy o Trybunale Stanu uchwala b. Ministra Skarbu, p. Gabrjela Czechowicza, postawić w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu z powodu umyślnego naruszenia przezeń postanowień ustawy skarbowej z dnia 22 marca 1927 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 30, poz. 254).</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SekretarzsGołuchowski">Czynu tego, przewidzianego w art. 1 ustęp 1 ustawy o Trybunale Stanu z dnia 27 kwietnia 1923 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr 59, poz. 415), dopuścił się p. Gabrjel Czechowicz w ten sposób, że jako Minister Skarbu:</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SekretarzsGołuchowski">1) w okresie od dnia 1 kwietnia 1927 r. do końca listopada 1927 r., w którym dwukrotnie sesja nadzwyczajna, zaś w listopadzie sesja zwyczajna Sejmu się odbyła, otwierał w różnych odstępach czasu kredyty w łącznej kwocie 219.913.253 zł. nie objęte budżetem, ustalonym w ustawie skarbowej z dnia 22 marca 1927 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr 30, poz. 54), bez złożenia w tym względzie wniosków Sejmowi i bez uzyskania na to przyzwolenia w drodze ustawodawczej;</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SekretarzsGołuchowski">2) w okresie od dnia 1 grudnia 1927 r. do dnia 31 marca 1928 r., a więc po rozwiązaniu Sejmu, zarządzonem orędziem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 listopada 1928 r., otwierał w różnych odstępach czasu kredyty w łącznej kwocie 346.474.900 zł 61 gr., nie objęte budżetem, ustalonym w wymienionej wyżej ustawie skarbowej, i nie przedłożył nowowybranemu Sejmowi ani w dniu otwarcia sesji, ani w jakimkolwiek dniu późniejszym wniosku o uchwalenie, wymienionych w poprzednim oraz w niniejszym ustępie, kredytów w drodze ustawodawczej;</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SekretarzsGołuchowski">3) W ciągu roku budżetowego 1927/28 uskuteczniał wydatki państwowe, częścią na cele nieprzewidziane w rubrykach budżetu państwowego, częścią w rozmiarach, przekraczających granice kredytów, temi rubrykami ustalonych, jak to wykazują protokóły spisane w Departamencie Budżetowym Ministerstwa Skarbu dnia 26 stycznia 1928 r. na podstawie delegacji Najwyższej Izby Kontroli z dnia 3 grudnia 1927 r. Nr 11110/3440. D. I. oraz dnia 26 września 1928 r. na podstawie delegacji Najwyższej Izby Kontroli z dnia 16 Iipca 1298 r. Nr 5923/1642. D. I.;</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#SekretarzsGołuchowski">4) bez wszelkiej podstawy prawnej i niezgodnie z ustawą skarbową, a nawet bez uchwały Rady Ministrów otworzył do dyspozycji Prezesa Rady Ministrów na cele, co do których Najwyższa Izba Kontroli wyjaśnienia i uzasadnienia w aktach nie znalazła, kredyt: za miesiąc grudzień 1927 r. w kwocie 1.671.976 zł. 64 gr., za miesiąc styczeń 1928 r. w kwocie 2.146.654 zł. 43 gr., za miesiąc luty 1928 r. w kwocie 4.136.206 zł. 92 gr., które to trzy kwoty, zaokrąglone na łączną kwotę 8.000.000 zł., później przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 10 lutego 1928 r. zostały przyjęte do wiadomości jako kredyt dodatkowy do dyspozycji Prezesa Rady Ministrów niezgodnie z ustawą skarbową oraz działem I, § 11, części 4-tej preliminarza budżetowego, ustanawiającym dla funduszu dyspozycyjnego tylko sumę 200.000 złotych;</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#SekretarzsGołuchowski">5) wbrew postanowieniom wyżej cytowanej ustawy skarbowej, nakazującym ścisłe przestrzeganie wydatkowania sum budżetowych w granicach, ustalonych przez poszczególne rubryki budżetu, dokonał w tymże samym roku budżetowym wyszczególnionych w obu powyższych protokółach Najwyższej Izby Kontroli przeniesień poszczególnych kredytów na inne rubryki dla nich nieprzeznaczone, a nawet z jednych ministerstw na drugie, które to bezprawne przeniesienia kredytów wynoszą łączną kwotę 29.256.105 złotych” Powyższą uchwałę mam zaszczyt podać do wiadomości Panu Marszałkowi Senatu w myśl art. 10 ustawy z dnia 27 kwietnia 1923 r. o Trybunale Stanu (Dz. Ust. Rz. P. z r. 1923 Nr 59 poz. 415), komunikując równocześnie iż Sejm na podstawie art. 7 ust. 4 powołanej ustawy wybrał celem popierania oskarżenia przed Trybunałem Stanu posłów: dra Hermana Liebermana, dra Jana Pierackiego i Henryka Wyrzykowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#SekretarzsGołuchowski">(—) Daszyński Marszałek Sejmu”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie pisma p. Prezesa Sądu Najwyższego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Do Pana Marszałka Senatu. Zgodnie z art. 11ustawy z dnia 27 kwietnia 1923 (Dz. Ust. Nr 59 poz. 415) mam zaszczyt zawiadomić Pana Marszałka, że p. Oswald Balzer, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, zrzekł się urzędu członka Trybunału Stanu.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SekretarzsGołuchowski">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 8 porządku dziennego proponuję umieścić jako punkt 3, ponieważ sprawozdawca s. Lubomirski wyjeżdża dzisiaj do Paryża, jako przedstawiciel Senatu, na uroczystości pogrzebowe Marszałka Focha.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SekretarzsGołuchowski">Muszę zakomunikować, iż punkty 19, 22, 26, 27, 28 i 29 spadają z porządku dziennego, a to z powodu, iż umieszczone w tych punktach sprawy, bądź nie zostały uchwalone jeszcze przez Sejm, jak punkty 26 i 27, bądź nie zostały opracowane odnośne referaty.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SekretarzsGołuchowski">Sprawozdawcą projektu ustawy, umieszczonej na 13 punkcie porządku dziennego, jest s. Seyda, sprawozdawcą projektu ustawy umieszczonej na 25 punkcie — s. Głąbiński, sprawozdawcą projektu ustawy, umieszczonej na 30 punkcie — s. Daszyńska-Golińska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do 1 punktu porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Proszę o głos w sprawie porządku dziennego.)</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SRogowicz">Proponowałbym przeniesienie punktu 1 porządku dziennego na później, gdy przegłosujemy rezolucje do budżetu, to jest po punkcie drugim ze względu na to, że nie wszystkie kluby pogodziły się już co do kandydatów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Nie słyszę sprzeciwu, przystępujemy więc do 2 punktu porządku dziennego: Głosowanie nad rezolucjami do budżetu na okres od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. (odbitka nr 35, patrz załącznik).</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Proponuję głosować negatywnie, t. j. ci pp. senatorowie, którzy będą przeciwni, będą wstawali.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#komentarz">(S. Koerner: Zawsze pozytywnie głosujemy.)</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Marszałek">Niezawsze pozytywnie głosowaliśmy, np. w przeszłym roku głosowaliśmy negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#komentarz">(S. Koerner: To też to wywołało niezadowolenie.)</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#Marszałek">Ponieważ regulamin pozostawia pod tym względem prawo wyboru Marszałkowi, będziemy głosowali negatywnie. Zaoszczędzi nam to dużo czasu.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#Marszałek">Część 3 — Najwyższa Izba Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#Marszałek">Rezolucja senatorów Sokołowskiego i Posnera. Kto jest przeciw tej rezolucji, zechce wstać. Prezydjum nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za rezolucją, żeby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, ci którzy są przeciwni — przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#Marszałek">Wynik głosowania następujący: za rezolucją głosowało 40 senatorów, przeciw 38. Rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 4 — Prezydjum Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#Marszałek">Rezolucja a). Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#Marszałek">Rezolucja b). Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#Marszałek">Rezolucje komisji, punkt 1. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 2. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#Marszałek">Rezolucja s. Thulliego. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#Marszałek">Punkt 1. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#Marszałek">Punkt 2. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#Marszałek">Rezolucje komisji, punkt 1. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.22" who="#Marszałek">Punkt 2. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.23" who="#Marszałek">Punkt 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.24" who="#Marszałek">Rezolucja s. Iżyckiego. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Kto jest za rezolucją, przechodzi przez drzwi z napisem „tak”, kto jest przeciw rezolucji, przechodzi przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-7.25" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-7.26" who="#Marszałek">Wynik głosowania jest następujący: za rezolucją głosowało 44 senatorów, przeciw 33, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.27" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 8 — Ministerstwo Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-7.28" who="#Marszałek">Rezolucje komisji, punkt 1. Kto z Panów Senatorów jest przeciw tej rezolucji, proszę, aby wstał. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.29" who="#Marszałek">Punkt 2. Kto z Panów Senatorów jest przeciw tej rezolucji, proszę, aby wstał. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.30" who="#Marszałek">Punkt 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.31" who="#Marszałek">Rezolucje mniejszości, rezolucja s. Dawidsohna. Punkt 1. Kto z Panów Senatorów jest przeciw tej rezolucji, proszę, aby wstał. Prezydjum jest zgodne, że stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-7.32" who="#Marszałek">Punkt 2.</u>
+ <u xml:id="u-7.33" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Proponuję jako poprawkę skreślenie wyrazów: „w ciągu miesiąca” w tej rezolucji.)</u>
+ <u xml:id="u-7.34" who="#komentarz">(S. Koerner: Panie Marszałku, było ogłoszone przez Pana Marszałka, że wszelkie rezolucje i zmiany miały być zgłaszane do pewnego terminu, więc nie przypuszczam, aby teraz jakiekolwiek zmiany były dopuszczalne.)</u>
+ <u xml:id="u-7.35" who="#komentarz">(S. Thullie: Przyjęte jest ogólnie, że można żądać głosowania z opuszczeniem pewnych wyrazów. To jest przyjęte ogólnie, zawsze tak było.)</u>
+ <u xml:id="u-7.36" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad poprawką s. Rogowicza, aby opuścić wyrazy: „w ciągu miesiąca”. Kto jest za poprawką, proszę wstać. Stoi większość, poprawka przyjęta. Kto jest za rezolucją, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja wraz z poprawką przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.37" who="#Marszałek">Przechodzimy do rezolucji nr 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Ponieważ Prezydjum nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi.</u>
+ <u xml:id="u-7.38" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Wstajemy.)</u>
+ <u xml:id="u-7.39" who="#Marszałek">Teraz prezydjum jest zgodne, że stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-7.40" who="#Marszałek">Przystępujemy do rezolucji 4. Kto z Panów Senatorów jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.41" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu c). Rezolucja nr. 1. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Prezydjum ma wątpliwości, zarządzam głosowanie przez drzwi. Kto jest za tą rezolucją, proszę, by przeszedł przez drzwi z napisem „tak”, kto jest przeciw, przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-7.42" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-7.43" who="#Marszałek">Wynik głosowania jest następujący: za rezolucją głosowało 41 senatorów, przeciw 37, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.44" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2, rezolucja s. Iżyckiego. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-7.45" who="#Marszałek">Punkt 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.46" who="#Marszałek">Punkt 4. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.47" who="#Marszałek">Punkt 5, rezolucja s. Daszyńskiej-Golińskiej. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.48" who="#Marszałek">Punkt 6. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.49" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-7.50" who="#Marszałek">Lit. a). Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.51" who="#Marszałek">Lit. b) nr 1, rezolucja s. Makarewicza. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta Nr 2, rezolucja s. Makarewicza. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.52" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-7.53" who="#Marszałek">Lit. a) nr 1. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.54" who="#Marszałek">Nr 2. Kto jest przeciw tej rezolucji proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.55" who="#Marszałek">Lit. b) nr 1, rezolucja s. Rogowicza. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.56" who="#Marszałek">Rezolucja nr 2 s. Rogowicza. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.57" who="#Marszałek">Punkt 3, rezolucja s. Rogowicza. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.58" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 11 — Ministerstwo Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-7.59" who="#Marszałek">Lit. a). Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.60" who="#Marszałek">Lit. b), rezolucja s. Antoniego Nowaka. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.61" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-7.62" who="#Marszałek">Lit. a), punkt 1, Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.63" who="#Marszałek">Punkt 2. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.64" who="#Marszałek">Rezolucja nr 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.65" who="#Marszałek">Punkt 4. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.66" who="#Marszałek">Punkt 5...</u>
+ <u xml:id="u-7.67" who="#komentarz">(S. Koerner: Proponuję zmianę następującą, mianowicie, ażeby zamiast: „stosunku kościołów ewangelickich” wstawić: „stosunku kościołów wszystkich wyznań”.)</u>
+ <u xml:id="u-7.68" who="#Marszałek">Jest poprawka s. Koernera, ażeby zamiast słów: „stosunku kościołów ewangelickich” wstawić: „stosunku kościołów wszystkich wyznań”. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta z poprawką s. Koernera.</u>
+ <u xml:id="u-7.69" who="#komentarz">(S. Rogowicz: W sprawie kolejności głosowania prosiłbym, aby przed punktem 6 przegłosowano punkt c) trzecią rezolucję s. Thulliego, jako związaną logicznie z tamtą.)</u>
+ <u xml:id="u-7.70" who="#komentarz">(S. Thullie: Prosiłbym o dodanie do mojej rezolucji na końcu: „w szczególności w dziedzinie małżeństw mieszanych”.)</u>
+ <u xml:id="u-7.71" who="#Marszałek">Głosujemy z tą zmianą. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.72" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 6 rezolucji komisji.</u>
+ <u xml:id="u-7.73" who="#komentarz">(S. Evert: Wnoszę o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-7.74" who="#Marszałek">Jest wniosek o imienne głosowanie. Proszę o poparcie tego wniosku. Poparcie jest dostateczne, zarządzam imienne głosowanie nad punktem 6. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby oddali kartki z napisem „tak”, inni z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-7.75" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-7.76" who="#Marszałek">Wynik głosowania jest następujący: głosowało 75 senatorów, za rezolucją oddano głosów 22, przeciw 30, nieważnych 12, białych kartek 11. Rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-7.77" who="#Marszałek">Wynik imiennego głosowania na str. 44.</u>
+ <u xml:id="u-7.78" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 7. Kto z Panów Senatorów jest za tą rezolucją, proszę wstać. Niema sprzeciwu, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.79" who="#Marszałek">Dalej jest rezolucja s. Everta. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Niema sprzeciwu, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.80" who="#Marszałek">Rezolucja 8 komisji. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.81" who="#Marszałek">Rezolucje mniejszości komisji. Punkt 1, rezolucja s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać.</u>
+ <u xml:id="u-7.82" who="#komentarz">(S. Sokołowski: Wnoszę o skreślenie słów: „i traktatem dodatkowym do traktatu wersalskiego”.)</u>
+ <u xml:id="u-7.83" who="#Marszałek">Bardzo żałuję, Panie Senatorze, ale to jest spóźnione. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-7.84" who="#Marszałek">Punkt 2, rezolucja s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-7.85" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Prosiłbym, ażeby przed przegłosowaniem rezolucji nr 3, ponieważ tej samej materji dotyczy rezolucja s. Romana, przed tem przegłosować rezolucję s. Romana.)</u>
+ <u xml:id="u-7.86" who="#komentarz">(S. Koerner: Rezolucja s. Dawidsohna jest dalej idąca i dlatego proszę o głosowanie wpierw tej rezolucji.)</u>
+ <u xml:id="u-7.87" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie obu rezolucyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd, żeby przygotował i wniósł projekt ustawy, uniemożliwiającej wyższym zakładom naukowym stosowanie ograniczeń przy przyjmowaniu żydów na wyższe uczelnie wszelkiego typu”.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Romana: „Senat wzywa Rząd, aby zwrócił pilną uwagę na wytwarzanie się stosunków, przy których wiele młodzieży, mającej odpowiednie warunki, nie może się kształcić w swych wyższych uczelniach, co wywołuje wrażenie wyznaniowych lub narodowościowych ograniczeń”.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Idzie dalej.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Ponieważ rezolucja s. Romana idzie oczywiście dalej, głosujemy nad rezolucją s. Romana. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszałek">Rezolucja s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#Marszałek">Punkt 4, rezolucja s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#Marszałek">Punkt 5, rezolucja s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#Marszałek">Punkt 6, rezolucja s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Panie Marszałku, proszę o głos w sprawie porządku głosowania)</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#Marszałek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SRogowicz">Zkolei idzie rezolucja s. Dawidsohna, dotycząca sprawy dostarczania zwłok do teatrów anatomicznych. W tym samym przedmiocie jest rezolucja, naszem zdaniem, dalej idąca, zgłoszona przez s. Everta.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Głos: Już przegłosowana.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania następnej rezolucji, bo rezolucja 7. jest bezprzedmiotowa. Punkt 8. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszałek">Punkt 9, rezolucja s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszałek">Rezolucja 10 s. Dawidsohna. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi większość, rezolucja odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#Marszałek">Rezolucja s. Szafranka. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#Marszałek">Rezolucja druga s. Szafranka. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#Marszałek">Nr 4...</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Proszę o głos do nr 4.)</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#Marszałek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SGłąbiński">Część pierwsza według mego zdania jest niedopuszczalna, ponieważ tu się wzywa Rząd do wycofania ustawy. Rząd nie może wycofywać ustawy. Ustawę może tylko uchylić władza prawodawcza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Uwaga słuszna. Nad tą rezolucją nie głosujemy.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do nr 5. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszałek">Nr 6. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 14 — Ministerstwo Robót Publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#Marszałek">Nr 1. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#Marszałek">Nr 2. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#Marszałek">Nr 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#Marszałek">Nr 1. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#Marszałek">Nr 2. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#Marszałek">Nr 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#Marszałek">Nr 4. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#Marszałek">Nr 5. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#Marszałek">Punkt 6.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Proszę o głos w sprawie głosowania. Proponuję skreślenie słowa „miesięcznych”.)</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#Marszałek">Jest propozycja, żeby skreślić słowo „miesięcznych”. Nikt nie protestuje. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja z poprawką przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 17 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#Marszałek">Kto jest przeciw rezolucji komisji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.18" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 18 — Emerytury.</u>
+ <u xml:id="u-13.19" who="#Marszałek">Punkt 1, rezolucja s. Thulliego. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.20" who="#Marszałek">Punkt 2, rezolucja s. Ciastka. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.21" who="#Marszałek">Punkt 3. Kto jest przeciw tej rezolucji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.22" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 19 — Renty inwalidzkie i pensje.</u>
+ <u xml:id="u-13.23" who="#Marszałek">Kto jest przeciw rezolucji komisji, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.24" who="#Marszałek">W ten sposób skończyliśmy z rezolucjami.</u>
+ <u xml:id="u-13.25" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Prosilibyśmy Pana Marszałka o zarządzenie przerwy 10-minutowej.)</u>
+ <u xml:id="u-13.26" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę 10-minutową.</u>
+ <u xml:id="u-13.27" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-13.28" who="#Marszałek">Przystępujemy do 1 punktu porządku dziennego: Wybór dwóch członków Trybunału Stanu (Dz. Ust. Rz. P. Nr 59 poz. 415 z 1923 r.).</u>
+ <u xml:id="u-13.29" who="#Marszałek">Z powodu nieprzyjęcia wyboru przez dwóch członków Trybunału Stanu, prof. Oswalda Balzera oraz p. Zygmunta Nowickiego, zarządzam wybory uzupełniające.</u>
+ <u xml:id="u-13.30" who="#Marszałek">Jeżeli nie będzie innego wniosku, wybór odbędzie się kartkami. Na kartce należy wypisać dwa nazwiska. Zwracam uwagę, że jeżeli więcej osób niż dwie otrzyma większość absolutną — co jest matematycznie możliwe — to ci będą wybrani, którzy otrzymają największą ilość głosów; w razie równości rozstrzyga los.</u>
+ <u xml:id="u-13.31" who="#Marszałek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-13.32" who="#Marszałek">Lista proponowanych kandydatów jest następująca: pp. Adolf Suligowski, Artur Śliwiński, Michał Ringel, Włodzimierz Ochrymowicz, Stanisław Thugutt i Juljusz Zdanowski.</u>
+ <u xml:id="u-13.33" who="#Marszałek">Głos ma s. Trojan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#STrojan">Wysoki Senacie! Imieniem Klubu Ukraińskiego ponawiam wniosek o wybranie na członka Trybunału Stanu p. dr. Włodzimierza Ochrymowicza, adwokata we Lwowie.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#STrojan">Ustawa o Trybunale Stanu z dnia 23 kwietnia 1923 r. Dz. Ust. Rz. P. Nr 59 poz. 415 w art. 11 jak najwyraźniej postanawia, że wyboru członków Trybunału Stanu dokonywają obie Izby natychmiast po ukonstytuowaniu się na cały okres kadencji w sposób ustalony dla wyboru komisyj. Pod tym względem postanowienia ustawy są jasne i niedwuznaczne, tak, jak również nie budzą żadnej wątpliwości postanowienia regulaminu Senatu w art. 59, iż członków komisyj przedstawiają kluby według klucza odpowiadającego ich sile liczebnej. Jesteśmy w tej Wysokiej Izbie drugim z rzędu klubem co do wielkości, a zatem w myśl wyżej cytowanej ustawy i regulaminu jeden członek w tym Trybunale nam się słusznie należy.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#STrojan">Zwracam przeto jeszcze raz uwagę tej Wysokiej Izby, że niewybranie, jak to już było w dniu 13 lutego b. r., desygnowanego przez nas członka musielibyśmy uważać za niesłychane w całym świecie pogwałcenie ustawy bezpośrednio przez samo ciało ustawodawcze. Nie będzie mogła zachwiać nigdy tego naszego przekonania interpretacja ani ustawy, ani regulaminu, podana przez p. s. Perzyńskiego dnia 13 lutego b. r., lecz przeciwnie jeszcze wzmocni to nasze przekonanie, niczem niezachwiane, albowiem interpretację p. s. Perzyńskiego traktować można chyba jedynie jako złośliwą sofistykę. Gdyby wybór członków Trybunału Stanu miał być zupełnie dowolny, to nie byłby żadnemi klauzulami ograniczony. Art. 11 wyżej wspomnianej ustawy właśnie klauzulę taką stwarza wyraźnie w tym celu, aby uniknąć mechanicznego majoryzowania mniejszości uczestników głosowania przez przypadkową większość. Art. 11 obowiązuje nietylko moralnie, lecz i prawnie i dał początek nietylko prawu zwyczajowemu i uchwalonemu regulaminowi, lecz jest też prawem ustawowo obowiązującem, a sam wybór ma być jedynie sankcją, którą cała Izba przez wybór swój nadaje większego autorytetu desygnowanemu kandydatowi odnośnego klubu.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#STrojan">Wyraźnie naruszając ustawę, stwarzają panowie niebezpieczny procedens, że pewnego dnia klub, mający absolutną większość, nie dopuści ani do komisji, ani do Trybunału Stanu ani jednego przedstawiciela jakiegokolwiek innego mniejszego klubu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Zwracam uwagę Pana Senatora, że ci, którzy nie są zapisani do głosu, mogą mówić tylko 5 minut i nie mogą czytać. To jest art. 29 regulaminu i proszę się do niego stosować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#STrojan">Panie Marszałku, nie czytam mego przemówienia tylko mam je przed sobą i chwilami zaglądam, jak to czyni prawie każdy mówca w tej Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#STrojan">Postępowanie większości tej Wysokiej Izby w danym wypadku rozumieć należy chyba jako obawę, by na ogólną ilość 13 członków Trybunału Stanu nie znalazło się 2 Ukraińców, obawę tembardziej niezrozumiałą…</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#komentarz">(Głos: Ale skąd Pan wie, jeszcze nie było głosowania.)</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#STrojan">Ale było już 13-go lutego, Panie Prezesie. To jest tembardziej niezrozumiałe, że przecież oskarżonemu przysługuje prawo wyłączenia niektórych członków, a do uznania winy wymagana jest większość 23 członków Trybunału, nieprzerwanie obecnych na rozprawie, a zatem żadnego niebezpieczeństwa tu być nie może.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#STrojan">Sprawa ta ma bezwarunkowo charakter zasadniczy, bo jakże, proszę Panów, liczyć możemy na waszą jedynie dobrą wolę, jeżeli nawet na wyraźnych postanowieniach ustawy opierać się nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#STrojan">Nie byłaby to szykana, lecz poprostu byłby to gwałt. Jeszcze kto powie, że przecież nie potrzebujemy walczyć o tego jednego członka Trybunału Stanu, ponieważ to nie ma dla Ukraińców żadnego praktycznego znaczenia, to zgóry odpowiadamy na to: właśnie dlatego, że wogóle w istniejących warunkach życia politycznego w Polsce ukraińscy przedstawiciele parlamentarni nie mają żadnych możliwości zdobycia jakiejkolwiek korzyści praktycznej dla ludu ukraińskiego, muszą ograniczyć się do walki o sprawy zasadnicze, ponieważ nieuznawanie zasad sprawiedliwości i słuszności przez parlament, rząd i społeczeństwo polskie jest źródłem wszystkich nieszczęść.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#STrojan">Za złamanie prawa budżetowego stawiacie swego Ministra Skarbu przed Trybunał Stanu, — a przed jakim trybunałem sądowym powinna stanąć większość tej Wysokiej Izby, gdy nie odda głosów na członka desygnowanego przez nasz klub, gwałcąc ustawę i naruszając regulamin przez siebie samych uchwalony.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! Zostałem zaszczycony w nieprawdopodobnie wysoki sposób. Cytował tu przed chwilą moje nazwisko p. przedmówca, jako komentatora ustaw. Do tego nie mam najmniejszej pretensji i niesłusznie p. s. Trojan tak wysoko podnosił moją wiedzę prawniczą. Ja jestem głęboko przekonany, że Pan nie ma racji i dlatego nie będzięmy tu mówili o Wysokim komentarzu, lecz będziemy poprostu mówili o jasnym i nie wzbudzającym żadnej wątpliwości tekście ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(S. Trojan: Tak.)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SPerzyński">Tak. Otóż to właśnie jest teren, na którym ja z Panem mogę się spotkać kiedyś i pogadać bardzo miło.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SPerzyński">Otóż, proszę Panów, powiedziane jest w art. 11 o Trybunale Stanu, iż wybór członków Trybunału dokonywa się przez Sejm i Senat. — tak jest i niema co do tego między nami sporu. I dalej, że natychmiast będzie ukonstytuowany — Pan widzi, jakie to bywa „natychmiast”, dzięki Bogu rok to też jest natychmiast. I przeto Pan się zgodzi, że będziemy sobie te rzeczy wykładali tak, jak to dyktuje praktyczna możliwość, a słowo „natychmiast” jest takim samym dobrym sofizmatem, jakim tu czasem operowałem ja i czem Pan w tej chwili, z całą świadomością, że nie ma Pan racji, operuje.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#komentarz">(S. Trojan: Przepraszam.)</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SPerzyński">Nie szkodzi. I dalej, że ten członek Trybunału Stanu zostaje wybrany na cały okres trwania kadencji Sejmu. Pan widzi, jak to odpowiada życiu, jakeśmy go wybrali i jak on nam podziękował za służbę, nie przepracowawszy się zresztą wcale.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#komentarz">(S. Trojan: Ale dalej…)</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SPerzyński">Przyjdzie i dalej, niema żadnej wątpliwości, że ja doczytam ten artykuł do końca.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SPerzyński">Otóż dalej jest: w sposób ustalony dla wyboru komisyj. Tak jest, i tu zaczyna się spór między mną a Panem. Teraz zobaczymy, kto ma rację.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SPerzyński">Otóż w tym względzie Pan się powoływał na najwyższą rację, jaka jest na tym świecie nam prawnikom znana, to jest na: zasadę sprawiedliwości i słuszności. I Pan wie, że zasady sprawiedliwości i słuszności w republice demokratycznej ustalają się w jeden jedyny sposób, zapomocą arytmetyki, liczb. Ta liczba, która da odpowiednim kandydatom większą ilość głosów, będzie sprawiedliwa i słuszna i przeciwko temu Pan nie śmie protestować, jeżeli Pan jest demokratą. I dlatego Pan ma prawo jedno: na zasadzie klucza partyjnego zgłaszać kandydatury. Te kandydatury przez Pana Marszałka zostaną postawione pod głosowanie i nie zgwałci Pan w tej Izbie niczyjego sumienia, każdy będzie głosował tak, jak uczucie sprawiedliwości i słuszności będzie mu dyktowało.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SPerzyński">Otóż pozostaje pozatem art. 59, na który się Pan chciał powoływać.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#komentarz">(S. Trojan: I art. 56.)</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#SPerzyński">Art. 59 zawiera różne słowa, tylko nie zawiera jednego słowa „wybór”, lecz „desygnacja”. I Panu się tylko zdaje, że jeżeli mój klub desygnuje mnie do komisji, to ja w tej komisji będę zasiadał. To się Panu tylko zdaje, bo ja do komisji nie potrzebuję być wybierany. Do komisji wybiera mnie mój klub, ja przychodzę, zasiadam i siedzę na tym fotelu bardzo wygodnie. Ale ja już znam wypadki, gdy wysokie komisje senackie chciały wybierać sobie po dwóch referentów do jednej sprawy, lecz to, jako niesłuszne, przez głosowanie zostało obalone. Więc tu nic nie pomoże. Panowie mają prawo i obowiązek, jeżeli chcą służyć wiernie swoim wyborcom, zgłaszać kandydatury, te kandydatury zostaną uwzględnione, ale nikomu w tej Izbie Panowie nie narzucicie głosowania, każdy odda kartkę tak, jak on tę rzecz rozumie.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#SPerzyński">Ustalenie kandydatów wcale nie jest kwestją obojętną. Proszę pamiętać, że w projekcie konstytucji Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem wskazujemy sposób stawiania kandydatów. Tak, do tej kwestji przywiązujemy znaczenie. I dlatego, proszę Pana, jeżeli Pan weźmie teraz art. 59 regulaminu, to Pan zobaczy: członków komisyj przedstawiają kluby. I to jest ta analogia. Panowie przedstawiają swego kandydata, a Wysoka Izba go wybiera lub nie wybiera.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Panowie Sekretarze raczą obejść salę i zebrać kartki. Na kartkach winne być napisane tylko dwa nazwiska z przedstawionych.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#Marszałek">Przeczytam jeszcze raz nazwiska: Suligowski, Śliwiński, Zdanowski, Ringel, Ochrymowicz, Thugutt.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#Marszałek">Wynik głosowania następujący: głosowało 66 senatorów. Otrzymali głosów: Adolf Suligowski — 45, Artur Śliwiński — 41, Stanisław Thugutt — 41, Juljusz Zdanowski — 31, Michał Ringel — 1, Włodzimierz Ochrymowicz — 12. Wybrany został Adolf Suligowski i jednakową ilość głosów otrzymali: Artur Śliwiński i Stanisław Thugutt. Wobec tego, że co do losowania odezwały się wątpliwości, zarządzam jeszcze raz głosowanie między tymi dwoma, a zatem teraz będzie głosowanie między Arturem Śliwińskim i Stanisławem Thuguttem.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#Marszałek">Wynik głosowania następujący: głosowało senatorów 81. Otrzymali głosów: p. Artur Śliwiński — 35, p. Stanisław Thugutt — 45. Jedna kartka biała. Wybranym został p. Stanisław Thugutt.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy o poborze rekruta w 1929 r. (druk sejm. nr 461.) W zastępstwie sprawozdawcy głos ma s. Stanisław Kozicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SKozickiStanisław">Zgodnie z Konstytucją ciała ustawodawcze są powołane do dania zezwolenia na pobór rekruta, oraz na ustalenie liczebności rekruta. Odnośną ustawę uchwalił Sejm. Panowie senatorowie mają ją w druku nr 461. Składa się ona z 4 artykułów. Nie będę ich tu odczytywał, są zapewne znane wszystkim pp. senatorom. W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych proponuję przyjęcie tej ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Kto jest przeciw tej ustawie, proszę o powstanie. Stoi mniejszość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszałek">Wobec tego, że p. s. Daszyńska-Golińska po przebytej chorobie nie może zbyt długo pozostawać na sali, a sprawa, którą referuje, znajduje się na 30 punkcie porządku dziennego, ten punkt zatem weźmiemy teraz pod obrady: Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy, zmieniającej art. 5 i 38 ustawy z dnia 18 Iipca 1924 r. o zabezpieczeniu na wypadek bezrobocia (druk sejm. nr 486.)</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Daszyńska-Golińska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SDaszyńskaGolińska">Wysoki Senacie! Mam do zreferowania ustawę (druk nr 486), mianowicie o zmianie jednego artykułu ustawy o zabezpieczeniu na wypadek bezrobocia z dnia 18 Iipca 1924 r. Ustawa nasza przewidywała już zgóry zmiany, jakie tu zajść mogą, a mianowicie w art. 5 już się przewiduje, że rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej może w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami obejmować kategorję robotników sezonowych, którzy narazie byli z tej ustawy wykluczeni, a włączyć ich do kategorji ubezpieczonych.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SDaszyńskaGolińska">Otóż ustawa nowa korzysta z tego uprawnienia, że Minister Pracy i Opieki Społecznej może wybrać te kategorje robotników sezonowych, które do ubezpieczeń będą miały jakiekolwiek prawo. Kategorja robotników sezonowych była dotąd zupełnie wykluczona od dobrodziejstw ubezpieczeń. Tutaj zwrócona jest uwaga na to, że ci robotnicy jednak niesprawiedliwie byli wyłączeni, ponieważ i sezony niekiedy się zmieniają i ci robotnicy mają tak niskie zarobki, że nie mogą nic z nich odłożyć — zwłaszcza przy wiadomej nam małej odporności wobec wydatków, nie mogą odłożyć na okres, w którym roboty niema.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SDaszyńskaGolińska">Pozatem Minister Pracy i Opieki Społecznej ma także prawo wyznaczyć te kategorje robotników, które mogą i powinne korzystać z ubezpieczenia społecznego, jakkolwiek okres pracy, przewidziany w ustawie, upłynął im nie na terenie Rzeczypospolitej, ale poza jej granicami. Jest zupełnie słuszne, ażeby ci robotnicy, którzy chcieli mieć pracę, a pracy tej dosyć nie znaleźli w kraju, byli uwzględnieni narówni z innymi wtedy, kiedy pracy im zabrakło.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SDaszyńskaGolińska">Zwracam również uwagę, że przy tych postanowieniach ani Skarb Państwa, ani fundusz bezrobocia i przedsiębiorstwa, ani też robotnicy sami nie są obarczeni nowemi ciężarami, ale już obecne ciężary dają im to prawo do korzystania z ubezpieczenia narówni z innymi.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SDaszyńskaGolińska">Wreszcie ustawa przewiduje, że na zasadzie wzajemności mogą skorzystać z ubezpieczenia na wypadek bezrobocia także cudzoziemcy. A zatem, ponieważ nasi wychodźcy w Niemczech będą mieć i powinni mieć uprawnienie do korzystania z ubezpieczeń na wypadek bezrobocia, słusznem jest, ażebyśmy utorowali im drogę, dając wzamian te prawa cudzoziemcom u nas.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SDaszyńskaGolińska">Ustawa zatem wnosi nowe momenty do naszego ustawodawstwa. Przedewszystkiem ustala prawa dla tych, którzy sezonową pracę tracą. Pozatem wprowadza zasadę wzajemności, która w zakresie ubezpieczeń wielokrotnie była podnoszona na zjazdach Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie i która nas jako kraj emigracji specjalnie interesuje. Wobec tego ustawa ta winna być przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SDaszyńskaGolińska">Jej art. 1 brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SDaszyńskaGolińska">Minister Pracy i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu ma prawo na wniosek Zarządu Głównego Funduszu Bezrobocia wydawać zarządzenia, określające warunki zaliczenia czasu pozostawania w stosunku najmu pracy w przedsiębiorstwach i zakładach pracy, wymienionych w ust. 1 art. 1 ustawy, a położonych zagranicą, do czasokresu 20 tygodni, ustanowionego w ust. 1 art. 2 ustawy, oraz wydawać zarządzenia przedłużające ustanowiony w tymże ust. 1 art. 2 ustawy miesięczny okres dla zgłoszenia roszczeń do świadczeń.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#SDaszyńskaGolińska">W odniesieniu do obywateli państw obcych, zamieszkałych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, przepis powyższy ma zastosowanie przy zachowaniu zasady wzajemności.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#SDaszyńskaGolińska">Art. 2.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#SDaszyńskaGolińska">Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Ministrowi Pracy i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Skarbu i Ministrem Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#SDaszyńskaGolińska">Art. 3.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#SDaszyńskaGolińska">Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i obowiązuje od dnia 25 stycznia 1929 r.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#SDaszyńskaGolińska">Mam nadzieję, że Wysoki Senat zechce uchwalić tę ustawę, która nikogo nie obciąża, a nadaje prawa znacznej liczbie naszych robotników i toruje nam drogę do porozumienia i równouprawnienia wobec zagranicy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Kto jest przeciwko tej ustawie, zechce powstać. Stoi mniejszość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy skarbowej z dnia 22. VI. 1928 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr 67, poz. 622) (odbitka nr 39.) Głos ma sprawozdawca s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! W ustawie skarbowej na rok 1928/29 była preliminowana wpłata polskich kolei państwowych do Skarbu Państwa w kwocie 95.240.000 zł. Wpłata ta pochodziła częściowo stąd, że w dochodach nadzwyczajnych polskich kolei państwowych wstawiona była kwota 68.000.000 zł., która miała być dana z funduszu, utworzonego z pożyczki stabilizacyjnej. Ze względów formalnych, a także ze względu na to, że koleje państwowe nie są skomercjalizowane i nie posiadają osobowości prawnej, likwidacja tej pożyczki była niemożliwa, wskutek czego już sama przez się zmniejszyła się preliminowana wpłata do wysokości 27.240.000 zł. Na poczet tej kwoty polskie koleje państwowe wpłaciły kwotę 23.200.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SSzarski">Wskutek katastrofalnych opadów atmosferycznych, które miały miejsce w miesiącach lutym i marcu, powiększyły się znacznie z jednej strony wydatki kolei państwowych na naprawę taboru i uporządkowanie toru, a z drugiej strony zmniejszyły się w wysokim stopniu dochody. Ostatnie zmniejszyły się o kwotę 45 miljonów, pierwsze powiększyły się o 25 miljonów. Wskutek tego powstał deficyt 70 miljonów, który opróżnił zupełnie kasy kolei państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SSzarski">Wytworzona sytuacja wymaga oczywiście jak najśpieszniejszej remedury, która nastąpi w ten sposób, że koleje państwowe będą zwolnione od wpłaty preliminowanej nadwyżki do Skarbu, a ponadto zwrócone im zostaną kwoty już dotychczas wpłacone do Skarbu. Formalnie zostanie to unormowane ustawą, która zmienia ustawę skarbową na r. 1928/29 w ten sposób, że zostaje skreślona pozycja 95.240.000 we wpłatach do Skarbu przez koleje państwowe, a Minister Skarbu otrzymuje upoważnienie do zwrócenia kolejom państwowym wpłaconej kwoty w wysokości 23.200.000 z tem, że kwota ta zostanie użyta przedewszystkiem na kontynuowanie akcji inwestycyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#SSzarski">Wskutek tej tranzakcji powstaję w budżecie na r. 1928/29 luka, która jednak znajduje pokrycie w nadwyżkach, a mianowicie przeznacza się na to, przedewszystkiem nadwyżki ponad preliminarz, które zapisane zostaną w dziale z danin. Według dotychczasowych wykazów wpłaty z danin wynoszą zł. 1.295.000.000 w porównaniu do 1.007.000 preliminowanych, tak, że dotychczas uzyskano z tych danin 122,05% preliminowanej kwoty na cały rok. Tranzakcja ta i ubytek w dochodach znajdują pokrycie w tych nadwyżkach.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SSzarski">Ze względu na to, że pokrycie istnieje, i rozchodzi się o usunięcie trudności finansowych, wynikłych z nadzwyczajnych katastrof, czyli z powodu siły wyższej, Komisja Skarbowo-Budżetowa przyjęła ustawę bez zmian i w jej imieniu stawiam wniosek: Wysoki Senat zechce przyjąć tę ustawę bez zmian, w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#Marszałek">Stoi większość — przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do 4 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o upoważnieniu Ministra Skarbu do wypuszczenia wewnętrznej pożyczki państwowej do wysokości 100.000.000 zł. w złocie (odbitka nr 38.) Głos ma referent a. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Kryzys mieszkaniowy, jak wiadomo, zaostrza się i wymaga koniecznie załagodzenia i załatwienia. Jest to pierwszorzędna kwestja gospodarcza i socjalna. W szerokim stylu kwestja ta ma być załatwiona w myśl projektu, przedłożonego Sejmowi o popieraniu budowy tanich mieszkań. Opiera się ten projekt na podatku. Nie wdaję się w krytykę tego projektu, który zresztą spotkał się ze wszech stron z opozycją. Ustawa, którą mam zaszczyt przedłożyć Wysokiemu Senatowi, częściowo stoi w związku z tym projektem co do budowy tanich mieszkań. Przedstawia się ona w ten sposób, że ma na celu nie uregulowanie całkowite sprawy mieszkaniowej, ale kontynuowanie prowadzonej przez rząd od kilku lat akcji kredytowej w celu podniesienia funduszów na budowę tanich mieszkań. Według obliczeń urzędowych, ażeby kontynuować tę akcję w roku 1929, przynajmniej w tych samych rozmiarach jak dotychczas, przez instytucje kredytowe państwowe, a w szczególności przez Bank Gospodarstwa Krajowego i fundusz gospodarczy, trzeba najmniej 100 miljonów złotych. Kwotę tę częściowo będzie można uzyskać w drodze emisji konwersyjnych listów zastawnych i obligacji komunalnych, na resztę muszą być użyte inne środki. Rząd zamierza apelować do kredytu publicznego i opiera się na doświadczeniu, zrobionem w roku ubiegłym, kiedy pożyczka premjową 4% inwestycyjna została wypuszczona w lipcu roku zeszłego z pełnym sukcesem. Okazało się, co zresztą było do przewidzenia, że w dzisiejszej sytuacji pożyczki wewnętrzne mogą liczyć na zbyt, o ile prócz procentu posiadają pewną przynętę, mianowicie przynętę w postaci premji, czyli wygranych.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SSzarski">Temu celowi odpowiada właśnie ustawa, którą mam zaszczyt przedłożyć i która upoważnia Ministra Skarbu w sposób ramowy do wypuszczenia pożyczki państwowej wewnętrznej w wysokości 100 miljonów, przyczem w odróżnieniu od rozporządzenia Prezydenta, na którego podstawie została wypuszczona ostatnia pożyczka premjowana, nie jest powiedziane, czy będzie ta pożyczka premjową, czy nie, pozostawia się ocenę sytuacji p. Ministrowi Skarbu i zawiera tylko postanowienie, że obciążenie z tytułu tej pożyczki nie powinno przekraczać 7 do 100 rocznie, obliczając ten stosunek jako przeciętny dla całego okresu trwania pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SSzarski">To jest zatem upoważnienie do zaciągnięcia pożyczki, która będzie użyta na cele budowlane, na kontynuowanie akcji budowlanej.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SSzarski">Ustawa ta była przedmiotem dłuższych rozpraw w Komisji Skarbowo-Budżetowej, która miała przedewszystkiem do wytknięcia, że nie jest dobrą rzeczą wykorzystywać żyłkę spekulacyjną, względnie uzyskiwać środki w drodze emisji pożyczki premjowej. Zapatrywanie to jest teoretycznie słuszne, gdyż oczywiście prowadzi to do spekulacji i podniecenia chęci już istniejącej do gry. Jednakowoż osobiście wypowiadam zapatrywanie, że w sytuacji dzisiejszej, kiedy rynek zagraniczny jest bardzo utrudniony, a rynek wewnętrzny wcale nie posiada chęci do konsumowania pożyczek wewnętrznych, wypuszczenie pożyczki premjowej zapewni jej sukces, a tem samem zapewni uzyskanie częściowe środków chociażby nie bardzo wielkich na kontynuowanie niezbędnej akcji budowlanej.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SSzarski">Następnie zarzucano, iż w ustawie mówi się, że pożyczka ta będzie wynosiła 100 milionów złotych w złocie. Podniesiono, że szerokie warstwy społeczeństwa oceniają złote w złocie tak, jak było w roku 1924, a więc, że złoty równa się frankowi złotemu, tak, że umieszczenie takiej klauzuli nie byłoby właściwie uzasadnione. Ja osobiście z punktu widzenia czysto prawniczego powiedziałbym, że art. 3 zawiera postanowienie, które się samo przez się rozumie, gdyż powiada: „Kapitał i odsetki pożyczki zabezpiecza się całym ruchomym i nieruchomym majątkiem państwa”. To się samo przez się rozumie, gdyż dłużnik odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem, więc mogłoby to wywołać mniemanie, jakoby tym artykułem została ustanowiona hipoteka na nieruchomościach państwowych, co nie ma miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SSzarski">Inne postanowienia ustawy nie dają żadnych powodów do uwag. Art. 6 nadaje tym papierom państwowym charakter papierów pupilarnych. Nadmieniam, że upoważnienie brzmi na 100 milj., przyczem nie będzie pożyczka ta odrazu wypuszczona tylko serjami w miarę stosunków na targach.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SSzarski">Komisja Skarbowa mimo tych uwag, które w niej padły, przyjęła ustawę ze względu na jej wysoce pożyteczny cel bez zmiany i w jej imieniu stawiam wniosek: „Wysoki Senat raczy przyjąć ustawę o upoważnieniu Ministra Skarbu do wypuszczenia wewnętrznej pożyczki państwowej w wysokości 100 miljonów złotych w złocie w brzmieniu uchwalonem przez Sejm bez zmian”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SIżycki">Wysoki Senacie! W pożyczce, o której dopiero co była mowa, sam referent tyle znalazł wad i tyle podkreślił niedokładności, że mnie już niewiele pozostaje do tego dodać.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SIżycki">Zwracam uwagę, że pożyczki tego rodzaju przeszkadzają rozwojowi oszczędności, a wytwarzają niemoralną grę na zysk niespodziewany, że zawierają moment, przy którym bardzo się rozwija spekulacja, bo spekulanci zwykle temi pożyczkami w ten sposób obracają, że przed losowaniem je sprzedają, a po losowaniu znowu skupują wtedy, kiedy cena pożyczki spada. W ten sposób cały ciężar spada na tych, którzy stale pożyczki trzymają, a natomiast nie wszystkie dogodności idą na korzyść Skarbu, a w dużym stopniu na korzyść różnych grup bankierskich. Ponieważ w danym wypadku już mamy dwie pożyczki tego charakteru, a to już trzecia, uważam przeciążanie rynku pożyczkami takiego typu za niepożądane.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SIżycki">Mimo to, rozumiejąc konieczność budowy, możemy powstrzymać się od głosowania, zastrzegając jednocześnie, że budownictwo nie może obejmować tylko miast i część tych pieniędzy, przynajmniej w tym stosunku, w jakim się wieś do tego przyczyni, powinna być użyta i na rozbudowę wsi. „Wyzwolenie” wstrzyma się od głosowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zgłosił zatem przystępujemy do głosowania. Panów Senatorów, którzy są przeciw tej ustawie, proszę o powstanie. Stoi mniejszość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 5 punktu porządku dziennego:</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o sprzedaży nieruchomości w Wisłoujściu na obszarze W. M. Gdańska (druk sejm. nr 229.) Głos ma sprawozdawca s. Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie! W dniu 13 marca 1929 r. Sejm uchwalił następujący projekt ustawy: Ustawa o sprzedaży nieruchomości w Wisłoujściu na obszarze W. M. Gdańska. Ustawa ta składa się z czterech artykułów.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SPrzybylski">Art. 1 brzmi w sposób następujący: Zezwala się na sprzedaż Radzie Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku należącej do Państwa Polskiego nieruchomości, położonej w Wisłoujściu na obszarze W. M. Gdańska, a składającej się 41.224 m2 terenu, zwanego Munitionshof i z 13 zabudowań, położonych na tym terenie, Art. 2 brzmi: Do ustalenia ceny sprzedażnej wymienionej w art. 1 nieruchomości upoważniony jest Minister Spraw Zagranicznych łącznie z Ministrem Skarbu oraz Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SPrzybylski">Art. 3. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Spraw Zagranicznych i Ministrowi Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SPrzybylski">Art. 4. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SPrzybylski">Motywem tego projektu ustawy jest żądanie, z jakiem Rada Portu w Gdańsku zwróciła się do Rządu polskiego w związku z postanowioną ostatnio rozbudową portu gdańskiego. Zażądała mianowicie wykupu części terenu, wynoszącej 41.224 m2 wraz z zabudowaniami, na budowę basenu przeładunkowego, mającego powstać w tem miejscu. Z podobnem żądaniem zwróciła się Rada Portu i Dróg Wodnych do gminy m. Gdańska, jako właścicielki leżących obok terenów, objętych również planem tej budowy.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SPrzybylski">Okoliczności, dla których Rząd uważa tę tranzakcję za korzystna dla interesów państwa, są dokładnie wyszczególnione w uzasadnieniu projektu, które znajduje się w rękach szanownych panów. Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu badała te okoliczności i przyszła do przekonania, że tę tranzakcję, a w szczególności przyjęcie propozycji Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku należy uważać za korzystną.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SPrzybylski">Dlatego też w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej mam zaszczyt postawić wniosek, aby przyjąć ustawę w brzmieniu uchwalonem przez Sejm bez zmian Marszałek:</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SPrzybylski">Kto z Panów Senatorów jest przeciwko tej ustawie? Niema sprzeciwu, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SPrzybylski">Przychodzimy do punku 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o przekazaniu na własność Funduszowi Kwaterunku Wojskowego nieruchomości państwowych (druk sejm. nr 391.) Głos ma sprawozdawca s. Gaszyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SGaszyński">Wysoki Senacie! Fundusz Kwaterunku Wojskowego powołany został do życia ustawą z 15 Iipca 1925 r. o zakwaterowaniu wojska w czasie pokoju w celu zaradzenia brakowi mieszkań tam, gdzie przy stałej dyslokacji w czasie pokoju niema dostatecznych pomieszczeń dla oficerów i żonatych podoficerów zawodowych. Fundusz Kwaterunku Wojskowego zorganizowany został dopiero w sierpniu 1927 r., gdy do dyspozycji funduszu stały już poważne środki, osiągnięte z wpływów podatku od lokali.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SGaszyński">W obecnym okresie stan prac Funduszu Kwaterunku Wojskowego przedstawia się w sposób następujący: Budynki, jakie Fundusz Kwaterunku Wojskowego przejął w 1927 r. od władz wojskowych do wykończenia, zostały wykończone i oddane do zamieszkania. Budynki te mieszczą około 472 mieszkań.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SGaszyński">Z powodu braku gruntów, Fundusz Kwaterunku Wojskowego zmuszony był zakupić place budowlane w Bielsku, Częstochowie i Łodzi, zakupiona została również nieruchomość pod Toruniem w Podgórzu. Po wykończeniu budynków nie stwierdzono braków ani wad konstrukcyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SGaszyński">Sytuacja finansowa funduszu z powodu ograniczenia kredytu w Banku Gospodarstwa Krajowego przedstawia się dość ciężko. Wpływy Funduszu Kwaterunku Wojskowego przedstawiają się następująco: z podatku mieszkaniowego było 16.427.678 zł. 62 gr., z pożyczki Banku Gospodarstwa Krajowego krótkoterminowej — 1.600.000 zł., a z pożyczki z Banku Gospodarstwa Krajowego długoterminowej — 8.900.000 zł; czynsz z mieszkań wyniósł 88.756 zł — razem przeszło 27.016.000 zł. A wydatki: zakup placu 92.000, budowa 26.039, ruchomości 59.000, nadzór techniczny budowy 590.000, administracja i zarząd 190.000, dopłaty gminom 360.000, — razem przeszło 1.317.000. Etat stały Funduszu Kwaterunku Wojskowego: 6 inżynierów, 3 techników, 5 buchalterów, 3 siły pomocnicze. Pozatem na każdej budowie znajduje się kierownik robót. Komisja rewizyjna przeprowadziła kontrolę większej części budowli i stwierdziła, że tempo robót odpowiada terminom, jakość jest względnie dobra, żadnych nadużyć nie zauważono. Koszt przeciętny budynków, wykonanych przez fundusz, jest stosunkowo niski, budynki wykończone w 1928 roku będą kosztowały średnio 49 złotych za 1 m2 wraz z wszelkiemi instalacjami i kierownictwem robót.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SGaszyński">Do najpilniejszych spraw funduszu należy Zahipotekowanie gruntów skarbowych, na których stoją budynki funduszu, gdyż tylko w ten sposób Fundusz Kwaterunku Wojskowego będzie mógł uzyskać resztę pożyczki z Banku Gospodarstwa Krajowego i zaciągnąć nowe na zrealizowanie najpilniejszych potrzeb mieszkaniowych oficerów i podoficerów. Ustawowe upoważnienie w tym kierunku zostało w ostatnich dniach uzyskane.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SGaszyński">Proszę zatem o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem bez zmiany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest przeciwny tej ustawie, zechce wstać. Stoi mniejszość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 7 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o przedłużeniu terminu do składania zgłoszeń o przechowanie wkładek oszczędnościowych, złożonych w walutach pełnowartościowych w Pocztowej Kasie Oszczędności za pośrednictwem instytucyj państwowych polskich (druk sejm. nr 387.) Sprawozdawca s. ks. Albrecht ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#Marszałek">S. ks. Albrecht:</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! Mamy na punkcie 7 porządku dziennego małą ustawę o przedłożeniu terminu do składania zgłoszeń o przerachowanie wkładek oszczędnościowych, złożonych w walutach pełnowartościowych w Pocztowej Kasie Oszczędności za pośrednictwem instytucyj państwowych polskich. Pamiętamy dobrze dewaluację oszczędności, które składało nasze wychodźtwo amerykańskie. Rozporządzenie Prezydenta, wydane 5 marca 1927 roku, zmieniło ten stan rzeczy i przerachowało wkładki oszczędnościowe. Ponieważ termin jego upłynął z nowym rokiem, więc Rząd wniósł 21 grudnia roku zeszłego ustawę zezwalającą, ażeby jeszcze można było zgłaszać pretensje do 30 czerwca 1929 r. Sejm zaś, rozpatrzywszy tę sprawę, przyszedł do przekonania, że trzeba przedłużyć ten termin do 30 czerwca 1930 r., a oparł się na tych motywach, że zgłasza się dziś jeszcze wielu ludzi, którzy poskładali w pełnowartościowych walutach swoje oszczędności, łub do dziś jeszcze ze swojemi pretensjami się nie zgłosili, zwłaszcza ci, którzy w Ameryce mieszkają w dalekich osiedlach, i nie otrzymali jeszcze wiadomości o tej ustawie. To też i komisja Senatu podzieliła ten punkt widzenia Sejmu i proponuje, aby przyjąć tę ustawę bez zmian, jak ją Sejm uchwalił, z prolongatą do 30 czerwca 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#Marszałek">Nikt głosu więcej nie żąda. Kto jest przeciw tej ustawie, proszę o powstanie. Sprzeciwu niema, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji protokółu, podpisanego w Moskwie dnia 9 lutego 1929 r. pomiędzy Republiką Estońską, Republiką Łotewską, Rzecząpospolitą Polską, Królestwem Rumunji i Związkiem Socjalistycznych Republik Rad o niezwłocznem wprowadzeniu w życie w stosunkach pomiędzy powyższemi Państwami traktatu przeciwwojennego, podpisanego w Paryżu dnia 27 sierpnia 1928 r. (druk sejm. nr 484.) Jako sprawozdawca głos ma s. Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Już drugi raz w ciągu krótkiego czasu zajmuję uwagę Wysokiej Izby sprawą, świadczącą w wysokim stopniu o kompletnej pokojowości naszego państwa. Przed nami leży druk nr 484, dotyczący ratyfikacji protokółu moskiewskiego, podpisanego przez przedstawicieli Związku Socjalistycznych Radzieckich Republik, Estonji, Łotwy, Rumunji i Polski. P. Litwinow, pełniący obowiązki komisarza narodowego do spraw zagranicznych Związku Sowieckiego, zwrócił się do rządów Polski i Litwy w dniu 29 grudnia zeszłego roku w sprawie ratyfikowania w drodze specjalnej, w drodze przyspieszonej paktu Kelloga, który niedawno mieliśmy zaszczyt ratyfikować tutaj w tej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SGliwic">Protokół ten, który macie Panowie przed sobą, jest aktem jedynym w swoim rodzaju. Jest to akt przejściowy, akt dotyczący przyśpieszenia ratyfikowania aktu innego, aktu przeciwwojennego paryskiego. Jeżeli zatrzymuję na parę minut uwagę Wysokiego Senatu, to tylko dlatego, żeby zadokumentować tutaj politykę naszą w tej tak ważnej sprawie utwierdzenia pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SGliwic">Jak powiedziałem, Rząd Sowiecki zwrócił się do Polski i Litwy w sprawie przyspieszenia ratyfikacji paktu Kelloga i trzeba zaznaczyć, że natychmiast Litwa na to zareagowała, zgadzając się i starając się w litewską opinję publiczną wmówić, że oto Litwa zaznacza swoje pokojowe stanowisko, a Polska się waha. Polska się nie wahała, ale Polska, jako jeden z sygnatarjuszów pierwotnych paktu Kelloga, nie mogła przystąpić do moskiewskiego protokółu, zanim się nie porozumiała z innymi sygnatarjuszami, a przedewszystkiem nie mogła przystąpić, zanim nie porozumiała się z naszym najbliższym sojusznikiem, a także sąsiadem Sowietów — z Rumunją. I te pertraktacje musiały także zająć pewien czas. I dopiero potem, gdy mieliśmy zapewniony akces i Rumunji i państw bałtyckich, przystąpiliśmy do tego protokółu. Jest to wielkiem zwycięstwem naszej dyplomacji, szczególnie, gdy się zważy, że właśnie w swoim czasie zwróciła się do dwóch państw bałtyckich Łotwy i Estonji z tem, żeby zanim jeszcze Polska przystąpi do tego paktu, one do niego akces swój zgłosiły. Jednakże nasza demarche nie zawiodła i Łotwa oraz Estonja podpisały pakt w Moskwie jednocześnie z nami. Pozatem na nasze wyraźne żądanie do podpisania paktu tego zaproszona była także Rumunja, markując w ten sposób pierwszy krok w swoich stosunkach dyplomatycznych z Sowietami. Litwa zaś dotąd protokółu moskiewskiego nie podpisała, protokółu, który jest zaratyfikowany przez Estonję i Sowiety, a dziś mam nadzieję będzie przez ostatnią instancję w Polsce także zaratyfikowany.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SGliwic">Wnoszę Wysoki Senacie o przyjęcie w brzmieniu przyjętem przez Sejm, ustawy ratyfikującej protokół moskiewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania, przyczem teraz będziemy głosowali pozytywnie, to znaczy wszyscy Panowie Senatorowie, którzy są za przyjęciem tej ustawy, raczą powstać. Ustawa została jednogłośnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 10 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji w przedmiocie niewolnictwa, podpisanej w Genewie dnia 25 września 1926 r. (druk sejm. nr 233.) S. Posner ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#Marszałek">W jego zastępstwie głos ma s. Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SGliwic">Z powodu nieobecności referenta p. s. Posnera, pozwalam sobie w jego zastępstwie postawić w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych wniosek, że Senat skorzysta z uprawnień, przysługujących mu z ust. 2 art. 35 Konstytucji, t. j. zapowiedzenie zmian do projektu ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Kto jest za wnioskiem zapowiedzenia zmian, proszę o powstanie. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji międzynarodowej, dotyczącej ruchu samochodowego, podpisanej w Paryżu dnia 24 kwietnia 1926 r. (druk sejm. nr 223.) Głos ma s. Koerner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#SKoerner">Dnia 24 kwietnia 1926 r. Rząd polski podpisał w Paryżu konwencję, dotyczącą międzynarodowego ruchu samochodowego. Taka konwencja międzynarodowa zastała podpisana przez szereg państw jeszcze przed wojną w 1909 r. W 1926 r. zostały wprowadzone pewne zmiany, ulepszające i ułatwiające ten międzynarodowy ruch samochodowy. Polska przystąpiła do konwencji z 1909 r. w 1921 r. 1-go maja, również i do zmienionej konwencji Rząd polski przystąpił. Obecnie wniósł Rząd ustawę w sprawie ratyfikacji tej nowej konwencji.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#SKoerner">Nowa konwencja wprowadza niektóre bardzo poważne zmiany. A więc poprzednio istniały świadectwa międzynarodowe, zezwalające na ruch swobodny w państwach samochodów innych państw. Świadectwa te wiązały w jedną całość prawo powożenia i prawo prowadzenia danego samochodu. Obecnie zostało to podzielone na dwie części: istnieją osobne świadectwa dla samochodów, a drugie świadectwa, zezwalające danej osobie kierować samochodem. Samochód wprowadzony do innego państwa i posiadający odpowiednie świadectwo, nie jest poddawany żadnej rewizji, ani oglądaniu. To jest najważniejsza zmiana, jaka została wprowadzona. Ruch wzmógł się ogromnie, i liczby odnośne wskazują, jak wielką wagę ma ta konwencja, ułatwiająca ruch samochodowy bez specjalnych pozwoleń poszczególnych państw.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#SKoerner">Pozatem konwencja ta przewiduje też prawo dla poszczególnych państw odbierania prawa kierowcom, którzy nie stosują się do przepisów, istniejących w danem państwie i nakłada obowiązek zawiadamiania o tem to państwo, z którego kierowca pochodzi.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#SKoerner">Przedłożona ustawa składa się z trzech artykułów: w 1 artykule wyraża się zgodę na dokonanie ratyfikacji konwencji. Art. 2 przewiduje, że wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Spraw Zagranicznych, a wykonanie postanowień konwencji Ministrowi Robót Publicznych i Ministrowi Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#SKoerner">W tłumaczeniu polskiem tej konwencji wkradły się w druku pomyłki i nieścisłości natury językowej. Poprawki zostały przez komisję rozpatrzone i uzgodnione ze sprawozdawcą sejmowym. A mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#SKoerner">W art. 3 punkt 2 skreślić pierwszą literę „W” jako zbędną; w punkcie 6 w wierszu 3 słowa: „można było” zastąpić słowami: „kierowca mógł”.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#SKoerner">W art. 4 w wierszu 8 ustęp 3 słowo „objęte” zastąpić słowem „odebrane”.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#SKoerner">W tytule do art. 7. słowo „uznanie” zastąpić słowem „uznawanie”.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#SKoerner">W art. 9 ustęp 2 słowo „równobączny” zastąpić słowem „równoboczny”; w wierszu 3 ustęp 5 słowo „ani” zastąpić słowami: „lecz nie”; w wierszu 2 ustęp 7 słowo „otoczenie” zastąpić słowem „w pobliżu”.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#SKoerner">W art. 11 ustęp 2 ostatnie zdanie: „wezmą udział we wzmiankowanem wyżej złożeniu” zastąpić zdaniem: „osiągają prawo do wyżej wymienionego złożenia dokumentów”.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#SKoerner">Wobec tego, że komisja wyżej wymienione poprawki uzgodniła, zgłaszam w imieniu komisji następującą rezolucję: „Senat wzywa Rząd do wprowadzenia w polskiem tłumaczeniu oryginału francuskiego konwencji międzynarodowej, dotyczącej ruchu samochodowego następujących zmian”. Tutaj następują zmiany, które dopiero co odczytałem.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#SKoerner">Proszę w imieniu komisji o przyjęcie ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#Marszałek">Sekretarz s. Iżycki</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#Marszałek">„Senat wzywa Rząd do wprowadzenia w polskiem tłumaczeniu oryginału francuskiego konwencji międzynarodowej, dotyczącej ruchu samochodowego następujących zmian”, jak przytoczył p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem ustawy wraz z rezolucją, proszę wstać. Stoi większość — przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#Marszałek">Przystępujemy do 12 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji międzynarodowej, dotyczącej ruchu drogowego, podpisanej w Paryżu dnia 24 kwietnia 1926 r. (druk sejm. nr 222.) Głos ma sprawozdawca s. Koerner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SKoerner">Rząd przedłożył nam ustawę w sprawie ratyfikacji konwencji międzynarodowej, dotyczącej ruchu drogowego. Konwencja ta była przez Rząd polski podpisana w Paryżu również 24 kwietnia 1926 r. Po raz pierwszy stara się ona ująć w ogólnej bardzo formie przepisy dla międzynarodowego ruchu drogowego i wprowadza obowiązek przestrzegania w każdem państwie utartych już zwyczajów lub też przepisów karnych ruchu, jakie obowiązują w danem państwie. We wszystkich państwach ruch nie jest jednolity. W Polsce np., w Niemczech, we Włoszech ruch jest po prawej stronie, w Austrji i Anglji po lewej stronie. Konwencja zatem przewiduje, że każdy przejeżdżający po drodze publicznej obowiązany jest trzymać się tego kierunku ruchu, jaki w danem państwie obowiązuje.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#SKoerner">Najważniejszy artykuł konwencji jest, że wszelki osobno jadący pojazd musi mieć kierowcę, jak również każde zwierzę pociągowe, juczne, czy też wierzchowe, musi mieć przewodnika.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#SKoerner">Ustawa wniesiona w sprawie ratyfikacji tej konwencji składa się z trzech artykułów. Art. 1 wyraża zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji danej konwencji. W art. 2 przewiduje się, że wykonanie ustawy porucza się Ministrowi Spraw Zagranicznych, a wykonanie postanowień konwencji Ministrowi Robót Publicznych i Ministrowi Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z innymi właściwymi ministrami. Art. 3 przewiduje, że ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#SKoerner">Proszę o przyjęcie tej ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#SKoerner">W druku sejmowym w art. 3 przepuszczono część zdania, która jednak w tłumaczeniu polskiem oryginału francuskiego istnieje. Aby nie było co do tego jakichkolwiek nieporozumień, wnoszę rezolucję następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#SKoerner">„Senat wzywa Rząd do wprowadzenia w polskiem tłumaczeniu oryginału francuskiego konwencji międzynarodowej, dotyczącej ruchu drogowego następujących zmian:</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#SKoerner">W art. 3 w wierszu 5 ust. 1 po słowach: „zbliżaniu się” wstawić opuszczone w druku słowa: „innym kierowcom, przewodnikom i przechodniom, znajdującym się”.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#SKoerner">W wierszu 5 ust. 2 skreślić słowa: „włączając w to”, a słowo „rowery” zastąpić słowem „rowerów”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy wraz z rezolucją, proszę o powstanie. Stoi większość — przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie zatwierdzenia zgłoszonego przez Rząd polski w dniu 14. X. 1920 r. przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji o pokojowem załatwianiu sporów międzynarodowych, podpisanej w Hadze dnia 18. X. 1907 r. (druk sejm. nr 224).</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Seyda.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SSeyda">Rzecz dotyczy zatwierdzenia zgłoszonego przez Rząd polski w dniu 14 października 1920 r. przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do konwencji o pokojowem załatwianiu sporów międzynarodowych, podpisanej w Hadze 18 października 1907 r. Wspomniana konwencja haska została podpisana w swoim czasie przez 45 państw, przewiduje ona w trzech artykułach różne sposoby, jak: dobre usługi, pośrednictwo, jak międzynarodowe komisje badań, oraz jak postępowanie rozjemcze, czyli arbitraż. Nie wchodząc w szczegóły, zwracam uwagę tylko na główne artykuły.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#SSeyda">O ile chodzi o dobre usługi i pośrednictwo, to art. 2 mówi: „W razie poważnych nieporozumień lub zatargów, przed uciekaniem się do użycia broni, Mocarstwa Umawiające się zgadzają się korzystać w miarę możności z usług i pośrednictwa jednego lub więcej Mocarstw zaprzyjaźnionych”.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#SSeyda">Następny rozdział o międzynarodowych komisjach badań, art. 9: „W zatargach o charakterze międzynarodowym, nie dotyczących ani honoru, ani interesów żywotnych, a wynikłych wskutek różnych zapatrywań na kwestję stanu faktycznego, Mocarstwa Umawiające się uważają za pożyteczne i pożądane, aby Strony, które nie mogły dojść do porozumienia w drodze dyplomatycznej, ustanowiły, o ile okoliczności na to pozwolą, Międzynarodową Komisję Badań, powołaną do ułatwienia rozstrzygania tych sporów, wyjaśniając, zapomocą badania bezstronnego i sumiennego, kwestje faktyczne”.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#SSeyda">Ostatni rozdział o arbitrażu międzynarodowym, mianowicie art. 37 mówi, że „Arbitraż międzynarodowy ma za zadanie załatwianie zatargów między Państwami przez sędziów, przez nich wybranych i na zasadzie poszanowania prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą jego wyrokowi”.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#SSeyda">Dla postępowania rozjemczego istnieje stały sąd rozjemczy w Hadze, który składa się z listy stałych sędziów, do której każde z państw deleguje 4 osoby. Ci czterej sędziowie tworzą t. zw. grupę narodową danego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#SSeyda">Ze stałym sądem rozjemczym jest organicznie połączony Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze, utworzony przez Ligę Narodów i to w ten sposób, że grupy narodowe wybierają członków trybunału.</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#SSeyda">Ponieważ Polska na mocy paktu Ligi Narodów (art. 14) musi należeć do Trybunału Haskiego, trzeba było przedtem przystąpić do Sądu Rozjemczego, co uczyniono 14 października 1920 r. Państwa, należące do konwencji, przyjęły akces Polski dnia 26 maja 1923 r., a więc już dość dawno. Trzeba nadmienić, że konwencja była zamknięta, to znaczy, że przystąpienie nowych państw, które nie brały udziału w konwencji haskiej, może nastąpić tylko za wspólną zgodą dotychczasowych uczestników.</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#SSeyda">Od chwili owej zgody Polska posiada własną grupę narodową, do której należą panowie: Cybichowski, Kucharzewski, Rostworowski i Szebeko. Polska opłaca składkę w wysokości składki do związku pocztowego.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#SSeyda">Wobec tego, że poszczególne nasze konwencje arbitrażowe odwołują się do niniejszej konwencji, zatwierdzenie przystąpienia i opublikowanie jej w Dzienniku Ustaw jest niezbędne.</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#SSeyda">Wobec tego proponuję przyjęcie ustawy ratyfikacyjnej w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, aby wstali. Stoi większość. Ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 14 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjnej i Samorządowej o projekcie ustawy w sprawie zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 11 poz. 86) (odbitka nr 37).</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Dąmbski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SDąmbski">W imieniu Komisji Administracyjnej mam zaszczyt postawić wniosek, że Senat zastrzega sobie prawo skorzystania z uprawnień, przysługujących mu z ust. 2 art. 35 Konstytucji, t. j. zapowiedzenie zmian do projektu ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za wnioskiem, zapowiadającym zgłoszenie zmian, proszę o powstanie. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 15 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy o utworzeniu państwowej fundacji pod nazwą „Wieś Kościuszkowska” (druk sejm. nr 529).</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SRogowicz">Sejm Ustawodawczy na posiedzeniu dnia 26 Iipca 1919 r. powziął uchwałę, wzywającą Rząd do utworzenia w celu uczczenia setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki fundacji państwowej, której celem byłoby wychowanie tysiąca sierot chłopców po zmarłych, lub poległych, których śmierć znajduje się w związku przyczynowym ze służbą w obronie Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#SRogowicz">Wykonując tę uchwałę, Rząd przystąpił do zorganizowania tej fundacji państwowej i wniósł do Sejmu projekt ustawy o utworzeniu państwowej fundacji pod nazwą „wieś Kościuszkowska”. Sejm w dniu 12 marca uchwalił ustawę wniesioną przez Rząd bez poważniejszych zmian i statut wszedł pod obrady Komisji Gospodarstwa Społecznego, w imieniu której mam zaszczyt przedstawić go Wysokiemu Senatowi do przyjęcia.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#SRogowicz">Statut ten obejmuje trzy artykuły, a więc art. 1 określa fundację:</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#SRogowicz">Ku uczczeniu pamięci Tadeusza Kościuszki, zgodnie z uchwałą Sejmu Ustawodawczego z dnia 26 Iipca 1919 r., tworzy się państwową fundację pod nazwą: „Wieś Kościuszkowska”.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#SRogowicz">Państwowa fundacja „Wieś Kościuszkowska” ma na celu opiekę i wychowanie sierot, z uwzględnieniem przedewszystkiem sierot po poległych lub zmarłych, których śmierć pozostaje w związku przyczynowym ze służbą w obronie Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#SRogowicz">Art. 2. Upoważnia się Ministra Rolnictwa do wydzielenia z państwowego majątku Rogoźno — Zamek, położonego w powiecie grudziądzkim, w woj. Pomorskiem, gruntu o obszarze do 470 ha, nie mniej jednak niż 400 ha, wraz z zabudowaniami, jakie będą znajdowały się na wydzielonym gruncie, i do odstąpienia bezpłatnie wydzielonego gruntu wraz z zabudowaniami na własność fundacji, wymienionej w art. 1.</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#SRogowicz">Art. 3. mówi o statucie fundacji, który nadadzą Minister Pracy i Opieki Społecznej, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i Minister Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#SRogowicz">W zarządzie fundacji winny być reprezentowane organizacje społeczne.</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#SRogowicz">W budżecie, który uchwaliliśmy w Sejmie i Senacie na rok budżetowy 1929/30, jest wstawiona pozycja 150.000 zł. na pierwsze inwestycje dla tej fundacji na wydzielonym obszarze z majątku Rogoźno — Zamek. Fundacja ta oparta jest na zasadzie samowystarczalności, obliczona jest na 100 chłopców i obszar fundacji powinien starczyć na utrzymanie 100 chłopców. Fundacja ta w następnych latach nie powinna obciążać Skarbu Państwa, gdyż oparta jest na zasadzie samowystarczalności. Na Komisji Gospodarstwa Społecznego nie uczyniliśmy żadnych zmian w projekcie sejmowym i komisja wnosi o przyjęcie tej ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#SRogowicz">Chcę zwrócić uwagę na pewne pomyłki w druku sejmowym, które nie są powtórzone w tekście, który Marszałek Sejmu przesłał p. Marszałkowi Senatu, a mianowicie: w art. 1 w wierszu ostatnim w druku mają Panowie: „w obrębie Państwa Polskiego” — powinno być: „w obronie Państwa Polskiego”. Następnie w tytule ustawy opuszczone jest słowo: „państwowej” — ustawa o utworzeniu państwowej fundacji pod nazwą: „Wieś Kościuszkowska”.</u>
+ <u xml:id="u-45.10" who="#SRogowicz">Wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 16 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy o uzupełnieniu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22.111. 1928 r. o godzinach handlu i godzinach otwarcia zakładów handlowych i niektórych przemysłowych (Dz. Ust. Rz. P. Nr 38 poz. 364) (druk sejm. nr 523.) Sprawozdawca s. Evert ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SEvert">Ustawa dotyczy uzupełnienia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o przedłużeniu godzin handlu w tygodniu przedświątecznym o 2 godziny dziennie, oraz o otwieraniu sklepów w ostatnią niedzielę przedświąteczną od 1–6. Ta sprawa była dawniej uregulowana ustawą z dnia 18 grudnia 1919 r. i na mocy tej ustawy sklepy mogły być otwierane w ostatnią niedzielę przedświąteczną od 1 do 6 godziny. Następnie rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, o którem wspominałem, z dnia 22 marca 1928 roku, przeniosło to prawo otwierania na Ministra Spraw Wewnętrznych, ale widocznie, że przez przeoczenie w tem rozporządzeniu została ominięta sprawa otwierania sklepów o 2 godz. dłużej w przedświątecznym tygodniu i w ostatnią niedzielę, poprzedzającą święta Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy. Z uwagi, że przedłużenie godzin handlu o 2 godziny w okresie przedświątecznym, naturalnie przy respektowaniu przepisów o czasie pracy, ma znaczenie nietylko dla kupiectwa, ale i dla szerokich sfer pracujących, przeto wnoszę, aby Wysoki Senat uchwalił tę ustawę w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 17 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy o opłatach od ogierów, nieposiadających świadectw uznania (druk sejm. nr 292).</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SSzuyski">Wysoka Izbo! Ustawa, którą Wysoka Izba ma przed sobą, dotyczy ułatwienia pracy zawodowej nad hodowlą koni. Rzecz bardzo ważna nietylko z punktu widzenia rolnictwa, ale także z punktu widzenia wojskowego, ażeby można było armji dostarczać dobrych i silnych koni, a wreszcie konie mogą być przedmiotem bardzo poważnym naszego eksportu.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#SSzuyski">Sprawę tę regulowała do pewnego stopnia ustawa z 23 stycznia 1925 r., w której jest powiedziane, że ogiery używane do pokrywania cudzych klaczy muszą posiadać świadectwa uznania. Z tego więc wynika, że obowiązek posiadania świadectwa uznania tak zwanej licencji nie dotyczy tych ogierów, które są używane tylko w zakresie gospodarstwa własnego i do pokrywania własnych klaczy. Chodzi o to, żeby jak najbardziej starać się zapobiec używaniu koni niewłaściwych, nieodpowiednich do pokrywania klaczy. Ta ustawa więc ustanawia karę, wynoszącą 50 zł. na posiadaczy ogierów, które licencji nie mają.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#SSzuyski">Komisja doszła do przekonania, że niema żadnej wątpliwości co do celowości tej ustawy i chodzi o to, żeby ona jak najprędzej weszła w życie, niemniej jednak podnosiła pewne wątpliwości, które, nie chcąc przeszkadzać wejściu w życie tej ustawy, ujęła w formę rezolucyj. Chodzi o to, żeby ludności, zmuszonej do kastracji ogierów, albo poddania się karze, ułatwić tę konieczność, a dalej żeby komisje licencjonujące przez pewien jeszcze okres czasu niezbyt rygorystycznie te licencje przeprowadzały i żeby baczyły na to, by w okręgu pewna ilość ogierów potrzebna do odchowu pozostała.</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#SSzuyski">Pozatem komisja miała także pewną wątpliwość merytoryczną, a to odnoszącą się do art. 4 punkt b, który powiada, że od opłaty wolne są ogiery, które nie ukończyły 3 lat, licząc od dnia 1 stycznia roku urodzenia konia. Ponieważ komisja uważała, że 3 lata dla konia nie jest jeszcze dostatecznym wiekiem, ażeby się zorjentować, czy będzie on w przyszłości odpowiedni dla odchowu, czy nie i dlatego nie jest uzasadnionem, ażeby już w tej chwili właściciel takiego konia 3-letniego podlegał karze, komisja była zdania, aby ten wiek podwyższyć do lat 4, bo dopiero 4-letni koń da możność ocenić, czy będzie się nadawał dla celów rozpłodowych, czy nie. Te postulaty komisji są ujęte w formę rezolucji, którą zgłaszam, a zresztą wnoszę o przyjęcie ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem ustawy, proszę o powstanie. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#Marszałek">Są zgłoszone 2 rezolucje, proszę p. Sekretarza o odczytanie ich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#SekretarzsIżycki">„Senat wzywa Rząd, żeby, przystępując do wykonania ustawy o opłatach od ogierów, nieposiadających świadectw uznania, zabezpieczył ludności możność kastrowania ogierów, oraz, by spowodował, aby komisje licencjonujące ogiery, nie stosowały tak daleko idących wymagań, które prowadzą do pozbawienia całych okręgów dostatecznej ilości ogierów”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, proszę o powstanie. Stoi większość, rezolucja przyjęta. Proszę o odczytanie następnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#SekretarzsIżycki">„Senat wzywa Rząd, aby wniósł nowelę do ustawy o opłatach od ogierów, nieposiadających świadectw uznania, podnosząc wiek ogierów, wymienionych w art. 4 p. b), do lat 4”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem, proszę o powstanie. Stoi większość — przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy w przedmiocie niektórych zmian w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 kwietnia 1927 r. w sprawie zapewnienia czasowych mieszkań i pomieszczeń dla zwolnionych robotników rolnych (druk sejm. nr 522.) Sprawozdawca s. Rogowicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#SRogowicz">W imieniu Komisji Gospodarstwa Społecznego, która otrzymała tę ustawę prawie że w ostatniej chwili i nie mogła jej rozpatrzeć szczegółowo dla braku czasu, stawiam wniosek, by Senat zastrzegł sobie prawo skorzystania z uprawnień, przysługujących mu z ust. 2 art. 35 Konstytucji, t. j. zapowiedzenie zmian i do projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#komentarz">(S. Sokołowski: Panie Marszałku, proszę o głos.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#Marszałek">Proszę Pana.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#SSokołowski">Zgłaszam w imieniu klubu wniosek o przyjęcie tej ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-57.1" who="#komentarz">(S. Perzyński: Proszę o głos.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#Marszałek">S. Perzyński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#SPerzyński">Sprzeciwiam się temu wnioskowi, ponieważ komisja, powołana do opinjowania, nie przedkłada Senatowi żadnej opinji ani za, ani przeciw. Uchwałą komisji ta sprawa została odroczona. Wobec tego muszę się sprzeciwić wnioskowi p. s. Sokołowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#komentarz">(S. Roman: My się powołujemy na stronę formalną i w imieniu klubu zgłaszamy protest na zasadzie regulaminu, ponieważ sprawozdania komisji nie mamy, więc Pan Marszałek nie może nawet poddać pod głosowanie tego wniosku, który tu został zgłoszony.)</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#SPerzyński">My możemy dziś jedynie głosować, czy zapowiedzenie będzie, czy nie będzie, nie możemy zaś przyjąć takiej uchwały, jaką zaproponował p. Senator, bo to nie jest do pomyślenia, żeby można było głosować nad ustawą i nad referatem którego niema. Oczywiście p. Marszałek może poddać pod głosowanie: czy należy dzisiaj zapowiedzieć zmiany Sejmowi, czy my te zmiany załatwimy w normalnym 30-dniowym terminie, ale nie można głosować nad ustawą, bo to są żarty, niema żadnego referatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#Marszałek">Nie było wcale mowy o głosowaniu nad ustawą.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#komentarz">(S. Perzyński: Tak zaproponował p. senator.)</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#Marszałek">P. senator mógł proponować, ale ja nie poddałem pod głosowanie tej propozycji. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem zapowiedzenia zmian, proszę o powstanie. Stoi większość, wniosek jest przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-60.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do 20 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o wystawianiu skryptów dłużnych i pokwitowań przez osoby, nieumiejące lub niemogące pisać (odbitka nr 36).</u>
+ <u xml:id="u-60.4" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Huskowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SHuskowski">Ustawa o wystawianiu skryptów dłużnych i pokwitowań przez osoby, nieumiejące lub niemogące pisać, jest rządowym projektem, który Sejm nieznacznie zmodyfikował. Komisja Prawnicza przyjęła ją w dosłownem brzmieniu tekstu sejmowego. Ustawa ta nie zmienia trybu obowiązującego ustawodawstwa, lecz ułatwia otrzymanie przez drobnych rolników krótkoterminowych pożyczek w Banku Rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#SHuskowski">W imieniu Komisji Prawniczej, proszę o przyjęcie tej ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Panów Senatorów, którzy są za tą ustawą, proszę o powstanie. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 21 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie wymogów do wykonywania zawodu adwokackiego na obszarze sądów apelacyjnych w Krakowie, Lwowie oraz sądu okręgowego w Cieszynie (druk sejm. nr 456.) Głos ma sprawozdawca s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Przedłożony projekt ustawy uchyla wymóg uzyskania doktoratu dla wykonywania zawodu adwokackiego na obszarze sądów apelacyjnych w Krakowie, Lwowie, oraz sądu okręgowego w Cieszynie.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#SMakuch">Według ordynacji adwokackiej, obowiązującej obecnie w tych okręgach, doktorat jest konieczny dla uzyskania prawa prowadzenia adwokatury, dopuszczenia do egzaminu adwokackiego i do uzyskania substytucji.</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#SMakuch">Ponieważ ustawa z 13 Iipca 1920 r. inaczej unormowała studja prawnicze i wprowadziła nowy tytuł magistra, zatrzymując jednak doktorat jako stopień wyższy naukowy, przeto Rząd celem umożliwienia praktycznym prawnikom uzyskania prawa adwokatury, wniósł projekt, aby uchylić wymóg doktoratu, wychodząc z założenia, że praktyczny prawnik nie ma czasu oddawać się teoretycznym studjom i pisać rozprawy naukowe celem uzyskania doktoratu.</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#SMakuch">Sejm zgodnie z projektem rządowym uchylił wymóg ten i przychylił się w całości do projektu rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-63.4" who="#SMakuch">Drugą kategorją adwokatów na tym terenie są emerytowani sędziowie, którzy zrezygnowali z posady sędziowskiej. Według austrjackiej ordynacji wyborczej, ażeby uzyskać prawo przejścia na adwokaturę bez doktoratu i bez praktyki adwokackiej, trzeba było mieć za sobą długoletnią służbę sędziowską. Ustawa z 1925 r. zniżyła ten czas na lat 18, a dla sędziów, którzy mieli doktorat, na lat 12. Obecnie Rząd wniósł projekt, ażeby na 12 lat zniżyć służbę sędziowską, która uprawnia sędziów do przejścia do adwokatury bez doktoratu i bez praktyki.</u>
+ <u xml:id="u-63.5" who="#SMakuch">Sejm zgodnie z projektem rządowym przychylił się do tego i art. 2 przyjął w całości. Wobec tego wnoszę, ażeby Wysoki Senat ustawę przyjął w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy w brzmieniu sejmowem, o powstanie. Stoi większość, ustawa została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 24: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o taksie notarjalnej (druk sejm. nr 549.) Głos ma sprawozdawca s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! Komisja Prawnicza na dzisiejszem rannem posiedzeniu rozważała wniosek, który nadszedł z Sejmu o taksie notarjalnej. Zważywszy, iż ustawy takiej wymaga życie, iż ustawa, przedłożona przez Rząd, przyjęta przez Sejm, jest bardzo szczegółowo i drobiazgowo opracowana, że reguluje ona szereg dziedzin dla życia bardzo istotnych, że taksa ta została między Sejmem i Rządem uzgodniona, że nie wywołał żadnych sprzeciwów, wnoszę w imieniu komisji o przyjęcie ustawy w całości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, o wstanie. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 25 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy w przedmiocie zmiany ustawy z dnia 11 grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnem funkcjonarjuszów państwowych i zawodowych wojskowych (Dz. Ust. Rz. P. Nr 6 poz. 46 z r. 1924) (druk sejm. 537.) Głos ma sprawozdawca s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Tu chodzi o pewien akt sprawiedliwości dla emerytów. Według ustawy emerytalnej z 1923 r. opłaty emerytalne mają płacić nietylko funkcjonarjusze czynni, ale i emeryci. Sejm wnosi, ażeby ten artykuł skreślić, to jest, ażeby na przyszłość emeryci nie mieli obowiązku płacenia 3% opłaty emerytalnej. To jest jedno.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#SGłąbiński">Poza tem było drugie postanowienie w ustawie z 1923 r., że jeżeli emeryt państwowy otrzymuje w przedsiębiorstwie państwowem albo instytucji samorządowej jakąś posadę, to wtedy potrąca mu się z jego emerytury to, co tu otrzymuje, ażeby nie otrzymywał więcej, aniżeli to, co mu się należy jako urzędnikowi w danym szczeblu.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#SGłąbiński">Otóż w tych dwóch ustępach Sejm wnosi zmianę, mianowicie, ażeby to skreślić, żeby na przyszłość emeryci, którzy mają emeryturę, mogli sobie także coś zarobić, czy w instytucjach samorządowych, czy w instytucjach publicznych i ażeby im tego nie strącano. Ponieważ Rząd się zgodził na to, wnoszę, ażeby Senat przyjął uchwałę Sejmu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, aby wstali. Stoi większość — przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 23 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o uregulowaniu stanu hipotecznego nieruchomości, oddanych w toku parcelacji w posiadanie nabywców na obszarze woj. krakowskiego, lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego (druk sejm. nr 550.) Głos ma sprawozdawca s. Gołuchowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#SGołuchowski">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, uchwalonej przez Sejm, dotyczył uregulowania stanu hipotecznego nieruchomości, oddanych w toku parcelacji w posiadanie nabywców na obszarze województw: krakowskiego, lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego Ustawa powyższa ma za zadanie uregulowanie stanu hipotecznego wielu nieruchomości, które uległy parcelacji i oddane zostały w fizyczne posiadanie przed dniem wejścia w życie ustawy z roku 1925 o wykonaniu reformy rolnej. Nieunormowanie i wprost w wielu wypadkach chaotyczne stosunki w stanie hipotecznym rozparcelowanych nieruchomości spowodowane zostało zarówno przez nienależyte przeprowadzenie parcelacji w okresie powojennym, jak i z powodu niedostatecznie uregulowanego ustawodawstwa w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#SGołuchowski">Pozwolę sobie w kilku słowach zobrazować Wysokiej Izbie powody, które ten chaotyczny stan w wielu wypadkach wytworzyły.</u>
+ <u xml:id="u-69.2" who="#SGołuchowski">Przed rokiem 1919 na terenie b. zaboru austrjackiego. a więc na terenie dzisiejszej Małopolski, nie istniały żadne ograniczenia wolnego obrotu ziemią, szczególnie co do majątków większej własności. Dopiero rozporządzenie tymczasowej rady ministrów z dnia 1 września 1919, które stanowiło, że umowy o przeniesieniu własności nieruchomości ziemskie? wymagają dla swej ważności poprzedniego zezwolenia władzy państwowej, wprowadziło zasadniczą zmianę w tym kierunku. Rozporządzenie to zaczęło obowiązywać w dniu 14 września 1919 r. Postanowienie ograniczające prawo obrotu ziemią było dla pojęć ogółu czemś zupełnie nowem: brak też zrozumienia dla potrzeby zakazu wolnego obrotu ziemia, jak również niedomagania nowopowstałego aparatu administracyjnego odbiły się ujemnie na rozwikłaniu szeregu tranzakcji parcelacyjnych, które w okresie powojennym stawały się coraz liczniejsze, gdyż z jednej strony chęć nabycia ziemi przez małorolnych i bezrolnych, zarówno, jak i przypływ kapitałów z emigracji spowodował znaczny pobyt na ziemię, a z drugiej strony znowu właściciele ziemscy, nie mając wolnych kapitałów, zmuszeni byli dla odbudowy zniszczonych podczas wojny gospodarstw wyzbywać się części swych posiadłości, co znowu spowodowało znaczną podaż ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-69.3" who="#SGołuchowski">Tranzakcje w tym czasie przeprowadzane były przeważnie nienależycie, często nawet chaotycznie. Urzędy ziemskie wobec tego odmawiały zezwolenia i zatwierdzenia z tych lub owych powodów. Dlatego często zdarzało się, że strony zawierały umowy między sobą z pominięciem urzędu. Do tego stanu przyczyniły się także i stosunki dewaluacyjne, wywołujące ten skutek, że właściciele ziemscy nie chcieli wystawiać kontraktów kupna-sprzedaży, a nabywcy często nie chcieli płacić ceny kupna, a w licznych wypadkach także z tych lub owych powodów pomiary nie mogły być przeprowadzane. Wynikiem tych stosunków jest to, że w wielu wypadkach nowonabywcy do dnia dzisiejszego nie są w posiadaniu kontraktów kupna-sprzedaży, a więc nie są właścicielami hipotecznymi. Uregulowanie zatem tej sprawy hipotecznej leży w interesie obu stron.</u>
+ <u xml:id="u-69.4" who="#SGołuchowski">Uzgodnienie stanu hipotecznego ze stanem faktycznym jest konieczne także z wielu innych względów, chociażby tylko ze względu na opłacanie podatku czy to gruntowego, czy majątkowego. Przeprowadzenie uregulowania stanu hipotecznego leży zarówno w interesie właścicieli ziemskich w celu uregulowania stanu faktycznego możności odcięcia sprzedanej części majętności na rzecz nowonabywcy, jak i w interesie nabywcy leży to, ażeby mieć hipotekę, czy to w razie spadku, czy w razie zaciągania pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-69.5" who="#SGołuchowski">Celem więc uregulowania tych stosunków Minister Reform Rolnych powołał specjalną komisję pod przewodnictwem dr. Aleksandra Raczyńskiego, która to komisja ustawę tę specjalnie przygotowała. Stwierdzić muszę, że ustawa ta jest wyjątkowo dobrze zredagowana i opracowana.</u>
+ <u xml:id="u-69.6" who="#SGołuchowski">Ustawa ta ma zastosowanie w wypadkach, gdy chodzi o uzgodnienie ze stanem faktycznym stanu hipotecznego nieruchomości, oddanych w toku parcelacji w fizyczne posiadanie nabywców przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 28 grudnia 1925 r. o wykonaniu reformy rolnej, to jest przed dniem 9 stycznia 1926 r. na obszarze województw: krakowskiego, lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego. Oczywiście, o ile nastąpiło fizyczne oddanie nieruchomości nabywcom po tym terminie, to już te sprawy reguluje ustawa o wykonaniu reformy rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-69.7" who="#SGołuchowski">Dodatnią stroną obecnego projektu jest to, że sąd przeprowadza postępowanie, a nie władze administracyjne. Postępowanie jest krótkie. Sędzia hipoteczny nie odsyła stron na drogę długich i kosztownych procesów, lecz sam zarzuty załatwia po zebraniu potrzebnych materjałów. Dalej dodatnią stroną jest także to, że ustawa ta nie narusza zasad prawa hipotecznego, a zarzuty prawa cywilnego, podnoszone przed sędzią hipotecznym, rozstrzyga ten sam sędzia w drodze unormowanego tą ustawą postępowania. Sam sposób przeprowadzenia postępowania jest prosty i jasny. Postępowanie wszczyna okręgowy urząd ziemski przez postawienie przed właściwym sadem hipotecznym wniosku o wydzielenie nabytej w toku parcelacji nieruchomości z posiadłości właściciela hipotecznego i o utworzenie nowego ciała hipotecznego oraz dokonanie odpisu prawa własności na rzecz wprowadzonego w posiadanie nabywcy.</u>
+ <u xml:id="u-69.8" who="#SGołuchowski">Wniosek może nastąpić z urzędu lub na żądanie właściciela hipotecznego posiadłości lub też nowonabywcy.</u>
+ <u xml:id="u-69.9" who="#SGołuchowski">Ci jednak tylko po uprzedniem uzyskaniu zezwolenia Ministra Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-69.10" who="#SGołuchowski">Tu ważne jest może także to postanowienie, że wniosek postawiony przez urząd ziemski w razie uwzględnienia go przez sąd zastępuje wszystkie prawnie wymagane zatwierdzenia lub zezwolenia ze strony urzędów ziemskich. W toku postępowania sędzia hipoteczny po zbadaniu treści wniosku pod względem formalnym oraz stanu hipotecznego posiadłości zarządza wpis adnotacji do księgi gruntowej. Adnotacja ma ten skutek, że prawa rzeczowe później wpisane nie stanowią przeszkody przeciw wydzieleniu nieruchomości w stanie wolnym od tych praw. W samym toku rozprawy sędzia przesłuchuje wszystkie strony interesowane, a podniesione zarzuty uwzględnia lub odrzuca. Od uchwały przysługuje stronom prawo wniesienia rekursu do wyższej instancji. Prawomocna uchwała sędziego daje podstawę do wpisu hipotecznego dla nabywcy.</u>
+ <u xml:id="u-69.11" who="#SGołuchowski">Co się zaś tyczy praw rzeczowych wierzycieli ciążących na nieruchomości, to te prawa z reguły wszystkie należy przenieść według ustawy na kartę ciężarów nowego wykazu hipotecznego dla wydzielonej nieruchomości, o ile sprzeciw co do bezciężarowego wydzielenia nieruchomości wniosły osoby, mające na szczepowej posiadłości prawa rzeczowe, z wyjątkiem tych wypadków gdzie posiadłość szczepowa daje bezpieczeństwo w myśl paragrafu 1374 ustawy cywilnej, a więc daje bezpieczeństwo pupilarne w wartości 2/3, a także jeżeli osoby uprawnione rzeczowo w chwili wpisu tychże praw wiedziały lub powinny były wiedzieć o zbyciu nieruchomości w drodze parcelacji; wtedy sędzia hipoteczny zarządzi mimo sprzeciwu osób uprawnionych bezciężarowe wydzielenie nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-69.12" who="#SGołuchowski">Służebności regulowane będą ściśle według postanowień ustawy cywilnej.</u>
+ <u xml:id="u-69.13" who="#SGołuchowski">Dalej jeszcze nadmienić chce, że od chwili wejścia w życie niniejszej ustawy osoby, mające prawa rzeczowe na szczepowej posiadłości, wpisane w księdze gruntowej, nie mogą prowadzić egzekucji na wydzielonych nieruchomościach przed przeprowadzeniem egzekucji na szczepowej posiadłości.</u>
+ <u xml:id="u-69.14" who="#SGołuchowski">To są najważniejsze postanowienia tej ustawy, która, jak już wspomniałem, przyczyni się w dostatecznej mierze do uregulowania stanu hipotecznego.</u>
+ <u xml:id="u-69.15" who="#SGołuchowski">Wobec przyjęcia przez Sejm tego projektu ustawy, opracowanego przez fachowców, wnoszę o przyjęcie go bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#Marszałek">Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem projektu ustawy, proszę o wstanie. Stoi większość, projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-70.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Zabieram głos w sprawie porządku dziennego najbliższego posiedzenia Senatu. Mianowicie na Sejmie została uchwalona ustawa w sprawie rozpisania wyborów do sejmu śląskiego i zmian poszczególnych punktów tej ustawy. Ustawa ta ma bardzo wielkie znaczenie dla województwa śląskiego i uważam za rzecz pierwszorzędnej doniosłości, ażeby sprawa ta była jeszcze w tej sesji senackiej uchwalona, oczywiście, o ile najbliższe posiedzenie będzie jeszcze w okresie przedświątecznym.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#komentarz">(S. Roman: Proszę o głos.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#SRoman">Jako przewodniczący Komisji Administracyjnej muszę się wypowiedzieć przeciw wnioskowi, bo nie wiem, czy komisja zdoła do wtorku nawet, gdyby było ewentualne posiedzenie plenarne Senatu, rozpoznać sprawę, która jak s. Kłuszyńska mówi, jest bardzo poważną. Nie wiem, czy Komisja Administracyjna i Samorządowa rozpozna tę sprawę, dlatego dzisiaj wypowiadam się przeciw stawianiu jej na porządku dziennym. Oczywiście, o ileby komisja rozpoznała, to porządek dzienny plenarnego posiedzenia Senatu może być w każdej chwili uzupełniony, ale dzisiaj w imieniu klubu przeciw wnioskowi się wypowiadam.</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#komentarz">(Minister Sprawiedliwości Car: Niema przedstawiciela Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, nie wiem, jak daleko ta sprawa jest posunięta.)</u>
+ <u xml:id="u-73.2" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Ta ustawa jest w 100% uzgodniona z Rządem).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem s. Kłuszyńskiej, ażeby wstali. Stoi mniejszość, wniosek został odrzucony.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja s. Thulliego i kol, z klubu Chrześcijańskiej Demokracji do p. Ministra Skarbu w sprawie zniesienia urzędów ewidencyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-75.2" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nadużyć w gospodarce gminnej b. komisarza gminnego, a obecnie naczelnika gminy Jurka Hawryluka, Petra w Bełełuji, pow. Śniatyn, woj. stanisławowskie.</u>
+ <u xml:id="u-75.3" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Skarbu w sprawie nadużyć przy ściąganiu podatku gruntowego w gminie Pałahicze, pow. Tłumacz, przez b. komisarza gminnego Aleksandra Woroszczuka w latach 1926/27.</u>
+ <u xml:id="u-75.4" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Skarbu w sprawie niewprowadzenia w życie plebiscytów przeciwalkoholowych w pow. tłumackim.</u>
+ <u xml:id="u-75.5" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów Klubu Narodowego do p. Ministra Sprawiedliwości z powodu zwolnienia sędziego pokoju w Baranowiczach pod wpływem partyjno-politycznych zabiegów żydowskiej rady narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-75.6" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#Marszałek">O następnem posiedzeniu Panowie Senatorowie będą powiadomieni.</u>
+ <u xml:id="u-76.1" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-76.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 min 15.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..b2b37ee
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
@@ -0,0 +1,77 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00019-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 19)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 19)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">19</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_019_000005784.odt</note>
+ <date>1929-12-30</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBramowska" role="speaker">
+ <persName>S. Bramowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDudek" role="speaker">
+ <persName>S. Dudek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGaszyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gaszyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGross" role="speaker">
+ <persName>S. Gross</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRoman" role="speaker">
+ <persName>S. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsIżycki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKamieniecki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kamieniecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..b7bb912
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,331 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Zarządzeniem p. Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 marca 1929 r. sesja zwyczajna i budżetowa Senatu została zamknięta.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Następnem zarządzeniem p. Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1929 r. została zwołana sesja zwyczajna Senatu. Zarządzeniem p. Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5 listopada 1929 r. sesja zwyczajna Senatu została odroczona na dni 30.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Na podstawie powyższego zarządzenia z dnia 24 października r. b. otwieram 19 posiedzenie Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Protokół 17 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów; protokół 18 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Kamieniecki i Iżycki. Listę mówców prowadzi senator Iżycki.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Wpłynęły podania o urlopy: s. Limanowskiego o urlop zdrowotny do 1 lutego i s. Wierzejewskiego również o urlop zdrowotny na 3 miesiące.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Zgodnie z art. 24 regulaminu obrad Senatu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę urlopów za załatwioną przychylnie.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">W dniu 16 kwietnia 1929 r. otrzymałem od p. Prezesa Rady Ministrów następujące pismo:</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">„Mam zaszczyt zawiadomić Pana Marszałka, że p. Prezydent Rzeczypospolitej, przychylając się do przedstawionej mu prośby, postanowieniem z dnia 13 kwietnia b. r. zwolnił Prezesa Rady Ministrów, prof. dr Kazimierza Bartla, wraz z całym gabinetem, z piastowanych urzędów, postanowieniem zaś z dnia 14 kwietnia b. r. zamianował mnie Prezesem Rady Ministrów, a na mój wniosek panów:</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Sławoja Felicjana Składkowskiego — Ministrem Spraw Wewnętrznych, Augusta Zaleskiego, senatora — Ministrem Spraw Zagranicznych, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego — Ministrem Spraw Wojskowych, Stanisława Cara — Ministrem Sprawiedliwości, Sławomira Czerwińskiego, podsekretarza stanu w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Karola Niezabytowskiego, senatora — Ministrem Rolnictwa, inż. Eugenjusza Kwiatkowskiego, posła na Sejm Rzeczypospolitej — Ministrem Przemysłu i Handlu, inż. Alfonsa Kühna — Ministrem Komunikacji, inż. Jędrzeja Moraczewskiego — Ministrem Robót Publicznych, Aleksandra Prystora — Ministrem Pracy i Opieki Społecznej, dr. Witolda Staniewicza — Ministrem Reform Rolnych, inż. Ignacego Boernera — Ministrem Poczt i Telegrafów, oraz poruczył p. Ignacemu Matuszewskiemu, posłowi nadzwyczajnemu i ministrowi pełnomocnemu przy królewskim rządzie węgierskim, kierownictwo Ministerstwa Skarbu. Podpisano: Prezes Rady Ministrów K. Świtalski”.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">W dniu 7 grudnia 1929 r. otrzymałem od p. Prezesa Rady Ministrów następujące pismo:</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#Marszałek">„Mam zaszczyt zawiadomić Pana Marszałka, że p. Prezydent Rzeczypospolitej, przychylając się do przedstawionej mu prośby, postanowieniem z dnia 7 grudnia 1929 r. zwolnił mnie wraz z całym gabinetem z piastowanych urzędów, poruczając równocześnie pełnienie dotychczasowych funkcyj aż do chwili powołania nowego Rządu. Podpisano: Prezes Rady Ministrów Świtalski.” Dnia 29 grudnia r. b. otrzymałem pismo od p. Prezesa Rady Ministrów następującej treści. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie go.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#Marszałek">Sekretarz s. Kamieniecki (czyta):</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#Marszałek">„Do Marszałka Senatu Rzeczypospolitej w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#Marszałek">Mam zaszczyt zawiadomić Pana Marszałka, że p. Prezydent Rzeczypospolitej postanowieniem z dnia 29 grudnia 1929 r. zamianował mnie Prezesem Rady Ministrów, a na mój wniosek panów:</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#Marszałek">Henryka Józewskiego, wojewodę wołyńskiego — Ministrem Spraw Wewnętrznych, Augusta Zaleskiego, senatora — Ministrem Spraw Zagranicznych, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego — Ministrem Spraw Wojskowych, dr Sławomira Czerwińskiego — Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, inż. Eugenjusza Kwiatkowskiego, posła na Sejm Rzeczypospolitej — Ministrem Przemysłu i Handlu, inż. Alfonsa Kühna — Ministrem Komunikacji, prof. dr Maksymiljana Matakiewicza — Ministrem Robót Publicznych, Aleksandra Prystora — Ministrem Pracy i Opieki Społecznej, prof. dr Witolda Staniewicza — Ministrem Reform Rolnych, inż. Ignacego Boernera — Ministrem Poczt i Telegrafów, oraz poruczył kierownictwo: Ministerstwa Skarbu — p. Ignacemu Matuszewskiemu, posłowi nadzwyczajnemu i ministrowi pełnomocnemu przy królewskim rządzie węgierskim, Ministerstwa Sprawiedliwości — Feliksowi Dutkiewiczowi, prezesowi Sądu Apelacyjnego w Warszawie i Ministerstwa Rolnictwa — Wiktorowi Leśniewskiemu, podsekretarzowi stanu w Ministerstwie Rolnictwa. Podpisano: Prezes Rady Ministrów K. Bartel”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Mam zaszczyt przypomnieć Wysokiej Izbie, że w dniu dzisiejszym minęło 120 lat od dnia śmierci wielkiej historycznej postaci Marszałka Senatu przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Stanisława Małachowskiego. Zasługi tego wielkiego męża stanu Polski znane są dostatecznie. Powstaniem proponuję uczcić pamięć jego.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">(Obecni wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Francja, sojuszniczka nasza, i cały przyjazny nam naród francuski okrył się żałobą z powodu nieodżałowanego zgonu Jerzego Clemenceau, ojca zwycięstwa. Cała Polska współczuje tej żałobie, ponieważ zna Jerzego Clemenceau z jego stosunku do sprawy polskiej. Naród nasz stracił szczerego przyjaciela w tym wielkim człowieku Francji; z wdzięcznością zachowa w pamięci jego akcję na naszą korzyść przy układaniu Traktatu Wersalskiego. Aby dać wyraz tym uczuciom ze strony Senatu, wysłałem depeszę kondolencyjną p. prezydentowi senatu francuskiego, na którą otrzymałem od niego podziękowanie następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">„Interpréte de la haute assemblée profondément touchée des marques de sympathie temoignées par le Sénat de Pologne à l'occasion du decés du président Clemenceau je vous remercie de vos condoléances dans notre deuil national.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">(—) Paul Doumer, President du Senat”.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">Powstaniem uczcijmy obecnie pamięć tej wielkiej świetlanej postaci.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#komentarz">(Obecni wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">W czasie od dnia 25 marca do dnia dzisiejszego, t. j. w okresie feryj Senatu, ubyli z grona naszego ś. p. senatorowie: Jan Englisch, ks. dr. Józef Londzin i ks. Jan Albrecht.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">Ś. p. senator Jan Englisch zmarł dnia 13 kwietnia w Krakowie, będącym terenem jego pracy na niwie społecznej, którą wcześnie, bo od roku 18 życia zaczyna, wstępując do tajnych, prześladowanych przez zaborców organizacyj robotniczych. Nie mając skłonności do występów publicznych, zmarły zadawalał się cichą, sumienną pracą, niemniej widzimy go w dalszych latach jako redaktora kilku pism robotniczych, organizatora stowarzyszeń i odpowiedzialnego kierownika politycznych robotniczych organizacyj. Ludność robotnicza Krakowa, należycie go oceniając, posyła go jako swego przedstawiciela kilkakrotnie do samorządu; w odrodzonej ojczyźnie dwukrotnie, bo w 1922 i w 1928 r., wybiera go do Senatu, gdzie dla swych zalet umysłu i charakteru cieszył się poważaniem i sympatją, Ś. p. senator ks. dr. Józef Londzin zmarł dnia 21 kwietnia w cieszyńskiem, któremu poświęcił cały swój pracowity żywot na niwie kulturalno-oświatowej. Od wczesnej młodości ks. Londzin staje w szeregach najwybitniejszych bojowników o prawa ludności polskiej w cieszyńskiem, nie cofając się przed walką, ani obawiając represyj ze strony władz zaborczych, a często także i przełożonej wówczas władzy kościelnej niemieckiej. Niewymagający dla siebie, cichy pracownik i gorący patrjota, ks. Londzin był twardym i nieugiętym, gdy chodziło o sprawę narodową, czujnym na każdy zakus zaborczy, dążącego do zniemczenia Cieszyna. Wybierany jest zmarły przez ludność do parlamentu austrjackiego, następnie do sejmów polskich, wreszcie w 1928 r. do Senatu, gdzie znaliśmy i szanowaliśmy go wszyscy.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#Marszałek">W dniu 6 Iipca ubył z grona naszego ś. p. senator ks. Jan Albrecht, szanowany i znany przez rzesze robotnicze i rzemieślnicze Łodzi i Warszawy, skąd zmarły posłuje do pierwszego i drugiego Senatu Rzeczypospolitej. Poświęciwszy się zagadnieniom polityki socjalnej, które dokładnie studjuje zagranicą i w kraju, ks. Albrecht nie ogranicza się tylko do prac w ciałach ustawodawczych — zasadę konieczności polepszenia doli materjalnej robotnika wprowadza w czyn, budując domy robotnicze, zakładając kooperatywy mieszkaniowe robotnicze i rzemieślnicze w Łodzi i w Warszawie. W Senacie bierze pracowity i gorliwy udział w pracach plenum i komisyj, specjalnie w sprawach polityki socjalnej głos jego i zdanie bywało zawsze ważkie, cenione i szanowane.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#Marszałek">Pamięci senatorów: Jana Englischa, ks. dr. Józefa Londzina i ks. Jana Albrechta — cześć!</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#komentarz">(Obecni wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#Marszałek">Na miejsce zmarłych członków Senatu weszli nowi senatorowie, a mianowicie: p. dr Daniel Gross na miejsce senatora Englischa; p. Józefa Bramowska na miejsce senatora ks. Londzina; p. Józef Dudek na miejsce senatora Miklaszewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#Marszałek">Stosownie do postanowienia art. 37 i 20 Konstytucji nowowstępujący senatorowie winni złożyć na ręce Marszałka Senatu wobec Izby ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#Marszałek">Proszę pp. Grossa, Dudka i p. Bramowską, żeby wystąpili.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SekretarzsKamieniecki">„Ślubuję uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Panowie Senatorowie zechcą powtórzyć wyraz „ślubuję”. S. Daniel Gross.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SGross">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">S. Józefa Bramowska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SBramowska">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">S. Józef Dudek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SDudek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Przechodzę do rocznego sprawozdania z działalności Senatu. W okresie sesji budżetowej od i listopada 1928 r. do dnia 31 marca 1929 r. odbyło się 12 plenarnych posiedzeń Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszałek">Prócz plenarnych posiedzeń odbył się szereg posiedzeń poszczególnych komisyj senackich, a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszałek">1) Komisji Skarbowo-Budżetowej — 37 posiedzeń, 2) Komisji Gospodarstwa Społecznego — 5 posiedzeń, 3) Komisji Prawniczej — 10 posiedzeń, 4) Komisji Administracyjnej — 4 posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#Marszałek">5) Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych — 12 posiedzeń, 6) Komisji Oświaty i Kultury — 3 posiedzenia, 7) Komisji Regulaminowej — 3 posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#Marszałek">Również odbyło się jedno posiedzenie Podkomisji Emigracyjnej, Ogółem więc odbyło się 75 posiedzeń komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#Marszałek">W tym czasie wpłynęły do Senatu 73 projekty ustaw, z których zostały przyjęte przez Senat 63, w tem 56 bez zmian, zaś 6 ustaw z poprawkami Senatu; odrzucono 1 ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#Marszałek">Niezałatwionych pozostało 10 projektów ustaw, które nie mogły być rozpatrzone przez Senat bądź z powodu zamknięcia sesji budżetowej, bądź też, że wpłynęły już po zamknięciu sesji.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#Marszałek">Senat uchwalił poprawki — zmiany do następujących ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#Marszałek">a) ustawy skarbowej na okres od 1.IV. 1929 r. do 31 marca 1930 r. oraz do preliminarza budżetowego na rok 1929/30;</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#Marszałek">b) ustawy w sprawie uzupełnienia niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno-administracyjnem;</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#Marszałek">c) ustawy, zmieniającej art. 1 ustawy z dnia 23 Iipca 1926 r. oraz art. 1 ustawy z dnia 2 marca 1927 r. o zmianie art. 112 ustawy o szkołach akademickich z dnia 13 Iipca 1920 r.;</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#Marszałek">d) ustawy o zmianie ustawy z dnia 18 marca 1928 r. o izbach morskich;</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#Marszałek">e) ustawy w przedmiocie uzupełnienia ustawy z dnia 31 Iipca 1924 r. w przedmiocie ochrony drobnych dzierżawców rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#Marszałek">Prócz tego Senat zajmował się projektem ustawy w sprawie zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r., zawierającego „Prawo o ustroju sądów powszechnych” — i odrzucił projekt ustawy w sprawie odroczenia dnia wejścia w życie powyższego rozporządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#Marszałek">W czasie trwania sesji zgłoszono 38 interpelacyj, z czego Klub Ukraiński zgłosił — 35, senator Thullie — 2 i Klub Narodowy — 1. Z pośród tych interpelacyj w sprawach politycznych było 10, w sprawach gospodarczych — 12, w sprawie nowelizacji prawa małżeńskiego z 1836 r. — 1, pozostałych 15 dotyczyło osób prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#Marszałek">Nadto zgłoszony został przez Klub Ukraiński wniosek nagły w sprawie tragicznych zajść w gminie Batiatycze, żądający przeprowadzenia najściślejszego dochodzenia. Wniosek ten Senat odrzucił.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#Marszałek">Wymienić również należy prace niektórych z pp. senatorów na terenie międzynarodowym, bądź to przez udział w pracach poszczególnych komisyj Ligi Narodów, bądź uczestniczenie w międzynarodowych zjazdach parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#Marszałek">I tak w pracach komisji doradczej Ligi Narodów opieki nad dzieckiem i kobietą („Commission consultative pour la protection de l'enfant et de la femme”) w Genewie brał czynny udział p. Wicemarszałek Posner.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#Marszałek">W komitecie doradczym organizacji ekonomicznej Ligi Narodów jednym z głównych referentów był p. Wicemarszałek Gliwic.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#Marszałek">W międzynarodowej parlamentarnej konferencji handlowej w Berlinie uczestniczyli pp. Wicemarszałek Gliwic, senatorowie Łubieński i Rogowicz.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#Marszałek">Wreszcie Senat przez swych delegatów brał udział w szeregu uroczystości zagranicą, a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#Marszałek">1) w pogrzebie marszałka Focha — Wicemarszałek Posner i senatorowie Lubomirski i Motz;</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#Marszałek">2) na odsłonięciu pomnika wieszcza Adama Mickiewicza w Paryżu — Marszałek Senatu Szymański, Wicemarszałek Posner, senatorowie: Motz, Lubomirski i Strug.</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#Marszałek">Nadto Senat wydał po raz pierwszy od czasu swego istnienia całkowite sprawozdanie o preliminarzu budżetowym, co Panowie Senatorowie mieli możność w swoim czasie sami ocenić.</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#Marszałek">Wreszcie należy zaznaczyć, iż w czasie trwania sesji budżetowej oraz po jej zamknięciu, aż do ostatniej chwili urzędował pod przewodnictwem Marszałka Senatu komitet nadzorczy przebudowy gmachu Senatu, który odbył ogółem 17 posiedzeń.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#Marszałek">W wyniku prac tego komitetu została ostatecznie całkowicie przebudowana według planów inż. Miecznikowskiego sala plenarnych posiedzeń Senatu wraz ze salami komisyj i klubów.</u>
+ <u xml:id="u-10.26" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego, który został pp. senatorom rozdany.</u>
+ <u xml:id="u-10.27" who="#Marszałek">Zamieszczenie na dzisiejszym porządku dziennym 7 projektów ustaw uchwalonych przez Sejm, a przekazanych Senatowi i których termin minął, wynikło ze względów następujących.</u>
+ <u xml:id="u-10.28" who="#Marszałek">Według ustalonych powszechnie zwyczajów parlamentarnych ciała ustawodawcze nie obradują w czasie, gdy rząd jest w dymisji, a następny rząd nie jest jeszcze powołany. Ciału bowiem ustawodawczemu nie jest znany stosunek nowego rządu do projektu ustawy, poprzedni zaś rząd nie może już zająć żadnego stanowiska. Na tem samem stanowisku stał też Sejm w osobie swego marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-10.29" who="#Marszałek">Ze względu na przesilenie gabinetowe, które rozpoczęło się dnia 7 grudnia, należało odwołać posiedzenie Senatu, wyznaczone na 8 grudnia. Z chwilą jednak, gdy przesilenie ustało, dzień dzisiejszy jest pierwszym dniem, w którym stało się możliwem dla Senatu odbycie posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.30" who="#Marszałek">Uważałem, że przez cały czas niemożności zwołania posiedzenia Senatu faktycznie uległ zawieszeniu bieg terminów, przewidzianych art. 35 Konstytucji, które muszą być zachowane, przeto umieściłem na porządku dziennym te wszystkie sprawy, dla których upływa dla Senatu termin, w którym należy zapowiedzieć zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-10.31" who="#Marszałek">Jednakże taki punkt widzenia wzbudził w łonie Senatu pewne wątpliwości, to też dla wyjaśnienia prawnego stanowiska przekazuję tę sprawę odpowiednim komisjom senackim.</u>
+ <u xml:id="u-10.32" who="#Marszałek">Na posiedzeniu Komisji Administracyjnej, które odbyło się w dniu dzisiejszym rozważano zasadniczą kwestję, czy bieg terminów, w art. 35 Konstytucji przewidzianych, zawiesza się na okres czasu, kiedy rząd jest w stanie dymisji. Po posiedzeniu zwrócił się do mnie przewodniczący Komisji Administracyjnej, abym przekazał ją do przygotowawczego zasadniczego rozstrzygnięcia Komisji Prawniczej Senatu. Zaś Komisja Prawnicza uznała się, jak to mi oświadczył jej przewodniczący, za niewłaściwą do rozstrzygnięcia tej sprawy, wskazując, że właściwą w tym wypadku jest Komisja Regulaminowa.</u>
+ <u xml:id="u-10.33" who="#Marszałek">Przyznając, że rzeczywiście jest to sprawa natury zasadniczej, a więc powinna znaleźć rozstrzygnięcie po odpowiedniem jej przygotowaniu przez najwłaściwsze do tych rozstrzygnięć komisje, t. j. przez połączone Komisje Regulaminową i Prawniczą, postanowiłem przekazać tę sprawę do zaopinjowania przygotowawczego tym komisjom, zaś do chwili ostatecznego rozstrzygnięcia przez plenum Senatu zdjąć sprawy, umieszczone pod punktami od 2–8 włącznie, z porządku dziennego. Komisje mają ukończyć pracę przed 2 stycznia, na który to dzień, godz. 4, wyznaczam plenarne posiedzenie Senatu. Przystępujemy do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-10.34" who="#komentarz">(S. Januszewski: Panie Marszałku, w sprawie tego oświadczenia proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-10.35" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SJanuszewski">Wysoki Senacie! Pan Marszałek z miejsca swego pozwolił sobie interpretować art. 35 Konstytucji, który dla mnie i dla moich towarzyszy, a sądzę, że i dla większości klubów, jest zupełnie jasny i nie może ulegać żadnej interpretacji.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SJanuszewski">Czytam ten artykuł, ażeby Wysoki Senat, który, przypuszczam, zna go również, jeszcze raz go sobie uprzytomnił: „Każdy projekt ustawy, przez Sejm uchwalony, będzie przekazany Senatowi do rozstrzygnięcia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu uchwalonego projektu ustawy żadnych przeciwko niemu zarzutów — Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu Prezydent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem 30 dni”.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SJanuszewski">A dalej: „Jeżeli Senat postanowi projekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapowiedzieć to Sejmowi w ciągu powyższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych dni 30 zwrócić Sejmowi z proponowanemi zmianami”. Ten artykuł, sądzę, jest jasny i ani Marszałek Senatu, ani komisja, czy dwie Komisje Prawnicza i Regulaminowa nie mogą tego artykułu Konstytucji zmieniać. Nie ma Komisja Prawnicza do tego żadnego tytułu w myśl regulaminu, jaki przewiduje kompetencję dla Komisji Prawniczej, to samo i Komisja Regulaminowa, dla której regulamin przewiduje kompetencję tylko wtedy, jeżeli zachodzą trzy wypadki: jeżeli ktoś uważa, że jest niesłusznie ukarany przez Marszałka, jeżeli chodzi o mandat i w trzecim wypadku, którego w tej chwili sobie nie przypominam. Te trzy wypadki dają prawo Komisji Regulaminowej zajmowania się temi sprawami. Nie mogą zatem te dwie komisje Senatu, wogóle żadna komisja Senatu zajmować się interpretacją ustawy, która według nas jest zupełnie jasna. Najwyżej mogą określić czy termin przeszedł. Termin jednak ponad wszelką wątpliwość minął.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SJanuszewski">Jeżeli p. Marszałek chciał powagę Senatu salwować, to mógł zwołać posiedzenie w celu zapowiedzenia zmian. Takie posiedzenie, przypuszczam, że w tym celu, zwołał na dzień 9, czy 8 grudnia, jednak ja nie wiem dlaczego odwołał. Jeżeli p. Marszałek powiada, że idzie śladem metod parlamentarnych, jakie ma Sejm, to w tym wypadku jest to niesłuszne, bo Sejm nigdy nie zapowiada zmian, Sejm może debatować albo ewentualnie musi debatować — to może być rzeczą interpretacji — w obecności rządu lub nie, ale dla zapowiedzenia zmian obecności rządu nie potrzeba. Jeżeli p. Marszałek miał wątpliwości, to jest powiedziane w regulaminie, że Komisja Regulaminowa obraduje i podczas odroczenia. Mógł się p. Marszałek zwrócić do Komisji Regulaminowej i spytać, co ma robić. Jednak p. Marszałek nikogo się nie radził i nie pytał, i na swoją własną odpowiedzialność, za którą sądzę winien ponieść konsekwencję, tutaj przed Wysokim Senatem stawia kwestję interpretacji jasnego zupełnie paragrafu Konstytucji. My na to nie możemy się zgodzić i z tego względu stawiam wniosek do uchwalenia Wysokiemu Senatowi. Wniosek ten brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SJanuszewski">„Wobec tego, że wszystkie ustawy, wymienione w punktach 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 8 dzisiejszego porządku dziennego, w myśl art. 35 Konstytucji nie podlegają już obradom Senatu, ponieważ wyznaczone terminy już minęły i Senat nie podniósł żadnych przeciwko nim zarzutów, Senat nie zgadza się na przesłanie tych ustaw do Komisji Regulaminowej i Prawniczej”. Sądzę, że nie potrzebuję dodać ani jednego słowa. Artykuł jest jasny i jasną jest również postawa p. Marszałka. Nie zmusi nas p. Marszałek do złamania wyraźnego przepisu Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#komentarz">(S. Roman: Panie Marszałku, proszę o głos.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SRoman">Wysoki Senacie! Naprawdę to przemówienie, które dopiero co słyszeliśmy, do pewnego stopnia mnie, i jak przypuszczam, wszystkich nas, całą naszą grupę Bloku Bezpartyjnego, przeraziło. Właściwie nie wiem, co ono miało na celu. Czy było ono wyrażeniem votum nieufności Marszałkowi Senatu?</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Narazie nie.)</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SRoman">Czy to był wniosek, ażebyśmy decydowali kwestję, którą już w swojem przemówieniu omawiał p. Marszałek Senatu i w której, wypowiadając swoje stanowisko, zaznaczył również stanowisko tych komisyj, które w dniu dzisiejszym obradowały.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SRoman">Ja uważam, że tak w pierwszym, jak i w drugim wypadku nie powinno to mieć wcale miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SRoman">Jeżeli cośkolwiek mógłbym w danym wypadku zarzucić p. Marszałkowi Senatu, to chyba to, że p. senatorowi przemawiającemu nie odebrał głosu, gdyż nie można stawiać bezprzedmiotowych wniosków, ani prowadzić nad niemi dyskusji, skoro Marszałek wykonał swoje prawo. Zgodnie z regulaminem nie kto inny, lecz właśnie Marszałek Senatu układa porządek dzienny.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#komentarz">(S. Januszewski: Zgodnie z Konstytucją.)</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SRoman">P. Marszałek dziś przed rozpoczęciem obrad zdjął szereg spraw z porządku dziennego, czyli porządek dzienny ustalił, wykonał to, co należy do jego władzy dyskrecjonalnej, której nie możemy ani krytykować, ani w której zakresie nie możemy odmiennych uchwał stanowić.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SRoman">A teraz co do krytyki postępowania p. Marszałka; choć nie jest to votum nieufności, jak obecnie oświadczył s. Januszewski, ale jest niedopuszczalna krytyka, jaką tu przed chwilą słyszeliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SRoman">Nie wiem, czy można było zająć bardziej objektywne, rzeczowe stanowisko, niż to, które zajął p. Marszałek Senatu. P. s. Januszewski oświadcza, że art. 35 Konstytucji jest tak dla niego jasny, że nie dopuszcza tu żadnych wątpliwości. Oświadcza, że on bezapelacyjnie zdecydował, iż terminy przeszły i żadnych tu nie może być sporów. Możliwe, iż p. s. Januszewski jest tak pewnym swoich tez, chcę jednak zaznaczyć, że najwięksi nawet prawnicy w najprostszych często sprawach prawniczych miewają wątpliwości, na tem polega właśnie rozum prawniczy i na tem powinna polegać rozwaga senatora. Ostrożniej postąpił p. Marszałek Senatu, który po rozważeniu tego zasadniczego zagadnienia zdecydował w myśl swego rozumienia rzeczy, przytem zgodnie z precedensem jaki w tej Wysokiej Izbie już był,...</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#komentarz">(S. Januszewski: Nie było nigdy podobnego precedensu.)</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SRoman">... zdecydował w ten sposób, że skoro rząd jest w stanie dymisji, skoro ten ważny czynnik w pracach państwowych nie może zająć stanowiska, to nie możemy stanowić i uchwalać rzeczy pod względem państwowym niezmiernie ważnych, jakiemi są ustawy Rzeczypospolitej. Otóż p. Marszałek w ten sposób uznał i postąpił zgodnie z tym precedensem, jaki już był w Senacie i dlatego nie zwoływał posiedzenia Senatu przez cały okres, kiedy rząd był w stanie dymisji, natomiast skoro tylko rząd został przez p. Prezydenta powołany, dziś mieliśmy obrady komisyj i mamy posiedzenie plenarne Senatu. Ale p. Marszałek nie jest w tym kierunku tak pewny siebie w zawiłych kwestjach prawniczych, jak p. senator Januszewski. I dlatego skoro ja, jako przewodniczący Komisji Administracyjnej i Samorządowej Senatu, zakomunikowałem wątpliwości tej komisji co do rozumienia art. 35 Konstytucji i konieczność zasadniczego, prejudycjalnego rozstrzygnięcia tej kwestji, p. Marszałek ustosunkował się do sprawy tej w sposób jedynie właściwy, jak to z jego oświadczenia wynika.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#SRoman">Należy więc zastanowić się nad tą kwestją i rozstrzygnąć ją zgodnie z logiką i dobremi obyczajami parlamentarnemi.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#SRoman">Nie chcę tej sprawy obecnie rozstrzygać i przedstawiać więcej dowodów i argumentów za swem stanowiskiem, bo nie jest ona dziś na porządku dziennym. Jedynie chcę dzisiaj uzasadnić słuszność i objektywizm w postępowaniu p. Marszałka Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#komentarz">(Brawa na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#SRoman">Skoro więc dowiedział się p. Marszałek, że wynikły wątpliwości prawnicze, jak należy rozumieć i stosować art. 35 Konstytucji, cóż czyni? Zwraca się do Komisji Prawniczej, którą uważa za komisję, mającą prawo rozstrzygać sprawy prawnicze. Któż jak nie prawnicy mają rozstrzygać? A gdy ta uznała swą niewłaściwość, wskazując na Komisję Regulaminową, skierował sprawę do przygotowawczego jej załatwienia połączonym Komisjom Prawniczej i Regulaminowej. Poszedł więc po linji jedynie rozumnej, po jakiej iść był powinien, mianowicie zdjął z porządku dziennego te sprawy, z któremi bezpośrednio łączy się sprawa zawieszenia biegu 30, względnie 60-dniowego terminu do czasu rozstrzygnięcia wynikłej kwestji prejudycjalnej. Może będzie wspólny wniosek, może będą dwa różne przedstawione na plenum Senatu, które jedynie i wyłącznie uprawnione jest, aby tę sporną kwestję rozstrzygnąć. Jeszcze raz powtarzam, że kwestja ta nie wydaje mi się tak bezsporną jak p. s. Januszewskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#SRoman">Proszę Panów, mówiąc to wszystko, miałem na myśli jedynie odpowiedź p. s. Januszewskiemu. Proszę nie uważać, że merytorycznie przemawiam za tem, czy innem stanowiskiem. Nie mogę zatem przemawiać, bo ta kwestja nie jest na porządku dziennym, odpowiadam tylko p. s. Januszewskiemu na jego zarzuty co do lojalności, słuszności i objektywizmu w postępowaniu p. Marszałka Senatu. Uważam dalej, że nad tą kwestją dalsze dyskusje i debaty nie mogą mieć miejsca, bo nie jest na porządku dziennym. Będziemy o tem rozprawiać i mówić w czasie właściwym i p. Marszałek Senatu nie powinien nad tą sprawą, mojem zdaniem, teraz dopuszczać do dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#komentarz">(S. Januszewski: Owszem, bo jest kwestja odesłać, czy nie odesłać, to nie Marszałek, tylko Senat decyduje. Pan nie zna regulaminu.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo, pragnę zwrócić się przeciwko ostatniej konkluzji, jaką poprzedni mówca tutaj wypowiedział. Został postawiony wniosek, ażeby nad tą sprawą Senat już więcej się nie zastanawiał, ażeby ją usunąć z porządku dziennego, ażeby zatem nie odsyłać do Komisji Regulaminowej, lecz wogóle stanowczo tę rzecz obecnie załatwić. Uważam, że ten wniosek jest słuszny. Jest słuszny z tego powodu, ponieważ Senat ma kompetencje ustawodawcze bardzo skromne, bardzo niewielkie; jeżeli zaniedba tej swojej kompetencji, to jest jego wina, ale nie powinien szukać niepotrzebnych konfliktów pomiędzy sobą, a Sejmem, a przynajmniej nie powinien dopuszczać do tego, ażeby one powstawały.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie, brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SGłąbiński">Ponieważ wiadomo, że już niektóre z tych ustaw, które są na porządku dziennym, zostały odesłane przez Marszałka Sejmu do Prezydenta Rzeczypospolitej do podpisu, jako ustawy obowiązujące, więc jeżeli Senat będzie się temi rzeczami znowu zajmował, doprowadzi to oczywiście do pewnego konfliktu. Bo cóż znaczy uchwała Komisji Regulaminowej? Może ona być zgodna z tem, co powiedział p. prezes Roman, przejdzie do Senatu, przypuśćmy, że Senat zgodzi się z wnioskiem większości Komisji Regulaminowej, a wniosek ten będzie właśnie taki, jakiego on sobie życzy — i cóż za następstwo będzie? Rzecz jest jasna, wedle mego zdania, wedle Konstytucji naszej. My żadnego prawa zwyczajowego parlamentarnego nie mamy. W Anglji, gdzie niema Konstytucji pisanej, jest wprawdzie prawo zwyczajowe parlamentarne — ale czem ono jest? Jest to zwyczaj wykonywany w przekonaniu, że jest prawem. U nas zamiast prawa zwyczajowego jest prawo pisane, jest Konstytucja, która wyraźnie określa te terminy, i dlatego nie możemy się powoływać na zwyczaj, który byłby w sprzeczności z prawem pisanem. Dlatego sądzę, że powinniśmy usunąć tę rzecz z porządku dziennego i nie zastanawiać się nad nią więcej.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SGłąbiński">Nie wchodzę w inne kwestję, które się z tem łączą, ale sądzę, że w interesie powagi Senatu jest, ażeby jego uchwały były respektowane. Możemy doprowadzić do tego, że nasza uchwała nie będzie zgodna z Konstytucją i respektowana nie będzie. Dlatego mój klub będzie głosował za wnioskiem p. kolegi Januszewskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Są dwa wnioski, które pokrywają się...</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Głosy: Niema głosowania.)</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SKopciński">Proszę Wysokiego Senatu, zabieram głos dlatego, że s. Januszewski postawił wniosek także w naszem imieniu. P. s. Roman omawiał sprawę, czy p. Marszałek wogóle może dopuścić do zmiany porządku dziennego. Panie Senatorze, regulamin inaczej brzmi. Art. 22 regulaminu powiada: „Porządek dzienny każdego posiedzenia ustala Marszałek i przedstawia Senatowi do zatwierdzenia lub zmiany”. A zatem p. Marszałek tylko przygotowuje porządek dzienny, a Senat według art. 22 ma prawo zmienić go.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SKopciński">Proszę Panów, chodzi nam o to: p. Marszałek proponuje odesłać sprawę do Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SKopciński">Nie mam nic przeciw temu, żeby Komisja Regulaminowa zastanawiała się nad tem, aby w przyszłości nie zdarzyło się przepuszczanie terminu. Może na to znajdzie się jaka rada, co daj Boże, ale nie potrzeba na to zmiany art. 35 Konstytucji, ani specjalnego interpretowania go. Przecież ten artykuł jest jasny i ważny. Przeciw kalendarzowi nie możemy tworzyć żadnych argumentów, minęło trzydzieści dni i sprawa załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale było przesilenie rządowe.)</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SKopciński">Tak, kwestja przesilenia rządowego. Pewno, że według zwyczaju, jaki był w naszym parlamencie, postępowano z pewną kurtuazją, postępowano praktycznie, aby bez nieodzownej potrzeby nie zwoływać posiedzeń Sejmu i Senatu, kiedy niema rządu, bo rząd ustępujący nie mógł się wypowiedzieć w imieniu rządu, który nastąpi. Ale to nie może się tyczyć kwestji upłynięcia terminu. Bo weźmy choćby sprawę, która jest dziś na punkcie pierwszym porządku dziennego, czyż przesilenie rządowe mogło wstrzymać Sejm od uchwalenia tej ustawy w czasie przesilenia? Nie, bo z tego wynikłyby szkody. I gdybyśmy chcieli na własną rękę interpretować art. 35 w ten sposób, że termin odkłada się wskutek przesilenia rządowego, oczywiście postąpilibyśmy wbrew brzmieniu wyraźnemu tego artykułu.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#SKopciński">Musimy wyrazić ubolewanie, że p. Marszałek postawieniem tych spraw na porządku dziennym wywołał tę dyskusję, bez której mogłoby się obejść, albowiem brzmienie Konstytucji jest wyraźne i tu żadna Komisja Regulaminowa nie może mieć miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SKopciński">Zwracam uwagę, że my bronimy powagi Izby senatorskiej, bo oroszę uprzytomnić sobie ustawę, która jest na 6 punkcie porządku dziennego. Ta ustawa została już odesłana do podpisu p. Prezydentowi. W jakiem świetle przedstawi się Senat, jeżeli parlament jako całość odesłał ustawę p. Prezydentowi, opierając się na Konstytucji, a Senat dopiero dziś namyśla się, czy nad nią obradować. To byłoby śmieszne. Dlatego też podtrzymuję wniosek p. s. Januszewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SKopciński">Tutaj była już mowa o tem, że nie potrzeba było rządu, żeby zapowiedzieć zmiany. Jeżeli p. Marszałek miał dziś wątpliwości, to prawdopodobnie miał je i przed tem. Dlaczego postawił na porządku dziennym, nie wiem. Przeciwko postawieniu musimy się wypowiedzieć i dlatego popieramy ten wniosek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SPerzyński">Oczywiście kwestja, którą w tej chwili rozważamy, jest niesłychanie istotną i dalecy jesteśmy od tego, ażeby dążyć do jakiegokolwiek konfliktu z Sejmem. Idzie o prawo Senatu, o wykładnię prawa, a nie o żaden konflikt z Sejmem. To trzeba zupełnie wyraźnie i z całą stanowczością powiedzieć, i niniejszem stwierdzam to w imieniu nas wszystkich a przynajmniej moich przyjaciół.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SPerzyński">W dalszym ciągu zdaje mi się, że wniosek p. senatora Januszewskiego nie może być głosowany; on zastępuje wniosek Marszałka Senatu, który na zasadzie art. 22 regulaminu, w tej chwili przytoczonego, ustala porządek dzienny. Na dzień dzisiejszy było wyznaczone posiedzenie i p. Marszałek przedtem zawiadomił Senat o porządku dziennym.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#komentarz">(Głos: Przedstawiając go do zatwierdzenia tych zmian.)</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SPerzyński">Do zatwierdzenia tych zmian, niema wątpliwości. Ja i Pan trzymamy książkę w ręku, ja wierzę, że Pan ustawę umie przeczytać, tego nie kwestjonuję.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SPerzyński">Mielibyśmy skreślić z porządku dziennego pewne ustawy. P. Marszałek uprzedził życzenie p. s. Januszewskiego, zrobił mu zadość, zanim Pan zdążył zabrać głos, więc p. Marszałek ponad wszelką wątpliwość był roztropniejszy. Według regulaminu Marszałek jest stróżem regulaminu i jest upoważniony do jego wykładni. Ażeby w tym kierunku nie popełnić błędu, uważał za właściwe poruczyć dwom komisjom zbadanie kwestji, która znów w dwóch innych komisjach nasunęła wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Chodzi o artykuł Konstytucji, a nie regulaminu.)</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SPerzyński">Nie chodzi o żaden artykuł wogóle, kwestja artykułu nie może budzić żadnej wątpliwości, to można rozróżnić, bo to nie jest trudne do rozróżnienia, chodzi nie o treść artykułu, lecz o zastosowanie artykułu w życiu. To jest tak proste, jak elementarz.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SPerzyński">Otóż w tych warunkach jest zupełnie jasne i wyraźne i poza wszelką wątpliwością, że wniosek p. s. Januszewskiego nie może być głosowany, bo nie zawiera innej treści, jak oświadczenie p. Marszałka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Dopuściłem do dyskusji nad sprawą formalną, aczkolwiek mogłem nie dopuszczać, ale uważałem, że jest pożyteczne dla wzajemnej ufności wyjaśnienie tej sprawy. Osobiście sprawę tę traktowałem jeszcze w innej płaszczyźnie, a mianowicie, że przecież Senat ma tylko wtedy rację bytu, jeżeli odrabia wszystkie te rzeczy, które do niego należą.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B.: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszałek">Jeżeli Senat jest powołany do załatwiania ustaw, które mu przedłożono, to powinien je załatwiać. Rzeczywiście stała się taka rzecz, że są względy natury czysto parlamentarnej, czysto tradycyjnej, zwyczajowej, które stanęły na przeszkodzie obradom Senatu i wskutek tych względów terminy formalne zostały przepuszczone, ale dlatego właśnie odwołuję się do całej Izby, aby Wysoka Izba w głosowaniu wypowiedziała się, czy interpretacja biegu terminów jest wątpliwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#Marszałek">Wspominaliśmy dzisiaj Małachowskiego, wspominaliśmy dzisiaj Wielki Sejm, gdzie nie mówiło się o formułkach, a przywiązywało się wagę do treści rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#Marszałek">Oto nad nami jaśnieje drogowskaz — Salus Reipublicae suprema lex esto. Pomimo to, że tu są sprawy formalne, treść spraw wymaga, aby przeszły one przez Senat, dlatego też interpretację spraw formalnych traktujemy z punktu widzenia interesów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#Marszałek">I pod tym kątem widzenia przejdźmy do głosowania. Proszę tych Panów Senatorów, którzy są za odesłaniem sprawy zawieszenia biegu terminów w czasie dymisji Rządu do połączonych Komisyj Prawniczej i Regulaminowej, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, inni z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#komentarz">(Głos: Bezprzedmiotowy wniosek. S. Kopciński: Wnioskiem jest wniosek s. Januszewskiego. S. Rogowicz: W takim razie prosimy o otwarcie dyskusji nad tym wnioskiem.)</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#Marszałek">Jeżeli s. Januszewski chce, to poddam jego wniosek pod głosowanie, o ile go odpowiednio poprawi, bo nie ustawy, lecz sprawa terminów została odesłana do komisji. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie wniosku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SekretarzsIżycki">Wobec tego, że wszystkie ustawy, wymienione w punktach 2, 3. 4. 5. 6, 7 i 8 dzisiejszego porządku dziennego, w myśl art. 35 Konstytucji nie podlegają już obradom Senatu, ponieważ wyznaczone terminy już minęły i Senat nie podniósł żadnych przeciwko nim zarzutów, Senat nie zgadza się na przesłanie tych ustaw do Komisji Regulaminowej i Prawnej i postanawia zdjąć je z porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Proszę o głos w kwestji formalnej.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SRogowicz">Jeżeli ma być głosowanie, to musi być przedtem otwarta dyskusja. W mojem rozumieniu i w rozumieniu kolegów mego klubu, ta sprawa nie podlega głosowaniu, ponieważ zarządzeniem Marszałka te cztery, czy sześć punktów zostało zdjętych. Więc wniosek p. kol. Januszewskiego jest bezprzedmiotowy, i dlatego, że sprawa już jest załatwiona, nie podlega głosowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Proszę o głos w celu wyjaśnienia.)</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#SRogowicz">Motywy są inne, ale motywów nie głosujemy tylko wniosek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">S. Januszewski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SJanuszewski">Proszę Wysokiego Senatu! P. senator Rogowicz twierdzi, że niema tego na porządku dziennym.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Jest skreślone.)</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SJanuszewski">Idzie o to, czy rozstrzygnięcie tej sprawy ma być odesłane do połączonych Komisji Regulaminowej i Prawniczej, czy też wogóle Senat ma się tą sprawą nie zajmować. I to jest myśl i sens mojego wniosku, ale nie chodzi o to, ażeby zdjąć z porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Pańska myśl jest inna, a wniosek inny.)</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SJanuszewski">Chodzi mi o ten koniec wniosku. Senat nie zgadza się na przesłanie tych ustaw i spraw do Komisji Regulaminowej i niemi nie zajmuje się wogóle. Chodzi o to, ażeby ich nie przesyłać i niemi się nie zajmować.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SJanuszewski">Więc Marszałek, jeżeli to poddaję pod głosowanie, to ma najzupełniejszą słuszność.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SRoman">Panowie Senatorowie! Naprawdę tu zachodzi jakieś nieporozumienie, nieporozumienie tego rodzaju, że istotnie już potrąca o autorytet tej Wysokiej Izby. Sprawa zdaje się z natury swojej prosta, a jednak nie możemy znaleźć słusznego punktu wyjścia. Ja jeszcze zabieram głos, ażeby powtórzyć swoje stanowisko. Nie deliberujemy dzisiaj o zasadniczej kwestji wykładni art. 35. Debatujemy w tej chwili jedynie o tem, do czyjej kompetencji należy układanie porządku dziennego posiedzeń Senatu. Art. 22 naszego regulaminu jest zupełnie wyraźny. Porządek dzienny układa Marszałek Senatu, Proszę Panów, skoro Marszałek Senatu oświadczył, że 7 punktów zdejmie z porządku dziennego, przeto uchwała Senatu może zapaść jedynie w granicach tego porządku, który nam Marszałek Senatu przedstawił. Czyż może tu być jakiś spór, czy może tu być jakaś kwestja?</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SRoman">Cóż wspólnego z tem ma bezprzedmiotowy wniosek p. senatora Januszewskiego, aby nie odsyłać do komisji spraw zdjętych z porządku dziennego, jak gdyby zadecydował o tem Marszałek, a czego niema w rzeczywistości, gdyż sprawy dawno znajdują się w komisji.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SRoman">A teraz, jakie są motywy wniosku? Idą one w tym kierunku, że p. Marszałek nie ma prawa spraw, które do niego wpływają, przekazywać do komisji. Ale to jest właśnie obowiązkiem Marszałka Senatu zgodnie z naszym regulaminem.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SRoman">P. Marszałek Senatu poinformował nas o wątpliwościach, dotyczących zasadniczej kwestji rozumienia art. 35 Konstytucji, i powiedział, że on tę sprawę przedewszystkiem przekazał komisjom. Komisje rozważą, plenum Senatu ostatecznie rozstrzygnie.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SRoman">Nie mogę się zgodzić z senatorem Kopcińskim, że tu nie potrzeba żadnej wykładni, tylko trzeba przyjść z kalendarzem. Mojem zdaniem przyjść należy z głową, z prawniczem rozumem, a nie z kalendarzem, bo kalendarz nie może rozstrzygać znaczenia artykułów Konstytucji. Oczywiście można rozmaicie rozumować. To rozumowanie musi być jednak zakończone jakąś uchwałą przedwstępną komisji, a potem plenum Senatu, która może być taka albo inna, ale musi zapaść we właściwym czasie, w odpowiednim trybie, a porządku w Senacie musimy pilnować wszyscy.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SRoman">Uważam, że ponieważ ostatecznym interpretatorem regulaminu jest Marszałek Senatu, ponieważ art. 22 Regulaminu jest zupełnie wyraźny, ponieważ porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia jest również zupełnie wyraźny, więc możemy go kwestjonować tylko w granicach właściwych i nie możemy mówić o kwestjach, które mogą być debatowane dopiero w przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SRoman">Wobec tego popieram stanowisko, które poprzednio zająłem, i apeluje do p. Marszałka Senatu, aby do żadnego głosowania nad tym wnioskiem, który jest bezprzedmiotowy, nie dopuścił.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! P. Marszałek oświadczył, że na porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia jest tylko jeden punkt pierwszy, następnych punktów niema. Nieistniejących punktów obrad nie można odsyłać do komisji, jest próżnia, niema nic, powiedział: nie istnieją, zdejmuję z porządku dziennego. A skoro niema nieistniejących punktów obrad, zdaje mi się, że na to nie potrzeba wielkich prawników, zresztą nie chcę z prawnikami wszczynać dyskusji, z prawnikami nie będę dyskutować — tych punktów obrad niema, wobec tego nie mogą być odesłane do komisyj. Takie jest moje zdanie. P. Marszałek Senatu oświadczył: zdejmuję z porządku obrad, — a skoro zdejmuje, jak może odsyłać do komisji to, co nie istnieje? Bo powiada: przekażę Komisji Regulaminowej i Komisji Prawniczej, ażeby nie zastanawiać się nad tą kwestją. Nad czem się ma zastanawiać ta komisja? Nad ustawami, które nie są własnością Senatu? Przecież tego wszystkiego niema.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SKłuszyńska">Tu w tej chwili odbywa się przedstawienie, które nie przynosi zaszczytu tej Wysokiej Izbie. Dyskusja jest zupełnie niepotrzebna i tylko należy ubolewać, że p. Marszałek z takich, czy innych względów, których nie będziemy rozpatrywali, 30 grudnia, przed samym Nowym Rokiem, postawił tę sprawę na porządku obrad i zmusza nas do dyskusji, która nie jest najprzyjemniejsza. Naprawdę nie zachodzi potrzeba upierania się przy sprawie, która jest przesądzona zgóry.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, Konstytucja może być dla jednych rzeczą wielką, dla innych rzeczą mniejszą, ale choć każdy paragraf Konstytucji ubocznie może być interpretowany tak albo inaczej, ten punkt Konstytucji jest jasny jak słońce; on powiada o terminach a tych terminów nie dotrzymano. Była możliwość dotrzymania tych terminów, jednak nie dotrzymano. Dlatego zdaje mi się, że wywoływanie na bocznych torach konfliktów nie jest rzeczą potrzebną, ale wręcz szkodliwą. I dlatego ta sprawa powinna spaść z porządku obrad i nikt nie powinien się nią zajmować. Może p. Prezydent swoje złote pióro, albo gęsie, wedle starego obyczaju, macza już w kałamarzu i podpisuje w tej chwili ustawę, którą chcemy na nowo akurat rozpatrywać. Ja stoję na stanowisku szanowania autorytetu Prezydenta. Nikt nie wie, czy p. Prezydent w tej chwili nie podpisuje owej ustawy. A jeżeli nie wiemy, czy podpisuje, czy nie, to nie będziemy o tej sprawie mówić, bo nie wiemy, może już podpisał, bo i ta rzecz nie jest wykluczona.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SKłuszyńska">Przychylam się do wniosku s. Januszewskiego i proszę, żeby nad tą kwestją więcej nie dyskutować i przejść nad nią do porządku dziennego, tak jak ona na to zasługuje. Dzisiaj po tylomiesięcznem bezrobociu nie jest wskazane, żeby tą sprawą się zajmować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SPerzyński">Proszę Panów, zdaje się, że będzie można skończyć tę dyskusję, jeżeli będziemy się trzymali tekstu i nie będziemy obradować nad niewiadomą, bo to nas zaprowadziłoby zbyt daleko.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SPerzyński">Tekst Pańskiego wniosku jest cenną rzeczą. Do tekstu tego wniosku chcę wrócić. P. s. Januszewski występuje przeciwko temu, żeby ustawy, które są na porządku dziennym, nie zostały odesłane do Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">(Głos: Niema.)</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SPerzyński">Właśnie o to chodzi, zupełnie się zgadzamy. P. Marszałek proponuje odesłanie pewnej nowej zupełnie kwestji, która się wyłoniła, nowego zagadnienia, które trzeba rozstrzygnąć. To zagadnienie brzmi w oświadczeniu p. Marszałka tak: Na posiedzeniu Komisji Administracyjnej, które odbyło się w dniu dzisiejszym, rozważano zasadniczą kwestję, czy bieg terminów, w art. 35 Konstytucji przewidzianych, zawiesza się na okres czasu, kiedy rząd jest w stanie dymisji. Nic więcej nie proponuje p. Marszałek, jak tylko odesłanie owego zagadnienia do tych dwóch połączonych komisyj. Komu zależy i co zależy na tem, aby ta kwestja w dwóch komisjach nie została załatwiona, wyświetlona i co to ma wspólnego z wnioskiem, który zastrzega, który zabrania, który nie pozwala, który domaga się, aby nie stało się to, co się wcale niema stać. Myślę, że p. Marszałek przychyli się do naszych próśb i nie podda pod głosowanie tego wniosku i myślę, że p. s. Januszewski zapewne zechce sam wyjaśnić tę kwestję i wycofa wniosek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Proszę Panów, poddając wniosek pod głosowanie, opieram się do pewnego stopnia na art. 49 regulaminu: „Jeżeli sprawa stoi na porządku dziennym Senatu, prawo odesłania do komisji przysługuje plenum Senatu”, aby zdecydowała większość. Tak jest przy demokratycznym ustroju; czy to jest dobrze, czy źle, to jest inna sprawa, nie o to chodzi, chodzi o to, że ten art. 49 mówi o projekcie ustaw, a tymczasem w tym wypadku nie jest projekt ustawy, więc dlatego proszę s. Januszewskiego, aby może zgodził się wycofać swój wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SJanuszewski">Proszę Wysokiego Senatu! Bezwątpienia jest nieporozumienie (Różne głosy na ławach B. B.), ale nieporozumienie, które trzeba wyjaśnić. Otóż na Komisji Skarbowo-Budżetowej, na której uczestniczyłem, wprawdzie była postawiona sprawa, czy ustawę, której termin minął, rozpatrywać czy nie, na innych komisjach była ta sama sprawa, — wtedy panowie senatorowie zajmowali rozmaite stanowiska, a zajmowali również i stanowiska takie, że mamy prawo rozpatrywać mimo, że termin minął. Kwestja tych ustaw będzie bezwątpienia sporna i p. Marszałek postawił ją jako sporną.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#komentarz">(Głosy: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SJanuszewski">I czy w tej chwili, czy po debatach w tych dwóch komisjach, ona napewno wróci...</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Tak, o to chodzi.)</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SJanuszewski">... i będzie musiała wrócić na plenum Senatu. Czyż, proszę Wysokiego Senatu, nie lepiej ją w tej chwili skończyć, a kończy ją mój wniosek, który powiada, że nie chcemy się tą kwestją zajmować dlatego, że uważamy, że artykuł Konstytucji jest zupełnie jasny; mój wniosek zmierza do tego, żeby raz na zawsze tą kwestją się w Senacie nie zajmować. Dlatego też wniosku tego nie cofam i proszę p. Marszałka, aby w tem rozumieniu poddał go pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#komentarz">(Głos: Teraz niewiadomo, nad czem będziemy głosowali.)</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SJanuszewski">Za moim wnioskiem lub przeciw.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#komentarz">(Głos: Nie można tak zasadniczej sprawy przesądzać bez opinji komisji.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Mnie się zdaje, że jednak mam prawo odesłać sprawę biegu terminów do komisji dlatego, że sprawa wobec tak znacznej rozbieżności zdań musi być poddana badaniu. Odsyłam więc do komisji.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do pierwszego punktu porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#komentarz">(S. Januszewski: Panie Marszałku! Wnioski senatorskie muszą być głosowane.)</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Nie każdy.)</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#komentarz">(S. Januszewski: Każdy, który ma poparcie przynajmniej 5 senatorów, musi być głosowany w myśl regulaminu.)</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Ten wniosek jest bezprzedmiotowy.)</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#komentarz">(S. Januszewski: To oceni głosowanie Senatu, a ponieważ ten wniosek ma poparcie trzech klubów, więc to jest wystarczające poparcie.)</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Panie Marszałku! To jest wniosek bezprzedmiotowy, więc nie może być poddany pod głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#komentarz">(Głosy: Panie Marszałku! Prosimy o głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Gaszyński.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy o głosowanie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SGaszyński">W dniu 21 grudnia 1929 r. Sejm uchwalił projekt ustawy bez ograniczenia terminu...</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#komentarz">(Głosy: Panie Marszałku! My protestujemy przeciwko podobnemu prowadzeniu obrad Senatu. Panie Marszałku, prosimy, aby Pan zarządził przerwę.)</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#SGaszyński">... pobierania 7% podatku od dochodu brutto od nieruchomości miejskich oraz od niektórych budynków w gminach wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy o przerwę 10-minutową.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Proszę sprawozdawcę przerwać. Proszę o spokój, będziemy przecież głosowali w dwa dni później, gdy komisja zda relację.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy o 10-minutową przerwę.)</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę 10-minutową.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoki Senacie! P. Marszałek prosił mnie o objęcie przewodnictwa. Przedewszystkiem uważam za konieczne i stosowne złożenie następującego oświadczenia: Czcigodny senator Januszewski miał głos do porządku dziennego, innego głosu nie miał i mieć nie mógł. P. s. Januszewski mógł stawiać wniosek o dodanie względnie zdjęcie czegoś z porządku dziennego. Czcigodny p. s. Januszewski nie uczynił tego i wniosek jego nie idzie ani w jednym, ani w drugim kierunku. Wniosek czcigodnego s. Januszewskiego protestuje jedynie przeciw zarządzeniu, którego prezydjum nie wydało, przeciw odesłaniu ustaw do komisji. Przeto wniosku tego, jako bezprzedmiotowego, na mocy artykułów 12, 22, 25 i 37 pod głosowanie nie poddaję i przechodzę do porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy, zmieniającej niektóre postanowienia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1928 r. o przedłużeniu mocy obowiązującej i uzupełnieniu ustawy z dnia 1 kwietnia 1925 r. w sprawie wymiaru i poboru państwowego podatku od nieruchomości w gminach miejskich oraz od niektórych budynków w gminach wiejskich (odbitka nr 42.) Głos ma s. Gaszyński.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Proszę o głos w sprawie oświadczenia.)</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#WicemarszałekGliwic">Czy do porządku dziennego?</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#komentarz">(S. Januszewski: Stwierdzam, że nie chce mi Pan Marszałek dać głosu.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SGaszyński">Wysoki Senacie! W dniu 21 grudnia 1929 r. Sejm uchwalił projekt ustawy bez ograniczenia terminu jej działania o 7% podatku od nieruchomości w gminach miejskich oraz niektórych budynków w gminach wiejskich. Podatki, jako zrzeczenie się części rezultatów pracy ekonomicznej na korzyść ogólnych celów państwowych, są wyrazem godności obywatelskiej. Musimy jednak dążyć do jednolitości i najdalej idącego uproszczenia systemu podatkowego, zmierzającego ostatecznie do jedynego podatku od zysków. Tymczasem, niestety, niektóre podatki mamy prowizoryczne. Do tych należy ten właśnie podatek od nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SGaszyński">Przechodził on różne koleje, a stawka jego zmieniała się. W 1923 r. uchwalono podatek od brutta, to jest od wpływów. Wysokość stawki była 20%. Od 1 kwietnia 1925 roku stawka jest obniżona do 7%.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SGaszyński">Wnoszę o utrzymanie podatku 7% brutto, lecz bez ograniczenia terminu, czyli ze skreśleniem końcowych słów: „na rok 1929”, jak uchwalił Sejm, a więc o przyjęcie w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu zapisany jest s. prof. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Senat ma Konstytucją sobie przyznany tak szczupły zakres działania, że jest w interesie powagi tej Izby, ażebyśmy przynajmniej ten szczupły zakres działania mogli wykonać. Obecnie dostajemy od Sejmu projekt ustawy, która ma obowiązywać od 1 stycznia przyszłego roku, a zatem ustawy, której nie możemy ani odrzucić, ani w niej wprowadzić żadnych poprawek w interesie Skarbu, albowiem, gdybyśmy odesłali tę ustawę napowrót do Sejmu, minąłby 1 stycznia i nie mógłby ten podatek od 1 stycznia obowiązywać.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SGłąbiński">Sądzę, że powinniśmy w interesie powagi naszego Senatu zastrzec się przeciw takiemu traktowaniu. A musimy to uczynić tem więcej, że sądzę, mielibyśmy możność poczynienia może nawet daleko idących poprawek do tej ustawy, która nam została przesłana.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SGłąbiński">Bo sprawa ta nie jest tak prostą jakby się wydawało. Uchyla się ograniczenie, że tylko na rok ten podatek był przedłużony w roku 1928. Ten podatek był w swoim czasie uchwalony jako prowizoryczny, jako podatek tylko na 1 rok uchwalony, mianowicie w r. 1924, kiedy Sejm uchwalał zmianę ustawy o ochronie lokatorów i okazało się, że wskutek podwyższenia stawek, corocznie stopniowanych, urzędnicy będą musieli ponosić większe koszty utrzymania. Z tego powodu rząd ówczesny p. Władysława Grabskiego, zwrócił się przy sposobności uchwalenia tej ustawy do Sejmu, aby Sejm uchwalił jakiś podatek na rzecz dotacji urzędników, na cele mieszkaniowe. Wówczas już w tej ustawie o ochronie lokatorów w art. 25 uchwaliło się zasadniczo ten podatek od nieruchomości, ale tylko na 1 rok, w tem przewidywaniu, że może rząd w przyszłym roku przyjdzie z jakimś wnioskiem racjonalniejszego podatku niż ten podatek, — jak to będę się starał wykazać.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SGłąbiński">Ponieważ rząd nie przyszedł z nowym projektem, trzeba było uchwalić nową ustawę 1 kwietnia 1925 r. i w tej ustawie liczono się z tem, że ten podatek jest ściśle związany z ustawą o ochronie lokatorów.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SGłąbiński">Ponieważ ustawa o ochronie lokatorów w r. 1928 miała być zlikwidowana, a względnie miał być początek jej likwidacji, bo w roku 1928 miał dochodzić czynsz do wysokości czynszu przedwojennego, więc oznaczono stawkę zmniejszającą się co roku, najpierw 12%, potem 10%, 8%, wreszcie 7%, tak, aby w ostatnim roku 1928 stawka wynosiła 7% i w tym roku miała nastąpić reforma ustawy o ochronie lokatorów. Oczywiście niema mowy o tem, ażebyśmy dziś mogli znieść ustawę o ochronie lokatorów, ale jednak pewna reforma jest pożądana, pewna zmiana byłaby uzasadniona i była zresztą przewidziana już w owym roku. W ustawie tej są postanowienia takie, które dziś można uważać już za anachronizm, a które mogłyby być zmienione w duchu ustawy konstytucyjnej, na korzyść własności indywidualnej. Np. istnieje tam postanowienie, że nie wolno jest, nawet w porozumieniu z wynajmującym, zmieniać czynszu. Czynsz musi pozostać taki, jaki był przed wojną i na tej podstawie podatek jest nałożony na ten czynsz przedwojenny. Jeżeli chodzi o mieszkania większe ponad 4 izby, to taka umowa jest dopuszczalna, ale nie na dłużej jak na jeden rok i jeżeliby nie była odnowiona, to znowu będzie obowiązywać czynsz przedwojenny. Oczywiście, to i inne podobne postanowienia powinny być zreformowane w ten sposób, abyśmy weszli na drogę powolnej likwidacji tej ustawy, niezgodnej z zasadami ustawy konstytucyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SGłąbiński">Ale przy sposobności obecnej ustawy należałoby zastanowić się nad tem, czy rzeczywiście ten cel, dla którego podatek był uchwalony, nadal istnieje. Wiadomo, że urzędnicy skarżą się nietylko na to, że mają małe płace, ale i na to, że ten dodatek mieszkaniowy nie zawsze jest im wypłacany. Nie wiem, o ile te skargi są uzasadnione, ale w każdym razie, przy sposobności uchwalania teraz przedłużenia tej ustawy i to już nie na jeden rok, ale bez żadnych ograniczeń, powinniśmy otrzymać od Rządu jakieś wyjaśnienia, czy rzeczywiście te dochody są używane na te cele i czy rzeczywiście urzędnicy otrzymują to, co im się słusznie należy.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SGłąbiński">Nareszcie muszę zwrócić uwagę i na to, że ten podatek jest ze stanowiska teoretycznego nieracjonalny i to uznawaliśmy roku 1924, a dlatego uchwalono go tylko na jeden rok, że nie jest to podatek od czystego zysku, ale od przychodu brutto z domów, a nadto jest podatkiem nałożonym nietylko na domy mieszkalne, ale na wszelkie budynki, fabryki, teatry, łaźnie, nawet na place, które służą dla celów handlowych. Otóż tego rodzaju podatek obciąża przemysł, obciąża handel, szczególnie w dzisiejszej sytuacji gospodarczej jest istotnie bardzo uciążliwy. Dlatego należałoby się zastanowić, czy należy utrzymać opodatkowanie i tych budynków gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SGłąbiński">Nakoniec jeszcze na jedno zwrócę uwagę. W innych podatkach zwykle ustanawia się pewną granicę dla dodatków samorządowych. Ponieważ ten podatek był uchwalony tak doraźnie, tej rzeczy się nie uchwaliło i z tego powodu dodatki samorządowe do tego podatku są bardzo rozmaite. Więc naprzykład we Lwowie mamy 75% dodatku gminnego, a oprócz tego 5% na cele drogowe. W Łodzi, słyszałem, że proponują 200% dodatku do tego podatku. Ta rzecz powinna być w jakiś sposób uregulowana, powinno się w ustawie wyznaczyć maksimum dodatku na cele komunalne. Oczywiście zdajemy sobie sprawę z tego, że samorząd potrzebuje pieniędzy, ale jednakowoż samorząd także nie może wyczerpywać tylko pewnych źródeł — i dlatego pewna regulacja także i w skarbowości samorządu przy tej okazji byłaby potrzebną.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SGłąbiński">Widzimy zatem, że mamy wiele zastrzeżeń. Nie mamy co do tych spraw żadnych wyjaśnień, ale jednak jesteśmy w tem położeniu, że ten podatek trzeba będzie uchwalić z tego powodu, że inaczej stworzylibyśmy lukę w dochodach skarbowych i pewną próżnię w całym naszym systemie podatkowym. Widzimy więc, że zwoływanie częstsze Sejmu i Senatu byłoby bardzo potrzebne, bo nietylko przy tym podatku, ale mogą się zdarzyć i inne wypadki, w których może nas rząd, czy też Sejm w swoim czasie zaskoczyć. Przypominam ustawę z dnia 22 września 1922 r. o ulgach dla nowowznoszonych budowli. Te ulgi są zapewnione dla nowowznoszonych budowli na 15 lat z tem, że tylko tym budowlom będą służyły, które najpóźniej w 8 lat po wejściu w życie tej ustawy z r. 1922 będą wykończone, a więc 20 października przyszłego roku kończy się ten okres, tak, że już te budynki, które są dzisiaj stawiane, jeżeli nie będą wykończone do 20 października 1930 roku, nie będą mogły korzystać z tych ulg podatkowych. Może to wpłynąć na budownictwo, może zatamować i wstrzymać nawet ruch budowlany, który dzisiaj jest tak pożądany i potrzebny. Możemy zatem przewidywać, że rząd ostatecznie przyjdzie z takim wnioskiem, ale może zaskoczy nas tym wnioskiem w tej chwili, że nie będziemy mogli żadnych zmian uczynić. bo będzie to ostatni czas do wejścia w życie tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SGłąbiński">Mamy w b. Królestwie Polskiem podatek wyrównawczy, który ma wielkie znaczenie dla gmin wiejskich. Wiadomo, że tutaj w dawnem Królestwie Polskiem blisko połowa dochodu gmin płynęła z tego podatku wyrównawczego, tak, że nie jest on podatkiem wyrównawczym, ale głównem źródłem dochodu dla gmin. Warto pomyśleć, czy ma być ten podatek, czy na miejsce jego nowy podatek wnieść, bo znowu w ostatniej chwili będziemy zaskoczeni, aczkolwiek właściwie ten podatek wyrównawczy przestaje obowiązywać z końcem tego roku i w przyszłym roku gminy nie będą mogły układać budżetu na podstawie tego podatku wyrównawczego, ale będą musiały wyszukiwać inne źródła dochodu.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SGłąbiński">Uważałem za swój obowiązek przy tej okazji przypomnieć całą historję tego podatku, aby wskazać, że takie zaskakiwanie ciał ustawodawczych, a już zupełnie Senatu w ostatniej chwili musi się odbić niekorzystnie na naszem ustawodawstwie i nie będzie winą Senatu, jeżeli taka ustawa nieracjonalna będzie ogłoszona jako ustawa obowiązująca bez żadnych ograniczeń, bo dotychczas nawet Prezydent Rzeczypospolitej, który w roku 1928 wydał rozporządzenie, liczące się z intencją i duchem podatku, przedłużył tylko na jeden rok do końca roku 1929, a obecnie my ten podatek przedłużamy bez żadnych ograniczeń, żadnych zmian nie wprowadzamy, żadnych zastrzeżeń pod tym względem nie czynimy.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#SGłąbiński">Może te kilka słów skłonią sfery, które decydują, a więc przedewszystkiem Rząd, aby w przyszłości więcej liczyły się z uprawnieniami Sejmu i Senatu i wcześniej z takiemi propozycjami przychodziły.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#SGłąbiński">Klub Narodowy jest zmuszony nie sprzeciwiać się uchwaleniu tej ustawy, ale tylko z tego względu, że jest to robione w ostatniej chwili, w której nawet poprawek do tej ustawy proponować nie możemy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszałekGliwic">Nikt z Panów Senatorów do głosu się nie zapisał. Poddaję pod głosowanie wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem bez zmiany. Kto jest przeciwny, proszę wstać. Stoi mniejszość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#WicemarszałekGliwic">Otrzymałem w tej chwili wniosek p. s. Erdmana i kol. następującej treści: „Senat oświadcza, że nie ma zaufania do Pana Marszałka Senatu dr Juljana Szymańskiego”. Ponieważ nic nie jest powiedziane wyraźnie w regulaminie co do czasu głosowania nad tego rodzaju wnioskiem, stosownie do zwyczajów istniejących w tej mierze w naszym parlamencie oraz na mocy ustępu drugiego art. 12 zawiadamiam Wysoki Senat, że wniosek ten będzie poddany pod głosowanie na następnem posiedzeniu Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#WicemarszałekGliwic">Mamy jeszcze szereg interpelacyj, które nam Pan Sekretarz łaskawie odczyta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie niedopuszczania do nauki szkolnej uczniów narodowości ukraińskiej za przynależność do organizacji skautowej „Piast” w Samborze.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Komunikacji w sprawie przeniesienia urzędników kolejowych Jana Pohoriłyja z Jeziernej, pow. Zborów, do Rogoźna, pow. Rzeszów, i Grzegorza Medwiga z Jeziernej sekcji tarnopolskiej do Starzawy sekcji jarosławskiej.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Oświecenia Publicznego w sprawie języka wykładowego w powszechnej szkole w Odajach ad Horyhlady, pow. Tłumacz, kuratorjum okręgu szkolnego Lwów.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie prześladowania kulturalno-oświatowych towarzystw w pow. kołomyjskim.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnego zabrania ze spółdzielni „Jedność” w Petryłowie, pow. Tłumacz, 154 weksli, a od komitetu budowy narodnego domu w Petryłowie księgi protokółów posiedzeń i księgi kasowej przez komendanta posterunku policji państwowej w Niżniowie, pow. tłumackiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Skarbu w sprawie bezprawnego żądania i pobierania opłat stemplowych od zgłoszeń wolnych od opłat stemplowych przez starostwo powiatowe w Kołomyji.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Oświecenia Publicznego w sprawie języka wykładowego w publicznej szkole powszechnej w przysiółku Waleszczyzna ad Kuźniki, pow. Tłumacz, kuratorjum okręgu szkolnego Lwów.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Oświecenia Publicznego w sprawie niszczenia prywatnego szkolnictwa ukraińskiego w pow. kołomyjskim.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych oraz Pracy i Opieki Społecznej w sprawie niewprowadzenia w życie plebiscytów przeciwalkoholowych w niektórych gminach pow. Tłumacz, woj. stanisławowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SekretarzsKamieniecki">Interpelacje te odeślę do p. Prezesa Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszałekGliwic">Porządek dzienny wyczerpany. Następne posiedzenie Senatu odbędzie się dnia 2 stycznia o godz. 4 po południu. Panowie Senatorowie otrzymają w odpowiednim czasie porządek dzienny. Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 20.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..15764bd
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
@@ -0,0 +1,80 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00020-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 20)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 20)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">20</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_020_000005786.odt</note>
+ <date>1930-01-16</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterSprawWewnętrznychJózewski" role="speaker">
+ <persName>Minister Spraw Wewnętrznych Józewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SErdman" role="speaker">
+ <persName>S. Erdman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGodlewski" role="speaker">
+ <persName>S. Godlewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGross" role="speaker">
+ <persName>S. Gross</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGruszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gruszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPoczętowski" role="speaker">
+ <persName>S. Poczętowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRoman" role="speaker">
+ <persName>S. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSokołowski" role="speaker">
+ <persName>S. Sokołowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyski" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZakrzewski" role="speaker">
+ <persName>S. Zakrzewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Gołuchowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekHałuszczyński" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Hałuszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..c7abc1c
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,268 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Otwieram posiedzenie. Protokół 18 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 19 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Schreiber i Gołuchowski. Listę mówców prowadzi s. Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Wpłynęły podania o urlopy: s. Łubieńskiego na 3 tygodnie z powodu wyjazdu jako delegata na posiedzenie Międzynarodowej Rady Ekonomicznej; s. Grajka na 4 tygodnie z powodu wyjazdu na międzynarodową konferencję węglową do Genewy oraz s. Rollego na 4 tygodnie z powodu choroby. Zgodnie z art. 74 regulaminu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam urlopy za udzielone.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Przed porządkiem dziennym głos ma s. Erdman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SErdman">Wysoka Izbo! Imieniem klubów parlamentarnych: P. S. L. Piast, Zw. P. P. S., Klubu Wyzwolenia, Stronnictwa Chłopskiego i N. P. R. mam zaszczyt złożyć następujące oświadczenie: Pan Marszałek Senatu Szymański ograniczył prawa tej Izby, uniemożliwiając jej przez odwołanie zwołanych już posiedzeń wykonanie konstytucyjnych uprawnień w stosunku do całego szeregu uchwalonych przez Sejm projektów ustawowych. Po wygaśnięciu zaś terminów, przewidzianych w Konstytucji, usiłował następnie p. Marszałek postawić owe projekty na porządku dziennym plenarnego posiedzenia Senatu, przez co mógł wywołać komplikacje, grożące konfliktem konstytucyjnym między obu Izbami ustawodawczemi, z dużą ujmą dla roli i powagi Senatu, a parlamentaryzmu wogóle.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SErdman">Takie postępowanie p. Marszałka spowodowało nas do postawienia wniosku o wyrażenie nieufności p. Marszałkowi.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SErdman">Gdy jednak p. Marszałek z zajętego stanowiska się wycofał, co upoważnia nas do nadziei, że podobne wypadki się nie powtórzą, oświadczamy, że wniosku naszego nie podtrzymujemy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Udzielam głosu s. Romanowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SRoman">Wysoki Senacie! Przed chwilą wysłuchaliśmy deklaracji, którą tu imieniem szeregu klubów złożył s. Erdman, wycofując zgłoszony wniosek o votum nieufności dla Marszałka Senatu i przytaczając motywy. Otóż co do tych motywów, które były tu odczytane i dla których wniosek ten przez kluby został wycofany, oświadczamy, że nasz klub uważa te motywy za niesłuszne i w imieniu swego klubu stwierdzam, że Marszałek Senatu stał zawsze na straży godności tej Wysokiej Izby.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Po złożonem oświadczeniu s. Erdmana uważam, że p. 1 jest zdjęty z porządku dziennego. Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia byłby następujący:</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#WicemarszałekHałuszczyński">1. Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji w sprawie niewolnictwa, podpisanej w Genewie dnia 25.IX.1926 r.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#WicemarszałekHałuszczyński">2. Sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy w przedmiocie niektórych zmian w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12.IV.1927 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr 35 poz. 305) w sprawie zapewnienia czasowych mieszkań i pomieszczeń dla zwolnionych robotników rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#WicemarszałekHałuszczyński">3. Sprawozdanie Komisji Administracyjnej i Samorządowej o projekcie ustawy w sprawce zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19.I.1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej (Dz. Ust. Rz. P. Nr 11 poz. 86).</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Wobec tego, że nie słyszę sprzeciwu, uważam porządek dzienny za przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Przystępujemy do pierwszego punktu porządku dziennego. Głos ma s. Poczętowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SPoczętowski">Wysoki Senacie! Projekt ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji w sprawie niewolnictwa, który mam zaszczyt przedłożyć do rozpatrzenia Wysokiej Izby, składa się z 3 króciutkich artykułów.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SPoczętowski">Treścią jedyną tych 3 artykułów jest wyrażenie przez Senat zgody na dokonanie przez p. Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji konwencji w sprawie niewolnictwa. Jeżeli chodzi o samą konwencję, to w krótkich wyrazach pozwolę sobie scharakteryzować jej znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SPoczętowski">Konwencja, o której mowa, podpisana w Genewie we wrześniu 1926 r., jest jednym z etapów walki cywilizacji z instytucją niewolnictwa. Jako na najważniejszy etap tej walki można wskazać przedewszystkiem na Kongres Wiedeński w r. 1815, który dopiero postawił szeroko na porządku dziennym sprawę walki z niewolnictwem w sensie prawodawstwa nowoczesnego. Następnym etapem była konwencja brukselska z r. 1890, która wprowadziła szereg postanowień, umożliwiających walkę z niewolnictwem i na koniec konwencja w Saint-Germain z r. 1919, która ograniczyła dowóz broni i handel bronią na poszczególnych terytorjach, szczególnie na t. zw. czarnych kontynentach.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SPoczętowski">Konwencja, którą mamy ratyfikować, podpisana w Genewie 25 września 1926 r., niezaprzeczenie jest krokiem naprzód w porównaniu z ustawodawstwem poprzedniem, które nie mówiło o samej instytucji niewolnictwa i nie wypowiadało się zasadniczo przeciw zwalczaniu niewolnictwa jako instytucji, wprowadzało natomiast walkę z handlem niewolnikami.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SPoczętowski">Art. 1 obecnej konwencji określa samo pojęcie niewolnictwa, daje pierwszy raz w ustawodawstwie międzynarodowem jego definicję. Pozwolę sobie go odczytać: „W myśl niniejszej konwencji ustala się, że niewolnictwo jest stanem czy położeniem jednostki, względem której stosowane jest postępowanie, w całości lub w części wynikające z prawa własności”.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SPoczętowski">Drugim artykułem, który ma znaczenie praktyczne, jest art. 3, który o ile by był przyjęty przez wszystkie państwa, utrudniłby faktycznie handel niewolnikami.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SPoczętowski">Co do praktycznego znaczenia tej konwencji należy podkreślić, że konwencja sama jest pewnego rodzaju kompromisem między rasą anglosaską i rasą łacińską, dla których konwencja o niewolnictwie ma praktyczne znaczenie ze względu na ilość kolonji, należących do przedstawicieli zarówno rasy anglosaskiej jak i łacińskiej. Ze strony przedstawicieli rasy łacińskiej była widoczna mocna i wyraźna tendencja potraktowania sprawy w płaszczyźnie zasadniczej, dążenie do przekreślenia tej instytucji, a nie tylko do zwalczania jej w praktyce. Natomiast tendencją rasy anglosaskiej było raczej praktyczne ustosunkowanie się do tej sprawy: w drodze ewolucji dojść do stopniowego kasowania instytucji niewolnictwa w poszczególnych kolonjach. Konwencja, o której mowa, jest poniekąd wynikiem kompromisu tych dwóch punktów widzenia, który znalazł swój wyraz w art. 9 konwencji.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SPoczętowski">Art. 9 konwencji sprowadza znaczenie jej właściwie do znaczenia deklaratywnego, albowiem każda ze stron umawiających się może w myśl art. 9 rozciągnąć konwencję w całości albo w części na wszystkie swoje terytorja albo na ich część, poddając jej poszczególne dzielnice, lenna, kolonje lub nie poddając. Art. 9 właściwie więc wpływa na praktyczne znaczenie konwencji w ten sposób, że nie zawiera ona prawdziwych sankcyj prawnych. Jest właściwie przyłączeniem się o charakterze deklaratywnym i w praktyce kilka państw podpisując konwencję już to zastrzeżenie uczyniło, mianowicie Wielka Brytanja, Indje i Persja.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SPoczętowski">Polska znajduje się w tej sytuacji, że przyłącza się do konwencji, która ma duże znaczenie zasadnicze, cywilizacyjne, co jest tylko podkreśleniem, że na terytorjum Polski niema zjawiska, regulowanego przez tę konwencję; to też dla nas ma to znaczenie jakby propagandy. Możemy przyłączyć się bez zastrzeżeń do tej konwencji, podkreślając, że do tego pochodu cywilizacyjnego w walce z niewolnictwem, Polska przyłącza się bez zastrzeżeń, z całym entuzjazmem.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SPoczętowski">Wobec tego, referując tę sprawę w myśl jednomyślnej opinji Komisji Spraw Zagranicznych, wnoszę, aby Wysoka Izba wyraziła swoją zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikacji konwencji w sprawie niewolnictwa, podpisanej w Genewie w dniu 25 września 1926 roku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Nikt do głosu nie jest zapisany, przystępujemy do głosowania. Proszę panów senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji w sprawie niewolnictwa, podpisanej w Genewie dnia 25 września 1926 r., aby wstali. Stoi większość. Ustawa przyjęta. Tytuł ustawy również przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Przystępujemy do punktu 2, porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Gospodarstwa Społecznego o projekcie ustawy w przedmiocie niektórych zmian w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12.IV. 1927 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr 35 poz. 305) w sprawie zapewnienia czasowych mieszkań i pomieszczeń dla zwolnionych robotników rolnych (druk sejm, nr 522).</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Jako sprawozdawca głos ma s. Sokołowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SSokołowski">Wysoki Senacie! Rok rocznie kilkadziesiąt tysięcy pracowników rolnych zostaje zwolnionych z pracy, zmienia miejsce zatrudnienia z dniem 31 marca. Częścią wynagrodzenia pracownika rolnego jest mieszkanie, które otrzymują od pracodawcy. Z chwilą, kiedy się kończy jego umowa o pracę, mógłby być usunięty także i z zajmowanego służbowego mieszkania.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SSokołowski">Nie wszyscy zwolnieni otrzymują w terminie 31 marca nowe miejsce, zawierają nową umowę. Bardzo często ci robotnicy muszą jeszcze tygodniami całemi poszukiwać nowego zatrudnienia, a w międzyczasie są pozbawieni mieszkania. Chcąc roztoczyć nad nimi czasową opiekę, wydał p. Prezydent Rzeczypospolitej rozporządzenie w dniu 12 kwietnia 1927 r., które powiada, że robotnik rolny, zwolniony po rocznej pracy z dniem 31 marca, ma prawo przebywać w zajmowanem mieszkaniu aż do dnia 30 maja odnośnego roku, przyczem, jeżeli pracodawca potrzebuje tego mieszkania dla pomieszczenia nowego pracownika, może go przenieść do innego mieszkania, a jeżeli takiego innego mieszkania niema, a nowy pracownik zgodzi się na to, to w dawniejszem mogą obaj pozostać.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SSokołowski">Taka jest treść rozporządzenia p. Prezydenta z dnia 12 kwietnia 1927 r. Artykuł 4 tego rozporządzenia powiada, że obowiązuje ono do dnia 31 maja 1929 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SSokołowski">Sejm uchwalił do tego rozporządzenia szereg poprawek, między innemi poprawkę, zmieniającą art. 4 w następujący sposób: Rozporządzenie niniejsze obowiązuje do dnia 30 czerwca 1930 r. A zatem czas trwania niniejszego rozporządzenia przedłuża się o jeden rok. Równocześnie, biorąc pod uwagę, że bardzo wielu pracowników rolnych nie może nawet w tym ulgowym terminie 2 miesięcy, t. j. od początku kwietnia do końca maja znaleźć innego zatrudnienia, Sejm zaproponował przedłużenie tego terminu o dni 30. A więc czas, w którym robotnik rolny nie może być usunięty z mieszkania, przedłuża się jeszcze do dnia 30 czerwca.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SSokołowski">Następnie w art. 3 w punkcie c) po słowie „otrzymał” wstawić wyraz „stałe”, W art. 3 powiedziane: jeżeli robotnik otrzymał zatrudnienie u innego pracodawcy, wtedy traci prawo do mieszkania Były wypadki dość częste, że robotnik otrzymał chwilowe zatrudnienie, pracował jakieś 3, 4 tygodnie, pracodawca uważał to za zatrudnienie i pozbawiał go mieszkania. Dlatego w tym artykule Sejm zaproponował tekst: „jeżeli robotnik otrzymał stałe zatrudnienie”.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SSokołowski">W art. 4 datę 31 maja 1929 r. zastąpić datą 30 czerwca 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SSokołowski">Wreszcie Sejm rozciąga na obszar całej Rzeczypospolitej to rozporządzenie Prezydenta, które obowiązywało na terenie wymienionych w rozporządzeniu województw z opuszczeniem dawnego zaboru niemieckiego, mianowicie Sejm zaproponował zmianę art. 6, w którym zamiast wyszczególnionych województw, na których terenie ma rozporządzenie obowiązywać — mówi się: „obowiązuje na terenie całej Rzeczypospolitej”.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SSokołowski">Wreszcie art. 6 mówi: Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SSokołowski">Komisja Senatu obradując nad ustawą zaproponowała przyjęcie szeregu poprawek sejmowych, m. in. przedłużenie o 1 miesiąc ochrony dla tych, którzy na podstawie rozporządzenia z niej korzystają.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SSokołowski">Natomiast większość komisji nie chciała się zgodzić na zmianę zawartą w art. 3 noweli sejmowej, a dodającą wyraz „stałe” i proponuje skreślenie tego art. 3. Mniejszość komisji natomiast wnosi o pozostawienie brzmienia sejmowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SSokołowski">Komisja sprzeciwia się także innej zmianie, zaproponowanej przez Sejm: rozszerzeniu tej ustawy na teren całej Rzeczypospolitej, wychodząc z założenia, że ustawy b. zaboru pruskiego, zwłaszcza ustawy lokalne na Śląsku są dla pracowników niejednokrotnie korzystniejsze, niż ta ustawa.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SSokołowski">Proszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, przyjętem przez komisję, to znaczy według druku nr 522 ze skreśleniem art. 3 i art. 5.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SSzuyski">Wysoka Izbo! Co do meritum ustawy, która w tej chwili została nam zreferowana, pozwoliłbym sobie zauważyć, że uchwalenie jej wprowadza równocześnie pewne niedomagania i niejaki chaos w stosunki gospodarcze. Terminem wypowiedzenia robotnikowi rolnemu jest dzień 1 stycznia, zatem na wyszukanie nowego zajęcia ma robotnik 3 miesiące czasu. Przedłużanie tego terminu uważam do pewnego stopnia za zbyteczne, jedynem uzasadnieniem przedłużenia tego terminu może być to, że dzień 31 marca może wypaść jeszcze w zimie, ale przesunięcie tego terminu do 30 czerwca właściwie żadnego uzasadnienia nie ma, bo tą samą drogą rozumując, możnaby ten termin przesunąć do końca Iipca, sierpnia, września i do końca roku.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SSzuyski">Popieram całkowicie zdanie większości komisji co do skreślenia dodatku „stałe zajęcie”, według którego pracodawca jest zwolniony od obowiązku dawania mieszkania tylko wtedy, jeżeli robotnik nie znajdzie zajęcia stałego. Wprowadzenie takiej zmiany umożliwiłoby obejście ustawy, bo umowy służbowe mogłyby być robione ze wzmianka, że zajęcie jest niestałe, a to w tym celu, żeby sobie zabezpieczyć mieszkanie robotnika u jego poprzedniego służbodawcy.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SSzuyski">Co do rozciągnięcia mocy obowiązującej ustawy na cały obszar Rzeczypospolitej, to jest to także rzecz niemożliwa dla poznańskiego, bo tam są zupełnie odrębne stosunki, a już zgoła niemożliwa dla województwa śląskiego, ponieważ regulowanie spraw mieszkaniowych w województwie śląskiem jest na zasadzie art. 4 L. 14 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 Iipca 1920 r., zawierającej statut organiczny województwa śląskiego, przydzielone do kompetencji Sejmu śląskiego, zatem rozciągnięcie tej ustawy także na woj. śląskie nie ma absolutnie żadnego prawnego uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SSzuyski">Tyle co do samego meritum sprawy. Rzecz ta jednak jeszcze ma inne zagadnienie, mianowicie wątpliwość prawną. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 kwietnia 1927 r. obowiązywało do dnia 31 maja 1929 r. i z tą chwilą rozporządzenie owo wygasło, faktycznie w tej chwili nie obowiązuje. Do zmiany rozporządzenia i ustawy potrzebna jest uchwała Sejmu i Senatu. To do 31 maja 1929 r. nie stało się, tak że właściwie nowelizujemy ustawę, która nie obowiązuje, która nie egzystuje, której niema, Aby ten błąd poprawić, aby umożliwić wogóle funkcjonowanie tej ustawy i wejście jej w życie, proponuję zmianę w tytule ustawy, która zaznaczy, że to nie jest nowelizacja czegoś, czego niema, ale wznowienie ustawy, która przestała obowiązywać. Proponuję nadanie tytułowi brzmienia: Ustawa w przedmiocie przywrócenia mocy obowiązującej i wprowadzenie niektórych zmian w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 kwietnia i t. d. W ten sposób nadajemy tej rzeczy właściwą szatę prawną.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Godlewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SGodlewski">Wysoka Izbo senatorska! W imieniu Klubu Narodowego, do którego mam zaszczyć należeć, popieram wnioski postawione przez poprzedniego mówcę, s. Szuyskiego, pragnę do jego przemówienia dodać jeszcze parę uzupełnień, W projekcie ustawy sejmowej, zmieniającej rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 kwietnia 1927 r. m. in. Sejm zaproponował zmianę do art. 1 i 2, dotyczącą przedłużenia terminu zajmowania mieszkania po 1 kwietnia, po ukończeniu umowy służbowej, mianowicie o jeden miesiąc, do dnia 30 czerwca. Proszę szanownych panów, uważam, że to przedłużenie o jeden miesiąc nie znajduje absolutnie żadnego uzasadnienia. Przedewszystkiem już w rozporządzeniu jest po 1 kwietnia dany miesiąc. Wedle prawa służba rolna musi otrzymywać zwolnienie przed 1 stycznia każdego roku. Ma pozostawione 3 miesiące na znalezienie nowej służby. Ten przeciąg czasu jest wystarczający, bo nadmiaru pracowników rolnych w obecnych warunkach my nie mamy. Jeżeli już nastąpiło przedłużenie terminu od 1 kwietnia do 30 maja, to już nastąpił wyłom w pojęciu prawnem. Proszę szanownych panów! Według wyroków licznych sądów i autorytatywnych komentarzy Najwyższego Sądu jest rzeczą prawnie ustaloną, że jeżeli świadczenie w naturze, jakiem jest mieszkanie, stanowi część wynagrodzenia, to eo ipso z chwilą rozwiązania umowy służbowej ustaje prawo do mieszkania. Czyli już wyłom został uczyniony w tej zasadzie prawnej, że zamieszkiwanie przysługuje robotnikowi rolnemu do dnia 31 marca.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SGodlewski">W imieniu mego klubu mam zaszczyt wnosić o skreślenie art. 1 i 2 ustawy sejmowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Gross.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SGross">Wysoka Izbo! Przemawiam za utrzymaniem art. 3 wedle osnowy, uchwalonej przez Sejm oraz za tem, żeby wyraz „stałe” w art. 3 utrzymać. Jeżelibyśmy skreślili słowo „stałe”, to mogłoby się zdarzyć, że robotnik mogąc dostać zatrudnienie — gdy już nie jest w służbie u swego pierwszego pracodawcy — ale bez mieszkania, musiałby z niego zrezygnować, ażeby się przy swem mieszkaniu utrzymać. To chyba nie jest ani w interesie robotnika, ani w interesie pracodawcy.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SGross">Chodzi przecież tylko o te 3 miesiące. Stosunki teraz nie są normalne. Jeżeli tutaj podniesiono, że on ma 3 miesiące czasu przedtem, żeby starać się, to nie ulega wątpliwości, że dzisiaj te 3 miesiące nie wystarczą na wyszukanie mieszkania, bo wyszukanie mieszkania jest połączone z wyszukaniem zatrudnienia, a nie można przewidzieć w ustawie, czy łatwo znaleźć zatrudnienie w czasie bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SGross">Sprawa jest tak drobna, że się dziwię, iż w komisji panowie pracodawcy byli za tem, ażeby skreślić słowo „stałe”. Dzisiaj wszyscy do tak małych ofiar musimy być zdolni. Tu chodzi o mieszkania dla tak małej ilości ludzi, będą to nie wszyscy, tylko b. mały procent.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SGross">Mnie to dlatego dziwi, że na terytorjum, gdzie pracuję, na Śląsku Cieszyńskim, w sprawach, gdzie chodzi o ochronę lokatorów, gdzie wypowiedzenie jest dopuszczalne przy mieszkaniach służbowych na 3 miesiące, nieraz już jest orzeczenie sądu, a czeka się czasem 2 lata. Sędzia, który ma przeprowadzić egzekucję, nie robi tego, nie wyrzuca pracownika z mieszkania, dopóki niema poświadczenia z gminy, że jest inne mieszkanie wolne. Proszę porównać. Tam jest ta sama ludność i pracodawca musi czekać rok i dwa, bo są wyjątkowe stosunki. W wypadku, o którym mówię, chodziło o sanatorjum, o instytucję robotniczą, dom zdrowia w Bystrej, a jednak i ona musiała czekać i ponosić te ciężary, jak każdy inny pracodawca.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SGross">Sądzę, że to nie przysporzyłoby sympatji Senatowi, gdyby w tak drobnym wypadku, gdzie chodzi o tak małą ilość ludzi i o tak krótki czas, bo 2 miesiące, był za tem, aby to skreślić i zostawić w pierwotnem brzmieniu ustawę. To jest jedno.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SGross">Teraz chciałbym wprowadzić do tej ustawy pewne uzupełnienia. Mianowicie w międzyczasie, korzystając z tego, że Senat ustawy nie uchwalił przed końcem roku, pracodawcy na terenie Małopolski, nie wiem jak jest tu, powiedzieli, że w razie obowiązuje ustawa o ochronie lokatorów i z dniem 31 marca wypowiedzieli robotnikom mieszkania sądownie. Otóż ci robotnicy, którym wypowiedziano sądownie, nie skorzystaliby z tej ustawy, bo musieliby 1 kwietnia z mieszkań ustąpić, mając wypowiedzenie prawomocne. W Małopolsce sędzia nie ma tak daleko idącej władzy egzekutywnej, jak na Śląsku. Konieczną jest rzeczą, jeżeli chcemy naprawić to uchybienie, że Senat nie załatwił ustawy przed Nowym Rokiem, aby art. 6, który według ustawy sejmowej brzmi: „Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia”, zmienić w ten sposób: „Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia i ma zastosowanie do zwalniania z pracy na dzień 31 marca 1930 r., choćby co do opuszczenia służbowego mieszkania na dzień przed 30 czerwca 1930 r. wydane zostało zarządzenie, względnie orzeczenie sądowe”.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SGross">Prosiłbym o to, ażeby zmiana art. 6 w ten sposób, jak to przedstawiłem, przez Wysoką Izbę została przyjęta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma jeszcze s. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SSokołowski">Wysoki Senacie! Ze zgłoszonych tutaj poprawek nie rozumiem celu poprawek, zgłoszonych przez s. Godlewskiego. Proponuje on, żeby skreślić 2 artykuły ustawy, zaproponowanej przez Sejm, odnoszące się do tego, żeby czas trwania ochrony nad robotnikiem rolnym przedłużyć o dni 30. P. s. Szuyski także przemawiał w myśl tego wniosku, jakkolwiek wniosku odpowiedniego nie postawił. Jeżeli ma się wziąć w opiekę robotników rolnych w tym okresie, kiedy nie mają zatrudnienia ani mieszkania, to przecież nie można argumentować tem, że zwłoka 30-dniowa, okres łaski niejako okazanej temu pracownikowi w najcięższej chwili jego życia, bo jest bez pracy i bez mieszkania, byłaby naruszeniem praworządności czy czegoś podobnego w państwie. Jeżeli może być mowa o szerzeniu niezadowolenia, to niezadowolenie to może właśnie powstawać na tle niezaopiekowania się człowiekiem w chwili, kiedy go nieszczęście najsilniej dotyka. Wielu robotników rolnych, jakkolwiek otrzymuje wypowiedzenie pracy w dniu 1 stycznia, jednak ma nadzieję, że wyrówna drobne nieporozumienia ze swoim pracodawcą, i do dnia 31 marca bardzo często łudzi się jeszcze, że pozostanie na dawnem stanowisku. Bardzo często spotkać się można z faktem, że pracodawca wymówi 15 czy 20 swoim pracownikom i z tych 12 zatrzymuje na rok następny, a tylko drobna część istotnie porzuca to miejsce pracy i szuka go gdzieindziej. To też bardzo wielu robotników do dnia 31 marca nie znajduje pracy gdzieindziej, stąd zachodzi potrzeba zaopiekowania się nimi. W ostatnim roku właściciele obszarów rolnych dochodzą do przekonania dość często, że żonaty pracownik rolny ordynarjusz jest dla nich za kosztowny i starają się go zastąpić nieżonatym stołownikiem, dla którego o mieszkanie daleko łatwiej. A więc w tym roku szereg pracowników rolnych żonatych, posiadających dzieci, nie znajdzie nigdzie zatrudnienia, bo liczba żonatych zatrudnionych robotników rolnych w tym roku zmniejszyła się. Trzeba dać im dłuższy czas na to, aby mogli sobie gdzieindziej znaleźć pomieszczenie. Gdyby ta ustawa nie weszła w życie, natenczas gminy miałyby szereg b. poważnych kłopotów, sądy byłyby przeładowane rozmaitemi sprawami, wynikającemi z tego, że mnóstwo ludzi nie znajdzie nigdzie mieszkania.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SSokołowski">Dlatego przeciwny jestem poprawce, zgłoszonej przez p. Godlewskiego, natomiast przyjmuję poprawkę, zgłoszoną przez p. Szuyskiego, odnoszącą się do zmiany w tytule ustawy. Jeżeli to ma przyczynić się do jaśniejszego brzmienia ustawy, nie mam nic przeciw temu i na tę poprawkę chętnie się zgadzam.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SSokołowski">Tak samo wypowiadam się za poprawką, zgłoszoną przez s. Grossa, Zaszły już wypadki wypowiedzenia mieszkania na podstawie ustawy o ochronie lokatorów. Trzeba, aby tych kilkunastu czy kilkudziesięciu ludzi, którzy w okresie, kiedy rozporządzenie p. Prezydenta nie obowiązuje, mogliby utracić mieszkanie, także było wziętych pod opiekę ustawy proponowanej. Dlatego uważam tę poprawkę za bardzo słuszną.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SSokołowski">Co do wniosku komisji o skreślenie art. 3 i 5, jak powiedziałem, większość komisji wypowiedziała się za skreśleniem tego art. 3. Osobiście jednak uważam, już nie jako referent komisji, że argumenty s. Grossa są bardzo poważne i należałoby je wziąć pod uwagę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Przystępujemy do głosowania. Proszę wziąć do ręki druk sejm. nr. 522 i odbitkę nr. 44.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#WicemarszałekHałuszczyński">S. Godlewski wnosi o skreślenie art. 1 i 2 w sejmowym projekcie ustawy. Kto jest za wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszałekHałuszczyński">S. Gross proponuje art. 6 ustawy sejmowej nadać brzmienie następujące:</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#WicemarszałekHałuszczyński">„Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia i ma zastosowanie do zwolnienia z pracy na dzień 31 marca 1930 r., choćby co do opuszczenia służbowego mieszkania na dzień przed 30 czerwca 1930 r. wydane zostało zarządzenie, względnie orzeczenie sądowe”. Kto z panów senatorów jest za tem brzmieniem art. 6, zechce wstać. Stoi mniejszość.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Teraz poddaję pod głosowanie wniosek komisji o skreślenie art. 3. i 5. ustawy sejmowej.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Kto z panów senatorów jest za tym wnioskiem zechce wstać. Stoi większość, ustawa w brzmieniu sejmowem ze skreśleniem art. 3, i 5, przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Do tytułu ustawy jest wniosek s. Szuyskiego, aby nadać mu brzmienie: „Ustawa w przedmiocie przywrócenia mocy obowiązującej i wprowadzenia niektórych zmian w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 kwietnia 1927 r…”, a dalej już w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Kto jest za tą zmianą tytułu, zechce wstać. Stoi większość zmiana tytułu przyjęta. Ustawa z temi zmianami jest przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Przystępujemy do 4 punktu porządku, dziennego: sprawozdanie Komisji Administracyjnej i Samorządowej o projekcie ustawy w sprawie zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 19. I. 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 11, poz. 86) (odbitka nr 37), Głos ma sprawozdawca s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SKopciński">Wysoka Izbo! Dnia 19 stycznia 1928 r. p. Prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej. W rozporządzeniu tem które mamy rozpatrywać, interesują nas następujące artykuły ze względu na poprawki, zaproponowane przez Sejm:</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SKopciński">Art. 11, który brzmi: „Naczelnicy wszystkich władz i urzędów państwowych, podległych bezpośrednio władzom centralnym, są obowiązani uzgadniać z wojewodą projekty swoich zarządzeń natury ogólnej, lub też takich, które mają szczególne znaczenie dla polityki rządu na obszarze województwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SKopciński">W sprawach, o których mowa w ust. 1, wojewodzie przysługuje również prawo występowania wobec właściwej władzy z inicjatywą wydania przez nią zarządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SKopciński">O ile w sprawach, wynikających z postanowień artykułu niniejszego, nie dojdzie do uzgodnienia poglądów wojewody i naczelnika właściwej władzy. rozstrzyga w tym względzie właściwy minister.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SKopciński">Przepisy artykułu niniejszego nie dotyczą wypadków, w których poszczególna władza wydaje zarządzenie na podstawie specjalnego polecenia, otrzymanego od właściwego ministra”. Interesuje nas następnie art. 12, mianowicie jego część 2:</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SKopciński">„W wypadkach szczególnie ważnych, gdy zwłoka zagraża interesowi publicznemu, wojewoda może osobiście wejrzeć w tok spraw tych instytucyj z wyjątkiem zakładów naukowych i przedsiębiorstw państwowych”. Dalej w grę wchodzi art. 14, który brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SKopciński">„We wszystkich władzach administracji państwowej, niezespolonych z administracją ogólną, wojewoda jest uprawniony uczestniczyć osobiście w posiedzeniach wszystkich kolegjalnych organów administracyjnych (rad, komisyj i t. d.), działających na obszarze województwa, zabierać głos poza zwykłą koleją mówców, a także objąć przewodnictwo obrad.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SKopciński">O ile wojewoda przewodniczy, wchodzi on we wszystkie prawa i obowiązki przewodniczącego, przewidziane w przepisach o ustroju tych organów kolegjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SKopciński">Rada Ministrów jest uprawniona w drodze rozporządzenia wydawać w razie potrzeby przepisy, mające na celu dostosowanie postanowień dotychczas obowiązujących do przepisów artykułu niniejszego.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SKopciński">Przepisy artykułu niniejszego nie dotyczą w żadnym razie podatkowych komisyj szacunkowych i odwoławczych organów ubezpieczenia na wypadek bezrobocia” i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SKopciński">Art. 15, 16 i 18 rozporządzenia dotyczą powoływania pracowników, zasiadania opinji u wojewody w każdym takim wypadku albo momencie stabilizowania, zasięgania opinji przy wyznaczaniu pracowników na stanowiska kierownicze, wreszcie prawa wojewody zażądania od odnośnych organów administracji, przeniesienia lub zwolnienia pracownika.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SKopciński">Art. 20 brzmi jak następuje:</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#SKopciński">„Rada Ministrów może w drodze uchwały upoważniać wszystkich lub poszczególnych wojewodów na czas określony lub do odwołania do żądania wstrzymania całkowitego lub częściowego wykonania:</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#SKopciński">1) zarządzeń władz centralnych, które wojewoda uważa za sprzeczne z równoczesnemi zarządzeniami innej władzy centralnej lub też za niekorzystne dla Państwa wobec zmiany stanu faktycznego, w zarządzeniu nie uwzględnionej;</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#SKopciński">2) zarządzeń władz i urzędów państwowych na obszarze województwa, które wojewoda uważa za wyraźnie sprzeczne z zasadami wytkniętemi przez władze centralne, albo za niedopuszczalne z innych powodów, wymienionych w p. 1 artykułu niniejszego.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#SKopciński">W razie nieuzgodnienia poglądów między wojewodą a właściwym naczelnikiem władzy, rozstrzyga w tym względzie właściwy minister”. To są artykuły, które podlegają nowelizacji. Prócz tego obchodzi nas jeszcze art. 21, który mówi, że art. 11, 12, 14, 15, 16, 18 i 20, nie odnoszą się do administracji wojskowej, i art. 22, który mówi, że artykuły te nie dotyczą sędziów oraz wszystkich funkcjonarjuszów wymiaru sprawiedliwości i więziennictwa. Natomiast art. 23 powiada, że w dziale administracji i oświecenia publicznego uprawnienia przysługujące wojewodom w myśl art. 12 i 20 nie dotyczą spraw o charakterze ściśle naukowym i czysto pedagogicznym.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#SKopciński">Trzeba jeszcze zwrócić uwagę na art. 65 i 66, mocą których uprawnienia wojewodów mogą być przelane na starostów.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#SKopciński">Proszę Szanownych Panów, widzimy, że w ustawie tej od ingerencji wojewodów wyłączone jest sądownictwo i administracja wojskowa. I zupełnie słusznie. Mnie się zdaje, że również istnieje zupełnie ważny powód do wyłączenia administracji szkolnej, a to z tego powodu, że szkoła jest instrumentem całkowicie odrębnym, który powinien najmniej ulegać wahaniom i być kierowanym jedną ręką. Art. 23 mówi, że w kolejnictwie wyłącza się z pod zakresu działania wojewody sprawy techniczne — i słusznie, bo są to sprawy, na których administracja ogólna znać się nie może. Czyż nie daleko ważniejszym jest instrument szkolny, tak ważny i czuły, mający działać na wychowanie młodego pokolenia i jego duszę.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#SKopciński">Proszę Panów, według brzmienia rozporządzenia wojewoda może wpływać na te czy inne rozporządzenia władz szkolnych, może uczestniczyć w posiedzeniach odpowiednich komisyj, czy rad — i to zupełnie słusznie, dalej, jeżeli zechce, może objąć przewodnictwo, a wtedy przechodzą na niego wszystkie prawa przewodniczącego. Rozporządzenie nie liczyło się z tem, że okręgi szkolne nie pokrywają się z okręgami administracyjnemi; i tak np. w okręgu szkolnym warszawskim mogły zajść spór pomiędzy trzema wojewodami: komisarzem rządu m. Warszawy, wojewodą warszawskim i białostockim, kto ma objąć przewodnictwo w radzie szkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#SKopciński">Przechodzę teraz do artykułów, które mówią o personaljach. Według rozporządzenia nie można ani przyjąć funkcjonarjusza państwowego, ani go stabilizować, ani powierzyć stanowiska kierowniczego bez zasięgnięcia opinji wojewody. Zwykle stawia się ten motyw, że chodzi o lojalność wobec państwa. Ale zachodzi pytanie, w jaki sposób wojewoda może ustalić sobie pogląd na człowieka, który ma pracować w szkole jako kierownik, wizytator. Może jeszcze osobiście mógłby ustalić sobie opinję co do administracyjnych urzędników szkolnych, ale jeżeli chodzi o szeroki ogół nauczycielski, wojewoda nie ma tam żadnego dostępu, nie dlatego, żeby miał zabronione, ale dlatego, że działalność jego nie daje mu okazji znać tych ludzi osobiście. Poprostu będzie tu zastosowany wywiad przez odpowiednie organy policyjne. Nie ulega najmniejszej kwestji, że tak musi się dziać. Ja się pytam, czy jest pożądane, aby człowiek, który ma inne zadania, częstokroć bardzo szacowne, — nie chcę tu w niczem uchybiać tym organom — który na walorach, jakie powinien mieć nauczyciel, nie zna się, żeby on pod swoim kątem widzenia wydawał tę lub inną opinję. Zdaje mi się, że strach — bo to podnoszono na komisji — że ludzie nieprawomyślni wobec państwa mogą w szkole zajmować kierownicze stanowiska, strach przed nieprawomyślnością Polaków jest trochę za duży. Czy mamy tak wszędzie wyszukiwać zdrajców Ojczyzny? Takie wypadki mogą się zdarzyć i w innych dykasterjach, które wymieniłem, i w sądownictwie i w wojskowości, są one jednak wyjątkami.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#SKopciński">Jeżeli chodzi właśnie o szkolnictwo, to zdaje mi się, że nikt nie jest tak może znany w Polsce, jak właśnie pracujący w szkolnictwie ze względu na specjalną organizację władz szkolnych. Tego nauczyciela czy kierownika szkoły kilka razy do roku wizytuje inspektor, zwracając uwagę nietylko na jego uzdolnienia metodyczno-pedagogiczne i administracyjne, ale wogóle na jego zachowania się w szkole i nazewnątrz. Pragmatyka nauczycielska wymaga, żeby nauczyciel zachowywał się godnie nietylko w szkole, ale i poza szkolą. Podlega on zresztą organem samorządowym; te organa są zbliżone do szkoły i do nauczyciela, patrzą na niego i niewątpliwie nie przepuszczą najmniejszego jego zboczenia z drogi prawdy i cnoty. Gdyby kto chciał zainteresować się i wejrzeć do akt ministerjalnych komisji dyscyplinarnej, urzędującej w Warszawie, gdzie w drodze odwołań przychodzą sprawy nauczycieli, to byłby zdumiony, że występuje się w tak błahych sprawach przeciw nauczycielom. Z tych aktów Panowie by się przekonali, że przez tę sieć oczu, patrzących na pracownika szkolnego, rzeczywiście nic się nie prześlizgnie. To też kontrola władz szkolnych jest dla mnie najzupełniej wystarczająca i nie potrzeba specjalnie zaprzęgać do tego ludzi, nie mających nic z tem wspólnego, mianowicie policji. Może być tylko inny wzgląd: specjalne upodobanie do opinij policyjnych. Rozporządzenie to, jak przypuszczam, było wydane w celu stworzenia silnej, jednolitej władzy, ale mnie się zdaje, że minister oświecenia, czy też kurator przez niego wyznaczony, nie powinien być w zasadzie uważany za człowieka mniej powołanego do oceny niż wojewoda. Tamtemu jedynie udziela się dyplomu na szacowanie ludzi, a ten tego dyplomu mieć nie może?</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#SKopciński">Zacytowałem artykuły 65 i 66, które przerzucają niektóre uprawnienia na starostę. Jeżeli się weźmie pod uwagę stosunki powiatowego miasteczka, stwarzać to może wpływy zupełnie niepotrzebne, a bardzo często niezmiernie szkodliwe dla szkół. Nauczyciel, pozbawiony spokoju, będący pod rozmaitemi dozorami i kontrolami, nauczyciel, który musi brać pod uwagę te rzeczy, które mu władza administracyjna nakazuje, musi być sprowadzony z właściwej drogi pracownika oświatowego.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#SKopciński">W administracji szkolnej to wszystko jedno: wizytator czy naczelnik wydziału, czy dyrektor departamentu są także pedagogami, bo chociaż nie wpływają bezpośrednio na młodzież, ale przez rozporządzenia w formie dozoru, instrukcyj, mają również ten wpływ. Dlatego pod innym kątem widzenia patrzy na tego człowieka władza szkolna, znająca szkołę i jej wymagania, a pod innym musi patrzeć wojewoda i starosta. To, co powiedziałem, niekiedy dla wizytatora, kuratora szkolnego będzie nie tak wielkim grzechem, to dla człowieka administracji politycznej, któremu nie chodzi o szkołę, tylko o zupełnie inne rzeczy, to właśnie będzie kamieniem obrazy.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#SKopciński">Dlatego większość komisji uważa, że wprowadzenie dozoru administracyjnego ogólnego w szkolnictwie i dawanie w tym względzie uprawnień wojewodom jest rzeczą dla szkolnictwa szkodliwą. Nie mówię o nadużyciach, te mogą być i mogą przeminąć, ale rozpatruję sprawę ze względu na ciągłość rozwoju szkolnictwa. Wszystko jedno jaka władza, jakie wpływy i jaki rząd będzie, chodzi o to, aby tego wpływu administracyjnego, politycznego czynnika nie było, żeby szkolnictwo pozostawało w czystości zarządzeń jedynie szkolnych, w niezależności, jaką dajemy sądownictwu i władzom wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#SKopciński">Proszę Panów, na komisji wielu z panów wyrażało zgodę na to, tylko uważało, że zmiana rozporządzenia nie doprowadzi do celu. Ci panowie chcieliby niejako ulegalizować to, co jest, ażeby te rzeczy złe, które się dzieją, działy się ustawowo. Ja myślę, że to jest niezmiernie szkodliwe. Ja się nie łudzę, mimo uchwalenia noweli, pracownicy szkolni będą podlegali kontroli administracyjno-politycznej, ale co innego, jeżeli się to dzieje wypadkowo z czyjejś, że się tak wyrażę, inicjatywy prywatnej, a co innego jeżeli się to dzieje z reguły na podstawie ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#SKopciński">Art. 20 pozwala Radzie Ministrów dawać specjalne uprawnienia panom wojewodom w tych momentach, które będzie uważała za stosowne, — wtedy cała prawie władza administracyjna szkolna przeszłaby w ręce wojewody.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#SKopciński">Dla tych motywów większość komisji wnosi, ażeby nowelę przyjąć w brzmieniu, w jakiem ją Sejm uchwalił, z jedną tylko poprawką w trzecim ustępie, gdzie jest powiedziane, że w zebraniach, przewidzianych w art. 13 kuratorowie okręgów szkolnych mogą brać udział za zezwoleniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Większość komisji proponuje, ażeby te słowa: „za zezwoleniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego” skreślić, nie krępując pod tym względem kuratora, który jest przecież człowiekiem dojrzałym i będzie wiedział, kiedy ma iść na posiedzenie, a kiedy nie.</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#SKopciński">Na zakończenie powiem, że oczywiście o tej sprawie w Polsce bardzo dużo się mówi i dużo było pod tym względem publikacyj i uchwał ciał nauczycielskich, ale chcę zwrócić uwagę, że nawet władze szkolne wypowiadały się o niej. Mam przed sobą uchwałę rady szkolnej okręgowej przy kuratorjum łódzkiem, podpisaną przez ówczesnego kuratora p. Jarosza, która protestuje przeciw wprowadzeniu kontroli czynników administracyjnych i politycznych nad szkolnictwem. Nie mogę oczywiście tego twierdzić, ale mam to wyczucie, że władze szkolne aż do najwyższych tem rozporządzeniem są skrępowane i niejednokrotnie próbowały przed tem rozporządzeniem, że się tak wyrażę, uchylić się.</u>
+ <u xml:id="u-18.28" who="#SKopciński">Dlatego chciałbym, żeby Wysoki Senat zupełnie bezstronnie i objektywnie, ze spokojem chciał przyjrzeć się i wniknąć w istotę tego czułego instrumentu, jakim jest szkoła, instrumentu tak niezmiernej wartości dla życia narodowego i żeby usunął tę zaporę, leżącą na drodze rozwoju szkolnictwa, jego swobody niczem nie skrępowanej i przyjął ustawę w brzmieniu sejmowem z poprawką, o której mówiłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma p. Minister Spraw Wewnętrznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt prosić Wysoki Senat o odrzucenie projektowanej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Ustawa ta zmierza do znowelizowania szeregu artykułów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej. W ten sposób rozporządzenie, które wydane zostało zaledwie przed dwoma laty i w ciągu tego okresu czasu okazało się pod każdym względem zupełnie dobre, ma ulec zmianie. Uważam, iż poważne usprawnienie i upraworządnienie administracji publicznej nie jest do pomyślenia bez niezbędnej stabilizacji stanu prawnego, a ciągła zmiana obowiązujących przepisów musi zarówno w łonie administracji, jak też wśród szerokich kół obywateli wytworzyć uczucie niepewności. Dlatego też mojem zdaniem leży w interesie państwa, ażeby obowiązujące przepisy, a zwłaszcza ustawy (zaś w niniejszym wypadku mamy do czynienia z rozporządzeniem Prezydenta z mocą ustawy, które w swoim czasie było przedłożone Sejmowi) były zmieniane tylko wówczas, jeżeli wybitny interes państwowy tego wymaga. W niniejszym wypadku, zdaniem mojem, opartem na własnej praktyce i obserwacji na stanowisku wojewody — takich ważnych powodów dla zmiany rozporządzenia Prezydenta z 19 stycznia niema.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Projektowana ustawa, która zmierza według intencyj wnioskodawców do zapewnienia oświacie publicznej niezbędnej swobody przez ochronienie jej od rzekomego niebezpieczeństwa nadużywania szkoły dla celów politycznych — w założeniu swojem jest niewątpliwie wypływem słusznych intencyj, które i ja w zupełności podzielam. Nieporozumienie polega jednak na tem, że rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej nie zawiera żadnego przepisu, któryby swobodę nauczania w czemkolwiek ograniczał, względnie władzom administracyjnym dawał możność mieszania się w sprawy dydaktyczno-pedagogiczne. W tym względzie pozwolę sobie zwrócić uwagę naprzykład na ust. 1 art. 23, który postanawia, co następuje: „w dziale administracji oświecenia publicznego uprawnienia przysługujące wojewodzie w myśl art. art. 12 i 20 nie dotyczą spraw o charakterze ściśle naukowym i dydaktyczno-pedagogicznym” — albo na ust. 2 art. 12, który wyłącza wyraźnie zakłady naukowe. Artykuły rozporządzenia Prezydenta z 19 stycznia, które mają być obecnie znowelizowane, nie mają innego celu, jak tylko uzgodnienie i skoordynowanie działalności całej administracji państwowej na obszarze województwa. Sądzę, iż nikt nie może sobie tego życzyć, ażeby administracja na obszarze województwa czy powiatu me była skoordynowana, zwłaszcza po smutnych doświadczeniach lat 1913–1919, kiedy istotnie takiej koordynacji nie było, kiedy każde ministerstwo miało swoje własne urzędy, z których każdy prowadził własną politykę. Przypomnę, iż przeciwko takiemu stanowi rzeczy, który podrywał powagę władzy i stał się prawdziwą plagą obywateli, silna reakcja nie ze strony rządu, a ze strony samego społeczeństwa doprowadziła w połowie roku 1919 do utworzenia władz, opartych w swej organizacji na zasadzie zespolenia, t. j. do organizacji starostw i województw.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Chciałbym zwrócić uwagę, iż na punkcie skoordynowania działalności całej administracji państwowej na obszarze województwa Polska ciągle jeszcze pozostaje znacznie w tyle poza innemi państwami o potężnej administracji i starej kulturze, które tę potrzebę sharmonizowania całej administracji lokalnej z ogólną linją działalności rządu lepiej od nas rozumieją. Nie będę wspominał o administracji pruskiej, w której takie działy, jak szkolnictwo i skarbowość są bezpośrednio zespolone z władzami administracji ogólnej; przypomnę natomiast stanowisko francuskiego prefekta, który w rękach swoich jednoczy całą administrację państwową w departamencie i mianuje prawie wszystkich funkcjonarjuszów na obszarze departamentu. Pozwolę sobie zwrócić uwagę, że u nas w woj. Śląskiem administracja skarbowa i szkolna jest dotąd całkowicie zespolona z urzędem wojewódzkim i nic mi niewiadomo, jakoby z tego powodu funkcjonowanie powyższych działów administracji na tym terenie doznawało jakiejkolwiek przeszkody.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Rozporządzenie Prezydenta z 19 stycznia 1928 r. nakłada na wojewodów obowiązek uzgadniania całej administracji państwowej na obszarze województwa. Uczynienie wojewody podmiotem tego obowiązku nie może chyba spotkać się z żadnym zarzutem, gdy się zważy, że w ręku tego urzędnika jest zespolonych 6 działów administracji, a to: spraw wewnętrznych łącznie ze zdrowiem publicznem, przemysłu i handlu, rolnictwa, wyznań religijnych oraz kultury i sztuki, pracy i opieki społecznej i robót publicznych. Ponadto urzędnik ten jest zwierzchnikiem samorządu terytorjalnego, jakoteż dysponuje organami wykonawczemi, jednoczy zatem w swojem ręku duży zakres władzy państwowej na obszarze województwa, zakres, stwarzający warunki dla prawidłowego funkcjonowania wszystkich innych działów administracji państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">O ile chodzi specjalnie o administrację szkolną, nie potrzebuję szczegółowo rozwodzić się nad tem, jak dalece szkolnictwo, zwłaszcza szkolnictwo powszechne, jest ściśle związane z samorządem terytorjalnym, z administracją sanitarną oraz z innemi działami administracji, które wchodzą w zakres działania wojewody. To też w praktyce administracja szkolna, zarówno w województwie jak i powiecie, sama szuka chętnie kontaktu z władzami administracji ogólnej. Muszę otwarcie wyznać, że dziwi mnie to niepomiernie, kiedy w projektowanej przez panów wnioskodawców ustawie czytam, iż udział kuratorów szkolnych w tak zwanych zebraniach perjodycznych wszystkich naczelników władz, odbywających się pod przewodnictwem wojewody, ma być uzależniony od specjalnego zezwolenia pana Ministra Oświecenia Publicznego, kiedy doskonale wszystkim wiadomo, że kuratorzy i inspektorzy szkolni i wszyscy inni urzędnicy nietylko od szeregu lat biorą jak najżywszy udział w tych zebraniach, ale nawet domagają się, ażeby zebrania te były zwoływane jak najczęściej. Wogóle na podstawie znajomości stosunków lokalnych muszę stwierdzić, że wynikające z projektowanej ustawy obawy panów wnioskodawców przed rzekomą supremacją wojewodów nad niezespolonemi działami administracji nie znajdują oddźwięku wśród bezpośrednio zainteresowanych władz lokalnych, które wcale obaw takich nie żywią i jaknajchętniej szukają kontaktu z wojewodami i starostami.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Wracając do innych postanowień projektowanej ustawy, pragnę zwrócić uwagę, że i te artykuły rozporządzenia Prezydenta z 19 stycznia, które miałyby być obecnie znowelizowane, ani w jednem słowie nie nadają wojewodzie prawa do wydawania zarządzeń takich, do których naczelnicy władz niezespolonych, w danym wypadku kuratorowie szkolni, musieliby się bezwzględnie stosować. Wprost przeciwnie, w każdym z tych artykułów powtarza się postanowienie, że jeśli naczelnik danej władzy jest odmiennego zdania, to sprawa przechodzi do właściwego ministra, który decyduje ostatecznie.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Biorę po kolei artykuły, które mają być znowelizowane:</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Art. 11 mówi o potrzebie uzgadniania z wojewodą projektów zarządzeń ogólnych, przyczem dodaje, że o ile nie dojdzie do uzgodnienia z wojewodą, rozstrzyga właściwy minister. Tak samo ostateczną decyzję zastrzegają właściwemu ministrowi art. 16, 18, 20.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Wynika z tego, że wojewoda ma jedynie prawo wyrażania opinji, stawiania wniosków, proszenia, natomiast decyzja pozostaje w ręku danego resortu.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Według art. 14 wojewoda ma prawo jawić się na posiedzeniach wszystkich kolegjów na obszarze województwa, więc m. in. także rady szkolnej okręgowej, Jest to uprawnienie, które przysługuje wojewodzie w stosunku do wszystkich kolegjów, m. in. np. komisyj ziemskich, z wyjątkiem jedynie komisyj podatkowych i rozjemczych.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Pominąwszy to, że wojewodowie z uprawnienia tego prawie nie korzystają, trzeba dodać, że rady szkolne zajmują się jedynie sprawami o charakterze ogólnym, organizacyjnym, co do których właśnie współdziałanie wojewody i samorządu jest najbardziej cenne.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Zdaje mi się, że główny impuls do żądania nowelizacji rozporządzenia z 19 stycznia dały postanowienia art. 15, 16 i 18, z których pierwszy mówi o zasięganiu opinji wojewodów przy przyjmowaniu na służbę państwową, względnie przy stabilizacji funkcjonarjuszów, art. 16 o zasięganiu opinji wojewodów co do obsadzania stanowisk kierowniczych, a art. 18 co do prawa wojewodów stawiania wniosków o usunięcie lub przeniesienie urzędnika.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Dla usunięcia jakichkolwiek wątpliwości stwierdzam, że według zgodnej interpretacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ani art. 15, ani 16 nie odnoszą się do nauczycieli.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Wobec tego wszelkie ewentualne obawy w tym względzie, a tem samem i potrzeba nowelizacji tych artykułów odpadają.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Co do art. 18, to według tego artykułu wojewodzie przysługuje tylko prawo stawiania wniosków do kuratora, jeśli zaś kurator wniosek ten uzna za nieuzasadniony, rozstrzyga Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Wnioski wojewody według powyższego artykułu, bądź usunięcia danego funkcjonarjusza, bądź przeniesienia go na inne miejsce służbowe władza, do której wojewoda się zwrócił, obowiązana jest rozpatrzeć, nie ma zaś wcale obowiązku do wniosku takiego się zastosować.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Zaznaczam, iż ze strony żadnego resortu nie podnoszono dotąd żadnej objekcji przeciw temu przepisowi, przeciwnie, wszystkie resorty uważają za rzecz korzystną współudział wojewody w nadzorze nad urzędnikami na obszarze województwa ze stanowiska bezpieczeństwa i porządku publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Pragnę też podkreślić, że nie odpowiada ani obowiązującym przepisom, ani istotnym stosunkom twierdzenie, jakoby kuratorowie szkolni, czy inni szefowie urzędów byli zmuszeni w każdym wypadku do uległości wobec wojewody. Rozporządzenie Prezydenta z 19 stycznia przewiduje zgóry możliwość nieuzgodnienia poglądów z wojewodą, w którym to wypadku sprawa przechodzi do decyzji ministra.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Projektowana przez panów wnioskodawców nowelizacja art. 20 polega na oczywistem nieporozumieniu, artykuł ten bowiem jest lex imperfecta, a Rada Ministrów chyba tylko istotnie w nadzwyczajnych warunkach nada wojewodom prawo wstrzymywania zarządzeń innych władz i to nietylko lokalnych, ale nawet centralnych. Zauważam, iż w swoim czasie wojewodowie w województwach wschodnich i wojewoda pomorski, posiadali przez szereg lat takie uprawnienie, o ile mi jednak wiadomo, skorzystali z niego ogółem 2 razy i to nie w stosunku do administracji szkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Pragnę w końcu zwrócić uwagę, że przepisy rozporządzenia Prezydenta z 19 stycznia 1928 r., dotyczące stanowiska wojewody jako reprezentanta rządu, nie są wcale, jakby się to niekiedy chciało przedstawić, wymysłem nowym, lecz obowiązywały już znacznie dawniej, a mianowicie bądź na podstawie uchwał Rady Ministrów, bądź na podstawie rozporządzenia z 11 lutego 1924 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Postanowienia te zatem mają już za sobą bez mała sześcioletnią historję i życie wykazało ich celowość.</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Wysoki Senacie! Sprawozdanie komisji reformy administracji, powołanej do życia w r. 1925 pod przewodnictwem znanego prof. Bobrzyńskiego, zawiera ustęp, w którym komisja ta stwierdza, że rozpoczęła swoją pracę wśród zgodnego chóru głosów, domagających się reformy. Jednak każdy z tych głosów chciał wyłączyć z pod reformy ten dział administracji, który był jego sercu najbliższy, tak, że po zsumowaniu tych wszystkich wyjątków, wszelka reforma byłaby się okazała wykluczona. Podobne tendencje wynikają również z projektowanej przez panów wnioskodawców noweli. Obawiam się, iż na tej drodze, t. j. na drodze braku zaufania wzajemnego jednych działów administracji do drugich, nigdy nie doszlibyśmy do istotnego usprawnienia administracji.</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Rozporządzenie Prezydenta z 19 stycznia 1928 r. jest największym krokiem naprzód, jaki za czasów istnienia niepodległej Rzeczypospolitej został na drodze organizacji administracji państwowej zrobiony.</u>
+ <u xml:id="u-20.24" who="#MinisterSprawWewnętrznychJózewski">Projektowana ustawa oznacza krok wstecz; oznacza cofanie się w zakresie organizacji i zespolenia i dlatego też mam zaszczyt prosić o jej odrzucenie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Gruszczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SGruszczyński">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt zaproponować małą stylistyczną poprawkę, która ma być już niejako konsekwencją noweli. Mianowicie w art. 23 w ust. 1 w wierszu 3 należałoby w razie przyjęcia samej noweli dla ścisłości skreślić słowa „i 20” to jest powołanie się na art. 20, w którym było wspomniane, że Rada Ministrów w wyjątkowych wypadkach może zawieszać uchwały poszczególnych działów innych administracji z wyjątkiem właśnie szkolnej. Ponieważ cała ta nowela obecnie ma na celu nic innego, jak tylko szkołę, wyodrębnienie administracji szkolnej z pod wpływów administracji wojewodów, dlatego pozostawienie w ustawie tego wyjątku w art. 23 byłoby zupełnie zbędne.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SGruszczyński">Proszę Panów, będąc przy głosie, chciałem jeszcze dodać parę słów dla poparcia samej tej noweli, uchwalonej przez Sejm. Wysoki Senacie, proszę przyjąć pod uwagę, jak na tę sprawę zapatrywali się ci, których to prawo najwięcej interesować winno, a więc sami zainteresowani, jak związki nauczycielskie tak szkół powszechnych, jak szkół średnich i jak prasa zawodowa. Wiem dokładnie i widziałem odbicie tej opinji na wielu, wielu zebraniach w całej Polsce, a była ona dla tej noweli przychylna, więc sądzę, że będzie ona dla Panów najlepszą rękojmią, że jednak nowela ta ma na celu nic innego, jak dobro samego szkolnictwa ku pożytkowi Państwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Dąmbski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SDąmbski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt imieniem mniejszości członków Komisji Administracyjnej przedstawić wniosek tej mniejszości, ażeby Wysoki Senat zechciał odrzucić tę nowelę w całości. Po wywodach p. Ministra Spraw Wewnętrznych, które bardzo obszernie oświetliły ten przedmiot, będę się skracał. Jednak kilka motywów, myśli, uzasadnień podać Wysokiemu Senatowi pragnę, ażeby uzasadnić, jak ta mniejszość Komisji Administracyjnej na tę rzecz się zapatrywała, jakie były momenty, które nas skłoniły, aby przyjść do Panów z propozycją odrzucenia tej noweli.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#komentarz">(Przewodnictwa obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SDąmbski">Przypominają sobie wszyscy, że w pierwszych czasach powstania naszej niepodległości cały ustrój zawierał cechy wysokiej i bardzo silnej centralizacji. Jeżeli się zastanowimy, to zobaczymy, że ta centralizacja może nie była wynikiem teoretycznego myślenia, ale raczej konieczności, że siła faktycznych stosunków musiała ją spowodować, bo przecież kiedy organizm nasz państwowy powstawał jako złączenie trzech odrębnych i oderwanych części, to naturalnie ta chwila rozwiązania stosunków z dawnemi państwami zaborczemi w momencie złączenia w nową całość niepodległego państwa, musiała w poszczególnych częściach wywoływać częściowo rozluźnienie, częściowo nawet rozbicie administracji, tak że działanie tego czynnika centralnego, dokoła którego musi się skupiać organizm, musiało być bardzo silne.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#SDąmbski">Ale nie wynika z tego, żeby dla dobra i swobodnego rozwoju naszego Państwa momenty daleko posuniętej centralizacji ustroju administracji naszych władz i czynników publicznych miały być racjonalne. One racjonalne nie są i być nie mogą. Mimo dzisiejszych stosunków i ułatwień komunikacyjnych, które czynią dzisiaj łatwiejszem administrowanie na wielkie odległości, nie można sobie wyobrazić działania należytego jakiejkolwiek administracji na obszarze tak wielkiego mocarstwa, jakiem jest nasze Państwo, tylko z punktu centralnego władz skupionych w stolicy. I nietylko ta strona techniczna wyklucza tutaj racjonalność działania, ale tą drogą dochodzić musimy i dojdziemy do tego, że zadanie, które jest istotnie zadaniem naczelnych władz administracyjnych, ministerstw, należycie spełnione być nie może, bo albo rozrosną liczebnie w niepomierne działy, albo, co jest szkodliwe, władze te przez narzucenie im różnych drobiazgów i szczegółów administracyjnych muszą zatracić swój charakter główny, swój charakter władz naczelnych, władz, które nadają naczelny kierunek i dyrektywę, które zostają jako czynnik najwyższy, nadzorczy, występujący tylko wtedy, kiedy tam na dole źle się dzieje. Ten charakter ministerstwa utrzymać muszą. I dlatego dekret Prezydenta ze stycznia 1928 r., który wprowadza zasadę decentralistyczną dla ustroju organów administracyjnych, jest najzupełniej racjonalny; on odpowiada potrzebom naszym i potrzebom całego kulturalnego świata.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SDąmbski">Rzecz pojęta tak, jak jest pojęta w tem rozporządzeniu, i ta miara połączenia w okręgach współdziałania czynników I i II instancji, zdaniem mojem i moich kolegów z Komisji Administracyjnej, w tem rozporządzeniu w niczem przekroczona nie została.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SDąmbski">To współdziałanie, ta pewna spójność jest konieczna. Ona nawet nie była kwestjonowaną w sprawozdaniu Komisji Administracyjnej Sejmu przez wnioskodawców w noweli, nad którą się Panowie zastanawiacie.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#SDąmbski">Chodzi tylko o to, czy ten wymiar przyznany jest może za duży, czy nie należy go zredukować. Otóż, zdaniem mojem, wymiar kompetencji przyznany wojewodzie w stosunku do innych naczelników i wogóle władz, działów administracyjnych nie połączonych z administracją ogólną, w tem rozporządzeniu wymierzony za wysoko nie jest.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SDąmbski">Nie będę Panom cytował przepisów, bo bardzo szczęśliwie referent większości te rzeczy Panom przypomniał, przypomniał je także w swojem przemówieniu p. Minister Spraw Wewnętrznych, Muszę zwrócić tylko uwagę na art. 10, który nie był tu odczytany, a z którego jednak wywodzi się cała konstrukcja i całe uzasadnienie następnych artykułów. Więc wojewoda jest w województwie przedstawicielem rządu i jako taki ma uzgadniać działalność całej administracji państwowej na obszarze województwa w myśl zasadniczej linji działania rządu. A dalej ma obowiązek ogólnego nadzoru nad sprawami funkcjonarjuszów państwowych ze stanowiska wymogów bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. To są granice zakreślone kompetencji wojewody. Wojewoda oprócz tego, że jest kierownikiem bezpośrednim urzędu wojewódzkiego, jest także i musi być na terenie województwa zastępcą całego rządu, jest reprezentantem rządu, aby zaś mógł spełniać zadania poruczone, ma i w stosunku do innych władz, czy to władz skarbowych, czy szkolnych, te kompetencje, których się Panowie obawiacie, a które według naszego głębokiego przekonania nie przekraczają tej miary, jaka jest konieczna, by wojewoda mógł swoje zadanie należycie spełnić.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SDąmbski">A jeżeli chodzi o stosunek do szkolnictwa, to niewątpliwie potrzeby szkolnictwa i cały stosunek szkolnictwa tak do władz szkolnych, jak do społeczeństwa wymaga tej wzajemności i gdy na życie patrzymy, to współdziałanie to i ta pomoc wzajemna wyda nam się w wielu wypadkach niezbędną i konieczną.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#SDąmbski">Wymiar kompetencji za duży nie jest. W motywach Komisji Administracyjnej Sejmu, — a motywy do sprawozdania objaśniają cele i intencje, dlaczego jakaś propozycja została wniesiona, — jest stwierdzone, że w wielu wypadkach to współdziałanie, ta ingerencja dawały powód do zajść, które może miały charakter przekroczenia, czy nadużycia władzy. Panowie, gorącem i najgorętszem pragnieniem każdego z nas, obywatela Polski, być musi, aby działanie wszelkich naszych władz doszło do jak najbezstronniejszego stosowania ustawy. Słyszymy nieraz, że coś zostało zarządzone z momentów politycznych i że przeciw temu trzeba się bronić. Zarządzenia z momentem politycznym, jeżeli je pojmiemy tak, jak sama etymologja tego wyrazu nam nakazuje, to są zarządzenia, czy kroki przedsięwzięte dla utwierdzenia i poprawy ogólnego dobra. To co w potocznym, czy dziennikarskim języku nazywa się politycznem działaniem, nieraz jest tylko działaniem partyjnem, stronniczem. Ze smutkiem może musimy sobie powiedzieć, że w dziejach naszych pierwszych lat życia niepodległościowego tych momentów partyjnictwa i sporów partyjnych było dużo. Zrobić nam trzeba wszystko, żebyśmy się z tych rzeczy i w społeczeństwie i w naszych władzach bezwzględnie otrząśli, a drogą do tego nie jest zmiana ustawy, która w założeniu swojem jest rozumna i dobra, choć może w jakimś wypadku jej zastosowanie zostało spaczone.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#SDąmbski">Wogóle gwałtowne, gorączkowe, prędkie zmiany w ustawodawstwie są rzeczą przeczącą naturze tego, czem jest ustawa. Przecież ustawa każda musi odpowiadać potrzebie i uchwytywać w normy prawne stosunki tak, jak one tego wymagają, ale musi mieć czas zostawiony na to, aby się zżywać, i wszelka krytyka pośpieszna, wszelkie kroki nowelizowania rzeczy tak doniosłych, tak zasadniczych problemów ustawodawczych, jak te, które dziś Panowie rozważacie, w przeciągu niespełna 2 lat trwania ustawy, to nie jest droga, którąbyśmy mogli Wysokiemu Senatowi doradzać.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#SDąmbski">W motywach Komisji Administracyjnej Sejmu znalazłem taki moment, którego nie chcę tu zostawiać bez odpowiedzi. Było tam powiedziane, że przepisy tego rozporządzenia co do spraw szkolnictwa nie odpowiadają tradycji i duchowi organizacji szkolnej, jaką przed półtora wieku obmyśliła u nas w Polsce genjalna Komisja Edukacyjna. Ja pragnę i myślę, że wszyscy zgodnie pragniemy, aby nasze szkolnictwo rozwijało się ściśle w duchu tych tradycji i tych wskazań. Ale zapewnić Panów mogę, że już wówczas przed półtora wieku twórcy ustroju szkolnego przewidywali w swoich przepisach, że władze szkolne mogą i mają prawo odnosić się do władz innych o współdziałanie i pomoc, a władze inne mają prawo i mogą odnosić się do władzy szkolnej w miarę, o ile zakres ich działania wzajemnie się zahacza.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#SDąmbski">Z całem przekonaniem i spokojem proponuję Wysokiemu Senatowi odrzucenie w całości wniosku większości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Zakrzewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SZakrzewski">Wysoki Senacie! Po tych różnych przemówieniach nie mam już właściwie wiele do dodania. Chciałbym jednak podnieść, jako reprezentant także szkolnictwa, że wywody referenta mniejszości i wywody p. Ministra Spraw Wewnętrznych mnie zupełnie przekonały. Przekonały mnie nietylko dla motywów administracyjnych, które w tej dyskusji dotąd górowały, ale przekonały mnie także ze stanowiska interesów szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SZakrzewski">Życie szkolne dzisiaj jest mocno splątane z całością naszego społecznego, narodowego, państwowego i wogóle publicznego życia, a wnioskodawcy i ci, co bronią większości, może nie przewidują konsekwencyj, któreby wynikły w razie dłuższego panowania głoszonych przez nich zasad. Odcinanie szkoły od życia zapomocą właśnie tych proponowanych poprawek mnie się celowem nie wydaje.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Głosy na lewicy: Od policji się odetnie.)</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SZakrzewski">Dziwne mi się wydaje, że rozporządzenie i dekret, o którym mowa i o którym całkiem słusznie p. Minister Spraw Wewnętrznych powiedział, że jest jednym z najlepszych i najpiękniejszych wyników naszej pracy ustawodawczej, może być rozpatrywany pod kątem widzenia policji i oceniany na podstawie jakichś przedpotopowych punktów widzenia.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SZakrzewski">Miałem sposobność rozmawiać o tej sprawie z kilkoma poważnymi reprezentantami opinji większości i uderzyło mnie to, że, patrząc na to doniosłe zagadnienie, ludzie jakby się obracali w przedwojennych stosunkach, widzą jeszcze namiestnika dawnej Galicji, będącego zarazem szefem szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SZakrzewski">I dla nich widoczne jest, że dekret Prezydenta, który chcą nowelizować, ma za punkt wyjścia takie stosunki, że ten wojewoda ma być przełożonym czy szefem kuratora i ten punkt chcą zwalczać.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SZakrzewski">Jest tu kolosalne nieporozumienie.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#SZakrzewski">Dziś tu słusznie padło w toku dyskusji twierdzenie, że sami reprezentanci szkolnictwa musieliby się bronić przed narzucanemi im poprawkami. Wogóle nie można spraw szkolnictwa traktować jedynie pod kątem widzenia administracji. Tu się także szkolnictwu i nauce i pewnym koniecznościom tejże szkoły i nauki należy pewne miejsce. Czy należymy do takich, czy innych stronnictw, czy należymy do takich, czy innych odłamów w tej Wysokiej Izbie, to przecież apel do najwyższych spraw oświaty, do najwyższych spraw nauki bardzo często spotyka się na szczęście z powszechnem zrozumieniem. Ja osobiście od spraw tych stoję dość daleko, o ile chodzi o ich organizacyjną stronę, ale przecież sprawy szkoły, sprawy nauki są mi niezmiernie drogie i mając do tego pełne prawo, a reprezentując także i pewien autorytet tych spraw, śmiem stwierdzić publicznie Wysoka Izbo, że obrona szkoły w motywach i wnioskach referenta mniejszości i w wywodzie p. Ministra Spraw Wewnętrznych, mnie zupełnie przekonała, i że głosując za wnioskiem referenta mniejszości, spełniam obowiązek wobec szkoły i obowiązek wobec nauki.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszałekGliwic">Lista mówców wyczerpana. Głos ma jeszcze s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SKopciński">Wysoki Senacie! Bardzo chętnie i spokojnie słucham wszystkich argumentów i staram się zawsze te argumenty zrozumieć. Ale niestety, zarówno p. Minister, jak i przedstawiciel mniejszości komisji s. Dąmbski, absolutnie naszych argumentów nie dotknęli, jedynie poszli utartą drogą powtarzania zalet rozporządzenia, które omawiamy.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SKopciński">P. Minister powiedział, że nie należy ustawy zmieniać zbyt często. To prawda. Ale jeżeli w ustawie jest coś złego, to uważam, że zostawienie tego byłoby zupełnie niezrozumiałe i szkodliwe. P. Minister nie walczy ani z mojemi argumentami, ani z argumentami większości komisji. Mam wrażenie — oczywiście nie mogę mieć pretensji, ażeby p. Minister mnie słuchał w czasie mojego przemówienia — że p. Minister powiedział, iż my każemy kuratorowi uzyskiwać pozwolenie od ministra na branie udziału w posiedzeniach wojewódzkich, kiedy tymczasem my to skreślamy z projektu sejmowego. P. Minister mówił na zasadzie tego, jaki jest jego stosunek zasadniczy do rozporządzenia Prezydenta, zupełnie nie zwracając uwagi na argumenty nasze. Stosunek p. Ministra, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, do rozporządzenia jest zupełnie zrozumiały, dla niego i dla wojewodów oczywiście jest rzeczą bardzo wygodną mieć wpływ na wszystkie działy administracji państwa. Również nie mogą mi imponować przykłady zagranicy. Proszę Panów, przedewszystkiem ustawodawstwo i administracja tamtejsza jest utrwalona od dawnych czasów i jeżeli są w nich wady, to się je nie prędko zmienia. Do Polski nie chciałbym żywcem przenosić przykładów z obcej gleby.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SKopciński">P. Minister zwraca uwagę na to, że jest przecież zawsze odwołanie do właściwego ministra. Proszę Panów, czy to jest usprawnienie administracji, gdy to, co może być załatwione przez mianowanego przez Prezydenta kuratora, przez człowieka zaufania rządu, to ma po nieporozumieniu z wojewodą iść do ministra. Przychodzi mi tu pierwszy przykład — sieć szkolna, to jest sprawa administracyjna. P. wojewoda mógłby wpływać na rozporządzenia w tym względzie, ale nie wiem, czy ta ingerencja wyszłaby sprawie na dobre. Mógłbym takich przykładów przytoczyć więcej. Nie widzę tutaj usprawnienia administracji.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SKopciński">Następnie p. Minister powiada, że nie widział żadnych trudności z tego powodu. P. Minister, jako b. wojewoda, miał do czynienia z władzami szkolnemi na miejscu. Zależy to od układających się stosunków. Jeżeli wojewoda nie wyzyskuje swoich praw, to pewno, że komplikacyj niema, ale on ma prawo wyzyskiwać. Tu nie chodzi o współdziałanie, za współdziałaniem administracji politycznej z administracją szkolną jesteśmy wszyscy. Ale p. Minister sam powiedział, że wojewodowie rzadko bywają na radach szkolnych, a również starostowie mają te uprawnienia w radach powiatowych szkolnych. W okręgu, w którym pracowałem szereg lat, nigdy starosty nie widziałem. Gdzie jest ta chęć i ten wielki pęd do współdziałania? Oczywiście tam współdziałanie jest niezmiernie ważne, bo szkoła powszechna potrzebuje od samorządu różnych świadczeń i pomocy. Ale tu nie chodzi o współdziałanie, tylko o danie możności rządzenia. Mam wrażenie, że starostowie się zjawią, kiedy będą mogli swój autorytet pokazać. Niestety ja muszę inaczej, spojrzeć, niż p. prof. Zakrzewski, na nasze stosunki. Nie mogę mówić o prywatnych rozmowach, ale jednak spotykałem się z przedstawicielami władz szkolnych, którzy skarżyli się na skutki rozpanoszenia nietylko pod względem administracyjnym, ale na podsuwanie pewnych czysto politycznych wpływów. Ja o tem nie chciałem mówić, ale chyba dla nikogo nie jest tajemnicą, co było w okresie wyborów, co się z administracją szkolną i nauczycielami wtedy działo. Nie chciałem tej rzeczy podnosić, bo to nie ma nic do tej ustawy, ta ustawa przy każdym rządzie i przy każdym kierunku jest zła i trzeba ją znowelizować. A już to, co powiedział p. Minister, to jest argument na naszą stronę. P. Minister powiedział, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z Ministerstwem Oświaty dogadają się, że artykułów o kwalifikacjach nauczycieli nie będą przestrzegać, że sprawa ta będzie wniesiona na Radę Ministrów. Ja mam wrażenie, że p. Minister Oświaty dopiero na swojej skórze odczuwszy wadliwości rozporządzenia, wystąpił do p. Ministra Spraw Wewnętrznych — no i przynajmniej w tym sensie miałaby ustawa być znowelizowaną. Więc już ministerstwa myślały o znowelizowaniu i to nie jest argument przeciw nam, ale jest to bardzo ważki argument na nasza stronę. Zgadzam się z p. Ministrem, że główną wadą tej ustawy są artykuły dotyczące kwalifikacji pracowników szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SKopciński">Proszę Panów, pan referent mniejszości również przedstawił nam główne walory skoncentrowania administracji w jednych rękach tam, gdzie się da, ale o niewygodach i wygodach artykułów, tyczących się szkolnictwa, nic nie powiedział. Pan referent mniejszości mówił także o tej wzajemnej współpracy, na to się zgadzam, ale chodzi tu nie o to, tylko o wpływy polityczne, narzucone ustawą. Pan referent mniejszości powoływał się tu na Komisję Edukacyjną. Boże mój, powoływanie się na Komisję Edukacyjną zawsze u nas wywołuje łezkę rozczulenia i zupełnie słusznie, ale czy to, o czem p. referent mówił, że tam było nakazane, t. j. współdziałanie i możność odnoszenia się jednej władzy do drugiej, czy to jest to samo, co w ustawie, o której tutaj mówimy? Nikt zdaje się w tej Izbie nie znalazłby się, któryby bronił tej noweli w tym sensie, ażeby zabronić porozumiewania się kuratora z wojewodą czy Ministra Spraw Wewnętrznych z Ministrem Oświaty. Przeciwnie, mybyśmy bardzo zalecali, ażeby się jaknajczęściej porozumiewali, korespondowali i czynili to, co jest potrzebne do współdziałania. O współdziałanie tu nie chodzi, potrzeby współdziałania nikt nie przeczy. Jaki jest sens tego? Jeżeli pan referent sięga do konstrukcji Komisji Edukacyjnej, to była to instytucja mająca autorytet wielki i nikt tego autorytetu nie ośmiela się naruszać. Tymczasem rozporządzenie czyni kuratora zależnym do wojewody, władza szkolna jest zaś kopciuszkiem, który musi słuchać administracji. Jeżeli ktoś z Komisją Edukacyjną robi takie porównania, to łezki wzruszenia nie może wywołać, a przeciwnie może wywołać wrażenie niedobrego porównania, krzywdzącego Komisję Edukacyjną, którą tak szanujemy.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SKopciński">P. prof. Zakrzewski zalecał nam odrzucenie tej ustawy dlatego, żeby szkoły nie odłączać od życia. My, pedagogowie, ciągle żądamy zbliżenia do szkoły życia, ale nie przez pilnowanie nauczycieli przez p. wojewodę. Co to za połączenie szkoły z życiem? Dziecko, wychowanka trzeba wprowadzić do życia, ale nie mogę uważać za zbliżenie szkoły z życiem, jeżeli urzędnik policji będzie dawał opinję o nauczycielu, a wojewoda będzie mógł przewodniczyć na radzie szkolnej okręgowej. To to ma być zbliżeniem szkoły z życiem? My też występujemy przeciwko odsunięciu szkoły od życia, uważamy za największą wadę, że szkoła z życiem nie ma nic wspólnego, że wychowanka szkoły zamyka się przed życiem. Ale powodem tego są wpływy polityczne na szkołę. Zamykamy wychowanka przed życiem często z powodów politycznych. To, czego p. profesor wymaga, to raczej będzie współdziałało odsunięciu szkoły od życia.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SKopciński">Proszę Szanownych Panów! Nie wiem, coby powiedział profesor Zakrzewski, gdyby zasady rozporządzenia chciano skierować w stosunku do uczelni wyższych. Jestem z całym szacunkiem do tego autorytetu, który p. profesor Zakrzewski podniósł na tej mównicy, mówiąc o sobie, ale szkolnictwo wyższe i nauka jest troszkę inną rzeczą, niż szkolnictwo powszechne i średnie, które doznają często pokrzywdzenia ze strony panów profesorów. P. profesor powiedział, że każdy powinien interesować się szkołą i t. d. Zainteresowanie się administracji politycznej szkołą, niema przecież nic wspólnego z tą sprawą, powinien tu być entuzjazm. Ja np. mam entuzjazm do lotnictwa, ale nie pretenduję do tego, aby dawać kwalifikacje na pilotów, albo żeby być naczelnikiem lotnictwa państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SKopciński">Z całym entuzjazmem do szkolnictwa powinien być p. wojewoda, ale to nie daje kwalifikacji do nadzorowania szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SKopciński">Te wszystkie argumenty wśliznęły się do dyskusji dlatego, że były argumentami płynącemi z nastawienia politycznego, i dlatego się nie dotykało artykułów, które chcemy nowelizować. O wątpliwościach, tyczących naszych motywów Panowie nam ani słowa nie powiedzieli. Panowie tylko mówili, jak dobrem jest rozporządzenie i dlatego nie trzeba go zmieniać. Ale na te artykuły, które są w tem rozporządzeniu czemś nieprzyjemnem, na te artykuły Panowie nie chcieli patrzeć, zakryli sobie na nie oczy.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SKopciński">Dlatego jeszcze raz usilnie proszę Wysoki Senat, ażeby uchwalił ustawę w brzmieniu komisji.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#SKopciński">Co do poprawki s. Gruszczyńskiego, to przyjąłbym ją z tego względu, że przy przejściu noweli powołanie się na art. 20 byłoby anachronizmem. Nie zrobiłem tego sam w referacie dlatego, że chciałem być lojalny względem komisji. Poprawka ta jest logiczna i dlatego prosiłbym, ażeby ją Wysoki Senat przyjął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszałekGliwic">Wpłynęły dwa wnioski, jeden dotyczący noweli, a drugi dotyczący samej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Proszę o imienne głosowanie. S. Kopciński: Popieramy)</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#WicemarszałekGliwic">Jest wniosek o imienne głosowanie? Poparcie dostateczne. Zarządzam imienne głosowanie. Kto jest za wnioskiem, aby projekt noweli w całości odrzucić, będzie łaskaw napisać: „tak”. Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: ogółem głosowało panów senatorów 94, absolutna większość — 48, za wnioskiem mniejszości głosowało senatorów — 39, przeciwko wnioskowi — 51, oddano kartek białych, nieważnych 4. W ten sposób wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#komentarz">(Głosy na lewicy: Brawo! Dałoj palicja.)</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie wniosek większości komisji: Do art. 1 w ust. 3 wyrazy: „za zezwoleniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego” — skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek większości komisji uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#WicemarszałekGliwic">Pozatem mamy jeszcze wniosek s. Gruszczyńskiego. Opierając się na precedensach Senatu z okresu pierwszego, stawiam ten wniosek pod głosowanie, aczkolwiek dotyczy on nie noweli, ale samej ustawy. Wniosek s. Gruszczyńskiego do art. 23 ust. 1 wiersz 3 brzmi: skreślić słowa „i 20”. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem s. Gruszczyńskiego, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, inni przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: przeciw — 49 głosów, za — 35 głosów. Wniosek s. Gruszczyńskiego odrzucony.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#WicemarszałekGliwic">Otrzymałem od p. Prezesa Rady Ministrów pismo następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#WicemarszałekGliwic">„Do p. Marszałka Senatu Rzeczypospolitej w Warszawie. Mam zaszczyt zawiadomić p. Marszałka, że p. Prezydent Rzeczypospolitej na mój wniosek postanowieniem z dnia 16 stycznia 1930 r. zwolnił p. Wiktora Leśniewskiego z kierownictwa Ministerstwa Rolnictwa i równocześnie zamianował p. D-ra Leona Janta-Połczyńskiego Ministrem Rolnictwa. Prezes Rady Ministrów K. Bartel”.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#WicemarszałekGliwic">Do laski marszałkowskiej wpłynął szereg interpelacyj. Proszę p. sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie przyśpieszenia dochodzeń karnych przeciwko Michałowi Barta synowi Stanisława w Pobereżu, sąd okręgowy Stanisławów, o zbrodnię sprzeniewierzenia dochodów gminnych w kwocie 2.536 zł 74 gr.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie prześladowania ludności w pow. tłumackim przez policję państwową za dowody osobiste i w sprawie bezpodstawnego karania ludności w pow. tłumackim za brak dowodów osobistych.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie: 1) zbadania wyników lustracji gospodarki gminnej w Niżnowie, pow. Tłumacz; 2) zarządzenia rozpisania wyborów do reprezentacji gminnej w Niżnowie; 3) bezprawnego odstąpienia powszechnej szkoły publicznej w Niżnowie na własność TSL.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Przemysłu i Handlu i Skarbu w sprawie niewłaściwego postępowania naczelnika salin w Kosowie ad Kołomyja przy sprowadzaniu wody do kotłów parowych w salinach w Kosowie.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie szykanowania ludności gminy Olesza pow. Tłumacz przez organa tamtejszej policji państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie przyśpieszenia dochodzeń karnych przeciw Mortkowi Kamilowi w Kosowie o zbrodnię oszustwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych oraz Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie stosowania sankcyj karnych ustawy z 31 Iipca 1924 r. (Dz. U. R. P. Nr. 73, poz. 724) do duszpasterzy z powodu ich korespondencji w języku niepaństwowym.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nieprawnej konfiskaty sportowych czapek przez posterunek policji państwowej w Zwiniaczu.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zwłoki w załatwieniu przez urząd wojewódzki w Tarnopolu rekursu reprezentacji gminnej w Zwinaczu.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zachowania się funkcjonarjusza policji państwowej w Czortkowie, Marcina Strzelbickiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nadużycia władzy urzędowej przez referendarza starostwa w Czortkowie, p. Tadeusza Gomułkiewicza.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnej konfiskaty kolendy przez posterunek policji państwowej w Zwiniaczu.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#SekretarzsGołuchowski">Wszystkie te zgłoszone interpelacje zostaną przesłane p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Następne posiedzenie Senatu odbędzie się dnia 29 stycznia 1930 r. o godz. 4 po południu.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 35.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..d9c65e0
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/header.xml
@@ -0,0 +1,56 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00021-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 21)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 21)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">21</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_021_000005612.odt</note>
+ <date>1930-01-29</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGross" role="speaker">
+ <persName>S. Gross</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMarchlewski" role="speaker">
+ <persName>S. Marchlewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSchreiber" role="speaker">
+ <persName>S. Schreiber</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKopciński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsWasiutyński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Wasiutyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..5fd83c4
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00021-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,127 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokuł 19 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokuł 20 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Kopciński i Wasiutyński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wpłynęły podania o urlopy zdrowotne: s. Niezabytowskiego na 4 tygodnie, s. dr. Steinborna na 6 tygodni oraz s. Götza-Okocimskiego na miesiąc. Zgodnie z art. 74 regulaminu obrad Senatu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę urlopów za załatwioną przychylnie.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Zawiadamiam Wysoką Izbę, iż na miejsce zmarłego senatora ks. Jana Albrechta wchodzi p. prof. Leon Marchlewski, rektor uniwersytetu. Stosownie do art. 37 i 20 Konstytucji nowowstępujący senator winien złożyć na ręce Marszałka wobec Izby ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Proszę p. prof. Marchlewskiego, żeby zechciał wystąpić, a p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SekretarzsKopciński">„Ślubuje uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">P. Senator zechce powtórzyć wyraz „ślubuję”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SMarchlewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Przechodzimy do porządku dziennego, w związku z czem komunikuję, iż na wniosek przewodniczącego Komisji Prawniczej punkt 1, a na wniosek przewodniczącego Komisji Skarbowo-Budżetowej punkty 4 i 5 spadają z porządku dziennego. Przechodzimy zatem do punktu 2, którym jest: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy w sprawie zmiany ustawy z dnia 11 grudnia 1924 r. o przyznawaniu darów z łaski. Głos ma sprawozdawca s. Schreiber.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie I Ustawa, uchwalona przez Sejm w dniu 10 stycznia r. b., którą mam zaszczyt referować imieniem Komisji Skarbowo-Budżetowej, jest nowelizacją ustawy z dnia 11 grudnia 1924 r. o przyznawaniu darów z łaski (Dz. Ust. Rz. P. z r. 1925 Nr 2, poz. 12). Ustawa, która ma być obecnie znowelizowana, jest bardzo króciutka, zawiera tylko 3 artykuły o następującem brzmieniu:</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SSchreiber">Art. 1. W wypadkach szczególnie zasługujących na uwzględnienie, może być przyznane poszczególnym osobom jednorazowe, czasowe lub stałe zaopatrzenie z funduszów państwowych. Akt przyznania następuje w drodze zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej na zasadzie uchwały Rady Ministrów, powziętej na wniosek właściwego ministra za zgodą Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SSchreiber">Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy powierza się Prezesowi Rady Ministrów, Ministrowi Skarbu tudzież innym ministrom we właściwym każdemu z nich zakresie działania.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SSchreiber">Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i obowiązuje na całym obszarze Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SSchreiber">Nowela, uchwalona przez Sejm, zmienia tę ustawę tylko w tytule, mianowicie zamiast „Ustawa o przyznawaniu darów z łaski” ma tytuł brzmieć „Ustawa o zaopatrzeniu osób, szczególnie zasłużonych, oraz o wyjątkowem zaopatrzeniu, nieopartem na innych tytułach prawnych”. Reszta artykułów ma tylko znaczenie techniczne.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SSchreiber">Zmiana ta jest wyłącznie natury moralnej, nie ma żadnego znaczenia prawnego, ani materjalnego, nie nakłada na państwo żadnych nowych obowiązków, ani wogóle nie zmienia merytorycznie ustawy. Zmienia tylko tytuł, a robi to, że się tak wyrażę, tylko z powodów prestiżowych. Mianowicie pod tę ustawę podpadają różne kategorje osób, przedewszystkiem osoby zasłużone dla państwa, potem zasłużone dla sztuki, literatury i t. p. dóbr moralnych, a w końcu jeszcze urzędnicy, którzy z jakichkolwiek powodów nie mają prawa do emerytury, mogą ją otrzymać na podstawie tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SSchreiber">Referent tej sprawy w Sejmie, p. prof. Krzyżanowski, oświadczył, że do niego zwracali się rozmaici ludzie z żądaniem, ażeby tytuł tej ustawy zmienić, ponieważ dar, który otrzymują, ma charakter jałmużny, a nie godzi się państwu, aby ludziom zasłużonym rzucało jakąś jałmużnę. Sejm więc na wniosek swojej komisji uchwalił zmianę tego tytułu, aby nie dotykać honoru tych osób.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SSchreiber">Wydaje mi się, Wysoka Izbo, że nie mamy żadnego powodu sprzeciwiać się tej zmianie, która czyni zadość godności, honorowi ludzi zasłużonych. Z tego powodu proponuję imieniem Komisji Skarbowo-Budżetowej przyjęcie ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SSchreiber">Przy tej atoli sposobności chciałbym poruszyć kwestję, która stoi w ścisłej łączności z tą ustawą, względnie z jednym, zdaje się 8, artykułem ustawy emerytalnej. Otóż na podstawie art. 116 ustawy o służbie cywilnej państwo ma prawo zwolnić pracownika państwowego ze służby bez podania motywów, według swego uznania. W ostatnich czasach bardzo często zdarzały się wypadki takich zwolnień przed nabyciem praw do emerytury. Pod tym względem mam wrażenie, Wysoka Izbo, działy się bardzo dotkliwe krzywdy. Wysokiej Izbie zapewne wiadomo, że pracownicy państwowi mają prawo do pewnej emerytury dopiero po 10 latach służby. Zdarzały się wypadki, że ktoś miał 9 lat i kilka miesięcy, został zwolniony ze służby państwowej i nie otrzymuje zaopatrzenia. W tem jest zawarta dotkliwa krzywda, na którą ci ludzie nie zasłużyli. Z tego powodu pozwolę sobie imieniem Komisji Skarbowo-Budżetowej przedłożyć do przyjęcia następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SSchreiber">„Senat wzywa Rząd, aby przy wykonywaniu niniejszej ustawy uwzględnił należycie pracowników państwowych, zwolnionych ze służby przed terminem, uprawniającym do emerytury”.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SSchreiber">Proszę więc Wysoką Izbę o przyjęcie ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm wraz z tą rezolucją.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Komisja wnosi, ażeby przyjąć ustawę w brzmieniu sejmowem. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, aby wstali.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Ustawa jednogłośnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszałek">Rezolucja brzmi: „Senat wzywa Rząd, aby przy wykonywaniu niniejszej ustawy uwzględnił należycie pracowników państwowych, zwolnionych ze służby przed terminem, uprawniającym do emerytury”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o upoważnieniu Ministra Skarbu do lokowania gotowizny w papierach wartościowych. Głos ma sprawozdawca s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Uchwalony przez Sejm w dniu 10 stycznia b. r. projekt ustawy o upoważnieniu Ministra Skarbu do lokowania gotowizny w papierach wartościowych ma na celu dostarczenie środków pieniężnych na budownictwo mieszkaniowe, którego popieranie należy, ze względu na panujący głód mieszkaniowy, bezsprzecznie do najpilniejszych i najaktualniejszych zadań obecnej chwili. Od szeregu lat, jak wiadomo, rząd prowadzi akcję na polu kredytów mieszkaniowych, która jednak nie została systematycznie skodyfikowana i załatwiona. W roku zeszłym wniesiony został wprawdzie do Sejmu projekt ustawy o popieraniu budowy tanich mieszkań, który zmierzał do uregulowania tej arcytrudnej sprawy na zupełnie nowych podstawach, atoli projekt ten spotkał się z jednogłośnym prawie sprzeciwem opinji publicznej i został z Sejmu wycofany.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SSzarski">Jednakowoż rząd dalej gorliwie zajmuje się tą sprawą. W ostatnich czasach Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej podjęło budowę mieszkań robotniczych, poświęcając na ten cel z rezerw ubezpieczeń społecznych 125 miljonów, płatnych, o ile mi się zdaje, w pięciu ratach po 25 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SSzarski">Na cele budownictwa mieszkaniowego zostały poświęcone środki z różnych źródeł; i tak z pożyczki Dillonowskiej został utworzony, jak wiadomo, fundusz gospodarczy, którego znaczna kwota poszła na kredyt budowlany. Z pożyczki stabilizacyjnej utworzono znany Wysokiemu Senatowi tak zwany fundusz F. którego część także została zużyta na zakup emisyj Banku Gospodarstwa Krajowego, wypuszczonych na kredyty budowlane. Zużywano także na te cele i zapasy kasowe. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 26.II.28 upoważniono Ministra Skarbu do lokowania zapasów kasowych do wysokości 75 miljonów w papierach wartościowych. Kwota ta została wyczerpana i zużyta także w znacznej części na cele kredytu budowlanego. Wreszcie w marcu, a więc przed niecałym rokiem, rząd przedłożył Sejmowi projekt pożyczki wewnętrznej inwestycyjnej, ewentualnie premjowej do wysokości 100 miljonów złotych na cele akcji kredytowo-budowlanej. Projekt ten stał się wprawdzie ustawą z dnia 23 marca 1929 r., ale z powodów, znanych Wysokiemu Senatowi, panujących na wszechświatowym, a także i na naszym rynku pieniężnym, wykluczających wszelki poważniejszy apel do kapitału prywatnego, projekt ten, chociaż stał się ustawą, pozostał do dziś dnia projektem i pożyczka ta nie została dotąd emitowana.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SSzarski">Mimo to akcja budowlana nie może być wstrzymana. Dlatego też rząd wystąpił jeszcze w roku zeszłym z projektem poświęcenia na cele budowlano-kredytowe kwoty do 50 miljonów zł. z zapasów kasowych celem nabywania papierów wartościowych. Komisja sejmowa jeszcze w marcu roku zeszłego załatwiła pozytywnie ten projekt ustawy, jednak wskutek zamknięcia sesji dopiero 10 b. m, projekt ten został uchwalony przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SSzarski">Według tego projektu w art. 1 Minister Skarbu dostaje upoważnienie do lokowania sum do wysokości 50 miljonów zł. w papierach, posiadających bezpieczeństwo pupilarne, o stałem oprocentowaniu. Wchodzą tu oczywiście w pierwszym rzędzie w rachubę emisje Banku Gospodarstwa Krajowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SSzarski">Lokata ta jednak nie jest lokatą stałą, ale czasową, jak to uchwalił Sejm wbrew projektowi rządu, który nie mówił o lokacie czasowej. Art. 2 ustawy powiada bowiem, że kwota, która będzie poświęcona z zapasów kasowych do wysokości 50 miljonów zł. celem zakupu emisji papierów wartościowych o stałem oprocentowaniu, ma być natychmiast po zrealizowaniu ostatniej serji pożyczki 100 miljonowej, o której poprzednio mówiłem, refundowana Skarbowi Państwa. Zatem lokata, która fest przedmiotem tej ustawy, jest właściwie niczem innem jak zaliczką na 100 miljonową pożyczkę, której konstrukcja także została w ostatnich czasach przyjęta przy projektowaniem emisji pożyczki, t. zw. emisji konwersyjnej dolarówki, gdyż Minister Skarbu otrzymał prawo, z tytułu emitować się mającej kwoty ponad konwersję dolarówki, udzielać z tytułu zapasów kasowych pożyczki na cele kredytu rolnego w odpowiedniej sumie. Kiedy będzie możliwa realizacja tej 100 miljonowej pożyczki, z której zatem kwota 50 miljonów będzie zapasom kasowym refundowana, dziś oczywiście powiedzieć nie można i już z tego powodu użycie zapasów kasowych na te cele, chociaż poparcia godne, przedstawia się raczej jako immobilizacja zapasów kasowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SSzarski">W Komisji Budżetowej Minister Skarbu dziś rano przedstawił stan zapasów kasowych i wspomniał zupełnie słusznie, że znaczna część zapasów jest już dzisiaj unieruchomiona i to na cele kredytów inwestycyjnych, jednakże bezwzględnie pewna kwota musi pozostać płynną dlatego, że prowadzenie gospodarstwa państwowego, jak każdego innego, wymaga posiadania pewnych rezerw. Wskutek tego należy przy lokacie zapasów kasowych, nawet na bardzo pożyteczne cele, postępować z tem większą ostrożnością, że jak wiadomo Wysokiemu Senatowi, a przy rozprawie budżetowej będzie to bliżej i dokładniej przedstawione, nadwyżki budżetowe nie są już na tej wysokości, na jakiej były przez lata poprzednie i wykazują znaczny spadek. Pozatem część tych nadwyżek jest już przeznaczona na wypłacenie zaległego za r. 1928 dodatku mieszkaniowego tak, że powtarzam, jest konieczna wielka ostrożność przy inwestycji zapasów kasowych, żeby państwo posiadało odpowiednią płynną gotówkę do prowadzenia swego wielkiego gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SSzarski">Coprawda jest inna opinja, która twierdzi, że zapasy kasowe, powstałe z danin publicznych, a więc ze świadczeń gospodarstwa społecznego w lepszych czasach, powinny być w gorszych czasach użyte na użyźnienie tego gospodarstwa. Zasada ta nie jest sama przez się niesłuszną i nikt przeciwko niej nie występuję. Jednakże zapasy kasowe nie są, mojem zdaniem taką studnią, z której czerpać można bez granic.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SSzarski">Ta lokata prócz tego, że służy tak pięknym celom, nie będzie pozbawiona także i korzyści dla Skarbu, gdyż Skarb będzie pobierał pewien procent w postaci kuponów od nabytych papierów.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SSzarski">Mimo pewnych wadliwości ani Komisja Skarbowo-Budżetowa ani ja osobiście nie mogliśmy się sprzeciwiać użyciu tej kwoty na cele popierania akcji budowlanej gdyż przyznać trzeba i nie spotkałem się tu z żadnym sprzeciwem czy to z prawej strony, czy lewej, że złagodzenie choćby najlżejsze katastrofalnego stanu w dziedzinie mieszkaniowej jest, mojem zdaniem, kategorycznym nakazem najelementarniejszego pojęcia opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SSzarski">Jak katastrofalne stosunki panują na tem polu, nie będę się dłużej zastanawiał, ograniczę się tylko do przytoczenia bardziej jaskrawych cyfr, które podniósł także referent sejmowy. Ilość mieszkań nietylko nie zwiększa się, ale bezustannie zmniejsza, a to z tego powodu, że z jednej strony mamy nadwyżkę urodzin nad wypadkami śmierci a z drugiej strony konstatować możemy objaw znany i na Zachodzie, mianowicie bardzo silną imigrację ludności wiejskiej do miast tak, że według przedstawionych przez referenta sejmowego danych od r. 1921 do dnia dzisiejszego ubyło w Polsce 107.000 mieszkań, podczas gdy w tym samym czasie przybyło ich tylko 40.000. Zestawienie tych dwóch cyfr maluje w sposób jaskrawy katastrofalną na tem polu sytuację.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SSzarski">Przy sposobności tej ustawy Sejm uchwalił dwie rezolucje, które są zupełnie racjonalne i które zmierzają w tymże kierunku. Jedna rezolucja wzywa Rząd, aby walutę, uzyskaną z pożyczki w sumie 100 miljonów, użył przedewszystkiem na dokończenie budowli już rozpoczętych, druga — do przeprowadzenia badań w sprawie kosztów produkcji mieszkaniowej i ustalenia programu państwowej akcji budowlanej.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SSzarski">Obie rezolucje są zupełnie usprawiedliwione, a co więcej idą po linji obowiązującej dziś maksymy, której się Rząd trzyma, żeby nie rozpoczynać nowych inwestycyj, żeby nie zamrażać obrotowych kapitałów w nowych inwestycjach, a inwestycje prowadzić tylko o tyle, o ile są już rozpoczęte i tam, gdzie nieukończenie ich przyniosłoby daleko większą szkodę niż pozostawienie w stanie płynnym kapitału obrotowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#SSzarski">Wszystkie te argumenty, które pozwoliłem sobie przytoczyć Wysokiej Izbie, zostały w Komisji Skarbowo-Budżetowej uznane i dlatego Komisja Skarbowo-Budżetowa przychyliła się w całości do tej ustawy, którą miałem zaszczyt przedłożyć i w jej imieniu stawiam wniosek, aby Wysoki Senat zechciał przyjąć projekt ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm bez zmiany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gross.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SGross">Wysoka Izbo! Ustawę tę należy powitać z uznaniem. Referent uzasadnił, że użycie tych 50 miljonów na zakup papierów wartościowych ulży ciasnocie pieniądza i przyczyni się do zwalczania kryzysu. Powtórzył uzasadnienie referenta w Sejmie, stwierdzając, że są tak katastrofalne stosunki budowlane, że trudno jest dalej w ten sposób gospodarować, że trzeba ulżyć tym stosunkom i przynajmniej za 50 miljonów z tej gotówki, którą się ma, kupić listy zastawne.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SGross">Pierwszy zarzut podniosę, że jeżeli ustawa jest tak dobroczynna i tak konieczna, a przedłożona była już w marcu 1929 roku, to czemu zaniedbaliśmy ją i wcześniej już nie wprowadzili jej w życic? Straciliśmy całe lato, cały sezon budowlany. Tu nie chodzi tylko o 50 miljonów, za któreby się tyle i tyle wybudowało. Jeżeliby te 50 miljonów weszły w obrót szybki, to mogłyby o jakieś 1000 miljonów powiększyć produkcję i konsumcję wewnętrzną, na której brak skarżymy się ogromnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SGross">Drugi zarzut, że to mała kwota. Jeżeli tak dobroczynnie ma działać, to czemu jej nie podwyższyć? To nie są żadne nadwyżki skarbowe. Ustawa jest zatytułowana, że chodzi o lokatę gotówki. To są wolne fundusze, które niestety w dekresie stabilizacyjnym z października 1927 r., odmiennie od tego, jak było dotąd, zobowiązano się złożyć w Banku Polskim, oprócz rezerw skarbowych, które wynoszą 75 miljonów. Przejrzałem za ostatnie 2 lata, ile było na tem koncie skarbowem wolnych funduszów oprócz tych 75 miljonów. Dochodzi to czasem do 400 miljonów, a nigdy nie było mniej niż 266 miljonów. To leżało 2 lata bez procentu, 2 lata było tezaurowane. Obieg o tyle był uszczuplony, ciasnota była o tyle większa, a my się ciągle upominamy, żeby ludność nie tezaurowała pieniędzy, a tu rząd to robił z gotówką do 400 miljonów, powiedziałbym, razem 475 miljonów. Mówiono, że te fundusze są mniejsze. Weźmy rachunek Banku Polskiego z 10 i 20 stycznia. 10 stycznia jest 315 miljonów, a 20 stycznia jest 342 miljony, oprócz 75 miljonów rezerwy. Dlatego nie ulega żadnej kwestii, że to jest za mała kwota wtedy, kiedy jest taka ciasnota pieniądza, wtedy, kiedy potrzeba tyle na ten przemysł budowlany. W innych państwach, gdzie też składają wolne fundusze do banku emisyjnego, np. w Czechosłowacji, gdzie rząd ma w ręku prawie cały bank emisyjny, to właśnie za kwotę, co do której się widzi, że cna nigdy nie jest podniesiona, kwotę, poniżej której nigdy depozyt nie spada, za nią kupuje się papiery wartościowe. Mielibyśmy jakieś kilkadziesiąt, 30 miljonów procentu rocznie, a równocześnie byłyby pieniądze w obiegu. Podkreślam, że przez takie lokowanie gotówki, kupując papiery wartościowe, my obieg o tę kwotę powiększamy. To nie jest równorzędne z tem, że wypuszczamy premjową pożyczkę, bo wtedy obieg nie powiększa się ani o jeden złoty. Jeżeli jednak ja tu za gotówkę kupuję papiery, to o tę kwotę powiększam obieg, ale u nas statut Banku Polskiego jest tak ostrożny, że pokrycie jest nietylko dla faktycznego obiegu, ale dla całego depozytu, licząc się z tem. że może wejść w obieg. Sądzę, że się nie mylę, że opieram się na ustawie o Banku Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SGross">Trzeci zarzut jest co do artykułu, dodanego dopiero w Sejmie, którego niema zupełnie w przedłożeniu rządowem, a który przekreśla tę korzyść powiększenia obiegu, bo postanawia, że z chwilą wypuszczenia pożyczki, zaraz kwota 50 milionów ma być refundowana, zwrócona zapasom kasowym i włożona znowu do Banku Polskiego, gdzie będzie leżała tezaurowana. W komisji byłem za skreśleniem tego artykułu, czego tu nie podtrzymuję, a to z tego powodu, gdyż jestem przekonany, że po tej drodze rząd musi pójść i że nietylko klasa pracująca, ale i przemysłowcy będą się tak samo upominali, aby zapasy kasowe nie leżały bez pracy. Trzeba jedno pamiętać: Bank Polski wypożycza te pieniądze, choć mu to nie jest dla skupu potrzebne, bo ma swój obieg. Doszło do tego, że 20 stycznia tego roku miał 1190 miljonów walut obcych, a 1160 miljonów wynosił obieg. A ponieważ każdy z nas ma pieniądze w portfelu, leżą również w kasach, więc może 600 miljonów leży bez ruchu. Pewna ilość klijentów przyjść może do Banku Polskiego z prośbą o wymianę na waluty obce dla importu, przypuśćmy, na 200 miljonów, na to ma 1190 miljonów obcych walut.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SGross">Dlatego, podkreślając z uznaniem, że przynajmniej teraz się uchwala ustawę, wyrażam żal, że to jest późno i za mało, ale mam nadzieję, i oto apeluje do Rządu, że przyjdzie wnet z przedłożeniem, gdzie będzie się domagał zezwolenia, aby z tej gotówki, o której mówiłem, kupić papiery procentowe np. listy zastawne. My możemy śmiało, biorąc ostatnie dwa lata, kupić tych papierów za 300 miljonów, a my prosimy się w Paryżu, żeby kupiono ich od nas za 5 miljonów dolarów po niskim kursie. Zwracam się do Rządu, żeby z tem przedłożeniem przyszedł, co obecnie przyczyniłoby się nadzwyczajnie do ułatwienia kredytu. Niema tu żadnego niebezpieczeństwa, a w konsekwencji wydatki na fundusz bezrobocia mogłyby spaść, co byłoby z korzyścią dla gospodarstwa państwowego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma referent s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SSzarski">Pozwolę sobie odpowiedzieć w paru słowach na wywody Pana Senatora. Otóż powiedziałem w referacie, że trzeba zwrócić na to uwagę, że każde przedsiębiorstwo, każda instytucja finansowa jak bank, a tem więcej tak wielkie gospodarstwo jak państwo musi posiadać płynną gotówkę, czyli musi mieć pogotowie, które rozstrzyga o wypłacalności. Wiemy, że płatności miesięczne Skarbu Państwa obracają się między 220 a 250 miljonami. Właściwie płynną gotówką jest ta, która jest w każdej chwili chwytna, przechodzi coś ponad tę kwotę, czyli jednomiesięczne zapotrzebowanie państwa musi być w stanie płynnym. Dlatego dalsze immobilizowanie zapasów kasowych jest mojem zdaniem nieracjonalne i byłoby absolutnie nie do zalecenia.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SSzarski">Co się tyczy refundowania lokaty z przyszłej pożyczki, to istotnie jest to przepis, który nie został przedstawiony przez rząd, został przyjęty przez Sejm, ale uważam, że w tej refundacji leży pewna poprawa przedłożenia rządowego, bo refundacja zmierza do tego, aby na wszelki wypadek zapobiec zmniejszeniu się tych zapasów i postawieniu państwa w stan trudności kasowych. Ta ostrożność jest tem więcej wskazana, że jak widzimy nadwyżki przecież zmniejszają się, więc o tak znacznem powiększeniu się zapasów kasowych nie może być mowy. Z pewnością, zapasy kasowe wiążą znaczne ilości kapitału płynnego, ale proszę niech panowie wezmą jakąś większą instytucję bankową, nie mówię o naszych krajowych, bo niestety pod względem zasobów nie stoją na wysokim poziomie ze względu na naszą sytuację kapitałową, ale proszę niech panowie wezmą wielkie instytucje bankowe Zachodu. Proszę przypatrzeć się, ile tam gotówki leży w kasach bez procentu. Te ofiary musi ponieść każdy, o ile chce się wypłacać.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SSzarski">Z tego powodu, jakkolwiek p. senator nie postawił żadnego wniosku, nie mogę zgodzić się z jego wywodami i popieram wniosek komisji o przyjęcie ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Komisja wnosi o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, aby wstali. Stoi większość, wniosek komisji przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Wpłynął szereg interpelacyj. Proszę p. Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Skarbu w sprawie bezpodstawnej rewizji u pojedyńczych gospodarzy w Worochcie, pow. Nadworna, zabrania rzeczy i nietaktownego zachowania się funkcjonarjuszów celnych z Woronienki.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie narzucenia szkole powszechnej w gminie Niedzielna, pow. Stary Sambor, charakteru szkoły o wykładowym języku polskim.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie rozwiązania czytelni „Proświta” w Starym Samborze.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra spraw Wewnętrznych w sprawie plebiscytu antyalkoholowego w gminie Niedzielna, pow. Stary Sambor.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zmuszenia przez rady powiatowe zarządów gmin wiejskich do prenumerowania „ex offo” czasopism politycznych „Selanyn” i „Chłop”.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie przyśpieszenia dochodzeń karnych przeciw Ilkowi Hołowatemu i tow. o nadużycia wyborcze przy wyborach gminnych w Bratyszowie, pow. Tłumacz, w listopadzie 1928 roku.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie pozbawienia rad gminnych w województwach południowo-wschodnich prawa swobodnego układania i uchwalania budżetu gminnego.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja klubu senackiego „Wyzwolenie” i klubu senackiego P. P. S. do pp. Ministrów Poczt i Telegrafów oraz Spraw Wewnętrznych w sprawie niedostarczania korespondencji przez urzędy pocztowe i zarządy gmin.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niszczenia kulturalno-oświatowej działalności ukraińskich towarzystw oświatowych w powiecie buczackim.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Przemysłu i Handlu w sprawie świadomego niszczenia saliny w Kosowie ad Kołomyja przez tamtejszego naczelnika saliny.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawie nieprawidłowego urządzenia wojskowej strzelnicy w gminie Kujdańce koło Kołomyi i w sprawie zranienia kilku włościan z gminy Kujdańce przez kule karabinowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie krwawych zajść, które miały miejsce w dniu 21 stycznia 1930 r. na gościńcu między Bełzem a Lubyczą, pow. Rawa Ruska.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawie niewypłacenia należytości za przeprowadzone przez wojska polskie w r. 1919 i wojska ukraińskie Petlury w r. 1920 rekwizycje u włościan z gminy Karolówka, pow. Tłumacz, woj. Stanisławów, a przyznanych przez okręgową komisję rekwizycyjną przy D. O. K. VI we Lwowie orzeczeniami 31/X 1928 liczba 1187 i z 3/XII 1923 1. 1187.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niszczenia oświatowej i kulturalnej działalności ukraińskich towarzystw oświatowych „Proświta” w powiecie kałuskim przez starostwo powiatowe w Kałuszu, woj. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej w sprawie wypłaty renty po poległym na wojnie światowej Spiridionie Żyławiuku z Kujdaniec pow. Kołomyja, jego żonie Justynie Żyławiuk.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej w sprawie wypłaty renty inwalidzkiej Pawłowi Batryniukowi w Sopowie, pow. Kołomyja.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezpodstawnego i niesłychanego karania członków gimnastyczno-pożarniczych towarzystw „Łuh” i „Sokół” w buczackim pow.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#SekretarzsWasiutyński">Interpelacje te stosownie do art. 55 regulaminu prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">S. Makuch pragnie złożyć oświadczenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#Marszałek">Udzielam głosu s. Makuchowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SMakuch">Panie Marszałku, wykonywując privilegium odiosum, Klub Ukraiński zgłosił w obecnej sesji na tych trzech posiedzeniach 37 interpelacyj. Interpelacje, oczywiście, skoro w tak wielkiej ilości są postawione, wskazują na to, że nasze położenie jest nadzwyczaj ciężkie. Otóż zwracam się do p. Marszałka z uprzejmą prośbą i zapytaniem, czy skłonny jest interwenjować. ażebyśmy otrzymali od p. Prezesa Ministrów i od poszczególnych ministrów odpowiedzi. W zeszłym roku postawiliśmy 35 interpelacyj, ale zdaje mi się, że tylko na jedną dostaliśmy odpowiedź. W szczególności między wyliczonemi interpelacjami jest jedna, która dotyczy tragicznego wypadku dnia 21 stycznia koło Rawy Ruskiej, koło Bełza, gdzie policja dała salwę do tłumu i gdzie jednego na miejscu zastrzeliła, kilku bardzo ciężko raniła, z tych jeden już umarł. Abstrahując od charakteru tej demonstracji prosimy, aby rząd polski nam wyjaśnił, czy w danym wypadku policja była zmuszona do użycia broni, czy nie. Proszę p. Marszałka specjalnie o zwrócenie uwagi p. Ministra Spraw Wewnętrznych na tę interpelację i interwencję w tym kierunku, żebyśmy jak najrychlej otrzymali na nią odpowiedź.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Mogę p. Senatorowi odpowiedzieć, że oczywiście, jeżeli w przepisanym terminie nie będzie odpowiedzi, to poszlę ponaglenie. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na to, że taka ogromna ilość interpelacyj często w drobnych sprawach stępia ostrze samej interpelacji, prosiłbym przeto pp. Senatorów, żeby uwagi moje przyjęli do wiadomości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SMakuch">Panie Marszałku, stwierdzam, że osobiście złożyłem 12 interpelacyj. Byłem kiedyś sekretarzem, czy ministrem ukraińskim i znam się na sprawach administracyjnych, prowadziłem wtedy właśnie sprawy wewnętrzne. Stwierdzam stanowczo, że tak wiele jest materjału, który obciąża administrację państwową, że my absolutnie powinniśmy otrzymywać od pp. ministrów odpowiedzi. Niech oświadczą, czy to prawda, czy nie. To nie są błahe rzeczy, interpelacje są niekiedy na 6 stronach druku. Widać, że bardzo ciężko nam żyć, jeżeli my się musimy takiemi sposobami ratować, bo nie mamy innych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Tak, jak już zaznaczyłem, zostanie przesłane ponaglenie.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#Marszałek">Następne posiedzenie proponuję odbyć w sobotę. Jest propozycja, żeby odbyć je o godz. 11. Wobec tego zechce to Wysoka Izba sama rozstrzygnąć. Proszę Senatorów, którzy są za odbyciem posiedzenia o godz. 11, ażeby wstali. Stoi mniejszość, wobec tego posiedzenie odbędzie się o godz. 4 po poł.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 11 min. 3.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..3e2f18f
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/header.xml
@@ -0,0 +1,44 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00022-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 22)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 22)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">22</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_022_000005978.odt</note>
+ <date>1930-02-01</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGross" role="speaker">
+ <persName>S. Gross</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..125a47b
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00022-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,115 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokuł 20 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokuł 21 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Wpłynęły podania o urlopy: s. Bussego o urlop zdrowotny do dnia 15 marca r. b., s. Limanowskiego o przedłużenie urlopu zdrowotnego o dwa miesiące od dnia dzisiejszego. Zgodnie z art. 24 regulaminu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę urlopów za załatwioną.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Porządek dzienny obejmuje dzisiaj 4 punkty:</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">1. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy, upoważniającej Ministra Skarbu do wypuszczenia serji III premjowej pożyczki dolarowej.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">2. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o ulgach podatkowych dla kapitałów.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">3. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na okres budżetowy od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. na uregulowanie zaległych należności z tytułu wykonanych robót przy budowie nowej sali sejmowej oraz domu dla posłów i senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">4. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na okres budżetowy od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">Czy kto jest przeciwny temu porządkowi dziennemu? Nie słyszę sprzeciwu, uważam porządek dzienny za przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu pierwszego. Jako sprawozdawca głos ma s. Szarski.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">5. Szarski:</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! W dniu 25 stycznia Sejm uchwalił ustawę, upoważniającą Ministra Skarbu do wypuszczenia III serji premjowej pożyczki dolarowej. II serja z r. 1925 r., znana powszechnie pod nazwą dolarówki, w wysokości 5 miljonów dolarów, płatna jest 1 lutego 1931 roku. Ze względu na to, że kurs tej pożyczki stoi na bardzo wysokim poziomie, jak wiadomo, obracał się nawet około 100% ażja, dziś notuje jeszcze około 60%. Wysoki ten kurs umożliwia przeprowadzenie spłaty nie drogą gotówki, lecz zamiany, co się nazywa w języku technicznym konwersją. Wysokie ażjo dozwala na emisję nowej pożyczki po kursie powyżej nominalnego, stwarzając jednak dla posiadacza starej pożyczki niższy, uprzywilejowany kurs, umożliwia się podniesienie całej emisji. Rząd korzysta z tej nadzwyczajnej konjunktury kursowej i zamierza wypuścić nie tylko 5 miljonów dolarów na konwersję starej pożyczki, ale wypuścić nową pożyczkę 2 i pół miljonów dolarów łącznie, czyli razem wypuścić pożyczkę w wysokości 7 i pół miljonów dolarów. Aby to urzeczywistnić, trzeba oczywiście wykorzystać sytuację wyjątkowej, konjunktury kursowej i przyspieszyć emisję.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#Marszałek">Ta część emisji, która nie będzie użyta na konwersję starej, będzie użyta na nowe cele, mianowicie na kredyt rolny, którego użyteczności ze względu na panujący ostry kryzys rolniczy nie potrzebuję tłumaczyć. Polegać ona będzie na dostarczeniu środków obrotowych dla rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#Marszałek">Nowa emisja różni się od starej, od II serji przedewszystkiem tem, że podczas gdy II serja była przeznaczona na cele budżetowe, a mianowicie na uzyskanie środków celem skupu pięciozłotowych pieniędzy papierowych, to III serja, jak wspomniałem, ma także cele gospodarcze oprócz konwersji starej pożyczki. Następnie różnią się one oprocentowaniem. Stara pożyczka była 5%, nowa będzie 4%. Potem różnią się długością terminu amortyzacji. Tamta ma być amortyzowana w ciągu 5 lat, ta najdalej w ciągu 10 lat, z prawem skupu w połowie tego okresu. Następnie różnią się wysokością premji, która w sumie przy II serji wynosiła 250.000 dolarów, w tej będzie wynosiła 300.000 dolarów. Ponieważ jednak kwota 300.000 dolarów będzie rozdzielona na większą ilość obligacyj, premje będą niższe. Wskutek tego nowi właściciele i procenty i premje będą mieli mniejsze od starych. Wszystkie inne warunki pożyczki oznaczy ministerstwo w drodze rozporządzenia obowiązującego, uwzględniając międzynarodowe stosunki na targu pieniężnym. Chociaż emisja ma być przyśpieszona, to jednakowoż termin jej nie jest tu oznaczony, nie może ona nastąpić ani dzisiaj, ani jutro, a tymczasem potrzeby rolnictwa są bardzo wielkie.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#Marszałek">Wskutek tego projekt ustawy zawiera w art. 13 upoważnienie Ministra Skarbu do wypłacenia Bankowi Rolnemu z zapasów kasowych zaliczek, które będą zwracalne z tej pożyczki. Jest tu analogja z ustawą, którą miałem zaszczyt przed kilku dniami przedstawić Wysokiemu Senatowi, odnoszącą się do lokaty 50 miljonów złotych na cele budowlane z zapasów kasowych, która to kwota, jak wiadomo, ma być także refundowana z proponowanej pożyczki premjowej 100.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#Marszałek">Cała operacja jest oczywiście korzystna i wysoce racjonalna. Wprawdzie korzystanie z kredytu publicznego przy pomocy premij, a więc przez apelowanie do instynktu wrodzonego społeczeństwu, instynktu gry, nie jest z pewnością rzeczą dodatnią, atoli sytuacja na wewnętrznym rynku pieniężnym jest tego rodzaju, że apel do kapitału krajowego bez tej ponęty, bez tego niejako narkotyku, nie daje dzisiaj prawie żadnej pewności i gwarancji powodzenia, jak tego zresztą dowodzi znakomity rozwój i kurs 5% dolarówki, która, jak wiadomo, notowana jest przeszło 60% ażjem i 4% dolarówki, która jest notowana z 20% ażja. Jeżeli te kursy porównamy z kursami 8% walorów I gatunku, jak np. emisja obligacji Banku Gospodarstwa Krajowego, to widzimy, że kurs ten jest nierealny, a te papiery, przynoszące o wiele niższy procent, notują tak wysoki kurs.</u>
+ <u xml:id="u-1.15" who="#Marszałek">W tym kursie najlepiej maluje się wrodzona chęć do gry, która istnieje w społeczeństwie. Jeżeli zatem Rząd chce apelować do rynku wewnętrznego celem uzyskania środków pieniężnych, to musi aż do czasu nasycenia się tego rynku, a więc do czasu normalizacji stosunków iść po tej drodze nie bardzo godnej polecenia, po której zresztą — trzeba przyznać — i inne państwa idą.</u>
+ <u xml:id="u-1.16" who="#Marszałek">Komisja Skarbowa przyjęła ustawę bez zmian. Na podstawie tej uchwały mam zaszczyt przedłożyć Szanownym Panom wniosek o łaskawe przyjęcie ustawy, upoważniającej Ministra Skarbu do wypuszczenia serji III premjowej pożyczki dolarowej w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-1.17" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, aby wstali. Większość. Ustawa przyjęta bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-1.18" who="#Marszałek">Przystępujemy do 2 punktu: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy c ulgach podatkowych dla kapitałów. Jako sprawozdawca głos ma s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o ulgach podatkowych dla kapitałów, uchwalony przez Sejm 29 stycznia 1930 r. jest jednem z ogniw w akcji rządowej, mającej na celu ułatwienie kapitalizacji, czyli akumulacji kapitałów pieniężnych. Walnym środkiem do osiągnięcia tego wielkiego celu byłaby gruntowna i radykalna zmiana naszego zastarzałego i niesłychanie nieracjonalnego systemu podatkowego. Jak wiadomo, reforma naszego systemu podatkowego jest zamierzona, atoli przeprowadzenie tak wielkiej akcji wymaga dłuższego czasu i sprzyjających warunków. Dlatego też należy naprzód usuwać te przeszkody kapitalizacji, które dadzą się łatwo usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SSzarski">Do takich łatwo usuwalnych przeszkód należy podatek od kapitałów i rent który u nas zaprowadzony został jeszcze w r. 1920, a więc obowiązuje już blisko 10 lat. Że jednak rząd od dawna już uznawał niekorzystne skutki tego podatku, świadczy wymownie fakt, że już od r. 1925 coraz więcej zwężał zakres działania tego podatku. I tak w r. 1923 został zawieszony pobór tego podatku od kapitałów hipotecznie zabezpieczonych, w r. 1925 zwolniono od podatku od kapitałów i rent obligacje, emitowane przez samorządy, instytucje kredytowe i przedsiębiorstwa przemysłowe. W r. 1927 Prezydent Rzeczypospolitej rozporządzeniem zwolnił od wspomnianego podatku przychód z listów zastawnych, emitowanych przez instytucje kredytowe. Tak więc wszystkie emisje kredytu długoterminowego mniej więcej zostały cd tego podatku zwolnione. Dziś temu podatkowi właściwie podlegają następujące przychody z kapitału: z wszelkiego rodzaju wartościowych papierów państwowych, publicznych i prywatnych; z wkładów na rachunki bieżące i innych wkładów oprocentowanych w bankach, kasach oszczędności, instytucjach i przedsiębiorstwach kredytowych, domach bankowych i kantorach wymiany wszelkiego rodzaju; z kapitałów pożyczonych bez względu na ich formę, specjalne rachunki bieżące pod podkład papierów wartościowych, wreszcie t. zw. procenta brutto kopalniane. Przytem podnieść należy z naciskiem, że przychody z kapitałów pieniężnych, należących do osób fizycznych i prawnych, mających zagranicą stałe miejsce zamieszkania, są zupełnie zwolnione od tego podatku. Już ten sam fakt byłby wystarczającym, by usprawiedliwić zwolnienie od tego podatku przychodów z kapitałów, należących do obywateli polskich.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SSzarski">Podatek od kapitału jest podatkiem obciążającym przychody od kapitałów pieniężnych. Kapitały te dają dochód tylko wtedy, jeżeli pracują a nie leżą bezczynnie. Jeżeli więc właściciel sam tym kapitałem nie pracuje, a chce z niego mieć przychód, musi go odstąpić trzecim osobom, a więc pożyczyć. Podatek od kapitału jest więc podatkiem od procentów pożyczkowych. Podatek, zmniejszając ten dochód, nie pozostaje oczywiście bez wpływu na koszta kredytu. Usunięcie go zatem oznacza pewne złagodzenie warunków kredytowych, a oprócz tego zwolnienie procentów może być bodźcem dla kapitału do skierowania swych usług na polu kredytowem.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SSzarski">Wspomniane wyżej zwolnienia procentów od listów zastawnych, obligacyj i t. d., cd podatku od kapitału zmierzało właśnie do tego, by zachęcić kapitały pieniężne do lokat w tych papierach, a więc w kredycie długoterminowym. Kapitały, lokowane w kredycie krótkoterminowym, płynące z wkładów bankowych, do dziś dnia obciążone są tym podatkiem. Wobec wielkiego znaczenia, które w dzisiejszych stosunkach gospodarczych przypada kredytowi krótkoterminowemu, jest rzeczą wysoce pożądaną by przychody, płynące z lokat krótkoterminowych, były zrównane pod względem obciążenia podatkowego z lokatami w kredycie długoterminowym, a więc by i one zwolniono od tego podatku. Postulat ten jest tem aktualniejszy, że obecnie konstatujemy dosyć znaczny odpływ wkładów bankowych. Projektowane zwolnienie od podatku od kapitałów, które obejmuje procenty od papierów państwowych, publicznych, prywatnych, przychody z wszelkiego rodzaju wkładów procentowych i z kapitałów pieniężnych, pożyczonych bez względu na formę, może się zatem przyczynić do zwolnienia tempa odpływu wkładów, a nawet do pewnego obniżenia stopy procentowej.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SSzarski">Oczywiście, że większego wpływu na ową stopę zarządzenie to mieć nie może, gdyż cena kredytu nie zależy od aktów ustawodawczych, ale cd postępów kapitalizacji, na którą oddziaływują ogólne stosunki gospodarcze. Atoli już sam fakt, że przychody z kapitałów pieniężnych zwolnione zostają w tych ciężkich czasach od ciężarów, jest krokiem pożytecznym i godnym poparcia. Podatkowi temu podlegać będą odtąd tylko jeszcze specjalne rachunki bieżące on call, jako też t. zw. procenty brutto. Zwolnienie ostatnich przychodów nie byłoby niczem uzasadnione. Przychody z rachunków on call zasługiwałyby wprawdzie też na zwolnienie, gdyż nie służą, jak to jest powszechne mniemanie, celom spekulacyjnym, jednak Rząd sprzeciwia się temu.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SSzarski">Projekt ten zasługuje ze wszechmiar na poparcie i został przez Komisję Skarbową przyjęty. Jeżeli przytem nadmienić, że podatek od kapitałów i rent nie posiada wielkiego znaczenia, bo w roku 1928/29 przynosił 16 miljonów, na 1929/30 obliczony jest na 13 milj., to faktyczny ubytek dla Skarbu Państwa po zniesieniu tego podatku wyniesie w tym roku budżetowym kwotę 6 miljonów. Jest to nieznaczna ofiara, którą ponosi Skarb na cele gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SSzarski">Na podstawie uchwały Komisji Skarbowo-Budżetowej mam zaszczyt przedłożyć ustawę do przyjęcia w formie uchwalonej przez Sejm, bez zmiany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gross.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SGross">Proszę Wysokiego Senatu! Klub nasz będzie głosował przeciw tej ustawie, a to z następujących powodów. P. referent zakończył słowami, że to jest ofiara Skarbu dla życia gospodarczego. W takim razie przyczyna jest czysto ekonomiczna, to znaczy ma mieć uzasadnienie w teorji ekonomicznej, bo budżetowego uzasadnienia, żeby Skarb miał zrezygnować z 6.000.000, chyba niema. Obecnie bowiem chodzi, jak powiedział p. referent, o 6.000 000. Chyba Skarb nie może powiedzieć, że nie wie, co zrobić z temi 6.000.000, że nie ma żadnych wydatków do pokrycia. Tymczasem stosunki są wprost przeciwne, bo gdyby Skarb miał więcej pieniędzy, mógłby dużo rzeczy potrzebnych sfinansować, pokryć wydatki budowy dróg, szpitali. szkół, meljoracji rolnych i t. p. Potrzebą skarbową to nie jest, a ekonomicznie również nie jest uzasadnione. Jeżeli to ma być ulga dla życia gospodarczego, to byłaby nią wtedy, gdybym wiedział, że z tego będą korzystać przemysłowcy, że będzie z tego korzystać kapitał przemysłowy, czy rolniczy dręczony ciasnotą gotówki i lichwą pieniężną, że przez to będzie niższa stopa procentowa od kredytu. Tymczasem tego nie będzie. My mamy taką małą podaż pieniędzy z powodu ciasnoty wewnętrznego rynku pieniężnego i z powodu małego współzawodnictwa ze strony kapitału zagranicznego, mamy tak małą podaż w stosunku do wielkiego popytu, że niema mowy o tem — jeżeli rząd nie przyjdzie z pewnem rozporządzeniem, żeby kapitał pieniężny z powodu podarunku skarbowego chciał zniżyć stopę procentową dla dłużników. Jeżeli przyjmiemy, że bankowa stopa procentowa wynosi 13% dla dłużników, to przy zwolnieniu od podatku banki powinny zniżyć stopę procentową co najmniej o 1%. Ministerstwo Skarbu ma ustawę co do procentów dla ochrony dłużników, która jest zatytułowana: przeciw lichwie. Wiem o tem, że sama nazwa, ten tytuł był bardzo nieprzyjemny dla reprezentantów banków. Reprezentanci banków chcą, żeby usunąć tytuł, a nawet, żeby skasować ustawę, wychodząc z założenia, że ustawa nic nie pomoże. Panowie ci chcą, by im zostawić zupełną swobodę w braniu procentów od dłużników, a tymi dłużnikami są przedewszystkiem właściciele warsztatów pracy. Sądzę, jako reprezentant robotników, że tu w tym wypadku, na odcinku ochrony przed lichwą pieniężną, jest solidarność z przemysłowcami dlatego, że w czasie niesłychanego braku kredytu i lichwy, jeżeli zamyka się fabryki, to cierpią robotnicy przedewszystkiem, bo przemysłowiec może się uratować zamykając fabrykę, ale warsztat pracy jest zniszczony. Ostrzegam tedy przed zniesieniem ustawy, chroniącej dłużników przed lichwą pieniężną. Maksymalny procent, który banki mają pobierać od dłużników, musi być przepisany. Swoboda w pobieraniu procentów może nastąpić z poprawą stosunków na rynku pieniężnym. Dłużnicy pieniężni winni mieć ochronę tak jak lokatorowie. Ustawa o ochronie lokatorów nie może być zmieniona w tym kierunku, żeby wolno było właścicielom brać cenę, jaką uważają za stosowną. Przy tym kolosalnym popycie na mieszkania a małej podaży byłaby rewolucja, byłoby coś nieludzkiego. Coś podobnego jest przy małej podaży pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SGross">Ministerstwo Skarbu z chwilą, gdy Bank Polski podwyższył stopę dyskontową z 8 na 9%, wydało rozporządzenie, że podwyższa granicę o 1% z 12 na 13. Jeżeli teraz ministerstwo znosi podatek od kapitału, co wynosi więcej niż 1%, to winno przyjść z rozporządzeniem, że banki mają zniżyć o 1% stopę procentową dla dłużników. Nawet więcej. Dzisiaj wobec tego, że Bank Polski zniżył o 1% stopę dyskontową. winno Ministerstwo Skarbu przyjść z rozporządzeniem, że banki zniżać mają stopę procentową dla dłużników o 2%. Wiemy, że banki muszą się trzymać tej stopy procentowej i że niejednokrotnie chciałyby ją podwyższyć, gdyby nie istniało to rozporządzenie. O ileby tedy ze zniesienia tego podatku korzystali dłużnicy, o ileby p. Minister Skarbu wydał rozporządzenie, zniżające maksymalną granicę o 2%, tobyśmy za tą ustawą głosowali.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SGross">Ktoś powie: będzie korzyść dla tych, którzy dają pieniądze. Dziś właściciele pieniędzy osiągają tak wysoką stopę, że chyba nikt nie powie, że trzeba pomóc, ażeby dostali jeszcze 1% więcej. Nikt nie powie, że Skarb ma dla wypożyczających pieniądze ponieść ofiarę 6 miljonów zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SGross">P. referent powiada, że aby przyciągać kapitał, należy kapitalistom pieniężnym dać jeszcze bardziej lichwiarski procent, ja twierdzę, że przez to i tak nie przyciągnie się kapitału, bo co można było przyciągnąć, to na tę już obecnie istniejącą stopę lichwiarską przyciągnięto. Referent straszy, że kapitał nasz wyjdzie i że już wyszedł częściowo zagranicę. To mi się wydaje dziwnem. Przecież nasza dotychczasowa stopa procentowa nie jest niską.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SGross">Otóż, proszę Panów, ta ofiara Skarbu nie da ulg dla życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SGross">Ulgą dla życia gospodarczego będzie, jeżeli Rząd powiększy podaż pieniędzy, ciasny rynek wewnętrzny pieniężny rozszerzy. Kapitał zagraniczny, który tu przychodzi, nie ma żadnej konkurencji i wyzyskuje sytuację w formie nadmiernej stopy procentowej.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SGross">Bielsk jest terenem, gdzie mamy bardzo solidnych przemysłowców, a jednak nawet stare firmy się „położyły”. Ja prowadzę kasę chorych i widzę z trwogą, że firmy zgłaszają ustawicznie zwolnienie tylu i tylu robotników, albo zatrudnienie tylko przez 3 dni w tygodniu. Nie wiem, co będzie z pokryciem wydatków, skoro dochody bardzo się obniżyły. Przyznam się, że szukam na tym terenie kontaktu z przemysłowcami, żeby koniecznie dojść do rozszerzenia rynku wewnętrznego pieniężnego. Może dojść do tego, że na odcinku walki z wyzyskiem ze strony kapitału pieniężnego, utworzą przemysłowcy jeden front z robotnikami.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SGross">Proszę Panów, jest środek na rozszerzenie pieniężnego rynku wewnętrznego. Ciągle zwracam uwagę, że rozszerzyć rynek wewnętrzny, znaczy nie dopuścić do tezaurowania pieniądza. Twierdzę, że pieniądze, złożone w Banku Polskim przez Skarb, są tezaurowane, są poza obiegiem, a Bank Polski tych pieniędzy nie potrzebuje, bo na skupowanie rymesów i walut ma swoje własne pieniądze. Składamy w Banku Polskim, zamiast w Banku Gospodarstwa Krajowego. dopiero od dekretu z października 1927 roku. Mówiono o pogotowiu kasowem. Czy pieniądze składane w Banku Gospodarstwa Krajowego nie są pogotowiem? Czy Bank Gospodarstwa Krajowego nie liczy się z tem, że pieniądze pewne złożone mogą być podjęte. Jego jest rzeczą to pogotowie mieć. Skarżono się na Bank Gospodarstwa Krajowego z powodu i ego gospodarki; wady mogą i muszą być usunięte. Bank ten jednak ma swoje doniosłe dla gospodarstwa znaczenie. Stoi pod kontrolą rządu i Sejmu i gospodarkę swą musi dostosować do interesu ogółu. Banki prywatne pod kontrolą publiczną nie są i tego interesu ogółu na oku nie mają.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SGross">Daję przykład. Dziś czytamy w prasie notatki, że wobec zniżki stopy dyskontowej w Banku Polskim, Bank Gospodarstwa już zbiera się na narady i zniża stopę dyskontową odpowiednio. A dalej jest powiedziane, że w bankach prywatnych na razie tej tendencji niema. Bank państwowy musi się liczyć z interesem ogólnym. Nie wiem, dlaczego Rząd pieniądze, które miał przedtem w Banku Gospodarstwa, przeniósł od przeszło 2 lat do Banku Polskiego. Jeżeli pieniądze leżą w Banku Gospodarstwa, to są w obiegu, to się je wypożycza. W ostatnich 2 latach, odkąd Ministerstwo Skarbu wniosło pieniądze do Banku Polskiego, to depozyt razem z t. zw. rezerwą skarbową dochodził do blisko 500 miljonów, a suma 300 miljonów była najniższą kwotą, która nienaruszona leżała przez dwa lata. Należy skonstatować, że od października 1927 roku z powodu tego depozytu było ścieśnienie rynku pieniężnego stale conajmniej o tę kwotę 300 miljonów. To jest straszna rzecz dla produkcji, konsumcji i siły podatkowej. Ten pieniądz w ustawicznym obrocie dałby konsumcję i produkcję większą i siłą podatkowa byłaby wydatniejszą, przy niższych stawkach mielibyśmy większe wpływy. Teraz p. Minister zaczyna ruszać z tego depozytu. Przed kilku dniami mieliśmy ustawę o uruchomieniu 50 miljonów. A przedwczoraj w sejmowej Komisji Budżetowej, na wniosek p. posła Dąbskiego ze Stronnictwa Chłopskiego, żeby z tej gotówki ruszyć jeszcze 100 miljonów, p. Minister Skarbu zgodził się pod warunkiem, że 220 czy 200 miljonów ma zostać jako pogotowie. To jest niesłuszne. P. Minister uzasadniając, powiada tak: Skarb jest jak bank, musi mieć przyszłość, bo ma obce pieniądze, po Które może w każdej chwili ktoś przyjść. Depozyt w Banku Polskim stanowi własność Skarbu, bo pochodzi z nadwyżek i t. zw. walnych funduszów. Nadto jest 75 miljonów rezerwy skarbowej, która wedle dekretu ma służyć jako pogotowie. P. Minister powiada, że ma przecież 250 miljonów wydatków miesięcznie, ale zapomina, że ma także 250 miljonów dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SGross">A przecież nigdy się nie zdarzy taki miesiąc, żeby nie palono papierosów, nie spożywano wódki, żeby nie było dochodów z innych monopolów i danin publicznych. Jeżeli się nie chce tezaurować 220 miljonów, to możemy je ruszyć, tembardziej, że mamy miesięczne budżety.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#SGross">Dopiero co przeczytałem, że cel miesięcznego budżetu jest ten, że gdy się widzi po miesiącu, że ma się wydatki, a nie ma się wpływu, to się wydatki skreśla. To jest w motywach, to jest w uzasadnieniu. Te sumy muszą być upłynnione. Te sumy mogą być w Banku Gospodarstwa Krajowego, który może tem rządzić i liczyć się z tem, że Ministerstwo może przyjść i podjąć to, tak że będzie miało t. zw. pogotowie. Depozyt Skarbu w Banku Polskim może i dlatego powinien być uruchomiony z korzyścią dla Skarbu i gospodarstwa, Skarb będzie miał procent. Straciliśmy 24.000.000 do 30.000.000 rocznie na procencie. To jest środek, to jest źródło, z którego możemy czerpać fundusze na rozszerzenie pieniężnego rynku wewnętrznego.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#SGross">Drugim środkiem co do którego jestem pewny, że wcześniej, czy później Państwo musi go zastosować. jest to, że możemy przez zaciągnięcie długu w Banku Polskim, na rachunek Skarbu, a to długu aż do granicy pokrycia, rozszerzyć pieniężny rynek wewnętrzny, tj. powiększyć obieg. Rachunków nie chcę tu przedstawiać, ale obliczyłem, że przy zachowaniu statutowego pokrycia walutowo-kruszcowego w wysokości 40% w stosunku do obiegu i depozytów, można wypuścić dalszych 1.000 miljonów, czyli o tę sumę obieg powiększyć. Można tedy jeszcze jakimś 1.000 miljonów ożywić gospodarstwo, powiększyć podaż pieniądza i stworzyć kapitałowi zagranicznemu konkurencję.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#SGross">Uważam, że to darowanie 6.000.000 nie jest dla życia gospodarczego wskazane, że to podarunek dla kapitalistów, którzy go zupełnie nie potrzebują; jeżeli Rząd ma tyle pieniędzy, że chce je darowywać, niech w takim razie pamięta o pracownikach, którzy płacą podatki od uposażeń służbowych. Niech Rząd podniesie granicę minimalną i zwolni od podatku dochodowego najniższe kategorje, tembardziej, że obniżka złotego granice tę przesunęła w sposób dla nich krzywdzący. Wtedy to będzie ofiara Skarbu uzasadniona. Ale na to, ażeby dać podarunek kapitałowi pieniężnemu, klub mój godzić się nie może. Będziemy głosowali przeciw ustawie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Klub Narodowy będzie głosował za uchwałą Sejmu, a będzie głosował nie dlatego, ażeby uważał tę uchwałę za początek jakiejś reformy podatkowej, ani także w tym celu, ażeby chciał zwolnić kapitalistów od podatku od ich dochodów. Przeciwnie, jesteśmy zdania, że reforma podatkowa nie może się oprzeć na tego rodzaju przedłożeniu, a kapitaliści powinni podlegać opodatkowaniu od swoich rzeczywistych dochodów. Jednak odróżniamy podatek od kapitału od podatku od kapitalistów. Ten podatek, o który teraz chodzi, jest podatkiem od kapitału. Wszelkie podatki, nakładane na kapitał, na obrót niezależnie od rzeczywistego dochodu, jaki mają posiadacze tych kapitałów, uważamy za nieuzasadnione. Tak, jak dla nas podatek cd obrotu jest podatkiem najgorszym i wszelka reforma rzeczywista podatków musi się rozpocząć od jego zniesienia, narazie dążymy do jego ograniczenia, tak samo wszystka inne podatki, które obciążają nie rzeczywiste dochody, lecz kapitał, jak też pieniądze w ich obrocie, uważamy za nieuzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SGłąbiński">Pozwolę sobie powitać oświadczenie poprzedniego mówcy, że uważa, iż przemysłowcy z robotnikami mogą się pogodzić także i na tle systemu podatkowego. Jest to oświadczenie dla mnie bardzo cenne z tego powodu, ponieważ rząd Mac Donalda, kiedy po raz pierwszy objął władzę, przystąpił właśnie do zniesienia przedewszystkiem tych podatków, które były nakładane na przedsiębiorstwa, a także na korporacje. Podatek od korporacji, który płacą reprezentanci szerokich warstw, był podatkiem od kapitału, a został zniesiony z inicjatywy rządu Mac Donalda. Otóż może doprowadź my do tego, że także reprezentant tych szerokich warstw roboczych u nas z czasem dojdą do tego przekonania, że jest ścisła łączność pomiędzy kapitałem a możnością zarobkowania i wysokością zarobku warstw robotniczych. Dlatego trzeba odróżniać podatki, które są nakładane i obciążają kapitał, czy przedsiębiorstwa jako takie, cd podatków, które są nałożone na rzeczywiste dochody, które pobierają kapitaliści, czy przedsiębiorcy.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SGłąbiński">Mówiłem już o tem na Komisji Skarbowo-Budżetowej, że u nas ten podatek od kapitału i rent dziś jest podatkiem bardzo nierównym, ponieważ najważniejsze jego pozycje zostały już od dawna zniesione. Już w roku 1923 z tego powodu, że marka polska spadała, trzeba było uchylić ten podatek od wierzytelności hipotecznych, a przecież byłaby to pozycja największa, jak zazwyczaj, w dziale lego podatku. Następnie musieliśmy zwalniać od tego podatku wszelkie pożyczki państwowe dlatego, że inaczej nie można było ich ulokować; zwolniono w drodze ustawy pap ery samorządowe, zwolniło się następnie Pocztową Kasę Oszczędności, zwolniło się listy zastawne, i kasy oszczędności zwyczajne, jeżeli wkłady wynoszą więcej niż 5.000, tak, że pozostaną te resztki opodatkowania, o których mówił także p. sprawozdawca, które zresztą nie są podatkami od kapitału jako takiego i dlatego mogą być ostatecznie pozostawione, a te resztki, które mają być teraz zniesione od rachunków bieżących etc., te rzeczywiście nie są uzasadnione, jeżeli chcemy być konsekwentni w naszem ustawodawstwie skarbowem.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SGłąbiński">Pozwolę sobie na to zwrócić uwagę, że u nas rzeczywiście reforma podatkowa jest potrzebna, ale przedewszystkiem jest potrzebna reforma egzekucji podatkowej. U nas weszła w życie pewna metoda wykonawcza, która absolutnie na Zachodzie nie byłaby tolerowana, mianowicie zamiana podatku dochodowego na jakiś podatek skontyngentowany, to samo z podatkiem przemysłowym. Wytwarza się z tych podatków podatki całkiem dowolne, na które oczywiście narzekają wszyscy, i ci, którzy są niemi dotknięci, i ci, którzy się obawiają tych podatków. Mówię o tem, ponieważ widzę p. Ministra Skarbu, a według mego przekonania, reforma podatkowa na szerszą skalę nie będzie mogła być tak prędko przeprowadzona w tym duchu, ażeby istotnie podatki były nakładane na tych. którzy powinni być obciążeni według intencji ustawodawcy, a więc na tych, którzy mają rzeczywisty dochód, którzy mają rzeczywisty obrót a nie fikcyjny dochód, albo fikcyjny obrót. Ta reforma może być przeprowadzona przez energiczne wystąpienie Ministerstwa Skarbu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SSzarski">Chciałem zwrócić uwagę, nie zapuszczając się w dłuższą replikę, na wywody p. s. Grossa, że przecież o ile dla kredytobiorców wyniknie korzyść ze zwolnienia cd podatku od kapitałów i rent, to oczywiście będą partycypować w tej samej mierze i przemysłowcy, korzystając ze zwolnienia przedewszystkiem obligacyj przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SSzarski">Co się tyczy dalszych wywodów p. senatora, to mam zaszczyt powiedzieć, że nie zgadzam się z nim co do rozszerzenia rynku pieniężnego przez tego rodzaju forsowne zużycie instrumentu kredytowego. Jak wiemy, środki pieniężne nie powinny rodzić się w sposób sztuczny kredytowy, a jeżeli rodzą się w ten sposób, to prowadzą wprost do katastrofy inflacji.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#komentarz">(S. Gross: Przy utrzymaniu wkładów.)</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SSzarski">Co się tyczy rezerw kasowych, to choć to nie należy do przedmiotu, muszę się zgodzić na zapatrywanie p. Ministra Skarbu, bo istotnie tak potężne przedsiębiorstwo, jakiem jest państwo pod każdym względem, musi posiadać rezerwy kasowe, ponieważ wprawdzie niema żadnych wkładających, ale ma wydatki, na które musi mieć gotowe pieniądze. Nie jest rzeczą pewną, że nie mogą zajść wypadki, na które rząd wpływu niema i dlatego rezerwy kasowe, których p. Minister żądał do wysokości 200 miljonów, być muszą, zważywszy, że wydatki miesięczne budżetowe wynoszą blisko 250 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SSzarski">Jeszcze raz polecam prośbę o przyjęcie ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem wniosku komisji, aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta bez zmian. Przystępujemy do 3 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na okres budżetowy od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. na uregulowanie zaległych należności z tytułu wykonanych robót przy budowie nowej sali sejmowej oraz domu dla posłów i senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Sejm 25 stycznia uchwalił projekt ustawy o dodatkowych kredytach na okres budżetowy od 1 kwietnia 1929 do 31 marca 1930 na uregulowanie zaległych należności z tytułu wykonanych robót przy budowie nowej sali sejmowej oraz domu dla posłów i senatorów. Konieczność tego kredytu pochodzi stąd według informacji i uzasadnienia biura sejmowego, że firmy, zatrudnione przy budowie gmachu dla posłów i senatorów i przy budowie sali sejmowej, nie wniosły rachunków na czas, ale dopiero po zakończeniu odnośnego okresu kredytowego. Wskutek tego powstał wydatek w sumie 350.000 zł, którego potrzeby nie można kwestionować, ponieważ rachunki są sprawdzone.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SSzarski">Wnoszę na podstawie uchwały Komisji Skarbowo-Budżetowej o przyjęcie tej ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy w brzmieniu sejmowem, ażeby wstali. Większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na okres budżetowy od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. Jako sprawozdawca głos ma s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SSzarski">Ustawa, którą mam zaszczyt przedłożyć Wysokiemu Senatowi, dotyczy kredytów dodatkowych na rok budżetowy, ubiegający za dwa miesiące. Jest tu szereg kredytów dodatkowych, które sięgają kwoty okrągło 50 miljonów, a dotyczą wydatków niewątpliwych, bo ugruntowanych przez wyroki najwyższych instancyj sądowych, albo wynikających z ustaw, a więc niepodlegających żadnym redukcjom, ani krytyce, a wreszcie wynikających z powodu wypadków żywiołowych i stosunków nadzwyczajnych. Po kolei pozwolę sobie przejść te kredyty.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SSzarski">Pierwszy kredyt dotyczy Ministerstwa Spraw Zagranicznych w kwocie 75.000 na koszty przyjęcia prezydenta Republiki Estońskiej.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SSzarski">W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych mamy kwotę 750.000 na fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw Wewnętrznych. Jak Wysokiemu Senatowi wiadomo, w preliminarzu na rok odnośny została wstawiona kwota 6 miljonów na fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw Wewnętrznych. Sejm skreślił tę pozycję całkowicie i odmówił ministrowi wszelkich na ten cel środków. Oczywiście, że prowadzenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych bez funduszu dyspozycyjnego jest prawie niemożliwe, zostało to jednak dokonane. Na ostatnie 3 miesiące roku rząd proponował dotowanie tego funduszu kwotą 2 500 000. Sejm obniżył tę kwotę do 750.000. Ze względu na konieczność funduszu dyspozycyjnego byłoby właściwe restytuowanie tego kredytu, który jest najzupełniej usprawiedliwiony. Jednak ze względu na to, że równocześnie w ustawie o kredytach dodatkowych jest przewidziany kredyt 15 miljonów na bezrobocie, który w razie zmiany tej ustawy nie mógłby być uwzględniony w najbliższym czasie, bo ustawa musiałaby wrócić do Sejmu, nie stawiam wniosku o przywrócenie tego kredytu, jednak proszę o przyjęcie go w wysokości, uchwalonej przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SSzarski">Pozatem mamy w Ministerstwie Skarbu pozycję 900.000 zł, jako zwrot niesłusznie pobranej od nieegzaminowanych aplikantów sądowych 3% opłaty emerytalnej. Najwyższy Trybunał Administracyjny przyznał, że tej opłaty nie wolno było ściągać, więc jest to zwrot na podstawce wyroku. Następnie mamy 1.200.000 zł „Zwroty cła” i 400 000 „Zwroty opłat stemplowych”. Okazało się, że kredyty preliminowane na r. 192930 na ten cel zostały o tyle przekroczone, że jest konieczne powiększenie tej pozycji. Przeciwko temu niema żadnych zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SSzarski">Następnie dwa wielkie kredyty, największe prawie w tych kredytach dodatkowych, mianowicie jeden 7.5 miljonów zł, drugi 7 miljonów złotych. Pierwszy jest kredytem na zwrot związkom komunalnym udziału w państwowym podatku dochodowym. Według ustawy o finansach komunalnych związkom komunalnym przysługuje prawo partycypowania we wpływach z podatku dochodowego. W r. 1925 ustawą o środkach zapewnienia równowagi budżetowej ta partycypacja została o połowę zmniejszoną, jednakowoż władze skarbowe wpłacały związkom komunalnym zmniejszony udział nietylko kwot podatku dochodowego, przypisanego po 1 stycznia 1925 r., to znaczy od chwili, kiedy obowiązywała nowa ustawa, ale także od kwot, przypisanych przed tym terminem, a wpłaconych po 1 stycznia — oczywiście rzecz zupełnie nieusprawiedliwiona, która dopiero na drodze rozstrzygnięcia Najwyższego Trybunału Administracyjnego została uregulowana i skutkiem tego dla wszystkich związków komunalnych powstała zdolna do egzekucji wierzytelność wobec Państwa. Kwota ta, jak widzi Wysoka Izba, polega na wyroku i na ustawie.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SSzarski">Następnie mamy kwotę 7 miljonów; jest to dotacja dla miast na pokrycie opłat i podatków państwowych w wyniku umów zawartych z firmą „Ulen”.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SSzarski">Jak wiadomo, kilka miast w b. Kongresówce zawarło z firmą „Ulen” w r. 1926 umowy na przeprowadzenie robót asenizacyjnych w miastach. Ponieważ warunki tej pożyczki są bardzo niekorzystne i obciążają miasta rok rocznie, w budżecie ogólnym, w zarządzie skarbowym preliminuje się kwotę kilku miljonów celem ulżenia obowiązkom pożyczkowym, ciążącym na tych miastach. Ale prócz tego miasta w umowie tej, niekorzystnej jako takiej, zobowiązały się do zapłacenia za firmę „Ulen” wszystkich podatków, które wymierzone zostały tej firmie za interesy w Polsce prowadzone. Te podatki, które się należą od firmy „Ulen”, wynoszą 7 miljonów złotych. Oczywiście miasta nie są w stanie zapłacić tej kwoty, dlatego państwo płaci za nie. Jest to jednakowoż operacja czysto rachunkowa, gdyż równocześnie w budżecie Ministerstwa Skarbu w podatkach bezpośrednich są wstawione te kwoty jako wpływ. A zatem budżetowo jest to bez znaczenia, materjalnie jednakowoż ta tranzakcja ma znaczenie dlatego, że państwo traci efektywnie 7 miljonów złotych podatków, od których zostają faktycznie zwolnione miasta. Przeciw temu kredytowi oczywiście zarzutów robić niepodobna.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SSzarski">Następnie mamy w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego kredyt 711.106 złotych. Jest to kredyt na wykończenie budowy gmachu Ministerstwa W. R. i O. P., który kosztować będzie 5 211.000 złotych. Preliminowane kredyty wynosiły 4 i pół miljona, tak że różnica do dopłacenia wyniesie około 711.000, która tu wstawiona jest jako nowy kredyt dodatkowy. Wskutek tego kredytu będzie możliwe wykończenie gmachu i przeprowadzka ministerstwa przed 1 kwietnia r. b.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SSzarski">Następnie mamy znaczniejsze kredyty w dziale 3 Ministerstwa Oświaty, mianowicie kwotę 2 miljonów na budowę Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego. Tu początkowo kredyt na ten cel wyznaczony nie z budżetu, ale na podstawie ustawy inwestycyjnej wynosił 5 miljonów, jednak już z wiosną 1929 roku było rzeczą konieczną powiększyć ten kredyt przez przeniesienie 1.5 miliona złotych z innych nadzwyczajnych inwestycyj państwowych. A tu okazuje się, że aby wykończyć ten gmach, jest jeszcze potrzebna kwota 2 miljonów, tak, że gmach, który początkowo miał kosztować 5 miljonów, będzie kosztował 8 i pół miljona. Przeciw temu kredytowi objekcji robić nie można, gdyż idzie o wykończenie ogromnej budowli. Przyłączyć się tylko należy do oświadczenia p. Premjera Bartla, który wyraził wielkie niezadowolenie z tego, że kosztorysy, przedstawiane rządowi, niejednokrotnie bardzo daleko odbiegają od rzeczywistych kosztów — wypadki, które zresztą często zdarzają się i przy prywatnych budowlach.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SSzarski">Następnie mamy w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej dwa nowe kredyty. Jeden w kwocie 1 miljona p. t. „Pomoc poszkodowanym przez wypadki żywiołowe, przesilenia gospodarcze oraz żywienie ludności”. Jest to ten miljon złotych, który ma być udzielony miastu Łodzi tytułem doraźnej pomocy z powodu znanych Wysokiej Izbie katastrofalnych stosunków gospodarczych i robotniczych, panujących w tem mieście.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SSzarski">W związku z kryzysem gospodarczym stoi wzmożenie wybitnie bezrobocia, wskutek tego konieczność powiększenia środków, które preliminowane w budżecie były na 18 miljonów. Z tego funduszu już nic nie zostało i jest konieczność powiększenia go. W tym celu wstawiona jest kwota 15 miljonów jako kredyt dodatkowy i przeciwko temu kredytowi oczywiście żadnych objekcyj podnieść nie podobna.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SSzarski">W Ministerstwie Poczt i Telegrafów mamy kredyt pod tytułem „Zwrot firmie Ericcson wpłaty na poczet ceny kupna Państwowej wytwórni aparatów telegraficznych i telefonicznych”. Ten wydatek polega na tem, że swojego czasu było projektowane założenie towarzystwa akcyjnego budowy i eksploatacji urządzeń radjofonicznych, w którem miał Skarb Państwa partycypować aportem w postaci wniesienia Wytwórni aparatów telegraficznych i telefonicznych. Ponieważ w biegu czynności założycielskich firma „Ericcson” wpłaciła za Państwo 500 tysięcy zł, które wobec tego, że cała tranzakcja nie została zatwierdzona przez Sejm, muszą być stonowane, dlatego jest rzeczą oczywistą, że wyłożone za Państwo fundusze muszą być zwrócone z procentami. Kwota ta wynosi 660 tysięcy zł; i to jest wydatek polegający na tytule prawnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SSzarski">Dalej mamy dwie wielkie pozycje, mianowicie w długach państwowych spłata kapitału długów wewnętrznych około 1.200.000 i spłata odsetek od długów wewnętrznych 11 miljonów, To stoi w związku z podwyżką kapitału zakładowego Banku Gospodarstwa Krajowego, dla którego to celu zostały wypuszczone obligacje Banku Gospodarstwa Krajowego, które muszą być teraz oprocentowane i w tym celu jest przeznaczony ten kredyt. A następnie stoi ten wydatek 11 miljonów w związku z ustawą, uchwaloną w roku zeszłym przez Senat i przez Sejm, według której został przedłużony termin przerachowania korzystniejszej konwersji pożyczek państwowych z lat dawniejszych 1919 i 1920, i w której to ustawię, celem pokrycia kosztów uprzywilejowanych konwersyj, został rząd upoważniony do emisji 5% pożyczki konwersyjnej. Wskutek przeprowadzenia tych uprzywilejowanych konwersyj musiał Minister Skarbu na podstawie tejże ustawy wypuścić emisję 5% pożyczki konwersyjnej. Kwota ta ma służyć na wypłacenie odsetek od tej nowo wypuszczonej emisji i tutaj nie mamy przeciw temu kredytowi żadnych objekcji, bo chodzi o wydatek, ugruntowany ustawą.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SSzarski">Wreszcie jako ostatni mamy kredyt nadzwyczajny w Ministerstwie Przemysłu i Handlu w dziale 16-Państwowa Fabryka Związków Azotowych — 2 miljony kredytu dodatkowego. Jak wiadomo fabryka tarnowska została otwarta, ale do prowadzenia jej potrzebny jest kapitał obrotowy i kwota ta ma służyć właśnie do tego.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SSzarski">Zsumowane kredyty dodatkowe wynoszą kwotę 51.606.106 złotych, jednakowoż nie cała kwota jest faktycznym ciężarem budżetowym, gdyż potrącić od niej należy sumę 7 miljonów podatków umorzonych samorządom, która jest pozycją rachunkową. Faktyczne zatem kredyty dodatkowe wynoszą 44 miljony zł.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SSzarski">Na pokrycie tych wydatków służyć ma ogólna nadwyżka dochodów w roku bieżącym. Nadwyżka ta, jak miałem zaszczyt wspomnieć przed kilku dniami, w roku bieżącym jest znacznie niższą niż w roku zeszłym, jednak wedle oświadczenia p. Ministra jest zupełnie wystarczającą, aby pokryć wszystkie te kredyty dodatkowe.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SSzarski">Ponieważ, jak wykazałem, wszystkie te wydatki opierają się na wyrokach sądowych i na umowach prywatno-prawnych, względnie na ustawach, skutkiem tego Komisja Skarbowo-Budżetowa nie robiła żadnych zarzutów i uchwaliła przedstawić Wysokiej Izbie wniosek o przyjęcie tej ustawy bez zmian, w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy, ażeby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta. W ten sposób porządek dzienny jest wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Wpłynął wniosek senatorów z Klubu Ukraińskiego w sprawie wstrzymania przeprowadzenia egzekucyj na wsi przy ściąganiu podatków rządowych i samorządowych z powodu kryzysu gospodarczego. Wniosek ten prześlę do Komisji Skarbowo-Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się 12 lutego o godz. 16-ej. Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 17 m. 20.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..978fdf3
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/header.xml
@@ -0,0 +1,86 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00023-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 23)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 23)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">23</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_023_000005616.odt</note>
+ <date>1930-02-12</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SCiastek" role="speaker">
+ <persName>S. Ciastek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGross" role="speaker">
+ <persName>S. Gross</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKulerski" role="speaker">
+ <persName>S. Kulerski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKuźmyn" role="speaker">
+ <persName>S. Kuźmyn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLempke" role="speaker">
+ <persName>S. Lempke</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakarewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Makarewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SOssowski" role="speaker">
+ <persName>S. Ossowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
+ <persName>S. Perzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPoczętowski" role="speaker">
+ <persName>S. Poczętowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkokowski" role="speaker">
+ <persName>S. Skokowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWasiutyński" role="speaker">
+ <persName>S. Wasiutyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Gołuchowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..e9061af
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00023-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,475 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokuł 21 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu zarzutów. Protokuł 22 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Gołuchowski i Schreiber. Listę mówców prowadzi s. Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny zawiera 5 punktów, a został p. Senatorom rozesłany. Nie słyszę sprzeciwu, uważam go za przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o ujednostajnieniu terminów płatności państwowego podatku gruntowego i składek za przymusowe ubezpieczenie budowli od ognia w Powszechnym zakładzie ubezpieczeń wzajemnych Jako sprawozdawca głos ma s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SBoguszewski">Wysoki Senacie! Jedną z najważniejszych spraw dla rolnika, była dotychczas różnorodność terminów płatności podatków, dla której nie mógł ustalić preliminarza swego gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SBoguszewski">W tym celu dla ulżenia rolnictwu Ministerstwo Skarbu wniosło ustawę o ujednostajnienie terminów płatności państwowego podatku gruntowego i składek za przymusowe ubezpieczenie budowli od ognia w Powszechnym zakładzie ubezpieczeń wzajemnych. Dotychczas terminy płatności podatku gruntowego były wyznaczane od połowy marca do połowy kwietnia i od 15 października do 15 listopada. Szczególnie uciążliwą sprawą było płacenie w jednej racie składek ogniowych, które przypadały w marcu. Obecnie Rząd wnosi o rozłożenie jej na dwie raty: na termin wiosenny i jesienny.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SBoguszewski">Zmiana art. 8 odnośnej ustawy z 15 czerwca 1923 roku przedstawia się jak następuje. Poprzedni tekst zostanie zmieniony w ten sposób: „Podatki gruntowe wraz z oddzielnym dodatkiem mają być płacone w 2 równych ratach półrocznych: w ciągu miesiąca kwietnia, tudzież w czasie pomiędzy 15 października a 15 listopada. Termin jesienny w ten sposób pozostaje bez zmiany, jak był, natomiast termin wiosenny przenosi się z marca na kwiecień.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SBoguszewski">Składki ubezpieczeniowe były płacone w marcu, obecnie zaś mają być płacone również w kwietniu, łącznie z podatkiem gruntowym, a w drugiej racie pomiędzy 15 października i 15 listopada. Tekst zmiany w odnośnem rozporządzeniu Prezydenta będzie brzmiał: „Składki są płatne w dwóch równych ratach półrocznych, a mianowicie pierwsza rata w kwietniu, a druga w czasie od 15 października do 15 listopada i mają być uiszczane w urzędach gminnych (magistratach) na podstawie rejestrów poborowych, sporządzonych przez Powszechny zakład ubezpieczeń wzajemnych”. Art. 3 „Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Skarbu”. I wreszcie art. 4, niesłychanie ważny, że „Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”, ważny z tego względu, że już podatki obecnie płatne, zarówno składki ubezpieczeniowe jak i podatek gruntowy wraz z dodatkiem, będą płatne już w kwietniu r. b., a nie w terminie, poprzednio obowiązującym.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SBoguszewski">Ponieważ jest to ogromna ulga — oczywiście nie jest to załatwienie wszystkich bolączek podatkowych, — przeto Komisja Budżetowa wnosi jednogłośnie o przyjęcie ustawy tej w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Jaka jest różnica między marcem, a kwietniem dla biednego rolnika, ja tego nie pojmuję, bo ani w marcu nie będzie miał, ani w kwietniu. Ale dziś nie w tej sprawie chcę przemawiać.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SMakuch">Pragnę zwrócić uwagę wysokiego Ministerstwa Skarbu na sposób ściągania podatku gruntowego po wsiach. Za czasów austrjackich w Galicji urząd skarbowy, obecnie kasa skarbowa, ściągał te podatki przy bardzo małych kosztach egzekucji. Obecnie ściąganie tych podatków, przekazano gminom, więc na wzór byłej Kongresówki gmina odpowiada za ściągnięcie, a naczelnik gminy osobiście odpowiada za fundusze, ściągnięte na rachunek tego podatku.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SMakuch">Jak się dziś ta sprawa przedstawia? Nikt nie chce wziąć na siebie odium ściągania, dlatego naczelnik gminy wynajmuje sobie różne indywidua z miasta, które wyrzucone już zostały ze wszystkich urzędów za złe sprawowanie się, do pomocy w ściąganiu tych podatków. Dzieją się, proszę Szanownych Panów, rzeczy straszne. Takie indywiduum bardzo często defrauduje te pieniądze, takie indywiduum ściąga wysokie koszta. Według ustawy może ściągnąć sobie kosztów najwyżej 1 zł od pozycji. Jeżeli daną pozycję wpłaciło kilku ludzi, to zamiast 1 zł on ściąga od każdego po 1 zł. Podatek cały wynosi np. 3 zł, albo 1,5 zł, a on ściąga kilka złotych.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SMakuch">I nie o to jeszcze chodzi. Bardzo często naczelnicy gmin ściągnięte sumy chowają sobie, albo niemi handlują. Znam osobiście wiele wypadków, że naczelnik gminy pożycza ściągnięte pieniądze handlarzom nierogacizny, a ci całemi latami handlują temi pieniędzmi. Sam wniosłem interpelację do Ministerstwa Skarbu, które na skutek tego zarządziło kontrolę przez swoich urzędników? Okazało się, że przez parę lat jakieś 5.000 zł, które ściągnął taki „posiepacha” z miasta razem z naczelnikiem, zamiast w gminie leżały w kieszeni tego naczelnika. Jeżeli się zważy, że taki „posiepacha” z miasta na jednej wsi w ciągu miesiąca albo dwóch zarobi sobie 800–1000 zł, że on potem tym zyskiem dzieli się z naczelnikiem gminy, to widać, jakie ogromne koszta płaci ten biedny włościanin.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SMakuch">Ja sam osobiście udawałem się do różnych urzędów, ażeby przywrócono dawny sposób ściągania. Chodzi tylko o to, aby ściągnąć, a to można zrobić przy pomocy 2–3 egzekutorów; to będzie kosztowało ludność dziesięć — dwadzieścia razy taniej. A pozatem jaka jest ogromna demoralizacja wskutek tego. Nie jestem stróżem Skarbu Państwa, od tego jest p. Matuszewski, ale jeżeli w całej wsi wiedzą, że naczelnik gminy ściąga te pieniądze i niemi razem z przyjaciółmi handluje przez rok. dwa i trzy, to oburzenie jest we wsi.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SMakuch">Dlatego zwracam się do wysokiego Ministerstwa Skarbu, ażeby przecie wzięło pod rozwagę dawny sposób ściągania u nas tych podatków, poleciło to napowrót kasom skarbowym. Rozumiemy, że dzisiaj koszty ściągania podatków są ogromne i po miastach, ale tam proszę Panów, ściąga się ogromne sumy, ale jeżeli od włościan, którzy zwykle kilka drobnych pozycyj płacą, ściąga się tyle kosztów egzekucyjnych, to mniej więcej jedna trzecia część tego, co włościanin płaci, przepada w kieszeniach tych różnych indywiduów.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SMakuch">Proszę Panów, przy składkach od przymusowego ubezpieczenia każdy włościanin dzisiaj musi najmniej 1 złoty zapłacić za ściąganie. Składki naprzykład płaci 5, 6 zł, a jeden złoty za ściąganie, to jest przecie ogromny procent. Wiem osobiście, że nawet po 2 zł ściąga i a od każdego I tu musi ktoś wglądnąć w te stosunki i uwolnić ludność od takich nieprzewidzianych wprost kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SMakuch">Nadto cała ludność słusznie protestuje przeciw wysokości tych składek od przymusowego ubezpieczenia. Panowie urzędnicy sobie na własna rękę podwyższyli to ubezpieczenie, ale jeżeli zdarzy się wypadek pożaru wtedy nie wypłacają tak, jak sami to ocenili, tylko zależnie od swego widzimisie. Proszę Panów, nie wiem, czy w tym roku będzie można te podatki ściągnąć, ludność bardzo wiele doznaję przykrości, z których właściwie skarb państwa nic nie ma i dlatego myślę że skarb państwa, który już 3 razy te sprawę podejmował i chciał koniecznie przywrócić u nas dawny sposób ściągania może przecież jeżeli wyśle urzędników do kilku urzędów skarbowych i to, co tutaj powiedziałem, stwierdzi na miejscu, przyjdzie do przekonania, że należy sposób ściągania tych podatków inaczej uregulować, aby ludność na tem nie cierpiała.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Proszę pp. Senatorów, którzy są za przyjęciem ustawy w brzmieniu sejmowem, aby wstali. Stoi większość — przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 2 punktu porządku dziennego; Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o wniosku senatorów Klubu Ukraińskiego w sprawie przeprowadzania egzekucyj na wsi przy ściąganiu podatków rządowych i samorządowych z powodu kryzysu gospodarczego. Głos ma jako sprawozdawca s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SBoguszewski">Wniosek senatorów z Klubu Ukraińskiego w sprawie wstrzymania przeprowadzania egzekucyj na wsi przy ściąganiu podatków rządowych i samorządowych z powodu kryzysu gospodarczego brzmi jak następuje:</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SBoguszewski">„Wzywa się Rząd, by z przyczyny gospodarczego kryzysu, który najdotkliwiej odbija się na rolnictwie wiejskiem. wstrzymano przeprowadzanie egzekucyj za podatki stałe i podatki samorządowe tymczasem do jesieni b. r.”. Umotywowany jest spadkiem cen na ziemiopłody, podane są przykładowo ceny, płacone za 100 kg jęczmienia i owsa no 10 zł, jest mowa o tem, że nawet całkowicie zaprzestano kupować, że ściąganie bardzo intensywne podatków oczywiście rujnuje gospodarstwa wiejskie. Jest tu powołanie się na to, że przeprowadza się egzekucje i fantuje się odzież, pościel lub też inne sprzęty domowe. Przedmiotów zafantowanych nikt nie kupuje, miesiącami leża w wilgotnych komorach, dopóki nie zgniją. Zdarzają się bardzo często wypadki, że w domu, w którym przeprowadza się fantowanie, zmarł ktoś na chorobę epidemiczną, albo choruje na suchoty, a wtedy fant taki jest rozsadnikiem chorób zakaźnych, tak, że wszelkie zarządzenia sanitarne wskutek takich praktyk egzekucyjnych nie mają żadnej praktycznej wartości. To są motywy, dla których wniosek został zgłoszony.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SBoguszewski">Ministerstwo Skarbu już w dniu 4 lutego wydało okólnik do wszystkich izb skarbowych. Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz wszystkich urzędów podatków i opłat skarbowych, odnoszący się do odroczenia podatku gruntowego, okólnik następującej treści; Chcąc ułatwić właścicielom posiadłości rolnych przetrwanie ciężkiego położenia, spowodowanego niepomyślna koniunktura dla zbytu produktów rolnych, zarządza Ministerstwo Skarbu co następuje:</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SBoguszewski">1) rolnikom, zalegającym w dniu 1 stycznia 1930 z zapłata podatków gruntowego, dochodowego i majątkowego w kwocie ponad 100 zł rozkłada się spłatę tych zaległości na 4 równe raty płatne w miesiącach: marcu, czerwcu i wrześniu 1930 r., oraz w styczniu 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SBoguszewski">2) rolnikom których zaległości wymienione pod 1) to znaczy również podatek gruntowy, dochodowy i majątkowy nie przekraczają kwoty 100 zł, rozkłada się spłatę tych zaległości na 2 równe raty, płatne w miesiącu wrześniu 1930 r. i w styczniu 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SBoguszewski">Wniosek Klubu Ukraińskiego stał się właściwie bezprzedmiotowy, bo szczególnie podatki obciążające drobną własność, zostały odroczone do jesieni 1930 r. Natomiast, jeżeli chodzi o ten okólnik Ministerstwa Skarbu, to należy stwierdzić, że płacenie podatków w szczególności w miesiącu czerwcu jest uciążliwe, jest nawet niesłychanie uciążliwe i dlatego byłoby pożądane, żeby Rząd jednak zwrócił uwagę na to i żeby ta rata była może ściągnięta w jakiś sposób w innym terminie.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SBoguszewski">Okólnik ten ponadto zawiera przepis który budził wątpliwości u niektórych członków komisji. Mianowicie mówi, że „Ulgi powyższe stosowane będą do tych tylko rolników, którzy zapłacą w ustawowych terminach bieżące (za rok 1930) należności podatków gruntowego, dochodowego, i majątkowego”. Otóż muszę stwierdzić, że nie mógłbym domagać się zmiany tego okólnika z tego względu, że trudno jest pozbawiać skarb możności ściągania podatków bieżących. Tutaj się mówi o zaległościach tylko, jeżelibyśmy jeszcze do tych zaległości z odroczeniami dodali podatki bieżące, to oczywiście Skarb Państwa pozostałby bez żadnych wpływów. Wobec tego, że już zarządzenie, którego domaga się Klub Ukraiński zostało wydane, wnoszę o odrzucenie wniosku Klubu Ukraińskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję. Głos ma s. Kuźmyn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SKuźmyn">Wysoki Senacie! Jak ogólnie wiadomo, rolnictwo przeżywa obecnie bardzo ciężki kryzys gospodarczy, Produkty rolnicze, które są jedyną podstawą egzystencji drobnego rolnictwa, spadły tak nisko w cenie, że ostatnio na terenach województw wschodnich płacono za 100 kg zboża 10 zł, za 100 kg kartofli 2 zł, a teraz zaprzestano już zupełnie kupować.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SKuźmyn">Chociaż warunki gospodarcze drobnego rolnika są bardzo ciężkie, ściąga się od niego wszelkiego rodzaju podatki, jak podatki stałe, podatki samorządowe i to tak intensywnie, że wobec braku gotówki przeprowadza się masowe egzekucje i fantuje wszystkie przedmioty przedstawiające jakąkolwiek bądź wartość. Właściciel nie odbiera zafantowanych przedmiotów po pierwsze z braku gotówki, której znikąd dostać nie może, po drugie, że te wszystkie podatki są tak ogromnem obarczeniem rolnika w tym roku, że gdyby nawet sprzedał cały zbiór ze swojego gospodarstwa, to nie może pokryć tych wszystkich ciężarów. Obdłużenie wsi jest dzisiaj b. wysokie, większe niż było w r. 1914. Różnica między oddłużeniem wsi przed wojną, a obecnem jest ta, że kiedy przed wojną zaciągał włościanin pożyczkę na kupno gruntu, na rozszerzenie swego gospodarstwa, obecnie zaciąga ją na spłacenie tych wszystkich ciężarów, jakie się na niego nakłada.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SKuźmyn">Najbardziej dają się we znaki podatki samorządowe, które nakłada wymieniony wydział podatkowy, a osobliwie podatek drogowy, który miejscami przekracza 100% dodatków do podatków stałych. Oprócz podatków, jakie włościaństwo opłaca, niszczą je także ogromnie egzekucje, koszta i odsetki, które czasem przekraczają nawet samą należność podatkową. Trzeba wziąć pod uwagę, że województwa wschodnie były terenem długotrwałej wojny światowej, że połowa ludności na tych terenach dotychczas nie odbudowała się, a przy tak ogromnem obciążeniu i obecnych stosunkach gospodarczych nie będzie mogła odbudować się. Nic dziwnego, że nędza na wsi rośnie już nie z roku na rok, ani nawet z miesiąca na miesiąc, ale z dnia na dzień z godziny na godzinę.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SKuźmyn">Pan referent powiedział, że istnieje rozporządzenie p. Ministra Skarbu, które dotyczy zaległości podatkowych. Rozporządzenie p. Ministra Skarbu jest zupełnie niewystarczające, gdyż dotyczy tylko zaległości podatkowych, a nie podatków bieżących. Pozatem także terminy płatności są za bliskie. Sądzę, że wobec straszliwej nędzy, jaka panuje na wsi, jest obowiązkiem Wysokiego Senatu nic zadawalać się zarządzeniem ministerjalnem, ale i ze swej strony zabrać głos w tej bolesnej sprawie. Przyjęcie wniosku o przejście do porządku dziennego nad wnioskiem, który ma na celu ulżyć choć w części strasznej nędzy włościan, byłoby dowodem, że Wysoki Senat nie chce, czy nie może zrozumieć strasznego położenia, w jakiem znajduje się włościaństwo. Siła płatnicza włościanina już się wyczerpała i ta sprawa dojrzała do poważnego traktowania jej przez wszystkie czynniki miarodajne.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SKuźmyn">Wobec tego wnoszę, aby Wysoki Senat uchwalić raczył rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SKuźmyn">„Wzywa się Rząd, by z przyczyny gospodarczego kryzysu, który najdotkliwiej odbija się na rolnictwie wiejskiem, wstrzymano przeprowadzanie egzekucyj za podatki stałe i podatki samorządowe tymczasem do jesieni r. b.”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Ciastek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SCiastek">Wysoki Senacie! Na porządku dziennym mamy w tej chwili sprawę, spowodowaną dzisiejszym ogólnym kryzysem, jaki jest w Polsce, a który dotknął może w szczególny sposób rolnictwo. Okólnik p. ministra już słyszeliśmy i zdawałoby się, że tę sprawę rozwiązuje. Jednakże kto zna bliżej stosunki na wsi, kto jest zbliżony do tego życia i do tych stosunków, jakie panują dziś na wsi, to dalekim będzie napewno od tego, aby uwierzył, że to sprawę rozwiąże, że to przyjdzie rzeczywiście z pomocą tym drobnym rolnikom.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SCiastek">Proszę Panów, mnie nie chodzi tutaj o to, aby jęczeć nad tą biedą wsi, mnie nie chodzi o to, aby tutaj powtarzać ciągle to, co się wkoło słyszy, ale o co innego. Jeżeli się wytworzył taki stan, że dziś sam sobie drobny rolnik zacznie się nie opłacać, jeżeli się wytworzył taki stan, że nawet najenergiczniejsi ludzie na wsi, ci rolnicy, którzy byli niedawno stawiani za wzór i przykład, dziś ręce opuszczają i przestają już myśleć, bo nie mogą już nic wymyśleć, to naprawdę taki stan rzeczy musi budzić poważne obawy, co dalej będzie. Dziś w całej pełni stoimy pod znakiem zapytania, co dalej i albo Rząd obmyśli jakiś sposób przyjścia z pomocą rolnikowi, aby mógł dźwignąć się z tej ciężkiej sytuacji, w jakiej się znajduje, albo będzie nadal jeszcze gorsza nędza, jeszcze gorsza wegetacja i to odroczenie, które wydaje się być ulgą, polepszeniem, jeszcze na gorsze się obróci, bo później do tych wszystkich podatków, jakie są, przybędą nowe.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SCiastek">Jeden z moich przedmówców podkreślił już tutaj ten ciężki stan, a także sposób ściągania podatków. Nie będę opowiadał tych wszystkich historyj, ale tak jest w rzeczywistości. Ci egzekutorzy podatkowi niby niewinnie dodani do pomocy wójtom, są jak rybacy, albo myśliwi, którzy polują, aby wpaść do płatnika akurat wtedy, kiedy nie ma pieniędzy. Nie mogą się spóźnić, bo jak się spóźnią, to ten płatnik mógłby skądś pożyczyć i w porę wpłacić, a tym sposobem polowanie mogłoby się nie udać.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SCiastek">Stan, jak mówiłem, jest bardzo ciężki, stan jest poprostu beznadziejny, tak że dziś pomoc taka, jak odroczenie, tego stanu nie uratuje.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SCiastek">Kiedy byłem jeszcze podlotkiem, pamiętam taką sytuację na terenie Kongresówki, tylko wtedy rolnicy wybrnęli łatwo z trudności, bo mieli tani i dogodny kredyt, a więc gdzie się obrócili, mogli pożyczyć 100 czy więcej rubli, ile mu było potrzeba, żeby potrzeby wszystkie zaspokoić i czekać lepszych czasów. Dziś gdy chodzi o kredyt, to jeżeli kto chce się dorżnąć, wówczas idzie i szuka tego kredytu, bo dzisiejsza stopa procentowa dobrze stanie mu na gardle.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SCiastek">Kończąc swoje przemówienie, proszę Panów, chcę zwrócić uwagę i położyć nacisk na tę sprawę, mocno podkreślić, że w ten sposób tej kwestji się nie rozwiąże, ale że wytworzy się jeszcze chaos, jeszcze nowy zamęt, który szczęścia drobnemu rolnikowi nie da. Raczej jest co innego do zrobienia, aby Rząd przyszedł z jakimś projektem i obmyślił jakiś sposób udostępnienia możliwego kredytu rolnikom, aby ci rolnicy własnym wysiłkiem, własnym zmysłem mogli z tej ciężkiej sytuacji wybrnąć, a nie czekać jakiejś łaskawizny, jakiejś jałmużny, jakiejś pomocy, bo jeżeli człowiek pracuje na swoim warsztacie, to powinien tyle wypracować, aby po zaspokojeniu swoich najkonieczniejszych potrzeb życiowych, mógł spłacić to, co się należy państwu, mógł się z tego wywiązać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Czy p. sprawozdawca życzy sobie zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Proszę.)</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SBoguszewski">Oczywiście dokładnie zdajemy sobie sprawę z tego, że stan gospodarczy całego rolnictwa jest bardzo ciężki. Ale nie może to jednak pozbawiać Skarbu Państwa możności uzyskiwania również od tego rolnictwa bieżących wpłat podatkowych. Skarb Państwa również potrzebuje pieniędzy i musi swe kasy wypełniać. Natomiast zwrócić muszę uwagę na związek pomiędzy ustawią, którąśmy przed chwilą przyjęli, a ulżeniem rolnictwu. Jest niewątpliwem. że bardzo wydatną ulgą dla rolnictwa jest, że składki ogniowe, które dotychczas były płacone w jednym terminie, obecnie będą w dwóch: wiosennym i jesiennym. To jest ogromna ulga, którą oczywiście należy podkreślić.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SBoguszewski">Pozatem nie dla czego innego komisja przyszła do przeświadczenia, że należy wniosek Klubu Ukraińskiego odrzucić, jak dlatego, że trudno jest bieżące podatki anulować. Przełożenie podatków bieżących na jesień pozbawiłoby Skarb Państwa całkowicie wpływów.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#komentarz">(S. Makuch: I tak w praktyce się dzieje.)</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SBoguszewski">Panie Senatorze, może być, że się tak w praktyce dziać będzie, że będą trudności w ściąganiu tych podatków, ale jednak część ich wpłynie. Ustawowo uregulowane zwolnienie wszystkich podatników zwolni również i tych, którzy płacić mogą, a nie możemy twierdzić, że takich niema. Otóż przy indywidualnem traktowaniu już oczywiście Skarb względnie urzędy skarbowe mogą te rzeczy uwzględnić, ale me można wydawać zarządzeń, któreby zdejmowały całkowicie podatek państwowy z pewnej warstwy. To jest zupełnie nie do przyjęcia. Dlatego podtrzymuje wniosek komisji o odrzucenie wniosku Klubu Ukraińskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Nikt już głosu nie żąda. Przystępujemy do głosowania. Proszę pp. Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, czyli za odrzuceniem wniosku Klubu Ukraińskiego, ażeby wstali. Stoi większość.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#komentarz">(Głosy: Stoi mniejszość.)</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszałek">Ponieważ słyszę protesty, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę pp. Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, czyli za odrzuceniem wniosku Klubu Ukraińskiego, ażeby przeszli przez drzwi z napisem „Tak”, inni przez drzwi z napisem „Nie”.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#Marszałek">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem komisji, czyli odrzuceniem wniosku Klubu Ukraińskiego — 54 głosy, przeciw wnioskowi — 35 głosów. Wniosek Klubu Ukraińskiego został odrzucony.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#Marszałek">Na wniosek grupy senatorów zarządzam 10-minutową przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie Przechodzimy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o ochronie swobody wyborów przed nadużyciem władzy urzędników. Jako sprawozdawca głos ma s. Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SMakarewicz">Wysoka Izbo! Objąłem referat w ostatniej chwili w miejsce p. s. Wodzińskiego, który nie mógł przybyć tu wskutek nieszczęśliwego wypadku w rodzinie. Wobec tego Wysoka Izba wybaczy mi, jeżeli w mojej improwizacji będą może jakieś niedokładności.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SMakarewicz">Komisja Prawnicza uchwaliła jednomyślnie przedstawić Wysokiej Izbie wniosek o zapowiedzenie zmian w projekcie sejmowym, a to z powodów następujących:</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SMakarewicz">Ustawa ta ma najwyraźniej charakter ustawy wyjątkowej, ustawy, skierowanej przeciw urzędnikom, którzy w czasie urzędowania swego, lub z powodu tego urzędowania dopuszczą się nadużyć wyborczych. Tekst danego projektu w znacznej swej części, która dotyka prawa materjalnego karnego, jest zaczerpnięty z projektu Komisji Kodyfikacyjnej, projektu powszechnej ustawy karnej.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SMakarewicz">Nie będę oczywiście zajmował tutaj czasu Wysokiej Izbie odczytywaniem poszczególnych artykułów i porównaniem, mogę tylko oświadczyć, że tekst artykułów od 1–6 pokrywa się z artykułami od 27–33 projektu Komisji Kodyfikacyjnej, części szczególnej kodeksu karnego w redakcji, przyjętej w pierwszem czytaniu. Rzecz ta jest ogłoszona drukiem, więc z łatwością można to porównać. Różnica zasadnicza polega na tem, że Komisja Kodyfikacyjna nie uchwaliła i nie proponuje ciałom ustawodawczym do uchwalenia ustawy wyjątkowej przeciw urzędnikom, ale jedynie tylko uchwalenie osobnego rozdziału kodeksu karnego, zatytułowanego: Przestępstwa przeciwko głosowaniu w sprawach publicznych. Tekst tych przepisów odnosi się zatem do wszystkich obywateli Państwa, którzyby przy sposobności głosowania w sprawach publicznych dopuścili się jakichś nadużyć.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SMakarewicz">Sejm przejął powyższe postanowienie prawa karnego materjalnego z projektu Komisji Kodyfikacyjnej, zmieniając jedynie tylko początek każdego postanowienia, bo zamiast wyrazu „kto”, wstawił wyraz „urzędnik”.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SMakarewicz">W razie gdyby projekt sejmowy stał się ustawą, mielibyśmy następującą sytuację prawną w państwie: będziemy mieli do czynienia przedewszystkiem z trzema dzielnicowemi, różnemi co do treści postanowieniami ustawowemi co do nadużyć wyborczych wszystkich obywateli z wyjątkiem urzędników. Natomiast o ile będzie chodziło o kwestję odpowiedzialności karnej urzędników, będziemy mieli do czynienia ze zunifikowaną, jednolitą ustawą specjalną. Oczywiście zachodzą tu pewne wątpliwości, czy stan tego rodzaju jest pożądany, czy do rozbicia dzielnicowego należy dodawać jeszcze czwartą, tym razem zunifikowaną, jednolitą ustawę dla całego państwa, ustawę o charakterze specjalnym.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SMakarewicz">W Komisji Prawniczej poruszono myśl, aby zaproponować Wysokiej Izbie, oczywiście nie dziś, ale w przyszłości, unifikację rzeczywistą lej całej partji, a mianowicie, skoro Sejm uznał postanowienia karne komisji kodyfikacyjnej za wystarczające przeciw urzędnikom, tem samem uznał, za możliwe, by te same postanowienia karne przyjąć jako podstawę ogólnych przepisów karnych z powodu jakichkolwiek nadużyć w sprawach wyborczych bez względu na to, czy tych nadużyć dopuszczają się urzędnicy, czy też inni obywatele Państwa. Projekt sejmowy zawiera jednakowoż obok myśli prawniczych, przejętych z Komisji Kodyfikacyjnej, szereg myśli oryginalnych, myśli własnych. I rzecz szczególna, że te właśnie myśli oryginalne budzą duże wątpliwości, ponieważ najwyraźniej punktem wyjścia dla nich jest chęć zaostrzenia przepisów ogólnych i stworzenia dla urzędników, dopuszczających się czynów karygodnych tego rodzaju szczególnie trudnej sytuacji. Uderzającym jest art. 7, który powiada, że ze skazaniem za czyny w powyższych przepisach przewidziane łączą się w każdym wypadku następujące kary dodatkowe — tu następuje wyliczenie. Ust. 4 powiada: „Powyższe kary dodatkowe mają być orzeczone w wyroku i wymierzone łącznie”.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SMakarewicz">Z zestawienia tych dwóch zdań zdaje się wynikać, że te kary dodatkowe nie są fakultatywnemu, lecz obligatoryjnemi, czyli sąd zawsze musi nałożyć te kary, nie wolno mu indywidualizować, lecz zawsze musi je dołączyć do kary głównej. Ponieważ kary, przewidziane za przestępstwa, cytowane w tym projekcie, nie zawsze są bardzo surowe, przeto mogą się zdarzać w praktyce dosyć dziwne zestawienia.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SMakarewicz">Art. 6 mówi o tem, że urzędnik, który w związku ze swojem urzędowaniem przy głosowaniu tajnem zapoznaje się w sposób bezprawny z treścią cudzego głosu, ulega karze aresztu do jednego roku. Areszt do jednego roku bez podania minimum oznacza areszt od jednego dnia do jednego roku. Jest zatem zupełnie możliwe, że sędzia za zapoznanie się z cudzym głosem, a zatem za zajrzenie do owej kartki, którą ktoś oddał, zasądzi urzędnika na jeden lub kilka dni aresztu, ale ten sam sędzia będzie musiał na podstawie art. 7 orzec wszystkie kary dodatkowe, które są w art. 7 przewidziane. A zatem musi orzec pozbawienie czynnego i biernego prawa wyborczego do ciał i instytucyj publicznych przez lat 10, w wypadkach zaś przewidzianych w art. 6 — przez 5 lat, oraz utratę piastowanych mandatów, dalej musi orzec wydalenie ze służby państwowej względnie samorządowej z utratą praw, wynikających z tej służby, wreszcie musi orzec pozbawienie prawa piastowania urzędów publicznych oraz wykonywania adwokatury i notarjatu. Zdawało się Komisji Prawniczej, że takie namnożenie kar dodatkowych wiążące się z tem drobnem przekroczeniem, spowodowanem raczej ciekawością…</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#komentarz">(Głos: Ładna ciekawość!)</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SMakarewicz">Gdyby to była zwykła ciekawość, to byśmy się nad nią nie zastanawiali. Przyznaję, że to jest ciekawość karygodna. Nie polemizuję z art. 6, gdyż uważam, że jest zupełnie uzasadniony, a także kara do jednego roku, dodaje tylko: „lub grzywnę”. To jest stosunkowo niewielka różnica i nie mam zamiaru polemizować z tem, czy ta grzywna jest potrzebna. Konstatuję, że to jest ciekawość karygodna, jednak między zajrzeniem do kartki a innemi czynami karygodnemi z kodeksu karnego zachodzi pewna różnica. Niemniej projekt sejmowy przewiduje tutaj obligatoryjne kary dodatkowe. Dziś powszechnie przyjętem jest, że kary dodatkowe są fakultatywne, a nigdy nie obligatoryjne, bo cała istota kar dodatkowych stąd czerpie swoje powstanie, że dawniejsze ustawodawstwa znały t. zw. skutki zasądzenia, które nowożytne prawo odrzuca. Jeżeli chodziło o to, by orzec te wszystkie kary, o których przed chwilą miałem zaszczyt mówić, żeby je orzec w każdym wypadku, nie trzeba było mówić o karach dodatkowych, lecz poprostu powiedzieć o skutkach zasądzenia. Trzeba było w takim razie użyć wyrażenia, że ze skazaniem za te czyny łączą się w każdym wypadku skutki zasądzenia, ale w takim razie jurydycznie niema żadnego uzasadnienia ust. 4, gdzie jest powiedziane, że powyższe kary dodatkowe mają być orzeczone wyrokiem. To jest sprzeczność jurydyczna, bo jeżeli wyrazy „łączą się” będą interpretowane jako skutki zasądzenia, to niema potrzeby orzekać ich w wyroku, bo wynikają z ustawy. Jeżeli natomiast mają być orzekane wyrokiem, to nie mogą być skutkami zasądzenia, a zatem nie mogą następować w każdym konkretnym wypadku. Z punktu widzenia jurydycznego jest to oczywista sprzeczność.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SMakarewicz">Ta rzecz byłaby może nie tak bardzo zastanawiająca, jak art. 10 i art. 11, które dla procesu karnego, wytoczonego urzędnikowi, stwarzają specjalne normy procesowe. Jest to już pewnego rodzaju novum. Rozumiem doskonale, że można urzędnikowi z tego tytułu, iż dopuścił się czynu karygodnego w urzędowaniu lub w związku z urzędowaniem, wymierzyć surowszą karę, niż się wymierza innym obywatelom. Ta rzecz była przewidziana także przez Komisję Kodyfikacyjną, coprawda nie w tym konkretnym wypadku i nie w tej płaszczyźnie nadużyć wyborczych, ale ogólnie Komisja Kodyfikacyjna przyjęła za zasadę, że w wypadku popełnienia przestępstwa przez urzędnika w urzędowaniu lub w związku z urzędowaniem w każdym wypadku urzędnikowi temu można wymierzyć karę o połowę wyższą od maksimum grożącego za dane przestępstwo. To było stanowisko Komisji Kodyfikacyjnej, ale ten przepis dotyczy tylko zaostrzenia kary.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#SMakarewicz">Projekt sejmowy idzie znacznie dalej, bo uważa, że zasady postępowania karnego, obowiązujące dziś w całem Państwie, są niewystarczające, o ile chodzi o urzędnika, że proces karny przeciw urzędnikowi musi być prowadzony zupełnie inaczej, z pewnem ostrzem, skierowanem przeciw temu urzędnikowi. Charakterystycznem jest, że art. 10 ustęp końcowy zapowiada: artykuły 262, 264, 266 § 2 i 272 kodeksu postępowania karnego z dnia 19 marca 1928 r. Dz. Ust. i t. d„ nie mają tutaj zastosowania, ma to być zatem wyjątkowy proces, który z kodeksu postępowania karnego wyłącza 4 postanowienia.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#SMakarewicz">Nie chcę nużyć Wysokiej Izby odczytywaniem tych wszystkich postanowień, chcę tylko zwrócić uwagę na nie. Art. 262 powiada: „Jeżeli sędzia śledczy nic zgadza się z wnioskiem prokuratora o wszczęcie śledztwa, to przedstawia sprawę Sądowi Okręgowemu do rozstrzygnięcia”. Ten artykuł przestaje obowiązywać. Konsekwencja jest ta, że jeżeli prokurator wystąpi przeciw urzędnikowi ze skargą, z wnioskiem o wytoczenie śledztwa o popełnienie czynów karygodnych, przewidzianych w projekcie sejmowym, a sędzia śledczy ma wątpliwości, czy jest należyta do tego podstawa, to sędziemu śledczemu nie wolno się sprzeciwić, musi on przyjąć, że ten urzędnik jest rzeczywiście winien, skoro prokurator sprawę w ten sposób zakwalifikował.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#SMakarewicz">Art. 264 powiada: „Na postanowienia sędziego śledczego i sądu okręgowego w przedmiocie wszczęcia śledztwa służy zażalenie”.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#SMakarewicz">Artykuł ten nie będzie obowiązywał. Wypadek inny zatem: sędzia śledczy zgodził się z prokuratorem, ale urzędnik chce wnieść zażalenie. Nie wolno mu tego, zażalenie jest wykluczone, bo przecież sędzia śledczy zgodził się z prokuratorem. Każdemu obywatelowi Państwa, każdemu pierwszemu lepszemu złodziejowi wolno wnieść odwołanie od postanowienia sędziego śledczego, ale temu urzędnikowi, który zajrzał do kartki, zawierającej głos, tego nie wolno.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#SMakarewicz">Art. 272 mówi: „Sędzia śledczy umarza śledztwo, jeżeli oskarżyciel posiłkowy lub prywatny tego zażąda, jeżeli prokurator tego zażąda, lub na to się zgadza”. Ten artykuł przestaje obowiązywać. Prokurator postawił wniosek o śledztwo, a następnie wniosek ten cofa — nie ma to żadnego znaczenia, sędzia śledczy nie może umorzyć śledztwa. Wypadek inny: Prokuratora niema, tylko jest oskarżyciel posiłkowy, o którym mówi art. 11, że może być nim każdy pokrzywdzony postępowaniem owego urzędnika, a w szczególności może być osoba, która doniosła o przestępstwie, o ile przysługuje jej prawo wybierania w okręgu wyborczym, gdzie zostało spełnione przestępstwo, a zatem jest sytuacja tego rodzaju, że prokurator nie chciał ścigać. Znalazł się jednakowoż wyborca, który wystąpił jako oskarżyciel posiłkowy. Ten oskarżyciel posiłkowy po dłuższem zastanowieniu się, widząc, że w tej sprawie widocznie nic niema, żąda umorzenia śledztwa. Normalnie sędzia śledczy jest obowiązany postępowanie umorzyć, ale jeżeli chodzi o urzędnika, to sędziemu śledczemu uczynić tego nie wolno.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#SMakarewicz">Proszę Panów, rozumiem, że Sejm uznał za konieczne walczyć z korupcją urzędników przy wyborach. Jestem przekonany, że każdy obywatel Państwa powinien pragnąć czystości wyborów, na których opiera się demokratyczny parlamentaryzm, i dopóki żyjemy w demokracji parlamentarnej, dopóty, oczywista rzecz, czystości wyborów musimy się domagać. Jednakowoż uważam za rzecz niesłychanie niebezpieczną wprowadzanie nadzwyczajnych form procesowych, bo te nadzwyczajne formy procesowe, wprowadzone w tym wypadku, gdzie chodzi o nadużycie wyborcze, mogą być wprowadzone w każdym innym. Tak samo można je stosować w wypadku przestępstwa przeciw zewnętrznemu i wewnętrznemu bezpieczeństwu państwa, tak samo można je wprowadzić przy przestępstwach przeciw porządkowi w państwie. Do każdej kategorji przestępstw możemy stosować nadzwyczajne środki, ale należy pamiętać o tem, że istnieje zasada łacińska: „Hodie mihi eras tibi”, i z tych właśnie powodów, jako człowiek, stojący na stanowisku równości wszystkich obywateli, nie mógłbym głosować za stwarzaniem specjalnych form procesowych, skierowanych przeciw pewnej kategorji obywateli Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#SMakarewicz">Nie wiem, proszę Wysokiej Izby, czy wszystkie motywy, które w tej chwili przytoczyłem, a które przemawiają przeciw przyjęciu projektu sejmowego bez zmiany, kierowały członkami Komisji Prawniczej Wysokiego Senatu, dlatego, że w komisji sprawa ta nie budziła żadnych wątpliwości, nie było dyskusji, jednomyślnie uznaliśmy wszyscy odrazu, że projekt ten w tej formie, w tej postaci, z temi postanowieniami nie nadaje się do przyjęcia bez zmiany. Ponieważ nie znam wszystkich motywów, które kierowały członkami Komisji Prawniczej, przeto muszę się zastrzec, że może niektóre z tych motywów, które tu przedstawiłem, są wyłącznie mojemi własnemi, może uzyskałyby tylko większość w komisji. W każdym razie jednak pod tym względem istniała jednomyślność w Komisji, że projekt ten do przyjęcia en bloc bezwzględnie się nie nadaje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SIżycki">Pamiętamy wszyscy ostatnie wybory. Przez całą Polskę przeszła fala nadużyć, nadużyć, które stanowiły system. Z tym systemem należy walczyć. Mamy tutaj ustawę wyjątkową, która mówi o urzędnikach, a nie o obywatelach. Dlaczego? Dlatego, że urzędnik spełnia rozkaz. To nie jest jego dobra wola. Urzędnik poniewierany, biedny, głodny, słucha, bo mu każą. Trzeba postawić taką ustawę, przy której jego zwierzchnik nie mógłby mu tego nakazywać, przy którejby zrozumiał, że na tego rodzaju sprawę nie można swego podwładnego narażać. Zupełnie słuszne są postanowienia, w których się mówi, że w konsekwencji nadużycia urzędnik ma być pozbawiony różnych praw, między innemi i notarjatu, bo przecież temu urzędnikowi możnaby powiedzieć: Jak cię jutro wyrzucą, to ci damy notarjat.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SIżycki">Z tych wszystkich względów jesteśmy za przyjęciem tej ustawy według brzmienia sejmowego i prosimy o poddanie tego pod głosowanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kulerski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SKulerski">Wysoki Senacie! Bardzo cenię wiedzę prawniczą p. prof. Makarewicza. Nie mogę zaprzeczyć, że w jego wywodach było dużo szczegółów, które oczywiście mogą spowodować pewne zastanowienie się. Jednak wolałbym, żeby Senat zaryzykował raczej przyjęcie tej ustawy w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm, aniżeli odraczał sprawę do pewnego stopnia ad calendas graecas. Uważam, że tutaj grozi wielkie niebezpieczeństwo. Gdybyśmy mieli pewność, że naprawdę tak wygodnie będziemy mogli obradować przez rok, dwa albo do właściwego końca żywota tego Senatu, to oczywiście i ja bym w podobny sposób potraktował sprawę, jak p. referent. Jednak położenie jest zupełnie inne.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SKulerski">Przecież my wiemy, że parlament nasz siedzi niejako na wulkanie. Ciągle się słyszy pogróżki o rozpędzeniu, rozwiązaniu Sejmu i wogóle naszego parlamentu. Nie wiemy, czy wogóle jeszcze 30 dni żyć będziemy, jako parlament polski. Ponieważ więc tak jest, ponieważ wiemy, że w tej Wysokiej Izbie są żywioły, które właśnie dążą do tego, by wyzyskać każdą zwłokę i sprawić, aby tych zwłok było jak najwięcej. W ten sposób pragną dojść znowu do upragnionego celu, aby wybory się odbywały w podobny sposób, jak ostatnie, to znaczy pod terorem, z rezultatem, że stworzy się znowu jakieś stronnictwo, które będzie się nazywało rządowem, a jednak, jak i obecne, będzie rzucało rządowi kłody pod nogi i sprawie państwowej będzie szkodziło w niesłychany sposób. Wobec tego wszystkiego my nie możemy przyczynić się do tego, nie chcemy wziąć odpowiedzialności na siebie i ja i koledzy moi, by to się powtórzyło także w przyszłych wyborach.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SKulerski">Uważam zresztą, że ta ustawa raczej będzie ochroną dla urzędników. To nie jest bynajmniej ustawa wyjątkowa przeciw urzędnikom. Pewnie, że są kary przewidziane dla urzędników, którzy dopuszczą się czynów, o których tam jest mowa. W gruncie rzeczy jednakże dążymy w tej ustawie do tego, ażeby uchronić urzędników od nacisku, od terroru ze strony ich przełożonych.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SKulerski">Jeżeli osoby prywatne były przedmiotem tego terroru ze strony wysokich urzędników, to cóż dopiero mówić o urzędnikach. Ja sam mogę i muszę tu stwierdzić, że i na mnie starano się wywierać nacisk niedozwolony, najpierw starano się mnie zjednać, a potem grożono mi terrorem walki. A czynił to nie kto inny jak p. Świtalski, dawny premjer, który przyjechał w tym celu na Pomorze. Początkowo starał się mnie pozyskać, a potem zmuszać groźbą walki, ażebym zajął stanowisko, któreby było szkodliwe dla stronnictwa, do którego należę. Zwracałem uwagę na to, jakie będą skutki tej roboty, którą p. Świtalski chciał u nas robić, zwracałem uwagę, że skutek może być taki, jaki wynikł ostatecznie, znam przecież stosunki, pracuję na tym terenie od kilkudziesięciu lat, więc wiedziałem, że taka ingerencja, jak p. Świtalskiego — nawet wojewoda ś. p. Młodzianowski, nie chciał tego robić — będzie miała ten smutny a znany wynik, że tylu a tylu Niemców więcej wejdzie przy wyborach. Nic to tego pana nie obchodziło, groził mi walką jeżeli nie będę powolny jego życzeniom. Jeżeli to się działo wobec prywatnego człowieka, to jakiż dopiero musiał być nacisk na urzędników, jaki musiał być terror, jakie wymuszanie i do pewnego stopnia nawet szantażowanie tych biednych ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SKulerski">Chcemy więc urzędników w przyszłości ochronić przeciw tego rodzaju postępowaniu ich przełożonych. Niech więc Wysoki Senat weźmie to pod rozwagę i niech nie idzie drogą, umożliwiającą żywiołom, które chcą ten stan, jaki był przy ostatnich wyborach, stan bezprawia i t. p. utrzymać do jak najdalszych czasów. Niech więc Wysoki Senat przez odraczanie tej sprawy nie staje się współwinnym.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SKulerski">Oświadczam, że będziemy głosowali za tem, aby ustawę przyjąć w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Skokowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SSkokowski">Wysoki Senacie! Jesteśmy dziś w tej Wysokiej Izbie świadkami dość oryginalnego zjawiska, a powiem, może jedynego czy wyjątkowego, mianowicie, gdy Komisja Prawnicza jednomyślnie uchwaliła zapowiedzieć zmiany ustawy, — na plenum Senatu występują pp. Senatorowie z wnioskami, aby pomimo to ustawę tę przyjąć. Pierwszy raz spotykam się z tego rodzaju stanowiskiem w stosunku do gremjum, upoważnionego bądź co bądź przez plenum Senatu, do gremjum, powołanego dla rozstrzygania kwestji natury prawnej, a obdarzonego przez plenum zaufaniem, — gdy ignoruje się zupełnie jego wnioski.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Zaufanie pozostaje, ale prawnicy mogą się mylić.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SSkokowski">Nie wiem, czy jest słuszne stanowisko, że ma się zaufanie do pewnych wniosków, ale nie ma się zaufania do ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#komentarz">(S. Koerner: Do ludzi ma się.)</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SSkokowski">Twierdzę, że opinja Komisji Prawniczej dla Panów nie ma najmniejszej wartości, chciałbym tu podkreślić z całą stanowczością wielce rzeczowe, wielce głębokie z punktu widzenia znajomości prawa i jego teorji, stanowisko, które odnośnie do tej ustawy zajął czcigodny p. prof. Makarewicz. I te motywy, które przytoczył, sądzę, powinny być zupełnie wystarczające dla tego, ażeby uznać, że w tej formie, w jakiej ten projekt ustawy wpłynął do Senatu, Senat go uchwalić nie może. Bo coby to było, proszę Panów? Szanowny p. s. Kulerski powiedział: proszę Panów, my jesteśmy dziś w tej sytuacji, że nie wiemy, czy przetrwamy 30 dni, a więc uchwalmy tę ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu! Nie będę się wdawał w krytykę tych proroctw p. s. Kulerskiego, nie wiem, czy przetrwamy, czy nie przetrwamy. Może p. s. Kulerski pod tym względem ma więcej informacyj, ale chciałbym ocenić ten motyw, proszę Wysokiego Senatu, dla uchwalenia ustawy, który podaje p. s. Kulerski. Powiada, że przyjmijmy tę ustawę, bo może za 30 dni nie będziemy istnieli. W jakiejż stawiamy siebie sytuacji wobec kraju? Dlatego, że może przestaniemy istnieć, to uchwalmy byle jaką ustawę. To znaczy co? Odejdźmy ze smutną pamięcią, że tak się wyrażę — przepraszam — fuszerów ustawodawczych, bo przyjmiemy ustawę, która z punktu widzenia rzeczowego i prawnego jest fuszerką. Przyjmijmy ją i zostawmy tę smutną pamięć o istnieniu naszego Senatu. Proszę Wysokiego Senatu, czy to jest motyw, czy to jest motyw rzeczowy?</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#komentarz">(Głos: Słabo p. Senator broni.)</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#SSkokowski">Nie wiem. Jestem głęboko przekonany, że Wysoki Senat nie może podzielić tego stanowiska; ale tu jeszcze jeden motyw brzmiał w przemówieniu szanownego p. senatora Kulerskiego, motyw, powiedziałbym zemsty za pewnego rodzaju zatargi, czy może scysje, które miał z tymi lub innymi przedstawicielami władzy, którzy już nawet odeszli w przeszłość. Przyjmijmy tę ustawę, bo będzie czynem zemsty za to, co było.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#komentarz">(S. Kulerski: Nie zemstą, będzie ochroną dla urzędników.)</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu, proszę się zapoznać z tekstem tej ustawy, zresztą szanowny p. s. Makarewicz tu wykazał Panom, jaka to ma być ochrona dla urzędników, jeśli zgodnie z tą ustawą urzędnik nie ma prawa nawet do odwołania się w pewnych warunkach, ma zamkniętą zupełnie drogę prawną. To się nazywa ochroną urzędników?</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#komentarz">(Głos: Przed terorem przełożonych.)</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu, rzecz jasna, że jest pewna, a niech mi wolno będzie twierdzić, że bardzo nieznaczna część Senatu, która chce tę ustawę uchwalić w tem brzmieniu, jak została wniesiona z Sejmu...</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#komentarz">(Głos: Głosować będziemy.)</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#SSkokowski">... nie ze względów natury prawnej, nie ze względu na uporządkowanie naszego życia państwowego, ale zupełnie z innych powodów.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#komentarz">(Głos: Tylko ze względów obrony praworządności.)</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#SSkokowski">Ze względów może natury czy oportunistycznej czy jakiejś innej, pomijając natomiast względy natury prawnej.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#SSkokowski">Proszę Panów, powiedzmy sobie otwarcie, że w bardzo wielu wypadkach, te twory ustawodawcze, które wychodziły z tej wysokiej sali Senatu, grzeszyły bardzo i bardzo wielu defektami z punktu widzenia prawnego. Jednak przyjmowaliśmy je; jeśli mi wolno będzie przypomnieć, zdaje się, że to było w zeszłym roku przed Bożem Narodzeniem, gdzie jednym z motywów, którym widocznie przekonał p. marszałek Posner Wysoką Izbę do uchwalenia ustawy o uwłaszczeniu czynszowników był motyw, że zróbmy im prezent na gwiazdkę.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#SSkokowski">Jeśli tego rodzaju motywy mają powodować Wysokim Senatem, to oczywiście żadna Komisja Prawnicza, żadne gremjum ludzi, którzy mają znajomość i prawa i ustawodawstwa, nie są potrzebne. Róbmy prezenty na gwiazdkę. Ale p. s. Kulerski, nie wiem, z jakiej okazji chce zrobić ten w jego przekonaniu prezent urzędnikom, a w przekonaniu Komisji Prawniczej i osób, powołanych do oceny tego rodzaju aktów z punktu widzenia teoretycznego i praktycznego prawa, nie prezent, ale wielkie ograniczenie praw obywatelskich tych urzędników, jak się wyraził p. s. Makarewicz.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#SSkokowski">Nie jesteśmy tego zdania, ażeby Wysoka Izba senatorska, pomijając wszelkie względy rzeczowe, względy natury prawnej, względy, o których tu mówił już tak przekonywająco p. s. Makarewicz, ażeby z tych motywów, które przytoczył p. s. Kulerski, mogła uchwalić ustawę, która z punktu widzenia rzeczowego i prawnego jest absurdem.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#komentarz">(Głos: Powinna to zrobić, aby nie przedłużać stanu bezprawia.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kłuszyńska:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Ustawa, uchwalona przez Sejm, jest aktem oskarżenia dla reżimu dotychczasowego. Zdaje mi się, że nawet najbardziej rzeczowe argumenty referenta ze stanowiska prawnego w tej chwili nie mogą przekonać nikogo, kto myśli rzeczywiście, że się wyrażę terminem p. premjera Bartla, tą rzeczywistą rzeczywistością. Ustawa dziś to jest frazes; kogo obowiązują dziś ustawy w tych sferach, które powinny być wzorem praworządności? Ustawa, uchwalona przez Sejm, jest wyrazem samoobrony. Nie chcę być prorokiem, czy wybory będą za miesiąc, czy za 2, 3 lub 4 miesiące. Jak tu Panowie siedzicie, żaden z Was nie wie, czy i kiedy będą wybory.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(S. Perzyński: Za tydzień napewno nie.)</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SKłuszyńska">Nie wiecie i nie Wy decydujecie, tylko jak przyjdzie rozkaz, który powie, że wybory będą, to wybory będą bez pytania się Was, czy tego chcecie, czy nie chcecie. Nic jest tak, że się Panów zaprasza, z Wami naradza, a potem się decyduje, tylko się decyduje, daje się Wam rozkaz, a Wy słuchacie. Tak sprawy stoją.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Proszę mówić do rzeczy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SKłuszyńska">Panie Marszałku, mówię całkiem do rzeczy. I dlatego zdaje mi się, że sprawa jest jasna i zrozumiała i należy traktować tę ustawę jako akt samoobrony społeczeństwa, które przeszło tak ciężką próbę, jak ostatnie wybory. Ustawa w brzmieniu sejmowem powinna być przyjęta przez Senat z motywów, które podałam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Lempke.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SLempke">Wysoki Senacie! Dziś już stało się legendą, że nadużycia wyborcze dokonane były przez urzędników państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Każdy z Was kosztował nas 66.000 zł.)</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.: A gdzie 8 miljonów?)</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SLempke">Na każdym kroku, na każdem zebraniu politycznem słyszymy jedno i to samo. Jest taki zwyczaj w tej Wysokiej Izbie, że przedstawiciele poszczególnych grup, reprezentujący pewien odłam społeczeństwa, wstępują na tę trybunę i bronią interesów swoich wyborców. Jestem w tem szczęśliwem położeniu, że należę do grona urzędników państwowych, jestem bowiem reprezentantem pewnego odłamu urzędników państwowych. Niech mi wolno będzie skorzystać również z tego prawa i publicznie w imieniu urzędników kilka słów powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B.: Słusznie. Przerywania i protesty na ławach P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SLempke">Nie było jeszcze w Polsce wypadku — stwierdzam to publicznie z tej trybuny — ażeby którykolwiek z urzędników państwowych Państwa polskiego zgłosił jaki protest z powodu represji politycznych, stosowanych przez czynniki urzędowe wobec urzędników. Mówię to, jako przedstawiciel pewnego odłamu urzędników państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SLempke">Jeżeli Panowie mają takie zastrzeżenia w poruszonej przezemnie sprawie, czekam na ich enuncjacje publiczne. Urzędnicy państwowi sami się odezwą. Urzędnicy państwowi wcale nie będą zadowoleni z takiej opieki, jaką ich chcą Panowie Senatorowie otoczyć.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#komentarz">(Protesty na ławach P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#SLempke">Poprzedni mówcy przemawiali za tem, aby dla urzędników państwowych była wprowadzona jakaś niebywała kagańcowa ustawa; przeciw temu w imieniu urzędników państwowych jak najkategoryczniej protestuję i przestrzegam, że urzędnicy nie będą Senatowi za tę rzekomą ochronę wdzięczni.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#komentarz">(Protesty na ławach P. P. S. Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#SLempke">Urzędnicy państwowi nie chcą żadnych dla siebie przywilejów, ale nie dopuszczą do tego, aby ich prawa obywatelskie były spauperyzowane do takiego stopnia; żeby były mniejsze w stosunku do praw każdego obywatela.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#komentarz">(S. Januszewski: Jak to nie dopuszczą? Protesty na ławach P. P. S. Wrzawa, różne okrzyki na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-26.12" who="#SLempke">Znajdą na to środki poza Sejmem.</u>
+ <u xml:id="u-26.13" who="#komentarz">(S. Januszewski: Niech Pan nam powie o tych środkach, to bardzo ciekawe.)</u>
+ <u xml:id="u-26.14" who="#SLempke">Przy wyborach, podczas oddawania głosów odpłacą się i żadnego głosu na Panów nie oddadzą.</u>
+ <u xml:id="u-26.15" who="#komentarz">(Wielka wrzawa na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-26.16" who="#SLempke">Urzędnicy państwowi to jest wielka armja, która nie da się pognębić.</u>
+ <u xml:id="u-26.17" who="#komentarz">(Głos: Co pan zawraca głowę z urzędnikami państwowymi. Pan za siebie mówi.)</u>
+ <u xml:id="u-26.18" who="#SLempke">Mam do tego uprawnienie. I dlatego też ponieważ ta ustawa pomniejsza najelementarniejsze prawa obywatelskie, zagwarantowane art. 96 i 98 Konstytucji, wobec tego, że ta ustawa gwałci zasady prawa i sprawiedliwości; musimy ją odesłać z powrotem do skorygowania w komisji. Nie znaczy to, ażeby była zupełnie pozbawiona jakiegokolwiek sensu i racji, ale jeżeli Komisja Prawnicza, jeżeli ci, którzy stoją na straży prawa i sprawiedliwości, jeżeli ci, którzy składają na to przysięgę, jednogłośnie postanawiają odesłać ustawę do komisji dla dokonania poprawek, to jest to najlepszy dowód, że jest zła i niesprawiedliwa, że ta ustawa jednem słowem w tem brzmieniu jest nie do przyjęcia. I dlatego też nasz klub...</u>
+ <u xml:id="u-26.19" who="#komentarz">(S. Iżycki: Jest stale za wszystkiemi nadużyciami.)</u>
+ <u xml:id="u-26.20" who="#SLempke">... nasze stronnictwo w trosce o honor urzędniczy...</u>
+ <u xml:id="u-26.21" who="#komentarz">(S. Iżycki: O ochronę ich słusznych interesów i praw?)</u>
+ <u xml:id="u-26.22" who="#SLempke">... głosować będzie przeciwko przyjęciu ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SGłąbiński">Wysoki Senacie! Nie zamierzałem przemawiać przy tej debacie, ale wobec oświadczenia ostatniego mówcy imieniem wszystkich urzędników, nie mogę nie przemówić, jestem bowiem także urzędnikiem, jako profesor uniwersytetu i muszę stwierdzić, że nie znam ustawy, któraby dawała urzędnikom jakiekolwiek prawo do nadużyć. Nadmieniam, że ta ustawa nie ma ograniczać żadnych praw urzędników, to jest tylko ograniczenie nadużyć urzędników, a przeciw nadużyciom urzędników istnieją ustawy, istnieją specjalne postanowienia w ustawach karnych.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SGłąbiński">Wiem, że w ustawie karnej austrjackiej był art. 101 przeciw nadużyciom urzędników skierowany, więc jeżeli wydaje się ustawę specjalną, dotyczącą nadużyć urzędników, to te ustawy nie są niczem innem, jak tylko zastosowaniem ogólnych zasad i wyjaśnieniem bliższem tych wypadków, które wymagają osobliwych przepisów karnych. Dlatego muszę się zastrzec przeciw temu, aby tę ustawę traktować jako ustawę przeciw prawom obywatelskim urzędników. Tych praw nikt tu nie ogranicza, tak samo, jak ich nie ogranicza ustawa karna, która, mówiła i mówi o karach za nadużycia urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SGłąbiński">Gdybyśmy nie żyli w wyjątkowych czasach, gdyby nasza Konstytucja była w zupełności wykonywana i stosowana, to w takim razie byłbym za tem, aby tę ustawę istotnie w komisji ulepszyć i poprawić. Wobec tego jednak, że stan jest wyjątkowy, oświadczam, że mój klub będzie głosował za nią. Tego rodzaju ustawy wyjątkowe są niejednokrotnie potrzebne. W pierwszym okresie naszego państwowego bytu niepodległego mnożyły się nadużycia szczególnie wśród urzędników kolejowych, korupcja, sprzedajność i wówczas Sejm Konstytucyjny uchwalił rzeczywiście drakońską ustawę, bo ustawę, która groziła nawet karą śmierci za tego rodzaju nadużycia, ale z tego nie wynikało bynajmniej, aby ta kara była stosowana. A jednak był to objaw oburzenia i dążenia Sejmu, aby tego rodzaju demoralizacja wśród urzędników raz na zawsze ustała. Również i ta sądzę, że jeżeli ta ustawa przyjdzie do skutku, to nie będzie potrzeby jej stosowania, bo zresztą słusznie zwrócono uwagę na to, że ta ustawa częściowo jest ochroną dla tych urzędników, którzy pod wpływem teroru byli zmuszani, a da Bóg nie będą zmuszani do tego rodzaju nadużyć.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SGłąbiński">To są powody, dla których i mój klub głosować będzie za wnioskiem o przyjęcie ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Czy s. sprawozdawca życzy sobie zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(S. Makarewicz: Proszę.)</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SMakarewicz">Wysoka Izbo Senatorska! Przyznaję się otwarcie, że sytuacja człowieka przyzwyczajonego do myślenia kategorjami prawniczemi w pewnych wypadkach, gdzie inne momenty zaczynają odgrywać rolę, staje się bardzo niesympatyczną. Nie mam najmniejszego zamiaru poruszać kwestji politycznej, chcę jedno tylko skonstatować, że ta Wysoka Izba razem z Sejmem tworzy ciało ustawodawcze. Ta Wysoka Izba tak samo jak i Sejm zwracać powinna uwagę nietylko na motywy polityczne, ale także i na możność stosowania ustaw w praktyce. Miałem zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie surowość tej ustawy zupełnie nieprawdopodobną. Można uważać, że drakońskie przepisy w pewnych chwilach są potrzebne. To jest kwestja zapatrywań. Ale nietylko na to zwracałem uwagę, ale również na przepisy proceduralne. W końcu miałem zaszczyt zwrócić uwagę, że są wewnętrzne sprzeczności w tej ustawie, gdyż art. 7 niewątpliwie zawiera w sobie tak wewnętrzne sprzeczności czysto jurydyczne, które utrudnią stosowanie ustawy w praktyce.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SMakarewicz">Niech mi będzie wolno powiedzieć przy tej sposobności, że jeżeli nasze sądownictwo jest przeciążone, jeżeli obywatele Państwa polskiego skarżą się na bardzo wolny wymiar sprawiedliwości, to w wysokim stopniu przyczyniają się do tego ciała ustawodawcze, które pomijają zupełnie kwestję jurydyczne, a w każdej ustawie uwzględniają przedewszystkiem momenty polityczne. Rezultatem tego jest niemożność wybrnięcia z całego szeregu kwestji spornych, wątpliwości i sprzeczności, które zabierają czas naszym sędziom. Te rzeczy będą się pogłębiały z każdym rokiem, jeżeli tego rodzaju metody ciał ustawodawczych nadal będą stosowane. Równocześnie osobiście muszę stwierdzić, że będzie mi bardzo trudno w przyszłości referować w Komisji Prawniczej jakiekolwiek projekty jeżeli będę o tem wiedział, że moje argumenty jurydyczne są bez żadnej wartości dla Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Nikt już głosu nie żąda. Przystępujemy do głosowania. Mamy 2 wnioski. Wniosek Komisji o zapowiedzenie zmian i wniosek s. Iżyckiego o przyjęcie ustawy bez zmian w brzmieniu sejmowem. Ostatni wniosek jako dalej idący naprzód poddaję pod głosowanie. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem żeby wstali. Stoi mniejszość.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Głosy: Większość. Prosimy o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#Marszałek">Wobec tego, że prezydjum ma wątpliwości co do tego, czy stoi mniejszość, a nadto jest wniosek o głosowanie imienne, zapytuję Izbę, czy jest dostateczne poparcie dla tego wniosku. Stwierdzam, iż wniosek ma dostateczne poparcie. Zarządzam imienne głosowanie. Kto jest za wnioskiem s. Iżyckiego zechce oddać kartkę z napisem „tak”, kto jest przeciw temu wnioskowi, zechce oddać kartkę z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#Marszałek">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem s. Iżyckiego oddano głosów 51, przeciw wnioskowi oddano głosów 40. Wniosek s. Iżyckiego przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#Marszałek">Ustawa przyjęta bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#Marszałek">Przechodzimy do 4 punktu porządku dziennego:</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy w przedmiocie wstrzymania eksmisji dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki i położonych w obrębie miast, miasteczek, wsi i osad na obszarze okręgów sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#Marszałek">Głos ma jako sprawozdawca s. Poczętowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SPoczętowski">Wysoki Senacie, ustawa, którą mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie, ma za przedmiot wstrzymanie eksmisji dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki i położonych w obrębie miast, miasteczek, wsi i osad na obszarze okręgów sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie, Ustawa ta nie należy do rzędu ustaw regulujących stosunki prawne w sposób definitywny, ma za cel pozostawić stan istniejący, stan prowizoryczny w stosunkach dzierżawców długoletnich i krótkoletnich.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SPoczętowski">Projekt ustawy, przyjętej przez Sejm w dniu 29 stycznia b. r., jest niczem innem, jak powtórzeniem szeregu ustaw i nowelizacyj, mających miejsce od roku 1923. Stan taki ma za powód nieuregulowanie zasadniczych stosunków dzierżawnych, stosunków czynszowych na ziemiach Polski, które to stosunki przejęliśmy po zaborcach w stanie nietylko nieuregulowanym, ale w sposób przedziwnie zawikłany. Ponieważ stosunki te wymagają dokonania dużej pracy uzgodnienia całego ustawodawstwa dzielnicowego i rachowania się z interesami rozmaitych stanowych grup, rozmaitych warstw ludności, prace ustawodawcze, zdążające do uregulowania zagadnienia w całej jego rozciągłości, musiały potrwać przez czas dłuższy. Ustawa, mająca regulować w sposób zasadniczy stosunki dzierżawne, została już opracowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości i wpłynęła, jak nam oświadczono na Komisji Prawniczej, do Prezydjum Rady Ministrów, tak, że ta rzecz, mam nadzieję, w krótkim czasie już zostanie uregulowana.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SPoczętowski">Projekt ustawy, uchwalony przez Sejm, ma na celu pozostawienie rzeczy w tym stanie, jak one są, albowiem ostatnia nowela, regulująca tę rzecz prowizorycznie, ekspiruje z dniem 1 kwietnia 1930 r. Ażeby nie pozostawiać stosunków w sposób uregulowany nawet prowizorycznie do czasu załatwienia sprawy w sposób zasadniczy, obecny projekt ustawy przewiduje pozostawienie tego stanu, jaki trwa dotychczas.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SPoczętowski">Odnośnych kilka artykułów pozwolę sobie streścić w krótkości.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SPoczętowski">Art. 1 mówi, że nie mogą być z gruntów zajętych pod budynki, postawione na gruntach dzierżawnych, eksmitowani właściciele, chociażby odnośne umowy dzierżawne wygasły, lub budynki uległy zniszczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SPoczętowski">Art. 2 ustala, że sąd pierwszej instancji na wniosek strony interesowanej wstrzymuje wykonanie wyroku, choćby ten wyrok był wydany przez instancję wyższą.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SPoczętowski">Art. 3 ustala sposób opłat dzierżawnych w razie, kiedy umowy dzierżawne ekspirowały. Ten art. 3 ustala, że za jednego rubla przedwojennego płaci się jeden złoty. Jest to relacja, że tak powiem, mało usprawiedliwiona stosunkami obecnemi, chyba tylko chęcią przyjścia z pomocą grupie dzierżawców, którzy znajdują się naogół w warunkach materjalnych bardzo ciężkich. To też ten art. 3 jeszcze podkreśla intencję tej ustawy przyjścia z pomocą dzierżawcom, ochraniając ich stan posiadania z jednej strony, a z drugiej określając zapłatę w sposób niższy, niż przewidują to inne ustawy, ustalające relację rubla do obecnego złotego.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SPoczętowski">Na koniec art. 6, mający większe znaczenie, określa, że ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem 1 kwietnia 1930 r., i będzie obowiązywała do dnia 1 kwietnia 1933 roku, czyli że ustawa ta przewiduje, że stosunki byłyby jeszcze w ten sposób prowizorycznie uregulowane przez przeciąg trzech lat.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SPoczętowski">Wyrażam moją osobistą opinję, że chyba ten względnie długi okres nie będzie potrzebny, bo z chwilą, gdy ustawa, normująca w całej rozciągłości to zagadnienie, wpłynęła już do Rady Ministrów, więc zapewne jest to kwestja może kilku miesięcy, w każdym razie do końca tego roku, kiedy rzecz ta będzie uregulowana i ta ustawa wyekspiruje.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SPoczętowski">Na Komisji Prawniczej projekt ustawy, przyjęty przez Sejm, znalazł usprawiedliwienie w całości, więc mam zaszczyt w imieniu Komisji Prawniczej, która jednomyślnie wypowiedziała się za przyjęciem projektu tej ustawy w brzmieniu sejmowem, prosić Wysoką Izbę o przyjęcie jej bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał. Mamy wniosek o przyjęcie ustawy bez zmian. Panowie Senatorowie, którzy są za tem, zechcą wstać. Ustawa przyjęta jednogłośnie.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 5 i ostatniego punktu porządku dziennego:</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 grudnia 1927 r. w przedmiocie wydawania Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej. Jako sprawozdawca głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SPerzyński">W imieniu Komisji Prawniczej proponuję Wysokiemu Senatowi odrzucenie tej ustawy. Na Komisji Prawniczej powiedzieliśmy sobie, że ustawy te nie będziemy traktowali politycznie, że będziemy ją traktowali nie tak, jak w swoim czasie traktowana była w atmosferze niesłychanego podniecenia, tylko, że będziemy o niej mówili spokojnie, jak przystało o ustawie mówić. I dlatego postanowiliśmy w tej ustawie odrzucić wszelkie elementy polityczne. Czy Wysoka Izba, czy plenum Senatu stanie na tem samem stanowisku, na którem stanęła Komisja Prawnicza, to mam nadzieję wkrótce zobaczymy. Jednak mniemam, że stanowisko, które zajęła Komisja, jest jedynie słusznem stanowiskiem, które przy tej ustawie, jak przy każdej innej ustawie tego rodzaju winno być zajęte i konsekwentnie utrzymane. O co bowiem w tej ustawie idzie. Oto z racji pewnej incydentalnej kwestji, z racji kwestji ubocznej mamy zdecydować, czy dotychczasowy ustrój Rzeczypospolitej przez Konstytucję, przez Sejm Konstytucyjny nadany, będzie w Polsce utrzymany nadal, czy ulegnie zasadniczej zmianie, czy z systemu dwuizbowego przejdziemy na system jednoizbowy.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SPerzyński">Oto jest pytanie zawarte w tej niewielkiej ustawie, między nami zresztą mówiąc, co do tego niema i nie było żadnych wątpliwości, że napisanej jak najbardziej niedobrze i niedbale, pełnej nie tylko sprzeczności wewnętrznych, i w której nawet arytmetyka stała się wiedzą, nadającą się doskonale ją negliżować. Cyfry bowiem w tej ustawie nie idą jedna za drugą. Ale to są rzeczy podrzędne, to są rzeczy, które w każdej chwili możecie Panowie i musicie zmienić, bo wszak nie do pomyślenia jest, ażeby w tem brzmieniu ustawa przez jakiekolwiek ciało ustawodawcze, które spokojnie obraduje, mogła być uchwaloną, a zdaje się, że od roku 1927, kiedy ta ustawa została napisana do dnia dzisiejszego, ta atmosfera podniecenia, w której ustawa w Sejmie była uchwalana, już dawno uspokoiła się i mniemam, że Wysoki Senat o ustawie tej spokojnie będzie wnioskował.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#SPerzyński">Przechodząc do kwestji zasadniczej, do materji o której rozstrzyga ta ustawa, jak najbardziej oczywiście niesłusznie i niewłaściwie jest art. 3 Konstytucji. Art. 3 Konstytucji głosi dosłownie: „Niema ustawy bez zgody Sejmu, wyrażonej w sposób, regulaminowo ustalony”. Wiemy Panowie doskonale, że ustawa musi przejść przez Sejm i przez Senat z Senatu wrócić do Sejmu, a Sejm wypowiada co do niej ostatnie słowo. A więc rozumiemy, że w słowach: „Niema ustawy bez zgody Sejmu, wyrażonej regulaminowo” zawiera się pojęcie dwuizbowości, w jednem zaś słowie „Sejmie”, tradycyjnie i historycznie w Polsce rzecz zupełnie zrozumiała i nigdy pod tym względem nie operowaliśmy innem pojęciem, jak Sejm, mieści się pojęcie obu izb, zarówno poselskiej, jak i senatorskiej — pojęcie parlamentu jako całości. I jeżeli odrazu w fundamencie, u postawy Konstytucji znajdujemy wyrażenie, że niema ustawy bez zgody Sejmu, to nad wszelką wątpliwość słowa te należy zrozumieć, iż niema ustawy bez tego, iżby nie przeszła ona przez ciała ustawodawcze i przez nie została uchwalona. Aby nie używać zbędnych słów „przez Sejm i przez Senat”, napisano jedno słowo „Sejm”, obejmujące całość instytucji obu izb parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">(Głos: To jest parlament.)</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#SPerzyński">Tak to jest poza wszelką wątpliwością. Wystarczy umieć czytać, ażeby to przeczytać. To jest wykładnia, proszę Panów, która żadnych sporów wywołać nie może i nie powinna, bo to są rzeczy, jak powiedziałem, nietylko gramatycznie tutaj napisane i postawione, ale to jest tradycyjne, historyczne z dawien dawna utarty i przyjęty sposób rozumowania i trzeba sofistyki, trzeba kazuistyki tylko, ażeby na innem stanąć stanowisku. I przeto jasnem jest, że rzecz ta w taki sam sposób w art. 44 Konstytucji musiała być powtórzona i ujęta. Tam jest powiedziane: „rozporządzenia te wydane z mocą ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej tracą moc obowiązującą, jeżeli nie zostaną złożone Sejmowi”. To znaczy jeżeli władza, która te ustawy. stanowiła, od tych ustaw prawnie odstępuje, tracą one swą moc. 1 dalej głosi art. 44 „lub jeżeli po złożeniu ich Sejmowi zostają one przez Sejm uchylone”. Cóż to znaczy? To, niewątpliwie znaczy to samo, co w art. 3 o Sejmie jest powiedziane, że niema ustawy bez Sejmu, a więc jeżeli ustawa zostanie przez Sejm odrzucona, to takiej ustawy dopiero wtedy nie będzie. Niema, proszę Panów, takiej ustawy, któraby przychodziła do Senatu i przez to nie można powiedzieć, że ustawa przez Senat może być odrzucona, bo ustawa przychodzi od rządu do Sejmu, od Sejmu idzie do Senatu, z Senatu wraca do Sejmu i Sejm ostatecznie stanowi, jaką ma być w ostatecznem brzmieniu ustawa. I przeto, po za kwestją, jeżeli jakaś ustawa przyszła do Sejmu, to między Sejmem a rządem niema innej drogi, jak przez Senat do Sejmu i do rządu i potem do Dziennika Ustaw. I dlatego to jest zupełnie jasne. To nietylko w umyśle prawniczym, ale w umyśle człowieka logicznie rozumującego nie może wywoływać żadnych wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#SPerzyński">Niema na świecie rzeczy bez wyjątku; mamy też wyjątki i w ustawach — tak jak w życiu. Jeżeli jednak jakiś wyjątek od ogólnej normy, od ogólnej zasady prawodawca chce ustanowić, to musi to zrobić i powiedzieć zupełnie wyraźnie i jasno, albowiem niema rozciągliwego komentowania ustawy wyjątkowej. Ustawa wyjątkowa przez sam swój sens jako ustawa specjalna musi być zawsze komentowana zwężająco, ale nigdy rozszerzająco, bo rozszerzający komentarz w wyjątkowych rzeczach jest nie do pomyślenia, obalałby on bowiem normalny porządek rzeczy. I dlatego wtedy, Wysoka Izbo, kiedy Sejm Konstytucyjny do zasady dwuizbowości polskiego ustroju wprowadzał zasadę wyjątkową, — stanowienie przez jedną izbę, to zupełnie wyraźnie to w swej Konstytucji powiedział. Dlatego to art. 125 Konstytucji wyraźnie mówi, że drugi, tylko drugi, Sejm zwyczajny, to znaczy, nie pierwszy, konstytucyjny, nie pierwszy ustawodawczy, jeden jedyny, bez Senatu, jest władny mocą własnej uchwały stanowić — i tu jest powiedziane wyraźnie — Mocą własnej uchwały. Dosłownie tak: „Drugi z rzędu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm może dokonać rewizji ustawy konstytucyjnej własną uchwałą, powziętą większością 3/5 głosujących, otóż tam gdzie prawodawca chciał od dwuizbowości odstąpić, tam umiał to powiedzieć zupełnie wyraźnie. I powiedział to zupełnie niedwuznacznie w art. 125. Znaczy, jeżeli w pewnym momencie od wyrazu „Sejm”, w rozumieniu Sejm jako parlament, Sejm jako całość, która stanowi wszystkie ustawy i prawa dla Rzeczypospolitej Polskiej, gdy, powiadam, od tego pojęcia dwuizbowości, od tego pojęcia parlamentu od tego Sejmu, do którego wracają wszystkie ustawy z Senatu, kiedy od tej dwuizbowości chciał odstąpić prawodawca, to umiał to powiedzieć i powiedział to w artykule 125 zupełnie wyraźnie. I dlatego proszę Panów, jeżeli z racji przygodnej ustawy, jeżeli z racji drobniuśkiej ustawy o Dzienniku Ustaw mamy zmieniać ustrój Rzeczypospolitej, to jest to tak niesłychanie ryzykowny krok, że nie widzę takiej namiętności, która tego rodzaju rzecz może polskiemu ustawodawcy podyktować.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#SPerzyński">Dlatego o los tej ustawy jestem zupełnie spokojny. W takiej formie, w jakiej jest w tej chwili, t. j. bez zmian, przyjąć jej wogóle nie można, trzeba przedewszystkiem tę zasadniczą sprzeczność usunąć i oczywiście głosowalibyśmy za odesłaniem jej powtórnie do komisji i zapowiadalibyśmy zmiany, gdybyśmy nie rozumieli, że zapomocą drobnego incydentu nie można zmieniać ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, i dlatego w imieniu Komisji Prawniczej...</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#komentarz">(Głos: Większości Komisji.)</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#SPerzyński">... wnoszę o odrzucenie tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#SPerzyński">Mniejszość Komisji zapowiedziała zmiany i żądać będzie od Was Panowie Senatorowie zapowiedzenie zmian. Trudno wyobrazić sobie, aby nasz wniosek nie został uchwalony. Gdyby jedna flukta namiętności politycznych nie opadły jeszcze w tej Wysokiej Izbie i przy tak zasadniczej sprawie wywarły swój wpływ, to oczywiście poparlibyśmy wniosek o odesłanie ustawy do Komisji Prawniczej, ale uważalibyśmy to, jako zło mniejsze z dwóch.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Głos ma Wiceminister Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#Marszałek">Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości p. Sieczkowski:</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Projektowana ustawa, zmieniająca rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 grudnia 1927 r. w przedmiocie wydawania Dziennika Ustaw, przesądza wykładnię art. 44, ust. 7 Konstytucji w tym sensie, że do uchylenia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z mocą ustawy wystarcza zwykła uchwała samego Sejmu i to bez jakichkolwiek zastrzeżeń co do trybu i czasu, w jakim uchwały takie miałyby zapadać.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#Marszałek">Niezależnie od stanowiska zasadniczego w tej sprawie z uwagi na to, że postępowanie nad ogólną rewizją Konstytucji jest już w pełnym toku i zagadnienie niniejsze przy ustaleniu zrewidowanego tekstu Konstytucji niewątpliwie będzie w należyty sposób ujęte i ostatecznie rozwiązane odpowiednio do istotnej doniosłości tego zagadnienia. Rząd w chwili obecnej nie przywiązuje wagi do odrzucenia w całości projektowanej ustawy, natomiast uważa za konieczne wprowadzenie do projektu takich zmian, które są niezbędne, aby zapobiec wszelkim wątpliwościom i powikłaniom w stanie prawnym, które musiałyby powstać w razie stosowania tej ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#Marszałek">Głos ma s. Gross.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SGross">Wysoka Izbo! Wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu uchwalonem przez Sejm. Kiedy czytałem ten projekt ustawy, gdzie rozchodzi się tylko o jeden przepis, a mianowicie żeby uchwała Sejmu, która odrzuca rozporządzenie, była ogłaszana w Dzienniku, to się zastanawiałem, a miałem przyjść z motywacją zatwierdzenia tej ustawy, zastanawiałem się, co właściwie referent może powiedzieć przeciw tej ustawie i bardzo pilnie się przysłuchiwałem, czy coś wydostanę. Mianowicie przez moją kilkudziesięcioletnią praktykę, jako adwokat, który musi się i teorją zajmować, ponieważ z reguły staje do każdej sprawy i z drugiej strony adwokat, jestem przyzwyczajony, że można przepisy ustaw różnie interpretować, bo przecież są dwaj adwokaci, ale są pewne przepisy, których różnie interpretować nie można. Przyznaję, że gdyby przyszedł do mnie klijent i powiedział: Może Pan zechce ten przepis, jaki jest w art. 44, zastąpić tak, żeby powiedzieć, że to nie istnieje, to powiedziałbym temu klijentowi: Ja tego nie zastąpię, są tam inni adwokaci, nie chcę psuć sobie renomy, bo jutro także będę miał sprawę. O art. 44 pan referent bardzo mało mówił, ale natomiast dużo mówił o art. 3 i 26. Art. 44 jest jasny tam, gdzie mówi o rozporządzeniach. Art. 3 Konstytucji, który cytował p. referent, powiada: Niema ustawy bez Sejmu. Pan referent nacisk położył nie na ustawę, tylko na Sejm i wszyscy przysłuchiwali się interpretacji tego słowa „Sejm”, że to się rozumie i Sejm i Senat, ale nic p. referent nie mówił o tem, że tam chodzi o ustawę, nie o rozporządzenie. A właśnie art 44 rozróżnia wyraźnie ustawę od rozporządzenia, bo rozporządzenie przecież jest wyjątkowe...</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#komentarz">(S. Perzyński: To już są żarty.)</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SGross">Jestem w tym wieku, że już nie robię żartów. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że każdy prawnik musi rozróżniać między rozporządzeniem a ustawą. Jedno jest, co nie ulega kwestji i p. referent pewno mi nie zaprzeczy: rozporządzenie traci moc prawną w dwóch wypadkach, mianowicie 1) jeżeli nie jest przedłożone to rozporządzenie przez rząd i w drugim wypadku, jeżeli przedłożono, a Sejm je odrzucił. Weźmy ten wypadek: Rząd nie przedłożył tego rozporządzenia. Panowie powiadają, że to ustawa i będziemy się tego rozporządzenia trzymali, jeżeli rząd go nie przedłoży. To są wypadki znane w austrjackim parlamencie, mianowicie był tam znany § 14 i każdy wiedział, że rząd może wydawać rozporządzenia, gdy parlamentu nie było i te rozporządzenia wydane na podstawie § 14 traciły moc prawną, jeżeli parlament je odrzucił. Otóż jeżeli dzisiaj ktoś mówi, że rozporządzenie musi być zmienione ustawą przez Sejm i Senat, to niema żadnej różnimy między rozporządzeniem a ustawą, bo każda ustawa może być zmieniona przez drugą ustawę, przez Sejm i Senat uchwaloną. W takim razie nie potrzeba ciał ustawodawczych, tylko Prezydent będzie wydawał rozporządzenia i to rozporządzenie będzie póty trwało, póki Sejm i Senat tego nie zmienni. Jeżeli się przeczyta ten przepis, to jest powiedziane wyraźnie: „Rozporządzenia, przewidziane w dwóch poprzednich ustępach, będą wydawane z powołaniem się na postanowienia Konstytucji, zawarte w tych ustępach, na wniosek Rady Ministrów i podpisane przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Prezesa Rady Ministrów i wszystkich ministrów, oraz ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Rozporządzenia te tracą moc obowiązującą i t. d.”. Wiemy, kiedy ustawa traci moc obowiązującą, wtedy, jeżeli wyjdzie druga ustawa, która musi przejść przez Sejm i Senat, albo kiedy zostanie wydana na pewien określony czas, to wtedy też ustawa traci moc obowiązującą. Mieliśmy np. ustawę o podatku od nieruchomości, pośpieszyliśmy się wtedy, albowiem kończyła się z końcem grudnia, bo wiedzieliśmy, że w ustawie jest napisany, jest powiedziany termin kiedy traci moc obowiązującą. Ale inne ustawy muszą być zmienione ustawą i wtedy dopiero tracą moc obowiązującą. A jeżeliby rozporządzenie tak samo miało być traktowane, to w takim razie nie byłoby żadnej różnicy. Dalej jest powiedziane: „Rozporządzenia te tracą moc obowiązującą, jeżeli nie zostaną złożone Sejmowi w ciągu dni 14”. Do tego nie potrzeba nowej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SGross">Ta ustawa teraz dlatego wyszła z Sejmu, względnie dlatego Sejm ją uchwalił, aby ją ogłosić, bo się zdarzyły wypadki że Sąd Najwyższy powiedział: Nie wiem o tej uchwale Sejmu. Sąd Najwyższy zupełnie nie kwestjonował tego, że Sejm ma prawo odrzucać rozporządzenia, nie kwestjonował, że rozporządzenie traci moc obowiązującą, jeżeli Sejm odrzuci, Sąd Najwyższy tylko powiedział: Skąd mam to wiedzieć, w Dzienniku Ustaw tego niema, nie muszę czytać sprawozdań z posiedzeń Sejmu. I ta ustawa tylko uzupełnia to, czego przedtem nie było, powiada, że Marszałek Sejmu przesyła tę ustawę i w Dzienniku Ustaw musi być ogłoszona. I dlatego ta ustawa jest konieczna, bo inaczej, ciała ustawodawcze nie miałyby możności przeciwstawić się Rządowi, jeżeli Sejm się nie zgadza z danem rozporządzeniem. Rozporządzenie takie wydane jest warunkowo, bo jeżeli ma ono mieć znaczenie w jakimś wyjątkowym czasie, to się przyjmuje domniemanie, że na to rozporządzenie zgodziłyby się oba ciała ustawodawcze, Sejm i Senat. Jest to więc tylko domniemanie i tylko tak długo to rozporządzenie ma moc obowiązującą, póki to domniemanie może być utrzymane. Jeżeli jednak Sejm uchwala, że to domniemanie jest fałszywe, bo się na nie niegodzi, bo na nie zgodziłby się, to jest podstawa główna usunięta do traktowania rozporządzenia tak samo, jak ustawy, uchwalonej przez Sejm; bo wtedy, kiedy rozporządzenie wydane zostało przez Prezydenta na wniosek Rządu, któż ma o tem wiedzieć, czyby Sejm się zgodził na to, więc jest tylko domniemanie, a z chwilą, kiedy Sejm ma sposobność przyjścia do głosu i wypowiedzenia się, to domniemanie ustaje.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SGross">Pan referent był łaskaw przytoczyć tu art. 125 Konstytucji i powiedział, że tam jest wyraźnie powiedziane: jeśli ustawa, chcę żeby samą uchwałą sejmową, można było coś zmienić, to macie art. 126 i cytuje ilość głosów potrzebną. Nie na to akcent jest dany w tym artykule, że konstytucja może być własną uchwałą Sejmu zmieniona, ale jest powiedziane, że w każdym czasie może być Konstytucja zmieniona. Nietylko ten Sejm drugi, obecny, może zmienić Konstytucję, ale nawet każdy następny, tylko inną większością, kwalifikowaną. Jeżeliby np. przyszły Sejm i Senat miały zmieniać Konstytucję, to tu powiedziano, że wtedy potrzeba 2/3 głosów, a jeżeli ten Sejm ma zmienić, to 3/5 głosów, więc tak potrzeba 60%, a tak 66%.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SGross">Ponieważ w tym kierunku chyba niema żadnych wątpliwości, że uchwała sejmowa ma prawo rozporządzenie odrzucić i tylko o to chodzi, aby sądy mogły się stosować do tego rozporządzenia, żeby nie było tak, że jeden sąd się stosuje, a drugi się nie stosuje, jest konieczne, aby to w Dzienniku Ustaw było ogłaszane, bo wówczas tylko, gdy jest ogłoszone, jest dla sądu wiążące.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SGross">Dlatego proszę Panów o głosowanie za ustawą w brzmieniu sejmowem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Proszę Panów, jest szereg mówców zapisanych.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#Marszałek">Ponieważ następnie o godz. 3 jest posiedzenie Sejmu, a mamy wspólne biuro stenograficzne, wobec tego musimy się skracać i o to proszę Panów mówców.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! P. referent wyraził życzenie, ażebyśmy tę sprawę traktowali nie politycznie, lecz wyłącznie ze stanowiska prawnego. Mogę się do tego życzenia zastosować, jakkolwiek, o ile chodzi o p. referenta, muszę wyrazić zdziwienie, dlaczego Komisja Prawnicza nie przyszła zaraz z wnioskami o jakieś poprawki, o zmiany, jeżeli uważała, że te zmiany są potrzebne, skoro ta ustawa jest tak krótka, że zupełnie nie wymaga tego, aby ewentualnie być nanowo odsyłaną do Komisji. Według mojego zdania, jeżeli Komisja Prawnicza przyjdzie do przekonania, że pewne już konkretne zmiany są pożądane, to powinna nam te zmiany przedłożyć, według regulaminu przedewszystkiem Komisje przedkładają nam wnioski o zmianę lub o przyjęcie zupełne uchwał sejmowych, a dopiero wówczas, jeżeli ustawy są dłuższe, wymagają dłuższego zastanowienia się, mogą powstawać wnioski o odesłanie do Komisji, o zapowiedzenie zmian. Otóż tu mamy krótką ustawę i Komisja się do tego nie zastosowała, a natomiast zaproponowała nam zupełne odrzucenie uchwały sejmowej. Żałuję, że szanowny referent nie był posłem wówczas, kiedy ustawa z r. 1926 zmieniła w tym art. 44 dawniejszy tekst Konstytucji, bo gdyby był członkiem Sejmu, to prawdopodobnie nie mógłby tu z takiem poczuciem głębokiego przekonania przemawiać, bo ta sprawa nie jest nowa, ta sprawa była bardzo szeroko traktowana w swoim czasie i w Sejmie i w Senacie, Senat w tej sprawie uległ. Mogę to śmiało powiedzieć dlatego, że byłem reprezentantem stronnictwa, które głosowało za tem, aby Senat miał to prawo, aby ta uchwała musiała być jeszcze przez Senat zatwierdzana, ale niestety upadliśmy z tym wnioskiem i musieliśmy się zastosować do uchwały większości, a uchwała była wyraźna, mianowicie, że się odrzuca żądanie Senatu, który postawił poprawkę „Sejmu i Senatu” w tym art. 44, odrzuca się to żądanie Senatu i przyjmuje się uchwałę Sejmu w poprzedniem brzmieniu, że tylko uchwała Sejmu tu jest decydująca a nie uchwała Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SGłąbiński">Ta sprawa była całkiem jasna. A skoro raz ustawa została przyjęta, została ogłoszona, jest wyraźnie w art. 44 powiedziane to, co się wówczas uchwaliło, jak może teraz Senat podnosić znowu wątpliwości na tej podstawie, jakoby nie było żadnej różnicy między rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej a ustawą zwyczajną, która wymaga uchwały Sejmu i Senatu. Otóż sądzę, że Senat powinien być wzorem i stróżem praworządności. Jakkolwiek ta ustawa jest dla Senatu przykra, ale jednak dura lex, sed lex. To jest przykra rzecz dla Senatu, że w tej sprawie nie ma głosu, że w tej sprawie sam Sejm decyduje, ale jest to ustawa, ta ustawa obowiązuje, to jest wyraźnie postanowione. Ktokolwiek ma jakieś wątpliwości, niech sobie przeczyta dyskusję, która się w tej sprawie odbywała w Sejmie i Senacie, a te wszystkie wątpliwości ustaną. Prawda, mogliby szan. prawnicy powiedzieć: to, co było, nas nie obchodzi, taki jest wyraźny tekst ustawy, który się sprzeciwia uchwale samego Sejmu. Tymczasem takiego tekstu niema. Przeciwnie, wyraźny tekst ustawy mówi tylko o Sejmie, a nie o Senacie. A zatem sprawa ta jest zupełnie jasna i była zupełnie jasna, niestety, musimy się z tem pogodzić, że jest taka ustawa.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SGłąbiński">A ponieważ Senat musi stać na stanowisku prawnem, ponieważ Senat, jeżeli chce utrzymać swoją powagę, godność i powagę swych uchwał, nie może uczynić nic takiego, coby było sprzeczne z prawem, przeto sądzę, że wniosek o odrzucenie uchwały sejmowej jest zupełnie nieuzasadniony, za tym wnioskiem głosować nie będziemy. Możliwe jest, że jakaś poprawka byłaby pożądana, tak samo, jak i w poprzedniej ustawie, ale ponieważ żadnych poprawek nie widzę, żadnych poprawek komisja nam nie zaproponowała, a wniosek o zapowiedzenie tych zmian muszę tylko traktować jako wniosek o odroczenie tej całej sprawy, wobec tego oświadczam, że Klub Narodowy głosować będzie za przyjęciem ustawy w tym tekście, jaki Sejm uchwalił, chyba, że byłyby postawione tu jakieś poprawki, takie, któreby bez zapowiedzi zmiany mogły być przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#komentarz">(Głos: Mniejszość na komisji zapowiedziała zmiany, a nikt ich nie referuje.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Sprawa dostatecznie została wyjaśniona. Nowelizacja tego rozporządzenia o wydawaniu tego Dziennika dlatego napotyka na te trudności, że stoi na przeszkodzie różna interpretacja art. 44. Sejm stanął na stanowisku, że on sam jest upoważniony uchylić rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej bez udziału Senatu. Pan referent większości stanął na przeciwnem stanowisku, stanął na stanowisku, że skoro rozporządzenie Prezydenta ma moc ustawy, dlatego tylko ustawą może być zmienione, a więc do tego potrzeba udziału Senatu. Jego stanowisko nie da się utrzymać i nikogo tu w tej Wysokiej Izbie nie może przekonać. Po pierwsze dosłowny tekst ustawy przemawia za stanowiskiem Sejmu, a to, co p. prezes Głąbiński przytoczył tu przed chwilą, powstanie i uchwalenie art. 44 w brzmieniu ustawy z 2 sierpnia 1926 roku, przemawia wyraźnie przeciw referentowi większości i za stanowiskiem Sejmu. Gdy się w Sejmie toczyły rozprawy nad tą ustawą, dzisiaj nam przedłożoną, d. 10 stycznia autorytatywni członkowie Sejmu, a dawniej Senatu powtórzyli na pełnym Sejmie to, co mniej więcej p. prezes Głąbiński tu wypowiedział. B. Marszałek Senatu Trąmpczyński wyraźnie oświadczył, że Sejm uchwalił tekst ustawy w pierwszem czytaniu w brzmieniu, wydrukowanem w Konstytucji. Sprawa poszła do Senatu. Senat postawił dwie poprawki. Część Senatu żądała, ażeby do uchylenia rozporządzenia Prezydenta była potrzebna ustawa, jednak z tą poprawką na samym Senacie przepadła ta część; druga część Senatu postanawiała, ażeby uchylenie rozporządzenia Prezydenta mogło nastąpić w ten sposób, że Rząd ma je przedłożyć i Sejmowi i Senatowi i albo Sejm, albo Senat może je uchylić. Z tą poprawką sprawa wróciła do Sejmu. Sejm stanął na pierwotnem swojem stanowisku i poprawkę Senatu odrzucił i jeszcze raz zatwierdził ten pierwotny tekst, przez siebie uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SMakuch">Ówczesny Marszałek Senatu, p. Trąmpczyński protestował przeciw temu. Chciał koniecznie, aby i Senat miał ingerencję przy uchylaniu rozporządzenia, protest jego jednak nie został uwzględniony. Odbyła się nawet konferencja u ówczesnego Marszałka Sejmu p. Rataja, na tej konferencji był ówczesny minister sprawiedliwości p. Makowski, obecny premjer Bartel, p. Trąmpczyński i p. Rataj, i tam jeszcze raz p. Trąmpczyński probował ratować, salwować stanowisko Senatu. Jednak to się nie udało. Więc uchwalenie i ustalenie tego art. 44 ust. 7, wyraźnie świadczy za tem, że jedynie Sejm jest uprawniony do uchylenia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SMakuch">O co chodzi, proszę Panów? Czy panu referentowi większości chodzi o tę wielką górnolotną interpretację ustawy, czy może chodzi o zupełnie co innego? Chodzi o to, aby uchwała Sejmu z 16 września 1927 r., uchylająca dekret prasowy, nie została ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Według obecnego brzmienia ustawy o Dzienniku Ustaw nie można tej uchwały ogłosić, dlatego właśnie Sejm nowelizację przeprowadzał, by i ta uchwała została ogłoszona. O to, proszę Panów chodzi.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SMakuch">A jeszcze jedna rzecz. Najwyższy Sąd stanął w konkretnym wypadku na stanowisku Sejmu, mianowicie w pewnej sprawie nie mogła jedna izba Sądu rozstrzygnąć tak zawiłej kwestji, kto ma prawo uchylania rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej, czy tylko Sejm, czy i Senat, i wtedy Najwyższy Sąd w plenissimum, w pełnym składzie 55 sędziów orzekł, że jedynie Sejm jest władny własną uchwałą uchylić rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Dalej powiedział, że wprawdzie tak jest, ale uchwała Sejmu z dnia 16 września 1927 r., uchylająca dekret prasowy, nie została ogłoszona i dlatego Sąd nie może jej stosować. Właśnie chodzi o to, aby przez przyjęcie noweli do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o wydawaniu Dziennika zmusić p. Ministra Sprawiedliwości do ogłoszenia tej uchwały, bo ta uchwała Sejmu z 16 września 1927 r. skasowała, uchyliła ten dekret i tylko dla tego, że nie może być według brzmienia obecnej ustawy ogłoszona w Dzienniku, nie może ona dziś obowiązywać.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#komentarz">(Głos: Może być ogłoszona, tylko nie chcą.)</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SMakuch">Panu referentowi większości chodzi o to, ażeby nie dopuścić do pomieszczenia tej uchwały, kasującej dekret.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SMakuch">Proszę Panów, ten dekret prasowy został z oburzeniem przyjęty i dziś cała opozycja w Polsce odczuwa na swych plecach to, co my przeżywamy od 1919 r. Dziś plamy świecą w gazetach na całem terytorjum Polski, dawniej u nas te plamy świeciły, a teraz ta ustawa prasowa tak opozycyjne pisma niszczy, że poprostu już dalej wytrzymać nie można. Już tedy Sejm prawie jednogłośnie w 1927 r. reagował przeciw temu dekretowi i reagował w ten sposób, że go uchylił. Szczególnie, proszę Panów, prasa mniejszości narodowych bardzo wskutek tego dekretu cierpi Ukraińcy od 1919 r. przez dobre parę lat nie mogli wydawać żadnych czasopism, wszystko zamykała policja, a kiedy stosunki troszeczkę się uregulowały i można było niektóre pisma wydawać, to wtedy administracja i policja hulały w ten sposób, że masakrowały wprost konfiskatami te pisma, że nie można było wytrzymać, że jedne za drugiem upadały. A i obecnie szczególną miarę zastosowała policja lwowska do pism popularnych. W popularnem piśmie, proszę Panów, dotychczas nie umieszczono ani jednego przemówienia posła, nawet w dosłownem brzmieniu, wszystko konfiskuje się. Niedawno byliśmy świadkami, że skonfiskowano enuncjacje prezesa klubu ukraińskiego Lewickiego. Administracja nie daje możności odbywania zgromadzeń. Policja rozwiązuje nawet poufne zgromadzenia. Na to jest specjalny okólnik b. ministra Składkowskiego, że wszystkiego się zakazuje. Przemówienia posła nie można umieścić w żadnem popularnem piśmie, a nawet i w dzienniku, a w takim razie wyborca nigdy nie dowie się, co jego poseł robi. Proszę Panów, te represje mają właśnie między innemi na celu, ażeby wyborca nie mógł się zetknąć z swym posłem, bo na zgromadzeniu nie może tego zrobić, gdyż policja zakazuje i rozwiązuje, ani z pism nie może się ten wyborca dowiedzieć, co jego poseł robi i jak się sprawuje.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SMakuch">Proszę Panów, kiedy dwa lata temu w Genewie pokazywał pewien nasz korespondent, publicysta dr. Panejko „Diło” z białemi plamami, to wielkie zdziwienie wywołał. Wszyscy sprawozdawcy przylecieli i patrzyli, co to jest. Nie mogli sobie wyobrazić, ażeby w ludowej Rzeczypospolitej Polskiej była taka wolność prasy, że prawie połowa „Diła” była z białemi plamami. I wtedy Panejko napisał do redakcji „Diła” i publicznie to ogłosił, że bardzo pożądane jest, żeby nie tylko pojedyńcze numery tam pokazywano, lecz żeby całe roczniki zaprezentować tym panom, którzy zbierają się przy sposobności posiedzeń Ligi Narodów, żeby im ad oculos pokazać, jakiej wolności my używamy pod panowaniem Polski.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#komentarz">(P. Kłuszyńska: Względem nas jest to samo.)</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SMakuch">Przyznaję wam szczerze i otwarcie, że teraz dopiero zrozumiecie, jak ciężko my musimy biedować i jak ciężko nam żyć, szczególnie z wydawnictwami, jeżeli i do was obecnie tę samą politykę się stosuje.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SMakuch">Przez 150 lat najświatlejsze umysły walczyły o wolność prasy. Przeżyliśmy wielką rewolucję światową, przeżyliśmy wielką wojnę i zdawało nam się, że ta najcenniejsza i najdroższa dla nas wolność prasy będzie zachowana. Ale jej obecnie nie mamy. O co obecnie chodzi? Chodzi o to, żeby przez przyjęcie tej drobnej noweli do rozporządzenia o wydawaniu Dziennika Ustaw umożliwić ogłoszenie uchwały Sejmu, kasującej dekret prasowy. Chcemy, żeby ten kaganiec na prasę został uchylony, chcemy, ażeby wolność prasy zapanowała i dlatego będziemy głosowali przeciw wnioskowi referenta większości, a za wnioskiem p. s. Grossa, ażeby ustawę przyjąć w brzmieniu sejmowe.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kulerski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SKulerski">Wysoka Izbo! Słyszeliśmy cały szereg enuncjacji prawniczych, wywodów mniej lub więcej przekonywujących. Mniej były przekonywujące wywody p. s. Perzyńskiego. Nic mogły one oczywiście nikogo logicznie myślącego przekonać. Inni mówcy przemawiali niewątpliwie o wiele bardziej logicznie i według zasad słuszności i ci przekonali chyba każdego, kto dotąd był odmiennego zdania, że trzeba przyjąć ustawę w brzmieniu komisji.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#komentarz">(Przerywanie.)</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SKulerski">A to pan Senator z Wilna, który poprzedniej bronił ustawy, a która przy imiennem głosowaniu uzyskała bardzo poważną większość, też jest przekonany! Bardzo pięknie! Żałuję bardzo, że prócz ostatniego szanownego przedmówcy prawie że nikt nie dotknął rdzenia tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SKulerski">Dlaczego także p. referent nie dotknął tej sprawy? Dziwię się temu bardzo. Bo jednak znaczna liczba pp. Senatorów faktycznie nie wie, że w tym wypadku głównie chodzi o dekret prasowy, o zniesienie dekretu prasowego. Coprawda punkt 5 porządku dziennego jest tak ujęty, że się nie widzi o jak bardzo ważną sprawę przy tym punkcie chodzi. A chodzi przecież o dekret prasowy, ojca cenzury, która dzisiaj w tak okropny sposób gnębi całą prasę.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SKulerski">Powiedziano niedawno w Sejmie, że istotnie doczekaliśmy się hańby, iż się porównuje na niekorzyść czasów obecnych położenie prasy dzisiejszej z położeniem prasy, wychodzącej za czasów niewoli. Brano to bardzo za złe p. Trąmpczyńskiemu, że tę sprawę w ten sposób poruszył, a jednak dużo w tem było słuszności.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#komentarz">(P. Perzyński: Zazdrości pan laurów p. Trąmpczyńskiemu.)</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SKulerski">Sam jestem dziennikarzem, sam przechodziłem także gehennę prześladowań za czasów niemieckich. Niejednokrotnie i ja i moi współpracownicy wycieraliśmy więzienia pruskie, wiem więc doskonale, jakie były stosunki prasowe w czasach niewoli, i gdy walczyliśmy o prawa narodu. A jednak mocno to mogliśmy wypowiedzieć swobodnie co nam sumienie dyktowało i to nazywaliśmy wolnością prasy.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SKulerski">Pewnie, że nieraz bywały kary za nasze artykuły, lecz nie oglądaliśmy się na kary więzienia, na kolosalne kary pieniężne. Głosiliśmy prawdę aczkolwiek wiedzieliśmy doskonale, że nastąpią represje. Te represje bardzo chętnie znosiliśmy, wiedząc, że będą posiewem przyszłej wolności narodu.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SKulerski">Nie możemy jednakże tolerować takich stosunków, jakie są obecnie w wolnej Polsce. Przecież cenzura w czasie normalnym, nie w czasie wojny, czy stanu wyjątkowego, jest hańbą dla Polski. Przecież swej dawnej patryjotycznej prasie Polska zawdzięcza, że naród przetrwał z taką siłą uświadomienia narodowego, do czasów wolności i niepodległego bytu państwowego. A ta prasa dziś najbardziej jest gnębiona. Nie powinniśmy więc niepodległego bytu naszego państwowego kalać utrwalaniem tego rodzaju urządzeń. Prasa obecnie w czasie pokoju, w czasie normalnym, jeżeli nie jest prasą B. B. jest gnębiona, jest poprostu niszczona. A jednak nawet wedle dekretu prasowego cenzura nie ma służyć do tego, aby niszczyć prasę. Cenzura nawet w czasach wyjątkowych, w czasach wojny, jest powołana do tego tylko, by przeszkodzić pomieszczeniu pewnych wiadomości, co uważa się za szkodliwe dla państwa, ale nie powinna nigdy, jak u nas służyć za narzędzie niszczące, podkopujące prasę. Przeciw temu musimy protestować, a znakiem tego protestu będzie przyjęcie tej ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SKulerski">Dlatego też każdy, któremu naprawdę o to chodzi, aby Polska nie wyglądała tam gdzieś w świecie na Meksyk, na Rosję sowiecką, albo na Rosję carską, każdy, kto tego nie chce, abyśmy stali pod pręgierzem tej hańby, powinien głosować za tem, aby przyjąć ustawę w brzmieniu sejmowem. Klub nasz będzie za tem głosował.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Skokowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SSkokowski">Wysoki Senacie! Byłem przekonany, że dyskusja nad tym punktem porządku dziennego będzie się toczyła wyłącznie w granicach argumentów prawnych i do tego rodzaju spokojnej dyskusji do oceny tego przedmiotu sine ira et studio byłem przygotowany. Po doświadczeniu, które mieliśmy przy rozpatrywaniu punktu 3 porządku dziennego, przyszedłem do tego smutnego przekonania, że walka z większością opozycyjną w stosunku do naszego klubu tej Wysokiej Izby, walka argumentami natury prawnej jest walką z wiatrakami. Jednak pozwolą Panowie, że w kilku słowach, pokrótce przytoczę argumenty natury prawnej, które przemawiają za słusznością stanowiska, zajętego przez większość komisji, któremu dał wyraz p. senator Perzyński.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SSkokowski">Że argumenty prawne i w tym wypadku, przypuszczam, będą zupełnie rzucane w powietrze, to mnie przekonały przemówienia dwóch ostatnich mówców: p. s. Makucha i p. s. Kulerskiego, którzy tu odrazu nam oświadczyli, że traktują tę sprawę umieszczania w Dzienniku Ustaw uchwał Sejmu nie z punktu widzenia prawnego, ale z punktu widzenia poszczególnego wypadku, z punktu widzenia możności zniesienia w ten sposób dekretu prasowego. Skoro, oczywiście, w ten sposób ustosunkowała się opinja większości Senatu do tej sprawy, no to właściwie o tej sprawie nie mamy już co mówić, bo każdy, kto jest przeciwnikiem dekretu prasowego, będzie głosował przeciw naszemu stanowisku a za tą ustawą.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SSkokowski">Proszę Panów, argumenty prawne, które tu zupełnie, mojem zdaniem, dokładnie i szczegółowo wyłożył p. s. Perzyński, przemawiają za słusznością stanowiska większości komisji. I nie mogę się tu zgodzić ze zdaniem wielce szanownego p. prof. Głąbińskiego, który oświadczył, że powołani do autorytatywnej interpretacji ustaw mogą być tylko ci, którzy brali udział w ich wydawaniu, albo w każdym razie ci, którzy są obeznani z warunkami, w jakich ustawy były uchwalane. My ten argument, Szanowny Panie Profesorze, słyszeliśmy na Komisji Prawniczej od p. s. Schreibera, który także brał udział w redagowaniu ustawy konstytucyjnej, ale ta zasada, Panie Profesorze, jest zupełnie niesłuszna.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Ja takiej zasady nie wypowiadałem.)</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SSkokowski">Przepraszam, w takim razie źle zrozumiałem, ale p. Senator powoływał się na to, że ci, którzy uchwalili art. 44 Konstytucji, mieli właśnie na myśli to, co p. Senator głosi, że tylko Sejm własną uchwałą może uchylać dekrety Prezydenta. Zgodzę się, że może była taka intencja, zgodzę, się z tem, że może mieli to na myśli, ale jeśli tak, to bardzo źle to zredagowali i ułożyli w tekście Konstytucji. Bo proszę pp. Senatorów, jeśli wtedy ci, którzy uchwalali Konstytucję mieli na myśli, że tylko własną uchwałą Sejmu może być zniesione rozporządzenie Prezydenta, to dlaczego w tem miejscu nie użyli słowa „własną”? Już na to zwrócił uwagę s. Perzyński, który powiedział, że tylko w jednem jedynem miejscu naszej Konstytucji jest użyte określenie: własną uchwałą, mianowicie w art. 125 i to jest jasno wypowiedziana myśl i intencja, a tam gdzie tego niema „własną uchwałą”, skoro ten wyraz jest umieszczony w jednem miejscu, to a contrario jest zupełnie słuszna interpretacja prawnicza, że tam się miało na myśli coś innego. S. Perzyński, sądzę, doskonale przedstawił Panom, że z wyjątkiem jednego wypadku, gdzie w Konstytucji jest powiedziane: „własną uchwałą”, wszystkie inne miejsca, gdzie się mówi o uchwalaniu, czy uchylaniu przez Sejm aktów prawodawczych, ma się na myśli ustawę sejmową, która musi przejść odpowiednie instancje, t. zn. Senat i z powrotem Sejm, ale tu niema mowy o własnej uchwale Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#SSkokowski">P. Senator Gross zarzucał tu niesłuszność interpretacji prawniczej, ale przyznam się, że z ust jego nie słyszałem żadnego argumentu, któryby mnie przekonał, bo powiada: ponieważ to jest tylko rozporządzenie Prezydenta, to dostateczna jest dla jego uchylenia uchwała Sejmu — miał na myśli uchwałę własną, ale p. senator Gross, skoro używał określenia „rozporządzenia Prezydenta”, dlaczego pomija dwa słowa, które za tem rozporządzeniem stoją: „z mocą ustawy”, to znaczy, że rozporządzenie Prezydenta jest ustawą, bo jest z mocą ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#komentarz">(S. Gross: Nie jest ustawą.)</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#SSkokowski">A czem jest?</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#komentarz">(S. Gross: Z mocą ustawy.)</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#SSkokowski">A więc jest ustawą i nie może być zniesione uchwałą, lecz w drodze ustawowej, w drodze ogólnych przepisów naszej Konstytucji może być zniesione przez Sejm i Senat.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#SSkokowski">W tej chwili kończę, ale chcę zwrócić uwagę jeszcze na jedną okoliczność. Panowie Senatorowie Makuch i Kulerski powoływali się na to, że właściwie chodzi tutaj o dekret prasowy, że ten dekret prasowy jest hańbą dla ustawodawstwa, czy dla stosunków polskich.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-44.12" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiego Senatu, jeśli tak jest, jeśli to jest hańbą i tego rodzaju opinją jest nietylko w kraju, ale i w Senacie...</u>
+ <u xml:id="u-44.13" who="#komentarz">(Przerywania)</u>
+ <u xml:id="u-44.14" who="#SSkokowski">... a trzeba przypuszczać, że jeżeli istotnie Pan ma rację, to i wśród dostojnego grona pp. Senatorów taka opinją istnieje, to dlaczego Sejm ucieka od Senatu? Niech i Senat napiętnuje tę hańbę. Jeżeli to dla nas jest rzecz zrozumiała, to dlaczego Sejm unika, ażeby Senat wypowiedział się, że to jest hańba? W tym wypadku Sejm chce sam uchylić się od drogi normalnej, że chce własną uchwałę tę załatwić. Co to znaczy? To znaczy, że Pan nie wierzy Senatowi.</u>
+ <u xml:id="u-44.15" who="#SSkokowski">Proszę Panów, jeżeli Panowie chcą również uchylić się od tego, ażeby Senat decydował takie rzeczy, to znaczy, że Panowie również nie wierzą we własne siły, we własny stosunek do tej kwestji.</u>
+ <u xml:id="u-44.16" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-44.17" who="#SSkokowski">Panowie chcecie się uchylić, myślicie, że tylko Sejm jest powołany do tego, ażeby piętnować hańbę w życiu naszego Państwa, a Senat nie ma sił ku temu, Senat nie jest do tego powołany? Czy to są argumenty rzeczowe, Panie Senatorze,...</u>
+ <u xml:id="u-44.18" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-44.19" who="#SSkokowski">... czy to są argumenty prawne?</u>
+ <u xml:id="u-44.20" who="#SSkokowski">Chcę jeszcze na jeden mały szczegół zwrócić uwagę, dlaczego większość komisji stoi twardo na tym punkcie widzenia, że ta ustawa winna przejść i przez Senat ze względów zasadniczych. Bo jeżeli my, proszę Wysokiego Senatu, przy mniej lub więcej, jak tu któryś z pp. przedmówców się wyraził słusznej interpretacji odnośnego artykułu Konstytucji możemy być tego lub innego zdania, to dlatego Senat ma pomniejszać swoje uprawnienia? Dlaczego Senat przy rozbieżnej interpretacji tych artykułów staje odrazu na tym punkcie widzenia, że to nie jest jego prawo, nie są jego kompetencje.</u>
+ <u xml:id="u-44.21" who="#komentarz">(S. Gross: Będziemy głosować.)</u>
+ <u xml:id="u-44.22" who="#SSkokowski">Proszę Wysokiej Izby, czy my w ten sposób nie mówimy krajowi, że właściwie Senat sam przekreśla swoje znaczenie i swoją rolę...</u>
+ <u xml:id="u-44.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-44.24" who="#SSkokowski">... powiadamy, że jest niepotrzebny, bo sam się zrzeka tych uprawnień, które jemu na mocy Konstytucji przysługują. Panowie chcecie, ażeby przyszły ustrój był jednoizbowy — macie do tego prawo, ale niech ta Izba, która istnieje i winna szanować swoją własną godność, nie powie sama, że jest niepotrzebną i nie zrzeka się tych uprawnień, które dla niej z Konstytucji wypływają.</u>
+ <u xml:id="u-44.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Ossowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SOssowski">Wysoka Izbo Senatorska! Jak szkodliwy jest w naszem życiu publicznem dekret prasowy i równocześnie ogłoszony dekret o zniewadze władz z 10 maja 1927 roku, wykazują przedewszystkiem praktyki rozmaitych urzędów administracyjnych a zwłaszcza prokuratorskich. Oto w tej chwili otrzymałem z Torunia telefonogram, że przemówienie z komisji Senatu, dosłownie podane do druku, zostało przez prokuratora sądu okręgowego w Toruniu skonfiskowane. Drugi nakład bez tego sprawozdania Redakcja wydała i ten drugi nakład przeszedł gładko, więc jasne jest, że konfiskata tego numeru „Słowa Pomorskiego” nastąpiła za podanie wymienionego przemówienia, chociaż art. 31 Konstytucji opiewa wyraźnie, że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprawozdanie z jawnego posiedzenia Sejmu i Komisji sejmowej. Art. 37 mówi, że postanowienia art. 11 i dalszych stosują się odpowiednio również do Senatu i jego Komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SOssowski">Ale to nie jest tylko jeden wypadek z Torunia. Został również skonfiskowany numer „Słowa Pomorskiego” za przemówienie p. posła Madejczyka z Klubu P. S. L. Piast w Sejmie, kiedy przedstawiał na plenarnem posiedzeniu rozbicie zjazdu P. S. L. Piast. Do dnia dzisiejszego konfiskata nie została uchylona.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SOssowski">Klub mój pozwoli sobie dziś jeszcze zgłosić w sprawie „Słowa Pomorskiego” do p. Ministra Sprawiedliwości odpowiednią interpelację. Widzimy jednak do czego prowadzą te 2 dekrety: prasowy i o znieważeniu władz. To jest najsilniejszy argument za uchylaniem bo zachodzi stosowanie wbrew Konstytucji i prawu przez urzędy prokuratorskie tych 2 ustaw.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Poczętowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SPoczętowski">Wysoki Senacie! Tak dużo słyszeliśmy dziś o wysokich materjach, o wolności słowa, o prawach obywatelskich, o Konstytucji, że naprawdę na chwilę zapomniało się, że mamy do czynienia z praktyczną ustawą która ma na celu ni mniej ni więcej, jak tylko określenie sposobu drukowania ustaw w Dzienniku Ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SPoczętowski">Kiedy projekt ustawy sejmowej w pierwszym momencie dostał się do moich rąk, pomyślałem sobie w sposób zupełnie naturalny, że przecież działalność ustawodawcza w Państwie Polskiem istnieje od czasu powstania Państwa Polskiego, to znaczy od lat 12, że przecież wszystkie ustawy w Państwie Polskiem są ogłaszane w Dzienniku Ustaw stale i dotychczas za ten cały czas istnienia Państwa Polskiego nie zaistniała potrzeba takiej pasji, tych pełnych namiętności rozpraw i dyskusji na temat, w jaki sposób, w jakim trybie mają być ogłaszane ustawy w Dzienniku Ustaw, ta rzecz wydała mi się odrazu na mój prosty, zwyczajny rozum, dziwnie podejrzaną, i zdaje mi się, że dla każdego obywatela, który nie został odpowiednio przygotowany, nie został wytrenowany w sposobie specjalnego interpretowania ustaw, to spostrzeżenie musi w pierwszym rzędzie stanąć przed oczami. 12 lat istnieje ustawodawstwo w Polsce, 12 lat są ustawy drukowane w Dzienniku Ustaw, jednak nie było powodu do tak namiętnej walki.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#komentarz">(Głos na lewicy: To zasługa p. Cara.)</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#SPoczętowski">Zasługa to działaczy z jednej strony i z drugiej strony i tych, którzy zwalczali p. Ministra Cara.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#komentarz">(Głos na prawicy: To następstwo bezprawia.)</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#SPoczętowski">A to, co Panowie teraz stwierdzacie, że walczycie z byłym ministrem, z duchem byłego ministra, to daje świadectwo Waszej niedoskonałości, niedoskonałości tej Izby, która na zagadnienia, przed sobą natury ustawodawczej, a walczycie z duchem, który jest czemś nierealnem.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Demoralizacją, którą szerzycie, dajecie świadectwo niedoskonałości Izby.)</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Duch jest w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.)</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#SPoczętowski">Szanowni Panowie przedstawiciele opozycji, daliście jeszcze raz świadectwo. że główną Waszą troską nie jest walka o dobre ustawodawstwo Rzeczypospolitej, lecz porachunki nietylko z tymi ministrami, którzy są w rzeczywistości, ale nawet z duchem, z mrzonką, która Wam się wydaje, że jeszcze przeszkadza Wam w Waszej robocie i w Waszem istnieniu.</u>
+ <u xml:id="u-48.9" who="#komentarz">(Przerywania na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-48.10" who="#SPoczętowski">Wiec nie chodzi o poprawę ustawodawstwa, lecz o walkę z ministrem, który już nie jest ministrem...</u>
+ <u xml:id="u-48.11" who="#komentarz">(Głos na lewicy: To Panu się tak śni.)</u>
+ <u xml:id="u-48.12" who="#SPoczętowski">Druga sprawa, proszę Państwa, która znowuż zwróciła moją uwagę i wydała mi się dziwaczną, to sprawa wolności prasy, sprawa dekretu osławionego. To, że walka z dziennikarstwem w pewnych chwilach w imię pewnych postulatów i potrzeb państwowych...</u>
+ <u xml:id="u-48.13" who="#komentarz">(s. Kluszyńska: Bebe.)</u>
+ <u xml:id="u-48.14" who="#SPoczętowski">... musi być prowadzona, to mniej więcej każdy obywatel uznaje. Chwile te przychodzą wtedy, kiedy obyczaj w społeczeństwie upada tak nisko…</u>
+ <u xml:id="u-48.15" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-48.16" who="#SPoczętowski">Ci, proszę Panów, którzy przedstawiają przedstawicielom za granicą te puste białe kartki naszych dzienników i chcą w ten sposób wywalczyć prawa, raczej pognębiają obyczaj społeczny, wskazując, jak wiele jest nieprawości w tem społeczeństwie, jeżeli walka z tem musi być prowadzona w sposób, tak. że to sprawa obosieczna i nie są to strachy, któremi Panowie możecie tych. którzy walczą o praworządność...</u>
+ <u xml:id="u-48.17" who="#komentarz">(Oklaski. Sprzeciwy.)</u>
+ <u xml:id="u-48.18" who="#SPoczętowski">... zmusić do poddania się, tych, którzyby chcieli ujawniać złe obyczaje naszego społeczeństwa. Proszę Panów, trzeba się zgodzić, że dekret prasowy w pewnej chwili historii przestaje być potrzebnym; w pewnej chwili dekret prasowy był potrzebny, przychodzi druga chwila historyczna i ten dekret jest zbyteczny i wymaga albo poprawki, albo usunięcia. I na to, proszę Wysokiej Izby, jest droga określona wskazana, normalna i spokojna. Każda ustawa błędna, każda ustawa niewystarczająca może być znowelizowana i poprawiona i Sejm miał tę drogę, mógł tą drogą iść i mógł już dawno dekret prasowy zmienić w tym kierunku, jak większość Sejmu tego sobie życzyła. Ale dla mnie jest absolutnie niezrozumiała z punktu widzenia ustawodawczego, z punktu widzenia troski ustawodawczej ta droga, na którą wszedł Sejm, albowiem interpretacja art. 44 nie prowadzi drogą najkrótszą do uchylenia dekretu, to jest droga najdłuższa, najmniej praktyczna i jest wywołana całkiem innemi kombinacjami i pobudką, którą Panowie już konstatowali, była nie chęć usunięcia dekretu, lecz walka z b. ministrem Carem, walka tak roznamiętniająca, że nawet kiedy stała się już zbyteczna, to jeszcze przez inercję się walczy, bo stawia się sobie za cel, że trzeba znieść dekret prasowy.</u>
+ <u xml:id="u-48.19" who="#SPoczętowski">Jeśli mam przejść do argumentów natury prawnej, to tylko w krótkości chciałbym jeszcze powiedzieć, że ta rzecz znalazła już oświetlenie wystarczające. Jeden z mocniejszych argumentów opozycji, jakie tu były podniesione, to był argument wspomnień osobistych…</u>
+ <u xml:id="u-48.20" who="#komentarz">(Głos na lewicy: A Sąd Najwyższy?)</u>
+ <u xml:id="u-48.21" who="#SPoczętowski">O tem też powiem… z okresu, kiedy art. 44 był uchwalany. O tych rzeczach dość się mówiło, chcę tylko podkreślić, że memuary osobiste, memuary nawet nienapisane, w sprawach ustawodawczych nie mogą służyć za dostateczną wykładnię ustawy. Tekst prawa, tekst Konstytucji, musi być w danym razie jedyną wskazówką.</u>
+ <u xml:id="u-48.22" who="#komentarz">(Głos: Właśnie o to chodzi.)</u>
+ <u xml:id="u-48.23" who="#SPoczętowski">I ci, którzy twierdzą, że art. 44, używając wyrazu „Sejm”, w sposób niedwuznaczny prowadzi do tego, że dekrety Prezydenta mogą być uchylane w drodze uchwały sejmowej, zapominają o tem, że pod tym względem mamy już precedensy. W okresie 1924 roku przecież była t. zw. lex Grabski, były przecież dekrety, wydawane przez byłego Ministra Skarbu Grabskiego i przecież precedens w tej materji zupełnie jasno się wypowiedział, w jakim kierunku idzie interpretacja naszej Konstytucji. Żaden z dekretów, wydanych na podstawie lex Grabski, nie był usunięty jednostronną uchwałą Sejmu, ale była ustawa. Dlatego ma ta rzecz być zmieniona? Na to trzeba argumentów rzeczowych, istotnych, nietylko kontynuowania walki, która była zapoczątkowana w tym lub innym ministrem, który już nie urzęduje.</u>
+ <u xml:id="u-48.24" who="#SPoczętowski">Jeszcze na krótką chwilę zatrzymam się na Sądzie Najwyższym, który tu jest uważany przez niektórych za argument decydujący. Sąd Najwyższy już swoim składem stwierdził, że sprawa ta dla niego była sporna, albowiem pierwsza instancja Sądu Najwyższego orzeka w składzie trzech i dopiero, gdy jest sprawa sporna, przechodzi Sąd do składu wielkiego, do składu kompletnego i dopiero w tym składzie 55 sędziów pewną większością, nieznaną nam, zostało to rozstrzygnięte. Ale chociażby ta sprawa była rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy bezspornie, to przecież u nas nie istnieje sąd jako Trybunał Konstytucyjny. Czy Panowie sobie wyobrażają, że gdyby Sąd Najwyższy nie w zakresie swych kompetencji, tak samo, jak w tej sprawie, zechciał orzec o rzeczach, należących do Trybunału Administracyjnego, czy te rzeczy mogłyby się utrzymać i być uznane za autorytatywne?</u>
+ <u xml:id="u-48.25" who="#komentarz">(Głos: Pan podważa Sąd Najwyższy.)</u>
+ <u xml:id="u-48.26" who="#SPoczętowski">Ja nie podważam Sądu Najwyższego, jeżeli sam siebie nie podważa, ale podważam rozumowanie tych, którzy idą drogą nieścisłą i nieprawniczą. Sąd Najwyższy orzekł to, do czego był powołany orzekać, ale Sąd Najwyższy nie orzekał o sprawie natury konstytucyjnej. Sąd Najwyższy był powołany do orzekania w sprawie praktycznej, konkretnej, czy ma zastosowanie dekret prasowy czy nie, i Sąd Najwyższy orzekł, że dekret prasowy ma zastosowanie, natomiast w swych motywach do tej sentencji, do tego orzeczenia użył zwrotu, że Sejm uchwałą jednostronną wedle mniemania sędziów miał prawo uchylić dekret Prezydenta. I nikt z prawników praktyków nie zechce tak śmiałej tezy stawiać, żeby pewne argumenty, użyte przez sąd ex re pewnej sprawy miały obowiązujący charakter ustawodawczy dla Sejmu i Senatu. To jest zbyt śmiałe twierdzenie, nie mające nic wspólnego ani z praktyką, ani z logiką prawniczą i napróżno Panowie tu przytaczacie Sąd Najwyższy na obronę tezy, która jest niesłuszna i nie wytrzymuje najmniejszej krytyki. Dlatego muszę stwierdzić, że strona prawna tej wykładni nie wytrzymuje krytyki. Ze strony praktycznej cel mógłby być osiągnięty w drodze całkiem innej.</u>
+ <u xml:id="u-48.27" who="#SPoczętowski">Chcę zwrócić uwagę na jeszcze jedną rzecz, natury poważniejszej, mianowicie, że w intencjach tej uchwały możnaby dostrzec ograniczenie kompetencji Senatu. Albowiem ta sama rzecz, rozpatrywana na terenie Sejmu, wygląda tak, a rozpatrywana na terenie Senatu jest inna. Dla Sejmu taka interpretacja, jakiejby chciała opozycja, jest rozszerzeniem jego kompetencji, dla Senatu jest pomniejszeniem jego kompetencji. I proszę Panów, nie jest to pierwszy przykład tego pomniejszenia kompetencji Senatu. Tak samo w sprawie zatwierdzania dodatkowych kredytów, tak samo w sprawie zatwierdzania przekroczeń sprawa sporna została rozstrzygnięta w sposób korzystny dla kompetencji Sejmu, a z uszczerbkiem dla kompetencji Senatu. I proszę Wysokiego Senatu, jeżeli będziemy tą drogą iść, że my, Senat, będziemy się przyczyniali do interpretacji Konstytucji w tym sensie, to nastąpi chwila, w której jedynem prawem i obowiązkiem senatorów będzie otrzymywanie diet, a wszystkie prawa i kompetencje przejdą do kompetencji Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-48.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Wasiutyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SWasiutyński">Tylko w paru słowach chcę przytoczyć argumenty prawnicze. Mieliśmy dawną ustawę o wydawaniu Dziennika Ustaw, która też wyliczała w punktach, co ma być w Dzienniku Ustaw ogłaszane i Minister Sprawiedliwości, który wydaje Dziennik Ustaw, nic krępował się wcale tym przepisem. Mieliśmy w Dzienniku Ustaw ogłaszane uchwały Sejmu, mieliśmy nawet uchwały Rady Ministrów ogłaszane, zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o wywłaszczaniu nieruchomości, mieliśmy ogłaszane protokóły o przekazaniu władzy Prezydentowi, te wszystkie rzeczy nie były wymienione w ustawie o Dzienniku Ustaw i mogło tak dalej trwać. Dlaczego zjawiła się ta nowa ustawa o wydawaniu Dziennika Ustaw? Historja była bardzo prosta. Wydanie dekretu prasowego wywołało oburzenie. Sejm chciał go zmienić przed złożeniem przez Rząd w ciągu 15 dni, chciał to zrobić w drodze ustawy, ale wtedy prawnicy ministerjalni powiedzieli, że niema prawa tykać, nawet w drodze ustawy Sejm nie może zmieniać dekretu prasowego, ponieważ nie jest złożony i ponieważ nie upłynęło jeszcze 14 dni. Gdy te 14 dni upłynęło i Sejm uchwałą swoją zniósł dekret, powiedziano, że Konstytucja na to nie pozwala i wtedy zjawiła się nagle potrzeba uregulowania wydawania Dziennika Ustaw i ta nowa ustawa o Dzienniku Ustaw była poto wydana, aby z niego były wykluczone uchwały Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#SWasiutyński">Jeden z przedmówców, pan mecenas Skokowski, dziwił się tu, że powołano się na interpretację historyczną. Nie wiem, ale przecież każdy prawnik zna interpretację historyczną, na którą powoływał się pan senator Głąbiński.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale nie na zasadzie osobistych wspomnień.)</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#SWasiutyński">Ale przecież są protokóły obrad, przecież niema żadnego dzieła z dziedziny prawa konstytucyjnego, gdzieby Konstytucja danego kraju nie była interpretowana historycznie, co było zamiarem ustawodawcy, jak tyły obrady w komisji, w plenum i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-50.4" who="#SWasiutyński">Ale proszę Panów i logiczna interpretacja do tego prowadzi. Jaki może być cel umieszczenia w tym art. 44 Konstytucji tego, że rozporządzenie Prezydenta może być zmienione przez Sejm. Jeżeliby to była ustawa, to nie byłoby tego potrzeba. Albo możnaby taki motyw wypowiedzieć, że rozporządzenie Prezydenta jest daleko mocniejsze od ustawy i mogłaby powstać wątpliwość, czy może być wogóle zniesione, więc dlatego trzeba było specjalnie to podkreślić. Ponieważ jednak, zdaje mi się, nikt nie stoi na tem stanowisku, że rozporządzenie Prezydenta jest mocniejsze od ustawy, więc trzeba stanowisko inne zająć, mianowicie, że jest słabsze od ustawy. Rozporządzenie Prezydenta z mocą ustawy, to nie jest wcale ustawa, tylko z mocą ustawy, to znaczy, zwykłe rozporządzenie nie może zmienić ustawy, a rozporządzenie z mocą ustawy może ustawę zmienić, ma więc moc równą ustawie, ale tylko pod tym względem. Rozporządzenie z mocą ustawy może być badane przez sąd, czy jest ważne, ustawa nie może być badana, rozporządzenie z mocą ustawy było badane przez Sąd Najwyższy. Rozporządzenie z mocą ustawy nie ma wcale takiej władzy, jaką ma ustawa. I to nie jest jakaś nowa rzecz, to nie jest nasz wynalazek. W wielu państwach, zwłaszcza monarchicznych, istniała możność wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Pamiętamy słynny § 14 w dawnej Austrji, a w faszystowskich Włoszech istnieje decreto lege i w wszystkich tych państwach jest to tak samo interpretowane, jak my interpretujemy. A więc w Austrji rozporządzenia te mogły być uchylone albo przez Izbę Posłów, albo przez Izbę Panów; albo, albo, czyli że uchwała wystarczała. Nie ustawa, lecz uchwała.</u>
+ <u xml:id="u-50.5" who="#komentarz">(Głos: Rozporządzenia prowizoryczne.)</u>
+ <u xml:id="u-50.6" who="#SWasiutyński">Nasze są też prowizoryczne, ponieważ mogą być uchylane.</u>
+ <u xml:id="u-50.7" who="#SWasiutyński">Ale nie nosiły nazwy prowizorycznych. A we Włoszech dotychczas może izba poselska uchylać dekrety. A nie jest to nawet jedyne postanowienie naszej Konstytucji. Wskażę na art. 124, który powiada o zawieszeniu praw obywatelskich i też zobowiązuje Rząd do natychmiastowego przedłożenia Sejmowi i powiada, że jeżeli Sejm odmówi zatwierdzenia, stan wyjątkowy natychmiast traci moc obowiązującą. Wprowadza się rozporządzenie, Sejm odmawia zatwierdzenia, czyli je uchyla. Tak samo w Konstytucji starej jeszcze przed nowelizacją była przewidziana uchwała Sejmu, znosząca rozporządzenia, wydane za zgodą Prezydenta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#Marszałek">Głos ma Wiceminister Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#Marszałek">Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości p. Sieczkowski:</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Jeżeli pozwalam sobie po raz drugi na jednem i tem samem posiedzeniu zabrać głos, to wyłącznie dlatego, proszę szanownych panów i panie, że chcę dać wyraz pewnej konsekwencji tego stanowiska, które poprzednio zająłem przy złożeniu tego oświadczenia, które państwo mieli już sposobność słyszeć.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#Marszałek">Jeżeli to oświadczenie składałem, to składałem je w tem przekonaniu, że chciałem przez to dać wyraz przeświadczeniu, że Rządowi bynajmniej nie zależy na utrzymaniu w mocy tego dekretu, który tutaj tak gorąco jest zwalczany. To była jedna z tych przesłanek, która mnie skłoniła do złożenia tego oświadczenia. Drugą przesłanką, która mnie do tego skłoniła, to było przeświadczenie, jakie wyniosłem z dwóch posiedzeń Komisji Prawniczej Senatu, gdzie panował taki duch pojednania i wzajemnego zrozumienia, że doszedłem do przekonania, iż z chwilą, gdy w myśl tego, co było mówione na Komisji Prawniczej Senatu, ta cała dyskusja będzie prowadzona, to zejdzie ona do właściwych ram, do właściwych rozmiarów i tematów, i nie powinna wywoływać tego zadrażnienia, które wywołała obecnie w tej Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#Marszałek">I dlatego też świadomie pozwoliłem sobie złożyć to oświadczenie, żeby zgóry poniekąd zakreślić te granicę, w których, według rozumienia Rządu, powinna była się potoczyć dzisiejsza dyskusja. Powinna się była potoczyć, niestety, nie potoczyła się jednak, i nad tem należy, mojem zdaniem, ubolewać, zarówno ze stanowiska tej Wysokiej Izby, jak i ze stanowiska Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#Marszałek">Pozwolę sobie przypomnieć, że na posiedzeniu Komisji Prawniczej Senatu projekt ustawy, który dziś jest rozważany w tej Wysokiej Izbie, był nazwany „aktem zemsty”. I właśnie, ten z p. senatorów, który go nazwał „aktem zemsty”, słusznie wówczas powiedział: zapuśćmy na to wszystko zasłonę, wejdźmy na tę drogę, na której jest możliwe porozumienie. Sądziłem, że to porozumienie da się w tym wypadku osiągnąć, sądziłem, że jedno z tych zdań P. Prezesa Rady Ministrów, które wypowiedział w swoim expose przed Sejmem, że należy wyłuskiwać te punkty styczne, jakie mogą zachodzić między ciałami ustawodawczemi i Rządem, że właśnie te punkty styczne powinny być rozwijane, a powinny być omijane te punkty, na których drogi rozchodzą się; sądziłem, że w tym wypadku również tą drogą pójdziemy.</u>
+ <u xml:id="u-51.6" who="#Marszałek">Chcąc być konsekwentnym z mojem pierwotnem założeniem, panowie pozwolą jednak, że im zabiorę jeszcze choć trochę czasu, gdyż sądzę, że nie spełniłbym w całości tego ciężkiego obowiązku, który na mnie leży, gdybym nie przestrzegł panów przed tem niebezpieczeństwem, jakieby mogło powstać, gdyby ustawa została przyjęta w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-51.7" who="#Marszałek">Pan senator Głąbiński był łaskaw tutaj powiedzieć, że wprawdzie p. referent Komisji mówił o konieczności poprawek i zmian, ale nawet nie powiedział Wysokiej Izbie, jakieby to miały być poprawki i zmiany. Sądzę, że jeżeli będziemy stali na wyraźnym gruncie przepisów regulaminu, na art. 50 regulaminu Senatu, to zdaje mi się, że zarzut, postawiony przez p. sen. Głąbińskiego, był o tyle niesłuszny, że Komisja nie ma obowiązku przychodzić dziś już z gotowym projektem, zmian, może z nim przyjść, ale może i nie przyjść z nim, bo nie musi. Panowie pozwolą, że odczytam art. 50.</u>
+ <u xml:id="u-51.8" who="#komentarz">(Głos: Znamy dobrze.)</u>
+ <u xml:id="u-51.9" who="#Marszałek">Tem lepiej. Powiedziałem, że mogą być te zmiany zgłoszone, ale mogą nie być zgłoszone, tylko zapowiedziane. Pod tym względem może pozwolą panowie mi wyręczyć p. referenta i wskazać na te najistotniejsze, zdaniem mojem, niebezpieczeństwa, które grożą, które kryją się w tej ustawie.</u>
+ <u xml:id="u-51.10" who="#komentarz">(Głos: Czy to będą wnioski Rządu, czy referenta?)</u>
+ <u xml:id="u-51.11" who="#Marszałek">Zdaje mi się, że moja rola jest zupełnie jasna i niedwuznaczna, i chyba pytania pana senatora nie przyczynią się do skrócenia dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-51.12" who="#Marszałek">Chodzi mi np. o jedną rzecz. Niech panowie porównają art. 6 ustawy z art. 2. W art. 2 mówi się, że uchwały sejmowe winny być ogłoszone w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu dni 3 od chwili ich powzięcia, a art. 6 mówi: „Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia. O ile jednak chodzi o wymienione w art. 1 pkt. 3 uchwały Sejmu, ma ona zastosowanie także do tych uchwał sejmowych, które powzięte zostały jeszcze przed ogłoszeniem niniejszej ustawy”. Proszę sobie wyobrazić na chwilę, co będzie, jeżeli przypomnę taką uchwałę, która zapadła nawet nie przed rokiem, bo w r. 1927 i która ma być ogłoszona w takim trybie, jaki jest przepisany w tej ustawie, a ta ustawa wymaga, aby to się stało w ciągu 3 dni od chwili powzięcia uchwały. Proszę powiedzieć, czy te 3 dni mogą być wtedy, od tego czasu, kiedy uchwała była powzięta, zachowane? To są rzeczy, z któremi trzeba się liczyć. Przecież w ten sposób, zdaje mi się, nie można redagować przepisów, trzeba redagować je tak, aby znowu nie wywoływać nowej płaszczyzny tarć.</u>
+ <u xml:id="u-51.13" who="#Marszałek">Proszę Panów, weźmy teraz choćby art. 1 i 2, gdzie jest powiedziane, w jakim trybie ma się znaleźć uchwała Sejmu w Dzienniku Ustaw, a więc, że ma być podpisana przez marszałka Sejmu i następnie, że uchwała winna być ogłoszona w Dzienniku Ustaw. W każdym razie uchwała taka Sejmu, a zwłaszcza taka, o którą tu chodzi, niewątpliwie wprowadza pewną zmianę w stanie prawnym, jest pewnym aktem, który ma również moc aktu, mającego moc ustawy, więc pewien tryb musi być zachowany w publikacji tego aktu. Jednak Konstytucja przesądziła już tę rzecz i powiedziała, że jeżeli idzie o publikowanie ustawy, to publikacja aktów ustawodawczych i równorzędnych należy do władzy wykonawczej, do Prezydenta Rzeczypospolitej; to wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów i to wymaga jeszcze kontrasygnaty właściwego Ministra. Tak te rzeczy, w rozumieniu art. 44 nie mogą inaczej dojść do skutku. I proszę Panów, jeżeli przypomnę, co było w historji, to był jeden jedyny wypadek, kiedy ogłoszono uchwałę Sejmu, to było w roku 1923. Otóż w Dzienniku Ustaw z tego roku, w Nr 67, pozycja 520, jest tego rodzaju uchwała Sejmu ogłoszona. W jakiej postaci? Nazywa się zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej P. z dnia 4 Iipca 1923 roku… i t. d. i następnie jest napisane: „Podaję do powszechnej wiadomości następującą uchwałę Sejmu…” Tak brzmi ten akt, ogłoszony w Dzienniku Ustaw. Jest to, jak Panom dobrze wiadomo, uchwała Sejmu o uczczeniu zasług Marszałka Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-51.14" who="#Marszałek">Akt ten został podany do powszechnej wiadomości zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej, następnie zawierał klauzulę wykonawczą dla Ministra Spraw Wewnętrznych, bo chodziło tam o opublikowanie tej rzeczy w. gminach i jeżeli porównamy ten stan z ustawą niniejszą, to byłaby wymagana klauzula wykonawcza dla Ministra Sprawiedliwości, a także i dla Ministra Spraw Wewnętrznych, bo i urzędy administracyjne są powołane do wykonania dekretu prasowego. Jest tam podpis ówczesnego Prezydenta Wojciechowskiego, podpis ówczesnego premjera Witosa i podpis ówczesnego ministra Spraw Wewnętrznych Kiernika. Jeżeli podobne rzeczy się robi, to jednak muszą być tak robione, aby znowu uszanować ten przepis konstytucyjny, który mówi, jakim trybem dochodzą do skutku i do świadomości obywateli te akty prawne, które zawierają w sobie treść prawną, te akty, które nakładają jednak pewne prawa, czy nakazują pewne obowiązki.</u>
+ <u xml:id="u-51.15" who="#Marszałek">Nie chciałbym Panów przeciążać dłuższą dyskusją w tej materji. Ja tylko rzuciłem parę zagadnień, które, mojem zdaniem, są jednak o tyle doniosłe, że warto im poświęcić trochę uwagi. Tembardziej, że można tę uwagę skupić na tej rzeczy bez jakiegokolwiek podrażnienia natury politycznej.</u>
+ <u xml:id="u-51.16" who="#Marszałek">Proszę Panów, następnie jest jeszcze jedna rzecz, bardzo istotna. Mianowicie, ustawa ta mówi o tem, kiedy ona wchodzi w życie, ustawa niniejsza o wydawaniu Dziennika Ustaw. Ale ta ustawa nie mówi nic o tem, kiedy mianowicie sama uchwała Sejmu ma wejść w życie, bo przecież może stać się tego rodzaju rzecz, szczególniej przy tym krótkim terminie, jaki ustawa przewiduje, bo tam jest nakaz, że w ciągu trzech dni ma to być ogłoszone; ja pomijam pytanie, czy to da się zrobić technicznie, bo wszystko da się zrobić, ale w każdym razie musi to nastąpić tym trybem, o którym mówiłem. Ale pomijając to, proszę Panów, ta uchwała, zanim ona będzie ogłoszona, przecież może się zdarzyć, że zanim to dojdzie do wiadomości sądu, to już sąd zajmie pewne stanowisko i potem nie będzie wiedział, jak ma dalej postąpić; czy wyrokować podług nowej ustawy, czy ten wyrok jest prawomocny, czy nie. Jest to duża komplikacja. Szczególnie panowie prawnicy doskonale zdają sobie sprawę z tego i to było, między innemi, również mówione na Komisji Prawniczej Wysokiego Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-51.17" who="#Marszałek">Więc, proszę Panów, ja uważałem sobie za swój obowiązek przestrzec Szanownych Panów, że jeżeli ta ustawa wyjdzie w takim stanie, że tak powiem surowym, to wytworzą się nowe płaszczyzny tarć. Jeżeli to jest intencją Szanownych Panów, to oczywiście jest Panów wolna wola, ale sądzę, że raczej należało by iść w takim kierunku, żeby nie ominąć żadnej sposobności, by można było wprowadzić pewne harmonijne współżycie między obywatelami i nie wyskakiwać ustawami…</u>
+ <u xml:id="u-51.18" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Z dekretem prasowym.)</u>
+ <u xml:id="u-51.19" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-51.20" who="#Marszałek">Ja mogę oświadczyć, że jesteśmy przygotowani w tej chwili do wniesienia nowego prawa prasowego, które Panowie będą łaskawi tak zredagować i ułożyć, jak Panowie będą sobie tego życzyli, ale zanim to nastąpi, prosimy, ażeby w tej postaci ustawy nie uchwalać — przecież my nie proponujemy nic innego, jak tylko zastanowienie się nad tem, czy tak, jak ta ustawa była uchwalona w Sejmie, będzie budziła wątpliwości w praktyce, czy nie. My, ze stanowiska prawników praktyków, stoimy na tem stanowisku, że ta ustawa będzie niezawodnie budziła wątpliwości. Dlaczego mamy znowu wywoływać podrażnienie polityczne, pewien chaos w sądownictwie i niepotrzebne zjawisko, żeby sądom i tak już przeciążonym, jeszcze dawać nowe tereny do nowych komplikacji, które się nie dadzą rozwiązać bez wielkich trudności i będą wymagały jeszcze usuwania tego drogą jakiejś noweli do noweli.</u>
+ <u xml:id="u-51.21" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#SPerzyński">Proszę Panów! Czasem są rzeczy tak radosne,...</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Radość życia naprzykład.)</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#SPerzyński">... że przegranie jakiejś nawet zasadniczej kwestji jest tylko drobiazgiem. Zgoda i jedność, które zapanowały w tej Izbie, ten radosny moment, kiedy p. s. Głąbiński popierał p. s. Grossa, a p. s. Makuch popierał obu tych panów, są rzeczami tak rozczulającemi, ta jedność w narodzie jest tak wielka, że myślę, że możemy się obejść bez subtelnych, konstytucyjnych uchwał, konstytucja jest bowiem wypisana w sercach powszechności.</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#komentarz">(Głos: Rząd nawołuje nas do harmonji.)</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#SPerzyński">Ta wspólność ideowa ss. Grossa, Makucha i Głąbińskiego, popieranych przez p. s. Kulerskiego, jest tak radosna, że z lekkiem sercem będziemy przegrywali tę ustawę, jeżeli wogóle ją przegramy.</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#komentarz">(Głos: Car ich połączył.)</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#SPerzyński">Niemniej przeto trzeba się zastanowić nad niektóremi rzeczami.</u>
+ <u xml:id="u-52.7" who="#SPerzyński">Pan Senator przed chwilą był łaskaw do mnie powiedzieć, że p. Car ich połączył. Otóż jesteśmy tego samego zdania, że Panowie jesteście powodowani w tej chwili litylko i wyłącznie namiętnością, i że ani na chwilę nie myślicie o przyszłości Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-52.8" who="#komentarz">(Protesty na ławach P. P. S. Wrzawa. S. Wasiutyński: To jest tylko śmieszne, co Pan mówi.)</u>
+ <u xml:id="u-52.9" who="#SPerzyński">To nic nie pomoże, ja to już powiedziałem, to będzie zapisane i to musi przejść do świadomości Narodu Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-52.10" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Co to jest za sposób traktowania sprawy?)</u>
+ <u xml:id="u-52.11" who="#SPerzyński">Otóż wracam do tej sprawy, powiadam, iż nie można zmieniać Konstytucji za pomocą uchwały czy ustawy o Dzienniku Ustaw, bo to jest sprzeczne z wszelką wykładnią i z wszelkim zdrowym sensem.</u>
+ <u xml:id="u-52.12" who="#komentarz">(Głos na prawicy: To jest obrona hocków-klocków.)</u>
+ <u xml:id="u-52.13" who="#SPerzyński">Otóż idę dalej. Panowie są tak pod wrażeniem chwili, jak Panowie nie zachowują żadnej perspektywy, tak Panowie nie chcą pracować nad ustawą konstytucyjną, że przy wykładni Konstytucji uciekacie się nie do historycznych komentarzy,...</u>
+ <u xml:id="u-52.14" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Tylko do zręcznych wywodów.)</u>
+ <u xml:id="u-52.15" who="#SPerzyński">... tylko do badania świadków, a takiego sposobu wykładania ustawy niema.</u>
+ <u xml:id="u-52.16" who="#SPerzyński">Przeciw wyraźnemu tekstowi ustawy Konstytucyjnej w tej chwili występujecie i dlatego popieram jeszcze raz jedyny słuszny wniosek, zgłoszony przez większość komisji.</u>
+ <u xml:id="u-52.17" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy o imienne głosowanie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zapisał. Mamy trzy wnioski: wniosek Komisji o odrzucenie ustawy, wniosek o zapowiedzenie zmian i wniosek o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#Marszałek">Ponieważ wniosek o odrzucenie jest najdalej idący, będziemy głosowali najpierw nad tym wnioskiem.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#komentarz">(Głos: Wnosimy o imienne głosowanie.)</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#Marszałek">Jest propozycja imiennego głosowania. Czy jest dostateczne poparcie? Poparcie jest dostateczne. Zarządzam imienne głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#komentarz">(Głos: Prosimy o wyjaśnienie sposobu głosowania.)</u>
+ <u xml:id="u-53.5" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem wniosku komisji, czyli za odrzuceniem ustawy, piszę „tak”, kto jest przeciw odrzuceniu, piszę „nie”. Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie się głosowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-53.6" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-53.7" who="#Marszałek">Wynik głosowania jest następujący: głosowało 91 senatorów, białą kartkę oddano jedną, za wnioskiem komisji głosowało 36, przeciw wnioskowi 54. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-53.8" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad wnioskiem s. Grossa o przyjęcie ustawy bez zmian. Kto jest za tym wnioskiem, proszę o powstanie. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-53.9" who="#Marszałek">Chcę zaznaczyć, że dzisiejsze głosowania wykazują rozbieżności w obliczeniach na oko, które były kwestjonowane. Pierwszy przypadek był przy głosowaniu nad wnioskiem Klubu Ukraińskiego, gdzie Izba się myliła, przyczem różnica wynosiła 19 głosów. Drugi przypadek był przy punkcie trzecim, gdzie różnica była 11, gdzie zdawało mi się, że stoi większość. Chcę objaśnić skąd to pochodzi. Panowie Senatorowie zajmują często miejsca poselskie, a nie swoje i stąd może wyniknąć, tak z jednej, jak i z drugiej strony omyłka, dlatego też zwracam się z apelem do pp. Senatorów, aby przynajmniej przy głosowaniach zajmowali swoje miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-53.10" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja s. Sergjusza Kozickiego i tow. do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie szykanowania i wyniszczania ukraińskiego kulturalno-oświatowego ruchu przez starostwo powiatowe w Zdołbunowie.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnego żądania przez posterunek P. P. w Kapuścińcach, pow. Zbaraż, opłacania przez gminy posłańca pocztowego dla posterunku P. P.</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie rujnującej gminę Siemakowce, pow. Kołomyja, gospodarki wójta i w sprawie tolerowania tej gospodarki przez p. starostę w Kołomyi.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezpodstawnych zakazów zebrań poselskich i bezprawnych rozwiązywań poufnych zebrań w powiecie horodeńskim, woj. Stanisławów.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niesłychanego zachowania się policji państwowej z posterunku Serafińce, pow. Horodeńka, podczas pogrzebu Aleksandra Bojuka w Serafińcach.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej w sprawie nieprawidłowej wypłaty zasiłków ubezpieczonym w powiatowej kasie chorych w Kosowie koło Kołomyi przez dyrektora kasy p. Reifa.</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niezałatwienia przedstawienia, względnie odwołania przeciw zakazowi noszenia przez członków sportowo-pożarniczych towarzystw „Łuh” w pow. horodeńskim strojów sportowych przez starostwo w Horodeńce, względnie urząd wojewódzki w Stanisławowie.</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#SekretarzsGołuchowski">Następne posiedzenie Senatu odbędzie się dn. 6 marca o godz. 10 rano.</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#SekretarzsGołuchowski">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-54.11" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz.15 min. 25.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..0e49a7d
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/header.xml
@@ -0,0 +1,56 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00024-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 24)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 24)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">24</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_024_000005618.odt</note>
+ <date>1930-02-26</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoerner" role="speaker">
+ <persName>S. Koerner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLempke" role="speaker">
+ <persName>S. Lempke</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsIżycki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..5cb306f
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00024-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,99 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Wpłynęły podania o urlopy zdrowotne panów senatorów: Lubomirskiego o urlop dwumiesięczny, oraz Abramowicza o urlop dwutygodniowy. Zgodnie z art. 74 regulaminu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę tych urlopów za załatwioną przychylnie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Mamy cztery punkty na porządku dziennym. Z powodów technicznych punkt 1 stawiam na ostatniem miejscu.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o uregulowaniu niedokładności w ustaleniu kredytów w § 10 wydatków zwyczajnych części 2 a Sejm i części 2 b Senat budżetu na rok 1929/30.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SKłuszyńska">Wysoka Izbo! Przy rozdzieleniu funduszów Sejmu i Senatu w ich części administracyjnej zaszła pewna pomyłka, a ustawa, którą mam zaszczyt referować, ma tę pomyłkę wyrównać Idzie o ustalenie kredytów w § 10 wydatków zwyczajnych części 2 a Sejm i części 2b Senat w sumie 31.563 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SKłuszyńska">Proszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, aby wstali. Jednomyślność, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 3 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy w sprawie zmiany ustawy z dnia 29 Iipca 1921 r. w przedmiocie przeznaczenia terenów za cytadelą, oraz pasa ziemi wzdłuż ulicy Górnej w Warszawie pod budowę, oraz ustaw z dnia 28 Iipca 1922 r. i z dnia 22 września 1922 r., dotyczących rozszerzenia zakresu działania powołanej wyżej ustawy z dnia 29 Iipca 1921 r.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SIżycki">Na podstawie trzech ustaw pewna ilość gruntów skarbowych została przekazana do użytku budowlanego, w sumie około 100 ha. Obejmuje to tereny Żoliborza, ulicy Górnej i kolonji Staszica, po tamtej stronie. Otóż cała przestrzeń, te 100 ha zostały po części przeznaczone na place i ulice, na użytek rządowy i użytek gminny, w ilości około 45 ha, natomiast 55 ha zostało oddane pod zabudowę, przyczem zostało już ostatecznie sprzedanych 10 ha, wydano w wieczystą dzierżawę 16 ha, przydzielono pewnym kooperatywom 27 ha, ale jeszcze ostatecznych warunków nie określono i mniej więcej 2 ha jeszcze są wolne. Wobec tego, że kooperatywy i instytucje, które posiadały tę przestrzeń, zabudowały już około 40 ha ziemi i przy budowie zaciągnęły w Banku Gospodarstwa Krajowego dług na 53.500.000, który został spieniężony z bieżących funduszów, a Skarb Państwa chciałby tę sumę przemienić na długoterminowy kredyt, zaszła konieczność zmienienia pewnych postanowień dawnych ustaw projekt tej zmiany, złożony przez Rząd, został opracowany przez Sejm i w tej chwili mamy go rozpatrzeć. Głównie chodzi o wprowadzenie takich zmian, któreby dały większy walor listom zastawnym, wypuszczonym pod zastaw tych gruntów, gdyż w dzisiejszych warunkach, gdy tam są wieczyste dzierżawy i pewne zastrzeżenia Skarbu, postawione na pierwszem miejscu, listy zastawne nie mogłyby być na tej hipotece oparte. To też w tych warunkach ustawa ta właściwie niewiele się różni od poprzedniej, wprowadza jako pewną nowość to, że w zupełności przekazuje całą decyzję Ministrowi Skarbu, bo w ten sposób będzie to więcej sprężyste i łatwiejsze do uregulowania.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SIżycki">Przypuszczam, że Panowie zapoznali się już z szczegółami. Co do innych punktów nie widzę potrzeby ich referowania. Zdaje mi się, że względy, które Skarb przedstawił, są zupełnie jasne, potrzeba utrwalenia warunków prawnych jest konieczna i wobec tego wnoszę o uchwalenie niniejszej ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany, przystępujemy do głosowania. Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, proszę aby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do 4 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych i Wojskowych o projekcie ustawy o poborze rekruta w 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SRogowicz">Wysoka Izbo! Rząd w dniu 20 stycznia przedłożył Sejmowi ustawę o poborze rekruta na rok 1930. 14 lutego Komisja Wojskowa Sejmu rozpatrzyła ten projekt ustawy przedłożyła go Sejmowi i 18 lutego Sejm ustawę tę przyjął w brzmieniu rządowem. Ustawa ta rozpatrywana była w Komisji Wojskowej Senatu 24 lutego. Komisja Wojskowa szczegółowo ustawę rozpatrzyła i powierzyła mi zreferowanie jej na plenum z wnioskiem o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SRogowicz">Kiedy się mówi o poborze rekruta, czuję się w obowiązku zaznaczyć z tej wysokiej trybuny, że uchwalenie doroczne kontyngentu rekruta w myśl art. 5 Konstytucji jest obowiązkiem Izb ustawodawczych i do tych Izb Rząd musi się zwrócić rok rocznie z ustawą o poborze rekruta.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SRogowicz">Wypada mi zaznaczyć, że jesteśmy w tej smutnej jeszcze konieczności, że nie możemy się rozbrajać i nie możemy kontyngentu naszego rekruta zmniejszać. Polska zarówno swoją historją, jak i całą polityką odrodzonej swej państwowości wobec całego świata zaznacza swoje tendencje wybitnie pokojowe, te tendencje realizowane są i wypowiadane nietylko przez oficjalną politykę polską na terenie międzynarodowym, lecz również głęboko tkwią w samem społeczeństwie. Polska, jako naród o wysokich ideałach humanitarnych, niewątpliwie nie szykuje sobie wojska dla jakiejś wojny zaczepnej, ale wobec silnych zbrojeń, jakich jesteśmy świadkami u naszych sąsiadów najbliższych zarówno z zachodu, jak i ze wschodu, nie możemy sobie pozwolić dziś jeszcze na materjalne rozbrojenie, musimy nadal obronność naszą utrzymywać na właściwej wysokości. Społeczeństwo polskie w szeregu uchwał parlamentu, w udziale w pracach Ligi Narodów, w międzynarodowym kongresie pokoju zaznaczyło swe pokojowe stanowisko, zaznaczyło swą tendencję do utrzymania pokoju wszechświatowego i dlatego też nie może być nigdy pomawiane o jakąś wojowniczość, czy gotowanie jakiejś zbrojnej akcji. Zaznaczam jednak, że wobec silnych tendencji zbrojeniowych naszych sąsiadów, wobec niejednokrotnie wypowiadanych pogróżek czy apetytów do naszych ziem, Polska zmuszona jest utrzymywać nadal swoją armję w dotychczasowej wysokości.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SRogowicz">Dlatego kontyngent rekruta na rok bieżący projektowany jest przez Rząd w rozmiarach kontyngentu zeszłorocznego, jak to z budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych widzimy.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SRogowicz">Wnoszę w imieniu komisji o przyjęcie ustawy w brzmieniu sejmowem bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, aby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 1 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o projekcie ustawy o wypłacie części zaległego dodatku mieszkaniowego za r. 1928 funkcjonarjuszom państwowym, sędziom, prokuratorom, osobom wojskowym oraz emerytom, wdowom i sierotom.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SBoguszewski">Wysoki Senacie! Mam do zreferowania ustawę o wypłacie części zaległego dodatku mieszkaniowego za rok 1928 funkcjonarjuszom państwowym, sędziom, prokuratom, osobom wojskowym oraz emerytom. wdowom i sierotom.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SBoguszewski">Ustawa cała jest bardzo niedługa, opiera się właściwie na analogji z roku 1927, kiedy był wypłacony analogiczny dodatek mieszkaniowy. Ma on stanowić trzecią część różnicy między kwotą dodatku na mieszkanie, wypłaconego, względnie przypadającego do wypłaty w myśl obowiązujących przepisów prawnych, w czasie od 1 stycznia do 31 grudnia 1928 r., a kwotą, która przypadałaby do wypłaty w tym czasokresie, gdyby wzrost dodatku na mieszkanie nie został wstrzymany z dniem 31 grudnia 1925 r. na podstawie art. 1 ustawy z dnia 22 grudnia 1925 r. o środkach zapewnienia równowagi budżetowej. Przyznany jest ten dodatek wszystkim pracownikom państwowym, zarówno etatowym jak i nieetatowym, emerytom, wojskowym, sędziom, prokuratorom i t. d. Nie dostają dodatku tylko ci urzędnicy kontraktowi, ryczałtowi, którzy mają ryczałt powyżej 800 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SBoguszewski">Termin, w którym ma być dokonana wypłata, jest 1 marca 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SBoguszewski">Wnoszę o przyjęcie tej ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Lempke.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SLempke">Wysoki Senacie! Sejm zatwierdził ustawę o wypłaceniu części zaległego dodatku mieszkaniowego dla funkcjonarjuszów państwowych za rok 1928. A więc po tych wielkich zapowiedziach, jakie były głoszone przez niektóre kluby sejmowe, pracownicy państwowi doczekali się jedynie ustawy, przez Rząd zaproponowanej. Sejm ustawę tę przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SLempke">Wydatek z tego powodu będzie stanowił dla Skarbu Państwa około 30 kilku miljonów. Rzecz oczywista, że jest to dość duża kwota. Dlatego też należy ubolewać, że suma ta nie da pożądanego efektu, albowiem jeśli chodzi o zaspokojenie tej niewątpliwej nędzy pracowników państwowych, to z tabeli, którą Rząd rozesłał już po wszystkich ministerstwach, wynika, że grupy wyższe pracowników państwowych otrzymają w jednej części około 200 zł, natomiast pracownicy samotni od VIII — XVI grupy otrzymają zaledwie do 20 zł. Z tego więc skutek, że szerokie masy pracowników państwowych nie otrzymają tego, czego się spodziewają. Z uwagi na to, że zapowiedziany jest termin wypłaty 1 marca, że zatem niema już możności zgłaszania daleko idących poprawek, z tego więc powodu musimy ustawę przyjąć w brzmieniu sejmowem.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SLempke">Ponieważ jednak ustawa ta nie przewiduje wypłaty dodatku dla pracowników państwowych, którzy korzystają z lokali służbowych bezpłatnych, a jednakowoż, jeśli mamy traktować dodatek ten jako zasiłek, to byłoby wielką niesprawiedliwością, gdyby ci pracownicy nie korzystali również z dobrodziejstw tej ustawy. Dlatego też pozwalam sobie zgłosić następującą rezolucję, sądząc, że Wysoki Senat wniosek ten przyjmie. Rezolucja brzmi jak następuje: „Senat wzywa Rząd, aby przy wypłacie części zaległego dodatku mieszkaniowego za rok 1928 funkcjonarjuszom państwowym, sędziom, prokuratorom, osobom wojskowym, oraz emerytom, wdowom i sierotom zarządził również wypłatę i tym pracownikom państwowym, którzy korzystają, względnie korzystali z mieszkań służbowych, a to uwzględniając § 3 tej ustawy”.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SLempke">Upraszam Wysoki Senat o przyjęcie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania nad wnioskiem komisji. Proszę Senatorów, którzy są za nim, aby wstali. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszałek">Następnie jest rezolucja. Proszę p. Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SekretarzsIżycki">„Senat wzywa Rząd, aby przy wypłacie części zaległego dodatku mieszkaniowego za rok 1928 funkcjonarjuszom państwowym, sędziom, prokuratorom, osobom wojskowym, oraz emerytom, wdowom i sierotom zarządził również wypłatę i tym pracownikom państwowym, którzy korzystają względnie korzystali z mieszkań służbowych, a to uwzględniając § 3 tej ustawy”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Senatorów, którzy są za tą rezolucją, ażeby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja s. Thulliego i kol. do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie prześladowania religijnego w Rosji.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie rozpędzania bez żadnej podstawy urządzanych zabaw przez wydział tow. „Proświty”, przez wójta Besaraba w Jarosławicach, pow. zborowskiego, oraz w sprawie nieprzyjęcia do starostwa zborowskiego wniesionego zażalenia z powodu, że zażalenie napisane było w języku ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie języka wykładowego w szkole powszechnej w gminie Kudynowce, pow. Zborów.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnego nałożenia przez wydziały powiatowe specjalnej opłaty drogowej grecko-katolickim proboszczom województw stanisławowskiego, tarnopolskiego, lwowskiego i krakowskiego za lata 1927, 1928, 1929.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie przeszkód ze strony władz administracyjnych i organów policji odnośnie do działalności krajowego towarzystwa gospodarczego Silskij Hospodar we Lwowie i jego filji po miastach i miasteczkach oraz jego kółek gospodarczych po wsiach w południowo-wschodnich województwach i na wschodnich kresach.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów Klubu Narodowego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie bezprawnej konfiskaty przez p. Prokuratora S. O. w Toruniu wbrew art. 31, 37 Konstytucji Słowa Pomorskiego z powodu zamieszczenia w niem w dniu 12 b. m. dosłownego brzmienia przemówienia senatora dr. P. Ossowskiego na posiedzeniu Komisji Senackiej Skarbowo-Budżetowej w dniu 11 b. m.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatora Thulliego i kol. z Klubu Chrz. Demokracji do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie ustawy o prawie małżeńskiem.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezpodstawnego, a zanadto surowego ukarania 24 chłopców gm. Hrehorów, pow. Buczacz, przez starostwo w Buczaczu.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#SekretarzsIżycki">Interpelacje te odeślę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#komentarz">(S. Koerner: Panie Marszałku proszę o głos w sprawie formalnej)</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SekretarzsIżycki">W sprawie formalnej udzielam głosu s. Koernerowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SKoerner">Chciałbym zabrać głos w sprawie formalnej co do interpelacji, złożonej w sprawie prześladowań religijnych w Rosji sowieckiej. Wnoszę, żeby w interpelacji tej skreślić słowa: „w szczególności chrześcijańskiej” i wtedy klub mój chętnie przyłączy się do tej interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">W sprawie tej zechce s. Koerner porozumieć się z interpelantem s. Thullie.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Ja wnoszę to formalnie i myślę, że może kluby się zgodzą.)</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#komentarz">(Głos: Napisać tak: zarówno chrześcijańskiej, jak i niechrześcijańskiej.)</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#Marszałek">Następnie posiedzenie odbędzie się dnia 6 marca w czwartek o godz. 10 rano.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 17 min. 45.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..f173c16
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/header.xml
@@ -0,0 +1,59 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00025-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 25)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 25)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">25</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_025_000005622.odt</note>
+ <date>1930-03-06</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHorbaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Horbaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMotz" role="speaker">
+ <persName>S. Motz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPluciński" role="speaker">
+ <persName>S. Pluciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRoman" role="speaker">
+ <persName>S. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzarski" role="speaker">
+ <persName>S. Szarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKopciński" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..91227b8
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00025-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,319 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Zechce Pan powtórzyć wyraz: „ślubuję”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SPluciński">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Wpłynęło podanie o urlop zdrowotny na przeciąg 3 miesięcy s. Godlewskiego. Zgodnie z art. 74 regulaminu obrad Senatu podaję to do wiadomości Wysokiej Izby celem załatwienia. Nie słyszę sprzeciwu, uważam sprawę urlopu za załatwioną przychylnie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przed rozpoczęciem dyskusji głos ma prezes Komisji Skarbowo-Budżetowej Wicemarszałek Gliwic:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SGliwic">Wysoka Izbo Senatorska! W imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej mam honor złożyć do laski marszałkowskiej sprawozdanie tej komisji o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r. W tem sprawozdaniu są pewne różnice w stosunku do sprawozdania, jakie miałem honor w zeszłym roku w tej Izbie złożyć.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SGliwic">Więc przedewszystkiem zwrócono większą uwagę w sprawozdaniach nie na porównania naszego budżetu i budżetów poszczególnych z odnośnemi budżetami państw, ale na porównania budżetu obecnego roku z wykonaniem budżetów tak ogólnego, jak i poszczególnych u nas za lata zeszłe. Pozatem Komisja Skarbowo-Budżetowa tak, jak to zwykle niestety bywa w Senacie, miała bardzo mało czasu i robota, którą wykonała, jest robotą ciężką i śmiem twierdzić wielką. Na tem miejscu uważam sobie za obowiązek złożyć serdeczne podziękowanie wszystkim panom senatorom, którzy w tak krótkim przeciągu czasu w tak doskonały sposób wywiązali się ze sprawozdań, które komisji zostały złożone.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SGliwic">Muszę także złożyć tutaj podziękowanie urzędnikom kancelarji z dyrektorem na czele, którzy w ciągu jednego dnia mogli Senatowi tę oto książkę przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SGliwic">W tym roku jeszcze jedna rzecz nowa była wprowadzona do obrad Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Oto kluby postanowiły delegować do poszczególnych budżetów specjalistów w każdej gałęzi i poszczególne budżety były rozpatrywane w obecności i przy udziale czynnym tych właśnie specjalistów.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SGliwic">I jeżeli, proszę Panów, dyskusja w Komisji Budżetowej Senatu zawsze jest trzymana na poziomie niesłychanie wysokim, to w tym roku, śmiem twierdzić, nietylko ten poziom był wysoki, ale i ton był spokojny, a ujęcie i tenor sprawozdań bardzo poważny.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SGliwic">W Komisji Budżetowej powoli wykuwamy pewne obyczaje, dobre obyczaje budżetowe parlamentarne i za jeden z tych obyczajów uważam dojście do przekonania, że rzeczą Komisji Budżetowej Senatu jest przy szczegółowem badaniu poszczególnych budżetów nie zatrzymywać się specjalnie na osobnych punktach, pozycjach i paragrafach, ale tylko dawać wyjaśnienia do tych poszczególnych pozycyj i punktów, które inaczej są ujęte w preliminarzu Rządu, a inaczej są podane w preliminarzu budżetowym Sejmu, który, jak Wysoki Senat wie, służy nam jako substrat wszystkich naszych deliberacyj. Tak samo jak w zeszłym roku, pozwalam sobie złożyć do laski marszałkowskiej wniosek, ażeby w trakcie naszej dyskusji budżetowej żadne wnioski, mające na celu zmianę cyfrową czy to poszczególnych działów, części, paragrafów i pozycyj, dopuszczalne nie były. W zeszłym roku rezolucja taka była przyjęta jednogłośnie. Sądzę, że i w tym roku tak samo postąpimy, tem bardziej, że wzorując się na naszym przykładzie, Sejm podkreślił w regulaminie, że do trzeciego czytania żadne poprawki cyfrowe przyjmowane nie będą.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#komentarz">(S. Koerner: Tylko co do sum budżetowych. To nie dotyczy rezolucyj.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca generalny p. s. Szarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SSzarski">Wysoki Senacie! Składając budżet na r. 1930/31, pozwolę sobie przypomnieć Wysokiej Izbie, że równo rok temu z tej mównicy, stawiając horoskop na rok przyszły, a więc o tym roku budżetowym, który za miesiąc się kończy, powiedziałem, że rok ten nie będzie się znacznie różnił od roku poprzedniego. Horoskop mój się sprawdził, skarbowo rok bieżący nietylko nie zawiódł, ale przeszedł oczekiwania, gdyż wpływy skarbowe były wyższe niż preliminarz. Natomiast sytuacja gospodarcza jest bezsprzecznie zła. Ta rozbieżność między sytuacją gospodarczą a sytuacją skarbu nie da się oczywiście a la longue utrzymać, bo sokami żywotnemi Skarbu są zasoby społeczeństwa. Z tem też liczyć się trzeba i na tę ewentualność nastawiony też jest budżet, który będę miał zaszczyt za chwilę przedstawić Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SSzarski">Atoli nad ciemnemi stronami dzisiejszej sytuacji góruje pocieszający fakt, że jest istotna, zasadnicza różnica między kryzysami gospodarczemi, które dotychczas nawiedzały Polskę, a szczególnie między kryzysem gospodarczym z r. 1925, a dzisiejszem przesileniem. Ostatni kryzys był wywołany śmiertelną chorobą pieniądza i budżetu, podczas gdy dzisiejszy jest tylko kryzysem koniunkturalnym przy zdrowym organizmie i chociaż ten kryzys jest dotkliwszy u nas, jak gdziekolwiek indziej, nie grozi nam niebezpieczeństwem właśnie z tego powodu, że stoimy na silnej podstawie ustroju gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SSzarski">Tych parę słów chciałem wypowiedzieć w mojem sprawozdaniu; rozpoczynając je, ograniczę się tylko do ogólnych cyfr, tem więcej, że szczegółowe cyfry znajdują się w drukowanem sprawozdaniu.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SSzarski">Przedmiotem obrad Senatu są, jak wiadomo, ustawy, uchwalone przez Sejm, a zatem substratem naszych obrad jest budżet, uchwalony przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SSzarski">Aby zrozumieć budżet sejmowy, trzeba zrozumieć przedłożenie, które było przedmiotem jego obrad, a więc przedłożenie rządowe i od omówienia przedłożenia rządowego rozpoczynam.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SSzarski">Wniesiony przez Rząd, w terminie konstytucyjnie przepisanym, preliminarz budżetowy na r. 1930/31 — będę tylko mówił w okrągłych cyfrach, w miljonach — preliminował dochody ogółem na 2,943 miljony, a wydatki na 2,934 miljony, skąd wynika nadwyżka 8 miljonów. Jeżeli porównamy te cyfry z cyframi1 budżetowemi z lat poprzednich, mianowicie 1927/8, 1928/9, 1929/30, to się przekonamy, że podczas, gdy budżety w wypadkach za lata poprzednie bezustannie rosły, to na rok 1930/31 Rząd preliminował wydatki nie o wiele, bo o 1 miljon niżej, niż w roku poprzednim.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SSzarski">W szczególności wydatki wzrosły w roku 1928/29 o 685 miljonów, w r. 1929/30 o 262 miljony, natomiast wydatki przewidziane na rok 30/31 są mniejsze według preliminarza rządowego o 1,040,000. Jeżeli porównamy preliminarz budżetowy z 1930/31 z ostatnim budżetem, to się przekonamy, że nie różni się on znacznie od swego bezpośredniego poprzednika. Główną charakterystyką budżetu 1930/31, odróżniającą go od wszystkich poprzedników, jest właśnie to, że będąc tylko prawie odbiciem cyfrowem bezpośredniego swego poprzednika, jest tem samem pierwszym naszym budżetem, który preliminuje wydatki niżej, niż w roku poprzednim. Osiągnięcie tego rezultatu zasługuje w każdym razie na podniesienie, a to tem więcej, że, jak wiadomo, w gospodarstwie każdem, a tembardziej państwowem, są wydatki, które rosną bez woli gospodarza. Istotnie w roku 1930/31 mamy takie wydatki, które wzrosły bez woli gospodarza, a dotyczą zwyżki na obsługę długów państwowych, jakoteż na emerytury i renty, które same tworzą plus blisko 60 miljonów. Jeżeli mimo to per saldo, jak powiedziałem, wydatki preliminarza są niższe, było to możliwe tylko przy osiągnięciu redukcji w innych częściach budżetu. To też istotnie, porównywując wydatki preliminarza rządowego z wydatkami budżetu ostatniego, przekonamy się, że prawie wszędzie mamy do czynienia z redukcjami wydatków.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SSzarski">Co się tyczy realności przewidywań dochodowych, to są one dokładnie obliczone w mojem sprawozdaniu, dlatego ograniczę się tylko do powiedzenia, że są w większej części niżej preliminowane, aniżeli wpływy z roku ostatniego, a tem samem posiadają wszystkie cechy przewidywań realnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SSzarski">Jeżeli weźmiemy także wpływy z danin i monopolów, jako najważniejszych źródeł budżetu, to dojdziemy do podobnego rezultatu.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SSzarski">Jeżeli porównamy dochody preliminowane w budżecie z preliminarzem rządowym, to zobaczymy, że stosunek tych dochodów także nie uległ znacznej zmianie. Niżej były preliminowane dochody z danin i monopoli w porównaniu z wpływami roku 1928/29, co wynikało z projektu niższego preliminowania dochodów z podatku przemysłowego, jako też wskutek odpadnięcia podatku od kapitałów i rent, który został zniesiony ustawą, niedawno uchwaloną. Zniżki te częściowo kompensują się podwyżką dochodów z podatku dochodowego i monopolu. Rola tych 2 źródeł dochodu jest przeważająca w budżecie. Mamy dochody z przedsiębiorstw, a zniżka ich tłumaczy się głównie sytuacją na polskich kolejach państwowych, które, jak wiadomo, w roku zeszłym nic nie wpłaciły do Skarbu, ale otrzymały jeszcze pożyczkę ze Skarbu, gdyż straciły swój kapitał. Struktura dochodów zatem nie przedstawia powodów do żadnych uwag.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SSzarski">Co się tyczy faktycznych warunków, wśród których dochody te wpływać będą, to poświęcę temu zagadnieniu kilka słów w dalszym ciągu mego referatu, mówiąc o położeniu gospodarczem.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SSzarski">Teraz chcę poświęcić parę słów wydatkom. Wszystkie wydatki preliminarz na rok 1930/31 ustala na sumę 2934,7 milj. złotych, zaś budżet na rok 1929/30 ustalił je na 2935,7 milj. zł, wskutek czego wynikła zniżka w wysokości 1,04 miljona. Jeżeli porównamy ten budżet w wydatkach z preliminarzem na rok 1930–31, to zobaczymy, że zwiększenia wydatków administracji prawie w zupełności kompensują się ze zmniejszeniami. Wydatki większe wykazują przedewszystkiem, jak to już wspominałem, długi państwowe z powodu płatności odsetek od długów wobec Stanów Zjednoczonych Ameryki, na podstawie układu waszyngtońskiego o konsolidacji długów, dalej oprócz emerytur, renty inwalidzkie wskutek postanowień ustawy z dn. 7 marca 1929 r. W innych działach wszystkie wydatki natomiast są niższe, specjalnie zniżka wydatków wynikła w preliminarzu rządowym z niższej dopłaty do Skarbu dla Wytwórni Uzbrojenia i Zakładów Zbożowych w Lublinie. Etaty osobowe nie wzrosły i trzymają się poziomu zeszłego roku, z wyjątkiem tylko etatów nauczycieli szkół powszechnych, która to zwyżka etatów wymagała zwiększenia o 8 1/2 miljona zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SSzarski">Jeżeli porównamy teraz wydatki według grup, mianowicie osobowe, inwestycyjne i inne, to okaże się, że wydatki osobowe wzrosły tylko o 10 miljonów, w czem tkwi także wydatek na zwiększenie etatu nauczycieli szkół powszechnych, o czem przed chwilą mówiłem. W wydatkach inwestycyjnych mamy zwyżkę wybitną, wynoszącą blisko 31 miljonów. Natomiast „innych”, t. zn. ściśle administracyjnych wydatków mamy plus 19 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SSzarski">Jeżelibyśmy chcieli scharakteryzować budżet wydatków i wogóle całe przedłożenie rządowe, to moglibyśmy powiedzieć, co następuje: ponieważ niezależnie od woli Rządu wydatki na emerytury i długi wzrosły razem o 60,000.000, a sum globalnych wydatków ze względu na położenie nie można było podnieść, osiągnięto przez redukcję wydatków rzeczowo-administracyjnych i inwestycyjnych ten bardzo godny podniesienia rezultat, że nietylko uniknięto zwyżki wydatków, ale zniżono wydatki globalne o 1.000.000 zł. Jest to rezultat w każdym razie godny podniesienia.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SSzarski">Nie będę mówił o tem, jak się przedstawiają preliminowane wydatki w stosunku do rzeczywistych wydatków lat ostatnich, gdyż to jest też dokładnie w mojem sprawozdaniu uwidocznione. Jeżeli przypatrzymy się tylko wzrostowi wydatków w ostatnich latach w 1927 i 1928 i podzielimy te wydatki na grupy, to według mojej tabeli, w sprawozdaniu umieszczonej, widać, że wydatki na administrację wogóle wzrosły w 1928/29 r. w porównaniu z r. 1927/28 o 12,9%, ale wydatki na długi państwowe wzrosły o 22,2%, tak, że główny powód wzrostu wydatków przypada na długi państwowe, które wzrosły o 100% więcej, niż wydatki na administrację.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#SSzarski">Jeżeli porównamy budżety z ich wykonaniem, to się przekonamy, że istotnie wykonanie budżetów przekraczało cyfry i dochodów i wydatków, jednak daleko wyższym stopniu w dochodach niż w wydatkach. Oczywiście, wykonanie budżetu nigdzie na całym świecie nie może się kryć z preliminarzem cyfrowo, gdyż przyszłości nikt przewidzieć w 100% nie może. Jeżeli jednak rzucimy okiem na tabliczkę wykonania budżetów w mojem sprawozdaniu, to się przekonamy, że wykonanie budżetu odbiega u nas w ostatnich dwóch latach znacznie więcej po stronie dochodów niż wydatków, a w ostatnim roku różnica między cyframi budżetowemi, a cyframi faktycznemi znacznie zmalała, w szczególności znowu po stronie wydatków.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SSzarski">Co się tyczy wykonania budżetu za ostatnie 10 miesięcy, to mamy po stronie dochodów 85% zamiast idealnych 83,33%, odpowiadających 5/6 całego roku, a po stronie wydatków 84,04%, a więc ta różnica jest znacznie mniejsza niż po stronie dochodów. Jeżeli teraz rzucimy okiem jeszcze w krótkości na cyfry dochodów i wydatków w pierwszych 10 miesiącach roku bieżącego i za 10 miesięcy roku zeszłego, to skonstatować musimy, że nadwyżki bezwzględnie zmalały. I tak: nadwyżka w kwietniu wynosiła 9,3 w r. 1928/29, a 5,6 w r. 1929/30; nadwyżka w grudniu wynosiła w r. 1928/29 — 33,8, a w tym roku 14,2, tak, że wogóle nadwyżka w przeciągu 10 miesięcy roku zeszłego osiągnęła kwotę 164 miljonów, podczas, gdy w roku bieżącym 44. W roku bieżącym konstatujemy więc znacznie szybszy wzrost wydatków, niż dochodów, wskutek czego nadwyżki budżetowe spadają w sposób bardzo wyraźny. Główną przyczyną tego są wydatki, połączone z poprawą uposażeń urzędniczych, gdyż w pierwszych 9 miesiącach roku budżetowego, jak to oświadczono urzędowo w Sejmie, wypłacono tytułem samego tylko t. zw. dodatku mieszkaniowego 72 miljony złotych. Sytuacja Skarbu jednak musi być uważana nadal za zadowalającą i korzystną, gdyż Skarb posiada wysokie rezerwy. Mimo to rozsądek nawet nakazuje daleko idące oszczędności w gospodarce budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#SSzarski">W jaki sposób obszedł się Sejm z tym preliminarzem budżetowym, którego cyfry w ogólnych tylko zarysach miałem zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie? Otóż Sejm w ten sposób zmienił preliminarz, że dochody podniósł o 115 miljonów, wydatki o 12,9 miljonów zł, wskutek czego nadwyżka wzrosła z 8 miljonów na 110 miljonów, jak tablica, umieszczona w mojem sprawozdaniu, porównywująca uchwały Sejmu z preliminarzem rządowym, udowadnia. Jak z tej tablicy wynika, Sejm w ostatnich trzech latach regularnie i bez wyjątku podwyższał budżet i to tak po stronie dochodów, jak i po stronie wydatków, ale po stronie dochodów daleko więcej, niż po stronie wydatków. W tym postępowaniu Sejmu objawiała się zupełnie jasno tendencja, względnie zapatrywanie Sejmu, że Rząd preliminował dochody zanadto ostrożnie, zanadto pesymistycznie. I istotnie, jak wykazuje wykonanie budżetów dotychczasowych, Sejm miał rację, gdyż dochody w znacznie wyższych kwotach wpływały, aniżeli te kwoty, o które podwyższał Sejm preliminarze rządowe.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#SSzarski">Teraz jeszcze w krótkich słowach tylko chcę przedstawić pewne ważniejsze zmiany, które przeprowadził Sejm w preliminarzu rządowym. Tablice znajdują się w mojem sprawozdaniu. Zmiany wydatków, które przeprowadził Sejm, nie są znaczne. Wpada w oko podwyżka kredytu na budowę szkół powszechnych i na zapomogi dla bezrobotnych. W emeryturach mamy też zniżkę, która jest raczej formalną. Jednakowoż mamy redukcje także w Ministerstwie Spraw Wojskowych, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, które dotyczą tak zwanej redukcji „funduszów dyspozycyjnych”. Nie można zaprzeczyć, że tendencja oszczędnościowa, która objawiła się w uchwałach Sejmu, zasługuje bezwzględnie na uznanie. Jednak nie można, zdaje mi się, oddawać się złudzeniu, jakoby przez redukcję wydatków rzeczowo-administracyjnych, o drobnem znaczeniu, można było osiągnąć taką redukcję budżetu trzymiljardowego, ażeby ona istotnie na gospodarce państwowej i w ciężarach publicznych zaważyła na szali.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#SSzarski">Wiemy, że bardzo ostro ganią w Sejmie wydatki biurowe, wydatki na lokomocje i t. p. Nie sądzę, aby te redukcje były celowe, sądzę, że raczej nieekonomiczne, gdyż utrudniają sprawność urzędowania i sprawność funkcyj administracyjnych. Długa dyskusja toczyła się nietylko w Sejmie, ale i poza Sejmem, w sprawie redukcji funduszów dyspozycyjnych, bez których szefowie administracyj obyć się nie mogą. W ten sposób władze ustawodawcze, z powodów, które nie są rzeczowe, utrudniają właściwe dopięcie celu i zadań, ciążących na władzach administracyjnych Jeżeli te oszczędności z tego punktu widzenia będziemy obserwować, to pod względem budżetowym i państwowym raczej nazwać je należy rozrzutnemi, aniżeli oszczędnościowemi pociągnięciami. Jeżeli już inne względy przemawiają za odrzuceniem funduszów dyspozycyjnych, to sądzę, to jest moje osobiste zdanie, konsekwentniejszem byłoby odmówić wogóle uchwalenia tych funduszów, aniżeli ich udzielać, a potem skreślać, już nie na podstawie obliczeń, tylko na podstawie nieuzasadnionych przypuszczeń. Nadmienić należy, że także Sejm nie przyjął wniosku, postawionego już podczas obrad plenarnych, o udzielenie kredytu 2 miljonów zł. na fundusz kultury narodowej. O ten fundusz była dłuższa dyskusja w dziennikach, jakoteż w szerszych kolach społeczeństwa i przedstawiciele nauki krytykowali to postanowienie, do której to krytyki muszę się przyłączyć. Ta oszczędność dwuch czy jednego miljona, nie wiem, jaka kwota będzie uchwalona na plenum, nie odbije się korzystnie na kulturze narodowej, a tem samem nie będzie to oszczędność korzystna, tylko szkodliwa. Jednak mimo tych paru uwag nie mogę zaprzeczyć, że Sejm naogół nie odebrał temu preliminarzowi rządowemu charakteru oszczędnościowego, gdyż podwyżka ma charakter istotnie znikomy.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#SSzarski">Jeżeli będziemy zajmowali się teraz uchwałami Sejmu, odnośnie strony dochodów budżetowych, to sąd musi wypaść trochę inaczej. Mianowicie jeżeli Sejm po stronie wydatków wykazał daleko idącą powściągliwość, to po stronie dochodów oddał się rozmachowi nieusprawiedliwionemu. Dlatego, jeżeli poprzednio wspomniałem, że Sejm, podnosząc budżet, trafiał w sedno i jego przewidywania istotnie się sprawdzały, to w razie przyjęcia obecnych uchwał Sejmu co do strony dochodowej nie wiem, czy tym razem rzeczywistość byłaby po stronie Sejmu. Podwyżki Sejmu realne dotyczą niektórych podatków, mianowicie podatku przemysłowego, który został podniesiony i którego podniesienie, mimo będącej teraz przedmiotem obrad w komisji reformy podatku obrotowego, jest usprawiedliwione; następnie mamy podwyżki niektórych podatków mniejszych, zwyżkę bardzo znaczną procentów od zwłok i kar w podatkach bezpośrednich i pośrednich. Następnie mamy znaczną podwyżkę wpłaty polskich kolei państwowych do Skarbu, która zamiast, jak w preliminarzu rządowym, 46 miljonów, wynosić ma aż 108 miljonów. Wreszcie mamy znaczną podwyżkę dochodów z monopoli. Jak wspomniałem już, podwyżki tych wpływów z podatków są usprawiedliwione i noszą charakter rzeczywisty i realny. Natomiast podwyżka dochodów z kolei państwowych jest nierealna. Nie będę dłużej o tem mówić, ponieważ dostatecznie krytykowana jest przezemnie ta preliminowana kwota w sprawozdaniu o Ministerstwie Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#SSzarski">Sejm ustalił dochody na 3.058 000.000. Gdy przypatrzymy się temu preliminarzowi, to zobaczymy, że dochody globalne budżetowe przyniosły w r. 1928/29 coś ponad 3.000.000.000. W tym roku prawdopodobnie ten poziom osiągną, ale nie można przypuszczać, ażeby tak kolosalną kwotę o sumę 60 000.000 miały w roku przyszłym, w roku w każdym razie gorszej konjunktury, rzeczywiście osiągnąć. Dlatego ten budżet, uchwalony przez Sejm, po stronie dochodów nie może być uważany za realny, ale nie można również powiedzieć, ażeby nie był zrównoważony, gdyż pokrycie na wydatki istotne w nim się znajduje. Idzie tylko o tę nadwyżkę, która stoi pod znakiem zapytania. Ale z punktu widzenia budżetowego jest rzeczą obojętną właściwie, jaka jest wysokość nadwyżki. Jednak w naszym wypadku nadwyżka według ustawy skarbowej jest zgóry konsumowana, gdyż ustawa skarbowa przeznacza ją na specjalne, w ustawie skarbowej wymieniane cele. Dlatego też, jeżeli mówimy, że podwyżka jest problematyczna, to w tym wypadku nie idzie o problematyczność wpływów podwyższenia zapasów kasowych, ale idzie o problematyczność samych celów, na które ta nadwyżka jest preliminowana.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SSzarski">Przy tej sposobności nie mogę się powstrzymać od oceny i krytyki, że nie jest rzeczą słuszną, aby pewne wydatki niepreliminowane w budżecie uchwalono warunkowo, zależnie od nadwyżek budżetowych. W szerokich sferach społeczeństwa są pewne tendencje, ażeby zużyć nadwyżki na cele gospodarstwa narodowego, które, jak wiemy, tak bardzo jest ogołocone ze środków obrotowych. Rosnące nadwyżki budżetowe, a mieliśmy z tem do czynienia, są oczywiście dowodem, że ze społeczeństwa ściągnięto więcej niż było potrzeba i dlatego jest rzeczą słuszną, aby te ze społeczeństwa ściągnięte środki obrotowe zostały mu napowrót na cele gospodarcze zwrócone. Zapatrywanie to istotnie nie jest niesłuszne, ale trzeba przedewszystkiem zwrócić uwagę na to, że te zapasy kasowe przecież nie leżą bezużytecznie i nie działają na niekorzyść gospodarstwa społecznego, gdyż mamy wielkie kwoty ulokowane w papierach wartościowych, które zostały użyte na cele kredytu długoterminowego, mamy ulokowane jako lokaty banków państwowych, a reszta musi być płynna, ponieważ Państwo pod grozą niewypłacalności nie może obejść się bez gotówki, natychmiast upłynnić się dającej.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#SSzarski">Wspomniałem już na Komisji Budżetowej i tu jeszcze powtórzę że niedawno jeszcze kwestja zapasów kasowych była przedmiotem ostrej i bardzo ożywionej dyskusji w parlamencie francuskim. Skoro rząd francuski, skarb francuski rozporządza zapasami kasowemi w kwocie 19 miljardów, a jest rzeczą jasną, że społeczeństwo francuskie jest obarczone znacznemi podatkami, trzeba, żeby te zapasy kasowe były przedewszystkiem użyte do odciążenia podatkowego Jednak ówczesny minister skarbu oświadczył, że przy budżecie 50 miljardów 5 miljardów jest koniecznością, którą utrzymać musi, jako bezwzględne pogotowie kasowe.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#SSzarski">P. Minister Skarbu podkreślał kilkakrotnie, że to pogotowie u nas musi wynosić conajmniej 200 miljonów, a więc nawet mniej niż 1-miesięczne wydatki. W tych warunkach godził się, o ile zapasy kasowe będą wynosiły 200 miljonów płynnych środków, aby zwyżkę użyć na cele kredytu rolnego. A więc tem samem byłaby ta kwestja w sposób odpowiedni załatwiona. Jeżeli się zwróci jednak jeszcze na to uwagę, że 50 miljonów z zapasów kasowych będą zaliczkowo użyte na cele budowlane, która to ustawa niedawno była uchwalona w Wysokim Senacie, że następnie część nowych dolarówek, t. j. ta kwota, która nie będzie użyta na konwersację starych, ma być też zaliczona z zapasów kasowych na cele kredytu rolnego, to sądzę, że bez narażenia Skarbu na szwank i ze względu na dzisiejszą sytuację, ze względu na to, że nadwyżki budżetowe w wysokim stopniu stopniały tak, że o powiększeniu zapasów kasowych mówić narazie nie można, znaczne inwestycje z zapasów kasowych obecnie byłyby trudne do przeprowadzenia.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#SSzarski">Bardzo aktualnym tematem, który jest też przedmiotem dyskusji w szerokich kołach fachowych i niefachowych jest wysokość i wzrost budżetu. Już kilkakrotnie w roku zeszłym i w poprzednim Senacie tą kwestją dokładnie zajmowaliśmy się. Zwracałem uwagę i nie przestanę zwracać, że wzrost budżetu jest zjawiskiem, które się da skonstatować we wszystkich państwach europejskich i pozaeuropejskich po wojnie. Stoi to w związku ze zmianą struktury powojennej i rozszerzeniem działalności Państwa i z likwidacją szkód, wynikłych z wojny. Atoli nic tylko w porównaniu z przedwojennemi budżetami powojenne są wyższe i to znacznie wyższe, ale po wojnie bezustannie konstatujemy ewolucję budżetów wzwyż.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#SSzarski">Przytoczę tylko 2 przykłady, że budżet francuski i budżet niemiecki w przeciągu 5 lat wzrósł blisko o 23%, porównanie cyfr budżetowych, jednakowoż cofając się kilka lat wstecz, nie jest b, dokładne, gdyż, jak wiadomo, w większej części państw europejskich wartość pieniądza załamała się i zmieniła, i dlatego często, porównując tylko nominalne cyfry dzisiejsze z poprzedniemi, porównujemy właściwie wartości nierówne. Jeżeli naprzykład weźmiemy wydatki z roku 1924/25 i chcemy porównać je z wydatkami 1929/30 lub 1928/29, to porównuje się złotego, który był równy frankowi, więc zawierał 0,29 gramów czystego złota, z dzisiejszym złotym, który zawiera 0,16 gramów czystego złota. Czyli jeżeli porównamy wyższe cyfry złotych z niższemi z tamtego okresu, przeliczonemi na złoto, zobaczymy, że zmniejszają się wydatki. Ale to nie jest przekonywujące, gdyż miarodajną nie jest kwestja ile to wynosiło w złocie, tylko ile ten pieniądz kupuje. Jeżeli weźmiemy za podstawę złoty, to złoty dzisiejszy więcej kupuje, ponieważ złoty spadł, ale niższa ilość złotych nie oznacza zniżki, bo ta dzisiejsza mniejsza ilość złotych kupuje więcej niż dawniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#SSzarski">Wskutek tego nie można mówić, że wydatki zwiększyły się, albo uległy zmianie, na podstawie porównania samych cyfr nominalnych, pieniądza o natężeniu zniżkowem, pieniądza, którego siła nabywcza się zmieniła. Ta sprawa nie jest dokładnie obliczona, w każdym razie nie ulega kwestji, że wydatki wzrosły nominalnie.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#SSzarski">P. Minister Skarbu, mówiąc o wysokości budżetu w Sejmie, postawił dwie granice. Powiedział, że budżet w wysokości 2,7 miljarda zł jest minimum egzystencji Państwa. Dochody, jak to przed chwilą wspomniałem, obracają się dziś około 3 miljardów. Pozostaje więc spacjum 300 miljonów, o których by można powiedzieć, że ponieważ minimum egzystencji wynosi 2,7, więc możnaby zmniejszyć wydatki o 300 miljonów. Jednak to jest czysta teorja, gdyż p. Minister w sposób przekonywujący wykazał, że w tym wypadku Państwo by prawie że wegetowało. Do takiej sytuacji dopuścić nie można, gdyż wegetacja Państwa oznacza jego powolny upadek. Jednak volens nolens musimy się liczyć z budżetem 3 miljardowym, ale celem polityki naszych władz ustawodawczych powinno być, ażeby te wydatki się ustabilizowały, to jest, ażeby się nie powiększały.</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#SSzarski">Jeżeli przypatrzymy się wysokości ciężarów, obciążających społeczeństwo, to na podstawie 3 miliardowego budżetu możemy przyjąć, że obciążenie wynosi 100 zł na głowę, przyczem nie liczę wysokich obciążeń podatkowych samorządowych, które trzeba liczyć na miljard rocznie, oraz ciężarów, wynikających z instytucyj społecznych. Tem więcej mówić o tem nie będę, gdyż przy budżecie Ministerstwa Skarbu chcę zająć się tą sprawą dłużej. Jednak sama cyfra nic nie znaczy, gdyż dotkliwość obciążenia nie zależy od sumy, ale od zdolności znoszenia tego ciężaru, t. j. od rentowności gospodarczej. Proszę Panów, w roku 1927/28 ciężar 100 zł odpowiadał 258 kg. żyta, w tym roku odpowiada 439, czyli że do sprostania ciężarom potrzeba prawie 2 razy tyle produktów, aniżeli w roku zeszłym. Obciążenie ludności zatem może rosnąć, jeżeli równocześnie rośnie rentowność gospodarstwa, albowiem wtedy społeczeństwo mniejszą ilością dóbr, mniejszą ilością pracy potrafi ciężary znieść.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#SSzarski">Wprost przeciwnie ma się wtedy, jeżeli rentowność gospodarstwa się zmniejsza, gdyż wtedy ciężar jest widomy.</u>
+ <u xml:id="u-6.31" who="#SSzarski">Znajdujemy się w epoce takiej niknącej rentowności gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.32" who="#SSzarski">Jest rzeczą jasną, że krytyka, głosy o dotkliwości ciężarów przemieniają się na gwałtowne głosy, nie skarżące się na dotkliwość ciężarów, ale żądające gwałtownej zniżki tych ciężarów. Żądanie to istotnie jest usprawiedliwione, ale spełnienie go nie jest tak łatwe, gdyż tylko w czasach dobrobytu, w czasach kwitnącego gospodarstwa, kiedy daniny wpływają obficie, kiedy nadwyżki gromadzą się w kasach skarbowych, łatwo redukować ciężary bez naruszenia równowagi, w złych czasach krok taki mógłby ewentualnie naruszyć równowagę budżetu, który jest — nie potrzebuję tego powtarzać — fundamentem naszego gospodarczego bytu, a więc i politycznego. Sytuacja, która się obecnie wyłoniła, jest taka, że ulg trudno udzielać. Wprawdzie obecnie jest przedmiotem dyskusji projekt reformy podatku przemysłowego, która przyniesie pewne ulgi, ale nie w tych rozmiarach, jakich społeczeństwo się spodziewało. Więc nie można zmniejszać wydatków, ponieważ nie można udzielić znaczniejszych ulg podatkowych; z drugiej strony nie można zaspokoić najsprawiedliwszych, najgwałtowniejszych potrzeb, jak naprzykład znanych i usprawiedliwionych żądań funkcjonarjuszów państwowych, albowiem o podwyższeniu ciężarów mowy być nie może. Jednakowoż kwestja ta winna być załatwiona, a sądzę, że załatwienie może znaleźć się w samej zmianie struktury źródeł dochodów budżetu. Już kilkakrotnie o tem z innych stron mówiono i sprawozdawca Sejmu również słusznie zwrócił uwagę, że nasz budżet w lwiej części ciągnie swe dochody z danin publicznych, nietylko z danin, które są preliminowane w budżecie Ministerstwa Skarbu pod nazwą daniny i monopole, ale z całego szeregu opłat, które znajdują się we wszystkich częściach budżetu, a które z punktu widzenia prawno-publicznego można scharakteryzować jako publiczne daniny i opłaty. Otóż gdyby nasz budżet nawet w 100% ciągnął swoje dochody z danin publicznych, nie byłoby nic dziwnego, gdyby w tym budżecie nie znajdowała się część B to jest przedsiębiorstwa, które reprezentują miljardowe kapitały, a które dla budżetu, ze względu na nikłość wstawionych dochodów, nie odgrywają roli. Powstaje więc dla szerokich kół pewnego rodzaju sprzeczność: z jednej strony miljardy danin z kieszeni podatników, a z drugiej strony miljardy kapitałów w przedsiębiorstwach. Otóż ten stan, który zresztą jest uznany, i ja z żadnej strony nie spotkałem się z istotnym sprzeciwem, dałby się usunąć przez stworzenie warunków rentowności dla kapitału w tych przedsiębiorstwach, tworząc w ręku Państwa, albo też przez oddanie ich tym, którzy potrafią wyciągnąć odpowiednią rentę, odpaństwowienie przedsiębiorstw państwowych, albo przemianę przedsiębiorstwa, obliczone na zysk, przyczyniłoby się w wysokim stopniu do zmniejszenia budżetu i do odciążenia społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.33" who="#SSzarski">Ograniczę się zatem do podniesienia, że racjonalna gospodarka wymagałaby, aby inwestycyj nie pokrywać z bieżących dochodów, i to dochodów podatkowych dlatego, że one zanadto obciążają dzisiejszą generację i, powiedzmy szczerze, w dużej mierze przyczyniły się do dotkliwości ciężarów publicznych. Wspomnę tylko, że w r. 1927–29 blisko 900 miljonów złotych wydano ze wszystkich budżetów na inwestycje, pominąwszy 80 miljonów, których jeszcze całkowicie nie wydatkowano, z zapasów kasowych na podstawie osobnej ustawy inwestycyjnej. Byłoby niesłusznem jednak za tę politykę czynić odpowiedzialnym Rząd, bo Rząd uciekłby się chętnie do pomocy kredytowej, do kredytów, ale trudności, które się tu nasuwały, były tak wielkie, że nie można było z kredytów korzystać. Jednakowoż sądzę, może się mylę, że gdyby przedsiębiorstwa państwowe jako takie mogły występować, jako przedsiębiorca-kupiec, szukający na rynku pieniężnym kredytów celem podwyższenia rentowności swojej eksploatacji, toby ten kredyt łatwiej znalazły, aniżeli to może zrobić Państwo. Dlatego prawdziwej sanacji naszego budżetu nie widzę w skreślaniu i zmniejszaniu wydatków, chyba, żeby nam się udało tak ścieśnić zakres działania państwa, jak ciasnym był przed wojną. Jeżeli do tego zmierzamy, a widzimy, że w tym kierunku prowadzi się od lat kilku studja, to nie przypuszczam jednak, żeby to się dało osiągnąć nawet w połowie. Jedynie tylko w zmianie struktury dochodów, w pewnego rodzaju urentownieniu przedsiębiorstw upatrujemy możność polepszenia i uzdrowienia naszego budżetu. Wtedy, a może wcześniej, będzie można mówić o rozbudowie budżetu, szczególnie po stronie wydatków, gdyż wiemy to. a zresztą kilkakrotnie o tem wspominałem, że budżet nasz jest jednocześnie za wysoki i za niski, jest za wysoki, gdyż obciąża nadto ludność, a za niski, gdyż nie pokrywa bardzo wielkiej rzeszy wydatków.</u>
+ <u xml:id="u-6.34" who="#SSzarski">Do tych wydatków należy, jak Wysoka Izba wie, kwestja wydatków na poprawę bytu funkcjonarjuszów państwowych. Nikt nie przeczy, że sytuacja ich jest smutna. Ponieważ Rząd, nie mając pokrycia, nie był w stanie nigdy w samym preliminarzu wstawić odpowiednich kredytów, któreby uposażenie funkcjonarjuszów w tym stopniu potrafiły podwyższyć, żeby to odpowiadało dzisiejszej sytuacji. Sejm zwykle podwyższał nawet dochody i redukował wydatki, żeby znaleźć dla tych potrzeb odpowiednie pokrycie. I przy ostatnim budżecie Sejm uczynił tego rodzaju wnioski. Ponieważ jednak wnioski oszczędnościowe nie przeszły w całości, byłoby uchwalenie tego rodzaju kredytów uchwalaniem deficytowych budżetów i dlatego nie zostały przeprowadzone.</u>
+ <u xml:id="u-6.35" who="#SSzarski">Jeżeli przypominam o tem, to tylko dlatego, żeby wskazać, że nawet na ten dodatek 5-procentowy, o którym była mowa w Sejmie, a odnośnie do którego jest wniosek mniejszości Komisji Budżetowej Senatu, jeżeli nawet na te 5% niema właściwie pokrycia w budżecie, to jak można mówić o zaspokojeniu potrzeb urzędniczych w zupełności w granicach dzisiejszego budżetu. Dlatego też ta kwestja musi być uregulowana zasadniczo w miarę uzyskiwania nowych dochodów, względnie rekonstrukcji budżetu w sensie, o którym mówiłem. Sytuacja urzędników jest bardzo smutna, jednak wypłata dodatków przecież w części poprawiła los urzędników. Cyfry odnośne wskazują na to, że szczególniej w niższych szczeblach funkcjonarjuszy państwowych płace odnośnie do swojej siły nabywczej zbliżyły się do sytuacji z r. 1925. Jest to uwidocznione w sprawozdaniu mojem, więc bliżej się tem zajmować nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-6.36" who="#SSzarski">Chcę tylko zwrócić uwagę, że porównywałem realnie ewolucję płac robotniczych w porównaniu z płacami urzędniczemi i przekonałem się, że płace robotnicze lepiej rozwijają się, aniżeli płace urzędników, t. j. funkcjonarjuszy państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.37" who="#SSzarski">Proszę Panów! Jeszcze kilka słów chcę poświęcić sytuacji gospodarczej. Sytuacja ta jest przedmiotem rozpraw, odczytów, dyskusji tak, że sądzę, iż jest wszystkim znana. Chcę tylko wspomnieć, że gwałtowne tempo w r. 1928 w drugiej połowie zaczęło się zwalniać, w r. 1929 zwalniało się coraz bardziej, a z początkiem r. b. okazują się wybitne zmiany, które rzeczywiście dają do myślenia.</u>
+ <u xml:id="u-6.38" who="#SSzarski">Wszystkie cyfry statystyczne, wszystkie porównania zawarte są w mojem sprawozdaniu i dlatego ich nie będę już powtarzał. Niema kwestji, iż znajdujemy się w stadjum wyraźnego przesilenia gospodarczego. Jeżelibyśmy szukali powodów, bardzo wiele się wymienia, jednak znajduję głównie dwa. Przedewszystkiem nie bez wpływu na naszą sytuację pozostała zmiana w sytuacji światowej gospodarczej, a następnie czysto lokalne przyczyny. Np. lokalna przyczyna — przecenianie przez Rząd i społeczeństwo siły kapitałowej naszego gospodarstwa. Wyprodukowano więcej kapitału stałego, aniżeliby to odpowiadało będącej do dyspozycji ilości kapitału płynnego, objawiającej się w większej kapitalizacji i dopływie kapitałów zagranicznych. Wewnętrzna kapitalizacja, która stopniowo się rozwijała, jednak zahamowana jest przez ciężary publiczne, a dopływ kredytu długoterminowego ustał prawie zupełnie w roku zeszłym skutkiem sytuacji, znanej Wysokiej Izbie, a spowodowanej zmianą rynku kapitałowego z powodu sytuacji na rynku amerykańskim. Wobec zamrożenia kapitału wewnętrznego w gospodarstwie, niedostatecznej kapitalizacji i ustaniu dopływu kapitału z zewnątrz, brak kapitału stał się u nas nieznośny. W tych warunkach zbyt wewnętrzny utykał, realizacja polepszenia warunków produkcji dała się przeprowadzać w największej części nie przy pomocy środków pieniężnych, ale wyłącznie w postaci dokumentów kredytowych. Znane są Wysokiej Izbie zastraszające sumy obrotu wekslowego, które rosną z miesiąca na miesiąc. Spełnianie zobowiązań w tej sytuacji było oczywiście bardzo utrudnione, na co wskazują znane zresztą, bo nawet w dziennikach przytaczane cyfry protestów wekslowych i to tak w Banku Polskim jak i wogóle w bankach prywatnych. Sytuacja ta wywołała następnie restrykcje kredytowe, nastąpił brak zaufania, który objawił się także znacznem zmniejszeniem tempa rozwoju kredytów bankowych, tak w bankach państwowych, jak i prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.39" who="#SSzarski">Sytuacja wywołana temi przyczynami, o których dopiero wspomniałem, została w wysokim stopniu zaostrzona, doprowadzona do punktu kulminacyjnego przez znany Izbie kryzys rolny, objawiający się w niesłychanym spadku cen zboża, a nawet ostatnio produktów hodowlanych. Rolnik, który stanowi u nas głównego konsumenta, przestał być konsumentem, jak dalece utrudniona była jego sytuacja i jego rola, jako konsumenta, wynika z cyfr mojego sprawozdania, które wykazują rozpiętość między cenami artykułów rolnych, a tych artykułów, bez których rolnik obejść się nie może, a więc artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.40" who="#SSzarski">Nie bez wpływu sytuacja gospodarcza, stagnacja, pozostała na bilans handlowy choć nie przywiązuję tak wielkiego znaczenia do bilansu handlowego, jakie niegdyś przypisywano podczas obawy o sytuację walutową, to jednakowoż bilans handlowy czynny nie jest pozbawiony korzyści dla Państwa. Wskutek stagnacji bilans nasz — jak wiadomo — stał się od Iipca biernym i to aż do ostatniego miesiąca, w którym saldo trochę się zmniejszyło. W mojem sprawozdaniu wykazuję, że zmianę sytuacji międzynarodowej zagranicznej pod tym względem należy przypisać nietylko zmniejszeniu importu, ale bardzo znacznemu zwiększeniu eksportu. Jeżeli wspominam o tem, to dlatego, żeby wskazać na istotną różnicę gospodarczą, zachodzącą między aktywami bilansu handlowego z r. 1925, a bilansem dzisiejszym. Ówczesny bilans był wynikiem premji eksportowo-walutowej i strangulacji importu, a dzisiejszy jest wynikiem powiększenia importu bez strangulacji eksportu, więc jest organiczne poprawienie się sytuacji międzynarodowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.41" who="#SSzarski">Wybitne pogorszenie światowej konjunktury oczywiście nie mogło pozostać bez wpływu na Polskę. gdyż Państwo nasze nie jest izolowaną wyspą, a pogorszenie to, którego wynikiem i przyczyną widomą jest wielki brak kapitałów, musiało być odczute daleko więcej w naszym kraju, aniżeli gdzie indziej. Wprawdzie i kraje sąsiednie np. Niemcy, nasi najbliżsi sąsiedzi, w roku zeszłym byli też pozbawieni pomocy kapitałowej, którą się cieszyli dawniej w tak wysokiej mierze, i nasi najbliżsi sąsiedzi nie mieli tej pomocy i byli jej pozbawieni tak jak i Polska, tak że myśmy byli oparci na własnych siłach, a oni też na własnych, ale o ile silniejszych i potężniejszych.</u>
+ <u xml:id="u-6.42" who="#SSzarski">Nie będę wymieniał i przytaczał cyfr, bliżej świadczących o niższości naszych kapitałów w porównaniu do innych państw. W sprawozdaniu, jako bardzo charakterystyczną cechę, wymieniem te cyfry środków własnych i obcych jednej instytucji Rzeszy Niemieckiej, wprawdzie dziś największej, sfuzjowanej z innemi w „Deutsche Bank und Diskontoge-seilschaft”; środki własne i obce tej instytucji są wyższe o 126%, niż wszystkie środki własne i obce wszystkich naszych banków państwowych, spółdzielni i kas oszczędności. Zdaje mi się, że cyfra ta wystarczy za tomy i za całe zobrazowanie naszej nędzy kapitałowej. I dlatego też podobnie jak człowiek wątły i osłabiony trudniej znosi i walczy z chorobą, niż człowiek silny, tak samo i Polska dotkliwiej musi odczuwać każdy kryzys, aniżeli jej sąsiedzi. Na to zło, które tkwi w braku siły kapitałowej, byłoby jedyne lekarstwo, to jest tworzenie kapitału, ale muszę powiedzieć, że kapitałów nie można tworzyć przez powiększenie obiegu pieniężnego, przez rozpęcznienie portfelu w bankach, ani przez zaciąganie długów przez Skarb w banku emisyjnym, jak to głoszą sympatycy szerokiego obiegu, a tylko przez pracę i odkładanie. Mały obieg jest także zły, chociaż niezawsze, np. przy wysokiej technice płatniczej jest objawem małej siły kapitałowej, ale nigdy, jak wielu twierdzi, przyczyną. Każdy kraj — wspomniałem to na komisji, wprawdzie spotkałem się ze sprzeciwem — ma ten obieg, na jaki zasługuje. Z chwilą, kiedy ten obieg przekracza te granice, traci pieniądz na wartości i to prawie równomiernie z powiększeniem obiegu. Nieograniczone powiększanie obiegu nie prowadzi więc do celu, ale przeciwnie, niszczy wartość pieniądza i prowadzi do katastrofy.</u>
+ <u xml:id="u-6.43" who="#SSzarski">Mimo doświadczeń przykrych, które zebraliśmy z czasów inflacji, nie doceniamy do dziś należycie tego potężnego znaczenia stabilizacji naszego pieniądza, która jest podstawą, fundamentem stabilizacji, ona czyni wysokość obiegu ściśle zależną od siły kapitałowej całego gospodarstwa. A że tę stabilizację mogliśmy osiągnąć, to zawdzięczamy przedewszystkiem faktowi, że Rząd, zrównoważając wydatki z dochodami w budżecie państwowym, usunął możliwość powiększenia obiegu dla potrzeb Skarbu, czyli utrwalił i zabezpieczył naturalny rozwój obiegu pieniężnego. Stabilizacja waluty i równowaga budżetu oto wiekopomne czyny, które stworzyły dopiero warunki egzystencji naszego Państwa i w krótkim czasie utrwaliły jego byt gospodarczy. Jak każde lekarstwo, tak i te dwa znakomite leki są przykre, nieprzyjemne, ale prowadzą bezwzględnie do zdrowia i chronią je. Konieczność równowagi budżetowej nie pozwala na wiele, choćby najbardziej usprawiedliwionych, potrzebnych wydatków. Stabilizacja waluty nie pozwala na rozwinięcie obiegu, na bezmyślne rozszerzanie akcji kredytowej mimo dławiącego braku kredytu, ponieważ w przeciwnym wypadku podstawy naszej waluty musiałyby upaść.</u>
+ <u xml:id="u-6.44" who="#SSzarski">Znajdujemy się więc bezsprzecznie w trudnem położeniu, i Rząd i społeczeństwo, gdyż musimy z prawdziwym heroizmem cierpieć, żeby nie przekroczyć wskazanej przez naukę, doświadczenie i przez zdrowy rozsądek w gospodarstwie nakreślonej ścisłej granicy, ale to jest nieunikniony los wszystkich tych, którzy z małemi zasobami chcą pracować, żeby dojść do dobrobytu. Jeżeli żalimy się, to żale nasze nie są wtedy słuszne, gdy żalimy się na konieczność pracy wśród ciężkich warunków, albowiem taka praca jest losem Polaka, który jest obywatelem Państwa młodego, zupełnie jeszcze niescalonego i niesłychanie, jak już wspomniałem, ubogiego. Jeżeli się żalimy jednak na utrudnianie nam pracy, to żale nasze są usprawiedliwione. Jest rzeczą Rządu ułatwić warunki pracy, przedewszystkiem ułatwić rezerwowanie wyników pracy t. j. kapitalizację. Jest to przedmiot, który jest dziś we wszystkich sferach społeczeństwa szeroko dyskutowany i rozważany. Zmiana nieracjonalnego systemu podatkowego — częściowo zostało uczynione to, co było w możności Rządu i należy uznać, że zniesienie podatku od kapitałów i rent, chociaż finansowo nie odgrywa wybitnej roli, jest pewnego rodzaju zadatkiem i oświadczeniem Rządu, że chce na polu ułatwienia kapitalizacji uczynić wszystko, co jest możliwe w racjonalnych granicach konieczności utrzymania równowagi budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.45" who="#SSzarski">Atoli nawet przypuściwszy, że w tym kierunku wszystko będzie zrobione, podkreślam tu znaną rzecz — ułatwienie pracy, zniesienie surowych przepisów czasu pracy, które utrudniają pracę rentowną w przedsiębiorstwach, jeżeli przypuścimy, że wszystko to będzie uczynione, to niepodobna się łudzić, aby przyrost kapitalizacji był wystarczający dla zaspokojenia wszystkich piekących potrzeb. Dlatego osobiście uważam, że zaczerpnięcie pomocy na rynku zagranicznym jest dzisiaj postulatem pierwszorzędnym. Stworzenie zagranicznego rynku zbytu dla wszystkich emisyj kredytu długoterminowego instytucyj państwowych i prywatnych, uzyskanie kredytów dla usamodzielnionych kupiecko przedsiębiorstw państwowych, a wreszcie uzyskanie pożyczki państwowej inwestycyjnej byłoby wielką ulgą dla gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.46" who="#SSzarski">Wszystkie państwa czynią to samo i niejedno z tych państw zawdzięcza swój ratunek, a niejedno swój wybitny rozwój pomocy kapitałowej rynków zagranicznych. Sądzę, że i Wysoka Izba jest tego zdania, że niestety Polska, występując na rynku zagranicznym, ma najtrudniejsze do spełnienia zadanie, trudniejsze, niż jakiekolwiek inne państwo. Tłumaczyć to sobie można w części tem, że Polska ze wszystkich państw europejskich, prócz Czechosłowacji, jest zupełnie nowym na tym rynku kontrahentem. Czechosłowacja już przed wojną miała swój własny kredyt zagraniczny.</u>
+ <u xml:id="u-6.47" who="#SSzarski">Z tego różniczkowania pochodzi, że taka mała Austrja i Węgry względnie łatwiej plasują swoje obligacje i listy zastawne niż my, sądzę jednakże, że nastała chwila, aby to zróżniczkowanie Polski na rynku zagranicznym ustało, gdyż Polska zdała egzamin gospodarczej dojrzałości, utrzymując równowagę budżetu i mając wysoko zabezpieczony przed wszelkiem naruszeniem pieniądz o stałej wartości. Ponieważ sytuacja na rynku zagranicznym trochę się poprawiła, sądzę, że możemy liczyć, że kredyt zagraniczny będzie dla nas otwarty, szczególnie długoterminowy.</u>
+ <u xml:id="u-6.48" who="#SSzarski">Sytuacja gospodarcza jest niedobra. Obciążenie ludności jest bezsprzecznie duże. Czy w roku przyszłym będzie lepiej czy gorzej? Generalny sprawozdawca budżetu w Sejmie powiedział: że poprawa zależy od nas samych. Dobra polityka finansowa i gospodarcza sprowadzi poprawę. Jest to niezawodna recepta. A znaczy ona dla rządu: możliwie wielka kompresja wydatków budżetowych, poniechanie wiązania kapitałów płynnych w wkładach inwestycyjnych, co się już stało, złagodzenie fiskalizmu, sprawiedliwy rozdział ciężarów, większa wolność gospodarcza, przejęcie się Rządu zasadą, że zamożność i dobrobyt obywateli jest najważniejszym celem polityki gospodarczej państwa. Rentowność gospodarczą gwarantują wysokie płace, a te prowadzą do wzmożenia konsumcji. Zwracam się z tem do Panów, zasiadających po tej stronie Izby. Jest sprzecznością żądać wysokich płac, a równocześnie dążyć wszelkiemi sposobami do zmniejszenia rentowności gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-6.49" who="#SSzarski">Nikt, proszę Panów, nie jest prorokiem i ja nim nie jestem, ale patrząc w przyszłość mówię zupełnie szczerze, że nie tracę otuchy, albowiem choroba, którą przechodzi teraz nasze życie gospodarcze, nie jest śmiertelna, jak to twierdzą niektórzy melancholicy, a tylko ciężką chorobą, która prowadzić musi do zdrowia, gdyż nasz organizm gospodarczy stoi na niewzruszalnych podstawach, t. j. na zdrowym pieniądzu i równowadze gospodarczej Skarbu, a przeto nie może być mowy o upadku.</u>
+ <u xml:id="u-6.50" who="#komentarz">(Oklaski w centrum.)</u>
+ <u xml:id="u-6.51" who="#SSzarski">Pozostaje mi jeszcze, Wysoka Izbo, zreferować ustawę skarbową. Przedłożenie rządowe ustawy skarbowej na rok 1930/31 wykazywało pewne bardzo wybitne i zasadnicze różnice w porównaniu do poprzednich ustaw skarbowych. Wymienione są one wszystkie dokładnie w sprawozdaniu, chcę tylko tu podkreślić, że przedewszystkiem miało być dane Ministrowi Skarbu prawo virement, zastrzeżone mu od lat w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych na rezerwy zaopatrzenia i w kilku ministerstwach na niektóre kredyty i wydatki, które posiadają wielkie znaczenie, a na które niepodobna było, ze względu na budżet, większych kwot preliminować, jednak można było obrócić na te wydatki sumy w razie osiągnięcia większych oszczędności. Te propozycje Sejm odrzucił. Minister Skarbu miał także prawo zwiększania nietylko zwyczajnych, ale również i nadzwyczajnych wydatków w P. K. P.</u>
+ <u xml:id="u-6.52" who="#SSzarski">Cel tego postanowienia był podobny, jak tamtego, ażeby można było w razie lepszych wyników eksploatacji, niż te, których się spodziewano, przeznaczyć tę kwotę na inwestycje. I to Sejm odrzucił. Minister Skarbu wreszcie miał uzyskać uprawnienie do przedwczesnego spłacania długów państwowych. Postanowienie znane w innych budżetach i co jest słuszne, ażeby w razie sprzyjającej konjunktury kupić papiery długów państwowych i przez to zaoszczędzić wydatków budżetowych. Tu Sejm okazał się więcej skłonny do przyjęcia propozycji Rządu, ograniczył jednakże prawo przedwczesnej spłaty długów państwowych do kwoty 10,000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.53" who="#SSzarski">Art. 4 uzupełniony został postanowieniami, regulującemi i rozdzielającemi preliminowaną nadwyżkę dochodów. Mianowicie jest ona przeznaczona tak: 25.000.000 na dotację dla Banku Rolnego na cele ulgowego kredytu krótkoterminowego dla rolników, 65.000.000 na wypłatę reszty zaległego za 1928 rok dodatku mieszkaniowego, a wreszcie 10.000.000 na budowę dróg.</u>
+ <u xml:id="u-6.54" who="#SSzarski">Art. 5 uzupełniono postanowieniami, przejętemi z zeszłorocznej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-6.55" who="#SSzarski">Art. 6, który reguluje prawo Rządu do czynienia wydatków albo nieprzewidzianych, albo na cele przewidziane, ale w granicach wyższych, aniżeli budżet na to pozwala, bez uprzednio zasięgniętej opinji ciał ustawodawczych, uległ w Sejmie wybitnym zmianom, a raczej wybitnemu pogorszeniu.</u>
+ <u xml:id="u-6.56" who="#SSzarski">Według postanowień projektu ustawy skarbowej Rząd był upoważniony do czynienia takich wydatków tylko w czasie, gdy sesja Sejmu jest zamknięta, względnie gdy Sejm jest rozwiązany, a nastąpiła klęska żywiołowa lub inny wypadek nagły, wymagający natychmiastowego asygnowania sum ze Skarbu Państwa, jak głosi odnośny artykuł ustawy skarbowej z roku bieżącego. Jednak Sejm prawo to wybitnie ograniczył, albowiem według brzmienia art. 6, uchwalonego przez Sejm, fakt zaistnienia klęski żywiołowej lub innego nagłego wypadku, wymagającego natychmiastowego asygnowania sum ze Skarbu Państwa, nie upoważnia jeszcze Rządu do czynienia wydatków na ten cel; prawo to powstaje dopiero wtedy, gdyby odroczenie tych wydatków na czas potrzebny do zwołania nadzwyczajnej sesji sejmowej lub w razie rozwiązania Sejmu na czas do zebrania się nowego Sejmu mogło przynieść niepowetowaną szkodę Państwu.</u>
+ <u xml:id="u-6.57" who="#SSzarski">Praktycznie rzecz biorąc, ograniczono upoważnienia Rządu czynienia wszelkich wydatków nawet w razie nagłej potrzeby, nawet w razie klęski żywiołowej, bez zwołania Sejmu, dlatego, że prócz nielicznych wypadków, niema szkody, któraby była niepowetowana, a tylko niepowetowana szkoda usprawiedliwia czynienie tych wydatków bez uprzedniego zaciągnięcia upoważnienia władz ustawodawczych, jest ograniczeniem daleko idącem, ponieważ, o ile mi się zdaje, żaden rząd tak dalece nie ma skrępowanych rąk. Ostatecznie żaden grosz tu nie może być wydany bez ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-6.58" who="#SSzarski">Art. 7 Komisja Skarbowo-Budżetowa przyjęła w brzmieniu uchwalonem przez Sejm. Istnieje jednak wniosek mniejszości, który domaga się przywrócenia stylizacji tego artykułu z ustawy skarbowej z roku ubiegłego.</u>
+ <u xml:id="u-6.59" who="#SSzarski">Wreszcie wstawiono do ustawy skarbowej upoważnienie Ministra Skarbu do udzielania z zapasów kasowych Skarbu kredytów krótkoterminowych w wysokości 100 miljonów złotych na cele podniesienia produkcji drobnego rolnictwa, o ile te zapasy przewyższają 200 miljonów złotych, Komisja Skarbowo-Budżetowa przyjęła ustawę skarbową prawie bez zmian, prócz dwóch, mianowicie skreśliła ustęp c) w art. 4, przeznaczający kwotę 10 miljonów, jako dodatkowy kredyt dla Ministerstwa Robót Publicznych na budowę dróg, zmiana czysto formalna i logiczna, wynikająca z tego, że została zniżona uchwałą Komisji Skarbowo-Budżetowej nadwyżka, gdyż na kwotę 10 miljonów nie byłoby więcej pokrycia. Jest to zatem skreślenie czysto formalne.</u>
+ <u xml:id="u-6.60" who="#SSzarski">Następnie w ostatnim ustępie art. 4, normującym maksymalną wysokość wszelkich wynagrodzeń dodatkowych, pobieranych przez funkcjonrjuszów państwowych, wstawiono w wierszu 8 po słowie: „niż” słowo: „dwukrotna”, wskutek czego to maksimum dodatkowych poborów, ograniczone w uchwale sejmowej do wysokości uposażenia, podwyższone zostało do 200% uposażenia. Tyle o ustawie skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.61" who="#SSzarski">Co się tyczy uchwał Komisji Skarbowo-Budżetowej, odnoszących się do pozycji budżetowych, to dokładne zestawienie znajdzie Wysoka Izba w sprawozdaniu budżetowem w załączniku nr. 2 do druku nr, 24. Chciałbym tylko w ogólnych cyfrach przedstawić zmiany, które przeprowadziła Komisja Skarbowo-Budżetowa, a następnie podnieść tylko kilka najważniejszych zmian.</u>
+ <u xml:id="u-6.62" who="#SSzarski">Otóż, uwzględniając poprawki, które przeprowadziła Komisja Skarbowo-Budżetowa, dochody nasze wynoszą 3,038.000.000 bez setek tysięcy, wydatki 2,944.000.000, a nadwyżka 93,600.000. Ponieważ Sejm ustalił dochody ogółem na 3,058.000.000, a wydatki na 2,947.000.000, a nadwyżkę na 110,000.000, zatem Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu zniżyła dochody o 20,000.000, wydatki o 2,800.000, a zatem nadwyżkę o 17,000.000.</u>
+ <u xml:id="u-6.63" who="#SSzarski">Jak Wysoka Izba widzi, jak w zeszłym roku, tak i w tym Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu zmniejszyła budżet, a w szczególności z powodów, które tutaj miałem zaszczyt kilkakrotnie podnosić, zmniejszyła wpływy z kolei państwowych o łączną kwotę 17,000.000 zł i o kwotę 2,920.000 wpływy preliminowane z monopolu tytuniowego ze sprzedaży wyrobów tytuniowych. W wydatkach obniżyła o 9.000.000 dopłaty do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, które były wyżej preliminowane niż była konieczność. Natomiast podwyższyła o 2.000.000 fundusz propagandowy Ministra Spraw Zagranicznych, o 450.000 kredyt na walkę z gruźlicą i wstawiła nowy kredyt w kwocie 2.000.000 zł na fundusz kultury narodowej. Tą zmianą, tą uchwałą uczyniła zadość ogólnym życzeniom, które były skierowane ze wszystkich centrów naukowych polskich do Senatu. Następnie podwyższyła o mniejsze kwoty wydatki na „Komisje Studjów nad usprawnieniem administracji publicznej”, na „Prace przygotowawcze do powszechnego spisu ludności”, na „Instytut badania konjunktur gospodarczych” i t. p. Wszystkie te poprawki są wyłuszczone w załączniku.</u>
+ <u xml:id="u-6.64" who="#SSzarski">Przeprowadzając te zmiany, komisja nadała przedewszystkiem preliminarzowi dochodów, jej zdaniem, charakter więcej realny, zmniejszając zaś kredyt na zapomogi dla bezrobotnych, za wysoko preliminowany, uwzględnić mogła niektóre ważne wydatki, których konieczność jest niezaprzeczoną, zmniejszając równocześnie globalną sumę wydatków budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-6.65" who="#SSzarski">Kończąc, proszę Panów o łaskawe przyjęcie preliminarza wedle uchwały Komisji Skarbowo-Budżetowej, pozatem o przyjęcie budżetu, uchwalonego przez Sejm, prócz zmian, jakie miałem zaszczyt przedstawić, jako referent Komisji Skarbowo-Budżetowej, ustawy skarbowej, wreszcie szeregu rezolucyj, które są umieszczone w załączniku 6 do druku nr 24.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do dyskusji generalnej. Głos ma s. Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SRoman">Wysoki Senacie! Gdy wypadło mi rozpocząć dyskusję nad budżetem, poczytuję sobie za obowiązek nasamprzód wyrazić głęboką wdzięczność naszemu stałemu generalnemu referentowi p. senatorowi Szarskiemu, który w tak wyczerpującem i przejrzystem sprawozdaniu dał nam obraz obecnego naszego gospodarczego i finansowego położenia, a w szczególności zilustrował tę niemą wymowę wielkiej ilości kolumn i liczb, podanych w projektowanym na rok 1930/31 preliminarzu budżetowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SRoman">Wypada obecnie tylko scharakteryzować ogólnie przedstawiony nam budżet, nad którego poszczególnemi pozycjami w czasie niedługim będziemy votować, i wyciągnąć wnioski ostateczne. Słyszałem wypowiadane z trybuny sejmowej opinje, że budżet ten jest biurokratyczny, że zawiera przeważnie pozycje uposażeń, pensyj, wynagrodzeń, że nie uwzględnia najpilniejszych potrzeb gospodarczych mas pracujących, potrzeb oświaty i kultury to jest tych potrzeb życia państwowego, które wiodą naród na coraz wyższy szczebel postępu i rozwoju. Istotnie — potrzeby naszego Państwa, zdążającego do zrównania się w rzeczach kultury i organizacji z innemi państwami Zachodu Europy, są wielkie. Nie będę tu się rozwodził nad temi wieloma potrzebami, które nie zostały i nie mogą być uwzględnione w budżecie na rok przyszły. Dosyć wspomnieć dyskusję budżetową w naszej komisji senackiej, kiedy mieliśmy możność stwierdzić, jak niskie kwoty preliminowane są na najpilniejsze potrzeby wzmocnienia naszych środków obronności, stwierdzić, że nie możemy zadosyć uczynić aktualnym potrzebom rozbudowy prawidłowej sieci szkolnej, zastanawialiśmy się nawet nad kilkunastotysiącznemi pozycjami, przeznaczonemi na dalsze porządkowanie naszego ustawodawstwa, a pilna sprawa podwyższenia płac pracownikom państwowym prawie nie ruszyła z miejsca. Dosyć wspomnieć, powtarzam, o tych najkonieczniejszych potrzebach, aby scharakteryzować nasz budżet, jako budżet przedewszystkiem oszczędnościowy, bo jedynie taki budżet odpowiada warunkom obecnej chwili. Przeżywamy rok gospodarczo ciężki z przyczyn nie od nas zależnych. Troską naszą jest dzisiaj, czy spodziewane dochody dopiszą, czy budżet będzie zrównoważony. Nie pomogą tu żale i narzekania oraz doszukiwanie się win i błędów niepopełnionych, raczej zastanowić się musimy nad sposobami odporu i przezwyciężenia tych trudności, które przed nami stoją.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SRoman">Sądzę, że wiele danych mamy na to, abyśmy bez trwogi mogli patrzeć w przyszłość, bo siła odporności polskiego społeczeństwa jest duża, bo w polityce gospodarczej Państwa, w polityce, prowadzonej przez rządy Marszałka Piłsudskiego, widzimy konsekwentnie rozwijany program wzmożenia sił produkcyjnych społeczeństwa na wszystkich polach pracy, stwarzania właściwych dla tej pracy warunków; widzimy dalej w polityce Ministerstwa Skarbu przewidywanie i przezorność, wyrażającą się w gromadzeniu rezerw skarbowych na wszelką ewentualność w chwili największego napięcia kryzysu. Skoro o budżecie mówię i budżet charakteryzuję, — pragnę jeszcze raz zaznaczyć, że chociaż jak najdalej posunięto oszczędność i oględność w wydatkach jest oczywiście rzeczą wskazaną i może jeszcze długie lata będzie musiała być u nas stosowaną, — nie zaliczam do rzędu celowej oszczędności, gilotynowanie takich pozycyj rozchodowych, których uszczuplenie godzi w najistotniejsze interesy i potrzeby Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SRoman">Wszelkie wnioski i uchwały, zmierzające do obcięcia preliminowanych w budżetach Ministerstwa Spraw Wojskowych, Spraw Zagranicznych i Wewnętrznych sum dyspozycyjnych, preliminowane w kwotach odbiegających bardzo od rzeczywistych potrzeb — mogą być pozornie nazywane „oszczędnościowemi”, ale w rzeczy samej zmierzają do osłabienia naszej obronności nazewnątrz i czujności wewnątrz kraju. Przeciwko takim oszczędnościom jak najbardziej zastrzegam się w imieniu klubu, do którego mam zaszczyt należeć.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SRoman">Proszę Panów, przyjął się w parlamentach wszystkich i w naszym zwyczaj, że przy sposobności uchwalania budżetu, odbywa się zarazem debata polityczna; słusznem jest bowiem, aby w tym właśnie momencie wypowiedziane być mogły żądania przedstawicieli narodu do rządu, jakby sądzili i chcieli, aby układały się stosunki państwa nazewnątrz i wewnątrz kraju. Jeśli taka debata pożądaną była w innych warunkach — staje się tem ważniejszą, oczywiście prowadzona na właściwej płaszczyźnie, w epoce przeżywanej przez nas, kiedy racjonalny układ stosunków gospodarczych wiąże się ściśle i nierozerwalnie z układem stosunków politycznych, kiedy współdziałanie i współpraca pomiędzy poszczególnemi grupami ludności wewnątrz kraju i takaż współpraca, oparta na sprawiedliwych, a więc niekrzywdzących jednych, a dających przywileje drugim, warunkach kolaboracji pomiędzy różnemi narodami i państwami prowadzić ma po prostych i jawnych drogach do zapewnienia stałego pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SRoman">To też jak najtrafniej scharakteryzował nasz Minister Spraw Zagranicznych dążenia pokojowe Polski, które jednak w najmniejszej mierze nie mogą osłabiać gotowości całego narodu do odparcia jakiegobądź zamachu na całość naszych granic i niech to będzie dostatecznym argumentem dla tych wszystkich, którzy dopuszczają jakąkolwiek możliwość i na jakiejkolwiek drodze poruszania sprawy rewizji naszych granic. Pod tym więc, a nie innym kątem widzenia rozpatrywać należy nasze układy porozumiewawcze z Rzeszą Niemiecką, o których tak szeroko rozprawialiśmy w dyskusji nad expose p. Ministra Spraw Zagranicznych. W celu osiągnięcia normalnego porozumienia możemy pójść z ustępstwami daleko, ale nasza ustępliwość kończy się w tem miejscu, u tej granicy, gdzie zaczynają się jawne, lub ukryte zakusy na naszą niezależność bądź polityczną, bądź gospodarczą.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SRoman">Pokoju chcemy także wewnątrz kraju, chcemy zgodnego współżycia ludności polskiej z ludnością niepolską na terenach, zamieszkałych przez ludność mieszaną, a w szczególności na terenach zamieszkałych w zwartych masach przez tak nam bliską ludność ukraińską lub białoruską. Oświadczaliśmy już niejednokrotnie, że w granicach nakreślonych ustawą konstytucyjną nie przeciwdziałać, ale współdziałać będziemy w celach niekrępowanego rozwoju języka i kultury tych narodów, ich swobód wyznaniowych i obywatelskich pod jednym atoli zasadniczym warunkiem, aby pod pozorem tworzonych placówek kulturalnych lub gospodarczych nie były przemycane przez wrogów Państwa, a nawet agentów ościennego kraju, tendencje separatystyczne, lub zgoła zmierzające do zdrady Państwa. Oświadczyć tu chcę z całą stanowczością, że Polska nie posiada obcych terytorjów, terytorjów, któreby jej przypadły sposobem zaborów i przemocy i że terytorja na północno-wschodnim i południowym-wschodzie zamieszkałe w większym lub mniejszym procencie przez ludność ukraińską, bądź białoruską, są terytoriami związanemi z Rzecząpospolitą kilkusetletniem współżyciem i wzajemnem przenikaniem się kultur obu narodów. Mam to głębokie przekonanie, że czas wyrówna wszelkie wzajemne pretensje i nieporozumienia i że staną się wszyscy jednako oddanymi obywatelami Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SRoman">W ścisłym związku z życiem gospodarczem kraju, ze wzmocnieniem państwowego organizmu pozostaje sprawa oparcia naszego życia na trwałych, a właściwych narodowi polskiemu zasadach prawnych zbiorowego współżycia.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SRoman">Wprawdzie pracuje obecnie Komisja Konstytucyjna naszego Sejmu nad sprawą rewizji naszej Konstytucji, nie znaczy to jednak, abyśmy nie uświadamiali sobie wzajemnie tych naszych potrzeb, ażeby nie szły jak najdalej ze wszystkich zakątków naszego kraju wołania o konieczność takich zmian, które odpowiadać będą naszym specjalnym warunkom, potrzebom naszego życia i psychice naszego narodu. Nie może tu być mowy o naruszaniu praw obywateli, obecną Konstytucją im zagwarantowanych, nie może być mowy o podważaniu demokratyczności naszego ustroju, tak bardzo odpowiadającego zarówno naszym tradycjom, jakoteż warunkującego wszechstronny rozwój narodu w kierunku państwowego uobywatelnienia mas. Ale z demokratycznością ustroju nie ma nic wspólnego takie sharmonizowanie działalności zasadniczych władz w Państwie, aby każda działała w zakresie jej wyznaczonym, a wszystkie razem składały się na jednolitą władzę w Państwie, uosobioną w najwyższym przedstawicielu władzy zwierzchniej Narodu — Naczelniku czy też Prezydencie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SRoman">Stąd płynie konieczność wzmocnienia władzy Prezydenta Rzeczypospolitej, aby był on nietylko, jak przed majem 1926, jedynie reprezentantem Państwa na uroczystościach, lecz by miał zagwarantowane przez Konstytucję prawo koordynacji poczynań poszczególnych władz i decyzyj w granicach, zastrzeżonych mu Konstytucją, właśnie w imię zasady — wszak jeszcze przez Monteskiusza przyjętej — jednolitości władzy. Nie może chyba już dziś budzić żadnych wątpliwości konieczność zapewnienia rządom niezbędnej trwałości. Nie do pomyślenia byłby u nas na dłużej stan taki, gdy rządy przerzucane są jak piłki z prawa na lewo, kiedy skłonność nasza do różniczkowania się w partjach i stronnictwach już nieraz wytwarzała sytuacje, w której rządy zależały od najmniejszych grupek sejmowych — języczkami u wagi zwanych. Prawa parlamentu w zakresie ustawodawstwa i kontroli nie mogą być kwestjonowane, za konieczne jednak uważam wzmocnienie autorytetu Senatu, jako tej instytucji, która ma wnosić do skarbnicy ustawodawstwa państwowego element rozwagi, przygotowania prawniczego i doświadczenia życiowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SRoman">Mamy nadzieję, że sprawa koniecznych zmian Konstytucji załatwioną zostanie bez większych wstrząsów, że jednak to załatwienie nastąpi nie w drodze układów międzypartyjnych i kompromisów, mających na celu interesy poszczególnych partyj, jak to było do pewnego stopnia przy uchwalaniu Konstytucji marcowej, a w drodze kompromisu, mającego na celu najżywotniejsze interesy i przyszły rozwój mocarstwowy naszej Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SRoman">Reforma Konstytucji jest wprawdzie zagadnieniem państwowem, dziś najpilniejszem i najważniejszem, ale jednak nie jedynem, jeśli mówimy o dalszem organizowaniu naszego życia państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SRoman">Okres doświadczenia dziesięcioletniego, w czasie którym tyle prac nad organizacją Państwa dokonano, uwydatnił także braki ustrojowe naszego aparatu administracyjnego i gospodarczego. Musimy ustrój ten dostosować do warunków gospodarczych i finansowych naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#SRoman">Nietylko więc zmiana podstaw zasadniczych naszego życia zbiorowego, lecz także daleko sięgające zmiany ustroju i organizacji działania naszych władz należy przeprowadzić, aby usprawnić cały aparat państwowy, aby lepiej wyzyskać prace personelu urzędniczego, aby umożliwić pracownikom państwowym przyzwoitą egzystencję życiową, aby wreszcie była możność urealnienia i większego gospodarczego usamodzielnienia istniejącego samorządu, jak również przyszłego samorządu wojewódzkiego, którego wprowadzenia, tak słusznie zresztą, domaga się nietylko parlament, ale i całe społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#SRoman">Szanowni Panowie, słyszymy często z tych wysokich trybun, nie mówiąc już o prasie opozycyjnej, pomawianie rządów pomajowych o nieliczenie się z prawem. Zapytuję, czy jest to zgodne z objektywną prawdą, czy nie są to demagogiczne posunięcia, nic wspólnego nie mające z istotnemi potrzebami naszego życia państwowego, o zadośćuczynieniu którym odbywają się właśnie z inicjatywy rządów pomajowych bardzo intensywne i gruntowne prace.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#SRoman">Chcę tu wspomnieć o pracach istniejącej przy Prezesie Rady Ministrów komisji, polegających na wypracowaniu projektu nowego podziału terytorjalnego Państwa dla celów administracji z uzgodnieniem granic tego podziału we wszystkich działach administracji państwowej z jak najdalej posuniętą zasadą dekoncentracji władz, dalej prace nad skomasowaniem ustawodawstwa i uproszczeniem urzędowania. Dzisiejszy podział terytorjalny Państwa na 17 województw, zdaniem mojem, nie da się utrzymać. Nie mówiąc już o brakach tego podziału ze względów czysto lokalnych i ciążeniu poszczególnych terenów do ich naturalnych ośrodków — podział dzisiejszy nie może być utrzymany ze względów na możliwości finansowe Państwa i siły gospodarcze ludności. W obecnych warunkach nie byłoby do pomyślenia wprowadzenie samorządów, planowa rozbudowa sieci komunikacyjnej, uzgodnienie granic okręgów różnych niezespolonych działów administracji, wreszcie nawet należyta racjonalizacja pracy władz rządowych i społeczeństwa. To też z mego punktu widzenia staje się pilną koniecznością państwową ilościowe zmniejszenie administracyjnych jednostek drugiej instancji — przedewszystkiem ilości województw.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#SRoman">Uświadomić sobie także winniśmy doniosłe znaczenie prac legislacyjnych, dokonanych w poszczególnych ministerstwach, a dotyczących organizacji i działania poszczególnych władz, jak naprzykład dekrety: o organizacji władz drugiej instancji, o postępowaniu administracyjnem, o postępowaniu przymusowem, wreszcie ostatnio wypracowywane projekty o sądownictwie administracyjnem, dalej prace Komisji Kodyfikacyjnej, wreszcie prace innych ministerstw, jak naprzykład Ministerstwa Reform Rolnych. Wobec tej „rzeczywistej rzeczywistości” stwierdzić wbrew rozpowszechnianym zarzutom należy, że rządy pomajowe, rządy Marszałka Piłsudskiego, konsekwentnie realizują w naszem życiu państwowem zasadę oparcia całokształtu państwowego życia na odpowiadających naszym warunkom trwałych podstawach prawa.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#SRoman">Im prędzej ten proces uporządkowania wszystkich dziedzin naszego życia posuwać się będzie, tem bardziej znaczenie naszego Państwa potężnieć będzie nazewnątrz, tembardziej rość będzie jego moc i spoistość wewnętrzna.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#SRoman">A gdy taki ogrom doniosłych prac organizacyjnych jeszcze jest przed nami — jesteśmy szczęśliwi, że wysiłki i prace nasze oprzeć możemy o wielki autorytet genjalnego Wodza Narodu, który z jednaką siłą woli i mocą charakteru służy dziś sprawie umocnienia naszego bytu państwowego, z jaką przedtem służył Polsce w wywalczeniu jej niepodległości i jej granic.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#SRoman">Wchodzą tu w grę zbyt wielkie dziejowe interesy Narodu i Państwa. I one muszą odnieść zwycięstwo dla dobra Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Horbaczewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SHorbaczewski">Wysoki Senacie! Pozostajemy wszyscy pod wrażeniem groźnego przesilenia gospodarczego, które ogarnęło kraj cały i wszystkie koła gospodarcze naszego społeczeństwa. Kryzys gospodarczy dotknął w szczególności gospodarstwa wiejskie bardzo boleśnie, najdotkliwiej odczuło ciężar przesilenia gospodarstwo włościańskie ukraińskie, gdyż oprócz skutków ogólnej konjunktury musi ono wytrzymywać także depresję, spowodowaną stanowiskiem Rządu, które jest podyktowane politycznemi względami. Konstatuję, że wieś ukraińska znajduje się w stanie groźnym, w położeniu takiem, które bądź co bądź zachwiać może egzystencję miljonów ludzi, a wobec tego groźnego stanowiska ekonomicznego mamy przed sobą wzwyż 3 miljardowy budżet państwowy, który, zdaniem mojem, nawet w warunkach zupełnie normalnych przekracza siły płatnicze naszej ludności. Jestem przekonany, że ani jedna grupa polityczna tej Wysokiej Izby nie przyjmie tych wysokich, zawrotnych cyfr preliminarza bez zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SHorbaczewski">Przeciw preliminarzowi podnoszą się słowa krytyki, a jeżeli te słowa padają ze strony osób i ugrupowań, które mają bądź to bezpośredni, bądź to pośredni wpływ na rządy i na dysponowanie funduszami budżetowemi, to chyba trudno od tych, którzy pozbawieni zostali kardynalnych praw obywatelskich i traktowani są jak obywatele niższej kategorji, wymagać zgody na ten budżet.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SHorbaczewski">Tego, że ukraińska ludność została upośledzona, dowodzi sam budżet, same cyfry budżetu. Nie mogę bowiem pominąć faktu, że wszystkie wnioski klubu ukraińskiego, złożone w Sejmie w celu wyjednania pewnych kwot z tego 3 miljardowego budżetu na cele kulturalne i humanitarne, a kwoty były bardzo umiarkowane, zostały w zupełności przez stronnictwa polskie odrzucone. Znamienny ten fakt wzbogaca nas nowem doświadczeniem, że nam przeciwstawia się nietylko rząd, ale także i społeczeństwo polskie. Parlamentarna reprezentacja ukraińska po tej nauce, którą wyniosła z Sejmu, obecnie w tej Wysokiej Izbie już tego błędu nie powtórzy.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SHorbaczewski">Jeżeli przejrzymy najważniejsze dziedziny życia publicznego, to musimy skonstatować, że we wszystkich doznajemy upośledzenia. Zdobyte przez ludność ukraińską na podstawie austrjackiej konstytucji w byłej Galicji prawa obywatelskie do rządzenia sobą, prawa do samostanowienia o swoich stosunkach oświatowych i kulturalnych, prawo samorządu ulegają zupełnej niwelacji. Uprawnienia obywatelskie są pod znakiem zapytania, szkolnictwo powszechne leży w gruzach, międzynarodowe zobowiązania Państwa Polskiego co do kreowania uniwersytetu ukraińskiego zupełnie poszły w zapomnienie, samorząd w zupełności zniszczony, a życie gospodarcze ugina się pod ciężarem niepomiernych podatków i danin.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SHorbaczewski">Jeżeli zwrócimy się do kwestji ekonomicznej, to najważniejszą może w danych warunkach rolę odgrywa t. zw. reforma agrarna. Wojna światowa wysunęła przebudowę ustroju rolnego, jako czołowe zagadnienie we wszystkich państwach. I w Polsce przystąpiono zaraz w pierwszych początkach istnienia Państwa do regulowania sprawy agrarnej, ale zaczęto od kolonizacji i to od kolonizacji wojskowej, która, zdaniem znawców, zdaniem kół zainteresowanych, jest najniewłaściwszą formą traktowania sprawy rolnej kultury. Jakiś czas nie było słychać o tej kolonizacji, z przyczyn finansowych. A obecnie znowu występuje rząd z czterema projektami ustaw, które mają na celu jeszcze tę niewielką ilość ziemi, która przeznaczona jest na reformę rolną, użyć jako funduszu do przeprowadzenia kolonizacji wojskowej. Te cztery ustawy są wyraźnem wyzwaniem całego ludu ukraińskiego i białoruskiego. Te ustawy będziemy zwalczać wszelkiemi sposobami, które stoją nam do dyspozycji w ciałach ustawodawczych i w kraju, ewentualnie odwołamy się do opinji świata.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SHorbaczewski">Rządy pomajowe nie uregulowały stosunku t. zw. mniejszości narodowych, które stanowią 1/3 ludności Państwa. Rządy pomajowe stanęły na tem samem negatywnem stanowisku, na którem stały rządy poprzednie w tej kwestji, a to stanowisko zajął też i Rząd obecny, zapominając o tem, że Państwo przyjęło wobec mniejszości narodowych nietylko prawa zwierzchnicze, ale i obowiązki. To stanowisko opiera się na zupełnem ignorowaniu wszelkich najkonieczniejszych potrzeb życiowych tych mniejszości narodowych, chociaż stanowią one tak poważny odsetek ogółu ludności.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SHorbaczewski">Rząd obecny w enuncjacjach programowych p. Premjera stara się tę kwestję mniejszości zupełnie pomijać i przechodzić nad nią do porządku dziennego, a z postępowania władz da się wysnuć wniosek, że Rząd obecny nie ma chęci i zamiaru zrobić stanowczego kroku dla uregulowania sprawy mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SHorbaczewski">Przedstawiciele Rządu podkreślają i podnoszą kwestję lojalności, którą stawia się jako warunek stosowania praw konstytucyjnych do obywateli, ale ja zapytuję, co to jest lojalność? Ujmując rzecz ze stanowiska prawnego, a zdaje mi się, że pod tym względem niema żadnych wątpliwości, iż tutaj tylko ten punkt widzenia jest miarodajny — przez lojalność rozumieć należy zgodne z tendencją prawa przestrzeganie wiążących przepisów prawnych. Poza to lojalność nie wychodzi i w pojęciu jej nie dadzą się pomieścić prawne elementy uczuciowe, któremi operuje się w dyskusji przy użyciu tego terminu, a które z normami, regulującemi stosunek obywateli do Państwa, nie mają nic wspólnego. Obywatelowi przysługują wszelkie uprawnienia, wypływające z Konstytucji, niezależnie od tego, jakie on żywi uczucia. W państwie praworządnem nawet zbrodniarz ma prawo, żeby go traktować tak, jak każdego innego obywatela.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SHorbaczewski">Otóż sprawa mniejszości narodowych w związku z wymogiem lojalności jest dotychczas zupełnie nieuregulowana i czeka jakiejś ręki, któraby podjęła się rozwiązania tego problemu. Niestety, tego doczekać się nie można. Polscy mężowie stanu planują przekształcenie Państwa Polskiego, opartego wyraźnie o terytorjum etnicznie mieszane, na państwo jednolicie narodowe. Dążą do tego przez daleko posuniętą asymilację; zapoznają realne wymagania życia, zapominają o tem, że kwestja narodowościowa i prawo stanowienia narodów o sobie były hasłem zmagań wielkiej wojny światowej i że w wyniku tej wojny wysunięta ona została, jako czołowe zagadnienie międzynarodowej polityki. Dla kierujących polityków polskich zagadnienie to w stosunku do mniejszości narodowych, w szczególności w stosunku do narodu ukraińskiego, nie istnieje. Ma się tylko jeden argument: represję.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SHorbaczewski">W budżecie jedną z najważniejszych pozycji zajmuje policja. Ta policja jest jedynym instrumentem, którego używa Rząd, ażeby doprowadzić do harmonji. Policja wkracza nietylko w życie publiczne, nietylko inwigiluje wszystkie zgromadzenia i zebrania czy to polityczne, czy oświatowe, czy gospodarcze obywateli, ale wciska się także w życie prywatne i w ognisko domowe ukraińskiej ludności, którą na każdym kroku otacza swą dokuczliwą opieką.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SHorbaczewski">W waszych dążeniach do przekształcenia stosunków zapominacie, Panowie, o dawnych prawach historycznych. Wnosi się natomiast w politykę pewne hasła, między innemi także hasło regjonalizmu. Półśrodkami i środeczkami w rodzaju regjonalizmu Panowie kwestji mniejszościowej, kwestji narodowościowej nie rozwiążecie.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SHorbaczewski">Co więcej, możecie osiągnąć demoralizację i deprawację moralnie słabych jednostek. Dodatniego pozytywnego celu nie można osiągnąć temi środkami, nie można stawiać dalekich perspektyw za pomocą represji. Panowie, wasza własna historja, dzieje waszego wyzwolenia dowodzą, że na bagnetach nie może się utrzymać żadna władza, że kulami ani działami nie potrafi się zgasić ducha narodu.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SHorbaczewski">Wobec tego, że preliminarz budżetowy nie uwzględnia potrzeb ukraińskiego narodu, a natomiast znaczne sumy tego preliminarza budżetowego przeznaczone są poprostu na wynaradawianie, oświadczam w imieniu mojego klubu, że głosować będziemy przeciw budżetowi i postawimy wniosek o odrzucenie całego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Preliminarz budżetowy, którym się zajmujemy, wywołał w szerokich sferach nietylko w parlamencie, ale i w społeczeństwie dużą nieufność, jakiej od szeregu lat nie zauważyliśmy. Nieufność ta nie dotyczy tyle kwestji równowagi budżetowej, ponieważ Minister Skarbu ma na podstawie art. 5 ustawy skarbowej szerokie możliwości ograniczenia wydatków miesięcznych i niedopuszczenia do tego, ażeby równowaga budżetowa została zwichnięta. Nieufność ta jednak dotyczy dochodów, które są preliminowane.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SGłąbiński">Otóż, według preliminarza, uchwalonego przez Sejm, dochody miałyby wynosić w przyszłym roku 3.058 milj., według uchwał Komisji Budżetowej Senatu 3.038 milj., a przecież w roku 1928/29 ogólne dochody osiągnięte zostały pomimo dobrej konjunktury w wysokości 3.008 milj., a w roku bieżącym, który się kończy z tym miesiącem, o ile można sądzić według dat ogłoszonych, również mniej więcej taką osiągniemy sumę.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SGłąbiński">Niektóre podatki zostały wprawdzie znacznie obniżone w porównaniu oczywiście z zamknięciami rachunkowemi, ponieważ za podstawę porównania biorę zamknięcie rachunkowe, a nie preliminarz czy budżet dawniej uchwalony. Więc podatki bezpośrednie są preliminowane w wysokości o 98 miljonów mniejszej niż wynosił dochód z tego źródła w roku 1928/29. Dochody z ceł również są preliminowane o 39 miljonów mniej, aniżeli wynosił dochód rzeczywisty. Dziesięcioprocentowy dodatek do podatków także jest preliminowany w mniejszej kwocie o 16 miljonów, aniżeli wynosił rzeczywisty dochód w roku zeszłym. Jednak są także dochody, które zostały mimo dzisiejszej sytuacji gospodarczej podniesione. Tu zaliczyć należy dochód z monopoli, powiększony o 70 miljonów w porównaniu z rokiem zeszłym, następnie dochody z przedsiębiorstw, głównie z kolei żelaznych, zostały podniesione o 93 miljony. Dochód z podatku majątkowego podniesiono o 27 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SGłąbiński">Otóż wielka zachodzi wątpliwość, czy te dochody podwyższone w dzisiejszej sytuacji gospodarczej rzeczywiście wpłyną i czy wydatki przewidziane z nadwyżek budżetowych będą możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SGłąbiński">Jeżeli chcemy ocenić realność i płynność dochodów naszego budżetu, musimy uwzględnić przedewszystkiem trzy czynniki, które na tę płynność i realność wpływają. Najpierw położenie ekonomiczne kraju, oraz wysokość dochodu narodowego, następnie dotychczasowe obciążenie podatkami państwowemi i samorządowemi, a nareszcie nastrój psychiczny ludności w stosunku do państwa i w stosunku do Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SGłąbiński">Kraj, jak wiadomo, przechodzi ciężkie przesilenie gospodarcze, przesilenie, które się objawia nazewnątrz nietylko niskiemi cenami produktów rolnych i produktów przemysłowych, ale także licznemi upadłościami, dozorami sądowemi i rozmaitemi innemi objawami, które świadczą o tem, że istnieje zastój, że nawet eksport się nie opłaca, a nawet bilans handlowy, jakim zaczynamy się szczycić, bo stał się od kilku miesięcy bilansem czynnym, także przedstawia duże wątpliwości. Import wprawdzie się zmniejszył, ale to zmniejszenie wskazuje raczej na to, że siła konsumcyjną i kredytowa społeczeństwa zmniejszyła się, że społeczeństwo nie może już tyle towarów, jak dawniej, sprowadzać. Eksport wykazuje w ostatnich miesiącach niewątpliwie pewną zwyżkę i to zwyżkę pomyślną, ponieważ eksport wyrobów gotowych się zwiększył, ale jeżeli przypatrzymy się cenom tych wyrobów gotowych, osiąganym w eksporcie, to znowu musimy dojść do wniosku, że przemysłowcy, nie mając zbytu w kraju, muszą sprzedawać może i za bezcen swoje wytwory gotowe zagranicę. W tym wypadku znowu to polepszenie bilansu handlowego nie zwiastuje polepszenia trwałego, ale jest polepszeniem chwilowem, nie byłoby więc objawem pomyślnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SGłąbiński">To nasze położenie ekonomiczne nazywamy powszechnie dziś przesileniem gospodarczem, i słusznie, ponieważ objawy te są podobne jak w zwykłem przesileniu gospodarczem. Ale pamiętać musimy, że nasze przesilenie gospodarcze różni się istotnie od przesileń gospodarczych w krajach przemysłowych, a także od tych przesileń, jakie przeżywały i obecnie przeżywają kraje zachodnie. Przesilenie gospodarcze w krajach przemysłowych jest zazwyczaj następstwem albo zbyt daleko posuniętej giełdowej spekulacji, spekulacji grynderskiej, albo hyperprodukcji wielkiego przemysłu, albo wielkich trudności eksportowych, na jakie np. napotkała Anglja po wojnie z powodu utracenia rynków zbytu na Wschodzie. Nasze przesilenie gospodarcze ma niewątpliwie związek z konjunkturą światową, ale ma, mojem zdaniem, przedewszystkiem nasze miejscowe specyficzne powody.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SGłąbiński">Wiem, że punktem wyjścia tego przesilenia są niskie ceny produktów rolnych, a zatem mniejsza siła nabywcza tej ludności, której jest u nas najwięcej, i której siła nabywcza decyduje o tem, czy produkty przemysłowe i rzemieślnicze znajdą zbyt odpowiedni. To przesilenie u ludności rolniczej jest następstwem ubóstwa tej ludności i o tem przedewszystkiem nie należy zapominać; jest następstwem tego, że nie mamy kapitału obrotowego — w szczególności nie ma go ta ludność, — nie mamy zasobów pieniężnych i nie mamy możności przetrwania tego rodzaju sytuacji, która jest następstwem chwilowej, czy też dłuższej niepomyślnej konjunktury. Otóż jeżeli zubożenie kraju, wogóle stan ekonomiczny kraju, jest głównym powodem tego, że przesilenie gospodarcze tak się zaostrzyło, to jego przyczyny i źródła mogą się stać chronicznemi, mogą się stać perjodycznemi, bo przesilenia mogą nie oszczędzać nas także i później, gdy analogiczne zajdą przyczyny, a mianowicie bądź nieurodzaj, bądź urodzaj przy niskich nadzwyczaj cenach.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SGłąbiński">A więc ze strukturą gospodarczą naszego gospodarstwa narodowego musimy się liczyć i do tej struktury gospodarczej musimy także i środki zastosować. Jesteśmy krajem ubogim, byliśmy krajem ubogim w przeważnej części naszych dzielnic także przed wojną, zniszczyła nas wojna, zniszczyły potem wojny w czasie naszej niepodległości i następnie ruina naszych finansów, dewaluacja, utrata kapitałów obrotowych, jakie mieliśmy, a także trudność, którą mamy i dziś w osiągnięciu odpowiednich kredytów zagranicą.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SGłąbiński">Zatem o tej głównej przyczynie pamiętać musimy, musimy pamiętać dlatego, ponieważ są pewne złudzenia co do wysokości naszego dochodu narodowego, co do wysokości naszego majątku. O tych złudzeniach muszę kilka słów powiedzieć, bo słyszałem nawet w Komisji Budżetowej Senatu pewne wprost rozbrajające cyfry o wysokości naszego dochodu narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SGłąbiński">Nasz dochód narodowy jest bardzo mały w stosunku do ilości podatków, jakie płacimy. Nie mamy przykładów w zachodnich krajach na tego rodzaju stosunek dochodu narodowego do ilości podatków wpłacanych. Nie mamy dokładnych cyfr statystycznych, któreby nam podały z całą pewnością, jakim jest ten dochód narodowy, ale mamy statystykę podatkową, która w przybliżeniu może służyć za podstawę oceny, jakim ten dochód narodowy jest rzeczywiście. Mamy najpierw statystykę podatku dochodowego. U nas minimum egzystencji wolne od podatku jest bardzo niskie, wynosi 1.500 zł i wszystkie dochody ustalone przez władze, a wynoszące ponad 1.500 zł, ustalone są w cyfrach podatku dochodowego. Podatek majątkowy, który również sięgnął bardzo głęboko, podaje wysokość majątków ustalonych przez władze. Jakiż tedy jest nasz dochód opodatkowany? Suma dochodów ponad minimum egzystencji (ponad 1.500 zł) osób fizycznych i prawnych, ale bez uposażeń, bo uposażenia u nas stanowią osobną kategorję, w roku 1924 wynosiła 1.122 miljony fr. złotych, to znaczy 2,101 milionów naszych złotych obiegowych. W r. 1927 mieliśmy 440.000 osób, a właściwie rodzin, opłacających ten podatek dochodowy, a cały dochód wynosił niespełna 2 i pół miljarda złotych, to znaczy 2.450 miljonów. To jest cały dochód naszej warstwy średniozamożnej, a nawet i niższej, bo 1.500 złotych to jest dochód bardzo skromny.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SGłąbiński">Takim jest ten dochód ogólny. Można inną drogą starać się sprawdzić te cyfry. A więc jakiż jest majątek narodowy? Rząd w 1924 r. ocenił majątek narodowy na 88 miljardów franków złotych, a więc na około 150 miljardów złotych. Gini, znany statystyk włoski, który przedstawił memorjał Lidze Narodów, oceniał nasz majątek narodowy na 80 do 85 miljardów franków złotych, a więc mniej więcej tyle, ile Rząd nasz przedstawił. Ale o ile chodzi o ten dochód, który jest źródłem opodatkowania, a więc o majątek prywatny, majątek produktywny, to w 1924 r. oceniono ten cały majątek na kwotę niespełna 12 miljardów franków złotych, a więc na 20 miljardów naszych złotych obiegowych. To jest ten majątek, który stał się podstawą opodatkowania od majątku.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SGłąbiński">Prawda, nie można tak ściśle wierzyć tym cyfrom podatkowym. Wiemy, że t. zw. moralność podatkowa w Polsce, przynajmniej w niektórych dzielnicach, nie stoi na zbyt wysokim poziomie. Możnaby zatem te liczby podnieść, ale jakkolwiek je podniesiemy, to jeżeli będziemy pamiętali o tem, że u nas suma samych podatków państwowych, razem z opłatami państwowemi, wynosi 2,7 miljarda, nie licząc podatków samorządowych i różnych opłat socjalnych, przekonamy się jednak, jak nikły jest ten stosunek naszego dochodu narodowego rzeczywistego do sumy podatków. Suma podatków jest większa niż dochód ustalony tych warstw, które mają więcej niż 1.500 zł rocznego dochodu.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SGłąbiński">I dlatego też, jak powiedziałem, trzeba się pozbyć złudzeń, że jesteśmy jakiemś bardzo zamożnem społeczeństwem. Prawda, zwracają nam często uwagę na to, że przecież mamy bogactwa naturalne, mamy węgiel, naftę, sól i rozmaite inne skarby, mamy marmury, strumienie i przyrost wielki ludzi. Ale to wszystko trzeba przedewszystkiem zużytkować, bo są kraje, które mają więcej bogactw naturalnych niż Polska, np. Meksyk, Chiny, Rosja sowiecka, a jednak wiadomo, że nic są te kraje tak zamożne, jakby to odpowiadało ich kapitałowi zakładowemu — ich bogactwom naturalnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SGłąbiński">Drugim czynnikiem płynności naszego skarbu jest obciążenie rzeczywiste podatkami i tu bardzo często spotykałem się z zupełnie błędnemi przypuszczeniami. Mianowicie dawny Minister Skarbu, p. Władysław Grabski, a tak samo i minister poprzedni, p. Gabryel Czechowicz tłomaczyli nam, że obciążenie podatkowe w Polsce jest bardzo małe, ponieważ na głowę w Polsce przypada tyle podatków, a w Anglji przypada o wiele więcej, we Francji więcej i we Włoszech nawet daleko więcej. Tego rodzaju rozumowanie jest zupełnie błędne. Jeżeli chcemy ocenić, jakie jest obciążenie podatkowe, to nie możemy wychodzić z założenia, że wydajność podatków i obciążenie to jest to samo. Nie, obciążenie może być o wiele większe, a wydajność podatkowa może być mniejsza, bo obciążenie zależy od wysokości ciężarów, jakie się nakłada na opodatkowanego, względnie na podstawy opodatkowania. Jeżeli tych podstaw brak, to oczywiście dochód z nich nie może wpłynąć, ale to wcale nie zmniejsza ciężaru, który spada na te podstawy, jakie są.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SGłąbiński">Otóż nasze obciążenie podatkowe, z tego stanowiska, nie jest mniejsze niż gdzieindziej, bo nasze podatki są mniej więcej podobne jak i w innych krajach, niektóre są cięższe, niektóre lżejsze, ale naszą możność płacenia jest wogóle o wiele mniejsza, aniżeli w krajach zachodnich, w krajach przemysłowych. Kraje zachodnie mają zazwyczaj pewne dalej idące ulgi, szczególnie w podatku dochodowym. My na takie ulgi zdobyć się nie możemy, ponieważ, jak powiedziałem, mamy zbyt cienką warstwę ludzi zamożniejszych i wskutek tego musimy sięgać wgłąb społeczeństwa i pociągać do płacenia podatków także i te najszersze warstwy, które w krajach zamożniejszych mogą być wolne od podatków. Musimy sięgać do t. zw. minimum egzystencji. U nas jednak to minimum kosztów niezbędnego utrzymania także jest pociągnięte do płacenia podatków i skutkiem tego takie podatki są u nas o wiele trudniejsze do zniesienia, aniżeli w krajach, które mogą przenieść główny ciężar opodatkowania dochodów na warstwy zamożniejsze, np. w Anglji lub w Ameryce Północnej. Więc dla przykładu: jeżeli Anglik np. ma podatek dochodowy dodatkowy, który opłaca od dochodu tylko powyżej 5.000 funtów szterlingów, to znaczy ponad 215.000 zł. to jemu jest o wiele łatwiej z tej nadwyżki ponad 5.000 f. szt. zapłacić chociażby 100.000 zł, niż jakiemuś biednemu rękodzielnikowi, rolnikowi, czy kupcowi u nas, który ma zaledwie minimum egzystencji, zapłacić podatek chociażby w bardzo niewielkiej kwocie.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SGłąbiński">Zatem nasze obciążenie podatkowe jest znaczne, i musimy o tem pamiętać, że przy takiem obciążeniu podatkowem ofiarność społeczeństwa musi być o wiele żywsza niż w krajach bogatych, bo w krajach bogatych państwo, mając różne potrzeby, ma skalę życiową stosunkowo podobną do tej, jaką ma średnio zamożny obywatel. Inaczej jest jednak w państwach niezamożnych, jak np. w Polsce. Polska, jako państwo, ma podobne potrzeby, jakie mają inne państwa zachodnie, Polska musi mieć obronę swojego kraju zapewnioną, musi dążyć do podniesienia kulturalnego swojego kraju, musi mieć swoje szkolnictwo, musi mieć swoje sądownictwo, musi starać się o komunikację, o gospodarstwo narodowe i t. d., zupełnie tak, jak o to starają się i mają obowiązek starać się inne kraje zachodnie, bo to jest stopa życiowa państwa kulturalnego. Jako państwo kulturalne, nie może Państwo Polskie uchylać się od tych obowiązków, jakie na państwie kulturalnem ciążą, a częściowo nawet jest zmuszona do znacznych wydatków z tego powodu, ponieważ pod zaborami byliśmy przez długi szereg lat zaniedbani, a nadto musimy łożyć wiele na obronę kraju, a nawet powinniśmy łożyć na ten cel więcej, gdyby siły ekonomiczne na to pozwalały.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SGłąbiński">Polski obywatel jednakże widzi pewną sprzeczność pomiędzy skalą życia swoją a skalą życia państwa. Aby tę sprzeczność złagodzić, ten obywatel musi mieć to zrozumienie, że w kraju niezamożnym obowiązki społeczeństwa względem państwa są stosunkowo większe, niż w kraju zamożnym. W kraju zamożnym obywatela łączy z państwem nietylko węzeł moralny, ale także widoczny węzeł materjalny; ma on od tego państwa pewne korzyści namacalne i dzięki temu może być związany z państwem nietylko z patrjotyzmu samego, ale także dlatego, ponieważ to państwo jest dla niego i dla jego interesów materjalnych czemś niezbędnem. W państwach niezamożnych, jakiem jest Państwo Polskie, konieczny jest ścisły węzeł moralny pomiędzy Państwem a społeczeństwem, jeżeli płynność dochodów ma być zapewniona i jeżeli Państwo ma mieć zapewniony harmonijny rozwój.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SGłąbiński">Spotykałem w czasie wojny światowej ludzi, którzy byli zwolennikami t. zw. „Mittel-Europy”, t. j. Europy Środkowej i „Paneuropy”. Ci panowie tłomaczyli mi, że właściwie Polska niepotrzebnie dąży do własnego niepodległego państwa, że daleko korzystniej byłoby dla Polaków, gdyby znaleźli się w szerokiej Mittel-Europie, mieliby warunki gospodarcze o wiele lepsze, mogliby się rozwijać korzystniej niż we własnem państwie, które będzie przecież wymagało znacznych wydatków takich, które nie są potrzebne ze stanowiska interesów materjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SGłąbiński">Otóż tego rodzaju zapatrywania są możliwe tylko u ludzi-materjalistów, którzy nie żyją ideą i nie rozumieją siły idei, tej siły moralnej, jaka każdego wiąże z własnem państwem, jako konieczną potrzebą życiową i jaką odczuwali Polacy, dążący do wolności. Skoro jednakowoż odzyskaliśmy niepodległość, powinniśmy pamiętać o tem, że musimy być gotowi na wielkie ofiary dla Państwa, dlatego, że istnieje ta pewna różnica, ta sprzeczność pomiędzy skalą naszego życia — ludzi ubogich i niezamożnych, a konieczną skalą państwa kulturalnego. Materjaliści bardzo często dziwią się, dlaczego ludzie wydają pieniądze na cele takie, które nie są dla nich konieczne. Jeżeli widzimy naszą wioskę ubogą, złożoną z ubogich chatek, ale wznosi się tam jakaś wspaniała świątynia, którą zbudowali ci biedni wieśniacy własnemi swemi rękami i pieniędzmi, to materjalista będzie uważał, że to jest wydatek zupełnie niewłaściwy, że lepiej byłoby użyć tych pieniędzy na budowę dróg lub na meljorację. Otóż ten sam stosunek jest także i do naszego Państwa, Państwo jest także podobną świątynią, świątynią narodową i ten, kto pojmuje swój stosunek do Państwa tylko materjalnie, nie zrozumie znaczenia Państwa i nie zrozumie potrzeby dużych wydatków na państwo.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#SGłąbiński">Jeżeli tak jest, to z drugiej strony państwo niezamożne musi jednakże czuwać nad tem, aby te wydatki, które nie mają wielkiego znaczenia państwowego, wydatki zbędne ze stanowiska państwowego, były jak najskromniejsze, aby właśnie w tych wydatkach, o ile możności, przystosować się do skali życiowej średniego obywatela kraju. Dlatego to moje stronnictwo w Sejmie, a także i tutaj kładzie zawsze taki nacisk na oszczędności, nie na oszczędności w takich wydatkach państwowych, które są nieuchronne, które są w interesie Państwa, ale na oszczędności w tych wydatkach mniejszych, w rozmaitych wydatkach administracyjnych, które jednakowoż razem tworzą duże kwoty. Te oszczędności są konieczne nietylko w interesie materjalnym, ale i w interesie moralnym Państwa, w tym celu, aby ten obywatel, ten człowiek niezamożny, który musi płacić wiele na Państwo, który powinien mieć tę świadomość, że na Państwo trzeba wiele łożyć, żeby jednak widział, że w wydatkach zbędnych Państwo postępuje oszczędnie, że oszczędza kieszeń obywatela. Tak należy rozumieć nasze wnioski w Sejmie, wzywające do oszczędzania na wydatkach ściśle administracyjnych i wydatkach t. zw. osobowych, czy na wydatkach biurowych, czy na wydatkach na podróże i przesiedlenia, na wydatkach na samochody. Te pozycje drobiazgowe tworzą jednak razem znaczniejsze sumy, ale przedewszystkiem one są potrzebne w interesie moralnym dla utrzymania tej moralnej spójni między patrjotycznem społeczeństwem a państwem.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SGłąbiński">Tu muszę zaznaczyć, że jednak w naszym Rządzie ta potrzeba oszczędności, właśnie w takich wydawałoby się drobiazgach, ale także i w innych ważniejszych rzeczach, nie zawsze jest uznawana. Stronnictwo moje sprzeciwia się podwyższaniu takich wydatków, a także i wydatków z finansów dyspozycyjnych, które nie zawsze są konieczne i które robią czasem wrażenie, że chcemy pokazać światu, że jesteśmy bardzo zamożni, że jesteśmy nawet bogatsi niż inne kraje i inne narody. Podnoszenie funduszów dyspozycyjnych w ostatnim okresie pomajowym było zbyt daleko posunięte i dlatego dalszemu podwyższaniu tych funduszów stanowczo się sprzeciwiamy.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#SGłąbiński">Co gorsza, rządy pomajowe umiały znaleźć różne inne fundusze dyspozycyjne, względnie inne sposoby dysponowania funduszami Państwa i wskutek tego przyczyniły się w wysokim stopniu do podwyższenia wydatków Państwa. Takiemi funduszami dyspozycyjnemi Rządu są np. różne lukratywne posady w bankach państwowych, w przedsiębiorstwach państwowych, w monopolach państwowych, które się mnożą zupełnie niepotrzebnie na to, ażeby stworzyć posady dla pewnych ludzi protegowanych.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#SGłąbiński">A największym funduszem dyspozycyjnym, jaki został stworzony przez Rząd i o jakim się przedtem nikomu nie śniło, to jest fundusz emerytalny Wydatki na emerytury u nas już w okresie pomajowym w 1926/27 wyniosły, według zamknięcia rachunkowego, 71 miljonów złotych. Obecnie w ostatnim roku dochodzą do wysokości 161 miljonów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#komentarz">(Głos: Starzeją się ludzie.)</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#SGłąbiński">To znaczy o 90 miljonów zł więcej, a więc rocznie rosły mniej więcej o 30 miljonów złotych. W jaki sposób te emerytury wzrosły, wszystkim nam wiadomo. Wiemy o całych serjach wojskowych, urzędników, którzy, choć młodzi ludzie, byli puszczani na emeryturę, czasem wydawało się Rządowi, że względy polityczne do tego go skłaniają, ponieważ ci ludzie byli innego zapatrywania, a często wprost puszczało się ich na emeryturę po to, aby na ich miejscu umieszczać innych ludzi, albo aby ułatwić awans. W ten sposób mamy nowy ciężar w budżecie, o którym słusznie powiedział p. referent generalny, że go zmniejszyć niepodobna. To są ludzie, którzy nabyli prawa, i mamy teraz wydatek tak znaczny, że aby go ponieść, musimy ograniczyć rozmaite inne wydatki, może częstokroć bardzo potrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-12.27" who="#SGłąbiński">Mamy także banki i przedsiębiorstwa państwowe. Była wzmianka o Banku Gospodarstwa Krajowego w Sejmie, więc i ja tej wzmianki pominąć nie mogę. Bank Gospodarstwa Krajowego powstał z dawnego Banku Krajowego, założonego przez Sejm Krajowy, który miał 1 miljon guldenów kapitału zakładowego, zresztą sam o dochody się starał i bardzo uczciwie i skrzętnie gospodarzył. Później ten bank uzyskał coraz to większy kapitał i dziś własny kapitał banku wynosi przeszło 200 miljonów zł, nadto ma lokację ze Skarbu Państwa do 400 miljonów zł. A jeżeli się przypatrzymy w budżecie, jaki dochód ma Państwo z tego własnego Banku Krajowego, okazuje się, że preliminuje się 2,5 miljonów, a podniesiono już na wniosek referenta na Sejmie ten dochód na 2.950.000 zł. Niewątpliwie w stosunku do tych ogromnych zasobów i tych sił, jakiemi Bank Gospodarstwa Krajowego rozporządza, jest to wpływ nadzwyczaj minimalny. A dodać jeszcze muszę, że także i w tym banku usunięto rozmaitych dzielnych ludzi, którym nie czyniono żadnych zarzutów, a na ich miejsce wzięto ludzi nowych, ożywionych wielką, nową „radością twórczą”, ale niedoświadczonych, a ci nowi ludzie, ten nowy zarząd szafował różnemi obietnicami, nie ważąc słów, które wypowiada reprezentant wielkiego banku państwowego. Zachęca gminy do różnych inwestycyj, współdzielnie do budowania mieszkań, później jednak tych obietnic spełnić nie można było, przez co narażono gminy i współdzielnie, a pośrednio całe gospodarstwo narodowe na duże straty. Uważam tę wielką niewłaściwość, że w takich stosunkach zarząd banku nie zapomniał o sobie, bo wyjednał zmianę statutu w tym kierunku, aby było wolno zarządowi pewną część dochodów banku przeznaczyć na remuneracje i tantjemy.</u>
+ <u xml:id="u-12.28" who="#SGłąbiński">Teraz przechodzę do tego czynnika, do którego największą wagę przywiązuję, a mianowicie do nastroju psychicznego społeczeństwa względem Państwa i względem Rządu. Powiedziałem już, że wobec sprzeczności, która istnieć musi w życiu niezamożnych państw kulturalnych pomiędzy skalą potrzeb państwowych a stopą życia społeczeństwa, jest najważniejszem zadaniem państwa, rządu i innych czynników dbać o to, aby utrzymać jak najścieślejszą harmonję pomiędzy społeczeństwem a państwem, aby społeczeństwo rozumiało, że państwo jest tak wysokiem i tak nieocenionem dobrem, że dla państwa musi się zdecydować na wszelkie ofiary, chociaż te ofiary musi ponieść z minimum swojej egzystencyj!, a więc z takich dochodów, od których w innych państwach często podatku nie pobierają.</u>
+ <u xml:id="u-12.29" who="#SGłąbiński">Jeżeli teraz zapytam, co zrobiły rządy pomajowe w. okresie pomajowym, aby tę spoistość społeczeństwa utrzymać, aby ten węzeł moralny pomiędzy społeczeństwem całem a Państwem, a względnie Rządem wzmocnić, to na to sądzę, Rząd odpowiedzi mi nie da. Mam tu oczywiście na myśli społeczeństwo, które jest gotowe złożyć ofiary dla narodu, dla Państwa. Przy tej sposobności mogę odpowiedzieć także szanownemu mówcy poprzedniemu, że ja zgadzam się z tem, co tutaj powiedział s. Roman, że Państwo Polskie powinno być sprawiedliwe dla wszystkich, a w szczególności dla mniejszości narodowych. Jeżeli się zdarzają jakieś prześladowania policyjne i inne względem ludzi, należących do mniejszości narodowych, musimy je potępić tak samo, jak byśmy potępili tego rodzaju ucisk i prześladowania, zastosowane do ludności polskiej. Równouprawnienie musi być traktowane realnie, a nietylko pozornie, ale z drugiej strony muszę zaznaczyć to, co także w komisji zaznaczyłem, że obowiązkiem jest każdego obywatela, czy on należy do narodowości polskiej, czy do t. zw. mniejszości narodowych, być wiernym dla Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-12.30" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-12.31" who="#SGłąbiński">Bez wierności dla Rzeczypospolitej nie będzie węzła moralnego, o którym mówiłem. Ten węzeł moralny, łączący społeczeństwo z państwem, jest możliwy tylko tam, gdzie społeczeństwo odczuwa wierność dla państwa, gdzie ono rozumie, że państwo jest dobrem wielkiem, dla którego musi ono być gotowe także do poświęceń, do poświęceń materjalnych i do ofiar krwi i wszelkich innych.</u>
+ <u xml:id="u-12.32" who="#SGłąbiński">Dlatego, o ile chodzi o to, ażeby chronić społeczeństwo wierne dla Rzeczypospolitej, to niewątpliwie tutaj żadnej różnicy niema i nie powinno być w traktowaniu pomiędzy społeczeństwem polskiem a społeczeństwem niepolskiem. Natomiast jeżeli się znajdują pewne grupy, czy pewne stronnictwa, które jako hasło swoje głoszą seperatyzm już nietylko narodowy, ale i państwowy, oddzielenie się od tego Państwa, jeżeli często w deklaracjach nawet w parlamencie to odczytują, że nie godzą się na należenie do Państwa Polskiego, jeżeli nawet i dziś słyszałem tego rodzaju wywody, z którychby wynikało, że szanowny mówca poprzedni ignoruje to, że na naszych t. zw. Kresach więc np. w Małopolsce przecież obok ludności ruskiej jest także ludność polska, która ma przecież także prawo, jest także uprawniona z ludnością ruską,...</u>
+ <u xml:id="u-12.33" who="#komentarz">(S. Horbaczewski: Nikt tego nie kwestjonuje.)</u>
+ <u xml:id="u-12.34" who="#SGłąbiński">...to muszę dojść do tego wniosku, że takie żale nie są uzasadnione ze stanowiska państwowego, bo nie można się żalić na to, że kawałek gruntu dostaje w Małopolsce Wschodniej Polak. Polaków w województwie tarnopolskiem jest 40%, a w województwie lwowskiem jest ich nawet więcej niż Rusinów, jeżeli weźmiemy to województwo jako całość. Dlaczego Polak nie ma mieć możności uzyskania kawałka ziemi, zwłaszcza jeżeli chodzi o ziemię polską, którą posiada właściciel Polak. Ten właściciel ma prawo sprzedać ją, komu chce, więc i może ją sprzedać Polakowi, a według mego przekonania powinien to zrobić, aby ziemię polską w polskich rękach utrzymać, skoro mamy tego rodzaju żywioły, które z Państwem Polskiem chcą wziąć rozbrat i nie godzą się na to, by w swoim patryjotyzmie równać się z ludnością polską.</u>
+ <u xml:id="u-12.35" who="#SGłąbiński">Dlatego też uważam, że Rząd nasz popełnił wielki błąd i to jest wielki zarzut, jaki zawsze robię Rządowi, że zlekceważył zupełnie znaczenie ludności polskiej na Kresach Wschodnich. Rząd może popiera pewnych Polaków, ale tylko tych, którzy mają markę polityczną rządową, natomiast wszelkie instytucje, wszelkie organizacje, chociażby takie, które się wcale polityką nie zajmują, jeżeli nie mają marki rządowej, nietylko nie korzystają z pomocy, ale nawet bywają prześladowane i niszczone, przedewszystkiem w ten sposób, że ludzi, którzy byli duszą tych instytucji, przenosi się w inne dzielnice, ażeby nie mogli się zajmować tem, czem się zajmowali dotychczas, także i za czasów zaborczych bez żadnej politycznej przeszkody.</u>
+ <u xml:id="u-12.36" who="#SGłąbiński">Tu muszę stwierdzić, że Rząd nie pracował nad tem, ażeby ten węzeł moralny między społeczeństwem i Państwem zacieśnić. Przeciwnie Rząd przyczynił się znacznie do rozluźnienia tego węzła, do osłabienia polskości, do osłabienia tego trzonu społeczeństwa, na który zawsze liczyć mógł w każdej potrzebie, bo ten trzon nie myślał i nie myśli o korzyściach materjalnych, myślał zawsze o Polsce, do tej Polski tęsknił i skoro ją odzyskał, to pragnie, ażeby Polska była najsilniejsza, najzamożniejsza i ażeby jak najlepiej była rządzona.</u>
+ <u xml:id="u-12.37" who="#SGłąbiński">W okresie pomajowym, który nastał przez nadużycie siły zbrojnej polskiej, wprowadzony został zupełnie inny system rządzenia. Ten inny system rządzenia został nazwany cezaryzmem demokratycznym. Według mojego zdania, ta nazwa jest zupełnie niewłaściwa. System ten z prawdziwą demokracją nie ma żadnego związku. Możnaby go raczej nazwać dyktaturą, ale demagogiczną, a ta demagogja zaczęła się przedewszystkiem od tego, że sfery rządowe starały się wmówić w społeczeństwo, że nowy okres jest okresem takiego szczęścia, takiej pomyślności, że społeczeństwo, ludność, będzie nieustannie wzrastać w swoim postępie gospodarczym, kulturalnym i innym, jeżeli tylko będzie polegała na Rządzie. Starano się zmonopolizować wszystko, co przyniosła dobra konjunktura, wszelkie zasługi i zdobycze, które pozostały po dawnych czasach, zmonopolizować nie dla Państwa, lecz dla Rządu. Rząd zatem miał być źródłem wszystkiego, społeczeństwo zaś licznym przedmiotem; wydawało się, że społeczeństwo jest na to, aby słuchać Rządu, iść za Rządem, a ten o wszystko się postara.</u>
+ <u xml:id="u-12.38" who="#SGłąbiński">Otóż dopóki była konjunktura korzystna, dopóty tego rodzaju rzeczy mogły być powtarzane. Słyszeliśmy w czasie obchodu 10-lecia Niepodległości najrozmaitsze dytyramby, i część ludności mogła w nie uwierzyć. Ale dziś, gdy przyszedł gorszy czas, można się zapytać, wychodząc ze stanowiska tych chwalców rządowych, gdzie jest ten sukces, to szczęście, które miał przynieść okres pomajowy. W ten sposób społeczeństwa się nie wychowuje. My to dobrze rozumiemy, że ani ten ani żaden rząd nie może być źródłem szczęścia, każdy rząd może i powinien przyczynić się do uchylenia różnych przeszkód, stających w drodze bytności i materjalności rozwojowi narodu, powinien przewidywać granice niebezpieczeństwa i zapobiegać im, może także czynnie się przyczynić do rozwoju społeczeństwa, ale może się tylko przyczynić; bez społeczeństwa, bez żywej siły narodu, bez starań tego społeczeństwa, bez inicjatywy, bez pracy, bez oszczędności żaden rząd, choćby najdoskonalszy, nie wywoła dobrobytu, nie wywoła szczęścia w narodzie.</u>
+ <u xml:id="u-12.39" who="#SGłąbiński">Nie trzeba było z tego rodzaju twierdzeniami wychodzić, bo dziś to wszystko zwraca się przeciw Rządowi i dziś w szerokich sferach społeczeństwa słyszymy pytanie: „a cóż Rząd robi? Gdzież jest ta genjalność, gdzie jest ta nieomylność tych czynników rządowych i tych czynników nadrządowych, skoro doczekaliśmy się takiej klęski ekonomicznej?</u>
+ <u xml:id="u-12.40" who="#SGłąbiński">Widzimy, że wszelka demagogja ma żywot krótki a Rząd obowiązany jest czuwać nad tem, ażeby społeczeństwo było wychowywane, i aby własnemi siłami dojrzało, chociażby w warunkach takich, które nie sprzyjają Rządowi.</u>
+ <u xml:id="u-12.41" who="#SGłąbiński">Zarzucamy dalej Rządowi tajemniczość, jaką się otacza. Jest to właściwość rządów absolutnych, rządów dyktatorskich, że chcą mieć pełną zasługą za to wszystko, co się stanie, chcą o wszystkiem decydować, i społeczeństwa nie dopuszczać do wiadomości nawet o takich rzeczach, które bezpośrednio nawet materjalnie to społeczeństwo interesują. Więc czytamy teraz w prasie zagranicznej, że sprawa odszkodowań dla Polski miała już być załatwiona na konferencji haskiej, czy w planie Younga, ale my o tem od Rządu naszego nic nie wiemy, a przecież kwestja odszkodowań to nie jest błaha rzecz. Traktat wersalski zapewnił Polsce w art. 232 i 233 odszkodowanie pełne dla ludności cywilnej za szkody, wyrządzone przez państwa centralne na mieniu tej ludności cywilnej. Na tej podstawie ustawy z 10 maja i 18 Iipca jeszcze r. 1919 zarządziły oszacowanie tych szkód, a później zapewniły częściowe wynagrodzenie i ludność czekała, co się stanie z temi odszkodowaniami. Te szkody zostały przyjęte przez komisję odszkodowań, zostały zredukowane, a jak wiemy ze sprawozdania z r. 1928 p. Devey zostały ustalone w wysokości 1.815.000.000 dolarów, całą sumę dolarów komisja, odszkodowań przyznała nie Skarbowi Państwa Polskiego, ale ludności cywilnej Państwa Polskiego, która poniosła szkody podczas wojny. I co się z tem stało? Prawda, zgóryśmy się z tem liczyli, że ponieważ traktat wersalski nałożył na Państwo Polskie obowiązek wynagrodzenia za koleje żelazne i pewne inne dobra, które otrzymaliśmy od państw zaborczych, mianowicie Austrji i Niemiec, że z tego tytułu jakieś 5 miljardów franków złotych trzeba będzie potrącić od kwoty odszkodowań, ale dziś czytamy w prasie zagranicznej, że ta sprawa została załatwiona. 5 miljardów wprawdzie nie będziemy potrzebowali płacić, ale odszkodowań żadnych nie otrzymamy.</u>
+ <u xml:id="u-12.42" who="#SGłąbiński">Nie wiem, czy tak jest, tylko stwierdzam, że prasa zagraniczna wie wiele rzeczy, które nas bezpośrednio dotyczą, a my od naszego Rządu o niczem nie wiemy. Ja rozumiem bardzo dobrze, że wobec tego, iż sumy, które miały płacić Niemcy, zostały zredukowane w planie Davesa, potem w planie Younga, nie jest rzeczą wykluczoną, że eksperci powiedzieli, że skoro inne państwa zgodziły się na takie ograniczenia, to i Polska musi zrezygnować z pełnego odszkodowania, ale mamy prawo wiedzieć, co się z tem dzieje, czy taka jest rzeczywistość. Musimy też znać plan Rządu, czy Rząd ma zamiar wobec tego z funduszów państwowych wynagrodzić ludzi, którym się należy odszkodowanie, przynajmniej w pewnej części, a jeżeli tak jest, to jakie zamierza uzyskać na to fundusze, czy w drodze pożyczki, czy na drodze innej. Takie sprawy powinny być przy debacie budżetowej, czy przy innej sposobności należycie przez Rząd oświetlone.</u>
+ <u xml:id="u-12.43" who="#SGłąbiński">To samo dotyczy sprawy układu z 31 października roku zeszłego. Dowiedzieliśmy się z prasy zagranicznej, a wiemy dziś nawet od p. Ministra Spraw Zagranicznych, że tam nastąpił jakiś układ skompensowania pretensyj prywatnych, ale nie wiemy, które pretensje prywatne polskie mają być skompensowane. Prywatne pretensje, dotyczące zatem praw jakichś osób prywatnych. Myślałem początkowo, że tu chodzi o kwotę 760 miljonów w banknotach, która została wydana przez rząd niemiecki, przez Niemców, a która została wyciągnięta ze społeczeństwa polskiego. Wiadomo mi, że Belgowie się o to upominali, bo też mieli własne banknoty i Niemcy musieli zgodzić się na wypłatę. Nie słyszałem, ażeby z naszej strony takie żądanie było postawione, widocznie więc o inne jakieś pretensje chodzi. Wiemy, że Niemcy zaprzeczają naszemu Rządowi prawa przemawiania i zrzekania się pretensji w imieniu osób prywatnych. Rząd niemiecki zapowiedział, że chce wypłacić z własnych funduszów około 200 milj. mk. dla tych obywateli niemieckich, których pretensje zostały uchylone. My jednakowoż nic o naszych pretensjach formalnych nie wiemy.</u>
+ <u xml:id="u-12.44" who="#SGłąbiński">Otóż ta tajemniczość, którą widzimy nietylko w sprawach finansowych, ale i w naszej polityce, np. w polityce na Kresach Wschodnich, ta tajemniczość jest w ścisłym związku z całym systemem rządowym. Dziś bardzo jestem rad, że usłyszałem tutaj od pana przewodniczącego stronnictwa B.B. senatora Romana, że uważa te Kresy Wschodnie, które tylko w drobnej części zostały nam przywrócone, tak jak my uważamy, za część integralną Polski.</u>
+ <u xml:id="u-12.45" who="#komentarz">(S. Roman: Naturalnie!)</u>
+ <u xml:id="u-12.46" who="#SGłąbiński">Jakkolwiek tam obecnie jest niezawodnie większość ludności niepolskiej, z tego nie wynika, ażeby ta część kraju nie miała być uważana za część składową Państwa Polskiego, bo były szczęśliwe czasy, w których nie było tego rodzaju seperatyzmu i w których cała ta ludność uważała się za polską i przywódcy tej ludności wszędzie głosili, że uważają się za Polaków. Jednakowoż dziś bywają takie polityczne posunięcia, że my sobie zadajemy pytanie, czy rzeczywiście niema jakichś tajemniczych zamiarów co do naszych Kresów Wschodnich. Szczególnie rażącem jest traktowanie ludności polskiej na Kresach Wschodnich, takie traktowanie, że część tej ludności polskiej, ta, która mogła, uciekła z tego kraju, i starała się osiedlić gdzie indziej w Polsce. Wskutek tego powstały rozmaite pogłoski, które znajdowały i znajdują wiarę w społeczeństwie polskiem i budzą duże zaniepokojenie.</u>
+ <u xml:id="u-12.47" who="#SGłąbiński">Otóż to też jest następstwem tajemniczości, a równocześnie następstwem i tego systemu, systemu absolutnego, nie liczącego się ze społeczeństwem, nie liczącego się z tem, że rząd musi opierać się na społeczeństwie i że musi być ciągła harmonja między rządem a społeczeństwem, szczególniej, jak powiedziałem, w kraju niezamożnym, który nietylko węzłami materjalnemi, ale przedewszystkiem węzłami moralnemi jest spojony z tą swoją świątynią narodową.</u>
+ <u xml:id="u-12.48" who="#SGłąbiński">Tak samo społeczeństwo nie może pojąć, poco się ciągle wciąga do polityki członków naszej armji. Nie jest wolne od tego zarzutu także i stronnictwo Szanownych Panów, które chciałoby wciągnąć wojskowych także do praw wyborczych. Według naszego zdania, armja powinna być trzymana zdaleka od polityki, armja to jest wielkie dobro narodu, do armji należą ludzie wszystkich partji i wszystkich narodowości i wciąganie armji do polityki to znaczy demoralizowanie armji, osłabianie jej siły duchowej, bo duch w armji powinien być jednolity, solidarny, armja nie powinna być rozdzielona i rozbita na żadne grupy i zapatrywania polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-12.49" who="#komentarz">(S. Roman: Słusznie, ale jest polityka partyjna i polityka państwowa. To są dwie rzeczy różne)</u>
+ <u xml:id="u-12.50" who="#SGłąbiński">Według naszego przekonania system pomajowy, jako system dyktatury demagogicznej, załamał się. Załamał się już w czasie tego przesilenia gospodarczego, częściowo i przedtem, ale przedewszystkiem w czasie przesilenia gospodarczego, ponieważ te założenia, z jakich wychodził, nie ziściły się i wskutek tego zwrócił przeciwko sobie tę część społeczeństwa, która mu wierzyła i na te hasła szła. Także nowe hasła, które zostały wysunięte, nie pociągną społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.51" who="#SGłąbiński">Szanowny p. senator Roman mówił tu dzisiaj o projekcie zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej. Reforma Konstytucji jest niewątpliwie pożądana także i w kierunku wzmocnienia władzy Prezydenta Rzeczypospolitej, o tem myśleliśmy zresztą w czasie, gdy tę Konstytucję uchwalaliśmy i dlatego został umieszczony artykuł o możności wcześniejszej rewizji Konstytucji. Ale zdaje mi się, że niektórzy zwolennicy reformy Konstytucji zbyt wielką wagę przywiązują do skutków takiej reformy. Żadne prawo i żadna Konstytucja, chociażby najdoskonalsza nie może być panaceum, środkiem uniwersalnym na polepszenie stosunków politycznych, czy gospodarczych w kraju. Niewątpliwie reforma Konstytucji będzie miała wielkie znaczenie, ale pod warunkiem, że zachowamy praworządność, że ta nowa Konstytucja będzie zachowana i szanowana, bo dziś my tej gwarancji nie mamy. Przecież obradujemy nad reformą Konstytucji w czasie, kiedy obowiązująca Konstytucja nie jest szanowana. A ten projekt, który mi jest znany, projekt obozu rządowego, nie jest jeszcze projektem rządowym, ten projekt obozu rządowego zupełnie niczego nie naprawia, bo właściwie dąży do tego, ażeby usankcjonować ten stan, który jest dzisiaj, ten stan faktyczny, nie prawny, ten stan absolutyzmu, czy dyktatury, ten stan ma być usankcjonowany! Sejm czy Senat, one mają wprawdzie pozostać ale one mają władzę ustawodawczą bardzo problematyczną, są w tym projekcie umieszczone chyba na to, ażeby były pozory państwa parlamentarnego, ażeby był kozioł ofiarny na wypadek, jeżeli się coś w tych posunięciach rządowych nie powiedzie. Tym kozłem ofiarnym dotychczas w okresie pomajowym jest Sejm, pozatem Senat, jest parlament, który czegoś nie zrobił, coś zaniedbał, coś złego uchwalił. Tego rodzaju reforma nie będzie faktycznie reformą, to nie będzie zmiana systemu. System utrzyma się ten sam, te wszystkie słabe strony, jakie ten system przedstawia nad któremi ubolewamy, utrzymają się i pozostaną.</u>
+ <u xml:id="u-12.52" who="#SGłąbiński">O wiele ważniejsze, a pod względem ogólnym niebezpieczniejsze, są te dążenia, które wyszły na jaw podczas wystąpień p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a szczególnie niektórych dygnitarzy Ministerstwa, bo te posunięcia dążą już nietylko do przebudowy ustroju Państwa, ale do przebudowy systemu wychowania i duszy narodu. W tych posunięciach chodzi o to, ażeby zmienić duszę narodu przez zmianę systemu wychowania, przez zmianę duszy młodzieży. Takie wyrażenia, jakie czytamy, wychodzące z ust pewnego dygnitarza, kierownika wydziału seminarjów nauczycielskich państwowych, wypowiedziane do podwładnych nauczycieli, że jest ich zadaniem przedewszystkiem przepalić rupiecie tradycyjnych form religijnych i narodowych, tego rodzaju hasła świadczą o tem, że chodzi o pewne cele bardzo daleko idące i głęboko sięgające.</u>
+ <u xml:id="u-12.53" who="#komentarz">(S. Roman: Nie wiem czy to powiedzenie było, czy nie było, ale czy to powiedzenie jest polityką Ministerstwa, czy Ministra? Po co Pan przytacza poszczególne powiedzenia, których nawet sprawdzić nie można.)</u>
+ <u xml:id="u-12.54" who="#komentarz">(S. Seyda: A jakie były wyrażenia Ministra, czy bardzo odbiegały od tego?)</u>
+ <u xml:id="u-12.55" who="#SGłąbiński">Nie mówię o poczynaniach Ministerstwa, tylko najpierw o przemówieniach p. Ministra Oświaty, po których nastąpiło oświadczenie tego dygnitarza, a te oświadczenia pewnych panów dygnitarzy są dla mnie miarodajne. P. s. Roman może je lekceważyć. Ja ich nie lekceważę, bo jeżeli właśnie reprezentant nauczycielstwa, kierownik seminarjów nauczycielskich w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego może takie hasła i nauki bezkarnie zupełnie głosić, jeżeli władza na nie niereaguje, to dowód, że jednak hasła te znajdują także i szersze podstawy i protekcję pewnych sfer.</u>
+ <u xml:id="u-12.56" who="#komentarz">(S. Roman: Gdzie to było?)</u>
+ <u xml:id="u-12.57" who="#SGłąbiński">To było napisane we wszystkich dziennikach.</u>
+ <u xml:id="u-12.58" who="#komentarz">(S. Roman: Niech Pan zacytuje protokół.)</u>
+ <u xml:id="u-12.59" who="#SGłąbiński">Widzę, że p. senator Roman broni tego pana. Wolałbym, żeby ten pan sam się bronił, a nie aby s. Roman go bronił.</u>
+ <u xml:id="u-12.60" who="#komentarz">(Głos na ławach BB.: Jeżeli coś się podaje, to trzeba podać gdzie to było, żeby można było sprawdzić.)</u>
+ <u xml:id="u-12.61" who="#SGłąbiński">We wszystkich dziennikach było drukowane i dlatego nie potrzebuję się tu wykazywać. Jest rzeczą tych, którzy chcą temu zaprzeczyć, żeby oni to sprostowali, a nie jest rzeczą p. s. Romana, tylko było rzeczą Ministerstwa W. R. i O. P., jeżeli uważało że to było niewłaściwe, skłonić tego pana, żeby to sprostował.</u>
+ <u xml:id="u-12.62" who="#komentarz">(Głos: Ale Pan o tem mówi.)</u>
+ <u xml:id="u-12.63" who="#SGłąbiński">Mówię o tem, ponieważ uważam, że to odpowiada pewnym sferom. To było we wszystkich pismach. Dziwię się, że Panów to tak porusza, widocznie Panowie, jeżeli nie sympatyzują z tem, to jednak coś o tem muszą wiedzieć, jeżeli tego rodzaju zaprzeczenie i takie poruszenie wywołuje to, co jest powszechnie znanem.</u>
+ <u xml:id="u-12.64" who="#komentarz">(Głos: Pan Senator generalizuje.)</u>
+ <u xml:id="u-12.65" who="#SGłąbiński">Otóż powtarzam, że o wiele głębsze znaczenie miałyby te dążenia do przebudowy duszy polskiej, czy duszy narodu…</u>
+ <u xml:id="u-12.66" who="#komentarz">(Głos: To ogólniki.)</u>
+ <u xml:id="u-12.67" who="#SGłąbiński">A zresztą p. Minister Czerwiński sam oświadczył, że prowadzi walkę z młodzieżą narodową, z młodzieżą katolicką i to nie jest tak bardzo dalekie od zapatrywań p. Ministra. Otóż powtarzam, że tego rodzaju dążenia byłyby o wiele głębsze i byłyby o wiele niebezpieczniejsze, aniżeli sama przebudowa Konstytucji. Nie twierdzę, że Panowie do tego dążycie, ale takie dążenia na gruncie polskim nie utrzymują się, Polacy są zbyt przywiązani i do tradycji religijnej i narodowej, aby te dążenia mogły znaleźć grunt trwały.</u>
+ <u xml:id="u-12.68" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Mamy Rząd nowy i wydawałoby się, że w stosunku do tego Rządu należałoby zająć jakieś stanowisko, aniżeli do rządów dotychczasowych i że wskutek tego ta moja krytyka, którą tutaj wypowiedziałem, niezupełnie byłaby uzasadniona. W rzeczywistości jednak jest inaczej. Pan Premjer Bartel oświadczył wyraźnie, że system pozostaje ten sam, jaki był. Zmieniły się osoby, ale nie zmienił się system, a i dziś słyszymy z ust p. senatora Romana o Rządzie p. Marszałka Piłsudskiego podczas, kiedy wedle Konstytucji, to jest Rząd ustanowiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej i Rząd p. Premjera Bartla.</u>
+ <u xml:id="u-12.69" who="#komentarz">(S. Roman: To Pan Senator nie zna roli, jaką Marszałek Piłsudski spełnia w Polsce?)</u>
+ <u xml:id="u-12.70" who="#SGłąbiński">Otóż właśnie mówię, że ignorowanie i lekceważenie stanu prawnego, ignorowanie i lekceważenie obowiązującej Konstytucji jest rzeczą charakterystyczną tego systemu.</u>
+ <u xml:id="u-12.71" who="#komentarz">(S. Roman: Ja przedstawiłem fakty porządkowe prawne.)</u>
+ <u xml:id="u-12.72" who="#SGłąbiński">P. Senator mówił o rządzie Marszałka Piłsudskiego, a tem samem stwierdził, że to nie jest rząd konstytucyjny, oparty na Prezydencie Rzeczypospolitej, Rząd Premjera Bartla. Stwierdził p. Senator, że to ignorowanie i lekceważenie dzisiejszej Konstytucji w tym systemie dalej istnieje. Dlatego my na taki system absolutnie nie możemy się zgodzić i z takim systemem nigdy się nie pogodzimy.</u>
+ <u xml:id="u-12.73" who="#SGłąbiński">Wręcz przeciw budżetowi głosować nie myślimy, a nie myślimy nietylko dlatego, że Państwo potrzebuje środków finansowych do życia, ale także i dlatego, że doświadczenie pouczyło, że takie stanowisko ujemne w stosunku do budżetu nie pociągnie u nas w Polsce tych konsekwencji, jakie za sobą pociąga w każdem państwie konstytucyjnem i parlamentarnem. Sądzę jednak, że dzisiejszy zwrot w opinji społeczeństwa powinien dać do myślenia wiele dzisiejszemu Rządowi, że w ten sposób rządzić dalej nie można. Pragniemy, żeby raz Państwo nasze weszło na drogę prawdziwie konstytucyjną i prawdziwie praworządną, a dopiero wówczas będzie można pomyśleć o tem, aby kredyt moralny i kredyt materjalny Państwa tak w kraju, jak i też zagranicą został przywrócony i aby Państwo doszło do tej siły politycznej, która jest warunkiem także jego wszechstronnego rozwoju gospodarczego w przyszłości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Motz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SMotz">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt przemawiać w imieniu Polskiego Stronnictwa Wyzwolenia. Miałbym do poruszenia wiele bolączek, dotyczących tych sfer, które nas tutaj przysłały, to jest wsi, ograniczę się jednak tylko do dwóch punktów, t. j. jednego natury ekonomicznej i drugiego natury politycznej.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SMotz">Charakterystyką obecnego naszego stanu ekonomicznego jest ogólny zastój w przemyśle, handlu, jak również w produkcji rolnej. Zewnętrznym objawem tego są setki tysięcy bezrobotnych, którym naród polski musi przychodzić z dziesiątkami miljonów pomocy, ażeby nie zginęli z głodu; jednocześnie na wsi polskiej jest nędza, jakiej dotychczas jeszcze społeczeństwo polskie, z wyjątkiem okresu wojennego, nie widziało. Parę lat temu, gdy była do pewnego stopnia przychylna konjunktura polityczna, spowodowana przeważnie sytuacją ekonomiczną międzynarodową, opartą na strajku węglarzy angielskich, piewcy pomajowych rządów mówili nam, że zjawili się w społeczeństwie polskiem cudotwórcy, którzy rozsieli nad narodem polskim, nad wsią, jak i nad miastem mannę z niebios, sprowadzili dobrobyt i szczęście i jest to największy argument, że te rządy właśnie były potrzebne. Była chwila, gdy jeden z pp. ministrów Rzeczypospolitej, jak również jeden z wybitnych dziennikarzy, którego nazwiska nie potrzebuję cytować, albowiem Panowie wszyscy wiecie o kim mówię, w słynnym okrzyku wyraził nastroje tego obozu, powiedział, że „byczo jest w Polsce”. Ten wyraz i nastrój charakteryzowały usprawiedliwienie tego wszystkiego, co dotychczas od zamachu majowego działo się w Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SMotz">Gdybyśmy byli ludźmi złej woli, gdybyśmy chcieli się posługiwać tą samą metodą, to wszystko co się w chwili obecnej dzieje w Polsce, ten wielki kryzys ekonomiczny, tę nędzę wsi zwalilibyśmy na rządy pomajowe. Oskarżylibyśmy je, że to one są jedyną przyczyną tej biedy, która obecnie w Polsce panuje.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SMotz">Jednak chwila jest zanadto poważna, abyśmy się bawili w podobna, demagogję. Należy odróżnić to co jest spowodowane przez rządy pomajowe od tego, co znajduje się w istocie naszej gospodarki, u podstaw naszego bytu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SMotz">Wobec tego, że członkowie naszych stronnictw ludowych zarówno w komisjach, jak i na plenum Sejmu poruszali już te wszystkie kwestie, ograniczę się tylko do krótkiego przytoczenia tych zarzutów, które możemy zrobić, obecnemu czy przeszłemu rządowi czy też wogóle systemów i rządów pomajowych. Wymienić tu muszę przedewszystkiem lekkomyślną i nierozważną politykę rządów poprzednich, które na żądanie czynnika decydującego w naszem życiu politycznem, zakupili dwadzieścia kilka tysięcy wagonów zboża, jako rezerwę państwową. Co to znaczy dwadzieścia kilka tysięcy wagonów zboża jako rezerwa Państwa. Czytałem w tej kwestji, bo czytam dużo różnych rzeczy, opinję bardzo mądrych, bardzo wykształconych, znających się na kwestjach rolniczych ludzi i nikt z nich nie mógł zrozumieć, po co to zrobiono. Posunięcie to w wielkiej mierze przyczyniło się do tego kryzysu, który obecnie przeżywamy.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SMotz">Każdy dobrze zrozumie, że w chwili, kiedy na rynku międzynarodowym nastąpiła wielka zniżka cen, rzucanie na rynek krajowy dwudziestu z górą tysięcy wagonów zboża nie mogło przyczynić się do podniesienia cen zboża.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SMotz">Drugi punkt, co do którego możemy z punktu widzenia interesów wsi zrobić zarzut, to ten, że gdy zbliżał się kryzys, gdy wiadomem było, że w kwestji agrarnej powstaną rozmaite trudności, Rząd nie porobił niezbędnych posunięć, któreby nie pozwoliły na taki skandaliczny fakt, że w Berlinie, albo w Pradze 100 kg zboża kosztuje o kilkanaście złotych drożej aniżeli w Polsce, a jak teraz słyszę, co się dzieje na prowincji, nawet o kilkadziesiąt. To jest wina Rządu, Rząd powinien był temu przeciwdziałać, jeżeli jest tak wielka różnica pomiędzy cenami na rynku międzynarodowym i u nas, to było obowiązkiem Rządu zrobić odpowiednie posunięcia. To jest drugi zarzut.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SMotz">Trzeci zarzut, który z punktu widzenia wsi zrobić musimy, jest ten, że Państwowy Bank Rolny, zależny od Rządu, od kierowniczych sfer, w swojej lekkomyślności obiecał ogromne pożyczki, sięgające do 100 miljonów, których biedny rolnik nie otrzymał. Każdy z Panów zrozumie i oceni, co to znaczy, jeżeli mamy przyrzeczenie, że dostaniemy 30, 40, czy 50 tysięcy złotych i do tego stosujemy swój budżet we wszystkich naszych zamiarach i gdy naraz ten Bank Państwowy tej obiecanej pożyczki nie daje.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SMotz">Następnie musimy również z punktu widzenia interesu wsi podkreślić, że tak się wyrażę delikatnie, nasze zdziwienie, że w chwili, kiedy nad Polską zbierały się chmury ekonomiczne, — wiedziano o tem, chociaż p. prezes Szarski w zeszłym roku dość optymistycznie o tej przyszłości mówił, ale bardzo dużo ludzi widziało, że się zbliża kryzys ekonomiczny — że w takiej chwili były p. Premjer w parę tygodni, można powiedzieć, po swojem mianowaniu, zamiast dzień i noc szukać sposobu nie zaszachowania, bo na to nie było sposobu, ale zmniejszenia kryzysu, uważał za właściwe wyjechać na dłuższe wywczasy na piękny brzeg Atlantyku.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#SMotz">Oto są zarzuty, do których mogliby tu nasi przedstawiciele wsi dorzucić cały szereg innych. Ale to są przyczyny drugorzędne, a zasadnicze tkwią głębiej. Przyjdą jeszcze inne kryzysy, gdyż są one związane z fałszywą polityką Rzeczypospolitej, od samego początku jej powstania. Cała polityka ekonomiczna rządów polskich miała na widoku tylko handel i przemysł, zapomniano o jednej drobnej rzeczy, mianowicie, że w Polsce 70% ludności pracuje na roli, że Polska to jest kraj rolniczy, że osią całej polityki ekonomicznej i państwowej w Polsce musi być wieś, że jak wieś będzie kulturalna, jak będzie zamożna, to i cała Polska będzie również kulturalna, silna i potężna. Zapomniały o tem tak samo rządy, jak i społeczeństwo, poza stronnictwami ludowemi. Jedynie stronnictwa ludowe od samego początku biły w problemat, zwracały na to uwagę, ale nikt ich nie słuchał.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SMotz">Wieś polska, produkcja polskiego rolnictwa stała się Kopciuszkiem, była czemś tak drugorzędnem, że o niej niewiele wspomniano. Najlepszym dowodem tego jest budżet Ministerstwa Rolnictwa, jak również Ministerstwa Reform Rolnych. Stanowią one zaledwie 4% ogólnego budżetu, to jest 127, czy 129.000.000 zł, czyli akurat tyle, ile się wydaje na policję w Polsce. Gdyby rzeczywiście istniało u nas zrozumienie, że osią życia naszego musi być dobrobyt wsi, że to pierwsze miejsce po Premjerze zajmowałby Minister Rolnictwa, to jest jego miejsce, to jest minister ważniejszy od wszystkich innych ministrów, bo ten minister powinien właśnie budować podstawy nietylko ekonomicznej, ale państwowej potęgi Rzeczypospolitej. Tego dotychczas społeczeństwo nie zrozumiało, tak samo, jak i rządy poprzednie nie rozumiały.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SMotz">Panie Prezesie Romanie, nie zwalam tego bynajmniej na rządy obecne, to, co miałem powiedzieć Panom, jako przedstawicielom Rządu, to już powiedziałem, a to, co teraz mówię, nie dotyczy tylko tego Rządu, ale całokształtu polityki polskiej od 10 lat. Prawdopodobnie Pan jest zdziwiony, że ja, przybywając z Paryża, o takich rzeczach rolniczych mówię, ale ja się powołuję na to, że zupełnie tę samą opinję wypowiedziałby tu p. Minister Rolnictwa Janta-Połczyński, że osią podstawową naszej przyszłości jest dobrobyt wsi i cała energja, cały wysiłek społeczeństwa polskiego skierowane być winny w tym kierunku, jeżeli chodzi o zbudowanie czegoś stałego, nie chwilowego, nie przejściowego, a przecież my wszyscy tutaj zebrani jesteśmy szczerymi partjotami polskimi. Nam chodzi nie o to, co dziś jest, ale nam chodzi o przyszłość, o wielkość, siłę i szczęście Polski. Jeżeli chcemy tego, to musimy zrozumieć, że cała nasza polityka powinna być skierowana do wsi i powinna być u tych podstaw stale popierana.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#komentarz">(S. Roman: Taką właśnie politykę prowadzi obecny Rząd.)</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#SMotz">Ja o tem nie mówię, ja mówię o całokształcie polityki i o tem, że u nas w przeciągu 12 lat tego sobie społeczeństwo dostatecznie nie uświadomiło. Innemi słowy osią naszego życia społecznego musi być wieś, musi być dobrobyt, szczęście i kultura wsi, a z tego wypłynie i szczęście miast i szczęście przemysłu i szczęście robotników i zamożność klas intelektualnych, i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#komentarz">(S. Roman: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#SMotz">Musimy wyjść z tego okresu, kiedy wieś polska była traktowana jak Kopciuszek, jak coś podrzędnego w porównaniu z innemi potrzebami naszego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#SMotz">Zapewne, że mógłby ktoś z poważnych ludzi powiedzieć: cóż jednak mogliby zrobić Minister Rolnictwa i Minister Reform Rolnych, mając najlepszy aparat wykonawczy, mając nawet powiększone fundusze do rozporządzenia w zakresie podniesienia, zorganizowana i przystosowania produkcji wiejskiej do potrzeb współczesnych?</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#SMotz">Co do kwestji kredytowej, wszyscy jesteśmy tego samego zdania. Czytałem wypowiedzenie się czcigodnego naszego Prezesa p. Maksymiljana Malinowskiego, który piszę: „Wieś potrzebuje na gwałt pieniędzy, bo jest zadłużona po uszy i to przeważnie na procent lichwiarski, bo pieniędzy nigdzie dostać nie może”. W Komisji Budżetowej przedstawicel P.P.S. p. Kwapiński, jak również przedstawiciel B. B. p. Przedpełski, także oświadczyli, że jedną z najważniejszych przyczyn katastrofalnego stanu rolnictwa jest brak gotówki. To samo zresztą stwierdził p. Minister Rolnictwa, powiadając, że przyczyną obecnego kryzysu — to są jego słowa — stało się zupełne wstrzymanie kredytów zagranicznych. P. Premjer Bartel również oświadczył w swojem expose, że kwestja kredytów rolnych jest jedną z pierwszych, które stoją na porządku dziennym zadań Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#SMotz">Otóż, jeżeli rzucimy okiem na stan ekonomiczny kraju, musimy się zapytać, skąd właściwie te kredyty przyjść mogą? Tutaj nie chodzi o drobne kredyty. Wicemarszałek Gliwic wie doskonale, że w takich sprawach to nie miljony, nie dziesiątki i nie setki miljonów, ale potrzebne są miljardy złotych. Kraj nasz zniszczony przez wojnę, zniszczony przez 120 lat niewoli, ten kraj zrobić tego z własnych oszczędności nie może. Ja, który znam stosunki zagraniczne, wiem, że zagranicą są miljardy, które są do rozporządzenia, te miljardy czekają na ulokowanie, te miljardy idą już do Niemiec i do innych krajów, ale nie idą do Polski. Dlaczego? Kapitały czekają na odpowiedni stan wewnętrzny Polski, czekają na to, ażeby mieć pewność co do tego, co się dziej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#SMotz">Opowiem Panom taki drobny epizod z przed roku. Przyjechał do Warszawy cały pociąg potrzebnych i niepotrzebnych delegatów, bo często i tacy bywają, dla ustalenia pewnego kontaktu między ziemiaństwem polskiem i kapitałem zagranicznym, w celu stworzenia jakiegoś banku ziemiańskiego, czy czegoś podobnego.</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#komentarz">(Głos: Centralnego.)</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#SMotz">Zaczęła się dyskusja w bardzo poważnej formie. Widywałem tych panów, którzy opowiadali mi, że wszystko dobrze idzie i że Polsce na tym odcinku dobrze się powiedzie; powiadano, że to dla obszarników, ale niech będzie dla obszarników, niech i oni dostaną kapitały, które dopomogą wsi, to będzie lepiej, raz będzie dla obszarników, a drugi raz będzie dla drobnych rolników. Ja już mam takie serce, że nie żałowałem i obszarnikom, bo to Polacy. Dziwnym zbiegiem okoliczności zdarzyło się, że spotkałem jednego Francuza, który był do pewnego stopnia związany z całą tą kombinacją. Witam go serdecznemi słowami, wesoło: ach, jak to ślicznie, jak dobrze dla Polski, że ta sprawa będzie załatwiona. On patrzy na mnie ze zdziwieniem i pyta: co takiego? Ja opowiadam mu, że wczoraj widziałem jednego z polskich delegatów, który mi powiedział, że statut jest napisany i że sprawa jest na ukończeniu. A on mi na to: „Pan się myli, z tego nic nie będzie. Zainteresowani kapitaliści dostali tak złe informacje o stanie wewnętrznym Polski, że rozmawiać dłużej nie chcieli, nic mieli bowiem żadnego zaufania i pewności co do przyszłość Polski”.</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: A co p. Senator na to powiedział?)</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#SMotz">Jak skończę, to powiem co powiedziałem. Mówił on: „Nikt podobno w Polsce nie wie, jaki kierunek weźmie jej polityka wewnętrzna. Mówią o jakimś nowym zamachu i temu podobne rzeczy. A pytam, czy Pan, który jesteś senatorem polskim, może mi powiedzieć, co może się stać z Polską za rok lub dwa? W takich warunkach żaden poważny kapitał zagraniczny zaangażować się nie może, chyba conajwyżej możecie dostać pożyczkę krótkoterminową i to u lichwiarzy”. Prawie temi samemi słowami odpowiedział mi inny kapitalista francuski, który lokuje wielkie kapitały w różnych państwach, kiedy zrobiłem aluzję, że można w Polsce coś ulokować.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#SMotz">Proszę Panów, kapitały są, kapitały do Polski przyjdą, ale warunkiem niezbędnym jest zaufanie do Polski. Niestety, tego zaufania do Polski niema. Była chwila w tem dziesięcioleciu, kiedy zagranica miała zaufanie do Polski. Z taką przyjemnością rozmawiało się o Polsce i ja się tak cieszyłem, kiedy rozmawiałem z Anglikami, Amerykanami i Francuzami. To była chwila,...</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#komentarz">(Głos: Kiedy był Witos.)</u>
+ <u xml:id="u-14.27" who="#SMotz">...kiedy Polska odparła najazd bolszewicki pod wodzą Marszałka Piłsudskiego i jeżeli nie ustabilizowała, to w każdym razie wybrnęła z kłopotów finansowych pod wodzą Władysława Grabskiego. Było takich dwóch wodzów, jeden militarny, a drugi finansowy. Dla zagranicy oni byli właśnie tymi dwoma wielkimi wodzami. Od zamachu majowego ten nastrój się zmienił, bardzo się zmienił i coraz więcej spada. Panie Marszałku Gliwic, Pan zna tak samo jak ja zagranicę, Pan wie dobrze, że teraz jak się rozmawia z Francuzem, Anglikiem, lub Włochem o Polsce, to on nas stawia na tej samej płaszczyźnie co jakiś Meksyk, Portugalję. czy Litwę, gdzie nigdy nie wiadomo jacy zamachowcy są u władzy. Jest faktem, że w obecnej chwili zagranica nie ma do nas zaufania i najlepszym tego dowodem, szanowni Panowie, jest, że, gdy cały wagon tych naszych rodaków wrócił do Warszawy z więzień, w tym samym okresie malutkie państwo, liczące 10 razy mniej ludności, aniżeli my, mające prawdopodobnie 10 razy mniej bogactw naturalnych, aniżeli Polska, to jest Finlandja, na ten sam cel otrzymała 500.000.000 marek pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-14.28" who="#komentarz">(Minister Skarbu Matuszewski: Tylko że ta pożyczka Finlandji się nie udała.)</u>
+ <u xml:id="u-14.29" who="#SMotz">Ja czytałem, że się udała. W każdym razie tego rodzaju fakt, że wielkie 30-miljonowe państwo nie mogło otrzymać tak drobnej pożyczki, jak ta, która była żądana, jest niezbitym dowodem, że kapitał zagraniczny zaufania do Polski nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-14.30" who="#SMotz">Ktoś może mi zrobić zarzut, że „prestige Polski na forum międzynarodowem wzmógł się bardzo”, że dostaliśmy miejsce półstałe w Lidze Narodów, że ambasadorowie zaczynają zjeżdżać do Warszawy.</u>
+ <u xml:id="u-14.31" who="#komentarz">(Głos: Nietylko.)</u>
+ <u xml:id="u-14.32" who="#SMotz">Opowiadanie to jest dobre dla dzieci, dla panienek z 6 klasy, bo z 8 są już mądrzejsze.</u>
+ <u xml:id="u-14.33" who="#SMotz">Przyznanie nam w Radzie Ligi Narodów półstałego miejsca w trzy lub cztery miesiące po zamachu majowym, nie było ani zachwytem dla niego, ani wyrazem wielkiej sympatji dla Rzeczypospolitej Polskiej. Wynikło ono z tego, że Polska jest wielkim narodem. Ma ona 30 miljonów ludności i na forum międzynarodowem ta cyfra 30 miljonów odgrywa wielką rolę. Dla wzmocnienia sytuacji w Lidze Narodów wielkich państw potrzeba było wprowadzić do jej Rady kilka państw liczących po kilkadziesiąt miljonów ludności. Takiemi1 państwami są: Brazylia, która ma 36 miljonów, Polska — 31 miljonów i Hiszpanja, jeżeli się nie mylę 20 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-14.34" who="#SMotz">Drugim argumentem, stwierdzającym jakoby, że sytuacja nasza zagranicą się wzmaga, jest otwieranie coraz to nowych ambasad przy Rządzie polskim. Dla ludzi, znających się na stosunkach międzynarodowych, wiadomem było, że z chwilą, kiedy Francja zamianowała swego posła ambasadorem, to będziemy mieli tuzin innych ambasadorów. Skąd to pochodzi? Z bardzo prostej przyczyny, a mianowicie, że wielkie państwa, jak Anglja, Stany Zjednoczone, Niemcy i t. d. nie mogą znieść, żeby ich przedstawiciele zajmowali drugie miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-14.35" who="#komentarz">(Głos: Zazdrość. S. Kłuszyńska: Zazdrość dyplomatyczna.)</u>
+ <u xml:id="u-14.36" who="#SMotz">Tak, zazdrość. Takie wielkie państwo, jak Stany Zjednoczone, czy Niemcy, nie zniosą, aby jakiś pan z Angory czy skądinąd miał w korpusie dyplomatycznym pierwsze miejsce, a ich przedstawiciele drugie. Więc zapowiadam zgóry, że nie trzech ambasadorów, ale niedługo będziemy mieli ich tuzin. Wszystkie więc argumenty, które mają dowieść, że nasz prestige na międzynarodowem terenie wzmaga się, nie wytrzymują żadnej krytyki.</u>
+ <u xml:id="u-14.37" who="#SMotz">Kończę na tem, od czego zacząłem. Od tego prestige'u do Rzeczypospolitej Polskiej zależy ta najważniejsza kwestja, która jest na porządku dziennym, mianowicie znalezienie odpowiednich kredytów dla przemysłu, a szczególnie dla wsi. Celu tego nie osiągniemy, dopóki będziemy mieli obecny system rządów, gdzie wszystko zależy od fantazji i humoru jednego człowieka. Przechodzę teraz do drugiego punktu, do naszych stosunków wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-14.38" who="#SMotz">Wysoki Senacie! Cztery lata temu na ulicach Warszawy polała się krew bratnia. Powiedziano krajowi, powiedziano światu, że było to konieczne, aby uratować ten 30-miljonowy naród od ruiny moralnej, ekonomicznej i politycznej, od przepaści, nad którą stał. Obiecano ulepszenie naszego ustroju państwowego przez reformę Konstytucji, zniszczenie partyjnictwa, wykorzenienie złych obyczajów sejmowych, zaprowadzenie uczciwości, ładu i porządku w administracji, podniesienie dobrobytu mas, jak również rozpoczęcie wielkiego okresu wychowawczego, coprawda przy pomocy „bata”, który już obecnie we współczesnej pedagogice nie jest używany. Dużo osób uwierzyło tym obietnicom, których gwarancją była piękna i demokratyczna przeszłość Józefa Piłsudskiego. Obecnie po czterech latach ci ludzie mają prawo zapytać, co dobrego, co użytecznego, co stałego, co ostatecznego zostało stworzone przez te cztery lata, co ten czteroletni system rządów pozostawi po sobie? Jest to zupełnie zrozumiałem, jest to zupełnie naturalnem prawem tych mas.</u>
+ <u xml:id="u-14.39" who="#SMotz">Co się tyczy strony ekonomicznej, to musimy przyznać, że Rząd zrobił, co mógł i pewne dodatnie rzeczy przeprowadził. Jednym z tych dodatnich wysiłków były: zapoczątkowana już przez poprzednie rządy stabilizacja złotego i równowaga budżetu. Musimy przyznać również, że kredyty dla wsi są większe, aniżeli za dawnych rządów. Stworzenie Gdyni musi też być zapisane na korzyść obecnych rządów. W tych kwestjach zgadzamy się z przedstawicielami obozu rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-14.40" who="#SMotz">Niestety, gdy przechodzimy do wewnętrznej polityki, kierowanej przez jakieś tajemnicze konspiracyjne siły, to tu szereg najważniejszych spraw musi być zapisany na niekorzyść rządów pomajowych.</u>
+ <u xml:id="u-14.41" who="#SMotz">Powiedziane było, że chodzi przedewszystkiem o ulepszenie ustroju państwa. Wszyscy jesteśmy tego zdania i Sejm i stronnictwa mówią, że nie możemy zostać z t. zw. francusko-angielską konstytucją, która już nie odpowiada potrzebom obecnej chwili. Niestety, czekano trzy lata, ażeby Rząd zdecydował się na przedstawienie swojego programu. Wreszcie stronnictwo rządowe wniosło program, ale cóż się okazuje? Ma się wrażenie, że czynnik decydujący w naszych stosunkach państwowych zupełnie nie interesuje się tą sprawą, bo zaraz do złożeniu pierwszego projektu Sejm został odroczony na osiem miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-14.42" who="#SMotz">Obiecano uzdrowienie obyczajów sejmowych. Na całym świecie obyczaje parlamentarza nie są idealne. Panowie czytają, że w parlamencie niemieckim i wiedeńskim posłowie się biją krzesłami i nic strasznego z tego powodu nie wynika. U nas niema tego, ale coś nie coś byłoby do zrobienia. Ale po czterech latach panowania obozu „sanacyjnego” jedynem stronnictwem, które poza komunistami utrudnia pracę w Sejmie, jest właśnie stronnictwo rządowe (B. B.), które miało uzdrowić złe obyczaje sejmowe. A więc i ten drugi punkt — uzdrowienie obyczajów sejmowych, musimy przekreślić.</u>
+ <u xml:id="u-14.43" who="#SMotz">Trzeci punkt. Powiedziane było, że jest zbyt wielka ilość stronnictw i za dużo partyjnictwa. Widzimy w rezultacie, że do tych licznych stronnictw dorzucono jeszcze dwa nowe, a jeżeli trzecie się nie udało, mówię o stronnictwie monarchistycznem — to zrobiono wszystko, wydano setki tysięcy złotych, aby stworzyć to wielkie stronnictwo, które ma odpowiadać temu symbolowi, do którego Polska dąży, bo Polska potrzebuje podobno „symbolu”, korony. Za tym symbolem, nawiasem mówiąc, wypowiedziało się 48 obywateli w okręgu sandomierskim na 120.000 głosujących. Jeśli to trzecie stronnictwo się nie udało, to w każdym razie dodano do istniejących dwa nowe stronnictwa (B. B. i Fr. Rew.).</u>
+ <u xml:id="u-14.44" who="#SMotz">Co się tyczy partyjnictwa, to takiego partyjnictwa, jakie obecnie istnieje, w Polsce jeszcze nie było. Zarzucaliśmy narodowym demokratom i innym partyjną robotę, ale z tem, co się teraz dzieje, dawne partyjnictwo nie wytrzymuje porównania.</u>
+ <u xml:id="u-14.45" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: To była sielanka!)</u>
+ <u xml:id="u-14.46" who="#SMotz">Teraz chodzi przedewszystkiem o zajmowanie wszystkich stanowisk, małych i wielkich, przez swoich ludzi. „Swój” człowiek jest fachowcem do wszelkiego rodzaju zadań państwowych. To przypomina trochę bajkę, jak to mnie Panowie podpowiadają, ze Szczedryna, o kapitanie piechoty, którego zapytywano: „Jakto, Pana zrobiono dyrektorem gimnazjum?” A on odpowiada: „Prikażut, akuszorom budu”.</u>
+ <u xml:id="u-14.47" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-14.48" who="#SMotz">Więc takich „akuszerów” teraz jest cała masa.</u>
+ <u xml:id="u-14.49" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-14.50" who="#SMotz">Ja sam widzę takich „akuszerów”, którzy z dnia na dzień awansują w skandaliczny sposób. Słowem, takiego partyjnictwa, szanowni Panowie, jak obecnie, jeszcze nie widziano w Polsce. Konsekwencją tego musi być, oczywiście, powstanie ogromnej armji młodych emerytów. Wczoraj widziałem szwagra jednego z panów senatorów, wspaniałego mężczyznę, z którym w Senacie nie mógłby się nikt porównać,...</u>
+ <u xml:id="u-14.51" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-14.52" who="#SMotz">... w pełni sił i który chce pracować, a jego odesłano na emeryturę. Ten człowiek, jako pułkownik, dostaje 900 zł miesięcznej emerytury. Więc przyjdzie inny pan, który będzie dostawał 1.700 zł zamiast niego, a on będzie dostawał zupełnie niepotrzebnie 900 zł z kasy państwowej. Takich jest cała masa. Z tych sum powstają dziesiątki miljonów złotych, które Skarb Państwa wypłaca młodym emerytom. Mamy już 3.500 oficerów, którzy w ten sposób zostali przeniesieni w stan spoczynku. To są młodzi ludzie, mający po 40, 45 lat, którzy szukają teraz jakiegoś zajęcia, żeby zarobić jeszcze ze 200 zł, bo emerytura im nie wystarcza.</u>
+ <u xml:id="u-14.53" who="#SMotz">To jest konsekwencja t. zw. partyjnictwa, nad którem dłużej zastanawiać się nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-14.54" who="#SMotz">Zapowiadano ład i porządek w administracji. Bardzo ładne hasło. Ale cóż się okazało? Zdemoralizowano kompletnie administrację, zaczynając od policji, a kończąc na starostach i wojewodach. Zostali oni zaprzągnięci do pracy na rzecz stronnictwa rządowego, wszystko stało się organem partyjnej walki…</u>
+ <u xml:id="u-14.55" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Co ciekawsze, to stronnictwo walczy z Rządem.).</u>
+ <u xml:id="u-14.56" who="#SMotz">Wprowadzono rzeczy takie, których Polska jeszcze nie widziała, jak gwałty i nadużycia podczas wyborów, potwierdzone przez wyroki Sądu Najwyższego, jak wzięcia z Kasy Państwa ośmiu miljonów podczas wyborów na rzecz partji rządowej. Oto są t. zw. udoskonalenia w zakresie administracji Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.57" who="#SMotz">Mówiono o „wychowywaniu” narodu. Zadanie wielkie i potrzebne, szczególnie dla narodu, chociaż starego pod względem historycznym, ale młodego pod względem politycznym. Trzeba zwrócić uwagę na to, że przecież cały były zabór rosyjski nie miał żadnego przyzwyczajenia do życia politycznego, ale przedewszystkiem trzeba było nauczyć praworządności, poszanowania instytucji, danych przez Konstytucję. Mogą być one zmodyfikowane, mogą być nieidealne, ale tymczasem są one nadane przez naród i wszyscy musimy je szanować i poddawać się im. Otóż tego wychowania, na które można było rachować, nie urzeczywistniono, przeciwnie, lekceważono ustawy państwowe, popierano akcję antypaństwową w obozie monarchistycznym, rzucano obelgi na parlament przez Konstytucję ustanowiony, grożono rozpędzeniem Sejmu, co nie należy do wychowania normalnego społeczeństwa, zapowiadano oktrojowanie nowej Konstytucji i t. d. i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-14.58" who="#SMotz">Ale największym błędem rządów pomajowych jest wciągnięcie armji do polityki. Biada krajowi, którego armja miesza się do polityki. Panowie tutaj wszyscy znają cokolwiek historję i przeszłą i obecną i wiedzą, że kraj, w którym armja miesza się do polityki, jest zagrożony w swoich podstawach, a nawet w swojem istnieniu.</u>
+ <u xml:id="u-14.59" who="#SMotz">O wszystkich tych smutnych inowacjach, które wyeliminowałem, społeczeństwo jest już dostatecznie poinformowane, społeczeństwo wie, co właściwie zostało dokonane i dlatego też szczegółowiej tego roztrząsać nie będę. Muszę się jednak zastanowić nad dwoma punktami. Mianowicie nad czteroletnią walką rządów pomajowych ze stronnictwami i z parlamentem. Jeżeli kto śledził uważnie rozwój faktów i wypadków po zamachu majowym, to nie dojrzy w nich jakiejś planowości, jakiegoś celu. Przez cztery lata robiono systematycznie tylko dwie rzeczy: szukano sposobu rozbicia wielkich stronnictw” politycznych i zohydzenia w oczach społeczeństwa parlamentu. Zdawano sobie dobrze sprawę, że są to siły, które stoją na drodze do wprowadzenia monarchji w Polsce. Wszystkie wysiłki w celu rozbicia stronnictw skończyły się kompletnem niepowodzeniem. Stronnictwa, wyeliminowawszy elementy niepewne, skonsolidowały się, czują się silne i nie boją się wyborów, bo wiedzą, że wyjdą z nich zwycięsko. Jestem przekonany, że na 122 posłów Bezpartyjnego Bloku przy wolnych wyborach nie wróciłoby do Sejmu nawet 30. Jest to główny rezultat tej całej kampanji przeciwko stronnictwom. Zresztą jest to rzecz naturalna. Jeden z wybitnych mężów polityki hiszpańskiej, hr. Romanones, który będzie odgrywał teraz wielką rolę w polityce hiszpańskiej, parę tygodni temu powiedział: „smutna rzecz, ale dyktatura pchnęła znacznie na lewo społeczeństwo hiszpańskie” i dodał, że „to jest zwykły rezultat dyktatury”. U nas to samo się stało. Społeczeństwo jest więcej zorjentowane na lewo i wątpię, ażeby naszym sferom konserwatywnym, które rachowały na rządy pomajowe, iż okiełznają — delikatnie mówiąc — demokrację, tak zależało na tem porozumieniu.</u>
+ <u xml:id="u-14.60" who="#SMotz">Co się tyczy parlamentu, to Panowie dobrze wiedzą, że nigdy Sejm nie stał tak wysoko w oczach opinji,...</u>
+ <u xml:id="u-14.61" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: O to chodziło!)</u>
+ <u xml:id="u-14.62" who="#SMotz">... albowiem społeczeństwo istotnie zrozumiało, że w kraju cywilizowanym, w kraju oświeconym, kolumną pacierzową ustroju państwowego może być tylko parlament. Opinja publiczna obecnie odwróciła się od rządów pomajowych. A opinja publiczna jest to taki mur, którego ani kule karabinowe, ani armatnie nie przebiją. Jeżeli się opinja publiczna odwróci od danego rządu, to upadek jego jest tylko kwestją czasu. Weźmy przykład z Hiszpanji. Primo de Rivera miał za sobą policję, armję, ale widział, że opinja publiczna odwróciła się od niego i musiał ustąpić. To jest zupełnie naturalny wynik gwałtu, jaki został dokonany w Hiszpanji.</u>
+ <u xml:id="u-14.63" who="#komentarz">(S. Lempke: U nas niema dyktatury.)</u>
+ <u xml:id="u-14.64" who="#SMotz">W obecnej chwili na porządku dziennym stanęła likwidacja rządów pomajowych, których agonja się już rozpoczęła. Chodzi tylko o to, aby ta likwidacja odbyła się w sposób najmniej szkodliwy dla społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.65" who="#SMotz">Likwidacja systemu rządów pomajowych potrzebna jest nietylko ze względu na stan ekonomiczny, którego nie możemy poprawić bez zaufania zagranicy, ale również ze względu na ulepszenia Konstytucji naszej, ze względu na moralny stan naszej armji, ze względu na stosunki międzynarodowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.66" who="#SMotz">Wysoki Senacie! Konstytucja nie może być należycie ulepszona w atmosferze awantur. Na całym świecie reforma konstytucji odbywała się drogą porozumienia, drogą kompromisów. Mieli Panowie przykład w Wiedniu, gdzie Schober starał się to załatwić, ale nie był on zamachowcem, nie szukał wpływów klik i wpływów nazewnątrz, ale rozmawiał z poszczególnemi partjami i dopiął celu.</u>
+ <u xml:id="u-14.67" who="#SMotz">Jestem przekonany, że ten Sejm, o którym jeden z najwybitniejszych polityków systemu pomajowego wyraża się w ten sposób: „powtarzam to, co już wiele razy mówiłem, że Sejm nasz jest najłatwiejszym i najuczciwszym chyba ze wszystkich parlamentów na świecie”.</u>
+ <u xml:id="u-14.68" who="#komentarz">(Głos: Bardzo możliwe!)</u>
+ <u xml:id="u-14.69" who="#SMotz">Tak powiedział człowiek, znający i kraj i zagranicę. Otóż z takim Sejmem do porozumienia w sprawie zmiany Konstytucji dojść można. Ale trzeba, żeby w chwili, kiedy będą rozstrzygały się losy Konstytucji, w chwili głosowania nad zmianą Konstytucji, był Rząd istotnie prawdziwy, niezależny od wpływów i klik.</u>
+ <u xml:id="u-14.70" who="#SMotz">Chcę teraz parę słów powiedzieć o zdrowiu naszej armji. Kraj, który znajduje się w tak nieszczęśliwem położeniu geograficznem, jak Polska, powinien pilnować swojej armji, jak oka w głowie. Bo od spoistości tej armji zależy przyszłość Polski. Otóż, jak powiedziałem przed chwilą, są próby zdemoralizowania armji przez wciąganie jej do polityki partyjnej. Na szczęście armja nasza, jako całość, jest jeszcze zdrowa i, jak całe społeczeństwo, ma dość tego wszystkiego, co się dzieje, ma dość awantur i wzdycha do spokoju, do normalnej pracy nad obroną naszych granic.</u>
+ <u xml:id="u-14.71" who="#SMotz">Nie trzeba również zapominać, że sytuacja nasza międzynarodowa jest bardzo zła. Społeczeństwo nasze nie zdaje sobie sprawy z tego, co się tworzy naokoło nas na Wschodzie i na Zachodzie. U bolszewików budżet wojskowy wynosi 8 miljardów złotych, to znaczy 10 razy tyle, co u nas, a Niemcy na swoją, t. zw. 100.000 armję wydają 2 razy tyle, co my. Słowem rosną koło nas potęgi, które mogą zakwestjonować nawet istnienie Polski. Kraj, znajdujący się w tak niebezpiecznej sytuacji, nie może być narażony na taki chaos, na taką anarchję i na taką niepewność, w jakiej my się obecnie znajdujemy.</u>
+ <u xml:id="u-14.72" who="#SMotz">Wysoki Senacie! Kraj pragnie spokoju, pragnie pewności jutra, on żąda, tak, on żąda praworządności, on żąda współpracy harmonijnej Rządu z parlamentem. Czas skończyć z ukrytą dyktaturą.</u>
+ <u xml:id="u-14.73" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SekretarzsKopciński">Interpelacja Koła Żydowskiego w sprawie noweli do ustawy o podatku obrotowym.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SekretarzsKopciński">Interpelację tę prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10 rano. Na porządku dziennym dalsza dyskusja nad budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 min. 55.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..ab34999
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/header.xml
@@ -0,0 +1,68 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00026-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 26)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 26)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">26</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_026_000005980.odt</note>
+ <date>1930-03-07</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGliwic" role="speaker">
+ <persName>S. Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoerner" role="speaker">
+ <persName>S. Koerner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
+ <persName>S. Kopciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKulerski" role="speaker">
+ <persName>S. Kulerski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzafranek" role="speaker">
+ <persName>S. Szafranek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyski" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SThullie" role="speaker">
+ <persName>S. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..4b74c0e
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00026-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,610 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokuł 24 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokuł 25 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Kopciński i Gołuchowski. Listę mówców prowadzi s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">1. Dalszy ciąg dyskusji ogólnej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">2. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">a) część 1 — Prezydent Rzeczypospolitej;</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">b) część 2-a — Sejm;</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">c) część 2-b — Senat;</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">d) część 3 — Najwyższa Izba Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">O godz. 2 zrobimy przerwę, zaś o godz. 4 Zaczniemy punktualnie, ponieważ musimy zakończyć posiedzenie dziś o godz. 7 z racji święta czechosłowackiego i uroczystej akademji, urządzanej w Ratuszu. Proszę więc o punktualne przybycie o godz. 4.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">Przystępujemy do dyskusji ogólnej. Głos ma s. Koerner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SKoerner">Wysoki Senacie! Porównując budżet, który został nam przedstawiony na rok ubiegły, a raczej bieżący budżetowy i budżet na rok 1930/31, znalazłem dwie ciekawe uwagi, mianowicie uwagi do podatku dochodowego w budżecie na rok 1929/30 i w budżecie na rok 1930/31. Jest rzeczą charakterystyczną, jak rząd oceniał sytuację gospodarczą, przedstawiając budżet na rok 1929/30 i obecnie, przedstawiając budżet na rok 1930/31, Otóż w tych uwagach do podatku dochodowego w budżecie na rok 1929/30 było powiedziane, że przewiduje się powiększenie tego podatku, albowiem rząd przewiduje „stopniowe polepszenie się stanu gospodarczego kraju”. Tak, proszę Panów, pisał rząd w roku 1929. A w budżecie na rok 1930/31 do tego samego podatku dochodowego w uwagach Panowie znajdą napisane: „Mając na uwadze obecną sytuację gospodarczą, preliminuje się nieznaczne powiększenie podatku dochodowego”.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#SKoerner">Ta uwaga do budżetu na rok 1929/30 jest charakterystyczna dla przewidywań Rządu na najbliższą przyszłość, jaka nas czeka. Bo zdawałoby się, że w roku ubiegłym wszyscy w Polsce już wiedzieli, że sytuacja jest ciężka, że stoimy już nietylko w obliczu kryzysu, ale w samym kryzysie. Rząd jednak chciał nam dodać otuchy i mimo uwagi, uwagi niekiedy bardzo ostre, które padły w dyskusji w roku ubiegłym, uwagi, które niekiedy karciły ten zadaleko posunięty optymizm Rządu, Rząd jednak stał dalej na tem stanowisku i uważał, że sytuacja jest dobra. Samemi słowami atoli zwalczyć opinji nie można i mimo pesymistyczne uwagi, jakie figurują w budżecie na rok 1930/31, Rząd przyszedł jednak z preliminarzem budżetowym, w którym dochody na rok 1930/31 są przewidziane wyższe o blisko 100 miljonów złotych. Jak to pogodzić — to już trudno mnie na to odpowiedzieć. Winienby na to odpowiedzieć Rząd, czem się kieruje, że, nie bacząc na swój pesymizm, podniósł dochód budżetowy na rok 1930/31 o blisko 100 miljonów. Komisja Budżetowa Senatu słusznie zmniejszyła powiększenie tych dowodów tylko do 84 miljonów. My jednak sądzimy, że i tak daleko wyciągnięte dochody są z punktu widzenia gospodarczego, a więc niewyciągania wszystkiego co jest, by nie osłabiać organizmu, są zbyt wysokie. Wyciąganie w tej chwili z ludności przeszło 3 miljardów na utrzymanie Państwa jest rzeczą, która nie powinna była być przez Rząd akceptowana.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#SKoerner">Ale, proszę Panów, cóż widzimy z drugiej strony? Widzimy, że w tak ciężkim okresie czasu, jaki przeżywamy, Rząd powiększył w ciągu tego roku kapitał przedsiębiorstw państwowych o 370 miljonów złotych, czyli, że znów z tych dochodów zaczerpnął i włożył do przedsiębiorstw państwowych świeżych 370 miljonów. Zdawałoby się, że nie należałoby tego robić, a jeżeli zdecydowano się powiększyć kapitały przedsiębiorstw, to chyba dlatego, że się miało pewność, iż te przedsiębiorstwa są bardzo dochodowe i że opłaca się tak wielkie kapitały łożyć, by mieć z tego większy dochód i z niego pokrywać niezbędne wydatki państwowe. Jeżeli jednak Panowie zajrzycie do referatu s. Januszewskiego i przejrzycie sprawozdania tych przedsiębiorstw, to się przekonacie, że z tego wielkiego kapitału, jaki jest ulokowany w przedsiębiorstwach państwowych, a nie jest to wcale mały kapitał, bo wynosi przeszło 8 1/4 miljarda złotych, Państwo ma średni dochód 5 1/3%. Proszę Panów, chyba nikogo w Polsce teraz niema, ktoby uznał taki dochód w obecnych naszych warunkach za dochód nietylko dobry, ale chociażby jaki taki, bo, proszę Panów, Państwo teraz płaci za gotówkę pożyczoną daleko więcej niż 51/3%. A trzeba nadmienić jeszcze, że ten dochód, który Rząd wykazuje z przedsiębiorstw państwowych, właściwie nie jest istotnym dochodem, że ten dochód jest daleko mniejszy, albo może i zupełnie żaden, gdyż szereg przedsiębiorstw państwowych nie płaci podatków, nie płaci żadnych opłat. Czy to koleje, czy lasy państwowe nie wnoszą do kas Skarbu Państwa żadnych podatków, jak to winny czynić przeciętne normalne przedsiębiorstwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#SKoerner">Jeżeli Panowie zajrzą do sprawozdania rachunkowego Najwyższej Izby Kontroli za rok 1927/28, to Panowie znajdą, że monopole, które również nie płacą podatków, same monopole za ten okres budżetowy, za rok 1927/28 rachunkowo winny byłyby wnieść do Skarbu Państwa blisko 100 miljonów złotych podatków, dokładnie biorąc 991/3 miljona złotych. Ta suma oczywiście do kasy skarbowej nie wpłynęła i nie wpłynie. Byłoby natomiast bardzo ciekawe, gdyby można było uskutecznić porównanie, gdyby można było ustalić, sporządzić bilans takiego przedsiębiorstwa państwowego, chociażby jednego, bilans zestawiony według norm, jakie są przyjęte w zwykłem przedsiębiorstwie, to znaczy, gdyby zostały uwzględnione ciężary wszelkie, podatki wszelkie, świadczenia społeczne, gdyby wtedy dopiero był obliczony ten zysk, to wówczas dopiero możnaby powiedzieć, co właściwie te przedsiębiorstwa państwowe dają Skarbowi Państwa i czy wogóle cośkolwiek dają. Mam wrażenie, że przy takiem zestawieniu bilansowem okazałoby się, że one wcale nie dają dochodu, albo jeżeli dają, to minimalny. I nic dziwnego. Jest powszechnie wiadome, że Państwo administruje drożej, niż prywatny przedsiębiorca. A co Państwo robi, jeżeli ma tego rodzaju przedsiębiorstwa deficytowe? Bardzo proste. Pokrywa sobie te deficyty ze źródeł podatkowych. Obywatele za to muszą zapłacić, bo gdy w przedsiębiorstwach okazują się braki i deficyty, to sięga się do kieszeni obywatela i z podatków pokrywa ten deficyt. Rezultat jest taki, że w Skarbie przekłada się tylko z jednej kieszeni do drugiej, częstokroć nie do właściwej, a niekiedy do dziurawej.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#SKoerner">Proszę Panów, ten system jednak znalazł w sferach rządowych, a zwłaszcza wśród niektórych czynników rządzących bardzo gorących zwolenników. Niezawodnie wielu z pp. senatorów zna ten spór, jaki się toczył mniej więcej rok temu, te wydawnictwa, które zostały wydane przez zwolenników upaństwowienia przedsiębierstw, wkraczania bezpośredniego przez Państwo w dziedziny handlu i przemysłu. Ci ludzie chcą na miejsce inicjatywy prywatnej postawić inicjatywę państwową i zdaje się im, że przez armję urzędników, która będzie działała na podstawie jakichś planów, czy wykresów, czy zgóry ustalonych rozkazów, będzie można zastąpić tysiące i dziesiątki tysięcy obywateli, którzy, wkładając swoją inicjatywę, tworzą dla siebie, tworzą pośrednio oczywiście i dla Państwa. Tu się nie da zastąpić samodzielnych obywateli, dla których jest to bezpośrednim interesem, dla każdego z nich oddzielnie, — zastąpić przez jakieś aparaty urzędnicze. Mówi się, że przez te aparaty Państwo dąży do udzielania pracy całej armji ludzi. No oczywiście, jest to bardzo chwalebne, że Państwo chce udzielić pracy w jak największej ilości swoim obywatelom, ale skoro się udziela tej pracy, to należy, jak to wczoraj kilku mówców mówiło, postępować sprawiedliwie. P. referent s. Szarski wyraził się wczoraj, że rzeczą rządu jest umożliwienie pracy, ale dodał zarazem, że rząd winien się przejąć dobrem obywateli, bo to dobro jest dobrem państwa. Piękne to są wszystko hasła ale tylko wówczas mają rację, jeżeli rząd dba o wszystkich obywateli bez różnicy. Tego, proszę Panów, Rząd nie czyni, płacąc armjom urzędników z gromadzonych oszczędności ludności, z opłat dodatkowych; temi funduszami operuje i z tych funduszów tę armję opłaca.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#SKoerner">Jest rzeczą charakterystyczną, że z pośród naszych wszystkich ministerstw tylko 3 ministerstwa nie mają przedsiębiorstw. Są to ministerstwa: Spraw Zagranicznych, Sprawiedliwości oraz Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wszystkie inne tak się zapędziły, tak zazdrośnie jedno na drugie patrzyło, że sobie również potworzyły własne przedsiębiorstwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#SKoerner">Trzeba pamiętać przytem, że poza Rosją sowiecką mamy największą ilość monopoli. Mamy spirytus, tytoń, sól, zapałki, sacharynę, loterję i komunikację lotniczą. Można cały szereg przytoczyć, to są wszystko przedsiębiorstwa monopolowe. Jak powiadam, poza Rosją sowiecką niema w Europie państwa, któreby miało tyle monopoli. A tam, gdzie państwo ma monopol, tam ono jest daleko bezwzględniejszym konkurentem niż jakikolwiek trust i utrudnia konkurencję prywatnym przedsiębiorstwom bardzo znacznie. Dochodzi wprost do dziwactw w tej dziedzinie, że wskażę na to, iż Starachowice przedsięwzięły wyrób maszynek do mielenia mięsa. Przedsiębiorstwo tego rodzaju, jak Starachowice, nie ma nic lepszego do roboty tylko szukać sobie jakichś ubocznych zajęć i tem zabijać może pewną gałęź przemysłu naszego, która może się doskonale rozwijać.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#SKoerner">Druga sprawa — fabryki karabinów. Fabryki karabinów zaczęły się zajmować wyrobem rowerów. Otóż szukają te przedsiębiorstwa jeszcze dodatkowych zajęć, a przytem produkcja tych właśnie ubocznych przedmiotów jest oczywiście w tych wielkich przedsiębiorstwach znikoma; a skoro tak, to kalkulacja kosztów tego rodzaju niewielkiej części wyrobów może być tak doskonale robiona, że one zawsze wypadną daleko taniej niż u przedsiębiorcy prywatnego. Niech ktoś szuka tego wyliczenia, rower kosztuje w tej fabryce drożej niż u prywatnego przedsiębiorcy. Jeżeli dalej będziemy kroczyli po tej samej drodze, to, nie trudno będzie zabić cały szereg gałęzi prący u nas w Państwie. Przytem skoro się idzie na drogę konkurencyjną, to ujawnia się ze strony Państwa i to bardzo często nadmierna kontrola i wgląd w prywatne przedsiębiorstwa, które te same produkty wytwarzają. Oczywiście przy tej okazji znajdzie się droga do utrudniania tym przedsiębiorstwom wykonywania ich zadań należycie. A pozatem tworzenie przedsiębiorstw państwowych jest polem otwartem do gry politycznej niekiedy bardzo szkodliwej i bardzo niebezpiecznej. Za pośrednictwem tego rodzaju przedsiębiorstw wygrywa się niejednokrotnie jedne grupy polityczne przeciw drugim. Mając tak wielkie przedsiębiorstwa w swoich rękach, oczywiście łatwo bardzo jest manipulować przy pomocy rozmaitych dostaw, koncesyj. Jeżeli Państwo samo nie chce albo nie może w danym momencie wziąć się do danej gałęzi — i to znów jest charakterystyczne — to rząd dąży do wytworzenia syndykatów, karteli pod postacią rzekomej standaryzacji, racjonalizacji. Tworzy się organizmy gospodarcze, które gdyby dawały rezultaty dla ludności pożyteczne, byłbym je rozumiał, ale dla nikogo chyba nie jest tajemnicą, że tworzenie tych rozmaitych syndykatów doprowadziło w ostatnich czasach do podniesienia i to poważnego podniesienia cen szeregu artykułów bardzo potrzebnych. Proszę Panów, Rząd mówi o racjonalizacji. Nie chciałbym się zbytnio rozwodzić nad tem, chcę tylko wskazać, że w szeregu przedsiębiorstw państwowych ta racjonalizacja stoi daleko niżej, aniżeli w szeregu przedsiębiorstw prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#SKoerner">Dalej polityka rządu w kredytach, w ulgach podatkowych, które są stosowane właśnie dla tych syndykatów, tych rozmaitych spółek, to są znowu rzeczy, które jeżeli nie dziś to w najbliższej przyszłości dadzą swoje niezmiernie szkodliwe rezultaty. Wspomniałem o tem, że rząd stoi na stanowisku, iż przez te swoje przedsiębiorstwa udziela pracy całej armji urzędników i wspomniałem o tem, że niestety nie zawsze tę pracę sprawiedliwie dzieli. Niejednokrotnie z tej wysokiej trybuny zwracałem uwagę na to, że jeżeli dla wszystkich obywateli pole pracy jest otwarte, to niestety dla tej ludności, którą ja mam zaszczyt reprezentować, dla ludzi chętnych do pracy, lecz Żydów, to pole pracy nie jest otwarte. Wprawdzie poza granicami Polski mówi się o tem bardzo głośno mówi się o tem dobitnie, a szczególnie w takich miejscowościach, w takich punktach, czy w takich państwach, gdzie na opinji bardziej nam zależy, to się specjalnie o tem mówi, jak to miało miejsce niedawno w wywiadzie z p. Filipowiczem, posłem polskim w St. Zjednoczonych. P. Filipowicz delegacji Związku Żydów polskich, która się do niego zgłosiła, oświadczył, że w Polsce niema antysemityzmu i że praca, urzędy są dla Żydów w Polsce otwarte narówni z innymi obywatelami. Proszę Panów, jak się to przedstawia w rzeczywistości, to chyba dla nikogo z Panów nie jest tajemnicą. Ja w roku ubiegłym przytoczyłem szereg przykładów, nie chcę tu zabierać Panom czasu temi przykładami, ale mam w swojej teczce ich wiele i mógłbym Panów poinformować jak postępuje się w naszych ministerstwach z chwilą gdy zgłasza się do pracy jakiś zdolny nawet fachowiec, ale jeżeli jest Żydem — niema dla niego miejsca wówczas, gdy tego samego dnia przyjmuje się innego pracownika o mniejszych kwalifikacjach, ale ten inny ma to szczęście, że nie jest Żydem. Oczywiście w tych warunkach Panowie rozumieją, że przedsiębiorstwa nie mogą dawać tego, co dawać powinny, bo normalnie w przedsiębiorstwach przedewszystkiem szuka się człowieka wykwalifikowanego i odpowiednio przygotowanego. Jest rzeczą ciekawą, że w tej sprawie wypowiedział się niedawno Prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej Hoover, człowiek znany obecnie wszędzie, który powiedział, że gospodarka państwowa w przedsiębiorstwach nie gwarantuje wysuwania na czoło najbardziej uzdolnionych jednostek. Tak jest, a w szczególności przy naszym systemie.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#SKoerner">Niezależnie od tego, że się nie przyjmuje do pracy niektórych obywateli ze względu na ich wyznanie i ich narodowość, to ostatnio u nas — o czem wczoraj dobitnie mówił p. s. Motz — protekcjonizm i uprzywilejowanie niektórych tylko sfer nie może oczywiście prowadzić do tego, by w naszych przedsiębiorstwach znaleźli się ludzie tylko najbardziej wykwalifikowani, albo najbardziej odpowiedni. Jeżeli to powiedział prezydent Hoover, to miał rację, bo Stany Zjednoczone, to ten kraj, gdzie upaństwowienie przedsiębiorstw prawie nie istnieje, to też tam doszli do wyników daleko lepszych, niż w jakichkolwiek innych państwach. W Stanach Zjednoczonych, gdzie nie znają przedsiębiorstw państwowych, gdzie nie znają faworyzowania jednej części ludności w stosunku drugiej, potrafili w ciągu ostatnich 8–10 lat powiększyć kolosalnie swój dochód narodowy, bo jeżeli w 1920 r. dochód narodowych Stanów Zjednoczonych wynosił wszystkie 72% miljarda dolarów, to w r. 1928, to jest w 8 lat później, już wzrósł do 90 miljardów. Wkłady w bankach w Stanach Zjednoczonych od 1920 r., kiedy wynosiły 15% miljarda dolarów, wzrosły w roku 1928 do 28,4 miljarda. To oczywiście oznacza wielki dobrobyt ludności, którego świadectwem jest w Stanach Zjednoczonych kolosalny spadek śmiertelności ludności. Kiedy w 1920 r. śmiertelność wynosiła 17 na 1.000, to obecnie wynosi już tylko 12. To wynika w pierwszym rzędzie z tego, że Państwo nie krępuje inicjatywy prywatnej, że inicjatywa prywatna ma możność rozwoju wszystkich sił twórczych, jakie się w państwie znajdują. Możnaby przytoczyć szereg przykładów, ażeby przekonać wszystkich zwolenników etatyzmu u nas, że z tem należy skończyć.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#SKoerner">Wprawdzie rząd już oświadczył, iż doszedł do wniosku, że nie należy nowych przedsiębiorstw tworzyć, ale jestem tego zdania, że nie należy nietylko tworzyć nowych, ale te wszystkie, które dają deficyt, te, które nie dają możności należytego prowadzenia powinny być jak najprędzej zlikwidowane jako przedsiębiorstwa państwowe i powinna być wciągnięta do nich inicjatywa prywatna. Nie będę przytaczał przykładów, jakie ostatnio podawano w szeregu odczytów w Stowarzyszeniu Techników o Szwajcarji i Austrji, które dążyły do etatyzacji, ale u nas w szczególności, kiedy mamy w przedsiębiorstwach uwięzione 8 i1/4 miljarda złotych prawie bez dochodu, jeżeli wziąć pod uwagę niepłacenie opłat i podatków, to rzeczą jasną jest, że trzeba z tem skończyć.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#SKoerner">Polska ma najmniejszą ilość godzin pracy w przemyśle i handlu w ciągu roku. Jest to zastrzeżone w odpowiednich ustawach i jeżeli porównać, to mamy najmniejszą ilość godzin pracy wśród państw europejskich, a przytem mamy największą ilość świąt i największą ilość urlopów. Chcę mówić o jednym zwłaszcza urlopie, gdyż urlopy ustawowo przewidziane są w imię dobra pracownika ustalone i przeciwko nim nikt nie śmie mówić, ale niestety jest urlop, który stosuje się przymusowo, urlop niestety wysoce szkodliwy. Otóż, proszę Panów, są specjalne urlopy dla ludności żydowskiej, by mogła należycie odpocząć i te urlopy są dawane na podstawie ustawy o odpoczynku niedzielnym. Wówczas, kiedy obecnie program gospodarczy Państwa, winien być rozszerzony, kiedy powinna być podniesiona wydajność pracy ludności, kiedy temu programowi powinny się podporządkować wszelkie zarządzenia gospodarcze państwa, to u nas Ministerstwo Pracy przygląda się obojętnie i nie troszczy się wcale o opinję gospodarczą społeczeństwa. Ta ustawa jest, śmiem twierdzić, ustawą niszczycielską dla Państwa z punktu widzenia gospodarczego. Bo, jeżeli zmusza się kilka miljonów ludzi do świętowania 2 dni w tygodniu, zamiast jednego, to uważam, że to jest niszczenie, na które my sobie pozwolić nie możemy, i dopuszczenie do tego, by nie wykorzystać twórczości całej ludności, jest zaprzeczeniem podnoszenia produkcji całej ludności. Jest to, mojem zdaniem, grzechem w stosunku do Państwa. Rząd nie liczy się wcale z niską zamożnością ludności i nic ma odwagi, czy też nie chce wejść na drogę usunięcia tych krzywdzących zarządzeń i wyzbycia się w dziedzinie pracy elementów politycznych i uczuciowych, bo ta ustawa ma charakter par excellence polityczny albo też uczuciowy. Gwałci się elementarne prawa ludności do pracy. Nigdzie w żadnem państwie niema tego, by ludziom nie pozwalać pracować. I wówczas, kiedy my, reprezentanci ludności żydowskiej, głosimy od szeregu lat konieczność przewarstwienia tej ludności, odciągnięcia jej od pracy nieprodukcyjnej, a przeniesienia jej do zajęć produkcyjnych, to nam się w tej dziedzinie uniemożliwia pracę taką, jaką dozwala się wszystkim innym obywatelom.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#SKoerner">Powoływałem się już na p. Filipowicza. Muszę się powołać po raz drugi na jego oświadczenie w New-Yorku, albowiem ono niestety odbiega od rzeczywistości, jaką mamy w Polsce. P. Filipowicz w New-Yorku oświadczył tejże samej delegacji, że Rząd dąży do ułatwienia wprowadzenia Żydów do zajęć produkcyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#SKoerner">Chcę Panom zilustrować, jak się przedstawia dążenie Rządu, a w szczególności naszego Ministerstwa Oświaty, do przeniesienia Żydów do zajęć produkcyjnych. Szkolnictwo zawodowe, które jest podstawą przygotowania obywateli do zajęć produkcyjnych, zawodowych, to szkolnictwo, jeżeli mowa o państwowem szkolnictwie zawodowem, a w szczególności na terenie Kongresówki, jest dla ludności żydowskiej zamknięte. Panowie w państwowych szkołach technicznych nie znajdą prawie ani jednego Żyda. Jeżeli zjawia się inicjatywa prywatna, jeżeli zjawiają się społeczne instytucje, które podobne szkoły chcą tworzyć i tworzą, to zdawałoby się, że Rząd tylko z zadowoleniem powinien na to patrzeć, że społeczeństwo wykazuje odpowiednią inicjatywę, że chce z tych obywateli, którzy nie dają odpowiednich korzyści Państwu, przygotować obywateli, którzy będą dla Państwa pracowali. Niestety tak nie jest. I tu w zaślepieniu antysemickiem są czynniki w Rządzie, które stawiają przeszkody i zapory nawet tym dążeniom. Jak inaczej można to nazwać, jeśli nie przeszkodami i zaporami, gdy nie udziela się koncesji na te szkoły. Latami trzeba zabiegać o to, ażeby Ministerstwo Oświaty dało koncesję lub uprawnienie na szkołę zawodową, otwieraną przez instytucję społeczną, a przecież te szkoły odciążają budżet Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#SKoerner">Wszak patenty — to nie jest tajemnicą dla nikogo — handlowe i przemysłowe, w szczególności handlowe, są wykupywane, jeżeli ilościowo wziąć, w znacznej mierze, w przeważającej części, przez ludność żydowską, jako handlowo i przemysłowo pracującą. 60–65% patentów jest wykupywanych przez ludność żydowską. W tych patentach jest przewidziana specjalna dopłata na szkolnictwo zawodowe. W budżecie Panowie znajdą sumę 7 miljonów złotych na szkolnictwo zawodowe, właśnie z tych dopłat do patentów. Ale, proszę Panów, z tych 65% patentów, płaconych przez ludność żydowską i 7 miljonów, przeznaczonych do budżetu Ministerstwa W. R. i O. P., wydawane są zasiłki ze strony Państwa na szkolnictwo zawodowe żydowskie w wysokości 1%. Mniej więcej 70.000 zł zostało wydane na te zasiłki.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#SKoerner">Jeżeli się w ten sposób chce popierać inicjatywę społeczną do przeprowadzania, jak się wyraził p. Filipowicz, tych Żydów do zajęć produkcyjnych, no, to chyba to jest tylko albo naigrawanie się, albo złośliwość, posunięta do ostatecznych granic. Nie mogę powstrzymać się od tego, by nie przytoczyć jednego przykładu, który potwierdzi, że to jest tylko złośliwość. W Lublinie gmina żydowska i Towarzystwo Szerzenia Pracy Zawodowo-Rolniczej wśród Żydów, zwróciło się do kuratorjum na koncesje na szkoły zawodowe. Kuratorjum odmówiło wszystkim podaniom bez motywów i wówczas skorzystała gmina z pewnej okazji, kiedy wojewoda, będąc na jakiejś uroczystości, urządzanej przez żydowską instytucję, oświadczył, że Żydzi powinni dążyć do przewarstwienia, do przeprowadzenia również do produkcyjnych zajęć swojej młodzieży i kiedy mu powiedziano, że nasze wszystkie zabiegi nie zostały uwieńczone żadnemi rezultatami, bo stoimy przed murem, którego nie możemy przebić, bo władze nie chcą się zgodzić, nie chcą zezwolić na to, żeby nam dać koncesję na otwarcie szkoły, oświadczył, że postara się pomóc nam w tej sprawie. Ta pomoc trwała cały rok i wreszcie rezultatu nie było. Na szkołę dokształcenia zawodowego nie dano koncesji, na szkołę zawodową nie dano koncesji, na kursy, gdzie miało odbywać się kształcenie rzemieślników, dano zezwolenie, dano koncesję na te kursy, które miały przygotowywać młodzież do ewentualnego egzaminu czeladniczego, ale czy Panowie wiedzą, w jakiej postaci? Dano je z tem, że na kursy mogą uczęszczać tylko już wyzwoleni czeladnicy i majstrowie. Teraz ja zapytam Panów, w jaki sposób można taką szkołę, która ma uczyć i przygotowywać chłopców na czeladników, otworzyć, żeby do niej mogli uczęszczać tylko już wyzwoleni czeladnicy i majstrowie? To jest perfidja, posunięta do ostatecznych granic, i to wskazuje tylko na to, że wszyscy mylą się u nas, w Polsce, a w pierwszym rzędzie myli się p. Filipowicz w Nowym Jorku, jeżeli myśli, jeżeli mu się zdaje, że w Polsce istotnie wszyscy obywatele są równouprawnieni.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#SKoerner">Jeżeli chodzi o szkoły zawodowe, gdzie wykłady mają się odbywać w języku żydowskim, to o tem niema mowy, żeby jakąkolwiek koncesję, jakiekolwiek pozwolenie otrzymać. Nie liczą się wcale ci panowie, którzy siedzą w ministerstwie z tem, że mamy Konstytucję, na którą się wszyscy tak często powołują, że mamy art. 110 w Konstytucji, gdzie jest powiedziane, że mniejszości narodowe mają prawo otwierać swoje szkoły, z językiem wykładowym własnym, to nie obowiązuje właśnie tych panów, którzy tam siedzą i mogą na każdym kroku nam przeszkadzać.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#SKoerner">Jeżeli chodzi o szkoły dokształcające zawodowe, to tu jest jeszcze większe nieszczęście. Panowie wiedzą, że ustawa przemysłowa nakazuje otwieranie tych szkół dokształcających zawodowych, że miasta są obowiązane je otwierać, jednak miasta nie są w stanie, bo fundusze ich nie pozwalają i znowu zjawia się inicjatywa prywatna społeczeństwa żydowskiego, które wie, jaka groza nad niem wisi, że ta młodzież, która nie będzie mogła uczęszczać do szkół zawodowych utraci prawo do zajmowania się rzemiosłem i występuje z podaniami o pozwolenia na otwieranie szkół zawodowych dokształcających. Nic to nie pomaga. Leżą naprzykład od r. 1928 podania z Grodna i Baranowicz, na które dotychczas nawet odpowiedzi niema, czy tak, czy nie. Zastosowano natomiast nowe sposoby, które jeszcze bardziej utrudniają nam przeprowadzenie tej młodzieży do zajęć produkcyjnych, kiedy na mocy ustawy przemysłowej zaczęto wprowadzać egzaminy dla czeladników i majstrów, to Ministerstwo Oświaty wątpliwą bardzo interpretacją niektórych artykułów podzieliło szkoły na 2 kategorje, na kategorję A i kategorję B. Kategorja A to są te szkoły, które mają prawo mieć własne komisje egzaminacyjne dla młodzieży, uczęszczającej do szkół rzemieślniczych, a kategorja B tych uprawnień nie ma i ta młodzież musi zdawać w innych szkołach. I tu jest rzecz charakterystyczna. Do kategorji A zaliczono 70 szkół rzemieślniczych, a wśród nich 3 żydowskie, natomiast do kategorji B zaliczono 27 szkół, a wśród nich 15 żydowskich. Ogółem szkół żydowskich jest w Państwie przeszło 30, a do kategorji A lub B zaliczono wszystkiego, jak Panowie widzą, 18 szkół, pozostałe nie zostały zaliczone ani do jednej, ani do drugiej kategorji, czyli zostały zupełnie wyeliminowane. Jak te egzaminy odbywają się teraz, gdy ta młodzież musi do innych szkół jeździć, do innych miast nawet, gdzie jest szkoła z komisją egzaminacyjną, to odesłałbym Panów do egzaminów, jakie się odbyły w Brześciu nad Bugiem. Tam Panowie się przekonają, jak przy tym egzaminie potraktowano młodzież żydowską specjalnie dobraną i jak odwalono od egzaminu mimo protestów przedstawicieli rzemieślników, izby rzemieślniczej i innych egzaminatorów.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#SKoerner">Proszę Panów, jeżeli przejdę do szkolnictwa ogólno-kształcącego, to niestety mamy do zanotowania w ostatnich czasach zjawisko, które jest dla nas niszczycielskiem, o którem może nie wie p. s. Głąbiński, który wczoraj tak dobitnie scharakteryzował postępowanie władz szkolnych względem ludności polskiej, gdzie Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zmierza do zmiany duszy narodowej. To jest największy grzech, jaki może być popełniony przez władze rządowe i, mojem zdaniem, przestępstwo, jeżeli władze dążą do wynaradawiania. Niestety, u nas polityka ta jest prowadzona. W szkolnictwie powszechnem mamy do czynienia z falą, która dąży do asymilowania naszych dzieci. P. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Sejmie oświadczył, że nauka religji winna być obowiązującą dla młodzieży do lat 18 i młodzież do tego wieku powinna być w duchu religijnym wychowana. Słuszne stanowisko, ale jak ono jest stosowane do szkół żydowskich, do szkoły raczej, gdzie się uczy młodzież żydowska? Otóż w powszechnych szkołach, gdzie najmłodsze dzieci uczęszczają, dotychczas w całym szeregu szkół nie jest wprowadzona nauka religji żydowskiej i kiedy, proszę Panów, znowu zjawiają się instytucje żydowskie, które chcą łożyć na to i które chcą łożyć na szkoły żydowskie, gdzie ta nauka religji żydowskiej jest wykładana, to zjawia się władza i skreśla tę pomoc już nawet z budżetu instytucyj żydowskich.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#SKoerner">Niesłychany wprost fakt miał miejsce w Pabjanicach, gdzie gmina żydowska do swego budżetu wstawiła subsydja dla szkół powszechnych na naukę religji, na kursa judaistyczne i na rozmaite cele filantropijne. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powykreślało wszystkie te zasiłki, które zostały umieszczone w budżecie tej gminy. Tu już nie idzie o państwową instytucję, ale o instytucję społeczną żydowską. To jest zjawisko, które dotychczas nie miało miejsca, to jest świadectwo tej linji politycznej, po której nasze czynniki rządowe zaczynają teraz kroczyć, że nawet ingerują do budżetów instytucji społecznych żydowskich i tam wykreślają zapomogi na naukę religji. Jak to teraz pogodzić z oświadczeniem p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, złożonem w Sejmie? Boję się tutaj nazwać to tak, jakby należało i jak się w potocznem życiu nazywa oświadczenia, które nie odpowiadają rzeczywistości. Napisaliśmy o tem do p. Ministra. Odpowiedzi nie mamy. Chciałbym wiedzieć, jak p. Minister będzie na to reagował.</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#SKoerner">Dalej mówiłem, że zaczyna się fala asymilacyjna w naszem szkolnictwie powszechnem. Od paru lat jesteśmy świadkami nowej metody. Do szkół powszechnych, które są przeznaczone wyłącznie dla dzieci żydowskich, zaczyna się wprowadzać nauczycieli chrześcijan, których nie było, byli tylko nauczyciele Żydzi. Myśmy nigdy nie sprzeciwiali się temu, aby byli nauczycieli tacy czy inni, ale pod warunkiem, żeby ta metoda była stosowana jednakowo dla wszystkich szkół. Jak Panowie wiedzą, do szkół, gdzie są dzieci chrześcijańskie, nauczycieli Żydów się nie dopuszcza. Usuwa się cały szereg nauczycieli Żydów ze szkół powszechnych, przeznaczonych dla dzieci żydowskich, wytwarza się w ten sposób nową armję bezrobotnej inteligencji i jednocześnie tym sposobem wprowadza się ten system asymilacyjny do szkół powszechnych. Dalej z punktu widzenia pedagogicznego i wykorzystania programów system ten jest wysoce niewskazany, bo w tych szkołach, gdzie są nauczyciele chrześcijanie, nie uczy się dwa dni w tygodniu: w soboty dlatego, że to jest święto żydowskie, a szkoła jest dla dzieci żydowskich, a w niedzielę dlatego, że oczywiście nauczyciele chrześcijanie w niedzielę nie pracują.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#SKoerner">Jak się traktuje szkolnictwo średnie? Mamy w szkołach średnich 46.000, mówię w okrągłych liczbach, młodzieży żydowskiej. Z tych 24.000 uczy się w szkołach społecznych, albo prywatnych żydowskich. Nie mają dostępu i miejsca w innych szkołach. Ale, proszę Panów, jeżeli już taki stan jest, jeżeli z tych 46.000, 24.000 musi się uczyć w szkołach prywatnych albo społecznych żydowskich, to trzeba temu szkolnictwu umożliwić istnienie, trzeba tej młodzieży dawać uprawnienia takie same, jakie się daje w szkołach publicznych państwowych. Tymczasem wszystkie nasze zabiegi dotychczasowe, aby udzielić prawa publiczności tym szkołom żydowskim, nie osiągnęły rezultatu. Nie mamy ani jednej szkoły żydowskiej, któraby otrzymała prawo publiczności, szkoły żydowskiej z językiem wykładowym hebrajskim, albo żydowskim.</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#SKoerner">Proszę Panów, parę słów jestem winien szkolnictwu wyższemu. Nie będę już mówił o tych wszystkich bolączkach, dotyczących tego szkolnictwa, bo najlepszem świadectwem tego, co się w szkolnictwie wyższem dzieje, jest ta ilość młodzieży, która musi emigrować i tam, na emigracji się uczyć. W tej chwili mamy przeszło 8.000 studentów Żydów z Polski za granicą. Niech ta cyfra świadczy o tem, co się tu dzieje i jaki ta młodzież ma dostęp do szkolnictwa wyższego. A jeżeli idzie o pomoc dla tych szkół naszych, dla tych instytucji oświatowych, to przykro mi jest ten przykład przytoczyć, ale muszę to zrobić dla ilustracji. Chyba nikt z Panów nie przypuszcza, by Łotwa była krajem większym, bogatszym i o wyższej kulturze, niż Polska, a takie jedno miasto, jak Ryga, w swoim budżecie wstawiło 115.000 dolarów zasiłku na cele opieki społecznej i oświatę żydowską. Z tych 115.000 jest 100.000 przyznane na szkolnictwo żydowskie. Ten przykład bez żadnych komentarzy jest wystarczający.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#SKoerner">Ale p. premjer tych wszystkich bolączek naszych, które zmuszeni jesteśmy co roku tutaj powtarzać, bez żadnych niestety dotychczas rezultatów, nie widzi, nie zna, albo nie chce ich widzieć ani znać. Zdawało się nam, że teraz, kiedy nowy Rząd objął ster w Państwie, że p. premjer w swem bardzo długiem przemówieniu znajdzie dla nas kącik, w którym dotknie najbardziej bolących spraw, ażeby choćby w kilku słowach dać odpowiedź, albo zapowiedź tego, co ma zamiar czynić. Niestety w całem przemówieniu znalazł tylko jeden bardzo króciutki ustęp, dotyczący sprawy uporządkowania organizacji gmin żydowskich. Niewątpliwie sprawa bardzo ważna, dla nas konieczna, niezbędna. Bo istotnie od roku na Kresach już nominalnie są i rady i zarządy gmin żydowskich, odbywały się bowiem tam wybory, ale dotychczas niema rozporządzenia wykonawczego i wobec tego braku nie jest dotychczas uregulowana sprawa składek gminnych, a zatem nie może być dotychczas uporządkowana sprawa budżetów tych gmin. Jasna rzecz, że w takich warunkach te gminy nie mogą funkcjonować, nie mogą pracować, i jeżeli p, premjer na tę sprawę zwrócił uwagę, bardzo radzi temu jesteśmy, ale to jest drobiazg, zboczenie na stronę, a natomiast to, co jest przepisem naczelnym, powołanie do życia rady religijnej naczelnej żydowskiej, to dotychczas nie jest urzeczywistnione, nie jest zrobione.</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#SKoerner">A pomoc Rządu na wyznania! Znów bez komentarzy przytoczę, że dla 3 miljonów Żydów w Polsce w budżecie zrobiono nadzwyczajny wysiłek, bo dano aż 120.000 złotych na wyznanie żydowskie. Z dwudziestu kilku miljonów przeznaczonych na sprawy wyznaniowe w Polsce dla 3 miljonów ludności żydowskiej znalazło się z łaski pańskiej 120.000 złotych. My tę łaskę odrzucamy, my jej nie chcemy i Rządowi dziękujemy za nią.</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#SKoerner">Proszę Panów, my tu z tej Wysokiej Trybuny ujawniamy potrzeby i żądania naszej ludności. Czy Rząd przysłuchiwał się im? Dotychczas nie. W Ameryce p. Filipowicz przysłuchiwał się temu, w Ameryce słuchał i wsłuchiwał się bardzo uważnie w przemówienia delegatów związku Żydów polskich i dał im nawet odpowiedź. Inna kwestja, jaka to była odpowiedz, już kilka charakterystycznych wyjaśnień dałem do tej odpowiedzi, ale proszę Panów, tutaj Rząd nawet nie odpowiada. Na wszelkie nasze zwracania się do Rządu spotykamy się tylko z głuchem milczeniem. Czy niezadowolenie Żydów zagranicą jest bardziej silnym argumentem dla czynników naszych niż tutaj i czy tam z tem niezadowoleniem mają się więcej liczyć niż tutaj, w Polsce? Nie przypuszczam, żeby takie stanowisko było bardzo dobre i korzystne z punktu widzenia państwowego. Być może, że p. Filipowicz tam bardziej uważnie przysłuchuje się, bo tam słyszy te błagalne prośby, które nadchodzą stąd do krewnych o kilka dolarów, żeby utrzymać poprostu życie swoje, bo nędza nasza jest tutaj poprostu bezgraniczna. Może się przysłuchuje dlatego, że tam trzeba mieć odpowiednie poparcie dla kredytu, ale ja muszę Panom powiedzieć, że oprócz tych kredytów Żydzi amerykańscy do Polski przysłali tyle dolarów, że mam wrażenie, nie jedna pożyczka państwowa takiej wysokości nie osiągnęła, jak ta suma dolarów, przysłanych dla nędzarzy braci do Polski. A przecież Państwo od tych pożyczek, które dostaje w postaci przesyłania pieniędzy dla krewnych, nie płaci ani procentów, ani amortyzacji i oczywiście taka pożyczka jest bardzo korzystna. Nie chciałbym być bardzo złośliwym i pomawiać Rząd, że przez to postępowanie, jakiego świadkami jesteśmy, zmierza do tego, żeby potęgować ilość i wielkość tych pożyczek, które tą drogą do Państwa przypływają.</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#SKoerner">Proszę Panów, kilka dni temu czytaliśmy, że odbyła się 3 marca konferencja w sprawach imigracyjnych w Nowym Jorku. Na tej konferencji tam usłyszano tak ostrą krytykę naszych stosunków w Polsce, a w szczególności stosunku czynników miarodajnych do ludności żydowskiej, że tak chyba nikt jeszcze całe prawdy w całej pełni nie powiedział, jak tam. To jest wielka przykrość, która jest wyrządzona. P. Morawski, były attache, musiał stanąć na trybunie, ażeby starać się odeprzeć te wszystkie zarzuty, lecz bezskutecznie.</u>
+ <u xml:id="u-2.28" who="#SKoerner">Jeszcze w roku ubiegłym przy rozpatrywaniu budżetu mówiono o optymiźmie, o recesji, o depresji, każdy szukał słów, które mu najbardziej dogadzały, ażeby uniknąć tego, co jest prawdą życiową. Obecnie niema nikogo, ktoby szukał tych specjalnych słów, recesja, depresja, wszyscy mówią już chyba wyraźnie, nazywają rzeczy po imieniu, mówią, że kryzys, ciężkie przesilenie, bo ten krzyk rozpaczliwy, który się zaczyna rozlegać, zagłuszył te wszystkie słowa — recesja i depresja. Rząd, jeżeli tak postępuje w sprawach gospodarczych, to chyba nie wie, co się w Kraju dzieje. Jeżeli trwa przy tym ucisku podatkowym, który dzisiaj jest stosowany, w szczególności w miastach do handlu i przemysłu, to, proszę Panów, można sobie tłomaczyć tylko jednem — nieświadomością, bo przecież nie mogę posądzać czynników rządzących o złą wolę w tym kierunku. Nieświadomością, o ile Rząd nie wie o tem, że w tej chwili mamy w obiegu w Państwie około 4 miljardów weksli, kiedy pieniędzy obiegowych mamy w tej chwili wszystkiego 11/4 miljarda. Panowie widzą, o ile przekracza ta inna moneta obiegowa w postaci weksli obieg państwowej monety. Dochodzi do tego, że za pomocą weksli kupują blankiety wekslowe, by zaciągnąć pożyczkę.</u>
+ <u xml:id="u-2.29" who="#SKoerner">W czarnych kolorach malowali tutaj już niektórzy mówcy sytuację gospodarczą, jaka jest obecnie. Pozwolę sobie dorzucić do tego kilka cyfr. W roku 1929, w ubiegłym roku, zanotowano niebywałą ilość bankructw i to już nie drobnych firm, ale większych i wielkich firm, bo zanotowano 146 bankructw tylko większych firm. W styczniu już tego roku 1930 zanotowano 64 firm wówczas, kiedy w całym roku 1928 bankructw wszystkiego było 63. Niestety, ta ciężka dola dotyka w pierwszym rzędzie tę część ludności, która się zajmuje handlem, a tym handlem zajmuje się przeważnie ludność żydowska. Niechaj mi wolno będzie powołać się tutaj na świadectwo już takiej strony, która pod tym względem niewątpliwie zasługuje na zaufanie, bo powołam się na „Gazetę Warszawską”, organ Narodowej Demokracji, która w dniu 5 marca pisze, że z pośród firm, które znalazły się w ciężkiej sytuacji i doprowadzone są do zawieszenia wypłat, albo do bankructwa, jest 80% firm żydowskich. Taki świadek, jak Gazeta Warszawska pod tym względem chyba jest zupełnie miarodajny, by twierdzić do czego doszła ciężka sytuacja gospodarcza ludności żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-2.30" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: A może sami doprowadzacie do tego, żeby piątą aliję wytworzyć.)</u>
+ <u xml:id="u-2.31" who="#SKoerner">My piątą aliję powołujemy z pośród ludzi pracy, których Rząd pozbawia pracy. Jeżeli Ksiądz Senator tą sprawą się interesuje, to proszę, żeby się interesował jak należy.</u>
+ <u xml:id="u-2.32" who="#SKoerner">Następnie jeszcze jedno świadectwo tego, jak ciężka sytuacja gospodarcza jest wśród ludności żydowskiej. Jeżeli Panowie mówią o ciężkiej sytuacji wogóle, to stwierdziłem to na początku swego przemówienia, a tutaj chcę tylko podkreślić, że w tej ciężkiej sytuacji gospodarczej ogólnej cierpi najdobitniej i najciężej ta część ludności żydowskiej, która jest z jednej strony wypierana z pracy, a z drugiej pozbawiona kredytów i gnębiona przez istniejące ograniczenia. Świadectwem tego niech będzie przykład, który też dobitnie wykazuje jak ciężką jest sytuacja. W ostatnim roku spadek małżeństw żydowskich jest kolosalny o 1/3 spadła ilość małżeństw. To jest objaw, który jest notowany zawsze przy kryzysach gospodarczych, jako jedno ze świadectw sytuacji, w jakiej Żydzi się znajdują.</u>
+ <u xml:id="u-2.33" who="#SKoerner">Już p. s, Romanowi odpowiedziałem przed chwilą, że ten ogólny kryzys ekonomiczny dotyka w pierwszym rzędzie tę właśnie część ludności, tę nieszczęśliwą ludność, która teraz jest wypierana i wyparta zewsząd, którą prześladuje się i uciska od szeregu lat, aż znalazła się wprost na skraju przepaści. Jabym Panom tylko jako przykład przytoczył, Wielkopolski Kalendarz na 1930 r., jeden egzemplarz kalendarza doręczyłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, a jeżeli Ksiądz Senator interesuje się piątą aliją, więc może go zainteresuje pismo „Do czynu” pismo katolickie. Czy Ksiądz Senator zna to pismo? może nawet abonuje.</u>
+ <u xml:id="u-2.34" who="#komentarz">(Ks. s. Kasprzyk: Ja się inaczej zapatruję na tę sprawę.)</u>
+ <u xml:id="u-2.35" who="#SKoerner">Otóż pismo, które jawnie i w sposób nikczemny, w sposób karczemny propaguje bojkot Żydów, w sposób, który w żadnem kulturalnym państwie nie byłby tolerowany. Taki sam kalendarz został wydany na rok bieżący znowu przez czynniki, które wydają ten organ nikczemny „Do czynu”. W tym kalendarzu Panowie znajdą ryciny i w treści takie rzeczy, których się każdy uczciwy Polak wstydzić powinien, że takie pismo i taki kalendarz może się w kulturalnem państwie znaleźć.</u>
+ <u xml:id="u-2.36" who="#SKoerner">Panowie mówią o ogólnym kryzysie. Proszę się przyjrzeć, jak przedstawia się sytuacja w takiem Państwie. Pana senatora Romana może to będzie interesowało, w Państwie 90 kilka procent ludności, zajmującej się handlem, to Żydzi, a tylko 2% ludności, zajmującej się handlem, to Polacy. Ale, proszę Panów, w koncesjonowanym handlu jest już Polaków 11%, a w innych gałęziach Żydzi są zupełnie wyparci, jak naprzykład koncesja solna, niema tam ani jednego Żyda, wszystko oddane zostało tylko i wyłącznie Polakom.</u>
+ <u xml:id="u-2.37" who="#komentarz">(S. Roman: Więc Pan chce, żeby tam był stosowany system do handlu.)</u>
+ <u xml:id="u-2.38" who="#SKoerner">Nie, ja chcę tylko powiedzieć, że jeżeliby były równe uprawnienia, to nic byśmy nie mówili, ale, niestety, niema tych równych uprawnień i przecież Pan nie zaprzeczy chyba tutaj, że się stosuje te różnice, bo bym Panu zaraz cały szereg przykładów wskazał.</u>
+ <u xml:id="u-2.39" who="#SKoerner">Po przejęciu przez Państwo eksploatacji lasów od firmy Szalitt wyrugowano niezwłocznie 150 pracowników i robotników Żydów, natychmiast po przejęciu.</u>
+ <u xml:id="u-2.40" who="#komentarz">(S. Roman: Ale czy ta firma miała dużo chrześcijan, właśnie może nastąpiła ta sprawiedliwość.)</u>
+ <u xml:id="u-2.41" who="#SKoerner">Tam pracowali chłopi okoliczni. Ale Żydów natychmiast wyrugowano. Czy Pan uważa, że to właściwa droga?</u>
+ <u xml:id="u-2.42" who="#komentarz">(S. Roman: Ja nie znam tej sprawy.)</u>
+ <u xml:id="u-2.43" who="#SKoerner">Otóż przytaczam przykład, wskazuje Panu miasto, miejsce, może Pan sprawdzić. Zresztą dam Panu inny przykład. W Wilnie na 30 stycznia tego roku 352 sklepy żydowskie nie wykupiły patentów i zostały zamknięte; tego wśród handlu polskiego niema.</u>
+ <u xml:id="u-2.44" who="#komentarz">(S. Roman: Jest ciężki stan, nikt temu nie zaprzecza.)</u>
+ <u xml:id="u-2.45" who="#SKoerner">Pan przedtem przeczył, a ja chcę Panu tylko wykazać, jak dalece ta klęska gospodarcza dotyka w pierwszym rzędzie ludność żydowską.</u>
+ <u xml:id="u-2.46" who="#komentarz">(S. Roman: Lepiej debatować nad sposobami zaradzenia.)</u>
+ <u xml:id="u-2.47" who="#SKoerner">Pan Premjer w swojem przemówieniu powiedział, że nie doceniano dotychczas handlu. Należało więc oczekiwać, że skoro p. Premjer tego rodzaju twierdzenie złożył w Sejmie, to nastąpi jakiś okres ulg dla tego handlu; skoro stwierdzi się, że handel znalazł się w bardzo ciężkiej sytuacji, to znajdzie się środki po temu, aby ta sytuacja się polepszyła. Jedną tylko zapowiedź dał p. Premjer, dał zapowiedź studjowania sytuacji handlu. Proszę Panów, ta zapowiedź nie jest dla nas odpowiedzią na te nasze codzienne bolączki. A p. Minister Skarbu na tę sytuację ciężką gospodarczą handlu odpowiedział, jak Panowie wiecie, w ostatnich dniach w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-2.48" who="#SKoerner">Jest to rzecz niebywała. Chce się w nas wpoić przeświadczenie, przekonanie, że to Rząd raz powiedział, to jest święte, temu trzeba wierzyć, to nie jest lekkomyślne. Ale, proszę Panów, przychodzi Rząd składa projekt zmian podatkowych, w szczególności odnośnie do podatku przemysłowego, pozwala Izbie obradować nad tem, komisja pracuje nad tem — zdawałoby się, że trzeba tę rzecz poważnie traktować. Ale kiedy sprawa przychodzi do trzeciego czytania, zjawia się Rząd, ten sam Rząd, ten sam Minister i powiada: Przepraszam bardzo, pomyliłem się, tego nie chcę, ja tego nie zrobię, proszę mi to oddać. Czy Panowie uważają, że to jest poważne traktowanie sprawy, czy tak może traktować rzecz Rząd, czy gdziekolwiek, w jakimkolwiek parlamencie pozwolonoby spokojnie takie rzeczy robić?</u>
+ <u xml:id="u-2.49" who="#SKoerner">Ale u nas teraz idzie fala wychowywania parlamentu, żąda się spokoju i spokój uzyskuje się nawet w takim wypadku, kiedy powinny się rozlegać protesty ze wszystkich stron. P. Minister Skarbu przez to swoje cofanie się rzuca w otchłań nieszczęścia tę część ludności, a w szczególności drobny handel i rzemiosło, które już teraz uginają się pod ciężarem i giną niemal całkowicie. Można być zwolennikiem różnych rzutów, ale nie można żądać od nas i od tych zbiedzonych nędzarzy, żebyśmy z olimpijskim spokojem przyjmowali te rzuty, które sławy p. Ministrowi Skarbu nie przysporzą, ani u nas, ani na terenie międzynarodowym.</u>
+ <u xml:id="u-2.50" who="#SKoerner">Jest rzeczą dla nas już stwierdzoną i od wielu lat powtarzaną co rok, przez p. generalnego referenta w referacie, że jedną z najważniejszych podstaw sanacji gospodarczej jest usprawnienie podatków, jest zdrowy i sprawiedliwy podział ciężarów. Ale czy my to mamy, czy my to osiągnęliśmy, czy jest choćby dążenie do tego, ażeby to osiągnąć? Pod tym względem nietylko nic nie zrobiono, ale przeciwnie ostatnio są objawy, że się w dalszym ciągu idzie po drodze niesprawiedliwego podziału ciężarów. I zdaje się, — to nie jest tajemnicą dla nikogo, — że cofnięcie się p. Ministra Skarbu w sprawie podatku przemysłowego było zrobione w porozumieniu z pewnemi sferami, które reprezentują i bronią interesów wsi. Muszę stwierdzić, że i na wsi jest teraz bardzo źle i ciężko. Kryzys objął wszystkich bez wyjątku, ale bynajmniej nie w takim stopniu, jak tę ludność, o której mówiłem, drobne kupiectwo.</u>
+ <u xml:id="u-2.51" who="#SKoerner">Jeżeli powiedziałem, że jest niesprawiedliwy podział, to mam na myśli właśnie podział ciężarów podatkowych na miasta i wieś. Tendencje pomajowe, zdawałoby się, że chciały dążyć ku tej sprawiedliwości, i w pierwszym momencie zdawało się, że istotnie takie dążenia istnieją. Jako dowód niechaj posłuży porównanie podatku przemysłowego i podatku gruntowego. Otóż w roku 1926/27, kiedy te rezultaty przewrotu majowego jeszcze nie mogły być ujawnione, tam proporcja była taka: podatek przemysłowy — 225,8 milj. zł., gruntowy — 91,8 milj. zł. W 1927/28, w następnym roku, podatek przemysłowy — 281 milj., gruntowy — 63 miljony. Jak Panowie widzą, podatek przemysłowy wzrósł, podatek gruntowy spadł. W roku 1928/29 podatek przemysłowy — 350 milj., gruntowy — 63 milj. Z tego Panowie widzą, że tendencja w obciążeniu podatkowem idzie na handel wgórę, na rolę wdół i zatrzymuje się na miejscu. Czy można uważać to za sprawiedliwy podział obciążenia? P. s. Motz tak wymownie bronił tu interesów wsi, ale, Panie Senatorze, zechciałby może Pan porównać kredyty, jakie w ciągu ostatnich 2 lat rząd dał rolnictwu a handlowi, i wtedy przekona się Pan, w jakiej mierze poświęca rząd uwagę swoją rolnictwu, a w jakiej mierze handlowi. Wtedy przekona się Pan, że jeżeli dla rolnictwa zrobiono mało, to dla handlu nie zrobiono nic. A nawet teraz proszę wziąć pod uwagę ostatnio uchwaloną pożyczkę dolarową premjową. Przecież z niej 21/4 miljona dolarów ma pójść wyłącznie na rolnictwo, ani grosza na handel. Proszę wziąć ustawę skarbową obecnie nam przedłożoną. Panowie tam w art. 11 znajdą 100 miljonów zł., przewidzianych, o ile tylko będą, wyłącznie na drobne rolnictwo, a ani grosza na drobny handel ani na rzemiosło. Wniosę do tego poprawkę, żeby w tym art. 11 ustawy skarbowej w końcu dodać: nietylko drobne rolnictwo, ale i drobny przemysł, rzemiosło i drobny handel; żeby te 100 miljonów, o ile tylko znajdą się w kasie, były udzielane nie tylko rolnictwu, ale i tej części ludności, która zamieszkuje miasta.</u>
+ <u xml:id="u-2.52" who="#SKoerner">Nie zaprzeczy chyba Pan Senator Motz, że jeżeli miasta znajdą się w ciężkiej sytuacji, to one znajdują się w dużej mierze dlatego, że ponoszą wielkie ofiary z tytułu opieki społecznej i innych dla tej ludności, która ze wsi do miasta przychodzi. A w szczególności ciężar, który tak nierównomiernie jest rozkładany, spada, jak powiedziałem, na ten drobny handel.</u>
+ <u xml:id="u-2.53" who="#SKoerner">W r. 1928 handel ten zapłacił podatku obrotowego 209 miljonów. Jeżeli się do tego doliczy jeszcze 101/2, to jest razem 230 miljonów, wówczas, kiedy cały podatek przemysłowy wyniósł 350 miljonów plus 101/2, to jest 380 miljonów. A ten handel drobny, ci najbiedniejsi, najnieszczęśliwsi zapłacili 110 miljonów. Teraz, kiedy ten drobny handel domaga się dla siebie choćby drobnej ulgi, żeby zamiast 21/2 płacił tylko 1%, co dla niego stanowi 55 miljonów, p. Minister Skarbu z całym spokojem sobie tu przychodzi i wszystko, co już niby obiecywał, wywraca do góry nogami.</u>
+ <u xml:id="u-2.54" who="#SKoerner">Nie dziw też, że się u nas w budżecie znalazła pozycja, która nazywa się prowizoryczną, tymczasową, a która się stała teraz już niemal stałą. Cyfra bardzo poważna, cyfra, która zaszczytu nie przynosi, a która tylko świadczy o tem, jak głęboko to zniszczenie sięga i jak ciężka sytuacja w Państwie już jest. To jest cyfra 40 miljonów złotych odsetki za zwłokę i kary. To świadczy, że ludność już płacić nie może, a jednak Rząd się z tem nie liczy, w dalszym ciągu śrubę przykręca i uważa, że można w dalszym ciągu dusić i wydusza z tej ludności, co się da. Drobne kupiectwo i rzemiosło nie jest w stanie dalej tego znosić, dlatego, że przerzucać ciężarów na konsumenta nie może, bo chyba dla Panów jest jasne, że drobny sklepikarz nie może wobec silnej konkurencji z sąsiadem podnosić cen, albo też ma artykuły, na które ma ceny ustalone zgóry i nie wolno mu tych cen podnosić. Jeżeli Rząd w dalszym ciągu gnębić te warstwy będzie, to sprowadzi je z drogi spokojnych obywateli na drogę, na której już nietylko krzykiem, ale kto wie jakiemi środkami będzie domagała się dla siebie sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-2.55" who="#SKoerner">Ja Panom przytoczę drobne przykłady, które świadczą, do jakiego stopnia już teraz ta nędza do tych sfer się zakradła. Mam możność kontrolowania na innym terenie kart rzemieślniczych. Karta rzemieślnicza kosztuje 5 zł., raz na zawsze na całe życie. I oto w ostatnich czasach coraz częściej składane są podania z zaświadczeniem odnośnych władz o ubóstwie petentów z prośbą o zwolnienie od opłaty tych 5 zł. za kartę rzemieślniczą, upoważniającą danego obywatela do zajmowania się swoim zawodem. Dla 5 zł. chodzi ten obywatel i dostaje świadectwo ubóstwa, bo nie jest w stanie zapłacić.</u>
+ <u xml:id="u-2.56" who="#SKoerner">Proszę Panów, Centralny Komitet Ratowniczy Pomocy Ludności Żydowskiej, który wydaje ofiary najbardziej potrzebującym, wydał drobnym kupcom 551/2 wszystkich sum, które wogóle wydał, a mam dowody, że są wypadki, kiedy były wzięte te zapomogi i te zasiłki względnie niewielkie po to tylko, żeby płacić podatek, Tym sposobem wyciąga się ofiary od społeczeństwa, groszowe nieraz ofiary po to, aby dać obywatelowi, żeby zapłacił podatek Skarbowi Państwa, czyli pośrednio ten Skarb Państwa, zapomocą gniecenia i duszenia tych najbiedniejszych, najnieszczęśliwych obywateli, drogą ofiar zbiera do swoich kas skarbowych pieniądze. Czy to zaszczyt przynosi? Taka droga nie jest dopuszczalna w gospodarce państwowej. A do tego stopnia bezwzględnie postępuje się względem tych, powiadam, ostatnich nędzarzy, to niedawno czytałem w prasie, że egzekutor zabrał takiemu kupcowi 10 główek kapusty, nic więcej nie znalazł, ale te 10 główek kapusty zabrał na pokrycie podatku.</u>
+ <u xml:id="u-2.57" who="#SKoerner">Jest w ustawie artykuł, który upoważnia czynniki miarodajne do niesienia ulg, art. 94, ale nasze władze skarbowe są tak bezwzględne, że ten artykuł prawie nie jest stosowany; jeżeli idzie o handel, albo jeżeli idzie o rzemiosło, prawie nigdzie nie jest stosowany. Przeciwnie, ostatnio jesteśmy świadkami tego, że ostatnie graty, rzeczy, które dla nikogo wartości nie przedstawiają, zabiera się i proszę pójść na składy, a przekonają się Panowie, że na składach skarbowych leżą masy gratów, których nawet nie można sprzedać, a które tym nieszczęśliwym ludziom zostały zabrane.</u>
+ <u xml:id="u-2.58" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-2.59" who="#SKoerner">Dalsza taktyka Rządu w tym kierunku, jeżeli Rząd nie zejdzie z tej drogi, na którą wkroczył w stosunku do ludności, a która to taktyka ujawniła się w ostatnim wystąpieniu p. Ministra Skarbu w Sejmie, doprowadzi tych wszystkich do ostatniej nędzy, wytworzy armję ludzi, którzy będą chodzili do Rządu po ofiary, bo już nic więcej nie będą w stanie robić, żadnych narzędzi pracy nie posiadają, ani odzieży, ani bielizny, więc będą chodzić po pomoc, po odzież dla siebie, bo już nic nie mają. Wynikiem tej taktyki Rządu jest ostatnio masowa likwidacja sklepów, drobnych przedsiębiorstw. Informacje, które mi zostały udzielone przez związek drobnych kupców w warszawie, świadczą, że w ciągu ostatniego roku około 35% drobnych przedsiębiorstw zostało zlikwidowanych i ci, który jeszcze rok temu mieli własne przedsiębiorstwa, teraz poszli na ulicę i zajmują się takiemi zajęciami, jak sprzedaż wody sodowej czy jakichś owoców, czy coś podobnego.</u>
+ <u xml:id="u-2.60" who="#SKoerner">P. referent nam powiedział, że najważniejszą rzeczą jest w Państwie w tej chwili oszczędność i kapitalizacja. Czy Rząd sądzi, że, idąc po tej drodze, będzie gromadził oszczędności ludności, jeżeli będzie wyciskał ostatni grosz z tych szerokich warstw, że to jest droga, która będzie prowadziła do kapitalicji? Nie przypuszczam, żeby Rząd był tak naiwny, aby w to wierzył, a przecież te oszczędności w obecnych warunkach są podstawą potęgi Państwa. Potęga Polski przestanie być marzeniem dopiero wówczas, kiedy u nas w Państwie każdy obywatel będzie wiedział, że skoro płaci Państwu powinności, to płaci to, na co go stać, co płacić powinien, bo nie zabiera swego własnego majątku, ale oddaje część zarobku. Dopóki tego nie będzie, dopóty potęga Państwa pozostanie tylko marzeniem. A u nas świadectwem tego systemu, stosowanego przez Rząd, jest ta ilość oszczędności, w tej chwili mamy 10 razy mniej oszczędności niż w Czechosłowacji, a przecież niepodległość uzyskała Polska jednocześnie z Czechosłowacją, i proszę spojrzeć do jakich rezultatów doszło to ościenne państwo i do jakich rezultatów doszliśmy tu w Polsce. Proszę Panów, tak długo nie będzie potęgi państwa, tak długo będzie ona tylko marzeniem, póki budżet Państwa nie będzie wyrazem sprawiedliwego podziału ciężarów, póki w nim nie będą sprawiedliwie uwzględnione interesy gospodarcze i kulturalne wszystkich bez wyjątku warstw ludności bez różnicy narodowości, wyznania i przynależności do pewnej warstwy gospodarczej. Budżet, któryśmy dostali, nie jest wyrazem takich zasad, a jeżeli chodzi o ludność żydowską, to przedłożony nam budżet jest wyrazem ucisku, jest wyrazem eksploatacji, jest wyrazem niesprawiedliwego podziału sum, jakie zostają przeznaczone dla potrzeb gospodarczych, czy kulturalnych ludności. Wobec takiego budżetu nic dziwnego, że go popierać nie możemy i za tym budżetem głosować nie będziemy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kopciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SKopciński">Wysoka Izbo! Nie będę się zastanawiał nad charakterem budżetu, który nam został przedłożony; powiem jeno krótko, że charakter tego budżetu nas zadawalać nie może, zarówno po stronie dochodów, jak i po stronie wydatków, albowiem cały ciężar dochodów spływa na warstwy pracujące polskie, albowiem większość podatków należy do podatków pośrednich, jakkolwiek takiej nazwy nie mają. A jeżeli chodzi o rozchody, to przecież niewątpliwie ma on tę wadę, że można wydatki przeznaczone na pewne wygody administracji, wydatki reprezentacyjne, często zbyt wysokie, przeznaczyć na inwestycje i potrzeby kulturalne naszego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SKopciński">Sejm zarówno jak i Senat pracowały nad budżetem, wiemy doskonale, bardzo gorliwie. Wczoraj p. Prezes Komisji Budżetowej o tem mówił. Obserwowaliśmy prace Sejmu, ale daleko idących zmian, ani jedna Izba, ani druga zrobić nie mogła, a to w skutek ograniczonego czasu, albowiem w Polsce od 4 lat utarł się zwyczaj przeznaczać na sesję sejmową tylko tyle czasu, ile prawo sierpniowe do ostatnich granic przypisuje. Prawie na pół godziny przez ostatnim terminem otwiera się sesję budżetową Sejmu, który oprócz budżetu ma jeszcze i inne sprawy do załatwienia i często, jak obecnie, szuka się jeszcze pretekstu do ograniczenia tej sesji przez odroczenie. I dlatego też mimo bardzo skrupulatnej i wytężonej pracy daleko idące zmiany w budżecie zajść nie mogły.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SKopciński">Obradujemy na budżetem tegorocznym w dobie ciężkiego kryzysu. W czasach powojennych widzimy, że kapitalizm podlega głębokiemu kryzysowi, wskutek proporcji nieustosunkowania się wzajemnego sił twórczych i zdolności konsumcyjnej. Rozłożenie dochodu społecznego i korzystanie z niego pogłębia jeszcze ten kryzys, albowiem, widzimy, że rozkład ten nie jest sprawiedliwy. Skutkiem tego powstaje ten parodoks, że kiedy składy są pełne, kiedy śpichrze są przepełnione, — jest głód i ubóstwo; spotykamy ten parodoks, jakim jest klęska urodzaju. My oczywiście rozumiemy, że ten kryzys jest skutkiem pewnego ustroju gospodarczego i nie patrzymy na to tak prosto, że on może minie. Wiemy, że trzeba ten ustrój gospodarczy przebudować, ażebyśmy doczekali się lepszych stosunków. I dlatego też podzielamy zdanie, że Polska nie jest w wyjątkowem położeniu, ale, że ona jest wciągnięta w ogólny światowy kryzys, że żaden Rząd nie jest winien temu kryzysowi, że mówić o winie tego czy innego rządu byłoby rzeczą nie odpowiadającą prawdzie. Ale, proszę Panów, musimy zadać pytanie czy jednak rząd nie mógłby w tym kryzysie ulżyć? Mnie się zdaje, że to można było zrobić. Rządy pomajowe nastały w momencie dobrej konjunktury; tę dobrą konjunkturę wyzyskano dla rekomendacji rządu. Ta dobra konjunktura dawała nadwyżkę dochodów, dawała pewne rezerwy, które zużytkowano. Ale czy nie można było tych rezerw zużytkować dla ulżenia w ciężarach podatkowych, jak naprzykład na zniesienie podatku 10% uchwalonego w 1926 r., dla stabilizacji pieniądza, czy nie można było w inny sposób wpłynąć i zapobiec kryzysowi. Prawda, że z tych rezerw korzystały może pewne sfery gospodarcze, korzystał rolnik w postaci pożyczek, za które płacił jednakże procent. Rząd mógł, orjentując się w położeniu światowem, zająć się w tej dobrej konjunkturze rozbudową rynku konsumcyjnego. Mógł wpłynąć, miał możność, na podwyższenie zarobków i płac, które zwiększyłyby możność konsumcyjną sfer pracujących, a mógł dlatego, że przecież przedsiębiorca korzysta z pomocy rządu w bardzo wysokim stopniu; mógł wpłynąć także i na inną rzecz, choćby na rozpiętość cen u producenta, hurtownika i detalisty, którą zwiększa się, a na handel Rząd także mógł wpłynąć przez niesienie pomocy handlowi. Rząd mógł podjąć roboty inwestycyjne na wielką skalę, aby w momencie, kiedy bezrobocie nastało, zatrudnić te liczne rzesze choćby pracowników wiejskich przy drogach, cegielniach i t. d. Rząd wreszcie mógł przystępować do inwestycyj nie luksusowych, lecz niezbędnych, a choćby dla ulżenia doli tych ludzi, którzy tak cierpią z powodu braku mieszkań. Państwo zresztą te wszystkie rzeczy znają ze statystyki. Dlatego nie można powiedzieć, że Rząd miał przewidzieć, że Rząd miał patrzeć i że Rząd zrobił wszystko, co do niego należało. To też, nie kładąc na barki Rządu odpowiedzialności za kryzys ekonomiczny, musimy jednak pewne zarzuty zrobić. Żądalibyśmy, aby te wszystkie rzeczy były chociażby teraz robione, aby były również rozszerzone zapomogi dla bezrobotnych, aby były uruchomione wszystkie środki finansowe w celu zapobiegania kryzysowi.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SKopciński">O ciasnocie pieniężnej nie będę mówił, bo mówił o tem niejednokrotnie mój kolega klubowy dr. Gross.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SKopciński">Proszę Panów, jeżeli spojrzymy na ustrój gospodarczy, to porównanie stanu przedwojennego z teraźniejszym musi nasunąć naszej uwadze jedno zjawisko. Mianowicie, że kiedy przed wojną może my, przedstawiciele klasy robotniczej, byliśmy jedynymi wrogami kapitalizmu, a reszta należała do ludzi wierzących w ten ustrój, po wojnie wystąpił głęboki krytyczny stosunek, nastąpiła pewna zmiana struktury społecznej, która daje nam rezultat mniej więcej taki, że 70% ludzi to są ludzie pracujący, nie korzystający z tych dóbr, jakie daje kapitalizm.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SKopciński">Kapitalizm przeszedł oligarchję kapitalistyczną i dlatego też ta zmiana struktury, ta zmiana stosunku do kapitalizmu odbija się i na stosunkach politycznych. Wtedy, kiedy przedtem demokracja kapitalizmowi dawała podstawy, kiedy zwolenników było więcej, to oligarchja kapitalistyczna jest zaniepokojona istnieniem demokracji, albowiem może stracić swoją podstawę, może nie mieć potrzebnej jej większości. I stąd zjawiają się pogwarki o kryzysie parlamentaryzmu i stąd zjawiają się dążenia do dyktatur tu i ówdzie. Powiedział mi ktoś, że kryzys parlamentaryzmu istnieje w postaci braku większości w wielu państwach. Pewnie, że z tem trzeba się zgodzić i trzeba patrzeć jednocześnie na to, jak na zjawisko przejściowe przegrupowywania się struktury społecznej, które kiedyś dojdzie do swojego zenitu i ten objaw ujemny minie. Widzimy, że narody z tym brakiem większości parlamentarnej, z tym ujemnym warunkiem istnienia większości parlamentarnej, sobie radzą.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SKopciński">Na tem tle w paru słowach chcę się zastanowić nad przewrotem stosunków politycznych, który nastąpił u nas w maju 1926 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SKopciński">Przewrót majowy nastąpił przy olbrzymim entuzjazmie mas i gdyby ten entuzjazm był wyzyskany, ja sądzę, że zwycięzca, któryby rzucił pewien program i z tym programem poszedł do wyborców, zyskałby niewątpliwą większość w parlamencie, taką czy inną, nie wiem, ale niewątpliwą większość, ale zwycięzcy tego nie uczynili, zwycięzcy nie poszukali sojusznika w ludzie polskim wsi i miast i wśród pracowników umysłowych, nie chcieli połączyć się z tą istotną demokracją polską, ale poszukali sobie sojuszników gdzieindziej; wśród kapitalistów, obszarników, poszukali sojuszników nawet w tych sferach, które zdawały się być zasypane popiołem zapomnienia, mianowicie wśród wielkiej magnaterji i arystokracji polskiej. Dlaczego? Trudno się nad tem w tej chwili zastanawiać.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SKopciński">Ale ta decyzja zwycięzców była jednocześnie przyczyną zajadłej krytyki parlamentu polskiego. Proszę Panów, Polska jest państwem młodem, Polska nie może mieć odrazu doskonałych instytucji: nie ma urzędów doskonałych, nie ma szkoły doskonałej. Wszędzie tworzymy i trudno wymagać, ażeby parlament Polski stał na wysokości zadania, ale ja mogę wskazać odrazu kilka przykładów, kiedy parlament polski dawał dowody wielkiej ofiarności dla ogólnego dobra narodu. Czy weźmiemy 1920 rok, kiedy chodziło o obronę kraju, czy weźmiemy czasy Władysława Grabskiego, kiedy parlament zrezygnował ze swoich praw i dał Prezydentowi możność wydawania ustaw, odnoszących się do ustalenia pieniądza, to widzimy, że te dwa pierwsze parlamenty zdobywały się na bardzo ładne chwile w swojej działalności. One zresztą dały podwaliny naszemu życiu państwowemu.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SKopciński">Proszę Panów i cóż z tego entuzjazmu majowego, o którym mówiłem, pozostało? Pozostała w tej chwili garstka wierzących i cała masa ludzi, którzy skupiają się koło tych wierzących, śmiem twierdzić, dla karjery.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#SKopciński">Obóz pomajowy przyszedł do nas z hasłem dobrobytu. Oczywiście odpowiedź, jak to hasło wygląda znajdą Panowie na głębokiej wsi, znajdą Panowie w izbie robotniczej.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#SKopciński">Obóz pomajowy przyszedł z wielkiem hasłem mocarstwowego stanowiska Polski, a teraz mówią o Polsce, jako o kraju wszelkich możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#SKopciński">Obóz pomajowy przyszedł, wierząc w kryzys parlamentaryzmu, z hasłem podporządkowania Sejmu, ale na szczęście życie parlamentarne polskie potrafiło się temu przeciwstawić. Widzimy, że Sejm obecny potrafił zażądać kontroli i parlament polski potrafił nawet obalić rząd nie dla partyjnych celów, ale dla dobra Polski.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#SKopciński">Wreszcie przyszedł obóz pomajowy z bardzo popularnem hasłem sanacji moralnej. Czyż był sanacją stosunków politycznych ten kontredans, jaki się odbywał z drugim Sejmem polskim? Ale to jest jeszcze bagatela. Ale, czy było sanacją moralną wyciąganie w życiu politycznem Polski na widownię ludzi, z którymi większość obozu pomajowego, to jądro, z którego obóz pomajowy wyszedł, nie miała żadnych duchowych węzłów, która raczej zdawałoby się, powinna być wrogo i moralnie wrogo usposobiona do tego obozu, obozu ugody w czasach zaborczych. Czy można nazwać sanacją moralną wybory, któreśmy widzieli? Czy można nazwać sanacją moralną użycie paru miljonów z kasy państwowej na wybory jednej partji? Czy można nazwać sanacją moralną komisarzowanie p. Ministra Cara, jako najwyższego Komisarza wyborczego? Czy można nazwać sanacją moralną personalną politykę p. Ministra Prystora, Czy można nazwać sanacją moralną skorumpowanie, zniszczenie, podgryzanie administracji, chociażby przez b. ministra Składkowskiego? Czy można wreszcie nazwać sanacją moralną te straszne rzeczy, które się dzieją wśród najbliższych przyjaciół Panów, to w biały dzień napadanie na ludzi, te w biały dzień wrywania się do lokalów kulturalnych, te w biały dzień demolowanie tych lokali, pod zupełnie obojętnem okiem policji? Czy można nazwać siłą Rządu, który obojętnie patrzy na te rzeczy?</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#SKopciński">Dlatego też, jeżeli teraz mówimy o sanacji moralnej, to zawsze piszemy te wyrazy w cudzysłowie.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Już nie mówimy.)</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#SKopciński">Panowie przyszliście pod hasłem wyzwolenia najlepszych instynktów w narodzie, a uczycie, Panowie, obywateli nienawiści, pogardy i nieufności względem siebie nawzajem. Czy na tem można budować przyszłość Polski?</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#SKopciński">Teraz jeszcze w paru słowach chciałbym zastanowić się nad najtragiczniejszym dla nas momentem dzisiejszym. Jesteśmy w okresie silnego kryzysu, nędzy, mamy 300.000 bezrobotnych, wiemy, że jeden z ośrodków przemysłu polskiego nazywają teraz cmentarzem mieszkańcy, którzy stamtąd przyjeżdżają. Prawda, że p. referent generalny budżetu powiada, że w młodem Państwie Polskiem, tworzącem się, obywatel musi cierpieć, musi wiedzieć, że jakiś czas on będzie musiał cierpieć. Ale, proszę szanownego Pana Referenta, granice cierpienia jednak istnieją. My z Panem możemy mówić o tych cierpieniach, bo nie jesteśmy w stanie odczuć tej granicy cierpliwości człowieka pracy, pozbawionego tej pracy, żyjącego w zupełnej nędzy. A zwłaszcza jeżeli ten człowiek pracy przy swojej nędzy czyta rzeczy drobne nawet, ale że taki i taki minister na papierosy reprezentacyjne użył tyle i tyle z budżetu, że taki a taki minister wydawał zapomogi dla niewiadomych osób i dla niewiadomych celów. Wtedy żądać od tego człowieka cierpliwości jest dosyć trudno.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#SKopciński">Proszę Panów, w tym momencie ciężkiego kryzysu, nad którym wszyscy bolejemy, jakie ma widowisko obywatel polski? Przecież kryzys zaczął się już dosyć dawno. Widzi on te polityczne, jak to jest modnie mówić teraz, hocki-klocki, te igraszki i zabawy polityczne, które się odbywają. To zjawia się grupa oficerów w Sejmie, to potem pisze się, przyszli po marki, albo że przyszli hołd złożyć wodzowi, to wtedy Sejm z tego powodu się odracza, to żąda się komisji, któraby te rzeczy rozpatrzyła, to potem, będąc niezadowolonymi z tej komisji, wychodzi się z niej. Proszę Panów, ten obywatel patrzy, jak z powodu niepodobania się przewodniczącego komisji, robi się igraszki z tą komisją. Ja to nazywam igraszkami, bo jak można to inaczej nazwać? Ten obywatel widzi te ciągłe oświadczenia i oświadczenia i oświadczenia i ten obywatel patrzy się na to i pyta, co to wszystko znaczy, ja umieram z głodu, a oni się tam bawią.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#SKopciński">Proszę Panów, zachowanie się obozu pomajowego w tym momencie przypomina mi najtragiczniejsze chwile z historji naszego narodu, przypomina mi to liberum veto, nie formalnie stosowane, bo tego nie można, ale stosowane wtedy, gdy się dzieje coś wbrew temu obozowi. Jeżeli tylko ona nie zwycięża, to robi się wszystko, aby dana rzecz nie istniała. To samo jest z komisją do badania zajść z 31 października. A w tej chwili mam wrażenie, że to samo jest i z Konstytucją. Ta sprawa się przewleka. Nie chciałbym być złym prorokiem, wolałbym, żeby było inaczej, ale mnie się zdaje, że my Konstytucji nie zrewidujemy, że Konstytucja nie będzie zrewidowana znowu dlatego, że ona rozstrzygnęłaby się wbrew poglądom B. B. W. R.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#SKopciński">Proszę Panów, to są te rzeczy, na które patrzą masy. Słusznie tu podkreślano wczoraj nici moralne, które łączą obywatela z Państwem Polskiem. Mam wrażenie, że to widowisko, które widzimy, te masy od Państwa oddala. Jabym się nie bał tego, żeby ten obywatel przyszedł i powiedział: Dość tych zabaw, dość tych igraszek politycznych, idźcie, Panowie, precz. Boję się o inne rzeczy, że on, patrząc na to, zobojętnieje do spraw państwowych, że on, patrząc na to, będzie chciał się schować w najgłębszy kąt i nieprędko z tego kąta do życia państwowego wróci.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#komentarz">(Głos: O to im chodzi.)</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#SKopciński">W Państwie teraźniejszem, wtedy, kiedy stosunki tak są zawikłane i ekonomicznie inne, słusznie wszędzie organizują się państwa na podstawach demokratycznych i chcą się oprzeć na szerokich masach. Panowie wybrali inną drogę, Panowie chcecie oprzeć Państwo na pewnym słupku elity, w którą Panowie wierzą, że to jest elita, Panowie sami ogłosili się za tę elitę, jedynie mającą na względzie dobro Państwa. Jak ta elita wygląda, na to nie będę odpowiadał. Tymczasem Państwo musi się oprzeć na mocnym słupie wszystkich obywateli, związanych z tem Państwem. Nie może być różnicy między 100% Polakiem, a nie 100%, jak to niektórzy dzielili w Sejmie z obozu Panów. I tu chcę powiedzieć, że zgodziłbym się z niektóremi momentami przemówienia p. sen. Głąbińskiego, kiedy mówił o tym związku wewnętrznym duchowym obywatela z Państwem, ale właśnie ten moment, kiedy mówił o mniejszościach narodowych, był w sprzeczności z tem, co powiedział przedtem. Bo, proszę Panów, jeżeli jest ważnym czynnikiem moralny stosunek obywateli do państwa, i ten czynnik trzeba wydobyć, jak powiedział p. profesor, trzeba go wychować, to nie można innej miary stosować do mniejszości narodowych. P. sen. Głąbiński żąda 100% lojalności i 100% przywiązania — niema p. profesora, ale muszę powiedzieć, że uczuć się nie nakazuje. I jeżeli ja spostrzegam, że która z mniejszości narodowych nienawidzi mnie jako Polaka, moim obowiązkiem jako Polaka jest wywołać inne uczucie, bo nakazem tego zrobić nie można.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#komentarz">(S. Roman: Kto to robi?)</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#SKopciński">Ja polemizuję nie z Panem, a z p. prof. Głąbińskim. Ja dlatego miałbym może inne pretensje do Rządu, całkiem odwrotne, jabym się wrócił do przemówienia p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na Komisji, gdy mówił, że musimy mieć wzajemne zaufanie do siebie i żądał tego zaufania przedewszystkiem od mniejszości narodowych. Mnie się zdaje, że tak nie można — tak nie może być: naprzód zaufanie, a potem przyjdziemy do was z dobremi rzeczami. Tu musi być wzajemny stosunek, który da obywateli, złączonych z państwem głębokiemi uczuciami.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#SKopciński">Proszę Panów, s. Roman wczoraj powiedział nam: rządy Marszałka Piłsudskiego. Ja wdzięczny jestem s. Romanowi za to, że powiedział to otwarcie, bo trzeba stanąć wreszcie na tem stanowisku. My mówimy: system pomajowy, mówimy rządy p. Bartla, rządy p. Świtalskiego, ale przecież każdy obywatel w Polsce orjentuje się, że to są wszystko rządy p. Marszałka Piłsudskiego. Dlatego też dla nas byłoby bardzo ciekawe, aby Panowie nam odsłonili tę ideologję Marszałka, o której Panowie często mówią i na którą się często powołują.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Nic wiedzą.)</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#SKopciński">Ideologję przedwojenną my znamy. Ta ideologia z Marszałkiem Piłsudskim nas silnie łączyła. Ideologję Marszałka Piłsudskiego przy zakładaniu Państwa Polskiego także znamy, jakkolwiek wtedy nie był naszym człowiekiem, zupełnie ją podzielaliśmy, ale skąd my mamy o tem wiedzieć. Słusznie powiedziano tu, że Panowie nie wiedzą.</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#komentarz">(S. Roman: Ideologja Marszałka to jest umocnienie Państwa. Głos na lewicy: Ale jak, w jaki sposób?)</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#SKopciński">Panie Prezesie, jeżeliby chodziło o to określenie,...</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#komentarz">(S. Roman: Umocnienie bytu Państwa.)</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#SKopciński">... to jest taki ogólnik, który każdy z nas może inaczej zrozumieć. To jest szyld, który nic nie mówi.</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#komentarz">(S. Roman: Danie dobrej Konstytucji, odpowiadającej nam.)</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#SKopciński">Pierwszą próbę określenia widzę u Pana Prezesa, ale dotąd słyszeliśmy tylko słowa — wódz narodu, — które w tej rzeczy zorjentować nie mogą. A może znajdę wyjaśnienie ideologji Marszałka Piłsudskiego z jego enuncjacji i artykułów? Cóż ja tam spostrzegam? Spostrzegam przedewszystkiem głęboką pogardę, jeżeli nie nienawiść, do parlamentu polskiego. Więcej — spostrzegam pogardę do narodu polskiego, wypowiedzianą w jednej z mów. Spostrzegam pogardę dla niektórych instytucji, choćby, jak to było przy Trybunale Stanu. Spostrzegam dalej wykorzystanie swego autorytetu siły i swej mocy dla pognębienia tego czy innego przeciwnika.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#SKopciński">Czy mógłbym znaleźć tę ideologję w działalności Rządu? Tę działalność tutaj scharakteryzowałem i wtedy ta ideologja przedstawia się nie zupełnie dobrze. Czy może, bo przecież i tutaj Panowie żyją duchem Marszałka Piłsudskiego, mógłbym spostrzedz tę ideologję w polityce klubu B. B.? Wtedy naprawdę bylibyśmy tą ideologją przerażeni. Bo weźmy obecny moment. Rząd p. Premjera Bartla, Rząd, na którego się zgodził p. Prezydent, wiemy, że musiał się zgodzić i Marszałek Piłsudski, Rząd oficjalny, a jednocześnie widzimy zwalczanie tego Rządu przez pewien odłam tych samych zwolenników systemu pomajowego.</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#komentarz">(Głos: Urojenie.)</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#SKopciński">To jest, powiedziałbym, jakiś dziki taniec, albo, że Wasz wódz nie jest w stanie dopilnować waszego obozu, który idzie koło niego, albo posiada dwutorową politykę dla jakichś celów. Ta dwutorowa polityka wywołuje zużytkowanie energji od góry państwa wśród obozu rządzącego, nie pozwala zająć się innemi pożytecznemi rzeczami.</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#SKopciński">Wobec tego, co powiedziałem, my musimy jeszcze raz podkreślić, że jesteśmy w szczerej, głębokiej i jasnej zupełnie opozycji nietylko do systemu pomajowego, ale powiedziałbym wyraźnie, do rządów p. Marszałka Piłsudskiego. Jesteśmy w tej opozycji nie dla osobistych względów, ale ze względu na głęboko odczuwany tragizm teraźniejszego położenia, ze względu na głębokie umiłowanie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Jutro w pismach napiszą, że Pan jest na usługach obcej ajentury i prasy.)</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#SKopciński">Jeżeli moja koleżanka podpowiada mi o obcej ajenturze i prasie, to ja muszę zwrócić jeszcze uwagę na jedną rzecz, na to szastanie państwowością polską i posądzanie o antypaństwowość każdego. Muszę zwrócić uwagę na prasę, na to zełgiwanie — inaczej nie mogę powiedzieć, prasy, która każdy fakt wyzyskuje w tym sensie. Ja zwrócę uwagę, że wtedy, kiedy obowiązywał dekret o cenzurze, kiedy cenzura szalała, ja na murach miasta Warszawy czytałem ogłoszenie, wzywające do składek na fundusz dyspozycyjny Ministerstwa Spraw Wojskowych, gdzie było wyraźnie powiedziane, że Sejm popełnił zdradę Państwa. Minister Spraw Wewnętrznych i komisarze rządu czytali to i chodzili spokojnie, Proszę Panów, czy to nie jest podgryzanie, czy to nie jest rujnowanie życia Państwa, rujnowanie instytucji, która jednak istnieje i w której Panowie zasiadają, zasiadają w zespole zdrajców, bo tam o całym Sejmie było powiedziane.</u>
+ <u xml:id="u-4.41" who="#komentarz">(S. Perzyński: Kiedy się odrzuca fundusz dyspozycyjny, to jest w porządku, a kiedy się zbiera to jest zdrada, rozumiem.)</u>
+ <u xml:id="u-4.42" who="#SKopciński">Jesteśmy w szczerej opozycji do Rządu. W Sejmie Panów głosowaliśmy za budżetem i tutaj, o ile nie zajdą jakieś nadzwyczajne okoliczności, będziemy także za budżetem głosowali. Mam wrażenie, że to wywołało niemiłe zdziwienie wśród szeregów Bezpartyjnego Bloku, ale będziemy głosowali dlatego, iż uważamy, że nasze Państwo potrzebuje legalnego budżetu. Nie mamy pewności, czy on będzie zrealizowany tak, jak zostanie uchwalony, ponieważ żaden budżet systemu pomajowego tak nie był zrealizowany, bo rządu budżet nie obowiązuje, ale w każdym razie musimy dać akt prawny, by kraj wiedział, że budżet w drodze legalnej został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-4.43" who="#SKopciński">Proszę Panów, dajemy ten budżet Państwu i Panowie mogą mówić tak, czy inaczej, ale nikt inny, tylko lud pracujący polski potrzebuje swojego Państwa, potrzebuje Państwa niezawisłego, Państwa niepodległego dlatego, żeby mógł tam swobodnie rozwijać swoje siły twórcze. Lud ten potrzebuje tego Państwa dlatego, że jest wrośnięty ze swoją pracą, zrośnięty jest z rezultatami tej pracy z tym krajem. Dajemy ten budżet Państwu z wiarą w to, że musi się ostać, że pozostanie zwycięską demokracja, że pozostaną zwycięzcami ci, którzy stale dają podporę temu Państwu, że wreszcie ten kraj musi odzyskać swojego właściwego gospodarza — Naród Polski, który będzie go bronił zawsze przed wszelkiemi uszczerbkami zewnętrznemi. Nie może on być oddawany w wpływową władzę żadnej, najautorytatywniejszej nawet grupie, ani najautoryzatywniejszemu człowiekowi.</u>
+ <u xml:id="u-4.44" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-4.45" who="#SKopciński">Marszałek:</u>
+ <u xml:id="u-4.46" who="#SKopciński">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SHasbach">Wysoka Izbo! Budżet, który dziś leży przed nami, jest wynikiem pilnej pracy Rządu, który nad nim obradował na niezliczonych posiedzeniach komisyjnych; budżet rozpatrzono bezpartyjnie łub też przez okulary partji, ufryzowano, okrojono i wreszcie zatwierdzono, ponieważ większość zainteresowanych doszła do wniosku, że pierwszą rzeczą potrzebną są pieniądze zarówno dla rządzących, jak i dla podlegających temu rządzeniu.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SHasbach">Pomimo to budżet ten będzie nierealny, o ile położenie gospodarcze się nie poprawi. Panowie mi nie zaprzeczą, że nawet w najostrożniejszym preliminarzu wpływy z podatków, monopoli i temu podobne prowadzić muszą do wielkiego rozczarowania, jeżeli dzień za dniem fabryki bankrutują, lub pracę swoją ograniczają do kilku godzin w tygodniu, jeżeli ceny za produkty rolnicze prawie codziennie spadają, jeżeli we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego inflacja wekslowa wzrasta i liczba protestów się powiększa. Nic więc dziwnego, że siła podatkowa upada, mimo bezwzględnego przyciskania śruby podatkowej przy obrocie, stemplach i podatku dochodowym. Jednocześnie dochody z monopoli maleją, nawet konsumcja naszej kochanej „czystej” zmniejsza się, ku ubolewaniu właścicieli gorzelni i dyrekcji monopolu i ku zadowoleniu pań i panów z „niebieskiego krzyża”. Kogo nie stać na to, używa zamiast Zapałki stali i gąbki. Kto nie ma pieniędzy na dobre papierosy, kupuje złe, lub przestaje palić i żuje gumę.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SHasbach">Zdaje się być pewnem, że pokrycie tym razem nie wystarczy i że pomóc może tylko jedno, mianowicie oszczędność na każdym kroku, nawet jeżeli pieniądze są, jak wykazuje na papierze budżet i bez względu na t. zw. „konieczność”, gdyż niema „konieczności”, gdy niema na to środków, aby ją pokryć. Tak jest w życiu prywatnem, tak musi być i w życiu państwowem.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SHasbach">Z całej masy pozycji budżetowych zwrócę się przedewszystkiem do rolnictwa, które, mojem zdaniem, jest alfą i omegą całego życia gospodarczego w Polsce, od którego rozkwitu lub upadku zależy wszystko w kraju. Mimo to jeszcze żaden rząd w ostatnich dziesięciu latach nie zwracał na rolnictwo należytej uwagi, natomiast wychowano sobie pod specjalną opieką przemysł, dziecko chorowite z wodą w głowie, i pocieszano się tem, że tamten zdrowy chłopczyk — rolnictwo — sam się będzie odżywiał na świeżem powietrzu. Rolnictwu udzielano kredytów meljoracyjnych, realnych i towarowych dopiero wtedy, kiedy rolnik już tak dalece zapożyczał się u lichwiarzy, że odsetki musiały go zrujnować. Kredyty, udzielone mu w końcu przez Państwo, były zbyt drogie, ponieważ rolnik większą częścią swego kapitału obraca tylko raz w roku, dlatego nie może płacić tak wysokich procentów, jak przemysłowiec, albo kupiec, który prawie zawsze obraca swoim kapitałem kilka razy w roku. Rolnik więc nie może pokrywać odsetek wyższych od 5–6% w porównaniu do naszych dzisiejszych stosunków. Dawniej tak było i tak samo jest teraz. Nic to nie pomoże, jeżeli ktoś powie, że pieniądz jest drogi i że pieniądza o tak niskich procentach niema. Państwo musi w tym wypadku podać źródła, albo obniżyć te procenty. Takie dodatki od Państwa byłyby się bardziej opłaciły, niż np. te miljony, które były wydane na eksport i które nareszcie się znalazły w kieszeniach pewnych firm eksportowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SHasbach">Obciążenie podatkowe rolnictwa jest nieznośne. Podatek gruntowy musi być zmniejszony. Różne inne obciążenia socjalne: ubezpieczenia, kasa chorych i inne nie są współmierne z dochodami. Sprawa płac robotników w rolnictwie przyniesie nam jeszcze poważne wstrząsy. Niech Panowie wezmą pod uwagę, że obecne płace obliczone są według ceny zboża 20 zł za centnar żyta, podczas gdy teraz żyto kosztuje tylko 8–9 zł za centnar.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SHasbach">Nie trzeba być pesymistą, aby przepowiedzieć, że taka dysproporcja jest niemożliwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SHasbach">Katastrofalne położenie rolnictwa jest ogólną klęską światową. Z jednej strony nadprodukcja we wszystkich częściach świata, a z drugiej brak siły kupna. Taki stan rzeczy nie uwalnia nas jednak od obowiązku uczynienia wszystkiego, co mogłoby wstrzymać grożący nam zupełny upadek. Cieszę się, że nowy Minister Rolnictwa, który jest fachowcem, przedłożył w ostatnich dniach obszerny program w sprawie przyjścia z pomocą rolnictwu.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#SHasbach">Do tego programu pozwolę sobie zrobić jeszcze jedną propozycję: Komitet Gospodarczy przy Radzie Ministrów przedłożył Rządowi szereg propozycyj, zdążających do polepszenia bytu w rolnictwie, między innemi zalecano znieść przepisy przemiałowe na eksportową mąkę żytnią. Byłoby logicznie, gdyby zniesiono również te same przepisy na mąkę żytnią w kraju. Konsumcję żyta w kraju obliczyć można conajmniej na 4 miljony centnarów metrycznych miesięcznie. Dorosły człowiek potrzebuje miesięcznie 29 kilo żyta. Jeżeli odliczymy od ogółu ludności dzieci i tych, którzy używają mało mąki żytniej, to otrzymamy 20 miljonów osób, z których każda konsumuje miesięcznie 20 kilo żyta, a więc otrzymamy 4 miljony centnarów metrycznych. Gdyby zniesiono przepis co do przemiału żyta na 70%, gdybyśmy przeszli do zwykłego przemiału na 65%, to dałoby to o 5% większą konsumcję, to jest 200 tys. centnarów metrycznych. Jest to właśnie ta sama ilość, jaką stanowił kontyngent eksportowy niemiecko-polskiego traktatu zbożowego. Oprócz tego dzięki zniesieniu przymusu przemiałowego otrzymalibyśmy coprawda mniej, ale lepszą mąkę do konsumcji w kraju, a jednocześnie więcej i lepsze otręby. Te lepsze otręby mają szalony zbyt w Niemczech, podczas, gdy żyta nikt na świecie nie żąda. Stawiam wobec tego wniosek o natychmiastowe zniesienie przepisów przemiałowych na zboże krajowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SHasbach">Budżet monopolów państwowych w znacznej mierze interesuje również rolnictwo, o ile chodzi o gorzelnie, jako przedsiębiorstwa rolnicze. Znaczenie tej gałęzi przemysłowej dla przedsiębiorstw rolniczych, mających lekki grunt i walczących szczególnie ciężko o byt, jest dwojakie: po pierwsze dzięki gorzelniom gospodarstwa te mają możność powiększania uprawy kartofli i przez to powiększenia intensywności gospodarstwa i na lekkich gruntach; produkt poboczny, braha, umożliwia rolnikowi hodowlę wartościowego bydła tucznego, tak ważnego dla wyżywienia ludności, i utrzymywanie większego inwentarza i produkcję większej ilości nawozu we własnem gospodarstwie. Jeżeli jednak konsumcja spirytusu się zmniejsza, to w żadnym razie kontyngent gorzelni przedsiębiorstw rolniczych nie powinien być zredukowany, jak się to dzieje dotychczas, gdyż tutaj straty są podwójne i potrójne. W państwie rolniczem produkcja gorzelni przemysłowych powinna stać na drugim planie dopiero wtedy, jeżeli gorzelnie rolnicze nie mogą podołać zapotrzebowaniom, gorzelnie przemysłowe winny otrzymać resztujący kontyngent. Przypuszczam, że p. Minister Rolnictwa byłby tego samego zdania.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#SHasbach">Z zadowoleniem witać należy wszystkie dążenia, zmierzające do podniesienia zużytkowania technicznego spirytusu. Po stronie biernej tego zagadnienia stoi ustawa w sprawie walki z alkoholem. Widzimy, dokąd to prowadzi, jeżeli Państwo w czasie t. zw. „kwitnącego” parlamentaryzmu musi sobie pozwolić na to, że jedno z jego ważniejszych źródeł dochodowych zagrożone jest ustawą, która w założeniu zawiera myśli zdrowe, w stosowaniu jednak przekracza daleko swój cel. Rząd powinien bronić swoich źródeł dochodu i jednocześnie czuwać nad przeprowadzeniem ustawy, która wymierzona jest częściowo przeciw tym źródłom. I tak ustawa ta stała się dziś instrumentem, używanym do innych celów, niż te, do jakich została stworzona.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#SHasbach">Ustawa przewiduje znaczną redukcję koncesji na wyszynk alkoholu. Temu nic nie można zarzucać, o ile redukuje się tam, gdzie jest za dużo restauracyi i szynków. Do czego służy jednak ta ustawa? Pod wpływem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych używana jest ona do walki gospodarczej przeciw mniejszościom narodowym, czyż bowiem tylko przypadkowo cofnięte są koncesje w Galicji przedewszystkiem Ukraińcom i Żydom, a na Pomorzu i w Poznańskiem Niemcom?</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#SHasbach">Zapewne ktoś mi odpowie, że przyczyną tego jest fakt, że w tych dzielnicach koncesje znajdują się przeważnie w rękach mniejszości. Istotnie, jednak dowieść można, że organa rządowe kierują się nie względami rzeczowemi, lecz systematycznem dążeniem do zniszczenia egzystencyj osób niewygodnych. Co do Pomorza i Poznańskiego mogę Panom przytoczyć cyfrowe dane.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#SHasbach">Ogólna liczba wymówionych i cofniętych koncesyj właścicielom narodowości niemieckiej wynosi 321, a właścicielom narodowości polskiej tylko 23. A w dodatku wzamian za cofnięte 23 koncesje Polacy otrzymują dużo nowych koncesyj w tych samych miastach lub wsiach. Przy udzielaniu nowych koncesyj na wyszynk alkoholu lub sprzedaż towarów tytoniowych uwzględnia się tylko Polaków. Przytoczę kilka przykładów: na Pomorzu odebrano koncesję ewangelickiemu domowi związkowemu, wydzierżawionemu przez niemiecki związek teatralny, wszystkie zażalenia zostały bezskuteczne.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#SHasbach">Prawie w tym samym czasie w Niemczech, we Wrocławiu magistrat udzielił koncesji polskiej bibljotece narodowej. Daję to Panom jako przykład, jak się takie sprawy traktuje w innych krajach.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#komentarz">(Głos: Na papierze.)</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#SHasbach">Nie, jest to fakt, co ja Panom podaję.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#SHasbach">Najlepszemu hotelowi w Działdowie odebrano koncesję, ponieważ właściciel jest Niemcem, zrujnowano go doszczętnie.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#SHasbach">Hotelowi Wildta w Świeciu odebrano koncesję, pomimo, że jest to największy hotel w mieście, a jednocześnie udzielono nowej koncesji Władysławowi Chełstowskiemu w Świeciu, gdyż jest Polakiem. Czy to jest redukcja koncesyj w myśl ustawy?</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#SHasbach">W Chełmnie cofnięto wszystkim niemieckim restauratorom, a było ich zaledwie 4, koncesje. Te same koncesje otrzymali czterej Polacy.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#SHasbach">Firmie Ewald Jahnke w Gniewie cofnięto odrazu koncesję na wyszynk alkoholu, sprzedaż tytoniu i soli. Zdaje się, iż było to zemstą za to, że właściciel firmy wydał kilka osób w województwie, które chciały się zbogacić kosztem miasta.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#SHasbach">Szczególnie jaskrawym dowodem ucisku Niemców jest fakt następujący: W Tczewie inwalida jest właścicielem kina od r. 1917. Dotychczas czynił on zawsze zadość wszystkim wymaganiom policji budowlanej, obecnie jednak policja żąda takich zmian budowlanych, jakich właściciel wykonać nie może. Wobec tego policja zamknęła kino dn. 21.XI. Właściciel jest gotów zeznać pod przysięgą, iż różnym osobom narodowości polskiej chciano dać koncesję na otwarcie tego samego kina, o ile on kino swe wydzierżawi tym Polakom. W międzyczasie udzielono już kilka nowych koncesyj w Tczewie, przyczem wymagania policji budowlanej były bardzo skromne.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#SHasbach">Ponieważ mam bardzo mało czasu, więc niech te kilka przykładów wystarczy do uzupełnienia wstrząsającego obrazu systematycznego niszczenia niemieckich egzystencyj.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#SHasbach">Nawiązując do mych wywodów w sprawach rolnych, przystępuję do problematu reformy rolnej, ściśle związanego z kwestją rolniczą. Pozwolę sobie najpierw oświetlić problemat ten, jako rolnik z praktyki, z punktu widzenia czysto gospodarczego, a potem dopiero rozpatrzyć stronę polityczną; przy jednem i przy drugiem kierować się będę tylko dotychczasowemi doświadczeniami.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#SHasbach">Myśl przewodnia, która swego czasu kierowała ustawą, że trzeba znaleźć sposób wyrównawczy pomiędzy wielkimi obszarnikami a ludnością bezrolną lub małorolną, znalazła najdalej idące poparcie u nas i zdaje się, że przy żadnej innej ustawie nie współpracowaliśmy z taką intensywnością, wypływającą z wewnętrznego przekonania. Temu trzeba było zaradzić. Było rzeczą wiadomą, że dużo wielkich obszarników w całym kraju, a zwłaszcza na Kresach Wschodnich, z przyjemnością oddaliby wielką część swych posiadłości za mniejwięcej odpowiednie odszkodowanie, do tego dochodzą jeszcze ogromne obszary nieużytków, które po dzień dzisiejszy czekają jeszcze na uprawę i domeny państwowe. Wobec tego przypuszczano oczywiście, że najpierw te zapasy ziemi będą zużyte na cele reformy rolnej i że parcelacja intensywnie zagospodarowanych majątków nastąpi bardzo powoli. Niestety rozwój sprawy tej był inny. Uprawa nieużytków posuwała się w tempie ślimaka, podczas, gdy we Włoszech np. zdobyto od morza dziesiątki tysięcy ha ziemi i takie same obszary nawodniono w Campagnji i w dolinie Isonca. Wszystko to zrobiono już po wojnie. (Ci Panowie, którzy byli w roku 1927 na konferencji rolniczej w Rzymie, pamiętają zapewne jeszcze, jaką widzieliśmy tam imponującą pracę kulturalną.) Podczas gdy w Holandji przystępują do osuszenia jeziora Zuider, u nas błota pińskie i inne nieużytki jeszcze po dziś dzień czekają na jakiekolwiek prace w tym kierunku. To, co dotychczas zrobiono, proszę Panów — Pan Minister nam w komisji o tem opowiadał — to są bardzo skromne początki. Zamiast tego rozbija się u nas rok rocznie liczne, całkowicie urządzone gospodarstwa rolnicze. Majątek narodowy traci nieobliczalne sumy w postaci budynków. Liczba płatników podatków i przedsiębiorstw stale się zmniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#SHasbach">Następuje najpierw czas przejściowy od 1 do 2 lat. podczas którego nowoosiedlony rolnik na tyle się wzmacnia pod względem gospodarczym, że zaczyna żyć, gdyż w większości wypadków początek jest tak ciężki, że nie można go nazwać życiem. Po części ci najbiedniejsi żyją w lepiankach, na gołej ziemi, rola częściowo jest nieuprawiona, a więc już w pierwszym roku nosi w sobie zarodek do nieurodzaju. Mamy inne jeszcze osady, gdzie Państwo daje pieniądze na budynki, ale tam początek jest nadzwyczaj ciężki, gdyż najładniejsza wieś „à la Potemkin” nie może żyć bez kapitału obrotowego i jeżeli niema zapasów zbożowych. Widzimy więc w obecnym i tak już krytycznym czasie, że część nowoosiedlonych rolników żyje w skrajnej nędzy, bez chleba, bez zboża na zasiew i bez możności zarobkowania w bliskości. bez opału, który niejeden zdobywa drogą rabunku w lesie sąsiedniego majątku. Część nawet już uciekła, opuściła swoją ziemię.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#SHasbach">Pytam Panów, czy leży w interesie Państwa wychować proletarjat rolny, który nie ma danych do życia, a umrzeć nie może? Odpowiadam na to, że nie, pod żadnym względem.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#SHasbach">Jeżeli środki nie wystarczają na to, aby móc osadników postawić tak, żeby byli zdolni do życia, to tempo kolonizacji winno być powolniejsze i posuwać się w miarę środków. Lepiej jest mieć dziesięć gospodarstw zdolnych do życia, niż 100 cierpiących nędzę.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#SHasbach">Teraz przechodzę do strony politycznej ustawy, interpretacja i stosowanie jej pokazuje fatalne podobieństwo z ustawą antyalkoholową. Już na posiedzeniu komisji protestowałem w imieniu swoich rodaków przeciwko tegorocznej liście imiennej reformy rolnej. Od kilku lat powtarza się zawsze ten sam obraz. Pod osłoną ustawy wywłaszcza się Niemców bez względu na momenty gospodarcze, rozbija się dobrze zagospodarowane, nawet uprzemysłowione przedsiębiorstwa rolnicze i rujnuje się majątki ludności niemieckiej. Zwracaliśmy się już w dwóch zażaleniach na taki ucisk do Ligi Narodów, po uprzedniej, niestety, daremnej próbie skłonienia Rządu naszego do lojalnego stosowania reformy rolnej względem Niemców. Jednak wszystkie nasze starania w Warszawie pozostały bezskuteczne, wobec czego musieliśmy zdecydować się na ten ostatni krok, co doprawdy niełatwo nam było zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#SHasbach">Na pierwszej konferencji mniejszościowej w Genewie precyzowałem nasze stanowisko w tej sprawie temi słowami, jak wtenczas powiedziałem z trybuny: „Droga nasza do Genewy prowadzi przez Warszawę”.</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#komentarz">(Głos: Przez Berlin!)</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#SHasbach">Niestety w Warszawie nie zrozumiano tego naszego lojalnego stanowiska, poprostu nie chciano nas słyszeć.</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#SHasbach">Jeżeli stwierdzić musimy, że i w tym roku na Pomorzu znów 80% (w r. ub. 92%) przymusowo rozparcelowanej ziemi oddać muszą Niemcy, to wszystkie arytmetyczne obliczenia p. Ministra Reform Rolnych w stosunku do całego kraju na nic się nie zdają. Najwymowniej przemawia ta mapa, którą przyniosłem Panom, aby ją Panom pokazać.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#komentarz">(Głos: Dobrze byłoby mapę przedwojenną zobaczyć.)</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#SHasbach">Narysowane koła oznaczają majątki objęte reformą rolną. Czerwony kolor oznacza majątki niemieckie, zielony — polskie. Obszar objęty parcelacją wyrażony jest segmentami, które podają jakie procenty majątku podlegają parcelacji. Główny atak skierowany jest na Pomorze. Panowie widzą, że na majątkach niemieckich parcelacji podlegają 45 do 90% całej ziemi użytkowej, podczas gdy polskim właścicielom odbiera się na parcelację 2,8 do 20% tylko.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#komentarz">(Głos: To znaczy sprawiedliwie.)</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#SHasbach">Tylko w dwóch czy w trzech wypadkach w powiecie działdowskim rozparcelowano z majątków polskich znaczną część ziemi użytkowej, ale tu są specjalne warunki, tu wywłaszczenie może być raczej uważane za zbawienie.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#komentarz">(Głos: Czy ta mapa w Berlinie robiona, gdyż są niemieckie napisy.)</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#SHasbach">Nie, my sami to umiemy.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#SHasbach">W latach od 1926 do 1930 rozparcelowano na Pomorzu 25815 ha z rąk niemieckich i 5584 ha z rąk polskich.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#komentarz">(Głos: Do 1926 r. ile rozparcelowano?)</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#SHasbach">Ja tych danych nie mogę Panu dać, gdyż chwilowo ich nie posiadam. W Poznańskiem wywłaszczono 16.210 ha właścicielom niemieckim i 8.269 ha właścicielom polskim, to jest 66,3% własności niemieckiej i 33,7% własności polskiej. Byłem na to przygotowany, że p. Minister — bardzo żałuję, że go niema, w swej odpowiedzi spróbuję dowieść, iż twierdzenie moje, że reformę rolną stosuje się w b. dzielnicy pruskiej tylko w celu odniemczenia, jest błędne. P. Minister twierdził w komisji, że własność niemiecka musi być w tak znacznej mierze wywłaszczona parcelacją przymusową, ponieważ niemieccy właściciele nie parcelują dobrowolnie. P. Minister twierdzi dalej, że wśród ludności niemieckiej stosowany jest pewien rodzaj teroru względem tych właścicieli ziemskich narodowości niemieckiej, którzyby oddali dobrowolnie ziemię na parcelację. Oto odpowiedź moja: fakt, że na Pomorzu lub w Poznańskiem mało albo wogóle nie parceluje się dobrowolnie, tłumaczy się przedewszystkiem tem, że majątki te znajdują się na tak wysokiej stopie kultury, że każdy metr kwadratowy ziemi jest zużytkowany do ostateczności i zmniejszenie obszaru ziemi byłoby z wielką szkodą dla całego majątku i nawet dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#SHasbach">Pytam się Panów, który właściciel ziemski zdecyduje się dziś na poszkodowanie z własnej woli swego majątku. Dalej fakt, iż w Kongresówce i na Kresach Wschodnich podaż ziemi jest większa, niż zapotrzebowanie, objaśnia się tem, że tam jeszcze ciągle są majątki, które wskutek wojny tak ucierpiały, że odbudowa ich w warunkach obecnych jest wprost niemożliwa. Oprócz tego dużo tych majątków ma znaczne obszary, leżące odłogiem, które nie przynoszą właścicielom żadnej korzyści. W końcu należy zaznaczyć, że na Pomorzu np. niema wogóle tak ogromnych majątków, jak na Kresach Wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-5.42" who="#SHasbach">Reforma rolna, stosowana w naszej dzielnicy, jest niczem innem, jak tylko częścią systemu odniemczania. Wiemy o rozporządzeniach władz centralnych, które wyraźnie żądają, aby przy stosowaniu ustawy o reformie rolnej, te momenty czysto polityczne były uwzględniane w celu zmniejszenia własności niemieckiej. Jest to niczem innem, jak cząstką ciężkiego łańcucha, nałożonego Niemcom w Polsce na szyję. Mamy tu do czynienia z systemem ucisku mniejszości niemieckiej, w myśl którego działają wszystkie organa państwowe, wszystkie władze wraz ze swemi urzędnikami.</u>
+ <u xml:id="u-5.43" who="#komentarz">(Głos: Zapomniał Pan o łańcuchu jaki nam, Polakom, nakładano. S. Kulerski: Niech Pan przypomni sobie czasy przedwojenne?)</u>
+ <u xml:id="u-5.44" who="#SHasbach">Chcecie nam za pomocą śruby podatkowej, reformy rolnej, utrudniania w wykonywaniu jakiegokolwiek zawodu, cofnięcia wszystkich koncesyj, szykan i ucisku w dziedzinie szkolnictwa obrzydzić życie.</u>
+ <u xml:id="u-5.45" who="#komentarz">(S. Pluciński: Wyście język polski wyrzucali z Poznania.)</u>
+ <u xml:id="u-5.46" who="#SHasbach">Nas chcielibyście się pozbyć, ale pieniądze i majątki nasze chcielibyście zatrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-5.47" who="#SHasbach">Przytoczę mały przykład z ostatnich dni: Zaledwie Sejm przeprowadził zniżkę opłat za paszporty zagraniczne, a już wydano rozporządzenie tajne, w myśl którego wydawanie paszportów uzależnione jest od pewnych warunków, skierowanych oczywiście tylko przeciwko tak niewygodnym obywatelom, jakimi jesteśmy my. Pozwolimy sobie przesłać p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych w tych dniach odpowiedni materjał.</u>
+ <u xml:id="u-5.48" who="#SHasbach">Od 10 lat staramy się z tej trybuny nawoływać rozsądne elementy w państwie do rozsądku.</u>
+ <u xml:id="u-5.49" who="#komentarz">(Głos: Przed 10 laty trzeba to było robić z innej trybuny.)</u>
+ <u xml:id="u-5.50" who="#SHasbach">Ale nic się nie polepszyło, przeciwnie: jeszcze gorzej stało, gdyż ostatnio nawet i politykę zagraniczną robi się naszem kosztem. Chłopi niemieccy służyć muszą jako objekt handlowy.</u>
+ <u xml:id="u-5.51" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-5.52" who="#SHasbach">Nie dla nas, wcale nie dla nas, nie z przychylności do nas Polska zrezygnowała niby to z prawa odkupu, tych drobnych mająteczków, lecz kazała sobie to swoje ustępstwo dobrze zapłacić przez obce państwa. Dziś po 10 latach stoimy wobec faktu, że nie udało się Polsce przyciągnąć do siebie tych narodów, które zostały jej powierzone traktatem pokoju w Wersalu, lecz przeciwnie dzięki stosowanym przez rządy metodom utworzyła się głęboka przepaść pomiędzy poszczególnemi narodowościami i na zachodzie i wschodzie kraju liczba niezadowolonych wzrasta z dnia na dzień. Jeżeli kiedykolwiek, to chyba dziś, kiedy całym światem wstrząsa fala gorączki i prawie wszystkim państwom grozi obawa rozłamu, kiedy nam wszystkim grozi fala bolszewizmu, trzebaby było dbać o to, aby we własnym domu był spokój i zgoda.</u>
+ <u xml:id="u-5.53" who="#SHasbach">Panowie się często uskarżają na brak lojalności waszych mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-5.54" who="#komentarz">(Głos na prawicy: I słusznie!)</u>
+ <u xml:id="u-5.55" who="#SHasbach">Pierwszym warunkiem lojalności mniejszości jest lojalność większości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Thullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Budżet jest koniecznością państwową, dlatego też my, Chrześcijańska Demokracja, jako stronnictwo, któremu dobro Państwa w wysokim stopniu leży na sercu, głosować będziemy za budżetem. Jeżeli wszystkim leży na sercu, to w takim razie wszyscy będziemy głosować za budżetem. Bardzo się z tego cieszę. Ale chodzi o wysokość tego budżetu, o wysokość wydatków. Sumę 2.950,000,000 wydatków uważamy za największą, może nawet za zbyt wielką w obecnym stanie depresji ekonomicznej. Żałujemy, że w budżecie tak wielkim na nasze stosunki nie znalazły się pieniądze na wydatniejsze podniesienie poborów urzędników i niższych funkcjonarjuszów państwowych, zwłaszcza, że niedostateczność tych uposażeń jest ogólnie uznana.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(Głos: Sejm nie przyjął.)</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SThullie">Jesteśmy za jak największą oszczędnością wydatków, aby, skoro przy obecnem przeciążeniu podatkowem nie można powiększyć podatków, oszczędnością umożliwić podwyższenie w najkrótszym czasie poborów funkcjonarjuszów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SThullie">Konieczną rzeczą jest gruntowna reforma systemu podatków państwowych, obniżenie podatku obrotowego i pomoc finansowa dla rolnictwa, a przez to podniesienie siły kupna rolników, co wyjdzie na korzyść przemysłu i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SThullie">Uważamy za trafne wydzielenie z funduszów dyspozycyjnych przez Sejm osobnych funduszów reprezentacyjnych i propagandowych, podlegających kontroli Najwyższej Izby Kontroli Państwa. Niepokojącym objawem jednak jest nietylko w Polsce, ale i w bogatych krajach, jak Anglja i Niemcy, wzrost bezrobocia i potrzeba emigracji. Jeżeli emigracja okazała się koniecznością ekonomiczną, to obowiązkiem naszym jest starać się o to, by emigrantów, o ile możności, chronić przed wynarodowieniem. Należy zadzierzgnąć jak najmocniejsze węzły, łączące ich z krajem rodzinnym, z krajem macierzystym i otoczyć ich opieką.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#komentarz">(S. Pani: A gdy my to robimy, to jest zdrada państwa.)</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SThullie">Sądzę, że Panowie nie są tu emigrantami, lecz obywatelami Państwa Polskiego, a o swoich emigrantów możecie Panowie także dbać i dać im opiekę.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SThullie">Otóż nie można twierdzić, żebyśmy ten nasz obowiązek zupełnie dostatecznie spełnili. Wychodźcy nasi w niemałej części zwykle się wynarodawiają i wobec tego należałoby dążyć do tego ideału, któryby dla Polski można uzyskać, ażebyśmy otrzymali kolonję. Dlatego też wnoszę rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#SThullie">Senat wzywa Rząd, by przy nowym rozdziale mandatów kolonjalnych przez Ligę Narodów starał się uzyskać także dla Polski kolonję.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#SThullie">Niezmiernie ważną, a nierozwiązaną jest kwestja mieszkaniowa. Kwestja ta jest już rozwiązana, albo jest w trakcie rozwiązywania przez wszystkie państwa europejskie. Jedynie w Polsce, gdzie używa się środków połowicznych i nieprzemyślanych, kwestja mieszkaniowa zaostrza się coraz bardziej. Mamy przykłady rozwiązywania jej w innych państwach i moglibyśmy się na tych przykładach wzorować. Ostatni już czas, żeby Rząd wystąpił z projektem ustawy o budowie mieszkań, a to tem bardziej, że niektórzy ministrowie zaczynają rozwiązywać tę kwestję każdy po swojemu. Sprawa ta jest głównie finansowa i techniczna, tymczasem Minister Pracy i Opieki Społecznej zamyśla ją sam rozwiązać i tworzy jakieś biuro budowlane, gdy na budownictwie ani p. Minister, ani żaden z jego dyrektorów się nie zna. Zwracam się do p. Premjera i do p. Ministra Robót Publicznych, których niestety tutaj niema, żeby tę sprawę pierwszorzędną wzięli w swoje ręce i przedłożyli projekt ustawy według wniosków warszawskiej komisji rozbudowy, według, mojem zdaniem, najodpowiedniejszych, a będą mieli zasługę rozwiązania jednej z najważniejszych obecnie bolączek społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#SThullie">Obawą nas przenika obecny kurs w Ministerstwie Oświaty. Nie przypisuję złej woli p. Ministrowi, ale światopogląd jego wogóle, a w szczególności jego sposób rozwiązywania problemu wychowania młodzieży katolickiej, różnią się bardzo od zasad, któremi my, Chrześcijańska Demokracja, kierujemy się co do wychowania młodzieży katolickiej, zasad, wyrażonych w najnowszej encyklice papieskiej i w enuncjacjach biskupów. Ludność katolicka w Polsce chce i ma prawo żądać, ażeby wychowania szkolne opierało się na etyce katolickiej. Tymczasem p. Minister tak dalece nie docenia wpływu religji na wychowanie, że w mowie wileńskiej pominął wpływ religji zupełnie i poleca jako prelegenta dla młodzieży szkolnej człowieka, występującego otwarcie przeciwko zasadom religji katolickiej. Wśród urzędników Ministerstwa znajduje się coraz więcej takich, którzy nie kryją się z wrogiem usposobieniem do religji katolickiej. Przy obsadzaniu wszelkich stanowisk tego Ministerstwa pierwszeństwo mają ludzie, przeciwni religijnemu wychowaniu w szkole. Do Ministra, kierującego w ten sposób jednym z najważniejszych resortów, nie możemy mieć zaufania.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#SThullie">Stosunek nasz do Rządu jest objektywny, popierać go będziemy zawsze, gdy tego żądają konieczności państwowe i interes państwa, o ile Rząd postępuje zgodnie z Konstytucją i ustawami. Zachowujemy sobie, rozumie się, prawo krytyki rzeczowej, zwłaszcza gdyby postępował wbrew naszym zasadom i wbrew naszemu programowi. Głosować będziemy za budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#SThullie">Na koniec chciałbym jeszcze odpowiedzieć kilku mówcom mniejszości narodowych. Przedewszystkiem muszę tutaj odeprzeć atak p. sen. Koernera na ustawę o spoczynku niedzielnym. Dziwna rzecz, że w Polsce Panowie ciągle atakujecie święcenie niedzieli, gdy w całym świecie cywilizowanym to się dzieje, ale tam się nie skarżycie. Dlaczego gdzieindziej nie podnosicie tej sprawy, tylko w Polsce, gdzie 90% jest chrześcijan?</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: W Londynie to się nie dzieje.)</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#SThullie">A w Niemczech, a we Francji?</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#SThullie">Co się tyczy wywodów p. s. Hasbacha, to muszę tutaj odeprzeć żądanie traktowania mniejszości narodowych na mocy jakiegoś przywileju.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#komentarz">(Głos: Tego nie żądamy.)</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#SThullie">Panowie żądają przywilejów, chociaż koncesje szynkarskie, na mocy uchwały Sejmu i całego parlamentu, powinne być przedewszystkiem dawane inwalidom, tym, którzy za Polskę walczyli,...</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#komentarz">(Głos: Ustawa jest.)</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#SThullie">a Panowie chcecie, aby koncesje otrzymywali ci, którzy nie walczyli za Polskę i byli w najlepszym wypadku neutralni. Teraz Panowie chcą, żeby koncesje oni otrzymywali, a inwalidzi niech umierają z głodu.</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#komentarz">(S. Hasbach: Przecież nietylko inwalidzi otrzymują.)</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#SThullie">Głównie jednak chodzi o inwalidów. Jest ich bardzo wielu, którzy nie mają z czego żyć.</u>
+ <u xml:id="u-7.22" who="#komentarz">(Głos: W teorji.)</u>
+ <u xml:id="u-7.23" who="#SThullie">W praktyce też.</u>
+ <u xml:id="u-7.24" who="#komentarz">(S. Roman: A w Berlinie jest lepiej? W Poznańskiem było lepiej? Czy Pan wtedy bronił tak samo w Niemczech mniejszości polskiej?)</u>
+ <u xml:id="u-7.25" who="#SThullie">P. sen. Hasbach krytykuje ten fakt, że na Pomorzu większość ziemi, oddanej na parcelację, jest niemiecka. Rzeczywiście dziwię się temu zarzutowi. Państwo Polskie zrzeka się prawa wywłaszczenia tych majątków, które mu się należą na podstawie traktatu wersalskiego, a Panowie jeszcze chcą, ażeby prócz tego nie parcelować ziemi. A że więcej jest tej ziemi niemieckiej, to jest zupełnie naturalna rzecz, bo tej ziemi niemieckiej na Pomorzu jest więcej.</u>
+ <u xml:id="u-7.26" who="#komentarz">(Głos: Za dużo jest.)</u>
+ <u xml:id="u-7.27" who="#SThullie">W kraju czysto polskim przez sto kilkadziesiąt lat niewoli doszło do tego, że większość ziemi dostała się w ręce niemieckie. A teraz trudno, większość tej ziemi obecnie niemieckiej musi być poddana parcelacji.</u>
+ <u xml:id="u-7.28" who="#komentarz">(S. Roman: Polska nie ma ziem niemieckich, a Niemcy mają bardzo dużo ziemi polskiej.)</u>
+ <u xml:id="u-7.29" who="#SThullie">Co się tyczy żądań i skarg Rusinów, czyli jak Panowie siebie nazywacie klubu ukraińskiego, to muszę najpierw stwierdzić, że Sejm w r. 1922 uchwalił założenie uniwersytetu ruskiego i my zawsze byliśmy za tem, ażeby tę uchwałę wykonać, żeby ten uniwersytet ruski utworzyć i zawsze wstawiało się do budżetu...</u>
+ <u xml:id="u-7.30" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: 90.000.)</u>
+ <u xml:id="u-7.31" who="#SThullie">... kwotę na koszta przygotowawcze, ale to nic nie pomogło. Myśmy wstawiali do budżetu, a Panowie bojkotowali założenie uniwersytetu ruskiego, Panowie nie chcieli tego uniwersytetu, lecz żądali koniecznie założenia uniwersytetu we Lwowie, w mieście polskiem, które myśmy z bronią w ręku bronili od Rusinów, gdzie jest tylko 13% Rusinów.</u>
+ <u xml:id="u-7.32" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Trochę więcej.)</u>
+ <u xml:id="u-7.33" who="#SThullie">My dajemy Wam uniwersytet gdzieindziej, a Wy to bojkotujecie. Jeżeli więc uniwersytetu ruskiego niema dotychczas, to jest to wina tylko Klubu Ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-7.34" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-7.35" who="#SThullie">Panowie skarżycie się na kolonizację wojskową. Czy ci, którzy walczyli za Polskę i ufundowali Państwo Polskie, mają teraz jechać do Brazylji? Muszą przecież znaleźć warsztat pracy w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-7.36" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Więc my mamy jechać?)</u>
+ <u xml:id="u-7.37" who="#SThullie">A więc w tych częściach Polski, które są bardzo słabo zaludnione, ta kolonizacja wojskowa jest zupełnie uzasadniona. Nie będziemy ich wysyłać do Brazylji, ani do Ameryki Północnej, jeżeli ziemi w Polsce jest jeszcze dosyć i to ziemi polskiej, bo gdybyśmy zabierali ziemię ruską, moglibyście się słusznie skarżyć ale to ziemia polska i na niej osadza się Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-7.38" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Wreszcie ostatnia uwaga. Panowie tu mówiliście o legalności i powiedział prezes klubu ukraińskiego, że jest to ścisłe wykonywanie ustaw. Powiedział przytem, że to jest prawnicze określenie. My nie chcemy prawniczego określenia, przyjdźcie na trybunę i powiedzcie, że jesteście za Polską, że będziecie walczyć i bronić Polski i dążyć do jej dobrobytu, a wtedy uznamy, że rzeczywiście jesteście obywatelami pełnymi. Oczekujemy takiego oświadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-7.39" who="#komentarz">(Różne okrzyki na ławach mniejszości. Głos: A moi bracia czy mało krwi przeleli dla Polski?)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Kulerski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SKulerski">Wysoka Izbo Senatorska! Niewątpliwie budżet przedłożony Wysokiej Izbie tak, jak on wyszedł z Izby poselskiej naszego Sejmu, jest bardzo poważną i wielką dokonaną pracą, jest nawet, jak to powiedział Marszałek Sejmu, pracą rekordową, jest nią niewątpliwie w warunkach, w jakich się tam praca odbywała, a mianowicie przy ciągiem umniejszaniu czasu, jaki pozostawał Izbie poselskiej na załatwienie się z budżetem. Oczywiste jest, że budżet w tej formie, w jakiej do nas przyszedł, nam do gustu przypaść nie może i nie przypada. I to dlatego, że on, według mego zdania i kolegów naszych z Izby poselskiej, istotnie jest nierealny, bo zupełnie nie bierze względu na zdolność płatniczą narodu. Jeżeli jednak Izba poselska Sejmu budżet ten uchwaliła, jak go mamy przed sobą, spyta się może ten i ów dlaczego go uchwaliła? Mogła go przecież odrzucić. Trzeba jednakże stwierdzić, że Izba poselska istotnie była w położeniu przymusowem, musiała taki budżet uchwalić z powodów, o których zaraz wspomnę.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SKulerski">Musiała uchwalić dlatego, że czas był ograniczony. A ograniczono ten czas dlatego, że się świadomie dążyło do tego, żeby czas, który Sejm zwykle ma do dyspozycji na uchwalenie budżetu, był krótszy, aby, jak fama niesie, niewygodne i nieprzyjemne dyskusje skracać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Proszę żadnych insynuacji pod tym względem nie robić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SKulerski">Ja nie robię insynuacji, mówię to, co fama niesie i zdaje się, że to jest dopuszczalne. Może zaś uwagi tego rodzaju skracają czas, który mam do dyspozycji na moje przemówienie.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SKulerski">Uchwalono ten budżet, bo gdyby nie został uchwalony, jakie byłyby tego skutki? W takim razie obowiązywałby budżet zeszłoroczny, który był jeszcze wyższy niż tegoroczny. A następnie: Rząd miałby bardzo szeroką swobodę, nie chodzi tu zaś tyle o Rząd rzeczywisty, legalny, ile o rząd poboczny, który jednak bardzo silnie wpływa na legalny, Rząd widoczny. Między innemi sprawa funduszów dyspozycyjnych inaczejby wyglądała, byłaby za wielka swoboda szafowania niemi. Z tych względów i my, Izba senatorska, oczywiście będziemy zniewoleni ten budżet uchwalić w tej formie, w jakiej on do nas przyszedł, bo jeżeli Sejm, wobec tak skróconego mu czasu nie mógł go zmniejszyć, czyli przerobić z gruntu, to dla nas tem mniej czasu na to starczy. Nam czasu nie starczyło, ażeby ten budżet przerobić, przeto jesteśmy zniewoleni głosować za tym budżetem, tak, jak go mamy przed sobą. Będziemy się coprawda starali ten budżet tu i owdzie obciąć, ale rezultat tych wysiłków będzie bardzo nikły.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SKulerski">Zniewoleni jesteśmy uchwalić ten budżet i dla tego, żeby poprostu uniemożliwić wszelką samowolę w wykonywaniu budżetu. Musi chodzić o to, by do pewnego stopnia Rząd skrępować i zmusić go do wykonania budżetu wedle intencji Sejmu. Wiadomem przecież jest, — a chyba tego Pan Marszałek nie nazwie znowu insynuacją, bo to są rzeczy, które się słyszy w kuluarach i ma się prawo o nich mówić także na plenum Senatu, — że pewne koła polityczne spekulowały na to, aby ten budżet nie został uchwalony, aby mieć tę swobodę, o której poprzednio mówiłem.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SKulerski">Z tych względów też uchwalenie budżetu tak, jak się on nam tutaj przedstawia, bynajmniej nie jest tem, czem jest uchwalenie budżetu w innych krajach, mianowicie, nie jest ono bynajmniej wyrazem zaufania do Rządu. Nie chciałbym coprawda powiedzieć, że w tej Izbie istnieje może tendencja przedłożenia wniosku o wyrażenie votum nieufności. Tej tendencji, według mojego zdania w tej Izbie niema, ale nie można uważać, że uchwalenie budżetu jest poprostu wyrazem ufności do Rządu, który obecnie oficjalnie rządzi. Jednakże za budżet, jaki on stąd z Izby senatorskiej wyjdzie, będzie w każdym razie odpowiedzialny Rząd, bo on będzie ten budżet wykonywał. Dlatego to do Rządu musimy się zwrócić z apelem, aby budżet bardzo ostrożnie wykonywał, żeby nie wykorzystywał wszystkich funduszów w tym budżecie przyznanych, bo na to nie pozwala gospodarcze położenie w kraju. Ono jest tego rodzaju, iż musi każdego, któremu dobro Państwa leży na sercu, zachęcać do tego, aby zwrócił się pod adresem Rządu z apelem zaprowadzenia jak najwięcej oszczędności.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SKulerski">Oszczędność i oszczędność — to powinno być naszem naczelnem hasłem. Pod tym względem od najzaciętszych naszych wrogów możemy się pewnych rzeczy nauczyć z pożytkiem dla Państwa. Powinniśmy się od nich nauczyć tych rzeczy, które byłyby pożyteczne dla Państwa, gdyż przy dzisiejszym trybie życia — potęgi Państwa ugruntowanej na silnych podstawach materjalnych my nie stworzymy. Stworzymy ją tylko wtenczas, gdy pójdziemy za przykładem dawnych państw, mianowicie naszych sąsiadów z Zachodu, z przeszłości, którzy w zaczątkach swego istnienia stosowali jak największą oszczędność. A ta oszczędność położyła podwaliny do tej potwornej potęgi dzisiejszej państwa na Zachodzie. Jeżeli ten przykład naśladować będziemy, to dojdziemy naprawdę kiedyś do mocarstwowego stanowiska, inaczej nie.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SKulerski">Gdy patrzymy na naszą państwową gospodarkę a porównywujemy ją z dzisiejszem naszem położeniem, jak i zeszłorocznem, kiedy stosunki gospodarcze także już były bardzo ciężkie, wogóle gdy patrzymy na ostatnie lata, kiedy położenie kształtowało się coraz groźniej, to musimy stwierdzić, że wprost ze szkodą dla Państwa zdobywaliśmy się na ogromne wydatki, na wspaniałe budowle, które rzeczywiście imponująco wyglądają, lecz właściwie nie mieliśmy na to środków. Trzeba było oszczędniej gospodarzyć, niż gospodarzyło się w ostatnich latach, a dziś nie znaleźlibyśmy się w tak ciężkiem położeniu gospodarczem, w jakiem się znajdujemy, A cóż powiedzieć, gdy się patrzy na niesłychane nadużywanie samochodów, na tę manję samochodową, którą na każdym kroku widzimy! I przy tej okazji znowu przypominamy sobie dawne czasy. Dziś każde starostwo ma samochód conajmniej jeden, a czasem i więcej.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#komentarz">(Głos: Trzy.)</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SKulerski">Każde starostwo je ma! A przypominam sobie czasy, też niedawne, kiedy starostowie, niemieccy landraci tu i owdzie mieli swoje prywatne samochody, ale mowy nie było o tem, żeby wszystkie starostwa posługiwały się samochodami. A przecież ówczesne państwo niemieckie było państwem bardzo bogatem, my zaś przecież narazie jeszcze jesteśmy nędzarzami. Tymczasem manja samochodowa poprostu hula, a przykład idzie z góry. Więc na każdym kroku żądamy oszczędności i musimy jej żądać, bo gdyby Rząd naprawdę wykorzystał ten budżet do uchwalonej wysokości, w takim razie musiałaby nastąpić najstraszliwsza katastrofa gospodarcza, załamanie się kompletne.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SKulerski">Już poprzednio wspomniałem, że zdolność płatnicza narodu zastraszająco się zmniejszyła i z tem trzeba się liczyć. Położenie wsi jest potworne, straszliwe. Nędza taka, jakiej od lat nie pamiętał włościanin, dziś jest jego udziałem. Niszczy się go podatkiem gruntowym, który właściwie jako podatek państwowy istnieć nie powinien i np. na naszych ziemiach jako podatek państwowy nie był znany, on istniał tylko jako fikcja dla obliczania podatków samorządowych. Dziś on istnieje jako rzeczywisty państwowy podatek, a od niego oblicza się dodatki samorządowe i to potworne.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SKulerski">A podatek dochodowy? Podatek dochodowy zdzierany był z włościan, nie mających 15 ha, a to przecież jest bezprawiem. On nie powinien być ściągany od tych, którzy nie mają 15 ha, a jednak to się stale działo.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Jednem słowem niepotrzebne są wogóle podatki.)</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#SKulerski">Bynajmniej. Jest wiele innych, a ściągać podatek dochodowy należy od tych, którzy na to mają, a nie brać od tych, którzy są chronieni prawem od tego. Wiadomą jest rzeczą, że gospodarz, który nie ma 15 ha, nie powinien płacić tego podatku dochodowego.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#SKulerski">Proszę Panów, podobnie się ma rzecz z rzemiosłem i drobnem kupiectwem w miastach. Warsztaty rzemieślnicze upadają jedne po drugich, drobne kupiectwo marnieje na naszych ziemiach zachodnich, setek, ba tysięcy świadectw przemysłowych nie wykupuje się poprostu dlatego, że się likwiduje zakłady i warsztaty. Gdyby teraz jeszcze miano ściągać w podobny sposób podatki, jak to dotąd robiono, to doszlibyśmy do katastrofy.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#SKulerski">Sposób wymiaru w ostatnich latach był niesłychany. Zdarzały się np. wypadki, jak następujący: z kilkudziesięciu tysięcy złotych faktycznych strat odnośna izba skarbowa, w tym wypadku grudziądzka, względnie urząd podatkowy grudziądzki, zrobił kilkadziesiąt tysięcy zysków. Gdy zwrócono naczelnikowi urzędu na to uwagę, że przecież to są istotne, efektywne straty, powiedział, że z tego kiedyś będą zyski. I dlatego od tych strat, które kiedyś będą dawały zyski, oblicza się podatek dochodowy. Wylicza się odnośnemu podatnikowi 80.000 dochodu więcej i wymierza się kilkanaście tysięcy podatku więcej, który ściągnięto w bardzo rygorystyczny sposób.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#SKulerski">Ściąganie podatków jest wogóle uskuteczniane rygorystycznie. Licytacja goni licytację, odbywają się one masami. A na tych licytacjach w dodatku tuczą się hijeny, tuczą się zawodowi licytanci, którzy chodzą po tych licytacjach i za bezcen kupują przedmioty licytowane. I w ten sposób krwawicą, ciężką pracą ludzi mało zamożnych, biednych, bogacą się ciemne indywidua.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#SKulerski">Stosunki są wprost niemożliwe i gdyby chciano i w tym roku tego rodzaju eksperymenty robić, to, po raz wtóry powtarzam, załamalibyśmy się zupełnie. Jeszcze raz wzywam Rząd, który zdaje się nie jest reprezentowany w tej chwili przez nikogo, do tej bardzo daleko idącej oszczędności i do zaradzenia dopiero co przeze mnie wspomnianym fatalnym stosunkom, jeżeli kryzys gospodarczy nie ma się przedłużyć i zaostrzyć jeszcze bardziej.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#SKulerski">Mówiłem poprzednio, że jeżeli budżet uchwalono tak, jak on wyszedł do nas z Sejmu, i my prawdopodobnie mniej więcej w tej samej formie go uchwalimy, to nie oznacza to koniecznie zaufania do obecnego Rządu, — nie! Coprawda, jak już powiedziałem. nikt się nie nosi z zamiarem, zdaje się, postawienia wniosku o votum nieufności. A to dlatego poprostu, że jednak, zdaje się, poza partją rządową wszystkie partje, które tutaj są, wolą ten rząd dzisiejszy, niż ten poprzedni rząd p. Świtalskiego, co do którego w kraju wyrobiła się opinją, że jeżeli Sejm nie obali p. Świtalskiego, to p. Świtalski kiedyś gotów obalić Polskę swojemi rządami. I z tego względu wszyscy niewątpliwie powitaliśmy z wielkiem zadowoleniem upadek tego gabinetu. Chcielibyśmy tylko, żeby rząd dzisiejszy nie był pod wpływem jakiegoś rządu ubocznego, którego cień ciągle widzimy obok rządu legalnego i który bezustannie usiłuje wpływać na zamiary Rządu, a czasem je poprostu krzyżuje.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#SKulerski">Mógłbym nawet stwierdzić, że pewien słaby zaczątek jakiegoś zaufania do Rządu się pojawił, bo jednak ten Rząd obecny inaczej wygląda niż poprzedni. Ustąpili z Rządu przecież rozmaici ministrowie, których uważano za klęskę dla kraju. Ustąpił p. Składkowski, który był nieszczęściem dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Pomnik mu kiedyś postawią.)</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#SKulerski">O to dziś nietrudno! Za parawanem p. Składkowskiego niesamowite jakieś siły robiły swoją robotę w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, którą myśmy zawsze uważali za destruktywną dla Państwa i na którą patrzyliśmy z wielkim lękiem. Mieliśmy lęk przed przyszłością, patrząc na tę robotę, bo z tego Ministerstwa wychodziły, niejako macki polipa, do wszystkich urzędów na cały kraj i działały wszędzie na korzyść stronnictwa rządowego. To było głównym celem całej roboty.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#SKulerski">Ustąpił wreszcie p. Moraczewski, człowiek, który niewątpliwie swoim etatyzmem, swojemi eksperymentami społecznemi spowodował kolosalne szkody dla interesów Państwa i z ulgą powitaliśmy jego dymisję. A cóż mówić o p. Carze, który uzależnił nawet sądy od pewnych wpływów politycznych, naturalnie nie naszych, bo starał się uzależnić je od tego stronnictwa, do którego sam należał. Następnie mamy przed sobą innego Premjera. Niema p. Świtalskiego, którego rządy ogólnie były znienawidzone. Oczywiście to mogło pewne zaczątki nadziei obudzić, tembardziej, że pewne enuncjacje p. Premjera Bartla zdawały się wskazywać na to, że jednak może zaczniemy zwolna wracać naprawdę w Polsce na drogę praworządności. Niektóre jego enuncjacje bardzo dodatnio wpłynęły. Wreszcie nastąpiło uchylenie dekretu prasowego, choć pewne siły do ostatniej chwili temu przeszkadzały. Zdawało się, że naprawdę dojdziemy wreszcie do — europejskich, — to jest wyraz, który padł z kół rządowych, z ust jednego z ministrów, — do europejskich sposobów rządzenia w Polsce i że praworządność zostanie zupełnie w Polsce przywrócona. Jednak ta słaba roślinka zaufania jest mrożona ciągle przez widmo tego ubocznego rządu, który się dość wyraźnie zarysowuje obok właściwego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-11.21" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Strach!)</u>
+ <u xml:id="u-11.22" who="#SKulerski">To żaden strach! Stwierdza się te fakty poprostu po to, aby palcem wskazać na tę niebywałą rzecz. I ta dwutorowość, którą się widzi, jest powodem, że rzeczywiste zaufanie wyrosnąć nie może.</u>
+ <u xml:id="u-11.23" who="#SKulerski">Czem się objawia ta dwutorowość? Nastąpiły pewne zmiany personalne, o których poprzednio mówiłem, ale tylko u szczytu, a reszta administracji prawie że została nietknięta. Wszyscy ci urzędnicy, którzy dobrze zasługiwali się w swojem mniemaniu wobec stronnictwa rządowego, którzy poprostu tępili, gdzie się tylko dało, wszelkie inne stronnictwa, którzy w ten sposób partyjnictwo swoje praktykowali, pozostali na stanowisku.</u>
+ <u xml:id="u-11.24" who="#komentarz">(S. Lempke: Ich więc na emeryturę?)</u>
+ <u xml:id="u-11.25" who="#SKulerski">To są ludzie, którzy się nie kwalifikują na swe stanowiska, których pchano tam w nadziei, iż Wam będą robić przysługi. Ci na tych stanowiskach stać nie powinni, bo to jest poprostu prowokacja znacznej części narodu.</u>
+ <u xml:id="u-11.26" who="#SKulerski">Nie dowiedzieliśmy się np. do tej pory, czy ukarano kogo należy w Poznaniu, gdzie swego czasu odbył się zjazd wojewódzki „Piasta”, który został przez policję rozbity. Nie dlatego został rozbity, żeby którykolwiek z członków „Piasta” występował czy to przeciwko Państwu, czy w sposób niewłaściwy, ale dlatego, że agitatorowie, nasłani przez tamtejsze sfery B. B., awanturę urządzili. I policja usunęła obywateli, spokojnie obradujących, zamiast usunąć lub aresztować tych, którzy rzucając butelki z salmiakiem, spowodowali, że nasz kolega pos. Nosek stracił wtedy oko i o jednem oku chodzi dziś po gmachu sejmowym. Zamiast usunąć, aresztować tych łotrów, którzy tego rodzaju burdy wyprawiają, policja ich chroniła i nawet takich z powrotem do sali wpuszczała, których pierwotnie wyprowadziła i których przyłapano z rewolwerem w ręku. Nikomu zaś nie wiadomo nic o tem, żeby naczelnika bezpieczeństwa, który doskonale znał wszystkie nici tego napadu, w jakikolwiek sposób ukarano.</u>
+ <u xml:id="u-11.27" who="#SKulerski">A teraz muszę się zwrócić do spraw naszego Pomorza. Na Pomorzu urzęduje ciągle jeszcze niejaki pan Lamot, jako wojewoda pomorski. Panowie słyszeli pewnie już przy rozmaitych okazjach, do czego p. Lamot był i jest zdolny. Po co on przyszedł na Pomorze? Pan Lamot był kiedyś starostą w Pińczowie. Oczywiście Pomorze było bardzo zdumione, że mu się posyła starostę akurat z Pińczowa.</u>
+ <u xml:id="u-11.28" who="#komentarz">(S. Roman: Czy Pińczów przeszkadza do zostania wojewodą?)</u>
+ <u xml:id="u-11.29" who="#SKulerski">Akurat z Pińczowa na stanowisko wojewody na Pomorzu! Dlaczego? Otóż ten pan starosta z Pińczowa został posłany na Pomorze dlatego, że on w Pińczowie znakomicie ubijał „Piasta”. Pan Świtalski, który tak świetnie — po wschodniemu — umiał tworzyć to Wasze stronnictwo, przyczynił się do wysłania go na Pomorze w tym celu, żeby tam czynił podobną robotę, jak w Pińczowie, aczkolwiek ludność pomorska wcale nie kwalifikuje się na to, ażeby podlegać podobnym osobistościom i ulegać ich dążeniom.</u>
+ <u xml:id="u-11.30" who="#SKulerski">Proszę Panów, kto jest ten pan Lamot? Pan Lamot nazywał się kiedyś Wroną, potem przez pewien czas pisał się Lamotte, żeby wywołać wrażenie francuskiego nazwiska….</u>
+ <u xml:id="u-11.31" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Czy to demokracie przystoi w Senacie takie historje wygadywać?)</u>
+ <u xml:id="u-11.32" who="#SKulerski">Tak jest, mam obowiązek o tem mówić i musi się mówić o tem, by wykazać, jakich nam się ludzi na wysokie stanowiska przysyła.</u>
+ <u xml:id="u-11.33" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Niech się za Pana wstydzą Pańscy koledzy z „Piasta”. Arystokrata! Inny głos: To jest wykpiwanie cudzego nazwiska.)</u>
+ <u xml:id="u-11.34" who="#SKulerski">Żeby tylko Pańscy koledzy za Pana się nie wstydzili, a kiedyś może i Polska.</u>
+ <u xml:id="u-11.35" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B. Głos na ławach Stronnictwa Narodowego: Opowiedz Pan o jego postępowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-11.36" who="#SKulerski">Będę o tem mówił, ale muszę najpierw wykazać, kim jest ten pan, by udowodnić, w jakim stopniu szkodzi się interesom Państwa przez przysyłanie takich ludzi na takie stanowiska. Muszę wykazać kim on jest, kto się pojawił na Pomorzu i jaką śmiał robotę robić. Pomorze się bardzo zdziwiło, że przychodzi jakiś starosta akurat z Pińczowa...</u>
+ <u xml:id="u-11.37" who="#komentarz">(S. Roman: Pińczów to jest duże miasto.)</u>
+ <u xml:id="u-11.38" who="#SKulerski">... na wojewodę. Ale jeszcze bardziej się dziwiło, gdy za nim przychodziły wieści poprostu potworne, wieści, które mówiły, że on nie kwalifikuje się zupełnie ani moralnie, ani fachowo nawet na stanowisko starosty, a tem mniej na stanowisko wojewody. Wieści tego rodzaju dziś już powtarzane w pismach warszawskich stwierdzały, że zarzucało mu się wprost zbrodnie. Miał proces kryminalny. Oskarżono go o napad bandycki na jakiegoś księdza. Został Coprawda w procesie, który się toczył w Kielcach, uwolniony, ponieważ oskarżenie to nie było zgodne z rzeczywistością, ale za to w tym procesie wyszły na jaw jednocześnie takie przykre dla niego rzeczy, rzeczy tak kompromitujące go niesłychanie, że ten pan z pracy w jakiemś piśmie musiał się wycofać.</u>
+ <u xml:id="u-11.39" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów o spokój. To nie licuje z powagą Senatu, co pan senator mówi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SKulerski">Zupełnie się pod tym względem z p. Marszałkiem godzę, że tych panów przywołuje do porządku i wzywa, żeby nie przeszkadzali. Tak przynajmniej rozumiem to zwrócenie się do nich p. Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SKulerski">A teraz działalność tego pana na Pomorzu. Oczywiście pojawił się tam z zadaniem tępienia wszystkiego, co będzie się uchylało od jego wpływu, co nie będzie chciało iść pod komendę B. B., co będzie poprostu protestowało przeciw jego robocie agitacyjnej ha rzecz B. B. Do czego ten pan posuwał? Głosił taką oto teorję, teorję etyki państwowej wobec obywateli państwa, według mego zdania, już nietylko moskiewską, ale murzyńską! Śmiał kwestję tak stawiać, że obywatel, który jest w przeciwieństwie do ówczesnego rządu p. Świtalskiego, powinien być prześladowany bojkotem, prześladowany nawet przez obcinanie kredytów i to nietylko kredytów z instytucji państwowych, co takżeby było horendalne, ale i z tych instytucji, do których tenże obywatel sam składa swoje grosze zaoszczędzone, np. kredytów z banków komunalnych. Ten pan Lamot groził, że będzie takiemu obywatelowi podkopywało się byt tylko dlatego, że on jest innego zdania co do dróg, które wiodą do celów państwowych. Następnie ten pan miał raz czoło, ot tak podstępem do siebie zwabił pewnego działacza pomorskiego, dziennikarza, właściciela gazet, i na tej konferencji w województwie zagroził mu represjami, jeżeli jego gazety nie zmienią kierunku wobec Rządu, represjami oczywiście w formie szykan prawnych, a także represjami materjalnemi, gospodarczemi, a potem jednym tchem, równocześnie, domagał się od tego wydawcy, by jemu lub osobom trzecim, przez niego wskazanym, sprzedał jedną ze swoich gazet. Zdaje się, że to jest jednak czyn, który, jako usiłowanie wymuszenia, kwalifikuje się na to, żeby tego urzędnika pociągnąć do odpowiedzialności kryminalnej. I gdyby to się działo w jakiem innemi państwie zachodniem, to ani chwili urzędnik taki nie mógłby być na stanowisku, a jednak ten pan na stanowisku wojewody dalej trwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SKulerski">Dalej trwa i nietylko osoby prywatne prześladuje, ale nawet współdzielnie, założone przez ludzi bezinteresownych, rozwijające się świetnie, robiące potężną robotę państwową, zastępujące w pewnych pracach urzędy państwowe, szykanuje dlatego, że tam pracują ludzie, którzy należą, dajmy na to, do stronnictwa „Piasta”. Te współdzielnie były przez niego szykanowane w haniebny sposób przez podcinanie kredytu w bardzo widocznem dążeniu do ich obalenia, co jednak, chwała Bogu, z powodu ich siły się nie udaje. Są to rzeczy horendalne, skandaliczne, o których trzeba mówić, na które trzeba palcem wskazać.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SKulerski">Postępowanie tego pana było wogóle tego rodzaju, że brutalizował on Pomorzan, wybitnych patrjotów polskich, brutalizował dlatego, że nie chcieli jemu ulegać, nie chcieli należeć do B. B. I tak zrażał ludzi nietylko sobie, ale źle nastrajał ludność całego Pomorza. Nastroje dzisiaj na Pomorzu, dzięki polityce tego pana są takie, że one napawają wszystkich ludzi myślących obawą i grozą. Stosunki tego rodzaju oczywiście nie są w interesie państwa. Dlatego o tem mówię, dlatego chcę to głośno podkreślić, że ludzi tego rodzaju, którzy są szkodnikami na niwie państwowej, na takich stanowiskach zostawiać nie można.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SKulerski">Niech się panom z B. B. zresztą nie zdaje, że on wielką dla nich zrobił robotę. Ci wszyscy, których on zjednał dla B. B., to są żywioły mniej wartościowe na Pomorzu, to są śmieci. Stwierdził to sam p. Lamot na posiedzeniu, w którem księża brali udział, i na którem chciał księży pozyskać dla swojej roboty. Na tem posiedzeniu stwierdził sam, że te żywioły, które pozyskał, są mało wartościowe i dlatego chciałby bardziej wartościowe żywioły pozyskać dla stronnictwa B. B. To się nie udało. Bo na Pomorzu niema ludzi, którzyby tego rodzaju osobnikom posłuch dali. Rdzenni Pomorzanie nic pójdą pod taką komendę, nie ulegną ani terorowi, ani prześladowaniu jakiemukolwiek, wolą w danym razie paść, a nie pozwolą się w ten sposób pognębić i pohańbić.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#SKulerski">A teraz, proszę Panów, jeszcze o jednym muszę tu wspomnieć, jeszcze o jednym szczególe, działalności p. Lamota. Kiedy groźbami prześladowania gospodarczego i politycznego nie udało się zmusić wydawcy owych gazet, o którym poprzednio mówiłem, do sprzedania mu jednego z tych pism, p. Lamot zabrał się do stworzenia spółdzielni wydawniczej celem wydawania gazety na Pomorzu, któraby była piewcą ideałów jego i B. B. A przystąpił do tej rzeczy w ten sposób, że kazał starostom ściągać, poprostu wymuszać, udziały i później wójtowie nakłaniali do przysparzania temu pismu abonentów. To są przecież metody czysto moskiewskie. Za dawnych czasów w ten sposób zbierali czynownicy rosyjscy dobrowolne składki. Ale tego rodzaju metody mogą być do pomyślenia na Wschodzie u Moskali, ale nigdy u nas na Zachodzie. To jest przecież rzecz, za którą urzędnik powinien być pociągnięty do odpowiedzialności. A jeżeli on ma być użyty na jakiemś stanowisku, to użyty tam, gdzie można, ale nie należy zostawiać go dla prowokacji na tem Pomorzu, na to, by ciągle ludność drażnił swojem postępowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Konkurencja.)</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SKulerski">Konkurencja gazetowa? Ten śmietniczek pomorskim pismom naprawdę konkurencji żadnej nie zrobi, prawdopodobnie żywot jego nie będzie długotrwały, w każdym razie suchotniczy. Oto i działalność wojewody Lamota, ozdoby B. B.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SKulerski">Przechodzę teraz do spraw zagranicznych. Nie będę się szeroko nad niemi rozwodził dlatego, że o tych tematach, które dziś chciałbym krótko poruszyć, mówiłem bardzo szeroko na posiedzeniu Komisji Spraw Zagranicznych. Chcę tylko stwierdzić, że stosunki wewnętrzne, jakie się w ostatnich latach w Polsce wytworzyły, oczywiście wpływają bardzo ujemnie na stosunki zewnętrzne. Nasza polityka zagraniczna nie może się doczekać jakichś rezultatów poważniejszych, korzystnych dla Polski, ponieważ na niej ciąży fatalna poprostu polityka wewnętrzna. Rozumnej i korzystnej polityki zagranicznej nie można sobie wyobrazić bez odpowiedniej polityki wewnętrznej, bez polityki prawdziwej harmonji i zgody. Ta zgoda jest od trzech lat w fatalny sposób zakłócona, od kiedy istnieje stronnictwo niby rządowe — Bezpartyjnego Bloku współpracy z Rządem. Od tej pory piekielna nienawiść pojawiła się w Polsce; ona osłabia nas wewnętrznie, oddziaływa ujemnie na naszą politykę zagraniczną i jest powodem, że ta polityka niejednokrotnie jest zanadto słaba i ustępliwa, mianowicie także wobec Niemców. Umowa warszawska, która zrzeka się likwidacji 12.000 osad chłopskich, potem umowa handlowa, która podobno jest już gotowa do podpisania, znowu, jak o tem piszą dzienniki zagraniczne, daje możliwość wprowadzenia do Polski żywiołu niemieckiego, rzemieślników, którzy będą podkopywali nasze rzemiosło, kupców, którzy będą niebezpieczną konkurencją dla naszego kupiectwa. To są rzeczy, które nie bardzo licują z interesem państwowym i dlatego należy na nie zwrócić uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#SKulerski">Niewątpliwie w wysokim stopniu niepokoi nas także polityka szkolna, mianowicie stosunki w szkolnictwie. Ludność polska jest w przeważnej mierze katolicka, szczególniej u nas na Zachodzie, stoi silnie na bardzo pozytywnem stanowisku religijnem i dlatego patrzy z przerażeniem na to, co się w polskich szkołach dzieje. Ludność ta nie ma pewności, czy jej dzieci będą wychowywane w odpowiedni według niej sposób, to jest w przywiązaniu do wiary katolickiej i do kościoła katolickiego. My, jako olbrzymia większość, mamy prawo domagać się tego i będziemy się tego domagać przy każdej okazji. Dla nas bowiem jest religja katolicka nietylko wewnętrzną potrzebą, ale wedle naszego zdania także rdzeniem naszego bytu narodowego i państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SKulerski">Wreszcie chciałbym tylko zaznaczyć jeszcze co do Konstytucji, że ona bynajmniej nie jest środkiem nawet na załagodzenie, a już tem mniej na wyleczenie wszystkich bolączek szczególniej gospodarczych, na które kraj cierpi. Stronnictwu rządowemu wydaje się niejednokrotnie, że ono jest tem panaceum, środkiem uniwersalnym na wszystko i dlatego ciągle się podnosi potrzebę zmiany Konstytucji, urządza się te liczne zebrania, na których jest o niej mowa, jakgdyby nie było dzisiaj rzeczy ważniejszych. Pewnie, że i my Piastowcy uznajemy, że Konstytucja powinna być pod wielu względami zmodyfikowana, my sami od kilku lat zwracaliśmy uwagę na tę potrzebę. Istnieje i dziś nasz projekt, który jest projektem zblokowanych stronnictw środka i lewicy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Muszę przypomnieć Panu Senatorowi, że Senat nie bierze udziału w tej kwestji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SKulerski">Wiem o tem, ale ponieważ cały kraj się chce poruszyć tą sprawą i ponieważ ciągle przedstawia się ją w ten sposób, jakby to był środek uniwersalny na wszystkie bolączki, więc trzeba zwrócić uwagę, że tak nie jest i że jest wielką omyłką, jeżeli panowie z klubu rządowego sądzą, że naród, że masy ludowe uważają tę rzecz za najważniejszą. Rzeczą najważniejszą jest przedewszystkiem to, aby ten straszliwy kryzys gospodarczy, który ciąży na Polsce i osłabia ją w niebywały sposób załagodzić. Należy wytężyć wszystkie siły, by to przedewszystkiem osiągnąć, a reszta się łatwo zrobi.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SKulerski">Proszę Panów w końcu chcę się kilku słowami zwrócić przeciwko wywodom przedstawiciela Niemców, p. Hasbacha. To co p. Hasbach tu mówił, przynajmniej niektóre z tych rzeczy, były, według mego zdania, wprost prowokacyjne. Jego wywody o wykonaniu reformy rolnej, skarga, że niby przedewszystkiem ziemia niemiecka idzie na wykonanie reformy rolnej i że ta reforma odbywa się z bardzo małym udziałem ziemi polskiej, jest zupełnie nie na miejscu. Takie wykonywanie reformy jest rzeczą zupełnie naturalną. Większa własność ziemska jest przeważnie w rękach niemieckich, Niemcy posiadają jej 2/3 na Pomorzu, więc oczywiście wielka własność niemiecka musi przedewszystkiem w odpowiednim procencie iść na parcelację. A potem pytam się, w jaki sposób ta ziemia niemiecka swojego czasu przeszła do rąk niemieckich? P. Hasbach chyba doskonale zna dzieje państwa pruskiego, doskonale wie, w jaki sposób Fryderyk II przywłaszczał sobie, albo raczej zabierał gwałtem polskie ziemie bez odszkodowania, konfiskował i oddawał Niemcom. Wtedy np. wszystkie liczne majątki starościńskie zostały zabrane jednem pociągnięciem pióra. Jak one się stały niemieckiemi? Oto tak: Fryderyk podmówił Kaiserlinga, by starostów nakłonił swym przykładem, aby odmówili przysięgi homagialnej. Kaiserling to uczynił, po poprzedniem zapewnieniu Fryderyka II, że na tem źle nie wyjdzie, i starostowie rzeczywiście odmówili przysięgi homagjalnej. Skutkiem tego było, że jednem pociągnięciem pióra wszystkie te olbrzymie majątki starościńskie przeszły do rąk niemieckich i zostali niemi obdarzeni tacy ludzie jak Kaiserling i podobni.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SKulerski">Następnie p. s. Hasbach widocznie zupełnie zapomniał czasy przedwojenne. Czy p. s. Hasbach zupełnie zapomniał o tych ustawach wyjątkowych, któremi nas ścigano, jako obywateli państwa pruskiego, któremi nas uciskano w niemożliwy sposób? Czy p. s. Hasbach nie wie, że istniała kiedyś ustawa o wywłaszczeniu, dalej prawo pierwokupu państwowego wtedy, kiedy jakakolwiek włość, jakikolwiek majątek miał przejść w ręce polskie, dalej zakaz parcelacji polskiej i t. d. Te rzeczy p. sen. Hasbach powinien pamiętać i musi pamiętać i powinien być więcej umiarkowany, jeżeli chodzi o zarzuty pod adresem Państwa Polskiego. My oczywiście nie chcemy naśladować przykładów pruskich, dalecy jesteśmy od tego, wara Wam jednak, Panowie z Klubu Niemieckiego od tego, ażebyście w ten sposób zaczepiali Państwo Polskie i podnosili zarzuty, które, według mojego zdania, są bezpodstawne i niczem nie uzasadnione. A jeżeli chodzi o inne krzywdy, językowe i t. d., to czy p. sen. Hasbach zapomniał o tem, że w 1925 r. już miał zamrzeć język polski na naszych ziemiach zachodnich Polski? Ustawa kagańcowa przewidywała, że w 1925 r. na publicznych zebraniach używanie mowy polskiej miało być zakazane.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SKulerski">Tego rodzaju rzeczy u nas przecież niema, Panowie przedstawiciele Klubu Niemieckiego, więc uważam, że pod tym względem należy być trochę bardziej umiarkowanymi.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SKulerski">Na tem kończę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę do godz. 4.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#Marszałek">Dziś cały bratni i przyjazny nam naród sąsiedzki czci 80 letnią rocznicę urodzin swego wielkiego człowieka, prezydenta Czechosłowacji, Tomasza Masaryka.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#komentarz">(Senatorowie wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#Marszałek">Senat Rzeczypospolitej Polskiej przyłącza się uczuciami najgorętszemi w uczczeniu tego czcigodnego przyjaciela Polaków, a w jego osobie łączy jak najlepsze życzenia i dla całego bratniego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#komentarz">(Brawa. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#Marszałek">W imieniu Senatu wysłałem telegram gratulacyjny w języku polskim, gdyż p. prezydent Masaryk mówi po polsku, następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#Marszałek">„Senat Rzeczypospolitej Polskiej w dniu jubileuszu wielkiego patrjoty Prezydenta Rzeczypospolitej Czechosłowackiej Pana Tomasza Masaryka przesyła Mu swe pełne szacunku życzenia długich jeszcze lat pracy na rzecz zaprzyjaźnionego z nami narodu”.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#Marszałek">Tu na tem miejscu składamy hołd temu znakomitemu mężowi stanu, co w chwilach przełomowych, w chwilach walk o niepodległość tak wielką odegrał rolę nietylko w swym kraju rodzinnym, ale i na terenie całej Europy.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#Marszałek">Zaiste dziwne są koleje życia tego człowieka z ludu, typowego „selfmademana”, co, w zaraniu swej młodości, po ukończeniu szkół początkowych, zabiera się do ślusarstwa, a później dopiero zdaje maturę, uzyskuje następnie doktorat filozofji na uniwersytecie, jest profesorem, dziennikarzem, posłem i na koniec prezydentem rzeczypospolitej. Takie życie mogło się urzeczywistnić tylko w warunkach demokracji — bo prawdziwa demokracja nie stawia przeszkód dla rozwoju sił twórczych, jakie tkwią w społeczeństwie, niezależnie od warstwy i klasy, zarówno dla ludzi z ludu, jak i dla ludzi z arystokracji, którzy chcą dla kraju pracować.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#Marszałek">Los naszemu pokoleniu obu krajów zgotował ciężkie przejścia wojenne, tytaniczne zmagania, w których oba narody zdobyły niepodległość. Obecny prezydent Tomasz Masaryk nietylko był czołową postacią w przygotowaniu ruchu niepodległościowego, ale był jednocześnie filozofem swej epoki, który ostatecznie doszedł do przekonania, że niepodległość Czechosłowacji jest w ścisłym związku z niepodległością Polski i odwrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#Marszałek">Takie stanowisko męża, kierującego losami tego państwa od samego początku jego powstania, dało podwaliny wspólności interesów państwowych Polski i Czechosłowacji i jest podstawą spokojnego rozwoju w przyjaznych sąsiedzkich stosunkach.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#Marszałek">Niech żyje długie lata p. prezydent Tomasz Masaryk!</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#komentarz">(Głosy: Niech żyje. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#Marszałek">Wznawiam dyskusję. Głos ma s. Szafranek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SSzafranek">Wysoki Senacie! Z tej trybuny w roku ubiegłym wskazywałem przy budżecie na rok 1929/30, że był stanowczo za wysoki tak po stronie dochodowej jak i rozchodowej. Po upływie niespełna roku przewidywania spełniły się. Pod brzemieniem ciężarów państwowych oraz wskutek krótkowzrocznej polityki gospodarczej społeczeństwo jest zupełnie zrujnowane i stacza się w przepaść, w ogromną nędzę, a może nawet i zagładę.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SSzafranek">Powszechnem się dziś stało i staje, że codziennie każda fabryka redukuje robotników, a inne pracują po 2–3 dni w tygodniu. A chłopi na wsi ledwie dyszą i dyszą z nędzy, albowiem brak grosza powoduje, że nie ma za co kupić koszuli, nie ma za co kupić butów, i nie ma za co opłacać podatków. Sekwestrator zabiera z łóżka ostatnią poduszkę, wyprowadza ostatnią krowę, a nawet zabiera ubranie. Mimo, że prasa nie rozgłasza tego, wszyscy przecie o tem wiedzą, że już kilkunastu sekwestratorów i komorników zostało pobitych, a nawet i zabitych. Dziś wszędzie się słyszy o zmowach, żeby komorników zabijać, to licytować nie będą, i że jest ich za dużo.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SSzafranek">Niewspółmierność cen produktów rolnych z przemysłowemi jest taka, jak nigdzie na świecie. Działalność Rządu w tym okresie szła tylko w jednym kierunku, a mianowicie ściągania podatków, ile się tylko da, i walczenia z Sejmem aż do obrzydliwości. Niczego innego nie pamiętamy. I to są właśnie przyczyny obecnego kryzysu i to kryzysu gospodarczego Państwa i poszczególnych jego obywateli. Rząd tak zwany pomajowy, który szedł z hasłem naprawy, nic nie zrobił, nic nie naprawił, nie miał żadnego planu gospodarczego, lecz tylko jątrzył jednych przeciw drugim, rozbijał stronnictwa, obsadzał posterunki swoimi ludźmi i myślał, czy nie myślał, trudno to zrozumieć, o zamachu stanu i Sejmowi nim groził.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SSzafranek">Już od dwóch lat wszyscy politykierzy, państwowi ekonomiści, ciągle bębnili na alarm, że należy prowadzić ostrożną politykę zbożową. Pan premjer Bartel, jakby zarażony tą dążnością, wytężył się ile tylko mógł, aby stworzyć rezerwy zbożowe, aby ograniczyć przemiał zboża, aby ograniczyć wywóz za granicę, po to tylko, aby broń Boże, poziom cen zboża nie wzrósł.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#komentarz">(Premjer Bartel: Pan nic z tego nie zrozumiał, co było robione.)</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#SSzafranek">W tem właśnie przeświadczeniu chciano kosztem cen zboża utrzymać równowagę płac. Ta równowaga jest teraz taka, że żyto w Warszawie kosztuje 16 zł, na prowincji 14 zł za metr, a chleb kosztuje 43 grosze w Warszawie, choć powinien kosztować najwyżej 20 groszy. Jeżeli chłop tanio musi sprzedawać zboże, to niechże stanieją i fabrykaty. Czy rząd co zrobi w tym kierunku? Nie zrobi w tym kierunku nic. Jeżeli zboże jest tanie, to niech robotnik przynajmniej ma tani chleb, tu na chłopie i robotniku młynarz i piekarz robią kokosy, i to pod opieką państwowych urzędów do walki z lichwą. Jeśli tak jest, co wszyscy widzimy, to poco te urzędy się trzyma, dlaczego się trzyma tych urzędników, którzy świadomie działają na szkodę państwa i społeczeństwa?</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SSzafranek">Dziś, kiedy ci panowie sami widzą, że grubo pomylili się przy tym kierunku polityki i jest gorsza nędza niż była przedtem, głoszą na wszystkie strony, że wszystko dla rolnictwa, co tylko można. Wygląda to tak, jak kiedy konia, który ledwie ciągnie, okłada się batem i popycha się go jeszcze, a gdy upadnie i jest w agonji, wtedy dopiero nad nim się płacze i głaszcze go się i za ogon dźwiga. Jemu to nic już nie pomoże, bo mu już wszystko jedno. Taki sam jest dzisiaj stan chłopa na wsi. Możecie Panowie robić co chcecie, mówić i radzić o wszystkiem, ale chłopu na wsi dziś jest wszystko jedno; on wie, że chodzi boso, że chodzi bez koszuli, że dzieciom nie ma za co kupić koszuli i ubrania i że ma pełno długów. Nic dziwnego, że w tej rozpaczy rzuca się z widłami na komornikami lub sekwestratora i tych wszystkich, którzy przychodzą po jego ostatni kęs chleba, czy po krowę, czy po poduszkę, czy ubranie, bo rozpacz go pędzi do tego.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SSzafranek">Dziś wszyscy wiedzą, komu to zło najgorsze mają zawdzięczać. I ostrzegamy Was, Panowie przy władzy, że społeczeństwo widzi, co robicie i jak robicie. Fala ognia nienawiści idzie i rozszerza się, baczcie, żeby Was ten ogień nie pochłonął. Jeżeli nie wierzycie, proszę, posłuchajcie, co się o Was mówi na stacjach kolei żelaznych, kiedy ci nasi robotnicy jadą, posłuchajcie tej biedoty po miastach, posłuchajcie tych wszystkich, którzy są przeciwni temu regime, co o Was ci ludzie mówią i czego Wam życzą.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SSzafranek">Mając taką opinję za rok bieżący, musimy odpowiednio ustosunkować się do budżetu i na rok następny 1930/31. Cóż ten budżet nam wróży? Jeżeli w ubiegłym roku, przy ostatnim budżecie, uczyniono nas żebrakami, to chyba przy tym dzisiejszym budżecie zedrą z nas skórę, bo z czego płacić? Panowie chcecie za dużo wydawać, Polska większego budżetu, jak 2.200.000.000, dziś nie jest w stanie udźwignąć i nie udźwignie. Jako reprezentant Stronnictwa Chłopskiego wiem, jaka jest możność płatnicza obywateli, a przedewszystkiem chłopów na wsi. Podatków bezpośrednich od chłopów nie ściągnięcie tyle, ile ściągnęliście w tym roku, a pośrednie podatki nie dadzą Wam połowy dochodów, bo chłop, czy robotnik nic sobie nie kupi, bo nie ma za co. Więc poco uchwalać tak wysoki budżet, który będzie nierealny? Chcecie Panowie udawać możnych, a jesteśmy prawie że żebrakami wobec innych państw i narodów i nawet można powiedzieć, bankrutami. Dzisiejszy budżet Państwa tak wygląda, jak powiadają niektórzy urzędnicy: „gaża moja wynosi 250 zł, a ja muszę wydać 350 zł”. Tak jest i z naszym budżetem. Panowie Wojskowi i Profesorowie, tak państwem rządzić nie można, bo państwo, to nie Wasz folwark dochodowy, ani prywatna kasa, bo państwo jest całością narodu.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#komentarz">(Premjer Bartel: Co to znaczy folwark dochodowy? Do kogo to się odnosi: dochodowy? Ja protestuję przeciw temu.)</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SSzafranek">Ja nie do Pana to powiedziałem.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#komentarz">(Premjer Bartel: Mówił Pan o Rządzie. Protestuję przeciw temu.)</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#SSzafranek">Dlatego też proszę Wysoki Senat o odrzucenie poprawek Sejmu do budżetu, oraz określenie ogólnej sumy rozchodów najwyżej do sumy 2.200.000.000, a przychodów na 2.500.000.000, w obrębie tych sum niech Rząd gospodaruje, umniejszając wydatki personalne, kancelaryjne do minimum, a reprezentacyjne, dyspozycyjne i niektóre budowlane, nagrody, zapomogi, remuneracje w tym roku niech zupełnie wstrzyma, bo społeczeństwo na to nie stać.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#SSzafranek">Proszę Wysokiego Senatu, jeżeli powiedziałem, że Rząd jest, a raczej był bez programu, to nie o obecnym Rządzie, ale o przeszłym rządzie p. Świtalskiego, bo tak było, nie było żadnego programu.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.; Najłatwiej mówić o nieobecnych.)</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#SSzafranek">Żadnego programu rząd Świtalskiego nie miał, zajmował się tylko walką z Sejmem i tę walkę prowadził w sposób niesłychany, co spowodowało utratę opinji zagranicą i zdyskredytowanie Państwa Polskiego nawewnątrz i nazewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#SSzafranek">A gdzie ta praworządność? Mówiono, że sanacja idzie do naprawy, że będzie tę praworządność prowadzić w duchu prawa. Tymczasem tej praworządności nie widzieliśmy. Oto Sąd Najwyższy jest rękojmią co do tego, jaką była ta praworządność.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Przywołuję Pana do rzeczy. To nie jest trybuna do propagandy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SSzafranek">A co mówi Najwyższa Izba Kontroli, o tem także wiemy. Podrywanie autorytetu Państwa, zakłócanie spokoju wewnętrznego, sianie niepewności jutra, oto dorobek i oto naprawa.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Klituś-bajduś, módl się za nami.)</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SSzafranek">Bawiono się w Polsce jak za dobrych czasów, marnowano pieniądze, tak się bawiono, jak się nie bawią Francuzi i Amerykanie, którzy czynią wielkie oszczędności ze swoich pieniędzy publicznych. My zaś bawiliśmy się, jakto się mówi po chłopsku, po pańsku.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Głos: Kto?)</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SSzafranek">Wszyscy, cały naród.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#komentarz">(Głos: Jak cały naród, to dobrze.)</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SSzafranek">Ja też mówię, że bawi się cały naród po pańsku; każdy starał się być większym niż jest i to spowodowało kryzys. Ten kryzys doprowadza teraz wszystkich do ruiny, bo wszyscy bawiliśmy się w wielkopańskość.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SSzafranek">Czyż nie jest to wielkopańskość, jeżeli każdy większy urzędnik ma po jednym albo po dwa samochody, a jak się widzi, są tacy, którzy mają więcej niż dwa. Jeżeli weźmiemy nie Warszawę, ale prowincję, to na prowincji każdy starosta ma dwa samochody i konie wyjazdowe. Gdzie tak jest? Czy tak było za naszych zaborców? A ilu jest urzędników we wszystkich starostwach? Jest 4 razy więcej niż bywało.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#komentarz">(Głos: Tyle, ile potrzeba.)</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#SSzafranek">A co oni robią?</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SSzafranek">Podam taki obrazek z Warszawy. Taki dygnitarz w Warszawie, jeżeli ktoś chce zadzwonić i przedstawić się, to dobrze, będzie z nim rozmawiał; jeżeli nie przedstawi się, to usłyszy cieniutki głosik sekretarki: Kto mówi?</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#SSzafranek">To jest dygnitarstwo, że na każdem miejscu posługują się kimś. Do takiego pana dygnitarza, już nie mówię o wielkich dygnitarzach, ale nawet do mniejszego, trudno się wogóle dostać, bo choć przed dwoma laty Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydało okólnik, ażeby interesanci byli przyjmowani w powiatach przez starostę i wogóle wszędzie za porządkiem i w oznaczonych godzinach, jednak o tem zapomniano, tego się nie trzymają i tego nie stosują.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#SSzafranek">A jeżeli powiedziałem, że Polska bawi się w pańskość? Tak, proszę Wysokiego Senatu, czy nam już teraz potrzebne są te wielkie, ogromne pałace, które się budują sumami ogromnemi? Będą potrzebne, stwierdzam to, może za 5–10, czy 20 lat, bo ja wiem, t. j. wtedy, kiedy się wzmożemy, kiedy będziemy silniejsi i bogatsi. A my budujemy granitowe pałace, a w tych pałacach co jest? Oto, gdy przyjedzie z prowincji człowiek, chłop, do Banku Rolnego albo do Banku Gospodarczego Krajowego, to tam nie pójdzie. Widzimy tam ogromną ilość urzędników, ale nic się tam nie robi, bo pożyczek tam uzyskać nie można. Tak jest! Powiadam, czy musimy robić tak wielkie nakłady na tak ogromne budowle, które dopiero za 10 lat może będą nam potrzebne, albo i później.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#SSzafranek">Ale proszę Panów, muszę tu jeszcze wspomnieć o jednej rzeczy. Czy załatwienie spraw w naszych urzędach idzie tak solidnie, tak prędko? Nic podobnego. Znam wypadki, gdzie sprawy zalegają już po dwa lata, a znam jeszcze jeden wypadek, że nawet kancelarja cywilna Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na podanie wniesione, a właściwie wręczone mu przez grono obywateli w Nowym Korczynie przy poświęceniu pomnika chwały poległych pod Czarkowem, do dziś dnia nie ma odpowiedzi. Jest to smutny obraz, jeżeli kancelarja cywilna Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej — Głowy Państwa nie odpowiada na podania, to jest bardzo źle. Czy ludność nie pomyśli sobie, że jeżeli ta Głowa Państwa nie odpowiada na takie pytania, to jak można dojść do sprawiedliwości w urzędach?</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#SSzafranek">Powiedziałem, że urzędnik to wielki pan, — ale nie każdy, bo jakiś mały urzędnik w kategorji X, XI lub XII, to urzędnik bardzo mały. Ale, proszę Wysokiego Senatu, widzę jedno, że marnowanie państwowych, to jest skarbowych pieniędzy jest ogromne. Nieraz, gdy przechodzę rano Wiejską ulicą, widzę, jak temi samochodami państwowemi wozi się dzieci do szkoły. Nie wiem, czy to jest możliwe, czy niemożliwe, ale uważam to za marnotrawstwo. To samo dzieje się na prowincji; jeżeli starosta ma dwa samochody, ma konie, to one wciąż są w rozjazdach, rozwożą tych panów, którzy należą do wydziału powiatowego, sejmiku, tych sejmikowców, a może i dzieci odwozi się temi końmi sejmikowemi do szkoły. Czy to jest potrzebne? Jeżeli starosta ma pensję starosty i ma też pensję od sejmiku, dlaczego nie może mieć swoich koni, lecz powiat ma na to płacić? Tu ja zwracam się do p. Ministra Spraw Wewnętrznych, aby nakazał wydać okólnik zabranianiający rozdymania budżetów sejmikowych i aby ukrócił takie rozbijanie się, panoszenie się pp. starostów po powiatach.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#SSzafranek">Skoro już jestem przy głosie, muszę powiedzieć coś o nędzy na wsi, jaka tam jest. Otóż lichwa na wsi jest ogromna, jest ogromna w mieście, ale większa jeszcze na wsi. Proszę Wysokiego Senatu! Płaci chłop procenty, w dużej mierze 50, a nawet 100% na rok. Takie zadłużenie wsi jest przyczyną płacenia wysokich procentów, właśnie z braku gotówki.</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#SSzafranek">A teraz jakie są obyczaje w urzędach na prowincji? Panowie Senatorowie, dużo Was jest z prowincji i chyba spotykacie się z takiemi samemi obrazkami. Ja wam opowiem, z jakim ja się spotkałem. Urząd skarbowy, dajmy na to powiatowy, nakłada podatki nie w myśl ustawy, ale poza ramami ustawy i tylko po to takie wymiary robi, żeby później miał rekursy i robotę przy rozpatrywaniu tych rekursów, żeby urzędnik miał się czem zająć. Bo powiadam, że nadmiar tych urzędników jest tak duży, że już celowo tak się robi, aby dać jakie takie zajęcie, jaką taką pracę dla tych urzędników. Dlatego, proszę Wysokiego Senatu, jeżeli dużo jest Panów Senatorów, którzy się z takiemi faktami spotykali na prowincji, to myślę, że Wysoka Izba postara się właśnie o zmniejszenie liczby tych urzędników i o to, żeby ich napędzić do roboty, bo jeżeli będzie się tak pracowało, jak się pracuje, to się pracuje tylko na szkodę Państwa, a nie na jego korzyść.</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#SSzafranek">Proszę Wysokiego Senatu, rozumiemy, że trzeba Państwu dać budżet, ale w granicach możności, wiemy też, że gdyby Panowie uchwalili moje postulaty, to zaraz Rząd powie, że nie mamy do niego zaufania i zgłosi wniosek o dymisję, tak jak u nas przecież zawsze się robi. Niech sobie Panowie te rzeczy tak zrozumieją, że ograniczenie sum nie oznacza braku zaufania do Rządu bynajmniej, tylko nie jesteśmy w stanie dać więcej. Tak też trzeba te rzeczy rozumieć.</u>
+ <u xml:id="u-19.19" who="#SSzafranek">Będziemy głosować za tym umniejszonym budżetem, w innym wypadku będziemy głosowali przeciw. Nie posiadamy swego przedstawicielstwa w Komisji Budżetowej, możemy tylko tutaj ten głos podnieść i dlatego jeszcze raz zwracam się do p. Ministra Spraw Wewnętrznych o spowodowanie ograniczenia projektów budżetowych samorządowych, gdyż tam się dzieją okropne rzeczy, których wyliczyć nie sposób. Starostowie, jako przewodniczący sejmików, rywalizują o wysokość preliminarzy za krwawe grosze, robią i budują niekiedy takie rzeczy, na które jeszcze za 10 lat jest czas, a tem rujnują płatników.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Nie słysząc dokładnie przemówienia s. Szafranka, poleciłem sobie przedłożyć stenogram. Po zapoznaniu się z treścią przemówienia muszę wyjaśnić, iż przysługuje z tej trybuny każdemu z Panów Senatorów prawo krytyki Rządu, nie znaczy to jednak, aby wolno było ubliżać Rządowi przyrównywując Państwo Polskie do dochodowego folwarku Rządu. Nie licuje to z powagą tej Izby i dlatego też przywołuję s Szafranka do porządku.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SSzuyski">Wysoka Izbo! Szereg przemówień szanownych pp. senatorów przedmówców wymaga pewnego wyjaśnienia i pewnej odpowiedzi, którą będę się starał dać pokrótce. Zacznę od tych pp. senatorów, którzy występowali imieniem mniejszości narodowych. A więc przedewszystkiem p. s. Horbaczewski wywodził tutaj żale na ucisk, ale przeważnie ogólnej natury, nie przytaczając żadnych szczegółów, a jako resumé swego przemówienia zakończył, że stronnictwo i klub, do którego należy, będzie głosował przeciwko budżetowi. Myślę, że inny sposób postępowania w tym wypadku byłby odpowiedni. Wolałbym, żeby p. s. Horbaczewski był wyliczył szczegółowo te niedomagania i te trudności, na jakie narażona jest ludność ruska, skonkretyzował, zażądał z tej trybuny ich usunięcia, a jednocześnie oświadczył, że klub będzie głosował za budżetem, bo wtedy mielibyśmy niejaką gwarancję lojalności wobec Państwa owej mniejszości narodowej, którą reprezentuje s. Horbaczewski i niewątpliwie ułatwiłoby to w znakomitej mierze współżycie obu narodów.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SSzuyski">P. s. Koerner wyliczył także szereg krzywd jakich rzekomo doznaję ludność żydowska, w szczególności, że świadczenia na cele kulturalno-oświatowe ludności żydowskiej są małe, ale także w myśl pewno tej samej zasady, co s. Horbaczewski, oświadczył, że jednak za budżetem głosować nie będzie. A więc żądać można wiele, żądać można wszystko, ale dać Państwu nie trzeba nic. To jest niewątpliwie zasada mylna.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SSzuyski">Z całą uwagą przysłuchiwałem się przemówieniu s. Hasbacha i wszystko to, co mówił w dziedzinie fachowej, w dziedzinie rolniczej było rzeczywiście słuszne i trafne. Niemniej jednak przytoczył także cały szereg krzywd. W tym wypadku oświadczyć muszę, że w stosunku do narodowości, którą p. Senator reprezentuje, niewątpliwie zdobywamy się i zdobywać się będziemy na ścisłą objektywność, ale jeszcze dalecy jesteśmy, aby w badaniu takich zażaleń używać także momentów sentymentu i uczucia, bo zbyt bliskie są te przykre chwile, jakie naród nasz musiał przechodzić wówczas, kiedy był od Was zależny.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#komentarz">(Głos: Dobrodziejstwa Wyście otrzymywali.)</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#SSzuyski">Jakie dobrodziejstwa? Myśmy żadnych dobrodziejstw od Niemców nie doznali.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#SSzuyski">Teraz przejdę do przemówienia s. Głąbińskiego. Zawsze z całą przyjemnością tak w komisjach, jak i na plenum słuchamy wywodów s. Głąbińskiego i tu w tym wypadku wczoraj także z wielką uwagą przemówienia jego wysłuchałem. W szczególności zapamiętaliśmy sobie to, co mówił o przesadzonem pojęciu co do majątku narodowego, o obciążeniu podatkowem, które jest w stosunku do tego majątku zbyt wielkie; o tem, że zbyt długo w Polsce panowała owa zasada i pewnik, że majątek nasz jest nieprzebrany, chodzi tylko o to, by się umiejętnie do niego wziąć i uchwycić, to już wszystko się załatwi i pieniędzy i środków będziemy mieli wbród. Na wszystkie te wywody, które dotyczą kwestyj gospodarczych i ekonomicznych najzupełnie się piszę.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#SSzuyski">P. Głąbiński oświadczył, że dla realności budżetu po stronic dochodów potrzeba pewnych czynników i jako takie czynniki wyliczył przedewszystkiem siłę podatkową ludności, następnie obciążenie podatkowe, a wreszcie stwierdził, że trzecim czynnikiem owej gwarancji dla realności budżetu po stronie dochodów jest także potrzeba pewnego nastroju psychicznego.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#SSzuyski">Tu już wynika pewna rozbieżność w poglądach p. senatora Głąbińskiego i w poglądach moich, oraz klubu, który mam zaszczyt reprezentować. P. senator Głąbiński stwierdził, że tego nastroju psychicznego odpowiedniego niema, dlatego, że w Polsce panuje dyktatura i wskutek tego brak zaufania do tego rodzaju formy rządzenia. Panie Senatorze, z pilnością zawsze studiowałem historję, ale nie mogę znaleźć przykładu, gdzieby stosunki takie, jakie w tej chwili w Polsce panują, dały się podciągnąć pod pojęcie dyktatury. Jakaż to dyktatura? Jest Prezydent legalnie wybrany, sprawujący swoją władzę w granicach Konstytucji, jest parlament normalnie funkcjonujący, jest rząd przed tym parlamentem odpowiedzialny, który może być w przeciągu 24 godzin obalony przez parlament, czego byliśmy niedawno świadkami i to wszystko Pan Senator nazywa dyktaturą? Ja tu dyktatury nie widzę i będziemy musieli, Panowie Senatorowie, w tym względzie jakoś porozumieć się.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Przecież p. Bartel powiedział, że może położyć Sejm na obie łopatki i przydusić jeszcze kolanem — czy Pan to nazwie normalnemi stosunkami?)</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#SSzuyski">Ale dlaczego po tem powiedzeniu p. Bartla w tej chwili nie obaliliście Panowie?</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#komentarz">(S. Głąbiński: To było w Sejmie. Głos: Parlament jest teraz na wychowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#SSzuyski">Otóż musimy znaleźć jakiś inny termin, inne określenie tego stanu rzeczy, który w Polsce w tej chwili egzystuje. Ja Panom powiem, jak ten termin powinien brzmieć i jak rzeczywiście w Polsce brzmi: to jest autorytet Marszałka Piłsudskiego. To nie jest dyktatura, to jest autorytet Marszałka Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#SSzuyski">Proszę Panów, parlament funkcjonuje, ale nie przeczę, że parlament czuje się nieswojo, że jest do pewnego stopnia skrępowany.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#SSzuyski">Ma wszelkie możliwości, ale właśnie, Pani Senatorko, skrępowany jest owym autorytetem.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: O nie, Sejm tylko ma poczucie odpowiedzialności, Sejm boi się o Polskę.)</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#SSzuyski">Jeśli oko tego autorytetu na chwilę od parlamentu się odwróci, to powracają wszystkie błędy naszych sejmów do tej chwili. Przychodzą ustawy, które grożą własności, które nie pozwalają na swobodne użytkowanie tej własności, które podważają dochodowość, przychodzą złośliwości nieuchwalania najkonieczniejszych funduszów dyspozycyjnych, przychodzą skreślenia jednego złotego w danej pozycji dla wykazania złośliwości, dla dokuczenia.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: To Pan nazywa to złośliwością. Łamanie kości to nie jest złośliwość.)</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#SSzuyski">Przychodzą wreszcie takie uchwały, jak art. 6 obecnej ustawy skarbowej, który w prostej konsekwencji do niczego innego nie prowadzi, jak do permanencji Sejmu, a rząd naturalnie w tym wypadku byłby obowiązany ciągle z tym Sejmem współdziałać, a resortami, za które ministrowie są odpowiedzialni, to chyba Opatrzność by się opiekowała.</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#SSzuyski">Otóż pozwolę sobie stwierdzić, że tu nie o dyktaturę chodzi, ale chodzi o autorytet, który Marszałek Piłsudski reprezentuje, i z tym autorytetem tak Sejm, jak i Panowie, czy chcą, czy nie chcą, jeszcze na przyszłość liczyć się będą musieli.</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Niech się Pan nie bawi we wróżby, bo to jest zawodne.)</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#SSzuyski">Cały szereg mówców, zasiadających w stronnictwach rolniczych występował tutaj z bardzo ostrą krytyką obecnej sytuacji i wyrażał zdanie, że sytuacja ta jest naprawdę bardzo ciężka, bardzo nieznośna, że jest wielka nędza na wsi. Ci wszyscy panowie, którzy w ten sposób mówili, niewątpliwie mieli i mają najzupełniejszą rację. Ale, proszę Panów, trzeba być objektywnym i trzeba dojść do źródeł i do przyczyn tego stanu rzeczy, który w tej chwili jest, a co do którego jesteśmy wszyscy zgodni, że jest zły i fatalny.</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#SSzuyski">Przecież wszyscy wiemy, że od początku wskrzeszenia Państwa Polskiego była w Polsce konsekwentnie prowadzona polityka konsumenta. Zapytam w takim razie, gdzież byli w tym momencie ci panowie z ugrupowań rolniczych, jeżeli dopuścili, żeby taki, krzywdzący rolnictwo, system trwał przez cały szereg lat? I to jest przyczyna zła. Bo, naturalnie, przyczyną obecnej sytuacji jest owa konjunktura światowa, są przyczyny zewnętrzne, ale to, że kryzys rolniczy światowy na naszem terytorjum, na naszych ziemiach, w naszym kraju tak ciężko się odbija, że nam tak trudno go znosić, jest to, że sami jesteśmy słabi, że nie mogliśmy do tej chwili się wzmóc, nie mogliśmy zdobyć tych zasobów, któreby nam dawały odporność do zniesienia tego ciężkiego kryzysu. A to dlatego, proszę Panów, że pp. reprezentanci stronnictw rolniczych w poprzednich sejmach milczeli, albo aktywnie godzili się na politykę przeciwną opłacalności produkcji rolniczej. Panowie doskonale wiedzieli o tem, że przez szereg lat producent polskiego zboża dopłacał po kilka i kilkanaście złotych w stosunku do cen światowych do swojego korca zboża. Panowie o tem wiedzieli doskonale — czemu Panowie wtedy nie zdobyli się na zbiorową wolę i na stwierdzenie, że ta sytuacja jest niedopuszczalna, że trzeba ją pod każdym względem i radykalnie zmienić? Wtedy Panów nie było, bo Panowie wówczas mieli co innego na myśli, wtedy myśl tych panów, którzy reprezentowali rolnictwo w Sejmie, była przejęta zgoła inną rzeczą: zmianą ustroju, reformą rolną. To była rzecz, która górowała nad wszystkiem i która podporządkowywała rzeczywiste interesy rolnictwa tej zasadzie. I dziś wprawdzie jest ustawa o reformie rolnej, p. Minister Reform Rolnych ma 200.000 hektarów na wykazie imiennym, ale mnie się zdaje, że to jest dla niego ambarras de richesse. Nie wiem, skąd znajdzie środki na zrealizowanie w formie parcelacji owych 200.000 ha, a jeżeli znajdzie owe środki, to napewno z wielkim uszczerbkiem dla życia gospodarczego. Dziś więc ustawę o reformie rolnej mamy, ale jeżeli pp. reprezentanci rolnictwa przyjadą do swoich okręgów, to rolnicy nie wołają do Panów: dajcie nam ziemi, ale dajcie nam ceny za nasze produkty rolne, dajcie nam możność egzystencji, dajcie nam możność kupna odzieży, butów, soli, nafty i t. d. Ta polityka, to zaniedbanie, które Panowie w stosunku do rolnictwa wykazali, mści się w dzisiejszej sytuacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#SSzuyski">P. s. Motz, którego także grupa rolnicza zmobilizowała dla obrony rolnictwa naszego, oświadczył, że kredyt długoterminowy, wogóle kredyt dla Polski jest niemożliwy, że wprawdzie są miljardy, któreby przeszły do Polski, ale nie mają w tej chwili do nas zaufania i przyjść nie mogą. Czy Panowie przypuszczają, że to jest ten brak zaufania do rządów obecnych, czy do Marszałka Piłsudskiego? Nie. To jest brak zaufania do waszego ustawodawstwa, do tej ingerencji w stosunki gospodarcze, która w konsekwencji prowadzi do tego, że lokata kapitału w Polsce staje się niepewna. Doprowadziliśmy do tego, że ta wartość, która jest w Polsce największa, to jest ziemia, przestała być objektem, który dostatecznie zabezpiecza kapitał. Taki jest pogląd zagranicy, ale i u nas nie inaczej. Niech Panowie będą łaskawi wziąć „Kurjer Warszawski”, tam są ogłoszenia, że ten i ów szuka hipoteki, na którejby ulokował swój kapitał. Panowie tam nie znajdą, że ktoś chce ulokować kapitał na ziemi, Panowie tam znajdą ogłoszenia, które szukają lokaty, ale na nieruchomościach miejskich.</u>
+ <u xml:id="u-21.25" who="#komentarz">(Głos: Przed wojną było inaczej.)</u>
+ <u xml:id="u-21.26" who="#SSzuyski">Czyli doprowadziliśmy do tego, że hipoteka ziemska, ten największy walor, nie jest dostatecznem zabezpieczeniem dla kapitału.</u>
+ <u xml:id="u-21.27" who="#SSzuyski">Proszę Panów, jeżeli się ma mówić o poprawie stosunków, to przedewszystkiem ta poprawa musi iść w kierunku ustawodawstwa takiego, któreby nie naruszało prawa własności, swobody używalności i korzystania z tej własności, możliwości oszczędzania i kapitalizacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.28" who="#SSzuyski">Proszę Panów, ja jeszcze chcę kilka słów powiedzieć o Konstytucji. Wszystkie stronnictwa sejmowe były zgodne, że Konstytucja nasza wymaga poprawy i właściwie wszystkie warunki do tego istnieją, aby tej poprawy dokonać.</u>
+ <u xml:id="u-21.29" who="#SSzuyski">Sejm obecny konstytucyjnie jest upoważniony do dokonania tej zmiany. Sejm obraduje, ma wszystkie możliwości, aby tego dzieła wielkiego dokonać, jednak tego nie czyni, zwleka, ta robota nie idzie.</u>
+ <u xml:id="u-21.30" who="#komentarz">(S. Januszewski: Rząd zwleka.)</u>
+ <u xml:id="u-21.31" who="#SSzuyski">A właśnie, Rząd zwleka i, proszę Panów, dziwna rzecz, że ciągle ze strony Sejmu przychodzą domagania się, ażeby Rząd oświadczył się w sprawie Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-21.32" who="#komentarz">(S. Januszewski: Więc jakże Pan chce, żeby Rząd nie miał w tym kierunku żadnego poglądu?)</u>
+ <u xml:id="u-21.33" who="#SSzuyski">Sejm domaga się, ażeby Rząd oświadczył się w sprawie Konstytucji i Rząd, postępując jak najlojalniej, dał tylko pewne wskazówki, pewne granice nie wdając się w szczegóły. Tak, ale to Sejmowi jeszcze ciągle jest zamało, bo ja Panom zdradzę tajemnicę, o co temu Sejmowi chodzi. Temu Sejmowi chodzi o to, ażeby znowu ten autorytet, który w Polsce dziś jest największy, aby Marszałek Piłsudski w tej materji się oświadczył. I Panowie taki autorytet chcecie usuwać z powierzchni? Proszę Panów, ja nie wiem, jakie będą wyniki obrad nad Konstytucją i jakie rezultaty, ale to jedno wiem, że jeżeliby zmiany, któreby nastąpiły, utrwaliły możliwość trwania Sejmu w błędach przeszłości, to takiej Konstytucji naród nie przyjmie.</u>
+ <u xml:id="u-21.34" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SJanuszewski">Narazie zrzekam się głosu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Głos ma Wicemarszałek Gliwic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SGliwic">Niezmiernie żałuję, Wysoki Senacie, że nie dano mi wysłuchać jeszcze jednej mowy, którą chciałem usłyszeć. Wszedłem na to podjum, nie w celu polemiki, ale w zamiarze podzielenia się z Wysoką Izbą kilkoma, z mego punktu widzenia, interesującemi, spostrzeżeniami, które mi się siłą rzeczy nasunęły w ciągu dwuletniej pracy nad budżetem i nad materjałem, który nam w tym okresie dały trzy preliminarze budżetowe. W zamiarze tym wytrwać nie mogę, gdyż były tu wypowiedziane pewne przemówienia, które zmuszają mnie także do wypowiedzenia mojego odmiennego zdania. Więc przedewszystkiem słyszeliśmy bardzo piękną, wyjątkowo piękną, mowę poważanego przez nas wszystkich senatora Głąbińskiego, znanego powszechnie ekonomisty. Słyszeliśmy wypowiedzianą z wielką swadą mowę naszego — prawie wszystkich nas — przyjaciela, sen. Motza, który przyjechał z Paryża, żeby, jak się wyraził, przedstawiać tutaj wieś polską. Słyszeliśmy także inne mowy, i będę musiał co do poruszonych w nich kwestji ekonomicznych powiedzieć parę słów o każdej, z jednym, jedynym wyjątkiem — nie będę mógł, niestety, nic odpowiedzieć na mowę ostatnią, mowę p. sen. Szafranka, dlatego, że, muszę powiedzieć zupełnie szczerze, — nie dorosłem do tego, — nie mogłem zrozumieć tej teorji kryzysów, jaką nam p. sen. Szafranek łaskawie wyłożyć raczył.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SGliwic">Architektonice pięknej, podkreślam to raz jeszcze, mowy p. sen. Głąbińskiego, szkodził, wedle mego zdania, jeden mały ustęp, ustęp nie ekonomiczny lecz polemiczny, i sądzę, że byłoby daleko lepiej, żeby tego ustępu w tej właśnie mowie nie było. A ponieważ będę mówił później tylko już o teoriach kryzysów i o innych kwestjach ekonomicznych, to uważam za stosowne odrazu załatwić się z tym właśnie odcinkiem mowy p. sen. Głąbińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SGliwic">P. sen. Głąbiński zacytował nam tutaj mowę pewnego dygnitarza. Dygnitarz ten jest właściwie tylko profesorem, czy inspektorem seminarjum nauczycielskiego i wystąpieniem jego nie zaprzątałbym uwagi Senatu, gdyby nie chęć sprostowania błędu, w który p. sen. Głąbiński został wprowadzony. P. sen. Głąbiński mówił nam, że takie wyrażenie, jakie czytał u owego dygnitarza, kierownika wydziału seminarjów nauczycielskich wypowiedziane do podwładnych, do nauczycieli, że przedewszystkiem ich zadaniem jest przepalić rupiecie tradycyjne form religijnych i narodowych, że tego rodzaju hasło świadczy o tem, że chodzi o bardzo daleko idące, głębokie posunięcia. Ale mam tutaj oryginał mowy, wypowiedzianej przez p. Radwana, i chociaż, powtarzam, zdanie jego dla nikogo z nas nie jest obowiązujące, uważam jednak za stosowne podać ten ustęp tak, jak był wypowiedziany.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SGliwic">P. Radwan mówił na konferencji w Łowiczu w dn. 10 stycznia: „W twórczym własnym ogniu muszą się przepalić wszystkie rupiecie, wszystkie śmiecie, których jest tak dużo w naszem życiu”. Ani o kwestji narodowej, ani o wierzeniach religijnych nic tutaj nie słyszymy.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SGliwic">A teraz pozwoli Wysoki Senat, że przejdę do głównego momentu mowy p. sen. Głąbińskiego. P. sen. Głąbiński mówił nam o kryzysie i o tem, że jakoby rządy pomajowe miały mu zapobiec. Tak, przechodzimy kryzys i to kryzys bardzo ciężki, lecz żaden rząd nie mógł obiecywać i nie obiecywał nikomu, że kryzysów nie będzie, albowiem kryzys jest zjawiskiem naturalnem, takiem, jak deszcz, burza, śnieg i t. p., którego żaden rząd usunąć nie jest mocen. Żaden rząd nie obiecywał także nikomu, Panie Senatorze Kopciński, dobrobytu, albowiem dobrobytu nikt nikomu obiecywać nie może.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#komentarz">(S. Kopciński: Było hasło.)</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SGliwic">Ten rząd obiecywał to jedynie, że postara się stworzyć takie warunki, przy których możliwa jest praca, nic więcej! To zostało dotrzymane.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SGliwic">Trzeba stwierdzić, że kryzys obecny jest kryzysem światowym, że w tym kryzysie światowym bierzemy także udział i że jest to u nas kryzys koniunkturalny. a nie strukturalny. Ten kryzys struktury naszej nie narusza, a przedewszystkiem nie narusza podwalin tej struktury, nie narusza tego, co właśnie rządy pomajowe ugruntowały tak kapitalnie, nie narusza solidnie umocowanej waluty naszej. Panowie sobie przypominają kryzysy, które miały miejsce za rządów przedmajowych. Panowie sobie przypominają katastrofalne, pełne grozy, zwichnięcie się marki, niebezpieczne załamanie się złotego. Wtedy można było mówić o kryzysie struktualnym całego gmachu, całej naszej budowy ekonomicznej. Kryzys obecnie panuje u nas, jak w Niemczech, jak w Ameryce, i tam kryzys jest nawet daleko silniejszy, intensywniejszy, niż u nas, dla wielu przyczyn, o których mówić nie widzę potrzeby, bo są dla nas zrozumiałe. Tu leży różnica w pojmowaniu rzeczy pomiędzy mną a p. sen. Głąbińskim, którego głęboko poważam.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SGliwic">Pozatem w tym kryzysie rząd zrobił maximum tego, co można było zrobić. P. sen. Głąbiński sam wskazał na to, że zwekslowano, i zwekslowano, dodam, bardzo misternie — a nie jest to rzeczą łatwą — nasz bilans handlowy z bilansu ujemnego na bilans dodatni. Uczyniono to przecież w czasie kryzysu. Powtarzam, jest to rzeczą niemałą, jest to zasługą rządu także niemałą. I tutaj, Wysoki Senacie, jeżeli już mówimy o kryzysie, tym głębokim i ciężkim kryzysie, który przechodzimy, to stwierdźmy i to także, że sam sposób, w jaki przechodzi ten kryzys, jest jeszcze jednym dowodem, że nasz organizm się uodpornił, że jest próbą krzyżową trwałości podstaw, które zostały po maju ugruntowane, jest probierzem tego, że są one dostatecznie silne i mocne. Przetrwamy ten kryzys tak, jak przetrwają go wszystkie narody i państwa zachodnie.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SGliwic">Kryzys pociąga za sobą naturalnie bezrobocie. Mówił nam czcigodny p. sen. Kopciński, który tu także piękną mowę wygłosił, że nędza panuje u nas wszędzie, że kryzys obecny jest kryzysem nędzy. P. sen. Kopciński wie lepiej odemnie, że w kraju finansowo bez porównania lepiej od nas stojącym, w kraju, gdzie rząd obecny należy do tego samego ugrupowania, do którego należy p. sen. Kopciński, w Wielkiej Brytanji, przy labourzystach, panoszy się kryzys, kryzys głębszy, silniejszy od naszego. A czy obecny rząd labourzystów zaradza mu? Nie, bo nie jest w stanie!</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Wszystko robi, żeby pomóc bezrobotnym.)</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SGliwic">Teraz, za pozwoleniem Wysokiego Senatu, przejdę do mowy p. sen. Motza. Poza temi ścianami, panie senatorze Motz, uprawiamy różne specjalności ale i mnie zdarza się od czasu do czasu stykać się i mieć do czynienia z finansistami i kapitalistami zagranicznymi. I właśnie stwierdzić mogę i muszę na mocy swego doświadczenia osobistego, że kapitał wogóle, a obcy w szczególe, niczego tak się nie lęka, jak słabej władzy i do niczego się tak chętnie nie ustosunkowuje, jak do władzy mocnej i silnej. Myślę także, że, gdyby dziś tak się zdarzyło, że Marszałek Piłsudski zdecydowałby się pojechać do Sulejówka, a do nas zgodziłby się przyjechać z Paryża p. sen. Motz, to jestem przekonany, że dla kapitału zagranicznego nie byłoby to sygnałem, że już bezpieczniej jest dawać jakieś fundusze Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#SGliwic">Zresztą przy jakim to rządzie, jeżeli nie rządzie pomajowym, Polska uzyskała pożyczkę stabilizacyjną: przy jakim doszły do skutku pożyczki miejskie i jedna dzielnicowa?</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#SGliwic">Wysoki Senacie, partją, do której należy sen. Motz, jest złożoną wprawdzie przeważnie z bardzo zacnych, rozumnych, dobrze życzących Polsce ludzi, ale do niej mutatis mutandis można zastosować stare powiedzenie: „Senatores boni viri…”....</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#komentarz">(S. Koerner: A senatus mała bestia.)</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#SGliwic">Gdybym na jedną chwilę tylko przypuścił i komukolwiek z moich przyjaciół zagranicznych powiedział, że jutro w rządzie zasiądzie właśnie ta partją, to sądzę, że nietylko bym grosza dla Polski nie dostał, ale wszystkie kapitały, które tkwią w Polsce, natychmiast by się ulotniły.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#komentarz">(S. Kelles-Krauz: A gdyby to była P. P. S.?)</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#SGliwic">Nie mówię o tem, mówię o partji p. sen. Motza i śmiem sądzić, że partja, która wnosi taki projekt prawa, jak ten, który tu do nas przyjdzie w tych dniach, projekt o dzierżawcach, taka partją nie może zasługiwać na zaufanie kapitału, albowiem w tym projekcie ustawy, który mam nadzieję, zostanie tylko projektem, jest podważone prawo własności do najdalej idących granic.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#komentarz">(S. Roman: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#SGliwic">P. sen. Motz mówił, że prestige nasz nic wzrósł. P. sen. Motz twierdził, że nie jest to rzeczą ważną i znamienną, iż mamy teraz szereg ambasad i ambasadorów. I rzeczywiście, gdyby tylko na tem polegało zwiększenie prestige u państwa poza granicami kraju, nie byłoby to bardzo pocieszającem. Ale, p. sen. Motz zapomina, że nasz prestige zwiększył się i w innych dziedzinach. P. sen. Motz zapomina, że niema i nie może być obecnie żadnego najdrobniejszego posunięcia na światowym rynku węglowym bez bardzo silnego i mocnego udziału polskiego przemysłu. P. sen. Motz zapomniał, że kiedy jeszcze nie było nawet mowy o podpisaniu traktatu z Niemcami, niemiecki przemysł żelazny musiał wejść w pewne pozytywne układy z przemysłem żelaznym polskim. P. sen. Motz może nie wie, że z Polską muszą się liczyć w światowych przemysłach cynkowym i cukrowym i że Polska bierze udział w 9 przynajmniej kartelach międzynarodowych. P. sen. Motz nam nie powiedział, że nie ostatnią rolę gra Polska na międzynarodowych kryzysach rolniczych. P. sen. Motz zapomniał, że w Międzynarodowej Izbie Handlowej, ilekroć chodzi o jakieś poważne wystąpienie, nie może się już dziś obejść bez głosu polskiego. P. sen. Motz nie powiedział nam także, że w Lidze Narodów z głosem polskim liczą się obecnie więcej, daleko więcej, niż dawniej. To jest, proszę Panów, to zwiększenie prestige'u, o którym tu pozwalam sobie Panom powiedzieć, a które p. sen. Motz kwestjonuje.</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#SGliwic">Nie będę zatrzymywał się długo nad wywodami innych pp. senatorów. Wyręczył mnie w tem mój przyjaciel i kolega partyjny, sen. Szuyski. Chcę tylko jedno powiedzieć s. Hasbachowi, który, o ile się trzymał kwestyj rolniczych, wypowiedział szereg zupełnie słusznych uwag, ale wypowiedział on tu także zdanie, jakiego wolę nie słyszeć wśród ścian izby ustawodawczej polskiej. P. sen. Hasbach, mówiąc o protekcji przemysłu polskiego, scharakteryzował ten przemysł jako chorowite dziecko z głową pełną wody. Ja wiem i rozumiem, że pewne przeciwieństwa istnieją między agrarjuszami i przemysłowcami w Niemczech, w Prusiech, ale tych przeciwieństw u nas niema,...</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#komentarz">(S. Hasbach: Ja mówiłem zupełnie objektywnie.)</u>
+ <u xml:id="u-25.23" who="#SGliwic">... ponieważ przemysł, Panie Senatorze, i rolnictwo u nas idą ręka w rękę, czego już niejednokrotnie wiele dowodów dawały, i przemysł nasz stara się oprzeć właśnie na takiej produkcji, która najbardziej może pomóc rolnictwu.</u>
+ <u xml:id="u-25.24" who="#komentarz">(S. Hasbach: Sami przemysłowcy mówią, że ich jest za dużo.)</u>
+ <u xml:id="u-25.25" who="#SGliwic">A teraz, Wysoki Senacie, przejdę do właściwego tematu mojego przemówienia. W tym okresie ustawodawczym zdążyliśmy zbadać już trzeci budżet.</u>
+ <u xml:id="u-25.26" who="#SGliwic">Mamy pewne doświadczenie i wiemy, tuszę sobie, gdzie tkwi rdzeń zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-25.27" who="#SGliwic">Słyszymy ciągle od wielu parlamentarzystów, że jest rzeczą konieczną przedewszystkiem zwrócić uwagę na jak największe zwężenie wydatków i wprowadzić jak najdalej idące oszczędności. Ale ta robota, której co do tego budżetu dokonano w innej izbie, nie prowadzi, Wysoki Senacie, do tego, żeby rzeczywiście wydatki stały się bardziej celowe i żeby całokształt ich w budżecie realnie obniżył się. Ofiarą tej benedyktyńskiej roboty, tej mrówczej zaiste pracy, tego starannego obcinania, tego skrupulatnego skreślania padają paragrafy 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 różnych części budżetów, paragrafy, dotyczące podróży, przesiedlenia, wydatków biurowych i t. p. Te pilne i pracowite skreślania w tym roku dały na całym budżecie oszczędność, dochodzącą ściśle do 0,11% wszystkich wydatków budżetowych! Taki jest nikły wynik wielkiego wysiłku pewnych posłów i ugrupowań poselskich! Robotę tego rodzaju wzdragam się nazwać prawidłową robotą budżetową. W niektórych wypadkach skreślenie kilkunastu, czy kilkudziesięciu tysięcy, dając optycznie, tylko optycznie, wrażenie oszczędności, faktycznie prowadzi raczej do marnotrawstwa i co za tem idzie, do strat. Z innego punktu widzenia trzeba się zająć naszym budżetem. Gdyby Wysoki Senat, chociaż niestety, ma uprawnienia raczej opinjodawcze, a rola jego ustawodawcza sprowadza się do roli słabego komparsa, gdyby Wysoki Senat zechciał się zająć tą stroną badań i wypowiedzieć swą opinję, wtedy, sądzę, uczyniłby rzecz dobrą.</u>
+ <u xml:id="u-25.28" who="#SGliwic">A więc przedewszystkiem nasz system budżetowy, który rządy pomajowe otrzymały w spadku, jest bezwarunkowo napęczniały i szczególniej spuchnięty po stronie przedsiębiorstw państwowych. I jest rzeczą niezmiernie dziwną i na uwagę zasługującą, że podczas, kiedy rząd stara się tę pozycję zmniejszyć, stara się jaknajmniej opierać na dochodach, otrzymywanych z tak niepewnego i związanego z ryzykiem źródła, jakiem jest przedsiębiorstwo państwowe, Sejm stale i ciągle, idąc drogą oszczędności w drobnych wydatkach, — które prowadzą koniec końców do tamowania pracy administracji, t. j. do marnotrawstwa — stale i ciągle stara się podnieść właśnie preliminarze tych dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-25.29" who="#SGliwic">W tym roku np. Rząd przedstawił budżet, gdzie przedsiębiorstwa mają dawać 4,99% wszystkich dochodów, a i ten odsetek, jak później wykażę, jest niezmiernie wysoki. Sejm w swoich dążnościach do poprawienia budżetu podwyższa tę pozycję do 6,54%, wiedząc, że w wykonaniu ta pozycja w ostatniem wykonanem zamknięciu rachunkowem dała nie więcej jak 3,48% wszystkich wpływów.</u>
+ <u xml:id="u-25.30" who="#SGliwic">Jeżeli Wysoki Senat zapyta się, jak ta pozycja wpływów wygląda w innych budżetach, to mogę Panom powiedzieć, że jeżeli będzie utrzymana suma preliminarza sejmowego, t. j. 6,54%, to Polska zajmie z tą rubryką, niestety, pierwsze miejsce. Nie mówię naturalnie o Sowietach, bo z Sowietami żadne porównania nie są możliwe. Za nami idzie z dość znacznym procentem Jugosławja, gdzie dochód z tego źródła stanowi 5,56%, na trzeciem miejscu Guatemala (4,66%), na czwartem Indje Brytyjskie (3,56%), na piątem Węgry i Haiti (3,1%). Dalej widzimy Portugalię (2,36%), Szwajcarję (poczty i telegraf — 2,36%), Niemcy (2,08%), Czechy (1,99%), Rumunję (1,83%). Inne państwa nie obiecują sobie z tego źródła wpływów, bo preliminują znikome sumy, wyrażające się w drobnych odsetkach po stronie dochodowej budżetu: W. Brytanja (1,31% — grunta koronne), Włochy (0,71%), Francja (0,61%), wreszcie Hiszpanja (0,48). Pozatem żadne państwo, oprócz Polski, Jugosławji, Rumunji i po części Japonji, nie posiada właściwie znaczniejszych objektów w przedsiębiorstwach we właściwem tego słowa znaczeniu. I sądzę, że nasz budżet wyglądałby daleko lepiej, byłby o wiele bliższy ideału, jaki nam teorja stawia, gdyby przedsiębiorstwa w nim nie figurowały, gdyby wszystkie były skomercjalizowane i gdybyśmy mogli odciążyć budżet i po stronie dochodów i po stronie wydatków od tych często bardzo niepewnych cyfr i sum.</u>
+ <u xml:id="u-25.31" who="#SGliwic">Jak to stwierdził już czcigodny referent generalny, w budżecie naszym w znacznej sumie figurują inwestycje. Inwestycje te nie mogą nie obciążać budżetu naszego, albowiem, jako młode państwo, rozbudowuje się i dopiero teraz właściwie tę rozbudowę rozpoczynamy. P. sen. Szarski wykazał nam tu. że w ciągu ostatnich dwóch lat budżetowych na te cele wydano ni mniej ni więcej, jak prawie 900 miljonów złotych. Byłoby rzeczą bardziej wskazaną, żeby ta cyfra znikła z budżetu, albowiem nie wolno nakładać na jedno pokolenie tych ciężarów, które powinne być rozłożone na szereg pokoleń. Sądzę, że instytucje kredytowe rządowe są po to stworzone, by właśnie mogły w inwestycjach państwu naszemu pomóc i w ten sposób usunąć z budżetu te bardzo znaczne sumy. Ale wtedy byłoby rzeczą konieczną ażeby te same instytucje kredytowe odciążone zostały od tych wszystkich niepotrzebnych dla nich, mniemam, przedsiębiorstw, na które wielkie fundusze łożyć muszą. Z drugiej strony do inwestycyj właśnie powinne się kierować te kapitały, jakie rząd w postaci pożyczek zagranicznych uzyskać może i uzyskać powinien. A wtedy, powtarzam, mogłyby inwestycje z naszego budżetu zniknąć, a pozostałyby tylko amortyzacja i odsetki.</u>
+ <u xml:id="u-25.32" who="#SGliwic">Uważam znowu za stosowne przypomnieć że struktura budżetu nie jest tworem rządów pomajowych; tę strukturę budżetu, ten system budżetowy rząd pomajowy odziedziczył po swoich poprzednikach i dotąd jeszcze, zaprzątnięty pracą bieżącą, nie miał czasu i możności jej zmienić. Sądzę, że dobrze będzie — i jest to naszym obowiązkiem — Rządowi na tę stronę budżetowania wskazać.</u>
+ <u xml:id="u-25.33" who="#SGliwic">Mniemam także — i tu nawiążę do tego, co mówił mój przyjaciel, kolega partyjny i prezes naszej grupy w Senacie, s. Roman, — że budżet mógłby być skomprymowany jeszcze w innym kierunku. Kompresje budżetowe bieżące, że tak powiem, minister musi przeprowadzić wogóle, i cieszę się bardzo, że sen. Kulerski, należący do ugrupowania, którego niektórzy członkowie oświadczali, że suma preliminowana musi być koniecznie wydana, że sen. Kulerski zgadza się na to, by minister miał prawo, a nawet obowiązek w odpowiednim momencie te czy inne wydatki obcinać. Nie o tej bieżącej kompresji chcę mówić. Przedstawmy sobie na jedną chwilę, że, jak tego chce sen. Roman, ilość województw się zmniejszyła. Sądzę, że rezultatem budżetowym tego faktu będzie także bardzo znaczny i silny spadek wydatków, przytem zmniejszenie to nie będzie chwilowe, nie przypadkowe, lecz stałe.</u>
+ <u xml:id="u-25.34" who="#SGliwic">Pójdę dalej. Po przeprowadzeniu rewizji Konstytucji, — o czem nie mówię, bo to niestety nie należy do nas — sądzę, że byłoby rzeczą niezmiernej wagi — i to by się odbiło także dodatnio na budżecie — usprawnić administrację naszą i to nie na drobnych odcinkach, bo takie rzeczy nam nie przystają, ale w zakresie szerszym.</u>
+ <u xml:id="u-25.35" who="#SGliwic">Moglibyśmy zmieścić śmiało dwa, trzy czy cztery ministerstwa w jedno. Exempli modo: mamy obecnie Ministerstwo Komunikacji, mamy Ministerstwo Robót Publicznych, mamy Ministerstwo Poczt i Telegrafów, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu mamy Departament Morski. Wiemy przytem dokładnie, że tak, jak rzeczy obecnie stoją, ruch automobilowy np. zaczyna konkurować z ruchem kolejowym, a ruch rzeczny, kolejowy i automobilowy musi być skoordynowany z morskim, i jest rzeczą, mojem zdaniem, wskazaną, a być może i konieczną, aby te ministerstwa i ten departament były skomprymowane w jedno ministerstwo, któreby odpowiednią gospodarkę zupełnie jednolitą mogło prowadzić. A budżetowi by to nie zaszkodziło.</u>
+ <u xml:id="u-25.36" who="#SGliwic">A gdy już mówię o gospodarce, to pozwolą Panowie Senatorowie, że wspomnę o tem, co już od szeregu lat głoszę. Jest rzeczą dla naszego państwa niezbędną i nieodzowną, rzeczą wprost, mojem zdaniem, konieczną mieć — Ministerstwo Gospodarki Narodowej, to ministerstwo, któreby nie wykonywało poszczególnych prac, ale któreby kierowało zupełnie celowo i świadomie całą polityką gospodarczą naszego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-25.37" who="#SGliwic">I jeżeli tutaj wypadnie, być może — nie wchodzę w szczegóły, to jest rzeczą Rządu, — pewne ministerstwa także skomprymować, skoordynować lub zespolić, to uda się to zrobić w sposób łatwy; przykłady mamy w wielu państwach.</u>
+ <u xml:id="u-25.38" who="#SGliwic">Jest to, Wysoki Senacie, że tak powiem zupełnie pozytywny program, który tu przed Wami, daleki będąc od chęci wszelkiej polemiki, roztoczyć pozwoliłem sobie. I jeżeli jakikolwiek pozytywny rezultat ma wyniknąć z naszych prac budżetowych w tej Wysokiej Izbie, która jest przecież emanacją dojrzałej, że się tak wyrażę, rozwagi narodu, to nie w tych drobiazgowych skreśleniach 10, 12 lub 13 tysięcy złotych, ale w wypracowaniu, w porozumieniu z Rządem, takiego planu, który mógłby skutecznie nasz system budżetowy uzdrowić.</u>
+ <u xml:id="u-25.39" who="#SGliwic">Mówiono tu o „cieniach”. Mówiono „o czynniku miarodajnym”. Z punktu widzenia naszych możliwości finansowo-kredytowych, uważam, że jest wielkiem szczęściem Polski, że właśnie w takim momencie posiada ten czynnik miarodajny, i ja, a zemną wielu z nas, nie możemy przedstawić sobie, coby było, gdyby ten czynnik miarodajny usunął się w cień.</u>
+ <u xml:id="u-25.40" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SJanuszewski">Proszę Wysokiego Senatu! Tylu świetnych mówców przewinęło się dzisiaj przez tę trybunę, że mnie bardzo kiepskiemu mówcy będzie może trudno im dorównać, dlatego będę chciał ten brak nadrobić szczerością. Co mi brak krasomówstwa zepsuje, może szczerość zjedna.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#komentarz">(S. Koerner: W polityce kiepska moneta. Inny głos: Nie za szczerość biją.)</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SJanuszewski">P. Wicemarszałek, Senator Gliwic zaniepokoił się, coby to było, gdyby s. Motz był u rządów. Troskę o to czy s. Motz zajmie Belweder, a Belweder pojedzie do Sulejówka zostawiam s. Gliwicowi. Mnie narazie chodzi o rzecz inną, chodzi mi o sytuację, jaka jest, i o tej sytuacji chciałbym w sposób szczery kilka słów powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SJanuszewski">Zanim do niej przejdę, chciałbym jeszcze powiedzieć p. senatorom Gliwicowi i Szuyskiemu. S. Gliwic ciągle się martwi Wyzwoleniem. Powiada, że jego przyjaciele napewno nie daliby pieniędzy, gdyby się dowiedzieli, że takie stronnictwo, jak np. Wyzwolenie jest u władzy. Nie wiem, kto to są przyjaciele p. sen. Gliwica, ale jestem przekonany, że daliby każdemu państwu, które miałoby władzę określoną, stałą, zdecydowaną. Czy stronnictwo o takim czy innym programie przyszłoby do władzy, to dla tych kapitalistów byłoby bez różnicy, bo u władzy jest bardzo radykalne stronnictwo w Anglji, na które powoływał się p. s. Gliwic, jednakowoż pieniądz stamtąd nie uciekł, pieniądze są. Bardzo duże wpływy we Francji mają radykali, bez nich nic dziać się tam nie może. Francja pęcznieć zaczyna od pieniędzy, więc nie chodzi o programy polityczne, dla kapitalistów chodzi o tę stałość i określoność, chodzi o to, aby to, co rządzi, rządziło tak, aby wiedzieli, co zrobić jutro, pojutrze, lub za tydzień, a tymczasem u nas — i tutaj chcę być szczerym — tymczasem u nas ten autorytet, ta forma rządów, którą p. s. Szuyski nazywa autorytetem, stwarza sytuację, że nikt nie wie, co będzie jutro. Nawet s. Roman, który jest prezesem klubu, który popiera ten autorytet, względnie się na nim opiera, nie mógłby mi dziś powiedzieć, co będzie jutro, naturalnie, gdyby był szczery, albowiem słyszeliśmy tutaj wyliczenia tych faktów zaskoczeni znienacka, które potwierdzają to moje twierdzenie. Pozatem autorytet — to dla mnie jest ciekawem — autorytet, jak powiada p. s. Szuyski, dzięki któremu wszystko się u nas tak dobrze dzieje, jednakowoż jest tak niewystarczającym autorytetem, że musi do Sejmu przychodzić w otoczeniu wojska. Co to jest za autorytet? Czy są takie autorytety, któreby dla podtrzymania swego prestige'u musiały opierać się na bagnetach?</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Czy dla Pana wojsko jest niebezpieczne?)</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SJanuszewski">Wojsko w parlamencie jest bardzo niebezpieczne, nie dla parlamentu, tylko dla państwa. Bo wojsko, które wchodzi do parlamentu, zdradza chęć zajęcia się polityką. Już to Panom mówił p. s. Motz. Ja, jako wojskowy, twierdzę, że wojsko, które zajmuje się polityką, niszczy państwo i co do tego mocno jestem przekonany, tego przekonania się nie obawiam, zresztą to moje przekonanie jest stwierdzone w historji. Co karta w historji, gdybyśmy, Panowie, zechcieli wstecz je przewracać w historji dziejów, zobaczylibyście, jakie spada na kraj nieszczęście, jeżeli wojsko zaczyna zajmować się polityką.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Naprzykład Napoleon.)</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SJanuszewski">Napoleon był całkiem innym autorytetem.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#komentarz">(S. Nocznicki: A koniec Napoleona jaki był?)</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#SJanuszewski">Nie porównajmy lepiej Napoleona z naszemi obecnemi stosunkami.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic)</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#SJanuszewski">Proszę Wysokiej Izby, nie będę wchodził w tej chwili w te przyczyny ekonomiczne, które powodują kryzys. Dla mnie są to, proszę mi wierzyć, zupełnie drugorzędne przyczyny. Pierwszorzędną zasadniczą przyczyną jest to, że wszystko u nas wisi na wielkim znaku zapytania. I przyjaciele p. s. Gliwica nie dlatego tutaj nie przychodzą z pieniędzmi, że są stronnictwa, które wotują za reformą rolną, jak mówił s. Szuyski, tylko dlatego, że egzystuje w życiu politycznem ten znak zapytania. Niema równowagi politycznej i ten stały czynnik nierównowagi politycznej dziś ponosi całą odpowiedzialność za to, co jest i za to, że nie można tego tak szybko, jakby interes Państwa wymagał, naprawić. Wszyscy Panowie, którzy się stykają z gospodarką miast, wiedzą, jak miasta starały się o pieniądze, jabym mógł przytoczyć nazwiska, i zawsze odpowiadano im: Ale nie teraz, niech się ustabilizuje życie polityczne u was.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: W miastach.)</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#SJanuszewski">Nie, w Polsce. To jest niestety prawda, i to bardzo przykra prawda. Sądzę, że my bez tych obcych pieniędzy damy sobie radę, ale tylko wtedy, jeżeli ustabilizujemy warunki polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#SJanuszewski">Mam jedno za złe Sejmowi — wielu ludzi wiele zła w nim widziało, szczególniej stronnictwo rządzące — ja mam jedno, mianowicie, że nie dość energicznie dąży do tej stabilizacji. Tu s. Kłuszyńska powiedziała, że chodziło Sejmowi o Polskę i dlatego chce pójść na kompromis. Uważam, że im dłużej to będzie robił, tem dla Polski będzie gorzej. Albowiem dla mnie zdecydowana walka, przechylanie się na lewo lub na prawo w krótkim czasie jest lepsze, aniżeli to, co jest obecnie. Wolałbym nawet, żeby Belweder zwyciężył z wojskiem na czele, aniżeliby miała zbyt długo trwać ta niejasna sytuacja, która jest obecnie, o to mi chodzi, żeby w mojem przemówieniu podkreślić tę właśnie największą bolączkę Polski.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#SJanuszewski">Panowie z bloku rządowego chcieli dziś bronić sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Ciężko to bardzo Panom szło. Wiem, jestem przekonany, że sami się Panowie tem trapicie. Ale niestety nic na to poradzić nie możecie. Sądzę, że czas, względnie życie samo, które się staje coraz bardziej określone i coraz mocniej biję w tę nieokreśloność sytuacji, tę rzecz rozstrzygnie i to rozstrzygnie przypuszczalnie na naszą stronę. Można się dziwić, że w tej nieokreślonej sytuacji wotujemy za budżetem, gdyż będziemy głosowali za budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Bardzo ładnie i słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#SJanuszewski">Otóż kieruje nami motyw ten, który kieruje i opozycją sejmową w tej walce, mianowicie wzgląd na interes Państwa — na przyszłość Polski. Ale obwarowujemy się w tym budżecie artykułem 6 ustawy skarbowej, chociaż nie wiemy, czy będzie respektowany, bo ustawy skarbowe nie byty respektowane dotąd.</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#SJanuszewski">Wierzę w to mocno, że Minister Skarbu nie dotrzyma tego przyrzeczenia, które dał na Komisji Skarbowej, że gdy będzie miał wydać najmniejszy grosz to będzie ciągle Sejm zwoływał. Nie wierzę w to, bo Sejm czynnikom decydującym nie jest znów tak bardzo przyjemny i przypuszczam, że art. 6 pozwoli jednak Ministrowi administrować budżetem dobrze, a nie tak, jak administrował poprzedni minister skarbu, którym zajął się Trybunał Stanu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#WicemarszałekGliwic">Lista mówców wyczerpana. W ten sposób dziś została zakończona debata ogólna nad budżetem i stwierdzić tu muszę z tego miejsca, że, z wyjątkiem jednego przemówienia, utrzymana została na wysokim poziomie, który cechuje naszą Izbę.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do 2 punktu porządku dziennego, mianowicie: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., część 1 — Prezydent Rzeczypospolitej — sprawozdawca s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Przedkładam Wysokiemu Senatowi sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetu Prezydenta Rzeczypospolitej za okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SKłuszyńska">Komisja Budżetowa Sejmu zmieniła preliminarz w budżecie zwyczajnym, jak i nadzwyczajnym. Mianowicie przeniosła do wydatków nadzwyczajnych sumę 220.000 zł. z budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (część 13), dział 8 — Sztuka — rozdział 2 § 9 na odbudowę i uporządkowanie pałacu w Spale.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SKłuszyńska">Spała, jak wiadomo, została przed dwoma laty wyłączona z gmachów reprezentacyjnych i przeniesiona do budżetu Prezydenta.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SKłuszyńska">W budżecie zwyczajnym podniesiono uposażenie Prezydenta o 5.000 zł. miesięcznie, to znaczy o 60.000 rocznie. Rząd b. premjera Świtalskiego wystąpił z takim wnioskiem.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#SKłuszyńska">Przed dwoma laty jeden z posłów Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem również przeprowadził podwyżkę uposażenia.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SKłuszyńska">Takie stawianie sprawy poborów dla Prezydenta jest w najwyższym stopniu niewłaściwe, a co najważniejsze niezgodne z prawem. Art. 52 Konstytucji wyraźnie mówi, że Prezydent Rzeczypospolitej otrzymuje uposażenie według osobnej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#SKłuszyńska">Komisja Budżetowa Sejmu przyjęła rezolucję, wzywającą Rząd do przedłożenia, zgodnie z art. 52 Konstytucji, projektu ustawy o uposażeniu Prezydenta.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#SKłuszyńska">Budżet Prezydenta przedstawiałby się na rok 1930/31 w sumie globalnej: w dochodach 242.684, wydatki zwyczajne 4.058.896 (w roku ubiegłym 3.862.963), wydatki nadzwyczajne 520.000 zł., razem 4.578.896 zł.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#SKłuszyńska">Wzrost wydatków, preliminowanych na rok 1930/31, w porównaniu z r. 1929/30 wynosi 715.933 zł. W tych sumach jest zakup mebli na Wawel za 300.000 zł., konserwacja pałacu w Spalę 220.000 i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#SKłuszyńska">Nie będę czytała wszystkich pozycyj, bo Wysoki Senat może sobie te pozycje sam przeczytać. Stwierdzam tylko, że budżet Prezydenta Rzeczypospolitej wzrasta stale. I tak w r. 1926/7 wynosił 2.436.260, a w r. 1930/31 już wynosi 4.578.896.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#SKłuszyńska">Specjalnie wysoka jest suma wydatków na kancelarję wojskową Prezydenta — 1.294.240 zł., a skład osobowy kancelarji wynosi 335 osób, z tego wojskowych jest 311, a cywilnych 24.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#SKłuszyńska">Kolumna automobilowa p. Prezydenta Rzeczypospolitej liczy 22 samochodów. Takich pozycji nie spotykamy w budżetach prezydentów żadnej republiki. W Stanach Zjednoczonych, najbogatszym kraju, ze 108 miljonami mieszkańców (Polska liczy 31 miljonów), utrzymanie prezydenta kosztowało w roku 1929 — 438.000 dolarów, co równa się 3.898.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#SKłuszyńska">Organizacja domu cywilnego, jak i kancelarji wojskowej Prezydenta jest w Polsce zakrojona na szerszą skalę, niż zagranicą.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#SKłuszyńska">W Niemczech, liczących około 62 miljonów mieszkańców, budżet prezydenta Rzeszy wynosił w r. 1929 — 650.000 marek, czyli 1.379.060 zł. Prezydent w Niemczech ma do dyspozycji zaledwie 2 samochody, 20 urzędników i 35 funkcjonarjuszów służby niższej stanowi otoczenie prezydenta.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#SKłuszyńska">Prezydent Republiki Francuskiej otrzymuje 1.800.000 franków uposażenia. Łączna suma wydatków z utrzymaniem pałaców, domu cywilnego i wojskowego, podróżami, przyjęciami, wynosi około 6.000.000 franków. Suma ta równa się 2.000.000 zł. Francja zalicza się do najbogatszych krajów w Europie.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#SKłuszyńska">Ze względu na specjalny charakter tego budżetu w przekonaniu, że pewne oszczędności będą przez powołane czynniki przeprowadzone, Komisja Skarbowo-Budżetowa nie proponuje żadnych skreśleń i wnosi:</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy Prezydenta Rzeczypospolitej w brzmieniu, przyjętem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu nikt się nie zapisał. Głosowanie odbędzie się w odpowiednim czasie.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do następnego punktu: część 2a Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Parlament w Polsce, mimo okrzyczanego rzekomo sejmowładztwa i przewagi Sejmu nad wszystkiemi innemi czynnikami w Państwie, jest pod względem administracyjnym i budżetowym w porównaniu z innemi państwami ograniczony.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SKłuszyńska">Podlega ogólnym normom w znacznie wyższym stopniu i nie może być mowy o przywilejach. W Polsce budżety obu Izb są ustalone przez Marszałków Izb, w porozumieniu z Ministerstwem Skarbu, a N. I. K. wykonuje kontrolę na ogólnych zasadach. Sprawozdania są ogłaszane w wydawnictwach N. I. K.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SKłuszyńska">W innych krajach Europy, jak np. w Niemczech, o budżecie parlamentu decyduje przewodniczący Reichstagu i gotowy budżet przesyła ministrowi skarbu. Ewentualne zastrzeżenia minister może złożyć Reichstagowi.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SKłuszyńska">We Francji budżety parlamentu nie podlegają kontroli ogólnej. Specjalnie wybrana komisja układa budżety i wykonuje kontrolę.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SKłuszyńska">Marszałkowie Sejmu i Senatu w Polsce, w myśl 5 i 7 art. ustawy skarbowej, mają jedynie prawo przenosić kredyty z paragrafów na paragrafy, obejmujące wydatki osobowe, i przepis o miesięcznem ustaleniu kredytów nie dotyczy budżetu Sejmu i Senatu. Marszałkowie nie mają żadnych funduszów dyspozycyjnych, a fundusze reprezentacyjne podlegają ogólnej kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SKłuszyńska">Koszty utrzymania parlamentu w Polsce są najniższe w Europie wynoszą zaledwie 0,4% całego budżetu i nie wykazują tendencji zwyżkowych, co uwidocznia załączona tabelka za okres od 1925 do 1930/31 r.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SKłuszyńska">W innych krajach procent ten jest znacznie wyższy, Niemcy 0,98%, Czechosłowacja 0,43%.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#SKłuszyńska">Djety poselskie, jak i stan urzędników i stopnie ich uposażeń są również daleko niższe, niż w parlamentach innych krajów.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#SKłuszyńska">W Polsce każdy obywatel obciążony jest 34 gr. rocznie na utrzymanie parlamentu.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SKłuszyńska">Djety poselskie są najniższe, wynoszą 1.310 zł miesięcznie, kiedy w Niemczech posłowie otrzymują 1.780 zł, we Francji 1.750 zł, w Czechosłowacji 1.640 zł. Wydatki rzeczowe i osobowe wynoszą zaledwie 24% budżetu, gdy w innych krajach dochodzi nawet do 40%, jak we Francji.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#SKłuszyńska">Cały ogrom pracy terminowej, gorączkowej, podczas obrad parlamentu dokonuje się przy udziale 61 urzędników, gdy np. w małej Austrji jest ich 151.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#SKłuszyńska">Działalność parlamentu dzieli się od r. 1929 na biuro Sejmu, Senatu i wspólną biljotekę.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#SKłuszyńska">Suma dochodów w budżecie Sejmu na r. 1930/31 preliminowana na zł 227.780 i na 8.852.026 w wydatkach zwyczajnych i w wydatkach nadzwyczajnych zł 518.000.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#SKłuszyńska">Sejm uchwalił podniesienie wydatków do sumy 9.493.989 zł, w tem nadzwyczajnych do 555.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#SKłuszyńska">Podwyżka wynosząca 8.087 zł w związku z dokonaną zmianą w tabeli etatów urzędniczych jest zupełnie usprawiedliwiona, ponieważ niektórzy urzędnicy Sejmu i Senatu po 7 i 8 lat byli na tym samym etacie bez żadnego awansu.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#SKłuszyńska">Kredyt w § 2 — wydatki osobowe — podwyższono o 2.876 zł w związku z podwyższeniem § 1.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#SKłuszyńska">Kredyt w § 5 — pomieszczenie — podwyższono o 15.000 zł, a to wobec znacznej zwyżki ceny węgla i koksu.</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#SKłuszyńska">Kredyt w § 6 — wydatki biurowe — podwyższono o 11.000 zł na uzupełnienie w paragrafie tym pozycji na wykonanie półek żelaznych do bibljoteki. Zwyżka wywołana jest wzrostem cen materjałów i robocizny.</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#SKłuszyńska">Kredyt w § 9 — remont i konserwacja budowli — podwyższono o 50.000 zł do 88.000 zł. Remont i konserwacja obejmuje tak nowe, jak i stare budowle.</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#SKłuszyńska">W wydatkach nadzwyczajnych kredyt w § 6 w sumie 100.000 zł na projektowane malowidła dla sali sejmowej postanowiono skreślić, ze względu na ciężkie położenie gospodarcze i konieczność oszczędności.</u>
+ <u xml:id="u-31.20" who="#SKłuszyńska">Natomiast podwyższono § 9 o 137.000 zł na wykonanie robót ziemnych i kanalizacyjnych przy budowie domu dla niższych funkcjonarjuszy. Na uporządkowanie ogrodu sejmowego podwyższono sumę 3.000 zł o 27.000, razem 30.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.21" who="#SKłuszyńska">Społeczną akcję parlamentu należy podkreślić z uznaniem.</u>
+ <u xml:id="u-31.22" who="#SKłuszyńska">Wybudowanie domu dla posłów i senatorów ma wielkie znaczenie przy panującej w Warszawie nędzy mieszkaniowej. Jest to jedyny tego rodzaju dom w Europie. Dom mieszkalny dla niższych funkcjonarjuszów ma jeszcze większe znaczenie. W ciemnych i przepełnionych izbach gnieżdżą się dotychczas rodziny tych pracowników. Dla dzieci w nowym domu urządzone będzie świetlica dla starszych i ognisko dla młodszych pod kierunkiem fachowych sił nauczycielskich. Na terenie Sejmu jest 145 do 150 małych dzieci osób mieszkających w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-31.23" who="#SKłuszyńska">Przechodzę teraz do Bibljoteki Sejmu i Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-31.24" who="#SKłuszyńska">Bibljoteka ma swój specjalny charakter. Posiada bowiem bardzo cenny i jedyny w swoim rodzaju księgozbiór w Polsce, przystosowany do zakresu prac parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-31.25" who="#SKłuszyńska">Ze sprawozdania przedłożonego Sejmowi wyjmuję kilka szczegółów, przedstawiających, jak przy skromnych środkach, ale ofiarnej pracy można dokonać rzeczy zupełnie niewspółmiernych.</u>
+ <u xml:id="u-31.26" who="#SKłuszyńska">Budżet bibljoteki wynosi 45.000 zł. Bibljoteka zaopatrzona jest w 623 czasopism naukowych, a czytelnia w 210 dzienników, w czem 44 zagraniczne, i 350 tygodników, razem 1.183. Bibljoteka Sejmu i Senatu liczyła na 1 stycznia 1930 r.: w bibljotece zasadniczej 17.911 dzieł i 1.604 tytuły wydawnictw perjodycznych, w bibljotece podręcznej — 785 dzieł oraz 5.632 dublety.</u>
+ <u xml:id="u-31.27" who="#SKłuszyńska">Należy z uznaniem podkreślić współpracę personelu bibljoteki z posłami i senatorami przy przygotowaniu potrzebnego materjału statystycznego czy informacyjnego, potrzebnego do referatów.</u>
+ <u xml:id="u-31.28" who="#SKłuszyńska">W tym kierunku należy rozszerzyć działalność, organizując stałe biuro prac przygotowawczych.</u>
+ <u xml:id="u-31.29" who="#SKłuszyńska">Referat prawny przy bibljotece rozpoczął pracę nad zgromadzeniem materjału, dotyczącego precedensów i wypadków proceduralnych. Kierownictwo bibljoteki przygotowuje w ten sposób aparat pomocniczo-naukowy, co należy z uznaniem podnieść.</u>
+ <u xml:id="u-31.30" who="#SKłuszyńska">Dla polskich stosunków ma taki aparat pierwszorzędne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-31.31" who="#SKłuszyńska">Jeszcze kilka słów powiem o stosunkach z zagranicznemi parlamentami.</u>
+ <u xml:id="u-31.32" who="#SKłuszyńska">Grupa parlamentarna polsko-francuska, powołana do życia w r. 1927, utrzymuje żywy kontakt z odpowiednikiem w parlamencie francuskim: grupą francusko-polską.</u>
+ <u xml:id="u-31.33" who="#SKłuszyńska">W jesieni ub. r. przyjechała grupa posłów i senatorów francuskich na P. W. K., zwiedziła kilka miast w Polsce, polskie morze i Warszawę, gdzie podejmowano ją w parlamencie. Należy przypomnieć, że w r. 1927 polscy przedstawiciele parlamentu byli podejmowani we Francji bardzo gościnnie.</u>
+ <u xml:id="u-31.34" who="#SKłuszyńska">Oprócz tego na terenie parlamentu jest jeszcze Unja Międzyparlamentarna.</u>
+ <u xml:id="u-31.35" who="#SKłuszyńska">Imieniem Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę:</u>
+ <u xml:id="u-31.36" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy Sejmu w brzmieniu, przyjętem przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#WicemarszałekGliwic">Nikt się do głosu nie zapisał. Przechodzimy do preliminarza budżetu Senatu. P. s. Kłuszyńska ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SKłuszyńska">Suma dochodów w budżecie Senatu na r. 1930/31 preliminowana jest na złotych 47.408; w wydatkach zwyczajnych preliminowano zł 2.267.949, a w wydatkach nadzwyczajnych zł 161.100.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SKłuszyńska">Dochody Senatu w przeważającej części wpływają z czynszu za lokale, zajmowane przez senatorów w domu dla posłów i senatorów, i utrzymane są na poziomie dochodów, preliminowanych w budżecie na rok bieżący.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SKłuszyńska">Wydatki zwyczajne Senatu ze względu na cel, któremu służą, można podzielić z ogólnego punktu widzenia na osobowe i administracyjno-rzeczowe.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SKłuszyńska">W grupie wydatków osobowych znajdują się uposażenia pracowników Senatu, zawarte w § 1, 4 i t. d. — nie będę szczegółowo o tem mówiła, ponieważ Panowie mogą sobie przeczytać w przedłożonem sprawozdaniu.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SKłuszyńska">Grupa wydatków administracyjno-rzeczowych nieznacznie wzrosła w porównaniu z budżetem na rok bieżący głównie z powodu zamierzonego uzupełnienia inwentarza biurowego.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SKłuszyńska">Sejm uchwalił dochody i wydatki preliminarza budżetowego Senatu w wysokości preliminowanej bez zmian. Jest to stosunek lojalności jednej Izby w stosunku do drugiej.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SKłuszyńska">Tu chciałabym jednak wyjaśnić pewne nieporozumienia, mianowicie wydrukowano w sprawozdaniu, że Komisja Skarbowo-Budżetowa przyjęła proponowane przezemnie skreślenie pozycji 96.100 zł na umeblowanie salonów reprezentacyjnych Marszałka Senatu, powodując się koniecznością oszczędności.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SKłuszyńska">To były moje motywy, jednak stwierdzam, że Komisja Skarbowo-Budżetowa mojego stanowiska nie podzieliła i postanowiła wnieść do budżetu tę sumę 96.100 zł. Wprawdzie kancelarja cywilna upomina się o te meble, ale szef kancelarji zgodził się na ewentualne skreślenie z inwentarza tych mebli i przekazanie ich Senatowi. Oczywiście to jest rzecz pertraktacyj między kancelarją Senatu a kancelarją cywilną Pana Prezydenta, ale zdaje mi się, że sprawa ta ma widoki pomyślnego załatwienia. Ja osobiście wyrażam przekonanie, że mebli tych w r. 1930/31 z Senatu nikt nie zabierze ze względu na trudną sytuację gospodarczą i potrzebę oszczędności choćby na tym małym odcinku.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#SKłuszyńska">Nie będę tutaj szczegółowo omawiała wszystkich pozycyj dochodowych i rozchodowych Senatu, ponieważ Panowie mają to wszystko wydrukowane i dlatego w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy Senatu według uchwały Sejmu, to znaczy się z temi 96.100 zł, o których poprzednio wspominałam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu nikt nie jest zapisany, przystępujemy do ostatniego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym Kontroli Państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Budżet Kontroli Państwowej jest bardzo skromny i nie wykazuje tendencji zwyżkowych w tym stosunku, w jakim rosną jego agendy o pierwszorzędnem znaczeniu ze stanowiska interesów państwa. Na wstępie muszę zaznaczyć, że koło działalności N. I. K. wytworzyła się atmosfera anormalna, jako konsekwencja nienormalnych stosunków, jakie zapanowały w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#SKłuszyńska">We wszystkich państwach działa kontrola. Jest to wielka zdobycz i probierz demokratyzacji społeczeństw.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#SKłuszyńska">W żadnym parlamencie kontrola nie jest przedmiotem napastliwych wystąpień i usiłowań poderwania jej autorytetu. Od N. I. K. społeczeństwo i jego przedstawiciele w parlamencie oczekują pomocy w walce praworządności z samowolą.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#SKłuszyńska">Najwyższa Izba Kontroli musi pracować w atmosferze spokojnej, wywieranie nacisku z jakiejkolwiek strony jest szkodliwe dla powagi jej pracy, wytwarza bowiem w gronie urzędników Najwyższej Izby Kontroli uczucie niepewności i nieufności. W Polsce Najwyższa Izba Kontroli ma wielkie zadanie. Głos jej musi być słuchany przez społeczeństwo z tem przekonaniem, że tylko słuszność i bezstronność są decydującemi czynnikami przy formułowaniu uwag czy sprawozdań z działalności rządu lub poszczególnych ministerstw czy innych czynników z tytułu swojego urzędu odpowiedzialnych przed społeczeństwem. Kolegjalny charakter Najwyższej Izby Kontroli daje w tej mierze pełną gwarancję.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#SKłuszyńska">Nie będę omawiała przekroczeń budżetowych dodatkowych kredytów, bo podkomisja sejmowa bada te sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#SKłuszyńska">Należy jednak stwierdzić, że samowolne szafowanie funduszami podatkowemi spotkało na swojej drodze zaporę w działalności Najwyższej Izby Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#SKłuszyńska">Wprawdzie Rząd wydał i w roku budżetowym 1929/30 — 48.000.000 zł bez uchwały Sejmu, łamiąc art. 6 ustawy skarbowej, w którym to artykule zupełnie jasno określono, kiedy rządowi przysługuje prawo przekroczenia budżetu. Rząd zawiadomił jednak Marszałka Sejmu, Najwyższą Izbę Kontroli, o wydatkowanych sumach, ogłaszając to w Monitorze. A przed rokiem właśnie odbywała się wędrówka Premjera Bartla między Belwederem i Sejmem w sprawie przedłożeń dodatkowych kredytów.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#SKłuszyńska">Po przez sprawę b. ministra Czechowicza przed Trybunałem Stanu zwyciężyła siła moralna Sejmu, za którą opowiedziała się niezależna opinją publiczna.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#SKłuszyńska">Budżet Najwyższej Izby Kontroli, przedłożony przez Rząd, Sejm przyjął w sumie globalnej bez zmian. Nastąpiło tylko przeniesienie jednej pozycji w porozumieniu z Ministerstwem Skarbu — z budżetu nadzwyczajnego w par. 9 w sumie 120.000 zł do budżetu zwyczajnego par. 1: Uposażenia.</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#SKłuszyńska">Budżet Najwyższej Izby Kontroli przedstawia się na rok 1930/31 tak: dochody zwyczajne 207.530 zł, rok 1929/30 — 145.055 zł, daje to zwyżkę 62.475 zł.</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#SKłuszyńska">Wydatki na rok 1930/31, preliminowane przez Rząd: zwyczajne 6.190.600 zł, nadzwyczajne: 1.760.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-35.11" who="#SKłuszyńska">Suma 120.000 przeniesiona z budżetu nadzwyczajnego, przeznaczonego na gmach Najwyższej Izby Kontroli i na gmach dla Okręgowej Izby Kontroli w Brześciu nad Bugiem, do budżetu zwyczajnego uposażenia podyktowana jest koniecznością wypłacenia urzędnikom N. I. K. dodatkowo remuneracji za ich ciężką i odpowiedzialną pracę. W myśl 31 art. ustawy o N. I. K., ograniczającym do minimum możność zarobkowania dodatkowego urzędników, ich położenie materjalne jest bardzo ciężkie. Powoduje to występowanie ze służby N. I. K. sił kwalifikowanych, bez których praca N. I. K. mogłaby poważnie ucierpić.</u>
+ <u xml:id="u-35.12" who="#SKłuszyńska">Byłoby wskazane, żeby w budżecie na rok 1931/32 Rząd wstawił odpowiednie kredyty na podniesienie płac urzędników N. I. K.</u>
+ <u xml:id="u-35.13" who="#SKłuszyńska">W imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy Kontroli Państwowej według uchwały Sejmu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu nikt się nie zapisał. W ten sposób wyczerpaliśmy porządek dzienny. Sądzę, że zadość uczynię intencji Wysokiego Senatu, jeżeli w jego imieniu podziękuję p. s. Kłuszyńskiej, że się podjęła referowania aż 5 budżetów i 4 z nich już zreferowała.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#WicemarszałekGliwic">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10 rano z następującym porządkiem dziennym:</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#WicemarszałekGliwic">Dalsza rozprawa budżetowa nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa, częścią 16 — Ministerstwo Reform Rolnych i częścią 14 — Ministerstwo Robót Publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#WicemarszałekGliwic">Nie słyszę protestu, uważam porządek dzienny za przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#WicemarszałekGliwic">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 18.30.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..e6f2485
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/header.xml
@@ -0,0 +1,65 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00027-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 27)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 27)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">27</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_027_000005630.odt</note>
+ <date>1930-03-08</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGruszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gruszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKuźmyn" role="speaker">
+ <persName>S. Kuźmyn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMarchlewski" role="speaker">
+ <persName>S. Marchlewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNiezabytowski" role="speaker">
+ <persName>S. Niezabytowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SNowak" role="speaker">
+ <persName>S. Nowak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzuyski" role="speaker">
+ <persName>S. Szuyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWańkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Wańkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..1782195
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00027-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,328 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#SBoguszewski">Wysoki Senacie! Pragnę zwrócić przedewszystkiem uwagę na to, że w obecnej sytuacji gospodarczej budżet Ministerstwa Rolnictwa ma stosunkowo małe znaczenie. Budżetem i budżetowemi pozycjami nie da się poprawić tej sytuacji gospodarczej, która ogarnęła nietylko Polskę, ale w zakresie płodów, które w głównej mierze Polska produkuje, ogarnęła conajmniej wszystkie rynki europejskie, całe rolnictwo europejskie. Rolnictwo w ostatnim roku od poprzednich jeszcze zbiorów dotknięte zostało głównie spadkiem cen na zboże i na ziemniaki: doszło do tego, że dla głównych polskich produktów dla żyta i ziemniaków niema zbytu. W obecnym momencie już zaczynają również spadać ceny na trzodę, na inwentarz i oczywiście kryzys rozciąga się na warstwę drobnych rolników, podczas kiedy niskie ceny na zboże dotykają przedewszystkiem wielkie rolnictwo. Polska produkuje głównie żyto i ziemniaki, i przy obliczeniu na głowę ludności stoi w tej produkcji na pierwszem miejscu na całym świecie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#SBoguszewski">Mam dane z Litwy, tam wprawdzie jest większa produkcja żyta i ziemniaków, ale zdaje mi się, że ta polega poprostu na nieporozumieniu, bo jednak produkcja żyta i ziemniaków na głowę ludności w Polsce jest większą, aniżeli gdziekolwiek indziej, większa nawet, aniżeli w Rosji, która ma najwyższą po Polsce na głowę ludności ilość produkowanego żyta i ziemniaków.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#SBoguszewski">Są to artykuły, których zbyt jest niesłychanie utrudniony, i coraz bardziej się zacieśnia. Dlatego wydaje się niezbędnem nietylko wysuwanie więc tego hasła, które było dotychczas wysuwane, t. zn. maximum produkcji rolniczej, ale należy zwrócić uwagę na to, co się produkuje, na jakość produkcji. Oczywiście Polska ma wszelkie warunki po temu. aby rozwiązać produkcję zwierzęcą ze względu właśnie na te artykuły produkcji roślinnej, które Polskę stawiają w rzędzie największych producentów w Europie.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#SBoguszewski">Jeżeli chodzi o stosunek stanu posiadania gospodarstw związanych z produkcją, to jest całe mnóstwo gospodarstw (około półtora miljona) w Polsce, których produkcja roczna żyta i pszenicy jest poniżej przeciętnej normy spożycia dla całego Państwa. Gdyż prawie połowa gospodarstw do 50 ha produkuje żyta i pszenicy mniej, aniżeli wypada przeciętne spożycie na głowę ludności. Oczywiście kwestja tej produkcji ściśle wiąże się z ilością pól obsiewanych różnemi płodami.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#SBoguszewski">Zdumiewającem jest to, że nawet w takich województwach jak w tarnopolskiem, które posiada właściwie ziemię tylko pszenną, jednak obsiew żyta jest większy niż obsiew pszenicy. Tłomaczy się to w dużej mierze tem, że produkcja pszenicy jest trudniejsza, pszenica łatwiej ulega najrozmaitszym szkodnikom i wskutek tego, a głównie wskutek przyzwyczajenia, wskutek pewnych tradycyj zastarzałych, żyto ma znaczną przewagę nad pszenicą.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#SBoguszewski">Hasła, wysuwane dawniej, aby jak największe plony wydobyć z jednostki, doprowadziły istotnie do tego, że rolnictwo z wielkim wysiłkiem pracy i z znacznym nakładem kapitału doprowadziło do uzyskiwania z hektara znaczniejszych plonów, szczególniej w życie, aniżeli to miało miejsce przed wojną. Wysiłek ten jednak zawiódł, nie wskutek tego, żeby nie osiągnięto wysokich plonów, ale wskutek tego, że uzyskanie wysokich plonów w roku bieżącym przyczyniło się, między innemi, do jeszcze większego spadku cen na zboże. Wskutek tego nastrój wśród rolników wytworzył się taki, że zmusza do wyrażenia obawy, czy wysoka produkcja może leży istotnie w interesie rolnika. To jest mojem zdaniem największe niebezpieczeństwo związane z kryzysem obecnym. Utrzymanie zasady, że wysoka produkcja może zabezpieczyć rolnikowi rozwój gospodarstwa, powinno być za wszelką cenę restytuowane. Zachwianie wiary w wysokość produkcji, które dzisiaj się objawia, i wskutek tego możność ekstensyfikacji gospodarstw rolnych jest wysoce niebezpieczne.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#SBoguszewski">To też cały wysiłek Ministerstwa Rolnictwa i Rządu powinien być skierowany na to, ażeby przy odpowiedniej zmianie kierunku produkcji, którą uważałbym za konieczną, tę wiarę w konieczność utrzymania wysokiej produkcji rolnej znowu w rolnictwie rozbudzić, oczywiście nie środkami budżetowemi. Rząd posiada w ręku swoim szereg innych środków, któremi może doprowadzić do restytuowania tej wiary. Więc oczywiście zarówno cała polityka celna, jak i uregulowanie — i to może jest jednym z najważniejszych czynników — uregulowania handlu artykułami rolnemi, następnie w dużej mierze poparcie działalności spółdzielni rolniczo-handlowych, gdzie rolnik miałby wpływ na zbyt swoich artykułów, dalej stosowanie premji, konkursów, oczywiście i taryfy kolejowe mogą się przyczynić w znacznej mierze do restytuowania wiary, jaką rolnictwo wykazało przy podnoszeniu produkcji w latach powojennych.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#SBoguszewski">Również kolosalne znaczenie ma dla rolnictwa sprawa kredytów rolnych. Rolnictwo jest dość znacznie obdłużone. Już dziś, jak wykazują zestawienia, wielkie rolnictwo, wielka własność w Banku Polskim, w instytucjach państwowych i w instytucjach kredytu długoterminowego jest obdłużone do wysokości 653 miljonów. Oczywiście trzeba liczyć się z tem, że mniej więcej w równej kwocie jest obdłużone w bankach prywatnych. Rolnictwo drobne jest obdłużone w wysokości około 500 miljonów złotych, przyczem stosunek kredytów długoterminowych do krótkoterminowych jest taki, że w tych bankach, których bilanse były dostępne, t. j. Banku Polskiego i bankach długoterminowego kredytu, wielka własność rolna jest obciążona kredytem długoterminowym w 78%, kredytem krótkoterminowym w 22%, natomiast drobna własność rolna jest obciążona w stosunku odwrotnym, kredytem długoterminowym w 19% i krótkoterminowym w 81%. Pozatem drobna własność rolna jest obciążona bardzo znacznie i to kredytem najniebezpieczniejszym, bo kredytem lichwiarskim, kredytem prywatnym, który, powiedzieć można, żeruje w sposób zatrważający na drobnem rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#SBoguszewski">Od bardzo dawna upominają się organizacje rolnicze, w szczególności organizacje kredytu drobno-rolniczego spółdzielczego o przeznaczenie pewnych funduszów na wyrwanie drobnego rolnictwa z rąk lichwiarzy. Jest to postulat zupełnie słuszny, postulat, który mało znajdował zrozumienia w naszych sferach miarodajnych, a który jednak powinien być wzięty pod uwagę. Usiłowania organizacji kredytu rolniczego, wyrwania z rąk lichwy drobnego rolnictwa dotychczas nie dały zbyt dużych rezultatów, z tego względu, że zbyt małemi funduszami rozporządzają one na te cele.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#SBoguszewski">Kryzys obecnie przeżywany wymagałby pociągnięcia do współpracy szerokich sfer zainteresowanych zagadnieniami rolniczemi. Mam tutaj na myśli przedewszystkiem znaczniejszy udział naszych wyższych uczelni, które są dość oderwane od praktycznego rolnictwa i zbyt mało współdziałają przy rozwiązywaniu tych ciężkich zagadnień, które są w rolnictwie do rozstrzygnięcia. Również muszę zwrócić uwagę na to, że wydział ekonomiki gospodarstw rolnych przy Instytucie Puławskim, zajęty dociekaniami, które wymagają wielu lat i dopiero po dłuższym czasie mogą dać rezultaty, za mało zwraca uwagi na bieżące zagadnienia ekonomiczne, związane z drobnem rolnictwem, i wskutek tego wyniki pracy jego dopiero w dalszej przyszłości będą mogły mieć zastosowanie. Obecnie mało one wpływają na zapoznanie się z tą dziedziną produkcji, która u nas dominuje, a której jednak poświęca się zbyt mało uwagi.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#SBoguszewski">Przechodząc do pierwszej części budżetu, t. zn. części administracyjnej, muszę stwierdzić, że w Sejmie budżet ten został podniesiony w wydatkach z 58 miljonów do 60 miljonów zł, jednak i tak jest on mniejszy o 626.000 zł od budżetu z roku poprzedniego.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#SBoguszewski">Nie będę tutaj przytaczał poszczególnych pozycyj budżetowych. Komisja co do tej części budżetu, po rozpatrzeniu go szczegółowem, przyszła do wniosku, który przedkładam jej imieniem, przyjęcia budżetu w brzmieniu sejmowem bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#SBoguszewski">Przejdę teraz jeszcze do omówienia sprawy lasów państwowych. Jest rzeczą wogóle trudną bardzo przy tak krótkim czasie, przeznaczonym Senatowi na rozpatrywanie budżetu, stawiać zbyt daleko idące wnioski co do zmian budżetowych, tembardziej przy lasach państwowych musiałoby się znacznie głębiej wejść w rzecz i znacznie więcej czasu poświęcić na zbadanie stanu tego zagadnienia, niż to może uczynić referent w okresie czasu, kiedy komisja senacka działa. Zaznaczę tylko, że rozwój eksploatacji lasów i stanu lasów, jak wynika z załączonego w sprawozdaniu komisji zestawienia, postępuje naprzód. Głównie należy podkreślić to, że jakość uzyskiwanych w lasach państwowych asortymentów polepsza się. Uzyskano w r. 1927/8 — 45%, drewna użytkowego, w r. 1930/31 już się preliminuje 55,7. Oczywiście, że wskutek tego i dochody, uzyskane z lasów państwowych, zwiększają się. Dochód brutto z metra sześciennego wzrasta również. W r. 1927/28 wynosił 21 zł 32 gr, w r. 1928/29 — 22 zł 92 gr. W związku z tem, na skutek zwiększenia się jakości eksploatowanego drzewa, zwiększa się i koszt eksploatacji. Mimo zwiększenia kosztów ogólnych, kosztów własnych, dochód czysty zwiększył się z 34 zł 72 gr do 43 zł 87 g. Wpływ brutto i czysty dochód preliminowany w roku ostatnim w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększył się, natomiast zmniejszył się w porównaniu do lat poprzednich, przedewszystkiem z tego powodu, że zmniejszyła się ilość wyrąbanego drewna, a zmniejszyła się słusznie, bo nie powinna ona przerastać rocznego przyrostu drewna. W poprzednich latach, wskutek przyczyn niezależnych od dyrekcji lasów, musiano poczynić większe wyręby.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#SBoguszewski">W roku ubiegłym już wspomniałem o tem, że klęski, któreśmy przeżyli w lasach, zmusiły do większej ich eksploatacji. Wskutek tego w następnym czasie eksploatacja musiała być zmniejszona.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#SBoguszewski">Na komisji rozpatrywane było jedno zagadnienie, mianowicie t. zw. etatyzm w lasach państwowych. Słyszy się częstokroć zarzuty, że lasy państwowe zabijają przemysł leśny. Należy podkreślić, że wyrąb we własnym zarządzie w lasach państwowych jest równoznaczny ze sprzętem zbóż we własnym zarządzie w gospodarstwach rolnych. Jest rzeczą nie do pomyślenia nigdzie na zachód od Polski, żeby nie właściciel eksploatował lasy. My natomiast w stosunkach przedwojennych, na bardzo znacznej części Polski, mieliśmy zwyczaj sprzedawania lasu na pniu. Należy uważać zupełnie słuszne i racjonalne, że Dyrekcja Lasów Państwowych przechodzi do wyrębów we własnym zarządzie, bo jedynie taka eksploatacja daje możność odpowiedniego konserwowania lasu i odpowiedniego eksploatowania go. Dlatego też sprawa ta na komisji nie wywołała zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-1.15" who="#SBoguszewski">Kwestja dalszego użytkowania, dalszego przerobu drewna nie była głębiej omawiana na komisji, natomiast postanowiono, żeby w roku następnym bliżej rozpatrzyć zagadnienie przerobu drewna ściętego i dopiero wówczas w tej materji się wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-1.16" who="#SBoguszewski">Również stawiano zarzuty Dyrekcji Lasów Państwowych co do tego, że ona tak absorbuje rynki zagraniczne swoim materjałem, że przemysłowcom leśnym nie pozostawia odpowiedniego miejsca dla ulokowania swojego drewna. Muszę stwierdzić, że przy zawieraniu umów przez Dyrekcję Lasów Państwowych na dostawę drewna na rynki zagraniczne, Dyrekcja nie zawiera ich na ilości żądane przez kupców zagranicznych, pozostawia zawsze pewną część na to, ażeby przedsiębiorcy prywatni, bądź prywatni właściciele mogli odpowiednio swój materjał leśny tam ulokować.</u>
+ <u xml:id="u-1.17" who="#SBoguszewski">Jeżeli chodzi o sprawy budżetowe, to wprowadził Sejm w tej części budżetu pewne zmiany, które nieco zmniejszyły wpływ do Skarbu Państwa na rok budżetowy 1930,31 z 80.218.000 na 78.400.000. Wynikło to głównie z tego, że przeniesiono 5 miljonów zł na emerytury, które figurowały w budżecie Ministerstwa Skarbu, do Lasów Państwowych. Pozatem inne zmiany nie mają większego wpływu.</u>
+ <u xml:id="u-1.18" who="#SBoguszewski">W tym dziale budżetu komisja przedkłada wniosek o przyjęcie preliminarza budżetowego w brzmieniu przez Sejm ustalonem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję. Głos ma p. s. Niezabytowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SNiezabytowski">Wysoka Izbo! Kryzys, który przeżywamy, jest ogólnoświatowy. Ten kryzys był wywołany tem, że wojna światowa dowiodła wszystkim państwom i rządom, że nerw życia jednak leży w rolnictwie, i wszystkie państwa zdecydowały się poprzeć jak najsilniej produkcję rolną, ażeby sprostać swoim potrzebom i ażeby mieć jeszcze wolne na wywóz zboże. Ta nadprodukcja bardzo szybko dała się we znaki całej kuli ziemskiej. Produkowano wszędzie dużo więcej, aniżeli przed wojną, i dużo sprawniej. Rolnictwo przeszło z prymitywnego sposobu eksploatacji na przemysłowy. Olbrzymie wprost połacie ziemi nieobsianej w Ameryce zostały obsiane i to spowodowało, że już w 1923 roku Ameryka, a raczej farmerzy amerykańscy zaczęli opuszczać swoje gospodarstwa, jako nieopłacające się. 24.000 farm opuszczono, zamknięto na cztery spusty a ich właściciele wyprowadzili się do miast, gdzie o zarobki było dużo łatwiej i życie było dużo przyjemniejsze.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SNiezabytowski">To znowu spowodowało, że ceny stosunkowo zaczęły wzrastać. W 1925 roku był już skok, w 1926 był jeszcze znaczniejszy, a kulminacyjnym punktem był rok 1927. Ten rok 1927 i początek roku 1928 i dla Polski okazał się bardzo korzystny. Jeszcze raz zostało stwierdzone, że opłacalność gospodarstw rolnych w Polsce wytwarza ogólny rozkwit w całem życiu ekonomicznem.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SNiezabytowski">Mieliśmy trzy perjody w rolnictwie od powstania Polski. Pierwszy — do roku 1926, kiedy ceny na produkty rolne były niezmiernie niskie. W grudniu 1923 roku cena na zboże wynosiła, w przeliczeniu na złote franki, 6,66 franków za 100 kg.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#SNiezabytowski">To był grudzień 1923 r. Powołuję się na rocznik 1925 r. Głównego Urzędu Statystycznego. Oczywiście, że ten okres dla Polski był niezmiernie ciężki, i widzimy, że stopniowo zanika całe życie ekonomiczne, nietylko rolnictwo, ale i przemysł i handel — wszystkie warstwy były w strasznem przygnębieniu. To była epoka niedoceniania znaczenia rolnictwa przez wszystkie rządy, które wówczas w Polsce były. Dziwnym zbiegiem okoliczności rządy te w wielkiej mierze były zależne od rolników; wiemy, że wówczas i w Sejmie i w Rządzie zasiadali zawodowi rolnicy, którzy wiedzieli, co to jest rolnictwo, a jednak tak się działo, jak gdyby o tem pojęcia nie mieli.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#SNiezabytowski">Szerzono mylnie poglądy wówczas, że drobna własność, a jest jednak prawie 3.300.000 tych gospodarstw w Polsce, nie jest zainteresowana w cenach żyta i zboża wogóle, a tylko w cenach na trzodę chlewną i mięso. Fałsz tych poglądów został obecnie obalony. Ceny na trzodę chlewną i mięso dość się jeszcze trzymają, a jednak katastrofa ekonomiczna wsi jest nadzwyczajna. To przekonało jednak ludzi, że i drobna własność jest zainteresowana w utrzymaniu odpowiednich cen na płody rolnicze, w równej mierze, jak średnia i większa własność.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#SNiezabytowski">Te trzy perjody są następujące: do 1926 roku, koniec 1926 roku, rok 1927 i początek 1928 roku. — Drugi perjod jest ten, kiedy ceny odpowiednio wzrosły i widzimy rozkwit w całem życiu ekonomicznem Polski, wreszcie trzeci perjod — zanik cen w roku 1928, kryzys już w r. 1929 i dalszy spadek cen w r. 1930. Widzimy znowu katastrofę nietylko w rolnictwie — od tego się zaczęło i to jest przyczyną w 90%, bo, oczywiście i inne przyczyny odgrywały tu jeszcze rolę; widzimy zanik życia ekonomicznego, klęskę na całej linji. Zdaje mi się, że to jest tak jasne dla ludzi nawet nieprzygotowanych do kwestji ekonomicznych, że zdawałoby się nie może być wątpliwości co do tego, że przez popieranie rolnictwa prowadzi się do rozkwitu państwa i do dobrobytu.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#SNiezabytowski">Chociaż z serca winszuję Panu Ministrowi Rolnictwa, że teraz rząd jakgdyby zupełnie szczerze działał w tym kierunku, ale zdaje mi się, że to jeszcze zamało, że są jeszcze niedociągnięcia, a jeżeli będą niedociągnięcia, to będzie zawsze ten skutek, jaki był dotąd. Trzeba zupełnie szczerze popierać rolnictwo, wiedząc, że przez popieranie go doprowadzi się do rozkwitu całe życie ekonomiczne państwa. Więc np. ograniczenie przemiału żyta zostało skasowane co do mąki eksportowej, ale pozostawiono dla wewnętrznego spożycia. To jest błąd i powiem dlaczego. Ograniczenie przemiału tyczy się kilkunastu tysięcy młynów w Polsce, te kilkanaście tysięcy młynów to jest kilkanaście tysięcy placówek kupieckich, gdyż młynarz zakupuję zboże, miele i sprzedaje i z tego ma zarobek. Jeżeli ma wolną rękę, nie skrępowaną przez reglamentację przemiału, to wówczas dostosuje się do wszelkiej konjunktury i może wyzyskać odpowiednio chwilę, żeby zrealizować swój zarobek. Przy reglamentacji jest on związany i nie może wyzyskać odpowiednio konjunktury na otręby i mąkę. To skrępowanie bez żadnej wątpliwości spowoduje obniżenie cen zbytu na rynku o parę złotych na kwintalu. I wskutek tego kilkanaście tysięcy tych punktów w Polsce nie odgrywa tej roli, którą rzeczywiście w handlu powinne odgrywać. To jest rzecz, którą trzeba uznać.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#SNiezabytowski">Trzeba zupełnie szczerze popierać rolnictwo dlatego, że jeżeli to się robi z zastrzeżeniami, to pełnego efektu się nie osiągnie. Pamiętam, podczas wojny było hasło: wszystko dla zwycięstwa, i rzeczywiście wszystko się temu podporządkowywało. W życiu ekonomicznem trzeba powiedzieć: wszystko dla rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#SNiezabytowski">Powiedzą: więc mają być inne dziedziny zaniedbane? Nic podobnego. Gdy się wyrobi siłą nabywczą u rolników polskich, to równocześnie i przemysł i handel rozkwitną. To też nie należy niczego zaniedbać, żeby w każdym szczególe i w każdym punkcie poprzeć rolnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#SNiezabytowski">Przed rokiem, czy przed półtora rokiem organizacje rolnicze rzuciły hasło, ażeby wszelkich starań dołożyć, aby na każdym hektarze uprawianej ziemi przybył jeden kwintal zboża. Otwarcie mówiąc, gdy do mnie się z tem zwrócono, jako do ministra, to powiedziałem, że wstrzymuję się od propagowania takiego hasła, bo doskonale zdawałem sobie sprawę z tego, że niedość jest produkować, ale trzeba też znaleźć zbyt, trzeba produkować tak, aby ta produkcja była korzystną, bo nadprodukcja może grozić zmniejszeniem cen. A po wtóre, nie każde zwiększenie produkcji na roli może się opłacić. Wiem bardzo dobrze, że popularyzacja z jednej strony i wielka reklama nawozów sztucznych z drugiej zrobiły to, że wielu, bardzo wielu rolników sypało nawozy sztuczne w zupełnie nieodpowiedni sposób. Coprawda plony powiększyli, ale zysków nietylko nie mieli, ale przeciwnie mieli straty. Rolnik winien produkować przedewszystkiem to, co łatwiej jest zbyć.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#SNiezabytowski">Wiemy, że w Polsce ziemia w 40% nadaje się do uprawy pszenicy, a jednak nie mamy tej proporcji w obsianiu pszenicy, albowiem z ozimin zawsze lud polski sieje żyto, bo przywykł je konsumować. Trzeba jednak żyto redukować tam, gdzie grunta nadają się na pszenicę, tembardziej, że pszenica jest produktem wszechświatowym, który można zbyć zagranicą w każdej ilości, wówczas kiedy konsumcja żyta ogranicza się prawie wyłącznie do Europy i to do Skandynawji, Finlandji, Łotwy i Niemiec, nie mówiąc o Rosji Sowieckiej. Jeżeli żyto jest na rynku w Ameryce, to dlatego, że tam jest 4 miljony Polaków. To jest jedyna przyczyna. Gdyby tych 4 miljonów Polaków nie było, jestem pewny, że i w Ameryce żyta byłoby mniej. Trzeba żeby rolnicy polscy zrozumieli to i starali się produkować więcej pszenicy kosztem żyta.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#komentarz">(S. Roman: Trzeba posyłać instruktorów rolnikom.)</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#SNiezabytowski">Naturalnie, że trzeba, ażeby rolnicy umiejętnie dostosowywali się do tej słabej konjunktury dla żyta, do produkcji zboża wogóle i starali się produkować to, co może dać zysk pewniejszy.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#SNiezabytowski">Naprzykład wiemy, że konsumcja olejów roślinnych w Polsce przewyższa produkcję olejów. Sprowadzamy nawet olej. Dlaczego? Dlatego, że konsumujemy go dużo i jako pożywienie i jako lakiery, pokosty i t. d. Sprowadzamy jakie kilkadziesiąt tysięcy ton siemienia lnianego z Argentyny. Dlaczego nie moglibyśmy produkować go u siebie?</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#komentarz">(S. Roman: Panowie rolnicy winni są temu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#SNiezabytowski">Ja też do nich mówię, a nie do Pana Senatora. Pan nie jest rolnikiem.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#komentarz">(Głos: Pan Minister urzędujący odpowie byłemu ministrowi w ten sam sposób.)</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#SNiezabytowski">Ale my z Panem Ministrem prawdopodobnie zgadzamy się w tych zapatrywaniach.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#komentarz">(Głos: Brak organizacji.)</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#SNiezabytowski">Dalej: sprowadzamy bawełnę, przędzę bawełnianą i gotowe wyroby bawełniane prawie za 900 miljonów zł. Dlaczegobyśmy nie mogli produkować lnu, któryby w większej mierze, w 25 czy 30%, mógł doskonale zastąpić bawełnę. Wiemy, że wyroby z lnu są bez porównania trwalsze i chociaż są cokolwiek droższe, jednak, gdyby wojsko zechciało u siebie wprowadzić płótno lniane, toby z pewnością można było produkcją lnu zastąpić wielką część bawełny. Toby dało zarobek jeszcze inny, bo to płótno mogłoby się wyrabiać rękodzielniczo i w ciągu naszych zimowych miesięcy ludność mogłaby doskonale dorabiać bardzo wielkie sumy, może parę miljonów złotych do tego, co zarabia latem. To jest jeden z wielkich braków życia wsi, że ludność pracuje na roli 7 miesięcy w naszym złym klimacie, a 5 miesięcy nic prawie nie robi.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#SNiezabytowski">Nie chcę Panom dużo czasu zajmować, bo wiem, że Panowie już nasłuchali się dość tych wszystkich uwag o rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#komentarz">(S. Gross: O środkach zaradczych tośmy już słyszeli.)</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#SNiezabytowski">Ja tylko mówię, że te środki zaradcze, które zostały już uchwalone przez Rząd, są skuteczne i bez żadnej kwestji one swój efekt zrobią, lecz w mojem przekonaniu nie należy na tem poprzestać, bo jeżeli 22 mil. kredytu było dane dla rolnictwa, to na 3.300.000 gospodarstw w Polsce to jest mało.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#SNiezabytowski">Jeżeli chodzi o ulgi podatkowe, to muszą być one zrobione tak, aby efekt wydały. Ale jest pytanie, czy Państwo jest w stanie to zrobić i czy Państwo może dać te kredyty i zastosować ulgi? Oczywiście, to jest trudna rzecz i Minister Skarbu będzie się od tego bronił.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#SNiezabytowski">Jesteśmy w mojem przekonaniu na błędnej drodze w tem, że pełni entuzjazmu chcieliśmy w ciągu jednej generacji, a nawet mniej, bo w ciągu 10, czy 15 lat, odtworzyć to wszystko, co było w Polsce przedtem niedobudowane, zaniedbane i dopędzić w przeciągu kilku lat naszych sąsiadów z Zachodu. To jest niemożliwe. Czy jest do pomyślenia, żeby budować drogi, olbrzymie gmachy i inwestycje wszelkie z budżetu? Tego nie należy robić. Na to się składają generacje i to robi się wszędzie tylko z pożyczek, a my to wszystko robimy z budżetu. Dlatego nie mamy nigdy środków na pomoc doraźną np. dla rolnictwa. Przemysłowi dano w czasie inflacji bardzo dużo kredytów i to go postawiło na nogi, ale rolnictwo wówczas nic prawie nie dostało. Więc powtarzam, że robienie inwestycyj z budżetów jest nie do pomyślenia i że to szkodzi Państwu.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Ale p. Minister był przecież członkiem tego rządu, który robił te inwestycje.)</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#SNiezabytowski">Przepraszam, ja biorę odpowiedzialność za to, co rząd robił, ale czy z dobrej woli na to się zgadzałem, to jest inna rzecz.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Brawo, Panie Senatorze.)</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#SNiezabytowski">Ja sądzę, że pani Senatorka równie dobrze się orjentuje, jak ja.</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#SNiezabytowski">Teraz jest jeszcze ważniejsza rzecz. Budżet 3 miljardowy dla Polski w mojem przekonaniu nie jest za wielki, bo to jest minimum egzystencji państwa. Jest prawie nie do pomyślenia, żeby można było jakie 100, czy sto kilkadziesiąt miljonów na tym budżecie zaoszczędzić bez krzywdy wyraźnej dla Państwa, Ale on byłby łatwy nawet dla podatnika, gdyby nie to, że podatki komunalne, podatki samorządowe, podatki gminne i socjalne są tak przestraszająco wielkie, że one osłabiają płatnika. Ten płatnik jest poprostu zarżnięty podatkami komunalnemi, samorządowemi i socjalnemi.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#SNiezabytowski">Samorządy są w wielu razach zupełnie nieprzygotowane do dysponowania temi pieniędzmi, tam są często ludzie, którzy nie dorośli do swoich stanowisk,...</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-3.34" who="#SNiezabytowski">...i dlatego te pieniądze bardzo często idą, jeżeli nie wszystkie, to przynajmniej w połowie, na marne.</u>
+ <u xml:id="u-3.35" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Panie Ministrze! To jest opozycyjna mowa.)</u>
+ <u xml:id="u-3.36" who="#SNiezabytowski">Opozycyjna względem samorządów, tak.</u>
+ <u xml:id="u-3.37" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska; Nie, opozycyjna wogóle.)</u>
+ <u xml:id="u-3.38" who="#SNiezabytowski">Nie.</u>
+ <u xml:id="u-3.39" who="#komentarz">(S. Roman: Powinniście być zadowoleni.)</u>
+ <u xml:id="u-3.40" who="#SNiezabytowski">To niesłychanie osłabia siły płatnicze Polski. Jeżeli my z tej drogi zawrócimy, to nie tak szybko będziemy robili inwestycje i świat zadziwiali, ale będziemy pewniejszym krokiem szli do rozwoju, a oszczędność pod tym względem się opłaci.</u>
+ <u xml:id="u-3.41" who="#SNiezabytowski">Jest w Polsce wielki brak pieniędzy obiegowych. Pamiętamy, że obrót pieniężny w Polsce w okresie przedmajowym doszedł do maximum, o ile pamiętam, do niecałych 600 miljonów w banknotach, prócz tego 300 miljonów mniej więcej w bilonie i biletach skarbowych, razem do 900 miljonów złotych. Obecnie mamy w obrocie biletów Banku Polskiego mniej więcej na 1.300 milj, i bilonu na 260 milj., razem przeszło półtora miljarda, czyli mamy o 600 przeszło miljonów więcej w obrocie, aniżeli przedtem.</u>
+ <u xml:id="u-3.42" who="#komentarz">(Głos: Inny kurs, inna wartość obiegu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.43" who="#SNiezabytowski">W roku 1925 i na początku 1926 był kurs jeszcze gorszy, bo dolar dochodził do 11, a nawet 12, więc mówię o tym okresie dla waluty najgorszym. A jednak teraz, chociaż jest o 600 miljonów więcej i zdawałoby się, że musi być lżej, lżej nie jest, a to dlatego, że życie nasze tak się rozwinęło, organizm tak się rozrósł, że już tej ilości krwi mu nie starczy i ta infuzja 600 miljonów jest za mała, trzebaby wlać jeszcze z półtora miljarda, ażeby organizm mógł funkcjonować. Dlaczego jest tej krwi za mało? Dlatego, żeśmy stracili jej bardzo dużo, że olbrzymia część Polski została zrujnowana podczas wojny. Przecież wojna była na terenie Polski, przecież Polska przeżyła takie ciosy, jakich nie przeżył żaden inny kraj, z wyjątkiem Francji północnej. Oprócz tego przecież myśmy stracili na dewaluacji marki i na inflacji około półtora miljarda dolarów, czyli że prawie cały nasz obieg został pochłonięty przez dewaluację.</u>
+ <u xml:id="u-3.44" who="#komentarz">(Głos: Przez wystrzały armatnie z dymem poszło.)</u>
+ <u xml:id="u-3.45" who="#SNiezabytowski">Skąd więc teraz pieniędzy dostać? Sami dorobić się możemy, ale pracując usilnie w ciągu kilkunastu, kilkudziesięciu lat. Na to, abyśmy mieli stale dodatni bilans handlowy, trzeba, abyśmy otrzymywali od zagranicy pieniędzy więcej niż musimy wypłacać za towary sprowadzane. Gdybyśmy mieli bilans handlowy czynny, tobyśmy w tej czy innej formie walutę otrzymać musieli.</u>
+ <u xml:id="u-3.46" who="#komentarz">(S. Gross: Nie, bo zostawiają ją zagranicą.)</u>
+ <u xml:id="u-3.47" who="#SNiezabytowski">Zostawiają może dlatego, że nie mają zaufania do Polski, o ile jednak własność prywatna będzie u nas chroniona, to zaufanie wróci i pieniądze wpływać będą.</u>
+ <u xml:id="u-3.48" who="#SNiezabytowski">Teraz muszę zwrócić uwagę na to, że cały świat cywilizowany jakby odczuwał brak pieniędzy obiegowych, prócz jednej Francji, która ma teraz rzeczywiście nadmiar złota. Jest to bez żadnej wątpliwości akcja międzynarodowa wycofywania pieniędzy z obrotu i redukowania ich do ilości mniejszych, ażeby z mniejszym ryzykiem mieć większe dochody. I Polska z tem liczyć się musi. Od czasu do czasu do Polski przychodzą jakieś niewielkie pożyczki, to są tylko pożyczki prywatne, a wielkich kapitałów dla rządu dotąd niema i prawdopodobnie w niedalekiej przyszłości nie będzie. To, co w Komisji Skarbowo-Budżetowej mówił p. senator Gaszyński, aby obieg pieniędzy oprzeć nietylko na zapasach kruszcu, ale też na wartości nieruchomości, ma rację bytu i to wcześniej czy później zostanie urzeczywistnione.</u>
+ <u xml:id="u-3.49" who="#komentarz">(Głos: Słuchajcie!)</u>
+ <u xml:id="u-3.50" who="#SNiezabytowski">Państwem, które to zapoczątkowało, są Niemcy; stało się to jednak prawie z konieczności. Po zrobieniu u siebie inflacji i dewaluacji, o jakiej ani Polsce, ani Czechosłowacji, ani innemu państwu się nie śniło — na czem cały świat — a nie Niemcy stracili. Niemcy wprowadziły u siebie Rentenmark, opartą na wartości ziemi i wartości nieruchomości miejskich, bez pokrycia złota, wówczas dopiero otrzymali tyle propozycji do pożyczek, ile sami chcieli, ale pod jednym warunkiem: ażeby Rentenmark wycofać z obiegu. I ona została wycofana, a teraz Niemcy żałują, bo te wszystkie ich pożyczki są dla nich niesłychanie uciążliwe, a Rentenmark była pieniądzem zdrowym i korzystniejszą walutą dla Niemiec. Sądzę, że coś w tym rodzaju należałoby zrobić...</u>
+ <u xml:id="u-3.51" who="#komentarz">(S. Gaszyński: Bardzo słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-3.52" who="#SNiezabytowski">...ale teraz nie jest chwila odpowiednia.</u>
+ <u xml:id="u-3.53" who="#SNiezabytowski">Jeszcze raz zwracam się do przedstawiciela Rządu, do p. Ministra Rolnictwa, winszując mu z serca, że już pierwsze kroki zrobił pomyślne. Mam nadzieję, że to tylko początek i że dalej zupełnie szczerze Rząd Polski pójdzie po linji bezwzględnego poparcia rolnictwa. Tym sposobem jedynie Polska może wydźwignąć się z kryzysu obecnego i wejść na drogę rzeczywistego rozwoju i rozkwitu. Życzę powodzenia Panu Ministrowi.</u>
+ <u xml:id="u-3.54" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoki Senacie! Jesteśmy ograniczeni w czasie bardzo mocno. Wasz przewodniczący jest ustanowionym przez Was szafarzem Waszego czasu. Ponieważ mamy dziś na porządku dziennym jeszcze dwa budżety: budżet Ministerstwa Reform Rolnych i budżet Ministerstwa Robót Publicznych, więc bardzo uprzejmie proszę czcigodnych pp. mówców, aby zechcieli łaskawie ograniczać się ściśle do tematu. Panowie mieli już możność w ogólnej dyskusji wypowiedzieć się, dziś prosimy mówić w danej chwili tylko o rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#WicemarszałekGliwic">Nasz bratni i sojuszniczy naród, Francję, spotkało wielkie nieszczęście. Rzeki wylały, co spowodowało wiele zjawisk wprost katastrofalnych. Sądzę, że byłoby odpowiednie, aby Prezydjum Senatu odnośną depeszę kondolencyjną posłało do prezesa senatu Francji.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu jest zapisany p. s. Wańkowicz. Miejsce sekretarza zająć raczy p. s. Gołuchowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SWańkowicz">Wysoki Senacie! Ja oczywiście, idąc za wezwaniem p. Wicemarszałka Gliwica, będę się możliwie streszczał.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SWańkowicz">Proszę Panów, dyskusja dotychczasowa wykazała nam jedno niezbicie, to jest to, że zrozumienie całej wagi kryzysu rolniczego dla Państwa dosięgło wszystkich sfer społeczeństwa i przedstawicieli wszystkich ugrupowań tej Wysokiej Izby. Należy to na jedyny plus tego kryzysu zapisać, bo 11 lat trzeba było przeżyć w Polsce, aby dojść do zrozumienia niektórych prawd, bardzo prostych i dziś już dla wszystkich zrozumiałych. Nie czas już teraz mówić o tem, kto był temu winien, gdzie są ci, którzy niedość rozsądnie politykę agrarną w Polsce prowadzili, dziś trzeba zastanowić się nad tem, co czynić należy, aby od skutków obecnego kryzysu się uchronić, od skutków, które mogą być bardzo groźne, i to nietylko doraźnie, ale i na dalszą metę.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SWańkowicz">Straty, które rolnictwo poniosło, szczególniej w ostatnich dwóch latach, wyzuły je z resztek kapitału obrotowego, który posiadały, wtrąciły w cały splot zobowiązań kredytowych. Te kredyty są albo bardzo często lichwiarskie, jeżeli pochodzą ze źródeł prywatnych, a jeżeli pochodzą ze źródeł państwowych, to forma ich przeważnie krótkoterminowa nie tylko nie odpowiada strukturą swoją potrzebom rolnictwa, a prócz tego i koszta ich nie stoją w żadnym stosunku do rentowności warsztatów rolniczych. Jakie będą rezultaty tego pozbawienia warsztatów rolniczych wszelkiego kapitału obrotowego? Oczywiście — widzimy to już teraz, — stanie się to, o czem mówił sprawozdawca s. Boguszewski, że rolnictwo będzie dążyło w bardzo szybkiem tempie do zmniejszenia intensywności gospodarstw rolnych. To jest niebezpieczeństwo, które nietylko nam grozi, ale już jest. Jeżeli dowiadujemy się, że poważne fabryki narzędzi rolniczych wstrzymują swoją działalność, że Chorzów wydala 500 robotników, że fabryka Roman May w Poznaniu zwalnia 40% robotników, dowodzi to niezbicie, że warsztaty rolnicze ograniczają środki produkcji. To już nie jest drzewo, które przestaje owocować, ale to jest drzewo, które zaczyna usychać, i w tem kryje się bardzo poważne niebezpieczeństwo, a to dlatego że warsztat rolny nie jest fabryką, którą można dziś zatrzymać, by przeczekać złą konjunkturę tak, jak to robi Łódź, a po miesiącu, trzech miesiącach, czy roku puścić znowu w ruch. Warsztat rolny, raz zatrzymany, jest warsztatem zrujnowanym i trzeba długich lat wysiłku na to, żeby go z powrotem na tej samej stopie postawić. Wszelkie zaniedbanie, czy to w dokładności uprawy ziemi, czy w nawożeniu daje katastrofalne rezultaty i nie na jeden rok, ale na szereg lat. Wyobraźmy sobie, że my na tę drogę wejdziemy, — wówczas rok nieurodzaju zawsze możliwy, a przy mniejszej odporności gospodarstwa rolnego tembardziej prawdopodobny, może Państwo nasze pogrążyć w nową katastrofę, chociaż spowodowaną przyczynami wręcz odwrotnemi niż te, które istnieją obecnie. Mnie się zdaje, że dziś stoimy w obliczu tego niebezpieczeństwa i musimy myśleć o tem, żeby na przyszłość od skutków jego się ustrzec.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SWańkowicz">Miernikiem intensywności produkcji warsztatów rolnych jest produkcja okopowych i przestrzeń, jaką zajmują okopowe, t. j. buraki i kartofle w płodozmianie. Jesteśmy świadkami bardzo smutnego zjawiska, a mianowicie przymusowego ograniczania przestrzeni zajętych pod okopowe. W tym roku cukrownie przystąpiły do skontyngentowania przestrzeni plantacji buraczanych. Plantatorom w Małopolsce Wschodniej usiłowano obciąć kontyngent o 30%. W Poznańskiem może w mniejszej mierze, ale również do tego samego cukrownie dążą. Oczywiście, że cukrownie mają do pewnego stopnia rację, a to dlatego, że nie mają rynków zbytu dla wyprodukowanego cukru. Rynek nasz wewnętrzny zużywa cukru bardzo niewiele, a na rynku zewnętrznym cukrownictwo buraczane walczy z cukrownictwem trzcinowem, którego produkcja jest znacznie tańsza i musi uprawiać dumping, by módz wyeksportować zbywające 450.000 tonn, jak w tym roku. Ale jest inna droga, a mianowicie podwyższenie spożycia cukru na rynku wewnętrznym. O ile pamiętam, spożycie cukru na głowę wynosi u nas 11 i pół kilo, natomiast w sąsiednich Niemczech 22 kilo na głowę, nie mówiąc o Anglji i innych krajach zachodnich, gdzie spożycie jest kilkakrotnie większe. Zdaje mi się, że gdyby cukrownictwo usiłowało, czy to za pomocą propagandy w tym kierunku, czy też ulg kredytowych rozwinąć i uprzystępnić spożycie cukru na rynku wewnętrznym, to nie byłoby niemożliwością ulokowanie większej ilości cukru na rynku wewnętrznym, który jest dostatecznie pojemny, zamiast dążyć do ograniczenia przestrzeni zasiewu buraków.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SWańkowicz">To samo zjawisko zachodzi także w innej ważnej dziedzinie produkcji, to jest w produkcji nasion buraków. Polska jest producentką bardzo dobrego gatunku nasion buraczanych, a mimo to w roku bieżącym plantatorom nasion buraczanych zaproponowano zapłatę w terminie od 12 do 15 miesięcy pod grozą zerwania kontraktu. To są rzeczy niemożliwe, bo takich warunków zbytu nie wytrzyma budżet żadnego przedsiębiorstwa. W tej sprawie zwróciłem się do p. Ministra Rolnictwa, ażeby zechciał interwenjować, gdzie należy.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SWańkowicz">Przechodzę do drugiego gatunku okopowizn, który mnie, jako przedstawiciela województw wschodnich, bardziej jeszcze zajmuje niż buraki, tj. do sprawy kartofli. Jeżeli chodzi o cenę kartofli, to żadnej ceny niema. Niema człowieka, ani przedsiębiorstwa, któremu te kartofle możnaby było sprzedać, mają one dziś wartość taką samą jak słoma. Już w roku zeszłym w Małopolsce zgniły bardzo poważne zapasy. Ten sam wypadek zdarzył się u nas teraz. To jest katastrofa. Przed wojną przy kwitnącym stanie gorzelnictwa zużywało ono cały nadmiar kartofli i w formie spirytusu wyrzucało go na rynek. Obecnie sytuacja o tyle zmieniła się na gorsze, że produkcja spirytusu spadła w kraju w sposób wprost zastraszający.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SWańkowicz">Przed wojną mieliśmy na obszarze Państwa około 2.700 gorzelni, obecnie zaledwie około 1.300, a więc mniej niż połowę. Natomiast ilość wypędzonego spirytusu, która wynosiła 2 miljony pięćset kilkadziesiąt tysięcy hektolitrów, spadła na około 464.000, tak, że mamy produkcję niższą coś pięciokrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#komentarz">(Głos: Ale spożycie nie spadło.)</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SWańkowicz">Musiało jednak spaść, bo spirytusu nie wylewano przecież na ulicę.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#komentarz">(Głos: Wywożono zagranicę.)</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#SWańkowicz">Szedł przeważnie do Rosji, a spożycie u nas jest niewiele wyższe, niż było przed wojną w odpowiednich częściach kraju. Ale ja nie nawołuję do tego, broń Boże, aby dążyć do podniesienia dobrobytu plantatora kartofli zapomocą usilnej sprzedaży produktów monopolu spirytusowego; to byłoby hasło nietylko niepopularne, ale i nader nierozsądne.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#SWańkowicz">Jest też inna droga, żeby forsować spożycie spirytusu przemysłowego. My w tej sprawie stoimy daleko w tyle poza wszystkiemi innemi państwami, bo zużycie spirytusu dla celów przemysłowych i technicznych wynosi u nas 0,36 litra, podczas, kiedy Niemcy spożywają 3 litry, a więc prawie 10 razy więcej na głowę. Na tej drodze leżą jeszcze ogromne możliwości. Niestety monopol spirytusowy prowadzi w tym wypadku politykę, mojem zdaniem, bardzo nieoględną, a raczej krótkowzroczną, bo, bojąc się skutków przerabiania denaturatu przez ludność w sposób niedozwolony na spirytus do picia, ażeby nie tracić dochodów, płynących ze sprzedaży wódki, ograniczył w niemożliwy sposób zużycie spirytusu na cele techniczne. To jest błąd, do którego naprawienia trzeba dążyć.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#SWańkowicz">Zużycie spirytusu dla celów napędowych ma ogromną przyszłość przed sobą. Do tego doszła Francja, doszły Niemcy, doszły Węgry, które ostatnio wprowadziły prawo, które wzbrania używać do napędu motorów spalinowych czystej benzyny, a natomiast zobowiązuje do sprzedaży mieszanki benzynowo spirytusowej, ściśle określonej, która jest zresztą w monopolu państwowym. Tylko takiej mieszanki można tam do motorów używać. Mamy w Polsce około 40.000 samochodów i jeżeli przypuścimy, że samochód przebiega rocznie 10.000 km., co nie jest dużo, i zużywa 15 litrów na 100 km., to, jak obliczyłem, zużycie spirytusu przy 20%-wej mieszance tylko wyniesie około 160.000 hl., czyli więcej, niż wynosi obecnie. Jeżeli na tę drogę wejdziemy będzie to wielki krok do rozwoju gorzelnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#SWańkowicz">Na zakończenie jeszcze parę słów w sprawie eksportu zboża. Ze sprawą eksportu zboża dobrze u nas nie jest. Zrobiliśmy ogromny wysiłek, koncentrujący go w rękach związku eksporterów Rzeczypospolitej, zawarliśmy umowę z Niemcami w nadziei, może usprawiedliwionej, że zatrzymamy spadek cen zboża, względnie doprowadzimy do jej podwyższenia, ale to jak dotychczas zawiodło. Jedną z przyczyn, dla których zawiodło na rynku zewnętrznym, jest, że w tej umowie było nieopatrznie powiedziane, iż Niemcy mają prawo do wykonania terminowych sprzedaży przed zawarciem tej umowy zawartych, ale ile takich było nikomu nie było wiadomo i obawiam się, że oni, nim podpisali, to już rynki północne nasycili, a my dziś zawarliśmy tranzakcję na 14 zł loco Zbąszyń, co jest niewątpliwie nawet na nasze czasy ceną niezwykle niską, i ta cena będzie z pewnością dalej spadała.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#SWańkowicz">Ale chcę zwrócić uwagę p. Ministra Rolnictwa na jeden fakt, który, moich mandatariuszy specjalnie obchodzi, a to na upośledzenie województw wschodnich. Nie powiem, żeby to było upośledzenie teoretyczne. Teoretycznie ta sprawa jest dobrze rozwiązana, bo w umowie z Niemcami jest zastrzeżony wolny wywóz zboża, specjalnie żyta przez granicę lądową do Łotwy. To jest ten naturalny rynek zbytu dla województw północno-wschodnich. Ale, proszę Panów, jak tę rzecz się wykonuje? Pojemność rynku łotewskiego jest bardzo niewielka i wynosi około 2.000 ton miesięcznie, a całkowite zapotrzebowanie Estonji i Łotwy wynosi zaledwie 14.000 ton. Został utworzony Związek eksporterów ziemi wileńskiej — jednoczący wszystkie firmy prywatne i spółdzielnie zbożowe, który to Związek miał zboże w granicach zapotrzebowania do Łotwy wywozić, pokrywając się oczywiście na miejscu, gdzie dostateczne zapasy są. Tymczasem Związek Eksporterów Rzeczypospolitej, mający siedzibę w Poznaniu, zaczął wydawać listy przewozowe przez granicę lądową do Łotwy w nieograniczonych ilościach najrozmaitszym firmom, częstokroć — muszę to podnieść z ubolewaniem — firmom, stworzonym ad hoc w celu uzyskania premji wywozowych, firmom, nic wspólnego z handlem zbożowym nie mającym. Wszystkie zażalenia Związku Eksporterów Wileńskich żadnego posłuchu nie znalazły, oprócz mglistych obietnic, natomiast faktem jest, że wydano listów przewozowych w przeciągu 2 tygodni na 8.000 tonn przez Turmonty i zarżnięto odrazu cały eksport na Łotwę, nasycając rynek, tak że ceny spadły o 3 dolary na tonnie. Rozumiem, że dobrą rzeczą jest organizacja, fatalną — chaos, ale najfatalniejszą jest chaotyczna organizacja i przed tem chciałbym władze nasze przestrzec.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Marchlewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SMarchlewski">Wysoka Izbo! Przedmówcy zdaje się w sposób dosyć przekonywujący wykazali wielką doniosłość rolnictwa. Jednakowoż mam to wrażenie, że jest pewne nieporozumienie co do powodów kryzysu obecnego i bardzo optymistyczne niektóre zdania, jakoby ten kryzys był przemijający, jakoby teraźniejszy spadek cen zboża był spowodowany tylko specjalnemi konjunkturami, ten pogląd jest faktycznie z gruntu mylny. I o ile ten pogląd byłby dyrektywą dla nas na przyszłość, dyrektywą do sanowania naszych stosunków rolniczych, to bardzo się obawiam, że do tej sanacji w naszych stosunkach rolniczych nigdy nie dojdzie.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SMarchlewski">Trzeba bowiem na problem rolniczy u nas patrzeć nietylko z punktu widzenia konjunktury, lecz także z punktu widzenia przyrodniczego, tak, jak to robią światli badacze rolnictwa w innych krajach, którzy przedewszystkiem szukają warunków możliwie dodatnich dla rozwoju poszczególnych gałęzi. Jeżeli dziś biadamy nad tem, że produkcja roślinna się nie opłaca, to tylko trzeba się dziwić, że ta świadomość co do nieopłacalności produkcji rolniczej przyszła tak późno, albowiem nasze stosunki klimatyczne w porównaniu z temi stosunkami klimatycznemi, które istnieją w krajach, produkujących płody roślinne w dużej ilości na eksport, są tak fatalne, że o jakiejkolwiek konkurencji w przyszłości nigdy nie mogło być mowy.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SMarchlewski">Jeżeli dzisiaj operujemy głównie cenami żyta, to chyba tylko dlatego, że żyto jest jednym z podlejszych gatunków zboża, który jeszcze u nas i naszych sąsiadów a zwłaszcza u naszych sąsiadów północnych ma zbyt, ale coś szlachetniejszego, chociażby pszenicy, u nas produkować tak korzystnie, jak w innych krajach o innych warunkach klimatycznych, nie można. Jeżeli dzisiaj wielką nadzieję pokładamy w produkcji pszenicy i namawiamy rolników, ażeby ilość pszenicy produkowanej potęgowali, to nie zdajemy sobie sprawy, że nasza pszenica tylko w wyjątkowych wypadkach mogłaby konkurować z pszenicą kanadyjską albo argentyńską, albowiem pszenica nasza tylko na połaciach stosunkowo niewielkich posiada tę konieczną ilość białka, jaka do odpowiednich wypieków jest absolutnie potrzebną. Jeżeli chodzi o nasze własne potrzeby, to zapewne taką pszenicę wyprodukujemy, ale jeżeli chodzi o bilans w czynny, to zupełnie inaczej wtedy ta sprawa wygląda i tej naszej pszenicy nie sprzedamy lub jeżeli sprzedamy, to po cenach, które nam się nie opłacą. I na to niema rady. My nie spotęgujemy insolacji, nie spotęgujemy naszej przeciętnej temperatury i nie możemy konkurować ani z Kanadą ani z Argentyną.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SMarchlewski">Jeżeli przejdziemy do innej gałęzi produkcji naszej roślinnej, np. do buraków cukrowych, to ta produkcja jest dla nas bezwzględnie przekreślona. I niema co się łudzić. Tu żadne nawozy sztuczne, żadna świetna uprawa roli nic nie pomogą. Produkcja cukru z trzciny cukrowej jest o tyle tańsza, wydobywanie cukru z trzciny cukrowej sposobem chemicznym jest o tyle prostsze, że gdybyśmy nawet nasze buraki doprowadzili do 30% cukru, co jest prawie niemożliwem, to i tak z tym cukrem z trzciny nie będziemy mogli konkurować. Dziś sytuacja jest taka, że naszym cukrem w Anglji karmi się świnie, bo jest to dziś najtańsza nasza węglowodanowa, jaką Anglja rozporządza. Trzeba więc sobie zgóry powiedzieć, że burak cukrowy jest dla nas tylko przejściowym produktem i że w bliskiej przyszłości buraków nam się nie opłaci produkować.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SMarchlewski">Jeżeli teraz zwrócimy się do produkcji spirytusu, której domagają tu się ci, którzy produkują ziemniaki, to jednak muszę tych panów znowu ostrzec, że budują swoje nadzieje na rzeczy, która jest bardzo niepewną, bo w tym wypadku wchodzi w konkurencję przemysł chemiczny, który, jak to historja wykazuje, ile razy weźmie się za bary z rolnictwem, tyle razy to rolnictwo kładzie na obie łopatki. Tak było z marzanną, indygiem etc. Przy dzisiejszej syntetycznej produkcji spirytusu wszystkie procesy są tak udoskonalone, że tylko brak jednego ogniwa, które jeszcze szwankuje, ale które może być udoskonalone lada dzień, lada godzina, i wtedy spirytus fermentacyjnym procesem nikt nie będzie robił, lecz będzie się go robić na wielką skalę w wielkich fabrykach chemicznych. Czyli, że opieranie się na spirytusie a la longue — zapewne, że może trwać jeszcze kilka, czy kilkanaście lat, ale żeby to nas jako państwo rolnicze miało uspakajać, że to jeszcze czas dłuższy będzie nas ratować, to byłoby niesłychanie lekkomyśnem postanowieniem, bo faktycznie spirytus nie jest artykułem przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#SMarchlewski">Proszę Panów, wobec takiego faktycznie pesymistycznego poglądu, który jest narzucony nauką — nauka często się myli, ale w wielu razach, w przeważającej ilości wypadków jednakowoż zwycięża, jestem przekonany, że i tutaj zwycięży, a nie opieram się wyłącznie na zdaniu przyrodników polskich, lecz biorę pod uwagę rozważania wszystkich przyrodników zagranicznych, którzy interesują się rolnictwem, — musimy dojść do wniosku, że tam, gdzie niema naturalnych warunków, dla produkcji roślinnej, trzeba ją ograniczyć i szukać innych sposobów produkowania w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SMarchlewski">Otóż powiedziałbym, że dzięki sprawiedliwości, jaka na świecie istnieje, sprawiedliwości w przyrodzie, nie wśród ludzi, stosunki tak się ułożyły, że produkcja zwierzęca ma kolosalne szanse, szanse, znowu narzucone warunkami naturalnemi. Mianowicie kraje, które eksportują i produkują dużą masę roślin pod jakąkolwiek postacią, są w tej fatalnej sytuacji, że właśnie ich warunki klimatyczne sprzyjają kolosalnemu rozwojowi pasorzytów, są ogniskiem najokropniejszej epizootji, której nauka dziś nie potrafi zwalczyć i prawdopodobnie nie zwalczy jeszcze długie, długie dziesiątki lat. A tymczasem u nas warunki klimatyczne są takie, że epizootię stosunkowo łatwo można opanować. Jako przykład podam, że wtedy, kiedy np. Rosja do dziś z księgosuszem rady dać sobie nie może, Polska w ciągu dwuch lat w zupełności go zlikwidowała, nie dlatego, żebyśmy mieli większe zdolności organizacyjne, czy żebyśmy mieli lepszych bakteriologów, aerologów, ale poprostu dlatego, że nasze klimatyczne warunki długiemu trwaniu księgosuszu nie sprzyjają. Oczywista rzecz, że nie można tej sprawy zaniedbywać, ale jeżeli się ją choćby jako tako reguluje, to jednakowoż klimatyczne warunki u nas są takie, że ciągłemu przebywaniu tego zarazka w naszej ziemi, w naszych roślinach przeciwdziała sama natura.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SMarchlewski">I tak jest z wielu innemi chorobami. Jeżeli u nas np. pryszczyca zaczyna wojować, to nigdy nie dojdziemy do takich rozpaczliwych postanowień, ażeby wybijać całe pogłowie, jak to bywa w Anglji. W Anglji ta choroba jest uważana za tak groźną, jak wścieklizna u psa, jak wściekłego psa, tak krowę chorą na pryszczycę tam się zabija, bo klimat w Anglji jest taki, że gdy się pryszczyca pojawi, to jej absolutnie nie można wykorzenić. U nas pryszczyca jest chorobą dotkliwą, powodującą bardzo poważne straty, ale jednakowoż, znowu dzięki naszym klimatycznym warunkom, nie jest tak straszna, abyśmy musieli uciekać się do tego środka radykalnego i całe pogłowie niszczyć.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#SMarchlewski">I takich przykładów mógłbym bardzo a bardzo dużo przytoczyć.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#SMarchlewski">Słowem produkcja zwierzęca jest tą produkcją, która u nas ma przyrodnicze szanse i dlatego trzeba się tylko dziwić, że jest ona u nas tak zaniedbana.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#SMarchlewski">Niewątpliwie, że poprzednie generacje rolników są temu winne. Bo, proszę Panów, dużo mówi się o zamiłowaniu Polaków do ziemi, do rolnictwa, do gospodarstwa i t. d., ale czy jest kraj tak ubogi jak nasz w jakikolwiek produkt rodzimej wytwórczości? Czy mamy swego konia, czy mamy choćby swego psa myśliwskiego, czy mamy naprawdę produkcyjną krowę, czy mamy produkcyjną kurę? Wszystkiego tego nie mamy. A przecież u Amerykan jest takie przysłowie, że naród, który nie potrafi pokazać swego konia, nie jest wogóle narodem, nie zasługuje na to, żeby go narodem nazywać. Czyli, że nasze generacje poprzednie rolników miały kolosalne zaniedbania. Czy to było spowodowane politycznemi warunkami...</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#komentarz">(Głos: Nieszczęściami.)</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#SMarchlewski">... czy dlatego, że szlachta musiała przedewszystkiem z bronią w ręku ziemi naszej bronić....</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#SMarchlewski">...czy jakieś inne powody, tego nie wiem, ale faktem jest, że nasze rolnictwo specjalnie oryginalnych momentów nie potrafi wykazać. To jest prawdopodobnie powodem, dlaczego między innemi rolnictwo sukcesami hodowlanemi u nas wykazać się nie jest w stanie.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#komentarz">(Głos: A czerwona krowa?)</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#SMarchlewski">Wiem, to jest wielki sukces, sukces chłopa polskiego, tak samo, jak ta jedyna kura polska zielononóżka jest wielkim sukcesem włościanki. To nie ulega wątpliwości i właśnie tej zmianie sprzyja okoliczność, iż u nas system agrarny zaczyna się przekształcać. Wielkie posiadłości ulegają rozdrobnieniu, a na mniejszych posiadłościach lepiej jest produkcję zwierzęcą prowadzić. Na dużych potrzeba więcej opieki, staranności, dbałości, masowa produkcja jest więc często nie wskazana, z wyjątkiem chyba preryj amerykańskich albo australijskich, gdzie ostatecznie sztuka, padająca z powodu choroby, nie przedstawia dużej straty. Ale u nas, w naszych warunkach hodowla zwierzęca może mieć sukces tylko wtedy, gdy jest otoczona nadzwyczajną opieką właściciela, czy tego, co koło tej trzody, koło tej obory ma chodzić.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#SMarchlewski">I to jest naszym promykiem nadziei, że produkcja zwierzęca nas uratować może. Wprawdzie mówimy już dziś o nadprodukcji zwierzęcej, ale to jest nieuzasadnione. Niech Państwo wezmą chociażby najnowszą polityczną literaturę angielską, i zwrócą uwagę np. na pracę lorda Haldane, który w „Weekly Times” niedawno rozpisywał się na wielu stronach o wielkim braku mięsa w Wielkiej Brytanjji. Tam poprostu jest dziś nakazem wszystkich tych, którzy o dobro Wielkiej Brytanji dbają, rozpatrzyć się, skądby można mięso sprowadzać, i lord Haldane zwracał między innemi uwagę na Polskę, ale dochodzi do wniosku, że tutaj nic się uzyskać nie da, bo chociaż produkcja nasza mleka się powiększa, chociaż pogłowie się powiększyło, to jednak w takim gatunku, że nawet przeciętny mieszkaniec Wielkiej Brytanji tego do ust nie weźmie. Jeżeli kto z Państwa w Warszawie dziś zechce dostać dobrą sztukę mięsa, to mu na to odpowie kelner, że chyba może w jakim koszernym zakładzie, bo tam rzeczywiście dobre mięso jeszcze kupują. A od tego właśnie zależy, czy nasz eksport np. do Anglji miałby jakie szanse.</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#SMarchlewski">Proszę Panów, hodowla bydła u nas zrobiła w ostatnich czasach niesłychanie wielkie postępy ale tylko w pewnym kierunku. Mięsnego bydła poza czerwonem polskiem niema. Myśmy się w tem nie specjalizowali. Nie mamy ani angusów ani w ogóle krów, które się do tej produkcji mięsnej nadają. Zapytałby ktoś, dlaczego dzisiaj Anglja jest w tak fatalnem położeniu, które rzeczywiście napełnia ją troską, bo najpoważniejsi ludzie tą kwestą się zajmują. Przecież do niedawna była Anglja zapychana mięsem mrożonem, pochodzącem z Argentyny. Odpowiedź jest ta, że po pierwsze Argentyna zmieniła trochę swoją gospodarkę pod wpływem nieznośnego obniżenia cen przez odbiorców angielskich i Stanów Zjednoczonych, zarzuciła do pewnego stopnia hodowlę bydła i przerzuciła się na hodowlę owiec, ale jest i drugi powód: Stany Zjednoczone również dziś krzyczą: „no beef”, zamało mięsa — i poszły do Argentyny i zrobiły konkurencję Anglji. Tak, że Anglja faktycznie dziś co do mięsa głoduje, chce kupić, chce mieć źródło dostawy mięsa. Otóż takim dostawcą mięsa my moglibyśmy być pierwszorzędnym i, proszę Panów, ta okoliczność dobrych zresztą naszych przyjaciół Duńczyków tak zastrasza, że niema prawie rolnika w Danji, któryby w rozmowie nie wypowiadał troski o przyszłość duńskiej produkcji ze względu na możliwość konkurencji polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#SMarchlewski">Tylko że Polska tymczasem jeszcze śpi. Wprawdzie czynimy wysiłki i niewątpliwie te wysiłki będą się potęgowały, ale musimy już teraz ułożyć sobie plan pracy taki, któryby przecież poręczał, że podobnie katastrofalny stan, jak obecnie, nie powtórzy się. Rolnicy, którym pozostały duże obszary, powinni być producentami paszy dla tych, którzy tych obszarów nie mają. Jeżeli tutaj przedstawiciel części ludności niemieckiej mówił o perspektywie lepszego przemiału żyta na to, ażeby mieć otręby i te otręby po dobrych cenach sprzedawać Niemcom, to ja powiem: przepraszam, otręby będziemy produkować, ale dla siebie.</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#SMarchlewski">Tak samo produkcja roślinna musi być o tyle zmieniona, ażeby szła w rośliny pastewne, które będzie produkować rolnik duży, a odbiorcą będzie jego własny współziomek, o miedzę od niego mieszkający, który przedewszystkiem będzie hodował zwierzęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#SMarchlewski">Otóż w tych warunkach rzeczywiście możnaby w przyszłość patrzyć z optymizmem, po pierwsze, o ile my się nie mylimy, a mam wrażenie, że my przyrodnicy się nie mylimy, a powtóre, o ile wszyscy zainteresowani w rolnictwie w tym kierunku skierują swoje myśli. Tu, proszę Panów, zdaje mi się, że jest już pewne niedociągnięcie od szeregu lat, powiedziałbym już od chwili, kiedy utworzono oddzielne Ministerstwo Reform Rolnych, które, mam wrażenie, zamało współpracuje z Ministerstwem Rolnictwa. Nie można, proszę Panów, parcelować bez planu gospodarczego i to nietylko do danych gospodarstw, ale co do całych połaci kraju. Trzeba planowo parcelować tak, żeby odrazu ułożyć sobie plan całej produkcji ze wszystkiemi pomocniczemi rzeczami, z chłodniami i t. d. i t. d., bo bez chłodni oczywista rzecz produkcja zwierzęca nie ma znaczenia. Słowem postulatem naszym, tych którzy się rolnictwem interesują, musi być współdziałanie Ministerstwa Reform Rolnych i Ministerstwa Rolnictwa. Ministerstwo Rolnictwa musi narzucać dyrektywy. Tylko wtedy cała ta akcja, niesłychanie ważna ze społecznego punktu widzenia, może pod względem gospodarczym zapewnić reszcie nierolniczej ludności, że będzie zaopatrzona we wszystko, co jest jej potrzebne, bez narażania się na takie wstrząsy, jakie teraz przechodzimy.</u>
+ <u xml:id="u-7.22" who="#SMarchlewski">Proszę Panów, oczywista rzecz, że jak powiedziałem, współdziałać muszą wszyscy, między innymi także takie instytucje, które założyliśmy i które były poświęcone rolnictwu, w których pokładaliśmy wielkie nadzieje, a które może tych nadziei w zupełności nie spełniły. Mówię tutaj, ponieważ i p. referent budżetu Ministerstwa Rolnictwa o tem wspominał, o Instytucie Puławskim. Istotnie, gdyby Instytut Puławski stanął w zupełności na wysokości zadania, to mielibyście nietylko prawo, ale i obowiązek ku niemu zwracać oczy, żądając pomocy, tembardziej, że ten Instytut rozrósł się kolosalnie i objął dziś i Bydgoszcz i Lwów i Hel i Czarnohorę, słowem jest to instytucja tak kolosalnie pomyślana i — tutaj może spotkam się z zarzutem, — tak dobrze pomyślana pod względem organizacyjnym, że powinna by dawać rezultaty pierwszorzędne. Tymczasem są skargi.</u>
+ <u xml:id="u-7.23" who="#SMarchlewski">Muszę zwrócić uwagę na to, że statut Instytutu Puławskiego przerabiano w mojej obecności 7 razy i robiłem ustępstwa tak daleko, jak tylko mogłem iść. Wreszcie Rada Ministrów uchwaliła statut, który został zaakceptowany w Sejmie a potem w Senacie, pod którym się już nie podpisałem. A jedną z bolączek największych jest to. że instytut na skutek posunięć, których nie znam i nie rozumiem, żadnego faktycznego kontaktu z praktycznem rolnictwem nie ma, bo niema tego kuratorjum, które, jak sobie wyobrażałem, byłoby złożone z praktyków nie żadnych naukowców i teoretyków, ale z ludzi od pługa, którzyby przyszli do instytutu naukowego i powiedzieli: tego a tego nam potrzeba, to nam trzeba zrobić, to nam trzeba wyjaśnić. Tego kuratorjum nie zwołano nigdy, a to dlatego, że jakimś szczególniejszym pomysłem kuratorjum tego instytutu uzależniono od państwowej Rady rolniczej, która nie istnieje, albo przynajmniej istnieje tylko na papierze.</u>
+ <u xml:id="u-7.24" who="#SMarchlewski">I dlatego tych, proszę Panów, sześciu delegatów, którzy mieli wyjść z tej Rady rolniczej i wejść do kuratorjum, zawisło w powietrzu i tego kuratorjum nie mamy. I dlatego Panowie pozwolą, że będę żądał Waszej pomocy w skorygowaniu tego właśnie wielkiego braku, mianowicie: wniosę rezolucję, która będzie się domagała, ażeby odnośny paragraf nieszczęsnego statutu uległ zmianie. Wtedy będziemy mieli pewną gwarancję, że instytut stanie się znowu żywotnym, tak jak przed laty, kiedy przecież tę żywotność swoją wykazał w sposób nadzwyczajny.</u>
+ <u xml:id="u-7.25" who="#SMarchlewski">Cóż teraz proszę Panów mówić wogóle o tych optymistach i pesymistach, którzy się w budżetowych sprawach wypowiedzieli? Ja z zasady jestem optymistą, ale pod jednym warunkiem: optymizm będzie miał sukces, jeżeli nawet w tym problemie ekonomicznym wszyscy Polacy będą współdziałali.</u>
+ <u xml:id="u-7.26" who="#SMarchlewski">I powiadam: nie wolno dzielić społeczeństwa na dwie sekcje niejako, nie wolno powiedzieć, że my jesteśmy sanatorami, a wy potrzebujecie być sanowani.</u>
+ <u xml:id="u-7.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-7.28" who="#SMarchlewski">Z tą chwilą, gdyby naprawdę takie przekonanie się ugruntowało, to w nas wszystkich powstałoby takie zwątpienie, taki upadek ducha, takie spuszczanie się na Was, że wszystko za nas zrobicie, że wtedy katastrofa byłaby nieunikniona.</u>
+ <u xml:id="u-7.29" who="#komentarz">(S. Roman: A kto przeszkadza Panem pracować!)</u>
+ <u xml:id="u-7.30" who="#SMarchlewski">Nie można też sądzić, żeby jedna część społeczeństwa była lepszą od drugiej, patrjotyczniejsza, ofiarniejsza, mądrzejsza, nie można przeciwstawiać jednej części społeczeństwa drugiej.</u>
+ <u xml:id="u-7.31" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-7.32" who="#SMarchlewski">To jest niedopuszczalne. Nadto nie wpajajcie w siebie rzeczy niezgodnych z przyrodą: nie róbcie z siebie niepartyjników, nie róbcie z siebie eunuchów, ludzi bezpłciowych...</u>
+ <u xml:id="u-7.33" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-7.34" who="#SMarchlewski">...bo takimi nie jesteście. Na szczęście lepiej Wam z oczu patrzy.</u>
+ <u xml:id="u-7.35" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszałekGliwic">Jest życzeniem, aby ze względu na czas spóźniony zamknąć listę mówców. Proszę Senatorów, którzy są za tem, aby zamknąć dyskusję z uwzględnieniem tych, co się zapisali do głosu, aby zechcieli łaskawie wstać.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#WicemarszałekGliwic">Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Kuźmyn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SKuźmyn">Wysoki Senacie! Zwiększona ilość zaprotestowanych weksli, zwiększona ilość firm, które ogłosiły niewypłacalność, zwiększona ilość fabryk, które wstrzymały swoją produkcję, a także brak kupców nawet do kupowania towarów, zwiększona ilość zarejestrowanych bezrobotnych, — wszystko to chyba już przekonało odpowiednie czynniki, że źródłem istniejącego stanu jest zupełny zanik siły płatniczej ludności rolniczej. Lecz myliłby się ten, ktoby twierdził, że przyczyną zaniku rozwoju gospodarczego i przyczyną zaniku siły płatniczej ludności wiejskiej jest dzisiejszy spadek cen ziemiopłodów rolniczych. Wszak bywaliśmy świadkami katastrofalnych niedorodów żywiołowych klęsk elementarnych, przechodziliśmy w 1923 roku taki spadek cen ziemiopłodów rolnych, że sprzedawaliśmy za 1,80 dolara jeden centnar pszenicy i płaciliśmy 400 kg. żyta za jedną parę butów, a jednak nie wywołało to tak strasznej klęski i kryzysu rolniczego. Gdyby przyczyną dzisiejszego kryzysu gospodarczego na wsi była tylko zniżka cen ziemiopłodów rolnych, kryzys ten przynajmniej, o ile chodzi o drobnego rolnika, miałby charakter łagodniejszy. Każdy włościanin jest z reguły konserwatystą, nie spodziewa się ani pensji, ani emerytury, nie żyje z dnia na dzień, ale myśli o jutrze i tak się urządza, ażeby żadne wypadki nie zaskakiwały go niespodziewanie.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SKuźmyn">Skoro obecne załamanie się cen ziemiopłodów rolnych wywołało na wsi katastrofę i doprowadziło ludność do ruiny, jest to znak, że organizm ludności wiejskiej był tak wycieńczony i schorowany, że obezcenienie produktów rolnych stało się katastrofą. Nawet największa katastrofa jednego roku nie doprowadziłaby do takiego spustoszenia, do tak zupełnego sproletaryzowania wsi, nie wypędzałaby dziesiątek tysięcy ludności wiejskiej za granicę na niepewną egzystencję, nie doprowadziłaby ludności do rozpaczy i utraty nadziei, że pod panowaniem polskiem stan obecny może kiedyś zmienić się na lepszy.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SKuźmyn">Główną przyczyną katastrofalnego położenia ludności wiejskiej jest eksterminacyjna polityka wszystkich rządów polskich wobec rolnictwa wogóle, a ukraińskiego osobliwie. Popatrzcie wokoło: co zrobił Rząd polski dla podniesienia kultury rolniczej? Na terenach wszystkich czterech województw wschodnich o charakterze wyłącznie rolniczym dotychczas niema ani jednej ukraińskiej szkoły rolniczej. Jedyne ukraińskie towarzystwo rolnicze Silkyj Hospodar, które włożyło tyle pracy w podniesienie rolnictwa i było w najcięższych chwilach moralną jego podporą, czyniło to na rachunek swych własnych zapasów przedwojennych, pozbawione jakiejkolwiek pomocy z budżetu państwowego, na który składają się i podatki włościan ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SKuźmyn">Kilkadziesiąt dyplomowanych agronomów ukraińskich pracuje po kooperatywach za nędznem wynagrodzeniem, na które składa się sama ukraińska ludność rolnicza, a która nie przekracza w wielu wypadkach 100 zł na miesiąc. Nie przyjmuje się wcale ukraińskiego agronoma do służby samorządowej.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SKuźmyn">Zborowski wydział powiatowy uchwalił przyjąć dyplomowanego agronoma p. Ochrymowicza. Wobec tego jednak, że to jest Ukrainiec, nie przydała się na nic uchwała wydziału powiatowego oddanego ślepo p. staroście. Starosta przyjął agronoma na własną rękę, na polecenie hr. Potockiego, bez żadnych dyplomów. Praca takiego agronoma, który nie zna ani ludzi, ani powiatu, nie może być owocna. Jest to daremnie wyrzucony pieniądz. Włościanie chowają się i mówią, że przyjechał jakiś świeży szpicel i udaje, że będzie uczyć gospodarki. Trzeba zaznaczyć, że w Zborowie pracuje jeszcze dwóch agronomów Ukraińców, ale żaden nie może być agronomem wydziału powiatowego.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SKuźmyn">Komisje rolne, powołane do życia na podstawie rozporządzenia ministerjalnego ze stycznia 1929 roku, mają za zadanie opracować plan gospodarczy dla danego powiatu na przecig 5 lat. Do współpracy takiej komisji w wielu wypadkach nie powołano przedstawicieli gospodarczych organizacyj społecznych ukraińskich „Silskoho Hospodara” i „Sojuzu Kooperatyw” — natomiast powołano szereg jednostek, przeważnie z inteligencji miejskiej, które nie mają pojęcia o sprawach gospodarczych. Oczywiście komisje rolne w tym składzie układają fantastyczne plany, nie dające się zrealizować. Akcja, zgodnie z rozporządzeniem ministerjalnem, powinna się opierać na istniejących w powiecie organizacjach społecznych, przedewszystkiem akcję oświatową, miałyby prowadzić organizacje społeczne. W praktyce wyklucza się jednak od tej działalności Towarzystwo „Silskyj Hospodar”, a całą działalność podporządkowuje się małopolskiemu Towarzystwu Rolniczemu, Ale przejdę teraz do innej dziedziny życia gospodarczego na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SKuźmyn">Wspomniałem już w roku poprzednim i jeszcze raz podkreślani, że na terenie województw wschodnich tysiące ludzi mieszka dotychczas w ziemiankach. Całe wsie istnieją jeszcze, które nie otrzymały dotychczas ani grosza na odbudowę. Istnieją wsie, w których niema ani szkoły, ani nauczyciela, jest tylko karczma, której zawzięcie broni monopol spirytusowy. Śmierć, nędza i ciemnota panują w takich miejscowościach, administracja obecna jest ślepą i głuchą na te sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SKuźmyn">Słowo „kredyt” dla ukraińskiego włościanina nie istnieje. Dla niego jest lichwa. Bank Rolny ma jednak w ewidencji i ukraińskiego włościanina, gdyż w 10 lat po wojnie przeprowadził waloryzację zaciągniętych przed wojną pożyczek w Banku Krajowym, nie uwzględniając pełnej należytości złożonej w swoim czasie na amortyzację tych pożyczek.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SKuźmyn">Ja przeczytam załatwianie spraw spornych przez Bank Rolny we Lwowie co do złożonych kwot w swoim czasie na amortyzację tych pożyczek. Pismem z dnia 23 września 1929 r. donosi, że pieniądze wpłacone dnia 30.XI. 1922 r. na książeczkę b. Banku Krajowego w kwocie 4.000 marek polskich na skutek zaszłej dewaluacji wystarczyły tylko na pokrycie kosztów manipulacyjnych b. Banku Krajowego. Otóż pieniądze złożone na amortyzację zdewaluowały się, natomiast nie zdewaluowały się zaciągnięte tam przed wojną pożyczki. Obdłużonym w ten sposób gospodarstwo włościańskim grozi bankructwo, gdyż w obecnych warunkach gospodarczych spłacić tego długu po raz drugi nie są w stanie.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SKuźmyn">Szkód wojennych nie wypłacono, choć spisano ogromne stosy różnych formularzy i narażono zniszczoną ludność na niepotrzebne straty. Nie wypłacono świadczeń wojennych nawet na rzecz wojsk polskich, i mam tutaj kwity, na podstawie których przeprowadzało rekwizycję wojsko polskie, chociaż obowiązuje dotychczas ustawa o świadczeniach z r. 1912. I podczas gdy stosuje się taką ustawę jak „Prügelpatent” z roku 1854, kiedy chodzi o karę dla obywateli, to nie obowiązują ustawy, na podstawie których obywatel ma do państwa uzasadnione pretensje.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SKuźmyn">A teraz popatrzmy na odwrotną stronę medalu, — na nakładanie i ściąganie różnego rodzaju ciężarów i podatków. Nie mam zamiaru analizować tego, co działo się dotychczas przy nakładaniu i ściąganiu różnego rodzaju podatków i t. zw. datków dobrowolnych. Nadmienię tylko, że dotychczasowy system dążył chyba do celowego wyniszczania włościaństwa. Nigdy włościanin nie wiedział, ile ma płacić i za co ma płacić. Wiedział tylko, że ma ustawicznie płacić, gdyż zawsze egzekutor fantował. Egzekutor wydawał opinję o stosunkach majątkowych podatnika i o jego płatniczych zdolnościach. Odwoływanie się do wyższej instancji nie miało żadnej praktycznej wartości. Egzekutor polski jest przyczyną, że ukraiński włościanin mieszka do dziś dnia w ziemiance lub w budzie, jak dziki zwierz, w przeciwnym razie byłby się odbudował nawet bez pomocy rządowej. Wieś stała się przedmiotem eksperymentu egzekutorów, policjantów, kominiarzy, nakaźnych wójtów i t. p. Nic dziwnego, że wieś załamała się. Nie wytrzymało tego najścia nawet siedem skór chłopskich.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SKuźmyn">A cóż jest z samorządem? Rząd polski po objęciu administracji na naszych ziemiach przedewszystkiem zniszczył samorząd, jego miejsce zajęła polska biurokracja. A przecież wiadomą jest rzeczą, że rozwój gospodarczy ukraińskiego włościanina pod panowaniem austrjackiem był ściśle związany z rozwojem samorządu. Rozwojowi samorządu w Galicji zawdzięcza ukraiński włościanin, że bez żadnych reform rolnych odebrał drogą wykupu część swojej ziemi, zabranej mu przedtem podstępem, że swą rolę meljorował i t. p. Nic dziwnego, że ukraiński włościanin wraz ze swoją inteligencją dobijał się w galicyjskim sejmie demokratycznych reform w dziedzinie samorządowej.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SKuźmyn">Nakaźnymi wójtami w miejsce rad gminnych mianowano ludzi ślepo oddanych p. staroście i za jego nakazem obciążano budżety gminne różnego rodzaju wydatkami, nie mającemi nic wspólnego z potrzebami gminy. Tak samo i wójtowie wybrani muszą w sprawach budżetowych na ślepo wykonywać nakazy starostów.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SKuźmyn">Jeszcze gorzej przedstawia się sprawa z budżetem dzisiejszych wydziałów powiatowych, mianowanych przez rząd. Obecne wydziały powiatowe w obciążaniu włościaństwa nie znają granic. Wszystkie nadane im różnemi rozporządzeniami przywileje obciążania ludności wyzyskują do dna. Każdy wydział powiatowy nakłada conajmniej stuprocentową daninę drogową. Ja bardzo dobrze rozumiem, jakie ma znaczenie dobrze utrzymywana droga, ale rozumie to także każdy włościanin, że wydziały powiatowe w takim składzie, w jakim się dzisiaj znajdują, dróg nie naprawią, chociaż ściągają na utrzymanie dróg tak horendalne podatki. Gminy nadal naprawiają drogi bezpłatnym szarwarkiem.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SKuźmyn">Gospodarka niektórych wydziałów powiatowych odbija się głośnem echem daleko po za granicami danego powiatu. Same podatki wydziałów powiatowych są już ogromnym ciężarem dla wyniszczonej ludności wiejskiej, nie mówiąc już o innych podatkach. Lecz mało tego. Wydziały powiatowe wstawiają bezprawnie do budżetów gminnych różne pozycje, które nie mają nic wspólnego z gospodarstwem samorządowem w gminie. Prócz podatków samorządowych przychodzą różne inne, jak podatki rządowe, przymusowa asekuracja, różnego rodzaju dobrowolne datki, przymusowo ściągane. Tarnopolski inspektorat szkolny nakazał nauczycielom szkół powszechnych po wsiach opodatkować dzieci szkolne na budowę jakiegoś domu w Tarnopolu. Nakaz ten nauczyciele już wykonują.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SKuźmyn">Nie można pominąć kar administracyjnych, które w dzisiejszych czasach dochodzą już do absurdu i stały się plagą dla wiejskiej ludności. We wsi Perepelnikach, zborowskiego powiatu, około 50 rodzin, przed wojną dobrze zagospodarowanych, mieszka do dziś dnia w jamach lub w prymitywnych budach. Na odbudowę nic nie otrzymali. Policja doniosła, a starostwo ukarało wszystkich po 5 zł, że nie mają w tych budach odpowiednich kominów, oraz że wychodki stoją za daleko.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SKuźmyn">Te wszystkie wymienione i niewymienione ciężary ma ponosić włościanin, któremu urodzi się tyle, że może nędznie przeżyć z rodziną bez możności zmiany swojej gospodarki na więcej produktywną, nie mówiąc już o odbudowie domu mieszkalnego lub budynków gospodarczych. W większej części gospodarstw wiejskich istnieje taki stan, że gdyby gospodarz wszystko sprzedał, cały zbiór z pola nie starczyłby na opłacenie tych wszystkich ciężarów.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#SKuźmyn">Nic dziwnego, że wszystkie te płatności na wsi wyciska dopiero egzekutor, a wyciska z lichwiarskim procentem i lichwiarskiemi kosztami egzekucji. Nic dziwnego, że szewc porzuca szewctwo i idzie na egzekutora. A bywają dnie, że włościanin ma 7 egzekutorów w swojej chałupie, a każdemu z nich zależy na tem, żeby coś ściągnąć, bodaj swoje koszta egzekucyjne. Mam takie kwity, wydane przy ściąganiu podatku drogowego przez wydział powiatowy w Zborowie. Pozycja 305 z dnia 20.11.1930 r. — zapłacono gminnego podatku drogowego 7 zł 94 gr, koszty zwłoki 10 zł, a koszty egzekucyjne 2 zł. Drugi taki kwit: poz. 454, — ten sam gospodarz zapłacił podatku drogowego 3 zł 65 gr, a koszty egzekucyjne złotych 7. Trzeci kwit — pozycja również 454 — razem 7 zł zapłacić, z tego 5 zł 12 gr na podatek drogowy, a 1 zł 88 gr na koszta egzekucyjne i koszta zwłoki.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#komentarz">(Głos: Czyli że nie chce płacić żadnych podatków.)</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#SKuźmyn">Wszystko to jest za rok 1927/28, tak że razem jest nie zapłaconych 31 zł 72 gr, w tem podatku 16 zł 71 gr, a 15 zł i 1 grosz — koszta egzekucyjne. To jest straszna lichwa. Egzekutor od przymusowej asekuracji zabierał nędzarzom w Jeziernej ostatnie pół korca zboża, zarobionego w żniwa w miejscowym folwarku.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#SKuźmyn">Nic dziwnego, że w Biurze pośrednictwa pracy w Tarnopolu zgłosiło się na wyjazd zagranicę około 9.000 ludzi, wśród których znajdują się nawet t. zw. zamożniejsi. To już nie emigracja, to dezercja włościan w panicznym strachu przed dzisiejszą rzeczywistością.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#SKuźmyn">W tym krytycznym dla rolnictwa momencie niektóre stronnictwa polskie stawiają do swego rządu różnego rodzaju żądania w sprawach gospodarczych, żądania które mniej lub więcej będą zrealizowane. I my mamy prawo postawić takie żądania i powiedzieć: Polityką i gospodarką Waszą doprowadziliście ukraińskiego włościanina do katastrofy. Zwróćcie mu, w tym krytycznym momencie, choć małą część z tego, co braliście od niego przez lat 10.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#SKuźmyn">My takiego żądania nie postawimy,...</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#komentarz">(Głos: Pan żąda przywilejów.)</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#SKuźmyn">...a to wskutek tych upokarzających nas nauk moralnych, jakiemi ciągle tutaj nas karmią, żądając prócz spełnienia wszystkich obowiązków względem Państwa Polskiego jeszcze jakiejś lojalności. Żądanie takiej lojalności jest pretekstem, mającym usprawiedliwić obecną polską politykę w każdej dziedzinie, a także w dziedzinie gospodarczej wobec ukraińskiej ludności. I kiedy z jednej strony wnosi się do Sejmu projekty o odebranie wbrew obowiązującym ustawom od ludności ukraińskiej na Chełmszczyźnie jej ziemi cerkiewnej i o dalszą kolonizację i osadnictwo ziem zachodnich ukraińskich, to z drugiej strony od ludności, na której szkodę te projekty wniesiono, żąda się objawów jakiejś lojalności.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#komentarz">(Głos: Nie „jakiejś”, lecz całkowitej lojalności.)</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#SKuźmyn">W sprawie przymusowych zakładów ubezpieczeń przychodzi mi na myśl powrót naszych emigrantów zaraz po wojnie z dolarami do kraju. Emigranci opowiadają, że kiedy znaleźli się na terytorjum Państwa Polskiego, tak zaraz gdzieś tam ich zabierano, kąpano, strzyżono i golono. Nie było dużo szczęśliwych, by z tej opresji higjenicznej wychodzili bez większego uszczerbku.</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#SKuźmyn">Ubezpieczenie rozszerzono na zboże i inwentarz.</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#SKuźmyn">Ja będę wyrazicielem całego ukraińskiego włościaństwa, kiedy powiem: Nie opiekujcie się tak bardzo nami.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#komentarz">(S. Boguszewski: To jest niekonsekwencja.)</u>
+ <u xml:id="u-9.30" who="#SKuźmyn">My jesteśmy tylko uczestnikami w polskiej komedji parlamentarnej, bo chociaż widzimy katastrofalne położenie naszego ludu, które z dnia na dzień się pogarsza, nie mamy na tyle siły ani wpływu, by zapobiec pogorszeniu się niedoboru naszego gospodarstwa społecznego, a tak samo niedoboru życiowego. Nie mamy prawa szafować podatkowemi pieniędzmi naszego ludu, który wobec państwa polskiego ma tylko obowiązek płacenia i ponoszenia wszelkiego rodzaju ciężarów.</u>
+ <u xml:id="u-9.31" who="#SKuźmyn">Głosować będziemy przeciwko budżetowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Nowak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SNowak">Wysoki Senacie! Sprawa ciężkiego położenia rolnictwa, a przeważnie drobnego, została już omówiona wyczerpująco tak przez fachowców, jak i niefachowców. Pomimo to pozwolą Panowie, że i ja dołożę kilka uwag.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SNowak">Jak wiadomo, aby podnieść wydajność roli, rolnicy potrzebują nawozów sztucznych. Do roku 1928 można je było jeszcze nabyć, bo zboże było droższe i kalkulacja jako tako wypadła na korzyść rolnika. Lecz już w roku 1929 cena nawozów sztucznych podskoczyła o 30% prawem kaduka, bo ani surowce, ani robocizna nie podskoczyła w cenie, lecz skartelowani fabrykanci cenę nawozów sztucznych podnieśli, aby mieć dobry dochód. Z tego też powodu rolnicy już pod jesień roku zeszłego nie starali się o nawozy sztuczne i nie siali zbóż ozimych, lecz gospodarstwa przerabiali na hodowlane, bo im się ta gałąź lepiej opłaca. Gdy taki stan potrwa lat parę, ogołoci się Państwo ze zboża, będziemy je musieli sprowadzać z zagranicy za drogie pieniądze, które już zapewne nie wrócą do nas.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SNowak">Przeto byłoby wskazanem, aby Wysoki Rząd sprawę tę uregulował, aby na cenę nawozów sztucznych rozciągnął należytą kontrolę, chroniąc rolnika od wyzysku.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SNowak">Jak wiadomo Wysokiemu Senatowi, wojna światowa zniszczyła na terytorjum Państwa Polskiego rolnictwo doszczętnie. Większa posiadłość w Galicji (a może i w innych zaborach) otrzymała od państw zaborczych odszkodowanie. Drobny rolnik nie otrzymał ani grosza, lecz z wrodzoną sobie werwą zakasał rękawy i w ciągu kilku lat odbudował budynki, sprawił, jak mógł, żywy i martwy inwentarz, uprawił i zasiał odłogi i gdyby tylko mógł dostać tanią, niewysoko oprocentowaną pożyczkę krótkoterminową, naprzykład trzyletnią, mógłby jako tako wegetować. Wprawdzie Państwowy Bank Rolny udziela krótkoterminowych pożyczek drobnym rolnikom, lecz termin wypłat rozciąga na lata tak, że nim słońce zejdzie, rosa wyje oczy.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SNowak">Wobec tego upraszam Wysoki Rząd, aby wpłynął na Państwowy Bank Rolny, by pożyczki te były wczas wypłacane, oraz aby powiększyć kredyt dla drobnego rolnictwa o kwotę sto miljonów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SNowak">Jak Panom wiadomo, w Dębicy została wybudowana rzeźnia kosztem Rządu i stron interesowanych. Rzeźnia ta oddawała ogromne usługi drobnemu rolnictwu, albowiem nierogaciznę sprzedawano tam po cenie rynków światowych, i była regulatorem cen. Jednakowoż rzeźnia ta, prowadzona przez ludzi niefachowych, zbankrutowała, więc biedni członkowie związków spółdzielni w myśl statutu musieliby bankructwo to pokryć. Wobec ciężkiego kryzysu członkowie spółdzielni jakoteż rzeźni nie są w stanie pokryć tych strat, przeto proszę Wysoki Rząd, aby rzeźni w Dębicy przyszedł z pomocą materjalną, aby ją można było w jak najkrótszym czasie uruchomić, wtedy drobne rolnictwo, wyzyskiwane przez prywatnych kupców, otrzyma ceny za nierogaciznę rynków światowych i nie będzie skazane na łaskę spekulantów.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SNowak">W Państwie Polskiem wszystkie kategorje mają swoje ministerstwa. Wprawdzie i rolnicy mają Ministerstwo Rolnictwa, lecz, mojem zdaniem, przy Ministerstwie Rolnictwa powinien być osobny departament dla drobnego rolnictwa, gdzieby drobni rolnicy mieli wykładnika swoich interesów, do któregoby mogli odnosić się z zaufaniem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Gruszczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SGruszczyński">Wysoki Senacie! Obecny kryzys rolniczy jak błyskawica rozjaśnia te stosunki i zmusza nas do spojrzenia prawdzie w oczy. Kryzysy mają dużą analogję z burzami. Jak burza przychodzi i niszczy wszystko, co jest w lesie chore, drzewostan nadłamany, nadniszczony, tak samo i kryzysy gospodarce przeprowadzają, że tak powiem, selekcję gospodarstw niezdrowych, opartych na złych zasadach.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SGruszczyński">W swoim prześwietnym referacie p. prof. Marchlewski wykazał, jakie są zadania rolnictwa w produkcji. Ja dodaję, że i zbyt produktów rolniczych obecnie jest również nadzwyczaj niezdrowy i w niemoralnym stanie. Ciągle mówi się o tym zbycie. Ale zbyt jest dwojaki, odbywa się albo wewnątrz kraju, albo zagranicą. W przeszłym foku również zaznaczałem tę niemoralność ciągłego liczenia na zagranicę, w czasie, kiedy wewnątrz kraju konsumcja, jak to powiedział jeden z referentów, stoi na równi albo trochę wyżej tylko od jednego państwa, od Rosji.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SGruszczyński">Naprawdę produkcja, obliczona na zagranicę, jak wykazują nam po pierwsze teoretycy, jak prof. Marchlewski, a po drugie samo życie, taka produkcja nie może być zdrową zasadą dla rolników. Państwo nigdy nie może obliczyć, jaki zbyt, jakie ceny dostanie za produkty zagranicą. Natomiast lekceważenie rynku wewnętrznego uważam za jeden z największych błędów tych ciał, które kierują i mają nadal kierować dobrobytem i gospodarstwem rolniczem. Jeżeli domagamy się, ażeby p. Minister Rolnictwa miał jedno z pierwszych miejsc w Radzie Ministrów ze względu na wielką ilość ludzi w kraju zajętych rolnictwem, to rzecz zrozumiała, że na to właśnie zadanie zbytu zdrowego wewnętrznego p. minister powinien zwrócić całą swoją uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek)</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SGruszczyński">Proszę Panów, wszystkim nam wiadomo, że konsumcja wewnętrzna w kraju, czy to produktów rolnych zbożowych, czy mięsnych, czy jaj, mleczarstwa, gęsi, kur i t. d. stoi na najniższym poziomie. Przedewszystkiem wiadome jest, że w każdym kryzysie to najsilniej odczuwamy i w tej chwili chorujemy na to, że rynek jest przepełniony, zapasy towarów są, a niema konsumenta. Nieraz przytacza się starą zasadę, gdy chłop ma pieniądze, to ma je i cały świat, a więc i miasta. Może to jest i dobra zasada, ale trzebaby ją tak ująć, że gdy drobny rolnik ma dobrą cenę, ma zamożność, wtedy będzie kupował produkty miejskie, jeżeli zaś społeczeństwo i państwo nie zaopiekuje się stanem robotniczym i pracowniczym, to zysk włościanina będzie wracał do kapitalistów, a nie będzie wypełniał drugiego swego zadania, nie będzie zwiększał konsumcji. Mieliśmy dobre lata, kiedy była wysoka cena zboża, kiedy zarobki rzeczywiście trafiały do miasta, ale trafiły tylko do kapitalistów, a nie do szerokich mas urzędniczych, robotniczych i drobnego mieszczaństwa. Mamy tego owoce, ta konsumcja, mówię o pojemności wewnętrznej, w tej chwili zamiast się podwyższać, tylko spada.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#SGruszczyński">Dlatego chciałbym, żeby p. Minister jak i pp. Ministrowie, a zwłaszcza całe rolnictwo przejęli się zasadą: szukaj konsumenta wewnątrz kraju, konsumenta najliczniejszego. Rynek zbytu jest jeszcze nieograniczony, konsumcja wewnętrzna w miastach jest dość wielka, jest tam robotnik, jest urzędnik.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SGruszczyński">Jeżeli spytamy się o sekret dlaczego zagranicą ceny na produkty rolne są tak wielkie, bo gdy u nas jest 12 zł, tam 30 zł, to tylko dlatego, że konsumcja w miastach jest wielka. U nas ta konsumcja w miastach jest niska i ceny produktów będą również niskie. Dlatego należy raz postawić sobie za zadanie, by wszystkiemi siłami dążyć do podniesienia płac robotniczych i urzędniczych. P. Minister powinien swój wpływ wywierać w tych momentach, kiedy są wielkie zatargi społeczne w przemyśle. Np. wtedy, kiedy górnicy żądali podwyższenia płac, komisje rozjemcze podwyższyły im tylko o 4%, gdyby podwyżka była trochę większa, to konsumcja mogłaby na tem tylko wygrać.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SGruszczyński">Dlatego powiadam, poza różnemi środkami, które można podjąć — ja nie pomijam innych środków, zwłaszcza środków doraźnych, jednak zaznaczyć muszę, że dopóki Państwo, dopóki społeczeństwo, dopóki rolnik sam w swoim dobrze zrozumianym interesie nie będzie szukał konsumenta wewnątrz kraju, dotąd będzie ciągle chwilowy przypływ i odpływ cen i kryzys będzie się stale powtarzał.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SGruszczyński">Ja mówię otwarcie, przedstawiciele wsi do dziś dnia nie rozumieją racji podwyższenia płac urzędnikom państwowym. Ja rozumiem, że rolnicy kierują się nieraz uczuciem, oni widzą urzędników państwowych w postaci paru policjantów, paru egzekutorów, więc oczywiście podwyżkę ich zarobku uważają za pewnego rodzaju konfuzję, nawet wstydzą się, że głosowali za tem, a jednak muszą zrozumieć rolnicy, że poza tymi paroma urzędnikami są rzesze. Zresztą patrzmy nie uczuciowo, lecz po kupiecku. Rolnik musi zrozumieć, że urzędnik niski, czy wysoki, gdy powiększa swą konsumcję, daje mu możność sprzedania towaru po wyższej cenie. Tak samo rolnicy powinni zrozumieć wszelkie objawy ruchu robotniczego, wyrażane czy to przez żądanie podwyżki płac, czy przez strejki, czy innym sposobem, bo to działanie jest działaniem w interesie tego samego rolnika, jako producenta, szukającego zbytu. Dlatego stwierdzam, że dopóty rolnik nie przejmie się tą zasadą, że podniesienie konsumcji wewnętrznej jest jego własnym interesem, dopóki rolnicy będą patrzyli na miasta jako na coś obcego, dotąd nie może być pewności i stabilizacji warunków i podniesienia się ekonomicznego producentów wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#SGruszczyński">Proszę Panów, oczywiście maksyma, że kiedy wieś ma pieniądze, ma je i miasto i cały kraj, powinna być zrozumiana obustronnie i w całej pełni. Otóż kraj ma wtedy dobrobyt, kiedy masy miejskie będą miały zarobek, a przez to możność masowego konsumowania. W tem zrozumieniu to hasło będzie rzeczywiście ożywcze dla kraju i gospodarka w tym kierunku będzie gospodarką pożyteczną i co najważniejsze, nastąpi stałe stopniowanie wzrostu tej gospodarki wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SGruszczyński">Przyznajemy i uważamy za konieczne, że Państwo powinno zastosować jak najszybciej jak największą stopę pomocy dla wsi. Środków tej pomocy p. Minister Rolnictwa ma, zdaje się, około 50. Otóż my, jako socjaliści, pragniemy w imię dużej konsumcji podniesienia tylko szerokich mas rolniczych. Sądzimy, że pomoc dla wielkich gospodarstw nie powinna się opierać na pomocy gotówkowej, aby nie było tego, jak było przy pomocy doraźnej dla wielkiego przemysłu, że pomagało się wielkiemu przemysłowi, a pomoc tę, całą gotówkę, przemysłowcy albo przenosili na zagranicę, albo obracali na inne cele. Dlatego pomoc dla wielkich gospodarstw nie powinna płynąć z kas państwowych. Nie mówię tu o kredytach zagranicznych, czy to krótkoterminowych, czy długoterminowych — chociaż zaznaczę, że wielkie rolnictwo zdążyło obciążyć i wykorzystać długoterminowy państwowy kredyt zdaje się w 70%, podczas kiedy średnie i małe rolnictwo wykorzystało państwowy kredyt długoterminowy w 16%, a krótkoterminowy w 70%, i ten właśnie morduje go procentami. Żądam też, aby z pomocy, która się przewiduje, nie korzystano ani razu w ten sposób, ażeby przy tem obniżyć zarobki robotników rolnych, gdyż sprzeciwiałoby się to właśnie tej zasadzie, o której poprzednio mówiłem.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#SGruszczyński">Nie wiem, czy p. Minister Rolnictwa przejmie się dzisiaj tą zasadą szukania wewnętrznego konsumenta, czy nie potrafi jej zrozumieć, i czy inny minister po nim nie powie tak samo jak on dzisiaj, że jego poprzednik mylił się. Ten inny przyjdzie może za rok, dwa, czy trzy i z tej samej trybuny powie: tamci pomylili się jeszcze raz. Dlatego powiadam, trzeba rolnikom pomagać różnemi środkami, niech to będzie pomoc kredytowa, pomoc w ulgach podatkowych itd., ale w każdym razie nie może ona mieć takiej formy, któraby konsumcję zmniejszała, a więc nie w formie obniżenia zarobków robotników rolnych, nie w formie obniżenia socjalnych ciężarów, ponieważ t. zw. socjalne ciężary są jednym ze sposobów podniesienia konsumcji wewnętrznej szerokich mas.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#SGruszczyński">Co do leśnictwa, to z tej samej zasady wychodząc, stwierdzam, że w tej chwili Ministerstwo Rolnictwa popełnia również olbrzymi wyzysk nawet swoich własnych pracowników w lasach, leśniczych. Ministerstwo Rolnictwa podjęło się eksploatacji lasów.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#SGruszczyński">Dotychczas nadleśniczy i leśniczy mieli prowadzić gospodarkę leśną tylko w postaci ochrony i pilnowania. Obecnie dodano im funkcje kupieckie, funkcje dotyczące eksploatacji kupieckiej i przemysłowej, ale zapomniano dodać dochodów i zarobków za tę pracę. Stwierdzam tutaj, że leśniczy i nadleśniczy pracują po 16 godzin dziennie za tę samą sumę trzysta z czemś złotych, którą pobierali 2, 3 lata temu. Uważam, że p. Minister powinien zacząć od tego, żeby wynaleźć zbyt dla produktów rolnych i zająć się podwyższeniem zapłaty leśniczym i nadleśniczym za dodane funkcje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Manugiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszałek">S. ks. Manugiewicz:</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! Rozprawa o rolnictwie prawie już jest wyczerpana, dlatego zwrócę uwagę tylko na to, co dotyczy Małopolski Wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#Marszałek">Jesteśmy świadkami w ostatnich czasach katastrofy rolniczej niebywałej dotychczas, bo sprowadzonej nadmiarem zboża, a brakiem odpowiedniej ceny. Ta klęska jeszcze nie jest tak straszna, aby nie można jej opanować. Gorzejby było, gdyby to była klęska nieurodzaju. Zresztą, zarówno rolnicy więksi, jak drobni, są już oznajomieni z różnemi katastrofami rolniczemi. Nie chcę wspominać o tych ciężkich warunkach, w jakich rolnictwo znajdowało się w czasie wojny, kiedy mimo braku inwentarza, nasion, a bardzo często i nawozów musiało pracować, ażeby się wyżywić. Jedno jest zastanowienia godne. Zboże jest tanie, produkcja roślinna wogóle tania, a miasta, sfery robotnicze i urzędnicze narzekają, że chleb i mięso jest za drogie i mają cokolwiek racji. Jeśli jedna sfera, rolnicy, traci, to niechby inne sfery krajowe miały z tego jakąkolwiek pomoc. Tu odrazu przystąpię do środków zaradczych, jakie na te krytyczne stosunki byłyby wskazane.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#Marszałek">Wszyscy szanowni przedmówcy mówili o kredycie. Ja również jestem zwolennikiem kredytu, ale kredytu zdrowego. Proszę Wysokiego Senatu! Miałem wypadki tego rodzaju w spółdzielniach, że państwowy Bank Rolny przyszedł z pomocą kredytową, udzielając kredytu poszkodowanym przez gradobicie, to znowu na powodzian, to znowu na zasiewy, to znowu w postaci nawozów sztucznych. Spółdzielnie rolnicze brały tak, jak wół na rogi, te kredyty. Między sobą powszechnie mówiono, że ten kredyt będzie darowany, nie będzie ściągany. Cóż się potem okazało? Państwowy Bank Rolny zażądał zwrotu tych kredytów. Pożyczka nie może być bezzwrotną subwencją. Skutkiem takiego mylnego zapatrywania bardzo wiele spółdzielni rolniczo-handlowych znalazło się w krytycznem położeniu.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#Marszałek">Sprawa takiego kredytu powinna być zawsze jasno postawiona. Udzielamy krótkoterminowego, długoterminowego kredytu, ale kredyt ten musi być zdrowy i musi być w swoim czasie punktualnie zwrócony. Inne pojmowanie rzeczy bałamuci tylko rolnika i tak bałamucono go w ostatnich czasach, i to również pogorszyło sytuację w ostatniej dobie, że trzeba było te kredyty zwrócić. Udzielanie kredytu dla drobnych rolników, zwłaszcza z funduszów Państwowego Banku Rolnego, jest bardzo niewygodne. Drobny rolnik musi dać wykaz hipoteczny, zrobić odpowiednią mapkę, przynieść rozmaite dokumenty i wykazy, co nie zgadza się z jego zasobami, potem to chodzenie częste, udawanie się o te pożyczki i t. d., to tylko naraża go na niepotrzebne wydatki i na stratę czasu. Dlatego kredyt dla drobnego rolnictwa powinien być rozprowadzony po rozmaitych spółdzielniach kredytowych, czy rolniczych, tych powiatowych, które bezpośrednio z rolnikiem są w kontakcie, znają tego rolnika, wiedzą komu dać kredyt, a komu odmówić, kto jest dobrym płatnikiem i czy ten kredyt wogóle będzie zastosowany tylko na dobre cele.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#Marszałek">Druga rzecz to jest ułatwianie zbytu na produkta tak roślinne, jakoteż zwierzęce. Na produkta roślinne w obecnej dobie trudno znaleźć zbyt i eksport zagranicą. Możemy conajwyżej znaleźć ten zbyt u siebie w kraju i to po niskich cenach. Jednakże mimo to nie należy zaprzestawać intensywności gospodarczej. Możemy system produkcji roślinnej cokolwiek zmienić i przejść na paszę, albo produkcję buraków, lnu, lub też na intensywniejszą uprawę pszenicy, jednakże z tem zastrzeżeniem, że, o ile będziemy mieli te produkta, to musimy się starać, ażeby one miały należyty zbyt w kraju lub zagranicą. Przed dwoma laty u nas w kraju cebula była prawie za bezcen, po 8 zł za 100 kg., a mimo to sprowadzało się cebulę z Holandji, po cenach daleko wyższych.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#Marszałek">Co się tyczy produkcji zwierzęcej, to również uważamy, że jeśli mamy zwierzęta na eksport, to nie wolno nam importować ani słoniny, ani tłuszczów z zagranicy, bo to właśnie wytwarza konkurencję i stanowi o tem zniechęceniu rolnika do produkowania tego w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#Marszałek">Możemy wyprodukować bardzo piękne okazy zwierzęce i Polska może być czynnikiem eksportowym bądź do Anglji, bądź do innych krajów, jednakże zbyt eksportu musi być zapoczątkowany. Nasz drobny rolnik już teraz do tego się stosuje i tylko nadsłuchuje, jaki produkt przyniesie mu korzyści. W ostatnim roku miałem takie zdarzenie: ponieważ tego roku ci wszyscy, którzy mieli ogrody owocowe, brali za jabłka bardzo piękną cenę, to zaraz inni rolnicy rzucili się do zakładania sadów. Robili to dlatego, że są przekonani, że i na przyszły rok i w innych latach przyszłych ten produkt będzie się nadal rentował. To samo jest z produkcją zwierzęcą. O ile tylko początek będzie zrobiony, to napewno znajdą się w Polsce bardzo piękne okazy, zwłaszcza, że wybijamy cielęta pierwszorzędnej rasy, a to dlatego, że rolnikowi nie opłaca się ich hodowla. Trzymać sztuki kilka lat po to, aby otrzymać większą cenę, to się rolnikowi nie opłaca, zwłaszcza, że ta produkcja rolnicza napotyka także na pewne trudności. Jak wiemy, w tym roku Wschodnia Małopolska była nawiedzona katastrofą pryszczycy, która dała się więc we znaki naszym rolnikom. Zwalczano ją bardzo energicznie. Nie jestem weterynarzem, ażebym mógł cokolwiek zarzucić temu zwalczaniu, jednakże jedno muszę podnieść tutaj i prosić pana Ministra Rolnictwa, aby zwrócił uwagę na te czynniki, które właśnie brały udział w zwalczaniu tej pryszczycy. Mianowicie czynniki rządowe głosiły wówczas, że za każdą sztukę bydła, która padnie na pryszczycę, Skarb Państwa będzie płacił odszkodowanie. Otóż, Panie Ministrze, do dnia dzisiejszego ci rolnicy odszkodowania nie otrzymali, choć czynniki rządowe bardzo chętnie to obiecywały.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#Marszałek">W produkcji i wogóle w życiu rolniczem, gospodarczem potrzebna jest bezwzględna swoboda, a tej swobody niezawsze możemy się dopatrzeć w różnych rozporządzeniach. Rozporządzeń tych jest dużo, nadmierna opieka nad rolnikiem poprostu go bałamuci. Opiekuje się nim i Ministerstwo i województwo i samorządy powiatowe i gminne, tak, że on sam nie wie, co ma z tą nadmierną opieką robić. Przytoczę tu przykład. Do ubogiego powiatu podgórskiego poniżej Karpat przychodzi delegat województwa i między innemi powiada: musicie przyjąć tu instruktora rolnego. Nie mamy ani jednego obszaru dworskiego, są same drobne gospodarstwa. Delegat województwa powiada, że to jest rozporządzenie, które musi być wykonane. Naturalnie powiat zgadza się na przyjęcie takiego instruktora. Toby była rzecz sama w sobie bardzo dobra, ale cały budżet tego powiatu wynosi 30.000 zł. Z tej sumy na samego instruktora rolnego wypada 12.000 zł, więc 1/3 część budżetu tego samorządu idzie tylko na pokrycie poborów jednego instruktora.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#Marszałek">Ostatecznie mógłbym się jeszcze z tem pogodzić, gdybym wiedział, że ten instruktor pracą swoją ten wydatek w jakikolwiek sposób usprawiedliwiał. Meljoracji przeprowadzać nie mamy i o tem on mówić nie może. O nawozach sztucznych także mówić nie może, bo teraz gospodarz jest tak zniechęcony do tych nawozów sztucznych, że powiada, iż nie ma za co i nie może sobie na nie pozwolić.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#Marszałek">Na inne rzeczy, jak np. na hodowlę przeznacza się również z tego budżetu 2 do 3.000 zł na okazowe, rasowe rozpłodniki. I co się okazuje? Okazuje się, że instruktor pobiera swe płace cały rok, jeden i drugi, a tych rozpłodników ani w pierwszym, ani w drugim roku nie zakupiono, choć potrzeba w powiecie była wielka. Otóż uważam, że gdyby rolnik miał swobodę, to dałaby ona rolnictwu daleko więcej korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#Marszałek">Znam jedną kolonję niemiecką. Ona wcale nie liczy na pomoc zgóry. Potrzebowała np. sprowadzić rozpłodniki. Złożyli się gospodarze, sprowadzili wprost ze Szwajcarji siementhalerów po 6.000 zł i dziś oni właśnie są panami sytuacji, którzy nam mogą tę rasę rozpowszechniać. A więc jestem zdania. że nie należy oglądać się na wielką pomoc samorządową, lub kredytową, ale raczej baczyć na własne siły, na własne zdolności, kombinację i konjunkturę. Dużo jest jeszcze w rolnictwie niewyzyskanych terenów i warunków, niewyzyskana jest naprzykład produkcja jedwabnictwa, produkcja winnic, produkcja orzechów włoskich i innych rzeczy, które zwłaszcza w południowym zakątku naszego kraju udają się bardzo dobrze. Ale potrzeba ludzi dobrej woli, prawdziwych rolników, którzyby to rozpowszechniali. Jestem tego zapatrywania, ażeby rolnictwem zajmowali się prawdziwi rolnicy. W samorządzie przeważnie pan starosta ma głos, pan sekretarz rady powiatowej ma głos, ci panowie nie rozumieją się na gospodarstwie. A jeżeli rozumieją cokolwiek, to raczej ma znaczenie teoretyczne, z praktycznem urządzeniem gospodarstw rolnych nie mieli nic wspólnego wskutek tego są nieraz różne dziwaczne posunięcia. Jest np. jeden p. starosta zamiłowany w ogrodzie i urządza dla całego powiatu szkółkę owocową, złożoną z 4 morgów. Bardzo to pięknie prowadzi i nawet można już było spodziewać się dobrych rezultatów, tymczasem przychodzi drugi p. starosta, który się na ogrodzie nie rozumie. On jest urzędnikiem, jest prawnikiem i zaniedbuje ten ogród, wydzierżawia go: róbcie sobie z tym ogrodem, co chcecie. Starostwa ani powiaty nie mogą bawić się w rozmaitego rodzaju przedsiębiorstwa, chociażby one były tylko przedsiębiorstwami rolniczemi. Raczej zostawmy to rolnikom i instytucjom rolniczym, załóżmy już wreszcie izby rolnicze, któreby same o sobie decydowały, któreby regulowały zbyt towarów rolniczych, któreby na wszystko miały szeroki pogląd i czuwały nad produkcją w naszym kraju. Wtedy napewno zapanują w naszym kraju daleko lepsze stosunki, niż są obecnie.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#Marszałek">Głos ma s. Szuyski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SSzuyski">Wysoka Izbo! Sprawa kryzysu rolniczego jest już tutaj wszechstronnie wyjaśniona, wszyscy prawie przedmówcy to ustalili. Wiadomą jest także rzeczą, jakie są zasadnicze przyczyny kryzysu, najpierw przyczyny zewnętrzne. Otóż przedewszystkiem zła konjunktura światowa gospodarcza wogóle, rolnicza w szczególności. Wreszcie w naszych stosunkach specjalną przyczyną zewnętrzną jest także nadprodukcja żyta, która znajduje zbyt tylko na ograniczonym rynku i wskutek tego wywołuje u nas naturalną depresję cen na rynku zbożowym i temsamem kryzys cen daje się we znaki we wszystkich gałęziach produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SSzuyski">Stwierdzone zostało dalej ponad wszelką wątpliwość, że kryzys, jaki w rolnictwie panuje, odbija się w sposób zupełnie zasadniczy na interesach przemysłu. Zostało stwierdzone, że w Polsce rolnictwo jest największym konsumentem przemysłu, i że załamanie się siły konsumcyjnej rolnika prowadzi w konsekwencji prostej do załamania się możliwości zbytu w przemyśle, a w dalszym ciągu do załamania się całej konjunktury gospodarczej państwa.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SSzuyski">Naturalnie można, chcąc ratować sytuację, przedsiębrać szereg środków doraźnych, które mogą ostry kryzys zmniejszyć, ale nie o to nam w tym wypadku chodzi, nie o ten chwilowy ratunek, lecz o ratunek gruntowny, zasadniczy, od podstaw. Proszę Wysokiej Izby, każde przedsiębiorstwo musi mieć pewien plan zasadniczy, do którego potem przystosowuje się sposoby działania i szczegółowe wykonywanie. Ten plan jednak musi być przemyślany, gruntowny, musi być uzasadniony i wszystko, coby się w działaniu i wykonywaniu tego planu tym zasadniczym tezom, ustalonym w planie, sprzeciwiało, wpłynąć musi na jego załamanie się.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SSzuyski">I tak, jeżeli się mówi o gospodarstwie rolnem, to według mojego przekonania, jest kilka tez zasadniczych, od których pod żadnym warunkiem odstąpić nie można bez ryzyka, że całość nie zostanie wykonana. Takiemi zasadniczemi warunkami dla każdego gospodarstwa rolnego są: 1) spokojne i bezpieczne władanie ziemią, na której się gospodaruje, 2) kredyt przystosowany do specjalnych warunków rolnictwa, 3) dobra organizacja produktów rolnych, 4) sprawność fachowa i organizacyjna, a wreszcie 5) system podatkowy niezbyt uciążliwy.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SSzuyski">Myślę, że w tych 5 punktach zawiera się prawie wszystko to, co jest podstawą dobrego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Naturalnie, że może być jeszcze wiele rzeczy drugorzędnych, które mogą dany warsztat rolniczy indywidualizować, które mogą powodować, że w tych samych istotnych i zasadniczych warunkach jeden warsztat pracy jest więcej wartościowy i więcej produktywny, a drugi mniej wartościowy i mniej produktywny. Ale ja chcę mówić o tych zasadniczych warunkach. Myślę, że właściwie nie trudno było dojść do tych prawdziwych zasad. Niestety jednak dotąd zbiorowa wola rolników do stworzenia tych zasad jeszcze nigdy wyraźnie i jasno się nie objawiła. W szczególności dotyczy to naszych ciał parlamentarnych, w których przecież zasiada wielu reprezentantów rolnictwa, zwłaszcza niniejszego i średniego, gdzie jednak nigdy i w żadnym wypadku nie ujawniła się zbiorowa wola do stworzenia programu rolniczego, opartego na tych kardynalnych zasadach. Owszem, bardzo często albo całość tych zasad, albo ich część poświęcano rzeczom dla interesów gospodarczych Polski drugorzędnym. Doktrynerstwo polityczne i socjalne nigdy nie pozwoliło parlamentarnej reprezentacji rolnictwa wznieść się na wysoki poziom zrozumienia głębokiego interesów rolniczych i stworzenia rzetelnego i rozumnego programu rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SSzuyski">Proszę Panów, omówię teraz te punkty zasadnicze, o których w tej chwili wspomniałem, i zacznę od pierwszego, który, według mojego przekonania, brzmi: spokojne i bezpieczne władanie ziemią, na której się gospodarzy. Do tego należy wiele spraw, które w tej chwili mogą się nam wydawać drugorzędnemi, w przeszłości jednak one takiemi nie były. A więc np. bezpieczeństwo osobiste, które, jak sobie przypominamy, przed kilku laty rzeczywiście bywało zagrożone, tępienie bandytyzmu — to wszystko należy do owego bezpiecznego i spokojnego władania.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SSzuyski">A także świętość i nienaruszalność granic, świętość kopca granicznego, który na granicy stoi, poszanowanie i kultywowanie radości z posiadania własności, pielęgnowanie jej jako cnoty — to wszystko tu należy. Należy tu także przeciwdziałanie różnym rodzajom naruszania własności, których w Polsce możemy obserwować bardzo wielką liczbę. Oto np. we wsi powstaje sklep i wtedy z każdego osiedla prowadzi przez zagony cudze ścieżka do owego sklepu. Tyle ścieżek, ile osiedli. Nieposzanowanie własności, marnowanie tego, co ktoś z trudem stworzył. Te rzeczy należy tępić, aby ludzie czuli radość i szczęście z posiadania i mieli zachętę do dobrego i pracowitego korzystania z własności.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#komentarz">(Głos: Tak samo, jak poszanowanie Konstytucji.)</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#SSzuyski">Także. Panie Senatorze.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#SSzuyski">Ale jest jeszcze druga rzecz. Według mnie, prawo własności od czasów najdawniejszych jest zasadą niewzruszalną. Cały ustrój ekonomiczny — mówię o ustroju kapitalistycznym — może być także ustrój komunistyczny, a są tylko dwa, — ale ustrój kapitalistyczny na prawie własności się opiera i tylko w niektórych wypadkach użyteczności publicznej, dobrą publicznego, może być to prawo własności naruszone. Wszelkie naruszenie prawa własności bądź to drogą gwałtów, bądź droga ustawy nawet, musi się w przyszłości zemścić. I tego jesteśmy świadkami w Polsce. Nic tak doskonale nie podważyło drugiego podstawowego warunku normalnego rozwoju rolnictwa, jak podważenie prawa własności. Myślę tutaj o kredytach.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Według Pana reforma rolna nie jest koniecznością państwową?)</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#SSzuyski">Nie jest koniecznością państwową i ja Panu Senatorowi to wyjaśnię.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#SSzuyski">Otóż, Proszę Panów, to podważanie prawa własności prowadzi w prostej konsekwencji do podważenia kredytu, opartego na własności, kredytu hipotecznego, którego nam dziś w Polsce brak i to jest jedną z przyczyn naszej bardzo ciężkiej i trudnej sytuacji.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#komentarz">(S. Motz: A przedewszystkiem brak praworządności.)</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#SSzuyski">Panie Senatorze i o praworządności będziemy jeszcze mówili.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#komentarz">(S. Motz: A tymczasem ja tak w nawiasie wspominam.)</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#SSzuyski">Twierdzę więc, że naruszenie owego prawa własności, chociaż odbyło się w formie ustawowej, jest naruszeniem podstawowego warunku egzystencji dobrej rolnictwa, to jest kredytu hipotecznego, opartego właśnie na własności. Proszę Panów, nikt nie może mieć zaufania do lokaty pieniądza w listach zastawnych, opartych na hipotekach polskich, jeżeli w ustawodawstwie Polskiem istnieje możliwość wywłaszczenia.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Tyle krajów wywłaszczało i żyje.)</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#komentarz">(S. Motz: I nawet dobrze żyją.)</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#SSzuyski">To jest niemożliwe, bo to jest podstawowy warunek, bo tą samą drogą rozumowania ów pan kapitalista, który kapitał lokuje, może sobie powiedzieć, że skoro rzecz, tak niewzruszalna jak ziemia, może być dowolnie wywłaszczona, w takim razie także i list hipoteczny, który na tej ziemi jest oparty, może być zredukowany i mogą mu powiedzieć, że tak, jak przy reformie rolnej można dostać 1/3 wartości, także przy liście hipotecznym można dostać też to samo. Twierdzę, że jest konieczną odbudowa kredytu hipotecznego, a podstawą jego jest pewność i niewzruszalność prawa własności.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#SSzuyski">P. Senator był łaskaw zapytać czy ja twierdzę, że reforma rolna w Polsce nie jest koniecznością państwową. Otóż będę szczery, Panie Senatorze, i odpowiem na to pytanie przykładem. Przed 25 laty mieszkałem w okolicy, gdzie było b. dużo folwarków, wyjątkowo dużo. Po dwudziestu kilku latach przyjechałem tam i zastałem tylko jeden folwark, choć reformy rolnej tam nie było. A wiedzą Panowie z jakich przyczyn? Z tej prostej przyczyny, że cena ziemi była wysoka i renta, którą ta ziemia przynosiła, była mniejsza, niż dochód od kapitału, który za nią można było dostać, tej dysproporcji owi właściciele folwarczni wytrzymać nie mogli i stopniowo się owej ziemi wyzbywali. Reforma rolna może będzie się dokonywać drogą ewolucji normalnej, ale nie rozumiem gwałtu, nie rozumiem podważania podstawowych praw. Rzeczy gospodarcze, ekonomiczne powinny się dokonywać drogą ewolucji, drogą normalną, można je drogą ustawową ograniczać i prostować, ale rzecz i istota tej rzeczy musi pozostać tą samą.</u>
+ <u xml:id="u-15.22" who="#komentarz">(S. Hasbach: Szkoda, że Pan 5 lat temu tak nie przemawiał.)</u>
+ <u xml:id="u-15.23" who="#SSzuyski">Bo nie miałem sposobności, Panie Senatorze.</u>
+ <u xml:id="u-15.24" who="#komentarz">(Głos: Dlatego Pan tak rozumuje, że Pan raz na 25 lat widzi wieś i stosunki w niej.)</u>
+ <u xml:id="u-15.25" who="#SSzuyski">Ja na wsi gospodaruję, a kryzys rolniczy, który przechodzimy, czuję znacznie lepiej od Pana.</u>
+ <u xml:id="u-15.26" who="#SSzuyski">Przejdę teraz do trzeciego punktu podstawowego, o którym mówiłem, to znaczy do organizacji i zbytu. Tu przyznam się, że wyznaję zasadę, iż wszelka ingerencja ustawowa rządowa w organizacji handlu jest błędna. Dobre instytucje handlowe wyrabiają się przez konkurencję. Im kto lepiej klijentelę swoją obsługuje, tem większą klijentelę może zyskiwać i ta wolna konkurencja przy organizacji handlu powinna, według mojego przekonania, być regułą i podstawą. Ale Państwo w organizacji zbytu ma także bardzo wiele do powiedzenia, bo dysponuje możliwością ograniczeń celnych, bądź protekcji celnych.</u>
+ <u xml:id="u-15.27" who="#SSzuyski">Pozwolę sobie tutaj powiedzieć, że są właściwie dwie możliwości w tym zakresie dla Państwa: możliwość polityki drzwi otwartych, albo możliwość protekcji celnych, ale tylko te dwie. Myśmy wymyślili sobie trzeci sposób. Myśmy siedli rzeczywiście na dwóch krzesłach. Jak się siada na dwóch krzesłach, to skutek jest wiadomy. U nas w Polsce przez szereg lat w zasadzie niby to panowała polityka otwartych drzwi, ale w momencie, kiedy producent zboża polskiego mógł dojść do możliwości eskontowania i wykorzystania pewnej dobrej i korzystnej dla niego konjunktury światowej, to wtedy mu zamykano drzwi przed nosem. Okładano jego eksport cłem wywozowym i systematycznie przez 10 lat rujnowano dochodowość rolnictwa polskiego przy czynnym współudziale reprezentantów rolnictwa w parlamencie polskim.</u>
+ <u xml:id="u-15.28" who="#SSzuyski">Proszę Panów, kiedy mówię o tej sprawie organizacji zbytu, nie mogę pominąć pewnego zarządzenia Rządu, które było tego roku, czy półtora roku dokonane, i które zasadniczo jest słuszne, ale w opinji świata rolniczego zostało zdyskredytowane. Chcę mówić o rezerwach zbożowych. Kto się spotyka z rolnikami wie, że przez pewien okres czasu było powszechne zdanie i było powszechną opinją, co drugi rolnik to powtarzał, że wszystkiemu są winne owe rezerwy zbożowe. Całe nieszczęście zniżki cen pochodzi z owych rezerw zbożowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.29" who="#SSzuyski">Rezerwy zbożowe w naszych stosunkach mają wielką rację bytu i ja tak rozumiem: na jesieni, kiedy słabe ręce rolnicze, potrzebujące gotówki, wyrzucają z konieczności większą ilość ziarna na targ, trzeba się tem zainteresować, ażeby stworzyć większego odbiorcę. Dobrze jest, jeżeli Państwo w tym wypadku ingeruje i staje się tym odbiorcą.</u>
+ <u xml:id="u-15.30" who="#komentarz">(S. Motz: Ale czy do tego potrzeba 20.000 wagonów?)</u>
+ <u xml:id="u-15.31" who="#komentarz">(S. Koerner: Warszawa dołożyła 2,5 miljonów do tej polityki rezerw zbożowych.)</u>
+ <u xml:id="u-15.32" who="#SSzuyski">Panie Senatorze, mnie się zdaje, że to nie jest właściwy teren dla Pana. Teraz z przyjemnością patrzę na p. s. Hasbacha. który mnie myślowo śledzi, bo jest rolnikiem.</u>
+ <u xml:id="u-15.33" who="#komentarz">(S. Koerner: To zboże kupują miasta.)</u>
+ <u xml:id="u-15.34" who="#SSzuyski">Wyjaśnię, jak ja to rozumiem.</u>
+ <u xml:id="u-15.35" who="#SSzuyski">W tych momentach największej podaży dobrze jest, że Państwo się interesuje stworzeniem silnego odbiorcy i powstrzymuje tem samem depresję cen, któraby wywołać mogła zbytnią podaż. Ale te rezerwy powinne mieć specjalne przeznaczenie, np. dla wojska, dla zakładów zaopatrywania i t. d. Nigdy nie powinien przyjść taki moment, żeby one miały zaciążyć na rynku wewnętrznym, żeby były znowu pozbywane np. młynom. To jest sprawa, której nie zdołałem stwierdzić, ale rzeczywiście przeszłego roku podobno był moment, że sprzedawano zboże z rezerw zbożowych dla użytku młynów. Jeżeli tak, to była to polityka błędna i wtedy rezerwy zbożowe tracą istotne uzasadnienie. Rezerwy zbożowe powinne być skupywane na pewien określony cel, dla użytku wewnętrznego, albo być eksportowane. Nigdy nie powinne w przyszłości zaciążyć na targu wewnętrznym.</u>
+ <u xml:id="u-15.36" who="#SSzuyski">Przejdę jeszcze do czwartego warunku, o którym mówiłem, to jest do systemu podatkowego, który naturalnie nie powinien być zbyt uciążliwy. Dotknę tutaj przedewszystkiem pewnej techniki ściągania podatku od rolników. Ta technika ściągania podatku od rolników wymaga przedewszystkiem zasadniczej rzeczy, która zresztą obowiązuje względem wszystkich podatników, ale twierdzę, że szczególnie obowiązuje co do rolników, zwłaszcza mniejszych, — to jest bezwzględnej sprawiedliwości, jak i jasności, wyrazistości i przejrzystości nakazów płatniczych, według których dany rolnik ma swoje świadczenia wobec Państwa uiszczać. Rolnik, zwłaszcza drobny, nie ma tej łatwości obrony i wszelka krzywda, wszelka pomyłka, chociażby nie z wolą władz skarbowych dokonana, bezwzględnie go dotyka i on przeciw niej obrony nie ma, nie umie się bronić i musi się tej krzywdzie poddać. Dlatego twierdzę, że system ściągania należytości podatkowych od rolnictwa powinien być bezwzględnie sprawiedliwy, a także powinien się odbywać w formie tak jasnej i tak przejrzystej, żeby nakaz płatniczy nie pozostawiał żadnej wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-15.37" who="#SSzuyski">Rzeczywiście nasze nakazy płatnicze, jakie nieraz na wsi dostajemy i które ja nieraz mam sposobność przeglądać, gdy je otrzymuje z rąk włościan, urągają wszelkim najprymitywniejszym pod tym względem wymogom. One są tak niejasne, tak niewyraźne, że nie dają żadnej możliwości, nawet człowiekowi biegłemu i bardzo inteligentnemu, stwierdzenia, jaka jest właściwie skala, jakie jest właściwie przerachowanie, co jest mnożną, co jest mnożnikiem, skąd się bierze suma końcowa. Wszystko jest niejasne i to niedomaganie powinno być raz na zawsze usunięte.</u>
+ <u xml:id="u-15.38" who="#SSzuyski">Proszę Panów, muszę znowu powiedzieć o jedli ej rzeczy, która niektórym Panom Senatorom nie będzie się podobała, mianowicie, że w tych warunkach, jakie mamy obecnie, ściąganie raty podatku majątkowego uważam za absolutnie nieuzasadnione. Powiem, że podatek majątkowy nie powinien być ściągany, bo wogóle niema on uzasadnienia od początku, jako podatek stały, jeżeli on ma być stale ściągany, to dojdzie się do tego, że się kogoś z własności, z majątku zupełnie wyzuje. To jest zupełnie proste, ale nie o to mi w tej chwili chodzi. Ja twierdzę, że na obecne czasy ściąganie owego podatku majątkowego nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia. Podatek majątkowy może być płacony albo przez likwidację części mienia, a więc sprawa sprzedaży, która w dzisiejszych warunkach, jak Panom wiadomo, jest niewykonalna, bo niema tych, którzyby chcieli nabywać, albo może być płacony przez zaciąganie zobowiązań długoterminowych, albo z bieżących dochodów przy szczególnej oszczędności, ale naturalnie tylko przy dobrej konjunkturze. Żaden z tych warunków nie zachodzi, czyli, jednem słowem, niema dla płatnika możliwości do wywiązania się z tego rodzaju zobowiązania.</u>
+ <u xml:id="u-15.39" who="#SSzuyski">Proszę Panów, dotknę także podatku dochodowego, który, zdaje mi się, w przekonaniu wszystkich ekonomistów jest najidealniejszym, najsprawiedliwszym i najmądrzejszym, ale, żeby dojść do możliwości realizacji w organizmie gospodarczym podatku dochodowego, trzeba naprzód, żeby ten organizm gospodarczy był należycie wzmocniony i należycie silny. Trzeba także wyrobienia tak u tych, którzy podatek nakładają, jak i u tych, którzy podatek mają płacić.</u>
+ <u xml:id="u-15.40" who="#SSzuyski">Proszę Panów, u nas podatek dochodowy jest poprostu w zaczątkach, on jeszcze nie jest na tym poziomie, na jakimbyśmy go może kiedyś w przyszłości w imię słusznych zasad chcieli widzieć. Ale, proszę Panów, już sposób, w jaki jest pobierany, nie jest właściwy, nie prowadzi do udoskonalenia tego według naszego zdania najlepszego i najsprawiedliwszego podatku. Podatek dochodowy nigdy nie może się zmieniać w podatek pogłówny, czy od morgi. Podatek dochodowy polega na tem, że musi być indywidualny. Cóż u nas się dzieje? U nas w rolnictwie nakazy podatku dochodowego opierają się przeważnie na ilości morgów, pomnożonej przez pewną ilość centnarów metrycznych żyta. Nic mylniejszego, bo mórg ziemi drugiemu morgowi ziemi nie jest równy, a nawet mórg ziemi tej samej wartości w jednych rękach jest wart tyle centnarów żyta, a w drugich znacznie mniej. Otóż chodzi o to, żeby podatek dochodowy jak najbardziej indywidualizować, żeby dojść do tej najistotniejszej sprawiedliwości, żeby potrafić określić dochód indywidualny danej jednostki. Powiem dalej, iż to się godzi z pojęciem podatkowem każdego rolnika, że podstawowym podatkiem jest podatek gruntowy. Nie wiem, co z tym podatkiem gruntowym ma się stać, czy jest za mały, czy ma ulec zmianie, nie będę się nad tem zastanawiał, ale chcę, żeby w systemie podatkowym, któremu ma podlegać rolnictwo, podatek gruntowy był podstawą, ale nie tak, jak teraz, żeby służył za mnożną do innych podatków.</u>
+ <u xml:id="u-15.41" who="#SSzuyski">Jeszcze chcę pomówić o jednym warunku, mianowicie o sprawności fachowej i organizacyjnej w rolnictwie. Musimy ku naszej radości stwierdzić, że pod tym względem postęp od czasu wskrzeszenia niepodległości jest istotnie bardzo wielki. Zasługę mają w tem przedewszystkiem dzielnice zachodnie, które już przed wskrzeszeniem Niepodległości stały na bardzo wysokim poziomie kultury rolnej i do których i inne dzielnice się podciągają. Tak np. świadomość potrzeby i użyteczności używania nawozów sztucznych jest już bardzo wielka i uprawa roli jest znacznie staranniejsza. Nie wiem — jeżeli chodzi o nawozy sztuczne, czy potrafimy całą możliwą produkcję zużytkować, nie chcę krytykować, może wybiegliśmy trochę naprzód i wyprzedziliśmy wypadki w tej dziedzinie, ale stwierdzam, że świadomość potrzeby używania nawozów sztucznych jest już w rolnictwie bardzo wielka. I proszę Panów, na tę sprawność fachową my jednak możemy liczyć.</u>
+ <u xml:id="u-15.42" who="#SSzuyski">Szkoły rolnicze rozwijają się pomyślnie. Mam pewne wątpliwości, czy zakres nauki, zakres przedmiotów nauczania na uczelniach naszych rolniczych najwyższych rzeczywiście nie jest zbyt teoretyczny i czy nie przysporzy on nam ludzi teoretycznie wysoce wykształconych, ale takich, którzy nie będą mogli znaleźć poprostu odpowiedniego spożytkowania swych wiadomości, bo na tych wyższych uczelniach naszych kształci się rolnika raczej na teoretyka, na profesora, a nie na doskonałego gospodarza, o którego nam chodzi.</u>
+ <u xml:id="u-15.43" who="#SSzuyski">Nie chcę polemizować z tymi panami, którzy poprzednio mówili, ale jeżeli p. s. Marchlewski żalił się tutaj na stosunki w rolnictwie, jakie w tej chwili panują, to nie mogę zapomnieć, że należy on jednak do stronnictwa takiego, które na inne, lepsze, rozsądniejsze ukształtowanie się stosunków rolnych w Polsce miało wpływ przez szereg lat decydujący.</u>
+ <u xml:id="u-15.44" who="#SSzuyski">Nie mogę także nie odpowiedzieć p. s. Gruszczyńskiemu, który także wszedł na teren rolniczy.</u>
+ <u xml:id="u-15.45" who="#SSzuyski">Odpowiedź będzie prawie tej samej treści. Jeżeli stosunki u nas w rolnictwie są dziś cięższe, niż gdzieindziej, mimo kryzysu, to stronnictwo, do którego Pan należy, do tego niesłychanie się w Polsce przyczyniło, konsekwentnie i systematycznie prowadząc jednostronną politykę, a przeciwdziałając wszelkiej opłacalności produkcji rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-15.46" who="#SSzuyski">Pan Minister Rolnictwa przemyślał na obecną chwilę dużo środków zaradczych. Mamy niezmierne zaufanie do Pana Ministra i życzymy mu, ażeby zrealizował jak największą część swojego zasadniczego programu co do ratunku doraźnego rolnictwa, ażeby to wydało jak najprędzej owoce i ażeby nam w ten sposób umożliwił przetrzymanie tego niezwykle ciężkiego kryzysu. Jeśli zaś chodzi o przyszłość, o tę przyszłość dalszą, to stwierdzę, że tylko zbiorowa wola świata rolniczego do stworzenia owych wszystkich warunków, które tutaj miałem zaszczyt wymienić, stworzy podstawę dla stałego i pomyślnego rozwoju rolnictwa na dłuższą i dalszą przyszłość.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SIżycki">Święte prawo własności, na które powoływał się nasz poprzednik, to wielkie radosne uczucie posiadania, ogranicza się w gruncie rzeczy do tego, żeby za tę ziemię dobrą dostać cenę. To też, gdyby takie załatwienie było możliwe, to sprawa rozstrzygnęłaby się w bardzo prosty sposób, tak jak w dużym stopniu już się rozstrzygnęła, jak to pan senator przytoczył, że w pewnej okolicy już tylko jeden nieboszczyk posiada majątek; resztę zabrali ludzie żywi, to nowe pokolenie, które idzie naprzód. Zdaje mi się, że gdyby można było spokojnie czekać, gdyby wieś mogła spokojnie dochodzić do tego posiadania, to porozumienie byłoby łatwe. Cała trudność polega na tem, że nowi ludzie mogą uzyskiwać ziemię od ustępujących nieboszczyków tylko za bardzo wygórowaną cenę oddawaną. I to wytwarza tragizm sytuacji. i cała trudność reformy rolnej polega właśnie na tem, że reforma jest uchwalona jako prawo, ale wykonanie jej zostało dostosowane do życzeń większej własności. Dziś ziemię można kupić, jest jej dużo, ale za zbyt wygórowaną cenę. Wyzyskuje się ten nastrój chłopa, tę wielką żądzę ziemi, tę konieczność posiadania, bo nic innego w Polsce ten człowiek robić nie może, i korzystając z tej sytuacji, daje mu się tę ziemię, ale za cenę, której on w wyniku ostatecznym nie może wytrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#komentarz">(S. Roman: Cena ziemi teraz jest bardzo niska.)</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SIżycki">Niska? A jednak nawet pracujący na niej chłop, nawet ten, który dorabia z boku, który tłucze kamienie na szosie, nie może jej zapłacić. To jest właśnie ta trudność, tu nie chodzi o warunki, ale o stworzenie takiej sytuacji w całej Polsce, abyśmy mogli normalnie żyć.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SIżycki">Zdaje mi się, że dużo odpowiedniejsze jest przemówienie p. s. Marchlewskiego. On nam wyraźnie przedstawił program, program współżycia, program przy którym mogłoby nastąpić porozumienie.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SIżycki">Wy, większa własność, uważacie za konieczny przemysł rolniczy. Cukrownia jest rzeczą konieczną, dla cukrowni musi się zachować folwarki. Okazuje się, że w niedalekiej przyszłości będzie to absurdem, a już dziś nawet w pewnym stopniu jest absurdem, bo cukier u nas w kraju jest drogi, a ten drogi produkt wydajemy zagranicę za bezcen.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#SIżycki">Drugim jeszcze gorszym absurdem są gorzelnie, dla których trzeba utrzymać ziemię, bez której nie będzie gorzelni, bo nie będzie kultury. Otóż ta gorzelnia usprawiedliwia nawet to wielkie nasze nieszczęście i tę nędzę, ten alkohol, ten spirytus, którym rozpijacie i zatruwacie społeczeństwo i w którego wyniku ostatecznie ściągacie od najbiedniejszych największe ciężary podatkowe. Jeżeli pomyślimy nad tem, że monopole dają prawie połowę dochodów, to te dochody płaci masa, nie płacicie Wy, bo w stosunku do swojego majątku nie wytrzymalibyście tych ciężarów, nie wypilibyście tyle, ile się należy spirytusu, bo byście się otruli.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SIżycki">Szanowni Obywatele! Jeżeli tą drogą będziemy szli dalej, to rozdźwięk musi istnieć, jeżeli nie stworzymy wspólnego programu, to porozumienie jest niemożliwe, to zawsze będą o nas mówić, jak to mówił p. Marszałek Gliwic, że to są jacyś idealiści, którzy sobie coś wyobrażają, którzy mają jakieś projekty, uczciwe, dobre, ale nierealne i jeżeliby oni, broń Boże, objęli kiedykolwiek władzę, to byłaby katastrofa. Jednakże my wierzymy w to, że wtedy, kiedy społeczeństwo zagospodaruje się prawidłowo nasze pozornie nierealne rzeczy staną się zupełnie realnemi. Ja rozumiem, że gospodarstwo rolne musi być przebudowane, musi być przekształcone, że w tej chwili, jak się daje chłopu działkę, to on jeszcze na tej działce gospodarczo paskudzi i senator Hasbach miał rację, że obok niego, obok dobrego gospodarstwa z bardzo dobrą gorzelnią, z dobrym inwentarzem, wielką siłą nawozową i t. d. staje mały biedny chłop, który nie umie sobie jeszcze dać rady. Ale niedaleki czas, kiedy ten chłop prześcignie sąsiada swojego, wielkiego obszarnika, któremu już dziś, jak Wy nawet widzicie, gospodarka się nie opłaca, nie rentuje; oni się wyprzedają, wymierają i ziemia przechodzi w ręce tego, który ją musi posiadać, w ręce ludzi żywych, w ręce ludzi przyszłości. Kwestja narodowościowa również nie odgrywa wielkiej roli na Pomorzu, bo i wy się tam długo nie utrzymacie, musicie ustąpić chłopu, a chłop polski jest tam na miejscu i on tę ziemię wcześniej czy później weźmie. Sztuczna robota sprowadzania niemieckich chłopów się skończyła i ci tam się źle czują i ci się nie utrzymają, wrócą do swojej ojczyzny, bo tam się będą lepiej czuli, a nasi chłopi się dobrze na swojej piastowskiej ziemi zagospodarują. Tu jest tylko jedno żądanie: dajcie dużo pieniędzy, a na to żądanie chłop mówi: ja ich nie mam — i tu musi być prawo, które musi temu zadość uczynić. Trzeba również pomoc w tej pracy, trzeba tę pracę ułatwić, trzeba zaopiekować się tym chłopem, żeby on z tej biednej działki potrafił coś wyciągnąć, trzeba wszystko, co można, zrobić, żeby ten żywy człowiek mógł na twardej ziemi dobrze i pożytecznie pracować.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SIżycki">Widzę, jak się u nas w różnych miejscach uczy chłopów, jak mają gospodarować. Zaglądam do tych szkół publicznych, do tych naszych instruktorów, do tych agronomów, do tych różnych teoretyków, którzy chcą chłopa nauczyć gospodarować, i w wyniku ostatecznym prawie wszędzie widzę bałagan. Proszę Panów, nie ulega najmniejszej wątpliwości, że większość tych instruktorów rozumnych potrzebnych rzeczy go nie nauczy, a rzeczy, których uczy, nie dadzą praktycznych wyników. I tutaj nasuwa mi się wspomnienie z wycieczki ostatniej, którą odbyliśmy w grupie 30 kilku posłów do Danji, ażeby poznać stosunki tamtejsze. Przychodzimy do szkoły rolniczej duńskiej i widzimy tam kilkudziesięciu uczniów, którzy pracują, a oprócz tego wieczorami mają lekcje, ale lato jest głównie poświęcone pracy. Ze zdziwieniem widzę, że dyrektor szkoły obok ziemi szkolnej wydzierżawił jeszcze kilka gospodarstw i na tych gospodarstwach pracuje z tymi uczniami. Wedle naszego rozumienia rzeczy byłoby to największe przestępstwo. Jestem urzędnikiem. Rozumiem, że każdy urzędnik musi mieć wszystko w porządku, wszystkiemi rachunkami się obstawić, na wszystko mieć dowody. Więc pytam się: jak pan rozróżnia gospodarstwo swoje od gospodarstwa szkolnego? Wcale nie rozróżniam. — Jak to być może. Pan zupełnie swobodnie miesza jedno z drugim? — Naturalnie. Przecież mnie Rząd oddaje tę szkołę z warunkiem, żebym dobrze uczył. To jest jedyny mój obowiązek. — Pan ma prawo sprzedania zboża i nie potrzebuje rachunków, kwitów i t. d.? — Po co, o jest mój dochód, a tamto jest rozchód, abym się tylko dobrze wyliczył.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SIżycki">To było tak dla mnie dziwne, i przypuszczam, że dla Panów jest również dziwnem i wyobrażam sobie, że gdyby Panowie zobaczyli tę formalistykę, jaka jest w naszych szkołach, to okaże się, że tam się bardzo dużo pisze, ale wynik tego jest taki, że wyprodukowało się za bardzo duże pieniądze z pewnej przestrzeni ziemi bardzo ładny produkt, ale on się wcale nie opłaca. I w wyniku ostatecznym, ten uczeń, który taką szkołę przeszedł, wraca do domu i nie wie co robić, bo gdyby robił tak jak w szkole, to popełniałby głupstwo, z tego nic nie będzie; a robić inaczej nie umie i nie umie z tego wybrnąć. Tego rodzaju życiowych absurdów mamy bardzo dużo Mnie się wydaje, że jednym z największych naszych absurdów, to jest brak zaufania do ludzi, którzy się biorą do pewnej pracy. Dlaczego niema tego zaufania? Znowu dlatego, że pomiędzy nami niema porozumienia, dlatego, że nieboszczycy z ludźmi żywymi jeszcze się nie porozumieli. A jabym chciał, żeby ci nieboszczycy zeszli ze swego dawnego stanowiska, żeby przestali myśleć o zatruwaniu społeczeństwa alkoholem, nie uważali tego za konieczność państwową, żeby nie potrzebowali cukrem karmić świń angielskich, ale robili rzeczy pożyteczniejsze takie, jakie słyszeliśmy od senatora Marchlewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#SIżycki">Chciałbym jeszcze poruszyć sprawę stosunków w naszych leśnictwach na kresach. Co rok to mówię i będę powtarzał, dopóki nie doczekam się tego, że się te rzeczy zmienią. Dzieją się rzeczy fatalne. Kresowa ludność przyzwyczajona jest do życia w lesie i przy lesie niekoniecznie nieuczciwie, ale niesłychanie eksploatuje. Są takie zjawiska, że jak pan leśniczy pokłóci się z wsią, to nikogo z tej wsi na roboty nie przyjmie, sprowadza się robotników zdaleka, a miejscowym ludziom roboty się nie daje.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SIżycki">Z pastwiskami dzieją się takie rzeczy, że wynajmuje się pastwiska w lesie. Jeżeli po pierwszym zaraz chłop nie zapłaci, to za ten dzień bierze się od niego karę i to wysoką, chociaż on potem za następny miesiąc zapłaci, ale gdyby przypuśćmy 3 dni pasł bez kwitu, a 3-ego zapłacił za cały miesiąc nadal, to za te 3 dni musi płacić karę.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#SIżycki">Wszędzie prawie jest tak umyślnie robione, żeby wieś musiała daleko pędzić bydło. Obsadza się nowemi sadzonkami najbliższe okolice wsi. Czy to jest według planu czy nie, ja tego nie przesądzam, ale w każdym razie tak jak ja się orjentuję, możnaby było w jednym roku zasadzić jedną część, w drugim roku inną i w każdym razie mieć na względzie tę konieczność gospodarczą, że ludzie, którzy przyzwyczaili się do trzymania dużej ilości bydła, i mają bardzo małe, ciasne działki, muszą jednak z pastwisk korzystać i nie należy ich w tak niesłychany sposób wyzyskiwać. Ceny za pastwiska są bardzo wygórowane, a odczuwam tu nawet w bardzo wielu wypadkach poprostu pewną niechęć leśniczego i jego straży do miejscowej ludności. To są stosunki, które nie poprawiają naszej sytuacji na kresach, a wydaje mi się, że powinniśmy przedewszystkiem myśleć o tem, aby w państwie panował spokój.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Ostatni głos ma sprawozdawca p. s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SBoguszewski">Nie będę Panom długo czasu zabierał, chcę tylko podnieść, że były poruszone niektóre kapitalne zagadnienia. Otóż przedewszystkiem muszę stwierdzić co do przemówienia p. Szuyskiego, że nic mi nie wiadomo, aby Rząd ustąpił ze stanowiska, że reforma rolna jest konieczna. Muszę ponadto oświadczyć w imieniu klubu, że nie zeszedł on ze stanowiska konieczności reformy rolnej i że pogląd wygłoszony tutaj był indywidualnym poglądem p. s. Szuyskiego.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SBoguszewski">Dalej była mowa o tem, czy drobny rolnik jest zainteresowany w cenach zboża. Niewątpliwie tak w cenach na zboże rolnik jest zainteresowany, bo zboże i produkty zbożowe są podstawą dla jego produkcji zwierzęcej, więc oczywista rzecz, że nie jest obojętny ani zbytni spadek, ani zbyt duże wygórowanie cen na produkty zbożowe.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SBoguszewski">Następnie podnoszono kwestję zwiększenia kredytów. Ja rozumiem, że rolnictwo może odczuwać brak gotówki. Jest rzeczą niezbędną znalezienie kredytów na walkę z lichwą, ale uważam za rzecz niebezpieczną przeładowywanie rolnictwa kredytami i udzielanie przy obecnej wysokiej stopie procentowej zbyt wysokich pożyczek dla rolnictwa. Byłoby to przeciążeniem, które się może fatalnie skończyć dla samego rolnictwa. I dlatego umiar i bardzo wielka ostrożność muszą być zachowane. Pan prof. Marchlewski straszył nas tem, że spirytus będzie syntetycznie wyrabiany. Panie Profesorze! Ja, przyznam się, tych obaw nie podzielam, uważam, że rolnik byłby wówczas najszczęśliwszym człowiekiem, jeżeliby nawet produkty zbożowe były syntetycznie wytwarzane. Dopiero wtedy rolnik byłby odciążony od tej niesłychanie ciężkiej i żmudnej pracy, której dzisiaj musi się oddawać.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SBoguszewski">Wreszcie nie mogę pominąć ostatnich słów p. prof. Marchlewskiego i stwierdzić muszę, że nie chcę wchodzić w kwalifikacje płciowe stronnictwa p. profesora ani jego osobiste, natomiast muszę stwierdzić, że rządy szefa tego stronnictwa i jego politycznych przyjaciół doprowadziły do takiego stanu rolnictwo, w jakim dzisiaj jesteśmy.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SBoguszewski">P. senatorowi Gruszczyńskiemu chciałbym odpowiedzieć, że wzywał p. senator rolników, aby zrozumieli, że rolnictwo jest zależne od konsumenta. Ale jabym pragnął powiedzieć, że warstwy robotnicze muszą zrozumieć, że polityka cen z przed roku 1926, opierająca się na niskich cenach na płody rolnicze, godziła nietylko w interes rolnictwa, ale również doprowadziła do tego, że robotnicy nie mają możności nabywania nawet tanich produktów rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#komentarz">(Przerywania na lewicy. Głos: Niech ceny produktów rolnych będą dwa razy wyższe, lecz niech robotnicy mają możność zjedzenia tak, jak należy.)</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SBoguszewski">Ja mówię o tej polityce, która była szczególniej pod wpływem ugrupowania Panów przed okresem 1926 r. stosowana. Płace robotnicze oczywiście powinny być utrzymane na odpowiednim poziomie i zaspokajać nietylko wegetatywne potrzeby robotników, ale również i rolnictwo powinno posiadać ceny na swoje produkty takie, któreby zabezpieczały możność rozwoju kulturalnego rolników.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SBoguszewski">P. s. Kuźmyn mówił o stanie ukraińskiej ludności tak, jak gdyby ten stan był inny, niż całego drobnego rolnictwa w Polsce. Ukraińska ludność wcale nie jest w gorszych, ani w lepszych warunkach. całe rolnictwo przeżywa kryzys i przeżywa go jednakowo ciężko. Przyznam się, że może nie zrozumiałem, ale wydawało mi się, że brak jest związku pomiędzy twierdzeniem z jednej strony, że nie są udzielane zasiłki tej czy innej instytucji i organizacji ukraińskiej i żądaniem, ażeby równouprawnienie ludności ukraińskiej nastąpiło, a z drugiej strony wezwaniem do tego, ażeby mniej było opieki. Panie senatorze Kuźmyn, ja całkowicie jestem za tem, ażeby wszystko w Polsce, rolnictwo szczególniej, mogło się rozwijać pomyślnie i tak samo uważam za konieczny rozwój ludności ukraińskiej rolniczej, jak i żydowskiej rolniczej, jak i wszelkich innych mniejszości, które tu nie mają swoich przedstawicieli. Uważam, że w interesie Państwa leży rozwój rolnictwa, ale rolnictwa całego, a nie tej czy innej narodowości, bo rolnictwo z narodowościowemu zagadnieniami ma bardzo mało wspólnego.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SBoguszewski">Na tem kończę i jeszcze raz ponawiam wniosek o przyjęcie budżetu bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Wobec posiedzenia Sejmu musimy zakończyć obrady ze względu na biuro stenograficzne. Proponuję więc odłożyć dalsze punkty porządku dziennego do następnego posiedzenia, które odbędzie się w poniedziałek o godz. 10 rano. Na porządku dziennym preliminarze budżetowe: Ministerstwa Reform Rolnych, Ministerstwa Robót Publicznych, Ministerstwa Przemysłu i Handlu, budżet przedsiębiorstw państwowych, Ministerstwo Komunikacji, Ministerstwo Poczt i Telegrafów, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 14 min. 15.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..b8c7060
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/header.xml
@@ -0,0 +1,113 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00028-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 28)</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>Sprawozdanie stenograficzne z obrad Senatu II RP (kadencja III, posiedzenie plenarne 28)</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">3</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">28</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <note type="original_file">2_028_000005982.odt</note>
+ <date>1930-03-10</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterReformRolnychStaniewicz" role="speaker">
+ <persName>Minister Reform Rolnych Staniewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterRobótPublicznychMatakiewicz" role="speaker">
+ <persName>Minister Robót Publicznych Matakiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarz Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBaranyk" role="speaker">
+ <persName>S. Baranyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDaszyńskaGolińska" role="speaker">
+ <persName>S. Daszyńska-Golińska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDawidsohn" role="speaker">
+ <persName>S. Dawidsohn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGruszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Gruszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Januszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKuźmyn" role="speaker">
+ <persName>S. Kuźmyn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLempke" role="speaker">
+ <persName>S. Lempke</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakuch" role="speaker">
+ <persName>S. Makuch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzybylski" role="speaker">
+ <persName>S. Przybylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRogowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Rogowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSokołowski" role="speaker">
+ <persName>S. Sokołowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSpickermann" role="speaker">
+ <persName>S. Spickermann</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SThullie" role="speaker">
+ <persName>S. Thullie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STrojan" role="speaker">
+ <persName>S. Trojan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZagleniczny" role="speaker">
+ <persName>S. Zagleniczny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SŚredniawski" role="speaker">
+ <persName>S. Średniawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Gołuchowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszałekHałuszczynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Hałuszczynski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..4788f74
--- /dev/null
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00028-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,943 @@
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#PodsekretarzStanu">W Ministerstwie Poczt i Telegrafów Włodzimierz Dobrowolski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 26 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 27 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają ss. Gołuchowski i Kopciński. Listę mówców prowadzi s. Gołuchowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">a) część 16 — Ministerstwo Reform Rolnych;</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">b) część 14 — Ministerstwo Robót Publicznych;</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">c) część 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu. A. Administracja.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">d) Budżet przedsiębiorstw państwowych, dotyczących części 4, 7, 8 i 10;</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">e) część 11 — Ministerstwo Komunikacji;</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">f) część 17 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów;</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#Marszałek">g) część 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#Marszałek">Zaczynamy od Ministerstwa Reform Rolnych. Jako sprawozdawca głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SIżycki">Wysoki Senacie! Przystępując do referatu reform rolnych, chciałbym się ile możności skracać, gdyż czas jest dla nas w tej chwili bardzo ograniczony. To też przejdę odrazu do pewnych cyfr, które wykażą nam, że właściwie w sumie ostatecznej budżety na rok 1929/30 i na rok 1930/31 prawie nic się nie różnią. W poprzednim roku budżet, a właściwie jego wykonanie wynosiło 61.147.000 zł, dziś projektujemy 61.700.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SIżycki">Jednakże jeżeli się przypatrzymy cyfrom wewnętrznym tego budżetu, to widzimy dość duże zmiany. Polegają one na tem, że zmniejszono pomoce kredytowe, udzielane bezpośrednio przez Ministerstwo Reform Rolnych, o 6.500.000 zł, licząc na to, że te kredyty w znacznie wyższym stopniu będą zastąpione przez Bank Rolny, a natomiast podniesiono o takąż sumę prace techniczne i fundusze specjalne. Prace Ministerstwa będą więc prowadzone, pomimo ograniczenia pierwotnych zamierzeń, nawet cokolwiek intensywniej, niż w latach poprzednich, co uwidocznia załączona tablica.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SIżycki">Tablica ta jest ciekawa i zdaje mi się, że zastąpi Panom szereg innych tablic; widzimy w niej bardzo szybki rozwój prac Ministerstwa, poczynając od lat 1925, 6, 7 i t. d., aż do projektowanego roku ostatniego, roku 1930/31. W cyfrach hektarów równowartościowych wyraża się to w sumie 277,5; 565,5; 937,6; 1189,8; 1500 na r. 1929/30, biorę mniej więcej prawdopodobieństwo, ile będzie wykonane do kwietnia, i wreszcie 1700, projektowane na rok następny. Z tego widzimy szybki wzrost intensywności pracy. Co to jest hektar równowartościowy, to tu w sprawozdaniu zobaczymy. Jest to pewnego rodzaju, przyjęty już od wielu lat w Ministerstwie, system obliczania różnych prac, sprowadzone wszystko do jednego miernika.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#SIżycki">Jeżeli porównamy koszta, jakie na te prace były użyte, to przedstawiają się one w pewnej progresji, jednakże daleko mniej szybkiej, aniżeli wykonanie. Już w r. 1925 mamy 7,18 milj., w 1926 r. 9,01 milj., w 1927 r. 11,7 milj., w 1928 r. 15,03 milj., w 1929 r. 17,05 milj. i w 1930 r. 18,8 milj., tak jest projektowane.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#SIżycki">Z tego moglibyśmy wyprowadzić, co właściwie kosztuje przeciętnie praca jednego hektara. I tu znowu zobaczymy ciekawe zjawisko, jako prostą zresztą konsekwencję, że cena hektara znacznie się zmniejsza. W r. 1925 koszt hektara był 25,89, w 1926 r. 15,94, w 1927 r. 12,48, w 1928 r. 12,63, w 1929/30 r. 11,36, a w 1930 r. projektowano 11,06. Te cyfry, zdaniem mojem, najlepiej charakteryzują i prace Ministerstwa i projektowany budżet. Zrobimy więcej, a kosztować to będzie mniej.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#SIżycki">Jednocześnie muszę zwrócić uwagę na to, że oprócz prac dawniej prowadzonych, prowadzą się dziś w znacznej mierze prace meljoracyjno-budowlane. W r. 1925 koszta tych prac wyraziły się w sumie 0,1, w 1926 r. 0,06, w 1927 r. 0,5, w 1928 r. było już 3, w 1929 r. 4,4, a w 1930 r. projektuje się 10,2. Jeżeli porównamy to znowu z personelem, zatrudnionym w Ministerstwie, to personel ten wzrasta, ale niesłychanie wolno. Tu znowu cyfry wynoszą 1,3, 1,4, 1,4, 1,6, 1,9, i wreszcie na rok 1930 projektuje się 2. Cyfry te były wykazane graficznie na Wystawie poznańskiej i mam wrażenie, że ogół się tą sprawą interesował, a dla nas są one obrazem prac Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#SIżycki">Przejdę teraz do kilku kwestyj, które chciałbym poruszyć. Skład osobowy urzędów ziemskich z każdym rokiem znacznie się poprawia, wieloletnie nieraz doświadczenie i odpowiednia selekcja zrobiły bardzo dużo, szczególniej w gronie wyższych urzędników, gorzej jest z personelem, pracującym na miejscu. Z wszystkich stron dochodzą skargi na geometrów. Upoważnieni przez Ministerstwo Reform Rolnych geometrzy wyręczają się młodymi, niedoświadczonymi pomocnikami, sami poprzestając na roli przedsiębiorcy, dającego swój podpis za drogie pieniądze. Najgorzej wywiązują się ci wielcy przedsiębiorcy, są to właściwie wielkie fabryki planów, w których każdy pomocnik jest wyspecjalizowany do pewnych fragmentów pracy, jedni pracują w polu, drudzy z ich notatek robią obliczenia, inni znowu projektują, a znów inni kreślą, nieraz z jednej mniej śpiesznej roboty cały personel przerzuca się na nową, śpieszniejszą. Główny szef takiego przedsiębiorstwa jest zajęty jedynie utrzymywaniem dobrych stosunków z osobami, od których zależy zdobycie nowych prac, oraz jak najśpieszniejsze uregulowanie prac dawniej przyjętych. W tych warunkach robota jest przeważnie niedbale i źle wykonana, najemnicy są przez przedsiębiorcę wyzyskiwani, a jak się w tych warunkach czują zainteresowani, chyba wyjaśniać nie trzeba.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#SIżycki">Taką charakterystykę jednego z najgłówniejszych czynników, geometrów, przedstawiam.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#SIżycki">Przy tej sposobności chcę zwrócić uwagę na pewien szczegół, który właśnie wczoraj, będąc na Kresach, spotkałem. Przychodzi tłum chłopów ze skargą, że geometra na podstawie takiego wezwania, opatrzonego pieczęcią z godłem państwowem, której, o ile mi się zdaje, ma prawo używać tylko w specjalnych wypadkach, gdy działa jako urzędnik przy przekształcaniu ustroju rolnego, wzywa ich do przeprowadzenia rozgraniczenia między właścicielem a jego sąsiadami. Sprawa ta jest w tej chwili w sądzie, toczy się proces, ale chodzi o stworzenie faktu dokonanego. Nota bene w sądzie była mowa o oparciu się nie na planie z r. 1863 i 1864 r., lecz na innym planie z r. 1892. Geometra jednak chce koniecznie przeprowadzić rozgraniczenie na podstawie planu z r. 1864. Wezwanie to przeraziło chłopów, ma formę podobną do wezwania sądowego, z drugiej strony wskazane są różne artykuły karne, z których oni odpowiadają, a artykuły te wcale nie są dostosowane do danego wypadku. Więc jest to pewnego rodzaju bałamucenie. Narazie chłopom wyznaczono, aby przyszli 3 marca o godzinie takiej a takiej, geometra jednak przyjechał dopiero 5 marca, otoczony uzbrojoną strażą leśną i folwarczną; chłopi przyszli tłumnie bezbronni. Zaczęły się kłótnie, walki, jednakże chłopi nie pozwolili prowadzić granicy; geometra obiecał, że dziś przyjedzie z wzmocnionym oddziałem policji. Nie wiem, co tam dziś będzie, co tam się będzie odbywało, w każdym razie to jest jeden z takich obrazków, zdaje mi się, bardzo przykrych, które szczególnie na Kresach są zwykłem zjawiskiem.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#SIżycki">Również i komisarze ziemscy niezawsze są na wysokości swego zadania. Ludność w b. zaborze rosyjskim pamięta dawnych komisarzy włościańskich, a na Kresach mirowych pośredników, byli to prawie bez wyjątku urzędnicy z wyższem uniwersyteckiem wykształceniem, a stanowisko komisarza było pierwszem w administracji państwowej. Gubernatorowie, działacze ziemscy, a nieraz ministrowie wychodzili z szeregów byłych komisarzy. Stosunek ich do ludności był bardzo przychylny, jak zresztą większości moskiewskich liberałów, byli oni niezależni od miejscowej administracji, ani naczelnik powiatu, ani isprawnik (obecny starosta) nie mieli prawa mieszać się do ich czynności, wystrzegali się oni, aby ich ludność nie podejrzewała o sprzyjanie właścicielom ziemskim, geometra nie śmiał przy komisarzu usiąść. Takich komisarzy ludność pamięta i widziała w nich swoich opiekunów. Muszę się tu zastrzec, że nie zachwycam się wcale tymi rosyjskimi urzędnikami, których specjalnem zadaniem było jątrzyć stosunki między wsią i folwarkiem, ale powtarzam jeszcze raz, że takich urzędników ludność pamięta i widzi wielką różnicę pomiędzy nimi, a naszymi komisarzami ziemskimi pod względem ich stosunku do mas włościańskich.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#SIżycki">Zjawiskiem prawie ogólnem jest bardzo nieprzychylne traktowanie włościan przez naszych komisarzy, wypędzanie z biura, niezałatwianie spraw; ja zawsze mówię o Kresach, bo te Kresy zjeździłem.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Ja też znam Kresy bardzo dobrze.)</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#SIżycki">Pan Minister może zna Kresy północne, tam może jest inaczej, ja tam nie bywam, ale zdaje mi się, że Pan nie bywa na południu, gdyby Pan Minister był łaskaw kiedy na Wołyń pojechać, toby się przekonał.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: To są wyjątkowe może wypadki. Pan krzywdzi ludzi, którzy bardzo ciężko pracują.)</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#SIżycki">Ja nie generalizuję, ale chciałbym, żeby to były wyjątki.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Niech Pan stwierdzi, że to są wyjątki.)</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#SIżycki">Jeżeli Pan Minister pozwoli, to ja przy każdej okazji będę o tych wyjątkach wspominać.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Proszę o fakty.)</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#SIżycki">Muszę przyznać, że bardzo niedawno w Kostopolu, kiedy się wykazały bardzo przykre przejścia, kiedy o tem zakomunikowałem Ministerstwu, cały kostopolski urząd ziemski został przeniesiony, wydalony. W tym względzie najzupełniej przyznaję rację, że Pan Minister robi wszystko co można, ale z drugiej strony muszę powiedzieć, że ci ludzie są źle płatni, że mają za małe warunki, są niesłychanie zależni od innych władz państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Niektórzy komisarze są lepiej płatni niż ja. Głos na prawicy: Pan jest sprawozdawcą komisji, a na komisji było to przedstawione inaczej nieco.)</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#SIżycki">Obecnie nasi komisarze, szczególniej na Kresach, odnoszą się do ludności, jak mówiłem, bardzo niechętnie. Fakty są tego charakteru, że one dotykają poszczególnych komisarzy, a i w dużym stopniu miejscowe sądownictwo. Słowem jest tysiące skarg, tłumy chodzą i narzekają, i coś trzeba poradzić, gdyż musimy myśleć, żeby tych skarg było mniej.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#SIżycki">Trzeba przyznać, że sprawy kresowe są trudne. Każda prawie sprawa ma specjalny charakter, każdą trzeba traktować indywidualnie, trzeba poznać charakter danej miejscowości i obmyśleć jak dostosować obowiązujące ustawy i przepisy, które stoją nieraz na przeszkodzie najlepszym poczynaniom. Gdy urzędnik będzie traktował sprawę urzędową obojętnie, to musi wokoło siebie szerzyć pokrzywdzenie, a to wywoła skargi i narzekania. W rezultacie pokrzywdzeni narzekają w nadziei, że w ten sposób złemu zaradzą, narzekają i krzywdziciele w obawie, aby im nie odebrano łupu, a narzekają i mówią o krzywdach wszyscy, klną geometrę, komisarza, władzę polską, a nawet Polskę samą.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#SIżycki">Ministerstwo nosi się z projektem rozszerzenia kompetencji urzędów powiatowych, przekazując im uprawnienia pierwszej instancji. Zarządzenie takie może dać najlepsze wyniki pod warunkiem jednak, że osobisty skład komisarzy będzie poddany rewizji, że będą wciągnięte nowe siły, które mogłyby większym wymaganiom zadośćuczynić.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#SIżycki">Komisarz ziemski musi być materjalnie lepiej sytuowany i zupełnie uniezależniony od miejscowej administracji. Obecnie komisarze wyjątkowo bywają urzędnikami VI klasy, przeważnie są to urzędnicy VII, VIII, a nawet IX kl. Prawda, że mają oni duże dochody w formie akordu, ale te akordy zmuszają ich do bardzo intensywnej, szybkiej, a często i niedbałej pracy. Robią się te roboty, w których akord jest wysoki, a zaniedbują się te roboty, w których akord daje bardzo niedużo.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#SIżycki">Tu jest jeszcze pewna trudność w samem prawodawstwie. Wskutek niesłychanie skomplikowanych warunków, w jakich wszystkie ustawy przechodziły przez ciała ustawodawcze, kiedy każda ustawa była walką, była przeprowadzana nieraz jednym głosem, wytwarzała się chęć, aby w ustawie przewidzieć wszystkie wypadki. Tak się ograniczało samodzielność urzędnika, że on w tych granicach poprostu nie mógł się swobodnie ruszać. Żeby się zabezpieczyć, w przepisach wykonawczych zostały zgóry przewidziane terminy. Przepuszczenie danego terminu uniemożliwia dalsze rekursy, uniemożliwia dalsze poprawy i nieraz nawet sprawy, które dochodzą do najwyższej instancji, nie mogą być w niczem zmienione, gdyż już się uprawomocniły wszystkie poprzednie postanowienia i niema sposobu nic na to poradzić. Nie ulega wątpliwości, że te ciężkie warunki, w jakich dzisiaj znajdują się, są wynikiem wielu wspólnych naszych win i wielu różnych czynników, które na to wpływają, jednak zdaje mi się, że powinniśmy wszystkich starań użyć do tego, ażeby zło możliwie najszybciej poprawić.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#SIżycki">Gospodarstwa powstałe z reformy rolnej, czy to wskutek przeprowadzonej komasacji, czy dokonanych melioracji, czy wreszcie wskutek zmiany stosunków służebnościowych, muszą zasadniczo zmienić system gospodarowania, ale trzeba, żeby potrzebę tego zrozumiał właściciel tego gospodarstwa, trzeba go nauczyć nowego systemu gospodarowania, trzeba zwalczyć przestarzałą rutynę, trzeba zdobyć jego zaufanie, a to nie jest łatwe. Widziałem prawidłowo skomasowane gospodarstwa, na których posiewy ciągną się starym zwyczajem wąskiemi i długiemi sznurami, widziałem na doskonałych drenowanych polach, gdzie mogłaby się rodzić silna pszenica i bogate buraki, zwykłe posiewy żyta i kartofli, w oborach dużo lichego bydła, które marniało z głodu wskutek braku pastwisk, a nikomu nie przyszło na myśl zmienić bydło na lepsze, zredukować jego ilość i dokarmiać z ręki. Takich przykładów możnaby mnożyć bez końca, trzeba więc uczyć gospodarować.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#SIżycki">Potrzebę tę Ministerstwo uznało i już od roku jest w Ministerstwie specjalny wydział, który tę pracę prowadzi. Powstało pytanie, czy całą tę pracę mają wykonać urzędnicy, czy też ma być ona przekazaną instytucjom społecznym? Znalazłem ustęp w pracy p. Ministra Staniewicza (str. 76), który mnie zaniepokoił, a mianowicie myśl oddania tej niezmiernie ważnej akcji w ręce t. zw. unifikacji, wobec tego zbadałem sprawę w Ministerstwie i przekonałem się, że prawie od roku prowadzone są pertraktacje, które, jak dotychczas, nie dały wyniku. Ministerstwo wymaga ściśle określonej konkretnej pracy, zastrzega sobie prawo kontroli i tylko za wykonaną pracę zgadza się płacić. Unifikacja natomiast chce dostać pieniądze jako subsydjum, wymaga monopolu na całe Państwo, narazie na 9 województw zaboru rosyjskiego, utrudnia kontrolę i każe wierzyć w to, że pracę zaprojektowaną wykona. Mam nadzieję, a nawet pewność, że Ministerstwo w bardzo niedługim czasie przekona się, że unifikacja jest w sferach ludowych, dla których projektowana praca jest przedewszystkiem przeznaczoną, zupełnie niepopularną. Są to generałowie bez armji. Całe powiaty wypowiedziały się przeciw unifikacji, i to te powiaty, gdzie praca kółek rolniczych jest silnie rozwiniętą, w innych powiatach sprawę tę traktują obojętnie, a tylko centrala nastawiona na zdobywanie rządowych subsydjów oraz niektóre zarządy wojewódzkie, które mają nadzieję na subsydja sejmikowe, unifikację popierają.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#SIżycki">Zdaniem mojem należałoby każdy powiat traktować indywidualnie, należy się bardzo wystrzegać pracy przy udziale niepopularnych ludzi. Chłop jest bardzo ostrożny i podejrzliwy, a w szczególności nie ma zaufania do pracy, na której czele stoją obszarnicy. Wyjątkowo mogą zdobyć zaufanie poszczególne jednostki, ale instytucja, którą prowadzą obszarnicy, zaufania ani w województwach centralnych, ani kresowych nie zdobędzie. Najlepszym sposobem przekonania się będzie zbadanie stosunków w poszczególnych powiatach i przekazanie pracy miejscowym działaczom przy współudziale zarządów komunalnych (sejmików lub gmin).</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#SIżycki">Mało się zwykle mówi o naszych stosunkach zagranicznych, a nad tą sprawą należałoby się zastanowić. Długa linja pogranicza bolszewickiego przechodziła przez tereny, na których są przeważnie bardzo duże wsie, posiadające nieraz po kilka i kilkanaście tysięcy hektarów, linja przecinała te gospodarcze jednostki i wytworzyła polskich obywateli, posiadających ziemię w Bolszewji i odwrotnie. Rozpatrujemy tu tylko interesy drobnej własności, nasi drobni rolnicy stracili 9.000 ha, natomiast bolszewicy zostawili w Polsce 5.000 ha, do wyrównania brak 4.000 ha. Dla uregulowania tej sprawy należałoby wydać ustawę, na mocy której Państwo przyjęłoby pozostawioną w Polsce ziemię, a nadałoby bezpłatnie naszym obywatelom ziemię, stanowiącą ekwiwalent utraconych gruntów. Tu nie od rzeczy będzie wspomnieć, że cały ten pas winien być jak najprędzej uregulowany, a gospodarstwa dostosowane do specjalnych warunków pogranicza.</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#SIżycki">Na pograniczu z Prusami Wschodniemi mamy inne zagadnienie. Z pruskich jezior wypływa szereg dopływów Narwi, które na terenie Prus są uregulowane, a w Polsce dotychczas jeszcze dzikie. Prusy zatrzymują wodę wtedy, kiedy ona jest im potrzebna, i zalewają nasze ziemie w tych okresach gospodarczych, kiedy woda jest niepotrzebna. Przy gospodarstwach obecnych, prymitywnych, straty z tego powodu są nieznaczne, ale w miarę wzrostu kultury kraju straty znacznie się spotęgują. O uregulowanie dopływów Narwi i o przeprowadzenie meljoracji na tym terenie trzeba się jak najprędzej starać, gdyż sąsiedztwo dzikiego kraju z krajem kulturalnym, jakim bezwątpienia są Wschodnie Prusy, jest kompromitujące.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#SIżycki">Tu muszę wspomnieć, że w pow. kolneńskim dużo zrobił z własnej inicjatywy p. starosta.</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Przy naszej pomocy.)</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#SIżycki">W każdym razie szarwark jest tam duży.</u>
+ <u xml:id="u-3.34" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Przy naszej całej organizacji.)</u>
+ <u xml:id="u-3.35" who="#SIżycki">Puszcza Kurpiowska i inne większe objekty leśne, stanowiąc własność państwową, również czekają regulacji. Zamieszkali w tych lasach osadnicy winni być jak najrychlej na dobre osady przeniesieni, obecnie są oni w stałej walce z rządowem leśnictwem, wytwarzają się stosunki wprost nie do zniesienia. Tu znowu wspomnienia z czasów przedwojennych i porównywanie władz leśnych rosyjskich z obecnemi władzami polskiemi, dokonywane przy każdej sposobności przez ludność miejscową, nie wychodzi na korzyść tych ostatnich. Jedyny sposób jest przeniesienie na nowe osiedla. Projekt ten kołatał się pewien czas w Ministerstwie, ale do wykonania jak dotychczas nie doszło.</u>
+ <u xml:id="u-3.36" who="#SIżycki">Rozumiem doskonale, że w miarę kultury, jaka po wojnie wszędzie nastąpiła, stosunki muszą być trudniejsze i te stosunki w lasach, gdzie lepiej prowadzone leśnictwo musi pilnować nowych sadzonek, nowych gospodarstw, nie mogą być takie, jakie były poprzednio i wcale nie myślę, żeby można było wrócić te dawne czasy, jednak ludność w żadne takie rozumowanie nie wchodzi, widzi, że było przedtem lepiej, dziś jest źle i tę winę przypisuje temu urzędnikowi, którego na miejscu widzi. Ja przy każdej okazji w Ministerstwie Reform Rolnych wspominałem o tych ciężkich warunkach, jakie się w lasach wytworzyły. I zdaje mi się, że jednem z głównych zadań byłoby rozumne rozstrzygnięcie tego zagadnienia. stworzenie takich warunków, przy których te tarcia mogłyby ustać.</u>
+ <u xml:id="u-3.37" who="#SIżycki">Błędem byłoby nie wspomnieć o wielkich pracach meljoracyjnych na Polesiu. Tu muszę zwrócić się do s. Hasbacha, którego zdaje się niema, który nam mówił, że w Polsce nie robi się nic, że ogromne roboty, jakie robione są we Włoszech, we Francji, w Holandji rozstrzygają najważniejsze zagadnienia reformy rolnej, a Polska zupełnie tę sprawę zaniedbuje.</u>
+ <u xml:id="u-3.38" who="#SIżycki">Myśmy w roku zeszłym w grupie kilkudziesięciu posłów objechali Polesie i z największym podziwem widzieliśmy to, co się już zrobiło, na jakich ogromnych przestrzeniach to jest zakrojone; gdzie są już wykonane pewne prace i jakie to daje wyniki. W Sarnach te gospodarstwa torfowe poprostu wzbudziły nadzwyczajny podziw naszych kolegów gospodarzy z najlepszych nieraz ziem w Polsce, ziem sandomierskich, którzy nie mogli sobie wyobrazić, żeby na takich błotach, takich nieużytkach, takich bagnach mogły być prowadzone tak wysoko kulturalne gospodarstwa. Rozumie się, jest to tylko objekt, na którym robią się doświadczenia, jednak objekt ten daje dużo do myślenia, gdyż daje dodatnie rezultaty. Stacja doświadczalna, która obejmuje 240 ha, prowadzona jest od kilkunastu lat i wyniki, które rozpatrywaliśmy i na gruncie i w rachunkowości, poprostu wzbudziły nadzwyczajny podziw. Obok tej stacji doświadczalnej jest niewielkie 6-cio hektarowe gospodarstwo, własność Ministerstwa Reform Rolnych, wydzierżawione specjalnemu robotnikowi, nawet w przeszłości, zdaje się, bardzo mało z rolnictwem związanemu, który jednakże na tym kawałku gospodaruje pod dozorem stacji doświadczalnej i wyniki daje bardzo dobre. Płaci od tych 6 ha dosyć wysoką tenutę dzierżawną, a jednocześnie z każdym rokiem widocznie się wzbogaca i jest niesłychanie zadowolony z losu, jaki mu się dostał. Cała praca na Polesiu obejmuje jednakże przestrzeń 56.000 klm kw. Osuszono z błot, oczyszczono z kamieni ziemi pożytecznej 1.654.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-3.39" who="#SIżycki">Jeżeli będziemy porównywali te przestrzenie z przestrzeniami, o których się dziś mówi w innych krajach, to zdaje się, że nie potrzebowalibyśmy się tak dalece wstydzić i na ostatniem miejscu tę swoją pracę stawiać. A co mnie osobiście nadzwyczajnie w podziw poprostu wprowadziło, to to, że zastaliśmy tam robotę polską nietylko z ostatnich czasów; są tam ślady prac, wprawdzie głównie charakteru komunikacyjnego, z czasów Stanisława Augusta i dawniejszych, a nawet kanały Królowej Bony, przeprowadzane przez inżynierów włoskich. Za czasów rosyjskich pewne roboty były tam robione, ale, jak nam wykazali inżynierowie, były prowadzone błędnie i podczas wojny to wszystko zostało zniszczone, trzeba nanowo odnawiać, znacznie zmieniając pierwotny zakres tych planów.</u>
+ <u xml:id="u-3.40" who="#SIżycki">Jaki wpływ mają te roboty na ludność miejscową, to poprostu wszystkich nas wprowadzało w podziw. Wszędzie, gdzieśmy tylko byli, widzieliśmy jak taki poleszuk u siebie na swoim kawałku już coś robi, chce się dostosować, licząc na to, że ponieważ tam gdzieś daleko przeprowadzony jest jakiś kanał i tafla wody trochę się obniżyła, to i on u siebie swoją własną pracą chce to zrobić. A ponieważ to są ludzie, którzy znają dobrze swoją ziemię i mają to jakieś naturalne odczucie, to w dużym stopniu, naprzykład w okolicach Łunińca całe kawały ziemi są wydarte błotom nie przez inżynierów, a przez zwykłego chłopa polskiego. On poprostu widzi, że ta woda może ustąpić i wszystkiemi siłami ją zwalcza. Charakterystyczne miałem rozmowy. Raz gdy jechaliśmy na zwiedzanie, wiózł mnie jakiś chłopak. Chciałem się dowiedzieć, jakiej on jest narodowości, właściwie jakiego etnograficznego pochodzenia. Rozmawiał ze mną po polsku. Pytam się skąd on się tak dobrze nauczył mówić po polsku. „A bo ja już tu od trzech lat pracuję przy inżynierach i umiem mówić po polsku”. „A jak przed tem mówiliście u siebie w domu?” „A po prostemu, po naszemu”. „A jak to będzie?” Przejeżdżając, on mi batem wskazał na pole. „Po naszemu to bołoto, a po polsku łąka”. Otóż to „bołoto” i ta „łąka” to jest charakterystyczne i chciałbym, żeby kiedyś na całem Polesiu powiedziano, że było tu kiedyś bołoto, a teraz jest ładna, może nie ustępująca gruntom holenderskim, łąka.</u>
+ <u xml:id="u-3.41" who="#SIżycki">Na Pomorzu i wogóle na całem pograniczu niemieckiem spotykamy inne zjawisko. Tam obce banki lokują bardzo znaczne sumy (50 miljonów na Pomorzu) na hipotekach ziemskich, uzależniając w ten sposób posiadanie ziemi od obcych, a wrogich wpływów. Te pieniądze nawet nieraz są nie na pierwszym numerze hipoteki, a na dalszych, w ten sposób bardzo duża ilość hektarów jest temi kapitałami podporządkowana obcym interesom.</u>
+ <u xml:id="u-3.42" who="#SIżycki">Na Spiżu i Orawie są jeszcze dotychczas nieuregulowane stosunki pańszczyźniane, a na Śląsku odczuwa się ogromny brak ziemi, z wielkim trudem przeprowadzają się drobne parcelacje, ziemię rozdziela się na hektary, a nawet na ary, ale i tu widać pewne ożywienie, jeżeli się uwzględni, że województwo śląskie jest bardzo małe. Cyfry, któremi w tym wypadku operujemy, muszą być pod tym kątem widzenia brane. Poczynając od roku 1925 rozparcelowano 60 ha, w 1926 — 50 ha, w 1927 — 3.124 ha, 1928 — 4.157, w 1929 — 5.800, razem za cały czas 13.100 ha. Śląsk przestrzenią swoją, a szczególnie ilością ziem rolnych stanowi zaledwie 1/10 część największego województwa. Co do scalenia i innych prac na tym terenie, to są tu przeszkody natury prawnej, które wpierw muszą być usunięte, a potem dopiero można będzie reformę rolną w całym zakresie wprowadzać w czyn.</u>
+ <u xml:id="u-3.43" who="#SIżycki">Przechodząc do Banku Rolnego, tego pomocniczego organu, bez którego uskutecznienie reformy rolnej jest nie do pomyślenia, musimy zaznaczyć, że w roku zeszłym Bank Rolny, wprawdzie nie z winy własnej, w bardzo małym stopniu spełnił swoje zadanie, a co jeszcze gorsze, rozbudził w masach włościańskich nadzieję, której potem nie spełnił. Stało się to z tego powodu, że pierwotnie Rząd obiecywał bardzo znaczne poparcie (Minister Reform Rolnych Staniewicz: Nic nie obiecywał.), pozwalał i ułatwiał poszukiwanie kredytów zagranicą — rozumiem, że obiecywał Bankowi — a następnie, gdy powstał projekt Centralnego Banku nakazał zerwać nawiązane nici i będące na dobrej drodze pertraktacje i jednocześnie odmówił wszelkiego poparcia. Ogromna ilość podań wpłynęła do Banku z całego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-3.44" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Przestrzegaliśmy wciąż, że przyjęcie podania nie jest równoznaczne z udzieleniem pożyczki.)</u>
+ <u xml:id="u-3.45" who="#SIżycki">Nie obwiniam Banku, stwierdzam tylko fakt, że jest bardzo dużo pożyczek, na które ludzie liczyli i których nie mogli dostać i twierdzę, że gdyby nie ten niefortunny projekt Centralnego Banku, to sprawa może przyjęłaby zupełnie inny obrót.</u>
+ <u xml:id="u-3.46" who="#SIżycki">Okazało się ostatecznie, że tą drogą Bank uwięził bardzo znaczną część swego kapitału, 73 miljony, co stanowi połowę kapitału własnego, przez kupno swoich własnych listów zastawnych na nominalną sumę około 100 miljonów zł. Obecnie, kiedy projekt Centralnego Banku upadł, Rząd pozwolił Bankowi Rolnemu starać się zagranicą o ulokowanie tych listów. Dziś słyszymy, że pewne projekty, zdaje się, dochodzą do skutku, wtedy, jak pisałem sprawozdanie, ta rzecz jeszcze była niewiadomą.</u>
+ <u xml:id="u-3.47" who="#SIżycki">Projekt Centralnego Banku, to znowu jeden z niefortunnych projektów unifikacyjnych, jest to dążenie do ulokowania listów Tow. Kredytowego Ziemskiego razem z listami Banku Rolnego, nie licząc się z tem wcale, że ci kapitaliści zagraniczni, którzy mają zaufanie do polskiej przyszłości, jaką jest drobne rolnictwo, mogą nie mieć zaufania do polskiej przeszłości, jaką jest likwidujące się obecnie polskie obszarnictwo, jak również inni kapitaliści mogą darzyć zaufaniem obszarników, odmawiając kredytu drobnym rolnikom. I wtedy, gdy każdy z osobna będzie się starał o kredyty, to w swojej sferze te kredyty może wyszukać, a przez połączenie wytworzyła się sytuacja, przy której ani jeden ani drugi pieniędzy nie dostanie.</u>
+ <u xml:id="u-3.48" who="#SIżycki">Przy pertraktacjach z nabywcami listów zastawnych wyjaśniły się pewne braki obecnego statutu Banku Rolnego; bez usunięcia tych braków uzyskanie większej pożyczki zagranicznej jest niemożliwe. Projekt niezbędnych zmian będzie wniesiony na Radę Ministrów, a następnie do ciał ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-3.49" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: Już jest, przez Sejm jest odesłany do komisji.)</u>
+ <u xml:id="u-3.50" who="#SIżycki">Projekt ten polega na wprowadzeniu racjonalnych zmian, któreby ułatwiały lokowanie listów na obcych giełdach, a jednocześnie dały tym listom większą niż dotychczas gwarancję.</u>
+ <u xml:id="u-3.51" who="#SIżycki">Rozpatrując bilans Banku Rolnego, który jest właściwie bankiem typu mieszanego długo i krótkoterminowego kredytu, co może jest główną wadą tej instytucji, musimy zaznaczyć znaczny i stały rozwój Banku. Rachunek zysków i strat za rok ub. dał 27 miljonów brutto i 12 miljonów netto; w r. 1929 — 33 miljony brutto i 14 miljonów netto. W wydatkach Banku można konstatować racjonalną oszczędność, a na podział zysków uważam za swój obowiązek zwrócić nawet specjalną uwagę, jako na zupełnie celowy i racjonalny. W komisji przedstawiałem spis tego podziału. Duża bardzo część zysków idzie na powiększenie kapitału Banku, a reszta jest używana na podniesienie instytucji, rzeczywiście dla rolnictwa pożytecznych i potrzebnych.</u>
+ <u xml:id="u-3.52" who="#SIżycki">Powiększenie kapitału Banku Rolnego zostało już ustawowo przewidziane, decyzję tę należy uznać za wskazaną. Prace Ministerstwa Reform Rolnych przy dzisiejszym układzie budżetu nie mogą być uskutecznione inaczej, jak przy wydatnem współudziale Banku Rolnego, co znowu bez znacznego podniesienia jego kapitałów i upłynnienia sum obecnie zamrożonych nie da się uskutecznić.</u>
+ <u xml:id="u-3.53" who="#SIżycki">W budżecie Ministerstwa Reform Rolnych, Sejm w ostatniem czytaniu na plenum skreślił kilka pozycyj, względnie nieznacznych co do wysokości, koniecznych jednak dla prawidłowego funkcjonowania całego aparatu. Wobec powyższego pozwalam sobie złożyć wniosek co do ich restytuowania, a na pokrycie tych sum może być użyta równoznaczna suma z innej, mniej niezbędnej pozycji przeniesiona. Wniosek więc mój ma właściwie charakter virement i został z Rządem uzgodniony, a przedstawia się on jak poniżej:</u>
+ <u xml:id="u-3.54" who="#SIżycki">Chodzi o powiększenie kwoty na uposażenia, na wydatki biurowe i na inne wydatki, które są poprostu konieczne jako całość w całym programie, natomiast o zaczerpywanie tych sum z pomocy kredytowej przy meljoracjach i budownictwie, która jak dotychczas zwykle bywała w bardzo małym stopniu wyzyskiwana, a to z tego powodu, że przy meljoracjach zainteresowani zawsze wolą oddać samemu Ministerstwu Rolnictwa wykonanie meljoracji i na to są inne paragrafy, które te sprawy załatwiają.</u>
+ <u xml:id="u-3.55" who="#SIżycki">Przy głosowaniu w Komisji Budżetowej wniosek ten został przez komisję przyjęty, wobec czego w imieniu komisji proszę o zatwierdzenie budżetu według planu sejmowego i uwzględnienie wniosku, który cytowałem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Gruszczyński.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(Nieobecny)</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#WicemarszałekGliwic">Wobec tego głos ma s. Trojan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#STrojan">Wysoka Izbo Senatorska! Do laski marszałkowskiej Sejmu wpłynęły od Rządu 4 nowe projekty ustaw o osadnictwie wojskowem, oraz projekt ustawy P. P. S. o przymusowym wykupie t. zw. „popówek”, t. j. dóbr erekcjonalnych b. grecko-katolickich parafij. Przeciwko tym projektom ukraińska i białoruska reprezentacja sejmowa nietylko się oświadczyła, ale też jak najkategoryczniej zaprotestowała. Rząd mimo to projekty te forsuje, a razem z nim większość przedstawicielstwa polskiego na komisji sejmowej reform rolnych, co spowodowało 7 marca r. b. opuszczenie sali obrad przez przedstawicielstwo ukraińskie i białoruskie sejmowe. My, senacka reprezentacja ukraińska i białoruska, przyłączamy się do tego protestu z tem oświadczeniem, że projekty te z przyczyn zasadniczych zwalczać będziemy wszelkiemi sposobami stojącemi nam do dyspozycji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma p. Minister Reform Rolnych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Wysoki Senacie! Nie miałem zamiaru zabierać głosu w dyskusji obecnej i obciążać swem przemówieniem i tak już ograniczonego czasu prac Senatu, ale oświadczenie sen. Trojana zmusza mnie do tego, więc korzystam ze sposobności, by jednocześnie odpowiedzieć i nieobecnemu panu senatorowi Hasbachowi. Proszę Panów, z ogromnem zdumieniem wysłuchałem oświadczenia przedstawicieli ludności ukraińskiej i białoruskiej, zarówno w Sejmie, jak i w komisji, przeciwko wniesionym przeze mnie projektom ustaw, zmierzających do uporządkowania osadnictwa wojskowego. Sądziłem jednak, że protest ich oparty jest na nieporozumieniu i że wystarczy moje oświadczenie, złożone w komisji, by ich obawy usunąć. Dzisiejsze jednak oświadczenie p. sen. Trojana, jak i przemówienie p. sen. Horbaczewskiego podczas dyskusji ogólnej dowodzą, że to nieporozumienie w dalszym ciągu istnieje. Proszę Panów, z przemówień Panów wynika, że wnosząc projekty ustaw, jakobym zamierzał wznowić akcję osadnictwa wojskowego i w ten sposób rzucał wyzwanie, a jak któryś z posłów powiedział obrazowo „bombę”, całej ludności białoruskiej i ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Nie rozumiem, w czyim interesie leży podobne przedstawienie sprawy i robienie z muchy słonia, a także strzelanie do tej muchy z armaty. Pragnę Panom wyjaśnić raz jeszcze, o co chodzi w tych projektach ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#komentarz">(Przerywania na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Pan senator prawdopodobnie tych projektów nie czytał, bo gdyby się zapoznał z niemi, toby napewno co innego mówił. Zaraz Panom to dokładnie wyjaśnię. Chodzi tu bowiem o trzy ustawy ściśle porządkowe i jedną ustawę bardziej zasadniczą, a ta właśnie zamierza naprawić krzywdę, której doznali ochotnicy miejscowi, bardzo często białorusini i ukraińcy, przy przeprowadzaniu akcji osadniczej. To też nie wiem, gdzie tu znaleźć można zamierzenia Rządu do wznowienia lub rozszerzenia osadnictwa wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#komentarz">(S. Makuch: Plasterek.)</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Panie Senatorze, muszę stwierdzić, że gdybyśmy żyli w normalnych warunkach, tobym wogóle z temi ustawami do Sejmu i Senatu nie przychodził, załatwiłbym je sam, a o dokonanych przekroczeniach zakomunikowałbym Panom i prosiłbym o udzielenie mi absolutorjum. Niestety jednak, w tych warunkach zaostrzonych walk politycznych, kiedy Panowie na każdym kroku usiłują udowodnić, że Rząd postępuje niepraworządnie, nie chciałem dawać Panom nowych argumentów, to też po pewnej walce ze sobą, zdecydowałem się wnieść ustawy do Sejmu, aczkolwiek wiedziałem, że niektóre ugrupowania zechcą je wygrywać dla bliżej mi nieznanych celów politycznych. Ale wróćmy do meritum sprawy. O co w tych ustawach chodzi? W pierwszej, druk sejmowy Nr. 729, chodzi o zrównanie w prawach osadników Litwy Środkowej, pochodzących przeważnie z miejscowej ludności, z prawami osadników z innych województw, przeważnie pochodzenia zamiejscowego. Panowie wiedzą, że na terenie czterech województw wschodnich obowiązuje ustawa z dnia 17 grudnia 1920 roku, natomiast na terenie b. Litwy Środkowej obowiązywał dekret Naczelnego Wodza, który nie przewidywał bezpłatnego nadziału, a tylko opłatny. Dekret ten ustanowił fundusz wojskowy, z którego udzielało się pożyczek na nabycie działek. Otóż część osadników uzyskała te pożyczki, a potem w okresie dewaluacji groszami spłaciła otrzymane pożyczki i w ten sposób osadnicy ci otrzymali de facto osady niemal zadarmo. Natomiast znacznie większa część osadników, nie posiadając pieniędzy, nie mogła spłacić pożyczek nawet podczas dewaluacji i obecnie, kiedy pożyczki zostały zwaloryzowane, muszą uiszczać dosyć znaczne sumy w związku z otrzymanemi osadami. Oczywista, widząc, że ich koledzy z innych województw, a nawet innych powiatów, nic nie płacą, czują się pokrzywdzeni i nie chcą płacić. Nie można nawet odmówić im dużej słuszności, gdy zapytują, dlaczego oni, którzy rok dłużej walczyli, mają być gorzej traktowani od tych, którzy już w 20-ym roku zostali zdemobilizowani. Chodzi więc tylko o rozciągnięcie dobrodziejstw bezpłatnego nadziału z ustawy 17 grudnia 1920 roku na tych przeważnie miejscowych osadników z b. Litwy Środkowej. Czyż jest to rozszerzenie akcji osadnictwa wojskowego, kiedy ani jeden nowy osadnik nie zostanie nadzielony ziemią, natomiast jest to uporządkowanie stosunków i sankcjonowanie faktycznego stanu, bo i tak, jak mówiłem powyżej, osadnicy ci nie płacą i niema możności ich zmusić do tego, bo mają rację. Dlaczego więc tak głośno się mówi o tej sprawie, tego nie rozumiem.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Teraz chodzi o drugi projekt (druk sejmowy Nr. 725). Jak Panowie wiedzą, orzeczenia Komitetów Nadawczych o usunięcie osadnika z działki w razie niezagospodarowania były ostateczne i wykonalne natychmiast. Odwołania do drugiej instancji nie było, a tylko skarga do Trybunału Administracyjnego. Takich skarg było kilkadziesiąt. W większości wypadków Trybunał orzekł, że osadnicy zostali usunięci w sposób nieprawny, chodzi więc o to, by błąd popełniony naprawić i usunąć krzywdę, która została wyrządzona. Są to względnie nieliczne wypadki. Mogę nawet Panom zakomunikować odnośne cyfry. Wszystkich skarg osadników wojskowych z powodu usunięcia z działek do Najwyższego Trybunału Administracyjnego było 40, z tego Trybunał utrzymał w mocy orzeczeń Pow. Komitetów Nadawczych 1, uchylił 26, pozostawił bez rozpoznania 2, umorzył postępowanie w 2 sprawach, względnie jeszcze nie rozpatrzył 9 spraw. Jeżelibyśmy nawet uwzględnili wszystkich osadników, którzy wygrali w Trybunale, oraz przypuścili, że wszystkie nierozpatrzone dotąd sprawy Trybunał orzeknie na korzyść osadników, to trzeba będzie nadać nowe działki 35 kandydatom. Czy to jest takie straszne? Czy wobec tego trzeba protestować wobec całego świata i grozić straszliwemi konsekwencjami? Jest to drobna sprawa, o której nawet nie warto mówić.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#komentarz">(S. Koźmyn: Byłem przypadkowo na Komisji Reform Rolnych w Sejmie i słyszałem całą dyskusję, a w szczególności zaznaczam, co powiedział pos. Malinowski z frakcji socjalistycznej P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Nie wiem, co mówił p. Malinowski, lecz sam, będąc na poprzedniem posiedzeniu, tłomaczyłem komisji, o co chodzi. Ale Panowie podejrzewają, że jak powiedział pos. Jeremicz, są tam jakiejś „łaziejki” na przyszłość. Otóż stwierdzam, że w przyszłości, gdy zaistnieje możność odwołania się do drugiej instancji, nie zajdzie żaden wypadek usunięcia osadnika z działki do chwili ostatecznego wyroku Trybunału, a więc i tu obawy Panów są całkiem bezpodstawne.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">A teraz ustawa trzecia (druk sejmowy Nr. 728). W projekcie tym chodzi o to, że wśród majątków, przejętych na własność Państwa z ustawy grudniowej i rozparcelowanych między osadników, znajduje się kilkanaście, co do których Trybunał Administracyjny albo uchylił orzeczenie (4), albo może jeszcze uchylić (7), gdyż sprawy są w toku. Ponadto, co do dwóch takich majątków, zostało uchylone orzeczenie w drodze wznowienia postępowania i czterech w toku instancji. Otóż, co się tyczy majątków, co do których orzeczenia zostały uchylone, względnie mogą być uchylone, a na ziemiach, na których osadnicy już siedzą, powstała paląca sprawa porozumienia się z b. właścicielami w drodze dobrowolnej i nabycia od nich ich praw, by właściciele nie eksmitowali osiadłych już od 10-ciu niemal lat osadników. To też w większości wypadków takie porozumienie udało się osiągnąć i nabyłem te majątki z sum funduszu obrotowego reformy rolnej. Ale tu zachodzi nowa trudność. Działek z majątków, nabytych z reformy rolnej nie można nadawać bezpłatnie, a tylko odpłatnie, tymczasem osiadli na tych gruntach osadnicy nabyli prawa do bezpłatnego nadziału. I tę sprawę należy uporządkować, co możliwem jest tylko w drodze ustawodawczej, i w tym wypadku ani jeden nowy osadnik nie zostanie osadzony, a tylko stan faktyczny zostanie zamieniony na prawny. Gdzież więc jest tu nowa krzywda ludności miejscowej.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">A teraz projekt ostatniej ustawy (druk sejmowy Nr. 730), który wobec tego, że przewiduje utworzenie nowych 600 działek, może być istotnie traktowany, jako rozszerzenie osadnictwa. Nie wiem jednak, czy szanowni moi oponenci dokładnie czytali ten projekt. Z tego, co mówią, mam wrażenie, że nie. Pochodzę z Ziem Wschodnich, sam byłem oficerem, więc sprawę znam dosyć dobrze. Otóż w latach 1918–1920 do obu dywizji litewsko-białoruskich i dywizji legjonowej, a także szeregów pułków jazdy poszło bardzo wielu ochotników z pośród ludności miejscowej. Dywizje litewsko-białoruskie, zwłaszcza z początku, były utworzone niemal wyłącznie z miejscowego elementu ochotniczego, a do dywizji legjonowej, po zajęciu Wilna, wstąpiło bardzo wielu ochotników. Ci miejscowi ochotnicy walczyli cały czas z wielkiem bohaterstwem i krwią swą zrosili nawet przedpola Warszawy w roku 1920-ym. Jednak przy wykonywaniu osadnictwa zostali w dużej mierze pominięci, gdyż ustawa ta w pierwszych latach była wykonywana przedewszystkiem pod kątem widzenia kolonizacyjnym. Chodzi więc o to, by popełnione krzywdy naprawić i by przynajmniej najbardziej zasłużeni, a mianowicie ci, którzy posiadają krzyże „Virtuti Militari” i „Walecznych” oraz odznaki za rany, a których pominięto przy nadawaniu ziemi, obecnie ją otrzymali i w ten sposób został zbudowany most zgody i pojednania pomiędzy miejscową ludnością a osadnikami. Że chodzi tu wyłącznie o osadników miejscowych, to wynika z przepisów samej ustawy. Powiada ona, że prawo do otrzymania działek służy inwalidom wojskowym i żołnierzom wojska polskiego oraz wojsk byłej Litwy Środkowej, uzdolnionym do pracy na roli, zamieszkałym w województwach wileńskiem, nowogródzkiem, poleskiem, wołyńskiem, lub w powiatach grodzieńskim, wołkowyskim województwa białostockiego, względnie z miejscowości, położonych w pobliżu granicy litewskiej i sowieckiej, a więc jak z powyższego wynika, chodzi tu tylko i wyłącznie o ludność miejscową. Wprawdzie Panowie twierdzą, że możemy kolonizować przy pomocy tej ustawy ziemie wschodnie polakami z Litwy i Rosji Sowieckiej. Gdyby nie to, że projekt ustawy przewiduje określoną ilość działek (600) i że przewidziany jest specjalny przepis, który daje wyraźne uprawnienia miejscowym osadnikom, a mianowicie przepis art. 5-go, z którego wynika, że w każdej grupie osadników, uprawnionych na zasadzie art. 2-go i 4-go do otrzymania działki, będą mieli pierwszeństwo kandydaci, zamieszkali w gminach, w których położone są nadawane działki przed kandydatami, zamieszkałymi w innych powiatach danego Województwa, toby zarzuty Panów miały jeszcze pewne pozory słuszności, ale po tem, co powiedziałem i ten zarzut odpada. Chodzi więc tutaj wyłączanie o 600 działek dla ochotników miejscowego pochodzenia, w znacznej mierze białorusinów i ukraińców, a więc fałszem jest twierdzenie, że ustawa ma na widoku cele kolonizacyjne. Możecie Panowie z waszego politycznego punktu widzenia uważać za niepożądane dążenia Rządu do naprawienia krzywd właśnie miejscowym żołnierzom wyrządzonych. Możecie ustawy te zwalczać, ale nie wolno wam z tego powodu oskarżać Rządu o zmianę frontu, o wskrzeszenie kolonizacji wojskowej i posądzać o te zamiary Ministra, któremu zawdzięczacie całkowitą zmianę naszej polityki agrarnej w ciągu ostatnich czterech lat, a która, jak to mogę cyframi udowodnić, wykazała, że los włościan białoruskich i ukraińskich jest jej tak samo bliski, jak i losy włościan polskich. W tej sprawie złej woli Panowie nie potrafią mi udowodnić, gdyż fakty z czterech lat mej ciężkiej pracy świadczą o czem innem. Nie wolno więc z pewnych drobnych, porządkowych zagadnień robić wielkiej kwestji politycznej, chyba, że to potrzebne jest komuś, by p. Dubrowicz w „Berliner Tageblacie” mógł wypisywać, że Rząd Polski robi nacjonalistyczną politykę agrarną zarówno na zachodzie, jak i wschodzie, nie dając ani piędzi ziemi miejscowym włościanom, a tylko sprowadzonym z etnograficznych województw Polski osadnikom, co jest wierutnem kłamstwem i fałszem.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">A teraz, co się tyczy „popówek”. Panowie z Ukraińskiego Klubu protestowali przeciw próbom uporządkowania tego zagadnienia, które to próby zostały zapoczątkowane przez wniosek posłów z Klubu P. P. S. Korzystam z okazji, by raz jeszcze stwierdzić, że w sprawie „popówek” Ministerstwo Reform Rolnych jest w zupełnej zgodzie z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, aczkolwiek sprawa jest bardzo paląca, nie jest jednak pożądanem, by była załatwioną bez zgody i porozumienia ze Stolicą Apostolską i jak długo tego porozumienia się nie da uzyskać, tak długo będę się sprzeciwiał rozpatrywaniu tej sprawy w Sejmie, aczkolwiek raz jeszcze stwierdzam, że uporządkowanie tytułu własności tych przeszło tysiąca ludzi, którzy już od 10-ciu lat zostali osadzeni na ziemiach b. kościoła unickiego i dotąd znajdują się w stanie niepewności, jest palącą koniecznością i mam głęboką nadzieję, że Episkopat polski zechce ułatwić Rządowi rozwiązanie tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">A teraz przystąpię do odpowiedzi p. sen. Hasbachowi, który podczas dyskusji ogólnej, na której niestety nie mogłem być obecnym, wytoczył pewne zarzuty przeciwko Ministerstwu Reform Rolnych. Trudno mi jest polemizować z sen. Hasbachem w jego nieobecności, lecz muszę stwierdzić, że nie zna on polskiej geografji agrarnej, względnie wiadomości swoje co do tej ostatniej czerpie ze źródeł przestarzałych, z końca 18-go wieku, a co najwyżej z przed rewolucji rosyjskiej 1905-go roku.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">P. sen. Hasbach bowiem powiedział, że na wschodzie są nienaruszone olbrzymie latyfundia, istnieje duży zapas ziemi, a na zachodzie, na Pomorzu i w Poznańskiem, jest tylko średnia i mała własność, a więc nieduży zapas ziemi. Tymczasem Rząd nic nie robi na wschodzie, nie dokonywuje meljoracji istniejących tam nieużytków, a tylko ze względów politycznych prowadzi intensywną parcelację na zachodzie.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Czytałem dokładnie stenogram przemówienia p. Hasbacha i wobec tego muszę stwierdzić, że tych wielkich latyfundjów na wschodzie już niema, jeżeli chodzi o zapas ziemi, to został on w znacznym stopniu już wyczerpany i to nawet przed wojną, a mianowicie po rewolucji rosyjskiej 1905 roku. Wobec tego, że obecnie prowadzimy akcję wyłączeń z art. 5-go, mam dokładną ewidencję zarówno majątków ziemskich, jak i zapasu ziemi i to zarówno na wschodzie, jak i w centrum i na zachodzie. Otóż z posiadanych przeze mnie dokładnych danych wynika wręcz co innego, niż twierdził p. sen. Hasbach, a mianowicie, że na wschodzie majątków, któreby przewyższały maksimum ustawowe, jest bardzo niedużo, oczywista, nie biorąc pod uwagę przestrzeni leśnych, bo te ustawie o wykonaniu reformy rolnej nie podlegają chociaż i tutaj muszę stwierdzić wprost zastraszające dążenie do wycinania lasów, obracania poręb na inny rodzaj użytków, celem następnego ich rozparcelowania. W centrum Państwa majątków takich jest więcej, chociaż położone one są przeważnie po lewej stronie Wisły, natomiast największy zapas ziemi i największą ilość majątków, posiadających nadwyżki ponad maksimum ustawowe, znajdujemy właśnie w województwie pomorskiem i poznańskiem. Że nie kierujemy się żadną złośliwą tendencją w stosunku do tych dwóch województw, że odwrotnie, bierzemy pod uwagę ich wyższy poziom gospodarczy i kulturalny, tego dowodzi prowizoryczny podział kontyngentu 550.000 ha na wyłączenia z art. 5-go pomiędzy poszczególne województwa.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">O. U. Z.:</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Warszawa 72.500,</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Piotrków 38.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Kielce 40.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Lublin 59.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Białystok 10.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.22" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Wilno 8.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.23" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Grodno 8.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.24" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Brześć 10.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.25" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Łuck 12.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.26" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Tarnopol 31.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.27" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Stanisławów 10.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.28" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Lwów 44.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.29" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Kraków 10.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.30" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Katowice 500,</u>
+ <u xml:id="u-7.31" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Poznań 160.000,</u>
+ <u xml:id="u-7.32" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">— Grudziądz 37.000.</u>
+ <u xml:id="u-7.33" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Również z posiadanych przez nas danych co do ewentualnych zgłoszeń o wyłączenia wynika, że gros tych wniosków wypadnie na województwa zachodnie, a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-7.34" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Na ogólną liczbę spodziewanych wniosków około 3800 — na dwa województwa zachodnie wypadnie przypuszczalnie około półtora tysiąca.</u>
+ <u xml:id="u-7.35" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Wreszcie wskazują na to i dotąd złożone na dzień 1 marca wnioski o te wyłączenia przez samych właścicieli.</u>
+ <u xml:id="u-7.36" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Dotychczas na ogólną liczbę 1206 wniosków, które wpłynęły do urzędów ziemskich, 407 dotyczy dwuch województw zachodnich, natomiast 799 wniosków dotyczy pozostałych 14 województw.</u>
+ <u xml:id="u-7.37" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Zdaje mi się, że z cyfr tych niezbicie wynika, że istotnie największy zapas ziemi jest na zachodzie, natomiast na wschodzie prawie go już niema, gdyż w takiem np. województwie wileńskiem są tylko dwa czy trzy zgłoszenia o wyłączenia i więcej już zgłoszeń nie będzie, bo takich majątków, które chciałyby skorzystać z wyłączeń już niema, gdyż zostały przeważnie rozparcelowane, to też nawet przyznany nieduży kontyngent 8000 ha nie zostanie tam wyczerpany i będą z niego mogły skorzystać województwa zachodnie, które właśnie posiadają największy zapas ziemi i najwięcej wniosków o wyłączenia. Po co więc operować fałszywemi cyframi i wprowadzać niepotrzebny zamęt do dyskusji. P. sen. Hasbach dalej powiedział, że nic się nie robi dla meljoracji nieużytków Polesia, a przecież tam można byłoby posadzić miljony bezrolnych i małorolnych z innych dzielnic. Otóż zapomniał p. Hasbach, że może głównie dzięki mojej inicjatywie p. Minister Moraczewski powołał do życia Biuro Meljoracji Polesia, które na wielką skalę opracowuje projekt osuszenia jego błot, który będzie zakończony w latach najbliższych. Z drugiej strony już dzisiaj zostały wykonane pewne prace, jak np. regulacja rzeki Hrywdy, które umożliwiły mi prace meljoracyjne na przestrzeni kilku tysięcy ha, które już w tym roku zostaną oddane do użytku osadników, i to nietylko z zewnątrz, ale i z pośród ludności małorolnej miejscowej. Nie wspomniał p. senator również o pracach scaleniowych na wschodzie oraz tych meljoracjach, które wykonywane są w związku ze scaleniem, a przecież już za czasów mego urzędowania zostało w ten sposób scalone i zmeljorowane przeszło miljon hektarów. Natomiast mówiąc o Pomorzu p. senator Hasbach twierdzi, że niszczymy doskonale urządzone gospodarstwa, parcelując je przymusowo, ze względów politycznych. Wyznam szczerze, że w jednym wypadku p. sen. Hasbach miałby rację, a mianowicie, gdyby po jednej i drugiej stronie granicy Pomorza, a więc w Prusach Wschodnich i niemieckich graniczących z Polską prowincjach parcelacja i osadnictwo się nie odbywało i gdyby tam nie istniała podaż dobrowolna ze strony większej własności niemieckiej na cele osadnicze. To też muszę sobie zadać pytanie, jak jest istotnie z parcelacją i osadnictwem właśnie w tych wspomnianych wyżej niemieckich prowincjach. Jestem w tem wyjątkowo szczęśliwem położeniu, że przed paru dniami otrzymałem zeszyt dodatkowy do 21-go tomu „Archiv fur innere Kolonisation”, w którym zobrazowana jest dokładnie zarówno działalność niemieckich spółek parcelacyjnych, traktowanych przez ustawodawstwo agrarne niemieckie jako instytucje użyteczności publicznej, oraz sprawozdanie związków dostarczania ziemi. Mogę więc, opierając się na urzędowych danych niemieckich, dać dokładną odpowiedź na pytanie powyższe. Z danych tych wynika, że podaż dobrowolna ze strony większej własności! niemieckiej na cele parcelacyjne jest bardzo duża: w jednych np. Prusach Wschodnich nabyto z wolnej ręki w roku 1928-ym przeszło 18.000 ha; dalej ze sprawozdania tego wynika również, że rząd niemiecki prowadzi bardzo intensywne osadnictwo w swych prowincjach, graniczących z naszą dzielnicą zachodnią, a mianowicie: w Prusach Wschodnich, Pomorzu Pruskiem, Grenzmark Posen, na Śląsku Górnym i Dolnym i że intensywność tego osadnictwa z roku na rok wzrasta, tak samo, jak wzrasta dobrowolna podaż ziemi, w związku z ciężkiem przesileniem, które przeżywa obecnie rolnictwo niemieckie. Zrobiłem sobie zestawienie, ile zostało rozparcelowanych hektarów od 1919 do 1928 roku w tych czterech prowincjach niemieckich (włączając w to i Grenzmark Posen), a ile rozparcelowano u nas w województwach poznańskiem, pomorskiem i śląskiem. Przyznam się, że wyniki mych zestawień były wprost rewelacyjne, a mianowicie; w Niemczech rozparcelowano około 291.599 ha, u nas tylko 129.842 ha, przyczem w Niemczech są to przeważnie ziemie prywatnej własności, a tylko niedużo ziemi parcelowano z domen państwowych, natomiast u nas grunta rozparcelowane są to przeważnie domeny państwowe, natomiast prywatnej własności rozpal celowano tylko dwadzieścia kilka tysięcy hektarów, dokładnie 27.778. Cóż stąd wynika? Wynika mianowicie to, że w Niemczech istnieje zrozumienie konieczności osadniczych i parcelacyjnych i że na ten cel są co roku rzucane olbrzymie kredyty, i że następnie istnieje wzmożona dobrowolna podaż na cele parcelacji ze strony własności niemieckiej, pomimo, iż, jak Panowie twierdzą, w Niemczech rolnictwo jest w lepszem położeniu, niż w Polsce, z czem się zresztą nie zgadzam. To też podaż taka winna byłaby być i w naszej dzielnicy zachodniej, gdyby nie względy polityczne, które powstrzymują niemiecką większą własność od dobrowolnego parcelowania swych majątków, lub oddawania ich Państwowemu Bankowi Rolnemu. Że te względy polityczne istnieją, to wiem dobrze chociażby stąd, że istnieje pewna pomoc kredytowa z zewnątrz, która stara się nie dopuścić do sprzedaży niemieckiej ziemi. Na jednem tylko Pomorzu mamy niemieckich hipotek, obciążonych sumą 50 miljonów złotych, a udzielonych przez banki obce. Nie chcę panów tu oskarżać o tę akcję, pragnę tylko stwierdzić, że polityka uprawiana jest nie z naszej strony, a przedewszystkiem ze strony niemieckiej...</u>
+ <u xml:id="u-7.38" who="#komentarz">(Głos: To jest konieczność samozachowawcza.)</u>
+ <u xml:id="u-7.39" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">... która rzuca hasła wśród tamtejszych ziemian narodowości niemieckiej przetrzymania za wszelką cenę, byleby się doczekać zmian na wschodzie, bo przecież nikt z Niemców o Locarnie wschodniem słyszeć nie chce i nawet pisma demokratyczne piszą, że cele wschodnie wspólne są wszystkim Niemcom, a różnią się oni tylko co do taktyki. Jest jednak całkowita zgodność i po stronie polskiej co do tych celów niemieckich i mogę tu stwierdzić, że niema Polaka, któryby nie walczył do ostatniej kropli krwi o polskie Pomorze, bo od tego zależy cała nasza przyszłość i stanowisko mocarstwowe Państwa Polskiego. Powiedziałem to wszystko poto, że jeżeli z jednej strony istnieje ofenzywa przeciwko obecnemu stanowi rzeczy, to i z drugiej, musi być podjęta kontrofenzywa, by tę ofenzywę udaremnić. Nie jestem i nie byłem nigdy nacjonalistą, nigdy nie traktowałem zagadnień agrarnych pod kątem widzenia politycznym, często bardzo musiałem wytrzymywać duży nacisk ze strony społeczeństwa polskiego za to, że nie chciałem dokonywać pewnych posunięć politycznych w naszej polityce agrarnej, zarówno na zachodzie, jak i na wschodzie, ale mam żywe poczucie interesu Państwa Polskiego, który jest dla mnie najświętszym obowiązkiem i nakazem, to też zarzucanie mi specjalnie złośliwej polityki w stosunku do Niemców, kiedy ostatnio dałem dużo dowodów dobrej woli i nawet poświęcenia i kiedy posiadam w ręku cały szereg dowodów, że dobrowolne zgłoszenia ze strony niemieckiej istnieją, z których gotów byłem, jak p. sen. Hasbach wie dobrze, skorzystać, uważam za niesłychane. Muszę tu stwierdzić, że ze strony niemieckiej jest niesłychanie energiczne przeciwdziałanie przeciwko dobrowolnej sprzedaży majątków Bankowi Rolnemu; ci, co pragną majątki sprzedać, muszą korzystać z usług różnych stromanów i pośredników, gdyż obawiają się konsekwencji sprzedaży. Przypomnę tylko, że gdy Bethmann Hollwegg sprzedał Runowo Bankowi Rolnemu, to ogłoszono mu bojkot towarzyski w całych Niemczech, a podobno odmówiono mu również i wizy na wjazd do Niemiec, a przecież Bethmann Hollwegg ochronił, dobrowolnie, oferując swój majątek, szereg innych majątków nieraz od wykazu imiennego, a co zatem idzie i przymusowego wykupu.</u>
+ <u xml:id="u-7.40" who="#komentarz">(Głos: Coby robiło społeczeństwo polskie, gdyby np. książę Lubomirski sprzedał swój majątek Niemcom?)</u>
+ <u xml:id="u-7.41" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Jestem z zupełnym szacunkiem dla panów i o to was nie oskarżam, sam byłem wychowany w pojęciu, że nie wolno oddawać piędzi ziemi w ręce obce, to też respektuję panów patrjotyzm i mam cały dla was szacunek, ale tam się mój szacunek kończy, gdzie się zaczyna polska racja stanu.</u>
+ <u xml:id="u-7.42" who="#komentarz">(Oklaski. Głos: Zobaczymy w Genewie.)</u>
+ <u xml:id="u-7.43" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Żadnych szykan i złośliwości, lub niezgodnego z prawem was traktowania panowie mi nie udowodnicie, natomiast ani terorem, ani groźbami skarg do Genewy nie przestraszycie. Pragnę stwierdzić, że o ile panowie złożą skargę do Genewy, to dołożę wszelkich starań, by pojechać tam i móc osobiście wykazać całą bezpodstawność waszych zarzutów, a będę w tem położeniu, że będę mógł stwierdzić, że panowie jesteście stokroć szczęśliwsi, niż np. ja osobiście, bo ja również byłem wywłaszczony, gdyż miałem posiadłość w tej części powiatu trockiego Ziemi Wileńskiej, która do 20-go roku była administrowana przez władze polskie, a w roku 1920-ym przeszła pod władzę litewską i władze litewskie skonfiskowały mi całkowicie mój majątek, nie wypłacając żadnego odszkodowania, bez sądu, a chyba za to tylko, że w roku 1920-ym walczyłem z bolszewikami nietylko o Polskę, ale i o cywilizację całej Europy Zachodniej. Wszelkie moje skargi, składane do Ligi Narodów, nie odniosły żadnego skutku. Będę więc mógł tylko przy sposobności osobiście domagać się zasady największego uprzywilejowania, to znaczy takich warunków dla siebie, jakie panowie macie w Polsce. Ale nietylko dlatego będę z całem przekonaniem bronił naszego stanowiska, będę go bronił i dlatego, że mam sumienie czyste, gdyż zawsze starałem się postępować bezstronnie wobec mniejszości i miały one zawsze we mnie swego obrońcę, gdyż uważam, że interes Państwa Polskiego wymaga równomiernego traktowania wszystkich obywateli. Przypomnę panom, że przy wyłączeniach art. 5-go obywatele ziemscy byli traktowani życzliwie i bezstronnie, dobre majątki w niemieckich rękach uzyskiwały i uzyskają w granicach, oczywista, kontyngentu, odpowiednie wyłączenia. Przy parcelacji i przewłaszczeniach załatwiałem często przychylnie odwołania od decyzji urzędów ziemskich, tam zwłaszcza, gdzie dotyczyły one obywateli, lojalność których nie była kwestjonowaną. Wreszcie, od czterech lat, a więc przed zawarciem Traktatu Likwidacyjnego, stosowałem prawo odkupu tylko w wyjątkowych wypadkach i to wobec osadników, co do których została stwierdzona przez władze polityczne ich nielojalność państwowa. To też mogę się spodziewać skarg raczej z innej strony tej Wysokiej Izby. Skarg się więc panów nie boję, bo chyba panom nie chodzi o obronę waszych praw, ale o grę polityczną, prowadzoną zzewnątrz. To też nie doczekacie się nigdy tego, by Prusy Wschodnie i niemieckie pograniczne prowincje zostały skolonizowane, a u nas na Pomorzu pozostała pepiniera junkierska.</u>
+ <u xml:id="u-7.44" who="#komentarz">(S. Pant: Zobaczymy, co Genewa powie.)</u>
+ <u xml:id="u-7.45" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Już panom mówiłem, że niech panowie mnie Genewą nie straszą. Ja z uwagę śledzę i studjuję stanowisko Ligi Narodów w sprawach agrarnych, związanych z mniejszościami. Tezy, które Liga Narodów przyjęła w sporze optantów pomiędzy Węgrami a Rumunją, nie są mi obce.</u>
+ <u xml:id="u-7.46" who="#komentarz">(Głos: A wywłaszczenia z roku 1908-go.)</u>
+ <u xml:id="u-7.47" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Niech Pan zostawi wywłaszczenia, my mamy powojenne traktaty i powojenne ustawodawstwa agrarne i te nas obowiązują. To też i pod tym względem jestem przygotowany do dyskusji w Lidze Norodów.</u>
+ <u xml:id="u-7.48" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Jedź Pan do Genewy, jako obywatel Polski. Pan nie ma prawa straszyć nas Genewą. S. Pant: Ja nie straszę, ale my mamy prawo iść do Genewy. Wicemarszałek Gliwic dzwoni.)</u>
+ <u xml:id="u-7.49" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Panie Senatorze, Pan, jako członek mniejszości niemieckiej w Polsce, ma prawo bronić interesów tej ostatniej w Genewie, o ile Panu istotnie dzieje się krzywda i prawa są naruszone. Jestem z całym szacunkiem do praw mniejszości i będę ostatni, który będzie przeciw nim występował, ale Panu, jako obywatelowi polskiemu, nie wolno iść do Genewy po to, aby dać wygrywać zagadnienie mniejszości jako atut w obcej polityce zagranicznej, która dąży do rewizji naszych granic.</u>
+ <u xml:id="u-7.50" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-7.51" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Jeżeli Panowie nie parcelujecie dobrowolnie, a ziemiaństwo polskie parceluje, to konsekwencją ustawową tego jest umieszczanie was w większej ilości na wykazie imiennym. Ponieważ wiedziałem, że i wśród waszych ziemian istnieje szereg takich którzyby dobrowolnie chcieli sprzedać majątki, więc proponowałem, że zaliczę je na poczet wykazu imiennego, względnie ułożę w porozumieniu z wami ten ostatni. Panowie jednak wysunęli warunki, których przyjąć nie mogłem po to, by rokowania rozbić, chyba, że komuś potrzebny był wykaz imienny, jako atut przeciw Traktatowi Likwidacyjnemu i jako pretekst do nowej skargi do Genewy. To też, mimo całej mojej tolerancji i braku wszelkiej nienawiści do Niemców, a nawet pewnemu ku nim sentymentowi, bo kończyłem studja w Niemczech i znam dobrze kulturę niemiecką, musiałem ten wykaz imienny ogłosić, a skoro tego zajdzie potrzeba, to udowodnię, jak dalece we względności swojej się posunąłem. Tyle chciałem odpowiedzieć p. Hasbachowi.</u>
+ <u xml:id="u-7.52" who="#MinisterReformRolnychStaniewicz">Wreszcie, skoro jestem przy głosie, to słów parę pragnę odpowiedzieć sprawozdawcy sen. Iżyckiemu, który się skarżył na urzędy ziemskie i w czambuł oskarżał wszystkich komisarzy na wschodzie. Otóż tak źle nie jest. Sam pochodzę z ziem wschodnich i bliżej przyglądam się ich pracy. Oczywiście, są wyjątki i tam, gdzie się tylko dowiem o ujemnej działalności komisarzy, niezwłocznie wyciągam konsekwencje. Muszę jednak powiedzieć, że urzędy ziemskie, zwłaszcza na wschodzie, z każdym rokiem coraz lepiej pracują i korzystam ze sposobności, by przedewszystkiem komisarzom ziemskim, którzy pracują w bardzo trudnych warunkach psychicznych i materjalnych, a którzy pomimo to coraz więcej pracy i energji potrafią z siebie wydobyć, wyrazić swą serdeczną wdzięczność. Wkońcu muszę odpowiedzieć p. sen. Marchlewskiemu, a memu kochanemu profesorowi, na zarzut, że Ministerstwo Reform Rolnych zamało uwzględnia punkt widzenia gospodarczy. Mnie się wydaje, że nieustannie daję dowody w mej pracy, iż zagadnienie reformy rolnej może być rozwiązane tylko wówczas, skoro będzie wyłącznie traktowane z punktu widzenia gospodarczego. W ostatniej swej pracy, której odbitkę miałem zaszczyt przed chwilą doręczyć panu senatorowi Marchlewskiemu, starałem się to głębiej uzasadnić. Idę nawet tak daleko, że wciąż rzucam hasło połączenia obu ministerstw rolniczych w jedno Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych. Niestety, nie z mojej winy to hasło nie jest realizowane. To też mogę zapewnić pana senatora, że niema między Ministerstwem Rolnictwa a Ministerstwem Reform Rolnych różnicy w poglądach na to, ze problem agrarny może być jedynie w drodze racjonalnej polityki gospodarczej rozwiązany. Niestety, dwutorowość naszej polityki rolnej wynika właśnie z istnienia dwóch ministrów, ale nawet przy istniejących warunkach istnieje, przynajmniej u mnie, tendencja do uzgadniania i ujednostajniania mojej polityki agrarnej z polityką rolną Ministerstwa Rolnictwa. Na tem swe przemówienie kończę i proszę o uchwalenie poprawek, przedłożonych Wysokiemu Senatowi przez sprawozdawcę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Gruszczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SGruszczyński">Wysoki Senacie! P. s. Szuyski w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa określał warunki, przy których praca na roli będzie całkowicie owocna tak dla osobistego zysku, jak dla sprawy kraju. Między innemi użył wyrażenia: Radość z posiadania. Ja potwierdzam to. Radość z posiadania trzeba mieć i sądzę, że ci wszyscy osadnicy, którzy już otrzymali ziemię z parcelacji, mają pełną energję do pracy i chcieliby mieć tę radość posiadania. Ale póki nie będą mieli gdzie mieszkać, nie będą mieli czem zasiać, nie będą mieli odpowiedniego inwentarza i pewności spłacenia raty, która na nich przypada, dotąd tej radości z posiadania mieć nie mogą. Dlatego skreślenie sumy 6 i pół miljona na kredyty pomocy jest wielką krzywdą.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SGruszczyński">Rozumiem oszczędności budżetowe, rozumiem ograniczenia, jednak powinna się też znaleźć pozycja na zagospodarowanie się tych osadników. Pozycją tą są 32 miljony, które mają służyć do wykupienia w tym roku ziemi pod parcelacje. Sądzę, że lepiej będzie dla kraju i dla tych ludzi będzie pożyteczniej, jeżeli w tym roku ta ziemia nie zostanie obsadzona cała, a za to ci wszyscy, którzy dotychczas byli osadzeni, będą całkowicie posiadali tę radość z posiadania warsztatu pracy przez dobre zagospodarowanie. Dlatego składam wniosek, ażeby z tych 32 miljonów, przeznaczonych w tym roku na wykupienie ziemi pod parcelacje, około 16 miljonów Bank Rolny obrócił na pomoce kredytowe. Sądzę, że tym sposobem będzie można pomóc tym biednym rzeszom, w każdym razie tak licznym, tym rzeszom, które tym kryzysem rolnym, kryzysem krajowym są może więcej dotknięte, ponieważ się dopiero zagospodarowują. Dlatego taki wniosek złożę.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SGruszczyński">P. sen. referent wspomniał o pewnych złych posunięciach Ministerstwa Skarbu i stratach, które pośrednio przez Bank Rolny dotknęły masy, z powodu zakazu umieszczania papierów i akcji Banku Rolnego poza granicami. Muszę zaznaczyć, że taka sama krzywda dotknęła Bank Komunalny. Miasta poniosły wielkie ciężary i jeżeli dziś są w krytycznych stosunkach, to część winy ponosi Ministerstwo Skarbu, ponieważ Bankowi Komunalnemu, który się domagał od dwóch lat właśnie prawa umieszczania swoich papierów i akcji miast za granicą, Ministerstwo Skarbu nie pozwoliło na to, oczywiście wpływy finansowe zmniejszyły się a miasta to odczuły.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Średniawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SŚredniawski">Wysoki Senacie! Ministerstwo Reform Rolnych jest bardzo ważne z tego powodu, że ono przetwarza ustrój rolny, że ono go uzupełnia, że ono prowadzi parcelację, meljorację, komasację i t. d., reguluje także te klasowe serwituty i t. d. Są to zadania ważne, bo oczywiście od ustroju rolnego rozwój przyszły Państwa i rolnictwa zależy. Jeżeli zważymy, że okolice zachodnie, południowe i środkowe Polski są przeludnione, bo na Górnym Śląsku jest 300 ludzi na kilometrze kwadratowym, na Śląsku Cieszyńskim około 200, a w środkowej i południowej Polsce jest ponad 100, podczas gdy na Kresach Wschodnich, gdzieś w Galicji, przeciętnie wypada 45, a nawet na Polesiu 20 osób na kilometr. Nic więc prostszego, i tak się dzieje na całym świecie, że ludność z okolic przeludnionych posuwa się w kierunku mniej zaludnionym. To są rzeczy naturalne.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SŚredniawski">Jeszcze zwrócę na jeden moment uwagę. Przez czas, kiedyśmy byli pod zaborem tak pruskim, jak i rosyjskim, niszczono polską własność. W Prusach robiono to przez wykup i przez wywłaszczenie, a w Rosji wprost konfiskowano. Skonfiskowano mnóstwo dóbr polskich. Obecnie, kiedy Polska została odrodzona, zdawało się, że już ten zanik polskiej własności się wstrzyma i powoli będziemy odzyskiwać stan posiadania. A tu przeciwnie się dzieje. Tu muszę uczynić zarzut p. Ministrowi Reform Rolnych, że tego faktu nie uwzględnia. Słyszałem i czytałem, że osadnicy emigranci, uciekający ze Wschodu jak i osadnicy, którzy tam mieszkają opowiadają, że polskie majątki przeważnie parceluje się między ludność tamtejszą, prawosławną, a rzadko między ludność katolicką. Proszę Panów, Ilustrowany Kurjer Codzienny podnosił, że naprzykład na Wołyniu około 80% ziemi z parcelacji przydzielono prawosławnym, a 18% Polakom, zaś 2% Niemcom i Czechom. To są rzeczy jednak straszne. Także czytałem nie tak dawno, że nasza sławna pisarka, p. Rodziewiczówna, która podobno mieszka na Wołyniu, będąc w Lublinie, opowiadała, że własność polska z każdym dniem się kurczy. Gdyby otoczono większemi względami osadnictwo Polaków na Wschodzie, to i Państwo więcejby na tem zyskało i granice lepiejby były strzeżone i polskość lepiej by się tam utrzymała. Chcę więc zwrócić p. Ministrowi uwagę, że bez krzywdzenia, lub uciskania Rusinów, bo i oni mają prawo do rozwoju, należy coś zrobić, aby przynajmniej majątki polskie, zagrabione Polakom w czasie niewoli, wróciły do rąk polskich.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SŚredniawski">Proszę Panów, w przedmajowych czasach poszło dużo osadników na Wschód, szczególniej do byłej Galicji Wschodniej, gdzie jakie 200.000 rodzin się osiedliło. Dziś ludzie stamtąd uciekają, skarżąc się na teror Rusinów, na pogróżki, na podpalania i t. d. Mówią, że nie mieli ochrony policji, nie mieli pomocy kredytowych. Cóż mieli robić? Ci ludzie wolą osiedlać się tutaj na piaskach, niż tam na świetnej ziemi gospodarować. Mówią, że przecież u nas wśród Polaków też osiadają Rusini, kupują majątki. Tam, gdzie ja mieszkam, bardzo rzadko się to trafia, ale kilku takich znam, żyją pośród nas, nikt ich nie teroryzuje, nie szykanuje, bo w Państwie każdej narodowości wolno się osiedlać gdzie chce, byle nie drogą gwałtów i wynaradawiania. Ja to rozumiem. Ale też musimy sobie wyprosić, żebyśmy także w swojem Państwie mieli prawo żyć wszędzie i wszędzie się osiedlać.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SŚredniawski">Wprawdzie to do tego resortu nie należy, ale się z nim wiąże, więc kilka słów powiem, że dowiedzieliśmy się od p. Ministra Składkowskiego, że w 1926 czy w 1927 roku nadano prawo obywatelstwa 1.600.000 ludziom obcym. Jeżeli się uwzględni, że już mamy tyle ludzi, że musimy ich ciągle eksportować na emigrację, posyłać na kolonizację obcych krajów, to kłopot ten jeszcze się powiększa. Według statystyki około 200.000 rocznie wychodzi na emigrację, a na emigrację idą ludzie najmocniejsi, najzdrowsi, bo oczywiście cherlaków i kalek nie przyjmują nawet, otóż niedołęgi i kaleki tu pozostają. Tamci idą i idą na zatracenie, bo niema żadnego planu, ani niema żadnej organizacji, idą do Peru, do Parany, do Argentyny, do Brazylji, Bóg wie gdzie, do Afryki, do Australji, na Kubę, do Azji, idą i rozpraszają się, idą także do Ameryki Północnej i Środkowej, do Kanady, i giną. Ci ludzie, jeżeli się rozproszą, to najdalej w trzeciem pokoleniu zginą dla nas. Więc tutaj dla drugich jesteśmy zanadto ustępliwi, a z drugiej strony nasz element idzie na poniewierkę i kto to idzie? Idzie 71% katolików, to znaczy Polaków, bo niema statystyki narodowościowej, jest tylko statystyka co do wyznań. Jeżeli tak będziemy postępować, to w niedługim czasie ci Polacy, którzy dotąd stanowią większość u nas, staną się mniejszością. Inne narody inaczej postępują, a my zamiast otoczyć swoich jaką taką ochroną, aby przynajmniej nie zmarnieli i nie zginęli, nie dajemy im tego.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SŚredniawski">Teraz jeszcze chciałbym pomówić o Banku Rolnym, ponieważ on podlega Ministerstwu Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SŚredniawski">Proszę Panów! Przy rozprawie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa była omawiana sprawa kryzysu rolniczego. Prawie wszyscy panowie mówcy, oprócz s. Motza, twierdzili, że winne są wypadki i siły wyższe, koniunktura światowa, i tylko jeden s. Motz wyraźnie wskazał przyczynę. Jabym chciał to jednak podkreślić.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SŚredniawski">Bank Rolny kupował, względnie kupowano z jego polecenia, finansował t. zw. zapasy zbożowe, niby rezerwy. Mieliśmy w 1928 r. bardzo duży urodzaj. Ja Panom powiem, — ja sam jestem rolnikiem, malutkim rolnikiem, ale miałem zboża tak wydatnie, jak nigdy w życiu. Był to rok nadzwyczajny. Otóż wtedy właśnie Rząd postanowił zamknąć granicę dla wywozu, — właściwie nie zamknął formalnie, tylko nałożył wysokie opłaty wywozowe i w ten sposób zahamował i zamknął wywóz. Z drugiej strony rzucił iks miljonów na to, ażeby zrobić zapasy i te zapasy — to trzeba podkreślić — zakupywane były wszystkie zagranicą w Prusach, Węgrzech, Rumunji, a nawet w Ameryce. Nie wiem, ile tego było, ale podobno około 20.000 wagonów się sprowadziło. Proszę Panów, ceny w r. 1928 na zboże były znakomite. Najlepszym tego dowodem, że, jak widzimy w sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli, Rząd płacił wtedy po 57 zł 94 grosze za 100 kg żyta. Więc gdybyśmy mieli wywóz dozwolony, to proszę sobie wyobrazić, jakie fundusze kolosalne mogły wpłynąć. My zasiewamy w Polsce około 5 miljonów hektarów żyta, niepełne 5 miljonów, ale nie dużo brakuje do 5 miljonów. Według statystyki, jak sprawdzałem, zbieramy od 40 mniej więcej do 65 miljonów centnarów metrycznych z całej Polski. Według statystyki urzędowej zbieramy przeciętnie z hektara od 8 do 13,3. Otóż ja jestem pewny, że wtedy w r. 1928 z pewnością było jakieś 14–15 centnarów metrycznych z hektara przeciętnie, bo oczywiście w jednem miejscu było 8 i jeszcze mniej, ale w drugiem było 30, więc jeżeli weźmiemy przeciętnie, to z pewnością można liczyć 15, 16 centnarów. Otóż moglibyśmy byli wywieźć 10–15 miljonów centnarów metrycznych bez szkody dla Państwa i mogły były za to przyjść pieniądze 400–600 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SŚredniawski">To są straty zbyt duże, żeby ich tu nie podkreślić. Nie posądzam, że to zrobiono ze złej woli, ale tacy ludzie powinni chociażby moralnie odpowiadać wobec świata i wobec Państwa, że oni pogrążyli w nędzy rolnictwo i cały kraj, bo jaki byłby nasz bilans handlowy, a jaki jest?</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#komentarz">(Minister Reform Rolnych Staniewicz: To zrobił nie Bank Rolny, ale rezerwy zbożowe.)</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SŚredniawski">Wiem, że nietylko Bank Rolny, ale i związki spółdzielni konsumpcyjnych „Społem” kupowały, wiem, że kupowały magistraty większych miast bardzo dużo, nie w jednym ręku były te rzeczy. Dokładnego sprawozdania niema, ale z tego, co się widzi i słyszy, poznaję się, że ta akcja była na wielką skalę. Najwyższa Izba Kontroli mówi, że część była zarażona wołkiem spichrzowym, część zanieczyszczona do 12% i zatęchła. Ktoś musi za to ponosić przynajmniej moralną odpowiedzialność.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#SŚredniawski">Niektórzy panowie mówią o koniunkturze światowej, że wszędzie na świecie są niskie ceny zboża. Otóż widzę, że ta koniunktura światowa nie jest tak bardzo złą. W czasopismach np. w „Rolniku” podane są ceny, przeliczone na złote i tak żyto w Warszawie kosztowało tylko 19,5 zł, a w Berlinie 34,13, w Pradze 26, w Chicago 27, w New Yorku 31 i t. d. Okazuje się, że Polska miała i ma najtańsze produkty rolne, natomiast najdroższe produkty przemysłowe. Wszędzie produkty przemysłowe są tańsze niż w Polsce, a zboże jest wszędzie droższe. Taki jest sekret tego, że rolnik czy chłop jest nędzarzem i będzie nędzarzem. Chodzi o to, żeby był współmiernik między cenami. Nie chodzi o to, żeby było drogo, lecz o to, żeby ten rolnik mógł żyć po ludzku.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#SŚredniawski">Teraz jeszcze jedna rzecz, mianowicie w sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli, ja nie znam tych rzeczy, ale mnie uderzyło np. to, że przy parcelacji, przy sprzedaży ośrodków, t. zw. resztówek w grudziądzkiem, wartość zabudowań resztówki Jeleń-Szlachecki o obszarze 80 ha, w roku 1927 oszacowano na 62.128 złotych, zaś w roku 1928 przyjęto 6.269 złotych, to jest 10% wartości.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#SŚredniawski">Resztówka Rogoźno o obszarze 21.74 ha, oszacowana została na 15.500 wraz z 8 murowanemi budynkami, z ziemią, z zasiewami i z zapasami, chociaż tylko sam dom mieszkalny oszacowany został przez eksperta na 34.000 zł, a na rozbiórkę 18.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#SŚredniawski">Wartość resztówki Bolszewo o obszarze 69 ha… (Minister Reform Rolnych: To jest z pierwszych lat, z 1921 roku.) Ja Panu Ministrowi nie robię zarzutów, tylko chcę zwrócić uwagę… W roku 1927 oszacowano wartość tej resztówki wraz z budynkami na 101.000 złotych, a w roku 1928 obniżono do 35.350 złotych, w tem dzierżawa za 6 lat, budynki były zaasekurowane na 160.000, nabywca dał zadatku 8.839.50 zł.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#SŚredniawski">Barłomin o obszarze 500 ha gruntów ornych, 700 ha lasu, razem 1.200 ha, sprzedano za 589.360zł, znaczną część (ponad 200.000 zł) skredytowano. Kupiciel uzyskał pozwolenie na rozparcelowanie 300 ha ziemi ornej po 1.600 i 1.800 zł za hektar. Pozostanie mu reszta 900 ha i wtedy wypadnie cena kosztu jednego hektara po 88 zł.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#SŚredniawski">Według wiadomości z gazety, kupicielem podstawionym jest p. H., zaś właścicielem rzeczywistym ma być jeden z wielkich sanatorów, którego nazwisko było podane. Są to sprawy, które nie powinne być tolerowane, i dlatego chciałem zwrócić na to uwagę p. Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#SŚredniawski">Na tem kończę swoje uwagi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Spickermann.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SSpickermann">Wysoki Senacie! Nie miałem zamiaru zabierać głosu do Ministerstwa Reform Rolnych, ale ponieważ p. Minister wystąpił przeciw ludności niemieckiej, muszę parę słów odpowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SSpickermann">Co do samej reformy rolnej, to zapatruję się na nią cokolwiek inaczej, niż mój kolega s. Hasbach.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(Głos: Z Panem się pogodzimy, bo Pan prawie jak Polak.)</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SSpickermann">Na dowód mogę przypomnieć, że w sprawie reformy rolnej zająłem przy głosowaniu wraz z moim ówczesnym kolegą Wolffem stanowisko przychylne i dzięki naszym głosom ustawa ramowa z 10 Iipca 1919 r. została przyjęta. Uważałem, że lepiej sprawę rozstrzygnąć drogą prawną, niż żeby się powtórzyło to, co się działo w Rosji.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SSpickermann">Ale jest inna rzecz, która mnie zmusza do tego, aby tu parę słów powiedzieć. Ja, niestety, nie byłem przygotowany i dokumentów przy sobie nie mam, ale mogę je p. Ministrowi w każdej chwili doręczyć. Jeżeli podaż ziemi — to jest moje wrażenie — na zachodzie i w korytarzu ze strony Niemców nie jest dostateczna, to mojem zdaniem pochodzi stąd, że nawet służbie folwarcznej, jeżeli to są Niemcy, nie wolno z tej ziemi kawałeczka przewłaszczyć. Ja mam na to dowody, p. Ministrze, mam dowody, że gdy człowiek dobrze mi znany, nawet nazwisko pamiętam, niejaki Adolf Steidel, który pochodzi z Królestwa, chciał nabyć małą cząstkę ziemi, nie mógł uzyskać na to pozwolenia. Jemu odpisano: ponieważ Pan jest Niemcem, więc tej działki Panu przewłaszczyć nie można.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: To było moje orzeczenie?)</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SSpickermann">Nie, orzeczenie stamtąd.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: To mogło być w pierwszej instancji, jest jeszcze odwołanie od tego.)</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SSpickermann">Zanim to przez instancje przejdzie, to ta ziemia zostanie rozsprzedaną Polakom.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: Panowie mają swoje biuro sejmowe, które bardzo dobrze działa.)</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SSpickermann">Podaż byłaby większa i ci sami ludzie przystąpiliby do parcelacji, gdyby mieli możność oddawania ziemi także swej służbie folwarcznej, ale ani jednego metra ziemi nie przewłaszczono im.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: Ja Panu pokażę, ile ja odwołań uchyliłem, i pozwoliłem Niemcom nabyć ziemię, o ile byli lojalni, pod tym warunkiem.)</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#SSpickermann">Ale nie tam.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: Właśnie tam.)</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#SSpickermann">Pan Minister bardzo dobrze wie, że każdy włościanin nie chce daleko odchodzić od miejsca, gdzie pracował i iść na drugi koniec kraju i tam szukać egzystencji, oni chcą pozostać tam, gdzie byli.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#SSpickermann">Proszę Panów, czy to są stosunki właściwe wobec warunków, w jakich dziś żyjemy, chcemy przecież nawiązać traktat handlowy z Niemcami. Jabym nie chciał zaogniać stosunków, chciałbym pogodzić wszystkich, żeby wszystko, co było przedtem, przekreślić, a teraz żyjmy w zgodzie.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#komentarz">(S. Roman: Brawo!)</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#SSpickermann">Ale to, co p. Minister powiedział, zmusza mnie do odpowiedzi. Nie chciałbym tylko, aby uważano to za groźbę z mej strony. Nie jestem strategikiem, nigdy nie byłem wojskowym, ale uważam, że czy 100.000 Polaków będzie mniej czy więcej w korytarzu, to nie będzie odgrywało żadnej roli przy ewentualnej rozprawie, o której p. Minister wspominał. Nie potrzebny był ten atak na ludność niemiecką.</u>
+ <u xml:id="u-13.18" who="#komentarz">(Minister Staniewicz: A dlaczego s. Hasbach…)</u>
+ <u xml:id="u-13.19" who="#SSpickermann">Sen. Hasbach może p. Ministrowi później odpowie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SBoguszewski">Chciałbym przedewszystkiem stwierdzić, że ludność Pomorza ma pretensję do Ministerstwa Reform Rolnych, że akcja parcelacyjna na tym terenie jest hamowana, jak ludność tamtejsza stwierdza, w interesie większych właścicieli ziemskich — Niemców. Tamtejsza ludność nie może zapomnieć i stale się na to powołuje, że kolonizacja niemiecka zupełnie w inny sposób działała na tamtym terenie. Obszar kolonizacji niemieckiej na terenie województwa pomorskiego obejmował przeszło 196.000 hektarów, przyczem specjalnie niektóre powiaty były uprzywilejowane: świecki, grudziądzki, chełmiński, toruński, wąbrzeski, gniewski i tczewski — wszystkie nadwiślańskie powiaty. Dochodziło tam do tego, że przeszło 28% całego powiatu było na kolonizację niemiecką przeznaczone.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SBoguszewski">Jeżeli chodzi o parcelację obecnie prowadzoną, to już p. Minister stwierdził, że parcelacja ta oparta była głównie na majątkach państwowych. Prywatna parcelacja do końca 1925 roku dała zaledwie 874 hektary, w latach 1926 i 1927 — 4,153 hektary, przyczem muszę stwierdzić w odpowiedzi p. senatorowi Spickermanowi, że wszędzie służba folwarczna jest w całej pełni uwzględniana przy takiej parcelacji.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#komentarz">(S. Spickermann: Ale nie tam.)</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SBoguszewski">Na Pomorzu.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#komentarz">(S. Spickermann: O ile jest niemiecka, to nie.)</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SBoguszewski">Wszędzie służba folwarczna otrzymuje ziemię.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#komentarz">(S. Spickermann: Pięć dowodów mogę podać.)</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SBoguszewski">Zaraz Panu Senatorowi podam, ile było dla służby folwarcznej. Nie chciałbym tutaj zbyt długo szukać, w każdym razie mam tutaj dane co do tego, jaką ilość wogóle służba folwarczna otrzymała z tych majątków i twierdzę, że tego w przecięciu wypadnie tyle, że ile służby folwarcznej na danym folwarku jest, to wszyscy otrzymują ziemię.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SBoguszewski">A teraz jeszcze co do stanu posiadania na terenie Pomorza. Otóż ogólny obszar majątków większych na terenie Pomorza w ręku Polaków wynosi 114.000 ha, w ręku Niemców — przeszło 175.000 hektarów. Przyczem posiadaczy Polaków jest 1.590, Niemców 755, stąd jasno wynika, jakie różnice są w obszarach posiadanych. Otóż Ministerstwo przedewszystkiem powinno sięgać do obszarów większych, a nie do mniejszych, z których znaczna część nie będzie nawet wcale podlegała ustawie o reformie rolnej (Minister Staniewicz: Nietylko to. Polacy parcelują dobrowolnie, a Niemcy nie.) Oczywiście, przytem Niemcy wogóle nie oferują ziemi, a jeżeli oferują na sprzedaż Bankowi Rolnemu, to ulegają potem tak wielkiej presji ze strony Niemców sąsiadów i organizacyj niemieckich, że wycofują objekty, zgłoszone już do parcelacji, do Banku Rolnego. Rzecz więc oczywista, że Ministerstwo musi z tamtych zapasów ziemi czerpać.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#SBoguszewski">A teraz jeszcze chcę zwrócić uwagę na taktykę Klubów Ukraińskiego i Białoruskiego. Właściwie szukają one pretekstu do niegłosowania za budżetem i dążą do przeciwdziałania uporządkowaniu stosunków rolnych na Kresach. Niczem innem nie da się wytłomaczyć ani oświadczenie p. senatora Trojana, ani oświadczenie p. senatora Horbaczewskiego w dyskusji generalnej. Taki stan nie uregulowanych...</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#SBoguszewski">... stosunków jest dla Panów prawdopodobnie wygodniejszy, ale żadne ze stronnictw, zmierzających do uregulowania stosunków w Polsce, nic będzie mogło stać na stanowisku, że uregulowanie przewidziane ustawami, o których była mowa, powinno być wstrzymane. A niewątpliwie ustawy, wniesione przez Ministerstwo Reform Rolnych, do niczego innego nie zmierzają, jak tylko do uregulowania stosunków na Kresach Wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SIżycki">Niech mi wolno będzie jeszcze parę słów dołożyć wskutek dyskusji niemieckiej. Bardzo niedawno otrzymałem list od grupy kolonistów Niemców z Wołynia, którzy mi piszą, że już zadatkowali pewne przestrzenie ziemi i że im, jako Niemcom, odmawiają. Ogromnie się zdziwiłem, że tego rodzaju wypadek mógł zajść, sprawdziłem w Ministerstwie i okazało się, że Ministerstwo o tem nic nie wie. Pojechałem na miejsce i tam na miejscu znalazłem pełnomocnika tej listy p. Beyera, który mi pokazał list, jako odpowiedź Okręgowego Urzędu Ziemskiego Wołynia, że z zajętego stanowiska Okręgowy Urząd nie może ustąpić. Ci panowie wyobrażali sobie, że jest to odpowiedź odmowna. Byłem w Okręgowym Urzędzie w Łucku. Okazało się, że p. Beyer był pełnomocnikiem grupy Niemców, 8 czy 9. Pytam się w okręgowym urzędzie ziemskim, co znaczy ta odpowiedź? Na to mówią mi, że tamtych 7 już są zatwierdzeni jako nabywcy, tylko co do Beyera jest tego rodzaju kwestja, że on musi sprzedać, do czego się zresztą zobowiązał, swoją ziemię w dubieńskim powiecie, którą posiada. Okazało się, że w owym liście właściwie nic nie powiedziano, bo Niemcy chodzili od jednego adwokata do drugiego, od jednego doradcy do drugiego, w jaki sposób to zrobić, żeby nareszcie pozwolono im kupić ziemię tam. To pozwolenie dano im już dawno i nie przeszkadzano im, tylko że otrzymali od urzędu odpowiedź, której znowu nie mogli zrozumieć.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SIżycki">I to jest nieraz źródło takich plotek i wersji, które mogą nam szkodzić i które nieraz rozchodzą się zupełnie niepotrzebnie. Mnie się wydaje, że gdybyśmy zajrzeli do faktów, to w bardzo wielu wypadkach okazałoby się, że te zajścia są jakiemś nieporozumieniem. Naprzykład tutaj p. senator mówił, że nie pozwalają małych działek sprzedawać. Prawdopodobnie dlatego, że tego rodzaju małe działki w planie nie są przewidziane, że muszą być gospodarcze jednostki takich czy innych rozmiarów. To też zdaje mi się, że te wszystkie sprawy, które były poruszone, są już wyjaśnione, a co do budżetu nie pozostaje mi nic innego, jak tylko jeszcze raz prosić o zatwierdzenie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 14 — Ministerstwo Robót Publicznych. Sprawozdawca s. Dąmbski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SDąmbski">Wysoki Senacie! Budżet Ministerstwa Robót Publicznych, który mam zaszczyt imieniem Komisji Skarbowo-Budżetowej przedłożyć do uchwały Panów, wyraża się: w wydatkach kwotą 161.264.200, w dochodach 34.288.700 zł. Są to kwoty zgodne z uchwałą Sejmu, aż do maleńkiego zupełnie drobnego szczegółu zmiany dochodów o minimalną kwotę, nie mającą merytorycznego znaczenia — 1 zł, co stanowi raczej poprawę malutkiego błędu piękności budżetowania, a merytorycznego znaczenia nie ma. W sprawozdaniu podaliśmy wyjaśnienie, dlaczego tę malutką korekturę wprowadziliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SDąmbski">Nie będę, proszę Panów, omawiał doniosłości tych zadań gospodarki państwowej, które tkwią w części 14 naszego budżetu. Nigdy nie warto drzwi otwartych wybijać, a chyba taką robotą byłoby tłomaczyć czy przedstawiać Wysokiemu Senatowi, jakie łączymy nadzieje i jakie istotnie pożytki gospodarstwo odnieść może z uregulowania gospodarki wodnej w naszem Państwie, czy doprowadzenia naszych komunikacji lądowych do należytego odpowiedniego stanu.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SDąmbski">Ograniczę się do zwrócenia uwagi Panów na te punkty, w których budżet tego Ministerstwa doznał zmiany w przebiegu swojego kształtowania się najpierw w preliminarzu rządowym, następnie w uchwale Sejmu i w opracowaniu naszej komisji.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SDąmbski">Preliminarz rządowy układał Rząd na jesieni ubiegłego roku, zatem w momencie, kiedy już zarysowała się ujemna konjunktura gospodarcza. Otóż w tej części budżetu znalazły wyraz poglądy i obawy, jakie Rząd łączył z tym momentem psucia się konjunktury gospodarczej. Preliminarz rządowy dla tej części budżetu wyraża się, w porównaniu z budżetem roku zeszłego, propozycją zmniejszającą wydatki o 3 miljony okrągło, a dochody o 1 i pół milj. złotych. Zobaczmy losy tego preliminarza w obradach komisji sejmowej i w uchwałach plenum sejmowego.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SDąmbski">Nie mówiąc o drobnych zmianach, nie mających istotnego znaczenia dla ostatecznego układu budżetu, podniosę tylko trzy ważniejsze zmiany, w których odbija się tendencja, jaka kierowała uchwałą Sejmu w ustalaniu budżetu naszego na rok następny. Podniósł Sejm wydatki Państwowego Funduszu Meljoracyjnego o czterysta kilkadziesiąt tysięcy złotych, podniósł świadczenia Rządu na subwencje dla budowy mostów na drogach samorządowych o czterysta kilkadziesiąt tysięcy złotych, a wreszcie podwyższył wydatek na świadczenia połączone z odbudową powojenną kraju o 1,700.000 zł. Gdy spojrzymy na te pozycje budżetu, to jasną jest dla mnie tendencja Sejmu, a także skoro myśmy przyjęli uchwały Sejmu w całości, więc jest to i pragnieniem naszej Komisji Budżetowej senackiej, a myślę, że wskutek uchwały Panów będzie wyrazem woli całego Senatu, żeby mimo trudności przesileniowych naszej gospodarki, tak prywatnej, jak publicznej, w tych pracach, w których się wyraża najbardziej nasze pragnienie postępu, naszą silną wolą do tego postępu doprowadzić i ten postęp uzyskać. Nie chcielibyśmy na tych pozycjach ponosić straty, bo np. fundusz meljoracji państwowych wyraża właśnie tę część działalności Ministerstwa Robót Publicznych, którą najprędzej dochodzi się do możności meljoracji szczegółowych, zatem do polepszenia wydajności naszych gruntów. Co do powiększenia pozycji dla samorządów, to wynika ono stąd, że samorządy, które, jak się spodziewamy, staną się w przyszłości ogromnie dodatnim instrumentem w rozwoju naszego gospodarczego życia, dziś zaangażowały się zanadto może wskutek zbyt dużej sumy zapału przy małem stosunkowo doświadczeniu w administracji publicznej, zabrnęły w trudne położenie gospodarcze, i istotnie ma się to uczucie, że odjęcie im dzisiaj pomocy może ich działalność spaczyć, może utrudnić bardzo poważnie konieczny nawrót na zdrowe tory gospodarki publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SDąmbski">A wreszcie ten trzeci szczegół najwyższej podwyżki — 1,700.000 zł na cele związane z odbudową powojenną. Rząd preliminował potrzebny na odbudowę powojenną kredyt zupełnie poprawnie. Ustawa, którą Państwo postanowiło przyjść z pomocą najuboższej zniszczonej wojną ludności, łączyła tę akcję błędnie ze specjalnym podatkiem, który z tą akcją nie miał żadnego związku kauzalnego. Preliminarz rządowy stosował się do tych przepisów ustawodawczych. Zrozumieć można najzupełniej wolę Sejmu i podzieliliśmy ją w komisji Senatu. Żeby jednak kredyty dla tej akcji zostały podwyższone, toby można było wywiązać się jak najszybciej z długu, jaki Państwo zaciągnęło wobec swoich najuboższych zniszczonych wojną obywateli i przyjść im z pomocą, oprócz daniny lasowej, która była na to przeznaczona, także z wyższemi świadczeniami z ogólnych funduszów publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SDąmbski">I nasuwa mi się przy rozważaniu tendencji tej części budżetu uwaga, zresztą bardzo prosta, którą niezawsze dość sobie uświadamiamy, uwaga co do równorzędność, a przynajmniej ogromnej analogji, jaka w danych stosunkach i warunkach powinna zachodzić między gospodarką prywatną a gospodarką publiczną państwową. Jesteśmy w momencie przesilenia gospodarczego, i wobec tego faktu stają przed nami, jako społeczeństwem i jako gospodarstwem prywatnem, pewne obowiązki i analogiczne obowiązki stają wobec Państwa, wobec rządu i jego państwowej gospodarki. Ten obowiązek dla mnie precyzuje się w tych słowach: musimy się starać przetrwać tak, aby z przesilenia wynieść możliwie niezniszczone te wartości, które są podstawą naszego przyszłego, da Bóg, pomyślnego rozwoju; patrząc z całą powagą na grozę chwili dzisiejszej, nie chcę poddać się pesymizmowi, bo wiem, że po złych chwilach muszą przyjść i chwile dobre. Na ten moment trzeba nam zrobić wszelkie wysiłki, ażeby warsztaty naszej pracy, stanowiące podstawę naszego gospodarstwa prywatnego, utrzymać nienaruszone.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SDąmbski">I dlatego, gdy się o tej rzeczy myśli, przychodzi to naturalne uczucie, że rolnik, który nie będzie mógł w danej chwili znaleźć dostatecznych zasobów gotówkowych na podnoszenie swego warsztatu, będzie musiał szukać sposobów innych, dołożyć starań o lepszą, mechaniczną uprawę swej ziemi, ale idzie o to, żeby jednak przez chwilę złą jego warsztat mógł się utrzymać w nienaruszonej zdolności produkcyjnej, Przemysłowiec czy kupiec zanim się zdecyduje na tragiczną chwilę zgaszenia ogniska pod kotłem czy zdjęcia szyldu żywotnej firmy, będzie musiał i powinien starać się znaleźć nabywcę na towar, choćby bez zysku, a nawet z pewną stratą, byle móc warsztat utrzymać, proces produkcji czy proces obrotu odnowić.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SDąmbski">I nawet robotnik, chociaż to są warstwy, które nie od siebie zależą, ale od popytu na swą pracę, — nawet robotnik przez sumienność wykonania pracy, która w tylu zawodach, a przedewszystkiem w zawodzie rolniczym, tak bardzo wpływa na rezultat pracy w tej samej jednostce czasu, nawet robotnik może swojem usiłowaniem i staraniem jak najdłużej obronić siebie i swoją rodzinę od tego nieszczęścia, żeby przestał być czynnikiem pracy, czynnikiem podstawowym dla całego życia produkcji i spadł w sferę bezrobocia, które jest nieszczęściem jego i nieszczęściem ogólnem. Mam tu na myśli nietylko bezrobocie jawne, płatne, ale i wielkie bezrobocie niejawne, bezrobocie wsi.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#SDąmbski">A jeżeli tak się zarysowuje obowiązek nasz wobec gospodarki prywatnej, to niesłychaną analogję widzę w obowiązkach, jakie stają w tej chwili wobec Rządu w sprawie wykonania przyszłorocznego budżetu. Jak my prywatnie musimy dołożyć wszelkich usiłowań, żeby przetrwać i by podstawy naszego życia gospodarczego przeprowadzić możliwie nietknięte przez przesilenie, tak Rząd, mojem zdaniem, powinien dołożyć wszelkich starań, by wykonać budżet w ten sposób, aby zamknięcie rachunków za przyszły rok budżetowy nie było również deficytowe.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SDąmbski">Skoro się nad temi rzeczami zastanawiamy, czy zastanawialiśmy, to bardzo łatwo mogła przyjść nam na myśl taka uwaga. Skoro Rząd przygotowywał przedłożenie w chwili zarysowywującej się złej konjunktury, a Sejm i my opracowujemy je w chwili jawnego już przesilenia gospodarczego, czy nie było zadaniem Sejmu, jego komisji, a może nawet i naszej Komisji Skarbowej Senatu, przystąpić wprost do przerobienia podstaw tego budżetu, do nowego jego układu. Jednak ani czas, którym ciała ustawodawcze rozporządzają dla układania budżetu, ani warunki techniczne pracy naszej, a więc zebrania licznych komisji, a następnie jeszcze liczniejszych obrad na plenum, nie pozwalają na takie układanie budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#komentarz">(Głos: Bardzo słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#SDąmbski">Budżet mogą ułożyć tylko fachowi referenci, z pełną świadomością potrzeb każdej dziedziny gospodarstwa państwowego, mogą go ułożyć tylko w żmudnej pracy w swoich urzędowych biurach, i dlatego jest słuszną i jedyną zasada, której się trzymać musimy: prawo ułożenia budżetu jest prawem Rządu. My mamy możność tylko kontroli, korektury tych momentów, które nam się wydadzą czy niedostatecznie zaopatrzone, czy też nadto zaopatrzone, czy też że wychodzą po za ogólną linję polityki gospodarczej, którą my sobie nakreślamy.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#SDąmbski">Mając prawo ułożenia budżetu, Rząd ma obowiązek wykonania racjonalnego budżetu. Wiem, że tak jak dotychczas, Rząd będzie sobie pomagał środkiem technicznym budżetowania miesięcznego, sposób bardzo trudny, niewygodny, dla wielu spraw nawet bardzo nieodpowiedni, narazie konieczny. Ale kiedy patrzę na te trudności racjonalnego wykonania budżetu, tembardziej nie mogłem się oprzeć zdumieniu, dlaczego Sejm, kodyfikując art. 6 ustawy skarbowej, ustanowił kartele, które doprawdy nawet w roku najobfitszych wpływów budżetowych byłyby jeszcze zadaleko posunięte i niepotrzebne, a cóż dopiero w momencie, kiedy wiemy, że trudność realizacji budżetu będzie właśnie tkwić w zawodności wpływów, których się spodziewamy.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#SDąmbski">Gdybym miał przykładowo objaśnić, jak wyobrażam sobie sposób, w jaki Rząd powinienby bronić i celów zasadniczych, jakie tkwią w naszej gospodarce publicznej i bronić dobrego wyniku swojej gospodarki, to zacytuję którąś pozycję tego budżetu. Może np. w razie złego wpływu dochodów skarbowych okaże się racjonalniejszem zaniechać lub ograniczyć roboty przy porcie na Saskiej Kępie na Wiśle, a wykonać pracę przy naprawie bruków, w zabudowaniu potoków górskich dorzecza Dniestru. Lub może w tem samem województwie stanisławowskiem trzeba będzie ograniczyć projektowane kupno 69 łodzi do mniejszej ilości, a przez to uzyskać możność dalszego kontynuowania budowy wałów nadwiślańskich, któremi zdobywamy dla kultury rolnej i chronimy od powodzi bardzo cenne objekty. Dla mnie wybór byłby zupełnie jasny. Mam najzupełniejsze przekonanie, że on będzie jasny i dla naszego Ministerstwa, bo wielki autorytet naukowy, wiedzy technicznej, jaką ma obecny Minister Robót Publicznych, wielkie doświadczenie i fachowa wiedza szefów, którzy kierują departamentami w tem Ministerstwie, daje mi pełną gwarancję, że kiedy ten budżet złożymy w ich ręce, jako wykonawców, on zostanie racjonalnie wykonany.</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#SDąmbski">Pomóc chciałoby sobie Ministerstwo w jednej z wielkich dziedzin gospodarstwa publicznego, które ten budżet zawiera, mianowicie w dziedzinie gospodarki drogowej nowym podatkiem. W czasie przesilenia, jeżeli się mówi: nowy podatek, to ma się wrażenie pewnej sprzeczności. Tu ta rzecz nie zachodzi. Nowe opłaty, które Ministerstwo chce wprowadzić jako podstawę funduszu drogowego, opierają się na zdrowej zasadzie szukania możności opodatkowania tam, gdzie rozwój danej gałęzi gospodarczej daje podstawę do twierdzenia, że dochodowość jej jest dobra, a gdy równocześnie pewne gospodarcze działanie korzysta w większej mierze z urządzeń publicznych, jest słusznem, aby w tej samej mierze przyczyniało się do ponoszenia kosztów tego działu gospodarki publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#SDąmbski">Obciążenie automobilizmu pewnemi opłatami na rzecz dróg może być zupełnie racjonalne i wskazane, mimo ogólnego złego stanu gospodarczego. Musimy tylko pragnąć, by w przedłożeniu tem, którego szczegółów nie znam, o którem wiem tylko, że zostało do Sejmu wniesione, zachowana została konieczna miara obciążenia, tak, ażeby ono rozwoju tej dziedziny naszego rozwoju gospodarczego nie zahamowało.</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#SDąmbski">Pragnąłbym, by budżet, który Panom przedkładam, gdy przejdzie przez uchwałę Panów, a następnie przez uchwałę dodatkową Sejmu, wręczony został Rządowi, z zaleceniem i życzeniem, by wykonywał go z pełną gospodarczą przezornością.</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do dyskusji nad tym budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Thullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SThullie">Kiedy tutaj na ławie Ministrów widzę nowego Ministra, pozwolę sobie wystąpić z prośbą, aby p. Minister zajął się i doprowadził do skutku wydanie ustawy w sprawie mieszkaniowej, i wyrażam życzenie i nadzieję, że będzie on miał szczęśliwszą rękę, niż jego poprzednik. Mamy już przecież wzory we wszystkich ościennych państwach, jak tę sprawę należy załatwić, a ostatni już czas, ażeby ją i w Polsce nareszcie ostatecznie załatwiono.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SThullie">Zabieram tutaj jeszcze głos w pewnej sprawie, może mniejszej wagi, ale dotyczącej jednej gałęzi funkcjonarjuszów państwowych, podległych p. Ministrowi. Unifikacja postąpiła już u nas dość daleko, jednak nie została ukończona. Jeżeli chodzi o dróżników dróg kołowych, to stosunki tych funkcjonariuszy w rozmaitych byłych zaborach są bardzo różne. Podczas, gdy w byłym zaborze austrjackim są oni funkcjonariuszami stałymi, mają etaty, to w byłym zaborze rosyjskim nie mają żadnych praw i po latach 30 lub 35, gdy już są niezdolni do pracy, wydala się ich. Nie mają oni żadnych praw emerytalnych. Słuszność wymaga, ażeby przecież ten stan nienormalny ustał. Zwracam się do Pana Ministra z prośbą, ażeby zechciał w te sprawy wejrzeć i odpowiednio do potrzeby je uporządkować.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SThullie">Pozwolę sobie postawić następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SThullie">Senat wzywa Rząd, ażeby uporządkował sprawę dróżników dróg kołowych w byłym zaborze rosyjskim, którzy nie mają etatów i żadnego zabezpieczenia na starość.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Daszyńska-Golińska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SDaszyńskaGolińska">Wysoki Senacie! Mam zamiar mówić tylko o jednej kwestji, kwestji, którą p. referent tego budżetu nazwał drugorzędną, a która niewątpliwie nawet w jego mniemaniu staje się dziś kwestją naglącą, pierwszorzędną, kwestją katastrofalną, brakiem, który nas nawet obniża w kulturze. Mówię o sprawie mieszkaniowej.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SDaszyńskaGolińska">Brak mieszkań daje się odczuć i w miastach i na wsi. Na wsi nawet bodaj, że jest gorzej, bo na wsi na 100 mieszkań 59 składa się tylko z jednej izby zamieszkiwanej przeciętnie przez 5 osób, tymczasem w mieście jest tylko 36 takich mieszkań na 100 i zamieszkuje je 3 do 4 osób. Ale wieś sama sobie jakoś daje radę, stosunki są więcej pierwotne, mniej może ten brak mieszkań jest odczuwany, bo przyzwyczajenie i wyrzeczenie się tradycjonalnie przenoszą się z pokolenia na pokolenie. Natomiast mieszkania miejskie są w stanie niesłychanie opłakanym i tu, zdaje się, nastała już ostatnia chwila, ażeby tę sprawę uregulować.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#SDaszyńskaGolińska">Niewątpliwie, nie podobna jej pozostawić siłom prywatnym, bo, jak się okazało, ten prywatny kapitał, który ma tak wielką możność otrzymania wysokich procentów w każdej innej dziedzinie, do budowy mieszkań dotąd wcale się nie zabrał. Buduje właściwie Rząd swojemi kredytami i tutaj należałoby może zrobić wyjątek od tej ogólnej krytyki, która się daje słyszeć z naszej trybuny, mianowicie krytyki etatyzmu. Ja nie sądzę, żeby etatyzm był właściwą metodą gospodarczą, ażeby nie przedstawiał wielkich niebezpieczeństw krępowania inicjatywy prywatnej i podejmowania zadań gospodarczych przez mechanizm państwowy, który, jak dotąd, był skierowany ku celom politycznym. Jeżeli wszakże chodzi o sprawę mieszkań, to tutaj to, co należałoby nazwać nie etatyzmem, ale interwencjonizmem i to daleko idącym, jest jednakże konieczne. A zatem niezbędna jest centralna instytucja, któraby nakreślała program budowy dla całego kraju któraby pilnowała wykonywania i tworzenia planów regjonalnych, któraby w stałym kontakcie z organizacjami urbanistów i architektów, starała się te nasze przyszłe siedziby uczynić możliwie wygodnemi, higienicznemi, a nawet estetycznemi. Taką centralą jest Ministerstwo Robót Publicznych i jego oddziały, i dlatego pozwalam sobie przemawiać o tem przy tym resorcie.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#SDaszyńskaGolińska">Ministerstwo Robót Publicznych ma bezpośredni wgląd w fundusze i budowę gmachów państwowych, ale oprócz tego dysponuje kredytami, które poszczególne ministerstwa mają na budowę mieszkań. Poszczególne ministerstwa w swoim własnym zarządzie już organizują tę sprawę. Wynikają stąd wielkie braki, jak np. niedostateczne przygotowanie planów, z powodu braku pomieszczeń dla architektów, którzy nawet, jeżeli ich jest tylko dziesiątek, muszą mieć obszerne ubikacje, żeby tam rozkładać swoje projekty. Dalej jest tu także utrudnione nabywanie terenów, a jednak pierwszym warunkiem jest posiadanie terenów. Otóż taka centrala, to znaczy nasze Ministerstwo musiałoby jednak czuwać, ażeby samorządy nieco czynniej zajmowały się sprawą mieszkaniową, ażeby się postarały o wykup wszelkich wolnych terenów, a zwłaszcza terenów na peryferjach miast. Weźmy najbliższy przykład Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, które uczyniło wielkie wysiłki, ażeby przygotowywać dla budowy fundusz 128 miljonów rozłożony na szereg lat, i bodaj w interesie bezrobotnych powinnoby przystąpić odrazu z wiosną, chociażby od jutra, do budowy. Tymczasem sprawa opóźni się prawdopodobnie, gdyż nie mogło uzgodnić terenów upatrzonych dla budowy z innemi władzami, z władzami, które temi terenami w tej chwili władają.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#SDaszyńskaGolińska">Zwrócę również uwagę, że potrzebny jest nietylko zakup parcel, ale i ich przygotowanie, a także komasowanie tych parcel, żeby budowa była potem łatwiejsza.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#SDaszyńskaGolińska">Wreszcie na samorządy należałoby wpłynąć, t. j. na miasta, żeby komunikacje, autobusy, tramwaje, światło elektryczne, wodę, kanalizację, zawczasu przygotowywały w takich mieszkaniowych osiedlach, które w najbliższej przyszłości na terytorjach miast powstać muszą. Wszystko to usprawiedliwione jest tem olbrzymiem zapotrzebowaniem, które p. dyrektor izby przemysłowo-handlowej Czesław Klamer oblicza na 1,800.000 zgórą izb, co mogłoby być rozłożone na 20 lat i przy przyroście ludności dzisiejszym dopiero po 20 latach przy budowie 125.000 nowych izb rocznie dałoby średnio normalny stosunek mieszkań i ludności. Przyrost ludności miejskiej jest wogóle bardzo wysoki, średnio wypada 2 i pół procent rocznie, kiedy przyrost ludności ogólny, też bardzo wielki, ponieważ Polska poza Holandją ma najwyższy przyrost w Europie, wypada na 1,5% rocznie. Otóż ten przyrost, ten exodus do miast, który niewątpliwie nie będzie się zmniejszaj a może być, że będzie się powiększał, to jest główne źródło dzisiejszego zapotrzebowania na mieszkanie.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#SDaszyńskaGolińska">Należałoby zapytać, czy wogóle akcja będzie tak energiczna, aby mogła tym potrzebom zadośćuczynić, bodaj w okresie 20 lat, czy będzie mogła być dostatecznie finansowana i z jakich środków. Sądzę, że chyba tak, a powołuję się przytem na najświeższe fakty ogromnego poruszenia w opinji publicznej i ruchu organizacyjnego, który w tym kierunku idzie. W ciągu ostatnich 8 dni np. powstało nowe stowarzyszenie, Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej, powstała przy Towarzystwie Higjenicznem sekcja, tym razem kobieca, która propaguje ideę budowania mieszkań i potrzeby najenergiczniejszego współdziałania całego społeczeństwa. Mamy wreszcie zjazd przedsiębiorców budowlanych i wystawę małych mieszkań na Żoliborzu. Jeżeli to nie jest chwila, od której zacznie się budowa energiczna, jeżeli ta chwila nie zużytkuje i drugiego momentu, mianowicie konieczności stworzenia warsztatów pracy dla rzeszy bezrobotnych, która dziś dochodzi do 25% ogółu robotników w przemyśle i handlu i pokrewnych zawodach, to nie wiem, czy taka druga chwila jeszcze nastąpi.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#SDaszyńskaGolińska">A teraz fundusze. Niemcy rozwiązały sprawę na drodze dość bezpośredniej i praktycznej, mianowicie za pomocą podatku państwowego w wysokości 5% czynszu lokalowego i podatku miejskiego w takiej samej wysokości. W Austrji pracodawca, który zatrudnia powyżej 20 robotników, musi płacić od każdego robotnika pewien podatek.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#SDaszyńskaGolińska">U nas projekty, zgłoszone do Sejmu przez Rząd i przez P. P. S., żądają obciążenia podatkiem mieszkańców, zamieszkałych w domach przedwojennych. Projekt, podpisany przez p. Premjera Bartla, żąda podatku od lokatorów, którzy mają powyżej dwuch izb i to podatku progresywnego. Projekt P. P. S. żąda takiego podatku od lokatorów powyżej trzech izb. Zdaje mi się, że ten drugi projekt jest racjonalniejszy i możliwszy do urzeczywistnienia, gdyż chroni także inteligencję pracującą. Jedną izbę zajmuje często robotnik z rodziną i nie ma może jeszcze zrozumienia, że większe mieszkanie byłoby mu potrzebne. Inteligencja pracująca niesłychanie cierpi i cofa się w swojem życiu, w swojej kulturze, a nawet w, swojej etyce tam, gdzie musi zajmować mieszkania tak maleńkie. I jedni i drudzy są dziś jednakowo nisko uposażeni i, powiem, przez losy pokrzywdzeni. Mówię losy, bo nie chcę nikogo obwiniać. Otóż, zdaje mi się, że lokatorzy w domach dawnych, którzy płacą daleko mniejsze komorne, a nie doznali tych wszystkich klęsk mieszkaniowych, jakie znosili mniej szczęśliwi amatorzy na lokale, powinni taki podatek płacić.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#SDaszyńskaGolińska">Chociaż obecny rok jest katastrofalny, to jednak po burzy i chłodzie następuje słońce i pogoda, a zatem miejmy nadzieję, że sytuacja się wyjaśni, że tego rodzaju podatek mógłby być bodaj za rok stosowany. Akcja zaś nie jest na jeden rok, jest na dłuższy okres czasu. Zrzeszenia związków lokatorów i sublokatorów bodaj że we wszystkich miastach polskich urządzały zgromadzenia, które się oświadczały absolutnie przeciw wszelkiemu opodatkowaniu mieszkań, natomiast wysuwano projekty opodatkowania sum, które rzekomo zostały uratowane przez zmniejszenie hipotek, które nastąpiło wskutek lex Zoll i było tak wysoką redukcją, że dzisiejsze długi, ciążące na kamienicach, stanowią ledwo 11,5% przedwojennych. Jeżeli uwzględnimy te sumy, to niewątpliwie i roszczenia gospodarzy domów i ich pretensje do ustawy o ochronie lokatorów, której zniesienia tylokrotnie się domagają, przedstawią się nam w zupełnie innem świetle, bo przecież własnego kapitału włożyli oni przeważnie nie więcej, jak 25% i nawet niskie komorne było już uczciwem opodatkowaniem.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#komentarz">(Głos: Tak jest!)</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#SDaszyńskaGolińska">Ale do tych sum prawdopodobnie bardzo trudno byłoby dojść, i dlatego sądzę, że nie należy odrzucać owego podatku lokalowego, który przecież daje obciążenie całkiem słuszne tych, którzy mają mieszkania w nowych domach.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#SDaszyńskaGolińska">Kto ma budować? Mamy trzy ustawy o rozbudowie: z 1922 r., z 1925 i wreszcie rozporządzenie Prezydenta z 1927 roku o rozbudowie miast. To ostatnie rozporządzenie już nie zachęca do rozbudowy, ale nakłada na miasta obowiązek budowania domów mieszkalnych. Zwraca się głównie do budowy mieszkań małych i specjalnemi przywilejami obdarza budownictwo społeczne, a zatem wyróżnia kooperatywy mieszkaniowe z pośród wszystkich innych typów budowy. I istotnie kooperatywy okazały się we wszystkich niemal krajach tym czynnikiem, który najskuteczniej i najumiejętniej podejmuje budowę. TJ nas kooperatywy w znacznej części zawiodły. Budowano mieszkania duże, wille, te wille nie służyły nawet do własnego użytku, ale odnajmowane były częściowo za dolary, słowem już nie mówiąc o innych stronach tej kwestji, także mało przyjemnych, bo niewypłacaniu się, a nawet o nadużyciach — kooperatywne budownictwo musi stać pod silnym nadzorem. I dlatego od owej centralnej instytucji, a zatem od Ministerstwa Robót Publicznych, o ile ono zostanie nadal tą centralną instytucją, domagałabym się wglądu nietylko w typy budowy, nietylko w jej wykonanie, ale także w użytkowanie mieszkań, które powinno się stosować do zasad słuszności i sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#SDaszyńskaGolińska">Drugim typem byłoby budownictwo rządowe, które niewątpliwie sam Rząd musi i powinien prowadzić, a wreszcie prywatne, któremu nie można stawiać tamy, ale do którego na podstawie dotychczasowego doświadczenia nie możemy mieć bardzo wielkiego zaufania i nadziei. Może jednak dziś, kiedy ogół społeczeństwa tak bardzo odczuwa niezbędność budowy mieszkań i oczekuje nowego okresu, który po paru dziesiątkach lat zakończy nędzę mieszkaniową, znajdą się ludzie, którzy w imię obowiązku obywatelskiego, już nietylko w imię zysków, rzucą jakieś kapitały w budownictwo mieszkaniowe. Miejmy nadzieję, że tak będzie, miejmy nadzieję również, że ci, którzy są lepiej uposażeni przez los co do mieszkań, uznają, że ta kwestja wymaga współdziałania nietylko rządu i samorządów, ale i całego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Makuch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SMakuch">Wysoki Senacie! Gdy mam mówić o tak fachowem Ministerstwie, jakiem jest Ministerstwo Robót Publicznych, które pozostaje teraz pod kierownictwem fachowca bardzo wybitnego i znanego, p. profesora Matakiewicza, i po referacie p. senatora Dąmbskiego, który długie lata pracował w tej kwestji, trudno mnie, jako laikowi, o tym temacie rozprawiać tak, jak mogę mówić o tych sprawach, na których się rozumiem. Dlatego ograniczę się do trzech kwestyj.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SMakuch">Najpierw muszę postawić sobie pytanie, co Wschodnia Galicja i Wschodnie Kresy dostają z tego Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#komentarz">(Głos: Niema Wschodniej Galicji.)</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SMakuch">Otóż na to muszę powiedzieć stanowczo, że Rząd nic nie wkłada we Wschodnią Galicję i Wschodnie Kresy,...</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#komentarz">(S. Thullie: Jaka Wschodnia Galicja?)</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SMakuch">... że nawet nie konserwuje tego, co w swoim czasie było zrobione za Austrji. Sam mieszkam nad Dniestrem i widzę, że te wielkie wkłady, jakie Austrja zrobiła, obecnie zmarniały, poprostu Rząd nie uważa za swój obowiązek bodaj konserwować tego, co swego czasu było zrobione. Prawda, Panowie macie swoje Państwo i Wasza kultura, a dlatego też i cały budżet Wasz na Zachód więcej ciąży. Ale my właśnie musimy powiedzieć, że Panowie dużo z tych gór Karpackich obecnie wywieźliście, że cały czas wywozi się stamtąd drzewo, drzewo pierwszej jakości, a za to absolutnie nic się nie wkłada.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SMakuch">Po drugie, Rząd przez tolerancję pozwolił góry Karpackie zupełnie wyniszczyć z drzewostanu, tak że obecnie góry stoją gołe, a ta okoliczność specjalnie przyczyniła się do tego, że w ostatnich czasach powódź te strony jak najbardziej niszczy. W r. 1925 powódź zrządziła w tych okolicach szkód na 53 miljony, w r. 1927 na 100 miljonów, a nawet w r. 1929 — Panowie nic prawie nie słyszeli o takiej powodzi — wielka powódź była właśnie na Huculszczyźnie w dniach 11 i 12 Iipca i zrobiła ogromne szkody. Nawet sam p. Moraczewski, minister poprzedni, był tam na miejscu, szkody te kontrolował, ale dotychczas miejscowa ludność nie dostała żadnej pomocy. A trzeba wiedzieć, że szczególnie Czeremosz w r. 1929 ogromne szkody zrobił.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SMakuch">Co do tego Czeremoszu, to jest długa historja. Proszę Panów, Rząd pozwala na dziki spław drzewa z gór Czarnohory i t. d., a ten dziki spław, jak go nazywają „dzika spławaczka”, ogromne szkody robi, mianowicie to drzewo, które wali z tych gór, niszczy wszystko, co jest po drodze. W naszym interesie jest raz z tem zrobić porządek. Rząd wydaje koncesje, prawda, tam są wielcy potentaci w tamtych spółkach drzewnych, jak np. książę Lubomirski, nawet wielcy kupcy rumuńscy i t. d. i zdaje się, że wojewodowie i starostowie nie mają odwagi przeciwstawić się tym panom. W poprzednich latach ta sprawa sobie tak bujała, jak sobie kto chciał. Ten dziki spław rozbijał hucułem chałupy, niszczył im wszystko. Ostatniemi czasy województwo w Stanisławowie wprawdzie przed udzieleniem koncesji, szczególnie po r. 1927, po tych wielkich powodziach, stawia warunek, aby wybudować tamy, po huculsku kaszyce. Tymczasem nikt absolutnie tego nie robi, bo niema urzędnika, któryby się przeciwstawiał tym potentatom i na miejscu powiedział: spław nie może iść wobec tego, że warunki nie zostały wykonane. Proszę Panów, Rząd, to nic nie będzie kosztować, jedynie dobrej woli, aby urzędnik dopilnował tego, co jest w umowie. Ta sprawa z tym dzikim spławem ciągnie się od przeszło 50 lat. Mnóstwo komisji z austrjackiego ministerstwa robót publicznych tam zjeżdżało i zawsze jakoś się tak robi, że dzikie spławy są nadal. Huculi z tego powodu cierpią najwięcej.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SMakuch">W r. 1929 Czeremosz zniszczył w gminie Krzyworównia 24 gospodarstw, Jasieniów górny — 30 gospodarstw, Żabie — 76 gospodarstw, Dzembronia — 48 gospodarstw, Chorocewa — 33 gospodarstw, Berwinkowa — 18 gospodarstw, Uścieryki — 14 gospodarstw, Biłoberezka — 17 gospodarstw, Roztoki — 128 gospodarstw.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SMakuch">Te gospodarstwa zostały zniszczone. Pewnego rodzaju fundusze przyszły do województwa w Stanisławowie, ale miejscowa ludność nić z tego nie otrzymała, a trzeba wiedzieć, że z tej miejscowej ludności, jak ona tutaj pisze mi w listach, dużo, nawet 90% w jednej gminie, właśnie w gminie Chorocewa, głosowało na Jedynkę, i ta ludność ma obecnie żal, że ta Jedynka absolutnie zapomniała że tak ogromnych szkód ta gmina doznała i nie otrzymała dotychczas żadnych odszkodowań. Starostwo zarządziło, ażeby szkody te zostały otaksowane, ludzie otaksowali, wykazy są, ale z tego nic.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SMakuch">Otóż apeluję do p. Ministra, który zna te sprawy, bo właśnie bliżej ich siedzi, ażeby raz z tą „dziką spławaczką” zrobił porządek. To jest jedno.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SMakuch">Drugie, żeby Panowie przystąpili do zabudowania górskich potoków i górskich rzek, bo te zabudowania są konieczne, ażeby ludność miejscową, całe połacie kraju ochronić cd tych powodzi, aby zapobiec ciągłym i ciągłym szkodom.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#SMakuch">Trzecie, choć może to dziś jest już poniewczasie, trzeba jakoś te nieszczęśliwe góry, tę trochę drzewostanu ratować, bo jak tak dalej pójdzie, to żadne zabudowania nie pomogą, skoro góry będą ogołocone.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#SMakuch">Dalsza sprawa, to jest sprawa odbudowy. Słusznie tu mówiła moja poprzedniczka, że ludność miejska mieszka bardzo źle, że miasta dziś także na tem cierpią i że sprawa mieszkaniowa nabiera dziś bardzo wielkiego społecznego znaczenia. Ale, proszę Panów, co mają robić ci ludzie, którzy podczas wielkiej ofenzywy r. 1916/17 stracili swoje zabudowania, i to od Karpat aż prawie po morze. Ta wielka zimowa kampanja 1916/17 roku zniszczyła ogromne połacie kraju. Austrja z początku częściowo bodaj w zachodniej Galicji pomogła odbudowywać. Ale cała wschodnia część pozostała już nieodbudowana, bo Austrja się rozleciała. I obecnie spadł ciężki obowiązek na Państwo Polskie przyjścia z pomocą tej właśnie ludności. Okazuje się, proszę Panów, że 15 lat już prawie mija, a tej pomocy ludność nie widzi, a gdy widzi, to bardzo małą. Sami Panowie wykazują w swojem sprawozdaniu, że więcej niż 30.000 rodzin, to znaczy około 150.000 ludzi, żyje dziś w ziemiankach. A jak to wygląda, to warto się popatrzeć. I ten ogromny tyfus, tyfus plamisty, jaki w 1920 r. na tych połaciach kraju panował, właśnie stamtąd pochodzi. Ja, jako członek Centralnej Odbudowy, miałem sposobność często objeżdżać te strony, i serce się kraje, że dotychczas 14–15 lat upłynęło, a jednak dalej pozwala się tej ludności tam tak męczyć.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#SMakuch">Interpelacja p. Ładyki z 22 stycznia 1929 r. maluje stan nędzy w tarnopolskim powiecie, maluje tę ogromną nędzę, w jakiej ludzie tam mieszkają: w budach 3.30 m. szerokości, 2,90 długości, a 2 m. wysokości mieszka po 5, 6 osób. Proszę Panów, taki stan absolutnie dalej nie jest możliwym do wytrzymania. Prawda, dzisiaj p. Minister może powiedzieć: a skąd ja mam wziąć na to pieniędzy? Zwrócę uwagę, że swego czasu cały skarb markowy polski utopiło się w popieraniu kolonizacji, w popieraniu tych osad wojskowych, co do których przedłożenia i dzisiaj mieliśmy. Masę pieniędzy wyrzucono na to, masę pieniędzy wyrzucono na popieranie przemysłu, ale nie znalazło się tyle, ażeby w czasie, kiedy jeszcze były tanie czasy, tę biedną ludność odbudować.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#SMakuch">Przy tej sposobności ośmielam się zwrócić do p. Ministra z prośbą, ażeby wstrzymał egzekucję co do ściągnięcia rat tych pożyczek na odbudowę. Polska ustawa z 1924 roku daje poszkodowanym możność zaciągać pożyczki na odbudowę i upoważnia wojewódzkie komisje do umarzania, amortyzacji bodaj do 50% zaciągniętych pożyczek, o ile dana jednostka nie może ich zwrócić. Panu Ministrowi przysługuje prawo umorzenia tej pożyczki w całości. W ostatnim roku 1929 nietylko w tarnopolskiem województwie, ale i w innych, jak stanisławowskie, Bank Rolny przeprowadził dużo egzekucji celem ściągnięcia zaległych rat od pożyczek na odbudowę. Dzisiaj tyle nasłuchaliśmy się o tym kryzysie w rolnictwie, że poprostu nie pojmuję, jak Ministerstwo i Bank Rolny może właśnie w czasie takiego kryzysu ściągać te pożyczki i przeprowadzać tyle egzekucji.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#SMakuch">Prawda, p. Minister odpowiedział na list p. posła Barana i tow., że do 1-go grudnia 1930 r. udziela się prolongaty, ale p. Minister przy tej sposobności jeszcze zauważył, że dawniejsze kredyty na odbudowę, udzielone przez Austrję, obecnie ściąga Bank Gospodarstwa Krajowego i że p. Minister nie ma tu nic do gadania. Muszę tę sprawę bodaj w krótkości omówić. Austrja w 1917 roku założyła kredytowy wojenny bank odbudowy, który wtedy znajdował się w Krakowie, i ówczesny austrjacki minister Engel ułożył się wyraźnie z Kołem Polskiem i ukraińską reprezentacją parlamentarną, że pożyczki udzielane z tego banku, będą zaliczkami na wojenne świadczenia i na szkody wojenne. I ówczesny dyrektor, zdaje się, p. Steczkowski, jeździł szczególniej po panach dziedzicach i prosił: bierzcie, bo nie będziecie oddawać. Obecnie Bank Gospodarstwa Krajowego, który te pretensje przejął, ściąga niemiłosiernie te wszystkie pożyczki, nic go to wszystko nie obchodzi, a co więcej jego zachowanie się jest szczególnie w przemyskim powiecie niezupełnie poprawne. Niektóre pożyczki do 2.000 koron nie były intabulowane i przewaloryzował je w swoim czasie w 1924, 1925 r. na 10%, intabulowane na 24%. Coś mu to za mało wyglądało i w r. 1927 na nowo przewaloryzował wszystkie te pożyczki na 24. Proszę Panów, nawet zwykły kupiec, kiedy się raz ostatecznie obliczył, nie będzie potem tego poprawiał, a tu Bank, który raz zwaloryzował pożyczkę na 10%, potem jeszcze o 14 podwyższa i na 24 podnosi. A, proszę Panów, powiat przemyski został zniszczony ze względów strategicznych, więc według ustawy austrjackiej były to świadczenia wojenne, na te świadczenia wojenne bank wydał pożyczki i pomógł ludziom odbudować się, zatem te pożyczki nie powinny być ściągane, Proszę Panów, nie wchodzę w to, do którego z pp. Ministrów ta sprawa należy, ale ja muszę tutaj z naciskiem podnieść, że Bank Gospodarstwa Krajowego nie ma bodaj moralnego prawa ściągać tych pożyczek, Trzecia sprawa, którą chcę koniecznie bodaj w kilku słowach poruszyć, to jest sprawa dróg. Panowie bardzo dobrze wiedzą o tem, że dróg trzeba jeszcze bardzo dużo, Ale ja zwrócę uwagę tylko na to, że przez 10 lat niszczyły się te dobre drogi Wydziału Krajowego ze Wschodniej Galicji, wcale się ich nie konserwowało, tak, że po 10 latach przykro było patrzeć na to, że to wszystko marniało, a trzeba powiedzieć, że nie dużo trzeba było pieniędzy, aby je zachować, ale te Kresy Wschodnie są tak nieprzyjemne, więc się je tak traktowało, że te drogi, kiedyś bardzo dobre, obecnie zostały zniszczone. Drugi moment: ten bardzo wielki ciężar utrzymania dróg przesunięto na gminy, nietylko wszystkich dróg gminnych, ale też tak zwanych dawniej dróg wydziałów powiatowych i dziś w gminach zaprowadziło się nową pańszczyznę, Wprawdzie słyszeliśmy na komisji, że chłopów jest dużo i nie mają co robić, więc mogą pracować, ale tak też dawniej dziedzice mówili, kiedy pańszczyzna była.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#SMakuch">Jeszcze jedna sprawa. Obszary dworskie przy prestacjach szarwarkowych traktuje się na równi z małym gospodarzem, Ten, który ma 1500, czy 500, czy 600 morgów, spełnia tę samą powinność, jak i ten, co ma. 5 i 10 morgów, Gminy chciały się ratować i chciały prestacje szarwarkowe naturalnie przemienić na pieniężne. Tymczasem wydziały powiatowe takich uchwał nie zatwierdzają. Widzimy jasno i wyraźnie, że wydziały powiatowe stają po stronie dziedziców i nie chcą równomiernego traktowania ludności.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#SMakuch">Co więcej, ostatniemi czasy część utrzymania dróg samorządowych i państwowych przerzuca się nawet na gminy, mianowicie każda gmina jest obowiązana zgarniać błoto i śnieg na swej przestrzeni z tych dróg. Jeżeli się dalej zważy, że mimo tych ogromnych szarwarkowych prestacji, każdy włościanin musi jeszcze płacić 100 do 150% tytułem podatku drogowego, to widzi się, że prawie ciężar cały na tę najbiedniejszą ludność przerzucono. A kto zna stosunki podkarpackie, kto zna te śliczne drogi po drugiej stronie, które dawniej Węgrzy pobudowali i nieznośne stosunki drogowe z tej strony, to dziwić się musi. Masę pieniędzy wywieziono z Czarnogóry, a dwanaście gmin nie ma przystępu do drogi. To są stosunki, które wywołują wrażenie, że w Polsce niema rządu ludowego, niema rządu, któryby dbał o ten lud.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#SMakuch">I dlatego pozwoliłem sobie na te trzy punkty zwrócić uwagę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SRogowicz">Wysoki Senacie! Koleżanka klubowa p. s. Daszyńska-Golińska omówiła jedno z najważniejszych zagadnień społecznych, mianowicie sprawę bezdomności, sprawę głodu mieszkaniowego. To zwalnia mnie od rozwijania sprawy szerzej, choć na ten temat można mówić bardzo długo. Mówi się dziś o niej w różnych środowiskach i organizacjach społecznych, sprawa ta jest dziś tak paląca, że istotnie nigdy zadużo w tej sprawie się nie powie. Ze względu na ograniczony czas sprawy tej poruszać nie będę, chciałbym tylko zwrócić się do p. Ministra z oświadczeniem, że postawi Pan Minister pomnik sobie i postawi pomnik Rządowi, którego jest członkiem, jeżeli tę sprawę, która się kołacze w różnych projektach, potrafi wprowadzić na realne tory, Jest to sprawa pierwszorzędnego znaczenia, sprawa, która damaga się dziś już rozwiązania realnego. Musimy wyjść z zakresu teorji, projektów, dyskusji i naprawdę przejść do zupełnie realnej, konkretnej pracy. Wiem, że Pan Minister przygotowuje projekt o rozbudowie małych mieszkań i chciałbym życzyć Panu Ministrowi, aby jak najprędzej z odnośnym projektem przed Izby ustawodawcze mógł przyjść i ażebyśmy naprawdę w tym roku 1930 mogli realnie i konkretnie do rozwiązania tej sprawy przystąpić.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SRogowicz">Teraz chcę przejść do drugiej sprawy, mianowicie do sprawy gospodarki drogowej. Ta sprawa była tylko poruszona przez p. s. Makucha i to ubocznie w związku z gospodarką drogową prowadzoną przez samorządy. Proszę Panów, sprawa bezdroża polskiego stała się przysłowiowa, poświęca się jej bardzo wiele miejsca na szpaltach prasy tak codziennej, jak i fachowej. Narzekania są powszechne, że drogi w Polsce mamy złe. Mówi się o tem, jak s. Makuch powiedział, że Rząd te rzeczy zaniedbuje i że w ciągu 10 lat w tym kierunku nie zrobił nic, że nawet to dziedzictwo, które otrzymaliśmy od zaborców, od b. Austrji, nie jest utrzymywane w należytym stanie. Tego rodzaju krytyka nie świadczy o fachowem ujęciu tej sprawy. Bardzo łatwo jest krytykować, że mamy w Polsce złe drogi, należałoby się zapytać, czy Rząd miał na niezbędną konserwację i budowę dróg odpowiednie fundusze, Polska, na której terenach przewalała się w ciągu sześciu lat wojna, znalazła się po wojnie istotnie w sytuacji niesłychanie ciężkiej pod względem stanu dróg. Wydatki na konserwację dróg w latach do roku 1926 wynosiły zaledwie niespełna 1000 czy 1100 złotych na kilometr drogi. Dopiero od r. 1926 widzimy znaczną poprawę, ale poprawę oczywiście jeszcze w dużym stopniu niedostateczną. Ostatnio wysokość sum asygnowanych na konserwację dróg w Polsce na rok 1929 wynosi na kilometr 2182 zł. Jeżeli porównamy to z temi wydatkami, jakie inne państwa na konserwację i utrzymanie dróg wydają, to widzimy stosunek wprost niesłychanie dla Polski niekorzystny. A więc Niemcy w 1927 r. wydały 9,116 zł, Austrja wydała — 7.700, Czechosłowacja w 1928 r. 6.863, podczas kiedy Polska w 1928 wydała 2.374, a w 1929 r. — 2.182 na 1 km. Widzimy zatem postęp wprawdzie w ciągu 2 lat zdwojony, ale jednak wydajemy 4 i pół razy mniej niż w tej chwili wydają na utrzymania 1 km. dróg Niemcy.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SRogowicz">Pan referent sen. dr. Dąmbski podkreślił, że nie można tych absolutnych cyfr porównywać, że chodzi o efekt, a nie o wysokość wydatku. Rozumiem, że w absolutnych cyfrach te rzeczy nie podlegają tak ścisłej analizie porównawczej, ale i absolutne cyfry też nam coś dają; widzimy co się wydaje w Polsce na drogi, a ocenić efekt tego wydatku możemy na miejscu jako w wysokim stopniu niedostateczny.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SRogowicz">Żądanie zaś, ażeby przy dzisiejszej ciężkiej sytuacji; nie obciążać życia gospodarczego i ludności nowym podatkiem na rozbudowę dróg, — wymaga również pewnego krytycznego stanowiska. Ja rozumiem, że z ogólnych wpływów budżetowych ta sprawa w należyty sposób załatwiona być nie może. Trzeba stworzyć specjalny podatek celowy na utrzymanie dróg, pójść temi śladami, któremi poszły inne państwa, jak np. Stany Zjednoczone, gdzie państwowy fundusz drogowy daje miljard dolarów rocznie, — któremi poszła Anglja, gdzie państwowy fundusz drogowy wynosi 900 miljonów, w przeliczeniu na złote, rocznie, — temi śladami, któremi poszły w r. 1927 Włochy i Czechosłowacja, stwarzając państwowy fundusz drogowy. W sąsiedniej Czechosłowacji widzimy, jak znakomicie od 2 lat ta sprawa została postawiona i jakie postępy zostały zrobione w kierunku utrzymania i budowy dróg. Za temi wzorami musimy również iść w Polsce. I dlatego zgromadzenie środków na ten cel nie może być traktowane tylko z punktu widzenia trudności zdobycia funduszów. Fundusze drogowe w państwach europejskich, również i w Ameryce, oparte są na specjalnych opłatach od wozów samochodowych, od opon, od materjałów pędnych, biletów autobusowych i t. d. Przy dzisiejszym rozwoju komunikacji samochodowej, która niestety nie daje dużych świadczeń na rzecz Skarbu, wprowadzenie opłat na rzecz funduszu drogowego niewątpliwie ułatwi ten rozwój, dając Polsce odpowiednie drogi.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SRogowicz">Dla poparcia chciałbym przytoczyć cytatę z komentarza do ustawy o włoskim funduszu drogowym, która została wydana w 1927 r. Komentarz ten — cytuję go z książki inż. Nestorowicza — brzmi w ten sposób:</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SRogowicz">„Wkłady finansowe w gospodarkę drogową stanowią zyskowne umieszczenie kapitału z korzyścią dla gospodarki społecznej, gdy tymczasem sumy, których poskąpiono na cele drogowe, stanowią w istocie oszczędność pozorną, zamieniającą się następnie w poważne straty dla Skarbu z powodu utrudnień w komunikacji z powodu złego stanu dróg; oszczędności w gospodarce drogowej przysparzają niedostrzegalnie, ale w stopniu znacznym, wzmoże nie opodatkowania wskutek większego i szybkiego niszczenia się środków przewozowych, większego zużycia siły pociągowej i materjałów pędnych oraz konieczności płacenia procentów od pożyczek, jakie trzeba będzie zaciągać, aby zniszczone wskutek oszczędności drogi odbudowywać na nowo”.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SRogowicz">Projekt Rządu o państwowym funduszu drogowym, który jest w tej chwili w Sejmie, da nam możność przedyskutowania tej sprawy bardzo szczegółowo i w tej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SRogowicz">Teraz chciałbym poruszyć jeszcze jedno zagadnienie, zagadnienie elektryfikacji kraju. W związku z toczącemi się rokowaniami o koncesję z Harrimanem, rokowaniami, trwającemi już bardzo długo, należałoby podkreślić, że dotychczasowe doświadczenie nakazuje nam dużą ostrożność co do udzielania wszelkich koncesji i monopoli. Zrobiliśmy bardzo niedobre doświadczenia z naszemi monopolami, np. zapałczanym i pewnemi jeszcze innemi koncesjami, które dawaliśmy konsorcjom zagranicznym. Zrobiliśmy bardzo niefortunne doświadczenie w samorządach z koncesjami, względnie z robotami, które dawaliśmy Ulenowi. Nie wchodząc w szczegóły samej koncesji Harrimana, wydaje mi się, że winniśmy z wielką ostrożnością przestudjować warunki, nie odrzucając jednak samej zasady, gdyż sądzę, że w dzisiejszym stanie gospodarczym kraju, przy dzisiejszym stanie bezrobocia, wprowadzanie obcego kapitału, obok ożywienia gospodarczego da możność zarobku ludności, co jest sprawą dla gospodarki naszej pierwszorzędną.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#SRogowicz">Przy tej sposobności chciałbym podnieść jeszcze pewną sprawę natury organizacyjnej w odpowiedzi p. s. Głąbińskiemu, który w referacie swoim o preliminarzu budżetowym Ministerstwa Przemysłu i Handlu wysuwa wątpliwość, czy jest rzeczą słuszną, żeby gospodarka elektryczna należała do resortu Ministerstwa Robót Publicznych, czy jako ściśle związana z ogólną gospodarką przemysłową, nie powinnaby leżeć raczej w kompetencji Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jak to było do r. 1922. Ten argument p. s. Głąbińskiego nie jest pozbawiony dużej nawet słuszności. Wpływ elektryfikacji kraju na życie przemysłowe jest bardzo wielki i łączenie tych dwóch dziedzin w jednem ministerstwie narzuca się niemal samo przez się. Jednak z drugiej, strony wydaje mi się, że gospodarka elektryfikacyjna jest tak ściśle związana ze źródłem energji elektrycznej, jakiem jest węgiel biały, t. j. siłą wodną, która należy do tego działu gospodarki, leżącego w kompetencji Ministerstwa Robót Publicznych, że może słuszniejszem jest, żeby te dwa działy jednak połączone były w jednem ministerstwie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Robót Publicznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Wysoka Izbo! Przedewszystkiem dziękuję najgoręcej Panu Sprawozdawcy za życzliwą ocenę dotychczasowej działalności Ministerstwa Robót Publicznych, co biorę na rachunek moich poprzedników, a także za wyrazy zaufania do Ministerstwa Robót Publicznych, któremu dał wyraz co do prac przyszłych.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Co do samego budżetu, który jest dziełem jeszcze mojego poprzednika, to wiem o tem dobrze, że suma budżetowa i poszczególne pozycje nie odpowiadają zupełnie potrzebom naszego Państwa i że faktycznie jesteśmy dopiero na dorobku. Jakkolwiek budżety początkowe w pierwszych latach istnienia Państwa Polskiego były znacznie mniejsze, a budżet obecny jest mniej więcej dwa i pół krotnie większy od budżetów poprzednich, wiemy dobrze, że to wszystko nie wystarcza, i chcielibyśmy, ażeby suma budżetowa w tym resorcie była kilkakrotnie wyższa. Jeżelibyśmy przyjęli jako mnożną sumy budżetowej cyfrę trzy, to jeszcze nie byłyby pokryte wszystkie potrzeby w tak ważnych agendach, jakie ma Ministerstwo Robót Publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Przechodząc do referatu pana sprawozdawcy, muszę stwierdzić, że traktował rzecz ze strony dyrektyw ogólnych, a przedewszystkiem zastanawiał się nad tem, czy dobrze jest, że budżet, przedłożony przez Rząd w dziale Ministerstwa Robót Publicznych, tak, jak budżety innych resortów, wobec stwierdzonego obecnie i idącego kryzysu finansowego, nie przez senacką Komisję Budżetową został zrekonstruowany i zmniejszony. Pan sprawozdawca powiedział, że jeżeli on nie został zmniejszony, to może dlatego, że w Senacie niema na to czasu. Pozwolę sobie jednak wyrazić przypuszczenie, że gdyby nawet debaty mogły się rozciągnąć na dłuższy czas, to z pewnością Wysoka Izba w tym dziale nie byłaby tak bardzo pochopna do zmniejszania pozycji budżetowych, bo tak skromne środki, jakiemi rozporządzamy w tym dziale, są wynikiem tylko naszego ubóstwa i jestem przekonany, że wszyscy panowie chętniebyście te kwoty budżetowe podwyższyli.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Pan sprawozdawca podaje do pewnego stopnia wskazówki, jak Rząd powinien się zachować co do wykonania budżetu, gdyby ta suma budżetu, jaka dzisiaj jest, te 160.000.000, była nierealna, wobec niezrealizowania dochodów budżetowych. Pan sprawozdawca powiada naprzykład, że ważną pozycją jest odbudowa kraju, ważną pozycją jest regulacja i zabudowanie potoków górskich, regulacja rzek, budowa wałów wiślanych i t. d. To uważa za rzeczy najkonieczniejsze. Natomiast jego zdaniem mogą być pewne rzeczy niekonieczne, np. że może obeszłoby się w tej chwili bez rozszerzania portu na Saskiej Kępie. Takby napozór może wyglądało, ale p. sprawozdawca nie wie jednej rzeczy, że ze strony pewnych zainteresowanych sfer, które żyją z przemysłu i żeglugi, mamy ciągłe usilne i natarczywe starania o umożliwienie żeglugi, a przytem o to, aby w tym porcie na Saskiej Kępie, gdzie jest już jeden basen wraz z murami bulwarowemi wykonany, położyć tory, Takie petycje ma Ministerstwo Komunikacji, takie petycje mamy i my i ja, który posiadam w swoim resorcie żeglugę, odnoszę się ciągle do Ministerstwa Komunikacji, aby jaknajszybciej ułożyło te tory, ażeby mógł ruch przeładowczy, ruch handlowy się odbywać. A więc nie można zaniedbywać pewnych pozycyj, jakkolwiek pozornie mniej ważnych, mniej koniecznych dla innych, bo ostatecznie nie stworzylibyśmy postępu, choćby drobnego, w tych innych działach.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Poruszył dalej p. senator Thullie kwestję nowej ustawy mieszkaniowej. Sprawa rozbudowy, sprawa uzyskania wystarczającej liczby mieszkań jest sprawą niezmiernie ważną, to wszyscy uznajemy. Dotychczasowa akcja rozbudowy, wiemy wszyscy, jest zupełnie niewystarczająca; nie pokrywamy wcale nawet tych potrzeb, które ciągle wzrastają przez powiększanie się ludności. Jednak, proszę panów, zastanówmy się tak na serjo i głęboko nad tą sprawą, To jest problem czysto finansowy, tego mi nikt nie zaprzeczy. To, co powiedziała p. s. Daszyńska-Golińska, że dziś przyszedł właśnie czas, dlatego że powstało towarzystwo reformy mieszkaniowej i że jakaś nowa kooperatywa powstała, i że dziś jest dlatego jedyna chwila, aby ruszyć z miejsca, to nie jest dla mnie dowodem. Administracja i organizacja jest na drugiem miejscu, na pierwszem muszą być pieniądze. Niewątpliwie Rząd musi się zająć tą sprawą bardzo gorąco, nie odsuwam tej sprawy od Rządu, nie odsuwam od siebie, ale i społeczeństwo dużo tu jest winne, że nic nie zrobiono. Nie trzeba myśleć, że jeden jakiś genjalny pomysł przezwycięży wszystkie trudności, że jakiś sztuczny wynalazek da nam radę, jak w tej sprawie postąpić mamy. Takiego wynalazku nie zrobi nikt, aby bez ofiar znaleźć pieniądze na rozbudowę. Proszę panów, pomysły takie już były. Najpierw powiedziano: trzeba zajrzeć do kieszeni lokatorów; drugi pomysł: trzeba zajrzeć do kieszeni już i tak zniszczonych właścicieli domów. Powiedzieli ci panowie: oni oczyścili hipoteki. Może być, że niektórzy oczyścili — jedni może oczyścili, inni obciążyli. Mówiono dalej o ogólnym podatku państwowym, mówiono także o zagranicznej pożyczce. Ja powiadam, że niema generalnego jednego pomysłu, tylko trzeba wszystkie możliwe środki zastosować, ażeby zdobyć fundusze potrzebne na rozbudowę. Tutaj Rząd może wystąpić z projektami, ale jeżeli nie będzie poparcia w Sejmie, Senacie i w społeczeństwie; to żaden projekt nie przejdzie. Powiadam panom — jeżeli wejdzie tu projekt rządowy, chociażby on, zdaniem panów, był niewystarczający, musicie panowie wziąć go w ręce i odpowiednio przerobić. Powinniśmy wszyscy w tej sprawie pracować i zdobyć się na odpowiednie ofiary. Jakiemiś sztuczkami, jak wielu ludzi chce to zrobić, funduszu na rozbudowę nie stworzymy.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Co do tego, co mówił p. sen. Thullie, co do poprawy bytu dróżników i emerytur, to tą sprawą zajmuje się M R. P. od dłuższego czasu. Co do dróżników na drogach państwowych, to w ostatnich czasach podnieśliśmy i płacę i wynagrodzenie za godziny nadliczbowe i wystąpiliśmy również do samorządów z odpowiednim apelem. Zwracam uwagę jednak że teraz administracja drogowa przeszła na samorządy; teraz nie będzie dróżników rządowych, tylko samorządowi. Kwestja poprawy ich, bytu, kwestja ubezpieczenia i emerytur obciąży samorządy. Przypuszczam jednak, że da się to zrobić w drodze ogólnych ubezpieczeń.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Co do przemówienia s. Makucha, s. Makuch skarży się, że Małopolska Wschodnia doznaję mniejszej opieki ze strony Rządu i Państwa, jak za czasów austrjackich. Powiedział, że tam się nic nie robi, że się nic nie buduje, że się nie buduje dróg, domów, urzędów i t. d. Tak samo powiedział, że się wywozi drzewo z lasów Czarnej Góry, natomiast nie naprawia się tam dróg, nie reguluje rzek i nie zabudowuje potoków górskich. Otóż z tem twierdzeniem p. s. Makucha nie mogę się zgodzić. W miarę środków Państwo robi, co może; na Kresach Państwo utrzymuje drogi w równej mierze, jak gdzieindziej. Państwo buduje budynki urzędowe, buduje sądy, buduje inne gmachy państwowe, Państwo dalej na regulację rzek i na zabudowanie potoków górskich w Karpatach wydaje więcej, niż gdzieindziej, dlatego, że tam właśnie te potoki są. Ta akcja we wszystkich działach budownictwa Ministerstwa Robót Publicznych jest jednak dotychczas u nas niewystarczająca z powodu braku środków.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Przeciwko jednemu muszę się tu zastrzec. P. sen. Makuch powiedział, że Rząd i Państwo nie chcą dawać na te nieprzyjemne Kresy. Otóż stwierdzam, że Kresy nie są dla nas nieprzyjemne, przeciwnie są dla nas niezwykle przyjemne!</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Nietylko przyjemny nam jest ten kraj, który nasi poeci opiewali, ale przyjemny jest nam tamtejszy lud i to nietylko polski, ale także, ruski, litewski, białoruski, żydowski i wszystkie mniejszości, jakie tam są...</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">i w równej mierze je traktujemy i uważamy, że są nam pożyteczne, tak, jak i ludność polska. Nieprzyjemni nam są tylko agitatorzy, którzy buntują spokojną ludność kresową.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Państwo Polskie dla Kresów będzie się starało i stara się zrobić jak najwięcej, dowodem czego jest choćby meljoracja Polesia, które przez tyle wieków państwo rosyjskie zaniedbywało.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#komentarz">(S. Makuch: Co Pan Minister Wojny na to Polesie powie?)</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">P. Minister Wojny także jest zadowolony, bo razem z całym Rządem podpisał i wniósł ustawę o Polesiu.</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">To samo będzie i w Małopolsce Wschodniej. Będziemy tam robić coraz więcej i to nietylko dla ludności miejscowej, ale także ze względów państwowych, będziemy się starali polepszyć komunikację, regulować rzeki, wznosić gmachy państwowe i t. p.</u>
+ <u xml:id="u-29.17" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Co do zabudowania potoków górskich i regulacji rzek niespławnych, które to rzeczy były tu podniesione, to robimy rzeczywiście w tym kierunku zbyt mało, znowu z powodu naszego ubóstwa. Na te rzeczy potrzebne są miljardy, a my na regulację rzek spławnych mamy w budżecie 3.800.000 zł, a na regulację niespławnych i wogóle meljorację podstawowe 10.000.000 zł. Gdybyśmy budowali dalej w tem tempie, to budowalibyśmy te rzeczy setki lat. Możemy wstąpić na drogę systematycznej regulacji, o ile zamożność nasza znacznie się zwiększy. Narazie staramy się zapobiec szkodom i konserwować te rzeczy, które już są wykonane.</u>
+ <u xml:id="u-29.18" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Co do budowy dróg, co do dróg w Małopolsce Wschodniej, to stan ich w pierwszych latach po wskrzeszeniu Państwa Polskiego pozostawiał wiele do życzenia. Wiemy, że podczas wojny państwa, które wojowały, naprawiały drogi, bo to im było potrzebne, potem pozostało trochę szutru wojennego, później nie było środków na szuter, ale od kilku lat działalność Państwa jest znacznie intensywniejszą, i tutaj muszę stwierdzić — mogę to śmiało powiedzieć, bo ten resort reprezentuję od bardzo niedawna — jest duży postęp w utrzymaniu dróg i budowie mostów. Co do postępów w budowie nowych dróg, nie mógłbym tego samego powiedzieć, bo jeżeli w budżecie na nowe drogi mamy przewidzianą sumę 3 miljonów, możemy wybudować tylko 58 kilometrów, a nam potrzeba około 60.000 km. nowych dróg, żeby dorównać Zachodowi, to to, co się robi, jest zbyt mało. Dlatego uważam, że musimy stworzyć ten fundusz drogowy, co do którego ustawa wejdzie w najbliższym czasie pod obrady Senatu, gdyż obecnie jest już w Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-29.19" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Co to jest fundusz drogowy? Panowie już tutaj powiedzieli, że to będą opłaty od samochodów i od biletów samochodowych. Spodziewamy się z tego tytułu w pierwszym okresie około 40 miljonów złotych. Zwracam uwagę i chcę tu jasno przedstawić sprawę, że postęp w budowie dróg nowych będzie tylko o tyle mógł nastąpić, o ile dotychczasowe dotacje budżetowe w dziale dróg i mostów zostaną w całości utrzymane, a oprócz tego dostaniemy te opłaty. Wtedy będzie można już dużo dróg nowych budować i lepiej konserwować drogi istniejące, mosty prowizoryczne przebudowywać w szybszym stopniu na mosty stałe.</u>
+ <u xml:id="u-29.20" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Jeszcze o jednej rzeczy chciałbym tutaj powiedzieć. Wejdzie niebawem pod obrady Senatu ustawa o regulacji Wisły. Otóż działalność co do regulacji rzek żeglowych również nie jest wystarczająca; na sztuczne drogi wodne nie mamy pieniędzy, nie jest chwila po temu, abyśmy mogli kanały żeglowne budować. Na to potrzeba uzyskać większe kredyty nadzwyczajne. Natomiast Wisłą musimy zająć się bardzo troskliwie, bo to jest największa rzeka polska i trzecia rzeka pod względem wielkości, jeżeli weźmiemy pod uwagę Europę zachodnią i Europę środkową. Otóż tutaj znowu dotychczasowe środki budżetowe na regulację jej są niewystarczające. Dlatego ta ustawa, którą wnosimy, ma powiększyć te środki nie w drodze specjalnych opłat, lecz w drodze wyższych pozycyj budżetowych. Ona wejdzie w życie nie w tym roku budżetowym, tylko w następnym, a więc w czasie, gdy, jak należy przypuszczać, obecny kryzys ekonomiczny już będzie zażegnany.</u>
+ <u xml:id="u-29.21" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Jeszcze wrócę tutaj do przemówienia p. senatora Makucha. P. senator, mówiąc o sprawie budowy dróg, stwierdził, że rzuca się cały ciężar na wieś, że wprowadza się nowy rodzaj pańszczyzny, mianowicie szarwark. Otóż co do tego szarwarku wypowiedziałem się wobec pp. senatorów na Komisji Budżetowej Senatu całkiem otwarcie. Muszę odrzucić twierdzenie, że szarwark jest pańszczyzną. Pańszczyzna to była wtedy, kiedy się robiło dla pana, dziś tym panem jest Państwo, jest społeczeństwo, jest interes publiczny.</u>
+ <u xml:id="u-29.22" who="#komentarz">(Oklaski i głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-29.23" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Jeżeli zatem nakłada się tu pewne ciężary osobistej pracy przy budowie dróg, to z tego powodu, że, powtarzam to jeszcze raz, mamy liczną ludność, która ma mało pieniędzy i zamiast, żeby ci ludzie płacili na drogi pieniądze, których nie mają, lepiej żeby ofiarowali swoją pracę dla dobra własnego i ogółu. Nie jest to zatem żadna pańszczyzna. Nie jest prawdą twierdzenie, żeby obszarnicy dworscy ponosili tylko takie ciężary, jak mali gospodarze rolni. Jest to zupełnie fałszywe. Ustawa drogowa przewiduje zupełnie szczegółowo, że ciężary szarwarkowe są nakładane w stosunku do płaconych podatków. Mam wrażenie, że szarwark nie jest dla ludności zupełnie uciążliwy. Zapał do budowy dróg w samorządach jest bardzo wielki tak, że Ministerstwo Robót Publicznych musiało nieraz hamować zapał samorządów w tym kierunku, aby nie budowały ponad siły, a pociąganie ludności do szarwarku, do osobistych świadczeń w miarę możności i bez nacisku jest rzeczą bardzo pożądaną i pragnąłbym, aby takie samo wyzyskanie pracy było możliwe i przy robotach wodnych, przy spółkach wodnych, co w swoim czasie było przez Wydział Krajowy we Lwowie stosowane.</u>
+ <u xml:id="u-29.24" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Na tem kończę moje uwagi i mam wrażenie, że odpowiedziałem na wszystkie postawione pytania.</u>
+ <u xml:id="u-29.25" who="#komentarz">(S. Makuch: A dziki spław na Czeremoszu?)</u>
+ <u xml:id="u-29.26" who="#MinisterRobótPublicznychMatakiewicz">Co do dzikiego spławu, to jako inżynier wodny, uważam spław dziki, jako bardzo przestarzałą formę transportu i z tem się z Panem Senatorem najzupełniej zgadzam. Tam, gdzie nastają kulturalne stosunki, gdzie powstają drogi i komunikacie, tam spław dziki powinien być usunięty. Spław dziki, t. j. drzewa niezwiązanego, jest stosowany tam, gdzie innej komunikacji niema. Jeżeli jednak wykonanie tego spławu będzie zgodne z przepisami, jeżeli koncesjonariusze rzeczywiście będą musieli wykonać swoje zobowiązania i jeżeli będą pociągani do odszkodowań za szkody, to w takim razie spław dzik? nie będzie dla ludności uciążliwy. Stwierdzam, że zgadzam się z tem, że dzisiaj. w dzisiejszych stosunkach jest to forma transportu bardzo przestarzała. Spław dziki winien być tylko tam stasowany, gdzie jest to konieczne z braku innych dogodnych środków komunikacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-29.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Odraczam posiedzenie do godz. 4. Punktualnie o godz. 4 min. 5 rozpoczynamy posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#Marszałek">Muszę Panom donieść smutną wiadomość o śmierci s. Wierzejewskiego. Otrzymałem następujący telegram:</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#Marszałek">Poznań. 10/3. Zmarł profesor nadzwyczajny ortopedji Ireneusz Wierzejewski senator Rzeczypospolitej. Pogrzeb Poznań 12 marca godzina 16 ulica Gąsiorowskich 7 — Rektor Kasznica.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#Marszałek">Otrzymałem też telegram kondolencyjny:</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#Marszałek">Krynica. 10.III. Wyrazy współczucia z powodu straty jaką poniósł polski Senat z powodu śmierci senatora profesora Wierzejewskiego przesyła dr Górecki Roman, Prezes Federacji.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#Marszałek">Senator Wierzejewski był jednocześnie profesorem, człowiekiem nauki, oraz członkiem Federacji. Był to człowiek bardzo zasłużony i w chwili smutnej straty, którą ponieśliśmy dziś, uczcijmy przez powstanie pamięć ś. p. naszego kolegi senatora Wierzejewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#komentarz">(Senatorowie wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 10-ej, Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Proszę o głos w sprawie formalnej.)</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#Marszałek">Przed porządkiem dziennym w sprawie formalnej głos ma s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SBoguszewski">Proponuję, żeby te dwa referaty Ministerstwa Przemysłu i Handlu i przedsiębiorstw były jeden za drugim wygłoszone, i żeby nad niemi odbyła się wspólna dyskusja.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Nie słyszę sprzeciwu, uważam to za przyjęte. Głos ma sprawozdawca s. Głąbiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Budżet Ministerstwa Przemysłu i Handlu według uchwały sejmowej, a także według uchwały komisji senackiej obraca się w stosunkowo niedużych cyfrach. Komisja Budżetowa Senatu uczyniła tylko jedną zmianę w tym uchwalonym przez Sejm budżecie, a mianowicie uchwaliła przywrócić Instytutowi Badań Koniunktur i Cen taką sumę, jaką ten Instytut rozporządzał w zeszłym roku, wskutek tego zwiększono wydatki o 63.966 zł.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SGłąbiński">Nadto nastąpiła jeszcze druga zmiana formalnej natury: Sejm na żądanie Najwyższej Izby Kontroli i zgodnie z Rządem uchwalił wstawić w osobnym paragrafie 12 a) dział I, kwotę 179.578 zł tak w wydatkach, jak i w dochodach, jako wydatek na Polską Delegacie Rady Portu w Gdańsku, jednocześnie dochód stamtąd płynący został umieszczony w rubryce dochodów. Stało się to w Sejmie na żądanie Najwyższej Izby Kontroli, która chciała w ten sposób zapewnić sobie kontrolę także nad tym wydatkiem. Jednakowoż pomiędzy Izba Kontroli a Rządem nastąpiło porozumienie w tej sprawie tak, że kontrola nie będzie utrudnioną chociaż ta kwota odpadnie. Otóż teraz zaproponował Rząd razem z Najwyższą Izba Kontroli i na to także Komisja Budżetowa się zgodziła, ażeby usunąć te dwie pozycje, to jest 179 578 zł z rubryki wydatków 12 a), i tak samo z rubryki dochodów. W ten sposób zatem zmniejszy się o 179.578 zł tak rubryka dochodów, jak i rubryka wydatków. Mówię: zmniejszy się, ponieważ p. referent generalny tej uchwały jeszcze nie uwzględnił, widocznie przeoczył, i dlatego też suma ogólna wydatków, umieszczona w sprawozdaniu, mieści w sobie i tę kwotę 179.578 zł. Tę kwotę zatem trzeba odjąć i o tyle zmniejszą się ogólne wydatki i ogólne dochody nietylko budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, ale jednocześnie także ogólna suma wydatków i dochodów Państwa będzie musiała być o tę kwotę zmniejszona.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SGłąbiński">W ogólności wydatki Ministerstwa Przemysłu i Handlu w porównaniu z innemi ministerstwami są niewielkie. One teraz są większe, niż były przed stosunkowo niewielu laty, a są większe głównie z tego powodu, ponieważ Państwo buduje port w Gdyni z własnych swoich funduszów, i ten port w Gdyni, a następnie i flota handlowa wymagają znaczniejszych nakładów.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SGłąbiński">Jeżeli weźmiemy budżet wydatków zwyczajnych Ministerstwa, to okaże się, że wynoszą one tylko 22.000.000 zł, zaś wydatki nadzwyczajne wynoszą przeszło 54.000.000 zł, a zatem blisko 60% całego wydatku na Ministerstwo Przemysłu i Handlu to są wydatki nadzwyczajne, a tylko 40% wynoszą wydatki zwyczajne Ministerstwa. Zresztą ta skromna kwota wydatków jest zrozumiałą, jest naturalną, a to dlatego, że Ministerstwo Przemysłu i Handlu nie istnieje w tym celu, aby bezpośrednio ingerować w życie ekonomiczne kraju, ażeby tworzyć przedsiębiorstwa, ażeby łożyć wielkie wydatki, lecz ono ma zadania inne. Ministerstwo Przemysłu i Handlu musi czuwać nad całem gospodarstwem narodowem, musi opiekować się tem gospodarstwem, przedewszystkiem przez to, że dąży do wprowadzenia jak najbardziej racjonalnego ustawodawstwa, tam, gdzie potrzeba, — do odpowiednich taryf cłowych, do zawarcia odpowiednich traktatów handlowych, a nie powinno zajmować się bezpośrednią ingerencją. Tak jest nietylko w Polsce, ale i w innych państwach zachodnich. W innych państwach zachodnich, we Francji, Anglji, w Prusach ministerstwo przemysłu i handlu wykazuje stosunkowo niewielkie sumy wydatków, z któremi nasze mogą zupełnie dobrze konkurować.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SGłąbiński">W referacie, który jest wydrukowany, przytoczyłem niektóre myśli, które są mojemi myślami indywidualnemi, gdyż wogóle nasze referaty są referatami indywidualnemi referentów. My mamy za mało czasu w komisjach senackich, ażebyśmy mogli w Komisji Budżetowej zająć się zestawieniem tych opinji, jakie są wypowiadane przez referentów i zatwierdzać referaty. Zatwierdzane są tylko ostateczne konkluzje i wnioski referentów. Dlatego nie uważałbym za właściwe powtarzać tu myśli i wywodów, które się znajdują w moim referacie. Każdy z pp. senatorów ma możność przejrzenia referatu.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SGłąbiński">Mogę tylko wspomnieć w krótkich słowach o tych uwagach, jakie były czynione w toku dyskusji nad referatem w senackiej Komisji Budżetowej. Dyskusja była prowadzona dość obszernie, a dotyczyła ona kilku ważnych punktów, jakie dziś zajmują nasze życie gospodarcze, a w szczególności: przesilenia gospodarczego, wpływu obiegu pieniężnego na to przesilenie, kwestji podatków, reformy podatkowej. Tym kwestjom parę słów chcę poświęcić.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SGłąbiński">Jeżeli chodzi o przesilenie gospodarcze, o tem była szeroka mowa przy innej sposobności w tej Wysokiej Izbie, i dlatego tej dyskusji ponawiać nie myślę. Stwierdzono w komisji senackiej, że stan ekonomiczny przemysłu i handlu jest obecnie bardzo smutny. Nawet te gałęzie przemysłu, które rozwijały się dość pomyślnie, a więc np. przemysł maszynowy, przemysł papierowy, przemysł mebli giętych, wykazują bardzo znaczny spadek w zamówieniach, więc widocznie i tym gałęziom niedobrze się powodzi. Ilość protestowanych weksli w styczniu trochę się zmniejszyła, spadła do 495.000 na ogólną sumę 112 miljonów. Jednak ten spadek nie jest zbyt znaczny. Z końcem grudnia mieliśmy rekordową ilość największą w 1929 r. Objawy inne też są znane.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SGłąbiński">Bezrobocie jest duże. Mamy ilość z 22 lutego — 277.000 bezrobotnych. Ilość robotników wogóle w przemyśle w porównaniu z r. 1929 znacznie się zmniejszyła, a najbardziej zmniejszyła się w przemyśle włókienniczym, który w naszym przemyśle odgrywa dużą rolę. Na to wpłynęły najrozmaitsze, znane nam przyczyny, między innemi także i dzisiejszy stan rolnictwa; niewątpliwie wpłynął także i stan naszego obiegu pieniężnego, a raczej tych kapitałów, jakiemi możemy rozporządzać na cele przemysłowe. Tych kapitałów, jak wiadomo, bardzo wiele niema. Ale niestety, stan przemysłu i handlu dziś jest taki, że nawet te banki, jak Bank Polski i inne, któreby mogły użyć pewnej ilości swego kapitału obrotowego na cele kredytowe, wstrzymują się z udzielaniem pożyczek, gdyż szukają t. zw. dobrych klientów, a więc klientów, nieobarczonych wekslami zaprotestowanemu, lub też innemi jakiemiś oznakami słabej wypłacalności. I z tego powodu na brak kredytu powszechnie się skarżą wszystkie nasze warstwy i zawody, zwłaszcza zaś te zawody, które nie mają normalnego kredytu w instytucjach kredytowych, jak np. rękodzieła.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#SGłąbiński">W dyskusji tej w komisji poruszono także kwestję stabilizacji waluty. Niewątpliwie w naszych wywodach o przyczynach przesilenia zapomina się częstokroć o tem, że myśmy stabilizowali walutę najpierw w 1924 roku, a następnie w 1927 roku. Stabilizacja waluty była koniecznością gospodarczą, ponieważ waluta licha, ciągle spadająca i ciągła inflacja doprowadzała do upadku finansów naszych, a następnie doprowadzała do tego, że całe gospodarstwo narodowe miało charakter spekulacyjny. Z drugiej strony jednakowoż nie można temu zaprzeczyć, że waluta spadająca wpływa chwilowo, nawet przez czas dłuższy korzystnie na eksport, wpływa korzystnie również na produkcję, tylko że ta produkcja rozwija się częściowo kosztem ogólnego gospodarstwa narodowego, a także i kosztem Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#SGłąbiński">Bardzo interesujące daty ogłosiły niedawno „Wiadomości Statystyczne” z dziedziny naszego przemysłu włókienniczego. Z tych dat okazuje się, że mieliśmy w roku 1922 nadwyżkę wywozu tkanin ponad przywóz w wysokości 138 miljonów zł, na nasze złote obiegowe zamienione, w r. 1923 — w wysokości 163.107.000, a w roku 1924, kiedy waluta została stabilizowana, zaraz Spadł nasz ekspert, a zwiększył się import, tak że już mieliśmy 68 miljonów nadwyżki importu ponad eksportem.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#komentarz">(S. Gross: A ogólne cyfry?)</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#SGłąbiński">Mogę podać ogólne cyfry. W r. 1922 przywóz wynosił 50 miljonów, a wywóz 189 miljonów, w r. 1923 przywóz — 94 miljony, a wywóz — 288 miljonów, w r. 1924 przywóz — 213 miljonów, a wywóz — 144 miljonów. Skutkiem tego był ten niedobór. W roku 1925, kiedy się waluta stała utrzymywała, mieliśmy 185 miljonów w przywozie, a tylko 122 miljony w wywozie, czyli minus 63 miljony w wywozie.</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#komentarz">(S. Gross: Więc eksporterzy są zainteresowani w inflacji.)</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#SGłąbiński">Tak jest. Podaję to, bo to jest klasyczny przykład. Nasze stosunki są klasycznym przykładem oddziaływania złej waluty chwilowo na eksport i na wstrzymanie importu. Eksport ma premję eksportową w złej walucie, a import przeciwnie, nie może dostać się do kraju, gdzie waluta jest licha.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#SGłąbiński">Ciekawe jest, że w 1926 roku, gdy waluta się zachwiała, ten stosunek zaraz się zmienił. Przywóz wynosił 56 miljonów, a wywóz 63 miljony, był o 7 miljonów większy. W roku 1927 nastąpiła stabilizacja waluty, przywóz wynosił 98 miljonów, a wywóz wynosił 71 miljonów, czyli był już mniejszy o 27 miljonów.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#komentarz">(Głos: Ale to są tylko tkaniny.)</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#SGłąbiński">Tak jest, biorę tylko tkaniny, ponieważ co do nich mam dane, mówię tylko o tkaninach, jako o wyrobach gotowych, nie o wszystkich materjałach włókienniczych, bo surowce sprowadzamy. Otóż przywóz w r. 1928 wynosił 125 miljonów, a wywóz tylko 65 miljonów, czyli że mamy 60 miljonów minusu. W roku 1929 przywóz wynosił 127 miljonów, wywóz — 112 miljonów, mimo forsowania wywozu w roku zeszłym mamy 15 miljonów niedoboru, o ile chodzi o same tkaniny.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#SGłąbiński">W tych liczbach, jak już powiedziałem, mamy klasyczny dowód oddziaływania waluty na stosunki gospodarcze, na eksport i import. Nie znaczy to, broń Boże, żebym przemawiał za inflacją, czy za gorszą walutą, tylko trzeba pamiętać o tem, że uzdrowienie stosunków monetarnych oddziaływuje nietylko pomyślnie, ale częściowo i niepomyślnie na pewne gałęzie produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#SGłąbiński">Mówiono następnie w komisji o etatyzmie. Jeżeli się mówi o etatyźmie, to musimy pamiętać o tem, że etatyzm ma dwojakie znaczenie. Jedno — to znaczy sięganie przez państwo po własne przedsiębiorstwa. To nazywamy etatyzmem w znaczeniu ściślejszem. Ale przez etatyzm często rozumie się wogóle mieszanie się państwa do stosunków gospodarczych, a to mieszanie się jest często następstwem rzeczywistych potrzeb stosunków gospodarczych i odbywa się częstokroć na żądanie sfer interesowanych. Więc te rzeczy muszą być oddzielnie traktowane.</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#SGłąbiński">Jeżeli chodzi o etatyzm w pierwszem, ściślejszem znaczeniu, to u nas w Polsce był on najpierw następstwem stosunków dawniejszych wojennych, a następnie stosunków późniejszych powojennych, jakie nastąpiły w roku 1920, kiedy trzeba było sekwestru, reglamentacji przemysłu i t.d., a tylko w niewielkiej części ten etatyzm był wynikiem doktryny socjalistycznej.</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#SGłąbiński">Jak wiadomo, pierwszy rząd, powołany przez Naczelnika Państwa, rząd Moraczewskiego, ogłosił znany swój program z dn. 20 listopada 1918 roku, który był wydrukowany w „Monitorze Polskim”, program oficjalny, program socjalistyczny, program zapowiadający przedewszystkiem wywłaszczenie większej własności, następnie upaństwowienie wszystkich przedsiębiorstw, które się zaraz nadawały do upaństwowienia, a następnie zawierał dążenie do stopniowego powolnego upaństwowienia innych przedsiębiorstw, tymczasem zaś dawał prawo administrowania ich przez robotników. Ten program nie uzyskał w przeważnej części społeczeństwa polskiego uznania i następny rząd, który po nim nastąpił, rząd Paderewskiego — to nie był jeszcze rząd w porozumieniu z Sejmem powołany — już tego programu ani nie wywieszał, ani nie przeprowadzał.</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#SGłąbiński">W każdym razie od tego czasu nie było jakiegoś ogólnego ekonomicznego programu rządu i poszczególni ministrowie stosownie do swoich stanowisk i swoich indywidualnych zapatrywań mogli prowadzić politykę gospodarczą zupełnie różną. Nawet nie można mówić ściśle o polityce konsumenta, tak jak zwykle mówi się o poprzednim okresie. To jest zupełnie niesłuszny zarzut, gdy się mówi, że to była polityka konsumenta. To był okres wojenny, okres reglamentacji, ale także okres popierania produkcji, zresztą i marka polska, ten lichy pieniądz, popierał eksport. O polityce konsumenta można mówić dopiero w r. 1924, gdy nastąpiło ustabilizowanie waluty, gdy mimo stabilizacji waluty, mimo trudności, jakie stąd wynikły, rząd wprowadzał różne zakazy wwozu i wywozu, które były zupełnie nieracjonalne. Dlatego zwracam uwagę, że nie trzeba identyfikować r. 1924 z owym okresem poprzednim, który przedstawiał bardzo rozbieżne kierunki polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#SGłąbiński">Dziś, o ile chodzi o Wysoki Senat, a tak samo sądzę, że i w Sejmie, przeważająca większość jest przeciwko etatyzmowi. Argumenty przeciw niemu mamy w sposobie prowadzenia naszych przedsiębiorstw. O tem będzie mówił szanowny referent, p. senator Januszewski, więc wspominać o tem nie będę, w każdym razie w komisji senackiej pojawiła się tendencja, ażeby raz z etatyzmem skończyć, chociażby w ten sposób, ażeby zamienić — jak proponuje s. Januszewski — te przedsiębiorstwa na jakąś formę zbliżoną do formy prywatnej, naprzykład spółek akcyjnych, chociażby własność tych spółek była w rękach rządu.</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#SGłąbiński">Czemś innem jest etatyzm jako ingerencja państwa tam, gdzie życie gospodarcze tego wymaga. Nasze gospodarstwo narodowe jest jeszcze słabe. Nie mamy potrzebnego wychowania i wykształcenia w wielu gałęziach produkcji. Z tego powodu u nas, jako w gospodarstwie nierozwiniętem, często okazuje się potrzeba ingerencji Państwa tam, gdzie w innych krajach zachodnich, bardziej rozwiniętych ekonomicznie, byłaby ona zbędna.</u>
+ <u xml:id="u-33.24" who="#SGłąbiński">Do takich ingerencyj np. należy sprawa, która wywołała zwiększenie budżetu naszego Ministerstwa Przemysłu i Handlu, mianowicie budowa portu w Gdyni, a następnie rozbudowa floty handlowej. Dziś nikt nie zaprzeczy temu, że budowa tęgo portu była istotnie potrzebna, że była potrzebna nietylko politycznie, ale także i gospodarczo. I uznawało to społeczeństwo polskie, uznawały także i sejmy dawniejsze, bo, jak wiadomo, ta sprawa ciągnie się od 1920 roku. Była umowa z 7 Iipca 1924 roku, którą zawarte z konsorcjum francusko-polskiem dla budowy tego portu. Konsorcjum to rzeczywiście budowało ten port, lecz później niezupełnie dotrzymało zobowiązań, nie miało, zdaje się, tych kredytów, na jakie liczyło, i ostatecznie trzeba było nową umowę z tem konsorcjum zawrzeć, ale nareszcie doprowadzono istotnie tę pierwszą serję robót do szczęśliwego końca i można było dzięki temu zapewnić naszemu eksportowi węgla drogi zbytu na północ, a tem samem uniknąć tych przykrych następstw wojny gospodarczej, jaką nam Niemcy pośrednio wydały w roku 1925 nie chcąc przyjmować naszego węgla na swoje terytorjum. Więc ta ingerencja okazała się potrzebną i skuteczną.</u>
+ <u xml:id="u-33.25" who="#SGłąbiński">To samo odnosi się do floty handlowej, gdyż przedsiębiorstwa prywatne, pomimo znacznych sum, otrzymywanych od rządu, utrzymać się nie mogły. Ale trudno zaprzeczyć, że Polska nie może obejść się bez własnej floty handlowej. Naturalnie, że własną flotę handlowy państwową trzeba traktować jako konieczność na czas przejściowy. Gdy znajdzie się możność nabycia naszej floty handlowej przez odpowiednie konsorcjum krajowe, sądzę, że nasze ciała prawodawcze się na to zgodzą, a także i rząd do tej myśli przystąpi. Flota handlowa każdego państwa wymaga znacznych ofiar, doświadczenie uczy, że w tych państwach, w których flota handlowa jest w prywatnych rękach, jak Lloydy, jednakowoż te Lloydy pobierają większe subwencje ze skarbu państwa, dlatego, że są obciążone pewnemi zobowiązaniami nałożonemi przez państwo.</u>
+ <u xml:id="u-33.26" who="#SGłąbiński">Mówiąc o przesileniu gospodarczem u nas, nie zapomniano w komisji i o rolnictwie i ogólnie stwierdzono, że jedną z przyczyn tego przesilenia jest dzisiejszy fatalny stan rolnictwa, brak siły nabywczej u ziemian, a jeszcze bardziej u drobnych rolników. Jednak obawiam się, żebyśmy nie popadli tutaj w drugą ostateczność. Mianowicie, kiedy przysłuchiwałem się rozprawom o budżecie Ministerstwa Rolnictwa, słyszałem, jak kilku mówców akcentowało, że Państwo powinno się zajmować tylko rolnictwem, że nie powinno się zajmować przemysłem, handlem, czy innemi gałęziami z tego względu, że przez rozwój rolnictwa dojdzie się już tem samem do rozwoju i innych gałęzi produkcji. Zasadniczo można się zgodzić niewątpliwie z tem zapatrywaniem, że gdy rolnictwo zakwitnie, to i inne gałęzie produkcji zakwitną. Ale nie należy przesadzać także i w tej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-33.27" who="#SGłąbiński">Musimy pamiętać o tem, że wszystkie gałęzie produkcji powinne być przez Państwo pielęgnowane i że wszystkie one są związane wzajemnemi interesami i wzajemnem oddziaływaniem. W interesie rolnictwa jest niewątpliwie także rozwój miast i rozwój przemysłu, a zatem także poparcie tych miast i poparcie przemysłu tam, gdzie to nie jest szkodliwe dla rolnictwa i dla interesu ogólno-narodowego. Nie możemy dopuścić do jednostronnej polityki, jaką prowadzono w Rzeczypospolitej Polskiej w wieku XVII, czy XVIII. Przemysł ma także swoje potrzeby, a w interesie rolnictwa jest, żeby ten przemysł się rozwijał nietylko po to, aby rolnictwo miało bliski zbyt u siebie na swoje produkty, aby rozwijał się szczęśliwie przemysł rolniczy, tak bardzo ważny dla meljoracji i podniesienia rolnictwa, ale także, aby znaleźć odpływ dla bardzo gęstej ludności rolniczej w kraju. Przecież nasz rolnik musi się z tem liczyć, że przy znacznym przyroście ludności trzeba będzie, aby część ludności wiejskiej odpłynęła niekoniecznie zaraz za granicę, na emigrację, lecz do miast, bo miasta z rozwojem ogólnym rosną w siłę, rosną w ludność, to jest ogólna ewolucja i tendencja na całym Zachodzie i my tej tendencji uniknąć nie możemy. W zachodnich krajach doszło do tego, że już ludność rolnicza jest mniejsza niż inna ludność w kraju, tam nie jest tak jak u nas, gdzie 2/3 jest ludności rolniczej. Z czasem dojdziemy do tego, że u nas część ludności rolniczej, względnie przyrost tej ludności rolniczej, odpłynie do przemysłu, do miast, że miasta będą rosnąć i równoważyć się będzie ludność przemysłowa i handlowa z ludnością rolniczą. Nie mówię już o takich stosunkach, gdzie jak w Anglji jest niespełna 10% ludności rolniczej. Jako kraj rolniczy przedewszystkiem musimy dbać o rozwój rolnictwa pod każdym względem, ale tam, gdzie to jest możliwe, trzeba dbać i popierać przemysł, trzeba usuwać wszelkie przeszkody, jakie stoją na drodze rozwoju przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-33.28" who="#SGłąbiński">Zawiera się traktaty handlowe. Teraz podobno został podpisany, jeżeli mamy wierzyć dziennikom, autentycznej wiadomości nie mamy, albo ma być podpisany traktat handlowy z Niemcami. Jest to nietylko rzecz nadzwyczajnej wagi dla naszego rolnictwa, ale i dla naszego przemysłu, handlu, dla naszej flety handlowej, dla emigracji, dla naszych linij okrętowych. Dla nas jest pytaniem niezmiernie doniosłem, jak te postanowienia, dotyczące tego traktatu handlowego z Niemcami, wyglądają. Obawiam się czy nie będzie nasze Ministerstwo Przemysłu i Handlu pod jednym lub drugim względem skrępowane, o ile wierzyć można tym wiadomościom, jakie ułamkowo nas dochodzą z prasy zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-33.29" who="#SGłąbiński">Nareszcie dotknięto w tej dyskusji jeszcze i spraw podatku. Nasz system podatkowy krytykowano i przy sposobności budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu i przy sposobności budżetu Ministerstwa Skarbu. Nasz system podatkowy, jak i wszelkie inne systemy podatkowe dzisiejsze, jest łatwo dziś krytykować dlatego, ponieważ one są zlepkiem rozmaitych podatków, w rozmaitym czasie wprowadzonych, nie są następstwem jakiegoś teoretycznego systemu, jakiejś myśli przewodniej, któraby te wszystkie podatki odpowiednio konsekwentie i logicznie ułożyła.</u>
+ <u xml:id="u-33.30" who="#SGłąbiński">Niewątpliwie ten podatek, który bezpośrednio dotyka przemysłu i handlu, a mianowicie podatek przemysłowy, jest podatkiem nieracjonalnym. Co do tego niema żadnej różnicy zdań ani w teorji ani w praktyce. Jest to podatek, nałożony po wojnie, i to w państwach całej Europy, z wyjątkiem Wielkiej Brytanji, która się mogła od. niego uwolnić. Jest on także wprowadzony i w Polsce, jest to podatek niewątpliwie nieracjonalny, który jednakowoż wiele Skarbowi przynosi i dlatego tak niełatwo zastąpić go innym. Zwracałem na to uwagę w komisji i tutaj pragnę powtórzyć, że wszelka reforma podatkowa nie jest równoznaczna ze zniesieniem podatków. Każda reforma podatkowa liczyć się musi z tem, że w miejsce pewnego podatku, który się uchyla, będzie wprowadzony jakiś inny. Naturalnie o ile chodzi o podatek od obrotu, to dążyć należy, ażeby stopniowo został umorzony, ale umorzyć go w całości narazie nie jesteśmy w stanie, bo przynosi on trzysta kilkadziesiąt miljonów złotych, więc może być tylko stopniowo umarzany przez obniżanie stopy tego podatku.</u>
+ <u xml:id="u-33.31" who="#SGłąbiński">Gdybyśmy go chcieli w krótkim czasie usunąć, to trzebaby pomyśleć o innym podatku. Tymczasem w takim kraju ubogim, jak nasz, wprowadzenie reformy podatkowej jest bardzo utrudnione, dlatego, że niema takiej warstwy bogatej, na którą możnaby przewalić znaczną część tego ciężaru, od którego chcemy uwolnić społeczeństwo. My nie mamy warstwy bogatej. Bardzo cienką jest warstwa tych ludzi, którzy płacą wyższy podatek dochodowy — nie możemy nawet mówić o warstwie, bo na palcach można policzyć tych, którzy mają dochód większy niż 200.000 złotych, poza osobami prawnemi. Dlatego są większe trudności u nas, stojące na drodze racjonalnej, prawdziwej reformy, niż gdzieindziej. Reforma prawdziwa powinna się oprzeć na rzeczywistych dochodach, gdyż najracjonalniejszem jest zbadać rzeczywisty dochód i ten dochód odpowiednio opodatkować. Tymczasem nasza ludność rolnicza w znacznej części nie dojrzała jeszcze do podatku dochodowego. My mamy jeszcze mnóstwo analfabetów. Podatek dochodowy może być racjonalnie nałożony tylko na tych, którzy umieją sami zestawić swoje dochody, którzy mają jakąś rachunkowość domową, którzy zatem nie potrzebują dopiero pomocy jakichś pisarzy do zostawienia pasji. W tem jest u nas olbrzymia trudność. To było powodem, dlaczego, choć wprowadziliśmy w r. 1920 podatek dochodowy dość szeroki, później z powodu tego, że nasza ludność nie była do tego przygotowana, szczególniej tu w Kongresówce, ale także i na Kresach, trzeba było ten podatek zreformować in minus, to znaczy trzeba było zwolnić ją od podatku w tej formie, że ją zwolniono od zeznań dochodu do 30 hektarów.</u>
+ <u xml:id="u-33.32" who="#SGłąbiński">W każdym razie stwierdzam, że dzisiejsze oba podatki przemysłowe, zarówno od obrotu, jak od świadectw przemysłowych, ze stanowiska ogólnego teoretycznego są nieracjonalne. Podatek nie powinien być nakładany na pracę, podatek nie powinien być nakładany na produkcję, ani w takim czasie, kiedy jeszcze niema dochodu. Powinien być nałożony na dochód, w każdym razie w tym czasie, kiedy ten dochód już jest, a nie przedtem, zanim się ten dochód wytworzy.</u>
+ <u xml:id="u-33.33" who="#SGłąbiński">Sądzę, że na tych kilku uwagach mogę poprzestać i proszę Wysoki Senat o przyjęcie tych wniosków, jakie uchwaliła Komisja Budżetowa Senatu, a które na wstępie przemówienia miałem zaszczyt przedstawić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Udzielam głosu s. Januszewskiemu, jako sprawozdawcy budżetu Przedsiębiorstw Państwowych, dotyczących części 4, 7, 8 i 10.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#Marszałek">Januszewski:</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#Marszałek">Proszę Wysokiego Senatu! Otóż muszę to samo zaznaczyć, co zaznaczył senator Głąbiński, że referaty te są indywidualnemi, nie uwzględniono w nich dyskusji, jaka się toczyła na Komisji Skarbowej. Z tego powodu w moim wydrukowanym referacie są pewne omyłki. Moje propozycje co do zmniejszenia niektórych sum w budżetach poszczególnych przedsiębiorstw nie uzyskały większości w komisji, względnie je cofnięto, co nie jest zaznaczone w moim referacie. To na wstępie dla uniknięcia nieporozumień chciałem zaznaczyć. Pozatem z powodu, że zbyt późno dałem rękopis, jest dużo omyłek nawet w cyfrach.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#Marszałek">Otóż, proszę Wysokiego Senatu! Sejm nie uczynił żadnych prawie zmian we wszystkich tu przeze mnie referowanych budżetach przedsiębiorstw państwowych, z wyjątkiem budżetu Mennicy Państwowej, gdzie wykreślił sumę 30.500 zł, przeznaczoną na środki lokomocji w poz. 4 działu 9 par. 1. Chodzi o samochód, który jest potrzebny do przewożenia złotego, srebrnego lub miedzianego bilonu do Banku Polskiego, a przewozi się to na ryzyko mennicy. Ja wstawiłem tę sumę i została zaakceptowana przez komisję, jednak to nie wpłynęło na zmianę ogólnej sumy, gdyż zmniejszam poz. 7 działu 9 par. 1 o 16 000 zł i zmniejszam również dział 9 par. 2 poz. 5 o 14.500 zł, z czego otrzymujemy sumę 30.500 zł, tak że w ogólnej sumie niema żadnej zmiany. Proszę Wysoki Senat o przyjęcie tej zmiany, a zresztą wszystko tak jak w preliminarzu budżetowym tutaj załączono.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#Marszałek">Wszystkie przeze mnie referowane tutaj przedsiębiorstwa w tych działach wykazują stały postęp z wyjątkiem żeglugi polskiej, która jest ze zrozumiałych względów deficytową; wszystkie dają zyski, jednak te zyski są przeznaczone na inwestycje, na podniesienie warsztatu danego przedsiębiorstwa, tak że nie uwidoczniają się w dopłatach do Skarbu. Mamy więc tę korzyść, że rezultaty pracy danych przedsiębiorstw są z roku na rok coraz lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#Marszałek">Możnaby tylko zauważyć w traktowaniu tych licznych przedsiębiorstw, że interesy ich nie są uwzględniane w jednakowym stopniu, tak że jeżeli jedno przedsiębiorstwo dostaje stale i w miarę potrzeby dotacje ze Skarbu, względnie ze swego zysku, to inne przedsiębiorstwa niemniej potrzebnych pieniędzy nie dostają. Do takich należy np. drukarnia państwowa, lub mennica państwowa, które znajdują się w pomieszczeniach, zupełnie nienadających się do danych produkcji, i które nie mogą otrzymać odpowiednich dotacyj z budżetu na budowę. Co do drukarni była wstawiona w roku zeszłym suma 1.000.000 zł na budowę, jednak ona gdzieś znikła. Mimo, że rozpoczęte zostały roboty ziemne, które kosztowały około 64.000, musiały być poniechane, bo suma ta poszła na inne rzeczy. Starałem się znaleźć jakąś sumę ze zmniejszenia innych dotacji dla poszczególnych przedsiębiorstw, aby uzbierać te dwa miljony, potrzebne dla drukarni, jednak nie udało mi się to, z tego powodu, że każde przedsiębiorstwo jest zaawansowane w swoim programie, więc wydzieranie czegoś w danym momencie z programu budowy byłoby nieracjonalne, tak, że musiałem wnioski, idące w tym kierunku, wycofać, zresztą nie znalazły one poparcia w komisji.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#Marszałek">Dyskusja potoczyła się na Komisji Skarbowo-Budżetowej nad tem, w jakim stopniu obciążają budżet Państwa dotacje, które idą ze Skarbu Państwa na te przedsiębiorstwa. Otóż od roku 1924, względnie od roku zlotowego, suma dotacji ze Skarbu Państwa na przemysł przekracza przeszło 200 miljonów złotych, pominąwszy ten przemysł, który jest również państwowy, który jest administrowany przez Bank Gospodarstwa Krajowego, gdzie również znaczne sumy przez Bank Gospodarstwa Krajowego na te rzeczy poszły.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#Marszałek">Tu, w dyskusji generalnej nad budżetem, sen. Gliwic, zresztą i sprawozdawca generalny sen. Szarski, zwracali na to uwagę, że jedną z takich reorganizacji budżetu, któraby mogła obniżyć sumę budżetową, byłaby właśnie reorganizacja przedsiębiorstw państwowych. Ja wzorowałem się na reorganizacji, dokonanej w tym zakresie w Niemczech. Rzesza Niemiecka, nie chcąc w dalszym ciągu budżetów państwowych obciążać dotacjami ze skarbu na przedsiębiorstwa państwowe, utworzyła ze swoich przedsiębiorstw państwowych towarzystwa akcyjne, w ten sposób, że cały swój majątek, a to jest majątek dość znaczny, bo sięgający jednak miljardów marek, przekazała specjalnie utworzonemu akcyjnemu towarzystwu, będąc sama właścicielką wszystkich tych akcyj.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#Marszałek">U nas skomercjalizowane przedsiębiorstwa państwowe nie są własnością danej administracji. Dana administracja jest tylko użytkownikiem i chociaż jest jednostką prawną, nie może jednak zaciągać pożyczek, ani tą swoją własnością samowolnie się rozporządzać. Inaczej jest właśnie tam, gdzie jest forma akcyjnych towarzystw. Ta forma akcyjnych towarzystw jest bardziej elastyczna i dała możność w Niemczech, a sądzę, że dałaby i u nas, starać się poza budżetem i odciążyć przez to budżet — o pożyczki z zewnątrz. Pogląd ten komisja poniekąd w dyskusji podzieliła, co znalazło wyraz w rezolucji, która wzywa Rząd do tego, aby na temat przedsiębiorstw państwowych zorganizował ankietę, któraby się zajęła właśnie rozpatrzeniem tej rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#Marszałek">Jeżeli patrzeć na przedsiębiorstwa państwowe tak, jak one dziś są, to trzeba podkreślić jeden brak w organizacji, mianowicie, że niema jednostki w administracji państwowej, któraby się zajmowała wszystkiemi przedsiębiorstwami i któraby badała wszystkie przedsiębiorstwa en bloc. Z tego powodu są te niedomagania, że nie wszystkie przedsiębiorstwa jednakowo są traktowane. Otóż do tego czasu jest tylko zdaje się referat w Ministerstwie Skarbu, który usiłuje zajmować się wszystkiemi przedsiębiorstwami państwowemi. Jednak jest to zbyt mała jednostka, tu trzeba jednostki poważniejszej, o dużem znaczeniu hierarchicznem, któraby ujęła w rękę całokształt spraw wszystkich przedsiębiorstw państwowych. Ten pogląd również w dyskusji znalazł poparcie wysokiej komisji.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#Marszałek">Nie mogę pominąć również sprawy bardzo ciekawej, że przedsiębiorstwa państwowe, które są administrowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego, stoją prawie u progu bankructwa. Jest to bardzo ciekawe i zresztą zrozumiałe. Wszystkie przedsiębiorstwa, które się opierają na budżecie, mając stale zapewnione rok rocznie fundusze, rozwijają się normalnie i z roku na rok coraz lepiej. Jednakże bank, który jest przedsiębiorstwem państwowem, również nie zawsze posiada pieniądze i z tego powodu na tem tracą i ogromnie cierpią przedsiębiorstwa, które przez bank są administrowane. Zdarzają się nawet takie anomalje, że bank chciał przekazać niektóre swoje fabryki np. Ministerstwu Spraw Wojskowych. Uważam, że to byłoby nieracjonalne, jednakowoż kryje się w tem właśnie ta myśl, że skoro to będzie w Ministerstwie Spraw Wojskowych, to dana fabryka znajdzie po przez budżet potrzebną na to sumę, ale sumę dość dużą, bo dla rozwoju fabryki, o której w tej chwili mówię, trzeba conajmniej kilkadziesiąt miljonów złotych. Byłoby to więc a priori nowe obciążenie budżetu. Stąd możnaby wnioskować, że Bank Gospodarstwa Krajowego jest widocznie nieprzystosowany do administrowania przedsiębiorstw państwowych, lub nie posiada odpowiedniej organizacji czy kompetencji. Dodać muszę, że Bank Gospodarstwa Krajowego angażował się w tym kierunku i może trochę nieracjonalnie, nie chcę powiedzieć: lekkomyślnie, i to także jest skutek obecnego stanu rzeczy. Mając ten przykład, sądzę, że dzisiaj sprawa dojrzała do tego, żeby zająć się temi wszystkiemi przedsiębiorstwami i żeby ta ankieta, którą p. Minister Przemysłu i Handlu obiecał zorganizować, rozpatrzyła pod kątem widzenia organizacyjnym, względnie pod kątem widzenia ulżenia budżetowi, sprawę en bloc tych przedsiębiorstw państwowych. Tutaj nasuwa się zaraz pewna koncepcja, że właściwie powinien być specjalny bank, któryby zajmował się wszystkiemi przedsiębiorstwami państwowemi, tak, jak to jest w Rzeszy Niemieckiej, gdzie jest taki holdingowy bank specjalny, który opiekuje się wszystkiemi przedsiębiorstwami łącznie. Daje to możność lepszego i racjonalniejszego gospodarowania temi przedsiębiorstwami.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#Marszałek">Pozostałe wiadomości szanowni Panowie znajdą w mojem sprawozdaniu i w sprawozdaniu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, ograniczę się więc teraz do przeczytania rezolucji, o których uchwalenie proszę: 1) Senat wzywa Rząd, aby w najkrótszym czasie zorganizował ankietę w sprawie przemysłu państwowego, dotyczącą jego organizacji. 2) Zanim wyniki ankiety będą mogły być zastosowane, Senat wzywa Rząd, aby w ramach rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17.III. 1927 r. poczynił zmiany w składzie rad administracyjnych, dążące do wprowadzenia w skład rad administracyjnych ludzi ze sfer gospodarczych i naukowych. 3) Senat wzywa Rząd do poddania szczegółowej rewizji programów rozbudowy przedsiębiorstw państwowych, otrzymujących dotacje z budżetu państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#Marszałek">Co do ostatniej rezolucji, chodziło mi o to, że w niektórych przedsiębiorstwach państwowych widać tendencje do nadmiernego rozszerzania swej produkcji i do rozszerzania zakresu działalności tych fabryk, które już są w życiu przemysłowem i są w rękach cywilnych. Taki przykład mogę podać i to mamy nawet w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych, że centralne warsztaty samochodowe mają dotacje ze Skarbu na budowę działu fabryk karoserji. Kto się w tym przemyśle orjentuje, wie, że mamy tu w samej fabryce 10 fabryk karoserji. To jest nonsens, żeby państwowa fabryka brała pieniądze z budżetu na budowę tego działu. Tak samo p. s. Koerner o tem mówił, że fabryki państwowe biorą się do organizowania działów rowerów, maszynek i t. d. Ta niezdrowa tendencja jest i trzeba jej położyć kres. Stąd wypływa ta ostatnia moja rezolucja, o uchwalenie której proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Przechodzimy do dyskusji. Głos ma s. Dawidsohn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie! Gdy przedstawiciel ludności żydowskiej wchodzi na tę mównicę, stacza on z sobą ciężką walkę psychiczną. Smutne reminiscencje z czasów zaborczych, z czasów niewoli, snu ją się przed jego oczami. Przypomina on sobie te marzenia, które dawały treść pokoleniom żydostwa polskiego, treść wspólnej walki o Niepodległą Polskę, o tę Niepodległą Polskę, która, wierna swoim poprzednim tradycjom i ideałom swoich wielkich wieszczów posłuszna, nie będzie robiła różnicy między obywatelami kraju ze względu na ich narodowość lub wyznanie. Niestety te nadzieje nie sprawdziły się. Szara, smutna rzeczywistość skreśliła te wszelkie mrzonki i obecnie, gdy ja, jako przedstawiciel ludności żydowskiej, z tej Wysokiej Trybuny przemawiam, muszę poruszać nietylko bolączki trapiące całe społeczeństwo, lecz także mówić o tym niezmiernym ucisku ekonomicznym i o eksterminacji gospodarczej ludności żydowskiej, które zrujnowały szerokie warstwy żydostwa polskiego. Kiedy u nas w Polsce było znacznie lepiej, nawet podczas tego sławetnego roku, przezwanego annus mirabilis, my, Żydzi, mało odczuwaliśmy te dobre czasy, a gdy jest źle, my, Żydzi, cierpimy podwójnie: jako obywatele kraju i jako obywatele Żydzi, rugowani i eliminowani ze wszystkich placówek ekonomicznych i skazani na łaskę, a raczej niełaskę okrutnego losu.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SDawidsohn">Preliminarz budżetowy na rok 1930/31 obfituje po stronie dochodów w sumy, z których przebija jakiś niedopuszczalny w sprawach państwowych optymizm, w których tkwi nigdzie nie praktykowana zasada, że da się coraz więcej ściągnąć podatków od coraz słabszych płatników i że te pieniądze pójdą na wszelkie inne cele, lecz nie na zaspokojenie prymitywnych i słusznych potrzeb tej ludności, z której siłą presji i egzekucji ściągnie się ostatni grosz, już nie z jej zarobków, lecz z nędznego stanu posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SDawidsohn">W roku ubiegłym odzywały się ze wszystkich stron głosy przestrogi, że nadchodzi ciężka chmura kryzysu ekonomicznego. Optymiści rządowi nazywali to bardzo delikatnie „zahamowaniem pomyślnego rozwoju konjunktury gospodarczej”. Teraz nieco zmienili zdanie, lecz nie chcą jeszcze spojrzeć nagiej prawdzie w oczy, znaleźli nowy termin „recesja ekonomiczna”, recesja ekonomiczna — w tej chwili, kiedy na całym froncie gospodarczym jest źle, i kiedy jesteśmy w przededniu klęski ekonomicznej, jeżeli w ostatniej chwili nie zdołamy wspólnym wysiłkiem całego społeczeństwa, bez różnicy narodowości i wyznania, wspólnym wysiłkiem społeczeństwa i Rządu dźwignąć ten wóz państwowy, który ugrzązł głęboko pod balastem nieprzemyślanych eksperymentów ekonomicznych i niepotrzebnych scysyj wewnętrzno-politycznych. Zdaje się, że już w tej chwili Rząd i wszystkie kluby parlamentarne widzą, iż nasz budżet po stronie dochodów nie jest zbyt realny. Więcej niż w życiu każdej jednostki znaczy pojęcie minimum egzystencji dla państwa, tembardziej dla takiego państwa, jakiem jest młoda Polska, która się wydarła z niewoli, przeszła straszną pożogę wojenną i krwawiła na wszystkich swoich połaciach. Nikt nam nie zarzuci, że za dużo pieniędzy dajemy na szkoły powszechne, średnie i wyższe, że zanadto dotujemy instytucje społeczno-filantropijne, które swoją opieką odciążają Państwo, że za dużo dajemy na pomoc dla bezrobotnych i na walkę z chorobami. Bo przecież, kiedy mamy rocznie 60.000 wypadków śmiertelnych z powodu gruźlicy, a 800.000 chorych na gruźlicę, wydajemy na walkę z gruźlicą tylko 1.000.000 zł, to znaczy prawie jedną setną część tego, co Francja wydaje, mając daleko mniej gruźlików. Nic nam to nie pomoże, gdy Zaczniemy skreślać różne pozycje. Najwyżej uzyskamy 100–150 miljonów oszczędności. Czyż w ten sposób można urealnić nasz budżet?</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SDawidsohn">Należy pomyśleć o większej dochodowości, należy zacząć przedewszystkiem od reformy podatków. Wpływy z podatków są w tym roku zupełnie nierealne. Podatek obrotowy, który mógł istnieć tylko jako przejściowy podczas dewaluacji pieniądza, nie może być dalej utrzymany i należało oczekiwać, że p. Minister Skarbu przyjdzie do Sejmu z nowelą zasadniczej zmiany tego podatku i zastąpienia go innym podatkiem, opartym na dochodzie. Tymczasem p. Minister Skarbu wniósł nowelę, zawierającą tylko zmiany stawek i to w homeopatycznych dawkach. Myśmy już mieli takie eksperymenty, i płatnicy nic na tem nie zyskali, gdyż choć poprzedni Minister Skarbu, jak i obecny zaprzeczają, by wydawali okólniki, aby jak najwięcej ściągać tego podatku, jednak jest jakaś tajemnicza siła, która inspiruje izby skarbowe, że ten podatek ściąga się zwykle o 50–60% ponad sumę preliminowaną, czego się nie robi z żadnemi innemi podatkami. Należałoby przedewszystkiem znieść 10% dodatek do tego niesprawiedliwego podatku i opłaty za patenty, które są zupełnie nieprawnie pobierane, ponieważ w noweli z 1924 r. o patentach wyraźnie powiedziano, że będzie się to pobierało dla zasilenia Skarbu Państwa i dla stabilizacji waluty. Dzięki Bogu Skarb jest zasobny, ale obywatele nędzarze, dzięki Bogu waluta jest stabilizowana, lecz obywatele tej waluty nie mają. Jaka jest podstawa do tego, ażeby ściągać ten podatek, wynoszący około 40.000.000 rocznie?</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SDawidsohn">Zatem należałoby pomyśleć o podniesieniu dochodu naszych monopolów. Podniesienie ceny spirytusu o 10% dawałoby już w tym roku 40.000.000 dochodu, a w przyszłych latach około 70.000.000. Niema żadnej obawy o to, że suma globalna się zmniejszy, i ta podwyżka nie będzie krzywdą dla żadnej warstwy ludności. Przeciwnie, idzie to po linji tezy prohibicyjnej, Anglicy są dumni z tego, że podnieśli tak wysoko ceny alkoholu, gdyż w ten sposób zmniejszyli bardzo znacznie konsumpcję. W Anglji ekwiwalent naszego alkoholu kosztuje trzy razy drożej. To samo możnaby zastosować do wyrobów monopolu tytoniowego, przynajmniej do wyższych gatunków, i to dałoby nam także kilkadziesiąt miljonów rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SDawidsohn">Należałoby jak najprędzej skomercjalizować koleje, bo gdy Wysoka Izba rozpatrzy się w planie gospodarczym kolei i przeprowadzi bilans prawdziwie kupiecki, policzy procenty z włożonego kapitału, amortyzację i t.d., i t.d., to przekona się, że i kolejnictwo jest u nas przedsiębiorstwem deficytowem, a nie jak czytamy w preliminarzu, dającem wpłaty do Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SDawidsohn">A jeśli przejdziemy do żup solnych, które znajdują się w resorcie p. Ministra Przemysłu i Handlu, to widzimy, iż są one prawdziwym molochem, który pożera miljony złotych naszego budżetu. Ministerstwo Skarbu płaci prywatnemu producentowi za tonnę soli 28 złotych, a Ministerstwu Przemysłu i Handlu 45 złotych, przytem to ostatnie produkuje sól gorszą, eksport skarży się na to i należałoby już raz na zawsze przekazać te wszelkie przedsiębiorstwa żup solnych Ministerstwu Skarbu, bo Minister Skarbu, zapatrzony w całokształt budżetu, nie będzie prowadził przedsiębiorstw deficytowych i albo je zreorganizuje, albo zupełnie zamknie.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SDawidsohn">Wskazałem kilka tylko posunięć gospodarczych, które mogłyby dać nam setki miljonów dochodu i odciążyć płatników od tych szalonych podatków. Ale do tego potrzebna jest szeroka inicjatywa Sejmu i Rządu. Do tego musi przedewszystkiem zaistnieć szczera współpraca Rządu z parlamentem, a nie kapryśny flirt. Do tego koniecznem jest, by Rząd rzeczywiście chciał pracować z Sejmem, nietylko podczas sesji budżetowej, kiedy w przeciągu tak krótkiego czasu nie można nawet dobrze przedyskutować preliminarza budżetowego. Dużo mówiono o rządach przedmajowych i o rządach pomajowych.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SDawidsohn">Opinja publiczna, vox populi vox dei, rozgraniczyła dwa pojęcia: rządów przedmajowych i rządów pomajowych, ale w tem pojęciu rządów pomajowych nie znalazło się nic, coby je czyniło ekwiwalentem, choćby częściową kompensatą tej przelanej bratniej krwi na ulicach stolicy.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#SDawidsohn">Proszę Wysokiego Senatu! Tutaj Panowie wspominali o wielkim autorytecie, istniejącym w Polsce. Ta część Izby (wskazuje na lewo) i mniejszości narodowe nigdy nie podrywaliśmy tego autorytetu. Jeżeli kto podrywał, to Panowie, stąd (wskazuje na ławy B. B.) przez takie enuncjacje jak łamanie kości, przez wprowadzenie takiego systemu wyborów, że Sąd Najwyższy zajął wobec niego wyraźnie negatywne stanowisko.</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#komentarz">(S.Boguszewski: A czy w Poznańskiem też? Głos na ławach B. B.: Nic nie wiemy o łamaniu kości.)</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#SDawidsohn">Ale my wiemy. My się nie obawiamy tego łamania kości, ale my wiemy, że to obiecywano. My wszyscy pragnęlibyśmy, żeby właśnie ten autorytet pozostał autorytetem i żeby wyemanował z siebie rząd prawdziwie majowy, a nie rząd w rodzaju rządu p. Świtalskiego.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Dlaczego on się tak Panu nie podoba?)</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#SDawidsohn">Dlatego, że został premjerem za „objektywne” przeprowadzenie wyborów do Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#komentarz">(S. Januszewski: Tak jest. S. Kłuszyńska: Zasłużył się dobrze Ojczyźnie.)</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#SDawidsohn">P. Świtalski przeprowadził „objektywnie” wybory!</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#SDawidsohn">Jeżeli, proszę Wysokiego Senatu, do etatyzmu dołączymy jeszcze dwie bolączki naszej gospodarki, jak kartelizacja i standaryzacja, a dlaczego to są bolączki, zaraz powiem, to ujrzymy cały obraz zrujnowania gospodarki społecznej. Wszelka doktryna ekonomiczna ma swoje dodatnie i ujemne strony, i cała sztuka mężów stanu, to umieć zastosować tę doktrynę w odpowiednich warunkach, w odpowiednim czasie i w odpowiedniem tempie. Pod pozorem sprowadzania zagranicznych kapitałów przeprowadzono wielką kartelizację, a rezultat był taki, że produkty pierwszej potrzeby, jak żelazo, gwoździe, blacha podrożały prawie o 100%. Standaryzacja doprowadziła do tego, że powstali prywatni monopoliści, którzy duszą tych małych producentów. Niedawno Ministerstwo Przemysłu i Handlu powzięło projekt standaryzacji eksportu puchu i chciało oddać w ręce dwóch monopolistów, którzyby zrujnowali setki tych drobnych producentów. My myślimy o tem, aby obywatele Zachodu spali na wygodnych puchowych poduszkach, a zapominamy o tem, że za to drobni, mali producenci nasi będą umierać z głodu i chłodu.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#SDawidsohn">Proszę Wysokiego Senatu, jeżeli etatyzm był nieszczęściem dla całego Państwa, to był on podwójnem nieszczęściem dla ludności żydowskiej. Jak tylko upaństwowiono jakiś zakład pracy, rozpoczynała się praca państwowa od rugowania robotników Żydów. Jedna grodzieńska fabryka tytoniu wyrugowała 700 robotników.</u>
+ <u xml:id="u-36.18" who="#komentarz">(S. Roman: Przedtem była żydowska.)</u>
+ <u xml:id="u-36.19" who="#SDawidsohn">To dlatego trzeba było ich rugować? A na to dalej odpowiem Panu Senatorowi. Na 12.000 robotników tytoniowych poza fabryką grodzieńską jest 100 kilkudziesięciu Żydów, na 900 urzędników w monopolu tytoniowym jest 6 Żydów. Są dwie fabryki tytoniu w Warszawie, w których przed wojną pracowali przeważnie Żydzi, teraz mają 4 Żydów. A 12 fabryk, jak Niemcy się wyrażają, są „judenrein”, nie mają ani jednego Żyda.</u>
+ <u xml:id="u-36.20" who="#SDawidsohn">A jeżeli mi Pan Senator (zwracając się do s. Rogowicza) przerwał, że tam byli sami Żydzi i dlatego większą część wydalono, to dam Panu inną statystykę, przekonywającą.</u>
+ <u xml:id="u-36.21" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Może mnie Pan przekona.)</u>
+ <u xml:id="u-36.22" who="#SDawidsohn">Na 27.000 urzędników pocztowych pracuje około 200 Żydów, a w zaborze galicyjskim przed wojną pracowało 400. A gdyśmy interpelowali poprzedniego p. ministra, dlaczego nie przyjmuje Żydów na listonoszy, odpowiedział, że to jest ciężka praca, że niema zgłoszeń ze strony Żydów i że powinien pierwszeństwo dawać inwalidom wojennym i t. d. Na nieszczęście tego p. ministra zgłosił się jeden młody Żyd, sierżant w zapasie, z orderem Virtuti militari, z świadectwem z 4-ej klasy i prosił o pracę. Dostał odpowiedź, że pracy niema. A gdy przyszedł i wskazał, że dano pracę innym, to mu odpowiedziano, iż nie przypuszczano, żeby człowiek z świadectwem z 4-ej klasy chciał być listonoszem. „Ale jeżeli Panu o to chodzi, niech Pan wniesie drugie podanie”. I ten naiwny, stwierdzam, naiwny petent na listonosza wniósł drugie podanie i otrzymał odpowiedź: niema miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-36.23" who="#SDawidsohn">Na moją interpelację, skierowaną do p. Ministra Komunikacji, dlaczego ma tak mało pracowników Żydów w swoim resorcie, na 250.000 osób tylko jednostki, otrzymałem bardzo obszerną odpowiedź, że pracownicy dzielą się na etatowych, nieetatowych, sezonowych, że nie można przejść na etatowego, nie będąc sezonowym, a wobec tego że wogóle zadużo ma pracowników, to on nie może nic zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-36.24" who="#SDawidsohn">Ale najklasyczniejszą odpowiedź dał mi p. Minister Przemysłu i Handlu, gdy go zainterpelowałem, dlaczego nie przyjmuje Żydów. W pierwszem swojem przemówieniu na Komisji Budżetowej nic mi nie odpowiedział, a w końcu drugiego przemówienia wspomniał, że ma jeszcze drobną kwestję do załatwienia — odpowiedzieć na zapytanie, dlaczego Żydów nie przyjmuje. Powiedział: Mam dwóch pracowników Żydów w salinach na odpowiedzialnych stanowiskach, nie robię żadnej różnicy między Żydem a nie-Żydem. Wielkiemu Einsteinowi nigdyby się nie przyśniło, że teorja względności będzie tak daleko posunięta, iż najżywotniejsza kwestja dla 31/2 miljona obywateli kraju jest tak drobną kwestją dla p. Ministra Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-36.25" who="#SDawidsohn">Niestety — dla mnie, a nie dla Panów — ograniczony jestem w czasie i mogę poruszyć tylko jeszcze jedną sprawę. Eksterminacja Żydów odbywa się na każdym odcinku, nawet i w wolnych zawodach, a teraz przeszła do rzemiosła. Podważa się żydowskie rzemiosło, żądając jakichś świadectw uzdolnienia. Wydano ustawę przemysłową, która jest zlepkiem przesądów średniowiecznych i nowoczesnych tendencji; podług tej ustawy wprowadza się egzamina dla otrzymania świadectwa uzdolnienia, a wśród egzaminów ustanowiony jest egzamin z języka polskiego. Ja pragnąłbym, ażeby każdy obywatel z mniejszości narodowych oprócz swojego języka znał język polski, ale przedewszystkiem zastosowałbym ten egzamin do tych panów, którzy na wysokich stanowiskach siedzą, a gdy przemawiają, to ich mowy są pełne rusycyzmów i germanizmów. Ale pomijając tę kwestję, chciałbym zrozumieć, poco ten stary rzemieślnik ma zdawać egzamin z polskiego języka i jak ten egzamin odbywać się będzie dla Żydów. Pozwolę sobie tu być wielkim pesymistą.</u>
+ <u xml:id="u-36.26" who="#SDawidsohn">A proszę dodać do tego wszystkiego, co powiedziałem, przymusowy wypoczynek niedzielny, to Wysoki Senat zrozumie jak ciągle zwęża się odcinek ekonomiczny dla Żydów; spycha się ich w jakiś tępy kąt, by się we własnej krwi spławili i zadusili się we własnej atmosferze. W chwili tej grozy położenia oświadczam, że 31/2 miljona Żydów nie zginą, jak muchy, że nastąpi ciężka walka na życie i śmierć. A podczas tej walki te miljony pociągną za sobą inne miljony obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-36.27" who="#komentarz">(Głos: Co to znaczy?)</u>
+ <u xml:id="u-36.28" who="#SDawidsohn">To nie jest groźba, tylko naga prawda. Trzy miljony Żydów, trzy miljony obywateli nie zginie tak, jak muchy. Zacznie się walka na życie i śmierć.</u>
+ <u xml:id="u-36.29" who="#komentarz">(Głos: Co to znaczy? Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-36.30" who="#SDawidsohn">P. Senatorze Boguszewski, przedewszystkiem czy Pan udzieli mi swojego czasu kontyngentowego, bo mi Pan mój zabiera. Daj mi Pan skończyć.</u>
+ <u xml:id="u-36.31" who="#SDawidsohn">Ja w chwili tej katastrofalnej sytuacji wzywam Wysoką Izbę i Rząd, by zechciały zupełnie szczerze zabrać się do rozstrzygnięcia kwestji żydowskiej, by uznały, że problem żydowski przestał być już tylko problemem żydowskim, a stał się problemem ogólnopaństwowym pierwszorzędnego znaczenia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Głos ma s. Spickermann.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SSpickermann">Wysoka Izbo! Ja nie mam zamiaru analizować całości budżetu, chcę się tylko ograniczyć do niektórych uwag. Proszę Panów, rząd pomajowy w pierwszym okresie swego życia miał konjunkturę światową dość dobrą i życie gospodarcze w Polsce uzyskało pewien rozkwit. To było wywołane konjunkturą światową i dlatego to nie jest zasługą rządu. Teraz zaś nie chcę winić rządów obecnych, które teraz ten kryzys przeżywają, bo to też nie jest w zupełności ich winą. Kryzys ten został wywołany również ogólną konjunkturą panującą na całym świecie. Prawda, że rolnictwo nasze przez tę ogólno światową konjunkturę znalazło się w niesłychanie ciężkiej sytuacji, przeżywa wielki kryzys i przez to pociągnęło za sobą inne działy naszego gospodarstwa. Przedewszystkiem mam tu na myśli przemysł włókienniczy, tekstylny. Ja, jako łodzianin, znam nasz przemysł dokładnie i wiem, że on bardzo znacznie przyczynił się do rozwoju. kraju. Przed wojną ten przemysł przeżywał również od czasu do czasu pewne kryzysy, ale w tych kryzysach nie topniał jego kapitał, który posiadał. Powojenne czasy i wojna dużo tego kapitału pochłonęły. Spadek waluty, późniejszy spadek złotego, który już był stabilizowany, prawie doszczętnie ten kapitał, który mieliśmy, nam zabrał. Proszę Panów, niech Panowie nie myślą, że wtedy tak odporny był ten przemysł, ponieważ mieliśmy wielki rynek wschodni. Wtedy też była wielka konkurencja moskiewskiego przemysłu włókienniczego, który był bardzo popierany przez rządy rosyjskie, jednak my torowaliśmy drogę naszemu przemysłowi na wschód aż do ostatnich granic. Sama Łódź, jak statystyka wykazuje, robiła obroty większe, niż dziś cały nasz budżet wynosi rocznie, bo przeszło 500 miljonów rubli. W jakiem położeniu znajduje się dziś przemysł, który ma tak małą opiekę ze strony Rządu? Ministerstwo Przemysłu i Handlu powinno się bardzo zainteresować tą sprawą. Mam wrażenie i dość często słyszy się nawet takie mniemanie, że to jest przemysł nie polski i dlatego nad tym przemysłem nie warto się zastanawiać, ale Panowie, tam pracują wielkie rzesze rzemieślników polskich i przemysł ten, jak to bardzo słusznie p. sen. Głąbiński zaznaczył, ten nadmiar ludności, który jest na wsi, jednak przyciągnął do siebie i dał mu utrzymanie. Teraz ten przemysł jest bardzo obciążony podatkami i świadczeniami socjalnemi, które tak daleko się posunęły, że wytworzyły nieznośne stosunki. Kryzysu, któryśmy już zaczęli odczuwać od początku 1929 r., Rząd nie zrozumiał, nic nie przedsięwziął, nie opanował i nie chciał opanować tego, co nadchodziło, oczekiwał spokojnie, że jakoś tam będzie i teraz widzimy właśnie, co jest.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SSpickermann">P. sen. Głąbiński w swojem sprawozdaniu wykazał w grudniu ilość protestowanych weksli, a ja chcę dodać, że od tych wszystkich protestowanych weksli trzeba było zapłacić podatek przemysłowy. P. sen. Głąbiński powiedział, że ten podatek przemysłowy jest nierealny i nie ma racji bytu, tylko nie można go w tej chwili przemienić. Ja dalej posunąłbym się. Ten podatek nietylko jest nierealny, ale i niemoralny. I jak teraz się ściąga ten podatek? W niesłychany sposób, egzekucje codzienne, najlepsze nasze firmy, które uważano za fundament, na którym można budować, padają dzień po dniu coraz częściej. Rząd spokojnie przypatruje się temu. Rekord weksli protestowanych nie był w grudniu, ale w styczniu, dziś niema już weksli i niema komu dyskontować weksli. Rząd nie pomyślał o zapewnieniu przemysłowi kredytu na dogodnych warunkach, żebyśmy mogli eksportować. Tu było mówione, że eksport nasz zmalał, troszeczkę się zmniejszył. Podam przyczynę, dlaczego się zmniejszył. Kiedy Niemcy zawarły traktat handlowy w Rumunją, wtedy w tej chwili wyparły nas stamtąd, nie dlatego, żeby towary nasze były gorsze, ale dlatego, że nie mogliśmy dać kredytów tak długoterminowych, jak mogły to dać Niemcy. I tu jest wina Rządu, że tych kredytów nie mógł dawać. I z tego powodu nietylko z rynku rumuńskiego zostaliśmy wyparci, ale nie pozostanie ani jeden rynek dla Polski.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#komentarz">(S. Gross: Rynek wewnętrzny.)</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SSpickermann">Rynek wewnętrzny — nędza ogólna.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#komentarz">(S. Roman: Jeden rynek wewnętrzny zamało.)</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SSpickermann">Ten mały zbyt na rynku wewnętrznym tak zmalał, i ten rynek jest tak drobny, że dziś nikt nie może kupować i nie ma za co kupować.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Same perkaliki.)</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#komentarz">(S. Gross: Dewey mówi, żeby nosić perkaliki.)</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SSpickermann">Sprawa podatkowa, jeżeli kryzys niema się powiększać, musi być naprawiona. To co przeżywa przemysł i handel, to się stosuje do tych drobnych przemysłowców i rzemieślników, którzy niestety nie mają czasu i nie umieją prowadzić swoich książek handlowych tak, jak fachowcy tego wymagają. Więc muszą się bronić. Ale w jaki sposób ma się człowiek bronić? On musi nauczyć się najpierw pisać podanie, musi uważać, żeby terminu nie zapomnieć, żeby terminu dotrzymać. Odpowiedzi na wszystkie rekursy nie ma. Nie dziwcie się Panowie, jeżeli taki rzemieślnik rekurs złoży, a po dwóch latach nie ma jeszcze odpowiedzi, to skąd może być to przywiązanie do Państwa, jeżeli tak się postępuje? Więc nie dziwcie się Panowie, że to kiedyś może się bardzo zemścić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Głos ma s. Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie! Sytuacja gospodarcza, jaką obecnie przeżywamy, sprawia, że niemal wszyscy Panowie Senatorowie, którzy zabierają głos na tej trybunie przy sposobności omawiania budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, a zwłaszcza mówcy, którzy pochodzą ze sfer gospodarczych, mówią o przesileniu gospodarczem, jako o temacie najbardziej aktualnym dzisiaj, a stanowiącym punkt wyjścia przy rozpatrywaniu budżetu tego, oraz przy rozpatrywaniu problemów gospodarczych, których trafne rozwiązanie stanowi dzisiaj jedno z najdonioślejszych i zarazem jedno z najtrudniejszych zadań Ministerstwa Przemysłu i Handlu oraz całego Rządu. Znakomite oświetlenie przyczyn i zasadniczych przejawów obecnego przesilenia, które Wysoki Senat słyszał z ust p. generalnego referenta s. Szarskiego oraz ze sprawozdania i z ust p. prof. Głąbińskiego, zwalnia mnie od obowiązku ponownego omawiania tej sprawy. Dlatego moje wywody ograniczę do jednego odcinka życia gospodarczego, t. j. krótko poruszę związaną z przesileniem gospodarczem sprawę przemysłu górniczo-hutniczego Górnego Śląska.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SPrzybylski">Stosunki i interesy ciężkiego przemysłu w Polsce są związane ściśle z ludnością i interesami rolnictwa, gdyż w kraju, gdzie około 65% ludności jest ludnością rolniczą, jej zdolność konsumpcji produktów przemysłu ciężkiego rozstrzyga o pojemności wewnętrznego rynku zbytu dla tych artykułów. Ciężki przemysł górnośląski hutniczy należy wprawdzie do najważniejszych przemysłów eksportowych w Polsce, ale wśród powojennych warunków konjunktury światowej eksport produktów ciężkiego przemysłu, zwłaszcza węgla, żelaza, cynku i produktów pochodnych, odbywa się przeważnie z wielkiemi ofiarami finansowemi.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#komentarz">(Głos: Czyja ofiara?)</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SPrzybylski">Ceny spadają poniżej naszej ceny, więc ofiara jest nasza, przemysłu. Eksport ten jest konieczny dla aktywizacji bilansu handlowego, dla zyskania walut i dewiz zagranicznych dla gospodarstwa krajowego, dla utrzymania własnych zakładów przemysłowych na odpowiednim poziomie produkcji i obniżenia ogólnych kosztów produkcji, wreszcie dla zmniejszenia bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SPrzybylski">Ale rynek wewnętrzny pozostanie zawsze, także dla ciężkiego przemysłu, rynkiem naturalnym i najdonioślejszym. Stąd wszelkie ujemne przejawy życia gospodarczego w kraju, a zwłaszcza te, które dotykają rolnictwo, muszą wcześniej czy później odbić się także silnie i to ujemnie na interesach krajowego ciężkiego przemysłu. Nadmierne kurczenie się wewnętrznego rynku zbytu wskutek katastrofalnego spadku siły nabywczej ludności rolniczej i rozlicznych zakładów przemysłowych, dalej brak kapitałów obrotowych w rolnictwie, handlu, przemyśle i rzemiośle, kryzys płatniczy i kredytowy, mnożenie się upadłości i ruina wielu krajowych warsztatów pracy przenoszą się w swych skutkach falą okrężną na zakłady ciężkiego przemysłu i coraz silniej wciągają je w orbitę powszechnego kryzysu. Odbija się to najprzód na zbycie, na cenach i ich płatności, później na rozmiarach produkcji ciężkiego przemysłu, na jego gospodarce finansowej, a jeszcze później prowadzi do przymusowej redukcji ilości pracowników umysłowych i fizycznych.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SPrzybylski">Dlatego też wszelkie poczynania rządu, które zmierzają do poprawy sytuacji rolnictwa wita przemysł górniczo-hutniczy z radością, identyfikując w tym względzie interes ciężkiego przemysłu z interesem ludności rolniczej i rolniczych warsztatów pracy. Prawdziwość powyższych tez, dotyczących łączności interesów rolnictwa z interesami przemysłu ciężkiego, stwierdza także statystyka.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SPrzybylski">Pozwolę sobie tu przytoczyć kilka dat statystycznych co do węgla przedewszystkiem. Otóż wydobycie górnośląskiego węgla, które w grudniu 1929 roku wynosiło 2.950.328 ton, czyli prawie 3 miljony, spadło w styczniu r. b., mimo nadwyżki 2 dni roboczych, na 2.818.858 ton, a w lutym spadło znów na 2.062.854 ton. Zbyt węgla w kraju w tym samym czasie spadł z 1.626.713 ton w grudniu na 1.251.770 ton w styczniu, a na 1.043.370 ton w lutym roku bieżącego.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SPrzybylski">Teraz eksport. Eksport węgla z górnośląskich kopalń tylko spadł z 998.763 ton w grudniu na 941.412 ton w styczniu, a na 732.598 ton w lutym. Zapas węgla na hałdach, który z początkiem grudnia 1929 r. wynosił 679.746 ton, podniósł się z końcem stycznia 1930 r. do 1.011.638, a z końcem lutego r. b. do 1.267.724 ton. Wyjątkowo łagodna zima i stale postępujące zaostrzenie przesilenia gospodarczego w kraju wywołały to szybkie tempo spadku produkcji i zbytu węgla już w okresie zimowym. Obecnie należy oczekiwać znaczniejszej zniżki zbytu i produkcji nietylko ze względu na nastanie ciepłej pory roku, ale przedewszystkiem ze względu na kurczenie się rynku zbytu wewnętrznego i zagranicznego z powodu przesilenia.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SPrzybylski">W interesie przemysłu węglowego, w interesie utrzymania jego produkcji i zbytu w granicach gospodarczo możliwych, oraz w interesie zmniejszenia bezrobocia leży przedewszystkiem rychłe uzdrowienie życia gospodarczego w kraju, a conajmniej uzdrowienie rolnictwa. Ze względu na wielkie znaczenie, jakie eksport węgla przedstawia dla aktywizacji bilansu handlowego, dla gospodarki finansowej Państwa i gospodarki finansowej Polskich Kolei Państwowych oraz dla samych kopalni, należy jednak ułatwiać kopalniom węgla ich wysiłki eksportowe. Otóż w tym kierunku ważnym krokiem naprzód będzie rychłe zawarcie traktatu handlowego z Niemcami, który otworzy polskim kopalniom węgla bliski i stosunkowo rentowny rynek niemiecki dla około 350.000 ton miesięcznie, a równocześnie stworzy dla gospodarstwa krajowego częściowy ekwiwalent za wzmożenie importu niemieckiego, które nastąpi skutkiem wejścia w życie tego traktatu. W interesie wzmożenia eksportu węgla leży także rychłe ukończenie budowy i choćby prowizoryczne uruchomienie magistrali kolejowej, która połączy porty polskie z Zagłębiem węglowem.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SPrzybylski">W cięższej sytuacji znalazł się nasz przemysł hutniczy, a specjalnie przemysł żelazny. Od roku przeżywa on bardzo poważny kryzys, który przypomina najcięższe przesilenia lat 1924 i 1925, a pociąga za sobą masowe zwalnianie robotników i zamykanie całych oddziałów w związku z katastrofalnem pogarszaniem się sytuacji finansowej hut.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SPrzybylski">Zbyt żelaza na rynku wewnętrznym Spadł niesłychanie. Przyczyny tego spadku, to zastój w ruchu budowlanym, gwałtowny spadek zdolności konsumcyjnej rolnictwa i znaczne ograniczenie programów inwestycyjnych instytucyj państwowych. Dość wspomnieć, że już w listopadzie 1929 r. ogół zamówień Syndykatu Polskich Hut Żelaznych obniżył się w porównaniu z październikiem o 23%, osiągając liczbę 26.859 ton wobec 59.266 ton w listopadzie 1928 r., a więc dochodząc do poziomu nienotowanego od r. 1924. Zlecenia rządowe w listopadzie 1929 r. wynosiły około 2.600 ton wobec 23.600 ton w listopadzie 1928 r. W grudniu 1929 r. liczba zamówień na wyroby walcowniane spada na 26.500 ton, i stanowi prawie 60% zamówień z grudnia 1928 r. Zamówienia rządowe podnoszą się wprawdzie w grudniu 1929 r. do 5.400 ton, co jednak stanowi zaledwie około 25% zamówień rządowych z grudnia 1928 r. W styczniu b. r. zamówienia rządowe wynosiły już tylko 477 ton.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#SPrzybylski">Jako jedyny środek ratunku przed zamknięciem połowy zakładów hutniczych pozostaje eksport, który jest jednak deficytowym. Skutkiem naturalnych warunków produkcyjnych, t. j. skutkiem konieczności sprowadzania około 80% zapotrzebowania rudy żelaznej i 75% zapotrzebowania starego żelastwa z zagranicy, dalej skutkiem konieczności stosowania gorszego jakościowo koksu krajowego, koszty produkcji naszego przemysłu hutniczego są tak wysokie, że wszelki eksport żelaza z Polski, nawet przy wysokich cenach na światowym rynku zbytu, a cóż dopiero przy obecnych bardzo niskich cenach, musi być deficytowy.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#SPrzybylski">Przy znacznym zbycie wewnętrznym i odpowiednio wysokich cenach krajowych straty, ponoszone w eksporcie, mogłyby być do pewnego stopnia wyrównywane zyskami osiąganemi w kraju, o ile udział eksportu w ogólnym zbycie nie jest zbyt wysoki.</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#SPrzybylski">Nasze ceny krajowe, i tu odpowiadam p. Dawidsonowi, który mówi o cenach żelaza, utrzymują się jednak od maja 1927 r. mimo olbrzymiego wzrostu kosztów produkcji w tym okresie, na tym samym poziomie, eksport zaś, który w roku 1928 stanowił przeciętnie 13% zbytu węwnętrznego, w styczniu roku 1930 przewyższył go już o kilka procent. Należy zaś uwzględnić, że już od maja roku 1927 prawie wszystkie składniki kosztów własnych, a więc cena rudy, złomu, robocizny, materjałów i wreszcie frachtów kolejowych znacznie poszła w górę. Ażeby hutnictwu zapewnić możność utrzymania zakładów hutniczych w ruchu i zatrudnienie choćby tylko dotychczasowej ilości robotników, jest obok wspomnianej regulacji cen i obok ulżenia ofiar, ponoszonych przy eksporcie, konieczne, aby instytucje państwowe, które w normalnych warunkach są największym odbiorcą żelaza w kraju, a które w ostatnich miesiącach zredukowały swoje zamówienia do zupełnie nieznacznych ilości, udzieliły rychło przemysłowi hutniczemu poważniejszych zamówień na możliwych do przyjęcia warunkach technicznych i warunkach zapłaty należności, oraz by zawiadomiły zakłady hutnicze na czas o całym planie wykonania dostaw, co hutom umożliwiłoby utrzymanie ciągłości pracy i uregulowanie programu produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#SPrzybylski">Jeszcze kilka słów o przemyśle cynkowym, który, jak niewątpliwie wszystkim jest wiadomo, znajduje się w stanie szalonego kryzysu. Naturalnie to nie jest wina nasza, bo to jest tylko skutek spadku cen cynku na rynku światowym i ta sytuacja zmienia się na coraz gorszą, bo Ameryka chce obecnie odmówić dostarczania krajom europejskim rudy i chce sama tę rudę przepracować, więc produkcja u nas się znacznie podniesie, a ceny spadną.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#SPrzybylski">Otóż postulatem wspólnym, który się odnosi do wszystkich powyżej wspomnianych przeze mnie kategorji przemysłu, jest, ażeby celowa polityka skarbowa przez zaniechanie dotychczas praktykowanego wybujałego i z przepisami prawnemi nieliczącego się fiskalizmu nie pozbawiała ich tej odporności finansowej, jakiej one dla przetrzymania obecnego przesilenia niewątpliwie potrzebują. Troska o utrzymanie tych warsztatów pracy jest tembardziej uzasadnioną, że przecież rezultaty wysiłków eksportowych polskiego przemysłu górniczo-hutniczego przedstawiają przeszło 24% wartości wywozu całego z Polski w r. 1929, a udział przemysłu górniczo-hutniczego Górnego Śląska w wywozie przemysłu górniczo-hutniczego całej Polski przedstawia się jak 85%.</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#SPrzybylski">Te uwagi przedkładam i proszę Panów reprezentantów Ministerstwa Przemysłu i Handlu, ażeby byli łaskawi je zakomunikować p. Ministrowi z prośbą o łaskawe ich rozważenie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Głos ma s. Lempke.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SLempke">Proszę Wysokiego Senatu! Polska powojenna weszła z konieczności w splot zagadnień gospodarczych powojennego świata. Nic więc dziwnego, że wskutek tego rozwielmożnił się może do pewnego stopnia i u nas w Polsce protekcjonizm gospodarczy, z którego wynika liberalizm polityki celnej w Polsce. Dlatego też bardzo nieśmiało podnoszę pewne zagadnienie, które jednak, wydaje mi się, z tej trybuny powinno być podniesione. Mam na myśli kwestję, która może sprowadzić na mnie ogólny bojkot.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#komentarz">(Głos: Czy w B. B., w pańskim klubie?)</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SLempke">Może i w klubie Pana Kolegi również.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SLempke">Proszę Wysokiego Senatu! Jakaś ciemna chmura zawisła nad parlamentem polskim przy tym budżecie. Wynika to stąd, że ponad wszelką wątpliwość Polska przeżywa obecnie kryzys gospodarczy. Jeżeli jednak ten kryzys gospodarczy ma ulec zmianie, to nie możemy bagatelizować bilansu handlowego, albowiem także p. Minister Skarbu oświadczył, że nie podziela poglądów innych ekonomistów, jakoby bilans handlowy nie wpływał na ożywienie życia gospodarczego, a przynajmniej na walutę.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#komentarz">(Głos: Premjer Bartel mówił przed dwoma laty, że nie mamy się czego obawiać.)</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SLempke">Z tego powodu chcę poruszyć kwestję sprowadzania w nadmiernej ilości przez Polskę towarów zbytkownych z zagranicy. Tutaj mam na myśli przedewszystkiem sprowadzanie luksusów dla użytku pań, albowiem sprowadzamy z zagranicy nietylko pończoszki jedwabne, trykotaże, kapelusze, rękawiczki, wyroby skórzane, kalosze, ale nawet i obuwie. A wydaje mi się, że jednak te towary możnaby wykonywać i niewątpliwie wykonywa się w Polsce. Wreszcie takie przedmioty, jak perfumerja, kosmetyka, sprowadzane są z zagranicy za grube miljony. A jednak wiemy o tem doskonale, że mamy już w Polsce fabrykę jedwabiu. Widzieliśmy na Wystawie w Poznaniu przecudowne brokatele, piękne materjały, i sądzę, że możnaby w tym ciężkim kryzysie gospodarczym cokolwiek powstrzymać się od sprowadzania tego rodzaju towarów z zagranicy. Przecież w tym kierunku była już nawet odpowiednia inicjatywa wśród społeczeństwa polskiego, powstała nawet Liga Samowystarczalności gospodarczej, ale ani słówkiem nie odezwał się w tej sprawie parlament.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SLempke">Wydaje mi się, że tym ludziom, którzy nie mniej, niż my, troszczą się o losy kraju, należałoby dodać otuchy i przyłączyć się do tego ogólnego obecnie hasła samowystarczalności gospodarczej. Ma to znaczenie nietylko dlatego, że sprowadzając te towary z zagranicy tracimy polskie pieniądze, lecz także dlatego, że ograniczamy warsztaty pracy dla polskiego robotnika. Przecież przy wstrzymaniu importu tych towarów z zagranicy robotnik polski mógłby otrzymać pracę. Możnaby było wtedy ten lub inny artykuł ulepszyć i nie potrzebowalibyśmy wówczas w przyszłości oglądać się na zagranicę. Dlatego też kto wie, czy nie byłoby słuszne, gdyby Pan Minister Przemysłu i Handlu zaopiekował się tego rodzaju przemysłem i żeby mu przyszedł z pewną pomocą, przeciwdziałając w ten sposób masowemu sprowadzaniu towarów z zagranicy. Wszak nasze panie, będące największemi szafarkami naszych kieszeni, wybaczą, że kwestję tę poruszam, robiąc im tem może przykrość. Wydaje mi się jednak, że nasze Polki, słynące ze swej urody nieomal na cały świat, będą niewątpliwie taksamo dobrze wyglądały, gdy się będą ubierać w krajowe towary.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SLempke">A teraz chciałem kilka słów odpowiedzieć na przemówienie p. sen. Dawidsona. P. sen. Dawidson, rozdzierając szaty, że dzieje się Żydom w Polsce tak wielka krzywda, zapomniał o tem, że jednak Polska jest może jednym z najbardziej tolerancyjnych pod względem religijnym i wyznaniowym krajów na świecie. Wszak po wojnie w tym kierunku coś się robi. Przecież musimy przypomnieć sobie, że w 1922 roku nastąpiła autokefalja cerkwi prawosławnej, że wreszcie został i kościół mahometański odbudowany, że i gminy żydowskie powstały w ostatnich czasach. To wszystko dowodzi, że niema powodu do tak wielkiego narzekania, jakoby Polska była krajem tak bardzo nietolerancyjnym. Mam takie wrażenie, że gdyby dziś na ulicy Marszałkowskiej szofer przejechał Żyda, toby się go posądzało, że umyślnie szukał Żyda, aby go przejechać.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#komentarz">(Głos: Może tak by i było.)</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SLempke">Nie wpadajmy w przesadę.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SLempke">Jeżeli Pan Senator tak lubi powoływać się na statystykę, to może i ja na chwilę zajrzałbym do statystyki i zadałbym Panu Senatorowi pytanie, jaki też jest procentowy stosunek Żydów i Polaków przy uchylaniu się od służby wojskowej.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#komentarz">(S. Koerner: To Pan wjechał na głupie pytanie.)</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#SLempke">Możeby się Pan Senator nad tem jednak zastanowił. Bo jeżeli oni płacą podatki, to i my płacimy w równym stopniu, ale jeżeli chodzi o bohaterskie zapłacenie podatku krwi, to zdaje się, że stosunek będzie nierówny. Dziś cały świat wie o tem, że Polska i inne państwa powstały tylko dzięki bohaterskiemu podatkowi krwi, którą przelewały dziesiątki naszych pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#komentarz">(S. Dawidson: Ilu Żydów poległo?)</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#SLempke">Dlatego wydaje mi się, że pod tym względem była cokolwiek niesprawiedliwa ocena.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#komentarz">(S. Dawidson: A Pan Senator gdzie był podczas wojny bolszewickiej? Bo ja byłem w służbie wojskowej.)</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#SLempke">Nie będę się Panu tłumaczył. Ja byłem na ewakuacji w Rosji i organizowałem Polaków, żeby tutaj do kraju przywieźć fachowców.</u>
+ <u xml:id="u-42.17" who="#SLempke">Tak się utarło w ostatnich czasach, że się mówi o nas jako o tych, którzy zapowiadają łamanie kości, że obiecujemy jakieś zamachy. Jeżeli nawet gdzieś w prywatnej rozmowie ktoś się odezwał o łamaniu kości…</u>
+ <u xml:id="u-42.18" who="#komentarz">(Głos: To nie jest ktoś, tylko Sławek.)</u>
+ <u xml:id="u-42.19" who="#komentarz">(Inny głos: W jakiej prywatnej rozmowie? To było na publicznem zebraniu.)</u>
+ <u xml:id="u-42.20" who="#SLempke">Ale to może było tylko zebranie dla naszych zwolenników, to było tylko dla nas, to było tylko w rodzinie.</u>
+ <u xml:id="u-42.21" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska przerywa. Różne okrzyki)</u>
+ <u xml:id="u-42.22" who="#SLempke">Ale to nie znaczy, że to jest polityka naszego klubu.</u>
+ <u xml:id="u-42.23" who="#komentarz">(Głos: Pan dezawuuje swego prezesa. Inny głos: Zmieńcie prezesa.)</u>
+ <u xml:id="u-42.24" who="#SLempke">I to nie znaczy, żeby p. sen. Dawidson miał prawo nas o to pomawiać. W naszym interesie leży ogólny pokój w kraju i my tej zasadzie hołdujemy,...</u>
+ <u xml:id="u-42.25" who="#komentarz">(Głos: Po złamaniu kości, czy przed?)</u>
+ <u xml:id="u-42.26" who="#SLempke">... ale ten ptaszek zgody tak ucieka, że nie możemy go uchwycić i to nie jest nasza wina. Z tego powodu wydaje mi się, że żale p. sen. Dawidsona były bardzo przesadzone, a Panowie wciąż mówicie o tej wielkiej krzywdzie, która Was dotyka, a która wcale nie ma takich znamion, jakie p. sen. Dawidson tu przedstawia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Głos ma s. Sokołowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SSokołowski">Wysoki Senacie! Zakres działania Ministerstwa Handlu i Przemysłu jest tak ograniczony, że właściwie trudno mówić o samem tem Ministerstwie, nie poruszając spraw, nie wchodzących bezpośrednio w zakres działania. To jest tak wyraźne dla wszystkich, że już przed dwoma dniami p. Wicemarszałek Gliwic, zwracając na to uwagę, mówił, że należałoby może powołać do życia ministerstwo gospodarki narodowej, któreby objęło całokształt życia gospodarczego, a przynajmniej mogło niem należycie pokierować. W tej chwili Ministerstwo Przemysłu i Handlu stoi przed zagadnieniem, któremu samo rady dać nie jest w stanie. Przeżywamy niezwykle ciężki kryzys gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SSokołowski">S. Głąbiński w swojem sprawozdaniu powiedział, że kryzys ten jest skutkiem ogólnego zubożenia kraju. Jabym się z tem twierdzeniem w całości pogodzić nie mógł. Nie nastąpiło ogólne zubożenie kraju, ale nastąpiło ogólne zubożenie przedewszystkiem mas pracujących, zmniejszyła się kolosalnie konsumpcja. Jesteśmy przecież świadkami paradoksalnej sytuacji. Rolnik ma ogromne ilości zboża do zbycia na sprzedaż, fabrykanci mają duże, bardzo duże ilości i perkalików i wyrobów wełnianych i przemysłu żelaznego i produktów górniczych, a niema nabywców na to, a przytem wszystkiem są duże masy, którym przeważnie brakuje i chleba i tych perkalików i wyrobów wełnianych i węgla i żelaza. Nabywcy są. Oni czekają możności dostania tego wszystkiego, co kraj już posiada, co już jest wytworzone.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SSokołowski">Stronnictwo, do którego należę, zdaje sobie doskonale sprawę, że w ramach dzisiejszego ustroju gospodarczego te braki usunięte nie będą. One mogą być złagodzone, mogą być nieco ograniczone, ale dopóki gospodarka oparta jest na przyznawaniu zysków właścicielowi kapitału produkcyjnego, dopóki nie jest prowadzona tak, żeby produkcja całej pracy wytwórczej bezpośrednio szła dla dobra całości społeczeństwa, dopóty takie kataklizmy, jak ten, który w tej chwili przeżywamy, pojawiać się i powtarzać się będą musiały.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#komentarz">(Głos: Jeszcze gorzej jest w Sowietach.)</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SSokołowski">W Sowietach inaczej tę rzecz traktują.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#komentarz">(Głos: Ale gorzej.)</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#SSokołowski">Nie chcę jednakże wszczynać dyskusji czysto teoretycznej.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#SSokołowski">Z pośród rad, które tu padały z ust poprzedników, kilku senatorów, wybija się na plan pierwszy rada, ażeby wzmocnić eksport, ażeby postarać się o środki, któreby umożliwiły Niemcom, czy Francuzom nabywanie polskiego węgla, żelaza, perkalików, wyrobów wełnianych, czy innych. Zwracam uwagę na cyfry, zacytowane w referacie s. Głąbińskiego. Powiada on, że wprawdzie eksport mamy i to dość duży, a nasz bilans handlowy i płatniczy poprawia się nieco, ale zachodzi różnica cen, i tak np. tkaniny wełniane, które w r. 1928 eksportowano, przedstawiały wartość 1.770 zł za cetnar, w r. 1929 — 1.494, a zatem cena otrzymywana za ten eksportowany towar spadła o 18% zgórą. Niema tam cyfr na wyroby bawełniane, przędzę. Wełna nitkowa spadła w cenie o 8,5%, cukier 19%, żelazo o przeszło 2% i t. d. Jeżeli więc można wywozić cukier, tkaniny wełniane, czy bawełniane, węgiel, czy żelazo za granicę z tak znaczną obniżką cen, to dlaczego tych samych zniżek nie można zastosować na rynku wewnętrznym, po co dawać premję Niemcom?</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#komentarz">(S. Gross: Kto daje?)</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#SSokołowski">Dają producenci. Poco dawać te premję ludziom, którzy nam do gospodarki naszej narodowej nic nie wnoszą.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#SSokołowski">W tej chwili mówi się o tem, że rolnik nie może nabywać produktów przemysłowych, ponieważ rozpiętość cen jest bardzo wielka, zboże tanie, a produkty przemysłowe drogie, i rolnik nie jest w stanie ich nabyć, a przecież myśmy wywozili za granicę cukier, węgiel, żelazo i t. d., których ceny obniża się nabywcom zagranicznym. Gdyby można było obniżyć te ceny wewnątrz kraju, wtedy wzrosłaby konsumcja wewnętrzna.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#SSokołowski">Sami przemysłowcy mówią, że na skutek zastoju gospodarczego ceny się podnoszą. To rzecz zrozumiała. Fabryka, która może pracować tylko dwa, trzy dni w tygodniu, ma wyższe koszta produkcji niż ta, która pracuje 6 dni w tygodniu. Koszta administracyjne podnoszą się znacznie. Zwracam uwagę na cały splot tych różnych rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-44.12" who="#SSokołowski">Dla nas jednym z najważniejszych momentów podniesienia konsumcji wewnętrznej, w którym widzimy nie jedyną, ale bardzo ważną drogę do poprawy obecnej sytuacji gospodarczej, jest dążenie do wysokich płac. Mówiono o tem szeroko w Sejmie i mówiono tutaj kilkakrotnie. Jako wyraz tego dążenia postawiliśmy do ustawy skarbowej poprawkę, upoważniającą Ministra Skarbu do podniesienia płac pracowników państwowych o 5% zaledwie. Niewielka to stosunkowo suma, razem ze wszystkiemi przedsiębiorstwami państwowemi nie sięga 100.000.000 zł i to warunkowo, to znaczy ta podwyżka mogłaby być wypłacona tylko wtedy, gdyby Skarb z dochodów zwyczajnych, czy nadzwyczajnych znalazł dla niej pokrycie. Prosimy o przyjęcie tej poprawki, bo widzimy w tem, jak podkreśliłem, pierwszy krok w kierunku wzmożenia konsumcji wewnętrznej, która raz ruszona z miejsca będzie mogła przy pomocy wielu innych środków rozwijać się i dopomoże do skrócenia tego niebywale ciężkiego okresu kryzysu gospodarczego, jaki przeżywamy.</u>
+ <u xml:id="u-44.13" who="#SSokołowski">S. Marchlewski, mówiąc o rolnictwie, zwraca uwagę, że rolnictwo polskie chodzi samopas i nie ma należytego, opracowanego planu. Jego zdaniem, należałoby zmniejszyć produkcję zboża, a natomiast wysiłek cały skierować na chów bydła. Czy są plany, przewidujące na dłuższy przeciąg czasu naprzód, jak należy pokierować gospodarką przemysłową w Polsce? Niema. Ministerstwo Przemysłu i Handlu powinno było w tym kierunku pracować, tembardziej, że jeszcze dwa lata temu obecny p. Minister w swojem sprawozdaniu drukowanem i rozdanem nam, zwracał uwagę na konieczność opracowania takiego planu gospodarczego, obejmującego lata całe naprzód. Istnienie takiego planu jest bezwzględną koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-44.14" who="#SSokołowski">W tem samem sprawozdaniu, złożonem przez p. Ministra Przemysłu i Handlu, znalazłem uwagę, że nasze życie gospodarcze, jego stałość zależne są od trzech czynników: od stabilizacji waluty, od równowagi budżetowej, od stabilizacji warunków wewnętrznych, warunków politycznych. To pisze przed dwoma laty Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Dwa lata minęło, a my nie mamy nawet śladu wysiłku w kierunku stabilizacji warunków politycznych wewnętrznych. P. Minister Przemysłu i Handlu, który mógł to dwa lata temu napisać, obowiązany był pracować w tym kierunku. To mało, że za skutki działalności Rządu jest p. Minister odpowiedzialny wraz z całym Rządem. Dla nas jest rzeczą obojętną, czy on tę odpowiedzialność przyjmuje nie dobrowolnie, jak o tem opowiadał przed dwoma dniami s. Niezabytowski, czy dobrowolnie. Ta odpowiedzialność na nim ciąży i społeczeństwo, zwłaszcza w okresie przesilenia gospodarczego, musi z całym naciskiem żądać przedewszystkiem ustalenia, stabilizacji warunków politycznego życia wewnątrz kraju.</u>
+ <u xml:id="u-44.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Głos ma s. Kuźmyn.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SKuźmyn">Wysoki Senacie! Na podstawie art. 2 rozporządzenia Prezydenta z dnia 7 czerwca 1927 r. postanowiono, że przemysłowo-zarobkowe zatrudnienie wytwórcze, wykonywane ubocznie i wyłącznie przy pomocy osób należących do rodziny lub do służby domowej, jest zawodem wolnym i nie podlega żadnym ograniczeniom obowiązującej ustawy przemysłowej. I zdawałoby się, że o ile chodzi o rzemieślnika wiejskiego, to według owego artykułu sprawa jest jasna. Włościanin, który zajmuje się gospodarką, a wykonywa pobocznie jeszcze jakieś rzemiosło, nie podlega obowiązującym przepisom ustawy przemysłowej.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SKuźmyn">Tymczasem w praktyce sprawa przedstawia się zupełnie inaczej. Policja polska nie uznaje tego artykułu, a donosi o każdym rzemieślniku wiejskim do starostwa, starostwo zaś nakłada na każdego karę. Ktoś powie, że od nakazu karnego można wnieść odwołanie, a kara będzie zniesiona. Zapomniałby jednak, że takie odwołanie pociąga za sobą koszta napisania, a oprócz tego koszta stawiennictwa na termin osobiście i koszta dostawy świadków, a za tydzień lub dwa tygodnie znów ta sama historja powtórzy się.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SKuźmyn">Rzemieślnik taki machnie ręką i zrezygnuje wogóle z roboty. Tymczasem na wsi prawie że niema rzemieślników, którzyby się Wyłącznie z rzemiosła utrzymywali. Gdyby taki rzemieślnik na wsi chciał żyć tylko z rzemiosła, zginąłby z głodu. Zresztą w obecnych czasach stosunki te z powodu nędzy, jaka na wsi panuje, jeszcze się pogorszyły. Włościanin albo szuka rzemieślnika bardzo taniego, albo się zupełnie bez niego obchodzi. Lepszy rzemieślnik nie utrzyma się, gdyż nikt go nie może opłacić.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#SKuźmyn">Jest to jednak pole do popisu policji państwowej, bo taką zbrodnię najłatwiej wykryć. I mogę naprowadzić dziesiątki takich faktów, ograniczę się jednak z powodu krótkiego czasu, do kilku:</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SKuźmyn">Wasyl Hrycyszyn, rolnik w Wołczkowcach powiatu Zborowskiego, gospodarz na 12 morgach pola, w wolnych chwilach wykonywa od czasu do czasu w małej budce kowalstwo. Policja doniosła, a starostwo ukarało go grzywną 10 zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#SKuźmyn">Mikołaj Jurczyszyn w Jeziernej, lat 56, gospodarz na 8 morgach, w wolnych chwilach latem jako cieśla pomaga przy budowie budynków gospodarczych. Policja doniosła, a starostwo ukarało grzywną 15 zł. Jurczyszyn zapłacił.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#SKuźmyn">Inspektoraty skarbowe też robią swoje i nakładają na rzemieślników wiejskich tak wysokie podatki, że ci przez cały rok tyle nie zarabiają. Naprzykład ligo Hładun w Czerczu powiatu rohatyńskiego, gospodarz na 12 morgach pola, sam bez niczyjej pomocy to pole uprawia, a od czasu do czasu pracuje w kuźni. Inspektorat skarbowy wymierzył mu 90 zł podatku od kowalstwa, a on przez cały rok tyle nie zarobił.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#SKuźmyn">A teraz bodaj kilka słów o objektywności władz w załatwianiu różnych spraw, a w szczególności spraw przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#SKuźmyn">Kooperatywa „Zhoda” w Wertełce, pow. Zborowskiego, wniosła podanie do Zborowskiego starostwa o zezwolenie na wykonywanie sprzedaży piwa flaszkowego. Starostwo odmówiło między innemi także z powodu bliskości lokalu od cerkwi. Kooperatywa wniosła rekurs do województwa w Tarnopolu, na który otrzymała rezolucję następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-46.9" who="#SKuźmyn">L. 3985. Do Zarządu Kooperatywy „Zhoda” w Wertełce. Urząd Wojewódzki w Tarnopolu decyzją z dnia 10.2. 1928 L. SOP 5269 nie uwzględnił rekursu kooperatywy i zatwierdził powyższą rezolucję, ale tylko z powodu odległości lokalu sprzedaży od cerkwi jako uzasadnionego w postanowieniach art. 6 ustawy z dnia 23.4. 1920 Dz. U. R. P. Nr. 35, poz. 299 (odległość ta bowiem dla wsi powinna wynosić 300 m.).</u>
+ <u xml:id="u-46.10" who="#SKuźmyn">Wnosi jednak podanie o takie samo zezwolenie na wykonywanie sprzedaży piwa flaszkowego p. Iks, którego lokal jeszcze bliżej cerkwi się znajduje, i zezwolenie otrzymuje. Sprzeciwia się temu proboszcz miejscowej cerkwi i wnosi zażalenie do województwa w Tarnopolu, wskutek czego otrzymuje pismo następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-46.11" who="#SKuźmyn">L. 627/29. Zborów, dnia 14 stycznia 1929 r. Do Wielebnego Grecko-Katolickiego Urzędu Parafjalnego w Wertełce. Na zażalenie wniesione do Urzędu Wojewódzkiego w Tarnopolu w sprawie wyszynku piwa przez Iks w Wertełce, zawiadamiam Wielebnego Księdza wskutek reskryptu Urzędu Wojewódzkiego z 31/12 1928 L. SOP/4659, że wykonywany przez Iksa w Wertełce wyszynk piwa, jako takiego, nie podpada pod ograniczenia ustawy antyalkoholowej z 23 kwietnia 1920. Starosta powiatowy Krokowski.</u>
+ <u xml:id="u-46.12" who="#SKuźmyn">Które orzeczenie w tym wypadku jest właściwe, pierwsze, czy drugie?</u>
+ <u xml:id="u-46.13" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Oba, według okoliczności.)</u>
+ <u xml:id="u-46.14" who="#SKuźmyn">Ta sama sprawa, ta sama ustawa, lecz dwa załatwienia według widzimisię danego referenta. Mnie nie chodzi o to, że kooperatywa zezwolenia na sprzedaż piwa nie otrzymała, bo my wogóle sprzedaży alkoholu po spółdzielniach jesteśmy przeciwni. Chodzi mi natomiast o sposób załatwienia i objektywność władz. Czy można mieć do takiej władzy zaufanie i poszanowanie?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Głos ma s. Rogowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SRogowicz">Wysoka Izbo! Jest rzeczą zrozumiałą, że przy omawianiu preliminarza budżetowego Ministerstwa Przemysłu i Handlu, w dyskusji poruszane są szeroko zagadnienia natury ogólno-gospodarczej w związku z dzisiejszem ciężkiem przesileniem gospodarczem w Polsce. Jakkolwiek Ministerstwo Przemysłu i Handlu nie jest w Polsce ministerstwem gospodarstwa narodowego, obejmuje jednak tak szeroki zakres organizowania i regulowania życia gospodarczego w kraju, że z konieczności przy tym budżecie wszyscy mówcy poruszają sprawę obecnie przeżywanego kryzysu. Szeroki ogół zastanawia się nad przyczynami kryzysu, szukając ich w ogólnej koniunkturze światowej i słusznie jedną z głównych przyczyn ostrości przebiegu tego kryzysu widzi w braku kapitału w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SRogowicz">Ale jest jeszcze i inna przyczyna, którą specjalnie chcę podkreślić. Przyczyna ta leży w wadliwych założeniach ustawodawstwa podatkowego od początku Polski. To ustawodawstwo podatkowe uniemożliwiało od początku tworzenie kapitałów w Polsce, uniemożliwiało kapitalizację zysków.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#SRogowicz">Nierównomierność rozłożenia ciężarów podatkowych na różne warstwy ludności w Polsce jest jaskrawym przykładem wadliwości naszego ustroju podatkowego. Cyfry przecież Panowie dobrze znają. Wiemy dobrze, co płaci wieś i co płacą miasta. Jeżeli ludność wiejska, stanowiąca 66 z ułamkiem procent ludności kraju, płaci 11,35% wszystkich podatków bezpośrednich, a ludność miast, stanowiąca niespełna 34% ludności kraju, płaci 88,65% wszystkich podatków bezpośrednich, to widzimy doskonale…</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#komentarz">(S. Motz: Ale jakie tam są kapitały?)</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#SRogowicz">Tam są kapitały naogół większe niż w miastach — to widzimy, jak nierównomierne jest obciążenie tych dwóch warstw kosztami utrzymania Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#komentarz">(S. Motz: To samo jest na całym świecie.)</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#SRogowicz">P. senator Motz mówi, że tak jest na całym świecie, ale nigdzie prawie niema takiego stosunku ludności wiejskiej do ludności miejskiej, bo w Anglji np. 13% stanowi ludność wiejska, a osiemdziesiąt kilka miejska, a w Polsce jest odwrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#SRogowicz">Drugą przyczyną tej sytuacji, w jakiej w tej chwili znaleźliśmy się, a przedewszystkiem tego, że kryzys gospodarczy ma przebieg tak ostry specjalnie w Polsce, jest to dziwne nastawienie pierwszych rządów, kolejno po sobie następujących, względem sfer gospodarczych. Nie wiem, czy to przejęliśmy jeszcze z tradycji szlacheckich, czy może przyswoiliśmy sobie punkt widzenia proletarjacki, dość że na wytwórczość i handel patrzymy się w Polsce w jakiś specjalnie niechętny sposób. Niema zrozumienia, że Państwo jest powołane do tego, aby chronić i bronić wytwórczość i dążyć do podniesienia opłacalności i rentowności warsztatów pracy. Pod tem nastawieniem kształtował się przez długi czas stosunek Państwa do wytwórcy, kształtowało się nasze ustawodawstwo podatkowe i socjalne i to niewątpliwie jest również jedną z przyczyn, która pogłębia ostrość obecnego kryzysu na terenie Polski.</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#SRogowicz">Proszę Panów, dla charakterystyki dzisiejszego kryzysu podam tylko niektóre, ale jakże jaskrawe liczby: rok 1928 przyniósł kasom skarbowym z miast, nie ze wsi, w formie odsetek za zwłokę od podatków bezpośrednich 44.200.000 zł. To zapłaciły miasta. A teraz druga liczba charakterystyczna, same koszty sporządzenia protestów od weksli niewykupionych w terminie, a więc też w większości wypadków z obiegu gospodarczego miast, nie wsi, — wyniosły w 1929 r. zgórą 33 miljony złotych. Jeżeli odliczymy z tej sumy tę niewielką część, która zostaje w kieszeni rejentów, to jednak gros tej sumy idzie do Skarbu Państwa. Z tego widzimy, że życie gospodarcze, koncentrujące się w miastach, — przemysł, drobna wytwórczość, handel wielki i drobny wpłaciły do Skarbu Państwa drogą opłaty odsetek z kar za zwłokę oraz drogą kosztów, związanych z protestem niewykupionych w porę weksli, to samo prawie, co cała wieś w formie podatków bezpośrednich wpłaciła do kasy państwowej, bo około 80.000.000 zł. Te olbrzymie sumy są bezpowrotnie stracone dla życia gospodarczego!</u>
+ <u xml:id="u-48.9" who="#SRogowicz">Ministerstwo Przemysłu i Handlu w szerokim zakresie swego działania powołane jest między innemi do opieki nad drobną wytwórczością i rękodziełem. O tej dziedzinie pracy Ministerstwa Przemysłu i Handlu muszę powiedzieć słów kilka.</u>
+ <u xml:id="u-48.10" who="#SRogowicz">Rzemiosło, zrujnowane wojną, zaczęło się odbudowywać po wojnie i zaczęło uruchomiać swoje warsztaty w roku 1919. Choć pozbawione środków obrotowych, pozbawione surowca i kredytu, odbudowało się jednak stosunkowo dość szybko, przy niewielkiej, trzeba powiedzieć, pomocy ze strony Państwa. W końcu r. 1919 czynnych warsztatów rzemieślniczych na terenie Polski było 153.564, zatrudniających 286.000 pracowników. Trudności były duże. Na te trudności składały się przedewszystkiem: brak kredytu, brak środków obrotowych, no i nieunormowane ustawodawstwo co do drobnej wytwórczości, w szczególności co do rękodzieła. Do połowy 1926 r. rzemieślnik pozostawiony był na łaskę lichwiarskiego kredytu prywatnego, dopiero od 1926 r. widzimy pewną pomoc rządu. Z początku P. K. O. daje kredyt w wysokości 5 miljonów zł, rozprowadzony przez spółdzielnie kredytowe, przez kasy oszczędności, banki ludowe. Z tego kredytu w latach 1926 i 1927 korzystało 216 spółdzielni kredytowych. W początku roku 1928 Bank Gospodarstwa Krajowego przez komunaIne instytucje kredytowe rozprowadza kredyt średnioterminowy, jeżeli go tak można nazwać, w wysokości 13 i pół miljona, spłacany w 10 ratach kwartalnych, a zatem kredyt 2 1/2roczny. W lipcu 1928 r. Bank Gospodarstwa Krajowego daje dalsze 11 i pół miljona i jeszcze około 10 miljonów kredytu dyskontowego, który jednak nie idzie całkowicie na rzemiosło, ale rzemiosło w pewnej tylko części z tego kredytu korzysta.</u>
+ <u xml:id="u-48.11" who="#SRogowicz">Obecnie Bank Gospodarstwa Krajowego nie udziela nowych kredytów tym właśnie najsłabszym gospodarczo warsztatom pracy. W tej chwili drobna wytwórczość pozostawiona jest całkowicie swoim własnym siłom i przy ograniczonej konsumcji i trudności zbycia towarów, nie mając kredytu, istotnie stoi w przededniu zagłady. Dlatego chcę zwrócić uwagę Ministerstwa Przemysłu i Handlu na konieczność zaopiekowania się tą dziedziną wytwórczości, która jednak liczebnie stanowi dzisiaj potęgę. Statystyka, którą przytacza p. inż. Czesław Klamer, wykazuje na 1 stycznia 1929 roku, że mamy warsztatów rzemieślniczych w Polsce 319.400, a zatrudnionych pracowników w tych warsztatach 886.200. Zresztą to są dane oficjalne Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Dane te nie są kompletne, ponieważ ankieta nie dociera do wszystkich. Bez przesady możemy przyjąć, że jest około miljona rzemieślników w Polsce, co z rodzinami stanowi procentowo olbrzymią część ludności, wynoszącą około 3–3 i 1/2 miljona. Zbiega się ta cyfra ilości zatrudnionych rzemieślników z cyfrą ilości zatrudnionych w Polsce robotników fabrycznych, pracujących w przemyśle tak wielkim, jak i średnim, która wynosi około 891.000, czyli właściwie cyfry te pokrywają się.</u>
+ <u xml:id="u-48.12" who="#SRogowicz">Ale jakaż jest wartość produkcji rocznej rzemieślników i robotników? Gdy wartość produkcji rocznej robotnika określa się na 10.000 złotych, wartość produkcji rocznej rzemieślnika wynosi zaledwie 3.000 złotych. Tylko 3.000 złotych stanowi wartość tego, co przeciętnie rzemieślnik jest w stanie w dzisiejszych warunkach wyprodukować. Możemy z tego łatwo się przekonać, w jak ciężkich warunkach dzisiaj rzemiosło się znajduje.</u>
+ <u xml:id="u-48.13" who="#SRogowicz">A jednak socjalne znaczenie rozwoju rzemiosła i drobnej produkcji jest wielkie. Docenia to nawet i nasz doradca finansowy p. Dewey, który w odczycie swoim, wygłoszonym w Chicago w styczniu tego roku, powiedział między innemi, że drobna wytwórczość polska, polski stan średni stanowi potęgę i podwalinę przyszłości Polski. Tego zrozumienia w należytym stopniu w społeczeństwie polskiem niestety niema. Rząd robi wysiłki w tym kierunku. Pan Minister Kwiatkowski jest tym ministrem, który wprowadził ustawę z d. 7 czerwca 1927 roku o samorządzie gospodarczym, powołał do życia Izby Rzemieślnicze, stwarzając teren do obrony interesów rzemiosła i drobnej wytwórczości.</u>
+ <u xml:id="u-48.14" who="#SRogowicz">Ale te izby rzemieślnicze, powołane niedawno do życia, znajdują się w sytuacji finansowej, która grozi im sparaliżowaniem ich działalności, gdyż uposażenie ich oparte jest na 15%-owych dodatkach do świadectw przemysłowych, dodatkach, które idą zarówno na izby przemysłowo-handlowe, jak i na izby rzemieślnicze. Te 15%-owe dodatki dzielą się między izby w ten sposób, że wszystkie dopłaty do świadectw handlowych idą całkowicie na izby przemysłowo-handlowe i wszystkie dodatki od wyższych kategorji świadectw przemysłowych od przemysłu idą również na izby przemysłowo-handlowe, a tylko z trzech najniższych kategorji przemysłu dopłaty do świadectw przemysłowych idą na utrzymanie izb rzemieślniczych. Oczywista rzecz, dochody własne tych izb, przewidziane ustawą, jako opłaty egzaminacyjne, za zaświadczenia i t. d., nie mogą wystarczyć jako podstawy budżetowe ich utrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-48.15" who="#SRogowicz">P. Minister Przemysłu i Handlu, rozumiejąc tę sytuację, wystąpił z projektem dania izbom rzemieślniczym nowej podstawy uposażeniowej. Projekt ten jeszcze do Sejmu nie wpłynął i jest w tej chwili dyskutowany w izbach rzemieślniczych. Jest on oparty na nowym podatku, mianowicie na opłatach na rzecz izb. Jest to opłata specjalna, opłata na cele bardzo bliskie rzemiosłu, jednak jest nowem obciążeniem już i tak bardzo jęczącego pod nadmiarem podatków świata rzemieślniczego. Wydaje mi się, że nie jest dziś wskazane, żeby w tych ciężkich warunkach, w jakich rzemiosło pozostaje, wprowadzać nowe opłaty, a natomiast bardziej celowem, sprawiedliwem i słusznem byłoby rozdzielenie tych funduszów, które się zbiera w formie 15%-owych dopłat do świadectw przemysłowych, na izby przemysłowo-handlowe i izby rzemieślnicze, unikając dodatkowego obciążenia na rzecz izb rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-48.16" who="#SRogowicz">Chcę poruszyć jeszcze jedną sprawę, która była poruszana na wielu zjazdach rzemieślniczych, w uchwałach, memorjałach, składanych Rządowi oraz instytucjom komunalnym i państwowym, a mianowicie na pewne upośledzenie rzemiosła i drobnej wytwórczości w dziedzinie dostaw państwowych i komunalnych. Rzemiosło nietylko jest w tych wypadkach pomijane, ale nieraz instytucje komunalne i państwowe stwarzają konkurencję, bardzo ciężką do zwalczenia, bo nie opłacają tych świadczeń i podatków, jakie opłacają prywatne warsztaty pracy. Warsztaty, czy to komunalne, czy państwowe, nie tylko zaopatrują swoje instytucje we własnym zakresie, ale nawet wychodzą na rynek jako dostawcy rynku prywatnego.</u>
+ <u xml:id="u-48.17" who="#SRogowicz">Trzecią sprawą, którą chciałem jeszcze tutaj poruszyć co do rzemiosła, to są t. zw. komisje cennikowe. Komisje cennikowe powołane zostały do życia na mocy ustawy z dnia 29 grudnia 1925 roku. Zakres ich działania określa rozporządzenie z dnia 10 lutego 1926 roku. Miały cne na celu regulowanie cen artykułów pierwszej potrzeby, jak mąka, pieczywo, mięso, słonina, wyroby masarskie, odzież i obuwie. Ustawa ta była początkowo zakreślona z mocą prawną na 1 rok. Została potem przedłużona do końca 1926 roku, następnie do końca 1927 roku. Wreszcie w październiku ubiegłego roku wyszło rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych, utrzymujące ją w dalszym ciągu, ale ograniczające jej zakres działania do regulowania cen na przetwory zbóż chlebowych, mięso i jego przetwory i cegłę. Ustawa ta, obowiązująca jeszcze do 31 sierpnia b. r., ustala, że ceny mają być wyznaczane przez władze administracyjne i samorządowe na podstawie opinji kół fachowych. Niestety jednak do tych kół fachowych odpowiednie organa albo nie zwracają się, albo też przechodzą do porządku dziennego nad ich opinją. Dziś, kiedy nie mamy braku podaży cegły, kiedy przeciwnie nie mamy jej komu sprzedać, dziś, kiedy mamy nadmiar produktów zbóż chlebowych i mięsa, właśnie brakuje nam konsumenta. Dziś działalność Komisji Cennikowych jest nietylko zbędna, lecz wręcz szkodliwa, bo uniemożliwia jakąkolwiek opłacalność produkcji. Jesteśmy świadkami takich wypadków, że władza samorządowa, bez względu na instrukcje władzy nadzorczej, bez względu na opinje zainteresowanych kół fachowych, wyznacza dowolnie cenę na chleb tak niską, że wiele piekarń, nie mając możności dopłacania dziennie kilkudziesięciu czy kilkuset złotych do swojej produkcji, musi się zamknąć. Nie idziemy z życiem, gdyż dziś życiowo istnienie tego rozporządzenia jest nieuzasadnione i dlatego wydaje mi się słusznem, żeby ta reglamentacja jako niecelowa została uchylona.</u>
+ <u xml:id="u-48.18" who="#SRogowicz">Przejdę teraz do handlu zarówno wielkiego, t. zw. hurtowego, jak i detalicznego. Handel przeżywa dziś kolosalnie ciężki kryzys. Od początku to błędne nastawienie społeczeństwa, o którem już mówiłem, również było przeszkodą do należytego rozwoju handlu. Handel, który się powinien w Polsce rozwijać jako aparat rozprowadzający, aparat wymiany, jak się rozwinął W wielu innych państwach, niestety, upada. W ciągu ostatniego dziesięciolecia nie widzimy wzniesienia się linji rozwojowej handlu polskiego. Widzimy zjawisko wręcz przeciwne: większy handel karłowacieje. Statystyka świadectw handlowych I i II kategorji, t. j. tego większego handlu, wskazuje, że z roku na rok ilość świadectw handlowych tych kategorji maleje na rzecz niższych kategorji III i IV. Czyli że kurczy się i karłowacieje handel większy, który w szeregu państw stanowi podstawę bogactwa narodowego. Statystyka innych krajów wykazuje, jak wielka ilość obywateli zatrudniona jest w handlu i jak wielką ilość obywateli on żywi. W Anglji handlem zajmuje się 13,9% ludności, w Niemczech 11,7%, we Francji 10,4%, w Szwecji 4%, w Czechosłowacji 6%, a w Polsce tylko 3,8%.</u>
+ <u xml:id="u-48.19" who="#SRogowicz">Niewątpliwie jest w tem dużo innych przyczyn, jak np. brak handlu zamorskiego, który u nas nie miał do niedawna możności rozwoju. Jednak niemała przyczyna leży w tem specjalnem nastawieniu społeczeństwa polskiego względem kupca. Kupiec jest traktowany jeszcze dziś najczęściej jako paskarz, posądza się go zawsze o nieuczciwe zarobki. Nie mamy tego zrozumienia, które mają inne społeczeństwa, że ten aparat wymiany, dobrze zorganizowany i zaopatrzony w odpowiedni kapitał, niewątpliwie jest czynnikiem ułatwiającym łagodzenie kryzysów gospodarczych. Ktoś powiedział zupełnie słusznie, że gdybyśmy mieli dziś zamożny handel zbożowy, to obecny kryzys nie odbiłby się na produkcji rolnej w sposób tak dotkliwy, byłoby komu zboże sprzedawać, byłby bowiem ten kupiec, który mógłby przynajmniej część zboża od producenta zakupić i ulżyć mu w jego ciężkiej sytuacji.</u>
+ <u xml:id="u-48.20" who="#SRogowicz">Mówiąc o handlu, nic mogę nie wspomnieć o sytuacji, w jakiej się znalazł dzisiaj handel detaliczny. Handel detaliczny przeciążony jest podatkami i niestety narazie — w każdym razie do końca tego roku z ulg, jakie przynosi t. zw. mała reforma podatkowa, w tej chwili omawiana w Sejmie, niema korzystać. Przy budżecie Ministerstwa Skarbu będziemy mieli okazję do omówienia szczegółowo tej sprawy. W tej chwili jednak, ponieważ opieka nad handlem leży w kompetencji resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, muszę powiedzieć, że Ministerstwo winno należytą opieką otoczyć handel, a w szczególności handel drobny, jako gospodarczo najsłabszy.</u>
+ <u xml:id="u-48.21" who="#SRogowicz">A teraz chcę w kilku słowach odpowiedzieć panu senatorowi Dawidsohnowi. To stanowisko jest dla mnie jakgdyby sympomatem pewnego defektu myślowego, że kiedy…</u>
+ <u xml:id="u-48.22" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Czy Pan jest lekarzem, Panie Senatorze?)</u>
+ <u xml:id="u-48.23" who="#SRogowicz">Będziemy się na ten temat spierali. Kiedy się mówi o zagadnieniach gospodarczych, o klęskach czy to żywiołowych, czy to konjunkturalnych, to na te sprawy patrzy się nie objektywnie, lecz koniecznie dopatruje się w tem czy to antysemityzmu, czy też wybujałego nacjonalizmu z jednej czy z drugiej strony. Pan senator Dawidsohn całe to ciężkie przesilenie gospodarcze, jakie w tej chwili przeżywamy, rozpatruje pod kątem widzenia upośledzenia ludności żydowskiej. To przesilenie Waszego rzemieślnika żyda bije tak samo, jak i mojego rzemieślnika polaka, tak samo bije Waszego kupca, jak i mojego.</u>
+ <u xml:id="u-48.24" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Procentowo więcej.)</u>
+ <u xml:id="u-48.25" who="#SRogowicz">No naturalnie, bo procentowo jest Was więcej w handlu. Jeżeli weźmiemy województwa wschodnie, to mamy tam miasta, gdzie 93% rzemieślników stanowią żydzi, więc jasnem jest, że tam cierpi 93 osobników żydów, a tylko 7 chrześcijan. Jeżeli weźmiemy handel zwłaszcza 3-ej i 4-ej kategorji, a nawet pierwszej i drugiej, to także procent żydów zajmujących się tym handlem jest większy, niż procent chrześcijan i oczywiście, jeżeli to rozbijemy na jednostki, to tych jednostek dotkniętych kryzysem u Was jest więcej, niż u nas. Ale na miły Bóg nie można z tego wyciągnąć wniosku, że nawet ta katastrofa żywiołowa, czy konjunkturalna jest również antysemicka.</u>
+ <u xml:id="u-48.26" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Ona jest kierowana przez Panów.)</u>
+ <u xml:id="u-48.27" who="#SRogowicz">Przeciwko żydom? Na miły Bóg, jeżeli tak będziemy te sprawy rozpatrywali, to dojdziemy do absurdalnych zupełnie wniosków. Tak samo my, ludność polska, cierpimy, jak i ludność żydowska.</u>
+ <u xml:id="u-48.28" who="#komentarz">(Głos: Dlaczego nie przyjmujecie pracowników żydowskich do fabryk?)</u>
+ <u xml:id="u-48.29" who="#SRogowicz">Zaraz przejdę do tego. To jest jedno zagadnienie, gdzie jak sądzę p. sen. Dawidsohn nie miał zupełnie słuszności.</u>
+ <u xml:id="u-48.30" who="#SRogowicz">Dalej przechodzę do sprawy stosunku zatrudnionych pracowników żydów do pracowników Polaków w fabrykach państwowych. Proszę Panów, jeżeli jako przykład p. senator Dawidsohn dawał fabrykę tytoniową Szereszewskiego w Grodnie, która była własnością przemysłowców żydowskich i w chwili kiedy monopol fabrykę przejmował, w 100% byli w niej zatrudnieni robotnicy żydzi, to na miły Bóg, nie może p. sen. Dawidsohn żądać, żeby monopolowi nie wolno było wprowadzać robotników Polaków, którzy pracowali w innych fabrykach. Chcą Panowie utrzymać ten stan posiadania, żeby ta fabryka, prowadzona dziś przez Rząd, zatrudniała w 100% tylko pracowników żydowskich? To są żądania, mojem zdaniem, zupełnie niesłuszne.</u>
+ <u xml:id="u-48.31" who="#komentarz">(Głos: Pan wie bardzo dobrze, że nie chodzi o 100%.)</u>
+ <u xml:id="u-48.32" who="#SRogowicz">Ale chcę zadać jeszcze inne pytanie. P. sen. Dawidsohn powiada, że ta eksterminacyjna polityka względem żydów stosowana jest przez Rząd i przez społeczeństwo polskie. Ale ja się zapytam p. sen. Dawidsohna, dlaczego w folwarkach, będących własnością żydów w Małopolsce, służba folwarczna nie jest żydowska, tylko polska? Ja się zapytam, dlaczego w różnych domach żydowskich w Warszawie, u lekarzy, adwokatów, inżynierów, pokojówka czy kucharka nie jest żydówką tylko chrześcijanką?</u>
+ <u xml:id="u-48.33" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Czegóż to dowodzi?)</u>
+ <u xml:id="u-48.34" who="#SRogowicz">To tego dowodzi, że tak samo, jak Panom wolno odnosić się z większem zaufaniem do tej lub innej części ludności W pewnych kategorjach czynności i uważać, że lepiej gotować będzie służąca Polka, czy lepiej będzie za pługiem chodził robotnik rolny Polak — tak samo wolno i nam w ten sam sposób odnosić się do pewnych kategorji pracy, do których lepiej nadaje się Polak niż Żyd.</u>
+ <u xml:id="u-48.35" who="#komentarz">(Głos: My tylko różnic nie robimy.)</u>
+ <u xml:id="u-48.36" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: Do jakiej pracy nadaje się Żyd?)</u>
+ <u xml:id="u-48.37" who="#SRogowicz">Panowie najlepiej wiecie.</u>
+ <u xml:id="u-48.38" who="#komentarz">(Głos: Do handlu.)</u>
+ <u xml:id="u-48.39" who="#SRogowicz">Jeżeli Pan pójdzie na uniwersytet, to zobaczy Pan, na jakich wydziałach są Żydzi, a na jakich przeważnie chrześcijanie. Na medycynie np. mamy przeważającą ilość Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-48.40" who="#komentarz">(S. Dawidsohn: 22%, to nie jest przeważająca ilość!)</u>
+ <u xml:id="u-48.41" who="#SRogowicz">Reasumując, stwierdzam, że tak samo, jak Panowie się ustosunkowywujecie w swojem życiu prywatnem i gospodarczem, tak samo wolno to czynić i nam. A wszelkie skargi tego rodzaju — zresztą nie wiem, p. kolega sen. Dawidsohn mówi prawdopodobnie w imieniu syjonistów, to znaczy w imieniu nacjonalistów żydów, ja odpowiadam nie w imieniu nacjonalistów polskich, ale w imieniu tych sfer…</u>
+ <u xml:id="u-48.42" who="#komentarz">(Głos: W imieniu polskiego narodu.)</u>
+ <u xml:id="u-48.43" who="#SRogowicz">W imieniu narodu nie mam prawa jako jednostka przemawiać — ale w imieniu tych sfer, które jednak rozumieją konieczność zgodnej współpracy na jednej ziemi tych dwóch warstw obywateli, wolnych i dalekich od wszelkiej nacjonalistycznej i antysemickiej tendencji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Głos ma s. Zagleniczny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SZagleniczny">Wysoka Izbo! Zarówno p. referent, jak i szereg pp. senatorów przedstawili ciężar kryzysu, jaki obecnie Polska przeżywa. Chciałbym zwrócić uwagę na parę kwestyj, które nie były w mojem przekonaniu właściwie oświetlone. Cieszę się bardzo, że jest p. sen. Marchlewski, bo chciałem nawiązać właśnie do jego niesłychanie ciekawego przemówienia. Mianowicie p. sen. Marchlewski, wychodząc z założenia przyrodniczego, stwierdził, że oto w Polsce mamy klimat nieodpowiedni przedewszystkiem dla hodowli zboża, że my nigdy nie wyprodukujemy tak dobrego zboża, jak Argentyna, że więc należy raczej zaniechać produkcji zboża, a także produkcji buraków cukrowych, które nigdy nie wytrzymają konkurencji z trzciną cukrową, zaniechać produkcji kartofli, bo spirytus będziemy robić w laboratorjach bardzo niedługo, a natomiast poświęcić się hodowli bydła, bo klimat w Polsce jest najodpowiedniejszy dla hodowli bydła.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#SZagleniczny">Mnie się wydaje, że prof. Marchlewski teoretycznie ma zupełną słuszność we wszystkich tych punktach. Rzeczywiście, dziś trzcina cukrowa jest w tem stadjum, że nad burakiem bardzo góruje. Ale cofnijmy się trochę wstecz i przypomnijmy sobie, że trzcina cukrowa istnieje bardzo dawno, a jednak przez tyle lat myśmy zwyciężali trzcinę dzięki temu, że stosowaliśmy udoskonalone techniczne metody pracy, że jednak zdołaliśmy udoskonalić w naszym klimacie buraka tak, że stał się on znacznie więcej cukrowy niż przedtem. To dało nam przewagę nad trzciną cukrową przez szereg lat. Dziś trzcina cukrowa poszła za naszym przykładem po tej samej drodze, po drodze naukowej, udoskonalono ją, udoskonalono jej fabrykację i dzisiaj góruje ona nad nami. Ale czy my z tego powodu dziś mamy ręce założyć i zaniechać hodowli buraków? Mnie się zdaje, że nie, że trzeba dalej walczyć i szukać sposobu do zwalczenia trzciny tak, jak już kiedyś sobie poradziliśmy. Cały świat idzie po tej drodze.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#SZagleniczny">W ostatnich czasach, np. Anglja buduje coraz to nowe cukrownie. Anglja popiera cukrownictwo i rolnictwo w swoim kraju. Jeżeli porównamy nasze warunki z warunkami Anglji, to wydaje mi się, że w Anglji są gorsze warunki dla produkcji buraka i produkcji zbóż, niż u nas, jednak tam wzmacnia się ta produkcja wielokrotnie, dzięki wielkiej opiece, jaką rząd otacza rolnictwo i przemysł cukrowniczy.</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#komentarz">(Głos: Ale eksport nie popłaca?)</u>
+ <u xml:id="u-50.4" who="#SZagleniczny">A nie, tam w Anglji popiera się dla wewnętrznej konsumcji, nawet w tej chwili, przy wielkich wysiłkach wewnętrznych będą produkowali zaledwie 5% swego zapotrzebowania. Jeżeli chodzi o produkcję dla konsumcji wewnętrznej, to nie ulega wątpliwości, że trzeba użyć wszelkich wysiłków, ażeby zarówno zboże w Polsce, buraki w Polsce i spirytus w Polsce produkować. Natomiast kwestja staje się inna wtedy, jeżeli będziemy mówili o eksporcie, o konkurowaniu z produktami zagranicznemi.</u>
+ <u xml:id="u-50.5" who="#SZagleniczny">Dalej p. Senator mówił o hodowli bydła. Ja pozwolę sobie zwrócić uwagę na jeszcze jedną dziedzinę, w której my bezwzględnie nie jesteśmy w stanie konkurować. Są to mianowicie tłuszcze. Produkcja tłuszczu w krajach, mających większe naświetlenie, jest daleko tańsza niż u nas i dlatego my nie wytrzymalibyśmy konkurencji i to byłoby ujemną stroną przy produkcji trzody chlewnej, gdzie chodzi nietylko o mięso, ale i o tłuszcz.</u>
+ <u xml:id="u-50.6" who="#SZagleniczny">Ale idźmy dalej za rozumowaniem p. sen. Marchlewskiego. Otóż w Polsce mamy ciężkie warunki produkcji wszędzie, nietylko w produkcji rolnej, ale mamy trudne warunki i w produkcji przemysłowej. Przed chwilą tutaj jeden z pp. referentów mówił o trudnościach, z jakiemi się spotyka produkcja żelaza. Rzeczywiście nasze rudy żelazne są bardzo cienkie i małoprocentowe i musimy sprowadzać rudy żelazne zagraniczne, szmelc zagraniczny, a to podraża bardzo naszą fabrykację.</u>
+ <u xml:id="u-50.7" who="#SZagleniczny">Dalej mamy węgiel. Produkcja węgla znajduje się u nas w trudniejszych warunkach, niż w wielu krajach zagranicznych. Dlaczego? Dlatego, że przedewszystkiem mamy mało koksujący się węgiel, a więc nie mamy tych korzyści, które mają kopalnie przy produkowaniu koksu i odpadków gazowych, które dają bezpłatny opał. Prócz tego mamy stosunkowo płytkie pokłady, kiedy szereg innych krajów, jak np. Zagłębie Donieckie, ma pokłady niesłychanie grube, co bardzo ułatwia i potania produkcję. Dalej weźmy naftę. My musimy wiercić często do 2 kilometrów, kiedy przeważnie naftę uzyskuje się już na głębokości 200–300–400 metrów. To ogromnie podraża naszą produkcję.</u>
+ <u xml:id="u-50.8" who="#SZagleniczny">Czy z tego wszystkiego by wynikało, że należy zaniechać produkcji zboża, cukru, kartofli, węgla, żelaza, nafty i otrzymywać te towary z zagranicy? Jasne jest, że tego wniosku nie należy wyprowadzać, że przeciwnie, trzeba otoczyć tę ciężką, trudną produkcję, jaka w Polsce istnieje, odpowiednią opieką i dążyć do utrzymania wszystkich tych przemysłów i produkcji, o ile to tylko jest możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-50.9" who="#komentarz">(Głos: A wypadek wojny?)</u>
+ <u xml:id="u-50.10" who="#SZagleniczny">Zupełnie słusznie. To jest wogóle podstawą niepodległości poprostu — utrzymanie tej produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-50.11" who="#SZagleniczny">Chciałbym dalej wskazać na pewne niewłaściwe postawienie sprawy kredytu. Sprawa kredytu była przez wielu pp. senatorów omawiana tutaj, mówiono, że oto w Polsce nie było pewnych warunków politycznych, któreby ten kredyt ułatwiały, któreby budziły pewien entuzjazm Europy dla nas, a natomiast były inne warunki, które to utrudniały. Zdaje mi się, że w tem powiedzeniu jest może bardzo dużo przesady i pozwolą Panowie sobie przypomnieć, że…</u>
+ <u xml:id="u-50.12" who="#komentarz">(S. Gliwic: Największe kredyty zostały uzyskane teraz po maju.)</u>
+ <u xml:id="u-50.13" who="#SZagleniczny">... wykażę, że przecież po roku 1920 w całej Europie było do nas bardzo dużo sentymentu, rzeczywiście dużo serca, ale kieszenie się nie otwierały.</u>
+ <u xml:id="u-50.14" who="#SZagleniczny">P. sen. Motz mówił o czasach premjera Grabskiego i wspominał, że dużo kredytów było wówczas zawartych, lecz zapomniał o tem, że kredyty, zawarte za granicą za czasów p. premjera Grabskiego, były właściwie najdroższe, jak kredyt zapałczany, tytoniowy, pożyczka Dillona, były to kredyty bardzo ciężkie i uzyskane na bardzo trudnych warunkach. A natomiast, proszę Panów, kiedy się otworzyły źródła kredytów zagranicznych? One otworzyły się po wypadkach majowych. Przecież zarówno pożyczka stabilizacyjna, jak pożyczki m. Warszawy...</u>
+ <u xml:id="u-50.15" who="#komentarz">(S. Gliwic: Śląska.)</u>
+ <u xml:id="u-50.16" who="#SZagleniczny">... jak i wszystkie wielkie pożyczki dla rozmaitych przemysłów były zawarte po maju.</u>
+ <u xml:id="u-50.17" who="#komentarz">(Głos: Ale przedtem o nie traktowano.)</u>
+ <u xml:id="u-50.18" who="#SZagleniczny">Te, które były zawarte przedtem, po maju, były dane na łatwiejszych warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-50.19" who="#komentarz">(Głos: Ale były zaczęte przed majem, Panie Senatorze!)</u>
+ <u xml:id="u-50.20" who="#SZagleniczny">Chciałem z tej trybuny posła wić jasno tę sprawę.</u>
+ <u xml:id="u-50.21" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: To były pożyczki uzyskane wskutek starań Skrzyńskiego.)</u>
+ <u xml:id="u-50.22" who="#SZagleniczny">Zdaje mi się, że, jeżeli w tej chwili mamy pewne trudności kredytowe, a ma je przedewszystkiem Państwo, to może to pochodzi nie z braku zaufania do Państwa, ale przede wszystkiem z tego, że Państwo potrzebuje kredytu innego typu, potrzebuje kredytu długoterminowego. Przemysł potrzebuje również kredytu długoterminowego, to prawda, ale trzeba stwierdzić, że w tej chwili niema rynku zagranicznego otwartego dla długoterminowego kredytu. Nikt nie daje nigdzie długoterminowego kredytu, bo tak się właśnie dziś te stosunki ułożyły. Przecież Panowie wiedzą, że wielki kryzys amerykański przedewszystkiem uniemożliwił Ameryce dawanie kredytu długoterminowego, następnie zamknął dostęp i uniemożliwił go i tym krajom, które mają dziś nadmiar pieniędzy, któreby chętnie tych kredytów udzieliły, ale są w obawie, żeby ten kryzys także ich nie nawiedził i muszą bronić swoich stosunków. Następnie szereg lokalnych warunków spowodował, że w tych państwach, które dziś przepełnione są złotem, które posiadają kredyt niesłychanie tani, można otrzymać kredyt krótkoterminowy, natomiast nie można otrzymać kredytu długoterminowego.</u>
+ <u xml:id="u-50.23" who="#SZagleniczny">Otóż dlatego właśnie, jeżeli chodzi o kredyt, to brak jego dla nas nie wynika wcale ani z zaufania, ani z niezaufania. Przeciwnie, ja sądzę, a ja do pewnego stopnia zawodowo traktuję pożyczanie pieniędzy, że brak zaufania nigdy nie stoi na przeszkodzie w otrzymywaniu kredytów w ostatnich czasach.</u>
+ <u xml:id="u-50.24" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-50.25" who="#SZagleniczny">Natomiast gdy chodzi o kredyty długoterminowe, to tych ani my, ani inne kraje nie dostaną, bo dziś niema rynku na długoterminowe kredyty. I to jest nieszczęście. Trzeba się z tem pogodzić.</u>
+ <u xml:id="u-50.26" who="#SZagleniczny">Dalej, gdy chodzi o nasze stosunki, to naturalnie one są ogromnie utrudnione tem jeszcze, że u nas kapitalizacja jest niesłychanie słaba i to jest jedna z naszych największych bolączek. Dlaczego zaś niema kapitalizacji? Bo gospodarkę ogólno-państwową mamy źle nastawioną. Wielokrotnie miałem zaszczyt to przytaczać i w moim referacie zeszłorocznym i teraz z grubsza, że przemysł i produkcja w całym świecie cieszy się wielką opieką i pomocą państwa. W ostatnim budżecie francuskim jest wstawiona 5-miljardowa suma na poparcie gospodarstwa narodowego. My nie dysponujemy tak wielkiemi sumami na ten cel. My może zanadto zabrnęliśmy w przedsiębiorstwach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-50.27" who="#SZagleniczny">I tu dochodzę do tego błędu zasadniczego naszej polityki ogólnej, jakim jest gospodarka przedsiębiorstw państwowych. P. s. Januszewski już przedstawił te rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-50.28" who="#SZagleniczny">Zdaje mi się, że dziś już co do tego, że przedsiębiorstwa państwowe za dużo rozbudowane są szkodliwe, jesteśmy wszyscy w zgodzie. I wydaje mi się, że to jest jeden z powodów, dlaczego ta kapitalizacja wewnętrzna maleje, bo bardzo dużo wydaje się na przedsiębiorstwa państwowe… Niedawno była wystawa w Ameryce i jakiś dowcipniś tak scharakteryzował postęp maszynizmu, do jakiego Ameryka obecnie doszła. Oto powiada, że widział maszynę, która zabija wołu, następnie tego wołu dzieli, ćwiartuje, zdziera z niego skórę, z tej skóry robi but na lewą nogę, z mięsa robi kotlety, następnie te kotlety trawi i wyrzuca. To była ta samowystarczalność, posunięta do skrajności. I proszę Panów, zdaje mi się, że przedsiębiorstwa państwowe mają także samowystarczalność posuniętą do krańca. Same pracują na siebie, nic nikomu z tego nie przychodzi, nic Państwu nie odrzucają, a wszystko, co zarobią, to zjedzą. Zdaje mi się, że tu jest konieczna racjonalizacja tych rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-50.29" who="#SZagleniczny">Czy możemy iść po tej drodze, jaką wskazuje p. s. Januszewski, to znaczy utworzyć bank, któryby tem rządził? Jabym na to się nie zgodził, ale natomiast zgodziłbym się z p. s. Januszewskim, że trzeba utworzyć oddzielną organizację. Nie powiem, żebyśmy mieli zmienić właściciela, ale kierunek i sposób gospodarki. To są zasadnicze rzeczy. Myśmy widzieli przecież w roku zeszłym, jak Polmin, przedsiębiorstwo państwowe, przez Państwo finansowane, mające monopol zakupu ropy bratowej, nie mógł tej ropy zakupić, bo nie miał na to pieniędzy przez parę miesięcy. Tu wydaje się jednak, że ta wada organizacji jest tem, co gubi przedsiębiorstwa państwowe. Mamy przykład, że przedsiębiorstwa państwowe, prowadzone przez najlepszych kierowników, wskutek zasadniczego błędu organizacji nie mogą dawać zysków, nie mogą przynosić dochodów. Wydaje mi się, że jest koniecznością uregulowanie sprawy przedsiębiorstw państwowych. I wydaje mi się, że sprawa ta jest niesłychanie ważna, pierwszorzędna dla życia gospodarczego Państwa. Tu godzę się z s. Sokołowskim, który powiedział, że powinien być opracowany program gospodarczy państwowy. Wydaje mi się, że jest koniecznością zdać sobie sprawę, co my mamy i jak tem w obecnych warunkach powinniśmy dysponować.</u>
+ <u xml:id="u-50.30" who="#SZagleniczny">Fakt zgodności tego poglądu z p. s. Sokołowskim przypomina mi inny objaw. Bardzo uważnie przysłuchiwałem się całej dyskusji, a przedewszystkiem głosom z obozu przeciwnego i oto z przyjemnością stwierdzam, że kiedy poprzednio z obozu tego padały wycieczki przeciw fabrykantom, przemysłowcom, to teraz tych wycieczek niema. Bieda nas pogodziła. I tu można stwierdzić raz jeszcze, że to co nas przemysłowców i robotników dzieli, to są zyski i podział zysków. Ale przedewszystkiem musimy wspólnie dojść do zysków, wypracować wspólnie zyski, a dopiero potem będziemy mogli mówić o podziale.</u>
+ <u xml:id="u-50.31" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Dyskusja wyczerpana. Głos ma sprawozdawca s. Januszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#SJanuszewski">Chciałbym kilka słów odpowiedzieć s. Zaglenicznemu. Nie chciałbym, żeby tu pozostało wrażenie, że opinja jest tak zgodna co do tego, że przedsiębiorstwa państwowe źle pracują, względnie, że zysków nie dają, żeby była również opinja niejasna co do tego, że Państwo, jako przedsiębiorca, za daleko się posunęło.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#SJanuszewski">Otóż co do pierwszej sprawy muszę stwierdzić i z bilansu Ministerstwa Przemysłu i Handlu można to zobaczyć, że przedsiębiorstwa administrowane w tym resorcie zyski dają...</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#komentarz">(Głos: Małe.)</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#SJanuszewski">... tylko, że te zyski idą na dalsze inwestycje i polepszenie warsztatów produkcyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#komentarz">(Głos: To jest ta kapitalizacja.)</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#SJanuszewski">Nie jest to jednakowoż winą Państwa i Rządu naszego. Myśmy odziedziczyli te przedsiębiorstwa w stanie bardzo zniszczonym, więc musiało się pewne duże kapitały dać na zorganizowanie i odbudowę.</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#SJanuszewski">Pozatem, przepatrując wszystkie przedsiębiorstwa, które są własnością Państwa, możnaby powiedzieć, że bardzo mała ilość tych przedsiębiorstw jest jednakowoż taka, której Państwo mogłoby się pozbyć, większą część — powiedziałbym 90% tych przedsiębiorstw — musi Państwo zatrzymać w swoich rękach, jako przedsiębiorstwa potrzebne dla obrony Państwa, lub jako przedsiębiorstwa, na któreby się nie znalazło prywatnego kapitału. Słuszne jest tylko, i tu zgadzam się z s. Zaglenicznym i to była opinją całej Komisji, że trzeba formę organizacyjną tych przedsiębiorstw jak najprędziej zmienić. Dlatego też jak najusilniej prosiłbym p. Ministra Przemysłu i Handlu, żeby zwrócił uwagę na naszą rezolucję i jak najprędzej tę ankietę o przemyśle zorganizował.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#WicemarszałekHałuszczynski">Przechodzimy do następnego punktu porządku dziennego: Preliminarz budżetowy Ministerstwa Komunikacji. Głos ma sprawozdawca s. Przybylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#SPrzybylski">Wysoki Senacie! W drukowanem sprawozdaniu, które znajduje się w rękach czcigodnych członków Wysokiej Izby, są przedstawione w ogólnych zarysach i datami statystycznemi zobrazowane wyniki prac Ministerstwa Komunikacji w dziedzinie rozwoju i usprawnienia kolejnictwa polskiego. Poruszyłem tam także szereg aktualnych problemów z tej dziedziny. Nie chcąc się powtarzać, pragnę w sprawozdaniu ustnem poprzestać na rozpatrzeniu tematu, obecnie najbardziej aktualnego, którego rozważenie przez Wysoką Izbę przy uchwalaniu budżetu na rok 1930/31 uważam za konieczne. Temat ten narzuca nam obecna sytuacja gospodarcza oraz ścisły związek, jaki zawsze zachodzi między kolejami a położeniem gospodarczem kraju, który one obsługiwać mają. Chodzi o wzajemne oddziaływanie kolei i życia gospodarczego w czasach depresji gospodarczych, względnie w czasie gospodarczych przesileń.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#SPrzybylski">Życie gospodarcze kraju w chwili obecnej wykazuje pewne zjawiska ujemne, które mają wprawdzie charakter przejściowy, ale zasługują na baczną uwagę obu Izb parlamentarnych, Rządu i całego narodu, nietylko dlatego, że ich napięcie wciąż rośnie i zaczyna już być groźne, ale także przez wzgląd na to, że zataczają one kręgi coraz szersze i coraz głębsze rany zadają krajowym warsztatom pracy. Zjawisk tych nie będę bliżej omawiał, gdyż są one Wysokiej Izbie dobrze znane. Ich jądro tkwi we współczesnym układzie stosunków gospodarczych świata, a u nas przedewszystkiem w złem położeniu rolnictwa; dają się one odczuwać coraz dotkliwiej także reszcie krajowych warsztatów pracy, a więc przemysłowi, handlowi, rzemiosłu, instytucjom bankowym i kredytowym, oraz szerokim rzeszom pracujących.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#SPrzybylski">Zanik siły konsumcyjnej szerokich warstw ludności zniewala krajowe warsztaty pracy do znacznego ograniczania lub nawet zaprzestania tej produkcji, a więc także do znacznych redukcji liczby pracowników fizycznych i umysłowych, zakreśla handlowi zbyt ciasne granice, wywołuje coraz większy kryzys płatniczy i kredytowy, czemu towarzyszy rosnąca wciąż skala protestów wekslowych i upadłości i ruina licznych warsztatów pracy. Równowaga pomiędzy zdolnością wytwórczą krajowych warsztatów pracy, a zdolnością spożycia szerokich warstw ludności, a zatem także równowaga między spożyciem a wytwórczością, są na pewien czas zachwiane, co jest właśnie znamieniem przesilenia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#SPrzybylski">Jeżeli się zważy, że rozwój kolei jest wprawdzie z jednej strony główną przyczyną olbrzymiej i szybkiej ewolucji życia gospodarczego, ale z drugiej strony stał się możliwy tylko wskutek wielkiego wzrostu produkcji i potrzeb wymiany dóbr w przestrzeni, jeżeli się nadto weźmie pod uwagę, że w dobie dzisiejszej koleje są niezbędnem i głównem narzędziem wyrównania wytwórczości i spożycia w przestrzeni, to z obu tych przesłanek wypływa logicznie wielkość wpływu przesileń gospodarczych na gospodarkę kolejową oraz wpływu kolei na przebieg przesileń gospodarczych, a więc także rola, jaka kolejom wobec przesileń gospodarczych w udziale przypada.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#SPrzybylski">Przesilenia częściowe mogą być dla kolei nawet korzystne, jeżeli np. z powodu złych żniw w kraju kolej przywozi większe ilości zboża z zagranicy. Natomiast jeżeli przesilenie odbija się na całem gospodarstwie krajowem, to spadek zdolności konsumcyjnej ludności i wywołane przezeń ograniczenie produkcji zmniejsza także rozmiary wymiany dóbr w przestrzeni, a więc wywołuje spadek przewozów towarowych i redukuje wpływy kolejowe z przewozu towarów.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#SPrzybylski">O ile kraj nie jest dostatecznie nasycony potrzebną siecią kolejową, przesilenie gospodarcze w kraju pociąga za sobą zwolnienie tempa rozbudowy kolei wskutek pogorszenia się jej stosunków finansowych oraz pod wpływem wzrastających trudności w uzyskaniu krajowego lub obcego kapitału na inwestycje. Natomiast budowa linji kolejowych, już rozpoczętych, odbywa się zwykle mimo panującego kryzysu, o ile szybkie ich ukończenie ma podnieść dochodowość kolei lub do częściowego złagodzenia przesilenia się przyczynić. Na tem stanowisku stanął także Sejm i Rząd, ograniczając znacznie program prac inwestycyjnych w nadchodzącym okresie budżetowym, a koncentrując wysiłek inwestycyjny na dalszą budowę już rozpoczętych linji kolejowych, przedewszystkiem zaś na ukończenie odcinków magistrali Gdynia — Zagłębie węglowe, której wielkie znaczenie i obecny stan robót przedstawiłem już w sprawozdaniu drukowanem.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#SPrzybylski">Depresja gospodarcza wpływa ujemnie także na ruch osobowy na kolejach. Nie wywołuje ona wprawdzie zawsze spadku ilości podróżnych, ale zawsze pociąga za sobą zwolnienie tempa wzrostu ruchu osobowego co do ilości podróżnych i co do przejechanych pasażero-kilometrów, tudzież odpływ podróżnych z klas droższych do tańszych, co razem wpływa na zwolnienie tempa wzrostu lub nawet zmniejszenie wpływu z przewozu osób. I tak na Polskich Kolejach Państwowych wynosiły wpływy z przewozu osób w listopadzie 1929 r. około 30 milj. zł, w grudniu 1929 r. około 31 milj. zł (ruch świąteczny), a w styczniu 1930 r. tylko 27 milj. zł. Tak samo ilość pociągo-kilometrów, która w grudniu 1929 r. wynosiła 5.387.758, spadła już w styczniu 1930 r. na 5.349.004. W lutym 1930 r. nastąpił tak gwałtowny dalszy spadek ruchu osobowego, że Ministerstwo Komunikacji musiało wstrzymać przy końcu lutego b. r. bieg wielu pociągów pasażerskich.</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#SPrzybylski">Większy i wyraźniejszy wpływ wywiera depresja gospodarcza na ruch towarowy, wywołując absolutny spadek przewozów towarowych, tak, że statystykę ruchu towarowego można uważać za gospodarczy barometr.</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#SPrzybylski">Stwierdza to także statystyka naszych kolei.</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#SPrzybylski">I tak ogólna praca wagonów towarowych wynosiła w październiku 1929 r. na dzień kalendarzowy 21.327 wagonów 15-tonowych, w listopadzie 1929 r. 20.681 takichże wagonów, w grudniu 1929 r. 17.000, w styczniu 1930 r. 13.640, a w pierwszej dekadzie lutego 1930 r. 11.930.</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#SPrzybylski">Te wszystkie przejawy ruchu kolejowego, które towarzyszą przesileniom gospodarczym, t. j. zwolnienie tempa wzrostu lub nawet spadek ruchu osobowego, odpływ podróżnych z klas droższych do tańszych i absolutny spadek przewozów towarowych, znajdują odbicie we wpływach eksploatacyjnych kolei, które się obniżają. W wolniejszem tempie, t. j. znacznie później odbija się przesilenie gospodarcze w rozchodach kolejowych, które narazie, zwłaszcza w rozchodach osobowych, pozostają jeszcze na dawniejszym poziomie, co wywołuje podniesienie, a więc pogorszenie się współczynnika eksploatacji. Lata depresji gospodarczej wykazują zawsze najwyższy współczynnik eksploatacji, co znów odbija się ujemnie na nadwyżce wpływów eksploatacyjnych, na rencie, na kapitale zakładowym i na wysokości długów.</u>
+ <u xml:id="u-54.11" who="#SPrzybylski">Liczne dowody statystyczne na poparcie tez, które powyżej przytoczyłem, podaje niemiecki ekonomista Offenberg w swej książce p. t. „Konjunktur und Eisenbahn” i przychodzi w końcu do stwierdzenia, że fale konjunkturalne odbijają się w finansach kolejowych, a w szczególności z pewnem opóźnieniem we wpływach, jeszcze później w rozchodach, bardzo ostro we współczynniku eksploatacji, w nadwyżce wpływów eksploatacyjnych i w rencie, zaledwie dostrzegalnie w kapitale zakładowym, a wyraźniej w długach kolejowych.</u>
+ <u xml:id="u-54.12" who="#SPrzybylski">Zgodnie z powyższą tezą obecne ostre stadjum depresji gospodarczej znajdzie niewątpliwie po niejakim czasie wyraz we wpływach eksploatacyjnych kolei. Już obecnie można w tym kierunku stwierdzić pewne niepokojące przejawy, które zdają się być zaczątkiem owego ujemnego oddziaływania przesilenia gospodarczego na kolejowe finanse. I tak wpływy z przewozów towarowych wynosiły w listopadzie 1929 r. około 103.500.000 zł, w grudniu 1929 r. około 96.500.000 zł, a w styczniu 1930 r. około 74.500.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.13" who="#SPrzybylski">Przechodzę obecnie do omówienia drugiej strony zagadnienia, t. j. do przedstawienia wpływu, jaki koleje wywierają lub wywierać mogą na przesilenia gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-54.14" who="#SPrzybylski">Pomijam nieaktualny w stosunkach naszych przypadek, że koleje, słabe finansowo, skutkiem złej konjunktury bankrutują, i że ich bankructwo pociąga za sobą silne wstrząśnienia w osłabionem przesileniem życiu gospodarczem kraju. Lecz nawet niezależnie od powyższej ewentualności koleje mogą panujące przesilenie gospodarcze znacznie zaostrzyć lub nowe wywołać. Wynika to znowu z istoty kolei, jako najważniejszego środka wymiany dóbr w przestrzeni, oraz z istoty przesilenia gospodarczego, które, jak wspomniałem, powstaje wskutek zwichnięcia równowagi między produkcją a konsumcją, a więc skutkiem tego, że wyrównanie między produkcją a konsumcją pod względem ilości, czasu lub przestrzeni znacznie szwankuje, i to przez dłuższy okres czasu.</u>
+ <u xml:id="u-54.15" who="#SPrzybylski">Gdyby koleje skutkiem zdarzeń elementarnych, skutkiem strajku, braku taboru, zatarasowania linji lub z innych przyczyn nie były w stanie przez dłuższy czas spełniać swoich zadań co do wymiany dóbr w przestrzeni, musiałoby zachwianie równowagi między wytwórczością a spożyciem przybrać charakter kryzysu gospodarczego, który może być przejściowy, albo też nawet zatoczyć szersze kręgi. Ten sam skutek może wywołać mylna polityka taryfowa, np. podniesienie stawek taryfowych na przewóz towarów w okresie silnej depresji gospodarczej, które, podrażając przewóz towarów nad miarę panujących stosunków gospodarczych, sztucznie utrudnia wymianę dóbr w przestrzeni i zmniejsza ilość przewozów towarowych. Licznych przykładów takich przesileń gospodarczych, wywoływanych mylną polityką taryfową kolei, dostarcza historja kolejnictwa Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z powodu niezdrowych podstaw finansowych tamtejszych kolei i z powodu bardzo zaciętych nieraz walk taryfowych między zarządami kolejowemi, które ze sobą konkurują.</u>
+ <u xml:id="u-54.16" who="#SPrzybylski">Z drugiej strony jednak koleje mogą odwracać niebezpieczeństwo zbliżającego się przesilenia gospodarczego, zwłaszcza jeżeli ono jest częściowe, t. j. dotyka tylko pewnych części obszaru państwa, lub tylko niektórych gałęzi przemysłu czy rolnictwa. Stąd wynika jeden z najważniejszych lecz także najtrudniejszych obowiązków kolei państwowych, a mianowicie obowiązek szybkiego dostosowania się do pogarszającej się sytuacji gospodarczej kraju w drodze odpowiedniej polityki taryfowej oraz przez należyte dostawianie taboru wagonów towarowych.</u>
+ <u xml:id="u-54.17" who="#SPrzybylski">W przypadkach przesileń gospodarczych, które obejmują całe życie gospodarcze kraju, środki te oczywiście nie są w stanie przesilenia gospodarczego zahamować, w każdym jednak razie wpływają na jego złagodzenie i ułatwiają proces skrzepiania się krajowych sił gospodarczych i wzrostu ich odporności w walce z przyczynami, z których przesilenie gospodarcze wyrosło.</u>
+ <u xml:id="u-54.18" who="#SPrzybylski">Zrozumienie przez Rząd i trafne ujęcie powyższych zadań, jakie przypadają kolejom państwowym w okresie przesilenia gospodarczego, musimy stwierdzić w obydwóch kierunkach, które powyżej zaznaczyłem, to jest tak w dziedzinie polityki taryfowej, jako też w dziedzinie taboru kolejowego.</u>
+ <u xml:id="u-54.19" who="#SPrzybylski">Pomimo, że stan finansowy Polskich Kolei Państwowych w związku z obecnem przesileniem gospodarczem jest niepomyślny, Ministerstwo Komunikacji celem przyjścia z pomocą sferom rolniczym, a w części także sferom przemysłowym wprowadziło w drugiej połowie lutego r. b. w dziedzinie przewozów towarowych niektóre ulgi taryfowe, z których wymienię najważniejsze:</u>
+ <u xml:id="u-54.20" who="#SPrzybylski">1) dla przewozu zboża w ziarnie i roślin strączkowych z południowo-wschodniej połaci Państwa, a więc z Małopolski i Wołynia ze względu na ich niekorzystne położenie geograficzne, t. j. ze względu na wielką odległość ich od rynków zbytu, zaprowadzono tak dla obrotu wewnętrznego jak również dla wywozu taryfę różniczkową z opustem około 20% w porównaniu z taryfami obowiązującemi;</u>
+ <u xml:id="u-54.21" who="#SPrzybylski">2) na wywóz ziemniaków świeżych przez granicę lądową ze wszystkich dzielnic Państwa przy znano zniżkę opłat przewozowych około 20%;</u>
+ <u xml:id="u-54.22" who="#SPrzybylski">3) przewozy otrąb na paszę tak wewnątrz kraju jak również na eksport przez granicę suchą uzyskały zniżkę 10%-ową od taryf obowiązujących;</u>
+ <u xml:id="u-54.23" who="#SPrzybylski">4) na wywóz trzody chlewnej wobec niedostatecznej ilości wagonów specjalnych, dwupodłogowych, zaprowadzono narazie zastępczość jednego wagonu specjalnego przez dwa wagony zwykłe z obliczeniem przewoźnego za połowę powierzchni podłóg obu użytych wagonów, w najbliższym zaś czasie dla takich przewozów w wagonach zastępczych prowadzi się również 30%-ową zniżkę przewoźnego, z której obecnie korzystają przewozy w wagonach t. zw. kratówkach;</u>
+ <u xml:id="u-54.24" who="#SPrzybylski">5) celem obniżenia kosztów paliwa dla przemysłu włókienniczego w Łodzi zaprowadzono dla przesyłek miału węglowego z Zagłębia Śląskiego i Dąbrowskiego klasę 20, najniższą z klas taryfowych normalnych, która zniża koszt przewozu dla tego rodzaju paliwa o 20% w porównaniu z taryfą wyjątkową, zbudowaną na podstawie wartości handlowej towaru przy uwzględnieniu potrzeb ekonomicznych;</u>
+ <u xml:id="u-54.25" who="#SPrzybylski">6) przemysł włókienniczy otrzyma ponadto jeszcze zniżkę taryfową dla eksportu tkanin bawełnianych i przędzy bawełnianej o jedną klasę, co daje naogół około 12% zniżki w porównaniu z normalną klasą taryfową, dostosowaną do handlowej wartości tkanin;</u>
+ <u xml:id="u-54.26" who="#SPrzybylski">7) dla hut, położonych przy stacji Częstochowa, obniżono taryfy na przewóz węgla i koksu z kopalni śląskich i dąbrowieckich o 10%;</u>
+ <u xml:id="u-54.27" who="#SPrzybylski">8) dla przemysłu ceramicznego krajowego udzielono ulgi taryfowej na przewóz naczyń i wyrobów z fajansu i kamionku, tak dla przesyłek wewnątrz kraju, jak również dla eksportu. Mianowicie obniżono taryfę wyjątkową, dostosowaną do normalnych warunków ekonomicznych, o dalsze dwie klasy, co w rezultacie przynosi zniżkę kosztów przewozu od 15 do 20%.</u>
+ <u xml:id="u-54.28" who="#SPrzybylski">Pozatem drobniejsze ulgi taryfowe albo są już wprowadzone w życie, albo też znajdują się narazie w stadjum rozważań.</u>
+ <u xml:id="u-54.29" who="#SPrzybylski">Czasu dawniejszego, bo już grudnia 1929 roku, sięga zfinalizowanie przez Ministerstwo Komunikacji starań o zabezpieczenie na szereg lat częściowego uzupełniania taboru kolejowego w drodze umowy ze S. A. Lilpop, Rau i Loewenstein. Umowę tę omówiłem już w sprawozdaniu drukowanem. Dziś ograniczę się więc do naszkicowania dodatnich stron tej umowy dla obecnego przesilenia gospodarczego. Poza przyspieszeniem zaopatrzenia kolei w tabor kolejowy wykonanie tej umowy zasili rynek wewnętrzny kapitałami amerykańskiemi w sumie 20–25 miljonów dolarów, przyczyni się do wzmożenia produkcji krajowej i do rozszerzenia możności eksportowej krajowych warsztatów pracy, co wpłynie łagodząco na wzrost bezrobocia, — a nadto otworzy drogę dla dalszego przypływu kapitałów zagranicznych. Wykonanie tej umowy odciąży nadto kredyty P. K. P. o 20 miljonów złotych. W dziale 4 rozdział 3 par. 2 preliminowano na zakup wagonów sumę 39.700.000 zł, z czego około 20 miljonów było przeznaczone dla Spółki Lilpop, Rau i Loewenstein. Skutkiem zawarcia powyższej umowy z tą spółką ta suma 20 miljonów staje się wolna, i zgodnie z art. 7 ustawy skarbowej Minister Skarbu będzie mógł ją przenieść w obrębie działu 4 na inne paragrafy celem użycia ich na inne wydatki inwestycyjne, a więc celem uzupełnienia preliminowanych kredytów na budowę nowych linji kolejowych, rozbudowę węzłów i stacji tudzież na inne inwestycje.</u>
+ <u xml:id="u-54.30" who="#SPrzybylski">Koleje mogą jednak także jeszcze w inny sposób wpływać na łagodzenie przesileń gospodarczych, dzięki swej zdolności wpływania na wyrównanie gospodarczych konjunktur. Zdolność tę posiadają koleje, będąc największymi odbiorcami krajowego przemysłu. W swoim charakterze koleje są w stanie wywierać wpływ bezpośredni w kierunku wyrównywania konjunktur, a w razie złej konjunktury, która wywołuje zastój w przemyśle, mogą koleje przez powiększenie swoich zamówień dać tym warsztatom przemysłowym, które są dostawcami kolei, zatrudnienie i zarobek, przez co pośrednio zmniejsza się w kraju bezrobocie, a bezpośrednio i pośrednio zwiększa się spożycie.</u>
+ <u xml:id="u-54.31" who="#SPrzybylski">W pełnem zrozumieniu tego ważnego, a w obecnych stosunkach finansowych kolei trudnego zadania, postanowił Rząd przyjść życiu gospodarczemu w kraju z pomocą przez pomnożenie zamówień rządowych i utworzył w tym celu przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu specjalną komisję, która ma się zająć unormowaniem tych zamówień. Ministerstwo Komunikacji przedłożyło tej komisji program wykonania dostaw na rok budżetowy 1930/31, obejmujący większe ilości wyrobów skórzanych, materjałów budowlanych, cementu, materjałów opałowych, wyrobów przemysłu chemicznego, hutniczego, metalowego, włókienniczego i taboru kolejowego. Byłoby wskazanem, ażeby program ten został jaknajrychlej zatwierdzony i zakomunikowany odnośnym zakładom przemysłowym, by one mogły na czas przystosować do niego swoje programy produkcji i programy redukcji pracowników na czas zrewidować.</u>
+ <u xml:id="u-54.32" who="#SPrzybylski">W świetle powyższych uwag, a w szczególności uwag, zawartych w pierwszej części moich wywodów, które dotyczyły wpływu przesilenia gospodarczego na ruch kolejowy i na wpływy z przewozu osób i towarów, należy ocenić wnioski Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu, które imieniem większości tej Komisji Wysokiej Izbie przedłożę.</u>
+ <u xml:id="u-54.33" who="#SPrzybylski">W dziale 2, rozdział 1 § 1 „Przewóz osób” preliminowano w pierwotnem przedłożeniu rządowem sumę 403.200.000 zł. Sejm podniósł ją o 11.500.000 zł, Rząd zaś wnosi obecnie o obniżenie tej sumy o 10.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.34" who="#SPrzybylski">W poprzednich moich wywodach przedstawiłem wpływ, jaki wywiera depresja gospodarcza na ruch osobowy na kolejach, a w szczególności wskazałem na to, że pociąga ona za sobą zawsze zwolnienie tempa wzrostu ruchu osobowego, a czasem nawet absolutny spadek ilości podróżnych, jak również jest przyczyną odpływu podróżnych z klas droższych do tańszych, co wszystko wywołuje albo tylko zwolnienie tempa wzrostu, albo nawet zmniejszenie wpływów z przewozu osób. Powołałem się również na to, że na Polskich Kolejach Państwowych wpływy z przewozu osób od listopada 1929 r., kiedy wynosiły około 30.000.000 zł, w styczniu b. r. spadły na 27.000.000 zł, oraz, że w lutym b. r. nastąpił dalszy i to tak gwałtowny spadek ruchu osobowego, że Ministerstwo Komunikacji musiało już przy końcu lutego wstrzymać bieg wielu pociągów pasażerskich.</u>
+ <u xml:id="u-54.35" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-54.36" who="#SPrzybylski">Wobec tych przesłanek można żywić uzasadnione wątpliwości, czy w okresie budżetowym 1930/31 da się osiągnąć z przewozu osób suma wpływów, którą preliminarz rządowy przewidywał. Podniesienie jej aż o 11.500.000 zł uznać należy dlatego za nierealne i należy przyjąć zaproponowane obecnie przez Rząd obniżenie sumy, uchwalonej przez Sejm o 10 miljonów zł, jako leżącej bliżej sfery prawdopodobieństwa.</u>
+ <u xml:id="u-54.37" who="#SPrzybylski">W dziale 2, rozdział 1, § 3 „Przewóz towarów” preliminarz rządowy przewidywał sumę 1.139.500.000 zł, Sejm podniósł ją o 17.000.000, Rząd wnosi o obniżenie sumy uchwalonej przez Sejm o 7 miljonów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-54.38" who="#SPrzybylski">Podwyżka, którą uchwalił Sejm, składa się z 2 pozycyj, a mianowicie z sumy 2,700.000 zł, która eskontuje zgóry proponowane przez sprawozdawcę budżetowego Sejmu podwyższenie taryfy ulgowej na węgiel, wywożony przez Gdańsk i Gdynię o 30 groszy od tonny, oraz sumy 15 miljonów złotych, którą Sejm oparł na przewidywaniu, iż nowa taryfa towarowa w porównaniu z poprzednią zwiększy wpływy o 14%, podczas gdy w przedłożeniu rządowem przewidywano wzrost wpływów tylko o 12%.</u>
+ <u xml:id="u-54.39" who="#SPrzybylski">Jest rzeczą notoryczną, że niezwyczajnie łagodna zima tegoroczna zmniejszyła znacznie zapotrzebowanie na węgiel tak na rynku wewnętrznym, jako też zagranicą. Eksport węgla z kopalń górnośląskich, który w grudniu 1929 r. wynosił 998.763 ton, spadł w styczniu b. r. na 941.412 ton, a w lutym b. r. na 732.598 ton. Stoimy w przededniu zawarcia z Niemcami traktatu handlowego, który przed polskiemi kopalniami węgla w odległości kilkudziesięciu kilometrów otworzy rentowny rynek zbytu dla około 350.000 ton miesięcznie, wiadomo zaś z drugiej strony, że wywóz węgla przez Gdańsk i Gdynię jest połączony ze znacznemi ofiarami finansowemi przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-54.40" who="#SPrzybylski">Utrzymanie względnie wzmożenie tego ostatniego wywozu leży nietylko w interesie ekspansji gospodarczej polskich kopalń węgla i w interesie zdobycia w tym celu nowych rynków zbytu, ale przedewszystkiem w ogólnym interesie Państwa, gdyż przyczynia się w wybitnym stopniu do aktywizacji bilansu handlowego, zyskuje dla gospodarstwa narodowego waluty i dewizy obce, przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia w kraju, a jest niezbędne dla podniesienia znaczenia i dla pełnego wyzyskania Gdyni jako portu oraz do pełnego wyzyskania linji kolejowych, które łączą i które w przyszłości łączyć mają porty polskie z zagłębiem węglowem. Także kolej jest silnie zainteresowana w utrzymaniu i wzmożeniu tego eksportu, gdyż, ponosząc narazie ofiary w postaci taryfy ulgowej w czasie, kiedy polski przemysł węglowy walczy o zdobycie nowych rynków zbytu, zapewnia sobie przez to na przyszłość wielkie i stałe wpływy, które z eksportu tego ciągnąć będzie wtedy, gdy polski przemysł węglowy na zdobytych rynkach północnych się utrwali i kiedy obecną walkę o ich zdobycie uwieńczy porozumienie węglowe z Anglją i Niemcami. Porozumienie to zapewni nietylko polskim kopalniom stały zbyt wielkich ilości węgla na rynkach północnych po cenach stałych, ale także polskim kolejom żelaznym da możność i gwarancję pełnego wyzyskania linji i urządzeń kolejowych, a więc obniżenia kosztów własnych ruchu, otwierając im zarazem stałe i obfite źródło wpływów z masowych przewozów węgla.</u>
+ <u xml:id="u-54.41" who="#SPrzybylski">W tym stanie rzeczy wysunięty przez Sejm projekt podwyższenia taryfy eksportowej przez Gdańsk i Gdynię nie jest pomysłem, któryby można uznać za korzystny dla gospodarki narodowej ani dla gospodarki finansowej Polskich Kolei Państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-54.42" who="#SPrzybylski">Również dalszą podwyżkę wpływów z przewozu towarów o 15.000.000 zł uznała Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu za nierealną.</u>
+ <u xml:id="u-54.43" who="#SPrzybylski">Tak w drukowanem sprawozdaniu jak również w dzisiejszych moich wywodach starałem się wykazać, że przesilenie gospodarcze wywołuje absolutny spadek przewozów towarowych i że prawdziwość tej tezy stwierdza niezbicie także statystyka naszych kolei, dotycząca tak ruchu towarowego jako też wpływów z przewozów towarowych w ostatnich miesiącach, wykazująca znaczny spadek w tych obydwu kierunkach. Okoliczności te nie pozwalają zatem na podzielanie optymizmu, wyrażonego w uchwale Sejmu, i każą skłaniać się raczej ku wnioskowi Rządu o obniżenie uchwalonej przez Sejm sumy wpływów z przewozu towarów o 7.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.44" who="#SPrzybylski">Pozostaje jeszcze do omówienia redukcja sumy 772.000 zł, preliminowanej przez Rząd w dziale 1 b, „Żegluga powietrzna”, § 11 „Instytut Badań Technicznych lotnictwa”, z której Sejm skreślił 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.45" who="#SPrzybylski">Znaczenie i rozwój lotnictwa w Polsce omówiłem już w sprawozdaniu drukowanem. Ze sprawozdania tego wynika, że niskość kwot, preliminowanych na rzecz żeglugi powietrznej w Polsce, w żadnym nie stoi stosunku ani do ważności problemu lotnictwa cywilnego, ani do ogromu zadań, jakie ono ma u nas do spełnienia, ani też do sum, jakie na ten cel preliminują inne państwa. Również starałem się wykazać, że dziedzina badań technicznych nad lotnictwem jest u nas stale zaniedbywana z powodu braku odpowiednich kredytów, podczas gdy podstawą każdej nowej gałęzi technicznej są właśnie laboratorja i badania naukowe, którym wspomniany Instytut może oddać wielkie usługi. Powyższe rozważania skłoniły Komisję Skarbowo-Budżetową Senatu do uchwalenia wniosku o restytuowanie proponowanej w przedłożeniu rządowem sumy 772.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-54.46" who="#SPrzybylski">W imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu przedkładam zatem wniosek: Wysoki Senat raczy uchwalić preliminarz budżetowy część 11 w brzemieniu ustalonem przez Sejm z następującemi zmianami: a) Administracja. Wydatki zwyczajne. W dziale Ib § 11 „Instytut badań technicznych lotnictwa” kwotę zł 672.000 uchwaloną przez Sejm zwiększa się o 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.47" who="#SPrzybylski">B. Przedsiębiorstwa. Wpływy zwyczajne. W dziale II rozdział I § 1 „Przewóz osób” uchwaloną przez Sejm kwotę 414.700.000 zł zmniejsza się o 10.000 000 zł. W dziale II rozdział I § 3 „Przewóz towarów” uchwaloną przez Sejm kwotę 1.157.200.000 zł zmniejsza się o 7.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.48" who="#SPrzybylski">Proszę o przyjęcie sprawozdania komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Lempke.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#SLempke">Wysoki Senacie! Mamy zatwierdzić budżet Ministerstwa Komunikacji, budżet, który stanowi tysiąc siedemset kilkadziesiąt miljonów. Rzecz oczywista, że niepodobna, zwłaszcza w tej chwili, omawiać szczegółowo całej gospodarki kolejowej, ale same cyfry wskazują na to, że to jest jeden z największych resortów gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#SLempke">Przedewszystkiem kiedy w budżecie zauważyłem liczbę miljarda siedemset kilkudziesięciu miljonów, a jednocześnie wziąłem do ręki budżet ministerstwa komunikacji, a raczej przedsiębiorstwa skomercjalizowanych kolei niemieckich, zwróciłem uwagę na dochód, jaki dają koleje niemieckie. Otóż w 1928 roku dochód kolei niemieckich wynosił 5.200 miljonów, co po przeliczeniu na złote wynosi około 10,5 miljarda złotych polskich. Długość sieci kolei niemieckich oczywiście jest znacznie większa od naszych, albowiem koleje niemieckie w obecnej chwili posiadają ponad 56.000 kilometrów linji, Jest to więcej niż trzykrotna długość naszych kolei. Jeżelibyśmy w takim razie i osiągnięty dochód kolei niemieckich trzykrotnie zmniejszyli, to otrzymamy zgórą 3 miljardy złotych. Rzecz oczywista, że z tego jeszcze nie można wyprowadzać wniosku, jakoby nasz dochód wynosił o 50% mniej, albowiem należałoby tu jeszcze przyjąć pod uwagę, że w Niemczech jest całkiem inne tempo życia gospodarczego, inny jest handel i przemysł, a wreszcie inne też zaludnienie. Przyjmując jednak i te względy pod uwagę, wydaje mi się, że zestawienie dochodów niemieckich kolei z dochodami kolei polskich wypadłoby na naszą niekorzyść.</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#SLempke">A teraz druga rzecz. Przedsiębiorstwo skomercjalizowane kolei niemieckich jest dziś zagrożone z powodu pożyczek inwestycyjnych, chętnie zaciąganych przez Niemców, a które tak znacznie obciążają budżet kolei niemieckich, że zachodzi obawa, czy wypracowany dochód wystarczy na pokrycie procentów od pożyczek. Nie możemy zorjentować się dokładnie, jaki czysty zysk przynosi cały majątek kolei z tego powodu, że dotychczas nie mamy jeszcze gruntownie przeprowadzonej inwentaryzacji. Wartość majątku kolei oblicza się po zwaloryzowaniu na przeszło 7 miljardów. Gdybyśmy wzięli za podstawę osiągany zysk dwieście siedemdziesiąt kilka miljonów, to oczywiście stanowiłoby to bardzo mały procent. Wydaje mi się jednak, że obliczenie to doprowadzićby mogło do niepewnych wniosków z tego powodu, że, jak zaznaczyłem, nie mamy jeszcze gruntownie przeprowadzonej inwentaryzacji, sądzę jednak, że nawet w najpomyślniejszych warunkach nie możemy spodziewać się większego czystego zysku, jak do 6%. Z drugiej zaś strony wiemy, że pożyczka w dolarach, jaką wzięliśmy, jest oprocentowana w stosunku 10%, zaś pożyczka dillonowska około 9%, nie sądzę zaś, czy udałoby się zdobyć kapitały obce na niższe oprocentowanie. Z tego też względu należałoby bardzo ostrożnie podchodzić do kwestji zaciągnięcia dalszej pożyczki zagranicznej, gdyż przykład niemieckich kolei winien tu być przestrogą a ponadto, w razie ostatecznej konieczności, musielibyśmy uzyskać całkiem inne natężenie przewozów, aby w rezultacie otrzymać dodatni efekt z pracy i dochodów kolei. Musielibyśmy w tym wypadku dążyć do przeprowadzenia racjonalizacji pracy, do udoskonalenia urządzeń kolejowych, a tem samem do osiągnięcia największych zysków. Ale te rzeczy nie są łatwe. Przedewszystkiem dlatego, że racjonalizacja pracy, że udoskonalenia techniczne wymagają kolosalnych pieniędzy, a kwoty wyłożone na inwestycje względnie na usprawnienie techniczne nie dałyby odrazu efektu materjalnego. Wiemy o tem, że dziś wiele czynników wpływa na obniżenie dochodów. Mamy niezbyt wygodne wagony w pociągach osobowych zwyczajnych, zaś z wagonów sypialnych korzystać mogą tylko nieliczni pasażerowie, gdyż za przejazd takim wagonem zbyt drogo trzeba płacić towarzystwu międzynarodowemu wagonów sypialnych. Wiemy, że brak u nas zasadniczych urządzeń technicznych choćby na stacjach, gdzie naprzykład kasjer biletowy powinien mieć inaczej urządzone gniazdko do sprzedaży biletów, by z mniejszym wysiłkiem a szybciej mógł zaspakajać klijentów. Ekspedycje towarów należałoby gruntownie wyposażyć. Brak jest naprzykład nawet na większych stacjach wag wagonowych i niejednokrotnie trzeba wagony przewozić tam i z powrotem po kilkanaście kilometrów dla ustalenia samej wagi. Te sprawy wymagają wielkich kapitałów. Weźmy np. takie obrotnice zaoszczędzające energję parowozu i pracę przetokową. Jest ich niewiele, a przytem starej konstrukcji.</u>
+ <u xml:id="u-56.3" who="#SLempke">Te i inne sprawy wymagają ogromnych nakładów pracy i pieniędzy, przyczem nie byłoby odrazu widoków do osiągnięcia przy realizacji tych potrzeb lepszych efektów materjalnych. Z tego też powodu uważam, że przedewszystkiem przy dzisiejszych koniunkturach należałoby przejść do tak zwanej racjonalizacji pracy, do usprawnienia administracji, do zniesienia obecnego systemu biurokratycznego, który niepotrzebnie obciąża koleje. Weźmy taki przykład. Wiemy, że kilkadziesiąt tysięcy wagonów stoi na stacjach bezużytecznie, a mimo to, gdyby ktoś z nas chciał wysłać wagon towarowy, musiałby składać podanie, zamawiając sobie taki wagon, i czekać na odpowiedź 24 godziny. Sądzę, że kiedy stoi tyle wagonów próżnych, to ta formalność jest całkiem zbędna. Niedawno był w Warszawie taki wypadek, że klijent chciał wysłać nieboszczyka do Wilna. Kazano mu zamawiać wagon i czekać do jutra, a jutro właśnie miał być pogrzeb w Wilnie. Oczywiście klijent wynajął samochód i nieboszczyka wysłał do Wilna autem. Kolej na tem nie zarobiła. Nie jest to fakt odosobniony i dlatego tego rodzaju sprawy wymagają bezwzględnych zmian, wymagają innego traktowania, wymagają nastawienia handlowego. Mnie się wydaje, że jeśliby jednak chodziło o określenie obecnej sprawności kolei przy dzisiejszych oczywiście urządzeniach, to jednak sprawność ta może być uznana za dobrą, lecz na to wpływają już inne czynniki, a mianowicie praca personelu.</u>
+ <u xml:id="u-56.4" who="#SLempke">Skoro się mówi o komercjalizacji kolei, to kwestją pierwszorzędnej wagi byłoby rozgraniczenie strony technicznej od strony handlowej, przyczem tę drugą należałoby bezwzględnie podnieść do najwyższego poziomu. Jeżeli mówię o tej stronie handlowej, to pomimo wszelkiej pobłażliwości, pomimo wielkiego wyrozumienia na trudności, jakie piętrzą się w tym kierunku, muszę podkreślić z całym naciskiem, że pewne zlekceważenie tej sprawy doprowadziło już do bardzo dużej konkurencji samochodów z koleją. Ten środek komunikacyjny winien być bezwzględnie ujęty w pewne ramy prawne, gdyż w obecnych warunkach prowadzi już walkę zaczepną z wszelkiemi innemi środkami komunikacyjnemi, a zwłaszcza z kolejami. Oczywiście nie poruszałbym tego, gdybym wiedział, że obydwa te środki komunikacji znajdują się w jednakowych warunkach. Są jednak jaskrawe różnice. Kolej musi sama budować linję kolejowe. Na kolej spada szereg obciążeń publicznych, natomiast właściciel samochodu, przedsiębiorca, który eksploatuje ten środek komunikacyjny, wybiera sobie te towary, jakie mu dają większy zysk, ma prawo tego lub innego pasażera nie zabrać, może odmówić przewozu tego lub innego towaru. Rezultaty zaś tego stanu rzeczy są takie, że najdroższe towary, że tak zwaną drobnicę zabierają samochody, że nie opłacają żadnych podatków na drogi, że nie podlegają żadnej kontroli i nadzorowi. A przecież są wypadki, które nasuwają podejrzenie, iż samochodami szmugluje się towary, przechodzące przez t. zw. zieloną granicę, a ponadto przez przewóz towarów samochodami kupcy unikają opłacania podatku dochodowego i obrotowego, bo nikt się nie zajmuje kontrolą jakości i ilości przewożonych towarów, podczas gdy na kolei wpływające i wydawane towary zapisywane są w książkach wpływu i wydania, które sprawdza urzędnik skarbowy i na podstawie tego wymierza podatek. Czy wobec tego konkurencja samochodów nie staje się groźną, czy nie należałoby zwrócić na to baczniejszej uwagi? Wprawdzie p. Minister Komunikacji dał na to bardzo poważną i głęboką odpowiedź, że ten nowy środek komunikacyjny pragnąłby wprowadzić przy Ministerstwie Komunikacji, jednak czeka, kiedy przemysł polski zacznie wyrabiać masowo polskie samochody. Nie sądzę jednak, aby w czasie obecnego ciężkiego kryzysu gospodarczego można było oczekiwać na szybki rozwój tego przemysłu. Tymczasem zaś nie można lekceważyć konkurującego z koleją samochodu i dlatego też na niebezpieczeństwo to wskazuję, by p. Minister Komunikacji, mający niewątpliwie w tej kwestji dużo trudności, wraz z p. Ministrem Robót Publicznych o tem niebezpieczeństwie pomówił.</u>
+ <u xml:id="u-56.5" who="#SLempke">Wiedzą wreszcie Panowie doskonale, jak ważną rzeczą jest polityka taryfowa. Tutaj w tej Wysokiej Izbie słychać było wielkie narzekanie, że kosztami przewozów bardzo jest obciążone rolnictwo, a pozatem szereg innych towarów i artykułów pierwszej potrzeby. Jak doskonale wiedzą Panowie Senatorowie, polityka taryfowa polega na kardynalnej zasadzie klasyfikacji towarów. Ta klasyfikacja zaś polega na tem, że na droższe towary nakłada się wyższe stawki taryfowe, które różnicuje się jeszcze w zależności od przestrzeni. W ten sposób zaś osiąga się możność obniżania stawek taryfowych na towary i artykuły pierwszej potrzeby, przewożone na większe odległości. Na tem polega cała kalkulacja taryfowa. Jeżeli jednak samochody zabierają nam te droższe towary na krótszych przestrzeniach, to cała ta kalkulacja upada.</u>
+ <u xml:id="u-56.6" who="#SLempke">Wobec tego, że czas mam ograniczony, muszę już z tem skończyć. Chciałbym jeszcze poruszyć jedną rzecz, która wydaje mi się tak samo bardzo ważną. Mianowicie chciałbym zwrócić uwagę na to, o czem w tej Wysokiej Izbie bardzo często się mówiło: często padały tu narzekania z powodu nadmiernej redukcji pracowników państwowych, a więc odnosiło się to poczęści i do kolei. Kwestja emerytowania pracowników państwowych jest to bardzo ciekawe i poważne zagadnienie, i do tej kwestji nie można podchodzić tak lekko i rozpatrywać jej w płaszczyźnie teraźniejszości. Tę kwestję należy gruntownie zbadać. Jeżeli dziś zwalnia się pracowników przed prekluzyjnym wiekiem, to wypływa to z tego powodu, że podczas wojny i po wojnie pracownicy państwowi tyle ucierpieli, że w znacznym stopniu osłabły ich siły żywotne, ich energja, ich zdolność do wytężonej, szczególniej w takich jak obecnie warunkach pracy, i dlatego też komisje lekarskie nierzadko kwalifikują stosunkowo dość młodych jeszcze ludzi jako niezdolnych do dalszej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-56.7" who="#SLempke">Lecz jeszcze nie o to mi idzie. Jeżeli chodzi o kolejarzy, to chciałbym zwrócić uwagę na fakt, iż pierwszym błędem jest niewydzielenie funduszu emerytalnego ze Skarbu Państwa, że dotychczas świadczenia emerytalne wypłacane są z tego samego ogólnego kotła, co uniemożliwia zaprowadzenie w tym zakresie jakiejkolwiek polityki. A przecież kwestja ciężarów emerytalnych jest to kapitalne zagadnienie. Proszę Wysokiej Izby, zdaje mi się, że nie byłoby tyle narzekań pod tym względem, jeżelibyśmy nie przeżywali tego powojennego okresu, wskutek którego zmuszeni byliśmy bardzo wielu pracowników przedwcześnie zwalniać. Z drugiej jednak strony podkreślić muszę, że Ministerstwo Komunikacji stosuje bardzo zdrową zasadę, przyjmując na miejsce zemerytowanych względnie zredukowanych pracowników świeży narybek, rekrutujący się z ludzi młodych. Ciekawe jest zestawienie ciężarów emerytalnych, spadających na Skarb, w zależności od wieku przyjmowanych pracowników. Pracownicy mianowani w 20 roku życia powodują w stosunku do uposażenia 20% obciążenia; w 25 roku obciążenie to wzrasta do 30%, w 39 roku do 38%; w 40 roku do 55% zaś w 50 roku dochodzi aż do 98%. Gdyby zatem racjonalnie prowadzić politykę personalną, gdyby do służby państwowej przyjmować jedynie element młody, to wówczas obciążenie emerytalne byłoby bardzo niewielkie. Na kolejach naszych obciążenie to nie jest jeszcze tak groźne, bo nie przewyższa 10%. Natomiast skutkiem wielu przyczyn obecne obciążenie kolei niemieckich sięga do 50%, przed wojną zaś wynosiło 17%. Pozatem młody pracownik posiada jeszcze wiele zalet, jak największą wydajność pracy, zdolność i łatwość szkolenia i t. p. Uważam zatem, że w tym kierunku winna być w bardzo znacznym stopniu zwrócona uwaga Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-56.8" who="#SLempke">Na zakończenie chciałbym jeszcze poruszyć tę wielką bolączkę pracowników kolejowych, którą jest obecna pragmatyka służbowa. Postanowienia tej pragmatyki są doprawdy wielce krzywdzące i dlatego też pozwoliłem sobie na Komisji Skarbowo-Budżetowej zgłosić odpowiednią rezolucję o znowelizowanie niektórych postanowień tej pragmatyki. Sądzę, że Wysoka Izba rezolucję tę uchwali.</u>
+ <u xml:id="u-56.9" who="#SLempke">Wreszcie pozostaje jeszcze do omówienia ta jedna bolączka, którą stanowi niedostateczne wynagrodzenie. Powtarzam jeszcze raz to, co powiedziałem przedtem, że usprawnienie kolei i otrzymanie większego efektu pracy w znacznym stopniu zależy od stanu psychicznego pracownika kolejowego, a ten stan psychiczny może się tylko wtedy poprawić, jeżeli będą lepsze płace.</u>
+ <u xml:id="u-56.10" who="#SLempke">Nikt do głosu nie jest zapisany, dyskusja nad budżetem Ministerstwa Komunikacji zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-56.11" who="#SLempke">Przystępujemy do następnej części 17 Ministerstwo Poczt i Telegrafów. Jako sprawozdawca głos ma s. Sokołowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#SSokołowski">Wysoki Senacie! Mam do przedłożenia sprawozdanie o budżecie Ministerstwa Poczt i Telegrafów, a zatem Ministerstwa, które przechodziło bodaj że najbardziej nieszczęśliwe koleje w ciągu lat 11. Powołane do życia po utworzeniu Państwa Polskiego, zostało później zniesione, przez lat kilka prowadzone było jako generalna dyrekcja pod kierownictwem bądź to Ministerstwa Komunikacji, bądź też częściowo Przemysłu i Handlu — i wreszcie od kilku lat istnieje znowu jako samodzielne ministerstwo, które ma powierzone swojej pieczy poczty, telefony, telegraf i służbę radiotelegraficzną.</u>
+ <u xml:id="u-57.1" who="#SSokołowski">Zmiany, jakie przechodziła sama organizacja poczt, muskały się odbić na zmniejszeniu tempa rozwoju ruchu pocztowego. Jeśli się jednakże weźmie pod uwagę obecny stan poczt w Polsce, porówna z budżetami, jakiemi poczty rozporządzały, i porówna to wszystko ze stanem, jaki Polska zastała w roku 1918, to widzimy bardzo znaczny postęp. Daleko jednakże do zaspokojenia potrzeb kraju w tym kierunku. Do dziś dnia poczty, które są oficjalnie i prawnie przedsiębiorstwem, nie zostały skomercjalizowane, między innemi z takich powodów, że niema np. dotychczas oszacowania inwentarza, które musi stanowić podstawę do wyodrębnienia zarządu poczty. Są pewne, może być, że dziś już wyjaśnione, ale jeszcze w ostatniem sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli znajdujące się wątpliwości co do przynależności budynków, w których znajdują się urzędy pocztowe. Mianowicie niema wykazów, czy ten budynek należy do Państwa, czy nie, albo też są objekty, w których budynek jest zarządzany przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów, a teren, na którym stoi budynek, przez Ministerstwo Robót Publicznych, słowem, są jeszcze takie rzeczy, które wymagają poprzedniego wyjaśnienia, zanim można będzie ustalić majątek, którym poczty rozporządzają.</u>
+ <u xml:id="u-57.2" who="#SSokołowski">W zeszłym roku duże zaniepokojenie obudziła gospodarka budowlana Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Mianowicie podnoszono szereg zarzutów, opierając się na sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli, w sprawie budowy centrali telefonicznej międzymiastowej w Warszawie i budynku pocztowego w Gdyni. Sprawa, jeśli chodzi o ustalenie słuszności lub niesłuszności podniesionych zarzutów, dotychczas nie jest jeszcze zakończona. W każdym razie stwierdzono takie niewłaściwości, że Ministerstwo Poczt i Telegrafów, pod nowem kierownictwem, uważało za wskazane oddać całą tę sprawę do szczegółowego zbadania prokuratorji i obecnie sprawa znajduje się w rękach sędziego, który prowadzi dalsze dochodzenia. Z tej samej przyczyny nie można w tej chwili określić, czy Ministerstwo względnie Skarb Państwa poniósł naskutek popełnionych niewłaściwości jakieś straty i jak wysokie są te straty. Jednakże są pewne momenty tej sprawy, które można już dziś ocenić.</u>
+ <u xml:id="u-57.3" who="#SSokołowski">A więc, jeżeli chodzi o sam budynek, to przystąpiono do budowy gmachu, którego plany były zadecydowane, gmachu niezbyt wysokiego, kilkopiętrowego zaledwie i kiedy już przystąpiono do budowy, wówczas kierownictwo budowy — niema śladu, aby było na to legalne, formalne zezwolenie Ministerstwa Poczt i Telegrafów, czy kogoś innego — zmieniło ten budynek na 16 piętrowy i przystąpiono do wykonywania robót wstępnych, licząc się z takim 16 piętrowym budynkiem. Kiedy później nastąpiły zmiany personalne i kierownictwo Ministerstwa Poczt i Telegrafów objął obecny p. Minister, poddano rewizji projekt tego 16 piętrowego gmachu, zarzucono go i buduje się obecnie gmach 5 piętrowy w tem samem miejscu. Zresztą, jak tłumaczono, Skarb nie poniesie straty materjalnej na skutek tak późnej zmiany planu, dlatego, że roboty ziemne i to wszystko, co dotyczy fundamentów, musiałoby być i tak i tak dla budynku wysokiego, czy niskiego jednakowo wykonane, że tam w głębi ziemi przynajmniej żadne zmiany nie były potrzebne. Jednak przy tej okazji stwierdzono np., że kierownictwo robót, jeszcze za poprzedniego ministra, dało znaczną, bo sto kilkadziesiąt tysięcy złotych liczącą, zaliczkę hutom śląskim na dostawę żelaza budowlanego dla tego 16-piętrowego budynku. Kiedy Najwyższa Izba Kontroli zażądała planów i określenia, na co ta zaliczka została dana, okazało się, że nie można było dać zamówienia razem z zaliczką dlatego, że niema szczegółowego planu, niewiadomo ile i jakiego materjału budowlanego żelaznego byłoby do tego potrzeba. Nowy kierownik Ministerstwa Poczt i Telegrafów zreorganizował cały dział budowy, powierzając to specjalnej komisji budowlanej, która ma mieć nadzór nad wszystkiemi budowami, prowadzonemi w kraju. Między innemi np. wspomnę, że Ministerstwo przystąpiło tytułem próby do budowy małych domów dla urzędów pocztowych, żelaznych nowej konstrukcji. Taki jeden budynek ma być postawiony jako pomocniczy w Gdyni. Zdaje mi się, że tego rodzaju próby powinny być podejmowane nie przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów, które ma ograniczoną możność dokonywania prób. Ministerstwo powinno bardzo szczegółowo, bardzo ściśle podawać jakie ma zapotrzebowania, powinno określać czego wymaga się od budynku. Wszystkie wymagania służby pocztowej, telegraficznej i telefonicznej powinny być przy projektowaniu budynków bardzo ściśle uwzględnione, jednak samo wykonanie budynków powinno być powierzone Ministerstwu Robót Publicznych, które ma cały aparat do tego przygotowany, które jest daleko lepiej przysposobione do wykonania już zadecydowanych planów, opracowanych przy wszelkiej pomocy, jaką mogą dać fachowcy ze strony Ministerstwa Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-57.4" who="#SSokołowski">Dla śledzenia ustawicznego rozwoju techniki i stosowania wyników badań powołano do życia radę teletechniczną, złożoną z 14 osób, w tem z przedstawicieli Ministerstwa Poczt i Telegrafów, Spraw Wojskowych, Komunikacji, Przemysłu i Handlu, wreszcie ludzi z poza służby państwowej, jednak wybitnych fachowców w danym kierunku. Ta rada teletechniczna ma być raczej opinjodawczą, aniżeli administracyjną, może jednak oddać Ministerstwu i sprawności poczty bardzo poważne usługi.</u>
+ <u xml:id="u-57.5" who="#SSokołowski">Dużym mankamentem poczty jest brak ludzi uzdolnionych, przygotowanych do służby, czy to technicznej, czy manipulacyjnej. Ministerstwo zwracało uwagę na to, że np. teletechników jest niecała setka w całej Polsce, a z tego 60% pracuje już dla Ministerstwa Poczt i Telegrafów. W miarę wzrostu zapotrzebowania poprostu nie będzie skąd czerpać nowych sił. Zachodzi więc potrzeba kształcenia ludzi młodych, którzyby w przyszłości tę pracę mogli prowadzić. W tej chwili Ministerstwo radzi sobie w ten sposób, że rozdziela pewną ilość stypendjów dla słuchaczy krajowych i zagranicznych wyższych zakładów technicznych. W przyszłości jednak pragnie wejść w porozumienie z kierownictwem politechniki warszawskiej, okazując jej pewną pomoc techniczną, wzamian za to żądając powiększenia katedr, któreby szkoliły w przyszłości ludzi, potrzebnych dla Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-57.6" who="#SSokołowski">Gorzej przedstawia się sprawa przygotowania urzędników manipulacyjnych i fachowych, ale nie z najwyższem wykształceniem. Istnieje szkoła przy dyrekcji warszawskiej, która częściowo spełnia to zadanie. Przy poszczególnych dyrekcjach kształcą się praktykanci, dokształcają się urzędnicy, którzy już czas jakiś pracują na poczcie, jednakże mimo wszystko daje się ciągle odczuwać bardzo dotkliwie brak ludzi o należytem przygotowaniu, zwłaszcza do obsadzania stanowisk kierowniczych i decydujących o działalności poczty. W tej sprawie Ministerstwo będzie musiało w przyszłości wejść w porozumienie z różnemi szkołami i tą drogą dojść do większej liczby nowych pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-57.7" who="#SSokołowski">Budżet przewiduje rozwój poczt w tym roku stosunkowo nieznaczny, mianowicie projektuje się wszystkiego 427 nowych urzędów pocztowych i 107 ajencyj pocztowych, przyczem znosi się 247 pośrednictw. Jest to przyrost, który wynosi około 6%. Dla obsługi tych nowych placówek, dla obsługi zwiększonego ruchu pocztowego, który pomimo kryzysu gospodarczego wzrastać będzie, bo jest przyrost naturalny, potrzebne jest zwiększenie liczby pracowników, które nie będzie tak wysokie, jak się preliminuje, rozrost urzędów pocztowych bowiem wynosi w całości zaledwie 1,7%. Świadczy to o powolnem, stopniowem usprawnianiu się administracji poczt.</u>
+ <u xml:id="u-57.8" who="#SSokołowski">Bardzo poważną troską jest należyte postawienie obsługi telefonicznej. Urządzenia telefoniczne, jakie objęło Państwo Polskie w roku 1918, znajdowały się w stanie opłakanym, wiele drutu żelaznego, centralki telefoniczne, wycofane gdzieś z obiegu w Niemczech, zwłaszcza na obszarze byłego zaboru rosyjskiego, wymagały szybkiego zastąpienia nowemi urządzeniami. To tak szybko wykonać się nie da ze względu na olbrzymie koszty. Jednak praca w tym kierunku powoli postępuje. Usunięta jest poważna część drutu żelaznego, szczególnie na głównych linjach, zastąpiono go właściwym, przystąpiono do zakładania kabli, które wymagają wprawdzie wysokiego nakładu pieniężnego, ale amortyzują się bardzo szybko. Koszty utrzymania są daleko niższe, aniżeli drutów napowietrznych. Ministerstwo opracowało plan rozbudowy sieci telefonicznej wewnątrz kraju, plan, który mógłby być wykonany w ciągu lat 6 lub 7 kosztem przypuszczalnie 300 miljonów złotych. Cyfra oczywiście nie jest ścisła. Takiej sumy od budżetu państwowego oczekiwać nie można. Otóż Ministerstwo wchodzi w pertraktacje z firmami krajowemi, dostarczającemi surowiec, przedewszystkiem kable, następnie z firmami zagranicznemi, które dostarczają aparatów, jakich nie wytwarza się w Polsce. Gdyby doszło do porozumienia, możnaby w ciągu lat kilku wykonać ten projekt, obejmujący rozpięcie sieci kablowej i telefonicznej w Polsce do tego stanu, w jakim znajduje się Poznańskie, daleko jednak od zaspokojenia wszystkich potrzeb, jakie poczcie Państwo Polskie może stawiać.</u>
+ <u xml:id="u-57.9" who="#SSokołowski">Uposażenie pracowników państwowych jednakowe jest także dla urzędników i pracowników pocztowych. Wszystkie skargi, jakie przy różnych Ministerstwach są podnoszone, jakie podnosić można, odnoszą się także do Ministerstwa Poczt i Telegrafów; nie są one wyłącznym przywilejem, ani też wyłącznem niedomaganiem Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Jednem może z ważniejszych żądań pracowników pocztowych jest uwzględnienie potrzeby asygnowania pewnej sumy na braki kasowe dla tych. którzy z większą gotówką mają ciągle do czynienia i wskutek tego narażeni są na pomyłki i niejednokrotnie poważniejsze straty, jakie z tego tytułu muszą ponosić.</u>
+ <u xml:id="u-57.10" who="#SSokołowski">P. Minister Poczt i Telegrafów na posiedzeniach sejmowych oświadczył, że w służbie pocztowej nie stosuje się żadnych szykan, żadnych prześladowań z powodu przekonań politycznych, religijnych, czy narodowościowych. Należałoby to przyjąć do wiadomości. Ja z całą lojalnością chciałbym to przyjąć do wiadomości, i oczekuję, że również z całą lojalnością Ministerstwo będzie to wykonywało. Na wzajemnem zaufaniu możemy się tu oprzeć. Jednakże, p. Ministrze, cyfry, które mi dostarczono z Ministerstwa, świadczą że przynajmniej jeśli chodzi o stosunek do pracowników niepolskiej narodowości, to nie jest to zupełnie wyraźne. Cyfry te wskazują, że na 27.611 osób, zatrudnionych wogóle, jest Rusinów 826. Odsetek bardzo nieznaczny, w każdym razie niewspółmierny z odsetkiem ludności ruskiej w Polsce. Żydów jest dwustu kilkudziesięciu, Białorusinów jest stosunkowo niewielu i t. p. Wyjaśniono mi, że Ministerstwo kieruje się szeregiem okólników, rozporządzeń i t. d. które dają pierwszeństwo inwalidom, tym, którzy opuszczają służbę wojskową i że wskutek tego może tak mały jest stosunkowo odsetek ludzi niepolskiej narodowości. Specjalnie w służbie pocztowej, gdzie urzędy pocztowe mają ciągle do czynienia z ludnością władającą innym językiem, posługiwanie się pracownikami, znającymi język miejscowej ludności, jest wskazane, bo to ogromnie ułatwia sprawność urzędu i pozatem nie powoduje także skarg i zażaleń tejże ludności.</u>
+ <u xml:id="u-57.11" who="#SSokołowski">Przedstawiciel Ministerstwa na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej oświadczył, że stanowczo niema żadnego okólnika, żadnego rozporządzenia, żadnej wskazówki, żadnej instrukcji, któraby w jakiś sposób poszczególnym dyrekcjom pozwalała na dzielenie ludzi na Polaków i niepolaków przy obsadzaniu nowych stanowisk...</u>
+ <u xml:id="u-57.12" who="#komentarz">(Głos: To widać robią to na własną rękę.)</u>
+ <u xml:id="u-57.13" who="#SSokołowski">... że jeżeli nawet w jakiejś dyrekcji dzieją się takie rzeczy, to się dzieją na odpowiedzialność poszczególnych dyrekcji. Wobec tego zwracano uwagę na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej, że w takim razie byłoby wskazane wydanie okólnika, któryby zabraniał dyrekcjom stawiania ograniczeń narodowościowych i wyznaniowych urzędnikom i pracownikom, a któryby polecał wyłącznie kierowanie się jedynie tylko kwalifikacjami rzeczowemi kandydatów, którzy się zgłaszają.</u>
+ <u xml:id="u-57.14" who="#SSokołowski">Ministerstwo Poczt i Telegrafów ma pomocnicze przedsiębiorstwo — Wytwórnię Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych, ale to należy do referatu oddzielnego i otem mówić nie będę, oraz przedsiębiorstwo radiotelegraficzne, które rozszerza się W ten sposób przenosi się stację radiotelegraficzną z Bydgoszczy do Wacyni koło Radomia dla obsłużenia zachodnich terenów, leżących na zachód od tej stacji. Koniecznem jest, zdaniem Ministerstwa, i zdaje się słusznem ustanowienie stacji radiotelegraficznej w Gdyni dla obsługiwania przedewszystkiem okrętów, które do Gdyni i z Gdyni wyjeżdżają. Pozatem powinno się pamiętać także, że teraz Ministerstwo ma nadzór i kierownictwo nad spółką telefoniczną, która w wielu miastach prowadzi obsługę telefoniczną i szereg udziałów w niniejszem przedsiębiorstwie.</u>
+ <u xml:id="u-57.15" who="#SSokołowski">Cały budżet administracji wynosi po stronie dochodów 5.885 zł i po stronie rozchodów 2.685.080. Przedsiębiorstwa w dochodach wynoszą 254.680.380, w rozchodach — 248.946.680. Budżet ten jest więc w brzmieniu uchwalonem przez Sejm wyższy o kilkanaście miljonów od budżetu zeszłorocznego. Jednak Sejm przeprowadził pewne zmiany, których Komisja Skarbowo-Budżetowa nie proponuje naruszać, mianowicie przesunięto z funduszu emerytur 14.875.000 i wstawiono do budżetu Ministerstwa Poczt i Telegrafów, uważając, że przedsiębiorstwo powinno samo emerytury swoim pracownikom wypłacać. Pozatem przyjęto w Sejmie kilka innych zmniejszeń. Zmniejszono wynagrodzenie za godziny nadliczbowe pracowników i zapomogi o 90.000 zł, pozycje na podróże służbowe i przesiedlenia zmniejszono o 30.000, na środki lokomocji o 8.000, wydatki biurowe o 100.000, inne wydatki o 70.000, przyczem stworzono nową pozycję na fundusz reprezentacyjny, wynoszącą 12.000 zł. W dziale przedsiębiorstw na podróże służbowe i przesiedlenia skreślono 200.000, w wydawnictwach 150.000, w innych wydatkach 225.000 i w różnych 50.000 — to skreślenie jest bardzo dotkliwe, bo jest to suma pierwotnie przeznaczona na laboratorjum radjotechniczne — i pozatem wprowadzono do budżetu 14.875.000 na emerytury.</u>
+ <u xml:id="u-57.16" who="#SSokołowski">Komisja Skarbowo-Budżetowa proponuje przyjęcie budżetu Ministerstwa Poczt i Telegrafów z jedną tylko zmianą, która jednak nie wpływa na zmniejszenie czy zwiększenie budżetu. Mianowicie proponuje tylko przeniesienie pozycji w rozchodach zwyczajnych na dotację dla Państwowej Wytwórni Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych z działu 2, rozdział 1 § 20 do działu 3 rozdział 2, a więc z wydatków zwyczajnych do wydatków, objętych pozycją zbiorową „Przedsiębiorstwa pomocnicze”.</u>
+ <u xml:id="u-57.17" who="#SSokołowski">Proszę o przyjęcie budżetu Ministerstwa Poczt i Telegrafów w brzmieniu uchwalonem przez Komisję Skarbowo-Budżetową Senatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Baranyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#SBaranyk">Wysoki Senacie! Wątpię bardzo, czy możnaby cośkolwiek ująć, może możnaby raczej coś jeszcze dodać do charakterystyki gospodarki Ministerstwa Poczt i Telegrafów, a w szczególności do działalności Dyrekcji Pocztowej okręgu lwowskiego, do charakterystyki, jaka znajduje się w sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli na str. 488 do 491.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#SBaranyk">Ja, mimo oświadczenia p. Ministra Poczt i Telegrafów, złożonego ha Komisji Budżetowej Sejmu na przemówienie p. posła Palijewa, twierdzę, zgodnie z prawdą, że w pierwszych latach odrodzonej Polski przyjmowano Ukraińców do służby pocztowej tylko wyjątkowo i tylko do zachodnich województw. W obrębie Dyrekcji Poczt i Telegrafów we Lwowie przyjęto od 1919 r. tylko kilku Ukraińców, jako niższych funkcjonarjuszy. Jako urzędników nie przyjęto ani jednego. Dopiero od r. 1928 przyjęto kilku praktykantów i to z tej partji t. zw. nieboszczyków, starorusinów, moskalofilów. Gros urzędników pocztowych ze służby austrjackiej, o ile wogóle zostali przyjęci do służby polskiej, a tych było mało, bo np. takich listonoszy, którzy mieli po 15 lat służby — znam wypadek z Jeziernej Michał Głowacki — bez najmniejszych powodów nie był przyjęty, a takich jest bardzo dużo — przydzielono na zachód, a nieliczni, pozostali w Galicji, zajmują podrzędne stanowiska i są pod stałą grozą przeniesienia za lada kaprysem, za lada podejrzeniem policji państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#SBaranyk">Ten system policyjny na poczcie popiera obecny p. Minister Poczt i Telegrafów inż. Boerner, który perjodycznie posyła swego osobistego sekretarza, jak mi opowiadano, b. komisarza policji, p. Jasińskiego, na Kresy Wschodnie na inspekcję. Inspekcję taką rozpoczyna p. Jasiński w każdej miejscowości zasięgając poufnych informacyj o urzędnikach pocztowych w miejscowej policji państwowej, albo w kołach do niej zbliżonych. Ofiarą takich inspekcyj, Będących zresztą postrachem także dla Polaków urzędników, padają z reguły funkcjonarjusze Ukraińcy. Między innemi na żądanie p. Jasińskiego przeniesiono montera telegraficznego Stepana Krasija z Zaleszczyk do Częstochowy. I mimo sprzeciwu bezpośredniego przełożonego, który ze służby tego montera był zadowolony, jednak na podstawie informacji ze strony źle usposobionej ze względów osobistych policji państwowej, pod zarzutem, że ten monter jest członkiem, czy organizatorem partji Undo, do której nigdy nie należał i byłby w kłopocie, gdyby musiał wytłumaczyć, co ten skrót znaczy… (Przerywanie.) Ależ on nawet nie wie, co to jest Undo, a za to został przeniesiony. Z inicjatywy p. Jasińskiego i na różne anonimowe doniesienia poprzenoszono wszystkich funkcjonarjuszy Ukraińców z urzędów pocztowych, a nawet i żydów: z Zaleszczyk, z Sambora, z Drohobycza, z Czortkowa i innych miejscowości ze szkodą dla służby i dla samych przeniesionych.</u>
+ <u xml:id="u-59.3" who="#komentarz">(S. Perzyński: Przecież to karjera dla nich.)</u>
+ <u xml:id="u-59.4" who="#SBaranyk">Znam taki wypadek, że przeniesiony niespodziewanie urzędnik Kluka ze Sambora, mimo tego, że miał najlepsze kwalifikacje, tak się tem zmartwił, że obecnie dogorywa w szpitalu.</u>
+ <u xml:id="u-59.5" who="#SBaranyk">Tak samo trudno Ukraińcom dostać nawet we wsi czysto ukraińskiej agencję pocztową. Mimo, że władze pocztowe żądają od gmin znacznych świadczeń na utrzymanie agencyj. w przeciągu dwóch do trzech lat od uruchomienia na lokale, na dostawy pocztowe i t. d., w wielu gminach ukraińskich nie dochodzą do uruchomienia agencje jedynie z braku kandydata Polaka. W Petlikowcach Starych, pow. buczackiego przez długi czas nie uruchomiano agencji, gdyż kandydatem na agenta był wysłużony przodownik policji państwowej polskiej, niestety grecko-katolickiego obrządku. W Batiatyczach, powiatu żółkiewskiego. do dziś dnia nie uruchomiono agencji dla braku kandydata Polaka. A właśnie przez obie te miejscowości przechodzi połączenie telefoniczne zbudowane kosztem miejscowej ludności, użytkowane wyłącznie przez policję państwową, a w wyjątkowych wypadkach przez właścicieli większych posiadłości. Tych telefonów oddać nie można do użytkowania z powodu braku agencji. Gdy nawet w wyjątkowym wypadku uda się otrzymać agencję pocztową, traci ją Ukrainiec bezapelacyjnie z chwilą wprowadzenia do agencji telefonu, albowiem policja państwowa z reguły oświadcza, że do Ukraińca niema zaufania, boi się, żeby nie podsłuchiwał rozmów. Greckokatolicki proboszcz w Olszanicy koło Złoczowa miał agencję pocztową, odebrano mu ją z chwilą zaprowadzenia telefonu. To samo spotkało w Matyjowcach, powiatu kołomyjskiego, p. Dutkę, który już 8 lat pełnił obowiązki agenta pocztowego w tej miejscowości ku zupełnemu zadowoleniu i władz przełożonych i stron, jednakowoż ze względu na to, że tam znalazł się jakiś kuzyn przodownika policji państwowej, który miał apetyt na tę agencję, od tego czasu posypały się na tego zawiadowcę doniesienia różne; między innemi ogromnie charakterystyczne doniesienia, a mianowicie zawiadowca tej stacji i agent na święta Wielkanocne zaprosił do siebie gości i dlatego, że tam zaśpiewano pieśń Mnohaja lita, więc policja państwowa stwierdziła, że on i jego żona muszą być agentami Unda, a że nie można mu było jakoś odebrać tej agencji, więc upozorowano to w ten sposób, że przeniesiono tego pana do dyrekcji kolejowej w Stanisławowie. Przedstawiciele ukraińskiej narodowości doznają ciągle różnych przykrości i szykan ze strony urzędników szowinistów, często nie wyszkolonych i nie wiedzących o tem, że na drugiej stronie czeku wolno bezpłatnie napisać o celu wpłaty. Jednak najboleśniejszem dla nas jest nieposzanowanie praw języka ukraińskiego w urzędach pocztowych i te ciągłe drastyczne djalogi przy okienkach pocztowych. Jak mnie nie może być przykro, skoro my jesteśmy tam autochtonami, kiedy urzędnik pocztowy, skoro przemawiam do niego w języku ukraińskim, rzuca się, odmawia i odpowiada niegrzecznie. A już teraz z tem nie-doręczaniem prasy ukraińskiej, to coś strasznego co się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-59.6" who="#komentarz">(Głos: Wszędzie się zdarzają podobne wypadki.)</u>
+ <u xml:id="u-59.7" who="#SBaranyk">Rozumiem podobne wypadki, ale tu specjalnie dlatego, że się do niego po ukraińsku mówi, że to prasa ukraińska, o to właśnie chodzi. Ja wiem, Panowie Senatorowie z B. B. jak zwykle powiedzą, że to są drobnostki. Ja na to Panom odpowiem, że z drobnostek całe życie ludzkie się składa, tak jak kolosy, gmachy składają się z drobnych cegiełek. I tak samo jak te drobnostki, gdy urastają w system, mogą zatruć człowiekowi życie, tak samo, gdy te drobne cegiełki, te drobne kamienie nie ułoży się dobrze, nie spoi się należycie, to powoduje bardzo łatwo runięcie największego gmachu.</u>
+ <u xml:id="u-59.8" who="#SBaranyk">Korzystam ze sposobności, żeby na oświadczenie dzisiejsze jednego członka Rządu, p. Ministra Matakiewicza, powiedzieć, co nam jest najnieprzyjemniejsze, nam Ukraińcom. Ludności ukraińskiej najnieprzyjemniejsze jest deptanie Konstytucji, nieposzanowanie i deptanie prawa i ustaw właśnie przez tych, którzy mają obowiązek i powinni stać na straży tych praw i ustaw, na straży praworządności.</u>
+ <u xml:id="u-59.9" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SIżycki">Gdy się zaczęły wybory w sandomierskim, odrazu zauważyłem, że poczta zaczyna źle funkcjonować. Złożyliśmy interpelacje, było to przed 31 stycznia, bo list Marszałka, pisany w tej sprawie, już wyszedł 31 stycznia. Dziś otrzymaliśmy odpowiedź, dawno już po wyborach w Sandomierskiem, że jeszcze trzeba czekać na zbadanie, jak się te sprawy przedstawiają, i dopiero w dalekiej przyszłości otrzymamy odpowiedź. Chodzi nam o to…</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#komentarz">(P. Minister Poczt i Telegrafów: Fałszywa informacja, odpowiedź była natychmiast dana, w tej chwili zareagowałem.)</u>
+ <u xml:id="u-61.2" who="#SIżycki">Ja mam list od p. Premjera Bartla.</u>
+ <u xml:id="u-61.3" who="#komentarz">(P. Minister Poczt i Telegrafów: Momentalnie były okólniki wydane, i momentalnie został inspektor wysłany, który miał mieć ścisły nadzór nad tem.)</u>
+ <u xml:id="u-61.4" who="#SIżycki">To samo odczuwamy na Wołyniu i widzimy, jak ta poczta odrazu odczuwa, co trzeba zrobić. Ledwo się zaczęły wybory, a już gazety nie dochodzą.</u>
+ <u xml:id="u-61.5" who="#komentarz">(S. Perzyński: Wrażliwy instrument!)</u>
+ <u xml:id="u-61.6" who="#SIżycki">Okazuje się, że to bardzo wrażliwy instrument, zgóry odrazu przeczuwa, co trzeba robić, nadzwyczajnie funkcjonujący instrument.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#Marszałek">Minister Poczt i Telegrafów Boerner:</u>
+ <u xml:id="u-62.2" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! W Komisji Budżetowej Sejmu oraz na plenum Sejmu miałem możność odpowiedzieć na cały szereg postawionych zarzutów pod adresem resortu Poczt i Telegrafów, jak również udzielić na cały szereg spraw odpowiednich wyjaśnień.</u>
+ <u xml:id="u-62.3" who="#Marszałek">Obecnie, nie chcąc się powtarzać, nie będę poruszał najrozmaitszych szczegółów, dotyczących resortu Poczt i Telegrafów, zwłaszcza, że są one już pp. Senatorom znane. Postaram się tylko uzupełnić to tak bezstronne i rzeczowe sprawozdanie p. sen. Sokołowskiego, aby jedynie niektóre sprawy może dokładniej sprecyzować, a niektóre więcej szczegółowo wyjaśnić.</u>
+ <u xml:id="u-62.4" who="#Marszałek">Będę zatem trzymał się w mojem przemówieniu ściśle tego porządku zagadnień, który przyjął p. sen. Sokołowski w swojem sprawozdaniu. Po pierwsze, sprawa utworzenia państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”. Podzielam słuszność uwag p. referenta, dotyczących tego zagadnienia. Wszystkie te uwagi i mnie się nasunęły, gdy po objęciu resortu Ministerstwa Poczt i Telegrafów w kwietniu ub. r. zapoznałem się z potrzebami mego resortu.</u>
+ <u xml:id="u-62.5" who="#Marszałek">Jako technik, nie poprzestałem na stwierdzeniu, że coś jest ujemne, ale szukałem natychmiast dróg wyjścia, aby zło usunąć, a mianowicie: a) Majątek przedsiębiorstwa „Poczta Polska, Telegraf i Telefon” nie był oszacowany, fundusz na oszacowanie tego majątku nie był przewidziany w budżecie na rok 1929/30. Błąd ten w nowym budżecie został usunięty, i w preliminarzu budżetowym na rok 1930/31 w dziale 2, rozdział 1, § 8 — przewidziana jest pozycja w wysokości 200.000 zł na oszacowanie inwentarza. Jednocześnie przeprowadzone są już w obecnym roku budżetowym studja w celu ujednostajnienia tej pracy, opracowywane są przepisy, dyrekcjom Poczt i Telegrafów wydano zarządzenia, aby zbierały i kompletowały odpowiednie materjały, jak wypisy hipoteczne, plany katastralne i t. d. Sprawa jest w ten sposób postawiona, że o ile się nie uda w nowym roku budżetowym tej sprawy całkowicie załatwić, to w każdym razie sprawa oszacowania majątku resortu Poczt i Telegrafów posunie się bardzo daleko, b) Sprawa kodyfikacji przepisów jest jedną z największych bolączek w moim resorcie. W sprawie tej zrobiono przez ubiegłe 10 lat bardzo mało, a właściwie nic. Próby, które były robione przed kilku laty, zostały po kilku miesiącach zaniechane. Przyczyną tego był zły stan systemu pracy. Według przyjętego wówczas systemu, wyznaczono 4-ch wyższych urzędników z różnych byłych dzielnic zaborczych, którzy mieli za zadanie opracować całokształt przepisów pocztowych w godzinach urzędowych, bez dodatkowego wynagrodzenia.</u>
+ <u xml:id="u-62.6" who="#Marszałek">Przy tym systemie pracy trzebaby było czekać dziesiątki lat, zanimby się otrzymało jakieś wyniki. Dla podkreślenia ważności tego zagadnienia wystarczy podać kilka następujących szczegółów:</u>
+ <u xml:id="u-62.7" who="#Marszałek">1) brak podstawowych zasadniczych przepisów, jak np. ordynacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej, przepisów gospodarczych, technicznych itp.;</u>
+ <u xml:id="u-62.8" who="#Marszałek">2) niewydanie dotychczas ani jednego urzędowego zbioru przepisów, który obejmowałby całokształt przepisów pewnej dziedziny, np. działu służby pocztowej;</u>
+ <u xml:id="u-62.9" who="#Marszałek">3) różnorodność przepisów z tej samej dziedziny w poszczególnych b. dzielnicach zaborczych i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-62.10" who="#Marszałek">Ja zastosowałem inny system pracy, a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-62.11" who="#Marszałek">1) praca kodyfikacyjna rozdzielona została na specjalistów-referentów, wskutek czego w obecnem stadjum nad opracowywaniem pewnej części przepisów kodyfikacyjnych zajętych jest około 50-ciu osób;</u>
+ <u xml:id="u-62.12" who="#Marszałek">2) czuwanie nad całokształtem prac kodyfikacyjnych poruczyłem stworzonemu w ramach etatu Ministerstwa Poczt i Telegrafów Biuru Studjów;</u>
+ <u xml:id="u-62.13" who="#Marszałek">3) ustaliłem w porozumieniu z Ministerstwem Skarbu specjalne wynagrodzenie za prace kodyfikacyjne;</u>
+ <u xml:id="u-62.14" who="#Marszałek">4) powołałem do życia Komitet Kodyfikacyjny.</u>
+ <u xml:id="u-62.15" who="#Marszałek">Praca nad skodyfikowaniem przepisów rozpoczęła się w czerwcu zeszłego roku i niektóre prace kodyfikacyjne już są tak daleko posunięte, że w początkach nowego roku budżetowego zostaną oddane do druku, dwie zaś są już wydrukowane.</u>
+ <u xml:id="u-62.16" who="#Marszałek">Oczywiście, że wszystkie prace nad wydaniem są uzgadniane z odpowiedniemi Ministerstwami, jak Ministerstwem Skarbu, Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych oraz Prokuratorją Generalną i Najwyższą Izbą Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-62.17" who="#Marszałek">c) Zagadnienie organizacji przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” jest przez Biuro Studjów szczegółowo badane. Zebraliśmy w tej dziedzinie bogaty materjał, dotyczący organizacji resortów pocztowych zagranicą, jak np. w Niemczech, gdzie zarząd pocztowy jest również przedsiębiorstwem państwowem.</u>
+ <u xml:id="u-62.18" who="#Marszałek">d) Sprawa podziału administracyjnego resortu Poczt i Telegrafów na 8 dyrekcyj jest również bolączką, lecz sprawa podziału terytorjalnego będzie musiała być załatwioną w łączności z zamierzonemi zmianami podziału administracyjnego Państwa. Sprawą tą zajmuje się, o ile chodzi o resort Poczt i Telegrafów, Biuro Studjów.</u>
+ <u xml:id="u-62.19" who="#Marszałek">II. Sprawy budownictwa.</u>
+ <u xml:id="u-62.20" who="#Marszałek">Obejmując resort Ministerstwa Poczt i Telegrafów, nasunęły mi się te same wątpliwości, jakie nasunęły się p. sen. Sokołowskiemu przy rozpatrywaniu zagadnienia budownictwa pocztowego.</u>
+ <u xml:id="u-62.21" who="#Marszałek">I ja postawiłem sobie pytanie, czy jest celowem, aby Ministerstwo Poczt i Telegrafów zajmowało się budownictwem wtedy, gdy istnieje u nas Ministerstwo Robót Publicznych, które ma osobny Departament Budownictwa.</u>
+ <u xml:id="u-62.22" who="#Marszałek">Zacząłem tę sprawę bliżej badać. Zapoznałem się z ustrojem zarządów pocztowych w innych państwach i przekonałem się, że w przeważnej ilości państw zarządy pocztowe mają własne wydziały budowlane, albo jak np. w Czechosłowacji, gdzie poczta jest osobnym działem służby przy Ministerstwie Robót Publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-62.23" who="#Marszałek">Budownictwo pocztowe staje się niemal z każdym rokiem coraz większą specjalnością. Gmach poczty, telegrafu i telefonu coraz więcej upodabnia się do specjalnego zakładu technicznego i budowa jego wymaga specjalistów budowniczych działu pocztowo-telegraficznego oraz ścisłej, stałej i ciągłej współpracy z inżynierami teletechnikami i specjalistami pocztowymi.</u>
+ <u xml:id="u-62.24" who="#Marszałek">Nie namyślałbym się ani jednej chwili i przekazałbym budownictwo pocztowe do Ministerstwa Robót Publicznych, gdyby w tem Ministerstwie istniała jakaś komórka, jakiś wydział, złożony ze specjalistów budownictwa pocztowego, z budowniczych pocztowców i teletechników.</u>
+ <u xml:id="u-62.25" who="#Marszałek">Niestety, tak nie było. Musiałem przeto szukać innego rozwiązania, które musiałem znaleźć, aby natychmiast rozwiązać zagadnienie dalszej budowy gmachu Centralnego Telegrafu i Telefonu oraz zamierzonej budowy gmachu Centralnego Dworca Pocztowego na Czystem, który musi być wybudowany w najbliższych latach w związku z przebudową warszawskiego węzła kolejowego.</u>
+ <u xml:id="u-62.26" who="#Marszałek">Otóż po dokładnem rozważeniu i zanalizowaniu tego, co zastałem w Ministerstwie, zdecydowałem się na przeprowadzenie reorganizacji. Stan, który zastałem, był następujący:</u>
+ <u xml:id="u-62.27" who="#Marszałek">W Ministerstwie Poczt i Telegrafów istniał Wydział Lokalowy oraz Centralne Biuro Budownictwa Pocztowego, powołane do życia przez mego poprzednika p. ministra Miedzińskiego. Na czele Wydziału Lokalowego stał prawnik, na czele zaś Centralnego Biura Budownictwa Pocztowego nie było nikogo, gdyż p. minister Miedziński usunął już kierownika tego Biura, p. inż. Ruszczewskiego. P. inż. Ruszczewski zastosował swoistą metodę pracy, ponieważ wyemancypował się zupełnie od zależności Wydziału Lokalowego, gdyż uważał widocznie za niemożliwe korzystać ze wskazówek naczelnika Wydziału Lokalowego, prawnika, a następnie uzurpował sobie takie prawa, które nie przysługiwały i samemu Ministrowi, który musi się liczyć z opinją Najwyższej Izby Kontroli, Prokuratorji Generalnej, a co najważniejsze, jest skrępowany w swoich wydatkach budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-62.28" who="#Marszałek">Jak daleko sięgała ta jego uzurpacja praw, nie będę mówił, gdyż orzeknie o tem sąd.</u>
+ <u xml:id="u-62.29" who="#Marszałek">Stan ten nie mógł nadal istnieć, należało go zatem zmienić. Przeprowadziłem przeto reorganizację. Na czele Wydziału Lokalowego postawiłem inżyniera i dobrego administratora, poszczególnemi zaś budowami kierują fachowe kierownictwa budów. Organizacja ta w swoich szczegółach, zwłaszcza na szczeblu dyrekcyj, nie jest jeszcze przeprowadzona, istnieją bowiem w dyrekcjach referaty budowlane, kierowane przez niefachowców. Reorganizacji tej nie zdołałem jeszcze ostatecznie przeprowadzić z powodu nawału innych spraw i z tej przyczyny, że trzeba będzie znaleźć odpowiednich ludzi na stanowiska referentów budowlanych po dyrekcjach. W każdym razie reoganizacja służby budownictwa pocztowego będzie przeprowadzona w najbliższych miesiącach.</u>
+ <u xml:id="u-62.30" who="#Marszałek">Przytoczę nadto jeden bardzo ważki motyw, przemawiający za pozostawieniem budownictwa pocztowego przy Ministerstwie Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-62.31" who="#Marszałek">Sprawa budowy Centralnego Dworca Pocztowego na Czystem jest sprawą nader trudną i zawiłą nie z powodu momentów budowlanych, ale z powodu wielkich zawikłań i trudności technicznych, związanych ze służbą pocztową. Otóż na całą manipulację z ambulansami pocztowemi dla pociągów przechodzących przez węzeł warszawski w jedną i drugą stronę będzie się dysponowało 10 minutami, to jest czasem, potrzebnym na zmianę trakcji parowej na elektryczną, przyczem dysponuje się bardzo niewielkim terenem pod budowę tego dworca. Te dwa momenty, to jest czas i przestrzeń, powodują bardzo, i to bardzo poważne trudności. W zeszłym roku wysłałem zagranicę architekta budowniczego, pocztowca, specjalistę dla manipulacji ambulansami oraz specjalistę z działu służby ściśle pocztowej, którzy zwiedzili cały szereg dworców pocztowych zagranicznych w różnych państwach, badali te sprawy i szukali rozwiązania. Obecnie panowie ci, przy pomocy Biura Studjów, opracowują projekt budowy gmachu Dworca Pocztowego na Czystem.</u>
+ <u xml:id="u-62.32" who="#Marszałek">Czyż tę sprawę załatwiłoby Ministerstwo Robót Publicznych, które tego rodzaju specjalistów nie posiada i nie posiada wydziału budowlanego pocztowego? Jestem przekonany, że nie, a pewny jestem, że w Ministerstwie Poczt i Telegrafów sprawę tę zupełnie pomyślnie rozwiążemy.</u>
+ <u xml:id="u-62.33" who="#Marszałek">W sprawie gmachu pocztowego w Gdyni nie powiem nic, gdyż sprawę tę bada sędzia śledczy wspólnie z Najwyższą Izbą Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-62.34" who="#Marszałek">W sprawie budowy gmachu Centralnego Telegrafu i Telefonu, to pozwoliłbym sobie zwrócić uwagę, że w sprawozdaniu p. sen. Sokołowskiego istnieją pewne nieścisłości, i tak: Dlaczego istnieje już trzeci projekt tego gmachu?</u>
+ <u xml:id="u-62.35" who="#Marszałek">Otóż pierwszy projekt był podstawą do Studjów dla Komisji Teletechnicznej przy Ministerstwie Poczt i Telegrafów. Przecież ta komisja dała architektowi, który miał wykonywać ten projekt, tylko ogólne dane orjentacyjne, a dopiero na podstawie tego projektu mogła przystąpić do szczegółowych Studjów. Te szczegółowe studja wykazały, że projekt ten jest nieodpowiedni, bo gmach okazał się za ciasny, jeżeli uwzględni się rozwój poczty w pewnym okresie, jak w danym wypadku dwudziestoletnim, i wskutek tego na żądanie teletechników p. inż. Ruszczewski projekt zmienił, a z powodu ograniczonego terenu wyłoniła się koncepcja budowy 16-piętrowego gmachu.</u>
+ <u xml:id="u-62.36" who="#Marszałek">Przyznaję, że p. inż. Ruszczewski miał bujną fantazję, prawdziwie amerykańską, ale ta fantazja była wywołana ciasnotą terenu i trudno było myśleć wtedy o powiększeniu terenu, ponieważ teren, znajdujący się obok, należał do Najwyższej Izby Kontroli, która miała na nim stawiać swój gmach. A sądzę, że Panowie zrozumiecie, że z Najwyższą Izbą Kontroli niebardzo się chce komukolwiek zadzierać.</u>
+ <u xml:id="u-62.37" who="#Marszałek">Ja zastałem ten drugi projekt, ponieważ nie mam tak dużej fantazji amerykańskiej, jak p. inż. Ruszczewski, przyznaję się, że ten 16-piętrowy kolos mocno mi się nie podobał. Nie podobał mi się z tej przyczyny, że wybudowanie tak wysokiego gmachu w tem miejscu i w tem sąsiedztwie wiąże się z poważnem niebezpieczeństwem na wypadek ataków lotniczych, bowiem kolos ten stałby się tylko pięknym drogowskazem dla lotników.</u>
+ <u xml:id="u-62.38" who="#Marszałek">Należało zatem szukać innego rozwiązania, i na moje szczęście znalazłem już na tym terenie innego sąsiada, nie Najwyższą Izbę Kontroli a Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wskutek czego łatwiej mi było tę sprawę pomyślnie dla resortu Poczt i Telegrafów załatwić i uzyskać dodatkowy teren pod budowę gmachu Centralnego Telegrafu i Telefonu.</u>
+ <u xml:id="u-62.39" who="#Marszałek">Dlatego powstał trzeci projekt, który już we wszelkich szczegółach jest wykończony i według którego prace są wykonywane. Stan budowy dzisiaj jest już tak daleko posunięty, że program prac przewidzianych na bieżący okres budżetowy jest w zupełności wykonany i Ministerstwo Poczt i Telegrafów przystępuje do rozrachunku z firmą „Przemysł i Budownictwo”. Jak ten ostateczny rozrachunek wypadnie, trudno mi jest już dzisiaj powiedzieć. Wykaże to kolaudacja. Sądzę jednak, że rozrachunek ten wypadnie pomyślnie, to znaczy nie przyniesie strat dla Skarbu Państwa. Obliczenia prowizoryczne, które w ostatniej chwili otrzymałem, mówią, że Skarb Państwa nie straci ani grosza. A więc poco ten hałas dziennikarski koło tej firmy, kiedy firma „Przemysł i Budownictwo” wywiązała się ze swojej pracy?</u>
+ <u xml:id="u-62.40" who="#Marszałek">Dalsze prace będą w szybkim tempie prowadzone, i żywię nadzieję, że do końca tego roku gmach będzie podprowadzony pod dach i znaczna część budowy będzie zupełnie wykończona. Gmach ten w głównej fasadzie będzie 3-piętrowy, a tylko naprzeciw ulicy Żórawiej będzie 6-piętrowy, albowiem tam nie będzie się zabierać sąsiadowi światła.</u>
+ <u xml:id="u-62.41" who="#Marszałek">Okres „rządów” p. Ruszczewskiego leży w rękach p. sędziego śledczego, nie będę więc o tem szerzej mówił. Stwierdzam tylko, że obecny gmach będzie tańszy około 2 miljonów złotych właśnie z powodu zmian projektu.</u>
+ <u xml:id="u-62.42" who="#Marszałek">Że tak bezboleśnie dla Skarbu Państwa sprawę tę potrafiliśmy załatwić, zawdzięczam to temu, że obecnie w Ministerstwie Poczt i Telegrafów posiadam budowlany aparat, wykonawczy i kontrolujący, który stoi na wysokości zadania.</u>
+ <u xml:id="u-62.43" who="#Marszałek">Pozwolę sobie przy tej sposobności uprzedzić pewne wypadki, które prawdopodobnie znajdą swój epilog w przyszłych uwagach Najwyższej Izby Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-62.44" who="#Marszałek">Jestem przekonany, że zostanie mi wytknięta pewna nieformalność, którą popełniłem przy tej budowie i do której wolę się raczej już zgóry przyznać, aby mój następca nie potrzebował mnie w przyszłości tak bardzo bronić.</u>
+ <u xml:id="u-62.45" who="#Marszałek">A mianowicie nieformalność ta polega na tem, że teren, który uzyskałem pod budowę gmachu Centralnego Telegrafu i Telefonu od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, miał swoich mieszkańców, którzy nie chcieli się dobrowolnie stamtąd usunąć. Prokuratorją Generalna prowadziła sprawę, i okazało się, że wysiedlenie tych mieszkańców w drodze prawnej byłoby możliwe, ale trwałoby przynajmniej 1 rok.</u>
+ <u xml:id="u-62.46" who="#Marszałek">Otóż stanąłem przed dylematem, czy na tej części terenu wstrzymać budowę i czekać wyroku sądowego, apelacji i nowego wyroku ostatecznego, czy też popełnić nieformalność i w drodze wzajemnej umowy za odstępnem dojść z tymi lokatorami do porozumienia, a więc popełnić nieformalność i figurować w przyszłem sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-62.47" who="#Marszałek">Zdecydowałem się wybrać tę drugą ewentualność — drogę nieformalną i doszedłem do porozumienia, płacąc odstępne znacznie niższe, aniżeli to czyni np. Magistrat m. st. Warszawy.</u>
+ <u xml:id="u-62.48" who="#Marszałek">A więc w przyszłym roku, proszę pp. Senatorów, aby zechcieli mnie bronić za popełnienie tej nieformalności.</u>
+ <u xml:id="u-62.49" who="#Marszałek">P. s. Sokołowski w swem sprawozdaniu postawił zarzut, że firma „Królewska Huta i Laura”, zaangażowana do budowy gmachu Centralnego Telegrafu i Telefonu, otrzymała nieproporcjonalnie dużą zaliczkę.</u>
+ <u xml:id="u-62.50" who="#Marszałek">Otóż stwierdzam, że firma ta przy realizowaniu drugiej alternatywy budowy gmachu otrzymała tylko 25% należnej jej sumy, a dozwolonem jest przecież dawać zaliczkę do wysokości 35%.</u>
+ <u xml:id="u-62.51" who="#Marszałek">Obecnie przy zmianie projektu, który jest tańszy, zaliczka wynosi 50%, ale o to nie można winić p. inż. Ruszczewskiego, gdy nie mógł on przewidzieć, iż drugi projekt ulegnie zmianie. Skarb Państwa nic na tem nie stracił, bo jak już wyżej powiedziałem, przez przerobienie planów zaoszczędzono na budynku blisko 2.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-62.52" who="#Marszałek">III. Rada Teletechniczna i ewentualne powołanie do życia Rady dla usprawnienia administracji pocztowej.</u>
+ <u xml:id="u-62.53" who="#Marszałek">Rada Teletechniczna pracuje bardzo intensywnie i produktywnie. Co się zaś tyczy zagadnienia usprawnienia administracji pocztowej, to zagadnieniu temu poświęcam bardzo dużo uwagi.</u>
+ <u xml:id="u-62.54" who="#Marszałek">W bieżącym roku budżetowym wysłałem 20 panów z Ministerstwa Poczt i Telegrafów na kurs naukowej organizacji pracy. Powołałem do życia przy Ministerstwie Biuro Studjów, które nie zostało jeszcze zatwierdzone formalnie, ale które istnieje w ramach etatu Ministerstwa. Powołanie do życia takiego Biura Studjów było koniecznością, bo Zarząd pocztowy staje się przedsiębiorstwem, a przedsiębiorstwo bez takiego biura istnieć nie może. Powołane do życia Biuro Studjów zajmuje się następującemi zagadnieniami:</u>
+ <u xml:id="u-62.55" who="#Marszałek">a) oszacowanie majątku (prace przygotowawcze i zestawcze),</u>
+ <u xml:id="u-62.56" who="#Marszałek">b) centrala prac kodyfikacyjnych,</u>
+ <u xml:id="u-62.57" who="#Marszałek">c) sprawy związane z działalnością Rady Teletechnicznej,</u>
+ <u xml:id="u-62.58" who="#Marszałek">d) studjum zagadnienia transportu motorowego,</u>
+ <u xml:id="u-62.59" who="#Marszałek">e) prace wstępne nad projektem budowy Centralnego Dworca Pocztowego,</u>
+ <u xml:id="u-62.60" who="#Marszałek">f) zagadnienie usprawnienia poczty, telegrafu i telefonu.</u>
+ <u xml:id="u-62.61" who="#Marszałek">IV. Linje autobusowe.</u>
+ <u xml:id="u-62.62" who="#Marszałek">Sprawozdawca p. senator Sokołowski poruszył w swem sprawozdaniu sprawę autobusów i wypowiedział znamienną opinję: „Dyliżanse pocztowe powinny należeć do bezpowrotnie minionej przeszłości, bez względu na to, czy się wprzęga konia żywego, czy mechanicznego. A nowy, rozwijający się środek komunikacyjny po drogach bezszynowych jest zagadnieniem zbyt poważnem, by go można rozwiązywać mimochodem pod kątem widzenia interesów wymiany listów”.</u>
+ <u xml:id="u-62.63" who="#Marszałek">Co do pierwszego twierdzenia „winny należeć do bezpowrotnie minionej przeszłości”, to odważyłbym się powiedzieć, że właśnie dlatego, że to zagadnienie jest zbyt poważnem, nie należałoby tak stanowczo apodyktycznie stwierdzać, gdyż, Panie Senatorze, życie stwierdza co innego. W Niemczech, Szwajcarji, Austrji, ten nowy środek komunikacyjny rozwija się właśnie przy zarządach pocztowych, a zatem dyliżanse pocztowe, te stare, dawne środki komunikacyjne pojawiły się znowu i co najważniejsze rozwijają się.</u>
+ <u xml:id="u-62.64" who="#Marszałek">Jeżeli w bieżącym roku budżetowym nie rozwijałem dalej zagadnienia pocztowej komunikacji samochodowej, to nie czyniłem tego nie z powodu oszczędności, a tylko dlatego, że jest to zagadnienie zbyt poważne. Nie wolno go traktować fragmentarycznie, ale należy je rozpatrywać jako całokształt zagadnienia z punktu widzenia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-62.65" who="#Marszałek">Biuro Studjów Ministerstwa Poczt i Telegrafów od szeregu miesięcy studjuje to zagadnienie i rozwój jego nietylko na rynku europejskim, ale i Ameryki. Jestem w posiadaniu bardzo bogatego materjału tak rzeczowego, jak i statystycznego; z tej dziedziny Biuro Studjów opracowało już wielki referat, omawiający to zagadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-62.66" who="#Marszałek">W najbliższym czasie zamierzam wystąpić z wnioskiem do p. Premjera, aby Komisja Międzyministerialna zapoznała się z tym materjałem i uzgodniła stanowiska poszczególnych resortów w tej sprawie i ustaliła pewne wytyczne.</u>
+ <u xml:id="u-62.67" who="#Marszałek">V. Sprawa fachowców.</u>
+ <u xml:id="u-62.68" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, sprawa fachowców jest może jedną z największych bolączek mojego resortu. Resort Ministerstwa Poczt i Telegrafów posiada najmniejszą liczbę tak ilościowo, jak i procentowo urzędników z wyższem wykształceniem. Resort Poczt i Telegrafów potrzebuje fachowców, prawników, administratorów, a szczególnie teletechników. Prawnicy niechętnie idą do służby pocztowej, bo wogóle niechętnie wstępują do urzędów. Jest to rzecz znana, skarży się na to również i p. Minister Sprawiedliwości. Dobrych administratorów nie otrzymuje się również, bo przemysł i prywatne przedsiębiorstwa zabierają lepsze jednostki, a niskie pensje urzędnicze nie są zachęcające do wstąpienia do służby w urzędach. Przedsiębiorstwo takie, jak poczta, wymaga dobrych administratorów.</u>
+ <u xml:id="u-62.69" who="#Marszałek">Najgorzej przedstawia się sprawa z teletechnikami. W Rosji istniał Instytut Elektrotechniczny, który zapewniał poczcie gros teletechników, a przecież dawne zapotrzebowanie teletechników, a dzisiejsze, jest niewspółmierne.</u>
+ <u xml:id="u-62.70" who="#Marszałek">Dzisiaj niemal z każdym miesiącem Zarząd Pocztowy potrzebuje coraz więcej teletechników, których brak coraz silniej odczuwa. Istniejąca w Politechnice Warszawskiej jedna katedra z dziedziny teletechniki (prądów słabych) nie może nawet w minimalnym procencie pokryć zapotrzebowania. Tymczasem stare pokolenie teletechników wymiera lub przechodzi w stan spoczynku, a przypływ nowych sił teletechnicznych jest tak mały, że nie jest w stanie nawet wypełnić tych luk. Z Politechniką Warszawską nawiązałem już łączność, w najbliższym czasie wystąpię z memorjałem w sprawie kształcenia teletechników.</u>
+ <u xml:id="u-62.71" who="#Marszałek">Istniejąca przy Warszawskiej Dyrekcji Poczt i Telegrafów średnia szkoła techniczna rozwija się już od kilku lat bardzo pomyślnie i stoi na wysokim poziomie. Obecnie uczęszcza do niej około 200 uczniów, przechodzących dwuletni kurs nauki. Istnieje ona jednak dotychczas prawie że nielegalnie.</u>
+ <u xml:id="u-62.72" who="#Marszałek">Ministerstwo Wyznań Religijnych nie ma ich w swojej ewidencji. Jest to stan nienormalny, bo ukończenie tej szkoły nie daje żadnych praw, chociaż poziom szkoły jest wysoki i przyjmuje ona w pierwszym rzędzie maturzystów, względnie absolwentów z 6 klas gimnazjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-62.73" who="#Marszałek">Zdecydowałem się nie tolerować tego stanu rzeczy. Obecnie opracowuje się statut organizacyjny tej szkoły i w najbliższej przyszłości wystąpię z wnioskiem do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o zatwierdzenie statutu tej szkoły i wzięcie jej pod opiekę.</u>
+ <u xml:id="u-62.74" who="#Marszałek">Będę dążył do tego, aby absolwenci tej szkoły otrzymali pewne prawa.</u>
+ <u xml:id="u-62.75" who="#Marszałek">Jednocześnie mam zamiar zreorganizować tę szkołę, wydzielić z pod kompetencji Warszawskiej Dyrekcji Poczt i Telegrafów i podporządkować Ministerstwu.</u>
+ <u xml:id="u-62.76" who="#Marszałek">Po wykończeniu budowy gmachu Centralnego Telegrafu i Telefonu, szkoda ta znajdzie tam wraz z internatem odpowiednie pomieszczenie i będzie mogła korzystać z laboratorjów teletechnicznych, które tam powstaną.</u>
+ <u xml:id="u-62.77" who="#Marszałek">Dokształcanie urzędników manipulacyjnych oraz kursa pocztowe dla praktykantów jeszcze kuleją, głównie z tej przyczyny, że kodyfikacja ustaw i przepisów nie jest jeszcze przeprowadzona.</u>
+ <u xml:id="u-62.78" who="#Marszałek">VI. Sieć kablowa.</u>
+ <u xml:id="u-62.79" who="#Marszałek">Pan senator Sokołowski, mówiąc o telefonach, wyraził się: „Dotychczasowe inwestycje były niewystarczające”. W stu procentach podpisuję się pod tą opinją i zdaję sobie sprawę, że całą siłą należy dążyć do wznowienia znacznego tempa inwestycyj. Oczywiście, że jako Minister stojący na czele „przedsiębiorstwa”, rozumiem, że w obecnym ciężkim okresie gospodarczym Państwa można przeprowadzać tylko inwestycje zyskowne, szybko się rentujące. Do takich inwestycyj należy bezspornie kablowanie przewodów oraz założenie automatycznych stacyj telefonicznych. Bliżej tej sprawy dzisiaj jednak nie będę poruszał, wniosłem bowiem do Sejmu ramową ustawę, upoważniającą do zaciągnięcia pożyczek inwestycyjnych w wysokości 175.000.000 zł i wtedy, gdy ta ustawa będzie rozpatrywana przez Senat, a mam nadzieję, że będzie rozpatrywana, pozwolę sobie szczegółowo Wysoki Senat tą sprawą zainteresować.</u>
+ <u xml:id="u-62.80" who="#Marszałek">Sprawa pragmatyki urzędniczej.</u>
+ <u xml:id="u-62.81" who="#Marszałek">Zdaję sobie dokładnie sprawę z ważności pragmatyki, zmuszony jestem jednak stwierdzić, że pragmatyka dla pracowników pocztowych nie może być rozpatrywana oddzielnie od pragmatyki dla urzędników innych resortów. Rada Ministrów ma wkrótce zająć się sprawą pragmatyki dla urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-62.82" who="#Marszałek">Sprawy osobowe.</u>
+ <u xml:id="u-62.83" who="#Marszałek">Na plenum miałem sposobność oświadczyć, że daleki jestem, abym komukolwiek z podwładnych mi pracowników miał zabraniać korzystania z pełni praw obywatelskich, albo, abym miał zamiar prowadzić jakąkolwiek politykę narodowościową w moim resorcie.</u>
+ <u xml:id="u-62.84" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów, teza, którą sobie postawiłem, obejmując ten resort, była następująca: poczta nie może być i nie będzie instrumentem politycznym w ręku jakiejkolwiek partji lub grupy narodowościowej. Poczta musi być w pracy swej apolityczną, gdyż tego wymaga interes wszystkich obywateli i samego Państwa. Pracownicy pocztowo-telegraficzni muszą być lojalnymi obywatelami Państwa, przestrzegać ściśle ustaw i przepisów, a w służbie być bezwzględnie apolitycznymi.</u>
+ <u xml:id="u-62.85" who="#Marszałek">Jako Minister Poczt i Telegrafów, jestem odpowiedzialny za miljony złotych, które są własnością obywateli, a które codziennie, jak krew w organiźmie ludzkim, przepływają przez organizm pocztowy. Ponoszę również odpowiedzialność za miljony myśli w piśmie i słowie, przepływających przez ten organizm pocztowy.</u>
+ <u xml:id="u-62.86" who="#Marszałek">Rola, jaką poczta, telegraf i telefon w życiu państwa i społeczeństwa odgrywa, wymaga od pracowników pocztowych wysokich kwalifikacyj, aby mogli należycie i bez zarzutu spełniać włożone na nich obowiązki.</u>
+ <u xml:id="u-62.87" who="#Marszałek">Jestem zatem odpowiedzialnym za kwalifikacje moralne pracowników pocztowych. Muszę troszczyć się o to, aby kwalifikacje te były bardzo wysokie, zwłaszcza w obecnym czasie powojennym, gdy poziom moralności stoi ogólnie na całym świecie nisko.</u>
+ <u xml:id="u-62.88" who="#Marszałek">Walory służbowe zatem i kwalifikacje osobiste są decydującym czynnikiem przy doborze pracowników poczt i telegrafów. Jednostki, które nie będą stały na wysokości zadania i które pod względem swych kwalifikacyj nie dorosły do powierzonych im funkcyj, będę usuwał, bez względu na ich przekonania polityczne, ich przynależność narodowościową oraz partyjną.</u>
+ <u xml:id="u-62.89" who="#Marszałek">Wytwórnia aparatów telegraficznych i telefonicznych.</u>
+ <u xml:id="u-62.90" who="#Marszałek">Pragnę w kilku bodaj słowach poruszyć sprawę Wytwórni Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych. Robię wszelkie wysiłki, aby Wytwórnię Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych postawić na wysokości zadania i pod każdym względem ją uzdrowić. Po uskutecznieniu kilku zmian personalnych, przeprowadzę w najbliższym czasie reorganizację finansową Wytwórni i przystąpię do zreorganizowania wytwórczości tej fabryki oraz uruchomienia nowych działów produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-62.91" who="#Marszałek">Zagadnienie wytwarzania telefonicznych central automatycznych staje się z każdym miesiącem sprawą coraz więcej palącą dla resortu poczt i telegrafów, automatyczne bowiem stacje telefoniczne sprowadzamy wyłącznie z zagranicy, co wpływa ujemnie na nasz bilans handlowy. Dążeniem mojem przeto jest, aby telefoniczne stacje automatyczne były wyrabiane w kraju przez Państwową Wytwórnię Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych.</u>
+ <u xml:id="u-62.92" who="#Marszałek">Preliminarz budżetowy.</u>
+ <u xml:id="u-62.93" who="#Marszałek">Co do samego preliminarza budżetowego Ministerstwa Poczt i Telegrafów na r. 1930/31, uchwalonego przez Sejm, pozwolę sobie podkreślić, że Wysoki Sejm, dążąc do oszczędności, skreślił Ministerstwu Poczt i Telegrafów kilkanaście pozycyj.</u>
+ <u xml:id="u-62.94" who="#Marszałek">Najdotkliwiej odczułby resort Poczt i Telegrafów skreślenie następujących pozycyj, mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-62.95" who="#Marszałek">Administracja:</u>
+ <u xml:id="u-62.96" who="#Marszałek">Dział 1 § 2 — 90.000 zł (godziny nadliczbowe i zapomogi).</u>
+ <u xml:id="u-62.97" who="#Marszałek">Dział 1 § 3 — 30.000 zł (podróże służbowe).</u>
+ <u xml:id="u-62.98" who="#Marszałek">Dział 1 § 4 8.000 zł (środki lokomocji).</u>
+ <u xml:id="u-62.99" who="#Marszałek">Przedsiębiorstwa:</u>
+ <u xml:id="u-62.100" who="#Marszałek">Dział 2, rozdział 1, § 3 200.000 zł — podróże służbowe, dział 2, rodz. 1, § 7 150.000 — wydawnictwa, dział 3, rozdz. 1, § 5 — laboratorjum, czyli razem ta suma, o którą mi w tej chwili chodzi, wynosi 528.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-62.101" who="#Marszałek">Przywrócenie tych pozycyj jest sprawą ważną dla resortu Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-62.102" who="#Marszałek">Jeżeli Panowie Senatorowie byliby zdania, że kwoty te mogłyby być przywrócone jedynie w ramach budżetu, uchwalonego przez Sejm, w takim razie zgadzam się na obniżenie następujących pozycyj na sumę, równającą się kwocie restytuowanej, a mianowicie: Przedsiębiorstwa: Dział 2, rozdz. 1, § 8 zmniejszyć o 200.000 zł — braki kasowe, dział 2, rozdz. 1, § 6 zmniejszyć o 18.000 zł — wydatki poczt., telegr., telef., dział 2, rozdz. 1, § 14 zmniejszyć o 90.000 — rozbudowa i przebudowa Centrali, dział 2, rozdz. 1, § 14 skreślić o 220.334 zł — nieprzewidziane budowy, razem 528.334 zł.</u>
+ <u xml:id="u-62.103" who="#Marszałek">Jeszcze chciałbym tutaj poruszyć sprawę żelaznych domów. P. referent nie ujął tej sprawy w sposób słuszny. Jeżeli zdecydowałem się na tę próbę tego domu żelaznego w Gdyni, to jedynie i wyłącznie dlatego, że tam jest tego rodzaju wypadek, że nie warto jakiegokolwiek innego budynku stawiać, bo tam ma w przyszłości stanąć gmach admiralicji, a teraz na krótki okres czasu na 2–3 lata jest potrzebny budynek, jako paczkarnia dla paczek przywożonych statkami. Ja muszę mieć coś i zamiast stawiać murowany albo drewniany budynek, który wogóle byłby niemożliwy w danym wypadku, postawiłem żelazny dom, który będzie mógł być rozebranym i gdzieindziej użytym. To jest cała tajemnica tego żelaznego domu.</u>
+ <u xml:id="u-62.104" who="#Marszałek">Kwestja żelaznych domków zagranicą nie jest żadną tajemnicą. Mają one szerokie zastosowanie, nawet w Warszawie mają zastosowanie. Firma „Rudzki” wybudowała już jeden.</u>
+ <u xml:id="u-62.105" who="#Marszałek">Chcę odpowiedzieć na zarzuty zwrócone do mnie.</u>
+ <u xml:id="u-62.106" who="#Marszałek">Pan senator Baranyk był łaskaw stawiać pewne zarzuty i powoływał się na pewne stronice w sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli. Powiedział nawet, że dziś jeszcze gorzej się dzieje, aniżeli dawniej. Fakty pierwsze, które przytoczył, to są fakty historyczne, to znaczy, że miały miejsce w samym początku istnienia Rzeczypospolitej. Jeżeli tak mało Ukraińców wtedy przyjęto, to istniała ta przyczyna, iż były zamieszki, a następnie Ukraińcy odmawiali przysięgi. Taka jest przyczyna, dlaczego nie zostali przyjęci.</u>
+ <u xml:id="u-62.107" who="#komentarz">(S. Trojan: A dlaczego teraz?)</u>
+ <u xml:id="u-62.108" who="#Marszałek">Mówiąc o chwili obecnej, stwierdzam, że inspektor Jasiński w zupełnie innych celach pojechał; inspekcja obejmuje nietylko stronę tamtą, t. j. Małopolskę Wschodnią, ale całe Państwo. Zadania, które spełnia, są natury mobilizacyjnej i łącznie z tem sprawa telefonicznych połączeń policyjnych i z K. O. P-em na granicach. Takie jest jego główne zadanie. Jeżeli z wyników jego inspekcji później nastąpiły pewne posunięcia, to z tego powodu, że zachodziły potemu potrzeby. Zaszedł naprzykład wypadek, że przy próbnem rozesłaniu depesz urzędnik Ukrainiec sabotował wysłanie tej depeszy; oczywiście, że w takim wypadku urzędnika tego przeniosłem. Drugi wypadek: zwolniłem urzędnika na Pomorzu, gdyż odmówił przyjęcia depeszy pisanej po polsku, powiadając, że depeszy po polsku napisanej nie rozumie. Tego rodzaju bywają przyczyny usunięcia lub przeniesienia urzędnika. W dalszym ciągu w takich wypadkach w ten sposób postępować będę. Jeżeli przeniesienia urzędników były zarządzone, to wierzajcie mi Panowie, że czyniłem to po dokładnem zbadaniu sprawy i po głębokim namyśle.</u>
+ <u xml:id="u-62.109" who="#Marszałek">Jeżeli Panowie macie jakieś zarzuty, jakieś wątpliwości, proszę, ja zawsze gotów jestem skontrolować moją decyzję na zasadzie nowych faktów, których mi dostarczycie. Dotychczas żaden z Panów do mnie się nie zwracał i interpelacji nie wnosił.</u>
+ <u xml:id="u-62.110" who="#Marszałek">Sprawy językowe, jeżeli się zdarzają, to dalibóg są to sporadyczne wypadki. Mnie trudno jest, siedząc w Warszawie, wiedzieć o tem. Jeżeli dowiem się o jakimś wypadku, to momentalnie reaguję. Co do sprawy gazet, P. Senator absolutnie nie ma racji.</u>
+ <u xml:id="u-62.111" who="#komentarz">(S. Makuch przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-62.112" who="#Marszałek">Proszę poczekać chwileczkę, ja nie skończyłem. Sprawca gazet była tutaj w Warszawie na konferencji wydawców jak najściślej omawiana. I to jest rezultat umowy z nimi.</u>
+ <u xml:id="u-62.113" who="#Marszałek">Wydawcy stanęli dziś na innem stanowisku. We Lwowie mieli swoje zebranie, gdzie wystąpili z projektem nowych zmian, i te projekty są rozpatrywane. Dawny projekt miał być wprowadzony od 1 kwietnia. Obecnie zadecydowano, że będzie opracowany nowy projekt w myśl życzeń wydawców. A więc tak źle nie było. O cóż idzie? Panowie gwałt robicie niepotrzebnie.</u>
+ <u xml:id="u-62.114" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Sokołowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#SSokołowski">P. Minister był łaskaw zakwestionować ścisłość niektórych moich twierdzeń w sprawozdaniu drukowanem. Przedewszystkiem odnosi się to do sprawy budynków i budowy centrali telegraficznej w Warszawie, gdzie p. Minister twierdził, że niezgodne z prawdą czy nieścisłe jest moje oświadczenie, że przystąpiono obecnie do wykonania trzeciego planu. Tymczasem chwilkę później p. Minister sam użył wyrażenia, że powstał trzeci plan.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#komentarz">(Minister Boerner: Tak jest, ale Pan Senator nie dodał tych momentów, które podawałem.)</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#SSokołowski">Podałem.</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#komentarz">(Minister Boerner: Powiedziałem tylko, że jest zmiana.)</u>
+ <u xml:id="u-63.4" who="#SSokołowski">Chodziło mi w tem przedstawieniu o jeden moment, który jednakże w dalszym ciągu utrzymuję, mianowicie, że wszystkie warunki wymagane przez ten budynek, czy jakiekolwiek inne pomieszczenie administracyjne, jakiegokolwiek rodzaju, mogą być i powinny być rozpatrywane i zadecydowane przed rozpoczęciem budowy, ażeby w czasie budowy nie zmieniano z niskiego na wysoki i z wysokiego na niski, bowiem w tym wypadku dobrze się stało, ale to stało się przypadkowo, mogło się również stać, że Skarb nie poniósł straty, ale również mógł ponieść straty i to bardzo wysokie. Natomiast, jeżeli się zgóry zadecyduje, jeżeli jest plan, wykonany przy pomocy fachowców, rzeczoznawców, jeżeli opracuje się plany i przystąpi do ich wykonania, to myślę, że będą one robione równie dobrze, jak te, które się obecnie wykonuje, a nie będą narażone na żadne straty.</u>
+ <u xml:id="u-63.5" who="#SSokołowski">W sprawie zaliczki w Królewskiej Hucie, o której wspomniałem, nie chodziło mi wcale, jak wysoką była ta zaliczka. Ta zaliczka udzielona była jeszcze za poprzedniego ministra Miedzińskiego i to nie było adresowane wcale do obecnego kierownictwa Ministerstwa. To zrobił p. Ruszczewski. Udzielił zaliczki, nie dając zamówienia, bo nie wiedział zresztą wtenczas, jakie mu będą potrzebne belki żelazne. Stwierdza to Najwyższa Izba Kontroli w swem sprawozdaniu.</u>
+ <u xml:id="u-63.6" who="#SSokołowski">W sprawie autobusów p. Minister zapomniał, że ustęp przeczytany ma jeszcze ustęp poprzedni, a tam jest powiedziane, że kwestję ewentualnej rozbudowy tego środka komunikacji należałoby jednak rozpatrywać w związku z całokształtem planów rozbudowy sieci komunikacyjnej i odstąpić ją Ministerstwu Komunikacji, bo to należy do Ministerstwa Komunikacji, a nie do Ministerstwa Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-63.7" who="#komentarz">(Minister Boerner: W Szwecji i w Austrji to należy do Ministerstwa Poczt i Telegrafów.)</u>
+ <u xml:id="u-63.8" who="#SSokołowski">Panie Ministrze, ja jednak uważam, że to jest raczej komunikacja, a nie przesyłanie poczty.</u>
+ <u xml:id="u-63.9" who="#SSokołowski">To samo odnosi się do żelaznych domów. Mówiłem o tem, że Ministerstwo Poczt i Telegrafów nie ma należytego aparatu i z natury rzeczy mieć nie może i nie powinno mieć aparatu dla przeprowadzania eksperymentu, czy taki czy inny sposób budowania jest dobry. To należy do Ministerstwa Robót Publicznych. Tych eksperymentów robić się nie powinno.</u>
+ <u xml:id="u-63.10" who="#komentarz">(Minister Boerner: Ja nie robię eksperymentów.)</u>
+ <u xml:id="u-63.11" who="#SSokołowski">P. Minister sam powiedział, że tytułem próby stawia się takie, czy inne budynki.</u>
+ <u xml:id="u-63.12" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Za 20 lat będą stalowe domy.)</u>
+ <u xml:id="u-63.13" who="#SSokołowski">Panie Senatorze, ja jestem laikiem, nie jestem technikiem i nie jestem inżynierem</u>
+ <u xml:id="u-63.14" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Ja jestem inżynierem i twierdzę, że za 20 lat będą stalowe domy.)</u>
+ <u xml:id="u-63.15" who="#SSokołowski">Twierdzę, że to należy do Ministerstwa Robót Publicznych, a nie do Ministerstwa Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-63.16" who="#SSokołowski">Jest jeszcze kwestja poprawek, które p. Minister zaproponował do budżetu w tej chwili. Przed posiedzeniem Komisji Skarbowo-Budżetowej zwracałem się do p. Ministra z zapytaniem, czy Rząd wnosi jakieś poprawki i wtedy otrzymałem odpowiedź, że żadnych poprawek nie wnosi. Wobec tego, że te poprawki zostały wniesione dopiero w tej chwili, proszę Pana Marszałka o zezwolenie, bym później mógł się wypowiedzieć co do nich.</u>
+ <u xml:id="u-63.17" who="#komentarz">(Minister Boerner: Ja sumy nie zmieniam.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#Marszałek">Proszę o odczytanie interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#komentarz">(czyta:)</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezpodstawnego zawieszenia w urzędowaniu dwóch członków rady gminnej w Horbaczach, pow. lwowski, Iwana Michajłowa i Teodora Ptasznika w Horbaczach.</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Prezesa Rady Ministrów prof. Kazimierza Bartla w sprawie okólnika Nr. 491 p. wojewody stanisławowskiego dr. Nakoniecznikowa-Klukowskiego, naruszającego równouprawnienia obywatelskie ludności ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-65.3" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-65.4" who="#SekretarzsGołuchowski">Proponuję odbycie następnego posiedzenia jutro o godzinie 10 rano z następującym porządkiem dziennym.</u>
+ <u xml:id="u-65.5" who="#SekretarzsGołuchowski">Dalsza rozprawa budżetowa nad budżetami Ministerstw: Pracy i Opieki Społecznej, Spraw Wewnętrznych, Spraw Zagranicznych i Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-65.6" who="#SekretarzsGołuchowski">Z powodu nawału spraw proszę o punktualne przybycie.</u>
+ <u xml:id="u-65.7" who="#SekretarzsGołuchowski">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-65.8" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 min. 30.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/header.xml
index 1e42c80..e3ab61a 100644
--- a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/header.xml
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
-<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00029-01">
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00029-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>29 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -23,24 +23,57 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="komentarz" role="speaker">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
- <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
<persName>Marszałek</persName>
</person>
+ <person xml:id="MinisterPracyiOpiekiSpołecznejPrystor" role="speaker">
+ <persName>Minister Pracy i Opieki Społecznej Prystor</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SAchmatowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Achmatowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBoguszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Boguszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SCiastek" role="speaker">
+ <persName>S. Ciastek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDanielewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Danielewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDaszyńskaGolińska" role="speaker">
+ <persName>S. Daszyńska-Golińska</persName>
+ </person>
<person xml:id="SDecykiewicz" role="speaker">
<persName>S. Decykiewicz</persName>
</person>
+ <person xml:id="SIżycki" role="speaker">
+ <persName>S. Iżycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKellesKrauz" role="speaker">
+ <persName>S. Kelles-Krauz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMakarewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Makarewicz</persName>
+ </person>
<person xml:id="SOssowski" role="speaker">
<persName>S. Ossowski</persName>
</person>
<person xml:id="SPant" role="speaker">
<persName>S. Pant</persName>
</person>
+ <person xml:id="SPepłowski" role="speaker">
+ <persName>S. Pepłowski</persName>
+ </person>
<person xml:id="SRogula" role="speaker">
<persName>S. Rogula</persName>
</person>
+ <person xml:id="SRolle" role="speaker">
+ <persName>S. Rolle</persName>
+ </person>
<person xml:id="SSoroko" role="speaker">
<persName>S. Soroko</persName>
</person>
@@ -53,18 +86,24 @@
<person xml:id="STrojan" role="speaker">
<persName>S. Trojan</persName>
</person>
- <person xml:id="SWodzinski" role="speaker">
+ <person xml:id="SWasiutyński" role="speaker">
+ <persName>S. Wasiutyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWodziński" role="speaker">
<persName>S. Wodziński</persName>
</person>
- <person xml:id="SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE" role="speaker">
- <persName>SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIE]</persName>
+ <person xml:id="SksKasprzyk" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Kasprzyk</persName>
</person>
- <person xml:id="WicemarszalekGliwic" role="speaker">
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
<persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
</person>
- <person xml:id="WicemarszalekHaluszczynski" role="speaker">
+ <person xml:id="WicemarszałekHałuszczyński" role="speaker">
<persName>Wicemarszałek Hałuszczyński</persName>
</person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
</particDesc>
</profileDesc>
</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/text_structure.xml
index a7a6380..c36baae 100644
--- a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/text_structure.xml
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00029-01/text_structure.xml
@@ -1,775 +1,832 @@
-<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
-<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<xi:include href="PPC_header.xml"/>
<TEI>
<xi:include href="header.xml"/>
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">OKRES II.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Sprawozdanie Stenograficzne z 29 posiedzenia w dniu 11 marca 1930 roku.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 10.)</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Obecni przedstawiciele Rządu:</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów — Kazimierz Bartel, Minister Spraw Wewnętrznych — Henryk Józewski, Minister Spraw Zagranicznych — August Zaleski, Minister Pracy i Opieki Społecznej — Aleksander Prystor, Kierownik Ministerstwa Sprawiedliwości — Feliks Dutkiewicz.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Otwieram posiedzenie. Protokół 27 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 28 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Iżycki i Kamieniecki.</u>
- <u xml:id="u-1.7" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Listę mówców prowadzi s. Kamieniecki.</u>
- <u xml:id="u-1.8" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Porządek dzienny jest następujący:</u>
- <u xml:id="u-1.9" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">1. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
- <u xml:id="u-1.10" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">a)część 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej;</u>
- <u xml:id="u-1.11" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">b),,7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — Administracja;</u>
- <u xml:id="u-1.12" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">c)„5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych;</u>
- <u xml:id="u-1.13" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">d)„9 — Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-1.14" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przystępujemy do budżetu Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Jako sprawozdawca głos ma s. Pepłowski.</u>
- <u xml:id="u-1.15" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">S. Pepłowski:</u>
- <u xml:id="u-1.16" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Wysoki Senacie! Z wielkim lękiem przystępuję do sprawozdania o Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Lęk mój wynika stąd, że po świetnych referatach, które wygłoszono tutaj w tej Wysokiej Izbie, po referacie czcigodnego ekonomisty prof. p. s. Głąbińskiego, po p. Szarskim, po wicemarszałku Gliwicu i po naukowej mowie s. Marchlewskiego, zdaje się, że trudno mi będzie o odpowiedni dobór słów, ażeby przedstawić ten ogrom nędzy, w jakiej znajdują się obecnie warstwy robotnicze, które są kryzysem dzisiejszym przygnębione. Nie wiem, czy znajdę możność przedstawienia całego kryzysu, który się odbija na tych warstwach w dobie obecnej. Wysoka Izba przypomni sobie może zeszłoroczne moje sprawozdanie, w którem wskazywałem na ten ogromny rozwój ustawodawstwa robotniczego w Polsce. Dziś muszę ograniczyć swoje przemówienie przedewszystkiem do zadań doby obecnej, czyli zatrzymać się na kryzysie gospodarczym w Polsce, który się odbił także na rzeszach robotniczych. Ministerstwo Pracy musi znaleźć odpowiednie środki, aby zapobiec temu kryzysowi ogólnemu i zarazem przemienić się ze specjalnego ministerstwa na resort gospodarczy.</u>
- <u xml:id="u-1.17" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Zadaniem najważniejszym w obecnej dobie będzie przedewszystkiem opieka nad pozbawionemi pracy i zarazem osłabienie tego kryzysu. Zdaje mi się koniecznością przedstawić Wysokiej Izbie dziwne zjawisko, że kiedy obecnie, jak się wyraził p. s. Zagleniczny, bieda połączyła kapitalistów z rzeszą robotniczą, kiedy wszystkie warstwy społeczne się łączą, aby wspólnie biedę ogólnie nas tłoczącą przetrzymać, to w takiej chwili między Ministerstwem Pracy a rzeszami robotniczemi niema żadnej jaźni wspólnej, żadnego kontaktu, żadnego porozumienia. Ja, jako stary działacz narodowo-robotniczy, z niezwykłą przykrością muszę podkreślić, że niema w Ministerstwie zrozumienia, że powinne być przedstawicielstwa robotnicze, oraz związki zawodowe w danej chwili w Ministerstwie Pracy jedną cząstką wspólnego podtrzymywania się i wspólnego wielkiego zaufania. Rząd wziął całą odpowiedzialność za to, co się w Polsce dzieje i co Polska przechodzi, i bezwarunkowo my, jako przedstawiciele tych właśnie rzesz pracujących, musimy od Ministerstwa przedewszystkiem wymagać, aby ono zmniejszyło tę biedę i tę nędzę pracowników i rzesz robotniczych.</u>
- <u xml:id="u-1.18" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Mnie się, proszę Panów, dziwnem wydaje, że nawet w obecnej chwili, jaką przeżywamy, zjawiają się jeszcze w polskich sferach pojęcia naprzykład takie, jakie słyszeliśmy chociażby wczoraj z ust jednego z poważnych senatorów, że Ministerstwo Pracy powinno być rozczłonkowane, że należy wrócić do dawnego projektu, kiedy to Ministerstwo Pracy, jako dziedzina pracy, miało przejść do Ministerstwa Przemysłu i Handlu, a jako opieka społeczna — do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Talkie ujmowanie sprawy w obecnej chwili, w chwili owego ogromnego kryzysu, kiedy przy ogromnym głodzie, jaki się szerzy wśród sfer robotniczych, idea komunistyczna najłatwiej może trafiać do tych ludzi zgłodniałych, o czem najlepiej możemy powiedzieć my, którzy pracujemy w takich środowiskach, jakim jest naprzykład przemysł łódzki, — to w takim momencie niezrozumienie ważności Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej staje się wprost pewnym przeżytkiem, o czem chciałem wspomnieć, jako o czemś zupełnie dla mnie nienaturalnem.</u>
- <u xml:id="u-1.19" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przechodzę teraz do poszczególnych spraw Ministerstwa. Mnie najbardziej interesuje sprawa walki z bezrobociem, a zarazem naturalnie kwestia ubezpieczeń społecznych. Organizacja Ministerstwa Pracy od roku zeszłego nie została zmieniona, istnieje tylko jedynie projekt, żeby zamiast wydziału prezydjalnego utworzyć departament ogólny na modłę innych departamentów w różnych ministerstwach polskich, oraz utworzyć kilka wydziałów, potrzebnych dla wykonywania specjalnych czynności. Za projektem tym bezwarunkowo wypowiedzieć się muszę.</u>
- <u xml:id="u-1.20" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przechodząc do ustawodawstwa socjalnego, odrazu podkreślam, że dziś jest ono w momencie pewnego zahamowania, albo też wycofania pewnej ilości ustaw. Np. przerabia się ustawę o ubezpieczeniu na starość, gdzie wprowadza się pewne ulepszenie, że inwalida nie będzie po 65, lecz już po 60 latach otrzymywał rentę inwalidzką. Dalej odpowiednio normuje się kwestie wysokości rent. Przerabia się nowele do ubezpieczeń od wypadków pracowników umysłowych, które ma objąć Zakład Ubezpieczeń we Lwowie. Potem załatwia się ustawy o zatargach zbiorowych, o umowach zbiorowych i wreszcie ustawa o chałupnictwie. Oczywiście w zakresie tych wszystkich ustaw, na które tak długo czekają całe rzesze, brak ustaw o związkach zawodowych, o Izbach Pracy, czy Radach Zawodowych. Ustawy te są odłożone do lepszych czasów i trudno robić zarzuty, że w tych ciężkich czasach o tych sprawach Ministerstwo jeszcze nie pomyślało.</u>
- <u xml:id="u-1.21" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przechodząc teraz do poszczególnych działów Ministerstwa, zacznę od inspekcji pracy. Inspekcja pracy, która kiedyś opierała się na dekrecie jeszcze z 1919 r., ma naprawdę w Polsce świetlaną historię i będzie zapisana pięknemi zgłoskami. Sam za dawnych czasów przyglądałem się w Ministerstwie rozwodowi owej instytucji i muszę podkreślić, że to, co Ministerstwo przez inspekcje pracy chcę wytworzyć w Polsce, a mianowicie pogodzenie i uspokojenie dwóch obozów sobie przeciwnych, pracodawców i pracowników, ma bardzo wielkie znaczenie. Każdy inspektor pracy, nie tylko objeżdżając poszczególne zakłady, daje fabrykantowi czy właścicielowi wskazówki techniczne, ale zarazem rozmawiając i uspakajając niezadowolone rzesze robotnicze, wskazuje, że tylko zgodą można budować bogactwo narodowe. Inspekcja pracy rozwija się w Polsce niesłychanie intensywnie. Naturalnie daleko jest do ideału, ażeby poszczególni inspektorzy pracy mogli w swoim okręgu czy w swoim obwodzie załatwić wszystką pracę, ale gdy tylko rzucę kilka cyfr, to zobaczymy jaki nastąpił postęp w tej dziedzinie. Wezmę rok początkowy — 1919. Wówczas inspektorów pracy było zaledwie 41, obecnie po 10 latach jest ich 111, ale wtenczas było wizytacyj tylko 1.900, obecnie jest około 19.000 wizytacyj w poszczególnych zakładach. Przy takiej wizytacji, kiedy zwraca się uwagę na ulepszenie warunków pracy robotniczej i na bezpieczeństwo pracy, musi okazać się jako efekt przedewszystkiem zmniejszenie wypadków śmiertelnych w poszczególnych wypadkach, jakie się zdarzają w każdym zakładzie przemysłowym. Jeżeli w 1919 r. takich wypadków śmiertelnych było 2,4% ogółu wypadków, to w 1927 r. ilość ich spadła do 1,6% ogółu wypadków.</u>
- <u xml:id="u-1.22" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Organizacja inspekcji pozostała taka jak w roku zeszłym. Mianowicie cała Polska jest rozdzielona na 12 okręgów, 65 obwodów Cała ilość urzędników inspekcji w Polsce dochodzi zaledwie do 234 inspektorów, sił pomocniczych oraz funkcjonariuszy.</u>
- <u xml:id="u-1.23" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Dawniej inspekcja pracy miała za zadanie nie tylko pieczę nad bezpieczeństwem i zarazem dawanie pewnych wskazówek przemysłowcom, ale miała też funkcje rozjemcze, poprostu funkcje sądu polubownego, które jej niesłychanie wiele czasu zabierały, dopiero od 22 marca 1928 r., kiedy wyszło rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o Sądach Pracy, działalność inspekcji pracy zmniejszyła się, zostało przerzuconych wiele prac rozjemczych na tak zwane Sądy Pracy. Ale tu zachodzi jeszcze zjawisko ujemne, że Sądy Pracy są zarzucone załatwianiem zatargów robotniczych i przemysłowych. I to, co zdawało się ideałem, że w Sądach Pracy takie sprawy szybko i prędko będą załatwione, to zdarza się, że jak np. w Łodzi, po wejściu sprawy na wokandę, trzeba czekać na jej załatwienie po 6 tygodni. Sądów Pracy w Polsce mamy 16. W budżecie Wysoka Izba ma sumę około 160.000 zł. wstawioną na podniesienie ich ilości o 8.</u>
- <u xml:id="u-1.24" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Kiedy przedstawiłem Wysokiej Izbie kwestię inspektorów pracy, będę musiał teraz przejść do najważniejszej sprawy chwili obecnej, to znaczy do kwestii zwalczania bezrobocia. Nie mogę tutaj powtarzać wywodów tych kolegów, którzy ujęli całokształt kryzysu dzisiejszego w Polsce. Nie będę podkreślał jeszcze raz, w jakim momencie prowadzimy rozprawy nad budżetem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Ale nie mogę przejść dalej, nie rzuciwszy choćby bardzo jaskrawych faktów z kryzysu obecnego. Wezmę przykłady z działalności przemysłu w Łodzi.</u>
- <u xml:id="u-1.25" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przemysł łódzki niepomiernie cierpi w porównaniu z innemi przemysłami. Jeżeli tutaj słyszeliśmy przemówienia p. s. Przybylskiego co do Górnego Śląska, czy p. s. Zaglenicznego, czy poszczególnych pp. sprawozdawców, to jednak podkreślić muszę, że te wszystkie barwy, któremi oni zobrazowali ten ogromny kryzys przemysłowy, są jeszcze zbyt jasne w porównaniu z tern, co się dzieje obecnie w Łodzi.</u>
- <u xml:id="u-1.26" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Czy Panowie mogą sobie wyobrazić, że miasto, żyjące tylko z jednego działu przemysłu, przeważnie z bawełny i wełny, znajduje się w takim kryzysie, że wszystkie fabryki łódzkie przed Bożem Narodzeniem, w sobotę, a wigilia była we wtorek, zostały zamknięte, zostały puszczone w ruch dopiero po Trzech Królach, czyli w dwa tygodnie później, i to nie całkowicie, a i to przeważnie na dwa do trzech dni. Jeżeli Panowie wezmą pod uwagę, że z tego przemysłu włókienniczego łódzkiego żyje całe miasto, bo, poza małemi wyjątkami, Łódź jest tern centrum przemysłu włókienniczego, tym polskim Manchesterem, to cała ludność, zacząwszy od pośrednika, a skończywszy na sklepie galanteryjnym, czy spożywczym, odczuwa ten niesłychany kryzys, w jakim się znajduje.</u>
- <u xml:id="u-1.27" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">I dlatego Panowie muszą zwrócić uwagę, że jeżeli jeszcze dotychczas te państwowe partie robotnicze trzymają na uwięzi rzesze robotnicze, któreby się chciały już wyłamać i pójść do komunizmu, to nie można żartować z tern zjawiskiem i trzeba użyć wszelkich środków, aby to bezrobocie na dobre tory skierować i nie wywoływać tej fali, która się w danej chwili rozwija.</u>
- <u xml:id="u-1.28" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Jeżeli przedstawiam kwestię owego bezrobocia i rzuciłem kilka faktów, to teraz chciałbym przejść do zwalczania bezrobocia przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. Wyobrażam sobie, że p. Minister Pracy i Opieki Społecznej ma dzisiaj w rękach następujące możności zmniejszenia kryzysu owych klas, czy rzesz robotniczych. Przedewszystkiem ma możność dysponowania Funduszem Bezrobocia, ma organ urzędu pośrednictwa pracy, ma możność skierowania nadwyżki ludności polskiej na emigrację i uruchomienia t. zw. rezerw kapitałów społecznych dla celów budownictwa.</u>
- <u xml:id="u-1.29" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przechodzę przedewszystkiem do owego pierwszego czynnika, czyli do Funduszu Bezrobocia. Fundusz Bezrobocia został utworzony ustawą z 18 lipca 1924 r., a w strukturze przedstawia się jako płacenie 2% od zarobków robotnika do t. zw. kasy Funduszu Bezrobocia. Te 2% płacone są w ten sposób, że pracodawca płaci 1 i pół %, a robotnik pół %. Oprócz tego Rząd obowiązany jest ustawą o bezrobociu dopłacać 50%, do t. zw. kwoty całej przepisanej sumy, którą w danej chwili przemysł wnosi. Fundusze te w normalnych czasach dawały zupełnie wystarczające sumy. Nawet było dla mnie zupełnie, Wysoka Izbo, niezrozumiałe, że przeszłego roku, w czerwcu czy lipcu nawet, obniżyliśmy poniekąd kwestię płatności Funduszu Bezrobocia, bo nam się zdawało, że ten kryzys nie jest tak wielki. Przeszło zaledwie 3 miesiące, kiedy weszliśmy w taki kryzys, który Wysokiej Izbie cyfrowo przedstawię.</u>
- <u xml:id="u-1.30" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">I tak w roku 1929 ilość zakładów, płacących na Fundusz Bezrobocia w Polsce, wynosiła około 25.000, zaś ilość ubezpieczonych wynosiła około miliona ludzi. Wysoka Izbo, w 1929 r. jeszcze średnia suma wpłaconych składek miesięcznych wynosiła jakie 3.250.000, a teraz w jednym miesiącu między grudniem i styczniem sumy te niesłychanie zmalały i zmieniły się pod wpływem strasznego kryzysu. I tak w grudniu 1929 r. było jeszcze 25.000 zakładów płacących, w styczniu, z powodu niewykupienia czy to patentów, czy wprost zlikwidowania się, już jest tylko 24.000, czyli o 1 200 zakładów mniej. W grudniu wpłacono 3.250.000, a w styczniu tylko 2.460.000, w lutym zaś tylko 1.700.000 według mojego szacunku. Ilość robotników ubezpieczonych naturalnie również zmalała, z 1.100.000 na jakie 950 000. Te liczby ilustrują rozwój bezrobocia w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-1.31" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Jeżeli teraz weźmiemy pod uwagę, że ilość zarejestrowanych robotników przemysłowych na 1 marca wynosiła sumę 282.000, ilość, którą bezrobocie osiągnęło tylko w 1926 r., w styczniu i w lutym, jeżeli uwzględnimy, że normalnie w latach 1927 i 1928 ta ilość dochodziła przeciętnie zaledwie do 165 i 125.000 bezrobotnych, to przyjdziemy do przekonania, że w przeciągu jednego roku owego kryzysu ta ilość prawie podwoiła się. Wysoka Izba wie, że robotnicy t. zw. rolni nie są wogóle rejestrowani i że ta suma po wsiach dochodzi, jeżeli nie do dwukrotnej ilości, to przypuszczam, że bardzo blisko do tej ilości. Sam będąc również na roli, wiem, jaka jest nędza wsi i nie dziwię się wcale, kiedy z tej wsi teraz ucieka każdy, kto może, aby gdziekolwiek złotówkę zarobić.</u>
- <u xml:id="u-1.32" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Jeżeli teraz mówimy o rezerwach Funduszu Bezrobocia, to podkreślić muszę, że w tej chwili Kasy Funduszu są zupełnie puste. Wszystkie rezerwy, które kiedykolwiek mieliśmy u siebie, są teraz zupełnie zjedzone. Przypominam, że jeszcze w początku r. 1929 rezerwy wynosiły około 18 milionów złotych. Przez r. 1929 wydaliśmy na bezrobocie 46 milionów zł. Na początku 1930 r. mieliśmy jeszcze nie wpłaconych przez Rząd należności około 20 milionów. Ale Wysoka Izba wie, że już w styczniu Rząd przyszedł z wnioskiem wpłacenia na konto tych należności — 15 milionów złotych, które też zostały przez Skarb wpłacone. Obecnie jesteśmy w tern położeniu, że Rząd musi na stary rok budżetowy wejść z nowem żądaniem około 15 milionów złotych, ażeby to bezrobocie odpowiednio złagodzić.</u>
- <u xml:id="u-1.33" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Świadczenia na bezrobotnych są ustawowe i doraźne. Świadczenia z tych 282,000 pobiera zaledwo 170,000 ludzi, czyli, że prawie 110,000 ludzi nie jest w możności otrzymania ustawowych poborów. Ministerstwo Pracy przychodzi teraz z nowelą, ażeby całą tę ustawę o Funduszu Bezrobocia odpowiednio przystosować do chwili obecnej i wprowadzić taką klauzulę, któraby pozwalała pobierać świadczenia nie tylko bezrobotnym, zatrudnionym przez pewną ilość czasu i nie tylko od 18 lat, ale nawet i tym, którzy skończyli 16 lat W budżecie na rok 1930/31 Rząd preliminował 18 milionów, to znaczy tę sumę, która była w zeszłym roku postawiona, jednak już w czasie dyskusji w komisji sejmowej, a potem na plenum, ta suma okazała się zbyt mała dla zwalczania całego bezrobocia w Polsce i została odpowiednio zwiększona. W komisji sejmowej została podniesiona z 18 milionów o 15 milionów, do sumy 33 milionów, a potem Sejm, na plenum uchwalił jeszcze wniosek, aby te 33 miliony podnieść do 42 milionów.</u>
- <u xml:id="u-1.34" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Proszę Wysokiego Senatu, co do tej kwoty 9 milionów komisja senacka nie upierała się, kiedy Rząd przyszedł z wnioskiem i prosił, ażeby nie rozszerzać zbytnio 'budżetu Państwa i żeby tych 9 milionów nie uchwalać. Jest to kwestia z punktu widzenia formalnego drugorzędna, bo może się nie znaleźć pieniędzy na wiele rzeczy w Polsce, ale na Fundusz Bezrobocia Rząd będzie musiał zawsze odpowiednią ilość pieniędzy znaleźć, to znaczy, gdy zostaną wyczerpane te 33 miliony, to Rząd przyjdzie i o dalsze sumy poprosi i one muszą się znaleźć, jeżeli nie chcemy stwarzać przed sobą widma czy to bolszewizmu, czy innych zamieszek wśród rzesz robotniczych.</u>
- <u xml:id="u-1.35" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Drugą pomocniczą czynnością zwalczania bezrobocia jest t. zw. państwowe pośrednictwo pracy. Utworzone ono zostało jeszcze w r. 1919 na modłę urzędu angielskiego pośrednictwa pracy, jako możliwość wyrównywania bezrobocia i podaży w poszczególnych rejonach naszego Państwa. Pośrednictwo to rozwija się bardzo pomyślnie, bo np. w roku 1927 było zapośredniczonych 293.000, a w 1929 roku 412 000, ale, proszę Panów, kiedy niema warsztatów pracy, kiedy niema możności tego robotnika zatrudnić, to pośrednictwo pracy nie będzie mogło pracować tak wydajnie i jedynie będzie organem choćby dla wypłaty Funduszu Bezrobocia i dla czynności t. z. pomocniczych dla tego funduszu.</u>
- <u xml:id="u-1.36" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Mnie kwestia bezrobotnych niesłychanie boli jako działacza robotniczego, mnie nie pociesza to, że dziś w Anglii jest bezrobotnych około 1.500.000, a w Niemczech nawet 2.500.000,</u>
- <u xml:id="u-1.37" who="#komentarz">(Głos: Procent jest mały.)</u>
- <u xml:id="u-1.38" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">są to liczby odpowiednie do zamożności i bogactwa kraju. Ja tylko wiem jedno, że przy 300.000 zarejestrowanych robotników w Polsce jest nędza niebywała wśród rzesz robotniczych. Naturalnie, że tych stosunków nie można uleczyć dorywczo, to znaczy zaczynać dopiero wtedy, kiedy już kryzys wisi nad głowami naszemi. Musi być odpowiednio przedtem stworzone ustawodawstwo i musi być znowelizowana ta opieka nad ewentualnym bezrobotnym, aby w chwilach kryzysu nie było tego, co się stało obecnie. Wiem, że czcigodna p. senatorka Daszyńska-Golińska będzie nam mówiła o bezrobociu w innych państwach, jak one to bezrobocie zwalczają, jak się do tego przygotowują. Tej kwestii nie będę poruszał. Jednakże muszę się powołać chociażby na te państwa Zachodu, które chcą ująć w karby odpowiedniego ustawodawstwa cały Fundusz Bezrobocia. Ministerstwo Pracy przygotowuje nowelę, i jak wskazałem, będzie w tej noweli polepszenie wieku tych, którzy mają prawo otrzymywać zapomogi, z 18 na 16, będzie przedłużenie okresu pobierania tych zapomóg z obecnych 13, 17 na 26, 39 i szereg innych ulepszeń. Ale to nie załatwia bezrobocia. Bezrobocie u nas jeszcze się wzmaga, bo jeszcze przed kilku miesiącami zwyżka tygodniowa wynosiła około 7.000, a teraz w ostatnich czasach doszła do 12.000.</u>
- <u xml:id="u-1.39" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Skoro podkreśliłem te dwie funkcje, przejdę teraz do kwestii trzeciej, którą ma możność regulować Ministerstwo Pracy, do t. zw. zagadnienia emigracji, w Polsce. Emigracja w Polsce dochodziła według statystyki Okołowicza do 200.000 ludzi, wyjeżdżających z obecnych ziem (Rzeczypospolitej za morze i około 400.000, wychodzących na Sasy, na roboty t. zw. sezonowe. U nas w Polsce za ostatnie 10-lecie bilans wychodźtwa przedstawia się w liczbach następujących: wróciło do Polski 1.750.000 ludzi, a wyjechało z Polski 1.300.000, czyli że bilans dodatni byłby około 450.000. Ale jest to zjawisko nie tłomaczące odpowiednio całego rozwoju emigracji. Z początku mieliśmy repatriantów, mieliśmy rzesze, dążące do Polski, do swojej ojczyzny, obecnie zaś od r. 1923 widzimy stały bilans bierny, czyli że rok rocznie więcej wychodzi z Polski niż powraca; w ostatnich latach przeciętnie 70.000 ludzi rocznie, w roku kryzysu w 1929 wyszło z Polski 200.000, a wróciło tylko 20.000. Widzimy przeto, że emigracja polska podniosła się niesłychanie i poniekąd wraca do tego stanu przedwojennego, który miałem zaszczyt Wysokiej Izbie przedstawić.</u>
- <u xml:id="u-1.40" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Profesor Ludkiewicz oblicza, że przy intensywnej uprawie i gospodarce rolnej może u nas w Państwie wyżywić się 35 — 40 osób z jednego kwadratowego kilometra, czyli ze 100 hektarów. Okazuje się jednak, że u nas na 1 klm kwadratowy przypada 45 osób, czyli, że 5 osób musi bezwzględnie szukać sobie jakiejś pracy, czy wyżywienia poza swojemi warsztatami rolniczemi. W ostatnich czasach nadwyżka owej ludności dochodzi do około 3 milionów ludności. Nie mogąc znaleźć pracy w miastach lub wielkich ośrodkach przemysłowych, ludność ta musi sama zwracać się do emigracji. Wychodzi albo za morze, albo szuka pracy w ośrodkach europejskich, przeważnie we Francji.</u>
- <u xml:id="u-1.41" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Ciekawe bardzo dane przeciwstawia nam emigracja do poszczególnych państw za ostatnie 10 lat. Przedewszystkiem muszę powiedzieć o państwach zamorskich. Dotąd, dopóki Stany Zjednoczone nie wydały t. zw. zakazu imigracyjnego, wywędrowało tam z Polski 245.000 ludzi, tyle zarejestrowały poszczególne urzędy, a w ostatnich czasach ta ilość roczna spadła do 6—7000 ludzi. Do Argentyny wywędrowało 93.000, do Brazylii 24.000, do Kanady — 112.000, do Palestyny — 39.000. W Europie największym ośrodkiem emigracji jest Francja, do której przez 10 lat wyszło 500.000 ludzi od nas z Polski, zaś z Westfalii Polaków, pracujących w kopalniach wywędrowało 200.000, czyli, że obecnie powinno się znajdować we Francji około 700.000 Polaków.</u>
- <u xml:id="u-1.42" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Kwestia obecnej emigracji zamorskiej przedstawia się niesłychanie źle. Niektóre państwa robią coraz ostrzejsze zarządzenia przeciwko imigracji i nawet takie, chociażby jak Kanada, do których bardzo dużo w ostatnich czasach, bo w 1928 roku wyjechało ludności 27,000, wprowadziła kontygent na rok 1930 w wysokości około 3.000 ludzi. To samo jest z innemi państwami i teraz Polska stoi przed koniecznością szukania sobie nowych ośrodków, żeby móc nadmiar swojej ludności wysłać. Owe ośrodki są: Brazylia, gdzie przedewszystkiem będzie rozwijało się osadnictwo, Parana, która jest ośrodkiem 100.000 Polaków, Peru kolonizowane przez kolonię polską i Angolia w Afryce, gdzie, zdaje się, są bardzo trudne warunki osadnictwa wobec tuziemców, którzy na tych przestrzeniach pracują.</u>
- <u xml:id="u-1.43" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Jeżeli teraz będziemy mówili o całokształcie emigracji, to musimy przedewszystkiem ustalić, że celem Państwa jest utrzymać polskość swojego obywatela, to znaczy nie rzucać go na łaskę tamtejszych stosunków, lecz dbać o to, ażeby jak najdłużej ten obywatel czuł się związanym ze swoją macierzą. Środkiem, żeby najbardziej tego chłopa — wychodźcę przyciągnąć, jest szkolnictwo polskie. W szkolnictwie będziemy musieli rozróżnić kilka typów. Np. w Stanach Zjednoczonych w bogatych miejscowościach sama polska kolonia utrzymuje szkoły własnym kosztem, inne zaś części osadnictwa i kolonizacji są wspomagane przez rząd polski. Tak nip. we Francji stawiamy każdemu zakładowi przemysłowemu warunek, ażeby częściowo składał na szkoły polskie, a częściowo także i Rząd przychodzi z pomocą. W obecnej chwili we Francji i Belgii mamy etatowych nauczycieli w szkolnictwie polskiem około 200. Liczba dzieci w szkołach polskich w 1926 roku wynosiła w przybliżeniu około 900,000, obecnie ta ilość bardzo wzrosła. Szkół' było 650 z polskim językiem wykładowym, 370 z dwoma językami: cudzoziemskim i polskim, 640 z polskim językiem jako przedmiotem wykładowym.</u>
- <u xml:id="u-1.44" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Poza szkolnictwem ważną rzeczą dla utrzymania owego chłopa osadnika przy Polsce jest duszpasterstwo. Wiemy, że np. we Francji są takie zwyczaje, że nawet niedziela nie jest święcona przez rolników i przez właścicieli i chłop nie ma możności nawet pójść do kościoła. Wiemy też, jak trudne jest zdobycie odpowiedniego księdza dla słuchania spowiedzi, a więc Ministerstwo Pracy w porozumieniu z ks. prymasem Hlondem utworzyło pewien fundusz na t. zw. księży objazdowych i na całą t. zw. akcję duszpasterską, która się w danej chwili już rozwija.</u>
- <u xml:id="u-1.45" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Kiedy podniosłem kwestię emigracji, nie mogę pominąć tych ciężkich moralnych trosk i nieszczęść, jakie przechodzi każdy emigrant, wyjeżdżający z Polski. Wiemy co to było — „łapichłopstwo” i jak działali agenci niektórych towarzystw okrętowych. Wiemy, co to były koncentracyjne punkty, czy w Wejherowie, czy gdzieindziej. Z tego też powodu muszę podkreślić, że inicjatywa Rządu w sprawie wybudowania obozu emigracyjnego w Gdyni, które jest obliczone na szereg lat, za sumę około 12 milionów złotych, jest bardzo pożyteczna i ułatwi emigrantowi łatwiejsze przebycie podróży. Pozatem Ministerstwo utworzyło w ostatnim czasie t. zw. syndykat emigracyjny, który ma za zadanie emigrantowi, który się wyprzedają ze wszystkich swoich dóbr w Polsce, ułatwić znalezienie miejsca osiedlenia i przejazd. Kapitał tego towarzystwa składa się z 60% kapitału rządowego i 40% kapitału towarzystw okrętowych, które dostają koncesję.</u>
- <u xml:id="u-1.46" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Omawiając emigrację, nie mogę nie zatrzymać się nad kwestią finansową emigracji. W r. 1928 za transport do miejsc emigracji zapłacono około 67 milionów złotych, czyli, że w bilansie polskim ta suma była stratną. Około 20.000000 zł. kosztowały przejazdy kolejami polskiemi, tak, że saldo ujemne w 1928 r. będzie sięgało około 50.000.000 zł. Podkreślam jednak odrazu, że pozycja przesyłek pieniędzy, które przychodzą z emigracji do Polski, jest niepomiernie wyższa. Sumę tę musimy przyjąć na jakie 250 milj. zł. tak, że saldo będziemy mieli plus koło 200 milj. zł.</u>
- <u xml:id="u-1.47" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Teraz przejdę do kwestii, mającej według mnie bardzo wielkie znaczenie w życiu gospodarczem, a mianowicie do ubezpieczeń społecznych i do pomocy z rezerw ubezpieczeń społecznych dla ruchu budowlanego. Proszę Panów, w zeszłorocznym moim referacie podkreślałem, że Niemcy rezerw społecznych ubezpieczeń w r. 1927 miały w wysokości 2.600.000.000 marek niemieckich, w r. 1928 te rezerwy podniosły się do 3.370.000.000, w 1929 r. osiągnęły 4 miliardy, a więc przedstawiają bardzo wysokie sumy w budżecie niemieckim. U nas w Polsce naturalnie nie będziemy liczyli miliardami, ale będziemy mieli sumy również bardzo pokaźne. I tak, rezerwy polskie różnych instytucyj ubezpieczeniowych, mianowicie kas chorych wraz ze Śląskiem, ubezpieczeń od wypadków, ubezpieczeń pracowników umysłowych, ubezpieczeń od inwalidztwa i Funduszu Bezrobocia przedstawiają w rezerwach następujące sumy w ostatnich chociażby trzech latach: w 1927 r. rezerwy polskich ubezpieczeń dochodziły do 320 milionów zł., 1928 — 445 milionów, zaś na rok 1929 szacunkowo można przyjąć na 570 milionów zł. Roczny dochód t. zw. przypisów na te ubezpieczenia wynosi w r. 1927 — 416 milionów, w 1928 — 500 milionów, w 1929 — 540 milionów, czyli że z życia gospodarczego bierzemy około pół miliarda złotych na ubezpieczenia. Naturalnie, że ta suma nie jest wygórowana w porównaniu z sumami Zachodu, czy to Niemiec, czy to Francji, czy to Czechosłowacji. Ale my operujemy dużym kapitałem i chociażby ta kwota przedstawiała tylko kwotę t. zw. przypisu, to znaczy tego, co każdy zakład powinien był wnieść, to jednak po roku suma przypisów się wyrówna dlatego, że od niezapłaconych sum pobiera się przeważnie około 2% t. zw. kar miesięcznych.</u>
- <u xml:id="u-1.48" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Jeżelibyśmy chcieli operować temi kwotami, to trzeba od nich odjąć kwoty kas chorych i Fuduszu Bezrobocia, które są kwotami kapitałów płynnych, gdy tymczasem wszelkie inne ubezpieczenia są ubezpieczeniami długoterminowemi i można niemi odpowiednio rozporządzać.</u>
- <u xml:id="u-1.49" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Jeżeli odciągnę od pół miliarda sumę t. zw płynnych kapitałów, to i w tym wypadku dojdę do sumy bardzo pokaźnej, bo w roku 1929 wynoszącej około 375 milionów złotych.</u>
- <u xml:id="u-1.50" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Roczny tylko przyrost ubezpieczeń dochodzi do 100 milionów złotych. Te 100 milionów zł. było dotychczas lokowane w różnych instytucjach lokalnych. W zeszłym roku wyraziłem się, że lokata ta była prowadzona chaotycznie, obecnie Ministerswo Pracy przyszło z planem lokaty, rozdzielając równomiernie pieniądze na poszczególne dziedziny życia. I tak na rok 1929/30 te lokaty przedstawiały ze 100 milionów narostu 35 milionów na zakup papierów wartościowych, 25 milionów na własne budownictwo, 8 milionów na Kasy, 7 milionów na pożyczki, 6 milionów na samorządy, 5 milionów na pożyczki, 5 milionów na pożyczki kooperatyw i 8 milionów na kredyty przemysłowe.</u>
- <u xml:id="u-1.51" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Obecnie w kryzysie, w jakim się znajdujemy, Ministerstwo Przemysłu i Handlu prowadzi pertraktacje i zdaje się, że doszło już do pewinego porozumienia, żeby pięciolecie od 1930 do 1935 roku objąć pewną strukturą rozdziału pieniędzy na budownictwo. Ministerstwo bierze tylko 25% z tych 100 milionów rocznie, czyli chcę operować kapitałem 125 milionów. Te 125 milionów złotych będzie odpowiednio wzięte w r 1930/31, 32, 33, 34 i 35 z poszczególnych ubezpieczalń i będzie podzielone w te rejony, którym w danej miejscowości odpowiada dana ubezpieczalnia. I tak naprzykład Ubezpieczalnia Pracowników Umysłowych w Warszawie ma dać 45 milionów na główne miasta b. Kongresówki, Ubezpieczalnia we Lwowie ma dać 17 milionów dla Małopolski, Zakład w Poznaniu dla Pomorza i Poznańskiego sumę 17 milionów, Zakład Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych w Królewskiej Hucie 15 milionów dla Górnego Śląska, Zakład Ubezpieczeń od Wypadków we Lwowie 17 milionów dla zagłębia naftowego. Zakład Ubezpieczeń Inwalidów w Hucie Królewskiej 10 milionów dla Górnego Śląska, oraz dla Poznania i Gdyni 7 milionów z Ubezpieczalni Krajowej w Poznaniu.</u>
- <u xml:id="u-1.52" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Muszę podkreślić jednak, że cały ten kapitał półmiliardowy pochodzi nie tylko z przypisów, ale i z oprocentowania dawnych lokat, a to oprocentowanie w ubezpieczalniach dochodzi do 7%. I tu jest pewna trudność, że na budownictwo wraz z amortyzacją te 7%, jest oprocentowaniem zbyt wysokiem. Trzeba liczyć, że nowo utworzone osiedla będą mogły płacić 4%, a więc 3% trzeba będzie skądś brać i jest już uzgodnione, że te 3% będzie dopłacane z funduszu rozbudowy miast. Jednak podkreślam, że będą to własne osiedla, składające się przeważnie z mieszkań jedno i dwuizbowych. W czasie 5 lat ilość izb wyniesie 15 — 20.000, ale to będą wszystko osiedla własne.</u>
- <u xml:id="u-1.53" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Ja idę dalej i chciałbym, żeby rezerwy były szerzej traktowane i by więcej oddano pieniędzy na budownictwo, czyli, żeby Ministerstwo poszło na rękę wielkim zakładom przemysłowym, które się zwracają do Ministerstwa o pewne pożyczki hipoteczne, zagwarantowane choćby na własnościach wielkich towarzystw przemysłowych. Wiem, że jest kilka kopalń w Zagłębiu Dąbrowskiem, które prowadzą z p. Ministrem Pracy pertraktacje o pożyczki i zdaje się, że te pertraktacje dojdą do zupełnie pomyślnych rezultatów. Jest jedyny warunek postawiony, aby zakłady przemysłowe wpłacały pewien kapitał, tak, żeby nie tylko Ministerstwo dawało pieniądze.</u>
- <u xml:id="u-1.54" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przechodzę teraz do spław Ministerstwa Pracy, które uważam za właściwą jego działalność, a mianowicie do ubezpieczeń społecznych i opieki społecznej.</u>
- <u xml:id="u-1.55" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Zacznę od kwestii ubezpieczeń społecznych. Sprawa ta jest bardzo ważna i opiera się na ustawie o Kasach Chorych z 19 maja 1920 r., stworzonej przez Sejm w chwili, kiedy ja byłem Ministrem Pracy i Opieki Społecznej, a p. Prystor wiceministrem. My tę kwestię ustawy o Kasach Chorych przemyśleliśmy tak, jak wówczas, w danej dobie wydawała nam się najlepiej. Uważaliśmy wówczas, że ustawa o Kasach Chorych powinna być postawiona najszerzej.. Zdawało nam się, że z Kas Chorych rozrosną się dalej wszystkie inne ubezpieczenia.</u>
- <u xml:id="u-1.56" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Panowie wybaczą, że przytaczam tu moje wspomnienia, ale to były czasy zupełnie inne, niż te, które przeżywamy. Były to czasy pierwszego roku niepodległości Polski, kiedy stało zapytanie, czy Polska będzie się rozwijać według szablonu wschodniego czy też wejdzie w normalne, równe życie. Przypominam, że wtenczas ludność robotnicza była zupełnie inaczej nastrojona, inne były warunki, niż w dobie obecnej. W takim czasie powstała ustawa o Kasach Chorych i o 46-godzinnym tygodniu pracy. Obecnie warunki bynajmniej nie zachwiały we mnie fundamentalnych pojęć co do tego, że te Kasy Chorych winne być i dziś oparte na t. zw. autonomii własnej. Bo jeżeli Panowie będą łaskawi wziąć pod uwagę, że do Kas Chorych według ustawy z 1920 r. powinni należeć prawie wszyscy pracujący, z małemi wyjątkami, jak wojsko, urzędnicy, niektórzy pracownicy rolni wykluczeni w niektórych częściach Państwa, — jeżeli przypomnę, ta ustawa o Kasach Chorych była owem przymuso-wem ubezpieczeniem, kiedyśmy powiedzieli, że przemysłowiec będzie płacił 3/5, a robotnik tylko 2/5, kiedyśmy postawili zarząd, składający się z przemysłowców i z robotników, kiedyśmy uważali, że Kasy Chorych będą szkołą działaczy, jeżeliśmy mówili, że z początku będą błędy, — to wszystko nie pozwala mi dzisiaj zgodzić się na ten kierunek, w jakim poszły zarządzenia obecnego rządu i dawnego rządu p. Świtalskiego.</u>
- <u xml:id="u-1.57" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Ja jestem zdecydowanym zwolennikiem tego, że jeżeli w jakiejś Kasie Chorych popełniono nadużycia, albo jakieś inne rzeczy, to trzeba było tę kwestię natychmiast przeciąć, Kasę wysanować, wprowadzić na czyste wody, im prędzej taki wrzód byłby przecięty, tern lepiej byłoby dla danej sprawy. Ale jeżeli pochwalam takie zarządzenia, które prowadzą do uporządkowania gospodarki Kas Chorych, to nie mógłbym się zgodzić na to, żeby po przeprowadzeniu sanacji nie rozpisywać nowych wyborów i prowadzenia Kas nie oddawać w ręce elementu społecznego. Proszę Panów, tak powinno być w racjonalnej gospodarce i tego trzeba było oczekiwać od racjonalnej kontroli wyższych czynników nad Kasami.</u>
- <u xml:id="u-1.58" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Ja chciałbym tę kwestię Kas postawić możliwie bez najmniejszych zadraśnięć, ponieważ i tak Sejm ją bardzo szeroko i w detalach rozpatruje, a Komisja Budżetowa wyznaczyła podkomisję z 5 osób dla rozpatrzenia tych wszystkich niedomagań Kas Chorych. Wiemy, że ta podkomisja skończyła już swe prace, a rozpatrywała tylko część, mianowicie tę, którą mogła w krótkim okresie czasu rozpatrzyć, i postawiła wniosek, ażeby nowa komisja spokojnie rozpatrzyła niedomagania, które już w wielu miejscach zjawiały się, czy to z winy samych Kas Chorych, czy to z winy tych nowych rządów, t. zw. rządów komisarskich.</u>
- <u xml:id="u-1.59" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Proszę Panów, Kas Chorych w Polsce obecnie jest 243, członków ubezpieczonych jest około 2.460.000. Wzrost Kas Chorych i ubezpieczonych jest niezmiernie wielki wobec tego, że coraz większe rzesze wciąga się do Kas Chorych. Jeżeli porównamy, że w roku 1925 było tylko 173 Kas i 1,600,000 ubezpieczonych, to widzimy, że w przeciągu 4 lat podniosła się ilość ubezpieczonych o milion ludzi, kiedy nowych Kas przybyło niespełna 70. Naturalnie, że w kryzysie, jaki dzisiaj przechodzi Państwo, i Kasy Chorych nie mogą prowadzić tak bogatej i zasobnej gospodarki. W Kasach Chorych są takie anomalie, że np. około 50% przypisów stanowią zaległości. Należy się składek na 1929 rok 250 milionów, lecz zostało wpłacone tylko połowę, reszta, to jest około 125 milionów, jest ściągana zapomocą 2% miesięcznych kar. Obecnie zalega 50% całej zaległości, a przed dwoma laty dochodziła najwyżej do 27%. Rezerwy Kas Chorych są również duże, ale one są już zamrożone, to znaczy, że z nich niema możności dostać płynnej gotówki. Rezerwy, które na rok 1929/30 wynoszą koło 10.000.000 złotych, są umieszczone albo w budowlach, albo w papierach długoterminowych, wszystkie Kasy Chorych chorują na brak płynnej gotówki. Może są teraz niektóre Kasy już wysanowane i mają jakieś plusy w swoich dochodach, i te kasy przedewszystkiem powinno się oddać w ręce ubezpieczonych.</u>
- <u xml:id="u-1.60" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Ustawa z roku 1920 dała najszerszą pomoc nie tylko lekarską, ale i zapomogową. Ubezpieczony w Kasie Chorych, nie tylko jest leczony przez Kasę Chorych, ma pomoc lekarską, lekarza i szpital, ale zarazem otrzymuje zasiłki, które mu się wypłaca w odpowiedniej ilości. Te zasiłki są pozycją bardzo wysoką, np. w roku 1927 dochodziły do 45.000.000, przy ogólnym przypisie 150.000.000.</u>
- <u xml:id="u-1.61" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Najważniejszą jednak kwestią w Kasach Chorych jest kwestia leczenia. Na tę kwestię leczenia nie mógłbym nie zwrócić uwagi, bo każdy, kto się dotknął owego leczenia, ma pewne krytycznie zdanie o obecnym stanie. Przedewszystkiem potrzeba leczenia się bezwarunkowo wzrosła, więcej ludzi chodzi do Kasy Chorych i chcę być leczonymi. Z drugiej strony mamy tak anormalne warunki, że w Kasach Chorych pracuje pewna od budżetu zależna mała ilość lekarzy, która nie może nadążyć w prawidłowej obsłudze tych wszystkich chorych, 'którzy się zjawiają. Panowie wiedzą, że w każdej Kasie ogonki czekają na pomoc leczniczą. Muszę przyznać, że Ministerstwo powinno zrobić próbę — ja to będę nazywał próbą — pewnych zmian w lecznictwie, aby otrzymać rezultaty lepsze, niż dzisiaj. A lakierni próbami są pewne rozporządzenia, czy okólniki Ministerstwa Pracy, mówiące o t. zw. lekarzach domowych...</u>
- <u xml:id="u-1.62" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Oni zjedzą całą Kasę Chorych)</u>
- <u xml:id="u-1.63" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Ja powiedziałem o próbach, tak, że jeżeli będzie coś złego, to przypuszczam, że powinno się je prędko wstrzymać. Skoro zaś okaże się, że leczenie za pomocą lekarzy domowych jest dobre, to znaczy, że każde miasto, czy ośrodek będzie podzielony na rejony, w których doktor będzie miał pod opieką powiedźmy, 1.000 ludzi — nie tylko chorych, ale i zdrowych, którym w danej chwili może przynieść radę albo pomoc, to do Kas Chorych, do szpitali albo do ambulatoriów posyłani będą tylko ci, którzy będą wskazani przez tego lekarza, jako chorzy. Naturalnie, że dzięki temu zmniejszy się ilość wyczekujących na leczenie. Nie będąc specjalistą lekarzem, nie wiem, czy będzie dobra ta próba, jednakże Ministerstwo bezwzględnie powinno ją zrobić.</u>
- <u xml:id="u-1.64" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Jeżeli mówiłem o lecznictwie i konieczności pewnej reorganizacji, podkreślić muszę kwestię t. zw. składek do Kas Chorych Składki są wyznaczone przez Ministra Pracy i Opieki Społecznej. Te składki są ustanowione w wysokości 6,5%. Ale to jest tylko cyfra teoretyczna, albowiem w wielu Kasach te składki odbiegają bardzo daleko od normy i tak np. Kasa Krakowska i w Olkuszu bierze 7,5%, we Lwowie, w Białej — 7%, w Wilnie 8%. Tylko Kasie Poznańskiej wystarcza 6%.</u>
- <u xml:id="u-1.65" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Teraz przejdę do kwestii dość bolącej, która dla mnie jest niewyjaśnioną, a przypuszczam, że niezadługo będzie wyjaśnioną, to jest do kwestii wydatków administracyjnych na poszczególne Kasy. Proszę Panów, jest rozporządzenie, że na administrację Kasy nie powinno się więcej wydawać, niż 10%. Tego w roku 1925 nie przekroczono, w 1927 na administrację wydano trochę mniej, bo 9,8. w roku 1928 procent spadł do 8,8 na administrację. Przychodzi rok 1929, nad którym zastanawia się każdy, badając bilanse Kas Chorych w stanie obecnym, to znaczy za pierwsze półrocze Okazuje się, że według oficjalnych danych w pierwszym półroczu wydatki na administrację doszły do 13%, procent, zdawałoby się, wprost niemożliwy, bo jeśli w roku zeszłym było 8,8, to znaczyłoby to powiększenie tych wydatków prawie o całe 5%. Naturalnie, że dopiero koniec roku da nam cyfrę ostateczną. P. Minister, przypuszczam, będzie te fakty wyjaśniał w ten sposób, że reorganizacja Kas Chorych nastąpiła dopiero od ^1^ czerwca czy lipca, a więc wszystkie wypłaty jednorazowych dużych pensyj urzędnikom, którzy zostali zwolnieni przez komisarzy, zostaną wykazane dopiero w następnym roku. Ja zaś od niektórych Kas Chorych miałem informacje, że już w czerwcu ta suma podniosła się dość wysoko, ponieważ, jak Panowie wiecie, przy ogólnej reorganizacji Kas Chorych wypłacano jednoroczne odprawy, które mogły stanowić bardzo wysokie sumy.</u>
- <u xml:id="u-1.66" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Teraz Panowie pozwolą, że tylko dla informacji przedstawię, jak w danej chwili ta zaogniona sprawa Kas Chorych wygląda. Według art. 100 ustawy o Kasach Chorych Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej ma prawo i obowiązek mianować komisarzy w pewnych wypadkach, przedewszystkiem w wypadku reorganizowania Kasy do chwili oddania jej w ręce ubezpieczonych. To jest jeden punkt. Drugi punkt głosi, że mianuje się komisarzy, kiedy zostały popełnione w Kasie Chorych nadużycia. Trybunał Administracyjny wyjaśnił, co to są nadużycia w Kasach Chorych, i opierając się na tern pojęciu nadużyć Ministerstwo Pracy ma prawo i wprost obowiązek wprowadzenia urzędników.</u>
- <u xml:id="u-1.67" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.: Na jak długo?)</u>
- <u xml:id="u-1.68" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Tylko czasowo, ja ciągle mówię o pewnej czasowości. Tam jest jednak dość ogólnie powiedziane — „w razie nadużyć”. Była podana sprawa do Trybunału Administracyjnego i w listopadzie 1929 r. pojęcie „nadużycia” zostało wyjaśnione, jako wszelka działalność niezgodna z przepisami ustawy i statutem Kas, a zarazem jako działanie szkodliwe dla interesów publicznych, oraz interesów samych ubezpieczonych, a więc nieudolność, niedbalstwo, lekceważenie przepisów prawa obowiązującego i t. d. Jest to tłomaczenie, Wysoka Izbo, niesłychanie szerokie. I zupełnie zrozumiałe będzie dla mnie, jeżeli p. Minister powie, że wszystkie rozwiązane przez niego Kasy Chorych i wszystkie zmiany na posterunkach komisarzy podpadają pod pojęcie czy nieumiejętności, czy niedbalstwa, czy lekceważenia.</u>
- <u xml:id="u-1.69" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Teraz, kiedy przedstawiłem Wysokiej Izbie prawny punkt widzenia, to znaczy ustawę i wyjaśnienia Trybunału Administracyjnego, przejdę do scharakteryzowania stanu obecnego w Kasach Chorych. Na 243 Kasy mamy obecnie 100 rządzących się autonomicznie i 143 w rękach komisarzy. Pierwsze mają ubezpieczonych 900000, drugie 1.600.000. Z 143 kas. 64 są jeszcze w stadjum organizacyjnem, co do którego jest w art. 100 ustawy powiedziane, że do chwili zorganizowania ma urzędnik, komisarz prowadzić agendy, a 79 Kas jest w stadjum sanowania, to znaczy postawiony jest urzędnik, żeby odpowiednio doprowadził te Kasy Chorych do porządku.</u>
- <u xml:id="u-1.70" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Ja, proszę Wysokiego Senatu, z musu, jako referent Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, ale prócz tego, jako człowiek, który z zamiłowaniem zajmuje się temi rzeczami, badałem, skąd ta liczba 79 komisarzy sanacyjnych powstała, i dlaczego p. Minister Pracy tak postąpił, że tylko za jego rządów zamianowanych zostało 33 nowych komisarzy. Zaznajomiwszy się z materiałami — może jednostronnemi — przekonałem się, że wielu komisarzy, którzy byli już przed p. Ministrem, zostało zmienionych na komisarzy obecnego regimu, a więc ta ilość podniosła się i wytworzyła tę cyfrę 79. Wszystkie mniej więcej duże Kasy Chorych są dzisiaj kierowane przez komisarzy rządowych, a więc Warszawa, Lwów, Kraków, Poznań, Łódź, Wilno. (Na 6 Okręgowych Związków Kas Chorych są połączone niektóre ze sobą i są również prowadzone przez komisarzy rządowych, a także Ogólno-Państwowy Związek Kas Chorych jest w ręku komisarza rządowego. I tu znowu nie podnoszę kwestii, dlaczego był sanowany dawny Związek, czy dana Kasa, ale chcę, ażeby było przeświadczenie, że ta sanacja jest robiona tylko pod kątem widzenia dobra Kas.</u>
- <u xml:id="u-1.71" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Po dyskusjach w Sejmie — sanowanie Kas jest tym wrzodem, który poprostu ciągle się jątrzy. Ta kwestia jest tak nabrzmiała w sferach ubezpieczonych, że życie normalnie nie może płynąć w takich warunkach, i jestem za tern, żeby wybrać komisję, któraby tę kwestię zbadała nie tak, jak zbadała ją podkomisja, ze względu na rozwiązanie kilku Kas, lecz powinna dojść do samego sedna sprawy i powiedzieć, dlaczego i w jakim celu została tak albo inaczej ta kwestia załatwiona i pod jakim kątem widzenia ci nowi komisarze zostali wprowadzeni do Kas.</u>
- <u xml:id="u-1.72" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
- <u xml:id="u-1.73" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Nie jestem z P. P. S., P. P. S. będzie broniła się sama. Ja jestem w tem szczęśliwem położeniu, że należę do ugrupowania, które przedewszystkiem działa na Zachodzie Polski, ale wiem, że i w tamtej części, czy na Górnym Śląsku, czy w Poznaniu, czy na Pomorzu są wielkie narzekania i dla dobra ogólnego powinna być ta kwestia bardzo prędko załatwiona.</u>
- <u xml:id="u-1.74" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Podkreślę jeszcze jedno, że kontrola nad Kasami Chorych jest ustawowo zupełnie określona i przewidziana. Mnie się nie mieści w głowie, Wysoka Izbo, że były organy — a mianowicie Główny i Okręgowe Urzędy Ubezpieczeń, — które mają dbać o to, aby w poszczególnych Kasach Chorych, czy ubezpieczalniach, nie działy się nadużycia, albo żeby nie popełniano błędów, i tych nadużyć nie wykryły! Wprost nie mogę pojąć, że przecież poprzednik p. Ministra Prystora, należący również do rządu p. Marszałka Piłsudskiego, przez 3 lata kwestię Kaś Chorych badał i doszedł do takiego curiosum, że w Łodzi, gdzie sanuje Kasę komisarz rządowy, stawiało się ją za wzór, jak powinne być Kasy Chorych prowadzone. Było widocznie jakieś nieporozumienie.</u>
- <u xml:id="u-1.75" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Rząd nie kontrolował Kas i nie żądał od Wysokich Izb kredytów na tę kontrolę. Zastałem takie cyfry, które mi się wydają wprost nieprawdopodobne. Całą kontrolę tych 243 Kas miał przeprowadzić w Warszawie Główny Urząd Ubezpieczeń, w którym etatowo jest tylko 11 urzędników. We Lwowie dla rozpatrywania małopolskich Kas jest 10 urzędników, w Poznaniu 8 urzędników. Czy przy ogólnej liczbie 29 urzędników można odpowiednio kontrolować Kasy Chorych? A więc, proszę Panów, ja stawiam kwestię, że nie byłoby tyle zła, nie byłoby tylu błędów, gdyby była zorganizowana odpowiednia kontrola tych zwierzchnich władz. Przecież Kasa Chorych jest to taka sama instytucja, jak banki lub przedsiębiorstwa, gdzie powinna być kontrola prowadzona.</u>
- <u xml:id="u-1.76" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przedstawiając faktyczny stan rzeczy, jednakże muszę podkreślić, że wyniki, do których doszła podkomisja sejmowa, badając Kasy Chorych, są ujemne. Podkomisja rozpatrywała tylko kwestię, czy były podstawy prawne, czy ich nie było do: 1) niezwoływania t. zw. Ogólnego Związku Kas Chorych w czasie poznańskiej wystawy, oraz 2) do rozwiązania Ogólno- Państwowego Związku Kas Chorych i niektórych okręgowych i 3) wstrzymania rozpisania wyborów do poszczególnych Kas Chorych. Proszę Wysokiego Senatu, odpowiedź brzmiała, że podstaw tych nie było. Wszyscy, oprócz jednego posła Wojciechowskiego, który zgłosił wniosek mniejszości, byli za tem, że nie było odpowiednich wystarczających podstaw prawnych. P. Wojciechowski w imieniu mniejszości wniósł wniosek, że Podkomisja Skarbowo-Budżetowa stwierdza, iż wobec braku ścisłego sprecyzowania w ustawie i w rozporządzeniach pojęcia nadzoru i kierownictwa, sprawowanego nad Kasami Chorych i ich Związkami przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, jako powołany ustawowo organ, dopuszczalnem było zarządzenie właściwych władz nadzorczych, zawieszające na pewien okres czasu władzę autonomiczną Związków Kas Chorych. Zarządzenie to, jego zdaniem, uzasadnione było katastrofalnym stanem finansowym Kas Chorych, wystawionych częstokroć na wpływy wybujałego partyjnictwa, a więc podyktowane było troską o dobro instytucji ubezpieczeniowej.</u>
- <u xml:id="u-1.77" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Oprócz tego większość przyjęła wniosek, żeby powołać specjalną komisję, która ma rozpatrzyć nie tylko te ustawowe przewinienia, ale i całokształt Kas Chorych. Dotychczas Komisja Budżetowa tę sprawę tylko przyjęła do wiadomości i na razie odłożyła ją do dalszego rozpatrzenia.</u>
- <u xml:id="u-1.78" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przedstawiłem całość tej sprawy i powiedziałem, jak zapatruję się na sanowanie poszczególnych Kas. Chciałbym być pod tym względem wyrazicielem większości tego Wysokiego Senatu, który chyba powinien się zgodzić na to, że ustawy nasze polskie, przez nas w takich czy innych okolicznościach tworzone ale dotychczas niezmienione i nieznowelizowane powinne być bezwzględnie respektowane.</u>
- <u xml:id="u-1.79" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska.</u>
- <u xml:id="u-1.80" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-1.81" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przechodzę teraz do ostatniego mojego działu, mianowicie do działu opieki społecznej. Ponieważ musiałem zbyt dużo czasu zabrać Wysokiemu Senatowi, będę się teraz skracał i będę jedynie mówił o tem, że ustawa polska o opiece społecznej z 16-go sierpnia 1923 r. nakłada ciężary opieki społecznej nie na Państwo, lecz na gminy komunalne i wogóle na społeczeństwo. Ale jesteśmy jeszcze w tem stadjum rozwoju swoich samorządów, że nie możemy żądać wogóle wypełniania tej całej ustawy przez samorządy gminne. Rząd poza ustawowo przepisaną opieką, która dotyczy przedewszystkiem inwalidów wojennych, sierot po żołnierzach walczących, weteranów oraz repatriantów, musi się też zająć opieką w najszerszem tego słowa znaczeniu, to znaczy nie tylko myśleć o instytucjach dobroczynnych i instytucjach społecznych, ale i łożyć na to pieniądze, ażeby człowiek, nie mający pracy, czy kaleka, czy inwalida mógł w Polsce egzystować, a nie przymierał głodową śmiercią.</u>
- <u xml:id="u-1.82" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Dla przeprowadzenia tego swojego programu Ministerstwo utworzyło szereg pomocniczych instytucji, mianowicie Rad Opieki Społecznej, które będą pośrednikami między tymi nieszczęśliwymi a Ministerstwem. Działalność Ministerstwa w tym zakresie nie wywołuje z mojej strony żadnej krytyki, ani zastrzeżeń. Polska daje przedewszystkiem pomoc swoim weteranom powstań i walk o niepodległość, jako tym, którzy przyczynili się w taki czy inny sposób do uzyskania niepodległości. Jest to obowiązek Państwa. Weterani żonaci dostają 150 zł. kawalerowie 125 zł. miesięcznie, albo są umieszczani w domach czy to dla weteranów, inwalidów, czy opiekuńczych dla starców i tam mają dożywocie, dach nad głową i kawałek chleba.</u>
- <u xml:id="u-1.83" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Pozatem Państwo opiekuje się przyrostem polskim, to jest dzieckiem, ażeby ono wychowało się w warunkach możliwych, a nie jak — „dziecko ulicy”, co się jednak przeważnie w Polsce zdarza. Kolonie letnie są w Polsce coraz bardziej obsyłane dziećmi i w ostatnim roku doszło do tego, że częściowo przy pomocy Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej na kolonie letnie wysłano około 120.000 dzieci, naturalnie bez różnicy wieku i narodowości.</u>
- <u xml:id="u-1.84" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Pozatem opiekę rozciąga się nad dorosłymi., to znaczy nad inwalidami pracy i kalekami. Koło 820 domów opiekuńczych jest wspomaganych przez Ministerstwo.</u>
- <u xml:id="u-1.85" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Dalej ogromny zakres działania opieki polega na opiece nad emigrantami polskimi w krajach wychodźctwa. Zarazem opiekuje się Państwo tymi cudzoziemcami, którzy się znajdują w Polsce i są azylantami Państwa, a więc Ukraińcami, Gruzinami. Litwinami, Rosjanami.</u>
- <u xml:id="u-1.86" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Dalszą rzeczą będzie pomoc więźniom, to znaczy pomoc doraźna nad więźniami, którzy po wyjściu z więzienia, chcą znaleźć pracę, więc daje im się narzędzia, pieniądze na wyjazd do pewnych ośrodków pracy i w ten sposób daje im się możność wejścia powtórnie w życie i społeczeństwo.</u>
- <u xml:id="u-1.87" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Pozatem Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej przeznacza dość duże sumy na pomoc doraźną w razie wielkich żywiołowych klęsk, np., jak dla Wileńszczyzny w czasie klęski nieurodzaju.</u>
- <u xml:id="u-1.88" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">W budżecie państwowym suma na opiekę wynosi 87% całego budżetu Ministerstwa. I tak, największa suma wynosi około 9.000.000 na opiekę nad matką i dzieckiem, na niezdolnych do pracy 1.700.000 zł., na inwalidów 3.000.000 zł., na opiekę nad emigrantami 3.000 000 i Fundusz Bezrobocia, który doszedł w obecnej chwili do 33.000.000 zł. Widzimy, że Państwo robi wszystko, co może, lecz ogólny wydatek na te cele, wynoszący nieco więcej jak 2% całego budżetu, jest nieskończenie mały w porównaniu z tern, co wydoje np. Czechosłowacja, Francja, Austria i t. d. Robimy, co możemy w zakresie całego budżetu. Ministerstwo Pracy przyszło z preliminarzem budżetowym nawet mniejszym, niż w roku zeszłym. Według mojego obliczenia, w foku 1929/30 na Ministerstwo Pracy było wydane około 2,26%, kiedy dawniej było 2 i 3/4%.</u>
- <u xml:id="u-1.89" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">W czasie rozpraw w Komisji Budżetowo-Skarbowej w Sejmie zostały skorygowane niektóre sumy w zależności od kryzysu bezrobocia. Suma 18 milionów wstawiona przez Rząd jeszcze we wrześniu podniesiona została o 15 milionów, do sumy 33 milionów. Sejm na plenum wprowadził dalej zmiany o małe sumy, w których kierowano się więcej politycznym stanowiskiem takiej, czy innej części Sejmu, niż rzeczowemi potrzebami. Rząd nie żąda restytucji małych sum, jednak wystąpił w komisji Senatu i większość komisji Senatu była za tem, ażeby restytuować kilka pozycyj, które są poniekąd niezbędne, i bez których nie widziałbym możności prawidłowej działalności Ministerstwa. Pierwszą sumą jest suma 80.000 zł., która była przeznaczona dla urzędników kontraktowych, czasowych dla wykonania specjalnych prac Ministerstwa. Tę sumę skreślono, jednakże Rząd zaproponował restytuowanie sumy mniejszej, bo tylko 60.000 zł., która mu jest niezbędnie potrzebna, chociażby dla tego prostego powodu, że jeżeli kto został zakontraktowany, jakiś specjalista, czy chemik, czy finansista na 6 miesięcy, to nawet gdyby mu zaraz wymówić miejsce, za te 6 miesięcy zapłacić mu musimy. A więc 60.000 jest pozycją niezbędną, o którą większość komisji Senatu prosi. (</u>
- <u xml:id="u-1.90" who="#komentarz">S. Gruszczyński:</u>
- <u xml:id="u-1.91" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Czy to może na 6-dniowe kursy?) Nie, to są pozycje, jak np.: chemik, który ma rozpatrzyć kwestię bezpieczeństwa w zakładach amunicji, drugi ma rozpatrzyć kwestię bezpieczeństwa pracy w t. zw. sztucznych jedwabiach, trzeci — lekarz, który ma jeszcze jakąś inną kwestię załatwić, jest jeszcze jeden urzędnik, który ma rozpatrzyć kwestię t. zw. rezerw na budownictwo i sposób odpowiedni dla ściągania składek w poszczególnych ubezpieczeniach — to są te rzeczy, które mi przedstawiono, a co do których stoję na stanowisku, że powinne być wykonane.</u>
- <u xml:id="u-1.92" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Druga rzecz, o którą proszę, to jest zakup przez Ministerstwo własnego gmachu na ul. Długiej. Wysoki Senacie, to jest niezbędne. Jeżeli który z Panów Kolegów bywał w Ministerstwie Pracy, to widział te warunki, w jakich się tam praca odbywa. Centrala jest w jednem miejscu, jeden departament jest na ul. Dąbrowskiego, drugi departament mieści się gdzieś za szpitalem Marszałka Piłsudskiego, na Nowo-Wiejskiej. Ciągle się posyła listy, Minister nie może z urzędnikami odpowiednio konferować, dlatego uważam, że odpowiedni gmach dla wszystkich agend jest dla Ministerstwa niezbędnie potrzebny. Jeżeli Sejm skreślił te 100.000 zł., to przypuszczam, że mało zwrócił uwagi, na jaki cel ta kwota była przeznaczona.</u>
- <u xml:id="u-1.93" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Pozatem Rząd zwrócił się do komisji senackiej z żądaniem skreślenia sumy 9 milionów zł., to jest sumy, która została przyjęta na plenum Sejmu. Ja tej kwestii z punktu widzenia formalnego nie traktuję poważnie, bo uważam, że przy dzisiejszym kryzysie 42 miliony zł. i tak nie pomogą Polsce. Uważam, że gdy bezrobocie dalej będzie się rozwijało, to na inne rzeczy można odmawiać pieniędzy, a na bezrobocie znaleźć się muszą. Uważam tę kwestię jedynie za formalną i wnoszę prośbę o przyjęcie całego budżetu według brzemienia, poprawionego przez komisję senacką.</u>
- <u xml:id="u-1.94" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-1.95" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przystępujemy do dyskusji. Zwracam się z gorącym apelem do pp. Senatorów, aby ograniczyli się co do czasu, bo mamy aż 7 mówców zapisanych do tego budżetu. Była propozycja s. Głąbińskiego, żeby w sprawozdaniach nie omawiać całego materiału, który jest już wydrukowany w sprawozdaniu i panowie to mają w ręku. Wszystko to było: już raz robione na komisji i będzie jeszcze raz drukowane, więc poczwórne przerabianie tego samego materiału jest niecelowe. Propozycję s. Głąbińskiego uważam za bardzo racjonalną, gdyż ułatwi nam pracę.</u>
- <u xml:id="u-1.96" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Gdybyśmy nie byli ograniczeni konstytucyjnemi terminami, moglibyśmy do nieskończoności mówić, ponieważ jednak tak nie jest, więc zwracam się z gorącym apelem, aby pp. sprawozdawcy przedstawili tylko resume, co byłoby z większą korzyścią niż powtarzanie w ciągu dwóch godzin słowo w słowo tego samego sprawozdania.</u>
- <u xml:id="u-1.97" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Otwieram dyskusję.</u>
- <u xml:id="u-1.98" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Głos ma s. Daszyńska - Golińska.</u>
- <u xml:id="u-1.99" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">S. Daszyńska - Golińska:</u>
- <u xml:id="u-1.100" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Wysoki Senacie, p. referent tak obszernie przedstawił sprawy ministerstwa i wszystkich jego agend, że tylko mało możliwych jest dopełnień ze strony mówców. Przytem zwracam uwagę, że p. Minister Pracy i Opieki Społecznej, którego w tej chwili niema na sali, powinien być zadowolony, ponieważ wszystkie niemal strony działalności ministerstwa zostały podniesione jako bardzo dodatnie i nie tylko w przebiegu ogólnej działalności, to jest w ciągu ubiegłych lat 11, ale szczególnie w ostatnim roku. Zastrzeżenia odnosiły się tylko do posunięć względem Kas Chorych, które zostały w Sejmie tak silnie zaatakowane, a które, ma się rozumieć, mogą wywołać sprzeciw a i różne zdania, zależnie od obozu, do którego dany senator należy. Ja nie wypowiadam tu się zupełnie co do Kas Chorych, gdyż mogę stanąć tylko na tern zasadniczem stanowisku, że najważniejszem zadaniem Kas Chorych jest lecznictwo i ono powitano być dobrze zorganizowane, a ma się rozumieć samorząd jest pożądany, zgodność z ustawami i przepisami konieczna, ale bądź co bądź, są to rzeczy wobec tak ważnego momentu jak zdrowie ludzkie drugorzędne. Mowa p. senatora referenta była przytem pewnego rodzaju propagandą na rzecz polityki społecznej i przyznaję, że Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej ma do takiej propagandy szczęście, np. jeżeli przypomnimy sobie prześliczną wystawę w Poznaniu, te sale, w których artyści rzeźbiarze, malarze i architekci w tak plastyczny sposób przedstawili zadania statystyki i tablice statystyczne, w formie jakichś pociągających figur i różnych zajmujących zestawień. Tam już polityka społeczna, tak bardzo niepopularna w społeczeństwie, zyskała niewątpliwie mnóstwo wyznawców.</u>
- <u xml:id="u-1.101" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Niestety te czasy przeszły i dziś stoimy przed smutnem zadaniem, które przedewszystkiem spada na Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, to znaczy przed rozwiązaniem, a raczej przynajmniej złagodzeniem panującego bezrobocia. Bezrobocie to uwzględnione jest tylko w miastach, na wsi zaś jest ono chroniczne wobec zbyt małej emigracji, wobec tego, że gruntów ornych przypada tylko 1,9 ha na 1 pracownika, i że ten pracownik pracuje 152 dni w polu, zamiast 290. Bezrobocie zatem musi na wsi być i jest sprawą niemal chroniczną. Nasze bezrobocie przemysłowe, bezrobocie po miastach, którem się dzisiaj Rząd i społeczeństwo zajmuje, jest innej natury, jest wynikiem ogólnego kryzysu, który i Polskę ogarnął i na który musimy znaleźć jakieś środki zaradcze.</u>
- <u xml:id="u-1.102" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Mój przedmówca utrącił mi owe przyjemne dla mówcy przekonanie, że powie coś niespodziewanego słuchaczom, zapowiadając, że będę mówiła o stosunkach zagranicą. Otóż zdaje mi się, że za długo zatrzymywałabym uwagę Wysokiej Izby, gdybym tu środki te, które zagranica, a raczej kraje ościenne stosują, chciała tu omawiać. Pozwolę sobie zatem zwrócić jedynie uwagę na rzeczy, które mojem zdaniem są dziś niemal najważniejsze, może nawet nie dla chwili obecnej, bo trzeba dłuższego czasu do ich przeprowadzenia, ale dla przyszłych katastrofalnych momentów, bo nie jesteśmy pewni, czy bezrobocie, to znaczy kryzysy, które je wywołują, nie będą się powtarzały..</u>
- <u xml:id="u-1.103" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">A zatem z tych wszystkich sposobów, o których słyszeliśmy i o których wiemy, że są uznane za metody zapobiegające bezrobociu, albo łagodzące je, przypomnę o złączeniu pośrednictwa pracy z funduszem bezrobocia. Taka unifikacja dokonywa się dziś w Niemczech. Sądzę, że jest bardzo właściwą i że nasze Ministerstwo Pracy także już o niej myśli. Ma się rozumieć jest to posunięcie na przyszłość, ale dziś już można podnieść, że nasze pośrednictwo pracy stoi na zasadzie słusznej, t. j. na pośrednictwie państwowem, likwiduje się pośrednictwo prywatne, a bardzo mało rozwija się pośrednictwo socjalne. Następnie przy owem pośrednictwie państwowem jest także zorganizowane pośrednictwo za granicę, na emigrację. I tutaj może największą uwagę należałoby zwrócić na to, aby wyzyskać wszelkie możliwości emigracji i chęć do niej. Nie mówię o tern dlatego, abym była zwolenniczką wysyłania znacznych mas ludu naszego zagranicę, ale, że liczba emigrantów, zwłaszcza emigracji zarobkowej do Niemiec, wyraża się dziś w ogromnych cyfrach. Niemcy są w tej chwili rezerwuarem, który w największej liczbie przyjmuje naszych emigrantów i liczba ta przy staraniach mogłaby być prawdopodobnie powiększona.</u>
- <u xml:id="u-1.104" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Drugą metodą wyrównywania braku pracy byłoby to, co zagranicą nazywa robotami pomocniczemi, a co u nas występuje jedynie jako roboty publiczne. Ustawy o ubezpieczeniach robotniczych w każdym niemal kraju, przewidują przeznaczenie znacznej części funduszów ubezpieczeniowych na uruchomienie robót pomocniczych. Np. Dania w swoich powojennych ustawach aż do ustawy z 1927 roku mówi o przeznaczeniu nadzwyczajnych funduszów z pośród funduszów dla zwalczania bezrobocia na pomocnicze roboty, a wyjątkowo nawet na subwencje dla przedsiębiorstw prywatnych, których bez tej pomocy uruchomićby się nie dało. Naturalnie, że to ostatnie zastrzeżenie jest nieco niebezpieczne dlatego, że przecież 'będzie dużo apetytów na takie fundusze, ale można tu postawić zastrzeżenie, które takie przedsiębiorstwa biorą pod specjalną kontrolę i nie pozwalają zmarnować funduszów. Norwegia między r. 1919 a 1923 na roboty publiczne pomocnicze wydała 72½ miliona koron, a na zasiłki tylko 18½. Niemcy nazwali tego rodzaju pomoc — „produktive Arbeitslosenfürsorge” to zn. walka produkcyjna z bezrobociem. Niemcy w r. 1926 wydali na roboty pomocnicze 191 milionów marek a pozatem udzielili pożyczki tymczasowej 121 milionów. Na ubezpieczenia od bezrobocia poszło wogóle 779 milionów marek.</u>
- <u xml:id="u-1.105" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Nie będę w dalszym ciągu wymieniała innych państw, które jak Włochy, jak Francja., Austria, przeznaczały część funduszów, które idą na zasiłki dla bezrobotnych, na roboty publiczne, czy to samorządowe, czy rządowe, czy wreszcie nawet przedsiębiorstw prywatnych. U nas jednak te rzeczy idą powoli, idą przez samorządy i okazuje się, że ta wojewódzka pomoc doraźna w postaci zużytkowania subwencyj, jest jednak bardzo skuteczna. Bo kiedy w r. 1928 wyasygnowano 5 milionów na tego rodzaju pożyczki, zatrudniono z tego 10.000 osób w rozmaitych miastach. Dziwi mnie, że przy wszystkich budżetach tak jednomyślnie skreślono wszelkie fundusze inwestycyjne. Sądząc zwykłą logiką, powiedziałabym prywatną, istotnie nie można robić inwestycyj wtedy, kiedy jest brak funduszów, a równocześnie jest kryzys. Jeżeli jednak zważymy, że te inwestycje zatrudniały setki tysięcy ludzi, to należy zapytać, co je zastąpi, czy na innej drodze będziemy mogli w jakikolwiek inny sposób zapobiec tej nędzy moralnej i materialnej, jaka wynika z bezrobocia.</u>
- <u xml:id="u-1.106" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przechodzę do kwestii innej. Dziś może nie czas na pewne nowe ustawy, ale stoi przed nami jednak sprawa unifikacji ustaw obowiązujących w poszczególnych częściach Rzeczypospolitej, a przedewszystkiem np. wprowadzenie ustawy o czasie pracy na Śląsku, który znowu ma nad nami wyższość rad załogowych, funkcjonujących bardzo skutecznie i bardzo umiejętnie w śląskich zakładach pracy, a odziedziczonych po niemieckiem ustawodawstwie. Dalej należałoby może skodyfikować dzisiejsze ustawodawstwo, które jakkolwiek poszło daleko i w sposób umiejętny zostało wypracowane, jednakże, powstając stopniowo w rozmaitych momentach czasu, nie jest jeszcze ani jednolite, ani takie, ażeby w każdym wypadku rozstrzygało zagadnienia, które z ochrony pracy wynikają.</u>
- <u xml:id="u-1.107" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
- <u xml:id="u-1.108" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Wreszcie mamy szereg zagadnień, które powinny podlegać ściśle inspekcji pracy. Przedewszystkiem kwestia żłobków. Żłobki, ustalone przez ustawę z 1924 roku, weszły w wykonanie dopiero w roku 1928, i to nie tylko w przedsiębiorstwach państwowych, ale i prywatnych. Na 81 żłobków jest 45 żłobków prywatnych, a jak twierdzi najlepsza znawczyni tej sprawy, p. Halina Krachelska, te żłobki są prowadzone w sposób wzorowy, naturalnie nadzór nad niemi jest konieczny.</u>
- <u xml:id="u-1.109" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Drugą sprawą, która nadzoru, i to szczególnie nadzoru kobiecego wymaga, jest przemysł domowy i chałupnictwo. Chałupnictwo jest pracą po domach, wykonywaną dla przedsiębiorcy, przeważnie przez kobiety i dzieci. Bardzo niepożądanem jest, że te dzieci są często w godzinach niewłaściwych, w nocy zaprzęgane do roboty. Niewątpliwie przemysł domowy zwiększa się podczas każdego bezrobocia, bo żony ratują mężów, jak mocą, wykonując różne drobne przedmioty, które potem na ulicach Warszawy sprzedają przekupnie przygodni. Mamy liczne chałupnictwo, ale statystyki chałupnictwa dotąd nie posiadamy. Chałupnictwem zajmuje się Towarzystwo Polityki Społecznej, które urządziło wystawę przy pomocy Ministerstwa Pracy, i samo ministerstwo, które nad ustawą o chałupnictwie pracuje, o ile wiem, od lat 10.</u>
- <u xml:id="u-1.110" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Przytoczyłam tylko dwa takie zagadnienia, które wymagają specjalnej opieki inspektorek pracy. Tych inspektorek jednak mamy dziś bardzo mało, tylko 2, a poza niemi 8 jeszcze sił inspekcyjnych, podinspektorek lub asystentek inspekcji. Liczba ta nie wystarcza na wykonanie tego, co inspektorki pracy wykonać powinny.</u>
- <u xml:id="u-1.111" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">We Francji np. przy ankiecie nad chałupnictwem, która specjalnie dotyczyła pracy w konfekcji, okazało się, że na 300 kilkadziesiąt tysięcy zarobkujących było około 70 kilka procent chałupniczek. U nas będzie podobnie, ale tam było to względem pobudzającym do ustalenia urzędu inspektorek pracy, których obecnie jest już 19 i które za specjalny swój obowiązek uważają opiekę nad przemysłami, zatrudniającemi kobiety i dzieci. Mówię o tem dlatego, że sądziłabym, że jeżeli nie w tym roku, to w przyszłym, powinno ministerstwo wstawić kredyty na nowe stanowiska inspektorek pracy, które tak niezmiernie potrzebne są dla dozorowania tych wszystkich przemysłów, w których przeważają kobiety i młodociani.</u>
- <u xml:id="u-1.112" who="#SENATRZECZYPOSPOLITEJPOLSKIE">Odpowiedni wniosek pozwolę sobie postawić i sądzę, że może nawet w tym roku z tych 10 podobno wakujących etatów dałoby się już zamianować bodaj 2 inspektorki pracy. Jestem tu zgodna z moją koleżanką sejmową p. Waśniewską, która jednak przy swoich wywodach nie doznała należytego poparcia w komisji sejmowej. Może Senat zechce łaskawie wziąć wniosek mój pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Obecni przedstawiciele Rządu: Prezes Rady Ministrów — Kazimierz Bartel, Minister Spraw Wewnętrznych — Henryk Józewski, Minister Spraw Zagranicznych — August Zaleski, Minister Pracy i Opieki Społecznej — Aleksander Prystor, Kierownik Ministerstwa Sprawiedliwości — Feliks Dutkiewicz.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. ks. Kasprzyk.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#WicemarszalekGliwic">S. ks. Kasprzyk:</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Szanownych Panów Senatorów! Zabierając głos przy Ministerstwie Pracy, nie mogę powstrzymać się, aby paru słów wspomnienia nie poświęcić mojemu poprzednikowi na tej trybunie, który przez 7 lat przemawiał z tej trybuny. Był to ś. p. mój przyjaciel, nieodżałowany ks. Albrecht, prałat i senator, który całe życie swoje poświęcił światu pracy. I Łódź dotąd czci swego patrona, czego dowodem wspaniały dom, jego imieniu poświęcony.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#WicemarszalekGliwic">Jeżeli dziś referent 2 godziny przemawiał zanim wyczerpał swój materiał i nawet został niejako przywołany do porządku przez p. Marszałka, to jąłbym to złożył tylko na karb tego, że praca jest dziś, można powiedzieć, tern największem zagadnieniem i, że kto ukochał pracę, przystępuje do tego zagadnienia z pewnego rodzaju nabożeństwem.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#WicemarszalekGliwic">Wspominam 100 lat walki o prawa dla pracy. Niedawno miałem w ręku przemówienie lorda Byrona, młodego lorda, który mając 21 lat wszedł do izby lordów, kiedy się rozpoczęła pierwsza walka między przemysłowcami a robotnikami tkackimi i wygłosił wspaniałe przemówienie w obronie praw robotników. Warto byłoby to przemówienie przetłumaczyć i wydać.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#WicemarszalekGliwic">Przypominam, że praca wywalczyła swe prawa i stała się benjaminkiem. I oto oglądamy fakt, że w roku 1919 osobny traktat poświęcono w Wersalu pracy, oglądamy fakt, że nasi przedstawiciele jadą w tym samym roku do Waszyngtonu, na pierwszą międzynarodową konferencję. Dziś oglądamy pałac wspaniały Biura Pracy w Genewie, a we wszystkich krajach, nie wyłączając Polski, ustawodawstwo socjalne obmyślano pieczołowicie i troskliwie. Jeżeli tak jest, to jedno mię dzisiaj uderza. Prawda, nareszcie praca stała się benjaminkiem, ale tak się z nią dzieję, jak z benjaminkiem Jakuba patriarchy, Józefem. Sprawił mu ojciec piękną suknię, to już drażniło starszych braci: — „po co taka suknia.. A kiedy zaczął opowiadać, że mu się śni, że będzie panował i że będą mu się kłaniali, to nie mogli bracia starsi wytrzymać i sprzedali go kupcom madjanickim. Proszę Panów Senatorów, dzisiaj oglądam z pewnego rodzaju lękiem jeden objaw społeczny: nie to, bym dziś jeszcze potępiał, że jest głoszona walka i nienawiść społeczna, toby mię jeszcze nie przerażało, przez to przejdziemy, ale mnie dzisiaj więcej przeraża inny objaw społeczny, pewnego rodzaju, jakby obojętność dla spraw społecznych wśród pewnych warstw. Jest jakaś twardość. Mówi się, za daleko noszliśmy, za daleko zaszyliśmy w tern ustawodawstwie — nawet tu w Polsce to się powtarza. Pamiętam, jak przed kilku laty ks. Wójcicki w Genewie odbierał gratulacje, że Polska dała tak dobrze rozbudowane ustawodawstwo społeczne. Iluż to ludzi wówczas w rozmowie ze mną mówiło: — „Nie mieli mu za co gratulować, toż to największe nieszczęście”. Proszę Panów Senatorów, jakże często się trafia takie podkpiwanie i strojenie żartów z rzeczy, które nie zasługują na to.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#WicemarszalekGliwic">Opowiem Panom taką anegdotkę, jak to dowcipkuje się np. z 8 godzinnego dnia pracy. Mianowicie niedawno temu: — „Księżniczka Mafalda”, parowiec włoski poszedł na dno. Znajdowało się na tym parowcu trzech pasażerów: Anglik, Francuz, Austriak, wszyscy sportowcy, dobrze pływający, rzucili się odrazu w morze. Było 9 godzin do lądu od miejsca zatonięcia. Przedewszystkiem chodziło o to, ażeby dobić do brzegu. Z początku wszyscy płynęli razem, ale powoli sportowiec Anglik wysforował się i pierwszy wyszedł na brzeg, za chwilę wyszedł Francuz. A gdzie jest Austriak? pyta Anglik Francuza. A to inna rzecz — odpowiada Francuz — on przestrzega 8 godzinnego dnia pracy — 8 godzin płynął, potem przestał pracować. Oczywiście ze wszystkiego można żartować i ze wszystkiego można podkpiwać. Parę słów rzucę na temat 8-godzinnego dnia pracy. Któż nie przyzna, że skrócony czas pracy wyszedł tylko na zdrowie narodu. Myśmy rozbudowali dzisiaj szkolnictwo, będziemy o tern mówili przy Ministerstwie Oświecenia, dajemy dzisiaj uniwersytety ludowe na zapadłych wsiach — 7-klasowe szkoły mam na myśli — ale potem nie chcemy, aby pracownik wychowany w — „uniwersytecie ludowym miał czas korzystać z tych dóbr kultury.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Panów, my, jeżeli chodzi o bezrobotnych, to sobie rzucamy tak lekko zarzuty, — „a nie chcę się im pracować. My się godzimy chyba z tern, że chociaż referent mówił, że dziś powinniśmy odpocząć już z ustawodawstwem społecznem i konsumować powoli to wszystko, to pozwolę sobie powiedzieć: dobrze! konsumujmy to rozbudowane ustawodawstwo społeczne, ale pod jednym warunkiem: jeżeli jeszcze otrzymamy ubezpieczenia na starość, od inwalidztwa, które jest niezbędne i konieczne.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#WicemarszalekGliwic">I tu wołam o pośpiech, bo zadługo się cała rzecz przygotowywuje i odwleka. Przecież trzeba raz wreszcie z tą rzeczą wyjść i projekt przedstawić, Wiem, że nie jest to rzeczą łatwą, wiem dobrze, że to wymaga dużo studiów, przygotowań. Ale, gdy rozbudowaliśmy nasze ustawodawstwo społeczne, to musimy koniecznie i tę rzecz skończyć, musimy ją zrobić. Jednego bym pragnął, a mianowicie, by wreszcie rządy pomajowe ruszyły z miejsca, — to znaczy, ażeby nie tylko z ustawodawstwem społecznem, ale i z innemi ustawami szły naprzód, a nie hamowały. Bo u nas trzeba przyznać, że właśnie z tej strony hamuje się, czy weźmiemy ustawodawstwo samorządowe, czy inne — jest hamowane. Trzeba iść naprzód.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#WicemarszalekGliwic">Jeżeli jestem przy tej sprawie, to muszę dotknąć sprawy kas chorych. Przed chwilą senatorka Kłuszyńska powiedziała: Przecie ksiądz będzie nas bronił.</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: My się obronimy.)</u>
- <u xml:id="u-2.11" who="#WicemarszalekGliwic">Ja wiem, że się będziecie bronić, bo jesteście oblężeni. Oblężenie bardzo ciężkie, do tego stopnia, że grozi odcięciem wody! A to najgorsze, gdy woda zostanie odcięta, jak zawsze przy oblężeniach. Póki była woda, broniono się, gdy woda została odcięta, to już kapitulacja. Czy już jest ta chwila, nie wiem. Jakie jest nasze zdanie chrześcijańsko-społecznych w tej sprawie, którąbym nazwał — „nową polityką kasowo-chorobową” w Polsce, która się rozpoczęła przed 11-tu miesiącami? Proszę Panów, naszem zdaniem, polityka musi być inna. Nie zgodzimy się na to, że rozpoczęto sanację kas chorych pod hasłem politycznem, a właściwie rozgrywki partyjnej dwóch obozów. My domagamy się prawdziwej sanacji — uzdrowienia kas chorych.</u>
- <u xml:id="u-2.12" who="#WicemarszalekGliwic">Ale nie widać, aby wprowadzono w /kasach chorych sanację prawdziwą i to mam właśnie p. Ministrowi za złe. My jesteśmy za nowelizacją ustawy o kasach chorych. Szczerze przyznam, jestem zwolennikiem decentralizacji kas chorych, nie olbrzymich kas chorych, które obejmują przeszło 100.000 członków, bo takie kasy chorych wydają mi się podobne do jakiegoś potwora, który własne dzieci pożera.</u>
- <u xml:id="u-2.13" who="#WicemarszalekGliwic">Trzeba przystąpić wreszcie do nowelizacji ustawy o kasach chorych i do reorganizacji kas, bo inaczej wszystko na darmo. Są dziś komisarze w kasach — może być, że w piątek nastąpi zmiana i znowu będzie generalne wymiatanie komisarzy, tego nie wiem, bo to jeszcze wszystko tajemnica. Może tak być, może nie być. Ale czy to rozwiąże sprawę? Po kilku miesiącach znowu komisarze wrócą, jeżeli nie nastąpi reorganizacja ustawy o kasach chorych i zostanie po staremu. Ale mimochodem powiem: u nas tyle spraw się hamuje, a są tacy, którzy ciągle wpatrują się w ,,słońce — symbol”, o którym się dziś w Polsce tyle mówi. To nie dobrze, jeżeli kto zanadto wpatruje się w słońce, to niebezpieczne, a nadto cóż z tego? Pożyczanem światłem żyć nie można, bo miesiąc dnia nie daje. I dlatego, Panowie, jabym wołał, by Panowie, dziś będący przy rządzie, inaczej postępowali. — Przypominam sobie w roku 1927, kiedy p. Marszałek Piłsudski oddawał rządy w ręce pana Bartlowe, to wtedy uderzyła mnie w jego wynurzeniach jedna rzecz: — „nie składajcie, mówił wszystkiego na mnie, sami także róbcie”. Niestety, u nas przyzwyczaili się składać wszystko na symbol, chodzi się i pyta się, kiedy zostanie rozwiązany parlament. Panowie, to nie prowadzi do niczego. Róbmy i idźmy naprzód.</u>
- <u xml:id="u-2.14" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-2.15" who="#WicemarszalekGliwic">Słusznie!)</u>
- <u xml:id="u-2.16" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzę do spraw Ministerstwa Pracy. Nie będę w szczegóły się zapuszczał — ale gdy rzecz o inspektoratach pracy i biurach pośrednictwa pracy, chcę być sprawiedliwy i powiem, że urzędnicy tak w centrali ministerstwa, jak i w inspekcjach pracy są ludźmi już doświadczonymi, zgranymi i pracują dobrze. Tam bym także jednak przestrzegał przed wprowadzaniem polityki. Była praktyka w organizacjach zawodowych, a mianowicie, jeżeli gdzieś była organizacja zawodowa robotnicza, to robotnicy godzili się na ściąganie przy wypłatach przez dyrekcję składki do organizacji. Teraz przyszedł zakaz. Proszę Panów, to wywołuje znowu rozmaite uczucia. Rozmawiałem z jednym z dyrektorów przedsiębiorstwa. Był w kłopocie, co robić, bo zwrócił się do niego inspektor pracy z groźbą, czemu jeszcze ściąga się te składki dla organizacji przez dyrekcję dlaczego to robi? — „Ponieważ—odpowiedział— sam pan inspektor nakazał mi to przed kilku miesiącami”. Co było to było, dziś jest inny rząd. Nie trzeba tego robić. Do czego to prowadzi?</u>
- <u xml:id="u-2.17" who="#WicemarszalekGliwic">Jeżeli chodzi o sądy pracy, to powiem tylko, że jesteśmy z nich zadowoleni, jedno tylko życzenie mamy: sądy pracy są dziś zawalone sprawami, trzeba powoli je rozbudowywać.</u>
- <u xml:id="u-2.18" who="#WicemarszalekGliwic">Bolączką naszą główną jest bezrobocie, o którem tutaj mówiono. Mówiono również o środkach zaradczych. Niema kraju, gdzieby nie było bezrobocia. Ale prawda, szkoda, że na sali niema p. Koernera, któryby się ucieszył, — czytałem, że w Palestynie niema bezrobocia, prawie 2 miliony skrzyń pomarańczy wywieziono. Cieszę się bardzo z tego i widzę już długie szeregi pociągów, zmierzających przez Rumunię do Palestyny i piątą alię szczęśliwie rozpoczętą.</u>
- <u xml:id="u-2.19" who="#WicemarszalekGliwic">Mówiono i mówi się dużo o nadużyciach, a mianowicie, że niesprawiedliwie pobierają zapomogi bezrobotni. Panowie! powiedzcie mi, gdzie na świecie jest taka instytucja, którejby nie nadużyto. Sądzę, że znowu tak wiele nadużyć niema. Mam prośbę tutaj tylko do panów z ministerstwa, by kiedy się zbliża sezonowe bezrobocie, powiększyć liczbę urzędników w Funduszu Bezrobocia, żeby można było prędzej bezrobotnych zarejestrować.</u>
- <u xml:id="u-2.20" who="#WicemarszalekGliwic">Z bezrobociem wiąże się kwestia, jak dać pracę. Przychodzi projekt p. ministra, szczęśliwie pomyślany, ażeby rzucić coś niecoś pieniędzy na budowę mieszkań. Myśl zdrowa, ale chodzi o wykonanie. Jest to właśnie bolączka, nic możemy sobie z tern dać rady. Zgadzam się ze zdaniem senatorki Daszyńskiej-Golińskiej i ze zdaniem ministra Matakiewicza, że trzeba robić. Bo my tylko ciągle — „będziemy mówić” plany, plany i projekty. Byłem na Zjeździe miast w Poznaniu w 1927 r. i wówczas p. Moraczewski, Minister Robót Publicznych, powiedział, że już sprawa łatwo będzie rozwiązana, bo będzie normalizacja w budowie i wszystko będzie dobrze. Nie rozwiązało to problemu, a po roku przyszedł z projektem haraczu na lokatorów i znowu rzecz poplątał. Powiedział słusznie minister Matakiewicz, i zupełnie się nim zgadzam, chodzi o to, by robić, co się da; dać pieniądze także instytucjom społecznym, ale ostrożnie, żeby nie powtórzyły się rzeczy, o których mówił p. Minister Poczt i Telegrafów z biurami budownictwa przy poszczególnych ministerstwach. Trzeba być ostrożnym.</u>
- <u xml:id="u-2.21" who="#WicemarszalekGliwic">O emigracji nie będę mówił, bo jest to wielki problem, trudny do rozwiązania. Senator Makarewicz ma przyjść tu z jakimś projektem, nie wiem czy będzie szczęśliwy. Widzę, że ten świat staje się coraz mniejszy. Słyszę i czytam, że nawet murzyni powiadają, że nie będą do siebie wpuszczać ludzi. Rzecz bardzo ciężka.</u>
- <u xml:id="u-2.22" who="#WicemarszalekGliwic">Chcę parę słów powiedzieć o opiece społecznej. Państwo ma tu coraz większe obowiązki. Oczywiście Państwo ma środki skromne i wszystkiemu nie da rady. Ale jeżeli my dziś mamy tak piękne ustawodawstwo co do opieki społecznej, to jednak trzeba także wykonywać je, ale nie na rozkaz z góry, bo to się nie da. Np. tak się dzieje. Jest dziś już wprowadzony w życie, a między innemi najpierw w woj. krakowskiem, Międzykomunalny Związek Opieki Społecznej. Nałożono zgóry obowiązek, że każda gmina płaci 2% od rozchodów na rzecz Związku. I cóż się dzieje? Niepotrzebnie się drażni ludność. Naczelnik wydziału opieki społecznej dr. Macko zwołuje zjazd Związku, a na tym Zjeździe zgóry narzuca się prezesa. P. dr. Bobrowski, który dziś wstąpił do B. B. S., może być sympatycznym sanacji, to rzecz inna, ale przecież narzucać nie można i my nie pogodzimy się także u nas w Krakowie z temi metodami, jakie stosuje naczelnik Wydziału Opieki Społecznej w Województwie p. Macko. Według ustawy o opiece społecznej, wprowadzamy w gminach instytucje „opiekunów społecznych”, niestety widzę już, jak np. senator Rolle po głowie się drapie, bo wie, że środki miasta są bardzo skromne i na teraz ci opiekunowie społeczni nie będą mogli spełniać swojego zadania, bo miasta bardzo zubożały i nie wiadomo, czy nie będą nawet na licytację wystawione. Ponieważ nie mają tego koniecznego funduszu, więc ci opiekunowie społeczni zrobiliby dobrze, gdyby weszli w ściślejszy kontakt z poszczególnemi instytucjami dobroczynnemi. Jest w kraju dosyć instytucyj dobroczynnych, których źródło tkwi w nigdy nie wysychającem miłosierdziu chrześcijańskiem. Te instytucje powinny się cieszyć poparciem i życzliwą opieką ze strony Ministerstwa Pracy i chętnie stwierdzam, że ta opieka jest, ale chcę przestrzec przed zbytnią biurokracją. Na Boga, tylko w tej opiece społecznej biurokracji jak najmniej, ale cóż powiedzieć, gdy przepisy wykonawcze do dekretu p. Prezydenta o kontroli instytucyj dobroczynnych idą tak daleko, że żąda się prowadzenia książkowości, prowadzenia kilkunastu czy kilkudziesięciu książek. Taka mała instytucja będzie musiała trzymać osobne biuro i kilku pracowników i nie podoła temu wszystkiemu.</u>
- <u xml:id="u-2.23" who="#WicemarszalekGliwic">Te rzeczy zostały już wprawdzie w Ministerstwie omówione i może będzie dobrze, jeżeli nie będę się wracał do tej sprawy, — ale mam jedną prośbę. Dziś są wielkie potrzeby instytucyj i zakładów dobroczynnych i opiekuńczych i znajdują się te instytucje w wielkiej potrzebie, zgodzą się przeto Panowie, p. Minister i jego urzędnicy na jedną rzecz a mianowicie, na zdanie stare, — „bis dat, qui cito dat”, to jest, że jeżeli się ma dać, to dać dzisiaj, nie czekać do jutra. Są dobroczynne instytucje, zakłady opiekuńczo nad młodzieżą, na które chciałbym zwrócić uwagę, gdy jestem przy głosie, a mianowicie zakład wychowawczy w Pawlikowicach. P. Minister był w Krakowie, widział tamtejsze zakłady opiekuńcze nad młodzieżą i cieszył się z ich rozbudowy. Niechże im udzieli poparcia.</u>
- <u xml:id="u-2.24" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwa.)</u>
- <u xml:id="u-2.25" who="#WicemarszalekGliwic">Kończę, ażeby nie przeciągać i zastosować się do życzenia naszego czcigodnego Marszałka. Klub chrześcijańsko-społeczny głosuje za budżetem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej w zrozumieniu wartości warstw pracujących w życiu narodu, zwracając uwagę na konieczność dopełnienia ustawodawstwa społecznego przez ubezpieczenia na starość. Nie pochwalamy metod dzisiejszych prowadzenia kas chorych przez komisarzy i chcemy reorganizacji kas chorych, ale w porachunki partyjne się nie mieszamy.</u>
- <u xml:id="u-2.26" who="#WicemarszalekGliwic">W szkołach Forda, które wychowują młodych robotników do pracy zawodowej, młodzież robotnicza codziennie otrzymuje takie pytanie: — „dajcie inną nazwę na Amerykę”. Powstają wszyscy i pada chóralna odpowiedź: chance! to jest: powodzenie, dobrobyt. Ci robotnicy mają manię tak zresztą, jak sam Ford, iść wyżej i wyżej, z robotnika na przodownika, na właściciela fermy i tak dalej. Nie zazdroszczę tym robotnikom, tego napięcia nerwów do ostateczności. Ta ciągła myśl, ten bodziec ciągły, ten okrzyk: Chance, powodzenie! Nie dziwię się, iż jeden ekonomista niemiecki, dr, Marks z Frankfurtu nazwał Forda pesymistą. Ten Ford, który daje 400 milionów dolarów na szkoły techniczne dla młodzieży, ten Ford boi się, jak dziecko. Czego boi się? Że Ameryka postrada hegemonię. Dlaczego to przytoczyłem? Gdyby tak nam w Senacie zadano pytanie: dajcie inną nazwę zamiast Polska! Nie wszyscy powstaliby i nie wszyscy jednogłośnie podaliby jakąś nazwę. I tu by się spełniły piękne słowa Anioła Ślązaka, który na Śląsku w 17 w. tak pięknie pisał i naszemu Adamowi wieszczowi tyle pięknych myśli podsunął, a miano wicie przytoczę te piękne słowa: — „Ach, dass wir Menschen nikt wie die Waldvoegelein! Ein jeder seinen Ton mit Lust zusammenschrein”.</u>
- <u xml:id="u-2.27" who="#WicemarszalekGliwic">Jak te ptaszęta w lesie my dziś w Polsce, każdy swoją piosneczkę śpiewa. I jaka byłaby odpowiedź. Byłoby wielu takich, którzyby wstali i powiedzieli: Inna nazwa dla Polski: — „Samowola”! I kto wie, czy po części nie mieliby racji. Ja boję się tego słowa. Ja nie chcę tej nazwy dla Polski, bo pamiętam słowa Goetego: — „Willkür bleibt ewig verhasst den Güttern und Menschen”. Bogowie i ludzie zawsze nienawidzą samowoli. Jabym chciał, żebyśmy inną dali chórem odpowiedź, by inna padła chórem z serc całego narodu, ze wszystkich stanów i warstw nazwa. Nie — „chance”, ale „Rzeczpospolita”, ojczyzna każdego i Wszystkich, Rzeczpospolita.</u>
- <u xml:id="u-2.28" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Panów, Amphion w starej Grecji buduje Teby i niesie opowieść, iż grał na lirze, a bloki kamienne same szły, toczyły się i układały zgodnie na biało - kamienne Teby. Oto co zdoła takt, harmonia, jak ciężary nawet uczyni lekkiemi, oto obraz służby społecznej, narodowej. Mimo nadciągających dziś chmur, daleki jestem od pesymizmu — przeciwnie z całą siłą i przekonaniem w tej chwili, kiedy mój głos również padnie za daniem budżetu Państwu, padnie także odpowiedź: Bo to moja Rzeczpospolita.</u>
- <u xml:id="u-2.29" who="#WicemarszalekGliwic">Pozwolę sobie zgłosić następującą rezolucję:</u>
- <u xml:id="u-2.30" who="#WicemarszalekGliwic">„Senat wzywa Rząd, by poparł odpowiednią subwencją wykończenie zakładu wychowawczego w Pawlikowicach pod Wieliczką. Zakład ten przeznaczony jest dla opuszczonych chłopców”.</u>
- <u xml:id="u-2.31" who="#WicemarszalekGliwic">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-2.32" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. Soroko.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 27 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 28 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Iżycki i Kamieniecki.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Listę mówców prowadzi s. Kamieniecki.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Porządek dzienny jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">1. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">a) część 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej;</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">b) część 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — Administracja;</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">c) część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych;</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">d) część 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">Przystępujemy do budżetu Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Jako sprawozdawca głos ma s. Pepłowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#SSoroko">Wysoki Senacie! Chcę tutaj w krótkości wypowiedzieć się imieniem mas włościańskich. Mówi się bardzo dużo o opiece społecznej nad milionem robotników fabrycznych, jednak na 18 milionów ludu pracującego na wsi, ludu rolnego, mało zwraca się uwagę. Prawie wszystkie stronnictwa, tak wygląda, szczerze opiekują się tym rolnikiem, jednak w rezultacie przechodzą nad nim do porządku dziennego. Bardzo dużą zwrócić uwagę należałoby szczególnie na nasze szpitalnictwo. Szpitale nasze i opieka nad niemi jest powierzona samorządom. Samorządy gminne, posiadające ludności około 8.000, do budżetu gminnego nie mogą wstawić więcej jak jakieś 3.000 na kurację chorych, którzy nie mogą sami za siebie zapłacić. Sekwestrator wojewódzki -jednak przyjeżdża, opieczętowuje kasę gminną i zabiera pieniądze, nie zwracając uwagi, co z tego będzie. Tutaj Rząd musi przyjść z pomocą i opieką dla tych chorych.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#SSoroko">Chory włościanin, który był np. w jednej gminie ustawowo ubezpieczony i w tym roku przeniósł się do drugiej gminy i tam się nie zameldował, w tej gminie jest pozbawiony prawa, za niego ta gmina nie zapłaci. Przez nieświadomość nie zameldował się, więc i tamta gmina nie chcę za niego płacić. Jeżeli przychodzi do szpitala, to dopiero lekarz zapytuje go, bo nie wie, czy za niego zapłacą i tego chorego nie bardzo chętnie przyjmuje.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#SSoroko">Dalej chciałbym powiedzieć drugą rzecz. Na całe województwo nowogródzkie niema ani jednego przytułku dla umysłowo chorych i ta bieda nasza, ci ludzie wiejscy, włóczą się po ulicach. To jest istota ludzka, za którą nawet zamożniejszy gospodarz nie może opłacić, bo to wynosi 3.000 rocznie. Ten biedak może nawet przyczynić dużo krzywdy dla samej wsi. Dla takich umysłowo chorych bezwarunkowo należałoby jakikolwiek przytułek zrobić.</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#SSoroko">Teraz chciałby powiedzieć dalej. Właśnie mamy tu przed sobą budżet, a w tym budżecie fundusz na bezrobocie. Należałoby zwrócić uwagę, co to jest. Jako włościanin nigdy nie mam czasu, nigdy nie mam odpoczynku i nie wiem, co to jest bezrobocie. Czyż wszystko w Polsce jest zrobione i czy wszystko jest w porządku, że nie mamy co robić? Uważam, że są rozmaici bezrobotni, którzy mogliby dosyć zaoszczędzić i są tacy, którym się przewidziało, że są fachowcami i nie chcą pracować. Dajcie im Panowie chociaż najlepszą robotę, najlepszą opłatę, robić nie będą. Otóż dla przykładu powiem, że niedalej jak 2 lata temu jeden obywatel wileński, przeprowadzając meliorację sprowadził z Wilna 50 bezrobotnych. Pracowali dzień, pracowali dwa. Na trzeci dzień żądają pieniędzy. Na miłość Boską, skąd pieniędzy? Ja muszę pieniądze pożyczać, dzisiaj macie życie i mieszkanie, więc pracujcie, za 2 tygodnie wam zapłacę. Na trzeci dzień robotnicy uciekli. Dogonił ich ów obywatel i zapytuje się: Dlaczego uciekacie? A co będziemy pracowali za złotówkę? Przecież płacę wam 5 zł. My mamy 4 zł. za bezrobocie, więc znaczy pracujemy za złotówkę. Dużo ze wsi ludzi nawet porzuca swoje grunta i uciekają do bezrobocia. Jeżeli będziemy tak szczerze opiekowali się bezrobotnymi, to ja myślę, że przy naszej wielkiej kulturze bardzo wielu ludzi będzie się chciało zapisać do bezrobocia.</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#SSoroko">Przytoczę inny przykład. Jeden murarz niedalej jak zeszłego roku miał robotę sezonową na wsi. Murarz ten zarabiał dziennie 25 zł. Na wsi życie przecież jest tanie. Na przyszły rok murarz ten ubiegał się o zasiłek 60%. Czyż ten murarz nie mógł swoich oszczędności wzmocnić podczas lata na zimowy czas?</u>
- <u xml:id="u-3.5" who="#SSoroko">Wielką uwagę zwraca się na miastowych bezrobotnych, a wiejskich robotników później zostawia się, niech sami sobie radzą. Więc, jeżeli Rząd i społeczeństwo i Wysoki Senat mają opiekować się i rozporządzać temi sumami, to trzeba z tych sum dać coś także dla wiejskich bezrobotnych. Inaczej ja, jako przedstawiciel włościan, z całą stanowczością będę głosował przeciw daniu tych 15 milionów, bo dla włościan nic się nie przewiduje i ci fabryczni bezrobotni są inaczej traktowani, bo gdy huta, czy fabryka staje, to trzeba na gwałt szukać pracy.</u>
- <u xml:id="u-3.6" who="#SSoroko">Dziś zwalone jest wszystko na samorządy. Ja sam pracuję w sejmiku, w wydziale powiatowym, w radzie gminnej i obserwuję co się dzieje. Nie jeden starosta zrozumiał wyścig pracy jako wyścig pożyczek, a jak się te pożyczki rozchoduje, wykażę. Starosta chcę np. przeprowadzić meliorację błot, chcę je osuszyć, ale nie zrównoważył tych wydatków, nie wie ile to będzie kosztować. On dotąd wydał na pomiary 270.000, ale potem zaprzestaje prowadzenia robót, bo nie ma funduszów. Przyprowadzenie do kulturalnego stanu jednego ha błota jest kosztowne. Na to potrzeba 1400 zł. plus zakup nasion. Więc jeżeli tu Ministerstwo Pracy połączone razem z Ministerstwem Robót Publicznych przyjęłoby na siebie to, że tych bezrobotnych można będzie także otoczyć opieką, to jabym głosował za podwyżką, aby dać ludziom pracę i dać pieniądze, ale aby nie płacić zadarmo nic, bo to weszło w stan chorobowy u nas. Przecież wszyscy teraz podlegają temu, że będą marzyć, aby być bezrobotnymi. Ja tu stanowczo przeciw temu protestuję.</u>
- <u xml:id="u-3.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
- <u xml:id="u-3.8" who="#SSoroko">Ile mamy bagnisk i lasów, które możnaby osuszać. Na drugi rok możnaby brać z tego setki pudów siana i dać ludziom robotę. Jestem jednak pewny, że między tymi ludźmi znajdzie się duży procent, którym chociażby im dać najwięcej pieniędzy, pracować nie będą chcieli, bo nie przywykli do tego. Znajdą się tacy. Znam takich, którzy wożą mleko i mają po dziesięć dziesięcin gruntu, a zapisują się do bezrobotnych, bo, wożąc to mleko, dostają 60%. Nad tern trzeba się zastanowić i pilnować tych bezrobotnych.</u>
- <u xml:id="u-3.9" who="#komentarz">(Głos: Ustawowo im się należy.)</u>
- <u xml:id="u-3.10" who="#SSoroko">Otóż właśnie, że tc nie ustawy, ale samo życie. U nas ustawy jedno, a życie — drugie.</u>
- <u xml:id="u-3.11" who="#SSoroko">Proszę Panów, nigdy nie mówię, że nie trzeba pomóc tym bezrobotnym. Trzeba i należy, jest to obowiązkiem naszym i rządu i społeczeństwa ta opieka nad bezrobotnymi, ale trzeba im dać robotę. Co to jest bezrobocie, ja tego nie mogę zrozumieć. W moim umyśle chłopskim nie mieści się to. Jabym chciał pracować i nie narzekać. Ja mam ludzi u siebie, którzy pracują na roli po 20 (godzin i nie narzekają, ale my sami, zmniejszając ilość godzin pracy, czy nie popychamy tych samych robotników do bezrobocia? Słyszymy tu, że wszyscy opiekują się tym rolnikiem i bylibyśmy bardzo zadowoleni, gdyby tak rzeczywiście było. Tutaj słyszałem, mówił p. dr. Miotz, który żyje gdzieś we Francji i też opiekuje się nami robotnikami, włościanami. Nie wiem, czy ma o tern pojęcie. Chciałbym prosić p. doktora, żeby raczył pojechać ze mną i pójść na rolę, żeby zobaczył tego rolnika i wtedy jego interesów bronił. Byłbym bardzo rad temu, żebyśmy pojechali razem, ale wiem dobrze, że opieka nie idzie, tylko same pociski. Niech Pan nie myśli, że my tego nie widzimy. (</u>
- <u xml:id="u-3.12" who="#komentarz">S. Motz:</u>
- <u xml:id="u-3.13" who="#SSoroko">Ja żadnych pocisków nie rzucałem.)</u>
- <u xml:id="u-3.14" who="#SSoroko">Słyszeliśmy, jak miasta narzekają, wszyscy narzekają, ale bawią się wszyscy. W jednym Lwowie było ze 13 w jednym tygodniu balów. Bawią się na dancingach i wszędzie, a kiedy zaczną mówić, to strach bierze, tylko uciekajmy</u>
- <u xml:id="u-3.15" who="#komentarz">z Polski, bo tu nieszczęście i bieda. Może dlatego 'to mówię, żeby włościanie do Peru wyjeżdżali? My Włościanie tu swoje grunty mamy, szanujemy i swoją ziemię i pracę.</u>
- <u xml:id="u-3.16" who="#SSoroko">(Głos: A ci co nie mają?)</u>
- <u xml:id="u-3.17" who="#komentarz">Mówię, że temu, który nie ma pracy, trzeba ją dać i zapłacić, ale bezrobocie nie może płacić. Nie tolerujmy tego, bo się wytworzy u nas nowy stan ludzi, którzy nie zechcą pracować. (Głos:</u>
- <u xml:id="u-3.18" who="#SSoroko">Jak Pan zatrudni 300.000 ludzi?) U nas niema szos, niema melioracyj, trzeba je przeprowadzić, żeby te łąki dały wielki zysk i utrzymanie i w ten sposób wielu tysiącom można dać zatrudnienie, połączyć wszystkie fundusze i dać ludziom robotę, a bezrobocia nie przyznawać nikomu.</u>
- <u xml:id="u-3.19" who="#SSoroko">Przejdźmy dalej. Mówią wszyscy, że bardzo ciężki jest stan, ale nie słyszałem od nikogo, żeby ktoś powiedział, jak mamy wyjść z tego ciężkiego stanu. Trzeba radzić nad tern, jak wyjść z tego stanu. Dlaczego mówi się i gwałt się podnosi, że nam nikt nie wierzy, że nam nikt nie ufa. Jesteśmy narodem o wielkich zaletach, mamy wzięcie u cudzych, tylko nie mamy u swoich. Dlaczego tak jest, nie rozumiem tego, ale jednak przyznam, że niektóre ograniczenia własności u nas przyczyniają się do bezrobocia. Niepewność mienia doprowadza do tego, że każdy się ogranicza i jeżeli niektóry włościanin mógłby wynająć kogoś, tego nie robi, bo nie wie, czy to jego będzie.</u>
- <u xml:id="u-3.20" who="#komentarz">(Głos: Znieść reformę rolną.)</u>
- <u xml:id="u-3.21" who="#SSoroko">Panie Senatorze, dla mnie to jest dziwne. Pan, jako socjalista, potrafi tylko krytykować robotę, ale prowadzić roboty Pan nie potrafi.</u>
- <u xml:id="u-3.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-3.23" who="#SSoroko">Niech Pan pójdzie pracować ze mną Ja mam 55 lat, Pan jest młodszy, zobaczymy, ile Pan ze mną będzie mógł pracować.</u>
- <u xml:id="u-3.24" who="#komentarz">(Głos: Niech się Pan nie chwali.)</u>
- <u xml:id="u-3.25" who="#SSoroko">Nie mogę Panu pokazać mojego potu, bezsennych nocy i mozeli na rękach. Niech Pan pojedzie ze mną, to Panu pokażę, Ja biedy nigdy nie cierpiałem, bo pracuję.</u>
- <u xml:id="u-3.26" who="#komentarz">(Głos: Zadowolony z siebie.)</u>
- <u xml:id="u-3.27" who="#SSoroko">Wszyscy jesteśmy zadowoleni, chociaż ciągle słyszymy o tych nieszczęściach. Czy my hałasujemy? My znosimy swoją dolę, mamy swoją własność mamy Polskę i z tego się cieszymy, (Oklaski.) a tej własności i tej Polski będziemy bronili zawsze i będziemy szczęśliwi, ale jeżeli ten fundusz będzie dawany tylko bezrobotnym, nie będę zważał, jak mój klub, do którego mam zaszczyt należeć, będzie głosował, ja będę przeciw. Jeżeli się coś robi, to musi być dla tego, który pracuje. Bezrobocia popierać nie będę, przeciwko temu będę głosować.</u>
- <u xml:id="u-3.28" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-3.29" who="#SSoroko">Wicemarszałek Gliwic:</u>
- <u xml:id="u-3.30" who="#SSoroko">Głos ma s. Szabad.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SPepłowski">Wysoki Senacie! Z wielkim lękiem przystępuję do sprawozdania o Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Lęk mój wynika stąd, że po świetnych referatach, które wygłoszono tutaj w tej Wysokiej Izbie, po referacie czcigodnego ekonomisty prof. p. s. Głąbińskiego, po p. Szarskim, po wicemarszałku Gliwicu i po naukowej mowie s. Marchlewskiego, zdaje się, że trudno mi będzie o odpowiedni dobór słów, ażeby przedstawić ten ogrom nędzy, w jakiej znajdują się obecnie warstwy robotnicze, które są kryzysem dzisiejszym przygnębione. Nie wiem, czy znajdę możność przedstawienia całego kryzysu, który się odbija na tych warstwach w dobie obecnej. Wysoka Izba przypomni sobie może zeszłoroczne moje sprawozdanie, w którem wskazywałem na ten ogromny rozwój ustawodawstwa robotniczego w Polsce. Dziś muszę ograniczyć swoje przemówienie przedewszystkiem do zadań doby obecnej, czyli zatrzymać się na kryzysie gospodarczym w Polsce, który się odbił także na rzeszach robotniczych. Ministerstwo Pracy musi znaleźć odpowiednie środki, aby zapobiec temu kryzysowi ogólnemu i zarazem przemienić się ze specjalnego ministerstwa na resort gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SPepłowski">Zadaniem najważniejszym w obecnej dobie będzie przedewszystkiem opieka nad pozbawionemi pracy i zarazem osłabienie tego kryzysu. Zdaje mi się koniecznością przedstawić Wysokiej Izbie dziwne zjawisko, że kiedy obecnie, jak się wyraził p. s. Zagleniczny, bieda połączyła kapitalistów z rzeszą robotniczą, kiedy wszystkie warstwy społeczne się łączą, aby wspólnie biedę ogólnie nas tłoczącą przetrzymać, to w takiej chwili między Ministerstwem Pracy a rzeszami robotniczemi niema żadnej jaźni wspólnej, żadnego kontaktu, żadnego porozumienia. Ja, jako stary działacz narodowo-robotniczy, z niezwykłą przykrością muszę podkreślić, że niema w Ministerstwie zrozumienia, że powinne być przedstawicielstwa robotnicze, oraz związki zawodowe w danej chwili w Ministerstwie Pracy jedną cząstką wspólnego podtrzymywania się i wspólnego wielkiego zaufania. Rząd wziął całą odpowiedzialność za to, co się w Polsce dzieje i co Polska przechodzi, i bezwarunkowo my, jako przedstawiciele tych właśnie rzesz pracujących, musimy od Ministerstwa przedewszystkiem wymagać, aby ono zmniejszyło tę biedę i tę nędzę pracowników i rzesz robotniczych.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SPepłowski">Mnie się, proszę Panów, dziwnem wydaje, że nawet w obecnej chwili, jaką przeżywamy, zjawiają się jeszcze w polskich sferach pojęcia naprzykład takie, jakie słyszeliśmy chociażby wczoraj z ust jednego z poważnych senatorów, że Ministerstwo Pracy powinno być rozczłonkowane, że należy wrócić do dawnego projektu, kiedy to Ministerstwo Pracy, jako dziedzina pracy, miało przejść do Ministerstwa Przemysłu i Handlu, a jako opieka społeczna — do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Takie ujmowanie sprawy w obecnej chwili, w chwili owego ogromnego kryzysu, kiedy przy ogromnym głodzie, jaki się szerzy wśród sfer robotniczych, idea komunistyczna najłatwiej może trafiać do tych ludzi zgłodniałych, o czem najlepiej możemy powiedzieć my, którzy pracujemy w takich środowiskach, jakim jest naprzykład przemysł łódzki, to w takim momencie niezrozumienie ważności Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej staje się wprost pewnym przeżytkiem, o czem chciałem wspomnieć, jako o czemś zupełnie dla mnie nienaturalnem.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#SPepłowski">Przechodzę teraz do poszczególnych spraw Ministerstwa. Mnie najbardziej interesuje sprawa walki z bezrobociem, a zarazem naturalnie kwestia ubezpieczeń społecznych. Organizacja Ministerstwa Pracy od roku zeszłego nie została zmieniona, istnieje tylko jedynie projekt, żeby zamiast wydziału prezydjalnego utworzyć departament ogólny na modłę innych departamentów w różnych ministerstwach polskich, oraz utworzyć kilka wydziałów, potrzebnych dla wykonywania specjalnych czynności. Za projektem tym bezwarunkowo wypowiedzieć się muszę.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#SPepłowski">Przechodząc do ustawodawstwa socjalnego, odrazu podkreślam, że dziś jest ono w momencie pewnego zahamowania, albo też wycofania pewnej ilości ustaw. Np. przerabia się ustawę o ubezpieczeniu na starość, gdzie wprowadza się pewne ulepszenie, że inwalida nie będzie po 65, lecz już po 60 latach otrzymywał rentę inwalidzką. Dalej odpowiednio normuje się kwestie wysokości rent. Przerabia się nowele do ubezpieczeń od wypadków pracowników umysłowych, które ma objąć Zakład Ubezpieczeń we Lwowie. Potem załatwia się ustawy o zatargach zbiorowych, o umowach zbiorowych i wreszcie ustawa o chałupnictwie. Oczywiście w zakresie tych wszystkich ustaw, na które tak długo czekają całe rzesze, brak ustaw o związkach zawodowych, o Izbach Pracy, czy Radach Zawodowych. Ustawy te są odłożone do lepszych czasów i trudno robić zarzuty, że w tych ciężkich czasach o tych sprawach Ministerstwo jeszcze nie pomyślało.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#SPepłowski">Przechodząc teraz do poszczególnych działów Ministerstwa, zacznę od inspekcji pracy. Inspekcja pracy, która kiedyś opierała się na dekrecie jeszcze z 1919 r., ma naprawdę w Polsce świetlaną historię i będzie zapisana pięknemi zgłoskami. Sam za dawnych czasów przyglądałem się w Ministerstwie rozwodowi owej instytucji i muszę podkreślić, że to, co Ministerstwo przez inspekcje pracy chcę wytworzyć w Polsce, a mianowicie pogodzenie i uspokojenie dwóch obozów sobie przeciwnych, pracodawców i pracowników, ma bardzo wielkie znaczenie. Każdy inspektor pracy, nie tylko objeżdżając poszczególne zakłady, daje fabrykantowi czy właścicielowi wskazówki techniczne, ale zarazem rozmawiając i uspakajając niezadowolone rzesze robotnicze, wskazuje, że tylko zgodą można budować bogactwo narodowe. Inspekcja pracy rozwija się w Polsce niesłychanie intensywnie. Naturalnie daleko jest do ideału, ażeby poszczególni inspektorzy pracy mogli w swoim okręgu czy w swoim obwodzie załatwić wszystką pracę, ale gdy tylko rzucę kilka cyfr, to zobaczymy jaki nastąpił postęp w tej dziedzinie. Wezmę rok początkowy — 1919. Wówczas inspektorów pracy było zaledwie 41, obecnie po 10 latach jest ich 111, ale wtenczas było wizytacyj tylko 1.900, obecnie jest około 19.000 wizytacyj w poszczególnych zakładach. Przy takiej wizytacji, kiedy zwraca się uwagę na ulepszenie warunków pracy robotniczej i na bezpieczeństwo pracy, musi okazać się jako efekt przedewszystkiem zmniejszenie wypadków śmiertelnych w poszczególnych wypadkach, jakie się zdarzają w każdym zakładzie przemysłowym. Jeżeli w 1919 r. takich wypadków śmiertelnych było 2,4% ogółu wypadków, to w 1927 r. ilość ich spadła do 1,6% ogółu wypadków.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#SPepłowski">Organizacja inspekcji pozostała taka jak w roku zeszłym. Mianowicie cała Polska jest rozdzielona na 12 okręgów, 65 obwodów Cała ilość urzędników inspekcji w Polsce dochodzi zaledwie do 234 inspektorów, sił pomocniczych oraz funkcjonariuszy.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#SPepłowski">Dawniej inspekcja pracy miała za zadanie nie tylko pieczę nad bezpieczeństwem i zarazem dawanie pewnych wskazówek przemysłowcom, ale miała też funkcje rozjemcze, poprostu funkcje sądu polubownego, które jej niesłychanie wiele czasu zabierały, dopiero od 22 marca 1928 r., kiedy wyszło rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o Sądach Pracy, działalność inspekcji pracy zmniejszyła się, zostało przerzuconych wiele prac rozjemczych na tak zwane Sądy Pracy. Ale tu zachodzi jeszcze zjawisko ujemne, że Sądy Pracy są zarzucone załatwianiem zatargów robotniczych i przemysłowych. I to, co zdawało się ideałem, że w Sądach Pracy takie sprawy szybko i prędko będą załatwione, to zdarza się, że jak np. w Łodzi, po wejściu sprawy na wokandę, trzeba czekać na jej załatwienie po 6 tygodni. Sądów Pracy w Polsce mamy 16. W budżecie Wysoka Izba ma sumę około 160.000 zł. wstawioną na podniesienie ich ilości o 8.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#SPepłowski">Kiedy przedstawiłem Wysokiej Izbie kwestię inspektorów pracy, będę musiał teraz przejść do najważniejszej sprawy chwili obecnej, to znaczy do kwestii zwalczania bezrobocia. Nie mogę tutaj powtarzać wywodów tych kolegów, którzy ujęli całokształt kryzysu dzisiejszego w Polsce. Nie będę podkreślał jeszcze raz, w jakim momencie prowadzimy rozprawy nad budżetem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Ale nie mogę przejść dalej, nie rzuciwszy choćby bardzo jaskrawych faktów z kryzysu obecnego. Wezmę przykłady z działalności przemysłu w Łodzi.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#SPepłowski">Przemysł łódzki niepomiernie cierpi w porównaniu z innemi przemysłami. Jeżeli tutaj słyszeliśmy przemówienia p. s. Przybylskiego co do Górnego Śląska, czy p. s. Zaglenicznego, czy poszczególnych pp. sprawozdawców, to jednak podkreślić muszę, że te wszystkie barwy, któremi oni zobrazowali ten ogromny kryzys przemysłowy, są jeszcze zbyt jasne w porównaniu z tem, co się dzieje obecnie w Łodzi.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#SPepłowski">Czy Panowie mogą sobie wyobrazić, że miasto, żyjące tylko z jednego działu przemysłu, przeważnie z bawełny i wełny, znajduje się w takim kryzysie, że wszystkie fabryki łódzkie przed Bożem Narodzeniem, w sobotę, a wigilia była we wtorek, zostały zamknięte, zostały puszczone w ruch dopiero po Trzech Królach, czyli w dwa tygodnie później, i to nie całkowicie, a i to przeważnie na dwa do trzech dni. Jeżeli Panowie wezmą pod uwagę, że z tego przemysłu włókienniczego łódzkiego żyje całe miasto, bo, poza małemi wyjątkami, Łódź jest tem centrum przemysłu włókienniczego, tym polskim Manchesterem, to cała ludność, zacząwszy od pośrednika, a skończywszy na sklepie galanteryjnym, czy spożywczym, odczuwa ten niesłychany kryzys, w jakim się znajduje.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#SPepłowski">I dlatego Panowie muszą zwrócić uwagę, że jeżeli jeszcze dotychczas te państwowe partie robotnicze trzymają na uwięzi rzesze robotnicze, któreby się chciały już wyłamać i pójść do komunizmu, to nie można żartować z tem zjawiskiem i trzeba użyć wszelkich środków, aby to bezrobocie na dobre tory skierować i nie wywoływać tej fali, która się w danej chwili rozwija.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#SPepłowski">Jeżeli przedstawiam kwestię owego bezrobocia i rzuciłem kilka faktów, to teraz chciałbym przejść do zwalczania bezrobocia przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. Wyobrażam sobie, że p. Minister Pracy i Opieki Społecznej ma dzisiaj w rękach następujące możności zmniejszenia kryzysu owych klas, czy rzesz robotniczych. Przedewszystkiem ma możność dysponowania Funduszem Bezrobocia, ma organ urzędu pośrednictwa pracy, ma możność skierowania nadwyżki ludności polskiej na emigrację i uruchomienia t. zw. rezerw kapitałów społecznych dla celów budownictwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#SPepłowski">Przechodzę przedewszystkiem do owego pierwszego czynnika, czyli do Funduszu Bezrobocia. Fundusz Bezrobocia został utworzony ustawą z 18 lipca 1924 r., a w strukturze przedstawia się jako płacenie 2% od zarobków robotnika do t. zw. kasy Funduszu Bezrobocia. Te 2% płacone są w ten sposób, że pracodawca płaci 1 i pół %, a robotnik pół %. Oprócz tego Rząd obowiązany jest ustawą o bezrobociu dopłacać 50%, do t. zw. kwoty całej przepisanej sumy, którą w danej chwili przemysł wnosi. Fundusze te w normalnych czasach dawały zupełnie wystarczające sumy. Nawet było dla mnie zupełnie, Wysoka Izbo, niezrozumiałe, że przeszłego roku, w czerwcu czy lipcu nawet, obniżyliśmy poniekąd kwestię płatności Funduszu Bezrobocia, bo nam się zdawało, że ten kryzys nie jest tak wielki. Przeszło zaledwie 3 miesiące, kiedy weszliśmy w taki kryzys, który Wysokiej Izbie cyfrowo przedstawię.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#SPepłowski">I tak w roku 1929 ilość zakładów, płacących na Fundusz Bezrobocia w Polsce, wynosiła około 25.000, zaś ilość ubezpieczonych wynosiła około miliona ludzi. Wysoka Izbo, w 1929 r. jeszcze średnia suma wpłaconych składek miesięcznych wynosiła jakie 3.250.000, a teraz w jednym miesiącu między grudniem i styczniem sumy te niesłychanie zmalały i zmieniły się pod wpływem strasznego kryzysu. I tak w grudniu 1929 r. było jeszcze 25.000 zakładów płacących, w styczniu, z powodu niewykupienia czy to patentów, czy wprost zlikwidowania się, już jest tylko 24.000, czyli o 1 200 zakładów mniej. W grudniu wpłacono 3.250.000, a w styczniu tylko 2.460.000, w lutym zaś tylko 1.700.000 według mojego szacunku. Ilość robotników ubezpieczonych naturalnie również zmalała, z 1.100.000 na jakie 950 000. Te liczby ilustrują rozwój bezrobocia w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#SPepłowski">Jeżeli teraz weźmiemy pod uwagę, że ilość zarejestrowanych robotników przemysłowych na 1 marca wynosiła sumę 282.000, ilość, którą bezrobocie osiągnęło tylko w 1926 r., w styczniu i w lutym, jeżeli uwzględnimy, że normalnie w latach 1927 i 1928 ta ilość dochodziła przeciętnie zaledwie do 165 i 125.000 bezrobotnych, to przyjdziemy do przekonania, że w przeciągu jednego roku owego kryzysu ta ilość prawie podwoiła się. Wysoka Izba wie, że robotnicy t. zw. rolni nie są wogóle rejestrowani i że ta suma po wsiach dochodzi, jeżeli nie do dwukrotnej ilości, to przypuszczam, że bardzo blisko do tej ilości. Sam będąc również na roli, wiem, jaka jest nędza wsi i nie dziwię się wcale, kiedy z tej wsi teraz ucieka każdy, kto może, aby gdziekolwiek złotówkę zarobić.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#SPepłowski">Jeżeli teraz mówimy o rezerwach Funduszu Bezrobocia, to podkreślić muszę, że w tej chwili Kasy Funduszu są zupełnie puste. Wszystkie rezerwy, które kiedykolwiek mieliśmy u siebie, są teraz zupełnie zjedzone. Przypominam, że jeszcze w początku r. 1929 rezerwy wynosiły około 18 milionów złotych. Przez r. 1929 wydaliśmy na bezrobocie 46 milionów zł. Na początku 1930 r. mieliśmy jeszcze nie wpłaconych przez Rząd należności około 20 milionów. Ale Wysoka Izba wie, że już w styczniu Rząd przyszedł z wnioskiem wpłacenia na konto tych należności — 15 milionów złotych, które też zostały przez Skarb wpłacone. Obecnie jesteśmy w tem położeniu, że Rząd musi na stary rok budżetowy wejść z nowem żądaniem około 15 milionów złotych, ażeby to bezrobocie odpowiednio złagodzić.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#SPepłowski">Świadczenia na bezrobotnych są ustawowe i doraźne. Świadczenia z tych 282,000 pobiera zaledwo 170,000 ludzi, czyli, że prawie 110,000 ludzi nie jest w możności otrzymania ustawowych poborów. Ministerstwo Pracy przychodzi teraz z nowelą, ażeby całą tę ustawę o Funduszu Bezrobocia odpowiednio przystosować do chwili obecnej i wprowadzić taką klauzulę, któraby pozwalała pobierać świadczenia nie tylko bezrobotnym, zatrudnionym przez pewną ilość czasu i nie tylko od 18 lat, ale nawet i tym, którzy skończyli 16 lat W budżecie na rok 1930/31 Rząd preliminował 18 milionów, to znaczy tę sumę, która była w zeszłym roku postawiona, jednak już w czasie dyskusji w komisji sejmowej, a potem na plenum, ta suma okazała się zbyt mała dla zwalczania całego bezrobocia w Polsce i została odpowiednio zwiększona. W komisji sejmowej została podniesiona z 18 milionów o 15 milionów, do sumy 33 milionów, a potem Sejm, na plenum uchwalił jeszcze wniosek, aby te 33 miliony podnieść do 42 milionów.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#SPepłowski">Proszę Wysokiego Senatu, co do tej kwoty 9 milionów komisja senacka nie upierała się, kiedy Rząd przyszedł z wnioskiem i prosił, ażeby nie rozszerzać zbytnio 'budżetu Państwa i żeby tych 9 milionów nie uchwalać. Jest to kwestia z punktu widzenia formalnego drugorzędna, bo może się nie znaleźć pieniędzy na wiele rzeczy w Polsce, ale na Fundusz Bezrobocia Rząd będzie musiał zawsze odpowiednią ilość pieniędzy znaleźć, to znaczy, gdy zostaną wyczerpane te 33 miliony, to Rząd przyjdzie i o dalsze sumy poprosi i one muszą się znaleźć, jeżeli nie chcemy stwarzać przed sobą widma czy to bolszewizmu, czy innych zamieszek wśród rzesz robotniczych.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#SPepłowski">Drugą pomocniczą czynnością zwalczania bezrobocia jest t. zw. państwowe pośrednictwo pracy. Utworzone ono zostało jeszcze w r. 1919 na modłę urzędu angielskiego pośrednictwa pracy, jako możliwość wyrównywania bezrobocia i podaży w poszczególnych rejonach naszego Państwa. Pośrednictwo to rozwija się bardzo pomyślnie, bo np. w roku 1927 było zapośredniczonych 293.000, a w 1929 roku 412 000, ale, proszę Panów, kiedy niema warsztatów pracy, kiedy niema możności tego robotnika zatrudnić, to pośrednictwo pracy nie będzie mogło pracować tak wydajnie i jedynie będzie organem choćby dla wypłaty Funduszu Bezrobocia i dla czynności t. z. pomocniczych dla tego funduszu.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#SPepłowski">Mnie kwestia bezrobotnych niesłychanie boli jako działacza robotniczego, mnie nie pociesza to, że dziś w Anglii jest bezrobotnych około 1.500.000, a w Niemczech nawet 2.500.000...</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#komentarz">(Głos: Procent jest mały.)</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#SPepłowski">...są to liczby odpowiednie do zamożności i bogactwa kraju. Ja tylko wiem jedno, że przy 300.000 zarejestrowanych robotników w Polsce jest nędza niebywała wśród rzesz robotniczych. Naturalnie, że tych stosunków nie można uleczyć dorywczo, to znaczy zaczynać dopiero wtedy, kiedy już kryzys wisi nad głowami naszemi. Musi być odpowiednio przedtem stworzone ustawodawstwo i musi być znowelizowana ta opieka nad ewentualnym bezrobotnym, aby w chwilach kryzysu nie było tego, co się stało obecnie. Wiem, że czcigodna p. senatorka Daszyńska-Golińska będzie nam mówiła o bezrobociu w innych państwach, jak one to bezrobocie zwalczają, jak się do tego przygotowują. Tej kwestii nie będę poruszał. Jednakże muszę się powołać chociażby na te państwa Zachodu, które chcą ująć w karby odpowiedniego ustawodawstwa cały Fundusz Bezrobocia. Ministerstwo Pracy przygotowuje nowelę, i jak wskazałem, będzie w tej noweli polepszenie wieku tych, którzy mają prawo otrzymywać zapomogi, z 18 na 16, będzie przedłużenie okresu pobierania tych zapomóg z obecnych 13, 17 na 26, 39 i szereg innych ulepszeń. Ale to nie załatwia bezrobocia. Bezrobocie u nas jeszcze się wzmaga, bo jeszcze przed kilku miesiącami zwyżka tygodniowa wynosiła około 7.000, a teraz w ostatnich czasach doszła do 12.000.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#SPepłowski">Skoro podkreśliłem te dwie funkcje, przejdę teraz do kwestii trzeciej, którą ma możność regulować Ministerstwo Pracy, do t. zw. zagadnienia emigracji, w Polsce. Emigracja w Polsce dochodziła według statystyki Okołowicza do 200.000 ludzi, wyjeżdżających z obecnych ziem Rzeczypospolitej za morze i około 400.000, wychodzących na Sasy, na roboty t. zw. sezonowe. U nas w Polsce za ostatnie 10-lecie bilans wychodźtwa przedstawia się w liczbach następujących: wróciło do Polski 1.750.000 ludzi, a wyjechało z Polski 1.300.000, czyli że bilans dodatni byłby około 450.000. Ale jest to zjawisko nie tłomaczące odpowiednio całego rozwoju emigracji. Z początku mieliśmy repatriantów, mieliśmy rzesze, dążące do Polski, do swojej ojczyzny, obecnie zaś od r. 1923 widzimy stały bilans bierny, czyli że rok rocznie więcej wychodzi z Polski niż powraca; w ostatnich latach przeciętnie 70.000 ludzi rocznie, w roku kryzysu w 1929 wyszło z Polski 200.000, a wróciło tylko 20.000. Widzimy przeto, że emigracja polska podniosła się niesłychanie i poniekąd wraca do tego stanu przedwojennego, który miałem zaszczyt Wysokiej Izbie przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#SPepłowski">Profesor Ludkiewicz oblicza, że przy intensywnej uprawie i gospodarce rolnej może u nas w Państwie wyżywić się 35–40 osób z jednego kwadratowego kilometra, czyli ze 100 hektarów. Okazuje się jednak, że u nas na 1 klm kwadratowy przypada 45 osób, czyli, że 5 osób musi bezwzględnie szukać sobie jakiejś pracy, czy wyżywienia poza swojemi warsztatami rolniczemi. W ostatnich czasach nadwyżka owej ludności dochodzi do około 3 milionów ludności. Nie mogąc znaleźć pracy w miastach lub wielkich ośrodkach przemysłowych, ludność ta musi sama zwracać się do emigracji. Wychodzi albo za morze, albo szuka pracy w ośrodkach europejskich, przeważnie we Francji.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#SPepłowski">Ciekawe bardzo dane przeciwstawia nam emigracja do poszczególnych państw za ostatnie 10 lat. Przedewszystkiem muszę powiedzieć o państwach zamorskich. Dotąd, dopóki Stany Zjednoczone nie wydały t. zw. zakazu imigracyjnego, wywędrowało tam z Polski 245.000 ludzi, tyle zarejestrowały poszczególne urzędy, a w ostatnich czasach ta ilość roczna spadła do 6–7000 ludzi. Do Argentyny wywędrowało 93.000, do Brazylii 24.000, do Kanady — 112.000, do Palestyny — 39.000. W Europie największym ośrodkiem emigracji jest Francja, do której przez 10 lat wyszło 500.000 ludzi od nas z Polski, zaś z Westfalii Polaków, pracujących w kopalniach wywędrowało 200.000, czyli, że obecnie powinno się znajdować we Francji około 700.000 Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#SPepłowski">Kwestia obecnej emigracji zamorskiej przedstawia się niesłychanie źle. Niektóre państwa robią coraz ostrzejsze zarządzenia przeciwko imigracji i nawet takie, chociażby jak Kanada, do których bardzo dużo w ostatnich czasach, bo w 1928 roku wyjechało ludności 27,000, wprowadziła kontygent na rok 1930 w wysokości około 3.000 ludzi. To samo jest z innemi państwami i teraz Polska stoi przed koniecznością szukania sobie nowych ośrodków, żeby móc nadmiar swojej ludności wysłać. Owe ośrodki są: Brazylia, gdzie przedewszystkiem będzie rozwijało się osadnictwo, Parana, która jest ośrodkiem 100.000 Polaków, Peru kolonizowane przez kolonię polską i Angolia w Afryce, gdzie, zdaje się, są bardzo trudne warunki osadnictwa wobec tuziemców, którzy na tych przestrzeniach pracują.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#SPepłowski">Jeżeli teraz będziemy mówili o całokształcie emigracji, to musimy przedewszystkiem ustalić, że celem Państwa jest utrzymać polskość swojego obywatela, to znaczy nie rzucać go na łaskę tamtejszych stosunków, lecz dbać o to, ażeby jak najdłużej ten obywatel czuł się związanym ze swoją macierzą. Środkiem, żeby najbardziej tego chłopa — wychodźcę przyciągnąć, jest szkolnictwo polskie. W szkolnictwie będziemy musieli rozróżnić kilka typów. Np. w Stanach Zjednoczonych w bogatych miejscowościach sama polska kolonia utrzymuje szkoły własnym kosztem, inne zaś części osadnictwa i kolonizacji są wspomagane przez rząd polski. Tak np. we Francji stawiamy każdemu zakładowi przemysłowemu warunek, ażeby częściowo składał na szkoły polskie, a częściowo także i Rząd przychodzi z pomocą. W obecnej chwili we Francji i Belgii mamy etatowych nauczycieli w szkolnictwie polskiem około 200. Liczba dzieci w szkołach polskich w 1926 roku wynosiła w przybliżeniu około 900,000, obecnie ta ilość bardzo wzrosła. Szkół' było 650 z polskim językiem wykładowym, 370 z dwoma językami: cudzoziemskim i polskim, 640 z polskim językiem jako przedmiotem wykładowym.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#SPepłowski">Poza szkolnictwem ważną rzeczą dla utrzymania owego chłopa osadnika przy Polsce jest duszpasterstwo. Wiemy, że np. we Francji są takie zwyczaje, że nawet niedziela nie jest święcona przez rolników i przez właścicieli i chłop nie ma możności nawet pójść do kościoła. Wiemy też, jak trudne jest zdobycie odpowiedniego księdza dla słuchania spowiedzi, a więc Ministerstwo Pracy w porozumieniu z ks. prymasem Hlondem utworzyło pewien fundusz na t. zw. księży objazdowych i na całą t. zw. akcję duszpasterską, która się w danej chwili już rozwija.</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#SPepłowski">Kiedy podniosłem kwestię emigracji, nie mogę pominąć tych ciężkich moralnych trosk i nieszczęść, jakie przechodzi każdy emigrant, wyjeżdżający z Polski. Wiemy co to było „łapichłopstwo” i jak działali agenci niektórych towarzystw okrętowych. Wiemy, co to były koncentracyjne punkty, czy w Wejherowie, czy gdzieindziej. Z tego też powodu muszę podkreślić, że inicjatywa Rządu w sprawie wybudowania obozu emigracyjnego w Gdyni, które jest obliczone na szereg lat, za sumę około 12 milionów złotych, jest bardzo pożyteczna i ułatwi emigrantowi łatwiejsze przebycie podróży. Pozatem Ministerstwo utworzyło w ostatnim czasie t. zw. syndykat emigracyjny, który ma za zadanie emigrantowi, który się wyprzedają ze wszystkich swoich dóbr w Polsce, ułatwić znalezienie miejsca osiedlenia i przejazd. Kapitał tego towarzystwa składa się z 60% kapitału rządowego i 40% kapitału towarzystw okrętowych, które dostają koncesję.</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#SPepłowski">Omawiając emigrację, nie mogę nie zatrzymać się nad kwestią finansową emigracji. W r. 1928 za transport do miejsc emigracji zapłacono około 67 milionów złotych, czyli, że w bilansie polskim ta suma była stratną. Około 20.000000 zł. kosztowały przejazdy kolejami polskiemi, tak, że saldo ujemne w 1928 r. będzie sięgało około 50.000.000 zł. Podkreślam jednak odrazu, że pozycja przesyłek pieniędzy, które przychodzą z emigracji do Polski, jest niepomiernie wyższa. Sumę tę musimy przyjąć na jakie 250 milj. zł. tak, że saldo będziemy mieli plus koło 200 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#SPepłowski">Teraz przejdę do kwestii, mającej według mnie bardzo wielkie znaczenie w życiu gospodarczem, a mianowicie do ubezpieczeń społecznych i do pomocy z rezerw ubezpieczeń społecznych dla ruchu budowlanego. Proszę Panów, w zeszłorocznym moim referacie podkreślałem, że Niemcy rezerw społecznych ubezpieczeń w r. 1927 miały w wysokości 2.600.000.000 marek niemieckich, w r. 1928 te rezerwy podniosły się do 3.370.000.000, w 1929 r. osiągnęły 4 miliardy, a więc przedstawiają bardzo wysokie sumy w budżecie niemieckim. U nas w Polsce naturalnie nie będziemy liczyli miliardami, ale będziemy mieli sumy również bardzo pokaźne. I tak, rezerwy polskie różnych instytucyj ubezpieczeniowych, mianowicie kas chorych wraz ze Śląskiem, ubezpieczeń od wypadków, ubezpieczeń pracowników umysłowych, ubezpieczeń od inwalidztwa i Funduszu Bezrobocia przedstawiają w rezerwach następujące sumy w ostatnich chociażby trzech latach: w 1927 r. rezerwy polskich ubezpieczeń dochodziły do 320 milionów zł., 1928 — 445 milionów, zaś na rok 1929 szacunkowo można przyjąć na 570 milionów zł. Roczny dochód t. zw. przypisów na te ubezpieczenia wynosi w r. 1927 — 416 milionów, w 1928 — 500 milionów, w 1929 — 540 milionów, czyli że z życia gospodarczego bierzemy około pół miliarda złotych na ubezpieczenia. Naturalnie, że ta suma nie jest wygórowana w porównaniu z sumami Zachodu, czy to Niemiec, czy to Francji, czy to Czechosłowacji. Ale my operujemy dużym kapitałem i chociażby ta kwota przedstawiała tylko kwotę t. zw. przypisu, to znaczy tego, co każdy zakład powinien był wnieść, to jednak po roku suma przypisów się wyrówna dlatego, że od niezapłaconych sum pobiera się przeważnie około 2% t. zw. kar miesięcznych.</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#SPepłowski">Jeżelibyśmy chcieli operować temi kwotami, to trzeba od nich odjąć kwoty kas chorych i Funduszu Bezrobocia, które są kwotami kapitałów płynnych, gdy tymczasem wszelkie inne ubezpieczenia są ubezpieczeniami długoterminowemi i można niemi odpowiednio rozporządzać.</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#SPepłowski">Jeżeli odciągnę od pół miliarda sumę t. zw płynnych kapitałów, to i w tym wypadku dojdę do sumy bardzo pokaźnej, bo w roku 1929 wynoszącej około 375 milionów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-3.34" who="#SPepłowski">Roczny tylko przyrost ubezpieczeń dochodzi do 100 milionów złotych. Te 100 milionów zł. było dotychczas lokowane w różnych instytucjach lokalnych. W zeszłym roku wyraziłem się, że lokata ta była prowadzona chaotycznie, obecnie Ministerstwo Pracy przyszło z planem lokaty, rozdzielając równomiernie pieniądze na poszczególne dziedziny życia. I tak na rok 1929/30 te lokaty przedstawiały ze 100 milionów narostu 35 milionów na zakup papierów wartościowych, 25 milionów na własne budownictwo, 8 milionów na Kasy, 7 milionów na pożyczki, 6 milionów na samorządy, 5 milionów na pożyczki, 5 milionów na pożyczki kooperatyw i 8 milionów na kredyty przemysłowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.35" who="#SPepłowski">Obecnie w kryzysie, w jakim się znajdujemy, Ministerstwo Przemysłu i Handlu prowadzi pertraktacje i zdaje się, że doszło już do pewnego porozumienia, żeby pięciolecie od 1930 do 1935 roku objąć pewną strukturą rozdziału pieniędzy na budownictwo. Ministerstwo bierze tylko 25% z tych 100 milionów rocznie, czyli chcę operować kapitałem 125 milionów. Te 125 milionów złotych będzie odpowiednio wzięte w r 1930/31, 32, 33, 34 i 35 z poszczególnych ubezpieczalń i będzie podzielone w te rejony, którym w danej miejscowości odpowiada dana ubezpieczalnia. I tak naprzykład Ubezpieczalnia Pracowników Umysłowych w Warszawie ma dać 45 milionów na główne miasta b. Kongresówki, Ubezpieczalnia we Lwowie ma dać 17 milionów dla Małopolski, Zakład w Poznaniu dla Pomorza i Poznańskiego sumę 17 milionów, Zakład Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych w Królewskiej Hucie 15 milionów dla Górnego Śląska, Zakład Ubezpieczeń od Wypadków we Lwowie 17 milionów dla zagłębia naftowego. Zakład Ubezpieczeń Inwalidów w Hucie Królewskiej 10 milionów dla Górnego Śląska, oraz dla Poznania i Gdyni 7 milionów z Ubezpieczalni Krajowej w Poznaniu.</u>
+ <u xml:id="u-3.36" who="#SPepłowski">Muszę podkreślić jednak, że cały ten kapitał półmiliardowy pochodzi nie tylko z przypisów, ale i z oprocentowania dawnych lokat, a to oprocentowanie w ubezpieczalniach dochodzi do 7%. I tu jest pewna trudność, że na budownictwo wraz z amortyzacją te 7%, jest oprocentowaniem zbyt wysokiem. Trzeba liczyć, że nowo utworzone osiedla będą mogły płacić 4%, a więc 3% trzeba będzie skądś brać i jest już uzgodnione, że te 3% będzie dopłacane z funduszu rozbudowy miast. Jednak podkreślam, że będą to własne osiedla, składające się przeważnie z mieszkań jedno i dwuizbowych. W czasie 5 lat ilość izb wyniesie 15–20.000, ale to będą wszystko osiedla własne.</u>
+ <u xml:id="u-3.37" who="#SPepłowski">Ja idę dalej i chciałbym, żeby rezerwy były szerzej traktowane i by więcej oddano pieniędzy na budownictwo, czyli, żeby Ministerstwo poszło na rękę wielkim zakładom przemysłowym, które się zwracają do Ministerstwa o pewne pożyczki hipoteczne, zagwarantowane choćby na własnościach wielkich towarzystw przemysłowych. Wiem, że jest kilka kopalń w Zagłębiu Dąbrowskiem, które prowadzą z p. Ministrem Pracy pertraktacje o pożyczki i zdaje się, że te pertraktacje dojdą do zupełnie pomyślnych rezultatów. Jest jedyny warunek postawiony, aby zakłady przemysłowe wpłacały pewien kapitał, tak, żeby nie tylko Ministerstwo dawało pieniądze.</u>
+ <u xml:id="u-3.38" who="#SPepłowski">Przechodzę teraz do spław Ministerstwa Pracy, które uważam za właściwą jego działalność, a mianowicie do ubezpieczeń społecznych i opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-3.39" who="#SPepłowski">Zacznę od kwestii ubezpieczeń społecznych. Sprawa ta jest bardzo ważna i opiera się na ustawie o Kasach Chorych z 19 maja 1920 r., stworzonej przez Sejm w chwili, kiedy ja byłem Ministrem Pracy i Opieki Społecznej, a p. Prystor wiceministrem. My tę kwestię ustawy o Kasach Chorych przemyśleliśmy tak, jak wówczas, w danej dobie wydawała nam się najlepiej. Uważaliśmy wówczas, że ustawa o Kasach Chorych powinna być postawiona najszerzej. Zdawało nam się, że z Kas Chorych rozrosną się dalej wszystkie inne ubezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-3.40" who="#SPepłowski">Panowie wybaczą, że przytaczam tu moje wspomnienia, ale to były czasy zupełnie inne, niż te, które przeżywamy. Były to czasy pierwszego roku niepodległości Polski, kiedy stało zapytanie, czy Polska będzie się rozwijać według szablonu wschodniego czy też wejdzie w normalne, równe życie. Przypominam, że wtenczas ludność robotnicza była zupełnie inaczej nastrojona, inne były warunki, niż w dobie obecnej. W takim czasie powstała ustawa o Kasach Chorych i o 46-godzinnym tygodniu pracy. Obecnie warunki bynajmniej nie zachwiały we mnie fundamentalnych pojęć co do tego, że te Kasy Chorych winne być i dziś oparte na t. zw. autonomii własnej. Bo jeżeli Panowie będą łaskawi wziąć pod uwagę, że do Kas Chorych według ustawy z 1920 r. powinni należeć prawie wszyscy pracujący, z małemi wyjątkami, jak wojsko, urzędnicy, niektórzy pracownicy rolni wykluczeni w niektórych częściach Państwa, jeżeli przypomnę, ta ustawa o Kasach Chorych była owem przymusowem ubezpieczeniem, kiedyśmy powiedzieli, że przemysłowiec będzie płacił 3/5, a robotnik tylko 2/5, kiedyśmy postawili zarząd, składający się z przemysłowców i z robotników, kiedyśmy uważali, że Kasy Chorych będą szkołą działaczy, jeżeliśmy mówili, że z początku będą błędy, to wszystko nie pozwala mi dzisiaj zgodzić się na ten kierunek, w jakim poszły zarządzenia obecnego rządu i dawnego rządu p. Świtalskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.41" who="#SPepłowski">Ja jestem zdecydowanym zwolennikiem tego, że jeżeli w jakiejś Kasie Chorych popełniono nadużycia, albo jakieś inne rzeczy, to trzeba było tę kwestię natychmiast przeciąć, Kasę wysanować, wprowadzić na czyste wody, im prędzej taki wrzód byłby przecięty, tem lepiej byłoby dla danej sprawy. Ale jeżeli pochwalam takie zarządzenia, które prowadzą do uporządkowania gospodarki Kas Chorych, to nie mógłbym się zgodzić na to, żeby po przeprowadzeniu sanacji nie rozpisywać nowych wyborów i prowadzenia Kas nie oddawać w ręce elementu społecznego. Proszę Panów, tak powinno być w racjonalnej gospodarce i tego trzeba było oczekiwać od racjonalnej kontroli wyższych czynników nad Kasami.</u>
+ <u xml:id="u-3.42" who="#SPepłowski">Ja chciałbym tę kwestię Kas postawić możliwie bez najmniejszych zadraśnięć, ponieważ i tak Sejm ją bardzo szeroko i w detalach rozpatruje, a Komisja Budżetowa wyznaczyła podkomisję z 5 osób dla rozpatrzenia tych wszystkich niedomagań Kas Chorych. Wiemy, że ta podkomisja skończyła już swe prace, a rozpatrywała tylko część, mianowicie tę, którą mogła w krótkim okresie czasu rozpatrzyć, i postawiła wniosek, ażeby nowa komisja spokojnie rozpatrzyła niedomagania, które już w wielu miejscach zjawiały się, czy to z winy samych Kas Chorych, czy to z winy tych nowych rządów, t. zw. rządów komisarskich.</u>
+ <u xml:id="u-3.43" who="#SPepłowski">Proszę Panów, Kas Chorych w Polsce obecnie jest 243, członków ubezpieczonych jest około 2.460.000. Wzrost Kas Chorych i ubezpieczonych jest niezmiernie wielki wobec tego, że coraz większe rzesze wciąga się do Kas Chorych. Jeżeli porównamy, że w roku 1925 było tylko 173 Kas i 1,600,000 ubezpieczonych, to widzimy, że w przeciągu 4 lat podniosła się ilość ubezpieczonych o milion ludzi, kiedy nowych Kas przybyło niespełna 70. Naturalnie, że w kryzysie, jaki dzisiaj przechodzi Państwo, i Kasy Chorych nie mogą prowadzić tak bogatej i zasobnej gospodarki. W Kasach Chorych są takie anomalie, że np. około 50% przypisów stanowią zaległości. Należy się składek na 1929 rok 250 milionów, lecz zostało wpłacone tylko połowę, reszta, to jest około 125 milionów, jest ściągana zapomocą 2% miesięcznych kar. Obecnie zalega 50% całej zaległości, a przed dwoma laty dochodziła najwyżej do 27%. Rezerwy Kas Chorych są również duże, ale one są już zamrożone, to znaczy, że z nich niema możności dostać płynnej gotówki. Rezerwy, które na rok 1929/30 wynoszą koło 10.000.000 złotych, są umieszczone albo w budowlach, albo w papierach długoterminowych, wszystkie Kasy Chorych chorują na brak płynnej gotówki. Może są teraz niektóre Kasy już wysanowane i mają jakieś plusy w swoich dochodach, i te kasy przedewszystkiem powinno się oddać w ręce ubezpieczonych.</u>
+ <u xml:id="u-3.44" who="#SPepłowski">Ustawa z roku 1920 dała najszerszą pomoc nie tylko lekarską, ale i zapomogową. Ubezpieczony w Kasie Chorych, nie tylko jest leczony przez Kasę Chorych, ma pomoc lekarską, lekarza i szpital, ale zarazem otrzymuje zasiłki, które mu się wypłaca w odpowiedniej ilości. Te zasiłki są pozycją bardzo wysoką, np. w roku 1927 dochodziły do 45.000.000, przy ogólnym przypisie 150.000.000.</u>
+ <u xml:id="u-3.45" who="#SPepłowski">Najważniejszą jednak kwestią w Kasach Chorych jest kwestia leczenia. Na tę kwestię leczenia nie mógłbym nie zwrócić uwagi, bo każdy, kto się dotknął owego leczenia, ma pewne krytycznie zdanie o obecnym stanie. Przedewszystkiem potrzeba leczenia się bezwarunkowo wzrosła, więcej ludzi chodzi do Kasy Chorych i chcę być leczonymi. Z drugiej strony mamy tak anormalne warunki, że w Kasach Chorych pracuje pewna od budżetu zależna mała ilość lekarzy, która nie może nadążyć w prawidłowej obsłudze tych wszystkich chorych, 'którzy się zjawiają. Panowie wiedzą, że w każdej Kasie ogonki czekają na pomoc leczniczą. Muszę przyznać, że Ministerstwo powinno zrobić próbę — ja to będę nazywał próbą — pewnych zmian w lecznictwie, aby otrzymać rezultaty lepsze, niż dzisiaj. A lakierni próbami są pewne rozporządzenia, czy okólniki Ministerstwa Pracy, mówiące o t. zw. lekarzach domowych...</u>
+ <u xml:id="u-3.46" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Oni zjedzą całą Kasę Chorych)</u>
+ <u xml:id="u-3.47" who="#SPepłowski">Ja powiedziałem o próbach, tak, że jeżeli będzie coś złego, to przypuszczam, że powinno się je prędko wstrzymać. Skoro zaś okaże się, że leczenie za pomocą lekarzy domowych jest dobre, to znaczy, że każde miasto, czy ośrodek będzie podzielony na rejony, w których doktor będzie miał pod opieką powiedźmy, 1.000 ludzi — nie tylko chorych, ale i zdrowych, którym w danej chwili może przynieść radę albo pomoc, to do Kas Chorych, do szpitali albo do ambulatoriów posyłani będą tylko ci, którzy będą wskazani przez tego lekarza, jako chorzy. Naturalnie, że dzięki temu zmniejszy się ilość wyczekujących na leczenie. Nie będąc specjalistą lekarzem, nie wiem, czy będzie dobra ta próba, jednakże Ministerstwo bezwzględnie powinno ją zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-3.48" who="#SPepłowski">Jeżeli mówiłem o lecznictwie i konieczności pewnej reorganizacji, podkreślić muszę kwestię t. zw. składek do Kas Chorych Składki są wyznaczone przez Ministra Pracy i Opieki Społecznej. Te składki są ustanowione w wysokości 6,5%. Ale to jest tylko cyfra teoretyczna, albowiem w wielu Kasach te składki odbiegają bardzo daleko od normy i tak np. Kasa Krakowska i w Olkuszu bierze 7,5%, we Lwowie, w Białej — 7%, w Wilnie 8%. Tylko Kasie Poznańskiej wystarcza 6%.</u>
+ <u xml:id="u-3.49" who="#SPepłowski">Teraz przejdę do kwestii dość bolącej, która dla mnie jest niewyjaśnioną, a przypuszczam, że niezadługo będzie wyjaśnioną, to jest do kwestii wydatków administracyjnych na poszczególne Kasy. Proszę Panów, jest rozporządzenie, że na administrację Kasy nie powinno się więcej wydawać, niż 10%. Tego w roku 1925 nie przekroczono, w 1927 na administrację wydano trochę mniej, bo 9,8. w roku 1928 procent spadł do 8,8 na administrację. Przychodzi rok 1929, nad którym zastanawia się każdy, badając bilanse Kas Chorych w stanie obecnym, to znaczy za pierwsze półrocze Okazuje się, że według oficjalnych danych w pierwszym półroczu wydatki na administrację doszły do 13%, procent, zdawałoby się, wprost niemożliwy, bo jeśli w roku zeszłym było 8,8, to znaczyłoby to powiększenie tych wydatków prawie o całe 5%. Naturalnie, że dopiero koniec roku da nam cyfrę ostateczną. P. Minister, przypuszczam, będzie te fakty wyjaśniał w ten sposób, że reorganizacja Kas Chorych nastąpiła dopiero od czerwca czy lipca, a więc wszystkie wypłaty jednorazowych dużych pensyj urzędnikom, którzy zostali zwolnieni przez komisarzy, zostaną wykazane dopiero w następnym roku. Ja zaś od niektórych Kas Chorych miałem informacje, że już w czerwcu ta suma podniosła się dość wysoko, ponieważ, jak Panowie wiecie, przy ogólnej reorganizacji Kas Chorych wypłacano jednoroczne odprawy, które mogły stanowić bardzo wysokie sumy.</u>
+ <u xml:id="u-3.50" who="#SPepłowski">Teraz Panowie pozwolą, że tylko dla informacji przedstawię, jak w danej chwili ta zaogniona sprawa Kas Chorych wygląda. Według art. 100 ustawy o Kasach Chorych Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej ma prawo i obowiązek mianować komisarzy w pewnych wypadkach, przedewszystkiem w wypadku reorganizowania Kasy do chwili oddania jej w ręce ubezpieczonych. To jest jeden punkt. Drugi punkt głosi, że mianuje się komisarzy, kiedy zostały popełnione w Kasie Chorych nadużycia. Trybunał Administracyjny wyjaśnił, co to są nadużycia w Kasach Chorych, i opierając się na tem pojęciu nadużyć Ministerstwo Pracy ma prawo i wprost obowiązek wprowadzenia urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-3.51" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.: Na jak długo?)</u>
+ <u xml:id="u-3.52" who="#SPepłowski">Tylko czasowo, ja ciągle mówię o pewnej czasowości. Tam jest jednak dość ogólnie powiedziane „w razie nadużyć”. Była podana sprawa do Trybunału Administracyjnego i w listopadzie 1929 r. pojęcie „nadużycia” zostało wyjaśnione, jako wszelka działalność niezgodna z przepisami ustawy i statutem Kas, a zarazem jako działanie szkodliwe dla interesów publicznych, oraz interesów samych ubezpieczonych, a więc nieudolność, niedbalstwo, lekceważenie przepisów prawa obowiązującego i t. d. Jest to tłomaczenie, Wysoka Izbo, niesłychanie szerokie. I zupełnie zrozumiałe będzie dla mnie, jeżeli p. Minister powie, że wszystkie rozwiązane przez niego Kasy Chorych i wszystkie zmiany na posterunkach komisarzy podpadają pod pojęcie czy nieumiejętności, czy niedbalstwa, czy lekceważenia.</u>
+ <u xml:id="u-3.53" who="#SPepłowski">Teraz, kiedy przedstawiłem Wysokiej Izbie prawny punkt widzenia, to znaczy ustawę i wyjaśnienia Trybunału Administracyjnego, przejdę do scharakteryzowania stanu obecnego w Kasach Chorych. Na 243 Kasy mamy obecnie 100 rządzących się autonomicznie i 143 w rękach komisarzy. Pierwsze mają ubezpieczonych 900000, drugie 1.600.000. Z 143 kas. 64 są jeszcze w stadjum organizacyjnem, co do którego jest w art. 100 ustawy powiedziane, że do chwili zorganizowania ma urzędnik, komisarz prowadzić agendy, a 79 Kas jest w stadjum sanowania, to znaczy postawiony jest urzędnik, żeby odpowiednio doprowadził te Kasy Chorych do porządku.</u>
+ <u xml:id="u-3.54" who="#SPepłowski">Ja, proszę Wysokiego Senatu, z musu, jako referent Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, ale prócz tego, jako człowiek, który z zamiłowaniem zajmuje się temi rzeczami, badałem, skąd ta liczba 79 komisarzy sanacyjnych powstała, i dlaczego p. Minister Pracy tak postąpił, że tylko za jego rządów zamianowanych zostało 33 nowych komisarzy. Zaznajomiwszy się z materiałami — może jednostronnemi — przekonałem się, że wielu komisarzy, którzy byli już przed p. Ministrem, zostało zmienionych na komisarzy obecnego reżimu, a więc ta ilość podniosła się i wytworzyła tę cyfrę 79. Wszystkie mniej więcej duże Kasy Chorych są dzisiaj kierowane przez komisarzy rządowych, a więc Warszawa, Lwów, Kraków, Poznań, Łódź, Wilno. Na 6 Okręgowych Związków Kas Chorych są połączone niektóre ze sobą i są również prowadzone przez komisarzy rządowych, a także Ogólno-Państwowy Związek Kas Chorych jest w ręku komisarza rządowego. I tu znowu nie podnoszę kwestii, dlaczego był sanowany dawny Związek, czy dana Kasa, ale chcę, ażeby było przeświadczenie, że ta sanacja jest robiona tylko pod kątem widzenia dobra Kas.</u>
+ <u xml:id="u-3.55" who="#SPepłowski">Po dyskusjach w Sejmie — sanowanie Kas jest tym wrzodem, który poprostu ciągle się jątrzy. Ta kwestia jest tak nabrzmiała w sferach ubezpieczonych, że życie normalnie nie może płynąć w takich warunkach, i jestem za tem, żeby wybrać komisję, któraby tę kwestię zbadała nie tak, jak zbadała ją podkomisja, ze względu na rozwiązanie kilku Kas, lecz powinna dojść do samego sedna sprawy i powiedzieć, dlaczego i w jakim celu została tak albo inaczej ta kwestia załatwiona i pod jakim kątem widzenia ci nowi komisarze zostali wprowadzeni do Kas.</u>
+ <u xml:id="u-3.56" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-3.57" who="#SPepłowski">Nie jestem z P. P. S., P. P. S. będzie broniła się sama. Ja jestem w tem szczęśliwem położeniu, że należę do ugrupowania, które przedewszystkiem działa na Zachodzie Polski, ale wiem, że i w tamtej części, czy na Górnym Śląsku, czy w Poznaniu, czy na Pomorzu są wielkie narzekania i dla dobra ogólnego powinna być ta kwestia bardzo prędko załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-3.58" who="#SPepłowski">Podkreślę jeszcze jedno, że kontrola nad Kasami Chorych jest ustawowo zupełnie określona i przewidziana. Mnie się nie mieści w głowie, Wysoka Izbo, że były organy — a mianowicie Główny i Okręgowe Urzędy Ubezpieczeń, które mają dbać o to, aby w poszczególnych Kasach Chorych, czy ubezpieczalniach, nie działy się nadużycia, albo żeby nie popełniano błędów, i tych nadużyć nie wykryły! Wprost nie mogę pojąć, że przecież poprzednik p. Ministra Prystora, należący również do rządu p. Marszałka Piłsudskiego, przez 3 lata kwestię Kaś Chorych badał i doszedł do takiego curiosum, że w Łodzi, gdzie sanuje Kasę komisarz rządowy, stawiało się ją za wzór, jak powinne być Kasy Chorych prowadzone. Było widocznie jakieś nieporozumienie.</u>
+ <u xml:id="u-3.59" who="#SPepłowski">Rząd nie kontrolował Kas i nie żądał od Wysokich Izb kredytów na tę kontrolę. Zastałem takie cyfry, które mi się wydają wprost nieprawdopodobne. Całą kontrolę tych 243 Kas miał przeprowadzić w Warszawie Główny Urząd Ubezpieczeń, w którym etatowo jest tylko 11 urzędników. We Lwowie dla rozpatrywania małopolskich Kas jest 10 urzędników, w Poznaniu 8 urzędników. Czy przy ogólnej liczbie 29 urzędników można odpowiednio kontrolować Kasy Chorych? A więc, proszę Panów, ja stawiam kwestię, że nie byłoby tyle zła, nie byłoby tylu błędów, gdyby była zorganizowana odpowiednia kontrola tych zwierzchnich władz. Przecież Kasa Chorych jest to taka sama instytucja, jak banki lub przedsiębiorstwa, gdzie powinna być kontrola prowadzona.</u>
+ <u xml:id="u-3.60" who="#SPepłowski">Przedstawiając faktyczny stan rzeczy, jednakże muszę podkreślić, że wyniki, do których doszła podkomisja sejmowa, badając Kasy Chorych, są ujemne. Podkomisja rozpatrywała tylko kwestię, czy były podstawy prawne, czy ich nie było do: 1) niezwoływania t. zw. Ogólnego Związku Kas Chorych w czasie poznańskiej wystawy, oraz 2) do rozwiązania Ogólno-Państwowego Związku Kas Chorych i niektórych okręgowych i 3) wstrzymania rozpisania wyborów do poszczególnych Kas Chorych. Proszę Wysokiego Senatu, odpowiedź brzmiała, że podstaw tych nie było. Wszyscy, oprócz jednego posła Wojciechowskiego, który zgłosił wniosek mniejszości, byli za tem, że nie było odpowiednich wystarczających podstaw prawnych. P. Wojciechowski w imieniu mniejszości wniósł wniosek, że Podkomisja Skarbowo-Budżetowa stwierdza, iż wobec braku ścisłego sprecyzowania w ustawie i w rozporządzeniach pojęcia nadzoru i kierownictwa, sprawowanego nad Kasami Chorych i ich Związkami przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, jako powołany ustawowo organ, dopuszczalnem było zarządzenie właściwych władz nadzorczych, zawieszające na pewien okres czasu władzę autonomiczną Związków Kas Chorych. Zarządzenie to, jego zdaniem, uzasadnione było katastrofalnym stanem finansowym Kas Chorych, wystawionych częstokroć na wpływy wybujałego partyjnictwa, a więc podyktowane było troską o dobro instytucji ubezpieczeniowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.61" who="#SPepłowski">Oprócz tego większość przyjęła wniosek, żeby powołać specjalną komisję, która ma rozpatrzyć nie tylko te ustawowe przewinienia, ale i całokształt Kas Chorych. Dotychczas Komisja Budżetowa tę sprawę tylko przyjęła do wiadomości i na razie odłożyła ją do dalszego rozpatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-3.62" who="#SPepłowski">Przedstawiłem całość tej sprawy i powiedziałem, jak zapatruję się na sanowanie poszczególnych Kas. Chciałbym być pod tym względem wyrazicielem większości tego Wysokiego Senatu, który chyba powinien się zgodzić na to, że ustawy nasze polskie, przez nas w takich czy innych okolicznościach tworzone ale dotychczas niezmienione i nieznowelizowane powinne być bezwzględnie respektowane.</u>
+ <u xml:id="u-3.63" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska.: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-3.64" who="#SPepłowski">Przechodzę teraz do ostatniego mojego działu, mianowicie do działu opieki społecznej. Ponieważ musiałem zbyt dużo czasu zabrać Wysokiemu Senatowi, będę się teraz skracał i będę jedynie mówił o tem, że ustawa polska o opiece społecznej z 16-go sierpnia 1923 r. nakłada ciężary opieki społecznej nie na Państwo, lecz na gminy komunalne i wogóle na społeczeństwo. Ale jesteśmy jeszcze w tem stadjum rozwoju swoich samorządów, że nie możemy żądać wogóle wypełniania tej całej ustawy przez samorządy gminne. Rząd poza ustawowo przepisaną opieką, która dotyczy przedewszystkiem inwalidów wojennych, sierot po żołnierzach walczących, weteranów oraz repatriantów, musi się też zająć opieką w najszerszem tego słowa znaczeniu, to znaczy nie tylko myśleć o instytucjach dobroczynnych i instytucjach społecznych, ale i łożyć na to pieniądze, ażeby człowiek, nie mający pracy, czy kaleka, czy inwalida mógł w Polsce egzystować, a nie przymierał głodową śmiercią.</u>
+ <u xml:id="u-3.65" who="#SPepłowski">Dla przeprowadzenia tego swojego programu Ministerstwo utworzyło szereg pomocniczych instytucji, mianowicie Rad Opieki Społecznej, które będą pośrednikami między tymi nieszczęśliwymi a Ministerstwem. Działalność Ministerstwa w tym zakresie nie wywołuje z mojej strony żadnej krytyki, ani zastrzeżeń. Polska daje przedewszystkiem pomoc swoim weteranom powstań i walk o niepodległość, jako tym, którzy przyczynili się w taki czy inny sposób do uzyskania niepodległości. Jest to obowiązek Państwa. Weterani żonaci dostają 150 zł. kawalerowie 125 zł. miesięcznie, albo są umieszczani w domach czy to dla weteranów, inwalidów, czy opiekuńczych dla starców i tam mają dożywocie, dach nad głową i kawałek chleba.</u>
+ <u xml:id="u-3.66" who="#SPepłowski">Pozatem Państwo opiekuje się przyrostem polskim, to jest dzieckiem, ażeby ono wychowało się w warunkach możliwych, a nie jak „dziecko ulicy”, co się jednak przeważnie w Polsce zdarza. Kolonie letnie są w Polsce coraz bardziej obsyłane dziećmi i w ostatnim roku doszło do tego, że częściowo przy pomocy Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej na kolonie letnie wysłano około 120.000 dzieci, naturalnie bez różnicy wieku i narodowości.</u>
+ <u xml:id="u-3.67" who="#SPepłowski">Pozatem opiekę rozciąga się nad dorosłymi., to znaczy nad inwalidami pracy i kalekami. Koło 820 domów opiekuńczych jest wspomaganych przez Ministerstwo.</u>
+ <u xml:id="u-3.68" who="#SPepłowski">Dalej ogromny zakres działania opieki polega na opiece nad emigrantami polskimi w krajach wychodźctwa. Zarazem opiekuje się Państwo tymi cudzoziemcami, którzy się znajdują w Polsce i są azylantami Państwa, a więc Ukraińcami, Gruzinami. Litwinami, Rosjanami.</u>
+ <u xml:id="u-3.69" who="#SPepłowski">Dalszą rzeczą będzie pomoc więźniom, to znaczy pomoc doraźna nad więźniami, którzy po wyjściu z więzienia, chcą znaleźć pracę, więc daje im się narzędzia, pieniądze na wyjazd do pewnych ośrodków pracy i w ten sposób daje im się możność wejścia powtórnie w życie i społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-3.70" who="#SPepłowski">Pozatem Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej przeznacza dość duże sumy na pomoc doraźną w razie wielkich żywiołowych klęsk, np., jak dla Wileńszczyzny w czasie klęski nieurodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-3.71" who="#SPepłowski">W budżecie państwowym suma na opiekę wynosi 87% całego budżetu Ministerstwa. I tak, największa suma wynosi około 9.000.000 na opiekę nad matką i dzieckiem, na niezdolnych do pracy 1.700.000 zł., na inwalidów 3.000.000 zł., na opiekę nad emigrantami 3.000 000 i Fundusz Bezrobocia, który doszedł w obecnej chwili do 33.000.000 zł. Widzimy, że Państwo robi wszystko, co może, lecz ogólny wydatek na te cele, wynoszący nieco więcej jak 2% całego budżetu, jest nieskończenie mały w porównaniu z tem, co wydoje np. Czechosłowacja, Francja, Austria i t. d. Robimy, co możemy w zakresie całego budżetu. Ministerstwo Pracy przyszło z preliminarzem budżetowym nawet mniejszym, niż w roku zeszłym. Według mojego obliczenia, w foku 1929/30 na Ministerstwo Pracy było wydane około 2,26%, kiedy dawniej było 2 i 3/4%.</u>
+ <u xml:id="u-3.72" who="#SPepłowski">W czasie rozpraw w Komisji Budżetowo-Skarbowej w Sejmie zostały skorygowane niektóre sumy w zależności od kryzysu bezrobocia. Suma 18 milionów wstawiona przez Rząd jeszcze we wrześniu podniesiona została o 15 milionów, do sumy 33 milionów. Sejm na plenum wprowadził dalej zmiany o małe sumy, w których kierowano się więcej politycznym stanowiskiem takiej, czy innej części Sejmu, niż rzeczowemi potrzebami. Rząd nie żąda restytucji małych sum, jednak wystąpił w komisji Senatu i większość komisji Senatu była za tem, ażeby restytuować kilka pozycyj, które są poniekąd niezbędne, i bez których nie widziałbym możności prawidłowej działalności Ministerstwa. Pierwszą sumą jest suma 80.000 zł., która była przeznaczona dla urzędników kontraktowych, czasowych dla wykonania specjalnych prac Ministerstwa. Tę sumę skreślono, jednakże Rząd zaproponował restytuowanie sumy mniejszej, bo tylko 60.000 zł., która mu jest niezbędnie potrzebna, chociażby dla tego prostego powodu, że jeżeli kto został zakontraktowany, jakiś specjalista, czy chemik, czy finansista na 6 miesięcy, to nawet gdyby mu zaraz wymówić miejsce, za te 6 miesięcy zapłacić mu musimy. A więc 60.000 jest pozycją niezbędną, o którą większość komisji Senatu prosi.</u>
+ <u xml:id="u-3.73" who="#komentarz">(S. Gruszczyński: Czy to może na 6-dniowe kursy?)</u>
+ <u xml:id="u-3.74" who="#SPepłowski">Nie, to są pozycje, jak np.: chemik, który ma rozpatrzyć kwestię bezpieczeństwa w zakładach amunicji, drugi ma rozpatrzyć kwestię bezpieczeństwa pracy w t. zw. sztucznych jedwabiach, trzeci — lekarz, który ma jeszcze jakąś inną kwestię załatwić, jest jeszcze jeden urzędnik, który ma rozpatrzyć kwestię t. zw. rezerw na budownictwo i sposób odpowiedni dla ściągania składek w poszczególnych ubezpieczeniach — to są te rzeczy, które mi przedstawiono, a co do których stoję na stanowisku, że powinne być wykonane.</u>
+ <u xml:id="u-3.75" who="#SPepłowski">Druga rzecz, o którą proszę, to jest zakup przez Ministerstwo własnego gmachu na ul. Długiej. Wysoki Senacie, to jest niezbędne. Jeżeli który z Panów Kolegów bywał w Ministerstwie Pracy, to widział te warunki, w jakich się tam praca odbywa. Centrala jest w jednem miejscu, jeden departament jest na ul. Dąbrowskiego, drugi departament mieści się gdzieś za szpitalem Marszałka Piłsudskiego, na Nowo-Wiejskiej. Ciągle się posyła listy, Minister nie może z urzędnikami odpowiednio konferować, dlatego uważam, że odpowiedni gmach dla wszystkich agend jest dla Ministerstwa niezbędnie potrzebny. Jeżeli Sejm skreślił te 100.000 zł., to przypuszczam, że mało zwrócił uwagi, na jaki cel ta kwota była przeznaczona.</u>
+ <u xml:id="u-3.76" who="#SPepłowski">Pozatem Rząd zwrócił się do komisji senackiej z żądaniem skreślenia sumy 9 milionów zł., to jest sumy, która została przyjęta na plenum Sejmu. Ja tej kwestii z punktu widzenia formalnego nie traktuję poważnie, bo uważam, że przy dzisiejszym kryzysie 42 miliony zł. i tak nie pomogą Polsce. Uważam, że gdy bezrobocie dalej będzie się rozwijało, to na inne rzeczy można odmawiać pieniędzy, a na bezrobocie znaleźć się muszą. Uważam tę kwestię jedynie za formalną i wnoszę prośbę o przyjęcie całego budżetu według brzemienia, poprawionego przez komisję senacką.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SSzabad">Wysoki Senacie! Mając bardzo ograniczony czas, muszę bardzo streścić swoje przemówienie, postaram się więc tylko o umotywowanie moich wniosków i rezolucyj, które miałem zaszczyt zgłosić na Komisji Skarbowo-Budżetowej, a o których przyjęcie bardzobym prosił Wysoki Senat.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SSzabad">Przedewszystkiem o wydajności pracy. Należy dać każdemu obywatelowi jednakową możność produktywnej pracy, możność zastosowania ośmiogodzinnego dnia pracy, czyli 46 godzin tygodniowo. Nie należę do tych, którzy są zdania, że ustawa ta, o którą masy robotnicze całego świata kulturalnego tak długo walczyły, winna być uchylona i dzień roboczy przedłużony dla celów rzekomo produktywnych. Odwrotnie, oświadczenie Stanów Zjednoczonych, Anglii i innych krajów europejskich wykazało, że właśnie przy 8-godzinnym dniu pracy wzmaga się wydajność pracy. Należy jednak zaznaczyć, że obowiązkowy odpoczynek niedzielny nie może wszędzie i zawsze przy wszelkiej pracy mieć zastosowania bez szkody materialnej dla ludzi pracy i bez pozbawienia ludności potrzebnych jej wygód życiowych. Mam na widoku tę część ludności żydowskiej, która świętuje sobotę. Pozbawiając kupców, drobnych handlarzy rzemieślników i robotników 1/6 części tygodniowej pracy, zmniejsza ustawa o obowiązkowym odpoczynku niedzielnym ich wydajność również o 1/6 część. Jak wiadomo w Rosji carskiej wyznanie prawosławne odgrywało dominującą rolę, jednakże w miastach ze znacznym odsetkiem ludności żydowskiej jak np. w Wilnie, warsztaty pracy i sklepy mogły być w niedzielę otwarte w godzinach, w których nie odbywały się nabożeństwa w kościołach i cerkwiach. Dalej, czy jest wskazane, aby się wtrącano do pracy, wykonywanej w zamkniętych warsztatach rzemieślniczych, gdzie pracuje sam właściciel i jego rodzina. Nie chcę dłużej nad tą sprawą się rozwodzić, ale jest rzeczą jasną, że w interesie ludności, w interesie wzmożenia wydajności pracy leży, aby bezwzględnie znowelizowano ustawę o przymusowym odpoczynku niedzielnym. W związku z tern wnoszę następującą rezolucję: — „Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej do opracowania i przedłożenia w możliwie najkrótszym czasie ciżbom ustawodawczym noweli do ustawy o czasie pracy w handlu i przemyśle, któraby zezwoliła obywatelom Żydom, świętującym sobotę, na pracę w niedzielę i święta chrześcijańskie, ze względu na to., że obecnie obowiązująca ustawa rujnuje żydowskie warsztaty pracy i wzmaga i tak już stale wzrastającą pauperyzację mas żydowskich”.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SSzabad">Przechodzę do pośrednictwa pracy. Wychodząc z założenia, że na Rządzie ciąży przedewszystkiem obowiązek umożliwienia każdemu obywatelowi uzyskania pracy, a w interesie kraju leży powiększenie wydajności pracy, zajmuje się Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej pośrednictwem pracy i zagadnieniem emigracji.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SSzabad">Zastanówmy się dokładnie nad temi sprawami. Cyfry, ogłaszane w oficjalnych wiadomościach statystycznych, nie dają najmniejszego pojęcia o bezrobociu wśród Żydów. Wielka część bezrobotnych robotników żydowskich nie jest wcale w tych cyfrach uwzględniona.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SSzabad">Główną przyczyną ogromnego bezrobocia wśród ludności żydowskiej jest okoliczność, że Żydzi nie są przyjmowani do pracy w przedsiębiorstwach państwowych i w urzędach państwowych. Prawo do pracy to jest krzyk, który wydziera się z piersi ludności żydowskiej w Polsce. Jest to słuszne żądanie żydowskich mas pracujących. Handel, który uprawia znaczna część ludności żydowskiej, podupada z roku na rok. Nie chcę mówić na tem miejscu o tych wielkich podatkach państwowych i komunalnych, które obciążają tę część ludności żydowskiej i są dla niej w przeważającej części wypadków nie do zniesienia, tak dalece, że rujnują warsztaty pracy.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SSzabad">Sytuacja mas żydowskich, które chcą pracować, a nie mają gdzie i przy czem, jest doprawdy straszna. A zupełna pauperyzacja zgłodniałej milionowej masy zagraża również dobrobytowi całego kraju. Panowie wiedzą bardzo dobrze, że z fabryk i biur monopolu tytoniowego, spirytusowego i innych, wyrzucono tysiące rodzin żydowskich. Tysiące rodzin robotników jest skazanych na głód, gdyż wykluczoną jest rzeczą otrzymanie dla nich pracy w jakichkolwiek państwowych i samorządowych przedsiębiorstwach. Powyższe wywody skłaniają mnie do zgłoszenia następujących rezolucyj:</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SSzabad">„Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej, ażeby do podległych mu urzędów, zgodnie z postanowieniami Konstytucji, przyjmował robotników i urzędników Żydów, narówni z innymi obywatelami, jak również, ażeby przy pośrednictwie pracy nie czyniono żadnych różnic pomiędzy pracownikami Żydami, tak fizycznymi jak i umysłowymi, a innymi poszukującymi pracy”.</u>
- <u xml:id="u-4.7" who="#SSzabad">„Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej, ażeby jako powołany do umożliwienia wszystkim bez różnicy obywatelom dostępu do pracy, wywarł nacisk na inne ministerstwa, ażeby zasada równości przy przyjmowaniu urzędników i robotników na urzędy i do przedsiębiorstw państwowych była {przestrzegania. w stosunku do kandydatów Żydów”.</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SSzabad">Ważnym czynnikiem przy wynajdywaniu pracy dla bezrobotnych jest emigracja; jest to czynnik, który odrywa wielką rolę w życiu ekonomicznem Państwa. W ciągu ostatnich 12-13 lat wpłynęły do Polski ze Stanów Zjednoczonych od Żydów rodaków miliony dolarów, które niewątpliwie przyniosły korzyść całemu krajowi, przyczyniły się do stabilizacji waluty i t. p.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SSzabad">Zdając sobie sprawę z konieczności ułatwiania emigracji i świadomie olbrzymiej nędzy spauperyzowanych mas żydowskich w Polsce społeczeństwo żydowskie, nie oglądając się na pomoc Państwa, samo przystąpiło do zorganizowania opieki nad emigrantami. Powstało Żydowskie Centralne Towarzystwo Emigracyjne w Polsce, t. zw. — „Jeas”, które zdobyło sobie sympatie szerokich warstw ludności żydowskiej i znalazło również uznanie ze strony Państwowego Urzędu Emigracyjnego. Towarzystwo to zaopatruje emigrantów w potrzebne dokumenty, udziela im informacyj co do krajów emigracyjnych, co do warunków podróży, udziela pomocy prawnej i lekarskiej i t. d. i f. d., ale niestety z powodu braku środków nie może dostarczyć wszystkiego, czego potrzeba. Dość powiedzieć, że przy budżecie tego Towarzystwa, wynoszącym 319.000 rocznie, subsydjum Państwa wynosi tylko 36.000 złotych. Jest to zamało. Muszę zaznaczyć, że pośrednio Państwo od emigrantów w krajach zamorskich ma o wiele większy dochód. Wystarczy wspomnieć, że w żadnym kraju karta okrętowa nie kosztuje tak drogo, jak w Polsce. W porównaniu z 1923 r. cena kart okrętowych w Polsce wzrosła o 100%., podczas gdy w Rumunii cena kart okrętowych stale się zniża. Jest to dlatego, że towarzystwa okrętowe w Polsce obciążone są wysokiemi podatkami. Z powyższych względów wnoszę następującą poprawkę:</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SSzabad">Dz. 6 rozdz. 1 § 12 zwiększyć o 64.000 zł. na subwencję dla Towarzystwa Emigracyjnego — „Jeas” tak, żeby razem subwencja ta wynosiła 100.000 zł., a również o 50.000 na subwencję dla Towarzystwa „Hechalne-Pionier”, które zajmuje się wyszkoleniem i przygotowaniem emigrantów do Palestyny.</u>
- <u xml:id="u-4.11" who="#SSzabad">Obecnie przechodzę do drugiej części zadań ministerstwa, mianowicie do opieki społecznej. Na pierwszem miejscu niewątpliwie znajdować się winna opieką nad matką i dzieckiem. Do tego działu wchodzi również opieka nad sierotami, których znaczna część straciła rodziców podczas wojny światowej.</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SSzabad">Na te działy opieki społecznej preliminowano w budżecie wszystkiego 9.000.000 zł., to jest o 411.100 zł. mniej, niż w roku ubiegłym. Wynosi to 30 groszy na głowę łudności. W każdym wypadku obowiązkiem ministerstwa jest podzielić tę sumę równomiernie wśród całej ludności bez różnicy narodowości. Dla ludności żydowskiej, która, jak już miałem zaszczyt wykazać, ogromnie zubożała, obowiązek utrzymywania własnemi środkami sierot i instytucyj opieki nad dzieckiem jest wielkim ciężarem, a gdy prywatne stowarzyszenia zajmują się tem, to ułatwiają w znacznej mierze zadania Państwa i odciążają budżet państwowy. Objaw taki jest nienormalny. Prywatne stowarzyszenia mogą być tylko pomocnemi Rządowi pod tym względem i dokonywać tego, czego budżet państwowy nie jest w stanie w 100% zaspokoić. Dlatego też musi Rząd subwencjonować w odpowiednim stopniu te stowarzyszenia chociażby celem wzmożenia prywatnej inicjatywy.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SSzabad">Do rzędu tak pożytecznych instytucyj społecznych należą, przedewszystkiem Centralne Stowarzyszenie Związków Opieki nad sierotami żydowskiemi Rzeczypospolitej Polskiej. Jak ciężki jest stan, dość wskazać, że na rok bieżący 1929/30 budżet stowarzyszenia zamyka się deficytem w wysokości 2.224.000 złotych.</u>
- <u xml:id="u-4.14" who="#SSzabad">Muszę się skracać i dlatego wnoszę, ażeby o 60.000 zł. była podwyższona ta pozycja w odpowiednim dziale.</u>
- <u xml:id="u-4.15" who="#SSzabad">Zaznaczam, że nam zawsze wskazują na to, że otrzymujemy subwencje z Ameryki i t. p. Muszę podkreślić, że amerykański komitet t. zw. — „Joint” wstrzymał wszelkie wsparcia dla żydowskich stowarzyszeń filantropijnych i opieki społecznej w Polsce, a zubożała ludność żydowska nie jest wprost w stanie dźwigać na swoich barkach całego ciężaru swojej opieki społecznej.</u>
- <u xml:id="u-4.16" who="#SSzabad">Dlatego stawiam rezolucję:</u>
- <u xml:id="u-4.17" who="#SSzabad">„Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej, ażeby zechciał wyjaśnić wojewódzkim komisji opieki społecznej, by przy rozdziale subwencyj państwowych uwzględniali w należytej mierze instytucje kolonij letnich dla dziatwy żydowskiej”.</u>
- <u xml:id="u-4.18" who="#SSzabad">Chcę jeszcze prosić Wysoki Senat, ażeby w (dziale 1 § 11, gdzie się mówi o instytucie naukowym, wstawiono sumę 5.000 zł. dla Żydowskiego Instytutu Naukowego, którego sekcja ekonomiczno-statystyczna posiada bardzo duże znaczenie dla ekonomii i nauki. Jestem przekonany, że praca ta będzie miała wielkie znaczenie także i dla organów państwowych.</u>
- <u xml:id="u-4.19" who="#SSzabad">Nie chciałbym zakończyć, jako przedstawiciel demokracji żydowskiej, ograniczając się jedynie do próśb i żądań subsydjów. Chcę podkreślić, że wszystko to są paliatywy, które nie są w stanie radykalnie zmienić ciężkiej sytuacji ludności żydowskiej. Naczelnem żądaniem obywateli Żydów w Polsce jest równe prawo do pracy.</u>
- <u xml:id="u-4.20" who="#SSzabad">Jeszcze kilka słów chcę powiedzieć o Kasach Chorych, jako lekarz i jako członek Izby Lekarskiej. Bezwarunkowo Kasy Chorych mają doniosłe znaczenie, ale mają bardzo duże wady. Dość powiedzieć, że nawet składki w dzisiejszej ciężkiej sytuacji ekonomicznej są za wysokie i z tego powodu widzimy te ogromne zaległości, o których wspomniał p. referent. Z drugiej strony i społeczeństwo i sami ubezpieczeni też nie są zadowoleni z tej instytucji. Wielkie kolejki w ambulatoriach, niemożność doczekania się przyjęcia przez bardziej wziętych lekarzy, związana z tem strata czasu powoduje rozgoryczenie ubezpieczonych. Nie mogę tu wypowiedzieć wszystkiego, gdyż jestem ograniczony w czasie. Przypisuje się przyczynę łych niedomagań temu, że to jest instytucja partyjna i t. d. Nie mogę się z tem zgodzić i dlatego zgadzam się z propozycją i z wnioskiem p. referenta, żeby koniecznie były wyznaczone wybory do Kas Chorych, bo ci, którzy płacą, mają prawo tego żądać. Żadnych poważnych powodów do rozwiązania zarządów Kas Chorych nie doszukałem się, a z mianowaniem komisarzy stan kas zgoła się nie polepszył, i wszystkie wady poprzedniej gospodarki bardziej jeszcze się wzmogły.</u>
- <u xml:id="u-4.21" who="#SSzabad">Wicemarszałek Gliwic:</u>
- <u xml:id="u-4.22" who="#SSzabad">Pozwolę sobie przypomnieć Wysokiej Izbie, że żadnych wniosków cyfrowych, poza wnioskami mniejszości komisji, nie mogę przyjąć i p. Senator raczy swój wniosek wycofać.</u>
- <u xml:id="u-4.23" who="#SSzabad">Głos ma s. Iżycki.</u>
- <u xml:id="u-4.24" who="#SSzabad">S. Iżycki:</u>
- <u xml:id="u-4.25" who="#SSzabad">Chciałem poruszyć tylko jedną bardzo krótką sprawę. Chodzi mi o to, że bezrobotnych jest bardzo dużo na wsi, może więcej, niż w miastach. Część z nich apatycznie czeka, kiedy się to skończy. Część szuka ratunku, idzie do miast, idzie na różne wezwania urzędów, rejestrujących pracę zagranicą. Tysiącami ludzie zjeżdżają do tych urzędów, ponoszą ogromne koszta na sporządzenie potrzebnych dokumentów i w wyniku ostatecznym wysyła się ich na pracę czy to do Francji, czy do Niemiec. Należałoby tę sprawę w jakiś sposób uregulować, bo w wyniku ostatecznym te (kilka czy kilkanaście tysięcy zbałamuconych ludzi, (którzy ponoszą bardzo znaczne koszta, to jest większa strata, jak sobie ludzie wyobrażają. Ogromne trudności w rejestracji, pewnego rodzaju może zbyteczne wymagania dokumentów i formalności — wszystko to razem wytwarza chaos, który wprowadza tylko bałamuctwo.</u>
- <u xml:id="u-4.26" who="#SSzabad">Chcę jeszcze powiedzieć o sprawie bardzo małego znaczenia, kolonizacji próbnej., kolonizacji Peru. Peru jest to część zresztą wielkiego państwa, oddzielona od metropolii Kordylierami w ten sposób, że całe państwo ma swoje interesy na Oceanie Spokojnym, a Montania, w tej chwili przeznaczona dla kolonizacji, tam, gdzie są te tereny nadane, jest w kierunku Oceanu Atlantyckiego, Amazonki, rzeki Ukujali. Do tych miejscowości z Europy można dojechać bezpośrednio parostatkiem, więc komunikacja, jak na nasze stosunki, jest dobra.</u>
- <u xml:id="u-4.27" who="#SSzabad">Drugim ważnym warunkiem jest, że właśnie od metropolii Peru, od stolicy Lima jest oddzielona Kordylierami, a więc w pewnym stopniu można liczyć na swobodny rozwój.</u>
- <u xml:id="u-4.28" who="#SSzabad">Rząd peruwiański bardzo szczerze chciałby, żeby tam taki dobry robotnik, jakim jest kolonista polski, osiadł i robi się wszystko, co można, w tym kierunku, Ziemia jest bogata, żyzna, niezaludniona, wspaniałe lasy. Wszystkie te warunki składają się talk, że można tam byłoby dobrą rzecz zrobić. To, co kiedyś mieliśmy możność zrobić w Paranie ,a co dziś jest niestety stracone, to można jeszcze dziś zrobić w Peru, jednakże rozumie się, że na pierwsze chwile, na początek mogą pójść tylko bardzo dzielni ludzie, wyjątkowe jednostki i że mogą tam iść w niewielkich ilościach. Trzeba jednak pewnych ułatwień, pewnego uporządkowania tej roboty. Kiedy rozmawiałem z ludźmi, którzy tę sprawę organizowali i pytałem się ich o różne miejscowe trudności, o klimat, o malarię, o różne dzikie zwierzęta, o jadowite gady, odpowiedzieli mi, że najgorszą trudnością jest urzędnik emigracyjny, że z tygrysami i innemi nieszczęściami damy sobie radę, ażebyśmy tylko wybrnęli z tego nieszczęścia, jakim jest urzędnik emigracyjny.</u>
- <u xml:id="u-4.29" who="#SSzabad">Wicemarszałek Gliwic:</u>
- <u xml:id="u-4.30" who="#SSzabad">Głos ma ostatni mówca s. Danielewicz.</u>
- <u xml:id="u-4.31" who="#SSzabad">S. Danielewicz:</u>
- <u xml:id="u-4.32" who="#SSzabad">Wysoki Senacie. Poruszaliśmy tu różne sprawy przy różnych resortach budżetu Państwa, chwaliliśmy się bogactwem kraju. Ja uważam, że bogactwem największem naszego Państwa jest lud zdrowy, lud, który pracując, daje korzyści i utrzymanie Państwu i właśnie temi sprawami powinna się Wysoka Izba zainteresować.</u>
- <u xml:id="u-4.33" who="#SSzabad">Kryzys dzisiejszy, nad którym wszyscy się głowią, a niema człowieka, któryby umiał powiedzieć, kiedy będzie koniec tego kryzysu, wzmaga się. W każdym tygodniu stają poszczególne warsztaty pracy, robotników wydala się, ale na tern nie koniec, bo ci, którzy zostali wydaleni, jeżeli pracowali 20 tygodni narazie dostają głodową zapomogę, ale szereg robotników, którzy wyczerpali swoje prawa do zasiłków pozostaje na łasce opatrzności i przez długi czas kilkanaście tysięcy ludzi w Lodzi nie otrzymuje żadnej zapomogi i żyje z łaski. Jak ci ludzie żyją, mogą Panowie sobie wyobrazić z tego, iż na rynki łódzkie wynieśli ostatnie swoje rzeczy, które w (lepszych czasach mogli nabyć, nieśli koszule, spodnie, spódnice, pierzyny i wszystko, co mieli. W domu ich nic nie zostało. Ale to nie przeszkadza, że niektórzy z Panów mówili, że miasta są faworyzowane, a to dlatego, że dla miast przeznacza się duże fundusze ze Skarbu. Ja uważam, że jak jest biedny w mieście i na wsi, to ta bieda jest jednakowa, i nigdy nie stawialiśmy sprawy w ten sposób, aby robotnik, pozostający bez pracy na wsi, nie miał mieć opieki ze strony Państwa. Talk tej sprawy nie stawialiśmy nigdy i stawiać jej nie będziemy, ponieważ te sprawy są nam tak drogie i znamy je lepiej, niż ten włościanin, który siedzi na kilkudziesięciu morgach gospodarstwa, i który nie odczuwa tego, bo uważa, że biedny nie chcę pracować dlatego, że mu nikt za tę pracę dobrze płacić nie chcę. Dla tych zaś robotników, którzy zostali w pracy, i którzy pracują 2, 3, 4 dni, mała część 6 dni, kryzys przynosi nowe krzywdy. Bo w tym momencie przemysłowcy, chcąc powetować swoje niepowodzenia koniunkturalne, obniżają tym robotnikom, płacę, i mało dziś jest firm, które honorują tabelę płac, uzgodnioną i podpisaną przez nich i zatwierdzoną przez inspekcję pracy. (Nie dużo takich jest, a oprócz tego, że nie dotrzymują tabeli płacy, to w tym kryzysie przemysłowcy pozwalają sobie na takie rzeczy, jak wywieszanie regulaminów, a przy regulaminach tabeli kar. W dobrej koniunkturze robotnicy przed temi tabelami kar umieli się bronić, reagowali, ale w złej koniunkturze każdy robotnik nie ma tej siły odporu. I właśnie w tym momencie przemysłowcy wprowadzili tabelę kar. Uważam, że jeśli istniał przemysł, który odbudował się od 1918 roku a tych regulaminów nie było, tych tabel kar nie było, i robotnicy pracowali dobrze, to tembardziej dziś tego nie trzeba wprowadzać. Prawda, że te regulaminy podobno są uzgodnione z Ministerstwem Pracy i Opieki Społecznej, te regulaminy były dyskutowane z organizacjami robotniczemi, ale organizacje robotnicze na tabele kar się nie zgodziły. Zresztą 90% robotników w przemyśle w Łodzi i okręgu pracuje akordowo, a więc, jeśli robotnik na akord pracuje, to zdaje się najważniejszą dla niego rzeczą jest, żeby jak najwięcej pracował i zarobił. I pytanie jest, dlaczego to przemysłowcy chcą koniecznie być udzielnymi książętami w swoich fabrykach i karać robotników. Jeżeli karze się robotników grzywną, to musiałaby być i druga zasada, że również doraźnie trzeba karać przemysłowców. Otóż, gdy przemysłowiec nie dopłaca robotnikowi do jego stawek, gdy nie chcę wypłacić wydalonemu robotnikowi za 14 dni, gdy nie chcę mu wypłacić za urlop, to niema żadnej doraźnej instytucji, któraby go ukarała, tylko sprawa może być skierowana do inspektora pracy, inspektor ją kieruje do sądu i sąd dopiero tę rzecz rozstrzyga, i to jeszcze na sądzie wolno się przemysłowcowi bronić. Prawda, że podług ustawy te kary mają iść do Ministerstwa Pracy i tam ma się za to prowadzić jakiś dział naukowy, czy oświatowy. Uważam, że lepiejby było, jeżeliby jakieś fundusze znalazły się, by dostali je robotnicy ci, którzy są inwalidami, którzy nie mogą pracować z powodu niezdolności do pracy lub starości.</u>
- <u xml:id="u-4.34" who="#SSzabad">W Łodzi, w przemyśle pończoszniczym prowadzi się walkę z robotnikami od 3 miesięcy. Przemysłowcy powiadają, że przecież z Niemcami zawrze się konwencję handlową, że oni zaleją nasz rynek swemi produktami, musimy się zabezpieczyć, musimy więc robotnikom obniżyć płacę. Robotnicy się nie zgodzą, i fabryka zostaje zamknięta.</u>
- <u xml:id="u-4.35" who="#SSzabad">A regulamin w jednej z wielkich fabryk bawełnianych Karola Eiserta w Łodzi — robotnicy po dziś dzień nie pozwolili na wywieszenie regulaminu i tabeli kar, a kiedy to zrobiono, to robotnicy zaprotestowali, fabryka została zamknięta, i robotnicy są znokautowani. Uważam, że p. Minister powinien wywrzeć nacisk, alby takich dzikich strajków nie wywoływano; także p. Minister Pracy powinien dać polecenie łódzkiemu inspektorowi, aby robotników nie gnębiono karami, aby tabele kar w tych fabrykach, gdzie są, zdjęto. Jeśli taką politykę będziemy prowadzić, wtenczas., kiedy robotnik jest przygnębiony, to kiedy nastąpi odprężenie w przemyśle, kiedy przemysł będzie szedł całą parą, robotnicy będą chcieli zrewanżować się i będzie ciągła walka. A jeżeli będzie zawsze wałka, to nigdy nie będzie tej pracy, o którąby chodziło w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-4.36" who="#SSzabad">Ministerstwo Pracy ma zamiar budować domy. Uważam, że ktokolwiekby dziś budował domy, dobrze robi, ponieważ łych budowli jest bardzo mało. Prywatne budownictwo się nie kalkuluje i dlatego jest niecelowe. Bowiem w nowych domach żaden człowiek pracy fizycznej, czy pracy umysłowej nie może płacić tak wysokiego komornego. Jeżeli p. Minister Pracy te rzeczy chcę robić, to przedewszystkiem spytać się powinien tych, których pieniędzmi zamierza dysponować, t. j. członków tych instytucji. Jeżeli byłyby tam władze autonomiczne z wyborów, to przedewszystkiem one o tem mają zadecydować. Rozumiem, że p. Minister ma prawo nadzoru nad temi funduszami, może wyrazić takie lub inne życzenie, ale jeżeli chodzi o zakład ubezpieczeń dla pracowników umysłowych, zakład ubezpieczeń od wypadków, to na czele tych instytucyj powinny być władze wybieralne, ludzie zaufani, i napewno oni będą wiedzieli, co z temi pieniędzmi robić. Przedewszystkiem winni budować domy dla swoich własnych członków. Jeżeli chodzi o emigrację polskich robotników, to jeżeli stosunki życiowe będą się tak nadal układały, to będziemy jedynym krajemi, mającym na ekspert żywych ludzi. Wołałbym, żeby ten element, który musi emigrować, został, a kto zna choć cokolwiek życie tułacze, ten wie, że emigracja, to nie jest słodka rzecz, bo może jechać taki pan, który ma dużo pieniędzy i sprawić sobie dużo przyjemności, ale człowiekowi, który wyjeżdża z kraju, nie zna obcego języka i nie wie, na jakiej ziemi osiądzie i gdzie zacznie pracować, napewno serce się rozdziera, gdy opuszcza rodzinne progi.</u>
- <u xml:id="u-4.37" who="#SSzabad">Nasza emigracja ma dziś dwa największe ujścia: Francję i Niemcy do emigracji sezonowej. Przytem wspomnę, że jeżeli do Francji robotnik idzie, to nie po to, aby łam dobrze zarabiać, to było w początkowych momentach, gdy nasi robotnicy uzdolnieni fachowo szli do przemysłu, tam zasymilowali się i pracują, dziś nasi robotnicy idą do kopalni, do ciężkiej roboty, a właśnie francuski kapitalista jest tym, który najlepiej potrafi wyżyłować naszego robotnika. I czy jest opieka nad tymi emigrantami? Jest, ale niewystarczająca. Chciałbym, aby (była więcej czuła i chciałbym, aby była bezstronna, bo we Francji jest organizacja S. Z. T., to jest 20.000 zorganizowanych robotników, i ta organizacja jest sekcją ogólnej organizacji francuskich robotników. Jeżeli jedzie delegat Urzędu Emigracyjnego, to przedewszystkiem powinien komunikować się z tą organizacją bez względu na to, czy dla niego jest miła, czy niemiła, powinien spełnić obowiązek urzędowy. Nie mam nic przeciwko temu, że pójdzie do innej grupy, organizacji, ale niech tej nie pomija, skoro ma ona w swoich sprawach również coś do powiedzenia, i jej zdanie powinno być wysłuchane.</u>
- <u xml:id="u-4.38" who="#SSzabad">Wreszcie chciałbym, ażeby Ministerstwo Pracy starało się o to, ażeby nasz robotnik w prawach z robotnikiem francuskim był zrównany, bo na kopalniach, gdzie, pracuje często 700 — 800 robotników polskich, a Francuzów 50 lub 60, to tamci mają prawo wybierania rad załogowych, a robotnik polski tylko na to może patrzeć. Jeżeli tam pracuje, to w swoich podstawowych prawach robotniczych powinien mieć głos. Uważam, że Ministerstwo to swoje zadanie powinno wypełnić.</u>
- <u xml:id="u-4.39" who="#SSzabad">Jest obowiązkiem i nakazem dzisiaj, ażeby ustawodawstwo, które jest w projekcie i leży na stole p. Ministra Pracy, ażeby ustawodawstwo o ubezpieczeniach na starość i od niezdolności do pracy weszło w życie. P. Minister Pracy i Opieki Społecznej powie dział na jednej konferencji, że ta rzecz będzie dopiero dla przyszłych pokoleń. Jeżeli to są tak dalekie projekty, że pokolenia przyszłe mają z nich dopiero korzystać, to ja się zapytuję p. Ministra co zrobić z tymi robotnikami, którzy dziś są usuwani z fabryk, wydalani z pracy, a jeżeli będzie przemysł uruchomiony, to co zrobimy z tymi robotnikami, mającymi lat 50, 60? Co zrobić z tymi, których się do przemysłu nie chcę przyjmować? Kto ma ich żywić, kto ma się opiekować nimi? Ustawa winna tym robotnikom dać możność do życia, do kresu ich żywota. Już przy poprzedniej debacie nad resortem Ministerstwa Pracy składałem takie wnioski, wnioski zostały przycięte przez Senat, ale nie zostały zrealizowane. Uważam, że ta rzecz nie jest obojętna dla wszystkich tych ludzi, którzy się interesują życiem społecznem wogóle, a w szczególności klasą robotniczą, która znajduje się dziś w tak opłakanych stosunkach.</u>
- <u xml:id="u-4.40" who="#SSzabad">Teraz parę słów wspomnę o ubezpieczeniu na wypadek choroby. Prawda, że to ubezpieczenie było wprowadzone w życie najprzód przez komisarzy, później powołane zostały autonomiczne władze. Że one dobrze rządziły, czy idealnie, tego twierdzić nie będę, bo idealnych ludzi na świecie jest bardzo mało, a instytucyj tych jest dużo, więc idealnych stosunków nie było. Ale czy są jakieś instytucje idealne, czy są idealni ludzie na czele Państwa, czy na czele urzędów? Ja tego nie powiem. Mogą być ludzie więcej przezorni, bardziej rozsądni i więcej mądrzy</u>
- <u xml:id="u-4.41" who="#komentarz">(Głos: Z P. P. S.)</u>
- <u xml:id="u-4.42" who="#SSzabad">Panie Senatorze. Pan wie, że P. P. S., to jest rodowity robotnik polski i gdyby nie ta P. P. S., (która jest dziś tak znienawidzona, to nie wiem, czy wogóle Panowie mogliby mieć tak uśmiechnięte miny. Ta P. P. S. dla Polski się zasłużyła bardzo dobrze, i tej zasługi nikt a nikt jej odebrać nie może. P. P. S. nie należy do czwartej brygady, nie przyszła do gotowego, asie o to, żeby mieć w kraju walory, walczyła całe lata.</u>
- <u xml:id="u-4.43" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.: I wybrana głosami narodu.)</u>
- <u xml:id="u-4.44" who="#SSzabad">Nam nie o to chodzi, kto będzie rządził w Kasach Chorych, taki, czy inny komisarz, nam chodzi o to, żeby w Polsce obowiązywało prawo. Sama ustawa o Kasach Chorych mówi, że może być komisarz, ale komisarz przejściowy, i niema mowy o tem, żeby we wszystkich Kasach byli komisarze. A co ci komisarze robią, jak zarządzają Kasami, jaka jest ich gospodarka?</u>
- <u xml:id="u-4.45" who="#SSzabad">Wzięto się do wyrzucania ludzi, do wyrzucania bez żadnych zarzutów. Bo inna rzecz, jeżeli ktoś jest niezdolny, jeżeli pracuje nieumiejętnie, ale takich momentów nie było. Przyjęto ludzi nowych. Naturalnie, jeśli chodzi o Łódź, to nie przyjęto łodzian, pomimo, że tam jest bezrobotnych 47.000, w tem jest 1.000 pracowników umysłowych. Nie, do tej Kasy przyjęto się ludzi z Warszawy, z Poznania, z Tomaszowa Mazowieckiego, ludzi, którzy mają markę B. B., lub B. B. S., ale nikt naturalnie tej posady nie otrzymał. Zarzuty, które komisja lustracyjna wysunęła, uznała komisja sejmowa za bezpodstawne, i władze autonomiczne tej Kasy nie powinny były być rozwiązane. To samo zrobiono w okręgowym związku Kas Chorych. Przyszedł komisarz, otoczył się mężami zaufania. Naturalnie taki mąż zaufania powinien jakąś robotę wykonywać, a nie tylko sygnał dawać dla korespondencji przychodzącej i wychodzącej; a później przyjęto drugiego męża zaufania, wysokiego urzędnika, który był inspektorem kółek rolniczych i przyszedł teraz sanację robić w Kasach Chorych. Ci dwaj panowie na siebie patrzą, i jeden drugiego pilnuje. Jeżeli jeden telefonuje na miasto, to drugi się dowiaduje, po co i do kogo telefonował. Ci dwaj ludzie nawzajem się kontrolują. To jest mocna kontrola, ale nieprodukcyjna, i mnie się zdaje, że dla ubezpieczonych szkodliwa, bo za kosztowna. Na czele oddziałów i ambulatoriów zamierza się postawić lekarzy, a nie, jak dotąd, urzędników. Do czego to jest potrzebne, aby właśnie lekarz spełniał funkcje czysto administracyjne, nie wiem, ale wiem, że ten kierownik będzie droższy w tej instytucji o 200%, ponieważ lekarz nie może przyjąć stanowiska na 8 godzin za 500, czy 450 zł, musi trzy razy tyle dostać. A więc pytanie, co na tern ubezpieczony skorzysta?</u>
- <u xml:id="u-4.46" who="#SSzabad">Pozatem rejonowi lekarze mają obecnie mieszkać w swym rejonie, mają być „w kontakcie z ubezpieczonymi”. W kontakcie można (być, można z ubezpieczonymi gadać, ale nie wiemy, czy jest korzystnem dla ubezpieczonych, aby byli otoczeni opieką jednego lekarza na 1000 osób, i to lekarza, który nie może znać się na wszystkich chorobach. To jest powrót do dawnych — „fabrycznych” lekarzy, gdy w fabryce o 30000 robotników był jeden lekarz, wszystkich umiał leczyć; jeżeli kto umarł, to Bóg dał, a jak ktoś wyzdrowiał, to też Bóg chciał. Naturalnie, że dawniej zdrowotność była gorsza, niż dziś, choć dziś jest nędza ekonomiczna, to jednakowoż choroby i śmiertelność zmalały dzięki temu, że Kasy tę rzecz doskonale podreperowały.</u>
- <u xml:id="u-4.47" who="#komentarz">(Marszalek obejmuje przewodnictwo.)</u>
- <u xml:id="u-4.48" who="#SSzabad">Chcę jeszcze wskazać na jedną rzecz, którą tutaj poruszył p. s. Soroko, który mówił, że my włościanie żadnych świadczeń nie mamy, i że na wsi jest bieda, My o tej wsi tyle wiemy, co i Pan, ponieważ my na tę wieś wyjeżdżamy. Wieś znam może lepiej jeszcze niż Pan. Nie można tak gospodarować jak się Panu zdaje. Pan mówi: roboty. Dobrze. Niech Pan wskaże fundusze, umieszczone w 'budżecie, na te roboty. Czy Pan taki wniosek potrafi opracować, żeby znaleźć pieniądze na budowę szos? Wiemy wszak, że nasze szosy, że nasze drogi są złe, grunta niezdrenowane, rzeki nieuregulowane. To prawda. Ale żeby te rzeczy na szeroką skalę rozpocząć, to przedewszystkiem trzeba olbrzymich funduszów. To nie będzie 10, czy 70 milionów; samo uregulowanie Wisły w Kongresówce ma kosztować 750 milionów. Na to Polskę nie stać. A te pieniądze, które są przeznaczone na cele opieki społecznej i na fundusz bezrobocia, lepiej byłoby, żeby nie były wyczerpane, żeby poszły na cele inwestycyjne. Ale inwestycje wymagają olbrzymiego nakładu, a także, gdy mówi się, nie płacić za niepracę, a za pracę, to co to znaczy? Jeżeli ma być praca, to płaca za nią musi być pełna. Gdzie mamy fundusze na płace pełne, skoro brak ich na nędzne zapomogi? Jeżeli są pieniądze na materiał do inwestycyjnych robót i płace dla robotników, to bardzo proszę, niech się te roboty rozpoczną. Byłbym bardzo szczęśliwy, gdyby w Polsce zapanowały stosunki takie, aby każdy zdrowy człowiek mógł znaleźć pracę. Ale pozatem w miastach, miasteczkach i po wsiach, mamy szereg ludzi niezdolnych do pracy, zbiedzonych, inwalidów, którym gmina i Państwo nie może odmówić pomocy. Na te rzeczy idą miliony, i uważam, że na wsi zawsze jest tego mniej, bo bieda przecież zawsze idzie do miasta przedewszystkiem, bo jak dziad ma iść od wsi do wsi i nosić w worku kartofle, to woli iść do miasta i dostać do koszyka chleba, czy parę groszy. Ta nędza nie jest urodzona w mieście, tylko do miasta przywędrowała, ale prawo przewiduje, że jeżeli ktoś jest rok w mieście, to miasto musi na jego rzecz świadczyć.</u>
- <u xml:id="u-4.49" who="#SSzabad">A zatem obowiązkiem Państwa jest ustawowe zabezpieczenie losu starców i niezdolnych do pracy.</u>
- <u xml:id="u-4.50" who="#SSzabad">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-4.51" who="#SSzabad">Głos ma p. Minister Pracy i Opieki Społecznej.</u>
- <u xml:id="u-4.52" who="#SSzabad">Minister Pracy i Opieki Społecznej Prystor:</u>
- <u xml:id="u-4.53" who="#SSzabad">Wysoka Izbo! Poproszę o wprowadzenie pewnych poprawek w kwotach budżetowych, a mianowicie, o zwiększenie w dziale 5, § 1 o 28.000 zł kwoty 396.621 zł., czyli do pierwotnie przez Rząd preliminowanej kwoty 424.621 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.54" who="#SSzabad">W dz. 6, rozdz. I § 1, Uposażenie: kwotę 340.295 złotych zwiększyć o 21.000 złotych, czyli do pierwotnie przez Rząd preliminowanej kwoty 361.295 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.55" who="#SSzabad">W dz. 6, rozdz. 2 § 1:</u>
- <u xml:id="u-4.56" who="#SSzabad">kwotę 182.559 zł. zwiększyć o 22.469 zł., czyli do pierwotnie przez Rząd preliminowanej kwoty 205.028 złotych.</u>
- <u xml:id="u-4.57" who="#SSzabad">Sumy te, razem 79.000, nile zwiększą globalnej sumy tego budżetu, gdyż na poczet tego zwiększenia pójdzie zmniejszenie w dwóch pozycjach, a mianowicie; w dz. 6, rozdz. I, § 10: Repatriacja zagraniczna, kwotę 340.000 zł. zmniejszyć o 43.469 zł., czyli do kwoty 296.531 zł. i w dz. 8, § 12: Dopłaty do ubezpieczeń społecznych: kwotę 8,984,317 zł. zmniejszyć o 28.000, czyli do kwoty 8,956,317 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.58" who="#SSzabad">Sprawy te są uzgodnione i z Ministerstwem Skarbu i z referentem budżetu p. s. Pepłowskim i z generalnym referentem p. s. Szarskim.</u>
- <u xml:id="u-4.59" who="#SSzabad">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-4.60" who="#SSzabad">Zarządzam przerwę do godziny 4.</u>
- <u xml:id="u-4.61" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
- <u xml:id="u-4.62" who="#SSzabad">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-4.63" who="#SSzabad">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Jako sprawozdawca ma głos p. s. Boguszewski.</u>
- <u xml:id="u-4.64" who="#SSzabad">S. Boguszewski:</u>
- <u xml:id="u-4.65" who="#SSzabad">Wysoki Senacie! Nie będę zabierał czasu długim referatem, ograniczę się tylko do omówienia zmian, które zostały wprowadzone w preliminarzu budżetowym przez Sejm do propozycji, które wyszły z Komisji Skarbowo-Budżetowej.</u>
- <u xml:id="u-4.66" who="#SSzabad">Co się tyczy dochodów budżetu zwyczajnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, to w Sejmie został zmniejszony dochód przedewszystkiem z paszportów zagranicznych w związku z zmniejszeniem taksy, obowiązującej obecnie. Następnie również w dochodach została zwiększona dotacja Monopolu Spirytusowego na walkę z alkoholizmem z 335.000 zł. na 1.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.67" who="#SSzabad">W dziale 4 § 4 — Sprzedaż koni policji państwowej i środków komunikacyjnych — podniesiono dochód o 500.000 zł. Oczywiście to jest pozycja bez znaczenia skutkiem 'tego, iż będzie wpływ taki, jaki się zdoła uzyskać ze sprzedaży.</u>
- <u xml:id="u-4.68" who="#SSzabad">'Wydatki dość znacznie zostały zmniejszone, nie co do sumy, lecz co do ilości pozycji. Przeważnie zostały pozmniejszane pozycje takie, które najbardziej może dotyczą wykonania funkcyj biurowych, lub czynności nadzorczych Ministerstwa. W zarządzie centralnym w § 3 — „Podróże służbowe i przesiedlenia” zmniejszono kwotę 100.000 na 77.000 zł. W § 5 ,,Pomieszczenia” kwotę 67.725 zł. zmniejszono o 10.000 zł., o niewielką kwotę, jednak taką, że kredyt nie będzie już wystarczający do dotrzymania umów, które posiada Ministerstwo na poszczególne lokale. W § 6 — „Wydatki biurowe” zmniejszono kwotę 130.000 zł o 10.000 zł, na 120.000 zł. W § 7 — „Wydawnictwa” kwotę 83,113 zł. zmniejszono do 73.118 zł. W § 8 — „Inne wydatki” również zmniejszono o 10.000 zł., z 280,277 zł. do 270,277 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.69" who="#SSzabad">Największe zmniejszenie dotyczy oczywiście funduszu dyspozycyjnego gdzie preliminowaną przez Rząd kwotę 6 000.000 zł. zredukowano do 3.000.000 zł., stale zmierzając do tego, żeby Ministerstwo Spraw Wewnętrznych funduszem dyspozycyjnym na pewne cele nie rozporządzało.</u>
- <u xml:id="u-4.70" who="#SSzabad">§ 12 — „Komisja dla uzgodnienia ustawodawstwa”. Sejm skreślił. Komisja ta rozpoczęła szereg prac ustawodawczych, nie zakończyła ich dotychczas i powinna być utrzymana jeszcze przynajmniej przez pół roku dla zakończenia (prac, które zostały przez nią podjęte. § 15 również skreślono, to jest Komisja dla opracowania wniosków w sprawie ustalenia urzędowej nomenklatury miejscowości”. W dziale 2 — „Województwa i Starostwa” zmniejszono § 1 — „Uposażenia” z 25.262.833 zł. do 25.010.205 zł. W § 3 analogicznie jak w dziale 1, zmniejszono kwotę na — „Podróże służbowe i przesiedlenia” z 1.000.000 zł. do 800.000 zł. Wobec tego inspekcjonowanie Starostw będzie musiało ulec bardzo silnemu zmniejszeniu intensywności. W § 4 — „Środki lokomocji” kwotę 500.000 zł. zmniejszono do 327.661 zł. W § 6 — „Wydatki biurowe” kwotę 3.000.000 zł. zmniejszono do 2.700.000 zł. W § 8 — „Inne wydatki” kwotę 377.628 zł. zmniejszono do 340.128 zł, — „Dotacje i subwencje'' z 5.158.780 zł. zmniejszono na 5.045.850 zł. Dodano w Sejmie specjalny § 16 — „Koszta egzekucji'', w tym celu, żeby nie obciążało to kwot, podlegających egzekucji, wstawiono 500.000 zł. W dziale 3 — „Służba Zdrowia” dodano w rozdziale 5, § 15 — „Na rozbudowę szpitala Św. Łazarza w Krakowie” kwotę 7,560,000 zł. W rozdz. 6, § 10 na — „Leczenie” zamiast 3,600,000 zł wstawiono 5,750,000 zł. W dziale — „Policja Państwowa” zmniejszono § 4 „Środki lokomocji” analogicznie jak w dziale 1. i 2. kwotę 2,042,000 zł. do 1,672,303 zł. W § 5 — „Pomieszczenie” zmniejszono również analogicznie jak w dziale 1 wydatki na pomieszczenia z 4,600,000 zł do 4,400,000 zł. W — „Korpusie Ochrony Pogranicza” jeden tylko § 10 „Wyżywienie ludzi” uległ redukcji z 17.750.880 zł. do 17.610.880 zł. W „Głównym Urzędzie Statystycznym” zmniejszono w § 1-a — „Wynagrodzenie pracowników akordowych i za prace doraźne'' z 243.470 zł. do 193.470 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.71" who="#SSzabad">W wydatkach preliminarza nadzwyczajnego w dziale 3 — „Służba zdrowia” w rozdz. 5 dodano § 13 — „Subwencja na budowę zakładu radowego” w kwocie 250.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.72" who="#SSzabad">Ogólna kwota dochodów zwyczajnych zwiększyła się z 13.245.048 zł. do 13.324.048 zł. Wydatki natomiast zwyczajne zmniejszyły się z 251.472.924 zł do 249.433.872 zł. Nadzwyczajne zaś wydatki zwiększyły się z 2.957.000 zł. do 3.207.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.73" who="#SSzabad">Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu wnosi, aby przyjąć następujące zmiany:</u>
- <u xml:id="u-4.74" who="#SSzabad">W wydatkach zwyczajnych w dziale 3 § 10 — „Zwalczanie gruźlicy” kwotę 1.050.000 zwiększyć o 450.000 zł. W wydatkach nadzwyczajnych w dziale 6 „Główny Urząd Statystyczny” wstawić nowy § 14 na 250.000 — prace przygotowawcze do powszechnego spisu ludności, który ma być w roku 1930 dokonany, a który jest niezbędny dla możności zdania sobie sprawy o istotnym stanie naszej gospodarki, o naszym stanie ludności.</u>
- <u xml:id="u-4.75" who="#SSzabad">Jest ponadto szereg wniosków mniejszości, które właściwie w pewnej części dotyczą tylko przeprowadzenia pewnego virement, w załączniku 7 do druku nr 24. Tam punkt 1, 2, 3 kompensują się z punktem 9. Jest to łączny wniosek: zwiększenie wydatków na podróże służbowe i przesiedlenia w dziale 1 o 20.000 zł, zwiększenie wydatków na pomieszczenie o 10.000 zł, i zwiększenie wydatków biurowych o 10.000 ził, a skreślenie w dziale 2 § 14 z kosztów asystencji wojskowej 40.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.76" who="#SSzabad">Pozatem jest wniosek s. Szarskiego o restytuowanie w dziale 2 § 1 proponowanej przez Rząd sumy na uposażenia dla województw i starostw, czyli zwiększenie kwoty przez Sejm uchwalonej o 252.628 zł., w tym samym dziale § 3 — „Podróże służbowe i przesiedlenia” zwiększyć o 100.000 zł. a wydatki biurowe § 6 w tym samym dziale zwiększyć o 150.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.77" who="#SSzabad">Ponadto s. Koerner wnosi, aby subwencje i dotacje w dziale 2 § 12 zmniejszyć o 500.000 zł. Wniosek ten był postawiony ze względu na to, aby móc uzyskać odpowiednią kwotę na zwalczanie gruźlicy. Jednak mieści się ona i bez tego skreślenia w ramach, zakreślonych przez propozycje, które w ustawie skarbowej są zawarte, a skreślenie to o tyle byłoby niewłaściwe, że te dotacje i subwencje są uregulowane ustawowo i muszą być tak, czy inaczej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych pokryte.</u>
- <u xml:id="u-4.78" who="#SSzabad">P. s. Kłuszyńska wnosi o wstawienie w dziale 3 — „Służba zdrowia” kwoty 1 miliona złotych na wykończenie rozpoczętej w trzech województwach: białostockiem, warszawskiem i lubelskiem budowy zakładów dla umysłowo chorych. Samorządy rozpoczęły już budowę tych zakładów i przeznaczają pewne kwoty, licząc na to, że będą miały pomoc od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Bez tego pokrycie w całej wysokości kosztów, które są na te cele przewidywane, jest dla nich nie do wykonania.</u>
- <u xml:id="u-4.79" who="#SSzabad">Dalej p. s. Erdman zgłosił wniosek, aby w dziale 4, to znaczy w policji państwowej dodatki biurowe zostały zmniejszone o 250.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.80" who="#SSzabad">To są wszystkie poprawki, proponowane zarówno przez komisję, jak i przez mniejszość komisji. Na tern swój referat kończę.</u>
- <u xml:id="u-4.81" who="#SSzabad">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-4.82" who="#SSzabad">Przystępujemy do dyskusji. Głos ma p. s. Pant.</u>
- <u xml:id="u-4.83" who="#SSzabad">S. Pant:</u>
- <u xml:id="u-4.84" who="#SSzabad">Wysoki Senacie! Głównem zadaniem państwa jest chronić życie i mienie swych obywateli i dać im możność stworzenia sobie uczciwą pracą odpowiednich warunków i materialnych podstaw swej egzystencji; dalej do państwa należy regulowanie stosunków obywateli miedzy sobą i wobec państwa, względnie jego organów, innemi słowy zaprowadzenie w państwie i utrzymanie porządku według pewnych zasad. Porządek ten może być zaprowadzony i utrzymany tylko na podstawie sprawiedliwości i na podstawie równości wszystkich obywateli. Gdzie się tych zasad nie przestrzega, tam nie może być mowy o państwie praworządnem, tam nie może być mowy o porządku.</u>
- <u xml:id="u-4.85" who="#SSzabad">Co się tyczy Polski, to jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że Państwo, utworzone z trzech różnych części, po spustoszeniach wojny, względnie wojen, nie może odrazu stanąć na wysokości zadania. Polska nie jest jeszcze dziełem skończonem, dziełem doskonaleni, Polska dopiero się tworzy, dopiero się krystalizuje.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do dyskusji. Zwracam się z gorącym apelem do pp. Senatorów, aby ograniczyli się co do czasu, bo mamy aż 7 mówców zapisanych do tego budżetu. Była propozycja s. Głąbińskiego, żeby w sprawozdaniach nie omawiać całego materiału, który jest już wydrukowany w sprawozdaniu i panowie to mają w ręku. Wszystko to było: już raz robione na komisji i będzie jeszcze raz drukowane, więc poczwórne przerabianie tego samego materiału jest niecelowe. Propozycję s. Głąbińskiego uważam za bardzo racjonalną, gdyż ułatwi nam pracę.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszałek">Gdybyśmy nie byli ograniczeni konstytucyjnemi terminami, moglibyśmy do nieskończoności mówić, ponieważ jednak tak nie jest, więc zwracam się z gorącym apelem, aby pp. sprawozdawcy przedstawili tylko resume, co byłoby z większą korzyścią niż powtarzanie w ciągu dwóch godzin słowo w słowo tego samego sprawozdania.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszałek">Głos ma s. Daszyńska - Golińska.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Zwracam uwagę Pana Senatora, że Polska jest państwem już egzystującem i to proszę mieć na względzie i nie mówić o Polsce, jako o państwie tworzącem się.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SDaszyńskaGolińska">Wysoki Senacie, p. referent tak obszernie przedstawił sprawy ministerstwa i wszystkich jego agend, że tylko mało możliwych jest dopełnień ze strony mówców. Przytem zwracam uwagę, że p. Minister Pracy i Opieki Społecznej, którego w tej chwili niema na sali, powinien być zadowolony, ponieważ wszystkie niemal strony działalności ministerstwa zostały podniesione jako bardzo dodatnie i nie tylko w przebiegu ogólnej działalności, to jest w ciągu ubiegłych lat 11, ale szczególnie w ostatnim roku. Zastrzeżenia odnosiły się tylko do posunięć względem Kas Chorych, które zostały w Sejmie tak silnie zaatakowane, a które, ma się rozumieć, mogą wywołać sprzeciw a i różne zdania, zależnie od obozu, do którego dany senator należy. Ja nie wypowiadam tu się zupełnie co do Kas Chorych, gdyż mogę stanąć tylko na tem zasadniczem stanowisku, że najważniejszem zadaniem Kas Chorych jest lecznictwo i ono powitano być dobrze zorganizowane, a ma się rozumieć samorząd jest pożądany, zgodność z ustawami i przepisami konieczna, ale bądź co bądź, są to rzeczy wobec tak ważnego momentu jak zdrowie ludzkie drugorzędne. Mowa p. senatora referenta była przytem pewnego rodzaju propagandą na rzecz polityki społecznej i przyznaję, że Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej ma do takiej propagandy szczęście, np. jeżeli przypomnimy sobie prześliczną wystawę w Poznaniu, te sale, w których artyści rzeźbiarze, malarze i architekci w tak plastyczny sposób przedstawili zadania statystyki i tablice statystyczne, w formie jakichś pociągających figur i różnych zajmujących zestawień. Tam już polityka społeczna, tak bardzo niepopularna w społeczeństwie, zyskała niewątpliwie mnóstwo wyznawców.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SDaszyńskaGolińska">Niestety te czasy przeszły i dziś stoimy przed smutnem zadaniem, które przedewszystkiem spada na Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, to znaczy przed rozwiązaniem, a raczej przynajmniej złagodzeniem panującego bezrobocia. Bezrobocie to uwzględnione jest tylko w miastach, na wsi zaś jest ono chroniczne wobec zbyt małej emigracji, wobec tego, że gruntów ornych przypada tylko 1,9 ha na 1 pracownika, i że ten pracownik pracuje 152 dni w polu, zamiast 290. Bezrobocie zatem musi na wsi być i jest sprawą niemal chroniczną. Nasze bezrobocie przemysłowe, bezrobocie po miastach, którem się dzisiaj Rząd i społeczeństwo zajmuje, jest innej natury, jest wynikiem ogólnego kryzysu, który i Polskę ogarnął i na który musimy znaleźć jakieś środki zaradcze.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SDaszyńskaGolińska">Mój przedmówca utrącił mi owe przyjemne dla mówcy przekonanie, że powie coś niespodziewanego słuchaczom, zapowiadając, że będę mówiła o stosunkach zagranicą. Otóż zdaje mi się, że za długo zatrzymywałabym uwagę Wysokiej Izby, gdybym tu środki te, które zagranica, a raczej kraje ościenne stosują, chciała tu omawiać. Pozwolę sobie zatem zwrócić jedynie uwagę na rzeczy, które mojem zdaniem są dziś niemal najważniejsze, może nawet nie dla chwili obecnej, bo trzeba dłuższego czasu do ich przeprowadzenia, ale dla przyszłych katastrofalnych momentów, bo nie jesteśmy pewni, czy bezrobocie, to znaczy kryzysy, które je wywołują, nie będą się powtarzały.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SDaszyńskaGolińska">A zatem z tych wszystkich sposobów, o których słyszeliśmy i o których wiemy, że są uznane za metody zapobiegające bezrobociu, albo łagodzące je, przypomnę o złączeniu pośrednictwa pracy z funduszem bezrobocia. Taka unifikacja dokonywa się dziś w Niemczech. Sądzę, że jest bardzo właściwą i że nasze Ministerstwo Pracy także już o niej myśli. Ma się rozumieć jest to posunięcie na przyszłość, ale dziś już można podnieść, że nasze pośrednictwo pracy stoi na zasadzie słusznej, t. j. na pośrednictwie państwowem, likwiduje się pośrednictwo prywatne, a bardzo mało rozwija się pośrednictwo socjalne. Następnie przy owem pośrednictwie państwowem jest także zorganizowane pośrednictwo za granicę, na emigrację. I tutaj może największą uwagę należałoby zwrócić na to, aby wyzyskać wszelkie możliwości emigracji i chęć do niej. Nie mówię o tem dlatego, abym była zwolenniczką wysyłania znacznych mas ludu naszego zagranicę, ale, że liczba emigrantów, zwłaszcza emigracji zarobkowej do Niemiec, wyraża się dziś w ogromnych cyfrach. Niemcy są w tej chwili rezerwuarem, który w największej liczbie przyjmuje naszych emigrantów i liczba ta przy staraniach mogłaby być prawdopodobnie powiększona.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SDaszyńskaGolińska">Drugą metodą wyrównywania braku pracy byłoby to, co zagranicą nazywa robotami pomocniczemi, a co u nas występuje jedynie jako roboty publiczne. Ustawy o ubezpieczeniach robotniczych w każdym niemal kraju, przewidują przeznaczenie znacznej części funduszów ubezpieczeniowych na uruchomienie robót pomocniczych. Np. Dania w swoich powojennych ustawach aż do ustawy z 1927 roku mówi o przeznaczeniu nadzwyczajnych funduszów z pośród funduszów dla zwalczania bezrobocia na pomocnicze roboty, a wyjątkowo nawet na subwencje dla przedsiębiorstw prywatnych, których bez tej pomocy uruchomićby się nie dało. Naturalnie, że to ostatnie zastrzeżenie jest nieco niebezpieczne dlatego, że przecież 'będzie dużo apetytów na takie fundusze, ale można tu postawić zastrzeżenie, które takie przedsiębiorstwa biorą pod specjalną kontrolę i nie pozwalają zmarnować funduszów. Norwegia między r. 1919 a 1923 na roboty publiczne pomocnicze wydała 72½ miliona koron, a na zasiłki tylko 18½. Niemcy nazwali tego rodzaju pomoc „productive Arbeitslosenfürsorge” to zn. walka produkcyjna z bezrobociem. Niemcy w r. 1926 wydali na roboty pomocnicze 191 milionów marek a pozatem udzielili pożyczki tymczasowej 121 milionów. Na ubezpieczenia od bezrobocia poszło wogóle 779 milionów marek.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SDaszyńskaGolińska">Nie będę w dalszym ciągu wymieniała innych państw, które jak Włochy, jak Francja., Austria, przeznaczały część funduszów, które idą na zasiłki dla bezrobotnych, na roboty publiczne, czy to samorządowe, czy rządowe, czy wreszcie nawet przedsiębiorstw prywatnych. U nas jednak te rzeczy idą powoli, idą przez samorządy i okazuje się, że ta wojewódzka pomoc doraźna w postaci zużytkowania subwencyj, jest jednak bardzo skuteczna. Bo kiedy w r. 1928 wyasygnowano 5 milionów na tego rodzaju pożyczki, zatrudniono z tego 10.000 osób w rozmaitych miastach. Dziwi mnie, że przy wszystkich budżetach tak jednomyślnie skreślono wszelkie fundusze inwestycyjne. Sądząc zwykłą logiką, powiedziałabym prywatną, istotnie nie można robić inwestycyj wtedy, kiedy jest brak funduszów, a równocześnie jest kryzys. Jeżeli jednak zważymy, że te inwestycje zatrudniały setki tysięcy ludzi, to należy zapytać, co je zastąpi, czy na innej drodze będziemy mogli w jakikolwiek inny sposób zapobiec tej nędzy moralnej i materialnej, jaka wynika z bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SDaszyńskaGolińska">Przechodzę do kwestii innej. Dziś może nie czas na pewne nowe ustawy, ale stoi przed nami jednak sprawa unifikacji ustaw obowiązujących w poszczególnych częściach Rzeczypospolitej, a przedewszystkiem np. wprowadzenie ustawy o czasie pracy na Śląsku, który znowu ma nad nami wyższość rad załogowych, funkcjonujących bardzo skutecznie i bardzo umiejętnie w śląskich zakładach pracy, a odziedziczonych po niemieckiem ustawodawstwie. Dalej należałoby może skodyfikować dzisiejsze ustawodawstwo, które jakkolwiek poszło daleko i w sposób umiejętny zostało wypracowane, jednakże, powstając stopniowo w rozmaitych momentach czasu, nie jest jeszcze ani jednolite, ani takie, ażeby w każdym wypadku rozstrzygało zagadnienia, które z ochrony pracy wynikają.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SDaszyńskaGolińska">Wreszcie mamy szereg zagadnień, które powinny podlegać ściśle inspekcji pracy. Przedewszystkiem kwestia żłobków. Żłobki, ustalone przez ustawę z 1924 roku, weszły w wykonanie dopiero w roku 1928, i to nie tylko w przedsiębiorstwach państwowych, ale i prywatnych. Na 81 żłobków jest 45 żłobków prywatnych, a jak twierdzi najlepsza znawczyni tej sprawy, p. Halina Krachelska, te żłobki są prowadzone w sposób wzorowy, naturalnie nadzór nad niemi jest konieczny.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#SDaszyńskaGolińska">Drugą sprawą, która nadzoru, i to szczególnie nadzoru kobiecego wymaga, jest przemysł domowy i chałupnictwo. Chałupnictwo jest pracą po domach, wykonywaną dla przedsiębiorcy, przeważnie przez kobiety i dzieci. Bardzo niepożądanem jest, że te dzieci są często w godzinach niewłaściwych, w nocy zaprzęgane do roboty. Niewątpliwie przemysł domowy zwiększa się podczas każdego bezrobocia, bo żony ratują mężów, jak mocą, wykonując różne drobne przedmioty, które potem na ulicach Warszawy sprzedają przekupnie przygodni. Mamy liczne chałupnictwo, ale statystyki chałupnictwa dotąd nie posiadamy. Chałupnictwem zajmuje się Towarzystwo Polityki Społecznej, które urządziło wystawę przy pomocy Ministerstwa Pracy, i samo ministerstwo, które nad ustawą o chałupnictwie pracuje, o ile wiem, od lat 10.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#SDaszyńskaGolińska">Przytoczyłam tylko dwa takie zagadnienia, które wymagają specjalnej opieki inspektorek pracy. Tych inspektorek jednak mamy dziś bardzo mało, tylko 2, a poza niemi 8 jeszcze sił inspekcyjnych, podinspektorek lub asystentek inspekcji. Liczba ta nie wystarcza na wykonanie tego, co inspektorki pracy wykonać powinny.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#SDaszyńskaGolińska">We Francji np. przy ankiecie nad chałupnictwem, która specjalnie dotyczyła pracy w konfekcji, okazało się, że na 300 kilkadziesiąt tysięcy zarobkujących było około 70 kilka procent chałupniczek. U nas będzie podobnie, ale tam było to względem pobudzającym do ustalenia urzędu inspektorek pracy, których obecnie jest już 19 i które za specjalny swój obowiązek uważają opiekę nad przemysłami, zatrudniającemi kobiety i dzieci. Mówię o tem dlatego, że sądziłabym, że jeżeli nie w tym roku, to w przyszłym, powinno ministerstwo wstawić kredyty na nowe stanowiska inspektorek pracy, które tak niezmiernie potrzebne są dla dozorowania tych wszystkich przemysłów, w których przeważają kobiety i młodociani.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#SDaszyńskaGolińska">Odpowiedni wniosek pozwolę sobie postawić i sądzę, że może nawet w tym roku z tych 10 podobno wakujących etatów dałoby się już zamianować bodaj 2 inspektorki pracy. Jestem tu zgodna z moją koleżanką sejmową p. Waśniewską, która jednak przy swoich wywodach nie doznała należytego poparcia w komisji sejmowej. Może Senat zechce łaskawie wziąć wniosek mój pod uwagę.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SPant">Zaraz chcę dalej oświetlić, jak ja to myślałem. Powiedziałem, że Polska nie jest jeszcze państwem już skończonem wewnątrz. Na zewnątrz zgadzam się zupełnie z p. Marszałkiem, ale Państwo jeszcze wewnątrz musi walczyć i musi się tworzyć.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SPant">Krytykując więc obecne stosunki, musimy to oczywiście uwzględnić, a już dziś na zasadzie dotychczasowych doświadczeń możemy sobie postawić pytanie. czy droga, po której Polska dotychczas szła, jest właściwa, czy prowadzi do wspomnianego celu, to jest do praworządności, do normalizacji stosunków, do stworzenia zdrowego, silnego zdolnego do życia organizmu, w którym wszystkie jednostki czują się dobrze i są szczęśliwe. Według mojego zdania odpowiedź musi być przecząca.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SPant">Ponieważ mówię tu o budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ograniczę się w moich wywodach tylko do lego resortu. Gdy ustąpił b. minister spraw wewnętrznych gen. Składkowski, przeważna część naszego społeczeństwa odetchnęła swobodnie. Byłoby oczywiście wdzięcznym tematem omawianie tu sposobu rządzenia p. ministra Składkowskiego, my jednak uznajemy zasadę — „de mortuis nil nisi bene”, a ponieważ o b. ministrze p. Składkowskim nic dobrego powiedzieć nie możemy, więc pomijamy działalność jego milczeniem. Ale nie wierzymy leż, aby ze zmianą osób polepszyły się stosunki, zło bowiem nie leży u nas w osobach, lecz w systemie, i ten system od czasu istnienia Rzeczypospolitej Polskiej pozostał zawsze i ciągle ten sam. Przed majem 1926 r. mniejszości narodowe były prawie wyłącznie jedynemi ofiarami tego systemu, a po maju 1926 r.</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Nastąpiło równouprawnienie. Inny głos: To jest bardzo wesołe, niech Pan mówi dalej.), liczba tych, którzy doznawać muszą dobrodziejstw tego systemu, znacznie się powiększyła. Tutaj w tej Wysokiej Izbie na prawej stronie i na lewej i w centrum siedzą także towarzysze naszej niedoli.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SPant">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#komentarz">I z tego punktu widzenia oczywiście położenie mniejszości narodowych w Polsce polepszyło się, ale jedynie przez powiększenie liczby towarzyszy naszej niedoli, choć w rzeczywistości nasze położenie zostało to samo, albo nawet jest gorsze.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#SPant">(Wesołość na ławach B. B.)</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#komentarz">Jesteście zadowoleni, Panowie z B. B.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SPant">(S. Perzyński: Z takiej mowy musimy się cieszyć.)*</u>
- <u xml:id="u-6.9" who="#SPant">Należy także do osobliwości tego systemu to, że właściwe zadania, do których Państwo i jego władze, jego organa są powołane, pozostają w zaniedbaniu, natomiast Państwo obarcza się sprawami nienaglącemi, lub nieleżącemi w zakresie jego zadań, albo wprost sprzecznemi z jego właściwemi obowiązkami. Buduje się dach, nie troszcząc o fundament. Do tych słów nie trzeba dalszego komentarza, aby wskazywać na to, co w danym systemie nie wytrzymuje krytyki.</u>
- <u xml:id="u-6.10" who="#SPant">Porządek w państwie każdem zależy w przeważnej części od sprawnego funkcjonowania aparatu urzędniczego. Kilku mówców tej Wysokiej Izby ze wszystkich stronnictw, nawet ze stronnictw polskich zaznaczało, że aparat ten nie odpowiada stawianym mu wymaganiom. Możemy to tylko potwierdzić. Wina leży przedewszystkiem nie w braku wykwalifikowanych urzędników, bo jest dosyć dobrych i zdolnych urzędników w Polsce, ale przedewszystkiem w tem, że przy wyborze i ustalaniu urzędników decydującą rolę odgrywa nie zdolność urzędnika, ale jego przynależność do partii, do tego lub owego związku, czy znajomość jakiegoś dygnitarza, rzekome albo rzeczywiste, ale przeważnie tylko rzekome zasługi, przedewszystkiem zaś przynależność narodowa. Płaszczykiem patriotyzmu wszystko u nas można zakryć. Ludzie zasad, ludzie prostego i uczciwego charakteru, ludzie dobrej woli i czystych zamiarów rzadko kiedy zostają uwzględnieni. A jeżeli już zostają w kilku wypadkach uwzględnieni, to nie mogą sprawować swych obowiązków według swego sumienia, według prawa i ustaw, lecz jedynie według woli swoich przełożonych, według woli miarodajnych partii, znajdujących się u steru. Innemi słowy, urzędnik powinien urzędować tylko ze względu na znany art. 116. który jeszcze ciągle istnieje.</u>
- <u xml:id="u-6.11" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Już nie istnieje.)</u>
- <u xml:id="u-6.12" who="#SPant">Jeszcze istnieje, my czekamy już kilka lat, żeby ta ustawa i ten artykuł zostały usunięte, ale nie doczekaliśmy się tego. Ten art. 116, na którego zasadzie jeszcze ciągle duża część urzędników może być wydalana bez powodu, był i jest największem nieszczęściem nie tylko dla urzędników, ale i dla Państwa samego.</u>
- <u xml:id="u-6.13" who="#komentarz">(S. Lempke: Już jest zniesiony.)</u>
- <u xml:id="u-6.14" who="#SPant">Tylko na papierze go niema, w rzeczywistości rzeczywistej istnieje. Jeżeliby ten paragraf nie istniał...</u>
- <u xml:id="u-6.15" who="#komentarz">(S. Lempke: Po co Pan Senator o nieistniejących rzeczach mówi?)</u>
- <u xml:id="u-6.16" who="#SPant">To są rzeczy bardzo ważne, bo od aparatu urzędniczego zależy w przeważnej części dobro obywateli i dobro całego Państwa i dlatego o tem mówię. Gdyby nie było tego artykułu, gdyby urzędnik nie mógł zostać usunięty bez podania powodów, trzebaby było kierować się należytą ostrożnością już przy przyjmowaniu urzędników. Z czasem powstałby stały i zdrowy stan urzędniczy, a wywołany artykułem 116 wśród aparatu urzędniczego element niestały, niepewny, zmienny i chwiejny znikłby bezpowrotnie. Decydować o przyjęciu urzędnika państwowego winny jego zdolności umysłowe, a także jego wartości moralne, a nie warunek, czy urzędnik potrafi być posłuszny, czy potrafi działać na rozkaz, czy potrafi wydawać rozporządzenia i urzędować w myśl wypowiedzianej woli albo niewypowiedzianej myśli swego przełożonego, bo jest to szczególną osobliwością w naszem Państwie, osobliwością naszej administracji, że urzędnik może i musi nawet wbrew ustawie, wbrew prawu i wyższym rozporządzeniom urzędować, jeżeli t. zw. wyższe interesy, przeważnie interesy narodowe, tego wymagają.</u>
- <u xml:id="u-6.17" who="#komentarz">(Głos: Słusznie, interesy narodowe są najwyżej.)</u>
- <u xml:id="u-6.18" who="#SPant">Dobrze, dziękuję Panom, że do tego przyznaliście się, to są Wasze najwyższe interesy, a prawo, sprawiedliwość, równość obywateli to są tylko hasła na zewnątrz.</u>
- <u xml:id="u-6.19" who="#komentarz">(S. Perzyński: Salus rei publice suprema leks esto.)</u>
- <u xml:id="u-6.20" who="#SPant">Ale na czem polega salus rei publice? Mnie się zdaje, że ja muszę dać kiedyś Polakom lekcję, na czem polega salus rei publice, rzeczywisty salus, a nie urojony.</u>
- <u xml:id="u-6.21" who="#SPant">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-6.22" who="#SPant">Przywołuję Pana do porządku. To jest polski Senat i tu nikt nie może dawać Polakom lekcji.</u>
- <u xml:id="u-6.23" who="#SPant">S. Pant:</u>
- <u xml:id="u-6.24" who="#SPant">Dobrze, jeżeli p. Marszałek powiada, że nie, to nie. — Cel uświęca środki — jest zasadą naszej administracji, a w walce przeciwko mniejszościom każdy środek jest dobry.</u>
- <u xml:id="u-6.25" who="#SPant">Następną przyczyną tego, że aparat administracyjny nie funkcjonuje tak, jakby należało oczekiwać, jest przeciążenie, polegające na wykonywaniu zadań, które nie powinny wchodzić w zakres działania państwa praworządnego. Zwłaszcza Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i podlegające mu urzędy są zbytnio zaabsorbowane organizacją i prowadzeniem walki z mniejszościami. Oczywiście Ministerstwo Spraw Wewnętrznych znajduje w tem pomoc i poparcie ze strony innych władz: skarbowych, szkolnych, rolniczych i t. d., ale kierują tą walką bezsprzecznie władze administracyjne. Ile czasu i ile siły traci się daremnie w tej walce, daremnie, Wysoki Senacie, bo walkę przeciw mniejszościom narodowym Państwo przegrać musi.</u>
- <u xml:id="u-6.26" who="#komentarz">(Głos: Tej walki wcale niema.)</u>
- <u xml:id="u-6.27" who="#SPant">Nie wiem, ile mniejszości narodowych istnieje w Polsce... (Wielka wrzawa, protesty. Głos: Co to znaczy? Jakie państwo prowadzi walkę? Co to znaczy? Inny głos: To było 25 lat temu, jak Września, jak wywłaszczenie. Pan jest nauczycielem dzieci wrześnieńskich, ale Września już minęła i my nie jesteśmy już dziećmi wrześnieńskiemi. Inny głos: To jest coś niesłychanego. Przerywania.)*</u>
- <u xml:id="u-6.28" who="#SPant">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-6.29" who="#SPant">Przywołuję Pana Senatora do porządku i proszę o zwracanie uwagi na swoje słowa. Proszę pamiętać, że to polski Senat.</u>
- <u xml:id="u-6.30" who="#SPant">S. Pant:</u>
- <u xml:id="u-6.31" who="#SPant">Tu mogę powiedzieć to, co my wszyscy czujemy.</u>
- <u xml:id="u-6.32" who="#komentarz">(Głosy: Kto wszyscy?)</u>
- <u xml:id="u-6.33" who="#SPant">My, mniejszości narodowe. Nie wiem czy w Polsce istnieje 30, albo 40 proc. mniejszości, jak pewien uczony polski... (Głos: 50%. Inny głos: 130%. Dla Pana wszystko jedno.) Ale 30% mniejszości jest zawsze silniejsze od 70%. jeżeli po stronie mniejszości jest prawo i sprawiedliwość. Nie decyduje i decydować nie będzie liczba, tylko wartości moralne. Zwłaszcza teraz w obliczu smutnego i niebezpiecznego położenia gospodarczego sfery prawdziwie patriotycznie czujące powinny zdać sobie z tego sprawę, czy nie byłby już czas zlikwidować walkę przeciw mniejszościom, (S. Kozicki: Której niema.) dając mniejszościom narodowym to, co im się należy wedle prawa i sprawiedliwości, dając im to, co jest zagwarantowane przez Konstytucję i traktaty międzynarodowe, przyznając im przedewszystkiem, Panowie, prawo do życia. Tego prawa do życia nie mamy.</u>
- <u xml:id="u-6.34" who="#komentarz">(Oklaski na lawach mniejszości.)</u>
- <u xml:id="u-6.35" who="#SPant">Mówił tu wczoraj zastępca ludności żydowskiej, mówili tutaj Ukraińcy — wszyscy jesteśmy w tern zgodni, jestem przekonany, wszyscy tutaj, że tego prawa nam nie chcą dać.</u>
- <u xml:id="u-6.36" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Macie większe prawa w Polsce, niż mniejszość polska w Niemczech.)</u>
- <u xml:id="u-6.37" who="#SPant">Panowie z partii opozycyjnych doznaliście w przeciągu 4 lat...</u>
- <u xml:id="u-6.38" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
- <u xml:id="u-6.39" who="#SPant">Ja mówię teraz do Panów z opozycji, którzy przez 4 lata na swojej własnej skórze mogli doznać to, jak się czują ci, których się uciska, którzy się bronić muszą przeciw brutalnej sile, przeciw temu systemowi.</u>
- <u xml:id="u-6.40" who="#komentarz">(S. Perzyński: Proszę nie mówić ogólnikami, proszę przytoczyć fakty.)</u>
- <u xml:id="u-6.41" who="#SPant">Walczymy dziś wszyscy — partie polskie...</u>
- <u xml:id="u-6.42" who="#komentarz">(Głos: Bez dowcipów.)</u>
- <u xml:id="u-6.43" who="#SPant">i mniejszości narodowe walczą dzisiaj wspólnie. Jeżeli nadejdzie taki czas, że wy, Panowie z opozycji, będziecie mieli decydujący wpływ na losy nasze, nie zapominajcie wtedy o tych doświadczeniach, które teraz robicie, nie stosujcie wtedy do nas tych metod, któremi obecnie was się zwalcza, jak wyście to robili wtedy, kiedy władza znajdowała się jeszcze w waszych rękach. Najbardziej zaciętą walkę przeciw mniejszościom narodowym prowadzi się w województwie Śląskiem, pod kierownictwem czcigodnego p. wojewody Grażyńskiego, mimo konwencji genewskiej i mimo oświadczeń, złożonych 15 maja 1922 roku, przez ówczesnego Naczelnika Państwa p. Józefa Piłsudskiego. Oświadczenia pana Piłsudskiego brzmią</u>
- <u xml:id="u-6.44" who="#SPant">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-6.45" who="#SPant">Panie Senatorze, niema — „pana” Piłsudskiego, jest Józef Piłsudski, albo Marszałek Piłsudski, jeżeli się mówi w Polsce o tej postaci historycznego znaczenia.</u>
- <u xml:id="u-6.46" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-6.47" who="#SPant">S. Pant:</u>
- <u xml:id="u-6.48" who="#SPant">Powiedziałem: przez byłego Naczelnika Państwa p. Józefa Piłsudskiego, mnie się zdaje, że żyjemy w republice, Rzeczypospolitej, nie? A obywatele wszyscy są równi.</u>
- <u xml:id="u-6.49" who="#komentarz">(Głos: Pan rewolucję zrobi.)</u>
- <u xml:id="u-6.50" who="#SPant">Oświadczenia te brzmią, jak następuje: — „Zaznajomiwszy się z powyższą konwencją, uznaliśmy ją i uznajemy za słuszną zarówno w całości, jak i w każdem z zawartych w niej postanowień i oświadczamy, że jest przyjęta, ratyfikowana i zatwierdzona i przyrzekamy, że będzie ściśle stosowana”.</u>
- <u xml:id="u-6.51" who="#SPant">Wiemy, jak oceniać należy takie oświadczenia i przyrzeczenia. W myśl Konstytucji województwu śląskiemu przysługuje prawo autonomii i to prawo zostało pogwałcone rozwiązaniem Sejmu Śląskiego dnia 12 lutego 1929 r., gdyż w myśl Konstytucji, nowe wybory powinny były nastąpić w przeciągu 75 dni po rozwiązaniu Sejmu. Nowy Rząd ma</u>
- <u xml:id="u-6.52" who="#komentarz">zamiar(S. Roman: Czy Śląsk się od Itego przewrócił do góry nogami? Różne głosy.) Pan może mówić jeszcze z tej trybuny Nowy Rząd ma zamiar naprawić tę krzywdę. Koniecznem jest jednak, ażeby rząd nareszcie określił wyraźnie, niedwuznacznie swoje stanowisko co do autonomii województwa śląskiego, gdyż mam wrażenie, jakoby miarodajne czynniki bały się dotrzymać w swoim czasie przed plebiscytem złożonego przyrzeczenia i jakby szukały środków i dróg do możliwie daleko idącego ograniczenia praw samorządu.</u>
- <u xml:id="u-6.53" who="#SPant">(Głos: Czy uchylono autonomię Śląska?)* Jeżeli dotychczas jeszcze nie załatwiono tak bardzo poważnej ustawy o wewnętrznym ustroju województwa śląskiego, to winien temu przedewszystkim rząd centralny, który powinien wziąć inicjatywę w swoje ręce i rozstrzygnąć sprawę w interesie odbudowy gospodarczej i załagodzenia stosunków w województwie śląskiem.</u>
- <u xml:id="u-6.54" who="#SPant">Teraz jeszcze kilka słów o Genewie, jako odpowiedź na wczorajsze wywody p. Ministra Reform Rolnych/ Wysoki Senacie, mamy prawo zwracać się do Genewy. Polska podpisała traktat o mniejszościach i konwencję genewską, a podpisując ten traktat, przyznała nam to prawo udawania się o pomoc i obronę do instancyj międzynarodowych w razie naruszenia praw, zagwarantowanych nam traktatami międzynarodowemu</u>
- <u xml:id="u-6.55" who="#komentarz">(S. Roman: A zwracajcie się!)</u>
- <u xml:id="u-6.56" who="#SPant">Droga nasza do Genewy, jak już powiedział mój kolega szanowny p. senator Hasbach, prowadzi przez Warszawę (S. Lempke: Przez Berlin), tak że Warszawa nie ma zrozumienia dla naszych słusznych pretensyj, to nie nasza wina.</u>
- <u xml:id="u-6.57" who="#komentarz">(S. Bramowska: Czy to myśmy doprowadzili do sprawy Jakubowskiego.)</u>
- <u xml:id="u-6.58" who="#SPant">Może pani senatorka zechce głośniej mówić, bo ja nie słyszę. Możemy iść do Genewy, to jest nasze prawo i nie rozumiem, jak ktoś może to nasze prawo kwestionować, ale nasza droga idzie przez Warszawę. Jeżeli Warszawa nie ma zrozumienia, to nie nasza wina. Materiału dla naszych skarg w Genewie dostarczają nam urzędy polskie. Dajcie nam nasze prawa, a będziemy szczęśliwi, że nie potrzebujemy zwracać się do Genewy lub do Ligi Narodów, (Głos: Krzywda im się dzieje.) ale zniszczyć się nie damy.</u>
- <u xml:id="u-6.59" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości. S. Roman: Ale dobrze wyglądają ci męczennicy.)</u>
- <u xml:id="u-6.60" who="#SPant">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-6.61" who="#SPant">Głos ma s. ks. Brandys.</u>
- <u xml:id="u-6.62" who="#SPant">S. ks. Brandys:</u>
- <u xml:id="u-6.63" who="#SPant">W wywody poprzedniego mówcy nie będę się głęboko wdawał, o ile one dotyczą zarzutów, które uczynił całej Polsce, bo sądzę, że w pierwszym rzędzie obowiązany reagować na te zarzuty jest Rząd, którego niestety, tutaj niema.</u>
- <u xml:id="u-6.64" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-6.65" who="#SPant">Rząd ma pierwszy obowiązek bronić Polski przed zaczepkami. Ale jeżeli p. przedmówca wspomniał o Śląsku, o krzywdach, które się mają dziać na Górnym Śląsku narodowości niemieckiej, to stanowczo tym wywodom sprzeciwić się muszę. Panie Senatorze, Pan wie, że Niemcy na Górnym Śląsku mają swoje szkoły elementarne, państwowe i prywatne, mają nawet średnie szkoły, mają wolność słowa, nikt ich nie krępuje tak, jak się Polaków krępuje zagranicą. Macie wolność i równouprawnienie na Śląsku, o prześladowaniu Niemców na Górnym Śląsku niema mowy i stanowczo sprzeciwić się muszę takim zarzutom, 'które Pan nam uczynił, co do Górnego Śląska.</u>
- <u xml:id="u-6.66" who="#komentarz">(Głos: Oni to mówią dla Genewy, to jest ta droga przez Warszawę do Genewy.)</u>
- <u xml:id="u-6.67" who="#SPant">Najpierw chciałbym w imieniu klubu, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, podziękować p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, za okólnik, który wydał w sprawie pornografii. Jeśli to sprawa, która mój klub bardzo obchodzi, wnieśliśmy nawet w tej sprawie interpelację i wyrażamy życzenie, aby rozporządzenie to zostało sumiennie wykonane, aby walczono ze wszystkich sił przeciw temu nieszczęściu ludności.</u>
- <u xml:id="u-6.68" who="#SPant">A teraz chcę przejść chociaż pokrótce do stosunków na Górnym Śląsku. Gdy w zeszłym roku z tego miejsca przemawiałem w sprawie górnośląskiej, to na moje życzenia i życzenia ludu górnośląskiego ówczesny p. minister nie reagował, and nawet nie odpowiedział. Wszystko zostało tak, jak było. I dziś jesteśmy w tem samem położeniu. Nie masz Sejmu, naruszona jest nasza autonomia.</u>
- <u xml:id="u-6.69" who="#SPant">Wysoki Senacie! Za największe nieszczęście uważam rozbicie narodu naszego na dwa obozy, które się tak strasznie zwalczają. Walka między obozem t. zw. prorządowym, a drugim zwanym antyrządowym, przypomina nam walki nasze plebiscytowe, kiedy u nas ojciec z synem, brat z bratem toczyli walki z powodu swych orientacyj. Dlatego walka tych obozów u nas na Górnym Śląsku znalazła tak podatny grunt. Obrazów tej walki mogę przytoczyć bardzo dużo. Wspomnę tylko, co następuje.</u>
- <u xml:id="u-6.70" who="#SPant">Gmach województwa i Sejmu Śląskiego, uchwalony przez Sejm Śląski, został w zeszłym roku ukończony; trzeba było przystąpić do poświęcenia go. Zaprosił więc p. wojewoda na tę uroczystość pp. ministrów, nawet p. Prezydenta. W tej ceremonii, która odbyła się bardzo uroczyście, brało udział wojsko, policja, organizacje półwojskowe, ale ludu nie było. Przemawiali: Ks. biskup, p. wojewoda i urzędnik budowniczy, wszyscy nie - górnoślązacy, ale nie był zaproszony ani nasz wódz, który Górny Śląsk do Macierzy Polskiej przyprowadził, ani marszałek Sejmu Śląskiego, p. Wolny, który podług prawa urzędować powinien do ukonstytuowania się następnego Sejmu.</u>
- <u xml:id="u-6.71" who="#SPant">Drugi podobny obraz...</u>
- <u xml:id="u-6.72" who="#komentarz">(S. Bramowska przerywa)</u>
- <u xml:id="u-6.73" who="#SPant">Ja się z Panią kłócić nie będę. Pani powinna ze mną bronić praw ludu górnośląskiego. Ja mam obowiązek krytykować stosunki na Górnym Śląsku, które są ubolewania godne. Mnie, który walczę już od 30 lat za Polskę i który posłem polskim jestem od 23 lat, nikt nie ma prawa zarzucić, że to nie patriotycznie.</u>
- <u xml:id="u-6.74" who="#SPant">Obóz narodowy uchwalił święcić 10 pamiątkę pierwszego powstania, tego powstania, dla którego Górny Śląsk tak strasznie ucierpiał!'. Tę myśl pochwycił p. wojewoda, którego podczas pierwszego powstania na Górnym Śląsku jeszcze nie było, i znowu urządził wielki festyn, na który zaprosił p. Prezydenta i pp. ministrów. Na festyn zaprosił organizacje półwojskowe i towarzystwa jemu przychylne, zawezwał policję i straż pożarną nawet z Zagłębia Dąbrowskiego, zawezwał lud ze Śląska Cieszyńskiego, którego powstanie nasze nic nie dotyczyło. Tymczasem ten lud, który powstanie urządził, święcił osobno pamiątkę powstania przez nabożeństwo w kościele i pochód na Plac Wolności, gdzie urządził piękną manifestację. Pochód po mieście nie mógł się odbyć, gdyż w ostatniej chwili to zakazano. Czy takie stosunki, to rozbicie narodu, przyczynią się do wzmocnienia patriotyzmu?</u>
- <u xml:id="u-6.75" who="#komentarz">(S. Roman: Kto to sprowadza?)</u>
- <u xml:id="u-6.76" who="#SPant">To sprowadza p. wojewoda, który nie rozumie ludności naszej, on prowadzi walkę z naszym obozem, a mianowicie z o. Korfantym, którego zwalcza ze wszystkich sił i na wszelkie sposoby. W obronie jego występuję i będę to czynił, póki on stać będzie na gruncie państwowości polskiej i walczyć będzie o praworządność i bronić Górnego Śląska.</u>
- <u xml:id="u-6.77" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Niech Pan go broni przed Niemcami, ale nie przed nami.)</u>
- <u xml:id="u-6.78" who="#SPant">Trzeci obraz. Cieszyliśmy się, że dekret prasowy przestał istnieć, a tu naraz w dwa czy trzy dni później widzimy znowu gazetę naszą — „Polonię” z dwiema wielkiemi białemi plamami, bo dwa artykuły zostały skonfiskowane, jeden artykuł, omawiający smutne stosunki Polaków na Śląsku Opolskim, przez który to artykuł p. wojewoda miał się czuć obrażony, a drugi artykuł był skonfiskowany z powodu krytyki orędzia inspektora szkolnego p. Kłapy, który wydał orędzie co do święcenia 19 marca. Z powodu tych dwóch artykułów była konfiskata i to na podstawie prawa pruskiego z r. 1874, pod którem to prawem myśmy talk dużo w Prusiech cierpieli i dla którego tak wielu dziennikarzy polskich do więzienia wędrowało i kary płaciło, przez który to paragraf wolność słowa polskiego była krępowana, Teraz na podstawie tego prawa, konfiskuje się gazetę polską.</u>
- <u xml:id="u-6.79" who="#komentarz">(S. Roman: Bo polski dekret prasowy parlament zniósł, Panowieście znieśli)</u>
- <u xml:id="u-6.80" who="#SPant">Ale w takim razie nie używajcie środków pruskich przeciw nam, przeciw obozowi narodowemu!</u>
- <u xml:id="u-6.81" who="#SPant">Niechaj te obrazki wystarczą, bo ilustrują dobrze stosunki, na Górnym Śląsku istniejące.</u>
- <u xml:id="u-6.82" who="#SPant">Wysoki Senacie, sprawa autonomii śląskiej i oprawa Sejmu leży nam bardzo na sercu. Stoimy na tern stanowisku, że dopóki stosunki w Polsce są takie, jakie są, a ustawodawstwo socjalne w Polsce nie jest tak rozwinięte i korzystne dla ludu jak na Śląsku, autonomię, jako dobre prawo nasze, utrzymać trzeba. To oświadczyłem już dwa razy w tej Wysokiej Izbie.</u>
- <u xml:id="u-6.83" who="#SPant">W tej sprawie wysłał Związek Śląskich Akademików, do którego należy więcej niż 90% inteligencji górnośląskiej, delegację, składającą się z poważnych działaczy górnośląskich, do ówczesnego p. Ministra Spraw Wewnętrznych, żeby przedstawić sprawę i wyprosić rozpisanie nowych wyborów, Ówczesny minister zaczął od zarzutów i powiedział im, że panowie na Śląsku macie wszyscy na sumieniu szereg pociągnięć antypaństwowych. To powiedział minister starym działaczom polskim na Górnym Śląsku, którzy cierpieli prześladowania i którzy Górny Śląsk do Polski przecież przyprowadzili. To jest chyba horendalna obraza. Ale wreszcie powiedział, że wybory do Sejmu Śląskiego odbędą się i to w jesieni. Minęła jesień i zima, teraz mamy już początek wiosny, a o wyborach na Śląsku ledwie coś słychać. Czytaliśmy coś w gazetach, ale urzędowego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, ani w Dzienniku Ustaw Województwa Śląskiego jeszcze niema. Czy będą wybory i kiedy będą, tego nie wiem, ale już się zaczęła agitacja, którą prowadzi obóz sanacyjny i p. wojewoda. Z tego wnoszę, że jednak wybory się odbędą.</u>
- <u xml:id="u-6.84" who="#SPant">Uchwalona została ustawa o czystości wyborów. Autorytet Państwa wymaga, aby władze szczególnie pod względem wyborów były sprawiedliwe i obiektywne i przestrzegały tej ustawy. Dlatego zwracam się do Rządu z prośbą o poczynienie odpowfiednich kroków, aby wybory mogły się odbyć spokojnie, i nareszcie u nas nastały lepsze stosunki. My do obecnego p. wojewody zaufania nie mamy, gdyż jego polityka lud rozbija, a nie łączy. Jeżeli gdzie, to Polskę budować trzeba na Górnym Śląsku. Niech Rząd centralny pośle na Górny Śląsk męża poważnego, który rozumną polityką lud do siebie przyciągnie. Będzie to na pożytek nie tylko Górnego Śląska, ale całego naszego Państwa Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-6.85" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-6.86" who="#SPant">Marszalek:</u>
- <u xml:id="u-6.87" who="#SPant">Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
- <u xml:id="u-6.88" who="#SPant">S. Kłuszyńska:</u>
- <u xml:id="u-6.89" who="#SPant">Wysoki Senacie! Kiedy z końcem grudnia ub. roku powstał nowy rząd, przynajmniej w pewnej części nowy, pokładano nadzieję, że jednak coś zmieni się i jakiś nowy duch, przynajmniej na pewnych odcinkach ożywi Rząd.</u>
- <u xml:id="u-6.90" who="#komentarz">(S. Koerner: Zjawił się Duch, ale znikł.)</u>
- <u xml:id="u-6.91" who="#SPant">Niech P. Senator poczeka, już wrócił.</u>
- <u xml:id="u-6.92" who="#SPant">Specjalnie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest z natury rzeczy tym barometrem, który wskazuje, jakie są nastroje w Państwie, jakie są nastroje w Rządzie Barometr ma to do siebie, że raz wskazuje na pogodę, raz na deszcz, raz na burzę, raz na zmianę.</u>
- <u xml:id="u-6.93" who="#komentarz">(S. Roman: Stoi w miejscu.)</u>
- <u xml:id="u-6.94" who="#SPant">Istotnie barometr Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w pewnym momencie może stanął na zmianie, ale bardzo krótko stał na niej. Kiedy p. Minister przemawiał w Sejmie, słyszałam potem przemówienia posłów, patrzyli: młody człowiek; byli tacy, którzy błogosławili jego poczynania, słyszałam jak mówili, że może Panu się poszczęści, skoro Pan przyszedł do tego ministerstwa. A właściwie nic się nie zmieniło. Sen. Koerner powiedział o p. Duchu: p. Duch uleciał i powrócił, jest w ministerstwie. Byłoby dobrze, żeby było mniej duchów, któreby w tem ministerstwie straszyły. byłoby lepiej dla ministerstwa i dla Polski, obiektywnie rzecz biorąc.</u>
- <u xml:id="u-6.95" who="#komentarz">(Głos: Nie mogą duchy straszyć, bo tam jest policja.)</u>
- <u xml:id="u-6.96" who="#SPant">Tej policji nie wszyscy się boją, niektórzy się boją ale są tacy, którzy nie boją się wcale.</u>
- <u xml:id="u-6.97" who="#komentarz">(Głos: Mniejszości się boją.)</u>
- <u xml:id="u-6.98" who="#SPant">Proszę Wysokiej Izby, poszedł p. Jaroszewicz. No, trudno, żeby wrócił p. Jaroszewicz. To nawet w obecnych stosunkach i przy obecnej konfiguracji politycznej jest niemożliwe. Ten jeden, zdaje się, poszedł przynajmniej na najbliższą przyszłość bezpowrotnie. Co się stanie potem, nie będę przesądzała. Ale najistotniejsze jest to, że w ministerstwie został p. Wiceminister, to jest kwiatuszek, który na tej niwie pięknie się rozwija. Został p. Pieracki, a jeżeli został, to wszystko zostało po dawnemu, są tylko drobne zmiany w dekoracji. Dlatego najlepiej te rzeczy, specjalnie, kiedy się mówi o Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, nazywać po imieniu. Proszę Panów, zmilitaryzowano Ministerstwo za poprzedniego ministra, 10 czynnych oficerów odkomenderowano z Ministerstwa: Spraw Wojskowych do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych postawiono na kierowniczych stanowiskach i oni są dziś kierownikami bardzo wielu działów. Zapomniano o jednej rzeczy, że realnym czynnikiem w społeczeństwie, jest nastrój ludzi, nienoszących mundury, bo tych jest więcej od tych, którzy mundury noszą.</u>
- <u xml:id="u-6.99" who="#SPant">Nie można zmilitaryzować całego społeczeństwa. A w Polsce jest ta tendencja, skoro jest w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, to wypływa ona nazewnątrz w formie bezwzględnie niewskazanej i niesłychanie dla całości sprawy szkodliwej. Możnaby sobie zadać pytanie i właściwie odrazu na to jest odpowiedź, że nie skończyły się piękne czasy Składkowskiego, które on sam pięknie określił wyrazem soczystym — „bycze czasy”.</u>
- <u xml:id="u-6.100" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-6.101" who="#SPant">To było bardzo piękne, estetyczne wyrażenie.</u>
- <u xml:id="u-6.102" who="#komentarz">(Głos: Skąd to Pani wzięła?)</u>
- <u xml:id="u-6.103" who="#SPant">Od czasu do czasu czytam sobie gazetę sanacyjną, od czasu do czasu zdarza się to.</u>
- <u xml:id="u-6.104" who="#komentarz">(Głos: W gazetach jest dużo bajek, których cytować z tej trybuny nie trzeba.)</u>
- <u xml:id="u-6.105" who="#SPant">W gazecie, którą czytałam, jeżeli Pan mówi, że są bajki, to przyjmuję to do wiadomości, ale to było wyrażenie p. Składkowskiego, którego przypuszczam, że się nie zaprze.</u>
- <u xml:id="u-6.106" who="#SPant">W ostatnich kilku tygodniach na stanowisko wojewody kieleckiego został odkomenderowany p. Paciorkowski, prawa rączka p. Świtalskiego, akurat do województwa robotniczego, do województwa, w którem takt wojewody odgrywa kolosalną rolę, do województwa, w którem w okresie tak ciężkiego kryzysu, jaki przeżywa klasa robotnicza, trzeba było przynajmniej poczekać z nominacją człowieka o tak zdecydowanej marce poetycznej. A w innem województwie — tak wspaniały wojewoda, jak p. Kirst — w województwie białostockiem.</u>
- <u xml:id="u-6.107" who="#komentarz">(S. Koerner: Ten się udał.)</u>
- <u xml:id="u-6.108" who="#SPant">Ten się udał, jak bardzo wielu się udało.</u>
- <u xml:id="u-6.109" who="#komentarz">(S. Poczętowski: Dlaczego on ma być taki zły, nic nie rozumiem.)</u>
- <u xml:id="u-6.110" who="#SPant">Pianie Senatorze, że Pan nie wie, że Pan mnie nie rozumie, to jest w porządku, to jest proste i naturalnie, że mnie Pan nie rozumie.</u>
- <u xml:id="u-6.111" who="#komentarz">(S. Roman: Ale wojewoda Kirst wcale nie był taki zły.)</u>
- <u xml:id="u-6.112" who="#SPant">P. Lamot, p. Grażyński, o którym tu mówił przedstawiciel Chrześcijańskiej Demokracji...</u>
- <u xml:id="u-6.113" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: A przedstawicielka ludu co mówiła?)</u>
- <u xml:id="u-6.114" who="#SPant">Niech Pan nie gra na żadnych przedstawicielkach ludu.</u>
- <u xml:id="u-6.115" who="#komentarz">(Wesołość. Głos: Dlaczego?)</u>
- <u xml:id="u-6.116" who="#SPant">To był frazes tylko.</u>
- <u xml:id="u-6.117" who="#komentarz">(S. Perzyński: Ale monopolu na lud nie macie, to jeszcze nie opatentowane.)</u>
- <u xml:id="u-6.118" who="#SPant">Otóż tacy wojewodowie to są przecież wojewodowie walki, ale to nie są wojewodowie odpowiedni to nie jest wojewoda, który ma administrować województwem, częścią kraju. Przecież to są ludzie, którzy wszystko czynią, aby szkodzić sprawie, a nie pomagają i nie pacyfikują stosunków i jeżeli p. Minister nie mógł czy nie chciał zmienić tej administracji tej największej, najistotniejszej bolączki, to jaka różnica, czy p. Minister nazywa się tak, czy inaczej. Wojewoda, który jest człowiekiem bojowym, jest szkodnikiem w najszerszemi tego słowa znaczeniu, szkodnikiem społecznym, szkodnikiem sprawy, szkodnikiem idei państwowej w najszerszem tego słowa znaczeniu i tacy wojewodowie nie powinni pozostać ani jednej chwili na swoich stanowiskach. Takich wojewodów należy usuwać.</u>
- <u xml:id="u-6.119" who="#komentarz">(Głos: Wojewoda nie powinien być ślamazarny.)</u>
- <u xml:id="u-6.120" who="#SPant">Wysoki Senacie, rozumiem doskonale, że jest rzeczą trudną, na jednym odcinku likwidowanie tego regime'u, zwłaszcza, gdy na wszystkich innych odcinkach ten system jeszcze trwa, ale w każdym razie usiłowania w tym kierunku powinny być, żeby społeczeństwo przynajmniej widziało dobrą wolę. Tymczasem p. Minister wcale się nie oderwał od ,,grupy pułkowników”, zresztą, gdyby się oderwał, pewnie już nie byłby ministrem, i to jest najlepszym dowodem, że pułkownicy jeszcze mają i pod tym względem dużo do powiedzenia.</u>
- <u xml:id="u-6.121" who="#komentarz">(Przerywania. Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-6.122" who="#SPant">To Was cieszy, ale będziecie gorzko płakać i głowę popiołem będziecie posypywali, ale wtedy będzie już za późno, kiedy Wy oprzytomniejecie. Pan to bierze na wesoło, bo Panu się dobrze powodzi, ale całe społeczeństwo do tych spraw inaczej się ustosunkowuje niż Pan, zupełnie inaczej. Panu jest dobrze na wesoło brać te sprawy., ale, co reszta społeczeństwa o tern myśli, przekorna się Pan o tern bardzo niedługo.</u>
- <u xml:id="u-6.123" who="#komentarz">(Głos: Czy to proroctwo?)</u>
- <u xml:id="u-6.124" who="#SPant">Wysoki Senacie, całe społeczeństwie, a śmiem twierdzić, wśród niego także duża część tych, którzy należą do sanacji, ale nie mają odwagi powiedzieć prawdy, po kątach, między sobą to powiadają: a czort bierz te stosunki, nie można już wytrzymać, ale wstydzą się i krępują to głośno wypowiedzieć.</u>
- <u xml:id="u-6.125" who="#komentarz">(Głos: Kto to podsłuchiwał, świetnie podsłuchane.)</u>
- <u xml:id="u-6.126" who="#SPant">Tak jest, tak sprawa wygląda. Koleguję z kilkoma panami z sanacji już kilka lat i muszę stwierdzić, że między nimi są ludzie poważni, którzy jako głęboką obrazę odczuwają, gdy pierwszy lepszy z brzegu ich ośmiesza, ale nie mają odwagi sami zerwać z tern, ale i wstydzą się tego, co się dzieje pod płaszczykiem sanacji. A całe społeczeństwo woła o spokój. Społeczeństwo chcę, aby w Polsce nareszcie zapanował spokój, żeby nastąpiła pacyfikacja, aby ustała podjazdowa walka, która w tej chwili się toczy, i ono myśli o tych zagadnieniach, które ciążą w tej chwili jak chmura gradowa nad społeczeństwem, o tych wielkich trudnościach gospodarczych i ciężarach, pod któremi Polska upada. Czy może jeszcze pod tym względem Panowie łudzicie się i będziecie mówić o radości życia, o radosnej twórczości.</u>
- <u xml:id="u-6.127" who="#komentarz">(Przerywania. Różne okrzyki. Głos: Uginamy się pod ciężarem, ale nie upadamy. (S. Roman: Ja właśnie o tern mówiłem, że w Senacie nie mówi się o tych problemach gospodarczych, ani o zaradzeniu im, ale narzeka się wciąż.)</u>
- <u xml:id="u-6.128" who="#SPant">Nie pozwalacie mówić, boście zakrzyczeli Polskę frazesem, nie daliście mówić o tern, co najistotniejsze, co jest kwestią życia i śmierci całego społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-6.129" who="#SPant">Trzeba stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że administracja, która jest powołana do organizowania, dezorganizuje życie.</u>
- <u xml:id="u-6.130" who="#SPant">Wojewoda, czy starosta, który się staje agentem do zbierania prenumeratorów dla pisma,</u>
- <u xml:id="u-6.131" who="#komentarz">(S. Poczętowski: Już agentem?)</u>
- <u xml:id="u-6.132" who="#SPant">każę, chodzi, zbiera ogłoszenia, prenumeratę i t. d. Jak może wysoki urzędnik państwowy poniżać autorytet swego stanowiska do tego, ażeby wydawać okólniki z poleceniami, ażeby prenumerowano takie czy inne pismo? To jest poniżej godności tak wysokiego urzędnika państwowego, to jest poniżej godności najniższego urzędnika nawet, a nie tylko wojewody. W Sejmie sto przykładów przytaczano, że były takie wypadki, między innemi w województwie pomorskiem, że wojewodowie i starostowie dopuszczali się takich czynów.</u>
- <u xml:id="u-6.133" who="#SPant">Jedną rzecz chcę podnieść, bo uważam to sobie wprost za obowiązek sumienia. Tak, bezsprzecznie Polska powstała z wielkiej ofiary tysięcy ludzi. Na ten temat nie będziemy dyskutować. Powstała z ofiary, wprost bezgranicznej, ale proszę Panów, pewna grupa ludzi za te ofiary wielkie, bezsprzecznie wielkie — każę sobie teraz poprostu płacić. Powiadają: my walczyliśmy o Polskę, nam się należy. A co mają powiedzieć dziesiątki tysięcy robotników, ludzi pracy, którzy walczyli o Polskę nie rok, nie dwa, nie cztery, tylko 10, 20, 30 lat w strasznym znoju, w najstraszniejszym trudzie, w nieustannem niebezpieczeństwie. Nawet na myśl im nic przychodzi, żeby przyjść i powiedzieć: płaćcie nam za to, myśmy cierpieli za Polskę. Oni uważają to za rzecz tak prostą, tak naturalną, iż nawet czuliby się dotknięci, gdyby im powiedzieć, że otrzymają zapłatę za to, że za Polskę walczyli i dla Polski poświęcili szczęście rodzinne, osobiste i t. d.</u>
- <u xml:id="u-6.134" who="#SPant">Przy referacie Prezydjum Rady Ministrów dowiedziałam się, że 4000 orderów dano w Polsce w jednym roku. To dotyczy tego radosnego okresu tworzenia, w poprzednich latach bowiem było tych orderów mniej. Ale i poprzednio były. Jeżeli weźmiemy za 10 lat tylko, że 2000 ludzi rocznie dostało dery, to ogółem odznaczono 20.000 ludzi sławnych, zasłużonych. A gdzie są rezultaty wielkich zasług tych ludzi, którzy dostali te wszystkie ordery? Gdzie one są, jaki jest rezultat tych wielkich odznaczeń?</u>
- <u xml:id="u-6.135" who="#komentarz">(Głos: To jest problem, zagadnienie.)</u>
- <u xml:id="u-6.136" who="#SPant">Tamtym orderów nikt nie daje, oni o nie nic zabiegają, oni ich nie potrzebują, ale w każdym razie, jeżeli ktoś ma prawo, i tytuł mówić o zasługach, to ci, którzy dziesiątki lat trwali na swem stanowisku, walczyli i dali ofiary najwyższe, jakie dać można sprawie.</u>
- <u xml:id="u-6.137" who="#komentarz">(Głos: Myśleliśmy, że Pani będzie mówiła o zagadnieniu socjalnem, a nie o orderach.)</u>
- <u xml:id="u-6.138" who="#SPant">Co Pan myślał, to mnie nie obowiązuje. Jeszcze jeden szczegół.</u>
- <u xml:id="u-6.139" who="#komentarz">(Głos: Rzeczywiście — szczegół.)</u>
- <u xml:id="u-6.140" who="#SPant">Jeżeli weźmiemy sytuację gospodarczą, to czyż nie jest najwyższem bohaterstwem tych milionów ludzi, —- oficjalna liczba mówi o prawie 3 milionach ludzi bez pracy,— którzy z wielkim spokojem znoszą sytuację, w jakiej żyją, którzy znoszą ją nie tydzień, nie dwa, tylko cierpią całe miesiące, bez pracy, bez chleba, bez możności zaspokojenia swoich najistotniejszych potrzeb. Czyż może być większe bohaterstwie), jak takie — nic jednostki, ale zbiorowej masy ludzi? Nie słyszałam, aby gdziekolwiek bądź były jakieś rozruchy, czy ataki ludzi, którzy żyją w tej sytuacji, w jakiej się teraz znaleźli.</u>
- <u xml:id="u-6.141" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-6.142" who="#SPant">Zły ustrój finansowy, Senatorko.)</u>
- <u xml:id="u-6.143" who="#SPant">Tymczasem jesteśmy świadkami bardzo ciekawego objawu: najbardziej dotknięta część społeczeństwa w tej sytuacji zachowuje spokój, a duch przewrotu siedzi akurat w pułkownikach. Chodzą i ciągle grożą, ciągle niepokoją społeczeństwo, ciągle mącą kadź państwową. Czy to jest z korzyścią dla Państwa? Tamci zachowują spokój, zachowują powagę, a jak się zachowują ci, którzy naprawdę nie mają najmniejszego powodu skarżyć się, ażeby w Polsce było im źle i ażeby Polska nie odniosła się do nich tak, jak w najśmielszych snach nie przychodziło im do głowy?</u>
- <u xml:id="u-6.144" who="#SPant">Proszę Panów, nie będę się bawić w słowa. W dyskusji tutaj przy poprzednich resortach mówiono: niema w Polsce dyktatury, jest tylko autorytet. Proszę Panów, tego autorytetu nie wystarczyło na prawdziwą dyktaturę, a jest go stanowczo za dużo na republikańskie stosunki, na jedyne stosunki możliwe w rzeczypospolitej. Wysoki Senacie, we Francji sytuacja jest tego rodzaju, że tam izba krzyczy, obala ministrów i t. d. i wszystko jest w porządku. Skarb francuski jest coraz większy, Francja pieniędzy ma jak lodu, nie wie, co z temi pieniędzmi ma robić. A u nas? U nas nie krzyczą Izby, tylko krzyczą i tupią ministrowie i Polska ma pusty skarb. Taka jest różnica między Francją a Polską.</u>
- <u xml:id="u-6.145" who="#SPant">Proszę Panów, zdaje mi się, że byłoby rzeczą pierwszorzędnej wagi, ażeby u nas wreszcie nastąpiły europejskie stosunki, ażebyśmy wyszli z tej ciasnej ulicy, w jaką wpędziła nas sanacja, ażebyśmy wreszcie znaleźli się na szerokich torach, aby Państwo mogło żyć tak, jak żyć powinno, jeżeli chcę dotrzymać kroku w wielkim wyścigu, jaki się dokoła nas odbywa.</u>
- <u xml:id="u-6.146" who="#SPant">To, co na całym świecie jest powodem do usprawnienia administracji, to w Polsce jest powodem do lęku. Czytałam w preliminarzu budżetowym, czytałam w sprawozdaniu, ile to panowie wojewodowie i starostowie odbywają podróży. Odbyli 200 podróży, 600 podróży i t. d. Gdy czytałam te cyfry, to zastanawiałam się, ile też oni zamętu narobili w Państwie, jeżeli tyle razy jeździli do województw, do starostw, do miasteczek, wsi i osad, ile też zamieszania musieli ci ludzie narobić i ile przynieść szkody sprawie, bo przecież nie jadą jako przedstawiciele administracji, tylko w ogromnej większości, jako przedstawiciele stronnictwa, jako przedstawiciele Bloku Bezpartyjnego. Wprawdzie jeden z przedstawicieli Bloku w Sejmie, nie pamiętam który, powiedział, że oni sobie tego wcale nie życzą, żeby administracja w ich imieniu i dla nich pracowała. Panowie, czembyście byli, gdyby ta administracja Wam nie pomagała, coby z Was było, gdzie byłyby te wpływy, stanowiska, znaczenie, gdyby każdy wojewoda nie był najniższym sługą obozu Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem?</u>
- <u xml:id="u-6.147" who="#SPant">Wysoki Senacie, czy p. Minister jest w stanie, czy ma dość siły, czy będzie chciał i czy będzie mógł tym panom wskazać, jak powinni urzędować? Złożą sobie sowiet i wyślą telegram do p. ministra Skladkowskiego z wyrazami głębokiego bólu i żalu najstraszliwszego, że odszedł i t. d. i t. d. To są sprawy, o których trzeba mówić, gdyż jest wysokim nietaktem, żeby urzędnicy żegnali telegramami, adresami i t. d. ministra, który w tych warunkach odszedł ze swojego urzędu. Czy to powinno być?</u>
- <u xml:id="u-6.148" who="#komentarz">(Głos: To jest zupełnie naturalne.)</u>
- <u xml:id="u-6.149" who="#SPant">Nie, to nie powinno być i gdyby ci ludzie byli wyzwoleni z więzów, w jakich tkwią, toby tego nie robili, to najlepszy dowód, jak wygląda administracja, do czego daje się używać, jak spełnia i jak pojmuje swoje zadania.</u>
- <u xml:id="u-6.150" who="#SPant">Proszę Panów, oczywista rzecz, na ten temat możnaby mówić kilka godzin. To jest temat wogóle niewyczerpany, ponieważ cała sprawa, niesłychanie skomplikowana, niesłychanie trudna do rozwiązania, nie postępuje w tej chwili naprzód, lecz ciągle się zabagnia, a przecież społeczeństwo na to długo spokojnie patrzeć nie może. Wszyscy ludzie, którzy dziś mają władzę w Polsce, liczą na tę nieszczęsną cierpliwość i bierność społeczeństwa i mówią: my ich tak zmaglujemy, my ich tak zmęczymy, tak zgnębimy i zdusimy, że nie będą mieli poprostu siły, aby na jakikolwiek odruch się zdobyć. Gdyby nawet tak rzeczywiście było, że społeczeństwo zmęczone, wyczerpane straszną sytuacją ekonomiczną, na chwilę przycichłoby, gdyby tak było — ale tak nie jest — to przebudzenie z tego chwilowego uśpienia byłoby najniebezpieczniejsze, jak tylko sobie można wyobrazić. Jest lepiej i rozumniej, jeżeli społeczeństwo idzie etapami rozwoju; jakimi powinno iść, na tern polega wielka mądrość stanu, alby pozwolić społeczeństwu rozwijać się normalną drogą. I dlatego, jeżeli mówię o resorcie Min. Spr. Wewnętrznych, jest rzeczą niesłychanie ważną, aby posłowie i senatorowie, oraz ludzie, którzy zdają sobie sprawę z sytuacji, tej prawdzie spojrzeli z całą odwagą w oczy, ażeby umieli i mieli odwagę powiedzieć, że jest źle, że żądają zmian. Chodzi jednak o daleko idące zmiany, ale nie takie, jakie się w tej chwili -odbywają: to jest markowanie, że się cokolwiek robi w tych urzędach, to jest markowanie, a nie istotna zmiana, nie istotna chęć przesunięcia tych spraw na zupełnie inne tory, na tory praworządności. To jest fundament, na którym rozwijać się muszą wszystkie społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-6.151" who="#komentarz">(S. Roman: Słusznie!)</u>
- <u xml:id="u-6.152" who="#SPant">A jeżeli Pan Minister nie jest w stanie nic zrobić, musi mieć odwagę to powiedzieć, nie tak, jak p. minister Niezabytowski, który teraz, kiedy przestał być ministrem, rozmawia ze mną na migi: Piani wie dobrze, tak jak i ja, Pani wie, co ja mogę.</u>
- <u xml:id="u-6.153" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-6.154" who="#SPant">Takie rozmówki, Panie Ministrze, nie przynoszą zaszczytu ministrowi. Lepiej powiedzieć otwarcie: jestem ministrem Marszałka Piłsudskiego i nie jestem w stanie nic zrobić. Sprawa byłaby załatwiona. Jeżeli ktoś nie ma odwagi powiedzieć, że jest ministrem Marszałka Piłsudskiego, a mówi: jestem rządem, odpowiedzialnym rządem, a po trzech latach powiada, że właściwie nic nie możemy, to nie jest — że użyję wyrazu, który nie jest właściwie trafny, nie odpowiada temu, co chcę powiedzieć, bo znam dużo mężczyzn, którzy postępują jak tchórze, — to nie jest po męsku. Tacy ludzie na odpowiedzialnych stanowiskach stać nie powinni.</u>
- <u xml:id="u-6.155" who="#SPant">Zdaje mi się, Wysoki Senacie, że byłoby rzeczą pierwszorzędnej doniosłości, ażeby w chwili niesłychanie ciężkiej, przełomowej, przecież my idziemy nie ku lepszym czasom, tylko ku gorszym...</u>
- <u xml:id="u-6.156" who="#komentarz">(Głos: Skąd Pani wie?)</u>
- <u xml:id="u-6.157" who="#SPant">Bo ja nie patrzę przez różowe okulary, tak jak Pan. Pan jest szczęśliwym człowiekiem. Jestem optymistką, nie pesymistką, wierzę w twórcze siły narodu i społeczeństwa, ale w tej chwili, kiedy rozgrywa się sprawa takiej doniosłości, jak przetrwanie ciężkiego okresu, nie jestem w stanie określić tego, co się dziś dzieje, inaczej, jak tylko słowami największego potępienia; a z drugiej strony — słowami przestrogi, ażeby zejść z drogi nieprawości i rozpocząć w Polsce życie na drodze praworządności, na tem, co jest fundamentem naszego istnienia.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. ks. Kasprzyk.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Ossowski.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#Marszalek">S. Ossowski</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">Wysoka Izbo Senatorska! Wobec Komisji Budżetowej miałem sposobność wskazania na to, jak szkodliwy wpływ wywierały władze administracyjne na sądownictwo, a mianowicie na skład sądów powszechnych. Niestety, dzięki uległości byłego ministra spraw wewnętrznych, osiągnęły swój cel, ale z tym skutkiem, że zaufanie do sądów zostało podkopane.</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#Marszalek">Ówczesny minister Spraw Wewnętrznych albo patrzał pobłażliwie na to, albo wogóle nie interesował się tem, co się działo. Chcielibyśmy nie tylko wierzyć, ale widzieć obecnie, że podobnie lekkomyślne i wysoce szkodliwe dla Państwa igraszki władzy administracyjnej, jakie w ostatnim czasie...</u>
- <u xml:id="u-7.4" who="#Marszalek">Marszałek (dzwoni):</u>
- <u xml:id="u-7.5" who="#Marszalek">Przepraszam, Panie Senatorze, nie wolno ubliżać nikomu, a tem bardziej nieobecnemu ministrowi.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SksKasprzyk">Proszę Szanownych Panów Senatorów! Zabierając głos przy Ministerstwie Pracy, nie mogę powstrzymać się, aby paru słów wspomnienia nie poświęcić mojemu poprzednikowi na tej trybunie, który przez 7 lat przemawiał z tej trybuny. Był to ś. p. mój przyjaciel, nieodżałowany ks. Albrecht, prałat i senator, który całe życie swoje poświęcił światu pracy. I Łódź dotąd czci swego patrona, czego dowodem wspaniały dom, jego imieniu poświęcony.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SksKasprzyk">Jeżeli dziś referent 2 godziny przemawiał zanim wyczerpał swój materiał i nawet został niejako przywołany do porządku przez p. Marszałka, to jąłbym to złożył tylko na karb tego, że praca jest dziś, można powiedzieć, tem największem zagadnieniem i, że kto ukochał pracę, przystępuje do tego zagadnienia z pewnego rodzaju nabożeństwem.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SksKasprzyk">Wspominam 100 lat walki o prawa dla pracy. Niedawno miałem w ręku przemówienie lorda Byrona, młodego lorda, który mając 21 lat wszedł do izby lordów, kiedy się rozpoczęła pierwsza walka między przemysłowcami a robotnikami tkackimi i wygłosił wspaniałe przemówienie w obronie praw robotników. Warto byłoby to przemówienie przetłumaczyć i wydać.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SksKasprzyk">Przypominam, że praca wywalczyła swe prawa i stała się benjaminkiem. I oto oglądamy fakt, że w roku 1919 osobny traktat poświęcono w Wersalu pracy, oglądamy fakt, że nasi przedstawiciele jadą w tym samym roku do Waszyngtonu, na pierwszą międzynarodową konferencję. Dziś oglądamy pałac wspaniały Biura Pracy w Genewie, a we wszystkich krajach, nie wyłączając Polski, ustawodawstwo socjalne obmyślano pieczołowicie i troskliwie. Jeżeli tak jest, to jedno mię dzisiaj uderza. Prawda, nareszcie praca stała się benjaminkiem, ale tak się z nią dzieje, jak z benjaminkiem Jakuba patriarchy, Józefem. Sprawił mu ojciec piękną suknię, to już drażniło starszych braci: „po co taka suknia? A kiedy zaczął opowiadać, że mu się śni, że będzie panował i że będą mu się kłaniali, to nie mogli bracia starsi wytrzymać i sprzedali go kupcom madjanickim. Proszę Panów Senatorów, dzisiaj oglądam z pewnego rodzaju lękiem jeden objaw społeczny: nie to, bym dziś jeszcze potępiał, że jest głoszona walka i nienawiść społeczna, toby mię jeszcze nie przerażało, przez to przejdziemy, ale mnie dzisiaj więcej przeraża inny objaw społeczny, pewnego rodzaju, jakby obojętność dla spraw społecznych wśród pewnych warstw. Jest jakaś twardość. Mówi się, za daleko poszliśmy, za daleko zaszliśmy w tem ustawodawstwie — nawet tu w Polsce to się powtarza. Pamiętam, jak przed kilku laty ks. Wójcicki w Genewie odbierał gratulacje, że Polska dała tak dobrze rozbudowane ustawodawstwo społeczne. Iluż to ludzi wówczas w rozmowie ze mną mówiło: „Nie mieli mu za co gratulować, toż to największe nieszczęście”. Proszę Panów Senatorów, jakże często się trafia takie podkpiwanie i strojenie żartów z rzeczy, które nie zasługują na to.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SksKasprzyk">Opowiem Panom taką anegdotkę, jak to dowcipkuje się np. z 8 godzinnego dnia pracy. Mianowicie niedawno temu: „Księżniczka Mafalda”, parowiec włoski poszedł na dno. Znajdowało się na tym parowcu trzech pasażerów: Anglik, Francuz, Austriak, wszyscy sportowcy, dobrze pływający, rzucili się odrazu w morze. Było 9 godzin do lądu od miejsca zatonięcia. Przedewszystkiem chodziło o to, ażeby dobić do brzegu. Z początku wszyscy płynęli razem, ale powoli sportowiec Anglik wysforował się i pierwszy wyszedł na brzeg, za chwilę wyszedł Francuz. A gdzie jest Austriak? pyta Anglik Francuza. A to inna rzecz — odpowiada Francuz — on przestrzega 8 godzinnego dnia pracy — 8 godzin płynął, potem przestał pracować. Oczywiście ze wszystkiego można żartować i ze wszystkiego można podkpiwać. Parę słów rzucę na temat 8-godzinnego dnia pracy. Któż nie przyzna, że skrócony czas pracy wyszedł tylko na zdrowie narodu. Myśmy rozbudowali dzisiaj szkolnictwo, będziemy o tem mówili przy Ministerstwie Oświecenia, dajemy dzisiaj uniwersytety ludowe na zapadłych wsiach — 7-klasowe szkoły mam na myśli — ale potem nie chcemy, aby pracownik wychowany w „uniwersytecie ludowym miał czas korzystać z tych dóbr kultury.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#SksKasprzyk">Proszę Panów, my, jeżeli chodzi o bezrobotnych, to sobie rzucamy tak lekko zarzuty, „a nie chcę się im pracować. My się godzimy chyba z tem, że chociaż referent mówił, że dziś powinniśmy odpocząć już z ustawodawstwem społecznem i konsumować powoli to wszystko, to pozwolę sobie powiedzieć: dobrze! konsumujmy to rozbudowane ustawodawstwo społeczne, ale pod jednym warunkiem: jeżeli jeszcze otrzymamy ubezpieczenia na starość, od inwalidztwa, które jest niezbędne i konieczne.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SksKasprzyk">I tu wołam o pośpiech, bo zadługo się cała rzecz przygotowuje i odwleka. Przecież trzeba raz wreszcie z tą rzeczą wyjść i projekt przedstawić, Wiem, że nie jest to rzeczą łatwą, wiem dobrze, że to wymaga dużo studiów, przygotowań. Ale, gdy rozbudowaliśmy nasze ustawodawstwo społeczne, to musimy koniecznie i tę rzecz skończyć, musimy ją zrobić. Jednego bym pragnął, a mianowicie, by wreszcie rządy pomajowe ruszyły z miejsca, to znaczy, ażeby nie tylko z ustawodawstwem społecznem, ale i z innemi ustawami szły naprzód, a nie hamowały. Bo u nas trzeba przyznać, że właśnie z tej strony hamuje się, czy weźmiemy ustawodawstwo samorządowe, czy inne — jest hamowane. Trzeba iść naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SksKasprzyk">Jeżeli jestem przy tej sprawie, to muszę dotknąć sprawy kas chorych. Przed chwilą senatorka Kłuszyńska powiedziała: Przecie ksiądz będzie nas bronił.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: My się obronimy.)</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#SksKasprzyk">Ja wiem, że się będziecie bronić, bo jesteście oblężeni. Oblężenie bardzo ciężkie, do tego stopnia, że grozi odcięciem wody! A to najgorsze, gdy woda zostanie odcięta, jak zawsze przy oblężeniach. Póki była woda, broniono się, gdy woda została odcięta, to już kapitulacja. Czy już jest ta chwila, nie wiem. Jakie jest nasze zdanie chrześcijańsko-społecznych w tej sprawie, którąbym nazwał „nową polityką kasowo-chorobową” w Polsce, która się rozpoczęła przed 11-tu miesiącami? Proszę Panów, naszem zdaniem, polityka musi być inna. Nie zgodzimy się na to, że rozpoczęto sanację kas chorych pod hasłem politycznem, a właściwie rozgrywki partyjnej dwóch obozów. My domagamy się prawdziwej sanacji — uzdrowienia kas chorych.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#SksKasprzyk">Ale nie widać, aby wprowadzono w kasach chorych sanację prawdziwą i to mam właśnie p. Ministrowi za złe. My jesteśmy za nowelizacją ustawy o kasach chorych. Szczerze przyznam, jestem zwolennikiem decentralizacji kas chorych, nie olbrzymich kas chorych, które obejmują przeszło 100.000 członków, bo takie kasy chorych wydają mi się podobne do jakiegoś potwora, który własne dzieci pożera.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#SksKasprzyk">Trzeba przystąpić wreszcie do nowelizacji ustawy o kasach chorych i do reorganizacji kas, bo inaczej wszystko na darmo. Są dziś komisarze w kasach — może być, że w piątek nastąpi zmiana i znowu będzie generalne wymiatanie komisarzy, tego nie wiem, bo to jeszcze wszystko tajemnica. Może tak być, może nie być. Ale czy to rozwiąże sprawę? Po kilku miesiącach znowu komisarze wrócą, jeżeli nie nastąpi reorganizacja ustawy o kasach chorych i zostanie po staremu. Ale mimochodem powiem: u nas tyle spraw się hamuje, a są tacy, którzy ciągle wpatrują się w „słońce — symbol”, o którym się dziś w Polsce tyle mówi. To nie dobrze, jeżeli kto zanadto wpatruje się w słońce, to niebezpieczne, a nadto cóż z tego? Pożyczanem światłem żyć nie można, bo miesiąc dnia nie daje. I dlatego, Panowie, jabym wołał, by Panowie, dziś będący przy rządzie, inaczej postępowali. — Przypominam sobie w roku 1927, kiedy p. Marszałek Piłsudski oddawał rządy w ręce pana Bartlowe, to wtedy uderzyła mnie w jego wynurzeniach jedna rzecz: „nie składajcie, mówił wszystkiego na mnie, sami także róbcie”. Niestety, u nas przyzwyczaili się składać wszystko na symbol, chodzi się i pyta się, kiedy zostanie rozwiązany parlament. Panowie, to nie prowadzi do niczego. Róbmy i idźmy naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#komentarz">(Głos: Słusznie!)</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#SksKasprzyk">Przechodzę do spraw Ministerstwa Pracy. Nie będę w szczegóły się zapuszczał — ale gdy rzecz o inspektoratach pracy i biurach pośrednictwa pracy, chcę być sprawiedliwy i powiem, że urzędnicy tak w centrali ministerstwa, jak i w inspekcjach pracy są ludźmi już doświadczonymi, zgranymi i pracują dobrze. Tam bym także jednak przestrzegał przed wprowadzaniem polityki. Była praktyka w organizacjach zawodowych, a mianowicie, jeżeli gdzieś była organizacja zawodowa robotnicza, to robotnicy godzili się na ściąganie przy wypłatach przez dyrekcję składki do organizacji. Teraz przyszedł zakaz. Proszę Panów, to wywołuje znowu rozmaite uczucia. Rozmawiałem z jednym z dyrektorów przedsiębiorstwa. Był w kłopocie, co robić, bo zwrócił się do niego inspektor pracy z groźbą, czemu jeszcze ściąga się te składki dla organizacji przez dyrekcję dlaczego to robi? „Ponieważ — odpowiedział — sam pan inspektor nakazał mi to przed kilku miesiącami”. Co było to było, dziś jest inny rząd. Nie trzeba tego robić. Do czego to prowadzi?</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#SksKasprzyk">Jeżeli chodzi o sądy pracy, to powiem tylko, że jesteśmy z nich zadowoleni, jedno tylko życzenie mamy: sądy pracy są dziś zawalone sprawami, trzeba powoli je rozbudowywać.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#SksKasprzyk">Bolączką naszą główną jest bezrobocie, o którem tutaj mówiono. Mówiono również o środkach zaradczych. Niema kraju, gdzieby nie było bezrobocia. Ale prawda, szkoda, że na sali niema p. Koernera, któryby się ucieszył, czytałem, że w Palestynie niema bezrobocia, prawie 2 miliony skrzyń pomarańczy wywieziono. Cieszę się bardzo z tego i widzę już długie szeregi pociągów, zmierzających przez Rumunię do Palestyny i piątą aliję szczęśliwie rozpoczętą.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#SksKasprzyk">Mówiono i mówi się dużo o nadużyciach, a mianowicie, że niesprawiedliwie pobierają zapomogi bezrobotni. Panowie! powiedzcie mi, gdzie na świecie jest taka instytucja, którejby nie nadużyto. Sądzę, że znowu tak wiele nadużyć niema. Mam prośbę tutaj tylko do panów z ministerstwa, by kiedy się zbliża sezonowe bezrobocie, powiększyć liczbę urzędników w Funduszu Bezrobocia, żeby można było prędzej bezrobotnych zarejestrować.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#SksKasprzyk">Z bezrobociem wiąże się kwestia, jak dać pracę. Przychodzi projekt p. ministra, szczęśliwie pomyślany, ażeby rzucić coś niecoś pieniędzy na budowę mieszkań. Myśl zdrowa, ale chodzi o wykonanie. Jest to właśnie bolączka, nic możemy sobie z tem dać rady. Zgadzam się ze zdaniem senatorki Daszyńskiej-Golińskiej i ze zdaniem ministra Matakiewicza, że trzeba robić. Bo my tylko ciągle „będziemy mówić” plany, plany i projekty. Byłem na Zjeździe miast w Poznaniu w 1927 r. i wówczas p. Moraczewski, Minister Robót Publicznych, powiedział, że już sprawa łatwo będzie rozwiązana, bo będzie normalizacja w budowie i wszystko będzie dobrze. Nie rozwiązało to problemu, a po roku przyszedł z projektem haraczu na lokatorów i znowu rzecz poplątał. Powiedział słusznie minister Matakiewicz, i zupełnie się nim zgadzam, chodzi o to, by robić, co się da; dać pieniądze także instytucjom społecznym, ale ostrożnie, żeby nie powtórzyły się rzeczy, o których mówił p. Minister Poczt i Telegrafów z biurami budownictwa przy poszczególnych ministerstwach. Trzeba być ostrożnym.</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#SksKasprzyk">O emigracji nie będę mówił, bo jest to wielki problem, trudny do rozwiązania. Senator Makarewicz ma przyjść tu z jakimś projektem, nie wiem czy będzie szczęśliwy. Widzę, że ten świat staje się coraz mniejszy. Słyszę i czytam, że nawet murzyni powiadają, że nie będą do siebie wpuszczać ludzi. Rzecz bardzo ciężka.</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#SksKasprzyk">Chcę parę słów powiedzieć o opiece społecznej. Państwo ma tu coraz większe obowiązki. Oczywiście Państwo ma środki skromne i wszystkiemu nie da rady. Ale jeżeli my dziś mamy tak piękne ustawodawstwo co do opieki społecznej, to jednak trzeba także wykonywać je, ale nie na rozkaz z góry, bo to się nie da. Np. tak się dzieje. Jest dziś już wprowadzony w życie, a między innemi najpierw w woj. krakowskiem, Międzykomunalny Związek Opieki Społecznej. Nałożono zgóry obowiązek, że każda gmina płaci 2% od rozchodów na rzecz Związku. I cóż się dzieje? Niepotrzebnie się drażni ludność. Naczelnik wydziału opieki społecznej dr. Macko zwołuje zjazd Związku, a na tym Zjeździe zgóry narzuca się prezesa. P. dr. Bobrowski, który dziś wstąpił do B. B. S., może być sympatycznym sanacji, to rzecz inna, ale przecież narzucać nie można i my nie pogodzimy się także u nas w Krakowie z temi metodami, jakie stosuje naczelnik Wydziału Opieki Społecznej w Województwie p. Macko. Według ustawy o opiece społecznej, wprowadzamy w gminach instytucje „opiekunów społecznych”, niestety widzę już, jak np. senator Rolle po głowie się drapie, bo wie, że środki miasta są bardzo skromne i na teraz ci opiekunowie społeczni nie będą mogli spełniać swojego zadania, bo miasta bardzo zubożały i nie wiadomo, czy nie będą nawet na licytację wystawione. Ponieważ nie mają tego koniecznego funduszu, więc ci opiekunowie społeczni zrobiliby dobrze, gdyby weszli w ściślejszy kontakt z poszczególnemi instytucjami dobroczynnemi. Jest w kraju dosyć instytucyj dobroczynnych, których źródło tkwi w nigdy nie wysychającem miłosierdziu chrześcijańskiem. Te instytucje powinny się cieszyć poparciem i życzliwą opieką ze strony Ministerstwa Pracy i chętnie stwierdzam, że ta opieka jest, ale chcę przestrzec przed zbytnią biurokracją. Na Boga, tylko w tej opiece społecznej biurokracji jak najmniej, ale cóż powiedzieć, gdy przepisy wykonawcze do dekretu p. Prezydenta o kontroli instytucyj dobroczynnych idą tak daleko, że żąda się prowadzenia książkowości, prowadzenia kilkunastu czy kilkudziesięciu książek. Taka mała instytucja będzie musiała trzymać osobne biuro i kilku pracowników i nie podoła temu wszystkiemu.</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#SksKasprzyk">Te rzeczy zostały już wprawdzie w Ministerstwie omówione i może będzie dobrze, jeżeli nie będę się wracał do tej sprawy, ale mam jedną prośbę. Dziś są wielkie potrzeby instytucyj i zakładów dobroczynnych i opiekuńczych i znajdują się te instytucje w wielkiej potrzebie, zgodzą się przeto Panowie, p. Minister i jego urzędnicy na jedną rzecz a mianowicie, na zdanie stare, „bis dat, qui cito dat”, to jest, że jeżeli się ma dać, to dać dzisiaj, nie czekać do jutra. Są dobroczynne instytucje, zakłady opiekuńczo nad młodzieżą, na które chciałbym zwrócić uwagę, gdy jestem przy głosie, a mianowicie zakład wychowawczy w Pawlikowicach. P. Minister był w Krakowie, widział tamtejsze zakłady opiekuńcze nad młodzieżą i cieszył się z ich rozbudowy. Niechże im udzieli poparcia.</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwa.)</u>
+ <u xml:id="u-7.22" who="#SksKasprzyk">Kończę, ażeby nie przeciągać i zastosować się do życzenia naszego czcigodnego Marszałka. Klub chrześcijańsko-społeczny głosuje za budżetem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej w zrozumieniu wartości warstw pracujących w życiu narodu, zwracając uwagę na konieczność dopełnienia ustawodawstwa społecznego przez ubezpieczenia na starość. Nie pochwalamy metod dzisiejszych prowadzenia kas chorych przez komisarzy i chcemy reorganizacji kas chorych, ale w porachunki partyjne się nie mieszamy.</u>
+ <u xml:id="u-7.23" who="#SksKasprzyk">W szkołach Forda, które wychowują młodych robotników do pracy zawodowej, młodzież robotnicza codziennie otrzymuje takie pytanie: „dajcie inną nazwę na Amerykę”. Powstają wszyscy i pada chóralna odpowiedź: chance! to jest: powodzenie, dobrobyt. Ci robotnicy mają manię tak zresztą, jak sam Ford, iść wyżej i wyżej, z robotnika na przodownika, na właściciela fermy i tak dalej. Nie zazdroszczę tym robotnikom, tego napięcia nerwów do ostateczności. Ta ciągła myśl, ten bodziec ciągły, ten okrzyk: Chance, powodzenie! Nie dziwię się, iż jeden ekonomista niemiecki, dr, Marks z Frankfurtu nazwał Forda pesymistą. Ten Ford, który daje 400 milionów dolarów na szkoły techniczne dla młodzieży, ten Ford boi się, jak dziecko. Czego boi się? Że Ameryka postrada hegemonię. Dlaczego to przytoczyłem? Gdyby tak nam w Senacie zadano pytanie: dajcie inną nazwę zamiast Polska! Nie wszyscy powstaliby i nie wszyscy jednogłośnie podaliby jakąś nazwę. I tu by się spełniły piękne słowa Anioła Ślązaka, który na Śląsku w 17 w. tak pięknie pisał i naszemu Adamowi wieszczowi tyle pięknych myśli podsunął, a miano wicie przytoczę te piękne słowa: „Ach, dass wir Menschen nikt wie die Waldvoegelein! Ein jeder seinen Ton mit Lust zusammenschrein”.</u>
+ <u xml:id="u-7.24" who="#SksKasprzyk">Jak te ptaszęta w lesie my dziś w Polsce, każdy swoją piosneczkę śpiewa. I jaka byłaby odpowiedź. Byłoby wielu takich, którzyby wstali i powiedzieli: Inna nazwa dla Polski: „Samowola”! I kto wie, czy po części nie mieliby racji. Ja boję się tego słowa. Ja nie chcę tej nazwy dla Polski, bo pamiętam słowa Goetego: „Willkür bleibt ewig verhasst den Güttern und Menschen”. Bogowie i ludzie zawsze nienawidzą samowoli. Jabym chciał, żebyśmy inną dali chórem odpowiedź, by inna padła chórem z serc całego narodu, ze wszystkich stanów i warstw nazwa. Nie „chance”, ale „Rzeczpospolita”, ojczyzna każdego i Wszystkich, Rzeczpospolita.</u>
+ <u xml:id="u-7.25" who="#SksKasprzyk">Proszę Panów, Amphion w starej Grecji buduje Teby i niesie opowieść, iż grał na lirze, a bloki kamienne same szły, toczyły się i układały zgodnie na biało - kamienne Teby. Oto co zdoła takt, harmonia, jak ciężary nawet uczyni lekkiemi, oto obraz służby społecznej, narodowej. Mimo nadciągających dziś chmur, daleki jestem od pesymizmu — przeciwnie z całą siłą i przekonaniem w tej chwili, kiedy mój głos również padnie za daniem budżetu Państwu, padnie także odpowiedź: Bo to moja Rzeczpospolita.</u>
+ <u xml:id="u-7.26" who="#SksKasprzyk">Pozwolę sobie zgłosić następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-7.27" who="#SksKasprzyk">„Senat wzywa Rząd, by poparł odpowiednią subwencją wykończenie zakładu wychowawczego w Pawlikowicach pod Wieliczką. Zakład ten przeznaczony jest dla opuszczonych chłopców”.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SOssowski">Ja nie mówię o ministrze. Wyrządzone szkody niełatwo będzie można naprawić, lecz naprawa nie będzie żadna, jeżeli nie zerwie się zupełnie z systemem administracyjnym, dotychczas u nas stosowanym. Od półtora roku, gdziekolwiek były zjazdy, zebrania, obchody z udziałem reprezentantów władz administracyjnych, słyszeliśmy z ich ust takie oto oświadczenia: Przybyłem na Pomorze, ażeby przeprowadzić ideologię obecnego Rządu. Mamy siłę i środki, ażeby przełamać wszelki opór, my, sanatorzy, a wy endecy, enperowcy i pepeesy. Ze zdumieniem słuchaliśmy takich słów, gdyż w społeczeństwie nie widzieliśmy nigdzie żadnego oporu. Były tylko różne przekonania, te są i zawsze będą. Niezliczone razy słyszeliśmy zarzuty antypaństwowości. Może p. Minister zechce zajrzeć do urzędowych referatów policyjnych i wojewódzkich z Pomorza, a znajdzie tam z pewnością potwierdzenie moich słów. Nawet na zebraniu takiej organizacji, jak Związek Obrony Kresów Zachodnich, z ust wojewody słyszeli właśnie ci, którzy w czasach przedwojennych walki o polskość ziem zachodnich stawali w pierwszych szeregach i za to ponosili kary ze strony władz pruskich, że używają jeszcze obecnie walki o polskość Pomorza, jako konika partyjnego. Zaiste oryginalna bardzo metoda zachęty do współpracy w obronie zagrożonej ziemi. Nie widzieliśmy jeszcze tak rozpasanego partyjnictwa, jakie właśnie rozwinęli ci, którzy u nas ogłosili bezwzględną walkę wszelkiemu partyjnictwu. Wypędza się, sit venia verbo, diabła partyjnego przez belzebuba partyjnika.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SOssowski">Z prokuratury, która winna być stróżem prawa, stróżem ustaw, a więc sprawiedliwości i równości wszystkich bez względu na przekonania, uczyniono służebnicę władzy wojewódzkiej. Szczegóły przytoczyłem na posiedzeniu Komisji Budżetowej. Dobrano się do sądownictwa w iście swoisty sposób. Kryterium dobroci albo kompromitacji sędziego stały się nawet rauty u wojewody, zależnie od tego, czy sędziego na raut zaprosił wojewoda czy nie zaprosił. Przeniesieni zostawali ci sędziowie, z których orzeczeń w sprawach prasowo-politycznych wojewoda nie był zadowolony, sam o ich przeniesienie zabiegał w Warszawie, a pomocni w tem byli usłużni prokuraturowie, koledzy sędziów. Jeden z najsłynniejszych prawników Francji powiedział: kto chcę mieć wpływy na sądy, ten chcę mieć ich wyroki. A wyraźniej jak na Pomorzu władze administracyjne nie mogły sięgnąć po wyroki sędziowskie. Szczegóły nawet z nazwiskami również wymieniłem w Komisji Budżetowej. Jeżeli w 'tak niewybredny sposób targnięto się na fundamenty Państwa — wszak tak nazywaliśmy dotąd zawsze wymiar sprawiedliwości i jego niezależność — to cóż dopiero mogło się dziać w samej administracji wojewódzkiej. Przed rokiem wprowadzono w przyśpieszonem tempie t. zw. kartoteki dla prześwietlenia każdego nie tylko społecznie pracującego, ale również dla prześwietlenia życia prywatnego każdego, kto w jakikolwiek bądź sposób robił coś na polu publicznem, a chociażby na polu dobroczynności. Zaczęto śledzić i kontrolować kroki nawet duchowieństwa polskiego, urzędników, a wreszcie i sędziów, za pomocą władz policyjnych. Gdy stąd w Sejmie powstał krzyk, niby zaniechano tego szpetnego procederu, ale cenzury pozostały.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SOssowski">Spędza się na zebrania jednego stronnictwa, jednej partii, urzędników wszelkich kategoryj w niektórych powiatach, zwłaszcza nauczycieli gimnazjalnych, których zmusza się chodzić nawet na zebrania stronnictw opozycyjnych i tam robić opozycję i w ten sposób są zmuszeni polemizować z rodzicami, których dzieci w gimnazjum uczą.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SOssowski">Starostowie nawołują i zachęcają do udziału w zebraniach politycznych jednej partii i sami na nie chodzą, biada tym urzędnikom, którzyby nie przychodzili na te zebrania, bo już nieobecność rzuca podejrzenie na ich prawomyślmiość. Doszło do tego, że urzędnicy, rozpoczynając rozmowę prywatną z osobami niezależnemi, czy to w urzędzie, czy w teatrze, czy w miejscu publicznem, czy to nawet w restauracji, czy na ulicy, naprzód rozglądają się naokoło, czy niema nikogo w bliskości, ktoby mógł usłyszeć jakieś słowo z tej rozmowy, albowiem w ostatnim półtora roku wyhodowano denuncjatorstwo polityczne do wprost groteskowych rozmiarów, tak że jeden drugiego się boi, kolega drży przed kolegą, urzędnik nie czuje się pewnym na swojem stanowisku i codziennie drży o siebie i o swoją rodzinę. Lecz to wszystko jeszcze nie wystarczyło, założono nowy dziennik partyjno-polityczny.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SOssowski">Wojewoda w gwiazdkowym numerze, sam się mianował jego ojcem chrzestnym, sam do niego pisywał polemiczne artykuły. Bardzo zdolny. Wszak jest fachowcem — dziennikarzem z czasów lubelskich, o czem w tych dniach nadmieniła — „Myśl Niepodległa”. A starostowie z polecenia wojewody musieli jeździć po powiatach i łapać udziałowców, abonentów i odsyłać pieniądze za abonament do Torunia. Znowu przyciśnięto i zaprzągnięto do tej roboty urzędników państwowych i tym razem i komunalnych, którzy zaledwie odsapnąwszy po składkach na fundusz dyspozycyjny, już znowu musieli zbierać składki na fundusz partyjno-prasowy. Kto nie przyłożył ręki, a raczej, kto nie dołożył złotych, stał się podejrzany. Dla nowozałożonego z inicjatywy wojewody dziennika posypały się częste i dobrze płatne ogłoszenia powiatowych kas oszczędności w tak olbrzymich, amerykańskich formatach, jakich dotąd na Pomorzu nie widziano w prasie. Na to idą pieniądze podatników komunalnych w czasie największej nędzy gospodarczej. Nic dziwnego, że skoro urzędnicy muszą się zajmować partyjnemi sprawami prasowemi, wiecowemi, nie mają dość czasu dla załatwienia spraw ludności, która zamiast jak dawniej tylko dwa, trzy tygodnie czekała, dziś często czekać musi parę miesięcy na załatwienie spraw w urzędzie.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SOssowski">Nie widzieliśmy nigdy przedtem tak daleko sięgającej demoralizacji urzędów, jak obecnie. Kto w niej nie bierze udziału, kto ją krytykuje, kto ją gani, jest antypaństwowcem. Niepoczytalną tę obelgę słyszała ludność pomorska w ostatnich czasach zbyt często z ust oficjalnych, wyraźnie, czasem tylko przez aluzje, a przecież ta ludność współpracuje czy to w sejmikach, czy w wydziałach powiatowych, radach miejskich, magistratach, ta ludność stara się o porządek w miastach i gminach, krząta się w największych wysiłkach o lepszy byt, nie tylko dla siebie, ale także i dla dobra Państwa, chętnie daje synów do wojska polskiego, sumiennie płaci podatki. Czegóż od tej ludności można jeszcze wymagać? Czy żeby więcej ulic przemianowywała, albo więcej świętowała, albo więcej pomników stawiała w tych ciężkich czasach, albo bezustannie stała na baczność?</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SOssowski">Oficjalnie zarzuca się pewnym kołom naszej ludności dzielnicowość. Są to te same koła, które stają w obronie sędziów Małopolan, — tych, którzy zżyli się z ludnością i ze stosunkami i stali się najlepszą podstawą i gwarancją dla zgodnej współpracy dla kraju, lecz właśnie najlepszych urzędników z innych dzielnic' obecnie usuwa się z Pomorza na gorsze stanowiska, natomiast, zwłaszcza w administracji, pozostają t. zw. niewzruszalni, których gdzie indziej nikt nie chcę mieć, ani widzieć, a zwłaszcza tam, skąd przyszli. Np. w urzędzie wojewódzkim urzęduje dziś jeszcze urzędnik od tylu a tylu lat, o którym wszyscy jego ziomkowie i to wyżsi urzędnicy głoszą, że był niejako złym duchem każdego wojewody pomorskiego, ale urzęduje już pod 4 wojewodami.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SOssowski">Wysoka Izbo, przedstawiłem t. zw. moralność naszej administracji w tern świetle, w jakim ją znam z własnego doświadczenia w województwie pomorskiem, ale to nie oznacza, jakoby moje zarzuty odnosiły się tylko do tego województwa. Niewątpliwie to wszystko, co przedstawiłem, jest typową działalnością naszej administracji i policji, szeroko scharakteryzowaną tak w Sejmie, jak i komisji Senatu. Nie tylko na Pomorzu zachodzą podobne wypadki. W tych dniach zastępca szefa bezpieczeństwa publicznego w urzędzie wojewódzkim w Poznaniu pozwolił sobie w nocy, o godzinie 2, w sali dworca poznańskiego porozrzucać po ziemi gazety narodowe, znajdujące się w kiosku — „Ruchu” i grozić urzędnikom — „Ruchu”, że wszyscy wylecą, jeżeli nie będą umieszczali gazet narodowych na tylnych szeregach, a pism prorządowych na froncie.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#komentarz">(Glos: Niesłychane.)</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SOssowski">Nawet policjantowi, który tego pana wezwał do uspokojenia się i nieawanturowania się, pan ten groził konsekwencjami.</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#komentarz">(Głos: Czy to robił po trzeźwemu?)</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#SOssowski">Naczelnik wydziału bezpieczeństwa wojewódzkiego w Poznaniu — bez trudu stwierdzą Panowie tożsamość.</u>
- <u xml:id="u-8.12" who="#komentarz">(Glos: Dostanie za to awans.)</u>
- <u xml:id="u-8.13" who="#SOssowski">Możliwe. Pierwotny ten człowiek do dzisiejszego dnia urzęduje i broni bezpieczeństwa publicznego w Poznaniu, Panie Ministrze. Dziwię się, że p. wojewoda poznański nie wstydzi się go i że p. Minister toleruje go nadal.</u>
- <u xml:id="u-8.14" who="#SOssowski">Jeżeli dokądkolwiek, to na ziemie zachodnie nigdy i pod żadnym pozorem nie powinno się przysyłać wojewody, który umie tylko rozbijać społeczeństwo i to tylko polskie. Mniej powinno chodzić o przekonania polityczne, a natomiast przedewszystkiem o osobistość, która będzie miała wolę, zdolności i autorytet dla skupienia całego społeczeństwa, bez różnicy przekonań, do wspólnej pracy. Najwyższy czas już skończyć z dotychczasowym systemem. Sprawy zaszły zadaleko, żeby wolno było o nich milczeć. System, dotąd stosowany, wyrządza Państwu nieobliczalne wprost szkody na Pomorzu, rozbija społeczeństwo, przez co uniemożliwia wszelki wspólny wysiłek dla obrony najżywotniejszych interesów Państwa na tej ziemi.</u>
- <u xml:id="u-8.15" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy.)</u>
- <u xml:id="u-8.16" who="#SOssowski">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-8.17" who="#SOssowski">Głos ma s. Decykiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Soroko.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#SDecykiewicz">Wysoki Senacie! Ilekroć Ukraińcy wytaczają oskarżenia o faktach samowoli władz administracyjnych. otrzymujemy od pp. ministrów, albo przedstawicieli Rządu dwa stereotypowe rodzaje odpowiedzi, zależnie od tego, w jaki sposób oskarżenie było sformułowane.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#SDecykiewicz">Jeżeli ograniczamy się do ogólnego podania faktów, to Rząd odpowiada, że faktów ogólnych nie może brać pod uwagę i żąda faktów konkretnych. Jeżeli jednak podajemy fakty konkretne, to w takim razie odpowiedź brzmi zwyczajnie tak, że poszczególnych faktów nie wolno uogólniać. Jest jeszcze trzecia możliwość, mianowicie brak wszelkiej odpowiedzi i muszę powiedzieć, że te wypadki są najczęstsze, bo na nasze interpelacje Rząd z reguły nie odpowiada.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#SDecykiewicz">Ta taktyka Rządu jest dla nas dowodem, że akty samowoli nie są czemś przypadkowem, za co odpowiedzialność ponosiłyby właściwie tylko niższe organa wykonawcze, natomiast, że te akty samowoli, należą do rekwizytów polityki Rządu wobec Ukraińców. Nie tylko Rząd zresztą lekceważy nasze oskarżenia, tak samo postępuje i społeczeństwo polskie, a polska prasa, zwłaszcza prowincjonalna, zbywa nasze skargi drwinami, zwykle nazywając te skargi ironicznie — „ruska krywda”. A przecież fakt, już tutaj podkreślany przez jednego z przedmówców, że od pewnego czasu już nie tylko obywatele drugiej i trzeciej klasy, ale także Polacy są zniewoleni wytaczać oskarżenia przeciwko samowoli władz administracyjnych, ten fakt powinien by wpłynąć na zmianę sądu o naszych oskarżeniach. Niestety, znowu okazuje się słuszność słów francuskiego myśliciela, że każdy człowiek ma dosyć zdrowia, żeby znieść migrenę drugiego.</u>
- <u xml:id="u-9.3" who="#SDecykiewicz">Trudno przewidzieć, jakie nieszczęścia spadłyby na Polskę, gdyby ten Rząd nagle zmienił dotychczasowy system policyjny, stosowany do Ukraińców, gdyby zaczął nas traktować życzliwie i sprawiedliwie, gdyby z Polski starał się zrobić drugą Szwajcarię, albo poszedł w ślady Anglii w stosunku do jej dominjów. Być może, że największe katastrofy spadłyby na Państwo Polskie, ale to jest pewne, że ten system, który jest dziś stosowany, nie doprowadzi do niczego dobrego. Ten system jest wielkim błędem, nie dlatego, że jest niesprawiedliwy, ale dlatego, że jest bezcelowy i absolutnie nie będzie skuteczny. Mam wrażenie, że Rząd sam nie bardzo wierzył w powodzenie tych policyjnych represji, bo nie zawsze chcę się do tego przyznać, a przynajmniej stara się te represje w jakiś sposób usprawiedliwić. A więc mówi się, że represje są obecnie stosowane tylko do polityków, do wichrzycieli i agitatorów, a nie do ludności, bo ludność jest spokojna, zadowolona i niczego nie pragnie bardziej, jak zgody, ale rzeczywistość przeczy temu i faktycznie Rząd stosuje represje mniej więcej do wszystkich warstw naszego społeczeństwa, a temsamem stwierdza, że nie wierzy bardzo w tę rozbieżność poglądów pomiędzy ludnością a politykami. Innym razem znowu mówi się. że represje są wywołane ustosunkowaniem się społeczeństwa ukraińskiego do Państwa Polskiego i daje się do zrozumienia, że gdyby Ukraińcy byli lojalni, to zasada równości obywateli wobec prawa, mogłaby być do nich stosowana.</u>
- <u xml:id="u-9.4" who="#SDecykiewicz">Proszę Panów, ta teza oczywiście nie wytrzymuje żadnej krytyki, świadczy tylko o zupełnym braku poczucia prawnego, bo stosowanie zasady równości wobec prawa jest obowiązkiem Rządu, wypływającym z Konstytucji i ten obowiązek niczem nie jest uwarunkowany. Zresztą, jak już wykazał p. s. Horbaczewski w zeszłym tygodniu w tej Wysokiej Izbie, pojęcie lojalności nic nie mówi. Cokolwiek jaśniej wyraził się pod tym względem p. s. Głąbiński, który powiedział: że państwo może i musi nawet wymagać od swoich obywateli wierności.</u>
- <u xml:id="u-9.5" who="#komentarz">(Głos: To jest w Konstytucji.)</u>
- <u xml:id="u-9.6" who="#SDecykiewicz">P. s. Kopciński znakomicie już rozprawił się z tym postulatem wierności i postawił pytanie, czy też rząd ma prawo zmuszać obywateli do tej wierności drogą policyjnych represji, czy może są inne sposoby dla pozyskania 'tej wierności. Sprawa ta jest dla stosunków polsko-ukraińskich tak ważną, iż mam nadzieję, że Wysoki Senat wybaczy mi, że jeszcze do tej sprawy powrócę, aczkolwiek właściwie ona jest już wyjaśniona.</u>
- <u xml:id="u-9.7" who="#SDecykiewicz">Wierność, mojem zdaniem, może opierać się albo na rozumie, albo ma uczuciu. Z powiedzenia p. s. Głąbińskiego, że państwo jest świątynią narodową, że stosunek obywateli do państwa powinien opierać się na węźle moralnym, wynika, że p. s. Głąbiński miał na myśli wierność, opartą na uczuciu. Zdaje mi się, że także rząd w lojalności widzi pewien sentyment.</u>
- <u xml:id="u-9.8" who="#SDecykiewicz">I tu proszę Panów, mogę powiedzieć, że tę samą myśl w formie poetyckiej wypowiedział wielki pisarz francuski, mówiąc: jesteśmy współobywatelami przez wspólnotę wspomnień i wspólnotę nadziei. Zdaje mi się, że to jest istota pytania, o które chodzi. Czy możecie Panowie od Ukraińców w obecnych warunkach i nastrojach żądać wierności, opartej na uczuciu i polegającej według definicji francuskiego pisarza na wspólnocie wspomnień i wspólnocie nadziei? Gdy chodzi o wspólnotę wspomnień, to zdaje mi się, że nikomu z czcigodnych Panów nie powiem niczego nowego, że dzieje polsko-ukraińskie nie były przecież nigdy idyllą, zawsze były walką. Oczywiście ta walka dawniej toczyła się na innym podkładzie, niż obecnie, bo przecież idea nacjonalizmu powstała dopiero w 19 stuleciu, jednakże walka była na tle przynależności państwowej ziem kresowych, następnie na tle rełigijnem i na tle społecznem. Ta walka zakończyła się zupełnem zwycięstwem Polski, Polska spolszczyła, czyli ażeby użyć wyrazu delikatniejszego, a obecnie modnego, zasymilowała ukraińską szlachtę, ukraińskie duchowieństwo, ukraińskie mieszczaństwo, tylko ukraiński chłop nie dał się zasymilować i ten chłop stał się podstawą odrodzenia narodu.</u>
- <u xml:id="u-9.9" who="#SDecykiewicz">Odrodzona Polska całkiem słusznie nawiązuje do tych wielkich tradycyj przedrozbiorowych, żyje temi wielkiemi wspomnieniami, a te wspomnienia nie znają narodu ukraińskiego, tylko ludność ruską zasymilowaną. Jednakże w ciągu tych 150 lat pomiędzy rozbiorem a odrodzeniem Polski nastąpiło przewartościowanie wszystkich wartości i w tym czasie także naród ukraiński zbudził się ze snu do nowego życia. I tu, mojem zdaniem, tkwi źródło naszych nieporozumień. Polacy bezwiednie, w dobrej wierze nieraz, widzą w Ukraińcach zawsze tylko Rusinów z połowy 18 wieku, a nawet słowa, które tu był łaskaw wypowiedzieć p. sen. Roman, że przecież Polska nie zabrała cudzej ziemi, że na to, co zawsze posiadała, są, mojem zdaniem, właściwie tylko odgłosem mentalności minionych dni. Ale idziemy dalej.</u>
- <u xml:id="u-9.10" who="#SDecykiewicz">W dziwnem zaślepieniu, pełnem niesprawiedliwości, nawet w walce o wolność, którą Ukraińcy podjęli, w walce, która podjęta była z motywów, drogich każdemu narodowi, Polacy upatrują bunt, intrygę niemiecko-austriacką, a walkę, która toczyła się w roku 1918 i 1919 na terytorium, które choć dziś należy do Polski, jest terytorium ukraińskiem, nazywają inwazją, tak, jak gdyby mogła być mowa o inwazji na ziemi, gdzie my jesteśmy w domu. (</u>
- <u xml:id="u-9.11" who="#komentarz">Głos:</u>
- <u xml:id="u-9.12" who="#SDecykiewicz">Brawo. Ukraińcy są w domu.)</u>
- <u xml:id="u-9.13" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic).</u>
- <u xml:id="u-9.14" who="#SDecykiewicz">Nie Chcę mówić, proszę Panów, o tem i nie mówię dlatego, żeby jakieś rekryminacje podnosić, tylko stwierdzam, że przy tych nastrojach nie może być mowy o wspólnych wspomnieniach. A talk samo nie może być mowy o wspólnych nadziejach. Naród ukraiński nie zasługiwałby na miano narodu, gdyby przestał marzyć o tem, co jest i musi być najwyższym ideałem każdego narodu. Tym ideałem Polacy nie mogą się zachwycać. Polacy oczywiście żyją nadzieją jak największego rozkwitu swojego Państwa i narodu. Te dążenia i pragnienia mogłyby w nas budzić tylko szczerą sympatię. Ale nie możemy dopuścić do tego, ażeby ten rozkwit odbywał się naszym kosztem, a to, co się działo i dzieje nadal w tym względzie, nastręcza nam poważne obawy. Choćbyśmy nawet nie brali poważnie tych dziwacznych pomysłów, zmierzających do tego, ażeby pełnię praw politycznych w Polsce przyznać tylko Polakom, a wyłączyć od niej mniejszości narodowe, a więc przedewszystkiem Ukraińców, musimy się liczyć z faktem, że są takie nastroje i że one odpowiadają przekonaniom w każdym razie szerokich kół polskiego społeczeństwa. A nawet, gdyby takich pomysłów nie było, to cóż dobrego wróży nam to ciągłe podkreślanie konieczności wzmocnienia polskości na Kresach Wschodnich, konieczności dania ziemi polskim osadnikom na Kresach Wschodnich. Te nieustające sztuczki w celu udaremnienia uchwalenia ustaw samorządowych, które mają na celu danie ludności ukraińskiej należnego jej udziału w gospodarce samorządowej, to ciągłe forsowanie szkoły utrakwistycznej, która ma na celu bądź co bądź spolszczenie dzieci ukraińskich, to staranne zacieranie wszystkiego co mogłoby wskazywać, że ziemie wschodnie zamieszkałe są przeważnie przez ludność ukraińską. Cóż dobrego wróży nam dalej to, że każdy przejaw życia narodowego ukraińskiego jest piętnowany i ścigany, jako niebezpieczny separatyzm, że w oczach Rządu i społeczeństwa polskiego separatyzmem już jest nawet praca oświatowa dla ludu w Proświcie, popieranie rolnictwa w Silskym Hospodarze, pielęgnowanie sportu, gimnastyki i ćwiczeń fizycznych w ukraińskich towarzystwach sportowych i gimnastycznych.</u>
- <u xml:id="u-9.15" who="#SDecykiewicz">Asymilacja ludności ukraińskiej jest obecnie stanowczo programem Rządu, a nawet działalności społecznej całego społeczeństwa polskiego. Proszę panów, czy jest to możliwe? A cóż to jest asymilacja? Przetłómaczmy to na język polski. Asymilacja to jest upodobnienie, a upodobnienie to znaczy zrobienie z Ukraińców Polaków, mówiących może jeszcze gwarą ludową, ale myślących i czujących po polsku, a zatem zupełne wynarodowienie, bo przecież właśnie w odrębności kulturalnej i uczuciowej leży narodowość. Więc czy możecie sobie Panowie wyobrazić, żeby był jakikolwiek Ukrainiec, któryby w osiągnięciu tych celów mógł widzieć swój ideał narodowy?</u>
- <u xml:id="u-9.16" who="#SDecykiewicz">A jeżeli przejdziemy od zagadnień ogólno-narodowych do spraw, które interesują jednostki, to również w żadnej warstwie społecznej nie będzie można znaleźć nadziei, związanych z obecną Polską. Urzędnik albo nauczyciel żyje w trwodze, że pierwszy lepszy donos policjanta państwowego wystarczy, żeby został przeniesiony na zachód, w środowisko bądź co bądź obce, gdzie nie może słyszeć dźwięków swojej mowy, i że pod tym względem pójdzie śladem wielu kolegów, którzy przed nim zostali przeniesieni. Duchowny katolicki żyje w rozterce, gdyż z jednej strony sumienie narodowe i polecenie przełożonych władz kościelnych nakazują mu urzędować w języku ukraińskim, natomiast starostwo każę go surową karą pieniężną i aresztem za to, że koresponduje z władzami w języku ukraińskim. Młodzieniec, który kończy studia, wie, że ma niemal zamkniętą karierę w służbie państwowej, samorządowej, a nawet prywatnej polskiej, chyba, że zmieni obrządek grecko-katolicki na rzymsko-katolicki.</u>
- <u xml:id="u-9.17" who="#komentarz">(Nawet robotnik musi się obawiać, że samo posiadanie metryki według obrządku grecko-katolickiego, jest przeszkodą w otrzymaniu pracy, a chłop, gnębiony przez policję państwową, patrzy bezsilnie i z żalem, jak ziemia, której tak bardzo pragnie, przechodzi w ręce polskich osadników. Wiem, że i Polacy nie mogą w obecnej Polsce widzieć ziszczenia wszystkich swoich ideałów. Słowa jednego z moich dawnych znajomych: ach jak ja tęsknię za tą Polską w kajdanach — oddają niewątpliwie myśl niejednego Polaka, nawet bardzo gorących polskich patriotów. Ale Polacy przecież mają czem się pocieszyć, mają swoje Państwo i w tem Państwie stanowisko uprzywilejowane, a przedewszystkiem zwrócę uwagę na ten czynnik moralny, mają swoje wspomnienia i nadzieje. Ukraińcom pozostało tylko to gorzkie uczucie, że Odrodzona Polska zabrała im prawie wszystko to, co potrafili zdobyć w Austrii wysiłkiem długoletniej walki i pracy. (Głos: Rosja Ukrainę zabrała.)</u>
- <u xml:id="u-9.18" who="#SDecykiewicz">Sądzę, proszę Panów, że w tych warunkach trudno żądać od Ukraińców wierności, opartej na uczuciu, według definicji francuskiego pisarza, polegającej na wspólności wspomnień i nadziei. Chcę jednak bronić się przeciw pesymizmowi i dlatego chcę wierzyć, że mimo wszystko możliwem jest znalezienie jakiegoś gruntu dla stosunków polsko- ukraińskich. Ale oczywiście ten stosunek może być oparty li tylko na podstawie rozumowej. Nawet s. Głąbiński w swojem przemówieniu przyznał, że wierność może opierać się także na pobudkach materialnych, to znaczy na podstawie rozumowej. Ale oczywiście do tego trzeba wielkiego wysiłku woli, wyrozumiałości, pozbycia się uprzedzeń, no i przemiany mózgów. W każdym razie nie po tej linii szły słowa, (które słyszeliśmy z ust s. Głąbińskiego, który apelował do Rządu, alby Rząd brał w obronę Polaków przed Ukraińcami na Kresach.</u>
- <u xml:id="u-9.19" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Tego nie mówiłem, mówiłem tylko, żeby się zajął ludnością polską.)</u>
- <u xml:id="u-9.20" who="#SDecykiewicz">Przepraszam, tak zrozumiałem. Potem s. Średniawski sprecyzował tę rzecz. Sądzę, że policja państwowa jest dość sprawna, sprężysta, aby zapobiec jakimkolwiek aktom teroru, jakie się zdarzają. Ale i w innych dziedzinach spotykałem się nieraz ze skargami podobnemi. Jeżeli np. na sto posad jedną posadę otrzymał jakimś cudem Ukrainiec, to w takim razie bardzo często się zdarza, że ten konkurent, który posady nie dostał, skarży się, że Ukrainiec dostał posadę dlatego, że jest Ukraińcem, zapominając, że 99 posad przedtem dostali Polacy, a prawdopodobnie sto dalszych dostaną również Polacy. Mówię to dlatego, że takie skargi może niezawsze polegają na motywach narodowo-patriotycznych, ale raczej może są wypływem względów konkurencyjnych. Sądzę, że troskę o los osadników można zupełnie Rządowi zostawić, że Rząd nie pozwoli, ażeby im się stała krzywda.</u>
- <u xml:id="u-9.21" who="#SDecykiewicz">Co do nas, to my od Rządu, niestety, niczego nie możemy się spodziewać. Rząd jest zapatrzony w program asymilacji i zdaje mi się, że jest niedostępny w obecnej sytuacji wszelkim innym kombinacjom. Nawet fakt, że od pewnego czasu najgorsze brutalności policyjne przecież już nie są tak powszechne jak dawniej, nie jest zmianą systemu, tylko co najwyżej zmianą taktyki. Jeżeli Rząd w ostatnich czasach bardzo wybitnie podkreślał, że programem Rządu jest stosowanie równości wobec prawa do wszystkich obywateli, to w tern powiedzeniu oczywiście trudno widzieć coś więcej, niż słowa. Przecież to samo głosi art. 96 Konstytucji, a wiemy jak w praktyce ta równość wobec prawa wygląda. Zresztą, jeżeli nawet dla Polaków w dzisiejszej Polsce niema praworządności, to jakże można mówić o równości wobec prawa dla Ukraińców? Może to być, jak któryś z pp. senatorów powiedział przy dyskusji poprzednio, zdaje się s. Pant, równość wobec bezprawia. Ale Rząd zapomina, że prócz praw indywidualnych, zastrzeżonych pojedyńczym obywatelom, są także prawa, przyznane narodom, mniejszościom narodowym, zbiorowo. Mam na myśli art. 109 Konstytucji, jak wiele innych przepisów, niewprowadzony w życie. Prócz tego istnieje ustawa z dnia 22 września 1922 r. Istnieje ustawa z 22 września 1922 r. o samorządzie wojewódzkim w 3 województwach południowo-wschodnich i o założeniu uniwersytetu ukraińskiego. Jak wiadomo, uchwalenie tej ustawy było warunkiem przyznania Polsce Galicji Wschodniej przez Radę Ambasadorów w Paryżu. Ta ustawa poszła w niepamięć, więc nie będzie od rzeczy przypomnieć, że dla dotrzymania tego międzynarodowego zobowiązania jest w ustawie określony termin i ten czasokres upłynął już 26 października 1924 r.</u>
- <u xml:id="u-9.22" who="#SDecykiewicz">Rząd uważa te przepisy ustawowe za świstek papieru i całkiem słusznie ze swego stanowiska, gdyż dążąc do asymilacji, nie może popierać tego, co zmierza do utrzymania i wzmocnienia narodowości Obecnie, zdaje się, że Rząd jest bardzo dobrej myśli i ma nadzieję, że asymilacja będzie szybkim krokiem postępowała naprzód. Jeżeli relacja dzienników była prawdziwa, to p. Minister Spraw Wewnętrznych w senackiej Komisji Skarbowo-Budżetowej wyraził się, że na Kresach Wschodnich widoczna jest stabilizacja życia, że temperatura tarć narodowościowych upada, że Rząd może być dumny z dotychczasowego postępowania. Nie dziwię się temu optymizmowi p. Ministra, gdyby p. Minister był defetystą, nie mógłby stawać do walki. Ale jeżeli p. Minister dalej powiedział, że rok bieżący jest rokiem rekonwalescencji, w którym zanikały zaszczepione sztucznie przez zaborców pierwiastki przeciwstawienia narodowości, to to może jest zbyt przesadny oficjalny optymizm. Dlatego chciałbym przestrzec p. Ministra przed złudą. Jeżeli Rząd jest zdania, że ukraiński ruch narodowościowy nie jest wypływem popędu żywiołowego, tylko wynikiem sztucznie zaszczepionych pierwiastków, to polityka, na takich przesłankach oparta, chociażby pozornie, chwilowo może miała sukces, w najbliższej przyszłości dozna wielkiej klęski.</u>
- <u xml:id="u-9.23" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SSoroko">Wysoki Senacie! Chcę tutaj w krótkości wypowiedzieć się imieniem mas włościańskich. Mówi się bardzo dużo o opiece społecznej nad milionem robotników fabrycznych, jednak na 18 milionów ludu pracującego na wsi, ludu rolnego, mało zwraca się uwagę. Prawie wszystkie stronnictwa, tak wygląda, szczerze opiekują się tym rolnikiem, jednak w rezultacie przechodzą nad nim do porządku dziennego. Bardzo dużą zwrócić uwagę należałoby szczególnie na nasze szpitalnictwo. Szpitale nasze i opieka nad niemi jest powierzona samorządom. Samorządy gminne, posiadające ludności około 8.000, do budżetu gminnego nie mogą wstawić więcej jak jakieś 3.000 na kurację chorych, którzy nie mogą sami za siebie zapłacić. Sekwestrator wojewódzki -jednak przyjeżdża, opieczętowuje kasę gminną i zabiera pieniądze, nie zwracając uwagi, co z tego będzie. Tutaj Rząd musi przyjść z pomocą i opieką dla tych chorych.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SSoroko">Chory włościanin, który był np. w jednej gminie ustawowo ubezpieczony i w tym roku przeniósł się do drugiej gminy i tam się nie zameldował, w tej gminie jest pozbawiony prawa, za niego ta gmina nie zapłaci. Przez nieświadomość nie zameldował się, więc i tamta gmina nie chcę za niego płacić. Jeżeli przychodzi do szpitala, to dopiero lekarz zapytuje go, bo nie wie, czy za niego zapłacą i tego chorego nie bardzo chętnie przyjmuje.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SSoroko">Dalej chciałbym powiedzieć drugą rzecz. Na całe województwo nowogródzkie niema ani jednego przytułku dla umysłowo chorych i ta bieda nasza, ci ludzie wiejscy, włóczą się po ulicach. To jest istota ludzka, za którą nawet zamożniejszy gospodarz nie może opłacić, bo to wynosi 3.000 rocznie. Ten biedak może nawet przyczynić dużo krzywdy dla samej wsi. Dla takich umysłowo chorych bezwarunkowo należałoby jakikolwiek przytułek zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SSoroko">Teraz chciałby powiedzieć dalej. Właśnie mamy tu przed sobą budżet, a w tym budżecie fundusz na bezrobocie. Należałoby zwrócić uwagę, co to jest. Jako włościanin nigdy nie mam czasu, nigdy nie mam odpoczynku i nie wiem, co to jest bezrobocie. Czyż wszystko w Polsce jest zrobione i czy wszystko jest w porządku, że nie mamy co robić? Uważam, że są rozmaici bezrobotni, którzy mogliby dosyć zaoszczędzić i są tacy, którym się przewidziało, że są fachowcami i nie chcą pracować. Dajcie im Panowie chociaż najlepszą robotę, najlepszą opłatę, robić nie będą. Otóż dla przykładu powiem, że niedalej jak 2 lata temu jeden obywatel wileński, przeprowadzając meliorację sprowadził z Wilna 50 bezrobotnych. Pracowali dzień, pracowali dwa. Na trzeci dzień żądają pieniędzy. Na miłość Boską, skąd pieniędzy? Ja muszę pieniądze pożyczać, dzisiaj macie życie i mieszkanie, więc pracujcie, za 2 tygodnie wam zapłacę. Na trzeci dzień robotnicy uciekli. Dogonił ich ów obywatel i zapytuje się: Dlaczego uciekacie? A co będziemy pracowali za złotówkę? Przecież płacę wam 5 zł. My mamy 4 zł. za bezrobocie, więc znaczy pracujemy za złotówkę. Dużo ze wsi ludzi nawet porzuca swoje grunta i uciekają do bezrobocia. Jeżeli będziemy tak szczerze opiekowali się bezrobotnymi, to ja myślę, że przy naszej wielkiej kulturze bardzo wielu ludzi będzie się chciało zapisać do bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SSoroko">Przytoczę inny przykład. Jeden murarz niedalej jak zeszłego roku miał robotę sezonową na wsi. Murarz ten zarabiał dziennie 25 zł. Na wsi życie przecież jest tanie. Na przyszły rok murarz ten ubiegał się o zasiłek 60%. Czyż ten murarz nie mógł swoich oszczędności wzmocnić podczas lata na zimowy czas?</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SSoroko">Wielką uwagę zwraca się na miastowych bezrobotnych, a wiejskich robotników później zostawia się, niech sami sobie radzą. Więc, jeżeli Rząd i społeczeństwo i Wysoki Senat mają opiekować się i rozporządzać temi sumami, to trzeba z tych sum dać coś także dla wiejskich bezrobotnych. Inaczej ja, jako przedstawiciel włościan, z całą stanowczością będę głosował przeciw daniu tych 15 milionów, bo dla włościan nic się nie przewiduje i ci fabryczni bezrobotni są inaczej traktowani, bo gdy huta, czy fabryka staje, to trzeba na gwałt szukać pracy.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SSoroko">Dziś zwalone jest wszystko na samorządy. Ja sam pracuję w sejmiku, w wydziale powiatowym, w radzie gminnej i obserwuję co się dzieje. Nie jeden starosta zrozumiał wyścig pracy jako wyścig pożyczek, a jak się te pożyczki rozchoduje, wykażę. Starosta chcę np. przeprowadzić meliorację błot, chcę je osuszyć, ale nie zrównoważył tych wydatków, nie wie ile to będzie kosztować. On dotąd wydał na pomiary 270.000, ale potem zaprzestaje prowadzenia robót, bo nie ma funduszów. Przyprowadzenie do kulturalnego stanu jednego ha błota jest kosztowne. Na to potrzeba 1400 zł. plus zakup nasion. Więc jeżeli tu Ministerstwo Pracy połączone razem z Ministerstwem Robót Publicznych przyjęłoby na siebie to, że tych bezrobotnych można będzie także otoczyć opieką, to jabym głosował za podwyżką, aby dać ludziom pracę i dać pieniądze, ale aby nie płacić zadarmo nic, bo to weszło w stan chorobowy u nas. Przecież wszyscy teraz podlegają temu, że będą marzyć, aby być bezrobotnymi. Ja tu stanowczo przeciw temu protestuję.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SSoroko">Ile mamy bagnisk i lasów, które możnaby osuszać. Na drugi rok możnaby brać z tego setki pudów siana i dać ludziom robotę. Jestem jednak pewny, że między tymi ludźmi znajdzie się duży procent, którym chociażby im dać najwięcej pieniędzy, pracować nie będą chcieli, bo nie przywykli do tego. Znajdą się tacy. Znam takich, którzy wożą mleko i mają po dziesięć dziesięcin gruntu, a zapisują się do bezrobotnych, bo, wożąc to mleko, dostają 60%. Nad tem trzeba się zastanowić i pilnować tych bezrobotnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#komentarz">(Głos: Ustawowo im się należy.)</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SSoroko">Otóż właśnie, że to nie ustawy, ale samo życie. U nas ustawy jedno, a życie — drugie.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SSoroko">Proszę Panów, nigdy nie mówię, że nie trzeba pomóc tym bezrobotnym. Trzeba i należy, jest to obowiązkiem naszym i rządu i społeczeństwa ta opieka nad bezrobotnymi, ale trzeba im dać robotę. Co to jest bezrobocie, ja tego nie mogę zrozumieć. W moim umyśle chłopskim nie mieści się to. Jabym chciał pracować i nie narzekać. Ja mam ludzi u siebie, którzy pracują na roli po 20 godzin i nie narzekają, ale my sami, zmniejszając ilość godzin pracy, czy nie popychamy tych samych robotników do bezrobocia? Słyszymy tu, że wszyscy opiekują się tym rolnikiem i bylibyśmy bardzo zadowoleni, gdyby tak rzeczywiście było. Tutaj słyszałem, mówił p. dr. Miotz, który żyje gdzieś we Francji i też opiekuje się nami robotnikami, włościanami. Nie wiem, czy ma o tem pojęcie. Chciałbym prosić p. doktora, żeby raczył pojechać ze mną i pójść na rolę, żeby zobaczył tego rolnika i wtedy jego interesów bronił. Byłbym bardzo rad temu, żebyśmy pojechali razem, ale wiem dobrze, że opieka nie idzie, tylko same pociski. Niech Pan nie myśli, że my tego nie widzimy.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#komentarz">(S. Motz: Ja żadnych pocisków nie rzucałem.)</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SSoroko">Słyszeliśmy, jak miasta narzekają, wszyscy narzekają, ale bawią się wszyscy. W jednym Lwowie było ze 13 w jednym tygodniu balów. Bawią się na dancingach i wszędzie, a kiedy zaczną mówić, to strach bierze, tylko uciekajmy z Polski, bo tu nieszczęście i bieda. Może dlatego to mówię, żeby włościanie do Peru wyjeżdżali? My Włościanie tu swoje grunty mamy, szanujemy i swoją ziemię i pracę.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#komentarz">(Głos: A ci co nie mają?)</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SSoroko">Mówię, że temu, który nie ma pracy, trzeba ją dać i zapłacić, ale bezrobocie nie może płacić. Nie tolerujmy tego, bo się wytworzy u nas nowy stan ludzi, którzy nie zechcą pracować.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#komentarz">(Głos: Jak Pan zatrudni 300.000 ludzi?)</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#SSoroko">U nas niema szos, niema melioracyj, trzeba je przeprowadzić, żeby te łąki dały wielki zysk i utrzymanie i w ten sposób wielu tysiącom można dać zatrudnienie, połączyć wszystkie fundusze i dać ludziom robotę, a bezrobocia nie przyznawać nikomu.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#SSoroko">Przejdźmy dalej. Mówią wszyscy, że bardzo ciężki jest stan, ale nie słyszałem od nikogo, żeby ktoś powiedział, jak mamy wyjść z tego ciężkiego stanu. Trzeba radzić nad tem, jak wyjść z tego stanu. Dlaczego mówi się i gwałt się podnosi, że nam nikt nie wierzy, że nam nikt nie ufa. Jesteśmy narodem o wielkich zaletach, mamy wzięcie u cudzych, tylko nie mamy u swoich. Dlaczego tak jest, nie rozumiem tego, ale jednak przyznam, że niektóre ograniczenia własności u nas przyczyniają się do bezrobocia. Niepewność mienia doprowadza do tego, że każdy się ogranicza i jeżeli niektóry włościanin mógłby wynająć kogoś, tego nie robi, bo nie wie, czy to jego będzie.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#komentarz">(Głos: Znieść reformę rolną.)</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#SSoroko">Panie Senatorze, dla mnie to jest dziwne. Pan, jako socjalista, potrafi tylko krytykować robotę, ale prowadzić roboty Pan nie potrafi.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#SSoroko">Niech Pan pójdzie pracować ze mną Ja mam 55 lat, Pan jest młodszy, zobaczymy, ile Pan ze mną będzie mógł pracować.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#komentarz">(Głos: Niech się Pan nie chwali.)</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#SSoroko">Nie mogę Panu pokazać mojego potu, bezsennych nocy i modzeli na rękach. Niech Pan pojedzie ze mną, to Panu pokażę, Ja biedy nigdy nie cierpiałem, bo pracuję.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#komentarz">(Głos: Zadowolony z siebie.)</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#SSoroko">Wszyscy jesteśmy zadowoleni, chociaż ciągle słyszymy o tych nieszczęściach. Czy my hałasujemy? My znosimy swoją dolę, mamy swoją własność mamy Polskę i z tego się cieszymy...</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#SSoroko">...a tej własności i tej Polski będziemy bronili zawsze i będziemy szczęśliwi, ale jeżeli ten fundusz będzie dawany tylko bezrobotnym, nie będę zważał, jak mój klub, do którego mam zaszczyt należeć, będzie głosował, ja będę przeciw. Jeżeli się coś robi, to musi być dla tego, który pracuje. Bezrobocia popierać nie będę, przeciwko temu będę głosować.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszalekGliwic">Do głosu jest jeszcze zapisanych 10 mówców do budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Przy tym budżecie dyskusja ciągnie się zwykle dość długo i nawet Komisja Skarbowo-Budżetowa, która nałożyła na siebie surową dyscyplinę, dała w tej sprawie wolność czasu. Nie sądzę przeto, ażebyśmy dzisiaj mogli wszystkie trzy budżety rozpatrzeć. Po budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przejdziemy do rozpatrywania budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, zaś budżet Ministerstwa Spraw Zagranicznych odłożymy na jutro rano do godz. 10, a budżet Ministerstwa Skarbu ewentualnie odłożymy na później po innych budżetach, bardzo być może, nawet na czwartek rano.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#WicemarszalekGliwic">Teraz, przechodząc do porządku dziennego, udzielam głosu s. Kelles-Krauzowi.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#WicemarszalekGliwic">S. Kelles - Krauz:</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoki Senacie! (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest Ministerstwem do spraw samorządu, jak powiedział referent budżetu tego Ministerstwa w Sejmie. Ja muszę dodać, że tak być powinno. Albowiem jestem tego głębokiego przekonania, że sprawa samorządu ma niezmiernie doniosłe państwowe znaczenie, w Polsce zaś specjalnie, albowiem młode państwo musi bardzo wiele swoich agend decentralizować i musi dążyć do tego, aby je przerzucać na samorządy, a z naszego punktu widzenia demokratycznego ważnem jest to, ażeby obywatele, którzy według naszego mniemania będą rządzili w niedalekiej przyszłości państwem, w samorządach do tego rządzenia się zaprawiali, kształcili i szkolili.</u>
- <u xml:id="u-10.4" who="#WicemarszalekGliwic">Oczywiście nie będę tutaj obecnego, dopiero od dwóch miesięcy urzędującego, p. Ministra Spraw Wewnętrznych obarczać odpowiedzialnością za to, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie jest tem ministerstwem dla spraw samorządowych. Gdybyśmy nawet chcieli zrobić z tego ministerstwa ministerstwo dla spraw samorządowych, to przypuszcza, nie będziemy mogli tego dokonać, jeżeli się nie porozumiemy co do zasadniczej ideologii, która musi być podstawą do takiego a nie innego stosunku do szeroko pojętego samorządu.</u>
- <u xml:id="u-10.5" who="#WicemarszalekGliwic">Pozwolę sobie zwrócić się tutaj do panów z obozu rządowego i do Rządu, oczywiście nie do tych panów, którzy z przekonania swojego są konserwatystami, nie do tych panów, którzy z przekonania swojego, są — zwolennikami faszyzmu, czy czegoś w tym rodzaju, ale, mniemam, do wielkiej jeszcze ilości tych panów, którzyby chcieli, żeby ich nazywać demokratami. Panowie bardzo często używają tego wyrażenia: ideologia państwowo-twórcza, ale zapytajmy się, a Panowie zechcą nam odpowiedzieć, na czem Panowie tę ideologię państwowo-twórczą opierają, na jakich zasadniczych przesłankach? Czy można tę ideologię państwowo-twórczą i czy słusznem jest oprzeć na tem, że się nie wierzy w siły narodu, że się nie wierzy w zdolność do rządzenia się szerokich mas ludności, do tego rzeczywistego samorządu, że się naprawdę olbrzymią większość narodu uważa za idjotów, a tylko cząsteczkę niewielką za wybrańców, zdolnych do samorządzenia i rządzenia. My naszą ideologię samorządową opieramy na innych przesłankach, na ideologii wiary w lud, w naród, w szerokie warstwy ludności, na tem, że uważamy, że te warstwy dojrzewają do rządzenia Państwem, i tutaj tkwi właśnie probierz demoikratyzmu szczerego. Jeżeli kto tak rozumuje, to musi zrozumieć, że samorząd, to jest szkoła, oczywiście samorząd w najszerszem pojęciu, samorząd miejski, samorząd powiatowy, samorząd we wszystkich instytucjach, czy ubezpieczeniowych, czy państwowych, czy jakichkolwiek bądź innych, ten samorząd szeroko pojęty jest tą niezbędną szkołą dla szerokich warstw ludu, dla tej szczerej demokracji, która sięga i sięgać będzie coraz bardziej po rządy w Państwie. Otóż dla mnie, powtarzam, dla nas, dla obozu szczerej demokracji, probierzem tej demokratyczności jest właśnie stosunek do samorządu.</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Panów, zdaniem mojem, bardzo płytkiem i powiem demagogicznem twierdzeniem jest to popularne w niektórych dziennikach i sferach twierdzenie, że nasza walka o samorząd jest walką o posady. Powtarzam, jest to twierdzenie płytkie i demagogiczne. Zapewne nie jest nam obojętne to, że cała masa ludzi zasłużonych, ludzi już przez szereg lat w samorządzie różnego rodzaju wypróbowanych i wyszkolonych, została wyrzucona z rodzinami na bruk i zastąpiona z pobudek, powiem wyraźnie, politycznych, partyjnych, ludźmi mniej wartościowymi i pod względem fachowym i pod względem moralnym nieraz. To nas niewątpliwie obchodzi, ale mogę Panów zapewnić, że nasze rozumowanie i nasza walka o te samorządy ma daleko głębsze podstawy. My wierzymy, a życie codzienne nas w tej mierze utwierdza, że—czy się to komu podoba, czy kogo to boli — jednak idą czasy, kiedy te szerokie warstwy ludności, klasa pracująca, sięga i sięgać będzie coraz bardziej po władzę w Państwie. Widzimy to już w niektórych państwach, próbuje ona tego z mniej lub więcej dobrym może rezultatem, ale próbuje, i w naszem przekonaniu ten proces dziejowy będzie szedł coraz bardziej naprzód. My, Szanowni Panowie, jako szczerzy demokraci, nie boimy się tego, owszem radujemy się temu, ale z drugiej strony jako szczerze państwowo-twórczy element — aczkolwiek Panowie chcieli u siebie zmonopolizować to pojęcie — chcemy, żeby ten proces naturalny, zdrowy, historyczny proces sięgania warstw ludowych po władzę w Państwie, odbył się jak najlepiej, jak najspokojniej, bez wstrząsów, szczególnie niebezpiecznych w tak miodem państwie, jakim jest Polska. I dlatego uważamy, że to Ministerstwo, które powinno być ministerstwem do spraw samorządowych — nie chcę być za ostrym w powiedzeniu — czyni robotę antypaństwową, nie państwowo-twórczą, jeżeli tego samorządu nie otacza opieką, jeżeli go nawet gnębi — ośmielę się tak powiedzieć — jeżeli go rozbija. Niewątpliwie niejeden z panów senatorów, tak, jak ja, od szeregu lat pracuje w instytucjach samorządowych, czy miejskich, czy jakichkolwiek innych i zapewne Panowie mi nie zaprzeczą, jeżeli powiem, że dzisiaj samorządu rzeczywistego w Polsce niema, że pod względem finansowym jest on w strasznych warunkach, ale i pod względem prawnym jest on kompletnie skrępowany, nie ma żadnego znaczenia, jest w powijakach, otoczony wszelkiemi możliwemi przepisami i dekretami nie tylko Ministerstwa, ale poszczególnych wojewodów, a nawet starostów i nie może poprostu kroku zrobić. Samorządu rzeczywistego w Polsce dziś niema. Tak mówił ten sam sprawozdawca sejmowy budżetu tego Ministerstwa. Ale on mówił jeszcze gorsze rzeczy: — „W ostatnich czasach rozwiązywanie rad gminnych stało się instrumentem walki partyjnej, prowadzonej przez urzędników politycznych, zaangażowanych na rzecz jednego stronnictwa. On tam mówił wiele drastyczniejszych rzeczy, ale to już pominę. Podobnie jest i w sprawach rozwiązywania zarządów w Kasach Chorych. Otóż nie otaczanie opieką tej komórki niezbędnej, według naszego przekonania, i tak ważnej dla państwowo-twórczej pracy, ale rozbijanie tego samorządu jest — według mojego przekonania— robotą antypaństwową i p. Minister Sprawiedliwości, tu obecny, powinien tych panów pociągnąć do odpowiedzialności za robotę antypaństwową.</u>
- <u xml:id="u-10.7" who="#WicemarszalekGliwic">Panowie nieraz mówią i w tej debacie senackiej nieraz Panowie mówili, że dążą do mocarstwowego stanowiska Polski. Proszę, niech Panowie zechcą jasno i wyraźnie wypowiedzieć się, na kim i ma czem, na jakiej ideologii, na jakich warstwach, na jakich siłach Panowie to dążenie do mocarstwowego stanowiska Polski chcą oprzeć? Bo jeżeli na armii, nota bene rozpolitykowanej dzisiaj, jeżeli tylko na biurokracji, w znacznej mierze zmilitaryzowanej dzisiaj, to mam bardzo poważne wątpliwości, czy Panowie robią pracę naprawdę państwowo-twórczą. My chcemy to dążenie do mocarstwowego stanowiska Polski oprzeć na zadowolonym z Państwa w jak najszerszem tego słowa znaczeniu obywatelu, na obywatelu, który jest samorządny, którego Państwo i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nauczy być samorządnym, i da mu się w tych samorządnych ćwiczyć na zadowolonego i samorządnego obywatela. Tu, proszę Panów, mojem zdaniem, tkwi sedno zagadnienia i jakiekolwiek, nie powiem porozumienie, ale zrozumienie się między nami jest możliwe tylko przy użyciu tego klucza.</u>
- <u xml:id="u-10.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-10.9" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. ks. Tatomyr</u>
- <u xml:id="u-10.10" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-10.11" who="#WicemarszalekGliwic">Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-10.12" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. Rogula.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Szabad.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SRogula">Wysoki Senacie! Moi poprzednicy ze stronnictwa niemieckiego i ukraińskiego w dość obszerny sposób scharakteryzowali system rządzenia, stosowany do mniejszości narodowych. Ale ta charakterystyka była ogólna, ja zaś chcę uzupełnić moich kolegów i będę operował w mojem przemówieniu najwięcej faktami, ponieważ liczę, że fakty najlepiej udowodnią, jaki system rządzenia stosowany jest do mniejszości narodowych wogóle, a w szczególności do mniejszości narodowej białoruskiej.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#SRogula">Wysoki Senacie, jabym nazwał system rządzenia, stosowany do Białorusinów, systemem eksterminacji i wynaradawiania. Bo czyż nie jest tak, jeżeli chłopu Białorusinowi wydziera się ziemię, na której on pracował z dziada pradziada, na której on siedział, i oddaje się ją osadnikom wojskowym? Czyż to nie jest dowodem tego, co powiedziałem, że narodowi białoruskiemu nie daje się szkoły powszechnej, bo mamy może dwie lub trzy szkoły powszechne na całym terenie tych ziem, które zamieszkujemy zwartą masą? Czyż nie świadczy o tem fakt, że nasza inteligencja nie ma możności zajmowania jakichkolwiek stanowisk w instytucjach rządowych, ani samorządowych?</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#SRogula">W obecnym Sejmie jeden z posłów, i to nie z jakiejś mniejszości narodowej, lecz poseł z Polskiego Stronnictwa Chłopskiego, Dąbski, powiedział, że mniejszości narodowe mają w Polsce bat, bagnet i więzienie. Ja, jako reprezentant ludności białoruskiej stwierdzam, że to jest fakt. Bat i bagnet daje nam policja jawna i tajna, więzienie zaś otrzymujemy pośrednio przez organa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na t. zw. Kresach Wschodnich, a więc łącznie i od administracji i od policji.</u>
- <u xml:id="u-11.3" who="#SRogula">Policji na Kresach Wschodnich mamy aż nadto. Tam, gdzie za czasów przedwojennych był jeden strażnik, teraz mamy nie kilku, ale kilkunastu policjantów, jabym powiedział bezrobotnych policjantów, bo oni nie mają roboty, lecz każdy z nich chcę jeść, więc musi służyć, a służyć, to mieć pewną robotę. Jeżeli nie będzie roboty, to niema służby, jak niema służby, to trzeba wynosić się. Więc jakże stwierdzić tę robotę? Ten bezrobotny policjant chodzi po ulicy, nie ma do czego się przyczepić, aby zrobić protokół, idzie po drodze, staje na moście, stoi i patrzy, i patrzy w niebo, patrzy w ziemię, nawet zobaczyćby rad pod ziemią, patrzy na wodę, patrzy pod wodę i nic. Nareszcie jedzie jakiś nieszczęśliwy chłop, jedzie do suszarni o 100 kroków od swego mieszkania. Stój, dlaczego koń nieokiełzany? i zaraz protokół. Jeżeli koń okiełzany, to czepia się o dowód osobisty, a przecież ten człowiek jedzie o 100 kroków od swego domu do suszarni. Jeżeli jest dowód osobisty, to — paszport na 'konia i</u>
- <u xml:id="u-11.4" who="#komentarz">znowu protokół. Jeżeli jest paszport na konie, to znów paszport na wóz, albo deska przy wozie powinna być, radby nawet domagać się paszportu na koła i na tę gałąź, którą ten włościanin popędza konia.</u>
- <u xml:id="u-11.5" who="#SRogula">(S. Perzyński: Gdzie są takie idealne stosunki? Gdzie jest taka sielanka? (Premier Bartel: To są te fakty, o których Pan opowiada? Prosimy o imiona i nazwiska. S. Perzyński: To jest poprostu sielanka, jedyne przestępstwo tylko, że żąda ktoś paszportu na koła!)* Jeżeli nic nie może znaleźć na moście, to idzie do wsi i patrzy nawet pod łóżko włościanina, aby tylko zrobić protokół.</u>
- <u xml:id="u-11.6" who="#SRogula">I oto, Panie Premierze, fakt taki, to było przed Wielkanocą.</u>
- <u xml:id="u-11.7" who="#komentarz">(Premier Bartel: Którego roku?)</u>
- <u xml:id="u-11.8" who="#SRogula">1929 roku. Jechał mój parobek parą koni, było ciemno, nagle zjawia się policjant, stój — woła, — dlaczego nie świecisz w oczy? Policjant zrobił protokół, podał go do sądu, że mu ubliżył. Sąd uniewinnił. Jest to dowodem, że szukał tylko jakiejś przyczepki.</u>
- <u xml:id="u-11.9" who="#SRogula">Panie Ministrze, jeżeli nie stosuje się bagnetu, to kulka w łeb. To było w tym roku, miesiąc temu w gminie Szczorsy, pow. nowogródzkiego, wyjeżdżało paru ludzi do Argentyny, rodzina się zebrała, żeby ich pożegnać. Wyszli razem na ulicę. Przechodził pijany przodownik policji państwowej: rozejść się, bolszewicy, strzelił do tłumu i ranił dwóch ludzi. To jest fakt. Za to co mówię gotów jestem zawsze odpowiadać.</u>
- <u xml:id="u-11.10" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów Bartel:</u>
- <u xml:id="u-11.11" who="#SRogula">Pan jest nieodpowiedzialny.)</u>
- <u xml:id="u-11.12" who="#SRogula">Teraz co do samorządów. Powiedziane było przez moich kolegów, że samorządów nie mamy. Jeżeli Panowie nie macie samorządów, to jaki samorząd możemy mieć na Kresach Wschodnich. U nas obowiązuje jeszcze okólnik komisarza ziem wschodnich, który wydany był podczas wojny, a więc istnieje jeszcze dotychczas, można powiedzieć, stan wojenny. Na zasadzie tego okólnika można zastosować takie rzeczy, iż większość rady gminnej może być wybrana przez jakąś 1/10 część narodowości tej lub innej. I w taki sposób starosta może kombinować tą ordynację wyborczą, że zrobi sobie odpowiednią większość w radzie gminnej. Jeżeli zaś tego nie zdoła zrobić, to zaraz rozpoczyna się walka z radą gminną, w szczególności jeżeli jest większość Białorusinów. Nie zatwierdza się wójtów, daje się wójtów z nominacji. Tak było w mojej gminie. Tam wójt wydał 2.761 zł. na pobielenie w gminie ścian, na posmarowanie podłóg, na postawienie 3 pieców w sposób gospodarczy.</u>
- <u xml:id="u-11.13" who="#komentarz">(Głos: To się zdarza i wśród innych wójtów.)</u>
- <u xml:id="u-11.14" who="#SRogula">Kiedy komisja rewizyjna stwierdziła to, złożyła wniosek do rady gminnej i rada gminna prosiła starostwo nowogródzkie o pociągnięcie do odpowiedzialności sądowo-karnej tego wójta za bezcelową i rozrzutną gospodarkę oraz za przekroczenie władzy. Starostwo na to nie reagowało i nie reaguje w przeciągu kilku miesięcy Jeszcze więcej — w tejże samej gminie tenże wójt wynajął mieszkanie dla szkoły powszechnej. Dał zaliczki 100 zł, ale szkoły w tym budynku nie było. Ten gospodarz musiał zwrócić 100 zł. Przynosi do gminy, wójta nie było. Był sekretarz, który przyjął te 100 zł, ale kiedy on zwrócił? Wtedy, kiedy był przeniesiony do drugiej gminy, kiedy komisja rewizyjna gminy stwierdziła, że te pieniądze nie zostały złożone do kasy gminy i on je przywłaszczył, lecz złożyć je do kasy dopiero po przeniesieniu.</u>
- <u xml:id="u-11.15" who="#SRogula">Nie wiem, jak określić takie zachowanie. Jeszcze ciekawsze to to, że ten wójt i ten sekretarz otrzymali niedawno krzyż zasługi.</u>
- <u xml:id="u-11.16" who="#komentarz">(Głos: Niemożliwe!)</u>
- <u xml:id="u-11.17" who="#SRogula">To jest fakt. Pan Premier może stwierdzić to i zażądać protokółu.</u>
- <u xml:id="u-11.18" who="#komentarz">(Głos: Prosimy, Pan Premier będzie łaskaw to uczynić!)</u>
- <u xml:id="u-11.19" who="#SRogula">Szkoda, że moi koledzy z mego okręgu nie interesują się temi szczegółami. W pow. lidzkim, w którym urzęduje p. starosta Bogatkowski, były pomiary. Spaliło się miasteczko Iwje, asygnowano 60.000 zł na pomoc pogorzelcom; 60.000 nie poszło na pomoc dla pogorzelców, tylko na opłaty mierniczych, bo tam prowadzono komasację placów. Dano place, ale dano je bogatszym, a biedni zupełnie pozbawieni zostali.</u>
- <u xml:id="u-11.20" who="#komentarz">(S. Perzyński: To znowu fakt.)</u>
- <u xml:id="u-11.21" who="#SRogula">To jest fakt.</u>
- <u xml:id="u-11.22" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Ale zostali przez sędziego śledczego pociągnięci do odpowiedzialności.)</u>
- <u xml:id="u-11.23" who="#SRogula">Dalej p. starosta Bogatkowski daje wójtów z nominacji, np. w Żyrmunach. Ziemię ma osadnik wojskowy, otrzymuje jeszcze posadę nauczyciela szkoły powszechnej albo kierownika policji, albo referenta samorządowego. Otóż mianował osadnika Kanię wójtem, który stracił dowody kasowe, a kiedy zrobiono rewizję i to stwierdzono, to p. Bogatkowski zagroził radzie gminnej, że rozparceluje gminę, jeżeli nie wybiorą tego samego człowieka na wójta. Również takim wójtem z nominacji był Majewski, który zdefraudował około 28.000 zł. Jego nie aresztowano i dano mu możność ucieczki, a więc niema pieniędzy i niewiadomo kogo szukać. Włościanin białoruski płaci za tę politykę i musi płacić, trudno i darmo, ale jeżeli płaci, to musi i protestować przeciw takiej polityce.</u>
- <u xml:id="u-11.24" who="#SRogula">Otóż, proszę Panów, również policja tajna stara się o to, aby utrudniać życie. Prowokuje włościanina, podsuwa mu jakiś papierek, jakąś odezwę, a potem aresztuje go, teroryzuje, pakuje do więzienia, dopóki dopiero sąd go nie zwolni. Naprzykład niedawno zrobiono rewizję u członka sejmiku powiatowego nowogródzkiego, członka Rady Komunalnej Kasy w Nowogródku, Tomasza Szejno. Jeżeli on jest członkiem Sejmiku i członkiem rady Kasy Komunalnej, to zdaje się, że nie jest komunistą, ja go znam osobiście i nie uważam go za komunistę. Zdzierano podłogę w jego domu, nic nie znaleziono, ale człowiekowi zakłócono spokój, zdenerwowano go, steroryzowano i w taki sposób policja postępuje na kresach. Więc ja spodziewałem się już od 1922 roku w Sejmie poprzednim i chciałbym się spodziewać w Senacie, że ta plaga zmieni się na lepsze. Jabym był bardzo rad i chciałbym, żeby ta zmiana nastąpiła i to jak najprędzej, bo to leży w interesie i Białorusinów i państwowości polskiej.</u>
- <u xml:id="u-11.25" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SSzabad">Wysoki Senacie! Mając bardzo ograniczony czas, muszę bardzo streścić swoje przemówienie, postaram się więc tylko o umotywowanie moich wniosków i rezolucyj, które miałem zaszczyt zgłosić na Komisji Skarbowo-Budżetowej, a o których przyjęcie bardzobym prosił Wysoki Senat.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SSzabad">Przedewszystkiem o wydajności pracy. Należy dać każdemu obywatelowi jednakową możność produktywnej pracy, możność zastosowania ośmiogodzinnego dnia pracy, czyli 46 godzin tygodniowo. Nie należę do tych, którzy są zdania, że ustawa ta, o którą masy robotnicze całego świata kulturalnego tak długo walczyły, winna być uchylona i dzień roboczy przedłużony dla celów rzekomo produktywnych. Odwrotnie, oświadczenie Stanów Zjednoczonych, Anglii i innych krajów europejskich wykazało, że właśnie przy 8-godzinnym dniu pracy wzmaga się wydajność pracy. Należy jednak zaznaczyć, że obowiązkowy odpoczynek niedzielny nie może wszędzie i zawsze przy wszelkiej pracy mieć zastosowania bez szkody materialnej dla ludzi pracy i bez pozbawienia ludności potrzebnych jej wygód życiowych. Mam na widoku tę część ludności żydowskiej, która świętuje sobotę. Pozbawiając kupców, drobnych handlarzy rzemieślników i robotników 1/6 części tygodniowej pracy, zmniejsza ustawa o obowiązkowym odpoczynku niedzielnym ich wydajność również o 1/6 część. Jak wiadomo w Rosji carskiej wyznanie prawosławne odgrywało dominującą rolę, jednakże w miastach ze znacznym odsetkiem ludności żydowskiej jak np. w Wilnie, warsztaty pracy i sklepy mogły być w niedzielę otwarte w godzinach, w których nie odbywały się nabożeństwa w kościołach i cerkwiach. Dalej, czy jest wskazane, aby się wtrącano do pracy, wykonywanej w zamkniętych warsztatach rzemieślniczych, gdzie pracuje sam właściciel i jego rodzina. Nie chcę dłużej nad tą sprawą się rozwodzić, ale jest rzeczą jasną, że w interesie ludności, w interesie wzmożenia wydajności pracy leży, aby bezwzględnie znowelizowano ustawę o przymusowym odpoczynku niedzielnym. W związku z tem wnoszę następującą rezolucję: „Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej do opracowania i przedłożenia w możliwie najkrótszym czasie ciżbom ustawodawczym noweli do ustawy o czasie pracy w handlu i przemyśle, któraby zezwoliła obywatelom Żydom, świętującym sobotę, na pracę w niedzielę i święta chrześcijańskie, ze względu na to., że obecnie obowiązująca ustawa rujnuje żydowskie warsztaty pracy i wzmaga i tak już stale wzrastającą pauperyzację mas żydowskich”.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SSzabad">Przechodzę do pośrednictwa pracy. Wychodząc z założenia, że na Rządzie ciąży przedewszystkiem obowiązek umożliwienia każdemu obywatelowi uzyskania pracy, a w interesie kraju leży powiększenie wydajności pracy, zajmuje się Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej pośrednictwem pracy i zagadnieniem emigracji.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SSzabad">Zastanówmy się dokładnie nad temi sprawami. Cyfry, ogłaszane w oficjalnych wiadomościach statystycznych, nie dają najmniejszego pojęcia o bezrobociu wśród Żydów. Wielka część bezrobotnych robotników żydowskich nie jest wcale w tych cyfrach uwzględniona.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SSzabad">Główną przyczyną ogromnego bezrobocia wśród ludności żydowskiej jest okoliczność, że Żydzi nie są przyjmowani do pracy w przedsiębiorstwach państwowych i w urzędach państwowych. Prawo do pracy to jest krzyk, który wydziera się z piersi ludności żydowskiej w Polsce. Jest to słuszne żądanie żydowskich mas pracujących. Handel, który uprawia znaczna część ludności żydowskiej, podupada z roku na rok. Nie chcę mówić na tem miejscu o tych wielkich podatkach państwowych i komunalnych, które obciążają tę część ludności żydowskiej i są dla niej w przeważającej części wypadków nie do zniesienia, tak dalece, że rujnują warsztaty pracy.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SSzabad">Sytuacja mas żydowskich, które chcą pracować, a nie mają gdzie i przy czem, jest doprawdy straszna. A zupełna pauperyzacja zgłodniałej milionowej masy zagraża również dobrobytowi całego kraju. Panowie wiedzą bardzo dobrze, że z fabryk i biur monopolu tytoniowego, spirytusowego i innych, wyrzucono tysiące rodzin żydowskich. Tysiące rodzin robotników jest skazanych na głód, gdyż wykluczoną jest rzeczą otrzymanie dla nich pracy w jakichkolwiek państwowych i samorządowych przedsiębiorstwach. Powyższe wywody skłaniają mnie do zgłoszenia następujących rezolucyj:</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SSzabad">„Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej, ażeby do podległych mu urzędów, zgodnie z postanowieniami Konstytucji, przyjmował robotników i urzędników Żydów, narówni z innymi obywatelami, jak również, ażeby przy pośrednictwie pracy nie czyniono żadnych różnic pomiędzy pracownikami Żydami, tak fizycznymi jak i umysłowymi, a innymi poszukującymi pracy”.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SSzabad">„Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej, ażeby jako powołany do umożliwienia wszystkim bez różnicy obywatelom dostępu do pracy, wywarł nacisk na inne ministerstwa, ażeby zasada równości przy przyjmowaniu urzędników i robotników na urzędy i do przedsiębiorstw państwowych była przestrzegania. w stosunku do kandydatów Żydów”.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SSzabad">Ważnym czynnikiem przy wynajdywaniu pracy dla bezrobotnych jest emigracja; jest to czynnik, który odrywa wielką rolę w życiu ekonomicznem Państwa. W ciągu ostatnich 12–13 lat wpłynęły do Polski ze Stanów Zjednoczonych od Żydów rodaków miliony dolarów, które niewątpliwie przyniosły korzyść całemu krajowi, przyczyniły się do stabilizacji waluty i t. p.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SSzabad">Zdając sobie sprawę z konieczności ułatwiania emigracji i świadomie olbrzymiej nędzy spauperyzowanych mas żydowskich w Polsce społeczeństwo żydowskie, nie oglądając się na pomoc Państwa, samo przystąpiło do zorganizowania opieki nad emigrantami. Powstało Żydowskie Centralne Towarzystwo Emigracyjne w Polsce, t. zw. „Jeas”, które zdobyło sobie sympatie szerokich warstw ludności żydowskiej i znalazło również uznanie ze strony Państwowego Urzędu Emigracyjnego. Towarzystwo to zaopatruje emigrantów w potrzebne dokumenty, udziela im informacyj co do krajów emigracyjnych, co do warunków podróży, udziela pomocy prawnej i lekarskiej i t. d. i f. d., ale niestety z powodu braku środków nie może dostarczyć wszystkiego, czego potrzeba. Dość powiedzieć, że przy budżecie tego Towarzystwa, wynoszącym 319.000 rocznie, subsydjum Państwa wynosi tylko 36.000 złotych. Jest to zamało. Muszę zaznaczyć, że pośrednio Państwo od emigrantów w krajach zamorskich ma o wiele większy dochód. Wystarczy wspomnieć, że w żadnym kraju karta okrętowa nie kosztuje tak drogo, jak w Polsce. W porównaniu z 1923 r. cena kart okrętowych w Polsce wzrosła o 100%., podczas gdy w Rumunii cena kart okrętowych stale się zniża. Jest to dlatego, że towarzystwa okrętowe w Polsce obciążone są wysokiemi podatkami. Z powyższych względów wnoszę następującą poprawkę:</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#SSzabad">Dz. 6 rozdz. 1 § 12 zwiększyć o 64.000 zł. na subwencję dla Towarzystwa Emigracyjnego „Jeas” tak, żeby razem subwencja ta wynosiła 100.000 zł., a również o 50.000 na subwencję dla Towarzystwa „Hechalne-Pionier”, które zajmuje się wyszkoleniem i przygotowaniem emigrantów do Palestyny.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#SSzabad">Obecnie przechodzę do drugiej części zadań ministerstwa, mianowicie do opieki społecznej. Na pierwszem miejscu niewątpliwie znajdować się winna opieką nad matką i dzieckiem. Do tego działu wchodzi również opieka nad sierotami, których znaczna część straciła rodziców podczas wojny światowej.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#SSzabad">Na te działy opieki społecznej preliminowano w budżecie wszystkiego 9.000.000 zł., to jest o 411.100 zł. mniej, niż w roku ubiegłym. Wynosi to 30 groszy na głowę ludności. W każdym wypadku obowiązkiem ministerstwa jest podzielić tę sumę równomiernie wśród całej ludności bez różnicy narodowości. Dla ludności żydowskiej, która, jak już miałem zaszczyt wykazać, ogromnie zubożała, obowiązek utrzymywania własnemi środkami sierot i instytucyj opieki nad dzieckiem jest wielkim ciężarem, a gdy prywatne stowarzyszenia zajmują się tem, to ułatwiają w znacznej mierze zadania Państwa i odciążają budżet państwowy. Objaw taki jest nienormalny. Prywatne stowarzyszenia mogą być tylko pomocnemi Rządowi pod tym względem i dokonywać tego, czego budżet państwowy nie jest w stanie w 100% zaspokoić. Dlatego też musi Rząd subwencjonować w odpowiednim stopniu te stowarzyszenia chociażby celem wzmożenia prywatnej inicjatywy.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#SSzabad">Do rzędu tak pożytecznych instytucyj społecznych należą, przedewszystkiem Centralne Stowarzyszenie Związków Opieki nad sierotami żydowskiemi Rzeczypospolitej Polskiej. Jak ciężki jest stan, dość wskazać, że na rok bieżący 1929/30 budżet stowarzyszenia zamyka się deficytem w wysokości 2.224.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#SSzabad">Muszę się skracać i dlatego wnoszę, ażeby o 60.000 zł. była podwyższona ta pozycja w odpowiednim dziale.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#SSzabad">Zaznaczam, że nam zawsze wskazują na to, że otrzymujemy subwencje z Ameryki i t. p. Muszę podkreślić, że amerykański komitet t. zw. „Joint” wstrzymał wszelkie wsparcia dla żydowskich stowarzyszeń filantropijnych i opieki społecznej w Polsce, a zubożała ludność żydowska nie jest wprost w stanie dźwigać na swoich barkach całego ciężaru swojej opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#SSzabad">Dlatego stawiam rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#SSzabad">„Senat wzywa p. Ministra Pracy i Opieki Społecznej, ażeby zechciał wyjaśnić wojewódzkim komisji opieki społecznej, by przy rozdziale subwencyj państwowych uwzględniali w należytej mierze instytucje kolonij letnich dla dziatwy żydowskiej”.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#SSzabad">Chcę jeszcze prosić Wysoki Senat, ażeby w dziale 1 § 11, gdzie się mówi o instytucie naukowym, wstawiono sumę 5.000 zł. dla Żydowskiego Instytutu Naukowego, którego sekcja ekonomiczno-statystyczna posiada bardzo duże znaczenie dla ekonomii i nauki. Jestem przekonany, że praca ta będzie miała wielkie znaczenie także i dla organów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#SSzabad">Nie chciałbym zakończyć, jako przedstawiciel demokracji żydowskiej, ograniczając się jedynie do próśb i żądań subsydjów. Chcę podkreślić, że wszystko to są paliatywy, które nie są w stanie radykalnie zmienić ciężkiej sytuacji ludności żydowskiej. Naczelnem żądaniem obywateli Żydów w Polsce jest równe prawo do pracy.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#SSzabad">Jeszcze kilka słów chcę powiedzieć o Kasach Chorych, jako lekarz i jako członek Izby Lekarskiej. Bezwarunkowo Kasy Chorych mają doniosłe znaczenie, ale mają bardzo duże wady. Dość powiedzieć, że nawet składki w dzisiejszej ciężkiej sytuacji ekonomicznej są za wysokie i z tego powodu widzimy te ogromne zaległości, o których wspomniał p. referent. Z drugiej strony i społeczeństwo i sami ubezpieczeni też nie są zadowoleni z tej instytucji. Wielkie kolejki w ambulatoriach, niemożność doczekania się przyjęcia przez bardziej wziętych lekarzy, związana z tem strata czasu powoduje rozgoryczenie ubezpieczonych. Nie mogę tu wypowiedzieć wszystkiego, gdyż jestem ograniczony w czasie. Przypisuje się przyczynę łych niedomagań temu, że to jest instytucja partyjna i t. d. Nie mogę się z tem zgodzić i dlatego zgadzam się z propozycją i z wnioskiem p. referenta, żeby koniecznie były wyznaczone wybory do Kas Chorych, bo ci, którzy płacą, mają prawo tego żądać. Żadnych poważnych powodów do rozwiązania zarządów Kas Chorych nie doszukałem się, a z mianowaniem komisarzy stan kas zgoła się nie polepszył, i wszystkie wady poprzedniej gospodarki bardziej jeszcze się wzmogły.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszalekGliwic">Bardzo proszę Panów Senatorów, żeby zechcieli łaskawie dostosować się do poziomu, jaki tutaj panuje i żeby zajmowali nam czas tylko wtedy, jeżeli ktoś rzeczywiście ma coś do powiedzenia.</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Każdy sam to oceni.)</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. Wasiutyński.</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#WicemarszalekGliwic">S. Wasiutyński:</u>
- <u xml:id="u-12.4" who="#WicemarszalekGliwic">Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest bodaj najbardziej politycznym z całokształtu budżetu z uwagi na rolę, jaką odgrywa władza administracji ogólnej oczywiście z Ministrem na czele. Rozporządzenie Prezydenta o organizacji w zakresie działania władz administracji ogólnej podkreśla stanowisko wojewodów i starostów, którzy są na swoim terenie przedstawicielami Rządu i z tego tytułu powinni uzgodnić działalność poszczególnych władz i urzędów na swoim terenie z zasadniczą linią działalności rządowej.</u>
- <u xml:id="u-12.5" who="#WicemarszalekGliwic">Z tego wynika, że ci wojewodowie i starostowie są przedstawicielami polityki rządowej, ale sądzę, że miano na myśli politykę w znaczeniu szerszeni, jak się mówi o polityce, ekonomicznej, czy polityce społecznej, jako o sposobach osiągania najlepszych wyników dla zrealizowania celów. A celem administracji jest zaspokojenie potrzeb publicznych. W rzeczywistości u nas pojęto tę politykę w znaczeniu ciasnem, powiedziałbym wulgarnem, uważano, że chodzi o zwalczanie zapomocą środków, któremi rozporządza administracja, przeciwników panującego systemu. Kierownicy administracji ogólnej stali się wobec tego agentami politycznymi Rządu, naprzykład agentami wyborczymi; spełniali tę rolę, którą we Francji spełniali prefekci, ale oczywiście w wydaniu naszem, swojakiem, którego różnica polega na różnicy poziomów kultur. Tylko, że we Francji obowiązuje myśl jasna i logiczna. Skoro taki stan rzeczy istnieje — powiedziano —w takim razie ci prefekci nie mogą korzystać z takich uprawnień, z takich gwarancji zajmowania stanowiska, jak inni urzędnicy; ze zmianą kierunku rządu można każdej chwili usunąć prefektów, a co więcej, chodziło o to. aby uchronić całą administrację od wciągnięcia w politykę. I tak samo, jak minister, tak prefekt, tworzy sobie swój gabinet w prefekturze, ma swoich agentów, ataches, którzy nie wchodzą w kadry regularnych urzędników. To są młodzi ludzie, którzy mają nerw polityczny, którzy załatwiają korespondencję prefekta z wybitnymi wyborcami, którzy rozdają fawory i koncesje rządowe, opinjują w sprawach odznaczeń i orderów, ale pozatem cała reszta administracji nie jest wciągana w walki polityczne. Tymczasem u nas stanowisko wojewody czy starosty wedle tego samego rozporządzenia daje im nadzór nad wszystkimi urzędnikami, nie tylko urzędnikami w urzędach zespolonych, nadzór w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego. W ten sposób los wszystkich urzędników jest w ręku przedstawicieli administracji ogólnej i bardzo łatwo zmusić ogół urzędników do wdania się w walkę polityczno-partyjną.</u>
- <u xml:id="u-12.6" who="#WicemarszalekGliwic">Gdyby tak rzeczy na stale miały się ugruntować, to byłoby rzeczą znacznie zdrowszą pójść za przykładem Francji i powiedzieć, że te przepisy, które mówią o nieusuwalności urzędników, które obowiązują według ustawy o służbie cywilnej, gdzie przynajmniej w teorii jest zagwarantowana względna nieusuwalność urzędników, zamianowanych na stałe, nie dotyczą tych kategoryj urzędów, które uważa się za urzędy polityczne i te przepisy o przenoszeniu w stan rozporządzalności muszą być inaczej sformułowane. Ale nie sądzę, aby to była konieczność, do której trzebaby się uciec, bo przy tworzeniu władz administracji ogólnej nie myślano o tworzeniu specjalnej kategorii urzędników politycznych.</u>
- <u xml:id="u-12.7" who="#WicemarszalekGliwic">Biurokracja ma ogromne znaczenie dla trwałości, dla ciągłości urządzeń państwowych, jeżeli stoi na wysokim poziomie moralnym, jeżeli jest odpowiednio przygotowana i jeżeli ma dobre tradycje. Doświadczenie państw zachodnich, Niemiec czy Francji, wskazuje na wielką rolę, jaką może odegrać biurokracja, zwłaszcza w chwilach państwowych kataklizmów. Ale w takim razie, żeby wytworzyć tę tradycję, nie można wciągać urzędników do walk partyjnych dla doraźnych korzyści Rządu. I dlatego p. Minister Spraw Wewnętrznych, który przyjął z dobrodziejstwem całkowitego inwentarza spadek po swoim poprzedniku, zasłużyłby się dobrze, gdyby położył kres tym narowom politycznym, które się w podległych urzędach zagnieździły, bo inaczej autorytet i powaga władzy, którą p. Minister wobec ludności reprezentuje, niechybnie musi być podkopana. A Rząd nie może liczyć na stałą bierność ludności, która widzi, że uprawnienia, które posiada władza, są nadużywane dla celów partyjnych.</u>
- <u xml:id="u-12.8" who="#WicemarszalekGliwic">Przy sposobności pragnę powiedzieć, że uważamy za niewłaściwe — czytamy ciągle te powtarzające się wiadomości w dziennikach — że na zjazdach i konferencjach Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem bywają nie w charakterze członków tego bloku, tej partii, tylko w urzędowej roli, wojewodowie, naczelnicy wydziałów wszystkich ministerstw i inni dostojnicy. To jest rzeczywiście współpraca Rządu z partią.</u>
- <u xml:id="u-12.9" who="#WicemarszalekGliwic">P. prezes Roman w rozprawie ogólnej podkreślił znaczenie utworzonej przy Prezydjum Rady Ministrów komisji do usprawnienia administracji. Jednym z działów najważniejszych, którym ta komisja się zajmuje, to jest przygotowanie urzędników. Komisja chcę podnieść i teoretyczne przygotowanie i wyszkolenie praktyczne, uważając widocznie, że ono jest niedostateczne. Ale sądzę, że te zamiary wiszą w powietrzu, bo rzeczywistość skrzeczy.</u>
- <u xml:id="u-12.10" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Panów, według ustawy o służbie cywilnej, dla zajęcia stanowiska dziesiątego stopnia służbowego, trzeba mieć dyplom ukończenia wyższej uczelni, a po roku można otrzymać ósmy stopień służbowy, ale po złożeniu odpowiedniego egzaminu na to najniższe stanowisko. Dla otrzymania stanowiska starosty,— starosta jest to urząd, jedyny bodaj w administracji ogólnej, którego piastun ma jako tako zapewniony byt, ponieważ otrzymuje drugie pobory dodatkowe z funduszu samorządowego i na to stanowisko kierownicze nie wymagane jest teraz naogół, ani wykształcenie teoretyczne, ani odpowiednie przygotowanie, — odbywa się jakieś szybkie przeszkolenie uproszczone. Otrzymują te stanowiska przeważnie oficerowie. Jeżeli to są ludzie zdolni, to sądzę, że miejsce ich jest w armii; skoro Skarb Państwa poniósł koszty ich fachowego przygotowania. Ale może być, że znajdują się między nimi jakieś jednostki wybitnie zdolne pod względem administracji, ale nie tu się widzi jakiś stały system, masowe mianowanie wojskowych. Nie sądzę, ażeby psychologia wojskowych predestynowała ich specjalnie do objęcia stanowisk w administracji, bo praca w wojsku jest oparta na bezwzględnem posłuszeństwie, na rozkazie, a starosta nie ma do czynienia z podkomendnymi, objętymi surową dyscypliną, ale ma do czynienia z wolnymi obywatelami.</u>
- <u xml:id="u-12.11" who="#WicemarszalekGliwic">Przy tej sposobności chcę zwrócić uwagę, że ustawa o służbie cywilnej postanawia, że tylko, jeżeli są wyjątkowe okoliczności i tylko w wyjątkowych wypadkach Rada Ministrów może zwolnić od wymogu wykształcenia urzędników, mianowanych na stanowisko. Myślę, że Rada Ministrów zbyt szczodrze skorzystała z tego wyjątku. Ale co więcej. W ubiegłym roku zapadła uchwała Rady Ministrów, w której Rada Ministrów przekazała te swoje uprawnienia poszczególnym ministrom. W praktyce prowadzi to do rozszerzenia tego wyłomu od kwalifikacyj naukowych i taka uchwała jest, zdaniem mojem, niezgodna z prawem, bo Rada Ministrów nie jest upoważniona przez żadną ustawę do takiego przekazywania swoich kompetencyj.</u>
- <u xml:id="u-12.12" who="#WicemarszalekGliwic">Posługiwanie się kierownikami administracji dla celów politycznych ma fatalne skutki na Kresach, tam, gdzie społeczeństwo polskie ma głęboko zakorzenione w instynktach poczucie potrzeby jedności i solidarności. Tam politykujący reprezentanci rządu, popierając jednych, zwalczając innych, wnoszą waśnie, rozjątrzenie, rozbijają tę tradycyjną jedność, dlatego z pewnym niepokojem czytałem, że znowu w woj. Śląskiem, tej najbardziej eksponowanej naszej dzielnicy, wojewoda rozpoczyna z wielką energią agitację przedwyborczą, a jego działalność poprzednia w tych samych okolicznościach doprowadziła właśnie do rozjątrzenia i rozbicia.</u>
- <u xml:id="u-12.13" who="#WicemarszalekGliwic">Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wykonywa nadzór nad samorządami. Jesteśmy świadkami smutnego objawu depopularyzacji samorządów w oczach szerokich mas, gdy tymczasem głównym walorem samorządu to jest właśnie działalność wychowawcza, uobywatelnienie społeczeństwa przez pociąganie licznych reprezentantów szerokich warstw do udziału w działalności administracyjnej, która uczy zrozumienia potrzeb państwa. I tutaj władze nadzorcze nie są bez winy, bo ten zbyt wielki rozpęd, jaki wzięły samorządy, obarczając społeczeństwo nasze, społeczeństwo ubogie, znacznemi ciężarami, ten rozpęd w znacznej mierze był zwiększany przez stanowisko ministerstwa. Naszą wadą narodową jest zamiłowanie do natychmiastowych, często czysto zewnętrznych efektów, do życia nad stan, do postawienia się. Luksus u nasi panuje nie tylko w gmachach reprezentacyjnych. U nas jest wszystko reprezentacyjne (prawie wszystkie bale w tym karnawale były u nas reprezentacyjne) i te samochody reprezentacyjne i te ustawy reprezentacyjne. Lubimy się szczycić, że mamy ustawy najbardziej postępowe, najlepsze w Europie, oczywiście na papierze, a nie w wykonaniu. Otóż Prezydent wydał bardzo wiele rozporządzeń z mocą ustawy. Budżet Państwa nie wytrzymałby wykonania tych rozporządzeń i poradzono sobie w ten sposób, że albo odjęto pewne obowiązki Państwu i przerzucono na samorząd, jak w dziedzinie czynności wykonawczych policji, które teraz muszą wykonywać gminy, jak w dziedzinie ewidencji, meldunków ludności, albo też nowemi ciężarami (często bardzo dotkliwemi) w dziedzinie opieki społecznej, spraw sanitarnych, leczniczych obarczono samorząd, nie wskazując, wbrew Konstytucji, źródeł pokrycia.</u>
- <u xml:id="u-12.14" who="#WicemarszalekGliwic">Jeden z wybitnych znawców samorządu ze sfer urzędowych oświadczył, że na szczęście te liczne ustawy są tylko pięknym programem, który kiedyś w odległej przyszłości będzie zrealizowany. Jednak one są już częściowo zrealizowane i tylko od dobrej woli ministerstwa i od jego widzimisię zależy, czy nagle samorządy nie będą musiały tych wielkich ciężarów ponosić. Tak samo mamy tę piękną reprezentacyjną fasadę, ale rzeczywistość jest w istocie zgoła inna. W Konstytucji pochopnie proklamowaliśmy zasadę oparcia ustroju Rzeczypospolitej na szerokim samorządzie. Ale praktyka ustawowa, działalność władz zredukowała ten samorząd do bardzo skromnych granic między innemi w dziedzinie budżetów. Budżety są zatwierdzane. Ja rozumiem, że zadaniem władz nadzorczych jest stwierdzenie: primo, czy budżet jest zrównoważony, secundo: czy zawiera te wydatki, do których samorząd na podstawie ustawy jest obowiązany. Ale władze nadzorcze rozumieją inaczej, rozumieją w ten sposób, że ingerują w prawa samorządu, żądając, aby one podejmowały pewne dobrowolne zadania. I w ten sposób wola organu nadzorczego, wola kierownika tego organu czy referentów, powiedzmy, zamiłowania osobiste, bo każdy ma swoje osobiste zamiłowania, uważa, że ta rzecz jest ważniejsza, niż inna, ten pogląd władzy góruje nad poglądem organów samorządowych, co do tego, co jest rzeczą ważną, -lub mniej ważną i to stanowisko władzy wpływa na zwiększenie wydatków samorządowych. A z drugiej strony faktyczni kierownicy samorządu, starostowie, również pchali do rozdymania budżetów samorządowych. Starosta, jeżeli występuje w roli przedstawiciela administracji rządowej, a nie jest fachowcem, wtedy ma łatwy sposób zyskiwania sobie uznania u zwierzchnika. To jest najłatwiejsza droga, droga zrobienia akcji politycznej. Starosta, jeżeli występuje w innej roli, w roli kierownika samorządu, wówczas chcę wykazać swoją energię i inicjatywę przez podejmowanie najrozmaitszych zadań inwestycyjnych, nie licząc się z możnościami finansowemi samorządu, on nie ma możności nawet poznania potrzeb i możliwości samorządu, bo istnieje ten stały kontredans starostów, przerzucanych z jednej miejscowości do drugiej i nawet nie potrzebował się bardzo bać przyszłości, bo kiedy przyjdzie katastrofa, nie będzie już w tym powiecie, tylko na drugim krańcu Państwa. A starosta ma w ręku ludność, może zmusić rozmaitemi środkami przełamać opór reprezentantów samorządu. W tej dziedzinie władza nadzorcza, Ministerstwo, bynajmniej tej radosnej twórczości nie hamowało, albowiem było cechą sprawności i zdatności starosty, jeżeli rozwinął jak największą działalność.</u>
- <u xml:id="u-12.15" who="#WicemarszalekGliwic">A przecież władze centralne powinny były przewidzieć załamanie tego rozmachu. Tu nie godzę się z p. Marszałkiem Gliwicem, który powiedział, że kryzys, który przychodzi, to jest jak wypadek żywiołowy, jak deszcz lub nawałnica. Ekonomia zajmuje się przecież bardzo dużo kryzysami, wiemy, że są cykle i że kryzys przyjść musi i władze państwowe powinny przewidzieć, że przyjdzie i badać oznaki, które zwiastują w świecie i u nas przyjście kryzysu i odpowiednią politykę zastosować. Do tego nie potrzeba Instytutu Badania Koniunktur, aby łatwo do wniosku dojść, że po latach tłustych przyjdą lata chude.</u>
- <u xml:id="u-12.16" who="#WicemarszalekGliwic">Wicemarszałek Gliwic:</u>
- <u xml:id="u-12.17" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. Iżycki.</u>
- <u xml:id="u-12.18" who="#WicemarszalekGliwic">S. Iżycki:</u>
- <u xml:id="u-12.19" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoka Izbo! W budżecie ministerstwa na str. 42 w dochodach mamy dotacje monopolu spirytusowego na walkę z alkoholizmem 1 milion zł, natomiast na str. 13 w rozchodach marny sumę — „walka z alkoholizmem” 335 tysięcy. Chciałem zwrócić uwagę na tę różnicę i wyjaśnić, że tu prawdopodobnie nastąpiło pewnego rodzaju nieporozumienie. A więc z monopoli alkoholowych daje się milion, a na walkę z alkoholizmem daje się tylko 335 tysięcy. Wprawdzie tam projektuje się, że tę resztę można będzie użyć inaczej, że to w całości tego budżetu się znajdzie. Chciałem na to zwrócić uwagę i wyjaśnić, że właściwie to była pewnego rodzaju obawa ze strony Sejmu, żeby nie stwarzać jeszcze jednego małego funduszu dyspozycyjnego. W tym wypadku ta obawa jest niesłuszna i z zupełnem zaufaniem moglibyśmy tę sumę wyrównać i niema najmniejszej potrzeby robić jakieś nienormalności, żeby sumę przeznaczoną w dalszym ciągu zmniejszać.</u>
- <u xml:id="u-12.20" who="#WicemarszalekGliwic">Druga rzecz, na którą chciałem zwrócić uwagę, a którą uważam za zupełnie niedopuszczalną, to przewidywanie w karach dochodów — kary administracyjne milion złotych. Jest to jak gdyby odrazu wyznaczenie, że znajdą się napewno tacy ludzie, których trzeba będzie karać, a jeśli nie będzie winnych, to trzeba szukać winnych, aby ten milion był ściągnięty, bo to jest przewidziane. Rozumiem, że należy utworzyć paragraf, bo muszą być wypadki, że z kogoś kiedyś jakaś kara będzie ściągnięta, ale ta epidemia kar, którą wieś musi odczuwać w najcięższy sposób, którą odczuwają nawet wykonawcy, to jest ci, którzy nakładają te kary, którzy dostając bloczek uważają za swój obowiązek kary ściągać i są nieraz monitowani, dlaczego te bloczki nie są wypełniane, — jest zupełnie niewłaściwa. Uważam, że z czystem sumieniem możnaby ten milion wykreślić i jako otwarcie budżetu wstawić, jakąś niewielką sumę. Tyle chciałem powiedzieć do budżetu.</u>
- <u xml:id="u-12.21" who="#WicemarszalekGliwic">Dzisiaj wszyscy mówili o systemie, który jakoby panuje. Ja się zastanawiam, czy tam, gdzie się formują partie bezpartyjne, czy tam jest system, czy właśnie jest brak systemu, czy to jest system bez systemu? Słysząc te narzekania ze wszystkich stron, co robi p. Lamot, p. Grażyński i t. d., (przychodzę do wniosku, że nie wszyscy oni robią jedno i to samo, że każdy robi coś na własną, rękę i zdaje mi się, szczególniej jeżdżąc po znacznej części Polski, kresach wschodnich, że przeciwnie, właściwie niema systemu. W tych trzech województwach, w których bywam, zupełnie przeciwnie, obserwuję, że tani jest kompletny brak systemu. System byłby wtedy, gdyby tu w stolicy była jakaś zgary obmyślona idea, któraby we wszystkich województwach w dalszym ciągu się wykonywała, gdyby starostwo było ekspozyturą tego, co się wykonywuje dalej. Tymczasem prawie w każdem województwie widzimy inny system, a starostowie również robią na swoją rękę. W jednem z województw kresowych, w którem byłem, widziałem starostę, zresztą jest to jeden z takich — „podlotków”, który wyleciał z naszego wyzwoleniowego gniazda, który właściwie nie rządzi województwem, zajmuje się reprezentacją, on jest wojewoda, którego widzą.</u>
- <u xml:id="u-12.22" who="#komentarz">(S. Koerner: Kirst?).</u>
- <u xml:id="u-12.23" who="#WicemarszalekGliwic">On jest tym, którego widzą i czują. Tu chodzi o różnego rodzaju obchody, zebrania, chodzi o to, na którem miejscu będzie siedział p. starosta. Na jakimś większem zebraniu, gdzie były 2 fotele, jeden dla biskupa, drugi dla starosty, przypuszczano, że większy fotel zajmie biskup, ale usiadł na nim starosta. I trzebaby było szukać przynajmniej równego wielkością, lub jeszcze większego dla biskupa. To są rzeczy czysto reprezentacyjne. Prawie zawsze, jak tam się zjawiałem, to okazywało się, że albo wyjechał na jakiś obchód, albo tylko co wrócił i jest bardzo zmęczony. Natomiast właściwie wojawództwem rządzi dwóch posłów tutaj z Warszawy i wszystkie rozporządzenia idą stąd i to co się każę, to się wykonywa. Żaden starosta nie liczy się z poleceniem, jakie otrzymuje od wojewody, ale ściśle liczy się z tem, co otrzyma, jako rozkaz od tutejszego swego inspiratora.</u>
- <u xml:id="u-12.24" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
- <u xml:id="u-12.25" who="#WicemarszalekGliwic">Znajduję drugie województwo, województwo, w którem wiszyscy polują. Podczas urzędowania mówi się o polowaniu, a podczas polowania można czasami chwilowo mówić o urzędowaniu, ale rozumie się, że trudno podejść do tego wojewody, który poluje,</u>
- <u xml:id="u-12.26" who="#komentarz">(Głos: W tych ciężkich czasach to i to dobre.)</u>
- <u xml:id="u-12.27" who="#WicemarszalekGliwic">komuś, który jest w nagance, bo jest daleko, ale ci co są blisko, naprzykład na śniadaniu, to mają dostęp i mogą czasem załatwić różne sprawy. Nie widzę w tem systemu, tylko widzę pewnego rodzaju samodzielną robotę.</u>
- <u xml:id="u-12.28" who="#WicemarszalekGliwic">W trzeciem województwie widzę wielką i głęboką politykę. Tam znowu wszyscy politykują od góry do dołu, od początku do końca, tam jest poruszane zagadnienie rozstrzygnięcia sprawy ukraińskiej. To zagadnienie prowadzą wszyscy, nie tylko wojewoda ale każdy starosta i każdy nawet posterunkowy wszyscy politykują. Polityka polega głównie na tem, żeby to, co zrobili już Ukraińcy, zniszczyć a zrobić to, czego jeszcze Ukraińcy nie zrobili i co będzie jakoby dla tych Ukraińców daleko lepsze. Robi się więc dla Ukraińców ale nie z Ukraińcami. Tego rodzaju robota zwykle daje bardzo słabe wyniki. Były jednak wypadki, kiedy słyszeliśmy nawet od działaczy ukraińskich, że jeżeli to się im uda, to jednak będzie duża rzecz. Było towarzystwo dawniej jeszcze, za czasów polskich zorganizowane. Wozrożdenie Czerwonoho Kresta, bardzo bogate, które miało być taką ukraińską macierzą. Ukraińcy już liczyli na to, może to się dla zrobić, robi się w ten sposób wiele rzeczy, ale na nieszczęście znowu wskutek braku systemu Warszawa się nie zgodziła. W tych warunkach, mnie się zdaje, sprawiedliwiej zapatrywalibyśmy się na tę sprawę, gdybyśmy sobie powiedzieli, że narazie jeszcze systemu niema, ale może będzie kiedyś jakiś system, daj Boże, żeby był pożyteczny.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekGliwic">Pozwolę sobie przypomnieć Wysokiej Izbie, że żadnych wniosków cyfrowych, poza wnioskami mniejszości komisji, nie mogę przyjąć i p. Senator raczy swój wniosek wycofać.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Iżycki.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Głos ma s. Rolle.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#WicemarszalekHaluszczynski">S. Rolle:</u>
- <u xml:id="u-13.2" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Wysoki Senacie, pragnąłbym bardzo krótko zająć uwagę Wysokiego Senatu sprawami, ściśle należącemi do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, krótko dlatego, że nieszczęsna rola jest i mówcy i słuchaczy o tak późnej porze, po tylu godzinach rozważania różnych spraw. Nie będę schodził na pole polityki, może trochę na samym końcu, natomiast będę się trzymał głównie tych spraw, które są objęte budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, chociażby dlatego, przyznam się otwarcie, że na posadzce politycznej bardzo się źle i niezbyt mocno trzymam.</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Zacznę w resorcie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, od tej przybudówki, jaką stanowi departament zdrowia. Trzeba przyznać, że poprzednik obecnego p. Ministra, p. minister Składkowski wielkie (zasługi położył na polu propagandy higieny publicznej. To każdy przyznać musi. P. minister dr. Składkowski rzeczywiście był postrachem czy to burmistrzów czy starostów, czy komendantów posterunków, zawsze wtedy, jeżeli tylko mieli cokolwiek na sumieniu przeciw higienie publicznej. I te nasze miasteczka, brudne, niechlujne, zabłocone, które nie przynosiły nam zbyt wielkiego honoru pod wpływem ostre i bardzo stanowczej działalności p. ministra Składkowskiego, zamieniły się bądź co bądź w miasteczka schludne, porządne i bardzo wiele się w tym kierunku zrobiło. Te miasteczka, które nie miały porządnej studni, dziś mają ją, mają i wsie niejednokrotnie, te miasteczka mają niejednokrotnie bruki i oświetlenie, czyste fronty domów, jednem słowem, wyglądają bliżej Europy, niż to było dawniej. Jestem przekonany, że tak obecnemu p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, jak też dyrektorowi departamentu te tradycje są bliskie i każą utrzymywać i nadal i dołożą starań, aby w dalszym ciągu nasze osiedla pod względem higieny się podnosiły.</u>
- <u xml:id="u-13.4" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Jedna z wielkich chorób społecznych naszych gruźlica znajduje w budżecie, przyznać trzeba otwarcie, niedostateczne uwzględnienie. Tutaj się zupełnie godzę z tymi, którzy domagali się podniesienia tej pozycji, niestety, jednak nie możemy pójść poza te ramy, które zostały w budżecie zakreślone.</u>
- <u xml:id="u-13.5" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Chciałbym jeszcze wspomnieć o tern, że jedna dziedzina chorób nie została w należyty sposób uwzględniona, to są choroby umysłowe. Te choroby na terenie Polski szerzą się w sposób niebywały. Samorządy są w tym kierunku skierowane, ażeby budowały szpitale dla umysłowo chorych. Podobno potrzeba nam coś 30.000 łóżek, a mamy ich znacznie mniej. Są niektóre samorządy, które rzeczywiście poszły w myśl intencyj Rządu, przewidując, że w budżecie Państwa znajdą się poważne jakieś kwoty, które będą mogły służyć jako subwencje dla tych samorządów, które te szpitale dla umysłowo chorych u siebie budują. Takich samorządów w tej chwili jest 3. Niestety, nie znajduję w budżecie odpowiednich pozycyj. Sprawa ta została na Komisji Skarbowo-Budżetowej przy omawianiu resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych podniesiona, pp. senatorowie postawili tam wniosek mniejszości, ja się do tego wniosku najgoręcej przyłączam i proszę Wysoki Senat, ażeby za tym wnioskiem mniejszości głosował.</u>
- <u xml:id="u-13.6" who="#WicemarszalekHaluszczynski">W bardzo nieznacznym stopniu uwzględnione są w budżecie t. zw. ośrodki zdrowia. W tym kierunku samorządy rzeczywiście predestynowane są, ażeby mogły pracować i rzeczywiście pracują w bardzo wydatnym stopniu. Ale samorządy małe, maleńkie miasteczka, niejednokrotnie nie mogą się zdobyć na odpowiednie ośrodki zdrowia. 'Otóż suma 55 tysięcy złotych w budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest za mała i w przyszłości należałoby tę rubrykę poważniej dotować.</u>
- <u xml:id="u-13.7" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Bardzo ważnym czynnikiem gospodarczym w naszem Państwie są uzdrowiska. My wiemy, że Państwo ma w tej chwili w swym zarządzie 3 większe uzdrowiska: Krynicę, Ciechocinek i Busko i przystępuje do zakupienia Druskiennik. Rząd również zainteresowaał się dwoma słynnemi dawniej zdrojowiskami — Burkut i Szkło i zamyśla je rozbudować. Gdy jednakowoż jesteśmy w t. zw. perle naszych zdrojowisk w Krynicy, to widzimy, że dużo budynków jest rozpoczętych, a niedokończonych. Przyznać trzeba, że to wobec licznych przybyszów, a dziś ich liczba dochodzi do 40.000 rocznie, jest dowodem, że w tym kierunku praca nie idzie dość energicznie. Należy dążyć, ażeby te budynki, które zastały rozpoczęte, które stoją niedokończone i świecą pustemi oknami, ażeby były dokończone, tembardziej, że Krynica dorzuca bardzo poważny dochód do Skarbu Państwa. Z drugiej strony przyznać trzeba, że dochody ze zdrojowisk w budżecie są przeznaczane na remont i rozbudowę budynków. Ale dobrze byłoby, gdyby budynki krynickie zostały jak najprędzej dokończone z funduszów krynickich, a te fundusze w przyszłości mogą być użyte na podobne cele w innych miejscowościach Polski.</u>
- <u xml:id="u-13.8" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Gdy jestem przy sprawach zdrowia, chcę poruszyć jedną sprawę czysto prowincjonalną. Na terenie dawnej Galicji istnieją lekarze t. zw. okręgowi. Instytucja ta powstała przed 35 laty, założył ją ówczesny Wydział Krajowy. Ci lekarze okręgowi są instytucją, zawieszoną między samorządem a rządem. Jest ich kilkuset i nie mają oni uregulowanego stosunku służbowego. Mają pobory jakiegoś XII stopnia płacy, nie żyją oczywiście z tych poborów, mają dodatkową praktykę. Ale w każdym razie ten ich stosunek służbowy należałoby uregulować. Tu przypominam pp. senatorom rezolucję, wniesioną przez s. Decykiewicza, uchwaloną przed 2 laty przez Senat, wzywającą rząd do uregulowania stosunku służbowego lekarzy okręgowych.</u>
- <u xml:id="u-13.9" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Przechodzę do drugiej dziedziny, która dziś parokrotnie była poruszana, którą również się interesuję, choćby dlatego, że na terenie Polski należę w tej chwili do najstarszych samorządowców, bo mam 21 Jat tej pracy w samorządzie ukończonych, — przechodzę do sprawy samorządów, niezwykle doniosłej. Jest pewna moda narzekania teraz na zbytnie koszty samorządowe. Już tu w Wysokim Senacie podczas obecnej dyskusji kilkakrotnie mówiono: podatki rządowe na głowę mieszkańca wynoszą tyle a tyle, a samorządy nakładają jeszcze większe podatki, które wynoszą tyle a tyle. O tej rzeczy ciągle się mówi i pisze. Cała niemal literatura na ten temat istnieje, Dlaczego tak się dzieje, że samorząd rzeczywiście jest kosztowny? Przedewszystkiem dlatego, że przed samorządem z chwilą powstania Państwa Polskiego stanęły zupełnie nowe zadania, że samorządy pragnęły z natury rzeczy naprawić te zaniedbania, które były za czasów zaborczych i znaleźć się jak najprędzej w jednym rzędzie z samorządami zachodniemu To było łatwo zrozumiałe i powiedziałbym, że to było niezwykle szlachetne ze strony mieszkańców, że chcieli w tych osiedlach, w których żyją, znaleźć jak najbardziej europejskie stosunki.</u>
- <u xml:id="u-13.10" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Czy rzeczywiście samorząd po 12 latach swego istnienia spełnili to zadanie, o którem w tej chwili powiedziałem, które na początku powstania Państwa Polskiego sobie zakreślił? Otóż muszę stwierdzić, że tak. Z całym podziwem jestem dla samorządów tej dzielnicy, która najpóźniej samorząd otrzymała, to jest dla byłego zaboru rosyjskiego, tak b. Królestwa Polskiego, jak kresów wschodnich. Z całym podziwem jestem dla obywatelstwa miast i miasteczek, że potrafiło tak szybko ten samorząd opanować, zróść się z nim, zrobić go niejako swoim własnym czynnikiem i na tem polu rzeczywiście bardzo wiele zrobić.</u>
- <u xml:id="u-13.11" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Prawda, że samorządy znalazły się wskutek tego w bardzo trudnem położeniu finansowem. Wystarczy przypomnieć słynne Ullenowskie kredyty, wystarczy przypomnieć, to, że cały szereg miast i miasteczek i samorządów powiatowych znalazł się w tej sytuacji, że nie mógł w pewnym momencie odpowiedzieć wymaganiom kredytowym i dopuścił niejednokrotnie do protestów weksli i t. d. Ale, jak powiedziałem, nie czynię z tego wielkiego zarzutu już nie tylko dlatego, że i rząd ówczesny i całe społeczeństwo parło samorządy w kierunku czynienia inwestycyj, ale to poprostu była już fala, która szła po całym kraju, że należy samorządy podnosić, że trzeba miasta i miasteczka nasze przez pracę samorządową podnieść.</u>
- <u xml:id="u-13.12" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Drugim momentem bardzo ważnym w tej kosztowności samorządu jest przerzucenie całego szeregu agend rządowych na samorządy. Rzecz prosta, jeżeli się przerzuca pewne agendy rządowe, to wtedy łatwo powiedzieć: rząd wydaje mniej na te rzeczy, samorząd wydaje za dużo.</u>
- <u xml:id="u-13.13" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Proszę Panów, mógłbym wymienić całą masę agend, które samorząd musi wykonywać, czy to doręczanie rozmaitego rodzaju rozporządzeń, aktów rządowych, ubezpieczeniowych i t. d. szereg agend w dziedzinie zdrowia, opieki społecznej, lecznictwa i t. d. agend nowych, które wyłoniły się po wojnie, jak budownictwo mieszkaniowe. Wreszcie gdy często samorząd zwraca się do rządu, że pragnie uzyskać jakąś instytucje rządową, to rząd powiada: chętnie, ale przyczyń się do tego. Jak jakaś gmina chcę mieć naprzykład sąd, to niech ta gmina przyczyni się do budowy gmachu sądowego, jeżeli chcecie mieć lotnictwo rozwinięte, to niech ta miejscowość przyczyni się do budowy lotniska i t. p. To są rzeczy niezwykle potrzebne, interesujące wszystkich mieszkańców miasta, ale to są wydatki bardzo duże, które się na samorządy przerzuca.</u>
- <u xml:id="u-13.14" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Jest jeszcze jeden czynnik, który w samorządach kosztuje bardzo dużo, a co do jego wielkiej potrzeby miałbym pewne wątpliwości. We wszystkich samorządach są wielkie narzekania na ciągłe wykazy statystyczne, które muszą być robione. Te narzekania niejednokrotnie były na różnych zjazdach poruszane. Niemcy mieli na swoją ścisłość dobre określenie, kiedy mówili, że chcą włos rozcinać na dwoje. Mam wrażenie, że u nas niejednokrotnie statystyka dąży do tego, żeby włos rozcinać na czworo, nie mając jednak tak dokładnego aparatu, jaki mieli Niemcy. Te wykazy mnogie, na setki i tysiące obliczone są, mojem zdaniem, niekiedy zbyteczne. Należałoby je ograniczyć i, o ile. wiem, w tym kierunku reforma administracji będzie szła i zastanawia się także nad tą sprawą. Tem to jest dla samorządów groźniejsze, że niejednokrotnie takie nakazy wychodzą od urzędników, którzy sami praktycznie w życiu nie przeszli tej szkoły robienia wykazów i często bardzo wykazy, które wymagają prawie dwóch, trzech tygodni nakazuje się wykonać w ciągu dwóch trzech dni, co jest rzeczą niemożliwą i co naturalnie czyni te wykazy problematycznemu.</u>
- <u xml:id="u-13.15" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Sprawa samorządu jest niezwykle doniosła. Rozumiemy, że gdy dziś toczy się w Sejmie debata nad zmianą Konstytucji, sprawa samorządu jest tak ściśle związana ze sprawą zmiany Konstytucji, że w tej chwili przesądzona być nie może. Ona będzie wtedy na porządku dziennym i z całym impetem musi być postawiona i przeprowadzona, gdy tamta sprawa będzie załatwioną. Niestety, ta sprawa się przeciąga, niestety, powiadam, bo dla samorządu jest rzeczą złą, że niema do tej chwili wyraźnej myśli wytycznej, czem ma być samorząd. Czy samorząd ma być gospodarowaniem wspólnym majątkiem obywateli na pewnym terenie zamieszkałych, ozy samorząd ma być spełnianiem pewnych funkcji rządowych, czy samorząd ma być szkołą życia gospodarczego — zdaje mi się, że ma być wszystkiem tem. co przed chwilą powiedziałem, na to, rzecz prosta, musi być w pewnym momencie jasno powiedziane, musi być jasno wytyczona linia, po której ima się potoczyć debata nad organizacją samorządu i samorząd do tej jasnej wyraźnej linii musi być dostosowany.</u>
- <u xml:id="u-13.16" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Brak uregulowania tej sprawy szczególnie na terenie byłej Galicji jest rzeczą niejednokrotnie bardzo dotkliwą i dokuczliwą i całe społeczeństwo tamtejsze jednakowo pragnie, aby ta sprawa była rozwiązana. Ale już zgóry trzeba sobie powiedzieć, że dla całego terenu Polski nie może być jednolita ustawa samorządowa, należy stworzyć ustawę ramową, aby rozmaite dzielnice Polski dla swoich stosunków gospodarczych, historycznych, narodowościowych i t. d., w tych ramach mogły znaleźć zadowolenie i możność rozwiązania swoich samorządowych zamierzeń.</u>
- <u xml:id="u-13.17" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Tak samo zdaje się jest głos powszechny w społeczeństwie, ażeby samorząd trzymać jak najdalej od polityki. Samorząd powinien być ciałem ściśle gospodarczem i powinien być od tego wszystkiego, co dzieli i rozstraja, oddalony, a, niestety, trzeba pamiętać, że polityka często prowadzi na tory, na których jest raczej rozstrój niż zestrój.</u>
- <u xml:id="u-13.18" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Była tu poruszana kilkakrotnie sprawa urzędnicza. Otóż uważam, że koniecznem byłoby powstrzymać się na tej trybunie od rzucania co chwila nazwisk urzędników, którzy bronić się nie mogą, bo ich tutaj niema. Raczej wskazanem byłoby, aby te sprawy były poruszane na komisji, gdzie czy to minister, czy urzędnicy resortowi potrafią w tej chwili dostarczyć akta i przedstawić sprawę w oświetleniu innem, niż to było powiedziane.</u>
- <u xml:id="u-13.19" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Rzucana tu niejednokrotnie pod adresem urzędników opinia ogólna — niekiedy nawet gołosłowna — musi zrażać nasz korpus urzędniczy do pracy, a nie zapominajmy, że {pozyskanie sił fachowych do korpusu urzędniczego w tej chwili z powodu niskich płac jest bardzo trudne.</u>
- <u xml:id="u-13.20" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Stykając się z urzędnikami na rozmaitych terenach, muszę zaznaczyć jedno. Posądza się Małopolan, że z pewnego rodzaju czy lekceważeniem, czy brakiem zaufania odnosimy się do urzędników młodych, świeża pozyskanych na terenie b. Kongresówki i kresów. Stykając się często z tymi urzędnikami czy w rządzie, czy w samorządzie, czy w innych władzach, muszę stwierdzić bardzo dodatni materiał, którym te zarządy dysponują, pomimo to, że płace są niskie, że trzeba rzeczywiście bardzo dużo miłości do państwa tworzącego się i dużo patriotyzmu włożyć, ażeby przy tych niskich poborach spełnić te zadania, które na korpusie urzędniczym ciążą. Ale, rzecz prosta, korpus urzędniczy musi być otaczany pewnego rodzaju opieką nie tylko ze strony rządu, ale i ze strony obu Izb, nie tylko wtedy, gdy się mówi o chęci podwyższenia płac, ale i wtedy, jak się mówi o ich pracy, o ich stanowisku i t. d. Dlatego miło mi jest stwierdzić, że to są urzędnicy pierwszorzędni o wielkiej inteligencji, wielkim zapale do pracy. Tu i owdzie jest brak doświadczenia, może jeszcze jest chodzenie drogami niewłaściwemi, ale w tak krótkim czasie rzadko które państwo mogłoby stworzyć tak dobry korpus urzędnicy, jakim jest polski. Tembardziej, iż trzeba stwierdzić, że korpus urzędniczy przez całe te kilkanaście lat był pod rozmaitemi wpływami. Podzielam zdanie tych, którzy powiadają, że korpus urzędniczy powinien stać zdała od polityki. Powinien uprawiać jedną tylko politykę — to jest wskazania linii politycznej rządu. Rząd jest tym, który nadaje linię wytyczną korpusowi urzędniczemu na terenie całego Państwa. Nie wyobrażam sobie, by urzędnik mógł prowadzić inną politykę, aniżeli jest polityka wytyczna całego rządu. Ale z drugiej strony trzeba powiedzieć, że urzędnicy byli niejednokrotnie pod rozmaitemi wpływami partyjnemi i politycznemi, co raz w swojem przemówieniu bardzo dobitnie powiedział Minister Kwiatkowski, mówiąc, że urzędnik, mający do załatwienia jakąś sprawę, tak się bał, ażeby się nie narazić może temu rządowi, któ.rv później przyjdzie, że wołał tej sprawy nie załatwić. I to jest więc niepewne ustosunkowanie się urzędników do polityki.</u>
- <u xml:id="u-13.21" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Dlatego powitałem z wielką radością okólnik, który był wystosowany także do nas, do Bezpartyjnego Bloku, że nie wolno, ani posłom, ani senatorom osobiście interweniować po urzędnikach i urzędach, aby nie wywierać nacisku pod względem politycznym czy partyjnym na urzędników. Rozumiem, że jak urzędnik miał przed sobą reprezentanta ludu z jednej czy drugiej strony Izby, który nalegał na załatwienie sprawy takie, które sprzeciwiało się jego przekonaniu, to, jak sobie pomyślał, że na 1-go może nie przynieść żonie pieniędzy — pensji, to on wolał wybrać drogę pośrednią, to jest nie załatwiać tej sprawy wcale.</u>
- <u xml:id="u-13.22" who="#WicemarszalekHaluszczynski">To było błędne postępowanie w stosunku do urzędników i urzędników w stosunku do społeczeństwa. Te rzeczy muszą być naturalnie zakończone. Nie jest to specyficzna własność Polski. Niedawno słyszałem takie samo narzekanie na zależność od partii, na brak samodzielności urzędników, kiedy mówiłem z jednym z profesorów z Jugosławji, który powiedział mi: to samo jest u nas. To jest pewnego rodzaju psychoza powojenna. To jest radość, która opanowała młodych posłów i senatorów, — nie mówię o wieku,— którzy byli przekonani, gdy zasiedli w tych Izbach, że mają możność nie tylko radzenia i kontrolowania, ale i rządzenia. Te stosunki się powoli zmieniają i musimy powiedzieć, że zmieniają się na lepsze. Nie jestem takim optymistą, jak tu jeden z mówców, który powiedział, że jest takim optymistą, iż będzie lepiej, gdy wszystko będziemy sprowadzać z zagranicy, a u nas nic nie będziemy robili. Jestem tym optymistą, który na podstawie faktów obserwowanych z wiarą idzie w przyszłość, że z każdym rokiem na terenie naszej Polski jest lepiej. Są pewne błędy, które w Senacie były wytknięte. Niema jednak społeczeństwa bez błędów, ale musimy powiedzieć sobie, że zlepek z trzech zaborów, zlepek z trzech umysłowości w ciągu krótkiego czasu staje się bądź co bądź monolitem pod względem zapatrywań na zadanie państwa i jego administracja.</u>
- <u xml:id="u-13.23" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Chciałbym parę słów powiedzieć pod adresem kolegów z mniejszości narodowych. Pojęcie mniejszości narodowej według mnie jest pojęciem statystycznem może w pewnych razach pewnej kombinacji politycznej taktycznem, bo widzimy przed sobą Niemców, Ukraińców, Żydów i innych naszych obywateli, ale nie widzimy razem jednej mniejszości narodowej. Dlatego p. dr. Pant, mówiąc o stosunku naszym do mniejszości narodowej, był na zupełnie błędnej drodze, bo zupełnie inny jest nasz stosunek do społeczeństwa niemieckiego, inny do żydowskiego, inny do ukraińskiego. Możemy powiedzieć, że na wyrównanie stosunków między nami a Niemcami jeszcze czas nie przyszedł. Mnie się zdaje, że raczej ze strony Niemców byłaby wskazana polityka mniej agresywna, ażebyśmy mogli wiele rzeczy zapomnieć, bo trzeba powiedzieć, że społeczeństwo polskie jest społeczeństwem, które najprędzej wszystkie krzywdy zapomina, ale trzeba mu dać czas. Jeszcze za świeże są rany, jeszcze nie zrosły te kości, które mam Niemcy łamali na różnych terenach, ażebyśmy już dziś mogli o tem zapomnieć. Jeszcze niedawne to czasy, kiedy zwróciłem się w Katowicach do zwykłego bagażowego po polsku, a on mi powiedział na boku: — „niech pan nie mówi do mnie po polsku, bo stracę posadę”. I tak było na całym terenie Śląska i Poznańskiego, tego odrazu zapomnieć nie możemy. Mam przekonanie, że może pokolenie, które po nas przyjdzie, potrafi wynaleźć punkty styczne -nawet z ludnością niemiecką na terenie polskim, ale w tej chwili jest lepiej;, jeżeli my sobie postanowimy nie wymawiać tych rzeczy i damy czasowi możność załagodzenia i zapomnienia.</u>
- <u xml:id="u-13.24" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Inny stosunek jest zupełnie do narodowości żydowskiej. Jest to może nawet -więcej stosunek o charakterze gospodarczym, niż o charakterze narodowościowym. A inny jest znów nasz stosunek do narodu ukraińskiego, Nie chcę, ażeby Niemcy porównywali nasz stosunek do Niemców z naszym stosunkiem do narodu ukraińskiego. Może niewielu w tym Senacie panów kolegów podziela to zdanie, ale mam wrażenie, że z narodem ukraińskim jesteśmy powaśnionymi braćmi, powaśnionymi, ale braćmi, nie obcymi. Jesteśmy ludźmi skazanymi do życia na wspólnym terenie nie ukraińskim i nie polskim, tylko ukraińskim i polskim. Jestem przekonany, że przyjdzie Itaka chwila, w której może zaczniemy się porozumiewać. Dzisiejsze przemówienie p. senatora Decykiewicza napawa mnie nadzieją, że tak być może; ja (przyznam się otwarcie, cieszyłbym się z tego osobiście, bo w moim rodzinnym kraju do jednego ucha wpadały mi słowa polskie, a do drugiego słowa ukraińskie. Jedne były mi drogie, ale i drugie były mi miłe i tego nie zapomniałem do dziś dnia i chciałbym, żeby ta — „wspólność nadziei”, o której mówił tutaj p. 9. Decykiewicz, najrychlej dla obu narodów zabłysła.</u>
- <u xml:id="u-13.25" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Wicemarszałek Hałuszczyński:</u>
- <u xml:id="u-13.26" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Głos ma s. Ciastek.</u>
- <u xml:id="u-13.27" who="#WicemarszalekHaluszczynski">S. Ciastek:</u>
- <u xml:id="u-13.28" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Wysoki Senacie! Zarówno przy dyskusji ogólnej, jak i przy dyskusji szczegółowej przedstawiciele ugrupowań, które tu na terenie parlamentu naszego są reprezentowane, wypowiadają swoje zdania, swoje przekonania, swoje poglądy, nieraz nawet w formie bardzo ostrej. Jednocześnie wskazują na kierunek, w jakimby właściwie życie państwowo - twórcze posuwać się winno. Jeżeli chodzi o to zagadnienie, to z różnych punktów różnie na to patrzymy. Może to jest jedna z tych przyczyn, że dotąd nie jest ustalona, niema tej zdecydowanej większości, któraby narazie powiedziała, że taki kierunek, a nie inny ma być i może to jest jedna z tych poważniejszych przyczyn, że to nasze życie gospodarcze wciąż jeszcze kuleje, wciąż jeszcze niedomaga, że mimo niby dobrych chęci ze wszystkich stron, jednak wiele się słyszy niezadowolenia. Jeżeliby się wsłuchać w opinię ogólną, co ona mówi, to daje się wyczuć, że poza posłami i senatorami, to więcej nikomu w Polsce nie jest dobrze, wszystkim jest źle, wszystkim jest bieda, a tylko wyjątek stanowią ci posłowie i senatorowie, a i panowie ministrowie również, bo już panowie ministrowie nie mieliby się znowu przed kim poskarżyć. Jeżeliby chodziło teraz o wieś, to może narzekania jest tam najmniej, bo wieś, bo lud, bo drobny rolnik ma tylko jedno życzenie, jedno wielkie żądanie, aby mu dozwolono w Państwie żyć, aby móc spokojnie pracować i aby móc sprostać temu wielkiemu zadaniu, jakie na nim spoczywa.</u>
- <u xml:id="u-13.29" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Jeżelibym mówił teraz o Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, to nie da się życiowo tego oddzielić od tej poważnej sprawy, o której tutaj mój przedmówca dość szeroko mówił, od samorządu. Słyszeliśmy tutaj głosy, że samorząd jest rzeczą niepotrzebną, że jest w Polsce rzeczą zbędną, że samorząd jest dlatego tylko, aby obciążał ludność podatkami. Tak jest, proszę Panów, ja byłem i dotąd jestem tym samorządowcem; jestem członkiem tego najniższego samorządu, bo członkiem rady gminnej, i zupełnie się z lakiem twierdzeniem zgodzę, że samorządy popełniły cały szereg błędów. Ktoś, mówiąc o błędach, powiedział, że ten się tylko nie myli, kto nic nie robi, ale za to popełnia największy w życiu błąd, bo nic nie robi. To samo można powiedzieć o samorządach i samorządowcach, ale gdy się zupełnie bezstronnie przypatrzy temu, co już samorządy u mas w Polsce zrobiły, to każdy bezstronny obserwator musi przyznać, że jednak zrobiły wiele, że zrobiły bardzo wiele i w dalszym ciągu jeżeli mamy jakąkolwiek pewność, to największa gwarancja i pewność będzie wtedy, jeżeli Państwo nasze w całem słowa tego znaczeniu oprze Się na samorządzie. Słusznie ktoś powiedział, że samorząd jest szkołą życia obywatelskiego. A jeżeli popełniały dotąd samorządy gminne, powiatowe, błędy, to nie winię tych ludzi, którzy bezinteresownie swoją ciężką pracę w samorządach dawali i dają, ale raczej gdzieindziej trzeba tej winy, tych błędów szukać. Bo jeżeli jakiś błąd popełnia samorządowiec, drobny rolnik, chłop ze wsi, to nic dziwnego, bo go lepiej żyć nie nauczono. Myślano w Polsce o budowie kościołów, budowano przy kościołach karczmy, a nikt nie myślał o budowie szkół dla ludu. I ten lud dzisiaj, biorąc na siebie to ciężkie zadanie, nie miał tej pomocy, jaką powinien już mieć wcześniej i powinien był znaleźć w szkole i cała ta sprawa musiała właśnie dotąd czekać aż te dzielniejsze, te wybitniejsze jednostki z ludu dopiero zaczęły własnemi siłami, własnym wysiłkiem te szkoły budować, tworzyć i nad podniesieniem tego szkolnictwa pracowały, pracują i nadal pracować będą.</u>
- <u xml:id="u-13.30" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek).</u>
- <u xml:id="u-13.31" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Jeżelibyśmy jeszcze chcieli stwierdzić działalność samorządu i wzięli nawet ten najmniejszy samorząd, tę gromadę wiejską, to zobaczymy, że w tak ciężkich dzisiejszych warunkach, jeżeli ci ludzie poza wszystkiemi ciężarami państwowemi i samorządowemi jeszcze się dobrowolnie z własnej i nieprzymuszonej woli opodatkowują tylko po to, ażeby coś w tej swojej wsi zrobić, ażeby przeprowadzić jakąś komasację, meliorację, żeby można było własnym wysiłkiem budować swoje szkoły czy coś pożytecznego zrobić, czy drogi własnym kosztem budować, bo i takie wypadki się zdarzają, to chyba będzie jeden dowód więcej, że to poczucie obywatelskie dlatego się zbudziło, że lud, ten drobny rolnik szanuje ten wielki przywilej, jaki ma w wolnej niepodległej Polsce, że jest wolnym obywatelem</u>
- <u xml:id="u-13.32" who="#komentarz">(Oklaski.), że ma możność tym swoim wysiłkiem cegiełkę do budowy tego wielkiego gmachu państwowego dołożyć.</u>
- <u xml:id="u-13.33" who="#WicemarszalekHaluszczynski">(Głosy: Brawo, Brawo! — Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-13.34" who="#komentarz">Jeżelibyśmy, proszę Panów, wzięli jeszcze z punktu samorządowego, to, jak wiemy, tak się w Polsce ułożyło, — ponieważ z braku ustaw samorządowych inaczej ułożyć się nie mogło,— że mają sporo do powiedzenia i ci urzędnicy p. Ministra Spraw Wewnętrznych, a więc wojewodowie i starostowie. P. s. Kłuszyńska już mnie bardzo nastraszyła nowym wojewodą kieleckim.</u>
- <u xml:id="u-13.35" who="#WicemarszalekHaluszczynski">(Głos: I nas też.)</u>
- <u xml:id="u-13.36" who="#komentarz">Ja osobiście p. wojewody nie znam, więc ani źle, ani dobrze nie chcę o nim mówić, mogę tylko zapewnić o jednem, że my niejednego wojewodę przeżyliśmy w Kielcach, więc nowy p. wojewoda niech będzie przygotowany na to, że jeżeli będzie człowiekiem możliwym, prawdziwym samorządowcem, jeżeli będzie doceniał wielkie zagadnienie samorządowe, to chętnie z nim będziemy współpracować, jeżeli nie, to przeżyliśmy kilku wojewodów i jego również przeżyjemy, jego nie stanie, a my i samorząd zostaniemy.</u>
- <u xml:id="u-13.37" who="#WicemarszalekHaluszczynski">(Oklaski.)*</u>
- <u xml:id="u-13.38" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Jeżeli chodzi jeszcze o pp. wojewodów, to jeszcze najmniejsze zło, jak jest taki, czy inny wojewoda, ale jest daleko gorzej, jeżeli p. wojewodzina ma coś do powiedzenia w tej sprawie, daleko gorzej^1^, jeżeli od p. wojewodziny przyjdzie list do p. starosty, ażeby w budżecie samorządowym na Itaki i taki cel pewne sumy się znalazły. Z tem jest gorzej i jeżelibym miał coś do powiedzenia, to apeluję do p. Ministra, ażeby tych rzeczy nie było i ażeby się te rzeczy w Polsce nie powtórzyły.</u>
- <u xml:id="u-13.39" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Jeżeli chodzi teraz o pp. starostów, którzy też z tytułu swego stanowiska czynny udział, chcąc nie chcąc, muszą brać w życiu samorządowem, to o ile słyszałem tu od niektórych pp. senatorów, którzy wyrażali się dość ujemnie, to ja naprawdę nie podzielałbym tego stanowiska, a nieraz trzeba mieć raczej współczucie dla tych ludzi, bo wiemy, proszę Panów, z praktyki życiowej, że wtedy w takiej czy innej organizacji jest dobrze, jeżeli każdy robi to, co do niego należy, a tymczasem gdy chodzi o tych nieszczęśliwych starostów, to w ostatnich latach wiele im kazano robić takich rzeczy, do których ani się rodzili, ani się uczyli, ani z ich stanowiska i obowiązków to do nich nie należy. I to jest ta tragedia i całe zło. Ale jeszcze większe jest zło, gdy przy takim panu staroście znajdzie się jeszcze jakaś przyboczna sekretarka i jeszcze swoje życzenia wyraża.</u>
- <u xml:id="u-13.40" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Ładna administracja.)</u>
- <u xml:id="u-13.41" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Ażeby już koniec położyć tym stosunkom, ażeby to się więcej w Polsce nie powtarzało, oto bym wyraził apel do p. Ministra, aby tych pp. starostów, którzy tak gorliwymi się okazali, którzy nie tylko powywracali w wielu wypadkach zasady idei samorządowej, ale nawet wtargnęli do organizacyj rolniczych i tam próbowali swojej znajomości, próbowali je przerabiać, uzdrowić, próbowali tam unifikować, ażeby takich pp. starostów za ich wielkie położone zasługi p. Minister wziął na inne wyższe stanowiska, albo przeniósł ich w stan spoczynku. Niechby dał im nawet dobre emerytury, aby oni już tą swoją działalnością nie psuli i szkód nie robili.</u>
- <u xml:id="u-13.42" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Proszę Panów, 10 lat niepodległości zrobiło jedno, mianowicie, że w takim czy innym powiecie znaleźli się ludzie, którzy, chcąc nie chcąc, wysunęli się naprzód, wzięli ten ster, mają swój kierunek i żadna siła ludzka ich z tej drogi nie zepchnie, żadne straty, żadne historie, żadne próby nie pomogą, bo ci ludzie mają swój utarty kierunek, po jakim szli, po jakim idą i po jakim pójdą i jeżeli chodzi o dobro sprawy, to raczej nie trzeba im przeszkadzać, to będzie lepiej. Jeżeli są organizacje rolnicze, to są powiaty, w których były dotąd dwie organizacje rolnicze. Jakoś się one ułożyły i organizacja, która wykazywała większą żywotność, to była większa, do tej bardziej ludzie lgnęli, a jednakże to się jakoś ułożyło i reszta lepiej by się nawet ułożyła, gdyby nie przyszedł rozkaz zgóry do pp. starostów, żeby oni to bardzo pobożne życzenie wypełnili, aby to połączyli. Jednem słowem wprowadzono niepotrzebny ferment i z tego żadnego pożytku ani dla rolnictwa, ani dla Państwa nie było, a jeszcze gorzej, bo tylko straty są z tego tytułu. Bardzo często dobry nawet instruktor rolniczy, mając tylu panów nad sobą, nie wie, kto starszy, nie wie kogo słuchać i dla świętego spokoju nic nie robi.</u>
- <u xml:id="u-13.43" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Jeżeliby chodziło jeszcze o talkie potrzeby życiowe, to na terenie Kongresówki jest jeszcze jedna konieczna, mianowicie jak najprędszy nowy podział administracyjny. Z praktyki życiowej wiemy, ci wszyscy, którzy biorą czynny udział w samorządzie, że jeżeli powiat wyciągnięty jest nieraz niemiłosierną kiszką, albo jakimś esem czy floresem, jeżeli dana gmina nieraz do 50 klm jest oddalona od powiatu, to nie do pomyślenia jest, żeby im można było jakąś zgóry uplanowaną, racjonalną gospodarkę samorządową poprowadzić. Tak samo, jeżeli chodzi o gminy nasze na terenie Kongresówki, to one są stanowczo za duże i taki wójt, szczególnie przy dzisiejszym systemie, który bądź co bądź musi być wykonawcą tych mądrzejszych, czy mniej mądrych uchwał rady gminnej, wszystko inne robi, tylko tej robocie samorządowej ma najmniej czasu do oddania. To jest, proszę Panów, konieczność życiowa, to jest życiowa potrzeba, głos samorządu w tej sprawie już nieraz się podnosił, w swoim czasie nawet z polecenia ministerstwa wydziały powiatowe opracowały i plan i projekt podziału, i to trzeba jak najprędzej w życie, w czyn wprowadzić, bo to dopiero będzie tą pomocą, to dopiero uprości całą sprawę i skieruje na właściwe drogi nasz samorząd.</u>
- <u xml:id="u-13.44" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Tych kilka uwag swoich przy tej dyskusji uważałem za wskazane powiedzieć.</u>
- <u xml:id="u-13.45" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-13.46" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Marszałek;</u>
- <u xml:id="u-13.47" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Głos ma s. Perzyński.</u>
- <u xml:id="u-13.48" who="#WicemarszalekHaluszczynski">S. Perzyński;</u>
- <u xml:id="u-13.49" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Wysoki Senacie. Dyskusja przy (Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, przy jego budżecie, zatoczyła szerokie kręgi i poruszyła kilka zagadnień, na których się funduje obecny i przyszły rozwój Państwa. I dlatego myślę, że, odchodząc od rozważania drobnych przykładów, odchodząc od szczegółów, które w dyskusji zostały poruszone, należy się zastanowić nad kilku tylko zasadniczemi kwestiami, które poza wszelką wątpliwością dla rozwoju myśli politycznej w Polsce są istotne.</u>
- <u xml:id="u-13.50" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Takiem pierwszem zagadnieniem jest cel, do którego zdąża Państwo, t. j. ta mocarstwowa przyszłość, o której tu mówiono, i drogi, które do tej mocarstwowej przyszłości Polskę prowadzą i prowadzić muszą. Drugie zagadnienie, poza wszelką wątpliwość kapitalne, ale nie najbardziej istotne w życiu Polski, to zagadnienie stosunku do mniejszości. Trzecie, dziś poruszone, też nader istotne, to stosunek do samorządu.</u>
- <u xml:id="u-13.51" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Słuszną jest rzeczą, że w ostatnich kilku latach, od momentu, kiedy obecny Rząd, w rozumieniu naturalnie ciągłości rządów Marszałka Piłsudskiego, rozpoczął sprawowanie władzy, w Polsce rozpoczęła się era nowa — radosnej twórczości. Trzeba stwierdzić, że niespożytą siłą, niezłomną wolą narodu, wysiłkiem i geniuszem jego przywódców powołany do życia Naród Polski znalazł się w niesłychanie trudnych warunkach: na zachód, na wschód, na północ, mieliśmy dookoła siebie rewolucję. Z jednej strony paliła się bolszewicka Rosja, z drugiej strony fermentowały zrewolucjonizowane Niemcy po przegranej wojnie. W tych warunkach tworzyła się państwowa rzeczywistość w Narodzie Polskim, poza wszelką wątpliwością skłonnym do indywidualizmu i przez wiele lat pozbawionym szkoły politycznej. Nic przeto dziwnego, że przez wieki walcząc o wolność, mając niejako ten symbol wolności wypielęgnowany w sobie, wymarzony, przyszliśmy do Państwa, które tę wolność wysunęło na czoło, doprowadziło w konsekwencji do tego, cośmy potem określili nazwą sejmowładztwa, a co było wypaczeniem idei państwowości. Z tem należało skończyć. To zostało wśród błyskawic skończone. Marazm życia polskiego, niezaradność w tem życiu przeszła. Ustąpił z dominującej roli Sejm i Senat i Rząd zaczął rządzić.</u>
- <u xml:id="u-13.52" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Rządy w Polsce są dzisiaj pewną ręką sprawowane. To się może nie podobać całemu szeregowi ludzi i polityków, którzy nie całość Państwa, ale poszczególne jego odłamy mają na widoku. Ale to już dziś wydało przepiękny kwiat; a nawet już nie tylko kwiat, ale pyszny owoc. Proszę, niech Wysoka Izba zechce się tylko zastanowić nad jednym momentem dzisiejszej dyskusji, nad przemówieniem p. s. Panta. Pamiętacie wszyscy Panowie cały szereg drażliwych momentów w tem przemówieniu, a mimo to jednak zasadniczą nutą tego przemówienia, bardzo możliwe, że nieświadomie, może nawet podświadomie, a napewno czasami wbrew intencjom mówcy, była troska o całość Rzeczypospolitej i o jej przyszłość. Wszak p. s. Pant mówił: — „budujecie dach, a nie budujecie podwalin, czy talki gmach może być mocny?” Jeżeli dziś myśli p. s. Panta, reprezentanta pewnego odłamu niepolskiej narodowości, układają się w ten sposób, że troszczy się on o przyszłość Państwa, to poza wszelką wątpliwością pojęcie o całości państwa krzepnie, idea zróżniczkowania zostaje przezwyciężona i państwowo twórcza myśl polska znajduje się już na szerokim gościńcu, wiodącym do jak najlepszej jego przyszłości. Ten moment trzeba wziąć pod uwagę i zważyć, że kiedy rząd t. zw. pomajowy ujął ster państwa w swoje ręce — ponad wszelkie narzekania wyszliśmy z marazmu i przeszliśmy do tego, co się nazywa radosną twórczością, scalania, montowania Państwa, i to bez względu, czy się to komu podoba, czy nie, i czy zechce on nawet na ten temat ironizować to tak szczytne pojęcie.</u>
- <u xml:id="u-13.53" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Drugie zagadnienie, to zagadnienie mniejszości Zagadnienie to jest nie najważniejszą, ale bardzo istotną kwestią państwowego życia politycznego. Ułożenie stosunków z mniejszościami racjonalnie jest stworzeniem spokojnej, pozbawionej wstrząśnień przyszłości Państwa. I tu należy wrócić do syntezy, którą podał p. s. Decykiewicz: asymilacja — powiada on — nie może się udać, albowiem nic nas nie łączy, a wszystko nas dzieliło. To nie jest ścisła synteza naszych dziejów, bo Panowie będą łaskawi pamiętać, że w stosunku do bratnich naszych narodowości, mamy za sobą takie akta wiekopomne, jak Unia Horodelska i Unia Lubelska, to jest nasza przeszłość i tc jest istota naszej przyszłości. Tą drogą szliśmy i tą drogą idziemy dalej, a to, że dziś my wszyscy jesteśmy asymilatorami, to jest poza wszelką wątpliwością, bo przecież my ciągle budujemy Państwo i potęgę tego Państwa z różnych poszczególnych organizmów. Do jakiego stopnia jest to ważne, a splecione, przypomnę drobny moment przemówienia senatora ks. Brandysa. Czy Panowie pamiętacie, jak mówił o wojewodzie Grażyńskim i jak mówił o innych działaczach Górnego Śląska? Podkreślał, że ci ludzie nie są Ślązakami. Po 10-ciu latach istnienia Państwa, pozwalamy sobie kwalifikować ludzi, działających na pewnym terenie Polski, jako przynależnych do tej czy innej jej dzielnicy. Czyż może mi przyjść do głowy, a ponieważ jestem Podlasiakiem, to na warszawskim gruncie mogę być podejrzanym w swej działalności politycznej? To wszystko właśnie trzeba zasymilować i scalić w Państwie, dlatego program asymilacji jest dziś pierwszorzędnym programem, i o nic więcej pozatem nie chodzi. P. s. Decykiewicz powiada: — „Cóż z tego, że oni — jego ziomkowie — będą mówić w gwarze ludowej” — zdaje się, że takiego użyto określenia dla języka ruskiego — — „będą wyznawali inną religię, ale to już będą co do odczucia prawdziwi, istotnie kochający swoją polską ojczyznę polscy obywatele”. O cóż więc idzie, jeśli się pozostawia język, wyznanie, kulturę. Gdzie krzywda?</u>
- <u xml:id="u-13.54" who="#WicemarszalekHaluszczynski">I pozostaje, proszę Panów, do omówienia w tej chwili trzecia rzecz, z której bardzo często robi się zarzuty w tej chwili, stosunek rządu do samorządu w całym szeregu jego przejawów. Powiada się, że nie ma rząd zaufania do Narodu Polskiego. Ja myślę, że do narodu polskiego zaufanie jest wielkie, bo naród polski umiał wykuć swoją wolność, zmagając się na wszystkich frontach w wielkiej wojnie światowej i w wojnie polskiej z Rosją. Nie można nie mieć wobec tego zaufania do Narodu Polskiego, ale czyż można dojść w Państwie do takiego zaufania do narodu, ażeby czynnik regulacyjny — rząd wieliminować z życia, by nie miał on tam nic do powiedzenia, ażeby ci, co za całość Państwa są odpowiedzialni, przedstawiciela rządu, nie byli regulatorami poszczególnych momentów życia polskiego?</u>
- <u xml:id="u-13.55" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Nasi przyjaciele, na lewo tu siedzący, z ław Polskiej Partii Socjalistycznej, ilekroć mówią o samorządzie, nie mogą o niczem innem mówić, jak o kasach chorych. To dla nich jedyne zagadnienie samorządowe. A jeżeli wkraczają na szerszy teren samorządowy, jak to zrobił p. s. Kelles-Krauz, który mówił o samorządzie miękkim i wiejskim, to uważają, że celem samorządu, jest jedynie stworzenie zadowolonego obywatela, i cała jego mowa stała się odrazu zaprzeczeniem tego wszystkiego, co powiedziała p. s. Kłuszyńska, mówiąca o idealiźmie ma. Jeżeli się bowiem mówi o stworzeniu zadowolonego obywatela, mówiąc o najszerszych masach, i jednocześnie o kryzysie dzisiejszym, i że ten kryzys nie pozwala obywatelowi być zadowolonym i czyni się za to odpowiedzialnym rząd, to ten niezadowolony obywatel nie jest idealistą, który nic nie żąda i niesie ciężary. A o tych ciężarach trzeba pamiętać, ale wiemy, że ciężary i zadowolenie to są dwie rzeczy różne i jeżeli te rzeczy Panowie w ideowej płaszczyźnie stawiacie, to trzeba powiedzieć: ciężkie czasy kryzysu, który w tej chwili ogarnął i ziemie polskie, istnieją tylko dla samorządu, bo cała Polska znosi ten ciężar jednakowo. I nie znaczy to, by samorząd nie miał być w pewnym momencie regulowany, bo jest tylko jedną ze składowych części polskiej rzeczywistości.</u>
- <u xml:id="u-13.56" who="#WicemarszalekHaluszczynski">W tych warunkach myślę, że niema specjalnych przyczyn do obaw, żeby w przyszłość Polski jasno nie spoglądać i dlatego nie przez różowe okulary patrzymy, kiedy mówimy, że Polska szerokim gościńcem i twardym krokiem zdąża do mocarstwowego stanowiska w świecie.</u>
- <u xml:id="u-13.57" who="#komentarz">(Oklaski na lawach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SIżycki">Chciałem poruszyć tylko jedną bardzo krótką sprawę. Chodzi mi o to, że bezrobotnych jest bardzo dużo na wsi, może więcej, niż w miastach. Część z nich apatycznie czeka, kiedy się to skończy. Część szuka ratunku, idzie do miast, idzie na różne wezwania urzędów, rejestrujących pracę zagranicą. Tysiącami ludzie zjeżdżają do tych urzędów, ponoszą ogromne koszta na sporządzenie potrzebnych dokumentów i w wyniku ostatecznym wysyła się ich na pracę czy to do Francji, czy do Niemiec. Należałoby tę sprawę w jakiś sposób uregulować, bo w wyniku ostatecznym te kilka czy kilkanaście tysięcy zbałamuconych ludzi, którzy ponoszą bardzo znaczne koszta, to jest większa strata, jak sobie ludzie wyobrażają. Ogromne trudności w rejestracji, pewnego rodzaju może zbyteczne wymagania dokumentów i formalności — wszystko to razem wytwarza chaos, który wprowadza tylko bałamuctwo.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SIżycki">Chcę jeszcze powiedzieć o sprawie bardzo małego znaczenia, kolonizacji próbnej., kolonizacji Peru. Peru jest to część zresztą wielkiego państwa, oddzielona od metropolii Kordylierami w ten sposób, że całe państwo ma swoje interesy na Oceanie Spokojnym, a Montania, w tej chwili przeznaczona dla kolonizacji, tam, gdzie są te tereny nadane, jest w kierunku Oceanu Atlantyckiego, Amazonki, rzeki Ukujali. Do tych miejscowości z Europy można dojechać bezpośrednio parostatkiem, więc komunikacja, jak na nasze stosunki, jest dobra.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SIżycki">Drugim ważnym warunkiem jest, że właśnie od metropolii Peru, od stolicy Lima jest oddzielona Kordylierami, a więc w pewnym stopniu można liczyć na swobodny rozwój.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SIżycki">Rząd peruwiański bardzo szczerze chciałby, żeby tam taki dobry robotnik, jakim jest kolonista polski, osiadł i robi się wszystko, co można, w tym kierunku, Ziemia jest bogata, żyzna, niezaludniona, wspaniałe lasy. Wszystkie te warunki składają się talk, że można tam byłoby dobrą rzecz zrobić. To, co kiedyś mieliśmy możność zrobić w Paranie, a co dziś jest niestety stracone, to można jeszcze dziś zrobić w Peru, jednakże rozumie się, że na pierwsze chwile, na początek mogą pójść tylko bardzo dzielni ludzie, wyjątkowe jednostki i że mogą tam iść w niewielkich ilościach. Trzeba jednak pewnych ułatwień, pewnego uporządkowania tej roboty. Kiedy rozmawiałem z ludźmi, którzy tę sprawę organizowali i pytałem się ich o różne miejscowe trudności, o klimat, o malarię, o różne dzikie zwierzęta, o jadowite gady, odpowiedzieli mi, że najgorszą trudnością jest urzędnik emigracyjny, że z tygrysami i innemi nieszczęściami damy sobie radę, ażebyśmy tylko wybrnęli z tego nieszczęścia, jakim jest urzędnik emigracyjny.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Głos ma Tullie.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma ostatni mówca s. Danielewicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Ograniczę się tylko do paru słów, któremi chciałbym odpowiedzieć na niektóre uwagi s. Decykiewicza. S. Decykiewicz twierdzi, że Polacy i Państwo Polskie dążą do asymilowania Rusinów. Otóż, o ile to odnosiłoby się do asymilacji jako pojęcia pozyskania ich dla Państwa, to jest zupełnie słuszne, ale jeżeliby chodziło o asymilację narodową, to muszę temu zaprzeczyć. Prawdą jest, że szlachta ruska jeszcze w Polsce przedrozbiorowe zasymilowała się i stała się polską. To jest prawda Ale nie było tam żadnego nacisku z naszej strony.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Żeby się utrzymać przy życiu.)</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#SThullie">Stało się to tylko na podstawie wyższej kultury polskiej Po rozbiorach stała się rzecz zupełnie inna. My tak dalece nie umiemy asymilować, wynaradawiać kogoś, że dopuściliśmy do tego, że w Małopolsce Wschodniej ogromna część Polaków zruszczyła się. Jest tam około pół miliona Polaków, którzy mają czysto polskie nazwiska, a niektórzy jeszcze zostali przy religii rzymsko-katolickiej, a mówią po rusku. Jeżeli obecnie mamy jakieś dążenia asymilacyjne, to chcemy tylko odebrać tych Polaków, którzy obecnie są zruszczeni, a którzy są jeszcze rzymsko-katolickiego obrządku, ale o tem, ażebyśmy chcieli zasymilować i wynarodowić Rusinów, niema mowy.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#SThullie">Skargi na nieprzyjmowanie Rusinów do urzędów państwowych i samorządowych są także nieuzasadnione. Przecież tylu jest urzędników państwowych Rusinów, nawet tacy są w urzędach, którzy walczyli w roku 1918 przeciw Państwu Polskiemu. Wydaje mi się, że dalej nie może już pójść tolerancja. O tem, żeby społeczeństwo polskie bojkotowało Rusinów, to przyznam się, że dopiero pierwszy raz usłyszałem z ust sen. Decykiewicza. Sam mam służącą Rusinkę i niema o tem mowy, aby był pod tym względem jakikolwiek bojkot. Wytworzył się pewien mur chiński między społeczeństwem polskiem, a ruskiem w Polsce. To jest prawda, ale nie myśmy temu zawinili. Były czasy, gdy nie było różnicy między Polakiem a Rusinem. Złączyliśmy się w małżeństwach tak, że obecnie niema prawie rodziny, gdzieby nie było polskich i ruskich jej członków Przyszły czasy, kiedy Austria na podstawie swego hasła: divide et impera — starała się poróżnić te dwie bratnie narodowości, bratnie, bo przecież my Polacy i Rusini na tej ziemi od wieków razem mieszkamy i przez wzbudzenie nacjonalizmu ruskiego stworzono ten mur chiński, ale znowu nie nasza to wina. My zawsze uroczystości, kościelne obchody i tak dalej proponowaliśmy wspólne, zawsze otrzymywaliśmy odpowiedź odmowną. Panowie Rusini sami się od nas odłączali.</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#komentarz">(S. Trojan: Nam nie chodziło o uroczystości, a o zwyczajny, codzienny chleb.)</u>
- <u xml:id="u-15.5" who="#SThullie">W życiu codziennem także nie chcieliście z nami żyć. Nie robię Panom zarzutów, Panowie mogą robić, co się Panom podoba, tylko nie przypisujcie nam tego, że my temu jesteśmy winni, my chcemy żyć razem i mamy nadzieję, gdy dorośnie społeczeństwo, które już się w Polsce urodziło, to może dojdzie do jakiegoś współżycia, zwłaszcza, że obecnie nastroje ogólne dążą do stępienia wszelkich ostrości między narodami i do pewnego zbliżenia na podstawie gospodarczej. Jeżeli to jest ogólno-europejski nastrój, to miejmy nadzieję, że kiedyś nastąpi współżycie.</u>
- <u xml:id="u-15.6" who="#SThullie">Tutaj muszę jeszcze parę słów powiedzieć co do oświadczenia s. Decykiewicza, że Rusini są lojalni ale nie z uczucia, że uczucia tego wobec krzywd różnych mieć nie mogą. Jeżeli są oni lojalni nie z uczucia i przekonania, to Państwo Polskie musi się, rozumie się, ograniczyć tylko do żądania wypełnienia tych obowiązków, które na nich wkłada przynależność państwowa. Ale taki stosunek formalny między Rusinami a Państwem Polskiem musi doprowadzić do tego, że Państwo Polskie musi zastosować politykę jak największej ostrożności. Zwłaszcza, że nie przez s. Decykiewicza, ale poprzednio jeszcze był tu wyrażony ze strony Rusinów pogląd, że Panowie jako swój ideał uważają niezależność.</u>
- <u xml:id="u-15.7" who="#komentarz">(S. Trojan: Wy także kiedyś tak uważaliście w Austrii i w Rosji.)</u>
- <u xml:id="u-15.8" who="#SThullie">Czy ja Panu robię zarzut z tego? Nie, ja stwierdzam: dla nas ta niezależność pociągnęłaby za sobą oderwanie części Państwa Polskiego od całości. Wobec tego Panowie zrozumieją, że obowiązkiem i Państwa Polskiego i społeczeństwa polskiego jest postępowanie w kwestii ruskiej z ostrożnością i my musimy wszystko robić, aby nie dopuścić do tego aby to oderwanie kiedyś nastąpiło.</u>
- <u xml:id="u-15.9" who="#komentarz">(Głos: Słusznie Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-15.10" who="#SThullie">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-15.11" who="#SThullie">Ogłaszam przerwę półgodzinną do godziny 9. Zaczniemy od budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-15.12" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
- <u xml:id="u-15.13" who="#SThullie">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-15.14" who="#SThullie">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do części ostatniej dzisiejszego porządku dziennego: część 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-15.15" who="#SThullie">Głos ma sprawozdawca p. senator Makarewicz.</u>
- <u xml:id="u-15.16" who="#SThullie">S. Makarewicz:</u>
- <u xml:id="u-15.17" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Komisja Skarbowo-Budżetowa przedstawia Senatowi preliminarz budżetowy Ministerstwa Sprawiedliwości do przyjęcia według uchwały sejmowej bez żadnych zmian. Różnica między preliminarzem według przedłożenia rządowego a preliminarzem według uchwały sejmowej jest znikoma. Niema jej wcale w dziedzinie dochodów, które Sejm ustalił, według preliminarza rządowego, w kwocie 42.499.730 zł, zachodzi natomiast w dziedzinie wydatków, gdyż Rząd preliminuje wydatki zwyczajne na kwotę 130.956.490 zł, natomiast według opinii Sejmu mają wydatki zwyczajne wynosić 130.811.975 zł. Skutkiem tego różnica ta, wynosząca zaledwie 144.515 zł, odbiła się na ogólnej sumie wydatków tejże samej wysokości, wobec pozostawienia bez zmiany wydatków nadzwyczajnych.</u>
- <u xml:id="u-15.18" who="#SThullie">Oszczędności proponowane przez Sejm faktycznie są wyższe o dalszych 80.000 zł., z których ma być pokryty 1) fundusz reprezentacyjny Ministra Sprawiedliwości w wysokości 30.000 zł. i 2) podwyżka działu wynagrodzeń za pracę w Komisji Kodyfikacyjnej w wysokości 50.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-15.19" who="#SThullie">Skreślenia wydatków — ogółem niespełna 230.000 zł, dokonane przez Sejm, wynikać muszą oczywiście z bardzo dokładnego badania preliminarza rządowego przez czynniki sejmowe, czego dowodem jest między innemi okoliczność, że w dziale więziennictwa różne wydatki osobowe Sejm preliminował w kwocie 1.186.400 zł., a nie w wysokości 1.200.000, jak preliminarz rządowy. Na to. by skreślić 13.600 zł. z kwoty 1.200.000, preliminowanej przez Rząd, potrzeba było, przypuszczam, niezmiernie dokładnego badania poszczególnych pozycji. Naogół skreślenia dotyczą — „różnych wydatków osobowych” w dziale: Zarząd Centralny, Więziennictwo, Komisja Kodyfikacyjna i Administracja wydawnictw. Skreślenia te dotyczą dalej — „wydatków biurowych” w dziale: Zarząd Centralny i Więziennictwo, a ponadto — „innych wydatków” w dziale: Zarząd Centralny i Wymiar sprawiedliwości, dotyczą one wreszcie — „remontu i konserwacji” w dziale: Zarząd Centralny i Więziennictwo.</u>
- <u xml:id="u-15.20" who="#SThullie">Dowodem, że obliczenia sejmowe są oparte widocznie na bardzo dokładnych studiach, że Sejm nie kierował się ani drobiazgowością, ani złośliwością wobec Rządu, jest fakt, że p. kierownik Ministerstwa Sprawiedliwości na wszystkie te zmiany, a jest ich kilkanaście, w zupełności się godzi. Pierwotne obliczenia Ministerstwa, przedstawione w drukowanym preliminarzu rządowym, polegały widocznie na szeregu błędów rachunkowych. Z uczuciem zadowolenia ze stwierdzenia pomyślnego faktu zgody pomiędzy Sejmem a Ministrem proponujemy Wysokiej Izbie do przyjęcia preliminarz budżetowy Ministerstwa Sprawiedliwości, według uchwały sejmowej, bez żadnej zmiany.</u>
- <u xml:id="u-15.21" who="#SThullie">Pozatem mam zaszczyt przedstawić do uchwalenia 4 rezolucje według wniosku Komisji Skarbowo- Budżetowej. Zacznę od rezolucji drugiej, pozostawiając pierwszą na zakończenie.</u>
- <u xml:id="u-15.22" who="#SThullie">Rezolucja druga dotyczy pracy więźniów. Praca więźniów jest koniecznością wyższą ponad wszelką dyskusję. Doświadczenia stu kilkudziesięciu lat studiów stwierdzają zbawcze oddziaływanie pracy na psychikę więźnia. Praca ratuje więźnia od demoralizacji, od zboczeń seksualnych, od psychozy. Brak pracy powoduje upadek moralny i konieczność powrotu do przestępstwa. Wystarczy zapytać, co pocznie człowiek, wychodzący z więzienia, jeżeli od pracy się odzwyczaił, zapomniał, co umiał, a nauczył się, czego mu zupełnie nie było potrzeba. Czy można się dziwić, jeżeli skorzysta z pierwszej lepszej sposobności dla zdobycia środków materialnych, skoro droga pracy zarobkowej już dla niego nie istnieje? Więzienia bez intensywnej pracy są kasynem przestępstw i akademią zbrodni. Państwo Polskie nie może utrzymywać tego rodzaju szkodliwych zakładów. Praca więźniów musi być dobrze wynagradzaną na to, ażeby zachęcić więźnia do intensywnego wysiłku. Wszelka opozycja przeciwko zarobkowej pracy więźniów, podyktowana względami konkurencyjnemi przez organizacje zawodowe, umilknąć musi wobec konieczności moralnego podnoszenia ludzi, którzy znaleźli się w konflikcie z ustawą karną, a których nie wolno pchać w ramiona przestępczości zawodowej. Podnoszę, to z naciskiem ponieważ, jak Wysokiej Izbie zapewne wiadomo, bardzo często się zdarza, że organizacje zawodowe występują z protestem przeciw zajmowaniu więźniów pracą zarobkową. Jest to polityka niesłychanie krótkowzroczna.</u>
- <u xml:id="u-15.23" who="#SThullie">Rezolucja trzecia, domagająca się ustawodawczego wprowadzenia domów dla niepoprawnych, nie jest niczem nowem, bo Wysoka Izba już dwukrotnie takie rezolucje uchwalała w ostatnim czasie. Obecnie tylko po raz trzeci przypominamy konieczność wprowadzenia domów dla niepoprawnych, zgodnie z projektem Komisji Kodyfikacyjnej.</u>
- <u xml:id="u-15.24" who="#SThullie">Rezolucja czwarta, dotycząca nominacji prezydenta i jednego wiceprezydenta Komisji Kodyfikacyjnej, mówi sama za siebie. Chodzi tutaj o wykonanie ustawy o Komisji Kodyfikacyjnej. Wyrazić należy zdziwienie, że potrzeba przypominać Ministerstwu Sprawiedliwości konieczność wypełnienia tego obowiązku. Nominacja ta po półtorarocznym wakansie przyjdzie niewątpliwie ze znacznem opóźnieniem, ale lepiej późno niż nigdy. Opóźnienie tłumaczy się tern, że akt, który wyszedł z Komisji Kodyfikacyjnej przy ul. Mokotowskiej 14, w styczniu 1929 r., nie doszedł do dnia dzisiejszego do Ministerstwa Sprawiedliwości przy ul. Długiej nr 7. Znając energię p. Ministra Sprawiedliwości, nie wątpię, że zajmie się zbadaniem, na której ulicy akt ten zaginął.</u>
- <u xml:id="u-15.25" who="#komentarz">(Minister Sprawiedliwości Dutkiewicz: Jużem go znalazł.)</u>
- <u xml:id="u-15.26" who="#SThullie">Zresztą już został znaleziony.</u>
- <u xml:id="u-15.27" who="#SThullie">Nakoniec pozostawiłem rezolucję pierwszą, dotyczącą konieczności nowelizacji kodeksu postępowania karnego. Rezolucja ta ma znaczenie symboliczne, wiążę się z całokształtem problemów sądownictwa, jest wynikiem dyskusji przeprowadzonej obszernie na Komisji Skarbowo- Budżetowej na temat niedostatków polskiego ustawodawstwa, sprawy uposażeń sędziów, sprawy przeciążenia sądów i wreszcie projektu dokształcania zawodowego sędziów. Cztery te sprawy, pozornie różne, wiążą się ze sobą w jeden nierozerwalny splot. Okazuje się, że społeczeństwo polskie nie jest zadowolone ze sposobu załatwiania spraw przez sędziów, nie jest zadowolone także z tempa pracy w sądach, interesowane strony utyskują na zaległości w sądach, adwokaci domagają się wyższego poziomu sędziów i szybszego tętna wymiaru sprawiedliwości. Stwierdzonem jednak zostało równocześnie, że sędziowie pracują ponad siły, że dzień ich pracy często jest więcej niż ośmiogodzinny, że sędziowie zabierają akta do domu dla napisania wyroków. Stwierdzono dalej, iż wynagrodzenie sędziów, poruszające się przeciętnie między kwotą 360 a 600 zł. miesięcznie, nie odpowiada ani ich fachowemu przygotowaniu, ani ogromowi pracy i odpowiedzialności. Smutnem jest zjawisko poszukiwania przez sędziów dodatkowej pracy zarobkowej, która uniemożliwia im dokształcanie się w czasie wolnym od służby. Stwierdzono dalej zatrważający brak kandydatów do posad sędziowskich, czemu w danych warunkach dziwić się nie można. W dn. 1 stycznia 1930 r. wakowało 334 posad sędziowskich. Preliminarz Ministerstwa Sprawiedliwości liczy się ze stałym wakansem i z niemożnością obsadzenia pewnej ilości etatów, skutkiem czego preliminarz budżetowy w dziedzinie uposażeń sędziowskich mniejszym jest o półtora miliona zł. od cyfry, która wypadałaby z obliczenia na wypadek, gdyby wszystkie posady były zajęte. To operowanie t. zw. interkalariami przez Ministerstwo Sprawiedliwości jest zjawiskiem niepokojącem, gdyż dowodzi, iż administracja sprawiedliwości uważa brak sędziów za zjawisko chroniczne.</u>
- <u xml:id="u-15.28" who="#SThullie">Nie tylko skromne uposażenie jest powodem wstrzymania się pracowników od kariery sędziowskiej. Istnieją obok tego inne poważniejsze powody natury moralnej. Przeciążenie pracą, połączone z równoczesnem narzekaniem stron i władzy zwierzchniej na zaległości, nie przyczynia się wcale do tego, by uczynić zawód sędziowski szczególnie miłym. Powstaje pytanie, czy rzeczywiście zachodzi przeciążenie? Na to pytanie niech odpowiedzą cyfry. Administracja sprawiedliwości używa pewnego poufnego klucza dla orientacji własnej, ile etatów trzeba utrzymywać w danym sądzie grodzkim. Nie zdradzając tego klucza, zaznaczam, że, według informacyj, które otrzymałem z Małopolski, klucz ten opiera się na przydziale o 25% wyższym, aniżeli wynosił przydział dla sądów za czasów austriackich, pomimo, że za czasów austriackich stanowisko sędziego nie było synekurą. Dodajmy do tego, że część stanowisk sędziowskich, których ogólną ilość ustalono według tego większego klucza, jest nie obsadzona. Dodajmy do tego dalej, że ilość sił kancelaryjnych jest o połowę mniejsza, niż zachodzi tego potrzeba.</u>
- <u xml:id="u-15.29" who="#SThullie">Jeżeli wszystko to uwzględnimy, to zrozumiemy zarówno wzrost zaległości, jak i skargi na przeciążenie sędziów.</u>
- <u xml:id="u-15.30" who="#SThullie">Jeżeli szukamy przyczyn przeciążenia, to znajdujemy je naprzód we wrodzonem społeczeństwu polskiemu pieniactwie, a następnie w rodzaju polskiego ustawodawstwa. Polska cierpi nie tylko na brak jednolitego ustawodawstwa, ale cierpi także, a może w wyższym jeszcze stopniu, na złe ustawodawstwo własnej produkcji. Nie chodzi tutaj o treść przepisów prawnych, bo o tern rozstrzygają zapatrywania etyczne, społeczne i polityczne. Nie chodzi o to, czy polskie przepisy prawne są prawem słusznem, czy reforma rolna, ochrona lokatorów, waloryzacja przedwojennych wierzytelności i t. p. mają słuszną podstawę, ale chodzi jedynie o to, czy obowiązujące przepisy prawne wypowiedziano w formie odpowiedniej, takiej, by nie budziły wątpliwości, nie pobudzały do procesów, nie wstrzymywały sędziego przy rozstrzyganiu sporu. Minęły czasy, kiedy społeczeństwu wystarczyło dziesięcioro przykazań lub prawo dwunastu tablic. Społeczeństwo nowożytne żyje w lesie przepisów prawnych. Jeżeli przepisy te nie są proste, jak pnie drzew, jeżeli upodobniają się do elastycznych lub bujnych pnączów, to las przemienia się w puszczę podzwrotnikową, w której gubią się strony, gubią się adwokaci, gubią się sądy. Takiem zaczyna być ustawodawstwo polskie. Składają się na to rozmaite przyczyny. Poważną rolę odgrywa struktura ciała ustawodawczego i sposób załatwiania ustawodawczych problemów. Wiadomo, że ustawy uchwala Sejm, poprawiać je ma Senat, a poprawki Senatu może Sejm odrzucać. Technika ustawodawcza Sejmu występuje szczególnie plastycznie tam, gdzie inicjatywa ustawodawcza wychodzi od Sejmu samego, albo tam, gdzie Sejm na własną odpowiedzialność przeprowadza ustawy. W świeżej pamięci wszystkich są ożywione debaty na temat, czy dekret Prezydenta Rzeczypospolitej może być uchylony własną uchwałą Sejmu, czy też w normalnej drodze ustawodawczej. Trzeba było aż 55 sędziów Sądu Najwyższego do załatwienia tej kwestii, która, chociaż praktycznie rozstrzygnięta, pozostanie nadal teoretycznie wątpliwą wobec oczywistego ustawodawczego błędu. Wszystko to dlaczego? Dlatego, ponieważ Sejm — ustawodawca nie wstawił do noweli konstytucyjnej (ustęp końcowy art. 44) dwóch tylko wyrazów: — „własną uchwałą”. Ustawodawca był obowiązanym wyrazy te zamieścić ze względu na to, iż Konstytucja w art. 125 ust. 3 wyrazów tych używa w celu wykluczenia współdziałania Senatu. Nie pomogą zaświadczenia czcigodnych mężów, mające dowodzić, co Sejm w danym wypadku powiedzieć chciał, gdyż ustawa obowiązuje w tej postaci, w jakiej ją ogłoszono, a nie w postaci odpowiadającej życzeniu ustawodawcy. To drobne przeoczenie dwóch wyrazów w noweli konstytucyjnej zabrało wiele czasu nie tylko ciałom ustawodawczym, ale także i sądownictwu.</u>
- <u xml:id="u-15.31" who="#SThullie">Weźmy inny przykład. Niedawno załatwialiśmy projekt ustawy o nadużyciach urzędników przy wyborach. Nie chcę powtarzać zarzutów, które miałem zaszczyt przedstawić tej Wysokiej Izbie przy omawianiu owego projektu. Chcę natomiast zwrócić uwagę na drobny szczegół, dotykający wprost sądownictwa. Ustawa ta uchyla między innemi artykuł 272 kodeksu postępowania karnego, podający warunki umorzenia śledztwa. Według tego przepisu umarza się śledztwo, jeżeli zażąda tego prokurator albo oskarżyciel posiłkowy, który wstąpił w miejsce prokuratora. Skutkiem uchylenia art. 272 nie może sędzia umorzyć śledztwa nawet w takim wypadku, jeżeli tak prokurator, jak oskarżyciel posiłkowy od ścigania odstąpili. Zamiarem ustawodawcy było widocznie przeszkodzić umorzeniu śledztwa, zamiarem jego było doprowadzenie do tego, ażeby sprawa dostała się przed Trybunał i była przedmiotem rozprawy. Intencja ustawodawcy była zupełnie jasna. Ustawodawcy chodziło w tym wypadku o to. aby sprawa była rozpatrywana na rozprawie, aby koniecznie doprowadzić sprawę do rozprawy, a nie umarzać nigdy śledztwa. Ustawodawca nie zastanowił się jednak nad tem, że do rozprawy potrzeba aktu oskarżenia, że akt oskarżenia wnosić musi uprawniony oskarżyciel. Cóż robić, jeżeli oskarżyciela takiego niema? Nie będzie aktu oskarżenia i nie będzie wobec tego rozprawy. Sprawa jednak zawisła w sądzie i nie może być umorzona. Wobec tego sądy będą się musiały liczyć z osobną kategorią spraw, które, jak legendarny Twardowski, zawisły w przestworzach. Sprawy te wisieć będą szereg lat aż do przedawnienia. W Małopolsce, która nie zna przedawnienia mimo przerw, a tylko nowy bieg przedawnienia po wyroku uwalniającym, przedawnienie sprawy nie nastąpi nigdy. Sprawa o nadużycia urzędnika przy wyborach wisieć będzie w nieskończoność.</u>
- <u xml:id="u-15.32" who="#SThullie">Weźmy przykład najświeższy. W Dzienniku Ustaw z 28 lutego b. r. pomieszczono zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, uchylające rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o prawie prasowem, czyli t. zw. dekret prasowy. Przez uchylenie dekretu prasowego odżywają normy prawa prasowego dzielnicowego, przez tenże dekret prasowy uchylone. Prawo prasowe obejmuje, jak wiadomo, obok przepisów prawa karnego materialnego i prawa administracyjnego także normy procesowe, jako to przepisy o konfiskacie, o postępowaniu przedmiotowem i t. p. Wiadomo, że obecnie w Polsce obowiązuje nowy kodeks postępowania karnego, który uchylił ustawy procesowe dzielnicowe, uchylił tem samem normy prasowo-procesowe o ile mieszczą się w danym kodeksie postępowania karnego. Wypadek taki zachodzi w Małopolsce. Dekret prasowy uchylił rozdział 27 procedury karnej austriackiej, a dekret o postępowaniu karnem uchylił całą procedurę austriacką, skutkiem tego normy rozdziału 27 nie odżyją przez samo tylko uchylenie dekretu prasowego, gdyż uchylił je razem z całą procedurą austriacką kodeks postępowania karnego, obecnie obowiązujący. Nad konsekwencjami uchylenia dekretu prasowego nie zastanawiał się widocznie nikt, chociaż było do tego dość wiele czasu. Sądy małopolskie stoją bezradne wobec powstałej w ten sposób próżni, Ministerstwo Sprawiedliwości, zapytywane w tej mierze, udziela cennej wskazówki, zgodnej z tradycjami Aleksandra Fredry: „Rób jak chcesz — taka moja rada”. Zaczną się znowu niekończące się dyskusje, zażalenia i tok instancji. Mówić się będzie potem o wolnem tempie pracy sędziów. O ileby mimo wyraźnego uchylenia austriackiego kodeksu postępowania karnego sądy chciały stosować jego przepisy, a być może, że uczynią to z rozpaczy, to popełnią akt samowoli prawnej. O ile Sąd Najwyższy praktykę taką zaaprobuje, to triumfować będzie anarch ja prawna. Wszystko to są konsekwencje potraktowania dekretu prasowego z punktu widzenia politycznego, jako wrogiego aktu rządu wobec stronnictw opozycyjnych. Dlatego, zamiast podtrzymać zasadę unifikacji prawa prasowego, o której tak wiele się mówi, i dekret znowelizować, rzucono dekretem o ziemię, nie bacząc na konsekwencje, i powrócono do znienawidzonych ustaw dzielnicowych, nie badając, czy w międzyczasie nie zaszły w nich jakie zmiany.</u>
- <u xml:id="u-15.33" who="#SThullie">Pracę ustawodawczą w Polsce ocenia się przedewszystkiem ze stanowiska politycznego. Ustawa jest jakby twardym przedmiotem, który rzuca się w głowę przeciwnika, uchwala się ją szybko, byle zaczęła jak najprędzej obowiązywać, nikt nie myśli o tem, że jednak są w Polsce ludzie, którzy przysięgali na ścisłe stosowanie przepisów prawnych, a dla których nieścisłości ustawodawcy wytwarzają tragedię życiową. Znam profesora maszynoznawstwa, który gdy uczniowie przedstawiają rysunki konstrukcyjne z dziedziny maszynoznawstwa, zauważa on stereotypowo: rysunek jest piękny, ale niech mi pan powie, jak ta maszyna będzie się ruszała. Mam uczucie, że przy polskich ustawach nikt nie zadaje sobie pytania, jak ustawa będzie wyglądała w praktycznem zastosowaniu!</u>
- <u xml:id="u-15.34" who="#SThullie">Słyszy się często zdanie: — „Sąd Najwyższy wyjaśni, jak należy ustawę stosować”. Zapominamy o tem, że sędzia ustawy musi umieć na pamięć, nie może w chwili rozstrzygania sięgać do komentarzy. Im więcej kwestyj wątpliwych, tem więcej komentarzy Sądu Najwyższego, tem trudniejsza staje się rola sędziego.</u>
- <u xml:id="u-15.35" who="#SThullie">Czy wina zachodzi tu tylko po stronie Sejmu? Wcale nie. Bardzo interesującą rolę odgrywa w tej sprawie Senat, zwłaszcza w ostatnich kilku latach. Jak wiadomo, według Konstytucji Senat odgrywa rolę korektora ustaw, korektora, przedstawiającego czynnikowi decydującemu propozycje do łaskawego uwzględnienia. Senat wobec Sejmu odgrywa tu rolę, jaką spełniał Voltaire na dworze Fryderyka Wielkiego: król przesyłał poecie swe wiersze francuskie do poprawienia. Senat w ostatnich czasach niechętnie poprawia wypracowania sejmowe, powstała nawet na terenie Senatu osobna teoria przypominająca rosyjską zasadę nie sprzeciwiania się złu.</u>
- <u xml:id="u-15.36" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-15.37" who="#SThullie">Zaczęło się to w lecie 1926 r., kiedy na Komisji Prawniczej Senatu pojawił się projekt ustawy dla b. zaboru austriackiego o warunkowem zawieszeniu wykonania kary. Referent zwracał uwagę na usterki w uchwale sejmowej. Komisja mimo to ze względów oportunistycznych uchwaliła przedstawić Senatowi uchwałę sejmową do przyjęcia bez zmian. Referent odmówił obrony stanowiska komisji wobec plenum Senatu. Wówczas na plenum przemówił dnia 10 czerwca 1926 prezes Komisji Prawniczej i użył następujących słów: — „Nie ulega wątpliwości, kiedy się bliżej rozczytamy w tej ustawie krótkiej zresztą, bo zawierającej tylko 16 artykułów, że pod względem stylizacji, pod względem systematyki, pod względem następstwa po sobie różnych artykułów ma ona wiele usterek, które nie naruszają samej zasady, jednakże byłoby lepiej, gdyby ich tu w tej ustawie nie było.” Po wyliczeniu szeregu wątpliwości postawił p. prezes jednak wniosek o przyjęcie projektu w brzmieniu sejmowem bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-15.38" who="#SThullie">Do stworzenia całej teorii przyjmowania produktów sejmowych bez zastrzeżeń doszło w r. 1928, kiedy to dwukrotnie w tej mierze zabierał głos inny prezes Komisji Prawniczej. Mimo zmiany personalnej na tem stanowisku, nuta przemówienia była ta sama. Dn. 28 listopada 1928 słyszeliśmy zdanie (przy dyskusji nad nowelą do ochrony lokatorów): „Proszę Panów, ta nowela pod względem prawnym, konstrukcji prawnej, zawiera szereg wątpliwości... Nasze sumienie prawnicze — jest takie pojęcie — z trudem tylko godzi się z tą ustawą, która ma mnóstwo wad i jak zacznie być stosowana przez sądy, to napewno wywoła nieprzeliczone wątpliwości.</u>
- <u xml:id="u-15.39" who="#SThullie">Konkluzja p. prezesa opiewała jednak: — „Należy przyjąć projekt w brzmieniu Sejmu bez zmian”. Dnia 19 grudnia 1928 r. toczyła się debata nad nowelą do ustawy o uwłaszczeniu b. czynszowników. Wówczas prezes Komisji Prawniczej rzekł: — „Mój klub jest za przyjęciem tej ustawy w brzmieniu sejmowem, jakkolwiek zdajemy sobie sprawę bardzo dokładnie z tego, że ustawa ta jest bardzo niedoskonałą. Wiemy, że jest masa nieścisłości, niedomówień, dziwnych czasami rzeczy”. Ażeby usprawiedliwić sprzeczność, zachodzącą między wnioskiem a przesłankami, przedstawił p. prezes teoretyczne uzasadnienie takiego postępowania: — „Jestem przekonany, że Sejm metodą chirurgiczną odrzuci te wszystkie poprawki, które genjusz prawniczy Senatu do niej wprowadzi. Tak, uczyni to metodą chirurgiczną, bo nie będzie przyglądał się temu, czy to bardzo mądre, czy tylko mądre, czy więcej niż doskonałe, poprostu weźmie miotłę do ręki i wszystko wymiecie, bo Sejm stoi na tem stanowisku, że jest jedyną Izbą suwerenną...” Oczywiście w przemówieniu tem w sposób jaskrawy uwydatnił się błąd Konstytucji, która pozbawia Senat głosu decydującego w sprawach ustawodawczych, a pozostawia mu tylko głos doradczy. Rozumiem psychologiczne podłoże przemówień prezesa Komisji Prawniczej, Senat nie chcę być Voltaire'em i poprawiać królewskich wierszy. Niemniej nie mogę ani p. prezesa, ani Senatu, o ile idzie za jego radami, uwolnić od zarzutu uchylania się od spełniania ciążącego na nich obowiązku. Co Sejm zrobi z uwagami Senatu jest rzeczą obojętną, Senat ma moralny obowiązek czynić to, co mu nakazuje sumienie i do czego powołała go Konstytucja.</u>
- <u xml:id="u-15.40" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-15.41" who="#SThullie">W przeciwnym wypadku Senat nie ma żadnej racji bytu. Nie chcę przypuszczać, że obecna praktyka Senatu celowo zmierza do przeprowadzenia dowodu zbędności Senatu celem likwidacji tej Wysokiej Izby.</u>
- <u xml:id="u-15.42" who="#SThullie">Czy tylko ciała ustawodawcze są winne, że istnieje chaos prawny? Czy niema winy po stronie Rządu, o ile chodzi o rządowe projekty ustaw? Zdarza się że także projekty ustawodawcze, wychodzące z kuźni ministerialnej, zawierają błędy. Przykładem odstraszającym jest ogłoszenie w formie dekretu tego kodeksu postępowania karnego, o którym mówi pierwsza rezolucja, przedstawiona Wysokiemu Senatowi do przyjęcia. Ministerstwo Sprawiedliwości, chcąc w epoce pełnomocnictw wykazać jak największą produktywność, wyrwało przedwcześnie z Komisji Kodyfikacyjnej projekt ustawy o postępowaniu karnem i po dokonaniu pewnych poprawek ogłosiło jako kodeks postępowania, pomimo sprzeciwów w łonie samej Komisji Kodyfikacyjnej.</u>
- <u xml:id="u-15.43" who="#SThullie">Sejm miał możność dekret ten odrzucić równie dobrze, jak dekret prasowy, albo poddać dekret ten nowelizacji, zanim zacznie obowiązywać. Ponieważ jednak nie było w kodeksie postępowania karnego czynników politycznych, pozostawiono dekret ten w spokoju. Nikt się nie zapytał przykładem owego profesora politechniki, jak ta maszyna będzie się ruszała. Praktyka ośmiu miesięcy wykazuje, że rusza się ona powoli, niezdarnie wśród ciągłych zgrzytów. Zawrócenie tego kodeksu do Komisji Kodyfikacyjnej celem dokonania rewizji, celem usunięcia wątpliwości, które sprowadziło życie, jest piekącą koniecznością. Rezolucja, idąca w tym kierunku, ma charakter symboliczny. Stać się ona powinna ostrzeżeniem dla wszystkich czynników współwinnych. Ostrzeżenie to zwraca się przedewszystkiem do tych wszystkich, którzy wołają o praworządność w Państwie, a którzy nie wiedzą, że złe ustawy podkopują praworządność tak samo jak zamachy stanu.</u>
- <u xml:id="u-15.44" who="#komentarz">(Oklaski. Głosy: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-15.45" who="#SThullie">Podkopują ją zwolna, niewidocznie, ale kto wie, czy nie bardziej skutecznie. Ustawa ma być regulatorem życia społecznego, jeżeli jest nieścisła, niejasna, przemienia się na źle idący zegarek. Zegarek taki odzwyczaja od punktualności, bo nie można mu nigdy wierzyć. Ustawodawstwo niejasne odzwyczaja od poszanowania prawa, bo nigdy się nie wie, co jest prawem. Obywatel, który nauczy się raz ustawę lekceważyć, z prawem igrać, zatraca poszanowanie prawa, tępieje nawet na gwałtowne formy naruszenia prawa.</u>
- <u xml:id="u-15.46" who="#SThullie">Ustawodawstwo polskie, z małemi wyjątkami, zasługuje na nazwę, utartą już w kołach prawników praktycznych—ustawodawstwa niechlujnego. Wszystko składa się na to, by sędziemu utrudnić urzędowanie. Jeszcze 10 lat takiego ustawodawstwa, a przyjdzie do zdławienia sądownictwa, maszyna wymiaru sprawiedliwości stanie. W wielu wypadkach stanie się to także z nadmiaru miłości do sądownictwa; czynniki ustawodawcze okazują wiele sentymentu dla sędziów. wiele zaufania, które dyktuje przydzielanie sędziom agend może zaszczytnych, ale niezmiernie trudnych. Jak to łatwo przyszło Sejmowi Ustawodawczemu wstawić do Konstytucji art. 72, obejmujący program ustawodawczy, według którego od karnych orzeczeń administracyjnych ma przysługiwać stronom prawo odwołania się do właściwego sądu. Posypały się ustawy, hołdujące tej zasadzie, nikomu nie przyszło na myśl, że sędziowie nie zajmują się prawem administracyjnem, że każde orzeczenie karne, oparte na ustawie administracyjnej, wymaga osobnych studiów. Wszak prawo administracyjne to jest świat dla siebie. Skutek nadmiernej miłości Sejmu Ustawodawczego do sądów jest ten, że sądy nie odpowiadają pokładanemu w nich zaufaniu, bo zalegają z załatwieniem odwołań. Zwróciłem się do Ministerstwa Sprawiedliwości (wydziału statystycznego) z prośbą o dostarczenie mi wykazów z ostatnich czasów co do agendy sądów w sprawach odwołań od orzeczeń karno - administracyjnych. Ministerstwo posiada odpowiednie zestawienia z kilku tylko sądów okręgowych, gdyż nie wszystkie sądy sprawy te w wykazach statystycznych wyszczególniają. Z dostarczonych mi dat statystycznych za r. 1928 podkreślić muszę, że Sąd Okręgowy w Białymstoku na 109 spraw załatwił tylko 59. Sąd Okręgowy w Łomży na 168 załatwił 66, sąd w Zamościu na 176 załatwił 57, sąd w Płocku na 165 załatwił tylko 16, sąd we Włocławku na 47 nie załatwił żadnej. Trudno oskarżać sądy te o opieszałość, nie ulega wątpliwości, że natura sprawy, tak bardzo odległa od prawa karnego sądowego, tak materialnego, jak procesowego, powoduje powolne tempo załatwienia, zbliżającego się wręcz do odmówienia wymiaru sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-15.47" who="#SThullie">Istnieje w Warszawie pisarz znany, który b. niedawno ogłosił książkę p. t. — „Piekło kobiet” na temat kłopotów tych pań, które nie chcą mieć potomstwa, szkoda, że nie jest on prawnikiem i nie zużył swego talentu do przedstawienia innego piekła: piekła sędziów źle płatnych, a zarzuconych przez społeczeństwo pieniaczemi sprawami, a przez ciała ustawodawcze złemi ustawami.</u>
- <u xml:id="u-15.48" who="#SThullie">Mało jest nadziei, ażeby praktyka ustawodawcza w Polsce uległa szybkiej zmianie. Społeczeństwo, złożone w połowie conajmniej z analfabetów, ma na prawo pogląd swoisty. Myśleć jednak można przynajmniej o poprawie materialnego uposażenia sędziów. Kto robi złe ustawy, niech pomyśli o zwiększonych kosztach ich stosowania. Była o tern mowa na Komisji Skarbowo-Budżetowej. Poruszano sprawę przyciągnięcia nowych sił z adwokatury, co nastąpić może jedynie tylko w wypadku lepszego położenia materialnego sędziów. Sprawa nie jest aktualną przy budżecie na rok 1930/31, jednak poruszyć ją należy ze względu na budżet przyszłoroczny, ażeby administracji sprawiedliwości dodać odwagi do wstawienia odpowiednich pozycji, tak po stronie wydatków, jak dochodów. Istnieje zasada budżetowa: — „projekt nowego wydatku wiązać się winien z projektem nowego dochodu”. Trudno sprawę wyższych uposażeń sędziowskich przerzucać do zwykłego źródła dochodów państwowych, t. j. do śruby podatkowej. Wiemy doskonale, że społeczeństwo polskie cierpi na gospodarczą anemię, która oby nie stała się anaemia perniciosa. Podatki niszczą życie gospodarcze, podcinają ochotę do pracy zarobkowej, przedsiębiorczość zanika tam, gdzie się nie opłaca. Jeżeli odrzucimy myśl pokrycia wyższych uposażeń sędziowskich z podatków, to pozostaje nam jedynie pokrycie z opłat sądowych, pokrycie zresztą najnaturalniejsze. W społeczeństwie naszem istnieje jednak utarta frazeologia o potrzebie taniego wymiaru sprawiedliwości. Robi to takie wrażenie, jakgdyby podwyższenie opłat sądowych było zamachem kapitalistów na proletariat, oznaczało zamknięcie biedocie drogi do wymiaru sprawiedliwości. Argumentem tym nie można operować tam, gdzie zasiadają prawnicy, którzy każdej chwili przypomną, że dla ubogich istnieje t. zw. prawo ubogich, ubóstwo uwalnia od ponoszenia kosztów postępowania wogóle. Podwyższenie opłat to tylko utrudnianie procesów pieniaczych po stronie powoda, a procesów dla przewłoki ze strony pozwanego. Dla społeczeństwa polskiego potrzebne są jeszcze środki wychowawcze. Walka z pieniactwem w drodze propagandy to środek za słaby wśród ludzi, mających pieniactwo we krwi, wśród ludzi, dla których proces jest źródłem potrzebnych emocyj, jest sportem. Nawoływanie do solidarności w interesach, do dotrzymywania umów i wypełniania zobowiązań, to środek nie trafiający do celu tam, gdzie zwłoka w płaceniu świadczeń jest normą, gdzie niema etyki kupieckiej. W takiem społeczeństwie jedynym środkiem pedagogicznym są wysokie koszty przegranego procesu. Opieszałość dłużnika nie powinna się opłacać, tak jak nie opłacają się zaległości podatkowe, jeżeli płacić trzeba dwa procent zwłoki miesięcznie. Tylko wysokie opłaty sądowe uratują sądy od przeciążenia, a równocześnie dostarczą środków do pokrycia zwiększonych uposażeń dla sędziów, którzy na to zasługują. Zbyt tani wymiar sprawiedliwości to fatalna szkoła dla społeczeństwa. Pouczającym w tym względzie jest eksperyment, zrobiony z opłatami przy sprawach karnych z oskarżenia prywatnego. W r. 1927, ściśle trzy lata temu, Senat uchwalił na mój wniosek rezolucję następującej treści:</u>
- <u xml:id="u-15.49" who="#SThullie">„Senat wzywa Rząd, by opracował przepisy, wprowadzające w całem Państwie, używany w b. zaborze pruskim, system składania zaliczek, tak przy wniesieniu skargi prywatnej, jak przy postawieniu wniosku na przeprowadzenie środków dowodowych”.</u>
- <u xml:id="u-15.50" who="#SThullie">Stosownie do tej uchwały, kodeks postępowania karnego wprowadził w art. 554 obowiązek składania zaliczek przez oskarżyciela prywatnego, wynoszących w sądzie grodzkim 20 zł, w sądzie okręgowym 50 zł, płatnych przy wniesieniu skargi, niezależnie od zaliczek na koszty postępowania dowodowego. Zrozumiałem było moje zainteresowanie wynikiem wprowadzenia tego przepisu ustawowego. Zwróciłem się wobec tego do prezydjum sądu apelacyjnego we Lwowie z prośbą o dostarczenie mi cyfr odnośnych za II półrocze 1929 — jak wiadomo, kodeks postępowania karnego obowiązuje, od 1 lipca 1929. Prosiłem również o dostarczenie mi dla porównania cyfr z analogicznego okresu 1927 i 1928, t. j. za drugie półrocze. Pokazało się, że w ilości wnoszonych oskarżeń prywatnych nastąpiła gwałtowna redukcja. Przytoczę tylko kilka cyfr z wykazu, dostarczonego mi przez prezydjum sądu apelacyjnego we Lwowie: w sądzie grodzkim w Stryju było spraw z oskarżenia prywatnego w II półroczu 1927 ogółem 883, w tym samym okresie 1928 — 1020, w tym samym okresie 1929 — tylko 350. Odpowiednie cyfry dla sądu grodzkiego w Podhajcach przedstawiają się jak następuje: 682, 911 i 208; w Przemyślanach 693. 690 i 184; w Drohobyczu 1625, 1851 i 665, w Samborze 1204, 1288 i 443, w Stanisławowie 1279, 1129 i 315. Groza utraty 20 zł wstrzymuje oskarżyciela prywatnego od wniesienia skargi prywatnej, pomimo to, że w razie skazania oskarżonego, zwraca się zaliczkę oskarżycielowi prywatnemu. Utrata zaliczki grozi tylko tym, którzy wnoszą skargę dla emocji, dla sportu, dla dokuczenia bliźniemu. Przed wprowadzeniem procedury polskiej istniały drobne opłaty stemplowe, które oskarżyciel tracił bezpowrotnie nawet w wypadku wygranej. Kilka złotych można było zapłacić za zabawę w sądzie, ale ryzykować 20 zł, jeżeli się wie, że skarga jest bezzasadna — nie można. Cyfry te są niezwykle wymowne, dowodzą, że niskie opłaty sądowe są zbrodnią, dokonaną na etyce społecznej, gdyż prowadzą do rozwoju najobrzydliwszej wady społecznej — pieniactwa.</u>
- <u xml:id="u-15.51" who="#SThullie">Podnoszenie opozycji przeciw wysokim opłatom sądowym może leżeć tylko w interesie tych, którzy żyją z procesów cudzych, czy własnych.</u>
- <u xml:id="u-15.52" who="#SThullie">Czy podwyżka uposażeń sędziowskich ściągnie do sądów więcej sił prawniczych, niż obecnie — nie wiadomo, pewnem jest jednak, że podwyższenie opłat sądowych wpłynie wydatnie na zmniejszenie przeciążenia, na przyspieszenie wymiaru sprawiedliwości i na podniesienie poziomu tego wymiaru, bo im mniej jest spraw, tem więcej jest czasu na dobre, pisemne opracowanie rozstrzygnięcia.</u>
- <u xml:id="u-15.53" who="#SThullie">Komisja Skarbowo-Budżetowa nie powzięła uchwały w kierunku formalnej rezolucji w tym względzie, gdyż wszyscy uważali sprawę tę za zbyt jasną i prostą. Przedstawiciel Wysokiego Rządu z zapatrywaniami komisji zupełnie się godził. Gdyby Wysoka Izba uznała za wskazane uchwalić w tym względzie rezolucję, to niewątpliwie odpowie ona zapatrywaniom Komisji Skarbowo- Budżetowej.</u>
- <u xml:id="u-15.54" who="#SThullie">Kończę prośbą o przyjęcie preliminarza budżetowego według uchwały sejmowej bez zmian, a nadto o uchwalenie przedstawionych do przyjęcia rezolucyj.</u>
- <u xml:id="u-15.55" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-15.56" who="#SThullie">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-15.57" who="#SThullie">Głos ma s. Achmatowicz.</u>
- <u xml:id="u-15.58" who="#SThullie">S. Achmatowicz:</u>
- <u xml:id="u-15.59" who="#SThullie">Wysoka Izbo! Pan referent, prof. Makarewicz postawił mnie w bardzo ciężkiej sytuacji, bo przygotowałem referat i w części dotyczącej wskazania niedomagań wymiaru sprawiedliwości, mającej ogólne znaczenie dla całego Państwa, a on to samo powiedział, co ja. Upewniam Panów, że z p. prof. Makarewiczem nie współpracowałem i nie byłem tym uczniem, który podpatrywał, gdy on pisał swój referat. Więc korzystam z tego, ażeby przekonać Panów, że wskazane z takim talentem przez p. Makarewicza jako przedstawiciela nauki niedomagania zgadzają się w 100% z tem, co miałem zamiar powiedzieć, jako praktyk sądowy, który 40 lat swego życia poświęcił dla pracy w sądownictwie. Niedomagania te są najwymowniejszemi dowodami, że z wymiarem sprawiedliwości w Polsce nie jest dobrze. Mający najdonioślejsze zadanie aparat sądowy nie może działać sprawnie, bo brakuje mu wciąż 10% sił.</u>
- <u xml:id="u-15.60" who="#SThullie">Daleki jestem od tego, aby p. Ministrowi, jak również komu innemu jakieś zarzuty stawiać, dziwi mnie tylko to, że w projekcie budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości bardzo spokojnie kasuje się 2 miliony złotych, bo przewiduje się, że 347 stanowisk w sądownictwie nie będą w ciągu roku obsadzone. Przecież to stan rozpaczy, przecież to beznadziejność sytuacji. Gdyby p. Minister, który przyczynił się do pomieszczenia tak ciekawej pozycji w budżecie, tutaj był, to ja bym i wówczas nie mógł wielkiego oskarżenia mu postawić, bo tutaj wszyscy są winni, a najbardziej winna jest Konstytucja z dnia 17 marca 1921 r., która nie stworzyła czynnika, jaki egzystuje w innych państwach, nie stworzyła kanclerza sprawiedliwości, który, nie zależąc od rządu i parlamentu, mógłby bronić tej trzeciej władzy sądowej, tego organu narodu, który ma tak doniosłe znaczenie, a przedewszystkiem utrwalenia praworządności w Państwie. Co może jednak zrobić w Polsce Minister Sprawiedliwości — niech p. Minister się nie gniewa, — który na szarym końcu siedzi i nie ma żadnych uprawnień, ani żadnych środków, aby coś poważniejszego dla kraju dokonać.</u>
- <u xml:id="u-15.61" who="#SThullie">Więc tylko w formie depeszowej powtórzę. Profesor mówił: nie było klucza i nie ustalono liczby etatów, potrzebnych dla obsługi wymiaru sprawiedliwości. Otóż u mnie w pierwszym punkcie jest to samo. Jeżeli ten klucz Ministerstwo Sprawiedliwości ma, a myślę, że ma dlatego, że w 1923 r. sam opracowałem taki klucz dla prezydjum wileńskiej apelacji, to pozostaje pytanie, dlaczego Ministerstwo Sprawiedliwości nie rozesłało go do wiadomości wszystkich sądów. Widocznie ten klucz jest taki, że jeżeli go poślą do sądów, to sędziowie i prokuratorzy na podstawie tego klucza będą potrzebowali wydatnego zwiększenia etatów. Może tak nie jest, może się mylę, ale w każdym razie stwierdzam przed Wysoką Izbą, że tą kwestią, jako praktyk, w swoim czasie zajmowałem się i jeszcze w przeszłym roku ustaliłem, że dlatego, żeby wymiar sprawiedliwości odbywał się w Państwie należycie, trzeba obecnie istniejące etaty sędziowskie i prokuratorskie zwiększyć mniejwięcej o 400 stanowisk. Na potwierdzenie tego powołuję się na p. Ministra Mejsztowicza, który w Komisji Budżetowej w przeszłym roku uroczyście nam ogłosił: — „Nie mamy środków, potrzeba nam jeszcze 400 etatów” — i tu miał rację.</u>
- <u xml:id="u-15.62" who="#SThullie">Proszę mi wybaczyć, że zatrzymam się bardziej szczegółowo na drugim niedomaganiu.</u>
- <u xml:id="u-15.63" who="#SThullie">Wszystkich sędziów i prokuratorów w Państwie jest 3800, wciąż brakuje 340, a w tym roku nawet 347, a więc 10%, to znaczy aparat państwowy kuleje, a 9/10 pozostałych sił niedomaga. To pierwsza rzecz.</u>
- <u xml:id="u-15.64" who="#SThullie">A teraz druga rzecz co do uposażeń. Kiepsko płatny sąd jest zawsze złym sądem. Pozwolę sobie powiedzieć, co mówili Rzymianie: — „Justycja est fundamentum regnorum”. A co powiedział Mahomet na początku VII wieku: „Państwo, które nie jest w stanie stworzyć u siebie dobrych sądów, nie zasługuje na bytowanie, bo nie jest w stanie stworzyć szczęścia dla swoich obywateli”. Pozatem Mahomet, demokrata — w 7 wieku już był demokratą — zwraca się w jednem przemówieniu do swoich wiernych z prośbą: — „Bracia, nie odmawiajcie swych sił, by służyć społeczeństwu, wymierzając sprawiedliwość”. W nawiasie jeszcze dodam pp. Senatorom, że to się odnosi do starszych. Mahomet był tego zdania, że sprawiedliwość może wymierzać człowiek już w podeszłym wieku, a pozatem powiedział: „Sędziowie muszą być wybierani”. Powiem Panom, że, nie zważając na różne wady sądownictwa rosyjskiego, jednak w poczuciu sprawiedliwości muszę zaznaczyć, i p. Minister zapewne wie o tem, że w środkowej Azji, na Kaukazie, w Turkiestanie, we wszystkich muzułmańskich krajach, gdzie ludności tej było trzydzieści kilka milionów, ta zasada wybieralności sędziów i aparatu, składającego się ze starców, istniała, te — „narodnyje sudy”, sądy narodowe, istniały. To wystarczało. Była tylko jedna instancja, apelacji żadnej, bo siedzieli tam oddani swemu narodowi starcy, i było wszystko dobrze. A sprawy wyższej wagi, wyższej miary, ma się rozumieć, musiano oddawać do sądów innych.</u>
- <u xml:id="u-15.65" who="#SThullie">Dlatego, żeby bardziej podkreślić niezbędność utworzenia dobrych sądów, Mahomet powiedział: — „Bracia, jeżeli los was rzuci przypadkowo do cudzych krajów, gdzie niema dobrych sądów, zmykajcie stamtąd, nie oglądając się”.</u>
- <u xml:id="u-15.66" who="#SThullie">Pozwoliłem sobie przytoczyć to, aby zwolnić Panów od długich wywodów, o których sami Panowie wiecie, bo Państwo nie może marzyć o utrwaleniu swego bytu i o rozwoju, jeżeli nie ma sądów. Powtarzam: nikogo nie oskarżam. Powiem pp. Senatorom, że Polska jest najszczęśliwszą krainą, bo ma wszystkie dane, żeby zbudować aparat sądowy należycie. Dlaczego to nie jest zrobione? Otóż z tego powodu, że parlament walczył z rządem, rząd z parlamentem, a ta trzecia władza z nikim nie walczy. Nie było nikogo, ktoby umocował ją i postawił na wysokim, jej przysługującym piedestale.</u>
- <u xml:id="u-15.67" who="#SThullie">Z tych 3.800 aparatów sądowych dla utrwalenia praworządności w Państwie, szerzenia etyki, ochrony życia, mienia, honoru ludzi jest 1.750 sędziów i podprokuratorów grupy — „A”, to jest najgorzej uposażonych. Właściwość tych sądów — sądów grodzkich — prawda, nie wysoka, bo tylko do 3.000 zł, lecz ustawodawstwo nawaliło na te sądy taką masę najróżnorodniejszych funkcyj, jak spory o prawo własności, sprawy dzielcze, sprawy opiekuńcze i różne inne. To są obecnie sądy okręgowe, w sprawach mniej cennych — i któż piastuje te stanowiska? Może p. Minister powie, jak to wygląda w całem Państwie, bo ja wiem tylko to, co jest na Kresach Wschodnich: 70% ludzi bez wykształcenia. A dlaczego? Dlatego, że wykwalifikowany prawnik nie chcę iść. Nie można go posądzać, że jest bardzo materialistycznie nastrojony, bo jednak wykwalifikowanemu prawnikowi przysługuje prawo korzystania z lepszego komfortu życiowego, on chcę wykształcić dzieci tak, jak on sam jest wykształcony. Zresztą nie można świecić tą biedą, chodzić w zniszczonych surducie, w porwanych butach. Przecież to obniża autorytet sądu w oczach społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-15.68" who="#SThullie">Tutaj w Warszawie nie widać, jak sędzia jest ubrany, ale tych 1300 sędziów grodzkich i śledczych oraz podprokuratorów, poza stolicą i większemi ośrodkami urzędujących, są widoczni jak na dłoni i świecą swoją biedą na każdym kroku. U nas, na Kresach Wschodnich, sąd grodzki składa się przeważnie z jednego sędziego, i przeto liczba naczelników sądów kilkakrotnie przewyższa liczbę sędziów, i tym sposobem wytwarza się dziwna sytuacja—że sąd grodzki składa się tylko z naczelnika sądu bez sędziów, bo ten naczelnik jest zarazem i sędzią.</u>
- <u xml:id="u-15.69" who="#SThullie">Jakie nadzieje ma ta armia sędziów? Jeżeli ktoś przesłużył 21 lat, to dodaje mu się dwieście kilkadziesiąt złotych miesięcznie. Więc najwyższe uposażenie sędziego - staruszka, który przepracował 21 lat, może wynosić mniej więcej około 600 złotych.</u>
- <u xml:id="u-15.70" who="#SThullie">Przejdę teraz do Sądu Najwyższego. Tych sędziów jest tylko 100. To są najwybitniejsi prawnicy w Państwie, to są ludzie, którzy stwarzają judykaturę, przyczyniają się do jednolitości praktyki, uchylają wyroki z powodu naruszenia ustaw, są to profesorowie i praktycy. Jak Państwo ich wynagradza? Dodatku stołecznego nie liczę, to do emerytury nie dochodzi. Sędzia Sądu Najwyższego otrzymuje zasadniczego uposażenia 731 zł, gdy przesłuży 3 lata, to otrzymuje 860. Upewniam pp. Senatorów, że w żadnem państwie europejskiem nigdzie sędziowie nie są tak kiepsko uposażeni. Ja badałem tę kwestię w przeszłym roku, przeczytałem 30 ustrojów różnych państw, i niestety okazuje się, że Polska zajmuje pod tym względem ostatnie miejsce. Nawet jeżeli weźmiemy takie państwa, jak Finlandia, Łotwa i Litwa, to i tam uposażenie sędziów jest mniej więcej o 100% większe.</u>
- <u xml:id="u-15.71" who="#SThullie">Tu, ponieważ już dość dużo o tem mówiłem, powiem tylko o systemie dodatków. To jest bardzo nieudany system wynagradzania sędziów przez dodatki — i to jest najgłówniejsza przyczyna, dla której nikt z prawników nie chcę wstępować do sądownictwa, bo trudno, alby adwokat, zwłaszcza cywilista, bo cywilistyka bardzo szwankuje, odrazu otrzymał 7 szczebli. Nie może przecież 21 lat w jeden dzień przesłużyć, więc musi 7 razy po 3 lata przesłużyć, i tak co 3 lata dostaje po kawałeczku cukru, jak papuga, którą tresuje się, aby chodziła, ale te dystanse trzyletnie są ogromne. A czy to jest rzeczą do pomyślenia, czy to nie obniża stanu sędziowskiego — to jest najgłówniejsza rzecz.</u>
- <u xml:id="u-15.72" who="#SThullie">Mój wniosek będzie zmierzał do tego, aby sędziom odrazu dać przynajmniej to, co oni mogą wysłużyć po 21 latach służby, ponieważ poczucie patriotyzmu jest w Polsce, ponieważ nie brak w Polsce nawet wielkich ideowców, tych ideowców jest nawet dużo i oni zajmą te puste obecnie stanowiska, tembardziej że stanowisko sędziowskie należy do najszczytniejszych. Bardzo Panów przepraszam. Ja piastuję dziś krzesło senatorskie, ale mnie się zdaje, że krzesło sędziowskie jest o wiele poważniejsze i trudniejsze bez porównania, bo Panowie tworzycie ustawy, a sędzia je interpretuje i zastosowuje, a to jest daleko trudniej.</u>
- <u xml:id="u-15.73" who="#SThullie">Tutaj muszę poruszyć i skrytykować zarzut sfer miarodajnych, że nie może być mowy o podwyżce dla sędziów, bo mamy armię urzędników 300.000. Otóż protestuję przed Wysoką Izbą przeciwko utożsamianiu sędziów z urzędnikami. Nie daj Boże, żeby w Polsce wymiar sprawiedliwości był w rękach urzędników.</u>
- <u xml:id="u-15.74" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
- <u xml:id="u-15.75" who="#SThullie">Ja nie chcę poniżać urzędników, powiem, że są skromniejsi w Polsce, niż gdzieindziej, zasługują na wielkie uznanie, bo są nędzarzami. Upewniam Panów, że poczucie sprawiedliwości jest u nich tak rozwinięte, że gdyby plebiscyt urządzić pomiędzy nimi i powiedzieć: aby Panom podnieść uposażenie do należytego stopnia, trzeba bardzo dużo, przynajmniej jakieś 300 milionów rocznie, tych sum Państwo nie posiada, czy Wy macie co przeciwko temu, że sędziom zamierzamy dać podwyżkę, to będzie kosztowało najwyżej 20 milionów — upewniam Panów, że oni powiedzą: tak, te 20 milionów nam nic nie dadzą, a zresztą jesteśmy obywatelami Państwa Polskiego i doskonale rozumiemy, że jeżeli sąd kuleje i sprawiedliwości nie można się doczekać — trzeba 4 do 5 lat czekać na ostateczne wyroki w sprawach sądów okręgowych, a 2 do 3 lat w sprawach sądownictwa pokojowego — to przeciwko podwyżce dla sędziów i prokuratorów my nic nie mamy. A pozatem mój plan, który przedłożę Panom, jest taki, że ze Skarbu Państwa to podwyższenie nie będzie dokonane, bo chcę użyć produkt pracy sędziowskiej na pokrycie tych 27 milionów, nie więcej, których potrzeba na powiększenie etatów i polepszenie uposażenia dla sądowników.</u>
- <u xml:id="u-15.76" who="#SThullie">Jeszcze chcę poruszyć jedną sprawę i proszę o przebaczenie. Dlatego, aby Państwo wykształciło sędziego, to trzeba użyć na to najmniej 18 lat. Jednakże nie wszyscy w 18 latach osiągają tę inteligencję prawniczą, z której Państwo korzysta, bo jeżeli gdziekolwiek uczeń lub student zasiądzie na drugi rok, to już będzie potrzeba więcej czasu. Ile to kapitału rodzice zużywają, aby wykształcić swoje dziecko na skończonego prawnika? Mniej więc 40.000 złotych. A jeżeli ten prawnik całą swoją wiedzę, kulturę i pracę poświęca Państwu, to mnie się zdaje, że Państwo w każdym razie musi oprócz pokrywania odsetek od kapitału, który użyto na przygotowanie danego aparatu, płacić coś za pracę tego prawnika.</u>
- <u xml:id="u-15.77" who="#SThullie">Uzupełnię przemówienie jedną rzeczą, o której pan profesor nie wspomniał. Oprócz powolności jest jeszcze powierzchowność w załatwianiu spraw. Przecież wyrok sądowy musi przekonać oskarżonego, że on jest winien i odjąć mu chęć dalszego odwoływania się. Wyrok sądowy musi uczyć społeczeństwo. Wyrok sądowy w sprawach cywilnych musi być tak uzasadniony, żeby uszczuplił udawania się do wyższych instancyj. Bez omyłki więc stwierdzam przed panami senatora mi, że w sądownictwie pokoju, a więc w pracy tych tysiąca przeszło sędziów, niema właściwie żadnego uzasadnienia wyroku, bo wyrok ich, to są odpisy protokułów z dodaniem na końcu: — „uznaje się powództwo za udowodnione, lub za nieudowodnione”. I, ma się rozumieć, gdy strona, która przegra, otrzyma taki wyrok, gdzie niema uzasadnienia, to zawsze znajdzie podstawę do apelacji i ma nadzieję, że w drugiej instancji uda się jej wygrać. A druga instancja — sąd okręgowy, apelacyjny — jeszcze bardziej powierzchownie rozpoznaje te sprawy, bo na wokandzie — Panowie pewno nie wiecie — jest od 90 do 150 spraw apelacyjnych. I przeto najbłahsze sprawy cywilne z sądownictwa pokoju muszą iść do instancji kasacyjnej.</u>
- <u xml:id="u-15.78" who="#SThullie">Przejdę teraz do niedomagań, dotyczących Kresów Wschodnich, to jest trzeciej części terytorium Państwa Polskiego, tej placówki wysuniętej na Wschód, gdzie ten aparat, z pomocą którego Państwo wymierza sprawiedliwość, musi być dla wielu przyczyn wzorowy.</u>
- <u xml:id="u-15.79" who="#SThullie">Ustawa o ustroju sądów powszechnych sporządzona jest na wzór ustroju sądów, który istniał w b. zaborze austriackim i niemieckim i dla tych dzielnic o znacznem zaludnieniu i dobrych środkach komunikacyjnych jest w zupełności odpowiednia, zwłaszcza, że już obecnie w tych dzielnicach ilość sądów, sędziów i prokuratorów pozostała prawie taka sama, jak była przed wojną światową. Na Kresach zaś Wschodnich ustrój sądowy był inny i został gruntownie zreformowany przez skasowanie całej serii sądów I instancji, a mianowicie: sądów gminnych, sędziów miejskich, sędziów pokoju w większych miastach, sędziów okręgowych powiatowych i nareszcie zjazdów powiatowych, które stanowiły II instancję dla sądownictwa pokojowego i gminnego. Dla załatwienia spraw karnych i cywilnych, podlegających właściwości powyższych różnorodnych sądów, obecnie istnieje tylko jeden typ sądu — sąd grodzki w charakterze I instancji i sąd okręgowy jako II instancja i jednocześnie jako instancja I dla spraw większej wagi.</u>
- <u xml:id="u-15.80" who="#SThullie">Reforma ta jest dobra, lecz ilość tych sądów jest zbyt mała, i przeto zasada bliskości i dostępności sądu dla ludności została dotkliwie naruszona. Jeżeli porównać stan przedwojenny i obecny, to się okaże: a) że na Kresach Wschodnich przed wojną (w okręgu wileńskim) sądów instancji I było 227, a teraz tylko 37; sądów instancji II było7, a teraz tylko 1; w Małopolsce zaś sądów grodzkich jest 226, a instancyj odwoławczych 17; b) że sąd taki w okręgu wileńskim obsługuje obecnie obszar 1,038 km² z zaludnieniem 40.000 ludzi, a przed wojną obsługiwał tylko 186 km² z zaludnieniem około 10.000 ludzi; w Małopolsce sąd grodzki obsługuje obszar 347 km², z zaludnieniem 42.000, a sąd odwoławczy — 4.394 km² z zaludnieniem 450.000 ludzi, gdy tymczasem w okręgu wileńskim jedna instancja odwoławcza obsługuje obszar 37.371 km z zaludnieniem 2½ miliona.</u>
- <u xml:id="u-15.81" who="#SThullie">Stąd wysnuwa się następujące wnioski: 1) że sąd I instancji na Wileńszczyźnie obsługuje obszar sześciokrotnie większy, niż przed wojną, z zaludnieniem pięciokrotnie większem, a sąd II instancji dziś obsługuje obszar siedmiokrotnie większy, niż przed wojną, z zaludnieniem dziewięciokrotnie liczniejszem; 2) że w porównaniu z Małopolską udostępnienie sądu I instancji w Wileńszczyźnie jest więcej utrudnione — o 240%, a instancji II o 882%.</u>
- <u xml:id="u-15.82" who="#SThullie">Ustrój hipoteczny wprowadzony został na Wileńszczyźnie w 1919 r., ale kancelarii hipotecznych dotychczas jest tak mało, tylko 6, że ustrój ten nie osiągnął celu i jest mało użyteczny, a dla drobnej własności i włościańskiej ludności zupełnie nieużyteczny, więc cel jest chybiony.</u>
- <u xml:id="u-15.83" who="#SThullie">Przechodzę teraz do środków zaradczych, które sobie przemyślałem i podam do zaaprobowania Wysokiej Izbie, bo postawię odpowiednie wnioski. Więc środki zaradcze, nie połączone z wydatkami ze Skarbu Państwa:</u>
- <u xml:id="u-15.84" who="#SThullie">1) Rozszerzyć w sądach okręgowych kompetencję sędziów jednostkowych w sprawach karnych, pozostawiając dla kompletów kolegialnych jedynie sprawy największej wagi.</u>
- <u xml:id="u-15.85" who="#SThullie">Proszę Panów, nie jestem zwolennikiem jednostkowych sędziów, lecz chcę pomóc wyjść z tej tragedii, zmniejszyć te rozchody. A co osiąga się? Osiąga się, że trzy razy prędzej pójdzie bieg spraw. Czy myślicie Panowie, że w kolegialnym sądzie tak obarczonym, że ma na wokandzie 120 spraw, ci sędziowie biorą jakikolwiek udział w naradach? Przeszkadzają tylko jeden drugiemu, bo 'każdy ma 40 spraw w referacie, więc właściwie ten kolegialny sąd jest gorszy niż jednostkowy.</u>
- <u xml:id="u-15.86" who="#SThullie">2) Przekazać rozstrzyganie skarg odwoławczych od wyroków sędziów okręgowych jednostkowym sędziom Sądu Apelacyjnego, również jednostkowym tak w karnych, jak i w cywilnych sprawach.</u>
- <u xml:id="u-15.87" who="#SThullie">Co zrobić! To jest malum necessarium. Daj Boże, aby Polska z czasem nie miała jednostkowych sądów, bo zawsze lepsze są 3 głowy, niż jedna.</u>
- <u xml:id="u-15.88" who="#SThullie">A pozatem jest druga pozycja: środki zaradcze, połączone z wydatkami, lecz Skarbu Państwa bezpośrednio nie obciążające, bo podlegające pokryciu z powiększonych opłat sądowych i hipotecznych:</u>
- <u xml:id="u-15.89" who="#SThullie">1) Zwiększyć w niektórych okręgach etaty sędziowskie i prokuratorskie — to ma związek z tem, co mówił p. profesor — według klucza, ustalającego maksymalne normy pracy dla sędziów i prokuratorów w ciągu roku.</u>
- <u xml:id="u-15.90" who="#SThullie">2) Usunąć przyczyny, tamujące dopływ sił prawniczych do sądownictwa przez zwiększenie uposażenia dla sędziów i prokuratorów wszystkich czterech grup o 50% przy jednoczesnem zniesieniu wszelkich zapomóg i remuneracji, z jednej strony uwłaczających stanowisku sędziowskiemu i prokuratorskiemu, a z drugiej strony ujemnie oddziaływujących na stronę etyczną sędziów i prokuratorów, lub zwiększyć uposażenia o 100% przy jednoczesnem skasowaniu dodatków za wysługę lat, jak również zapomóg i remuneracji.</u>
- <u xml:id="u-15.91" who="#SThullie">To nie jest takie straszne, jeżeli się to załatwi tak, jak ja proponuję.</u>
- <u xml:id="u-15.92" who="#SThullie">Jeszcze jedna minuta cierpliwości. Idealizuję tak stanowisko sędziego, że nie chcę go uzależnić od nikogo i od p. Ministra również. Jeżeli sędziemu wydarzy się, że on sam poważnie zachoruje albo jego dziecko, albo jego żona, to on nie jest w stanie leczyć się, musi zasięgać kredytu u lichwiarza, a sędzia kredyt ma otwarty. To jest bardzo charakterystyczna, ale bardzo niebezpieczna i groźna rzecz, bo zasada niezależności sędziowskiej nie zamyka się tylko na niemożności usuwania lub przenoszenia sędziego, zasada niezawisłości sędziowskiej polega na stworzeniu takich warunków jego bytowania i urzędowania, żeby on od nikogo nie zależał.</u>
- <u xml:id="u-15.93" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie, słusznie!)</u>
- <u xml:id="u-15.94" who="#SThullie">A jeżeli on ma długi — a powiem Panom w nawiasach, połowa sędziów jest zadłużona — u sklepikarza, u szewca, u krawca, u lichwiarza, niestety, nawet zaciągają pożyczki w takich sferach, które mogą wpływać na wymiar sprawiedliwości, to cóż mu pozostaje? Prosić. Prosić prezesa sądu, prezesa Sądu Apelacyjnego, a nawet ministra. Każda prośba jest przykra, a dla sędziego jest nawet niedopuszczalna i upokarzająca. Jest to niewidoczny, lecz bardzo wymowny środek, żeby jednak tych sędziów trochę trzymać w ręku, bo sędzia z biedy musi zaskarbić sobie względy i łaskę władzy przełożonej i ministra. Trzeba sędziom dać to, na co oni zasługują, bo to jest uczciwe, trzeba dać za pracę to, czego warta jest ta praca, a nie zmuszać sędziego, ażeby 21 lat służył po to, by potem otrzymać mniej niż należało mu się dać odrazu. Zapomniałem powiedzieć, że pani sędzina dostaje 17 złotych miesięcznie i pytam się, co można za te 17 złotych kupić? Nic.</u>
- <u xml:id="u-15.95" who="#SThullie">Więc pierwsza moja propozycja jest następująca: zwiększyć pobory o 50% i skasować zapomogi i remuneracje, poniżające sędziów. Nie wszystkim daje się te zapomogi, od tego się psują koleżeńskie stosunki i etyka upadla się. Jeżeli skasować dodatki, to nie będzie straszne te 100%, bo na dodatki i remuneracje także dużo wychodzi. Albo mieć sądy, albo nie mieć, albo otworzyć szeroko drzwi dla wybitnych sił prawniczych, zwłaszcza cywilistów, albo trzymać je zamknięte. W sprawach karnych niepotrzeba tak szerokiej precyzyjnej wiedzy, jak w sprawach cywilnych. Tam musi być obszerna wiedza. Ja sam jestem cywilistą, 40 lat studiuję i uważam, że jeszcze mało umiem.</u>
- <u xml:id="u-15.96" who="#SThullie">3) Zwiększyć etaty prokuratorskie tam, gdzie zostały skasowane rewiry śledcze, lub przywrócić rewiry śledcze w okręgach, w których obszary powiatów przewyższają 2.000 km², z tem. aby na każdego prokuratora lub sędziego śledczego przypadał obszar nie przekraczający 1000 km², z zaludnieniem nie większem niż 35.000 ludności.</u>
- <u xml:id="u-15.97" who="#SThullie">Panowie może nie wiedzą, że obecnie Ministerstwo, opierając się na przepisie ustawy postępowania karnego, który mówi, że wszystkie przestępstwa w których nie grozi większa kara, niż 10 lat ciężkiego więzienia, mogą być skierowane do sądów bez śledztwa, a śledztwo obowiązuje tylko w sprawach, za które grozi kara od 10 lat ciężkiego więzienia, kasuje większą część sędziów śledczych. Okazało się, że los 80% spraw karnych jest faktycznie w rękach policji, bo podprokuratorzy, którzy obecnie według nowej ustawy mają za zadanie prowadzić dochodzenie, nie są w stanie tego robić, a liczbowy stan prokuratury jest zwiększony, zresztą oni i bez dochodzeń są przeciążeni. U nas na kresach powiaty są ogromne, a każdy prokurator—p. Minister zapewne wie—ma od 300— 400 zaległych spraw. Więc, proszę Panów, nie bardzo pomyślnie wygląda stan spraw karnych.</u>
- <u xml:id="u-15.98" who="#SThullie">5) — „Utworzyć rewiry i wyznaczyć obieralnych sędziów pokoju zgodnie z wymogami Konstytucji''. — Twórcy tej zasady doskonale rozumieli, że zasada bliskości, dostępności sądów jest najważniejsza i trzeba wykonać przepisy prawne, bo ustawa i Konstytucja o tem mówią, a to odciąży przynajmniej 40% spraw od sądów grodzkich.</u>
- <u xml:id="u-15.99" who="#SThullie">„Przyspieszyć wprowadzenie sądów przysięgłych...” Ja uważam, że sądy te muszą być, bo Konstytucja i ustawa je zastrzega, a wszelkie obawy są zupełnie nieuzasadnione. Znam ludność kresową. Jeżeli ktoś będzie siedział na ławie oskarżonych za szpiegostwo, ręczę Panom, że jednogłośnie przyznają jego winę, bo oni lepiej znają tam bolszewików niż my tu.</u>
- <u xml:id="u-15.100" who="#SThullie">Na pokrycie rozchodów na powyższe konieczności państwowe: a) zwiększyć wpis stosunkowy w sprawach cywilnych o 1 % w sądach grodzkich, w sądach okręgowych i apelacyjnych, b) wszystkie wpływy, pobierane za czynności hipoteczne, skierować do Skarbu Państwa, a bezpłatnych pisarzy hipotecznych przy sądach okręgowych zastąpić płatnymi sędziami sądu okręgowego.</u>
- <u xml:id="u-15.101" who="#SThullie">Od powiększenia wpisu stosunkowego Skarb Państwa uzyska około 25 milionów złotych rocznie, a od opłat hipotecznych około 2 milionów rocznie, bo ogólna suma wpływów wyniesie więcej jak 3½ milj., półtora milj. będzie kosztował aparat urzędniczy, a pozostanie do rozporządzenia Skarbu 2 milj.</u>
- <u xml:id="u-15.102" who="#SThullie">Sądzę, że Wy, Panowie Senatorowie, jako przedstawiciele społeczeństwa, podzielicie moje wywody i proszę Was o zaaprobowanie takiej rezolucji: „Senat wzywa Rząd do wydatnego podniesienia uposażenia sędziów i użycia na ten cel dochodu z podniesionych opłat sądowych”.</u>
- <u xml:id="u-15.103" who="#SThullie">Naumyślnie podaję to w ogólnikowej formie, ponieważ mamy w osobie Pana Ministra pierwszego Ministra, który wyszedł z zaszczytnych szeregów sędziowskich, więc mam nadzieję, że wywody moje będą poparte.</u>
- <u xml:id="u-15.104" who="#SThullie">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-15.105" who="#SThullie">Głos ma s. Wodziński.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SDanielewicz">Wysoki Senacie. Poruszaliśmy tu różne sprawy przy różnych resortach budżetu Państwa, chwaliliśmy się bogactwem kraju. Ja uważam, że bogactwem największem naszego Państwa jest lud zdrowy, lud, który pracując, daje korzyści i utrzymanie Państwu i właśnie temi sprawami powinna się Wysoka Izba zainteresować.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SDanielewicz">Kryzys dzisiejszy, nad którym wszyscy się głowią, a niema człowieka, któryby umiał powiedzieć, kiedy będzie koniec tego kryzysu, wzmaga się. W każdym tygodniu stają poszczególne warsztaty pracy, robotników wydala się, ale na tem nie koniec, bo ci, którzy zostali wydaleni, jeżeli pracowali 20 tygodni narazie dostają głodową zapomogę, ale szereg robotników, którzy wyczerpali swoje prawa do zasiłków pozostaje na łasce opatrzności i przez długi czas kilkanaście tysięcy ludzi w Lodzi nie otrzymuje żadnej zapomogi i żyje z łaski. Jak ci ludzie żyją, mogą Panowie sobie wyobrazić z tego, iż na rynki łódzkie wynieśli ostatnie swoje rzeczy, które w lepszych czasach mogli nabyć, nieśli koszule, spodnie, spódnice, pierzyny i wszystko, co mieli. W domu ich nic nie zostało. Ale to nie przeszkadza, że niektórzy z Panów mówili, że miasta są faworyzowane, a to dlatego, że dla miast przeznacza się duże fundusze ze Skarbu. Ja uważam, że jak jest biedny w mieście i na wsi, to ta bieda jest jednakowa, i nigdy nie stawialiśmy sprawy w ten sposób, aby robotnik, pozostający bez pracy na wsi, nie miał mieć opieki ze strony Państwa. Talk tej sprawy nie stawialiśmy nigdy i stawiać jej nie będziemy, ponieważ te sprawy są nam tak drogie i znamy je lepiej, niż ten włościanin, który siedzi na kilkudziesięciu morgach gospodarstwa, i który nie odczuwa tego, bo uważa, że biedny nie chcę pracować dlatego, że mu nikt za tę pracę dobrze płacić nie chcę. Dla tych zaś robotników, którzy zostali w pracy, i którzy pracują 2, 3, 4 dni, mała część 6 dni, kryzys przynosi nowe krzywdy. Bo w tym momencie przemysłowcy, chcąc powetować swoje niepowodzenia koniunkturalne, obniżają tym robotnikom, płacę, i mało dziś jest firm, które honorują tabelę płac, uzgodnioną i podpisaną przez nich i zatwierdzoną przez inspekcję pracy. (Nie dużo takich jest, a oprócz tego, że nie dotrzymują tabeli płacy, to w tym kryzysie przemysłowcy pozwalają sobie na takie rzeczy, jak wywieszanie regulaminów, a przy regulaminach tabeli kar. W dobrej koniunkturze robotnicy przed temi tabelami kar umieli się bronić, reagowali, ale w złej koniunkturze każdy robotnik nie ma tej siły odporu. I właśnie w tym momencie przemysłowcy wprowadzili tabelę kar. Uważam, że jeśli istniał przemysł, który odbudował się od 1918 roku a tych regulaminów nie było, tych tabel kar nie było, i robotnicy pracowali dobrze, to tembardziej dziś tego nie trzeba wprowadzać. Prawda, że te regulaminy podobno są uzgodnione z Ministerstwem Pracy i Opieki Społecznej, te regulaminy były dyskutowane z organizacjami robotniczemi, ale organizacje robotnicze na tabele kar się nie zgodziły. Zresztą 90% robotników w przemyśle w Łodzi i okręgu pracuje akordowo, a więc, jeśli robotnik na akord pracuje, to zdaje się najważniejszą dla niego rzeczą jest, żeby jak najwięcej pracował i zarobił. I pytanie jest, dlaczego to przemysłowcy chcą koniecznie być udzielnymi książętami w swoich fabrykach i karać robotników. Jeżeli karze się robotników grzywną, to musiałaby być i druga zasada, że również doraźnie trzeba karać przemysłowców. Otóż, gdy przemysłowiec nie dopłaca robotnikowi do jego stawek, gdy nie chcę wypłacić wydalonemu robotnikowi za 14 dni, gdy nie chcę mu wypłacić za urlop, to niema żadnej doraźnej instytucji, któraby go ukarała, tylko sprawa może być skierowana do inspektora pracy, inspektor ją kieruje do sądu i sąd dopiero tę rzecz rozstrzyga, i to jeszcze na sądzie wolno się przemysłowcowi bronić. Prawda, że podług ustawy te kary mają iść do Ministerstwa Pracy i tam ma się za to prowadzić jakiś dział naukowy, czy oświatowy. Uważam, że lepiejby było, jeżeliby jakieś fundusze znalazły się, by dostali je robotnicy ci, którzy są inwalidami, którzy nie mogą pracować z powodu niezdolności do pracy lub starości.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SDanielewicz">W Łodzi, w przemyśle pończoszniczym prowadzi się walkę z robotnikami od 3 miesięcy. Przemysłowcy powiadają, że przecież z Niemcami zawrze się konwencję handlową, że oni zaleją nasz rynek swemi produktami, musimy się zabezpieczyć, musimy więc robotnikom obniżyć płacę. Robotnicy się nie zgodzą, i fabryka zostaje zamknięta.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SDanielewicz">A regulamin w jednej z wielkich fabryk bawełnianych Karola Eiserta w Łodzi — robotnicy po dziś dzień nie pozwolili na wywieszenie regulaminu i tabeli kar, a kiedy to zrobiono, to robotnicy zaprotestowali, fabryka została zamknięta, i robotnicy są znokautowani. Uważam, że p. Minister powinien wywrzeć nacisk, alby takich dzikich strajków nie wywoływano; także p. Minister Pracy powinien dać polecenie łódzkiemu inspektorowi, aby robotników nie gnębiono karami, aby tabele kar w tych fabrykach, gdzie są, zdjęto. Jeśli taką politykę będziemy prowadzić, wtenczas., kiedy robotnik jest przygnębiony, to kiedy nastąpi odprężenie w przemyśle, kiedy przemysł będzie szedł całą parą, robotnicy będą chcieli zrewanżować się i będzie ciągła walka. A jeżeli będzie zawsze wałka, to nigdy nie będzie tej pracy, o którąby chodziło w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SDanielewicz">Ministerstwo Pracy ma zamiar budować domy. Uważam, że ktokolwiekby dziś budował domy, dobrze robi, ponieważ łych budowli jest bardzo mało. Prywatne budownictwo się nie kalkuluje i dlatego jest niecelowe. Bowiem w nowych domach żaden człowiek pracy fizycznej, czy pracy umysłowej nie może płacić tak wysokiego komornego. Jeżeli p. Minister Pracy te rzeczy chcę robić, to przedewszystkiem spytać się powinien tych, których pieniędzmi zamierza dysponować, t. j. członków tych instytucji. Jeżeli byłyby tam władze autonomiczne z wyborów, to przedewszystkiem one o tem mają zadecydować. Rozumiem, że p. Minister ma prawo nadzoru nad temi funduszami, może wyrazić takie lub inne życzenie, ale jeżeli chodzi o zakład ubezpieczeń dla pracowników umysłowych, zakład ubezpieczeń od wypadków, to na czele tych instytucyj powinny być władze wybieralne, ludzie zaufani, i napewno oni będą wiedzieli, co z temi pieniędzmi robić. Przedewszystkiem winni budować domy dla swoich własnych członków. Jeżeli chodzi o emigrację polskich robotników, to jeżeli stosunki życiowe będą się tak nadal układały, to będziemy jedynym krajemi, mającym na ekspert żywych ludzi. Wołałbym, żeby ten element, który musi emigrować, został, a kto zna choć cokolwiek życie tułacze, ten wie, że emigracja, to nie jest słodka rzecz, bo może jechać taki pan, który ma dużo pieniędzy i sprawić sobie dużo przyjemności, ale człowiekowi, który wyjeżdża z kraju, nie zna obcego języka i nie wie, na jakiej ziemi osiądzie i gdzie zacznie pracować, napewno serce się rozdziera, gdy opuszcza rodzinne progi.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SDanielewicz">Nasza emigracja ma dziś dwa największe ujścia: Francję i Niemcy do emigracji sezonowej. Przytem wspomnę, że jeżeli do Francji robotnik idzie, to nie po to, aby łam dobrze zarabiać, to było w początkowych momentach, gdy nasi robotnicy uzdolnieni fachowo szli do przemysłu, tam zasymilowali się i pracują, dziś nasi robotnicy idą do kopalni, do ciężkiej roboty, a właśnie francuski kapitalista jest tym, który najlepiej potrafi wyżyłować naszego robotnika. I czy jest opieka nad tymi emigrantami? Jest, ale niewystarczająca. Chciałbym, aby była więcej czuła i chciałbym, aby była bezstronna, bo we Francji jest organizacja S. Z. T., to jest 20.000 zorganizowanych robotników, i ta organizacja jest sekcją ogólnej organizacji francuskich robotników. Jeżeli jedzie delegat Urzędu Emigracyjnego, to przedewszystkiem powinien komunikować się z tą organizacją bez względu na to, czy dla niego jest miła, czy niemiła, powinien spełnić obowiązek urzędowy. Nie mam nic przeciwko temu, że pójdzie do innej grupy, organizacji, ale niech tej nie pomija, skoro ma ona w swoich sprawach również coś do powiedzenia, i jej zdanie powinno być wysłuchane.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SDanielewicz">Wreszcie chciałbym, ażeby Ministerstwo Pracy starało się o to, ażeby nasz robotnik w prawach z robotnikiem francuskim był zrównany, bo na kopalniach, gdzie, pracuje często 700–800 robotników polskich, a Francuzów 50 lub 60, to tamci mają prawo wybierania rad załogowych, a robotnik polski tylko na to może patrzeć. Jeżeli tam pracuje, to w swoich podstawowych prawach robotniczych powinien mieć głos. Uważam, że Ministerstwo to swoje zadanie powinno wypełnić.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SDanielewicz">Jest obowiązkiem i nakazem dzisiaj, ażeby ustawodawstwo, które jest w projekcie i leży na stole p. Ministra Pracy, ażeby ustawodawstwo o ubezpieczeniach na starość i od niezdolności do pracy weszło w życie. P. Minister Pracy i Opieki Społecznej powie dział na jednej konferencji, że ta rzecz będzie dopiero dla przyszłych pokoleń. Jeżeli to są tak dalekie projekty, że pokolenia przyszłe mają z nich dopiero korzystać, to ja się zapytuję p. Ministra co zrobić z tymi robotnikami, którzy dziś są usuwani z fabryk, wydalani z pracy, a jeżeli będzie przemysł uruchomiony, to co zrobimy z tymi robotnikami, mającymi lat 50, 60? Co zrobić z tymi, których się do przemysłu nie chcę przyjmować? Kto ma ich żywić, kto ma się opiekować nimi? Ustawa winna tym robotnikom dać możność do życia, do kresu ich żywota. Już przy poprzedniej debacie nad resortem Ministerstwa Pracy składałem takie wnioski, wnioski zostały przycięte przez Senat, ale nie zostały zrealizowane. Uważam, że ta rzecz nie jest obojętna dla wszystkich tych ludzi, którzy się interesują życiem społecznem wogóle, a w szczególności klasą robotniczą, która znajduje się dziś w tak opłakanych stosunkach.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SDanielewicz">Teraz parę słów wspomnę o ubezpieczeniu na wypadek choroby. Prawda, że to ubezpieczenie było wprowadzone w życie najprzód przez komisarzy, później powołane zostały autonomiczne władze. Że one dobrze rządziły, czy idealnie, tego twierdzić nie będę, bo idealnych ludzi na świecie jest bardzo mało, a instytucyj tych jest dużo, więc idealnych stosunków nie było. Ale czy są jakieś instytucje idealne, czy są idealni ludzie na czele Państwa, czy na czele urzędów? Ja tego nie powiem. Mogą być ludzie więcej przezorni, bardziej rozsądni i więcej mądrzy.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#komentarz">(Głos: Z P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#SDanielewicz">Panie Senatorze. Pan wie, że P. P. S., to jest rodowity robotnik polski i gdyby nie ta P. P. S., która jest dziś tak znienawidzona, to nie wiem, czy wogóle Panowie mogliby mieć tak uśmiechnięte miny. Ta P. P. S. dla Polski się zasłużyła bardzo dobrze, i tej zasługi nikt a nikt jej odebrać nie może. P. P. S. nie należy do czwartej brygady, nie przyszła do gotowego, asie o to, żeby mieć w kraju walory, walczyła całe lata.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.: I wybrana głosami narodu.)</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#SDanielewicz">Nam nie o to chodzi, kto będzie rządził w Kasach Chorych, taki, czy inny komisarz, nam chodzi o to, żeby w Polsce obowiązywało prawo. Sama ustawa o Kasach Chorych mówi, że może być komisarz, ale komisarz przejściowy, i niema mowy o tem, żeby we wszystkich Kasach byli komisarze. A co ci komisarze robią, jak zarządzają Kasami, jaka jest ich gospodarka?</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#SDanielewicz">Wzięto się do wyrzucania ludzi, do wyrzucania bez żadnych zarzutów. Bo inna rzecz, jeżeli ktoś jest niezdolny, jeżeli pracuje nieumiejętnie, ale takich momentów nie było. Przyjęto ludzi nowych. Naturalnie, jeśli chodzi o Łódź, to nie przyjęto łodzian, pomimo, że tam jest bezrobotnych 47.000, w tem jest 1.000 pracowników umysłowych. Nie, do tej Kasy przyjęto się ludzi z Warszawy, z Poznania, z Tomaszowa Mazowieckiego, ludzi, którzy mają markę B. B., lub B. B. S., ale nikt naturalnie tej posady nie otrzymał. Zarzuty, które komisja lustracyjna wysunęła, uznała komisja sejmowa za bezpodstawne, i władze autonomiczne tej Kasy nie powinny były być rozwiązane. To samo zrobiono w okręgowym związku Kas Chorych. Przyszedł komisarz, otoczył się mężami zaufania. Naturalnie taki mąż zaufania powinien jakąś robotę wykonywać, a nie tylko sygnał dawać dla korespondencji przychodzącej i wychodzącej; a później przyjęto drugiego męża zaufania, wysokiego urzędnika, który był inspektorem kółek rolniczych i przyszedł teraz sanację robić w Kasach Chorych. Ci dwaj panowie na siebie patrzą, i jeden drugiego pilnuje. Jeżeli jeden telefonuje na miasto, to drugi się dowiaduje, po co i do kogo telefonował. Ci dwaj ludzie nawzajem się kontrolują. To jest mocna kontrola, ale nieprodukcyjna, i mnie się zdaje, że dla ubezpieczonych szkodliwa, bo za kosztowna. Na czele oddziałów i ambulatoriów zamierza się postawić lekarzy, a nie, jak dotąd, urzędników. Do czego to jest potrzebne, aby właśnie lekarz spełniał funkcje czysto administracyjne, nie wiem, ale wiem, że ten kierownik będzie droższy w tej instytucji o 200%, ponieważ lekarz nie może przyjąć stanowiska na 8 godzin za 500, czy 450 zł, musi trzy razy tyle dostać. A więc pytanie, co na tem ubezpieczony skorzysta?</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#SDanielewicz">Pozatem rejonowi lekarze mają obecnie mieszkać w swym rejonie, mają być „w kontakcie z ubezpieczonymi”. W kontakcie można być, można z ubezpieczonymi gadać, ale nie wiemy, czy jest korzystnem dla ubezpieczonych, aby byli otoczeni opieką jednego lekarza na 1000 osób, i to lekarza, który nie może znać się na wszystkich chorobach. To jest powrót do dawnych „fabrycznych” lekarzy, gdy w fabryce o 30000 robotników był jeden lekarz, wszystkich umiał leczyć; jeżeli kto umarł, to Bóg dał, a jak ktoś wyzdrowiał, to też Bóg chciał. Naturalnie, że dawniej zdrowotność była gorsza, niż dziś, choć dziś jest nędza ekonomiczna, to jednakowoż choroby i śmiertelność zmalały dzięki temu, że Kasy tę rzecz doskonale podreperowały.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#SDanielewicz">Chcę jeszcze wskazać na jedną rzecz, którą tutaj poruszył p. s. Soroko, który mówił, że my włościanie żadnych świadczeń nie mamy, i że na wsi jest bieda, My o tej wsi tyle wiemy, co i Pan, ponieważ my na tę wieś wyjeżdżamy. Wieś znam może lepiej jeszcze niż Pan. Nie można tak gospodarować jak się Panu zdaje. Pan mówi: roboty. Dobrze. Niech Pan wskaże fundusze, umieszczone w 'budżecie, na te roboty. Czy Pan taki wniosek potrafi opracować, żeby znaleźć pieniądze na budowę szos? Wiemy wszak, że nasze szosy, że nasze drogi są złe, grunta niezdrenowane, rzeki nieuregulowane. To prawda. Ale żeby te rzeczy na szeroką skalę rozpocząć, to przedewszystkiem trzeba olbrzymich funduszów. To nie będzie 10, czy 70 milionów; samo uregulowanie Wisły w Kongresówce ma kosztować 750 milionów. Na to Polskę nie stać. A te pieniądze, które są przeznaczone na cele opieki społecznej i na fundusz bezrobocia, lepiej byłoby, żeby nie były wyczerpane, żeby poszły na cele inwestycyjne. Ale inwestycje wymagają olbrzymiego nakładu, a także, gdy mówi się, nie płacić za niepracę, a za pracę, to co to znaczy? Jeżeli ma być praca, to płaca za nią musi być pełna. Gdzie mamy fundusze na płace pełne, skoro brak ich na nędzne zapomogi? Jeżeli są pieniądze na materiał do inwestycyjnych robót i płace dla robotników, to bardzo proszę, niech się te roboty rozpoczną. Byłbym bardzo szczęśliwy, gdyby w Polsce zapanowały stosunki takie, aby każdy zdrowy człowiek mógł znaleźć pracę. Ale pozatem w miastach, miasteczkach i po wsiach, mamy szereg ludzi niezdolnych do pracy, zbiedzonych, inwalidów, którym gmina i Państwo nie może odmówić pomocy. Na te rzeczy idą miliony, i uważam, że na wsi zawsze jest tego mniej, bo bieda przecież zawsze idzie do miasta przedewszystkiem, bo jak dziad ma iść od wsi do wsi i nosić w worku kartofle, to woli iść do miasta i dostać do koszyka chleba, czy parę groszy. Ta nędza nie jest urodzona w mieście, tylko do miasta przywędrowała, ale prawo przewiduje, że jeżeli ktoś jest rok w mieście, to miasto musi na jego rzecz świadczyć.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#SDanielewicz">A zatem obowiązkiem Państwa jest ustawowe zabezpieczenie losu starców i niezdolnych do pracy.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SWodzinski">Wysoki Senacie! Jest bardzo niepokojące, że ani społeczeństwo, ani t. zw. czynniki miarodajne zupełnie nie orientują się, jak nagłą i palącą jest sprawa dostatecznego uposażenia sędziów i prokuratorów. Wyjątek pod tym względem, zdaje się, stanowią tylko: p. Minister Sprawiedliwości, sądownictwo i adwokatura. Jak zły cień za sprawą uposażenia sędziów wlecze się kwestia poprawy bytu materialnego urzędników państwowych, pomimo, że sprawy te nie powinny i nie mogą być traktowane łącznie, ponieważ ani formalnie ani materialnie nie są ze sobą związane. Sędziowie nie są urzędnikami i stosownie do przepisów Konstytucji, mają pobierać i pobierają uposażenia na podstawie odrębnej ustawy. Bowiem funkcja wymiaru sprawiedliwości jest tak odrębną od innych funkcyj państwowych i specyficzną, że nie tylko wymaga zupełnie odrębnej organizacji, nie podobnej zasadniczo do organizacji innych władz, lecz musi być otoczona wyjątkową i 'bardzo delikatną opieką ustawodawstwa. Oczywiście wszystkie trzy podstawowe funkcje państwa — ustawodawstwo, administracja i sądownictwo — są jednakowo niezbędne dla istnienia Państwa, jednak rozstrój władzy sądowej jest najniebezpieczniejszy i pociąga za sobą głębsze i fatalniejsze dla społeczeństwa skutki, niż niesprawne funkcjonowanie innych władz. Można sobie wyobrazić państwo ze ziłem ustawodawstwem i wadliwą administracją, funkcjonujące jako tako, jeśli ma sądownictwo dobrze zorganizowane i stojące na odpowiednim poziomie zawodowym i moralnym. Historia dostarcza takich przykładów. Przeciwnie zaś, upadek i rozstrój sądownictwa zawsze świadczy o niebezpiecznej chorobie, sięgającej daleko wgłąb organizmu państwowego, za którą wcześniej czy później naród musi zapłacić bardzo drogo i której pierwszym symptomem jest zanik poczucia praworządności w społeczeństwie.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SWodzinski">Jeśli nawet pominąć to, że wydatne polepszenie bytu sędziów w granicach naszego trzymiliardowego budżetu — przy całej naszej nędzy — jest możliwe do zrealizowania, gdyż wymaga nieznacznych sum, a odczuwalne podwyższenie uposażeń urzędniczych jest obecnie niewykonalne, i jeżeli nawet chcieć dopatrywać się koniecznej łączności tych dwóch spraw, to powstaje pytanie, czy szerokim rzeszom urzędniczym nie powinno zależeć na tem, by był zrobiony choć pierwszy wyłom w znanej nędzy funkcjonariuszów państwowych. Zresztą trzeba pamiętać, że w danym wypadku nie chodzi o akt sprawiedliwości, a o akt nieodpartej konieczności państwowej. Chciałbym przy sposobności rozwiać pewne złudzenie, któremu ulegają rzesze urzędnicze, że sędziowie i prokuratorzy są jeśli nie lepiej, to przynajmniej tak samo uposażeni, jak urzędnicy. Tak nie jest. Sędziowie na podstawie obecnych norm uposażeniowych są sytuowani gorzej niż urzędnicy, i to znacznie gorzej. Ustawa o uposażeniu sędziów powstała w 1923 r., jak również ustawa o uposażeniu innych funkcjonariuszów państwowych, jednak wszystkie resorty, poza Ministerstwem Sprawiedliwości, umiały wydać szereg rozporządzeń i dekretów, które w rezultacie faktycznie podwyższyły uposażenie urzędników stosownie do wymagań życia. Wystarczy wspomnieć tu dodatki funkcyjne dla oficerów, różne dodatki przyznawane urzędnikom skarbowym za poszczególne czynności, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe; dodatki budowlane, inżynierskie, przyznawane urzędnikom resortu Ministerstwa Komunikacji i Robót Publicznych, oraz Poczt i Telegrafów, dodatki reprezentacyjne dla całego szeregu wyższych urzędników, zajmujących stanowiska kierownicze, stałe remuneracje dla całej kategorii urzędników w resortach: Prezydjum Rady Ministrów, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Skarbu, Przemysłu i Handlu, również najrozmaitsze dodatki dla pracowników kolejowych', pocztowych, zbiorowe przesunięcia urzędników pocztowych i kolejowych do wyższej grupy uposażenia.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SWodzinski">W ostatnich zaś czasach na skutek żądania poprawy bytu, zgłoszonego przez p. Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, przyznano funkcjonariuszom tej władzy odpowiednie, stosunkowo wydatne dodatki funkcyjne. wynoszące od 25 proc. do 30 proc. miesięcznej pensji.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SWodzinski">W ten sposób powstał niezdrowy ze stanowiska zasad prawidłowej administracji państwowej stan jaskrawej rozbieżności między przestarzałemi ustawowemi przepisami uposażeniowemi, ogłoszonemi jako normy powszechnie obowiązujące, a stanem obecnie istniejącym na podstawie przepisów i zarządzeń wydawanych w ciągu lat dla poszczególnych resortów lub kategoryj urzędników, a nieogłaszanych w sposób jednolity i powszechnie obowiązujący. Ten stan ma cechy stanu tymczasowego, jednak sprawia to, że urzędnicy administracyjni odnośnych grup są znacznie lepiej usytuowani materialnie niż sędziowie. Sejm już kilkakrotnie zajmował się tą sprawą — bez widocznych jednak skutków. Ostatnio, o ile się nie mylę, z powodu ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustroju sądów powszechnych, Sejm głosami wszystkich stronnictw powziął rezolucję, wzywającą Rząd do wniesienia projektu ustawy, mającej na celu wydatne polepszenie bytu sędziów i prokuratorów w ciągu 3 miesięcy. Jaki jest los tej rezolucji, o ile ma być ona wykonaną, nie wiem. Prócz tego 18 lutego zrzeszenie sędziów i prokuratorów złożyło panu Ministrowi Sprawiedliwości projekt ustawy o tymczasowem polepszeniu bytu sędziów i prokuratorów. Projekt ma na celu zrównanie uposażeń sędziowskich i prokuratorskich z odpowiedniemi grupami urzędników państwowych. Jak skromne są żądania zrzeszenia widać z tych cyfr, które mają mieć zastosowanie podług projektu nowej ustawy. Wszyscy sędziowie i prokuratorzy według tego projektu będą podzieleni na 4 grupy:</u>
- <u xml:id="u-16.4" who="#SWodzinski">a), b), c) i d). Grupie a) chodzi o podwyższenie o 100 zł, w najwyższej grupie — d) o 300 zł miesięcznie. Cały wydatek przy naszym 3-miliardowym budżecie wynosiłby niecałe 6 milionów zł. Powtarzam, że według mego przekonania sprawa jest pilna i paląca. Trzeba mieć kontakt z sądownictwem, żeby to zrozumieć. Przy nadzwyczaj jasnej atmosferze moralnej, która w przeciągu 10 lat istnienia Państwa Polskiego panowała w sądownictwie, zaczynają się tam gromadzić maleńkie, ale coraz większe chmurki, które świadczą o tern, że jeżeli dalej będziemy tak postępowali i tak mało dbali o materialny byt sędziów, jak dotychczas, to rozstroimy tę placówkę, która z takim trudem za pomocą tak inteligentnych rąk, z tak wielkim wysiłkiem najlepszych ludzi została zorganizowana.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Pracy i Opieki Społecznej.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Trojan.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#MinisterPracyiOpiekiSpołecznejPrystor">Wysoka Izbo! Poproszę o wprowadzenie pewnych poprawek w kwotach budżetowych, a mianowicie, o zwiększenie w dziale 5, § 1 o 28.000 zł kwoty 396.621 zł., czyli do pierwotnie przez Rząd preliminowanej kwoty 424.621 zł.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#MinisterPracyiOpiekiSpołecznejPrystor">W dz. 6, rozdz. I § 1, Uposażenie: kwotę 340.295 złotych zwiększyć o 21.000 złotych, czyli do pierwotnie przez Rząd preliminowanej kwoty 361.295 zł.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#MinisterPracyiOpiekiSpołecznejPrystor">W dz. 6, rozdz. 2 § 1: kwotę 182.559 zł. zwiększyć o 22.469 zł., czyli do pierwotnie przez Rząd preliminowanej kwoty 205.028 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#MinisterPracyiOpiekiSpołecznejPrystor">Sumy te, razem 79.000, nie zwiększą globalnej sumy tego budżetu, gdyż na poczet tego zwiększenia pójdzie zmniejszenie w dwóch pozycjach, a mianowicie; w dz. 6, rozdz. I, § 10: Repatriacja zagraniczna, kwotę 340.000 zł. zmniejszyć o 43.469 zł., czyli do kwoty 296.531 zł. i w dz. 8, § 12: Dopłaty do ubezpieczeń społecznych: kwotę 8,984,317 zł. zmniejszyć o 28.000, czyli do kwoty 8,956,317 zł.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#MinisterPracyiOpiekiSpołecznejPrystor">Sprawy te są uzgodnione i z Ministerstwem Skarbu i z referentem budżetu p. s. Pepłowskim i z generalnym referentem p. s. Szarskim.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#STrojan">Wysoki Senacie! Na dwóch ostatnich sesjach budżetowych wszyscy mówcy, bez względu na ich kieru nek polityczny oraz przynależność narodowościową, nie wyłączając nawet samych referentów budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, stwierdzili zgodnie, że wymiar sprawiedliwości w Państwie Polskiem niedomaga. Pogląd ten stwierdził nawet w swojej rozprawie pod tytułem — „Etatyzm” prof. Adam Krzyżanowski. Zeszłoroczny referent sejmowy tego resortu powiedział: Jest faktem niezaprzeczonym, że wpływają skargi i to dość liczne, że niektórzy sędziowie nie traktują powierzonych sobie spraw z należytym obiektywizmem, nie są wolni od wpływów pokątnych narodowościowych, wyznaniowych czy też innych i że skargi te powtarzają się. Również jeden z panów w tej Wysokiej Izbie przy debacie nad resortem Ministerstwa Sprawiedliwości w roku 1928 wypowiedział takie pragnienie: chciałbym dożyć tej chwili, kiedy mógłbym z czystem sumieniem powiedzieć, że wymiar sprawiedliwości w Polsce jest naprawdę sprawiedliwy. Gdy ten Białorusin, ten Ukrainiec, ten Żyd staje przed sądem, bywa niestety inaczej traktowany, niż by traktowało się na jego miejscu Polaka-katolika. Nie będę, proszę Panów, skrywać tej gorzkiej prawdy, że ukraińskie społeczeństwo straciło, niestety, należne zaufanie do wymiaru sprawiedliwości u władz administracyjnych lub skarbowych, albowiem tam znikła zupełnie rękojmia przestrzegania ustaw przez prawie wszystkie działy administracji, gdzie nie postanowienia prawa, ale celowość znajduje swoje zastosowanie. Pozostawał nam jeszcze przez czas jakiś sąd, od którego spodziewaliśmy się bezstronnego zastosowania rygoru prawa. Niestety, i tutaj zdarzają się coraz częściej wypadki, które w nas to należne zaufanie do sądów polskich podrywają.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#STrojan">Z naprężoną uwagą śledzimy za polityką w sądownictwie karnem, które staje się polityczną placówką Ministerstwa Sprawiedliwości, albowiem uwypukla się tam bezwzględna tendencja wieliminowania w zupełności elementu ukraińskiego, gdyż do rzadkości należy sprawowanie sądownictwa karnego przez sędziów narodowości ukraińskiej, jakoteż wykonywanie godności prokuratorskich przez naszych ludzi. Dowodem tego niechaj będzie apelacyjny sąd karny we Lwowie, gdzie na około 30 sędziów jest zaledwie 2 sędziów Ukraińców. Ta sama historia jest i z sędziami przysięgłymi. Choć stanowimy conajmniej 1/4 część ludności we Lwowie, a jakich 60% w powiecie lwowskim, to wyroki sądów przysięgłych odbywają się bez naszego udziału, albowiem niema tam w żadnej kadencji chciażby 2 — 3 sędziów przysięgłych, którzy- by byli przynajmniej bezpośrednimi, aczkolwiek niemymi świadkami wymiaru sprawiedliwości w tej nadzwyczaj cennej gałęzi sądownictwa z czynnikiem obywatelskim. Tern też tłumaczy się nader częsta delegacja sądu karnego lwowskiego dla spraw o zabarwieniu politycznem z całej Galicji Wschodniej, które to procesy w mniemaniu społeczeństwa naszego stanowią, niestety, nieprzerwane pasmo nieprawości, nie wspominając już o tern, że również każdy senat prasowy przy tym sądzie jest świadomie w odpowiedni sposób skonstruowany. Widać, że nie macie Panowie, względnie Ministerstwo Sprawiedliwości, zaufania do bezstronności naszych sędziów w sądach karnych, ale żądacie tego uczucia od nas, czego Wam względem nas brakuje. Co więcej, nawet sędzia Polak jest w Polsce na tyle w swojej sędziowskiej niezawisłości skrępowany, iż nie ma on już dzisiaj odwagi wydać sprawiedliwego wyroku tam, gdzie strony są nie tej samej narodowości, w szczególności gdzie jedna ze stron, ukraińska, jest sobie zwykłym śmiertelnikiem-obywatelem, a druga strona jakimś funkcjonariuszem państwowym, np. posterunkowym policji państwowej. Dowodem tego niechaj służą akta karne sądu grodzkiego w Bóbrce do L. cz. U. 223/23, gdzie sędzia zasądził posterunkowego na 24 godziny aresztu za przekroczenie z § 331 ustawy karnej b. zaboru austriackiego; w drugim zaś wypadku na doniesienie policji państwowej uwolnił oskarżoną stronę ukraińską do U. 238/23, za rzekome przekroczenie z § 312 u. k. i za te wyroki tak przyczepiono się do jego działalności sędziowskiej, że ten człowiek porzucił sąd, a był tym sędzią Polak sędzia dr. Jakubiczek.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#STrojan">To też nie zdziwił nas już wyrok sądu grodzkiego w Brzeżanach z lata 1929 r. w sprawie Sahajdacznego i towarzyszy, gdzie sąd ten zasądził 32 ludzi za urządzenie poufnego zgromadzenia, na podstawie § 22 ustawy o zgromadzeniach z r. 1867, na około 90 kilka miesięcy aresztu, przypisując tym ludziom bezpodstawnie przynależność do tajnego stowarzyszenia. Każdy sędzia Polak już przyszedł do tego przekonania, że — „in dubio” lepiej zasądzić oskarżonego, niż uwolnić, byle się nie narazić na podzielenie losu sędziego dr. Jakubiczka. Niestety, ta choroba zaczyna się przedzierać i do sądownictwa cywilnego. Adwokaci wogóle, a nasi w szczególności, nie mogą już dzisiaj brać gwarancji za wynik procesu nawet w najsłuszniejszej sprawie, przeważnie gdzie występują nierówne strony pod względem narodowościowym, w szczególności, gdy są kulturalno - oświatowe ukraińskie towarzystwa z jednej, a podobne towarzystwa polskie z drugiej strony. Dowodem tego niech posłużą prowizoryczne akta sądu grodzkiego w Chodorowie do L. cz. CI 381/28, gdzie formalną stroną pozywającą była cukrownia w Chodorowie, faktycznie rzymsko - katolicka parafia w Chodorowie, przeciw Towarzystwu Czytelnia — „Proswita” w Mołodyńczu. Tam dano ochronę posesoryjną stronie powodowej, choć rozprawa wykazała, że cukrownia przez ostatnich 6 czy 7 lat na spornym gruncie nie wykonywała żadnych aktów posiadania, lecz jedynie strona pozwana wraz z innymi członkami gminy, lecz niestety, taką decyzję sąd rekursowy w Brzeżanach zatwierdził do L. cz. R. III 837/28. A dlaczego? Bo grunt ten, proszę Panów, był podarowany przez cukrownię dla rzymsko-katolickiej parafii na budowę kościoła w czysto ukraińskiej wsi. Nie będę nużyć Panów dalszemi przykładami. Więcej ciekawych, a między innemi p. sen. Rogowicza, odsyłam do wszystkich orzeczeń Sądu Najwyższego, w szczególności w sprawach, odnoszących się do czasów rządów ukraińskich w Galicji Wschodniej.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#STrojan">Do sądownictwa ukraińskich kandydatów od czasów wskrzeszenia Państwa Polskiego się nie przyjmuje, a każdy Ukrainiec zarzucił nawet myśl ubiegania się o takie przyjęcie, gdyż to są rzadkie wypadki.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#STrojan">Co się tyczy awansów naszych najzdolniejszych sędziów, to również wspominać nie będę poprostu ze strachu, żeby nie zaszkodzić tym ludziom. Zaznaczę jedynie, że w całej apelacji lwowskiej na 11 sądów okręgowych mamy zaledwie 2 prezesów, nawiasem mówiąc jednemu już kazano podać się do emerytury, i 2 wiceprezesów sądów okręgowych. Na 117 sądów grodzkich jest zaledwie kilku kierowników tych sądów.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#STrojan">Bardzo charakterystyczny wypadek zdarzył się w Tłustem.</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#STrojan">Prawo o ustroju sądów powszechnych zastało tam kierownika sądu Ukraińca. Niedawno mianowany został tam kierownik Polak, który ma dwa lata służby. Usunięto więc człowieka, który miał 14 lat służby sędziowskiej. Jest to system, który jest uprawiany i w innych sądach, jak w Husiatynie.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#STrojan">Sądy powszechne na naszych terytoriach dostrajać się muszą do tych dźwięków ogólnej polityki Ministerstwa Sprawiedliwości, która nader wybitnie występuje w nowej ustawie, a to w prawie o ustroju sądów powszechnych”. Ani w ustawie, ani w sejmowej noweli, ani nawet w nowym nowelizacyjnym projekcie, przez Rząd do Sejmu niedawno wniesionym, nie uwzględniono prymitywnych obowiązków dla każdego sędziego, jak znajomość języka ludności miejscowej, wśród której sędzia wykonywać musi swój zawód. A przecież wielki kryminolog, psycholog, profesor grackiego uniwersytetu Gross, w swojem epokowem dziele — „Kryminał - psychologie” wypowiedział niesłychanie cenną myśl: — „Niesumiennym jest ten sędzia, który nie zna dialektu tej ludności, wśród której spełnia swe funkcje sędziowskie”. A więc nie tylko nieznajomość języka, ale nawet nieznajomość dialektu jest, według tego uczonego, niesumiennością sędziego. Następnie udawadnia on, że sędzia musi do finezji opanować język ludności, gdyż wtedy tylko może dobrze zrozumieć nie tylko słowa, ale także i ducha zeznań świadków, tylko wtedy może on sprawiedliwie wyrokować. A tymczasem znam jednego sędziego w sądzie grodzkim w Chodorowie, który nie tylko nie zna języka, ale nie umie nawet przeczytać skarg w języku ukraińskim pisanych. Rzecz jasna, że on nie zrozumie stanu faktycznego sprawy, zeznań świadków i stron ale z czystem sumieniem sprawuje swój urząd sędziowski i bardzo czyściutkie sumienie mają także władze nadzorcze. W danym wypadku ma się do czynienia nie z wymiarem sprawiedliwości, lecz z kalectwem sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#STrojan">Istnieje jeszcze jedna straszna plaga w sądownictwie naszem, a mianowicie 4 instancja w konstrukcji sądownictwa polskiego, nieznana prawu formalnemu; całemi latami nieraz trzeba egzekwować wywalczone prawo, albowiem mniej uczciwy organ wykonawczy dopuszcza się matactw. Gdy chodzi bowiem o ściągnięcie świadczeń pieniężnych, nie znajduje on bardzo często nic do zajęcia, a nawet znalazłszy, zachodzi — „brak chęci kupna mających”, a co do nieruchomości, to wyrugowawszy z posiadania pozwanego, tenże pozwany, natychmiast po odejściu sądowego organu wykonawczego sprowadza się spokojnie z powrotem na nieruchomość, zaś policja państwowa w tego rodzaju wypadkach odmawia pomocy, nie dopatrując się w tem żadnych gwałtów, ani naruszenia praworządności przez nierespektowanie decyzji sądowych. Dowód; akta egzekucyjne sądu grodzkiego w Chodorowie do L. cz. E. 849/28. E. 850/28, E. 1164/28, E. 1817/29, w związku ze sprawą CI 16/26 S. g. w Chodorowie (Bc III. 635/26 S. o. w Brzeżanach III Rw 1410/27) Sądu Najwyższego, oraz odnośne akta egzekucyjne sądu grodzkiego w związku ze sprawą Cg I. 603/26 Sądu Okręgowego w Brzeżanach oraz zażalenie moje, w Min. Sprawiedliwości się znajdujące.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#STrojan">A teraz dla braku czasu przyłączam się w zupełności do tych cennych uwag, które tak tutaj w tej Wysokiej Izbie, jakoteż w Sejmie różni mówcy przy budżecie Ministerstwa Sprawiedliwości podnosili, a mianowicie co do przeciążenia sędziów oraz ich kwalifikacyj, co do etatów sędziowskich i wyposażeń sędziów, co do budynków sądowych i ich urządzenia, co do unifikacji ustawodawstwa i adwokatury, co do więziennictwa i restytuowania ksiąg gruntowych i t. d. i t. d. z tem, iż nie wystarcza, proszę Panów, skonstatować liche uposażenie sędziów nie tylko przez ciała ustawodawcze i Rząd, lecz sprawę tę należy ruszyć wreszcie z punktu martwego, przystępując natychmiast do polepszenia bytu sędziowskiego.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#STrojan">Co zaś się tyczy przeciążenia sądów, to jest ono poprostu zastraszającem, a np. ustalenie czynności przez delegatów Ministerstwa, iż sędzia może rocznie przeprowadzić 1.200 Cg. lub C — jest bezwarunkowo horendalnem, bo zważywszy, iż w roku ma się 250 dni do pracy — przypaść musi dla sędziego do załatwienia conajmniej 4 sprawy dziennie. Żaden sędzia nie jest w stanie 4 wyroki dziennie napisać. Czasem na jeden wyrok trzeba 3—4 dni stracić. Zważywszy dalej, wśród jakich okoliczności urzędować muszą sędziowie, że nie mają czasu na inne czynności, jak komisje i t. p., ani nie mają pomocy w podręcznikach, bibliotekach i t. d., zważywszy na to, że bywają u nas bardzo często wypadki, że po 2 —4-ch latach służby bywają mianowani sędziami okręgowymi, to wszystko składa się na to, że u nas: bardzo ładna teza za dawna — „pereat mundus, fiait justitia” zanika, a w miejsce jej zapanowała nowa: — „pereat justitm, fiat fascykuł”, — „fiat chaos”, który nieraz aż do granic — „Justizmordów” dochodzi. Tego rodzaju wymiar sprawiedliwości musi podrywać bezwarunkowo fundamentum regnorum.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#STrojan">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#STrojan">Do głosu zapisanych jest jeszcze 3 mówców, nie będziemy wyczerpywali więc dzisiejszego porządku.</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#STrojan">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godzinie 10 rano z następującym porządkiem dziennym:</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#STrojan">Sprawozdanie Komisji Skarbowo - Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#STrojan">a) część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych — sprawozdawca sen. Hipolit Gliwic;</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#STrojan">b) część 4 — Prezydjum Rady Ministrów A. Administracja — sprawozdawca sen. Kłuszyńska;</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#STrojan">c) część 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych — sprawozdawca sen. Gaszyński;</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#STrojan">d) część 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — sprawozdawca sen. dr. Dąmbski.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 23 m. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę do godziny 4.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Jako sprawozdawca ma głos p. s. Boguszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SBoguszewski">Wysoki Senacie! Nie będę zabierał czasu długim referatem, ograniczę się tylko do omówienia zmian, które zostały wprowadzone w preliminarzu budżetowym przez Sejm do propozycji, które wyszły z Komisji Skarbowo-Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SBoguszewski">Co się tyczy dochodów budżetu zwyczajnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, to w Sejmie został zmniejszony dochód przedewszystkiem z paszportów zagranicznych w związku z zmniejszeniem taksy, obowiązującej obecnie. Następnie również w dochodach została zwiększona dotacja Monopolu Spirytusowego na walkę z alkoholizmem z 335.000 zł. na 1.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SBoguszewski">W dziale 4 § 4 — Sprzedaż koni policji państwowej i środków komunikacyjnych — podniesiono dochód o 500.000 zł. Oczywiście to jest pozycja bez znaczenia skutkiem 'tego, iż będzie wpływ taki, jaki się zdoła uzyskać ze sprzedaży.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SBoguszewski">Wydatki dość znacznie zostały zmniejszone, nie co do sumy, lecz co do ilości pozycji. Przeważnie zostały pozmniejszane pozycje takie, które najbardziej może dotyczą wykonania funkcyj biurowych, lub czynności nadzorczych Ministerstwa. W zarządzie centralnym w § 3 „Podróże służbowe i przesiedlenia” zmniejszono kwotę 100.000 na 77.000 zł. W § 5 „Pomieszczenia” kwotę 67.725 zł. zmniejszono o 10.000 zł., o niewielką kwotę, jednak taką, że kredyt nie będzie już wystarczający do dotrzymania umów, które posiada Ministerstwo na poszczególne lokale. W § 6 „Wydatki biurowe” zmniejszono kwotę 130.000 zł o 10.000 zł, na 120.000 zł. W § 7 „Wydawnictwa” kwotę 83,113 zł. zmniejszono do 73.118 zł. W § 8 „Inne wydatki” również zmniejszono o 10.000 zł., z 280,277 zł. do 270,277 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SBoguszewski">Największe zmniejszenie dotyczy oczywiście funduszu dyspozycyjnego gdzie preliminowaną przez Rząd kwotę 6 000.000 zł. zredukowano do 3.000.000 zł., stale zmierzając do tego, żeby Ministerstwo Spraw Wewnętrznych funduszem dyspozycyjnym na pewne cele nie rozporządzało.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SBoguszewski">§ 12 „Komisja dla uzgodnienia ustawodawstwa”. Sejm skreślił. Komisja ta rozpoczęła szereg prac ustawodawczych, nie zakończyła ich dotychczas i powinna być utrzymana jeszcze przynajmniej przez pół roku dla zakończenia prac, które zostały przez nią podjęte. § 15 również skreślono, to jest Komisja dla opracowania wniosków w sprawie ustalenia urzędowej nomenklatury miejscowości”. W dziale 2 „Województwa i Starostwa” zmniejszono § 1 „Uposażenia” z 25.262.833 zł. do 25.010.205 zł. W § 3 analogicznie jak w dziale 1, zmniejszono kwotę na „Podróże służbowe i przesiedlenia” z 1.000.000 zł. do 800.000 zł. Wobec tego inspekcjonowanie Starostw będzie musiało ulec bardzo silnemu zmniejszeniu intensywności. W § 4 „Środki lokomocji” kwotę 500.000 zł. zmniejszono do 327.661 zł. W § 6 „Wydatki biurowe” kwotę 3.000.000 zł. zmniejszono do 2.700.000 zł. W § 8 „Inne wydatki” kwotę 377.628 zł. zmniejszono do 340.128 zł, „Dotacje i subwencje” z 5.158.780 zł. zmniejszono na 5.045.850 zł. Dodano w Sejmie specjalny § 16 „Koszta egzekucji”, w tym celu, żeby nie obciążało to kwot, podlegających egzekucji, wstawiono 500.000 zł. W dziale 3 „Służba Zdrowia” dodano w rozdziale 5, § 15 „Na rozbudowę szpitala Św. Łazarza w Krakowie” kwotę 7,560,000 zł. W rozdz. 6, § 10 na „Leczenie” zamiast 3,600,000 zł wstawiono 5,750,000 zł. W dziale „Policja Państwowa” zmniejszono § 4 „Środki lokomocji” analogicznie jak w dziale 1. i 2. kwotę 2,042,000 zł. do 1,672,303 zł. W § 5 „Pomieszczenie” zmniejszono również analogicznie jak w dziale 1 wydatki na pomieszczenia z 4,600,000 zł do 4,400,000 zł. W „Korpusie Ochrony Pogranicza” jeden tylko § 10 „Wyżywienie ludzi” uległ redukcji z 17.750.880 zł. do 17.610.880 zł. W „Głównym Urzędzie Statystycznym” zmniejszono w § 1-a „Wynagrodzenie pracowników akordowych i za prace doraźne” z 243.470 zł. do 193.470 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SBoguszewski">W wydatkach preliminarza nadzwyczajnego w dziale 3 „Służba zdrowia” w rozdz. 5 dodano § 13 „Subwencja na budowę zakładu radowego” w kwocie 250.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#SBoguszewski">Ogólna kwota dochodów zwyczajnych zwiększyła się z 13.245.048 zł. do 13.324.048 zł. Wydatki natomiast zwyczajne zmniejszyły się z 251.472.924 zł do 249.433.872 zł. Nadzwyczajne zaś wydatki zwiększyły się z 2.957.000 zł. do 3.207.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#SBoguszewski">Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu wnosi, aby przyjąć następujące zmiany:</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#SBoguszewski">W wydatkach zwyczajnych w dziale 3 § 10 „Zwalczanie gruźlicy” kwotę 1.050.000 zwiększyć o 450.000 zł. W wydatkach nadzwyczajnych w dziale 6 „Główny Urząd Statystyczny” wstawić nowy § 14 na 250.000 — prace przygotowawcze do powszechnego spisu ludności, który ma być w roku 1930 dokonany, a który jest niezbędny dla możności zdania sobie sprawy o istotnym stanie naszej gospodarki, o naszym stanie ludności.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#SBoguszewski">Jest ponadto szereg wniosków mniejszości, które właściwie w pewnej części dotyczą tylko przeprowadzenia pewnego virement, w załączniku 7 do druku nr 24. Tam punkt 1, 2, 3 kompensują się z punktem 9. Jest to łączny wniosek: zwiększenie wydatków na podróże służbowe i przesiedlenia w dziale 1 o 20.000 zł, zwiększenie wydatków na pomieszczenie o 10.000 zł, i zwiększenie wydatków biurowych o 10.000 ził, a skreślenie w dziale 2 § 14 z kosztów asystencji wojskowej 40.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#SBoguszewski">Pozatem jest wniosek s. Szarskiego o restytuowanie w dziale 2 § 1 proponowanej przez Rząd sumy na uposażenia dla województw i starostw, czyli zwiększenie kwoty przez Sejm uchwalonej o 252.628 zł., w tym samym dziale § 3 „Podróże służbowe i przesiedlenia” zwiększyć o 100.000 zł. a wydatki biurowe § 6 w tym samym dziale zwiększyć o 150.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#SBoguszewski">Ponadto s. Koerner wnosi, aby subwencje i dotacje w dziale 2 § 12 zmniejszyć o 500.000 zł. Wniosek ten był postawiony ze względu na to, aby móc uzyskać odpowiednią kwotę na zwalczanie gruźlicy. Jednak mieści się ona i bez tego skreślenia w ramach, zakreślonych przez propozycje, które w ustawie skarbowej są zawarte, a skreślenie to o tyle byłoby niewłaściwe, że te dotacje i subwencje są uregulowane ustawowo i muszą być tak, czy inaczej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych pokryte.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#SBoguszewski">P. s. Kłuszyńska wnosi o wstawienie w dziale 3 „Służba zdrowia” kwoty 1 miliona złotych na wykończenie rozpoczętej w trzech województwach: białostockiem, warszawskiem i lubelskiem budowy zakładów dla umysłowo chorych. Samorządy rozpoczęły już budowę tych zakładów i przeznaczają pewne kwoty, licząc na to, że będą miały pomoc od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Bez tego pokrycie w całej wysokości kosztów, które są na te cele przewidywane, jest dla nich nie do wykonania.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#SBoguszewski">Dalej p. s. Erdman zgłosił wniosek, aby w dziale 4, to znaczy w policji państwowej dodatki biurowe zostały zmniejszone o 250.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#SBoguszewski">To są wszystkie poprawki, proponowane zarówno przez komisję, jak i przez mniejszość komisji. Na tem swój referat kończę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do dyskusji. Głos ma p. s. Pant.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SPant">Wysoki Senacie! Głównem zadaniem państwa jest chronić życie i mienie swych obywateli i dać im możność stworzenia sobie uczciwą pracą odpowiednich warunków i materialnych podstaw swej egzystencji; dalej do państwa należy regulowanie stosunków obywateli miedzy sobą i wobec państwa, względnie jego organów, innemi słowy zaprowadzenie w państwie i utrzymanie porządku według pewnych zasad. Porządek ten może być zaprowadzony i utrzymany tylko na podstawie sprawiedliwości i na podstawie równości wszystkich obywateli. Gdzie się tych zasad nie przestrzega, tam nie może być mowy o państwie praworządnem, tam nie może być mowy o porządku.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SPant">Co się tyczy Polski, to jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że Państwo, utworzone z trzech różnych części, po spustoszeniach wojny, względnie wojen, nie może odrazu stanąć na wysokości zadania. Polska nie jest jeszcze dziełem skończonem, dziełem doskonaleni, Polska dopiero się tworzy, dopiero się krystalizuje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Zwracam uwagę Pana Senatora, że Polska jest państwem już egzystującem i to proszę mieć na względzie i nie mówić o Polsce, jako o państwie tworzącem się.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SPant">Zaraz chcę dalej oświetlić, jak ja to myślałem. Powiedziałem, że Polska nie jest jeszcze państwem już skończonem wewnątrz. Na zewnątrz zgadzam się zupełnie z p. Marszałkiem, ale Państwo jeszcze wewnątrz musi walczyć i musi się tworzyć.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SPant">Krytykując więc obecne stosunki, musimy to oczywiście uwzględnić, a już dziś na zasadzie dotychczasowych doświadczeń możemy sobie postawić pytanie. czy droga, po której Polska dotychczas szła, jest właściwa, czy prowadzi do wspomnianego celu, to jest do praworządności, do normalizacji stosunków, do stworzenia zdrowego, silnego zdolnego do życia organizmu, w którym wszystkie jednostki czują się dobrze i są szczęśliwe. Według mojego zdania odpowiedź musi być przecząca.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SPant">Ponieważ mówię tu o budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ograniczę się w moich wywodach tylko do lego resortu. Gdy ustąpił b. minister spraw wewnętrznych gen. Składkowski, przeważna część naszego społeczeństwa odetchnęła swobodnie. Byłoby oczywiście wdzięcznym tematem omawianie tu sposobu rządzenia p. ministra Składkowskiego, my jednak uznajemy zasadę „de mortuis nil nisi bene”, a ponieważ o b. ministrze p. Składkowskim nic dobrego powiedzieć nie możemy, więc pomijamy działalność jego milczeniem. Ale nie wierzymy leż, aby ze zmianą osób polepszyły się stosunki, zło bowiem nie leży u nas w osobach, lecz w systemie, i ten system od czasu istnienia Rzeczypospolitej Polskiej pozostał zawsze i ciągle ten sam. Przed majem 1926 r. mniejszości narodowe były prawie wyłącznie jedynemi ofiarami tego systemu, a po maju 1926 r.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Nastąpiło równouprawnienie. Inny głos: To jest bardzo wesołe, niech Pan mówi dalej.), liczba tych, którzy doznawać muszą dobrodziejstw tego systemu, znacznie się powiększyła. Tutaj w tej Wysokiej Izbie na prawej stronie i na lewej i w centrum siedzą także towarzysze naszej niedoli.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SPant">I z tego punktu widzenia oczywiście położenie mniejszości narodowych w Polsce polepszyło się, ale jedynie przez powiększenie liczby towarzyszy naszej niedoli, choć w rzeczywistości nasze położenie zostało to samo, albo nawet jest gorsze.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#komentarz">(Wesołość na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SPant">Jesteście zadowoleni, Panowie z B. B.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#komentarz">(S. Perzyński: Z takiej mowy musimy się cieszyć.)</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#SPant">Należy także do osobliwości tego systemu to, że właściwe zadania, do których Państwo i jego władze, jego organa są powołane, pozostają w zaniedbaniu, natomiast Państwo obarcza się sprawami nienaglącemi, lub nieleżącemi w zakresie jego zadań, albo wprost sprzecznemi z jego właściwemi obowiązkami. Buduje się dach, nie troszcząc o fundament. Do tych słów nie trzeba dalszego komentarza, aby wskazywać na to, co w danym systemie nie wytrzymuje krytyki.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#SPant">Porządek w państwie każdem zależy w przeważnej części od sprawnego funkcjonowania aparatu urzędniczego. Kilku mówców tej Wysokiej Izby ze wszystkich stronnictw, nawet ze stronnictw polskich zaznaczało, że aparat ten nie odpowiada stawianym mu wymaganiom. Możemy to tylko potwierdzić. Wina leży przedewszystkiem nie w braku wykwalifikowanych urzędników, bo jest dosyć dobrych i zdolnych urzędników w Polsce, ale przedewszystkiem w tem, że przy wyborze i ustalaniu urzędników decydującą rolę odgrywa nie zdolność urzędnika, ale jego przynależność do partii, do tego lub owego związku, czy znajomość jakiegoś dygnitarza, rzekome albo rzeczywiste, ale przeważnie tylko rzekome zasługi, przedewszystkiem zaś przynależność narodowa. Płaszczykiem patriotyzmu wszystko u nas można zakryć. Ludzie zasad, ludzie prostego i uczciwego charakteru, ludzie dobrej woli i czystych zamiarów rzadko kiedy zostają uwzględnieni. A jeżeli już zostają w kilku wypadkach uwzględnieni, to nie mogą sprawować swych obowiązków według swego sumienia, według prawa i ustaw, lecz jedynie według woli swoich przełożonych, według woli miarodajnych partii, znajdujących się u steru. Innemi słowy, urzędnik powinien urzędować tylko ze względu na znany art. 116. który jeszcze ciągle istnieje.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Już nie istnieje.)</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#SPant">Jeszcze istnieje, my czekamy już kilka lat, żeby ta ustawa i ten artykuł zostały usunięte, ale nie doczekaliśmy się tego. Ten art. 116, na którego zasadzie jeszcze ciągle duża część urzędników może być wydalana bez powodu, był i jest największem nieszczęściem nie tylko dla urzędników, ale i dla Państwa samego.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#komentarz">(S. Lempke: Już jest zniesiony.)</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#SPant">Tylko na papierze go niema, w rzeczywistości rzeczywistej istnieje. Jeżeliby ten paragraf nie istniał...</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#komentarz">(S. Lempke: Po co Pan Senator o nieistniejących rzeczach mówi?)</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#SPant">To są rzeczy bardzo ważne, bo od aparatu urzędniczego zależy w przeważnej części dobro obywateli i dobro całego Państwa i dlatego o tem mówię. Gdyby nie było tego artykułu, gdyby urzędnik nie mógł zostać usunięty bez podania powodów, trzebaby było kierować się należytą ostrożnością już przy przyjmowaniu urzędników. Z czasem powstałby stały i zdrowy stan urzędniczy, a wywołany artykułem 116 wśród aparatu urzędniczego element niestały, niepewny, zmienny i chwiejny znikłby bezpowrotnie. Decydować o przyjęciu urzędnika państwowego winny jego zdolności umysłowe, a także jego wartości moralne, a nie warunek, czy urzędnik potrafi być posłuszny, czy potrafi działać na rozkaz, czy potrafi wydawać rozporządzenia i urzędować w myśl wypowiedzianej woli albo niewypowiedzianej myśli swego przełożonego, bo jest to szczególną osobliwością w naszem Państwie, osobliwością naszej administracji, że urzędnik może i musi nawet wbrew ustawie, wbrew prawu i wyższym rozporządzeniom urzędować, jeżeli t. zw. wyższe interesy, przeważnie interesy narodowe, tego wymagają.</u>
+ <u xml:id="u-24.17" who="#komentarz">(Głos: Słusznie, interesy narodowe są najwyżej.)</u>
+ <u xml:id="u-24.18" who="#SPant">Dobrze, dziękuję Panom, że do tego przyznaliście się, to są Wasze najwyższe interesy, a prawo, sprawiedliwość, równość obywateli to są tylko hasła na zewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-24.19" who="#komentarz">(S. Perzyński: Salus rei publice suprema lex esto.)</u>
+ <u xml:id="u-24.20" who="#SPant">Ale na czem polega salus rei publice? Mnie się zdaje, że ja muszę dać kiedyś Polakom lekcję, na czem polega salus rei publice, rzeczywisty salus, a nie urojony.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Przywołuję Pana do porządku. To jest polski Senat i tu nikt nie może dawać Polakom lekcji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SPant">Dobrze, jeżeli p. Marszałek powiada, że nie, to nie. — Cel uświęca środki — jest zasadą naszej administracji, a w walce przeciwko mniejszościom każdy środek jest dobry.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SPant">Następną przyczyną tego, że aparat administracyjny nie funkcjonuje tak, jakby należało oczekiwać, jest przeciążenie, polegające na wykonywaniu zadań, które nie powinny wchodzić w zakres działania państwa praworządnego. Zwłaszcza Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i podlegające mu urzędy są zbytnio zaabsorbowane organizacją i prowadzeniem walki z mniejszościami. Oczywiście Ministerstwo Spraw Wewnętrznych znajduje w tem pomoc i poparcie ze strony innych władz: skarbowych, szkolnych, rolniczych i t. d., ale kierują tą walką bezsprzecznie władze administracyjne. Ile czasu i ile siły traci się daremnie w tej walce, daremnie, Wysoki Senacie, bo walkę przeciw mniejszościom narodowym Państwo przegrać musi.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Głos: Tej walki wcale niema.)</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SPant">Nie wiem, ile mniejszości narodowych istnieje w Polsce...</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#komentarz">(Wielka wrzawa, protesty.)</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#komentarz">(Głos: Co to znaczy? Jakie państwo prowadzi walkę? Co to znaczy?)</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#komentarz">(Inny głos: To było 25 lat temu, jak Września, jak wywłaszczenie. Pan jest nauczycielem dzieci wrześnieńskich, ale Września już minęła i my nie jesteśmy już dziećmi wrześnieńskiemi.)</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#komentarz">(Inny głos: To jest coś niesłychanego.)</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Przywołuję Pana Senatora do porządku i proszę o zwracanie uwagi na swoje słowa. Proszę pamiętać, że to polski Senat.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SPant">Tu mogę powiedzieć to, co my wszyscy czujemy.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(Głosy: Kto wszyscy?)</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SPant">My, mniejszości narodowe. Nie wiem czy w Polsce istnieje 30, albo 40 proc. mniejszości, jak pewien uczony polski...</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#komentarz">(Głos: 50%.)</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#komentarz">(Inny głos: 130%. Dla Pana wszystko jedno.)</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SPant">Ale 30% mniejszości jest zawsze silniejsze od 70%. jeżeli po stronie mniejszości jest prawo i sprawiedliwość. Nie decyduje i decydować nie będzie liczba, tylko wartości moralne. Zwłaszcza teraz w obliczu smutnego i niebezpiecznego położenia gospodarczego sfery prawdziwie patriotycznie czujące powinny zdać sobie z tego sprawę, czy nie byłby już czas zlikwidować walkę przeciw mniejszościom...</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#komentarz">(S. Kozicki: Której nie ma.)</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SPant">...dając mniejszościom narodowym to, co im się należy wedle prawa i sprawiedliwości, dając im to, co jest zagwarantowane przez Konstytucję i traktaty międzynarodowe, przyznając im przedewszystkiem, Panowie, prawo do życia. Tego prawa do życia nie mamy.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SPant">Mówił tu wczoraj zastępca ludności żydowskiej, mówili tutaj Ukraińcy — wszyscy jesteśmy w tem zgodni, jestem przekonany, wszyscy tutaj, że tego prawa nam nie chcą dać.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Macie większe prawa w Polsce, niż mniejszość polska w Niemczech.)</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#SPant">Panowie z partii opozycyjnych doznaliście w przeciągu 4 lat...</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#SPant">Ja mówię teraz do Panów z opozycji, którzy przez 4 lata na swojej własnej skórze mogli doznać to, jak się czują ci, których się uciska, którzy się bronić muszą przeciw brutalnej sile, przeciw temu systemowi.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#komentarz">(S. Perzyński: Proszę nie mówić ogólnikami, proszę przytoczyć fakty.)</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#SPant">Walczymy dziś wszyscy — partie polskie...</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#komentarz">(Głos: Bez dowcipów.)</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#SPant">...i mniejszości narodowe walczą dzisiaj wspólnie. Jeżeli nadejdzie taki czas, że wy, Panowie z opozycji, będziecie mieli decydujący wpływ na losy nasze, nie zapominajcie wtedy o tych doświadczeniach, które teraz robicie, nie stosujcie wtedy do nas tych metod, któremi obecnie was się zwalcza, jak wyście to robili wtedy, kiedy władza znajdowała się jeszcze w waszych rękach. Najbardziej zaciętą walkę przeciw mniejszościom narodowym prowadzi się w województwie Śląskiem, pod kierownictwem czcigodnego p. wojewody Grażyńskiego, mimo konwencji genewskiej i mimo oświadczeń, złożonych 15 maja 1922 roku, przez ówczesnego Naczelnika Państwa p. Józefa Piłsudskiego. Oświadczenia pana Piłsudskiego brzmią.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Panie Senatorze, niema „pana” Piłsudskiego, jest Józef Piłsudski, albo Marszałek Piłsudski, jeżeli się mówi w Polsce o tej postaci historycznego znaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SPant">Powiedziałem: przez byłego Naczelnika Państwa p. Józefa Piłsudskiego, mnie się zdaje, że żyjemy w republice, Rzeczypospolitej, nie? A obywatele wszyscy są równi.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#komentarz">(Głos: Pan rewolucję zrobi.)</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SPant">Oświadczenia te brzmią, jak następuje: „Zaznajomiwszy się z powyższą konwencją, uznaliśmy ją i uznajemy za słuszną zarówno w całości, jak i w każdem z zawartych w niej postanowień i oświadczamy, że jest przyjęta, ratyfikowana i zatwierdzona i przyrzekamy, że będzie ściśle stosowana”.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SPant">Wiemy, jak oceniać należy takie oświadczenia i przyrzeczenia. W myśl Konstytucji województwu śląskiemu przysługuje prawo autonomii i to prawo zostało pogwałcone rozwiązaniem Sejmu Śląskiego dnia 12 lutego 1929 r., gdyż w myśl Konstytucji, nowe wybory powinny były nastąpić w przeciągu 75 dni po rozwiązaniu Sejmu. Nowy Rząd ma zamiar.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#komentarz">(S. Roman: Czy Śląsk się od tego przewrócił do góry nogami?)</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#komentarz">(Różne głosy.)</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SPant">Pan może mówić jeszcze z tej trybuny Nowy Rząd ma zamiar naprawić tę krzywdę. Koniecznem jest jednak, ażeby rząd nareszcie określił wyraźnie, niedwuznacznie swoje stanowisko co do autonomii województwa śląskiego, gdyż mam wrażenie, jakoby miarodajne czynniki bały się dotrzymać w swoim czasie przed plebiscytem złożonego przyrzeczenia i jakby szukały środków i dróg do możliwie daleko idącego ograniczenia praw samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#komentarz">(Głos: Czy uchylono autonomię Śląska?)</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SPant">Jeżeli dotychczas jeszcze nie załatwiono tak bardzo poważnej ustawy o wewnętrznym ustroju województwa śląskiego, to winien temu przedewszystkim rząd centralny, który powinien wziąć inicjatywę w swoje ręce i rozstrzygnąć sprawę w interesie odbudowy gospodarczej i załagodzenia stosunków w województwie śląskiem.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SPant">Teraz jeszcze kilka słów o Genewie, jako odpowiedź na wczorajsze wywody p. Ministra Reform Rolnych Wysoki Senacie, mamy prawo zwracać się do Genewy. Polska podpisała traktat o mniejszościach i konwencję genewską, a podpisując ten traktat, przyznała nam to prawo udawania się o pomoc i obronę do instancyj międzynarodowych w razie naruszenia praw, zagwarantowanych nam traktatami międzynarodowemu.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#komentarz">(S. Roman: A zwracajcie się!)</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SPant">Droga nasza do Genewy, jak już powiedział mój kolega szanowny p. senator Hasbach, prowadzi przez Warszawę.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#komentarz">(S. Lempke: Przez Berlin)</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#SPant">...tak że Warszawa nie ma zrozumienia dla naszych słusznych pretensyj, to nie nasza wina.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#komentarz">(S. Bramowska: Czy to myśmy doprowadzili do sprawy Jakubowskiego.)</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#SPant">Może pani senatorka zechce głośniej mówić, bo ja nie słyszę. Możemy iść do Genewy, to jest nasze prawo i nie rozumiem, jak ktoś może to nasze prawo kwestionować, ale nasza droga idzie przez Warszawę. Jeżeli Warszawa nie ma zrozumienia, to nie nasza wina. Materiału dla naszych skarg w Genewie dostarczają nam urzędy polskie. Dajcie nam nasze prawa, a będziemy szczęśliwi, że nie potrzebujemy zwracać się do Genewy lub do Ligi Narodów...</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#komentarz">(Głos: Krzywda im się dzieje.)</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#SPant">...ale zniszczyć się nie damy.</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości. S. Roman: Ale dobrze wyglądają ci męczennicy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Brandys.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#Marszałek">S. ks. Brandys:</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#Marszałek">W wywody poprzedniego mówcy nie będę się głęboko wdawał, o ile one dotyczą zarzutów, które uczynił całej Polsce, bo sądzę, że w pierwszym rzędzie obowiązany reagować na te zarzuty jest Rząd, którego niestety, tutaj niema.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#Marszałek">Rząd ma pierwszy obowiązek bronić Polski przed zaczepkami. Ale jeżeli p. przedmówca wspomniał o Śląsku, o krzywdach, które się mają dziać na Górnym Śląsku narodowości niemieckiej, to stanowczo tym wywodom sprzeciwić się muszę. Panie Senatorze, Pan wie, że Niemcy na Górnym Śląsku mają swoje szkoły elementarne, państwowe i prywatne, mają nawet średnie szkoły, mają wolność słowa, nikt ich nie krępuje tak, jak się Polaków krępuje zagranicą. Macie wolność i równouprawnienie na Śląsku, o prześladowaniu Niemców na Górnym Śląsku niema mowy i stanowczo sprzeciwić się muszę takim zarzutom, 'które Pan nam uczynił, co do Górnego Śląska.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Głos: Oni to mówią dla Genewy, to jest ta droga przez Warszawę do Genewy.)</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#Marszałek">Najpierw chciałbym w imieniu klubu, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, podziękować p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, za okólnik, który wydał w sprawie pornografii. Jeśli to sprawa, która mój klub bardzo obchodzi, wnieśliśmy nawet w tej sprawie interpelację i wyrażamy życzenie, aby rozporządzenie to zostało sumiennie wykonane, aby walczono ze wszystkich sił przeciw temu nieszczęściu ludności.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#Marszałek">A teraz chcę przejść chociaż pokrótce do stosunków na Górnym Śląsku. Gdy w zeszłym roku z tego miejsca przemawiałem w sprawie górnośląskiej, to na moje życzenia i życzenia ludu górnośląskiego ówczesny p. minister nie reagował, and nawet nie odpowiedział. Wszystko zostało tak, jak było. I dziś jesteśmy w tem samem położeniu. Nie masz Sejmu, naruszona jest nasza autonomia.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#Marszałek">Wysoki Senacie! Za największe nieszczęście uważam rozbicie narodu naszego na dwa obozy, które się tak strasznie zwalczają. Walka między obozem t. zw. prorządowym, a drugim zwanym antyrządowym, przypomina nam walki nasze plebiscytowe, kiedy u nas ojciec z synem, brat z bratem toczyli walki z powodu swych orientacyj. Dlatego walka tych obozów u nas na Górnym Śląsku znalazła tak podatny grunt. Obrazów tej walki mogę przytoczyć bardzo dużo. Wspomnę tylko, co następuje.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#Marszałek">Gmach województwa i Sejmu Śląskiego, uchwalony przez Sejm Śląski, został w zeszłym roku ukończony; trzeba było przystąpić do poświęcenia go. Zaprosił więc p. wojewoda na tę uroczystość pp. ministrów, nawet p. Prezydenta. W tej ceremonii, która odbyła się bardzo uroczyście, brało udział wojsko, policja, organizacje półwojskowe, ale ludu nie było. Przemawiali: Ks. biskup, p. wojewoda i urzędnik budowniczy, wszyscy niegórnoślązacy, ale nie był zaproszony ani nasz wódz, który Górny Śląsk do Macierzy Polskiej przyprowadził, ani marszałek Sejmu Śląskiego, p. Wolny, który podług prawa urzędować powinien do ukonstytuowania się następnego Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#Marszałek">Drugi podobny obraz...</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#komentarz">(S. Bramowska przerywa)</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#Marszałek">Ja się z Panią kłócić nie będę. Pani powinna ze mną bronić praw ludu górnośląskiego. Ja mam obowiązek krytykować stosunki na Górnym Śląsku, które są ubolewania godne. Mnie, który walczę już od 30 lat za Polskę i który posłem polskim jestem od 23 lat, nikt nie ma prawa zarzucić, że to nie patriotycznie.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#Marszałek">Obóz narodowy uchwalił święcić 10 pamiątkę pierwszego powstania, tego powstania, dla którego Górny Śląsk tak strasznie ucierpiał!'. Tę myśl pochwycił p. wojewoda, którego podczas pierwszego powstania na Górnym Śląsku jeszcze nie było, i znowu urządził wielki festyn, na który zaprosił p. Prezydenta i pp. ministrów. Na festyn zaprosił organizacje półwojskowe i towarzystwa jemu przychylne, zawezwał policję i straż pożarną nawet z Zagłębia Dąbrowskiego, zawezwał lud ze Śląska Cieszyńskiego, którego powstanie nasze nic nie dotyczyło. Tymczasem ten lud, który powstanie urządził, święcił osobno pamiątkę powstania przez nabożeństwo w kościele i pochód na Plac Wolności, gdzie urządził piękną manifestację. Pochód po mieście nie mógł się odbyć, gdyż w ostatniej chwili to zakazano. Czy takie stosunki, to rozbicie narodu, przyczynią się do wzmocnienia patriotyzmu?</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#komentarz">(S. Roman: Kto to sprowadza?)</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#Marszałek">To sprowadza p. wojewoda, który nie rozumie ludności naszej, on prowadzi walkę z naszym obozem, a mianowicie z o. Korfantym, którego zwalcza ze wszystkich sił i na wszelkie sposoby. W obronie jego występuję i będę to czynił, póki on stać będzie na gruncie państwowości polskiej i walczyć będzie o praworządność i bronić Górnego Śląska.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Niech Pan go broni przed Niemcami, ale nie przed nami.)</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#Marszałek">Trzeci obraz. Cieszyliśmy się, że dekret prasowy przestał istnieć, a tu naraz w dwa czy trzy dni później widzimy znowu gazetę naszą „Polonię” z dwiema wielkiemi białemi plamami, bo dwa artykuły zostały skonfiskowane, jeden artykuł, omawiający smutne stosunki Polaków na Śląsku Opolskim, przez który to artykuł p. wojewoda miał się czuć obrażony, a drugi artykuł był skonfiskowany z powodu krytyki orędzia inspektora szkolnego p. Kłapy, który wydał orędzie co do święcenia 19 marca. Z powodu tych dwóch artykułów była konfiskata i to na podstawie prawa pruskiego z r. 1874, pod którem to prawem myśmy talk dużo w Prusiech cierpieli i dla którego tak wielu dziennikarzy polskich do więzienia wędrowało i kary płaciło, przez który to paragraf wolność słowa polskiego była krępowana, Teraz na podstawie tego prawa, konfiskuje się gazetę polską.</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#komentarz">(S. Roman: Bo polski dekret prasowy parlament zniósł, Panowieście znieśli)</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#Marszałek">Ale w takim razie nie używajcie środków pruskich przeciw nam, przeciw obozowi narodowemu!</u>
+ <u xml:id="u-31.20" who="#Marszałek">Niechaj te obrazki wystarczą, bo ilustrują dobrze stosunki, na Górnym Śląsku istniejące.</u>
+ <u xml:id="u-31.21" who="#Marszałek">Wysoki Senacie, sprawa autonomii śląskiej i oprawa Sejmu leży nam bardzo na sercu. Stoimy na tem stanowisku, że dopóki stosunki w Polsce są takie, jakie są, a ustawodawstwo socjalne w Polsce nie jest tak rozwinięte i korzystne dla ludu jak na Śląsku, autonomię, jako dobre prawo nasze, utrzymać trzeba. To oświadczyłem już dwa razy w tej Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-31.22" who="#Marszałek">W tej sprawie wysłał Związek Śląskich Akademików, do którego należy więcej niż 90% inteligencji górnośląskiej, delegację, składającą się z poważnych działaczy górnośląskich, do ówczesnego p. Ministra Spraw Wewnętrznych, żeby przedstawić sprawę i wyprosić rozpisanie nowych wyborów, Ówczesny minister zaczął od zarzutów i powiedział im, że panowie na Śląsku macie wszyscy na sumieniu szereg pociągnięć antypaństwowych. To powiedział minister starym działaczom polskim na Górnym Śląsku, którzy cierpieli prześladowania i którzy Górny Śląsk do Polski przecież przyprowadzili. To jest chyba horrendalna obraza. Ale wreszcie powiedział, że wybory do Sejmu Śląskiego odbędą się i to w jesieni. Minęła jesień i zima, teraz mamy już początek wiosny, a o wyborach na Śląsku ledwie coś słychać. Czytaliśmy coś w gazetach, ale urzędowego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, ani w Dzienniku Ustaw Województwa Śląskiego jeszcze niema. Czy będą wybory i kiedy będą, tego nie wiem, ale już się zaczęła agitacja, którą prowadzi obóz sanacyjny i p. wojewoda. Z tego wnoszę, że jednak wybory się odbędą.</u>
+ <u xml:id="u-31.23" who="#Marszałek">Uchwalona została ustawa o czystości wyborów. Autorytet Państwa wymaga, aby władze szczególnie pod względem wyborów były sprawiedliwe i obiektywne i przestrzegały tej ustawy. Dlatego zwracam się do Rządu z prośbą o poczynienie odpowiednich kroków, aby wybory mogły się odbyć spokojnie, i nareszcie u nas nastały lepsze stosunki. My do obecnego p. wojewody zaufania nie mamy, gdyż jego polityka lud rozbija, a nie łączy. Jeżeli gdzie, to Polskę budować trzeba na Górnym Śląsku. Niech Rząd centralny pośle na Górny Śląsk męża poważnego, który rozumną polityką lud do siebie przyciągnie. Będzie to na pożytek nie tylko Górnego Śląska, ale całego naszego Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-31.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Kiedy z końcem grudnia ub. roku powstał nowy rząd, przynajmniej w pewnej części nowy, pokładano nadzieję, że jednak coś zmieni się i jakiś nowy duch, przynajmniej na pewnych odcinkach ożywi Rząd.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Zjawił się Duch, ale znikł.)</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SKłuszyńska">Niech P. Senator poczeka, już wrócił.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SKłuszyńska">Specjalnie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest z natury rzeczy tym barometrem, który wskazuje, jakie są nastroje w Państwie, jakie są nastroje w Rządzie Barometr ma to do siebie, że raz wskazuje na pogodę, raz na deszcz, raz na burzę, raz na zmianę.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#komentarz">(S. Roman: Stoi w miejscu.)</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SKłuszyńska">Istotnie barometr Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w pewnym momencie może stanął na zmianie, ale bardzo krótko stał na niej. Kiedy p. Minister przemawiał w Sejmie, słyszałam potem przemówienia posłów, patrzyli: młody człowiek; byli tacy, którzy błogosławili jego poczynania, słyszałam jak mówili, że może Panu się poszczęści, skoro Pan przyszedł do tego ministerstwa. A właściwie nic się nie zmieniło. Sen. Koerner powiedział o p. Duchu: p. Duch uleciał i powrócił, jest w ministerstwie. Byłoby dobrze, żeby było mniej duchów, któreby w tem ministerstwie straszyły. byłoby lepiej dla ministerstwa i dla Polski, obiektywnie rzecz biorąc.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#komentarz">(Głos: Nie mogą duchy straszyć, bo tam jest policja.)</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SKłuszyńska">Tej policji nie wszyscy się boją, niektórzy się boją ale są tacy, którzy nie boją się wcale.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#komentarz">(Głos: Mniejszości się boją.)</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#SKłuszyńska">Proszę Wysokiej Izby, poszedł p. Jaroszewicz. No, trudno, żeby wrócił p. Jaroszewicz. To nawet w obecnych stosunkach i przy obecnej konfiguracji politycznej jest niemożliwe. Ten jeden, zdaje się, poszedł przynajmniej na najbliższą przyszłość bezpowrotnie. Co się stanie potem, nie będę przesądzała. Ale najistotniejsze jest to, że w ministerstwie został p. Wiceminister, to jest kwiatuszek, który na tej niwie pięknie się rozwija. Został p. Pieracki, a jeżeli został, to wszystko zostało po dawnemu, są tylko drobne zmiany w dekoracji. Dlatego najlepiej te rzeczy, specjalnie, kiedy się mówi o Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, nazywać po imieniu. Proszę Panów, zmilitaryzowano Ministerstwo za poprzedniego ministra, 10 czynnych oficerów odkomenderowano z Ministerstwa: Spraw Wojskowych do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych postawiono na kierowniczych stanowiskach i oni są dziś kierownikami bardzo wielu działów. Zapomniano o jednej rzeczy, że realnym czynnikiem w społeczeństwie, jest nastrój ludzi, nienoszących mundury, bo tych jest więcej od tych, którzy mundury noszą.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#SKłuszyńska">Nie można zmilitaryzować całego społeczeństwa. A w Polsce jest ta tendencja, skoro jest w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, to wypływa ona nazewnątrz w formie bezwzględnie niewskazanej i niesłychanie dla całości sprawy szkodliwej. Możnaby sobie zadać pytanie i właściwie odrazu na to jest odpowiedź, że nie skończyły się piękne czasy Składkowskiego, które on sam pięknie określił wyrazem soczystym „bycze czasy”.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#SKłuszyńska">To było bardzo piękne, estetyczne wyrażenie.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#komentarz">(Głos: Skąd to Pani wzięła?)</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#SKłuszyńska">Od czasu do czasu czytam sobie gazetę sanacyjną, od czasu do czasu zdarza się to.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#komentarz">(Głos: W gazetach jest dużo bajek, których cytować z tej trybuny nie trzeba.)</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#SKłuszyńska">W gazecie, którą czytałam, jeżeli Pan mówi, że są bajki, to przyjmuję to do wiadomości, ale to było wyrażenie p. Składkowskiego, którego przypuszczam, że się nie zaprze.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#SKłuszyńska">W ostatnich kilku tygodniach na stanowisko wojewody kieleckiego został odkomenderowany p. Paciorkowski, prawa rączka p. Świtalskiego, akurat do województwa robotniczego, do województwa, w którem takt wojewody odgrywa kolosalną rolę, do województwa, w którem w okresie tak ciężkiego kryzysu, jaki przeżywa klasa robotnicza, trzeba było przynajmniej poczekać z nominacją człowieka o tak zdecydowanej marce poetycznej. A w innem województwie — tak wspaniały wojewoda, jak p. Kirst — w województwie białostockiem.</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#komentarz">(S. Koerner: Ten się udał.)</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#SKłuszyńska">Ten się udał, jak bardzo wielu się udało.</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#komentarz">(S. Poczętowski: Dlaczego on ma być taki zły, nic nie rozumiem.)</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#SKłuszyńska">Pianie Senatorze, że Pan nie wie, że Pan mnie nie rozumie, to jest w porządku, to jest proste i naturalnie, że mnie Pan nie rozumie.</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#komentarz">(S. Roman: Ale wojewoda Kirst wcale nie był taki zły.)</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#SKłuszyńska">P. Lamot, p. Grażyński, o którym tu mówił przedstawiciel Chrześcijańskiej Demokracji...</u>
+ <u xml:id="u-33.24" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: A przedstawicielka ludu co mówiła?)</u>
+ <u xml:id="u-33.25" who="#SKłuszyńska">Niech Pan nie gra na żadnych przedstawicielkach ludu.</u>
+ <u xml:id="u-33.26" who="#komentarz">(Wesołość. Głos: Dlaczego?)</u>
+ <u xml:id="u-33.27" who="#SKłuszyńska">To był frazes tylko.</u>
+ <u xml:id="u-33.28" who="#komentarz">(S. Perzyński: Ale monopolu na lud nie macie, to jeszcze nie opatentowane.)</u>
+ <u xml:id="u-33.29" who="#SKłuszyńska">Otóż tacy wojewodowie to są przecież wojewodowie walki, ale to nie są wojewodowie odpowiedni to nie jest wojewoda, który ma administrować województwem, częścią kraju. Przecież to są ludzie, którzy wszystko czynią, aby szkodzić sprawie, a nie pomagają i nie pacyfikują stosunków i jeżeli p. Minister nie mógł czy nie chciał zmienić tej administracji tej największej, najistotniejszej bolączki, to jaka różnica, czy p. Minister nazywa się tak, czy inaczej. Wojewoda, który jest człowiekiem bojowym, jest szkodnikiem w najszerszemi tego słowa znaczeniu, szkodnikiem społecznym, szkodnikiem sprawy, szkodnikiem idei państwowej w najszerszem tego słowa znaczeniu i tacy wojewodowie nie powinni pozostać ani jednej chwili na swoich stanowiskach. Takich wojewodów należy usuwać.</u>
+ <u xml:id="u-33.30" who="#komentarz">(Głos: Wojewoda nie powinien być ślamazarny.)</u>
+ <u xml:id="u-33.31" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie, rozumiem doskonale, że jest rzeczą trudną, na jednym odcinku likwidowanie tego regime'u, zwłaszcza, gdy na wszystkich innych odcinkach ten system jeszcze trwa, ale w każdym razie usiłowania w tym kierunku powinny być, żeby społeczeństwo przynajmniej widziało dobrą wolę. Tymczasem p. Minister wcale się nie oderwał od „grupy pułkowników”, zresztą, gdyby się oderwał, pewnie już nie byłby ministrem, i to jest najlepszym dowodem, że pułkownicy jeszcze mają i pod tym względem dużo do powiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-33.32" who="#komentarz">(Przerywania. Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-33.33" who="#SKłuszyńska">To Was cieszy, ale będziecie gorzko płakać i głowę popiołem będziecie posypywali, ale wtedy będzie już za późno, kiedy Wy oprzytomniejecie. Pan to bierze na wesoło, bo Panu się dobrze powodzi, ale całe społeczeństwo do tych spraw inaczej się ustosunkowuje niż Pan, zupełnie inaczej. Panu jest dobrze na wesoło brać te sprawy, ale co reszta społeczeństwa o tem myśli, przekona się Pan o tem bardzo niedługo.</u>
+ <u xml:id="u-33.34" who="#komentarz">(Głos: Czy to proroctwo?)</u>
+ <u xml:id="u-33.35" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie, całe społeczeństwie, a śmiem twierdzić, wśród niego także duża część tych, którzy należą do sanacji, ale nie mają odwagi powiedzieć prawdy, po kątach, między sobą to powiadają: a czort bierz te stosunki, nie można już wytrzymać, ale wstydzą się i krępują to głośno wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-33.36" who="#komentarz">(Głos: Kto to podsłuchiwał, świetnie podsłuchane.)</u>
+ <u xml:id="u-33.37" who="#SKłuszyńska">Tak jest, tak sprawa wygląda. Koleguję z kilkoma panami z sanacji już kilka lat i muszę stwierdzić, że między nimi są ludzie poważni, którzy jako głęboką obrazę odczuwają, gdy pierwszy lepszy z brzegu ich ośmiesza, ale nie mają odwagi sami zerwać z tem, ale i wstydzą się tego, co się dzieje pod płaszczykiem sanacji. A całe społeczeństwo woła o spokój. Społeczeństwo chcę, aby w Polsce nareszcie zapanował spokój, żeby nastąpiła pacyfikacja, aby ustała podjazdowa walka, która w tej chwili się toczy, i ono myśli o tych zagadnieniach, które ciążą w tej chwili jak chmura gradowa nad społeczeństwem, o tych wielkich trudnościach gospodarczych i ciężarach, pod któremi Polska upada. Czy może jeszcze pod tym względem Panowie łudzicie się i będziecie mówić o radości życia, o radosnej twórczości.</u>
+ <u xml:id="u-33.38" who="#komentarz">(Przerywania. Różne okrzyki.)</u>
+ <u xml:id="u-33.39" who="#komentarz">(Głos: Uginamy się pod ciężarem, ale nie upadamy.)</u>
+ <u xml:id="u-33.40" who="#komentarz">(S. Roman: Ja właśnie o tem mówiłem, że w Senacie nie mówi się o tych problemach gospodarczych, ani o zaradzeniu im, ale narzeka się wciąż.)</u>
+ <u xml:id="u-33.41" who="#SKłuszyńska">Nie pozwalacie mówić, boście zakrzyczeli Polskę frazesem, nie daliście mówić o tem, co najistotniejsze, co jest kwestią życia i śmierci całego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.42" who="#SKłuszyńska">Trzeba stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że administracja, która jest powołana do organizowania, dezorganizuje życie.</u>
+ <u xml:id="u-33.43" who="#SKłuszyńska">Wojewoda, czy starosta, który się staje agentem do zbierania prenumeratorów dla pisma...</u>
+ <u xml:id="u-33.44" who="#komentarz">(S. Poczętowski: Już agentem?)</u>
+ <u xml:id="u-33.45" who="#SKłuszyńska">...każę, chodzi, zbiera ogłoszenia, prenumeratę i t. d. Jak może wysoki urzędnik państwowy poniżać autorytet swego stanowiska do tego, ażeby wydawać okólniki z poleceniami, ażeby prenumerowano takie czy inne pismo? To jest poniżej godności tak wysokiego urzędnika państwowego, to jest poniżej godności najniższego urzędnika nawet, a nie tylko wojewody. W Sejmie sto przykładów przytaczano, że były takie wypadki, między innemi w województwie pomorskiem, że wojewodowie i starostowie dopuszczali się takich czynów.</u>
+ <u xml:id="u-33.46" who="#SKłuszyńska">Jedną rzecz chcę podnieść, bo uważam to sobie wprost za obowiązek sumienia. Tak, bezsprzecznie Polska powstała z wielkiej ofiary tysięcy ludzi. Na ten temat nie będziemy dyskutować. Powstała z ofiary, wprost bezgranicznej, ale proszę Panów, pewna grupa ludzi za te ofiary wielkie, bezsprzecznie wielkie — każę sobie teraz poprostu płacić. Powiadają: my walczyliśmy o Polskę, nam się należy. A co mają powiedzieć dziesiątki tysięcy robotników, ludzi pracy, którzy walczyli o Polskę nie rok, nie dwa, nie cztery, tylko 10, 20, 30 lat w strasznym znoju, w najstraszniejszym trudzie, w nieustannem niebezpieczeństwie. Nawet na myśl im nic przychodzi, żeby przyjść i powiedzieć: płaćcie nam za to, myśmy cierpieli za Polskę. Oni uważają to za rzecz tak prostą, tak naturalną, iż nawet czuliby się dotknięci, gdyby im powiedzieć, że otrzymają zapłatę za to, że za Polskę walczyli i dla Polski poświęcili szczęście rodzinne, osobiste i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-33.47" who="#SKłuszyńska">Przy referacie Prezydjum Rady Ministrów dowiedziałam się, że 4000 orderów dano w Polsce w jednym roku. To dotyczy tego radosnego okresu tworzenia, w poprzednich latach bowiem było tych orderów mniej. Ale i poprzednio były. Jeżeli weźmiemy za 10 lat tylko, że 2000 ludzi rocznie dostało dery, to ogółem odznaczono 20.000 ludzi sławnych, zasłużonych. A gdzie są rezultaty wielkich zasług tych ludzi, którzy dostali te wszystkie ordery? Gdzie one są, jaki jest rezultat tych wielkich odznaczeń?</u>
+ <u xml:id="u-33.48" who="#komentarz">(Głos: To jest problem, zagadnienie.)</u>
+ <u xml:id="u-33.49" who="#SKłuszyńska">Tamtym orderów nikt nie daje, oni o nie nic zabiegają, oni ich nie potrzebują, ale w każdym razie, jeżeli ktoś ma prawo, i tytuł mówić o zasługach, to ci, którzy dziesiątki lat trwali na swem stanowisku, walczyli i dali ofiary najwyższe, jakie dać można sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-33.50" who="#komentarz">(Głos: Myśleliśmy, że Pani będzie mówiła o zagadnieniu socjalnem, a nie o orderach.)</u>
+ <u xml:id="u-33.51" who="#SKłuszyńska">Co Pan myślał, to mnie nie obowiązuje. Jeszcze jeden szczegół.</u>
+ <u xml:id="u-33.52" who="#komentarz">(Głos: Rzeczywiście — szczegół.)</u>
+ <u xml:id="u-33.53" who="#SKłuszyńska">Jeżeli weźmiemy sytuację gospodarczą, to czyż nie jest najwyższem bohaterstwem tych milionów ludzi, oficjalna liczba mówi o prawie 3 milionach ludzi bez pracy, którzy z wielkim spokojem znoszą sytuację, w jakiej żyją, którzy znoszą ją nie tydzień, nie dwa, tylko cierpią całe miesiące, bez pracy, bez chleba, bez możności zaspokojenia swoich najistotniejszych potrzeb. Czyż może być większe bohaterstwie, jak takie — nic jednostki, ale zbiorowej masy ludzi? Nie słyszałam, aby gdziekolwiek bądź były jakieś rozruchy, czy ataki ludzi, którzy żyją w tej sytuacji, w jakiej się teraz znaleźli.</u>
+ <u xml:id="u-33.54" who="#komentarz">(Głos: Zły ustrój finansowy, Senatorko.)</u>
+ <u xml:id="u-33.55" who="#SKłuszyńska">Tymczasem jesteśmy świadkami bardzo ciekawego objawu: najbardziej dotknięta część społeczeństwa w tej sytuacji zachowuje spokój, a duch przewrotu siedzi akurat w pułkownikach. Chodzą i ciągle grożą, ciągle niepokoją społeczeństwo, ciągle mącą kadź państwową. Czy to jest z korzyścią dla Państwa? Tamci zachowują spokój, zachowują powagę, a jak się zachowują ci, którzy naprawdę nie mają najmniejszego powodu skarżyć się, ażeby w Polsce było im źle i ażeby Polska nie odniosła się do nich tak, jak w najśmielszych snach nie przychodziło im do głowy?</u>
+ <u xml:id="u-33.56" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, nie będę się bawić w słowa. W dyskusji tutaj przy poprzednich resortach mówiono: niema w Polsce dyktatury, jest tylko autorytet. Proszę Panów, tego autorytetu nie wystarczyło na prawdziwą dyktaturę, a jest go stanowczo za dużo na republikańskie stosunki, na jedyne stosunki możliwe w rzeczypospolitej. Wysoki Senacie, we Francji sytuacja jest tego rodzaju, że tam izba krzyczy, obala ministrów i t. d. i wszystko jest w porządku. Skarb francuski jest coraz większy, Francja pieniędzy ma jak lodu, nie wie, co z temi pieniędzmi ma robić. A u nas? U nas nie krzyczą Izby, tylko krzyczą i tupią ministrowie i Polska ma pusty skarb. Taka jest różnica między Francją a Polską.</u>
+ <u xml:id="u-33.57" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, zdaje mi się, że byłoby rzeczą pierwszorzędnej wagi, ażeby u nas wreszcie nastąpiły europejskie stosunki, ażebyśmy wyszli z tej ciasnej ulicy, w jaką wpędziła nas sanacja, ażebyśmy wreszcie znaleźli się na szerokich torach, aby Państwo mogło żyć tak, jak żyć powinno, jeżeli chcę dotrzymać kroku w wielkim wyścigu, jaki się dokoła nas odbywa.</u>
+ <u xml:id="u-33.58" who="#SKłuszyńska">To, co na całym świecie jest powodem do usprawnienia administracji, to w Polsce jest powodem do lęku. Czytałam w preliminarzu budżetowym, czytałam w sprawozdaniu, ile to panowie wojewodowie i starostowie odbywają podróży. Odbyli 200 podróży, 600 podróży i t. d. Gdy czytałam te cyfry, to zastanawiałam się, ile też oni zamętu narobili w Państwie, jeżeli tyle razy jeździli do województw, do starostw, do miasteczek, wsi i osad, ile też zamieszania musieli ci ludzie narobić i ile przynieść szkody sprawie, bo przecież nie jadą jako przedstawiciele administracji, tylko w ogromnej większości, jako przedstawiciele stronnictwa, jako przedstawiciele Bloku Bezpartyjnego. Wprawdzie jeden z przedstawicieli Bloku w Sejmie, nie pamiętam który, powiedział, że oni sobie tego wcale nie życzą, żeby administracja w ich imieniu i dla nich pracowała. Panowie, czembyście byli, gdyby ta administracja Wam nie pomagała, coby z Was było, gdzie byłyby te wpływy, stanowiska, znaczenie, gdyby każdy wojewoda nie był najniższym sługą obozu Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem?</u>
+ <u xml:id="u-33.59" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie, czy p. Minister jest w stanie, czy ma dość siły, czy będzie chciał i czy będzie mógł tym panom wskazać, jak powinni urzędować? Złożą sobie sowiet i wyślą telegram do p. ministra Składkowskiego z wyrazami głębokiego bólu i żalu najstraszliwszego, że odszedł i t. d. i t. d. To są sprawy, o których trzeba mówić, gdyż jest wysokim nietaktem, żeby urzędnicy żegnali telegramami, adresami i t. d. ministra, który w tych warunkach odszedł ze swojego urzędu. Czy to powinno być?</u>
+ <u xml:id="u-33.60" who="#komentarz">(Głos: To jest zupełnie naturalne.)</u>
+ <u xml:id="u-33.61" who="#SKłuszyńska">Nie, to nie powinno być i gdyby ci ludzie byli wyzwoleni z więzów, w jakich tkwią, toby tego nie robili, to najlepszy dowód, jak wygląda administracja, do czego daje się używać, jak spełnia i jak pojmuje swoje zadania.</u>
+ <u xml:id="u-33.62" who="#SKłuszyńska">Proszę Panów, oczywista rzecz, na ten temat możnaby mówić kilka godzin. To jest temat wogóle niewyczerpany, ponieważ cała sprawa, niesłychanie skomplikowana, niesłychanie trudna do rozwiązania, nie postępuje w tej chwili naprzód, lecz ciągle się zabagnia, a przecież społeczeństwo na to długo spokojnie patrzeć nie może. Wszyscy ludzie, którzy dziś mają władzę w Polsce, liczą na tę nieszczęsną cierpliwość i bierność społeczeństwa i mówią: my ich tak zmaglujemy, my ich tak zmęczymy, tak zgnębimy i zdusimy, że nie będą mieli poprostu siły, aby na jakikolwiek odruch się zdobyć. Gdyby nawet tak rzeczywiście było, że społeczeństwo zmęczone, wyczerpane straszną sytuacją ekonomiczną, na chwilę przycichłoby, gdyby tak było — ale tak nie jest — to przebudzenie z tego chwilowego uśpienia byłoby najniebezpieczniejsze, jak tylko sobie można wyobrazić. Jest lepiej i rozumniej, jeżeli społeczeństwo idzie etapami rozwoju; jakimi powinno iść, na tem polega wielka mądrość stanu, alby pozwolić społeczeństwu rozwijać się normalną drogą. I dlatego, jeżeli mówię o resorcie Min. Spr. Wewnętrznych, jest rzeczą niesłychanie ważną, aby posłowie i senatorowie, oraz ludzie, którzy zdają sobie sprawę z sytuacji, tej prawdzie spojrzeli z całą odwagą w oczy, ażeby umieli i mieli odwagę powiedzieć, że jest źle, że żądają zmian. Chodzi jednak o daleko idące zmiany, ale nie takie, jakie się w tej chwili -odbywają: to jest markowanie, że się cokolwiek robi w tych urzędach, to jest markowanie, a nie istotna zmiana, nie istotna chęć przesunięcia tych spraw na zupełnie inne tory, na tory praworządności. To jest fundament, na którym rozwijać się muszą wszystkie społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.63" who="#komentarz">(S. Roman: Słusznie!)</u>
+ <u xml:id="u-33.64" who="#SKłuszyńska">A jeżeli Pan Minister nie jest w stanie nic zrobić, musi mieć odwagę to powiedzieć, nie tak, jak p. minister Niezabytowski, który teraz, kiedy przestał być ministrem, rozmawia ze mną na migi: Piani wie dobrze, tak jak i ja, Pani wie, co ja mogę.</u>
+ <u xml:id="u-33.65" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-33.66" who="#SKłuszyńska">Takie rozmówki, Panie Ministrze, nie przynoszą zaszczytu ministrowi. Lepiej powiedzieć otwarcie: jestem ministrem Marszałka Piłsudskiego i nie jestem w stanie nic zrobić. Sprawa byłaby załatwiona. Jeżeli ktoś nie ma odwagi powiedzieć, że jest ministrem Marszałka Piłsudskiego, a mówi: jestem rządem, odpowiedzialnym rządem, a po trzech latach powiada, że właściwie nic nie możemy, to nie jest — że użyję wyrazu, który nie jest właściwie trafny, nie odpowiada temu, co chcę powiedzieć, bo znam dużo mężczyzn, którzy postępują jak tchórze, to nie jest po męsku. Tacy ludzie na odpowiedzialnych stanowiskach stać nie powinni.</u>
+ <u xml:id="u-33.67" who="#SKłuszyńska">Zdaje mi się, Wysoki Senacie, że byłoby rzeczą pierwszorzędnej doniosłości, ażeby w chwili niesłychanie ciężkiej, przełomowej, przecież my idziemy nie ku lepszym czasom, tylko ku gorszym...</u>
+ <u xml:id="u-33.68" who="#komentarz">(Głos: Skąd Pani wie?)</u>
+ <u xml:id="u-33.69" who="#SKłuszyńska">Bo ja nie patrzę przez różowe okulary, tak jak Pan. Pan jest szczęśliwym człowiekiem. Jestem optymistką, nie pesymistką, wierzę w twórcze siły narodu i społeczeństwa, ale w tej chwili, kiedy rozgrywa się sprawa takiej doniosłości, jak przetrwanie ciężkiego okresu, nie jestem w stanie określić tego, co się dziś dzieje, inaczej, jak tylko słowami największego potępienia; a z drugiej strony — słowami przestrogi, ażeby zejść z drogi nieprawości i rozpocząć w Polsce życie na drodze praworządności, na tem, co jest fundamentem naszego istnienia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Ossowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SOssowski">Wysoka Izbo Senatorska! Wobec Komisji Budżetowej miałem sposobność wskazania na to, jak szkodliwy wpływ wywierały władze administracyjne na sądownictwo, a mianowicie na skład sądów powszechnych. Niestety, dzięki uległości byłego ministra spraw wewnętrznych, osiągnęły swój cel, ale z tym skutkiem, że zaufanie do sądów zostało podkopane.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#SOssowski">Ówczesny minister Spraw Wewnętrznych albo patrzał pobłażliwie na to, albo wogóle nie interesował się tem, co się działo. Chcielibyśmy nie tylko wierzyć, ale widzieć obecnie, że podobnie lekkomyślne i wysoce szkodliwe dla Państwa igraszki władzy administracyjnej, jakie w ostatnim czasie...</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#komentarz">(dzwonek)</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#SOssowski">Przepraszam, Panie Senatorze, nie wolno ubliżać nikomu, a tem bardziej nieobecnemu ministrowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SOssowski">Ja nie mówię o ministrze. Wyrządzone szkody niełatwo będzie można naprawić, lecz naprawa nie będzie żadna, jeżeli nie zerwie się zupełnie z systemem administracyjnym, dotychczas u nas stosowanym. Od półtora roku, gdziekolwiek były zjazdy, zebrania, obchody z udziałem reprezentantów władz administracyjnych, słyszeliśmy z ich ust takie oto oświadczenia: Przybyłem na Pomorze, ażeby przeprowadzić ideologię obecnego Rządu. Mamy siłę i środki, ażeby przełamać wszelki opór, my, sanatorzy, a wy endecy, enperowcy i pepeesy. Ze zdumieniem słuchaliśmy takich słów, gdyż w społeczeństwie nie widzieliśmy nigdzie żadnego oporu. Były tylko różne przekonania, te są i zawsze będą. Niezliczone razy słyszeliśmy zarzuty antypaństwowości. Może p. Minister zechce zajrzeć do urzędowych referatów policyjnych i wojewódzkich z Pomorza, a znajdzie tam z pewnością potwierdzenie moich słów. Nawet na zebraniu takiej organizacji, jak Związek Obrony Kresów Zachodnich, z ust wojewody słyszeli właśnie ci, którzy w czasach przedwojennych walki o polskość ziem zachodnich stawali w pierwszych szeregach i za to ponosili kary ze strony władz pruskich, że używają jeszcze obecnie walki o polskość Pomorza, jako konika partyjnego. Zaiste oryginalna bardzo metoda zachęty do współpracy w obronie zagrożonej ziemi. Nie widzieliśmy jeszcze tak rozpasanego partyjnictwa, jakie właśnie rozwinęli ci, którzy u nas ogłosili bezwzględną walkę wszelkiemu partyjnictwu. Wypędza się, sit venia verbo, diabła partyjnego przez belzebuba partyjnika.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SOssowski">Z prokuratury, która winna być stróżem prawa, stróżem ustaw, a więc sprawiedliwości i równości wszystkich bez względu na przekonania, uczyniono służebnicę władzy wojewódzkiej. Szczegóły przytoczyłem na posiedzeniu Komisji Budżetowej. Dobrano się do sądownictwa w iście swoisty sposób. Kryterium dobroci albo kompromitacji sędziego stały się nawet rauty u wojewody, zależnie od tego, czy sędziego na raut zaprosił wojewoda czy nie zaprosił. Przeniesieni zostawali ci sędziowie, z których orzeczeń w sprawach prasowo-politycznych wojewoda nie był zadowolony, sam o ich przeniesienie zabiegał w Warszawie, a pomocni w tem byli usłużni prokuratorowie, koledzy sędziów. Jeden z najsłynniejszych prawników Francji powiedział: kto chcę mieć wpływy na sądy, ten chcę mieć ich wyroki. A wyraźniej jak na Pomorzu władze administracyjne nie mogły sięgnąć po wyroki sędziowskie. Szczegóły nawet z nazwiskami również wymieniłem w Komisji Budżetowej. Jeżeli w 'tak niewybredny sposób targnięto się na fundamenty Państwa — wszak tak nazywaliśmy dotąd zawsze wymiar sprawiedliwości i jego niezależność — to cóż dopiero mogło się dziać w samej administracji wojewódzkiej. Przed rokiem wprowadzono w przyśpieszonem tempie t. zw. kartoteki dla prześwietlenia każdego nie tylko społecznie pracującego, ale również dla prześwietlenia życia prywatnego każdego, kto w jakikolwiek bądź sposób robił coś na polu publicznem, a chociażby na polu dobroczynności. Zaczęto śledzić i kontrolować kroki nawet duchowieństwa polskiego, urzędników, a wreszcie i sędziów, za pomocą władz policyjnych. Gdy stąd w Sejmie powstał krzyk, niby zaniechano tego szpetnego procederu, ale cenzury pozostały.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SOssowski">Spędza się na zebrania jednego stronnictwa, jednej partii, urzędników wszelkich kategoryj w niektórych powiatach, zwłaszcza nauczycieli gimnazjalnych, których zmusza się chodzić nawet na zebrania stronnictw opozycyjnych i tam robić opozycję i w ten sposób są zmuszeni polemizować z rodzicami, których dzieci w gimnazjum uczą.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SOssowski">Starostowie nawołują i zachęcają do udziału w zebraniach politycznych jednej partii i sami na nie chodzą, biada tym urzędnikom, którzyby nie przychodzili na te zebrania, bo już nieobecność rzuca podejrzenie na ich prawomyślność. Doszło do tego, że urzędnicy, rozpoczynając rozmowę prywatną z osobami niezależnemi, czy to w urzędzie, czy w teatrze, czy w miejscu publicznem, czy to nawet w restauracji, czy na ulicy, naprzód rozglądają się naokoło, czy niema nikogo w bliskości, ktoby mógł usłyszeć jakieś słowo z tej rozmowy, albowiem w ostatnim półtora roku wyhodowano denuncjatorstwo polityczne do wprost groteskowych rozmiarów, tak że jeden drugiego się boi, kolega drży przed kolegą, urzędnik nie czuje się pewnym na swojem stanowisku i codziennie drży o siebie i o swoją rodzinę. Lecz to wszystko jeszcze nie wystarczyło, założono nowy dziennik partyjno-polityczny.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SOssowski">Wojewoda w gwiazdkowym numerze, sam się mianował jego ojcem chrzestnym, sam do niego pisywał polemiczne artykuły. Bardzo zdolny. Wszak jest fachowcem — dziennikarzem z czasów lubelskich, o czem w tych dniach nadmieniła „Myśl Niepodległa”. A starostowie z polecenia wojewody musieli jeździć po powiatach i łapać udziałowców, abonentów i odsyłać pieniądze za abonament do Torunia. Znowu przyciśnięto i zaprzągnięto do tej roboty urzędników państwowych i tym razem i komunalnych, którzy zaledwie odsapnąwszy po składkach na fundusz dyspozycyjny, już znowu musieli zbierać składki na fundusz partyjno-prasowy. Kto nie przyłożył ręki, a raczej, kto nie dołożył złotych, stał się podejrzany. Dla nowo założonego z inicjatywy wojewody dziennika posypały się częste i dobrze płatne ogłoszenia powiatowych kas oszczędności w tak olbrzymich, amerykańskich formatach, jakich dotąd na Pomorzu nie widziano w prasie. Na to idą pieniądze podatników komunalnych w czasie największej nędzy gospodarczej. Nic dziwnego, że skoro urzędnicy muszą się zajmować partyjnemi sprawami prasowemi, wiecowemi, nie mają dość czasu dla załatwienia spraw ludności, która zamiast jak dawniej tylko dwa, trzy tygodnie czekała, dziś często czekać musi parę miesięcy na załatwienie spraw w urzędzie.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SOssowski">Nie widzieliśmy nigdy przedtem tak daleko sięgającej demoralizacji urzędów, jak obecnie. Kto w niej nie bierze udziału, kto ją krytykuje, kto ją gani, jest antypaństwowcem. Niepoczytalną tę obelgę słyszała ludność pomorska w ostatnich czasach zbyt często z ust oficjalnych, wyraźnie, czasem tylko przez aluzje, a przecież ta ludność współpracuje czy to w sejmikach, czy w wydziałach powiatowych, radach miejskich, magistratach, ta ludność stara się o porządek w miastach i gminach, krząta się w największych wysiłkach o lepszy byt, nie tylko dla siebie, ale także i dla dobra Państwa, chętnie daje synów do wojska polskiego, sumiennie płaci podatki. Czegóż od tej ludności można jeszcze wymagać? Czy żeby więcej ulic przemianowywała, albo więcej świętowała, albo więcej pomników stawiała w tych ciężkich czasach, albo bezustannie stała na baczność?</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SOssowski">Oficjalnie zarzuca się pewnym kołom naszej ludności dzielnicowość. Są to te same koła, które stają w obronie sędziów Małopolan, tych, którzy zżyli się z ludnością i ze stosunkami i stali się najlepszą podstawą i gwarancją dla zgodnej współpracy dla kraju, lecz właśnie najlepszych urzędników z innych dzielnic' obecnie usuwa się z Pomorza na gorsze stanowiska, natomiast, zwłaszcza w administracji, pozostają t. zw. niewzruszalni, których gdzie indziej nikt nie chcę mieć, ani widzieć, a zwłaszcza tam, skąd przyszli. Np. w urzędzie wojewódzkim urzęduje dziś jeszcze urzędnik od tylu a tylu lat, o którym wszyscy jego ziomkowie i to wyżsi urzędnicy głoszą, że był niejako złym duchem każdego wojewody pomorskiego, ale urzęduje już pod 4 wojewodami.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SOssowski">Wysoka Izbo, przedstawiłem t. zw. moralność naszej administracji w tem świetle, w jakim ją znam z własnego doświadczenia w województwie pomorskiem, ale to nie oznacza, jakoby moje zarzuty odnosiły się tylko do tego województwa. Niewątpliwie to wszystko, co przedstawiłem, jest typową działalnością naszej administracji i policji, szeroko scharakteryzowaną tak w Sejmie, jak i komisji Senatu. Nie tylko na Pomorzu zachodzą podobne wypadki. W tych dniach zastępca szefa bezpieczeństwa publicznego w urzędzie wojewódzkim w Poznaniu pozwolił sobie w nocy, o godzinie 2, w sali dworca poznańskiego porozrzucać po ziemi gazety narodowe, znajdujące się w kiosku „Ruchu” i grozić urzędnikom „Ruchu”, że wszyscy wylecą, jeżeli nie będą umieszczali gazet narodowych na tylnych szeregach, a pism prorządowych na froncie.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#komentarz">(Głos: Niesłychane.)</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#SOssowski">Nawet policjantowi, który tego pana wezwał do uspokojenia się i nieawanturowania się, pan ten groził konsekwencjami.</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#komentarz">(Głos: Czy to robił po trzeźwemu?)</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#SOssowski">Naczelnik wydziału bezpieczeństwa wojewódzkiego w Poznaniu — bez trudu stwierdzą Panowie tożsamość.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#komentarz">(Głos: Dostanie za to awans.)</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#SOssowski">Możliwe. Pierwotny ten człowiek do dzisiejszego dnia urzęduje i broni bezpieczeństwa publicznego w Poznaniu, Panie Ministrze. Dziwię się, że p. wojewoda poznański nie wstydzi się go i że p. Minister toleruje go nadal.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#SOssowski">Jeżeli dokądkolwiek, to na ziemie zachodnie nigdy i pod żadnym pozorem nie powinno się przysyłać wojewody, który umie tylko rozbijać społeczeństwo i to tylko polskie. Mniej powinno chodzić o przekonania polityczne, a natomiast przedewszystkiem o osobistość, która będzie miała wolę, zdolności i autorytet dla skupienia całego społeczeństwa, bez różnicy przekonań, do wspólnej pracy. Najwyższy czas już skończyć z dotychczasowym systemem. Sprawy zaszły zadaleko, żeby wolno było o nich milczeć. System, dotąd stosowany, wyrządza Państwu nieobliczalne wprost szkody na Pomorzu, rozbija społeczeństwo, przez co uniemożliwia wszelki wspólny wysiłek dla obrony najżywotniejszych interesów Państwa na tej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Decykiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SDecykiewicz">Wysoki Senacie! Ilekroć Ukraińcy wytaczają oskarżenia o faktach samowoli władz administracyjnych. otrzymujemy od pp. ministrów, albo przedstawicieli Rządu dwa stereotypowe rodzaje odpowiedzi, zależnie od tego, w jaki sposób oskarżenie było sformułowane.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SDecykiewicz">Jeżeli ograniczamy się do ogólnego podania faktów, to Rząd odpowiada, że faktów ogólnych nie może brać pod uwagę i żąda faktów konkretnych. Jeżeli jednak podajemy fakty konkretne, to w takim razie odpowiedź brzmi zwyczajnie tak, że poszczególnych faktów nie wolno uogólniać. Jest jeszcze trzecia możliwość, mianowicie brak wszelkiej odpowiedzi i muszę powiedzieć, że te wypadki są najczęstsze, bo na nasze interpelacje Rząd z reguły nie odpowiada.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SDecykiewicz">Ta taktyka Rządu jest dla nas dowodem, że akty samowoli nie są czemś przypadkowem, za co odpowiedzialność ponosiłyby właściwie tylko niższe organa wykonawcze, natomiast, że te akty samowoli, należą do rekwizytów polityki Rządu wobec Ukraińców. Nie tylko Rząd zresztą lekceważy nasze oskarżenia, tak samo postępuje i społeczeństwo polskie, a polska prasa, zwłaszcza prowincjonalna, zbywa nasze skargi drwinami, zwykle nazywając te skargi ironicznie „ruska krywda”. A przecież fakt, już tutaj podkreślany przez jednego z przedmówców, że od pewnego czasu już nie tylko obywatele drugiej i trzeciej klasy, ale także Polacy są zniewoleni wytaczać oskarżenia przeciwko samowoli władz administracyjnych, ten fakt powinien by wpłynąć na zmianę sądu o naszych oskarżeniach. Niestety, znowu okazuje się słuszność słów francuskiego myśliciela, że każdy człowiek ma dosyć zdrowia, żeby znieść migrenę drugiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SDecykiewicz">Trudno przewidzieć, jakie nieszczęścia spadłyby na Polskę, gdyby ten Rząd nagle zmienił dotychczasowy system policyjny, stosowany do Ukraińców, gdyby zaczął nas traktować życzliwie i sprawiedliwie, gdyby z Polski starał się zrobić drugą Szwajcarię, albo poszedł w ślady Anglii w stosunku do jej dominjów. Być może, że największe katastrofy spadłyby na Państwo Polskie, ale to jest pewne, że ten system, który jest dziś stosowany, nie doprowadzi do niczego dobrego. Ten system jest wielkim błędem, nie dlatego, że jest niesprawiedliwy, ale dlatego, że jest bezcelowy i absolutnie nie będzie skuteczny. Mam wrażenie, że Rząd sam nie bardzo wierzył w powodzenie tych policyjnych represji, bo nie zawsze chcę się do tego przyznać, a przynajmniej stara się te represje w jakiś sposób usprawiedliwić. A więc mówi się, że represje są obecnie stosowane tylko do polityków, do wichrzycieli i agitatorów, a nie do ludności, bo ludność jest spokojna, zadowolona i niczego nie pragnie bardziej, jak zgody, ale rzeczywistość przeczy temu i faktycznie Rząd stosuje represje mniej więcej do wszystkich warstw naszego społeczeństwa, a temsamem stwierdza, że nie wierzy bardzo w tę rozbieżność poglądów pomiędzy ludnością a politykami. Innym razem znowu mówi się. że represje są wywołane ustosunkowaniem się społeczeństwa ukraińskiego do Państwa Polskiego i daje się do zrozumienia, że gdyby Ukraińcy byli lojalni, to zasada równości obywateli wobec prawa, mogłaby być do nich stosowana.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SDecykiewicz">Proszę Panów, ta teza oczywiście nie wytrzymuje żadnej krytyki, świadczy tylko o zupełnym braku poczucia prawnego, bo stosowanie zasady równości wobec prawa jest obowiązkiem Rządu, wypływającym z Konstytucji i ten obowiązek niczem nie jest uwarunkowany. Zresztą, jak już wykazał p. s. Horbaczewski w zeszłym tygodniu w tej Wysokiej Izbie, pojęcie lojalności nic nie mówi. Cokolwiek jaśniej wyraził się pod tym względem p. s. Głąbiński, który powiedział: że państwo może i musi nawet wymagać od swoich obywateli wierności.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#komentarz">(Głos: To jest w Konstytucji.)</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SDecykiewicz">P. s. Kopciński znakomicie już rozprawił się z tym postulatem wierności i postawił pytanie, czy też rząd ma prawo zmuszać obywateli do tej wierności drogą policyjnych represji, czy może są inne sposoby dla pozyskania 'tej wierności. Sprawa ta jest dla stosunków polsko-ukraińskich tak ważną, iż mam nadzieję, że Wysoki Senat wybaczy mi, że jeszcze do tej sprawy powrócę, aczkolwiek właściwie ona jest już wyjaśniona.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SDecykiewicz">Wierność, mojem zdaniem, może opierać się albo na rozumie, albo ma uczuciu. Z powiedzenia p. s. Głąbińskiego, że państwo jest świątynią narodową, że stosunek obywateli do państwa powinien opierać się na węźle moralnym, wynika, że p. s. Głąbiński miał na myśli wierność, opartą na uczuciu. Zdaje mi się, że także rząd w lojalności widzi pewien sentyment.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SDecykiewicz">I tu proszę Panów, mogę powiedzieć, że tę samą myśl w formie poetyckiej wypowiedział wielki pisarz francuski, mówiąc: jesteśmy współobywatelami przez wspólnotę wspomnień i wspólnotę nadziei. Zdaje mi się, że to jest istota pytania, o które chodzi. Czy możecie Panowie od Ukraińców w obecnych warunkach i nastrojach żądać wierności, opartej na uczuciu i polegającej według definicji francuskiego pisarza na wspólnocie wspomnień i wspólnocie nadziei? Gdy chodzi o wspólnotę wspomnień, to zdaje mi się, że nikomu z czcigodnych Panów nie powiem niczego nowego, że dzieje polsko-ukraińskie nie były przecież nigdy idyllą, zawsze były walką. Oczywiście ta walka dawniej toczyła się na innym podkładzie, niż obecnie, bo przecież idea nacjonalizmu powstała dopiero w 19 stuleciu, jednakże walka była na tle przynależności państwowej ziem kresowych, następnie na tle religijnem i na tle społecznem. Ta walka zakończyła się zupełnem zwycięstwem Polski, Polska spolszczyła, czyli ażeby użyć wyrazu delikatniejszego, a obecnie modnego, zasymilowała ukraińską szlachtę, ukraińskie duchowieństwo, ukraińskie mieszczaństwo, tylko ukraiński chłop nie dał się zasymilować i ten chłop stał się podstawą odrodzenia narodu.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SDecykiewicz">Odrodzona Polska całkiem słusznie nawiązuje do tych wielkich tradycyj przedrozbiorowych, żyje temi wielkiemi wspomnieniami, a te wspomnienia nie znają narodu ukraińskiego, tylko ludność ruską zasymilowaną. Jednakże w ciągu tych 150 lat pomiędzy rozbiorem a odrodzeniem Polski nastąpiło przewartościowanie wszystkich wartości i w tym czasie także naród ukraiński zbudził się ze snu do nowego życia. I tu, mojem zdaniem, tkwi źródło naszych nieporozumień. Polacy bezwiednie, w dobrej wierze nieraz, widzą w Ukraińcach zawsze tylko Rusinów z połowy 18 wieku, a nawet słowa, które tu był łaskaw wypowiedzieć p. sen. Roman, że przecież Polska nie zabrała cudzej ziemi, że na to, co zawsze posiadała, są, mojem zdaniem, właściwie tylko odgłosem mentalności minionych dni. Ale idziemy dalej.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SDecykiewicz">W dziwnem zaślepieniu, pełnem niesprawiedliwości, nawet w walce o wolność, którą Ukraińcy podjęli, w walce, która podjęta była z motywów, drogich każdemu narodowi, Polacy upatrują bunt, intrygę niemiecko-austriacką, a walkę, która toczyła się w roku 1918 i 1919 na terytorium, które choć dziś należy do Polski, jest terytorium ukraińskiem, nazywają inwazją, tak, jak gdyby mogła być mowa o inwazji na ziemi, gdzie my jesteśmy w domu.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#komentarz">(Głos: Brawo. Ukraińcy są w domu.)</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic).</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#SDecykiewicz">Nie Chcę mówić, proszę Panów, o tem i nie mówię dlatego, żeby jakieś rekryminacje podnosić, tylko stwierdzam, że przy tych nastrojach nie może być mowy o wspólnych wspomnieniach. A talk samo nie może być mowy o wspólnych nadziejach. Naród ukraiński nie zasługiwałby na miano narodu, gdyby przestał marzyć o tem, co jest i musi być najwyższym ideałem każdego narodu. Tym ideałem Polacy nie mogą się zachwycać. Polacy oczywiście żyją nadzieją jak największego rozkwitu swojego Państwa i narodu. Te dążenia i pragnienia mogłyby w nas budzić tylko szczerą sympatię. Ale nie możemy dopuścić do tego, ażeby ten rozkwit odbywał się naszym kosztem, a to, co się działo i dzieje nadal w tym względzie, nastręcza nam poważne obawy. Choćbyśmy nawet nie brali poważnie tych dziwacznych pomysłów, zmierzających do tego, ażeby pełnię praw politycznych w Polsce przyznać tylko Polakom, a wyłączyć od niej mniejszości narodowe, a więc przedewszystkiem Ukraińców, musimy się liczyć z faktem, że są takie nastroje i że one odpowiadają przekonaniom w każdym razie szerokich kół polskiego społeczeństwa. A nawet, gdyby takich pomysłów nie było, to cóż dobrego wróży nam to ciągłe podkreślanie konieczności wzmocnienia polskości na Kresach Wschodnich, konieczności dania ziemi polskim osadnikom na Kresach Wschodnich. Te nieustające sztuczki w celu udaremnienia uchwalenia ustaw samorządowych, które mają na celu danie ludności ukraińskiej należnego jej udziału w gospodarce samorządowej, to ciągłe forsowanie szkoły utrakwistycznej, która ma na celu bądź co bądź spolszczenie dzieci ukraińskich, to staranne zacieranie wszystkiego co mogłoby wskazywać, że ziemie wschodnie zamieszkałe są przeważnie przez ludność ukraińską. Cóż dobrego wróży nam dalej to, że każdy przejaw życia narodowego ukraińskiego jest piętnowany i ścigany, jako niebezpieczny separatyzm, że w oczach Rządu i społeczeństwa polskiego separatyzmem już jest nawet praca oświatowa dla ludu w Proświcie, popieranie rolnictwa w Silskym Hospodarze, pielęgnowanie sportu, gimnastyki i ćwiczeń fizycznych w ukraińskich towarzystwach sportowych i gimnastycznych.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#SDecykiewicz">Asymilacja ludności ukraińskiej jest obecnie stanowczo programem Rządu, a nawet działalności społecznej całego społeczeństwa polskiego. Proszę panów, czy jest to możliwe? A cóż to jest asymilacja? Przetłómaczmy to na język polski. Asymilacja to jest upodobnienie, a upodobnienie to znaczy zrobienie z Ukraińców Polaków, mówiących może jeszcze gwarą ludową, ale myślących i czujących po polsku, a zatem zupełne wynarodowienie, bo przecież właśnie w odrębności kulturalnej i uczuciowej leży narodowość. Więc czy możecie sobie Panowie wyobrazić, żeby był jakikolwiek Ukrainiec, któryby w osiągnięciu tych celów mógł widzieć swój ideał narodowy?</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#SDecykiewicz">A jeżeli przejdziemy od zagadnień ogólno-narodowych do spraw, które interesują jednostki, to również w żadnej warstwie społecznej nie będzie można znaleźć nadziei, związanych z obecną Polską. Urzędnik albo nauczyciel żyje w trwodze, że pierwszy lepszy donos policjanta państwowego wystarczy, żeby został przeniesiony na zachód, w środowisko bądź co bądź obce, gdzie nie może słyszeć dźwięków swojej mowy, i że pod tym względem pójdzie śladem wielu kolegów, którzy przed nim zostali przeniesieni. Duchowny katolicki żyje w rozterce, gdyż z jednej strony sumienie narodowe i polecenie przełożonych władz kościelnych nakazują mu urzędować w języku ukraińskim, natomiast starostwo każę go surową karą pieniężną i aresztem za to, że koresponduje z władzami w języku ukraińskim. Młodzieniec, który kończy studia, wie, że ma niemal zamkniętą karierę w służbie państwowej, samorządowej, a nawet prywatnej polskiej, chyba, że zmieni obrządek grecko-katolicki na rzymsko-katolicki.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#komentarz">(Nawet robotnik musi się obawiać, że samo posiadanie metryki według obrządku grecko-katolickiego, jest przeszkodą w otrzymaniu pracy, a chłop, gnębiony przez policję państwową, patrzy bezsilnie i z żalem, jak ziemia, której tak bardzo pragnie, przechodzi w ręce polskich osadników. Wiem, że i Polacy nie mogą w obecnej Polsce widzieć ziszczenia wszystkich swoich ideałów. Słowa jednego z moich dawnych znajomych: ach jak ja tęsknię za tą Polską w kajdanach — oddają niewątpliwie myśl niejednego Polaka, nawet bardzo gorących polskich patriotów. Ale Polacy przecież mają czem się pocieszyć, mają swoje Państwo i w tem Państwie stanowisko uprzywilejowane, a przedewszystkiem zwrócę uwagę na ten czynnik moralny, mają swoje wspomnienia i nadzieje. Ukraińcom pozostało tylko to gorzkie uczucie, że Odrodzona Polska zabrała im prawie wszystko to, co potrafili zdobyć w Austrii wysiłkiem długoletniej walki i pracy. (Głos: Rosja Ukrainę zabrała.)</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#SDecykiewicz">Sądzę, proszę Panów, że w tych warunkach trudno żądać od Ukraińców wierności, opartej na uczuciu, według definicji francuskiego pisarza, polegającej na wspólności wspomnień i nadziei. Chcę jednak bronić się przeciw pesymizmowi i dlatego chcę wierzyć, że mimo wszystko możliwem jest znalezienie jakiegoś gruntu dla stosunków polsko-ukraińskich. Ale oczywiście ten stosunek może być oparty li tylko na podstawie rozumowej. Nawet s. Głąbiński w swojem przemówieniu przyznał, że wierność może opierać się także na pobudkach materialnych, to znaczy na podstawie rozumowej. Ale oczywiście do tego trzeba wielkiego wysiłku woli, wyrozumiałości, pozbycia się uprzedzeń, no i przemiany mózgów. W każdym razie nie po tej linii szły słowa, które słyszeliśmy z ust s. Głąbińskiego, który apelował do Rządu, alby Rząd brał w obronę Polaków przed Ukraińcami na Kresach.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#komentarz">(S. Głąbiński: Tego nie mówiłem, mówiłem tylko, żeby się zajął ludnością polską.)</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#SDecykiewicz">Przepraszam, tak zrozumiałem. Potem s. Średniawski sprecyzował tę rzecz. Sądzę, że policja państwowa jest dość sprawna, sprężysta, aby zapobiec jakimkolwiek aktom teroru, jakie się zdarzają. Ale i w innych dziedzinach spotykałem się nieraz ze skargami podobnemi. Jeżeli np. na sto posad jedną posadę otrzymał jakimś cudem Ukrainiec, to w takim razie bardzo często się zdarza, że ten konkurent, który posady nie dostał, skarży się, że Ukrainiec dostał posadę dlatego, że jest Ukraińcem, zapominając, że 99 posad przedtem dostali Polacy, a prawdopodobnie sto dalszych dostaną również Polacy. Mówię to dlatego, że takie skargi może niezawsze polegają na motywach narodowo-patriotycznych, ale raczej może są wypływem względów konkurencyjnych. Sądzę, że troskę o los osadników można zupełnie Rządowi zostawić, że Rząd nie pozwoli, ażeby im się stała krzywda.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#SDecykiewicz">Co do nas, to my od Rządu, niestety, niczego nie możemy się spodziewać. Rząd jest zapatrzony w program asymilacji i zdaje mi się, że jest niedostępny w obecnej sytuacji wszelkim innym kombinacjom. Nawet fakt, że od pewnego czasu najgorsze brutalności policyjne przecież już nie są tak powszechne jak dawniej, nie jest zmianą systemu, tylko co najwyżej zmianą taktyki. Jeżeli Rząd w ostatnich czasach bardzo wybitnie podkreślał, że programem Rządu jest stosowanie równości wobec prawa do wszystkich obywateli, to w tem powiedzeniu oczywiście trudno widzieć coś więcej, niż słowa. Przecież to samo głosi art. 96 Konstytucji, a wiemy jak w praktyce ta równość wobec prawa wygląda. Zresztą, jeżeli nawet dla Polaków w dzisiejszej Polsce niema praworządności, to jakże można mówić o równości wobec prawa dla Ukraińców? Może to być, jak któryś z pp. senatorów powiedział przy dyskusji poprzednio, zdaje się s. Pant, równość wobec bezprawia. Ale Rząd zapomina, że prócz praw indywidualnych, zastrzeżonych pojedyńczym obywatelom, są także prawa, przyznane narodom, mniejszościom narodowym, zbiorowo. Mam na myśli art. 109 Konstytucji, jak wiele innych przepisów, niewprowadzony w życie. Prócz tego istnieje ustawa z dnia 22 września 1922 r. Istnieje ustawa z 22 września 1922 r. o samorządzie wojewódzkim w 3 województwach południowo-wschodnich i o założeniu uniwersytetu ukraińskiego. Jak wiadomo, uchwalenie tej ustawy było warunkiem przyznania Polsce Galicji Wschodniej przez Radę Ambasadorów w Paryżu. Ta ustawa poszła w niepamięć, więc nie będzie od rzeczy przypomnieć, że dla dotrzymania tego międzynarodowego zobowiązania jest w ustawie określony termin i ten czasokres upłynął już 26 października 1924 r.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#SDecykiewicz">Rząd uważa te przepisy ustawowe za świstek papieru i całkiem słusznie ze swego stanowiska, gdyż dążąc do asymilacji, nie może popierać tego, co zmierza do utrzymania i wzmocnienia narodowości Obecnie, zdaje się, że Rząd jest bardzo dobrej myśli i ma nadzieję, że asymilacja będzie szybkim krokiem postępowała naprzód. Jeżeli relacja dzienników była prawdziwa, to p. Minister Spraw Wewnętrznych w senackiej Komisji Skarbowo-Budżetowej wyraził się, że na Kresach Wschodnich widoczna jest stabilizacja życia, że temperatura tarć narodowościowych upada, że Rząd może być dumny z dotychczasowego postępowania. Nie dziwię się temu optymizmowi p. Ministra, gdyby p. Minister był defetystą, nie mógłby stawać do walki. Ale jeżeli p. Minister dalej powiedział, że rok bieżący jest rokiem rekonwalescencji, w którym zanikały zaszczepione sztucznie przez zaborców pierwiastki przeciwstawienia narodowości, to to może jest zbyt przesadny oficjalny optymizm. Dlatego chciałbym przestrzec p. Ministra przed złudą. Jeżeli Rząd jest zdania, że ukraiński ruch narodowościowy nie jest wypływem popędu żywiołowego, tylko wynikiem sztucznie zaszczepionych pierwiastków, to polityka, na takich przesłankach oparta, chociażby pozornie, chwilowo może miała sukces, w najbliższej przyszłości dozna wielkiej klęski.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszałekGliwic">Do głosu jest jeszcze zapisanych 10 mówców do budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Przy tym budżecie dyskusja ciągnie się zwykle dość długo i nawet Komisja Skarbowo-Budżetowa, która nałożyła na siebie surową dyscyplinę, dała w tej sprawie wolność czasu. Nie sądzę przeto, ażebyśmy dzisiaj mogli wszystkie trzy budżety rozpatrzeć. Po budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przejdziemy do rozpatrywania budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, zaś budżet Ministerstwa Spraw Zagranicznych odłożymy na jutro rano do godz. 10, a budżet Ministerstwa Skarbu ewentualnie odłożymy na później po innych budżetach, bardzo być może, nawet na czwartek rano.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz, przechodząc do porządku dziennego, udzielam głosu s. Kelles-Krauzowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SKellesKrauz">Wysoki Senacie! Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest Ministerstwem do spraw samorządu, jak powiedział referent budżetu tego Ministerstwa w Sejmie. Ja muszę dodać, że tak być powinno. Albowiem jestem tego głębokiego przekonania, że sprawa samorządu ma niezmiernie doniosłe państwowe znaczenie, w Polsce zaś specjalnie, albowiem młode państwo musi bardzo wiele swoich agend decentralizować i musi dążyć do tego, aby je przerzucać na samorządy, a z naszego punktu widzenia demokratycznego ważnem jest to, ażeby obywatele, którzy według naszego mniemania będą rządzili w niedalekiej przyszłości państwem, w samorządach do tego rządzenia się zaprawiali, kształcili i szkolili.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SKellesKrauz">Oczywiście nie będę tutaj obecnego, dopiero od dwóch miesięcy urzędującego, p. Ministra Spraw Wewnętrznych obarczać odpowiedzialnością za to, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie jest tem ministerstwem dla spraw samorządowych. Gdybyśmy nawet chcieli zrobić z tego ministerstwa ministerstwo dla spraw samorządowych, to przypuszcza, nie będziemy mogli tego dokonać, jeżeli się nie porozumiemy co do zasadniczej ideologii, która musi być podstawą do takiego a nie innego stosunku do szeroko pojętego samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SKellesKrauz">Pozwolę sobie zwrócić się tutaj do panów z obozu rządowego i do Rządu, oczywiście nie do tych panów, którzy z przekonania swojego są konserwatystami, nie do tych panów, którzy z przekonania swojego, są — zwolennikami faszyzmu, czy czegoś w tym rodzaju, ale, mniemam, do wielkiej jeszcze ilości tych panów, którzyby chcieli, żeby ich nazywać demokratami. Panowie bardzo często używają tego wyrażenia: ideologia państwowo-twórcza, ale zapytajmy się, a Panowie zechcą nam odpowiedzieć, na czem Panowie tę ideologię państwowo-twórczą opierają, na jakich zasadniczych przesłankach? Czy można tę ideologię państwowo-twórczą i czy słusznem jest oprzeć na tem, że się nie wierzy w siły narodu, że się nie wierzy w zdolność do rządzenia się szerokich mas ludności, do tego rzeczywistego samorządu, że się naprawdę olbrzymią większość narodu uważa za idjotów, a tylko cząsteczkę niewielką za wybrańców, zdolnych do samorządzenia i rządzenia. My naszą ideologię samorządową opieramy na innych przesłankach, na ideologii wiary w lud, w naród, w szerokie warstwy ludności, na tem, że uważamy, że te warstwy dojrzewają do rządzenia Państwem, i tutaj tkwi właśnie probierz demokratyzmu szczerego. Jeżeli kto tak rozumuje, to musi zrozumieć, że samorząd, to jest szkoła, oczywiście samorząd w najszerszem pojęciu, samorząd miejski, samorząd powiatowy, samorząd we wszystkich instytucjach, czy ubezpieczeniowych, czy państwowych, czy jakichkolwiek bądź innych, ten samorząd szeroko pojęty jest tą niezbędną szkołą dla szerokich warstw ludu, dla tej szczerej demokracji, która sięga i sięgać będzie coraz bardziej po rządy w Państwie. Otóż dla mnie, powtarzam, dla nas, dla obozu szczerej demokracji, probierzem tej demokratyczności jest właśnie stosunek do samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SKellesKrauz">Proszę Panów, zdaniem mojem, bardzo płytkiem i powiem demagogicznem twierdzeniem jest to popularne w niektórych dziennikach i sferach twierdzenie, że nasza walka o samorząd jest walką o posady. Powtarzam, jest to twierdzenie płytkie i demagogiczne. Zapewne nie jest nam obojętne to, że cała masa ludzi zasłużonych, ludzi już przez szereg lat w samorządzie różnego rodzaju wypróbowanych i wyszkolonych, została wyrzucona z rodzinami na bruk i zastąpiona z pobudek, powiem wyraźnie, politycznych, partyjnych, ludźmi mniej wartościowymi i pod względem fachowym i pod względem moralnym nieraz. To nas niewątpliwie obchodzi, ale mogę Panów zapewnić, że nasze rozumowanie i nasza walka o te samorządy ma daleko głębsze podstawy. My wierzymy, a życie codzienne nas w tej mierze utwierdza, że — czy się to komu podoba, czy kogo to boli — jednak idą czasy, kiedy te szerokie warstwy ludności, klasa pracująca, sięga i sięgać będzie coraz bardziej po władzę w Państwie. Widzimy to już w niektórych państwach, próbuje ona tego z mniej lub więcej dobrym może rezultatem, ale próbuje, i w naszem przekonaniu ten proces dziejowy będzie szedł coraz bardziej naprzód. My, Szanowni Panowie, jako szczerzy demokraci, nie boimy się tego, owszem radujemy się temu, ale z drugiej strony jako szczerze państwowo-twórczy element — aczkolwiek Panowie chcieli u siebie zmonopolizować to pojęcie — chcemy, żeby ten proces naturalny, zdrowy, historyczny proces sięgania warstw ludowych po władzę w Państwie, odbył się jak najlepiej, jak najspokojniej, bez wstrząsów, szczególnie niebezpiecznych w tak miodem państwie, jakim jest Polska. I dlatego uważamy, że to Ministerstwo, które powinno być ministerstwem do spraw samorządowych — nie chcę być za ostrym w powiedzeniu — czyni robotę antypaństwową, nie państwowo-twórczą, jeżeli tego samorządu nie otacza opieką, jeżeli go nawet gnębi — ośmielę się tak powiedzieć — jeżeli go rozbija. Niewątpliwie niejeden z panów senatorów, tak, jak ja, od szeregu lat pracuje w instytucjach samorządowych, czy miejskich, czy jakichkolwiek innych i zapewne Panowie mi nie zaprzeczą, jeżeli powiem, że dzisiaj samorządu rzeczywistego w Polsce niema, że pod względem finansowym jest on w strasznych warunkach, ale i pod względem prawnym jest on kompletnie skrępowany, nie ma żadnego znaczenia, jest w powijakach, otoczony wszelkiemi możliwemi przepisami i dekretami nie tylko Ministerstwa, ale poszczególnych wojewodów, a nawet starostów i nie może poprostu kroku zrobić. Samorządu rzeczywistego w Polsce dziś niema. Tak mówił ten sam sprawozdawca sejmowy budżetu tego Ministerstwa. Ale on mówił jeszcze gorsze rzeczy: „W ostatnich czasach rozwiązywanie rad gminnych stało się instrumentem walki partyjnej, prowadzonej przez urzędników politycznych, zaangażowanych na rzecz jednego stronnictwa. On tam mówił wiele drastyczniejszych rzeczy, ale to już pominę. Podobnie jest i w sprawach rozwiązywania zarządów w Kasach Chorych. Otóż nie otaczanie opieką tej komórki niezbędnej, według naszego przekonania, i tak ważnej dla państwowo-twórczej pracy, ale rozbijanie tego samorządu jest — według mojego przekonania — robotą antypaństwową i p. Minister Sprawiedliwości, tu obecny, powinien tych panów pociągnąć do odpowiedzialności za robotę antypaństwową.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SKellesKrauz">Panowie nieraz mówią i w tej debacie senackiej nieraz Panowie mówili, że dążą do mocarstwowego stanowiska Polski. Proszę, niech Panowie zechcą jasno i wyraźnie wypowiedzieć się, na kim i ma czem, na jakiej ideologii, na jakich warstwach, na jakich siłach Panowie to dążenie do mocarstwowego stanowiska Polski chcą oprzeć? Bo jeżeli na armii, nota bene rozpolitykowanej dzisiaj, jeżeli tylko na biurokracji, w znacznej mierze zmilitaryzowanej dzisiaj, to mam bardzo poważne wątpliwości, czy Panowie robią pracę naprawdę państwowo-twórczą. My chcemy to dążenie do mocarstwowego stanowiska Polski oprzeć na zadowolonym z Państwa w jak najszerszem tego słowa znaczeniu obywatelu, na obywatelu, który jest samorządny, którego Państwo i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nauczy być samorządnym, i da mu się w tych samorządnych ćwiczyć na zadowolonego i samorządnego obywatela. Tu, proszę Panów, mojem zdaniem, tkwi sedno zagadnienia i jakiekolwiek, nie powiem porozumienie, ale zrozumienie się między nami jest możliwe tylko przy użyciu tego klucza.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SKellesKrauz">Głos ma s. ks. Tatomyr.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#komentarz">(Głos: Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SKellesKrauz">Głos ma s. Rogula.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SRogula">Wysoki Senacie! Moi poprzednicy ze stronnictwa niemieckiego i ukraińskiego w dość obszerny sposób scharakteryzowali system rządzenia, stosowany do mniejszości narodowych. Ale ta charakterystyka była ogólna, ja zaś chcę uzupełnić moich kolegów i będę operował w mojem przemówieniu najwięcej faktami, ponieważ liczę, że fakty najlepiej udowodnią, jaki system rządzenia stosowany jest do mniejszości narodowych wogóle, a w szczególności do mniejszości narodowej białoruskiej.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#SRogula">Wysoki Senacie, jabym nazwał system rządzenia, stosowany do Białorusinów, systemem eksterminacji i wynaradawiania. Bo czyż nie jest tak, jeżeli chłopu Białorusinowi wydziera się ziemię, na której on pracował z dziada pradziada, na której on siedział, i oddaje się ją osadnikom wojskowym? Czyż to nie jest dowodem tego, co powiedziałem, że narodowi białoruskiemu nie daje się szkoły powszechnej, bo mamy może dwie lub trzy szkoły powszechne na całym terenie tych ziem, które zamieszkujemy zwartą masą? Czyż nie świadczy o tem fakt, że nasza inteligencja nie ma możności zajmowania jakichkolwiek stanowisk w instytucjach rządowych, ani samorządowych?</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#SRogula">W obecnym Sejmie jeden z posłów, i to nie z jakiejś mniejszości narodowej, lecz poseł z Polskiego Stronnictwa Chłopskiego, Dąbski, powiedział, że mniejszości narodowe mają w Polsce bat, bagnet i więzienie. Ja, jako reprezentant ludności białoruskiej stwierdzam, że to jest fakt. Bat i bagnet daje nam policja jawna i tajna, więzienie zaś otrzymujemy pośrednio przez organa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na t. zw. Kresach Wschodnich, a więc łącznie i od administracji i od policji.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#SRogula">Policji na Kresach Wschodnich mamy aż nadto. Tam, gdzie za czasów przedwojennych był jeden strażnik, teraz mamy nie kilku, ale kilkunastu policjantów, jabym powiedział bezrobotnych policjantów, bo oni nie mają roboty, lecz każdy z nich chcę jeść, więc musi służyć, a służyć, to mieć pewną robotę. Jeżeli nie będzie roboty, to niema służby, jak niema służby, to trzeba wynosić się. Więc jakże stwierdzić tę robotę? Ten bezrobotny policjant chodzi po ulicy, nie ma do czego się przyczepić, aby zrobić protokół, idzie po drodze, staje na moście, stoi i patrzy, i patrzy w niebo, patrzy w ziemię, nawet zobaczyćby rad pod ziemią, patrzy na wodę, patrzy pod wodę i nic. Nareszcie jedzie jakiś nieszczęśliwy chłop, jedzie do suszarni o 100 kroków od swego mieszkania. Stój, dlaczego koń nieokiełzany? i zaraz protokół. Jeżeli koń okiełzany, to czepia się o dowód osobisty, a przecież ten człowiek jedzie o 100 kroków od swego domu do suszarni. Jeżeli jest dowód osobisty, to — paszport na konia i znowu protokół. Jeżeli jest paszport na konie, to znów paszport na wóz, albo deska przy wozie powinna być, radby nawet domagać się paszportu na koła i na tę gałąź, którą ten włościanin popędza konia.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#komentarz">(S. Perzyński: Gdzie są takie idealne stosunki? Gdzie jest taka sielanka?)</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#komentarz">(Premier Bartel: To są te fakty, o których Pan opowiada? Prosimy o imiona i nazwiska.)</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#komentarz">(S. Perzyński: To jest poprostu sielanka, jedyne przestępstwo tylko, że żąda ktoś paszportu na koła!)</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#SRogula">Jeżeli nic nie może znaleźć na moście, to idzie do wsi i patrzy nawet pod łóżko włościanina, aby tylko zrobić protokół.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#SRogula">I oto, Panie Premierze, fakt taki, to było przed Wielkanocą.</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#komentarz">(Premier Bartel: Którego roku?)</u>
+ <u xml:id="u-41.10" who="#SRogula">1929 roku. Jechał mój parobek parą koni, było ciemno, nagle zjawia się policjant, stój — woła — dlaczego nie świecisz w oczy? Policjant zrobił protokół, podał go do sądu, że mu ubliżył. Sąd uniewinnił. Jest to dowodem, że szukał tylko jakiejś przyczepki.</u>
+ <u xml:id="u-41.11" who="#SRogula">Panie Ministrze, jeżeli nie stosuje się bagnetu, to kulka w łeb. To było w tym roku, miesiąc temu w gminie Szczorsy, pow. nowogródzkiego, wyjeżdżało paru ludzi do Argentyny, rodzina się zebrała, żeby ich pożegnać. Wyszli razem na ulicę. Przechodził pijany przodownik policji państwowej: rozejść się, bolszewicy, strzelił do tłumu i ranił dwóch ludzi. To jest fakt. Za to co mówię gotów jestem zawsze odpowiadać.</u>
+ <u xml:id="u-41.12" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów Bartel: Pan jest nieodpowiedzialny.)</u>
+ <u xml:id="u-41.13" who="#SRogula">Teraz co do samorządów. Powiedziane było przez moich kolegów, że samorządów nie mamy. Jeżeli Panowie nie macie samorządów, to jaki samorząd możemy mieć na Kresach Wschodnich. U nas obowiązuje jeszcze okólnik komisarza ziem wschodnich, który wydany był podczas wojny, a więc istnieje jeszcze dotychczas, można powiedzieć, stan wojenny. Na zasadzie tego okólnika można zastosować takie rzeczy, iż większość rady gminnej może być wybrana przez jakąś 1/10 część narodowości tej lub innej. I w taki sposób starosta może kombinować tą ordynację wyborczą, że zrobi sobie odpowiednią większość w radzie gminnej. Jeżeli zaś tego nie zdoła zrobić, to zaraz rozpoczyna się walka z radą gminną, w szczególności jeżeli jest większość Białorusinów. Nie zatwierdza się wójtów, daje się wójtów z nominacji. Tak było w mojej gminie. Tam wójt wydał 2.761 zł. na pobielenie w gminie ścian, na posmarowanie podłóg, na postawienie 3 pieców w sposób gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-41.14" who="#komentarz">(Głos: To się zdarza i wśród innych wójtów.)</u>
+ <u xml:id="u-41.15" who="#SRogula">Kiedy komisja rewizyjna stwierdziła to, złożyła wniosek do rady gminnej i rada gminna prosiła starostwo nowogródzkie o pociągnięcie do odpowiedzialności sądowo-karnej tego wójta za bezcelową i rozrzutną gospodarkę oraz za przekroczenie władzy. Starostwo na to nie reagowało i nie reaguje w przeciągu kilku miesięcy Jeszcze więcej — w tejże samej gminie tenże wójt wynajął mieszkanie dla szkoły powszechnej. Dał zaliczki 100 zł, ale szkoły w tym budynku nie było. Ten gospodarz musiał zwrócić 100 zł. Przynosi do gminy, wójta nie było. Był sekretarz, który przyjął te 100 zł, ale kiedy on zwrócił? Wtedy, kiedy był przeniesiony do drugiej gminy, kiedy komisja rewizyjna gminy stwierdziła, że te pieniądze nie zostały złożone do kasy gminy i on je przywłaszczył, lecz złożyć je do kasy dopiero po przeniesieniu.</u>
+ <u xml:id="u-41.16" who="#SRogula">Nie wiem, jak określić takie zachowanie. Jeszcze ciekawsze to to, że ten wójt i ten sekretarz otrzymali niedawno krzyż zasługi.</u>
+ <u xml:id="u-41.17" who="#komentarz">(Głos: Niemożliwe!)</u>
+ <u xml:id="u-41.18" who="#SRogula">To jest fakt. Pan Premier może stwierdzić to i zażądać protokółu.</u>
+ <u xml:id="u-41.19" who="#komentarz">(Głos: Prosimy, Pan Premier będzie łaskaw to uczynić!)</u>
+ <u xml:id="u-41.20" who="#SRogula">Szkoda, że moi koledzy z mego okręgu nie interesują się temi szczegółami. W pow. lidzkim, w którym urzęduje p. starosta Bogatkowski, były pomiary. Spaliło się miasteczko Iwje, asygnowano 60.000 zł na pomoc pogorzelcom; 60.000 nie poszło na pomoc dla pogorzelców, tylko na opłaty mierniczych, bo tam prowadzono komasację placów. Dano place, ale dano je bogatszym, a biedni zupełnie pozbawieni zostali.</u>
+ <u xml:id="u-41.21" who="#komentarz">(S. Perzyński: To znowu fakt.)</u>
+ <u xml:id="u-41.22" who="#SRogula">To jest fakt.</u>
+ <u xml:id="u-41.23" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Ale zostali przez sędziego śledczego pociągnięci do odpowiedzialności.)</u>
+ <u xml:id="u-41.24" who="#SRogula">Dalej p. starosta Bogatkowski daje wójtów z nominacji, np. w Żyrmunach. Ziemię ma osadnik wojskowy, otrzymuje jeszcze posadę nauczyciela szkoły powszechnej albo kierownika policji, albo referenta samorządowego. Otóż mianował osadnika Kanię wójtem, który stracił dowody kasowe, a kiedy zrobiono rewizję i to stwierdzono, to p. Bogatkowski zagroził radzie gminnej, że rozparceluje gminę, jeżeli nie wybiorą tego samego człowieka na wójta. Również takim wójtem z nominacji był Majewski, który zdefraudował około 28.000 zł. Jego nie aresztowano i dano mu możność ucieczki, a więc niema pieniędzy i niewiadomo kogo szukać. Włościanin białoruski płaci za tę politykę i musi płacić, trudno i darmo, ale jeżeli płaci, to musi i protestować przeciw takiej polityce.</u>
+ <u xml:id="u-41.25" who="#SRogula">Otóż, proszę Panów, również policja tajna stara się o to, aby utrudniać życie. Prowokuje włościanina, podsuwa mu jakiś papierek, jakąś odezwę, a potem aresztuje go, teroryzuje, pakuje do więzienia, dopóki dopiero sąd go nie zwolni. Naprzykład niedawno zrobiono rewizję u członka sejmiku powiatowego nowogródzkiego, członka Rady Komunalnej Kasy w Nowogródku, Tomasza Szejno. Jeżeli on jest członkiem Sejmiku i członkiem rady Kasy Komunalnej, to zdaje się, że nie jest komunistą, ja go znam osobiście i nie uważam go za komunistę. Zdzierano podłogę w jego domu, nic nie znaleziono, ale człowiekowi zakłócono spokój, zdenerwowano go, steroryzowano i w taki sposób policja postępuje na kresach. Więc ja spodziewałem się już od 1922 roku w Sejmie poprzednim i chciałbym się spodziewać w Senacie, że ta plaga zmieni się na lepsze. Jabym był bardzo rad i chciałbym, żeby ta zmiana nastąpiła i to jak najprędzej, bo to leży w interesie i Białorusinów i państwowości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-41.26" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#WicemarszałekGliwic">Bardzo proszę Panów Senatorów, żeby zechcieli łaskawie dostosować się do poziomu, jaki tutaj panuje i żeby zajmowali nam czas tylko wtedy, jeżeli ktoś rzeczywiście ma coś do powiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#komentarz">(S. Januszewski: Każdy sam to oceni.)</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Wasiutyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SWasiutyński">Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest bodaj najbardziej politycznym z całokształtu budżetu z uwagi na rolę, jaką odgrywa władza administracji ogólnej oczywiście z Ministrem na czele. Rozporządzenie Prezydenta o organizacji w zakresie działania władz administracji ogólnej podkreśla stanowisko wojewodów i starostów, którzy są na swoim terenie przedstawicielami Rządu i z tego tytułu powinni uzgodnić działalność poszczególnych władz i urzędów na swoim terenie z zasadniczą linią działalności rządowej.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#SWasiutyński">Z tego wynika, że ci wojewodowie i starostowie są przedstawicielami polityki rządowej, ale sądzę, że miano na myśli politykę w znaczeniu szerszeni, jak się mówi o polityce, ekonomicznej, czy polityce społecznej, jako o sposobach osiągania najlepszych wyników dla zrealizowania celów. A celem administracji jest zaspokojenie potrzeb publicznych. W rzeczywistości u nas pojęto tę politykę w znaczeniu ciasnem, powiedziałbym wulgarnem, uważano, że chodzi o zwalczanie zapomocą środków, któremi rozporządza administracja, przeciwników panującego systemu. Kierownicy administracji ogólnej stali się wobec tego agentami politycznymi Rządu, naprzykład agentami wyborczymi; spełniali tę rolę, którą we Francji spełniali prefekci, ale oczywiście w wydaniu naszem, swojakiem, którego różnica polega na różnicy poziomów kultur. Tylko, że we Francji obowiązuje myśl jasna i logiczna. Skoro taki stan rzeczy istnieje — powiedziano — w takim razie ci prefekci nie mogą korzystać z takich uprawnień, z takich gwarancji zajmowania stanowiska, jak inni urzędnicy; ze zmianą kierunku rządu można każdej chwili usunąć prefektów, a co więcej, chodziło o to. aby uchronić całą administrację od wciągnięcia w politykę. I tak samo, jak minister, tak prefekt, tworzy sobie swój gabinet w prefekturze, ma swoich agentów, attachés, którzy nie wchodzą w kadry regularnych urzędników. To są młodzi ludzie, którzy mają nerw polityczny, którzy załatwiają korespondencję prefekta z wybitnymi wyborcami, którzy rozdają fawory i koncesje rządowe, opinjują w sprawach odznaczeń i orderów, ale pozatem cała reszta administracji nie jest wciągana w walki polityczne. Tymczasem u nas stanowisko wojewody czy starosty wedle tego samego rozporządzenia daje im nadzór nad wszystkimi urzędnikami, nie tylko urzędnikami w urzędach zespolonych, nadzór w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego. W ten sposób los wszystkich urzędników jest w ręku przedstawicieli administracji ogólnej i bardzo łatwo zmusić ogół urzędników do wdania się w walkę polityczno-partyjną.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#SWasiutyński">Gdyby tak rzeczy na stale miały się ugruntować, to byłoby rzeczą znacznie zdrowszą pójść za przykładem Francji i powiedzieć, że te przepisy, które mówią o nieusuwalności urzędników, które obowiązują według ustawy o służbie cywilnej, gdzie przynajmniej w teorii jest zagwarantowana względna nieusuwalność urzędników, zamianowanych na stałe, nie dotyczą tych kategoryj urzędów, które uważa się za urzędy polityczne i te przepisy o przenoszeniu w stan rozporządzalności muszą być inaczej sformułowane. Ale nie sądzę, aby to była konieczność, do której trzebaby się uciec, bo przy tworzeniu władz administracji ogólnej nie myślano o tworzeniu specjalnej kategorii urzędników politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#SWasiutyński">Biurokracja ma ogromne znaczenie dla trwałości, dla ciągłości urządzeń państwowych, jeżeli stoi na wysokim poziomie moralnym, jeżeli jest odpowiednio przygotowana i jeżeli ma dobre tradycje. Doświadczenie państw zachodnich, Niemiec czy Francji, wskazuje na wielką rolę, jaką może odegrać biurokracja, zwłaszcza w chwilach państwowych kataklizmów. Ale w takim razie, żeby wytworzyć tę tradycję, nie można wciągać urzędników do walk partyjnych dla doraźnych korzyści Rządu. I dlatego p. Minister Spraw Wewnętrznych, który przyjął z dobrodziejstwem całkowitego inwentarza spadek po swoim poprzedniku, zasłużyłby się dobrze, gdyby położył kres tym narowom politycznym, które się w podległych urzędach zagnieździły, bo inaczej autorytet i powaga władzy, którą p. Minister wobec ludności reprezentuje, niechybnie musi być podkopana. A Rząd nie może liczyć na stałą bierność ludności, która widzi, że uprawnienia, które posiada władza, są nadużywane dla celów partyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#SWasiutyński">Przy sposobności pragnę powiedzieć, że uważamy za niewłaściwe — czytamy ciągle te powtarzające się wiadomości w dziennikach — że na zjazdach i konferencjach Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem bywają nie w charakterze członków tego bloku, tej partii, tylko w urzędowej roli, wojewodowie, naczelnicy wydziałów wszystkich ministerstw i inni dostojnicy. To jest rzeczywiście współpraca Rządu z partią.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#SWasiutyński">P. prezes Roman w rozprawie ogólnej podkreślił znaczenie utworzonej przy Prezydjum Rady Ministrów komisji do usprawnienia administracji. Jednym z działów najważniejszych, którym ta komisja się zajmuje, to jest przygotowanie urzędników. Komisja chcę podnieść i teoretyczne przygotowanie i wyszkolenie praktyczne, uważając widocznie, że ono jest niedostateczne. Ale sądzę, że te zamiary wiszą w powietrzu, bo rzeczywistość skrzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#SWasiutyński">Proszę Panów, według ustawy o służbie cywilnej, dla zajęcia stanowiska dziesiątego stopnia służbowego, trzeba mieć dyplom ukończenia wyższej uczelni, a po roku można otrzymać ósmy stopień służbowy, ale po złożeniu odpowiedniego egzaminu na to najniższe stanowisko. Dla otrzymania stanowiska starosty starosta jest to urząd, jedyny bodaj w administracji ogólnej, którego piastun ma jako tako zapewniony byt, ponieważ otrzymuje drugie pobory dodatkowe z funduszu samorządowego i na to stanowisko kierownicze nie wymagane jest teraz naogół, ani wykształcenie teoretyczne, ani odpowiednie przygotowanie, odbywa się jakieś szybkie przeszkolenie uproszczone. Otrzymują te stanowiska przeważnie oficerowie. Jeżeli to są ludzie zdolni, to sądzę, że miejsce ich jest w armii; skoro Skarb Państwa poniósł koszty ich fachowego przygotowania. Ale może być, że znajdują się między nimi jakieś jednostki wybitnie zdolne pod względem administracji, ale nie tu się widzi jakiś stały system, masowe mianowanie wojskowych. Nie sądzę, ażeby psychologia wojskowych predestynowała ich specjalnie do objęcia stanowisk w administracji, bo praca w wojsku jest oparta na bezwzględnem posłuszeństwie, na rozkazie, a starosta nie ma do czynienia z podkomendnymi, objętymi surową dyscypliną, ale ma do czynienia z wolnymi obywatelami.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#SWasiutyński">Przy tej sposobności chcę zwrócić uwagę, że ustawa o służbie cywilnej postanawia, że tylko, jeżeli są wyjątkowe okoliczności i tylko w wyjątkowych wypadkach Rada Ministrów może zwolnić od wymogu wykształcenia urzędników, mianowanych na stanowisko. Myślę, że Rada Ministrów zbyt szczodrze skorzystała z tego wyjątku. Ale co więcej. W ubiegłym roku zapadła uchwała Rady Ministrów, w której Rada Ministrów przekazała te swoje uprawnienia poszczególnym ministrom. W praktyce prowadzi to do rozszerzenia tego wyłomu od kwalifikacyj naukowych i taka uchwała jest, zdaniem mojem, niezgodna z prawem, bo Rada Ministrów nie jest upoważniona przez żadną ustawę do takiego przekazywania swoich kompetencyj.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#SWasiutyński">Posługiwanie się kierownikami administracji dla celów politycznych ma fatalne skutki na Kresach, tam, gdzie społeczeństwo polskie ma głęboko zakorzenione w instynktach poczucie potrzeby jedności i solidarności. Tam politykujący reprezentanci rządu, popierając jednych, zwalczając innych, wnoszą waśnie, rozjątrzenie, rozbijają tę tradycyjną jedność, dlatego z pewnym niepokojem czytałem, że znowu w woj. Śląskiem, tej najbardziej eksponowanej naszej dzielnicy, wojewoda rozpoczyna z wielką energią agitację przedwyborczą, a jego działalność poprzednia w tych samych okolicznościach doprowadziła właśnie do rozjątrzenia i rozbicia.</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#SWasiutyński">Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wykonywa nadzór nad samorządami. Jesteśmy świadkami smutnego objawu depopularyzacji samorządów w oczach szerokich mas, gdy tymczasem głównym walorem samorządu to jest właśnie działalność wychowawcza, uobywatelnienie społeczeństwa przez pociąganie licznych reprezentantów szerokich warstw do udziału w działalności administracyjnej, która uczy zrozumienia potrzeb państwa. I tutaj władze nadzorcze nie są bez winy, bo ten zbyt wielki rozpęd, jaki wzięły samorządy, obarczając społeczeństwo nasze, społeczeństwo ubogie, znacznemi ciężarami, ten rozpęd w znacznej mierze był zwiększany przez stanowisko ministerstwa. Naszą wadą narodową jest zamiłowanie do natychmiastowych, często czysto zewnętrznych efektów, do życia nad stan, do postawienia się. Luksus u nasi panuje nie tylko w gmachach reprezentacyjnych. U nas jest wszystko reprezentacyjne (prawie wszystkie bale w tym karnawale były u nas reprezentacyjne) i te samochody reprezentacyjne i te ustawy reprezentacyjne. Lubimy się szczycić, że mamy ustawy najbardziej postępowe, najlepsze w Europie, oczywiście na papierze, a nie w wykonaniu. Otóż Prezydent wydał bardzo wiele rozporządzeń z mocą ustawy. Budżet Państwa nie wytrzymałby wykonania tych rozporządzeń i poradzono sobie w ten sposób, że albo odjęto pewne obowiązki Państwu i przerzucono na samorząd, jak w dziedzinie czynności wykonawczych policji, które teraz muszą wykonywać gminy, jak w dziedzinie ewidencji, meldunków ludności, albo też nowemi ciężarami (często bardzo dotkliwemi) w dziedzinie opieki społecznej, spraw sanitarnych, leczniczych obarczono samorząd, nie wskazując, wbrew Konstytucji, źródeł pokrycia.</u>
+ <u xml:id="u-43.10" who="#SWasiutyński">Jeden z wybitnych znawców samorządu ze sfer urzędowych oświadczył, że na szczęście te liczne ustawy są tylko pięknym programem, który kiedyś w odległej przyszłości będzie zrealizowany. Jednak one są już częściowo zrealizowane i tylko od dobrej woli ministerstwa i od jego widzimisię zależy, czy nagle samorządy nie będą musiały tych wielkich ciężarów ponosić. Tak samo mamy tę piękną reprezentacyjną fasadę, ale rzeczywistość jest w istocie zgoła inna. W Konstytucji pochopnie proklamowaliśmy zasadę oparcia ustroju Rzeczypospolitej na szerokim samorządzie. Ale praktyka ustawowa, działalność władz zredukowała ten samorząd do bardzo skromnych granic między innemi w dziedzinie budżetów. Budżety są zatwierdzane. Ja rozumiem, że zadaniem władz nadzorczych jest stwierdzenie: primo, czy budżet jest zrównoważony, secundo: czy zawiera te wydatki, do których samorząd na podstawie ustawy jest obowiązany. Ale władze nadzorcze rozumieją inaczej, rozumieją w ten sposób, że ingerują w prawa samorządu, żądając, aby one podejmowały pewne dobrowolne zadania. I w ten sposób wola organu nadzorczego, wola kierownika tego organu czy referentów, powiedzmy, zamiłowania osobiste, bo każdy ma swoje osobiste zamiłowania, uważa, że ta rzecz jest ważniejsza, niż inna, ten pogląd władzy góruje nad poglądem organów samorządowych, co do tego, co jest rzeczą ważną, -lub mniej ważną i to stanowisko władzy wpływa na zwiększenie wydatków samorządowych. A z drugiej strony faktyczni kierownicy samorządu, starostowie, również pchali do rozdymania budżetów samorządowych. Starosta, jeżeli występuje w roli przedstawiciela administracji rządowej, a nie jest fachowcem, wtedy ma łatwy sposób zyskiwania sobie uznania u zwierzchnika. To jest najłatwiejsza droga, droga zrobienia akcji politycznej. Starosta, jeżeli występuje w innej roli, w roli kierownika samorządu, wówczas chcę wykazać swoją energię i inicjatywę przez podejmowanie najrozmaitszych zadań inwestycyjnych, nie licząc się z możnościami finansowemi samorządu, on nie ma możności nawet poznania potrzeb i możliwości samorządu, bo istnieje ten stały kontredans starostów, przerzucanych z jednej miejscowości do drugiej i nawet nie potrzebował się bardzo bać przyszłości, bo kiedy przyjdzie katastrofa, nie będzie już w tym powiecie, tylko na drugim krańcu Państwa. A starosta ma w ręku ludność, może zmusić rozmaitemi środkami przełamać opór reprezentantów samorządu. W tej dziedzinie władza nadzorcza, Ministerstwo, bynajmniej tej radosnej twórczości nie hamowało, albowiem było cechą sprawności i zdatności starosty, jeżeli rozwinął jak największą działalność.</u>
+ <u xml:id="u-43.11" who="#SWasiutyński">A przecież władze centralne powinny były przewidzieć załamanie tego rozmachu. Tu nie godzę się z p. Marszałkiem Gliwicem, który powiedział, że kryzys, który przychodzi, to jest jak wypadek żywiołowy, jak deszcz lub nawałnica. Ekonomia zajmuje się przecież bardzo dużo kryzysami, wiemy, że są cykle i że kryzys przyjść musi i władze państwowe powinny przewidzieć, że przyjdzie i badać oznaki, które zwiastują w świecie i u nas przyjście kryzysu i odpowiednią politykę zastosować. Do tego nie potrzeba Instytutu Badania Koniunktur, aby łatwo do wniosku dojść, że po latach tłustych przyjdą lata chude.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Iżycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SIżycki">Wysoka Izbo! W budżecie ministerstwa na str. 42 w dochodach mamy dotacje monopolu spirytusowego na walkę z alkoholizmem 1 milion zł, natomiast na str. 13 w rozchodach marny sumę „walka z alkoholizmem” 335 tysięcy. Chciałem zwrócić uwagę na tę różnicę i wyjaśnić, że tu prawdopodobnie nastąpiło pewnego rodzaju nieporozumienie. A więc z monopoli alkoholowych daje się milion, a na walkę z alkoholizmem daje się tylko 335 tysięcy. Wprawdzie tam projektuje się, że tę resztę można będzie użyć inaczej, że to w całości tego budżetu się znajdzie. Chciałem na to zwrócić uwagę i wyjaśnić, że właściwie to była pewnego rodzaju obawa ze strony Sejmu, żeby nie stwarzać jeszcze jednego małego funduszu dyspozycyjnego. W tym wypadku ta obawa jest niesłuszna i z zupełnem zaufaniem moglibyśmy tę sumę wyrównać i niema najmniejszej potrzeby robić jakieś nienormalności, żeby sumę przeznaczoną w dalszym ciągu zmniejszać.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#SIżycki">Druga rzecz, na którą chciałem zwrócić uwagę, a którą uważam za zupełnie niedopuszczalną, to przewidywanie w karach dochodów — kary administracyjne milion złotych. Jest to jak gdyby odrazu wyznaczenie, że znajdą się napewno tacy ludzie, których trzeba będzie karać, a jeśli nie będzie winnych, to trzeba szukać winnych, aby ten milion był ściągnięty, bo to jest przewidziane. Rozumiem, że należy utworzyć paragraf, bo muszą być wypadki, że z kogoś kiedyś jakaś kara będzie ściągnięta, ale ta epidemia kar, którą wieś musi odczuwać w najcięższy sposób, którą odczuwają nawet wykonawcy, to jest ci, którzy nakładają te kary, którzy dostając bloczek uważają za swój obowiązek kary ściągać i są nieraz monitowani, dlaczego te bloczki nie są wypełniane, jest zupełnie niewłaściwa. Uważam, że z czystem sumieniem możnaby ten milion wykreślić i jako otwarcie budżetu wstawić, jakąś niewielką sumę. Tyle chciałem powiedzieć do budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#SIżycki">Dzisiaj wszyscy mówili o systemie, który jakoby panuje. Ja się zastanawiam, czy tam, gdzie się formują partie bezpartyjne, czy tam jest system, czy właśnie jest brak systemu, czy to jest system bez systemu? Słysząc te narzekania ze wszystkich stron, co robi p. Lamot, p. Grażyński i t. d., przychodzę do wniosku, że nie wszyscy oni robią jedno i to samo, że każdy robi coś na własną, rękę i zdaje mi się, szczególniej jeżdżąc po znacznej części Polski, kresach wschodnich, że przeciwnie, właściwie niema systemu. W tych trzech województwach, w których bywam, zupełnie przeciwnie, obserwuję, że tani jest kompletny brak systemu. System byłby wtedy, gdyby tu w stolicy była jakaś zgary obmyślona idea, któraby we wszystkich województwach w dalszym ciągu się wykonywała, gdyby starostwo było ekspozyturą tego, co się wykonuje dalej. Tymczasem prawie w każdem województwie widzimy inny system, a starostowie również robią na swoją rękę. W jednem z województw kresowych, w którem byłem, widziałem starostę, zresztą jest to jeden z takich „podlotków”, który wyleciał z naszego wyzwoleniowego gniazda, który właściwie nie rządzi województwem, zajmuje się reprezentacją, on jest wojewoda, którego widzą.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#komentarz">(S. Koerner: Kirst?).</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#SIżycki">On jest tym, którego widzą i czują. Tu chodzi o różnego rodzaju obchody, zebrania, chodzi o to, na którem miejscu będzie siedział p. starosta. Na jakimś większem zebraniu, gdzie były 2 fotele, jeden dla biskupa, drugi dla starosty, przypuszczano, że większy fotel zajmie biskup, ale usiadł na nim starosta. I trzebaby było szukać przynajmniej równego wielkością, lub jeszcze większego dla biskupa. To są rzeczy czysto reprezentacyjne. Prawie zawsze, jak tam się zjawiałem, to okazywało się, że albo wyjechał na jakiś obchód, albo tylko co wrócił i jest bardzo zmęczony. Natomiast właściwie województwem rządzi dwóch posłów tutaj z Warszawy i wszystkie rozporządzenia idą stąd i to co się każę, to się wykonywa. Żaden starosta nie liczy się z poleceniem, jakie otrzymuje od wojewody, ale ściśle liczy się z tem, co otrzyma, jako rozkaz od tutejszego swego inspiratora.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#SIżycki">Znajduję drugie województwo, województwo, w którem wszyscy polują. Podczas urzędowania mówi się o polowaniu, a podczas polowania można czasami chwilowo mówić o urzędowaniu, ale rozumie się, że trudno podejść do tego wojewody, który poluje...</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#komentarz">(Głos: W tych ciężkich czasach to i to dobre.)</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#SIżycki">...komuś, który jest w nagance, bo jest daleko, ale ci co są blisko, naprzykład na śniadaniu, to mają dostęp i mogą czasem załatwić różne sprawy. Nie widzę w tem systemu, tylko widzę pewnego rodzaju samodzielną robotę.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#SIżycki">W trzeciem województwie widzę wielką i głęboką politykę. Tam znowu wszyscy politykują od góry do dołu, od początku do końca, tam jest poruszane zagadnienie rozstrzygnięcia sprawy ukraińskiej. To zagadnienie prowadzą wszyscy, nie tylko wojewoda ale każdy starosta i każdy nawet posterunkowy wszyscy politykują. Polityka polega głównie na tem, żeby to, co zrobili już Ukraińcy, zniszczyć a zrobić to, czego jeszcze Ukraińcy nie zrobili i co będzie jakoby dla tych Ukraińców daleko lepsze. Robi się więc dla Ukraińców ale nie z Ukraińcami. Tego rodzaju robota zwykle daje bardzo słabe wyniki. Były jednak wypadki, kiedy słyszeliśmy nawet od działaczy ukraińskich, że jeżeli to się im uda, to jednak będzie duża rzecz. Było towarzystwo dawniej jeszcze, za czasów polskich zorganizowane. Wozrożdenie Czerwonoho Kresta, bardzo bogate, które miało być taką ukraińską macierzą. Ukraińcy już liczyli na to, może to się dla zrobić, robi się w ten sposób wiele rzeczy, ale na nieszczęście znowu wskutek braku systemu Warszawa się nie zgodziła. W tych warunkach, mnie się zdaje, sprawiedliwiej zapatrywalibyśmy się na tę sprawę, gdybyśmy sobie powiedzieli, że narazie jeszcze systemu niema, ale może będzie kiedyś jakiś system, daj Boże, żeby był pożyteczny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Rolle.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SRolle">Wysoki Senacie, pragnąłbym bardzo krótko zająć uwagę Wysokiego Senatu sprawami, ściśle należącemi do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, krótko dlatego, że nieszczęsna rola jest i mówcy i słuchaczy o tak późnej porze, po tylu godzinach rozważania różnych spraw. Nie będę schodził na pole polityki, może trochę na samym końcu, natomiast będę się trzymał głównie tych spraw, które są objęte budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, chociażby dlatego, przyznam się otwarcie, że na posadzce politycznej bardzo się źle i niezbyt mocno trzymam.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#SRolle">Zacznę w resorcie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, od tej przybudówki, jaką stanowi departament zdrowia. Trzeba przyznać, że poprzednik obecnego p. Ministra, p. minister Składkowski wielkie zasługi położył na polu propagandy higieny publicznej. To każdy przyznać musi. P. minister dr. Składkowski rzeczywiście był postrachem czy to burmistrzów czy starostów, czy komendantów posterunków, zawsze wtedy, jeżeli tylko mieli cokolwiek na sumieniu przeciw higienie publicznej. I te nasze miasteczka, brudne, niechlujne, zabłocone, które nie przynosiły nam zbyt wielkiego honoru pod wpływem ostre i bardzo stanowczej działalności p. ministra Składkowskiego, zamieniły się bądź co bądź w miasteczka schludne, porządne i bardzo wiele się w tym kierunku zrobiło. Te miasteczka, które nie miały porządnej studni, dziś mają ją, mają i wsie niejednokrotnie, te miasteczka mają niejednokrotnie bruki i oświetlenie, czyste fronty domów, jednem słowem, wyglądają bliżej Europy, niż to było dawniej. Jestem przekonany, że tak obecnemu p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, jak też dyrektorowi departamentu te tradycje są bliskie i każą utrzymywać i nadal i dołożą starań, aby w dalszym ciągu nasze osiedla pod względem higieny się podnosiły.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#SRolle">Jedna z wielkich chorób społecznych naszych gruźlica znajduje w budżecie, przyznać trzeba otwarcie, niedostateczne uwzględnienie. Tutaj się zupełnie godzę z tymi, którzy domagali się podniesienia tej pozycji, niestety, jednak nie możemy pójść poza te ramy, które zostały w budżecie zakreślone.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#SRolle">Chciałbym jeszcze wspomnieć o tem, że jedna dziedzina chorób nie została w należyty sposób uwzględniona, to są choroby umysłowe. Te choroby na terenie Polski szerzą się w sposób niebywały. Samorządy są w tym kierunku skierowane, ażeby budowały szpitale dla umysłowo chorych. Podobno potrzeba nam coś 30.000 łóżek, a mamy ich znacznie mniej. Są niektóre samorządy, które rzeczywiście poszły w myśl intencyj Rządu, przewidując, że w budżecie Państwa znajdą się poważne jakieś kwoty, które będą mogły służyć jako subwencje dla tych samorządów, które te szpitale dla umysłowo chorych u siebie budują. Takich samorządów w tej chwili jest 3. Niestety, nie znajduję w budżecie odpowiednich pozycyj. Sprawa ta została na Komisji Skarbowo-Budżetowej przy omawianiu resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych podniesiona, pp. senatorowie postawili tam wniosek mniejszości, ja się do tego wniosku najgoręcej przyłączam i proszę Wysoki Senat, ażeby za tym wnioskiem mniejszości głosował.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#SRolle">W bardzo nieznacznym stopniu uwzględnione są w budżecie t. zw. ośrodki zdrowia. W tym kierunku samorządy rzeczywiście predestynowane są, ażeby mogły pracować i rzeczywiście pracują w bardzo wydatnym stopniu. Ale samorządy małe, maleńkie miasteczka, niejednokrotnie nie mogą się zdobyć na odpowiednie ośrodki zdrowia. 'Otóż suma 55 tysięcy złotych w budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest za mała i w przyszłości należałoby tę rubrykę poważniej dotować.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#SRolle">Bardzo ważnym czynnikiem gospodarczym w naszem Państwie są uzdrowiska. My wiemy, że Państwo ma w tej chwili w swym zarządzie 3 większe uzdrowiska: Krynicę, Ciechocinek i Busko i przystępuje do zakupienia Druskiennik. Rząd również zainteresował się dwoma słynnemi dawniej zdrojowiskami — Burkut i Szkło i zamyśla je rozbudować. Gdy jednakowoż jesteśmy w t. zw. perle naszych zdrojowisk w Krynicy, to widzimy, że dużo budynków jest rozpoczętych, a niedokończonych. Przyznać trzeba, że to wobec licznych przybyszów, a dziś ich liczba dochodzi do 40.000 rocznie, jest dowodem, że w tym kierunku praca nie idzie dość energicznie. Należy dążyć, ażeby te budynki, które zastały rozpoczęte, które stoją niedokończone i świecą pustemi oknami, ażeby były dokończone, tembardziej, że Krynica dorzuca bardzo poważny dochód do Skarbu Państwa. Z drugiej strony przyznać trzeba, że dochody ze zdrojowisk w budżecie są przeznaczane na remont i rozbudowę budynków. Ale dobrze byłoby, gdyby budynki krynickie zostały jak najprędzej dokończone z funduszów krynickich, a te fundusze w przyszłości mogą być użyte na podobne cele w innych miejscowościach Polski.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#SRolle">Gdy jestem przy sprawach zdrowia, chcę poruszyć jedną sprawę czysto prowincjonalną. Na terenie dawnej Galicji istnieją lekarze t. zw. okręgowi. Instytucja ta powstała przed 35 laty, założył ją ówczesny Wydział Krajowy. Ci lekarze okręgowi są instytucją, zawieszoną między samorządem a rządem. Jest ich kilkuset i nie mają oni uregulowanego stosunku służbowego. Mają pobory jakiegoś XII stopnia płacy, nie żyją oczywiście z tych poborów, mają dodatkową praktykę. Ale w każdym razie ten ich stosunek służbowy należałoby uregulować. Tu przypominam pp. senatorom rezolucję, wniesioną przez s. Decykiewicza, uchwaloną przed 2 laty przez Senat, wzywającą rząd do uregulowania stosunku służbowego lekarzy okręgowych.</u>
+ <u xml:id="u-47.7" who="#SRolle">Przechodzę do drugiej dziedziny, która dziś parokrotnie była poruszana, którą również się interesuję, choćby dlatego, że na terenie Polski należę w tej chwili do najstarszych samorządowców, bo mam 21 Jat tej pracy w samorządzie ukończonych, przechodzę do sprawy samorządów, niezwykle doniosłej. Jest pewna moda narzekania teraz na zbytnie koszty samorządowe. Już tu w Wysokim Senacie podczas obecnej dyskusji kilkakrotnie mówiono: podatki rządowe na głowę mieszkańca wynoszą tyle a tyle, a samorządy nakładają jeszcze większe podatki, które wynoszą tyle a tyle. O tej rzeczy ciągle się mówi i pisze. Cała niemal literatura na ten temat istnieje, Dlaczego tak się dzieje, że samorząd rzeczywiście jest kosztowny? Przedewszystkiem dlatego, że przed samorządem z chwilą powstania Państwa Polskiego stanęły zupełnie nowe zadania, że samorządy pragnęły z natury rzeczy naprawić te zaniedbania, które były za czasów zaborczych i znaleźć się jak najprędzej w jednym rzędzie z samorządami zachodniemu To było łatwo zrozumiałe i powiedziałbym, że to było niezwykle szlachetne ze strony mieszkańców, że chcieli w tych osiedlach, w których żyją, znaleźć jak najbardziej europejskie stosunki.</u>
+ <u xml:id="u-47.8" who="#SRolle">Czy rzeczywiście samorząd po 12 latach swego istnienia spełnili to zadanie, o którem w tej chwili powiedziałem, które na początku powstania Państwa Polskiego sobie zakreślił? Otóż muszę stwierdzić, że tak. Z całym podziwem jestem dla samorządów tej dzielnicy, która najpóźniej samorząd otrzymała, to jest dla byłego zaboru rosyjskiego, tak b. Królestwa Polskiego, jak kresów wschodnich. Z całym podziwem jestem dla obywatelstwa miast i miasteczek, że potrafiło tak szybko ten samorząd opanować, zróść się z nim, zrobić go niejako swoim własnym czynnikiem i na tem polu rzeczywiście bardzo wiele zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-47.9" who="#SRolle">Prawda, że samorządy znalazły się wskutek tego w bardzo trudnem położeniu finansowem. Wystarczy przypomnieć słynne Ullenowskie kredyty, wystarczy przypomnieć, to, że cały szereg miast i miasteczek i samorządów powiatowych znalazł się w tej sytuacji, że nie mógł w pewnym momencie odpowiedzieć wymaganiom kredytowym i dopuścił niejednokrotnie do protestów weksli i t. d. Ale, jak powiedziałem, nie czynię z tego wielkiego zarzutu już nie tylko dlatego, że i rząd ówczesny i całe społeczeństwo parło samorządy w kierunku czynienia inwestycyj, ale to poprostu była już fala, która szła po całym kraju, że należy samorządy podnosić, że trzeba miasta i miasteczka nasze przez pracę samorządową podnieść.</u>
+ <u xml:id="u-47.10" who="#SRolle">Drugim momentem bardzo ważnym w tej kosztowności samorządu jest przerzucenie całego szeregu agend rządowych na samorządy. Rzecz prosta, jeżeli się przerzuca pewne agendy rządowe, to wtedy łatwo powiedzieć: rząd wydaje mniej na te rzeczy, samorząd wydaje za dużo.</u>
+ <u xml:id="u-47.11" who="#SRolle">Proszę Panów, mógłbym wymienić całą masę agend, które samorząd musi wykonywać, czy to doręczanie rozmaitego rodzaju rozporządzeń, aktów rządowych, ubezpieczeniowych i t. d. szereg agend w dziedzinie zdrowia, opieki społecznej, lecznictwa i t. d. agend nowych, które wyłoniły się po wojnie, jak budownictwo mieszkaniowe. Wreszcie gdy często samorząd zwraca się do rządu, że pragnie uzyskać jakąś instytucje rządową, to rząd powiada: chętnie, ale przyczyń się do tego. Jak jakaś gmina chcę mieć naprzykład sąd, to niech ta gmina przyczyni się do budowy gmachu sądowego, jeżeli chcecie mieć lotnictwo rozwinięte, to niech ta miejscowość przyczyni się do budowy lotniska i t. p. To są rzeczy niezwykle potrzebne, interesujące wszystkich mieszkańców miasta, ale to są wydatki bardzo duże, które się na samorządy przerzuca.</u>
+ <u xml:id="u-47.12" who="#SRolle">Jest jeszcze jeden czynnik, który w samorządach kosztuje bardzo dużo, a co do jego wielkiej potrzeby miałbym pewne wątpliwości. We wszystkich samorządach są wielkie narzekania na ciągłe wykazy statystyczne, które muszą być robione. Te narzekania niejednokrotnie były na różnych zjazdach poruszane. Niemcy mieli na swoją ścisłość dobre określenie, kiedy mówili, że chcą włos rozcinać na dwoje. Mam wrażenie, że u nas niejednokrotnie statystyka dąży do tego, żeby włos rozcinać na czworo, nie mając jednak tak dokładnego aparatu, jaki mieli Niemcy. Te wykazy mnogie, na setki i tysiące obliczone są, mojem zdaniem, niekiedy zbyteczne. Należałoby je ograniczyć i, o ile. wiem, w tym kierunku reforma administracji będzie szła i zastanawia się także nad tą sprawą. Tem to jest dla samorządów groźniejsze, że niejednokrotnie takie nakazy wychodzą od urzędników, którzy sami praktycznie w życiu nie przeszli tej szkoły robienia wykazów i często bardzo wykazy, które wymagają prawie dwóch, trzech tygodni nakazuje się wykonać w ciągu dwóch trzech dni, co jest rzeczą niemożliwą i co naturalnie czyni te wykazy problematycznemu.</u>
+ <u xml:id="u-47.13" who="#SRolle">Sprawa samorządu jest niezwykle doniosła. Rozumiemy, że gdy dziś toczy się w Sejmie debata nad zmianą Konstytucji, sprawa samorządu jest tak ściśle związana ze sprawą zmiany Konstytucji, że w tej chwili przesądzona być nie może. Ona będzie wtedy na porządku dziennym i z całym impetem musi być postawiona i przeprowadzona, gdy tamta sprawa będzie załatwioną. Niestety, ta sprawa się przeciąga, niestety, powiadam, bo dla samorządu jest rzeczą złą, że niema do tej chwili wyraźnej myśli wytycznej, czem ma być samorząd. Czy samorząd ma być gospodarowaniem wspólnym majątkiem obywateli na pewnym terenie zamieszkałych, ozy samorząd ma być spełnianiem pewnych funkcji rządowych, czy samorząd ma być szkołą życia gospodarczego — zdaje mi się, że ma być wszystkiem tem. co przed chwilą powiedziałem, na to, rzecz prosta, musi być w pewnym momencie jasno powiedziane, musi być jasno wytyczona linia, po której ima się potoczyć debata nad organizacją samorządu i samorząd do tej jasnej wyraźnej linii musi być dostosowany.</u>
+ <u xml:id="u-47.14" who="#SRolle">Brak uregulowania tej sprawy szczególnie na terenie byłej Galicji jest rzeczą niejednokrotnie bardzo dotkliwą i dokuczliwą i całe społeczeństwo tamtejsze jednakowo pragnie, aby ta sprawa była rozwiązana. Ale już zgóry trzeba sobie powiedzieć, że dla całego terenu Polski nie może być jednolita ustawa samorządowa, należy stworzyć ustawę ramową, aby rozmaite dzielnice Polski dla swoich stosunków gospodarczych, historycznych, narodowościowych i t. d., w tych ramach mogły znaleźć zadowolenie i możność rozwiązania swoich samorządowych zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-47.15" who="#SRolle">Tak samo zdaje się jest głos powszechny w społeczeństwie, ażeby samorząd trzymać jak najdalej od polityki. Samorząd powinien być ciałem ściśle gospodarczem i powinien być od tego wszystkiego, co dzieli i rozstraja, oddalony, a, niestety, trzeba pamiętać, że polityka często prowadzi na tory, na których jest raczej rozstrój niż zestrój.</u>
+ <u xml:id="u-47.16" who="#SRolle">Była tu poruszana kilkakrotnie sprawa urzędnicza. Otóż uważam, że koniecznem byłoby powstrzymać się na tej trybunie od rzucania co chwila nazwisk urzędników, którzy bronić się nie mogą, bo ich tutaj niema. Raczej wskazanem byłoby, aby te sprawy były poruszane na komisji, gdzie czy to minister, czy urzędnicy resortowi potrafią w tej chwili dostarczyć akta i przedstawić sprawę w oświetleniu innem, niż to było powiedziane.</u>
+ <u xml:id="u-47.17" who="#SRolle">Rzucana tu niejednokrotnie pod adresem urzędników opinia ogólna — niekiedy nawet gołosłowna — musi zrażać nasz korpus urzędniczy do pracy, a nie zapominajmy, że pozyskanie sił fachowych do korpusu urzędniczego w tej chwili z powodu niskich płac jest bardzo trudne.</u>
+ <u xml:id="u-47.18" who="#SRolle">Stykając się z urzędnikami na rozmaitych terenach, muszę zaznaczyć jedno. Posądza się Małopolan, że z pewnego rodzaju czy lekceważeniem, czy brakiem zaufania odnosimy się do urzędników młodych, świeża pozyskanych na terenie b. Kongresówki i kresów. Stykając się często z tymi urzędnikami czy w rządzie, czy w samorządzie, czy w innych władzach, muszę stwierdzić bardzo dodatni materiał, którym te zarządy dysponują, pomimo to, że płace są niskie, że trzeba rzeczywiście bardzo dużo miłości do państwa tworzącego się i dużo patriotyzmu włożyć, ażeby przy tych niskich poborach spełnić te zadania, które na korpusie urzędniczym ciążą. Ale, rzecz prosta, korpus urzędniczy musi być otaczany pewnego rodzaju opieką nie tylko ze strony rządu, ale i ze strony obu Izb, nie tylko wtedy, gdy się mówi o chęci podwyższenia płac, ale i wtedy, jak się mówi o ich pracy, o ich stanowisku i t. d. Dlatego miło mi jest stwierdzić, że to są urzędnicy pierwszorzędni o wielkiej inteligencji, wielkim zapale do pracy. Tu i owdzie jest brak doświadczenia, może jeszcze jest chodzenie drogami niewłaściwemi, ale w tak krótkim czasie rzadko które państwo mogłoby stworzyć tak dobry korpus urzędnicy, jakim jest polski. Tembardziej, iż trzeba stwierdzić, że korpus urzędniczy przez całe te kilkanaście lat był pod rozmaitemi wpływami. Podzielam zdanie tych, którzy powiadają, że korpus urzędniczy powinien stać zdała od polityki. Powinien uprawiać jedną tylko politykę — to jest wskazania linii politycznej rządu. Rząd jest tym, który nadaje linię wytyczną korpusowi urzędniczemu na terenie całego Państwa. Nie wyobrażam sobie, by urzędnik mógł prowadzić inną politykę, aniżeli jest polityka wytyczna całego rządu. Ale z drugiej strony trzeba powiedzieć, że urzędnicy byli niejednokrotnie pod rozmaitemi wpływami partyjnemi i politycznemi, co raz w swojem przemówieniu bardzo dobitnie powiedział Minister Kwiatkowski, mówiąc, że urzędnik, mający do załatwienia jakąś sprawę, tak się bał, ażeby się nie narazić może temu rządowi, który później przyjdzie, że wołał tej sprawy nie załatwić. I to jest więc niepewne ustosunkowanie się urzędników do polityki.</u>
+ <u xml:id="u-47.19" who="#SRolle">Dlatego powitałem z wielką radością okólnik, który był wystosowany także do nas, do Bezpartyjnego Bloku, że nie wolno, ani posłom, ani senatorom osobiście interweniować po urzędnikach i urzędach, aby nie wywierać nacisku pod względem politycznym czy partyjnym na urzędników. Rozumiem, że jak urzędnik miał przed sobą reprezentanta ludu z jednej czy drugiej strony Izby, który nalegał na załatwienie sprawy takie, które sprzeciwiało się jego przekonaniu, to, jak sobie pomyślał, że na 1-go może nie przynieść żonie pieniędzy — pensji, to on wolał wybrać drogę pośrednią, to jest nie załatwiać tej sprawy wcale.</u>
+ <u xml:id="u-47.20" who="#SRolle">To było błędne postępowanie w stosunku do urzędników i urzędników w stosunku do społeczeństwa. Te rzeczy muszą być naturalnie zakończone. Nie jest to specyficzna własność Polski. Niedawno słyszałem takie samo narzekanie na zależność od partii, na brak samodzielności urzędników, kiedy mówiłem z jednym z profesorów z Jugosławji, który powiedział mi: to samo jest u nas. To jest pewnego rodzaju psychoza powojenna. To jest radość, która opanowała młodych posłów i senatorów, nie mówię o wieku, którzy byli przekonani, gdy zasiedli w tych Izbach, że mają możność nie tylko radzenia i kontrolowania, ale i rządzenia. Te stosunki się powoli zmieniają i musimy powiedzieć, że zmieniają się na lepsze. Nie jestem takim optymistą, jak tu jeden z mówców, który powiedział, że jest takim optymistą, iż będzie lepiej, gdy wszystko będziemy sprowadzać z zagranicy, a u nas nic nie będziemy robili. Jestem tym optymistą, który na podstawie faktów obserwowanych z wiarą idzie w przyszłość, że z każdym rokiem na terenie naszej Polski jest lepiej. Są pewne błędy, które w Senacie były wytknięte. Niema jednak społeczeństwa bez błędów, ale musimy powiedzieć sobie, że zlepek z trzech zaborów, zlepek z trzech umysłowości w ciągu krótkiego czasu staje się bądź co bądź monolitem pod względem zapatrywań na zadanie państwa i jego administracja.</u>
+ <u xml:id="u-47.21" who="#SRolle">Chciałbym parę słów powiedzieć pod adresem kolegów z mniejszości narodowych. Pojęcie mniejszości narodowej według mnie jest pojęciem statystycznem może w pewnych razach pewnej kombinacji politycznej taktycznem, bo widzimy przed sobą Niemców, Ukraińców, Żydów i innych naszych obywateli, ale nie widzimy razem jednej mniejszości narodowej. Dlatego p. dr. Pant, mówiąc o stosunku naszym do mniejszości narodowej, był na zupełnie błędnej drodze, bo zupełnie inny jest nasz stosunek do społeczeństwa niemieckiego, inny do żydowskiego, inny do ukraińskiego. Możemy powiedzieć, że na wyrównanie stosunków między nami a Niemcami jeszcze czas nie przyszedł. Mnie się zdaje, że raczej ze strony Niemców byłaby wskazana polityka mniej agresywna, ażebyśmy mogli wiele rzeczy zapomnieć, bo trzeba powiedzieć, że społeczeństwo polskie jest społeczeństwem, które najprędzej wszystkie krzywdy zapomina, ale trzeba mu dać czas. Jeszcze za świeże są rany, jeszcze nie zrosły te kości, które mam Niemcy łamali na różnych terenach, ażebyśmy już dziś mogli o tem zapomnieć. Jeszcze niedawne to czasy, kiedy zwróciłem się w Katowicach do zwykłego bagażowego po polsku, a on mi powiedział na boku: „niech pan nie mówi do mnie po polsku, bo stracę posadę”. I tak było na całym terenie Śląska i Poznańskiego, tego odrazu zapomnieć nie możemy. Mam przekonanie, że może pokolenie, które po nas przyjdzie, potrafi wynaleźć punkty styczne -nawet z ludnością niemiecką na terenie polskim, ale w tej chwili jest lepiej;, jeżeli my sobie postanowimy nie wymawiać tych rzeczy i damy czasowi możność załagodzenia i zapomnienia.</u>
+ <u xml:id="u-47.22" who="#SRolle">Inny stosunek jest zupełnie do narodowości żydowskiej. Jest to może nawet -więcej stosunek o charakterze gospodarczym, niż o charakterze narodowościowym. A inny jest znów nasz stosunek do narodu ukraińskiego, Nie chcę, ażeby Niemcy porównywali nasz stosunek do Niemców z naszym stosunkiem do narodu ukraińskiego. Może niewielu w tym Senacie panów kolegów podziela to zdanie, ale mam wrażenie, że z narodem ukraińskim jesteśmy powaśnionymi braćmi, powaśnionymi, ale braćmi, nie obcymi. Jesteśmy ludźmi skazanymi do życia na wspólnym terenie nie ukraińskim i nie polskim, tylko ukraińskim i polskim. Jestem przekonany, że przyjdzie Itaka chwila, w której może zaczniemy się porozumiewać. Dzisiejsze przemówienie p. senatora Decykiewicza napawa mnie nadzieją, że tak być może; ja przyznam się otwarcie, cieszyłbym się z tego osobiście, bo w moim rodzinnym kraju do jednego ucha wpadały mi słowa polskie, a do drugiego słowa ukraińskie. Jedne były mi drogie, ale i drugie były mi miłe i tego nie zapomniałem do dziś dnia i chciałbym, żeby ta „wspólność nadziei”, o której mówił tutaj p. 9. Decykiewicz, najrychlej dla obu narodów zabłysła.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Ciastek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SCiastek">Wysoki Senacie! Zarówno przy dyskusji ogólnej, jak i przy dyskusji szczegółowej przedstawiciele ugrupowań, które tu na terenie parlamentu naszego są reprezentowane, wypowiadają swoje zdania, swoje przekonania, swoje poglądy, nieraz nawet w formie bardzo ostrej. Jednocześnie wskazują na kierunek, w jakimby właściwie życie państwowo - twórcze posuwać się winno. Jeżeli chodzi o to zagadnienie, to z różnych punktów różnie na to patrzymy. Może to jest jedna z tych przyczyn, że dotąd nie jest ustalona, niema tej zdecydowanej większości, któraby narazie powiedziała, że taki kierunek, a nie inny ma być i może to jest jedna z tych poważniejszych przyczyn, że to nasze życie gospodarcze wciąż jeszcze kuleje, wciąż jeszcze niedomaga, że mimo niby dobrych chęci ze wszystkich stron, jednak wiele się słyszy niezadowolenia. Jeżeliby się wsłuchać w opinię ogólną, co ona mówi, to daje się wyczuć, że poza posłami i senatorami, to więcej nikomu w Polsce nie jest dobrze, wszystkim jest źle, wszystkim jest bieda, a tylko wyjątek stanowią ci posłowie i senatorowie, a i panowie ministrowie również, bo już panowie ministrowie nie mieliby się znowu przed kim poskarżyć. Jeżeliby chodziło teraz o wieś, to może narzekania jest tam najmniej, bo wieś, bo lud, bo drobny rolnik ma tylko jedno życzenie, jedno wielkie żądanie, aby mu dozwolono w Państwie żyć, aby móc spokojnie pracować i aby móc sprostać temu wielkiemu zadaniu, jakie na nim spoczywa.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#SCiastek">Jeżelibym mówił teraz o Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, to nie da się życiowo tego oddzielić od tej poważnej sprawy, o której tutaj mój przedmówca dość szeroko mówił, od samorządu. Słyszeliśmy tutaj głosy, że samorząd jest rzeczą niepotrzebną, że jest w Polsce rzeczą zbędną, że samorząd jest dlatego tylko, aby obciążał ludność podatkami. Tak jest, proszę Panów, ja byłem i dotąd jestem tym samorządowcem; jestem członkiem tego najniższego samorządu, bo członkiem rady gminnej, i zupełnie się z lakiem twierdzeniem zgodzę, że samorządy popełniły cały szereg błędów. Ktoś, mówiąc o błędach, powiedział, że ten się tylko nie myli, kto nic nie robi, ale za to popełnia największy w życiu błąd, bo nic nie robi. To samo można powiedzieć o samorządach i samorządowcach, ale gdy się zupełnie bezstronnie przypatrzy temu, co już samorządy u mas w Polsce zrobiły, to każdy bezstronny obserwator musi przyznać, że jednak zrobiły wiele, że zrobiły bardzo wiele i w dalszym ciągu jeżeli mamy jakąkolwiek pewność, to największa gwarancja i pewność będzie wtedy, jeżeli Państwo nasze w całem słowa tego znaczeniu oprze Się na samorządzie. Słusznie ktoś powiedział, że samorząd jest szkołą życia obywatelskiego. A jeżeli popełniały dotąd samorządy gminne, powiatowe, błędy, to nie winię tych ludzi, którzy bezinteresownie swoją ciężką pracę w samorządach dawali i dają, ale raczej gdzieindziej trzeba tej winy, tych błędów szukać. Bo jeżeli jakiś błąd popełnia samorządowiec, drobny rolnik, chłop ze wsi, to nic dziwnego, bo go lepiej żyć nie nauczono. Myślano w Polsce o budowie kościołów, budowano przy kościołach karczmy, a nikt nie myślał o budowie szkół dla ludu. I ten lud dzisiaj, biorąc na siebie to ciężkie zadanie, nie miał tej pomocy, jaką powinien już mieć wcześniej i powinien był znaleźć w szkole i cała ta sprawa musiała właśnie dotąd czekać aż te dzielniejsze, te wybitniejsze jednostki z ludu dopiero zaczęły własnemi siłami, własnym wysiłkiem te szkoły budować, tworzyć i nad podniesieniem tego szkolnictwa pracowały, pracują i nadal pracować będą.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek).</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#SCiastek">Jeżelibyśmy jeszcze chcieli stwierdzić działalność samorządu i wzięli nawet ten najmniejszy samorząd, tę gromadę wiejską, to zobaczymy, że w tak ciężkich dzisiejszych warunkach, jeżeli ci ludzie poza wszystkiemi ciężarami państwowemi i samorządowemi jeszcze się dobrowolnie z własnej i nieprzymuszonej woli opodatkowują tylko po to, ażeby coś w tej swojej wsi zrobić, ażeby przeprowadzić jakąś komasację, meliorację, żeby można było własnym wysiłkiem budować swoje szkoły czy coś pożytecznego zrobić, czy drogi własnym kosztem budować, bo i takie wypadki się zdarzają, to chyba będzie jeden dowód więcej, że to poczucie obywatelskie dlatego się zbudziło, że lud, ten drobny rolnik szanuje ten wielki przywilej, jaki ma w wolnej niepodległej Polsce, że jest wolnym obywatelem...</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#SCiastek">...że ma możność tym swoim wysiłkiem cegiełkę do budowy tego wielkiego gmachu państwowego dołożyć.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#komentarz">(Głosy: Brawo, Brawo!)</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#SCiastek">Jeżelibyśmy, proszę Panów, wzięli jeszcze z punktu samorządowego, to, jak wiemy, tak się w Polsce ułożyło — ponieważ z braku ustaw samorządowych inaczej ułożyć się nie mogło — że mają sporo do powiedzenia i ci urzędnicy p. Ministra Spraw Wewnętrznych, a więc wojewodowie i starostowie. P. s. Kłuszyńska już mnie bardzo nastraszyła nowym wojewodą kieleckim.</u>
+ <u xml:id="u-49.9" who="#komentarz">(Głos: I nas też.)</u>
+ <u xml:id="u-49.10" who="#SCiastek">Ja osobiście p. wojewody nie znam, więc ani źle, ani dobrze nie chcę o nim mówić, mogę tylko zapewnić o jednem, że my niejednego wojewodę przeżyliśmy w Kielcach, więc nowy p. wojewoda niech będzie przygotowany na to, że jeżeli będzie człowiekiem możliwym, prawdziwym samorządowcem, jeżeli będzie doceniał wielkie zagadnienie samorządowe, to chętnie z nim będziemy współpracować, jeżeli nie, to przeżyliśmy kilku wojewodów i jego również przeżyjemy, jego nie stanie, a my i samorząd zostaniemy.</u>
+ <u xml:id="u-49.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.12" who="#SCiastek">Jeżeli chodzi jeszcze o pp. wojewodów, to jeszcze najmniejsze zło, jak jest taki, czy inny wojewoda, ale jest daleko gorzej, jeżeli p. wojewodzina ma coś do powiedzenia w tej sprawie, daleko gorzej, jeżeli od p. wojewodziny przyjdzie list do p. starosty, ażeby w budżecie samorządowym na Itaki i taki cel pewne sumy się znalazły. Z tem jest gorzej i jeżelibym miał coś do powiedzenia, to apeluję do p. Ministra, ażeby tych rzeczy nie było i ażeby się te rzeczy w Polsce nie powtórzyły.</u>
+ <u xml:id="u-49.13" who="#SCiastek">Jeżeli chodzi teraz o pp. starostów, którzy też z tytułu swego stanowiska czynny udział, chcąc nie chcąc, muszą brać w życiu samorządowem, to o ile słyszałem tu od niektórych pp. senatorów, którzy wyrażali się dość ujemnie, to ja naprawdę nie podzielałbym tego stanowiska, a nieraz trzeba mieć raczej współczucie dla tych ludzi, bo wiemy, proszę Panów, z praktyki życiowej, że wtedy w takiej czy innej organizacji jest dobrze, jeżeli każdy robi to, co do niego należy, a tymczasem gdy chodzi o tych nieszczęśliwych starostów, to w ostatnich latach wiele im kazano robić takich rzeczy, do których ani się rodzili, ani się uczyli, ani z ich stanowiska i obowiązków to do nich nie należy. I to jest ta tragedia i całe zło. Ale jeszcze większe jest zło, gdy przy takim panu staroście znajdzie się jeszcze jakaś przyboczna sekretarka i jeszcze swoje życzenia wyraża.</u>
+ <u xml:id="u-49.14" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Ładna administracja.)</u>
+ <u xml:id="u-49.15" who="#SCiastek">Ażeby już koniec położyć tym stosunkom, ażeby to się więcej w Polsce nie powtarzało, oto bym wyraził apel do p. Ministra, aby tych pp. starostów, którzy tak gorliwymi się okazali, którzy nie tylko powywracali w wielu wypadkach zasady idei samorządowej, ale nawet wtargnęli do organizacyj rolniczych i tam próbowali swojej znajomości, próbowali je przerabiać, uzdrowić, próbowali tam unifikować, ażeby takich pp. starostów za ich wielkie położone zasługi p. Minister wziął na inne wyższe stanowiska, albo przeniósł ich w stan spoczynku. Niechby dał im nawet dobre emerytury, aby oni już tą swoją działalnością nie psuli i szkód nie robili.</u>
+ <u xml:id="u-49.16" who="#SCiastek">Proszę Panów, 10 lat niepodległości zrobiło jedno, mianowicie, że w takim czy innym powiecie znaleźli się ludzie, którzy, chcąc nie chcąc, wysunęli się naprzód, wzięli ten ster, mają swój kierunek i żadna siła ludzka ich z tej drogi nie zepchnie, żadne straty, żadne historie, żadne próby nie pomogą, bo ci ludzie mają swój utarty kierunek, po jakim szli, po jakim idą i po jakim pójdą i jeżeli chodzi o dobro sprawy, to raczej nie trzeba im przeszkadzać, to będzie lepiej. Jeżeli są organizacje rolnicze, to są powiaty, w których były dotąd dwie organizacje rolnicze. Jakoś się one ułożyły i organizacja, która wykazywała większą żywotność, to była większa, do tej bardziej ludzie lgnęli, a jednakże to się jakoś ułożyło i reszta lepiej by się nawet ułożyła, gdyby nie przyszedł rozkaz zgóry do pp. starostów, żeby oni to bardzo pobożne życzenie wypełnili, aby to połączyli. Jednem słowem wprowadzono niepotrzebny ferment i z tego żadnego pożytku ani dla rolnictwa, ani dla Państwa nie było, a jeszcze gorzej, bo tylko straty są z tego tytułu. Bardzo często dobry nawet instruktor rolniczy, mając tylu panów nad sobą, nie wie, kto starszy, nie wie kogo słuchać i dla świętego spokoju nic nie robi.</u>
+ <u xml:id="u-49.17" who="#SCiastek">Jeżeliby chodziło jeszcze o takie potrzeby życiowe, to na terenie Kongresówki jest jeszcze jedna konieczna, mianowicie jak najprędszy nowy podział administracyjny. Z praktyki życiowej wiemy, ci wszyscy, którzy biorą czynny udział w samorządzie, że jeżeli powiat wyciągnięty jest nieraz niemiłosierną kiszką, albo jakimś esem czy floresem, jeżeli dana gmina nieraz do 50 klm jest oddalona od powiatu, to nie do pomyślenia jest, żeby im można było jakąś zgóry uplanowaną, racjonalną gospodarkę samorządową poprowadzić. Tak samo, jeżeli chodzi o gminy nasze na terenie Kongresówki, to one są stanowczo za duże i taki wójt, szczególnie przy dzisiejszym systemie, który bądź co bądź musi być wykonawcą tych mądrzejszych, czy mniej mądrych uchwał rady gminnej, wszystko inne robi, tylko tej robocie samorządowej ma najmniej czasu do oddania. To jest, proszę Panów, konieczność życiowa, to jest życiowa potrzeba, głos samorządu w tej sprawie już nieraz się podnosił, w swoim czasie nawet z polecenia ministerstwa wydziały powiatowe opracowały i plan i projekt podziału, i to trzeba jak najprędzej w życie, w czyn wprowadzić, bo to dopiero będzie tą pomocą, to dopiero uprości całą sprawę i skieruje na właściwe drogi nasz samorząd.</u>
+ <u xml:id="u-49.18" who="#SCiastek">Tych kilka uwag swoich przy tej dyskusji uważałem za wskazane powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-49.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.20" who="#SCiastek">Marszałek;</u>
+ <u xml:id="u-49.21" who="#SCiastek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ <u xml:id="u-49.22" who="#SCiastek">S. Perzyński;</u>
+ <u xml:id="u-49.23" who="#SCiastek">Wysoki Senacie. Dyskusja przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, przy jego budżecie, zatoczyła szerokie kręgi i poruszyła kilka zagadnień, na których się funduje obecny i przyszły rozwój Państwa. I dlatego myślę, że, odchodząc od rozważania drobnych przykładów, odchodząc od szczegółów, które w dyskusji zostały poruszone, należy się zastanowić nad kilku tylko zasadniczemi kwestiami, które poza wszelką wątpliwością dla rozwoju myśli politycznej w Polsce są istotne.</u>
+ <u xml:id="u-49.24" who="#SCiastek">Takiem pierwszem zagadnieniem jest cel, do którego zdąża Państwo, t. j. ta mocarstwowa przyszłość, o której tu mówiono, i drogi, które do tej mocarstwowej przyszłości Polskę prowadzą i prowadzić muszą. Drugie zagadnienie, poza wszelką wątpliwość kapitalne, ale nie najbardziej istotne w życiu Polski, to zagadnienie stosunku do mniejszości. Trzecie, dziś poruszone, też nader istotne, to stosunek do samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-49.25" who="#SCiastek">Słuszną jest rzeczą, że w ostatnich kilku latach, od momentu, kiedy obecny Rząd, w rozumieniu naturalnie ciągłości rządów Marszałka Piłsudskiego, rozpoczął sprawowanie władzy, w Polsce rozpoczęła się era nowa — radosnej twórczości. Trzeba stwierdzić, że niespożytą siłą, niezłomną wolą narodu, wysiłkiem i geniuszem jego przywódców powołany do życia Naród Polski znalazł się w niesłychanie trudnych warunkach: na zachód, na wschód, na północ, mieliśmy dookoła siebie rewolucję. Z jednej strony paliła się bolszewicka Rosja, z drugiej strony fermentowały zrewolucjonizowane Niemcy po przegranej wojnie. W tych warunkach tworzyła się państwowa rzeczywistość w Narodzie Polskim, poza wszelką wątpliwością skłonnym do indywidualizmu i przez wiele lat pozbawionym szkoły politycznej. Nic przeto dziwnego, że przez wieki walcząc o wolność, mając niejako ten symbol wolności wypielęgnowany w sobie, wymarzony, przyszliśmy do Państwa, które tę wolność wysunęło na czoło, doprowadziło w konsekwencji do tego, cośmy potem określili nazwą sejmowładztwa, a co było wypaczeniem idei państwowości. Z tem należało skończyć. To zostało wśród błyskawic skończone. Marazm życia polskiego, niezaradność w tem życiu przeszła. Ustąpił z dominującej roli Sejm i Senat i Rząd zaczął rządzić.</u>
+ <u xml:id="u-49.26" who="#SCiastek">Rządy w Polsce są dzisiaj pewną ręką sprawowane. To się może nie podobać całemu szeregowi ludzi i polityków, którzy nie całość Państwa, ale poszczególne jego odłamy mają na widoku. Ale to już dziś wydało przepiękny kwiat; a nawet już nie tylko kwiat, ale pyszny owoc. Proszę, niech Wysoka Izba zechce się tylko zastanowić nad jednym momentem dzisiejszej dyskusji, nad przemówieniem p. s. Panta. Pamiętacie wszyscy Panowie cały szereg drażliwych momentów w tem przemówieniu, a mimo to jednak zasadniczą nutą tego przemówienia, bardzo możliwe, że nieświadomie, może nawet podświadomie, a napewno czasami wbrew intencjom mówcy, była troska o całość Rzeczypospolitej i o jej przyszłość. Wszak p. s. Pant mówił: „budujecie dach, a nie budujecie podwalin, czy talki gmach może być mocny?” Jeżeli dziś myśli p. s. Panta, reprezentanta pewnego odłamu niepolskiej narodowości, układają się w ten sposób, że troszczy się on o przyszłość Państwa, to poza wszelką wątpliwością pojęcie o całości państwa krzepnie, idea zróżniczkowania zostaje przezwyciężona i państwowo twórcza myśl polska znajduje się już na szerokim gościńcu, wiodącym do jak najlepszej jego przyszłości. Ten moment trzeba wziąć pod uwagę i zważyć, że kiedy rząd t. zw. pomajowy ujął ster państwa w swoje ręce — ponad wszelkie narzekania wyszliśmy z marazmu i przeszliśmy do tego, co się nazywa radosną twórczością, scalania, montowania Państwa, i to bez względu, czy się to komu podoba, czy nie, i czy zechce on nawet na ten temat ironizować to tak szczytne pojęcie.</u>
+ <u xml:id="u-49.27" who="#SCiastek">Drugie zagadnienie, to zagadnienie mniejszości Zagadnienie to jest nie najważniejszą, ale bardzo istotną kwestią państwowego życia politycznego. Ułożenie stosunków z mniejszościami racjonalnie jest stworzeniem spokojnej, pozbawionej wstrząśnień przyszłości Państwa. I tu należy wrócić do syntezy, którą podał p. s. Decykiewicz: asymilacja — powiada on — nie może się udać, albowiem nic nas nie łączy, a wszystko nas dzieliło. To nie jest ścisła synteza naszych dziejów, bo Panowie będą łaskawi pamiętać, że w stosunku do bratnich naszych narodowości, mamy za sobą takie akta wiekopomne, jak Unia Horodelska i Unia Lubelska, to jest nasza przeszłość i to jest istota naszej przyszłości. Tą drogą szliśmy i tą drogą idziemy dalej, a to, że dziś my wszyscy jesteśmy asymilatorami, to jest poza wszelką wątpliwością, bo przecież my ciągle budujemy Państwo i potęgę tego Państwa z różnych poszczególnych organizmów. Do jakiego stopnia jest to ważne, a splecione, przypomnę drobny moment przemówienia senatora ks. Brandysa. Czy Panowie pamiętacie, jak mówił o wojewodzie Grażyńskim i jak mówił o innych działaczach Górnego Śląska? Podkreślał, że ci ludzie nie są Ślązakami. Po 10-ciu latach istnienia Państwa, pozwalamy sobie kwalifikować ludzi, działających na pewnym terenie Polski, jako przynależnych do tej czy innej jej dzielnicy. Czyż może mi przyjść do głowy, a ponieważ jestem Podlasiakiem, to na warszawskim gruncie mogę być podejrzanym w swej działalności politycznej? To wszystko właśnie trzeba zasymilować i scalić w Państwie, dlatego program asymilacji jest dziś pierwszorzędnym programem, i o nic więcej pozatem nie chodzi. P. s. Decykiewicz powiada: „Cóż z tego, że oni — jego ziomkowie — będą mówić w gwarze ludowej” — zdaje się, że takiego użyto określenia dla języka ruskiego — „będą wyznawali inną religię, ale to już będą co do odczucia prawdziwi, istotnie kochający swoją polską ojczyznę polscy obywatele”. O cóż więc idzie, jeśli się pozostawia język, wyznanie, kulturę. Gdzie krzywda?</u>
+ <u xml:id="u-49.28" who="#SCiastek">I pozostaje, proszę Panów, do omówienia w tej chwili trzecia rzecz, z której bardzo często robi się zarzuty w tej chwili, stosunek rządu do samorządu w całym szeregu jego przejawów. Powiada się, że nie ma rząd zaufania do Narodu Polskiego. Ja myślę, że do narodu polskiego zaufanie jest wielkie, bo naród polski umiał wykuć swoją wolność, zmagając się na wszystkich frontach w wielkiej wojnie światowej i w wojnie polskiej z Rosją. Nie można nie mieć wobec tego zaufania do Narodu Polskiego, ale czyż można dojść w Państwie do takiego zaufania do narodu, ażeby czynnik regulacyjny — rząd wyeliminować z życia, by nie miał on tam nic do powiedzenia, ażeby ci, co za całość Państwa są odpowiedzialni, przedstawiciela rządu, nie byli regulatorami poszczególnych momentów życia polskiego?</u>
+ <u xml:id="u-49.29" who="#SCiastek">Nasi przyjaciele, na lewo tu siedzący, z ław Polskiej Partii Socjalistycznej, ilekroć mówią o samorządzie, nie mogą o niczem innem mówić, jak o kasach chorych. To dla nich jedyne zagadnienie samorządowe. A jeżeli wkraczają na szerszy teren samorządowy, jak to zrobił p. s. Kelles-Krauz, który mówił o samorządzie miękkim i wiejskim, to uważają, że celem samorządu, jest jedynie stworzenie zadowolonego obywatela, i cała jego mowa stała się odrazu zaprzeczeniem tego wszystkiego, co powiedziała p. s. Kłuszyńska, mówiąca o idealizmie ma. Jeżeli się bowiem mówi o stworzeniu zadowolonego obywatela, mówiąc o najszerszych masach, i jednocześnie o kryzysie dzisiejszym, i że ten kryzys nie pozwala obywatelowi być zadowolonym i czyni się za to odpowiedzialnym rząd, to ten niezadowolony obywatel nie jest idealistą, który nic nie żąda i niesie ciężary. A o tych ciężarach trzeba pamiętać, ale wiemy, że ciężary i zadowolenie to są dwie rzeczy różne i jeżeli te rzeczy Panowie w ideowej płaszczyźnie stawiacie, to trzeba powiedzieć: ciężkie czasy kryzysu, który w tej chwili ogarnął i ziemie polskie, istnieją tylko dla samorządu, bo cała Polska znosi ten ciężar jednakowo. I nie znaczy to, by samorząd nie miał być w pewnym momencie regulowany, bo jest tylko jedną ze składowych części polskiej rzeczywistości.</u>
+ <u xml:id="u-49.30" who="#SCiastek">W tych warunkach myślę, że niema specjalnych przyczyn do obaw, żeby w przyszłość Polski jasno nie spoglądać i dlatego nie przez różowe okulary patrzymy, kiedy mówimy, że Polska szerokim gościńcem i twardym krokiem zdąża do mocarstwowego stanowiska w świecie.</u>
+ <u xml:id="u-49.31" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszałek">Głos ma Tullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Ograniczę się tylko do paru słów, któremi chciałbym odpowiedzieć na niektóre uwagi s. Decykiewicza. S. Decykiewicz twierdzi, że Polacy i Państwo Polskie dążą do asymilowania Rusinów. Otóż, o ile to odnosiłoby się do asymilacji jako pojęcia pozyskania ich dla Państwa, to jest zupełnie słuszne, ale jeżeliby chodziło o asymilację narodową, to muszę temu zaprzeczyć. Prawdą jest, że szlachta ruska jeszcze w Polsce przedrozbiorowe zasymilowała się i stała się polską. To jest prawda Ale nie było tam żadnego nacisku z naszej strony.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#komentarz">(Głos na ławach ukraińskich: Żeby się utrzymać przy życiu.)</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#SThullie">Stało się to tylko na podstawie wyższej kultury polskiej Po rozbiorach stała się rzecz zupełnie inna. My tak dalece nie umiemy asymilować, wynaradawiać kogoś, że dopuściliśmy do tego, że w Małopolsce Wschodniej ogromna część Polaków zruszczyła się. Jest tam około pół miliona Polaków, którzy mają czysto polskie nazwiska, a niektórzy jeszcze zostali przy religii rzymsko-katolickiej, a mówią po rusku. Jeżeli obecnie mamy jakieś dążenia asymilacyjne, to chcemy tylko odebrać tych Polaków, którzy obecnie są zruszczeni, a którzy są jeszcze rzymsko-katolickiego obrządku, ale o tem, ażebyśmy chcieli zasymilować i wynarodowić Rusinów, niema mowy.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#SThullie">Skargi na nieprzyjmowanie Rusinów do urzędów państwowych i samorządowych są także nieuzasadnione. Przecież tylu jest urzędników państwowych Rusinów, nawet tacy są w urzędach, którzy walczyli w roku 1918 przeciw Państwu Polskiemu. Wydaje mi się, że dalej nie może już pójść tolerancja. O tem, żeby społeczeństwo polskie bojkotowało Rusinów, to przyznam się, że dopiero pierwszy raz usłyszałem z ust sen. Decykiewicza. Sam mam służącą Rusinkę i niema o tem mowy, aby był pod tym względem jakikolwiek bojkot. Wytworzył się pewien mur chiński między społeczeństwem polskiem, a ruskiem w Polsce. To jest prawda, ale nie myśmy temu zawinili. Były czasy, gdy nie było różnicy między Polakiem a Rusinem. Złączyliśmy się w małżeństwach tak, że obecnie niema prawie rodziny, gdzieby nie było polskich i ruskich jej członków Przyszły czasy, kiedy Austria na podstawie swego hasła: divide et impera — starała się poróżnić te dwie bratnie narodowości, bratnie, bo przecież my Polacy i Rusini na tej ziemi od wieków razem mieszkamy i przez wzbudzenie nacjonalizmu ruskiego stworzono ten mur chiński, ale znowu nie nasza to wina. My zawsze uroczystości, kościelne obchody i tak dalej proponowaliśmy wspólne, zawsze otrzymywaliśmy odpowiedź odmowną. Panowie Rusini sami się od nas odłączali.</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#komentarz">(S. Trojan: Nam nie chodziło o uroczystości, a o zwyczajny, codzienny chleb.)</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#SThullie">W życiu codziennem także nie chcieliście z nami żyć. Nie robię Panom zarzutów, Panowie mogą robić, co się Panom podoba, tylko nie przypisujcie nam tego, że my temu jesteśmy winni, my chcemy żyć razem i mamy nadzieję, gdy dorośnie społeczeństwo, które już się w Polsce urodziło, to może dojdzie do jakiegoś współżycia, zwłaszcza, że obecnie nastroje ogólne dążą do stępienia wszelkich ostrości między narodami i do pewnego zbliżenia na podstawie gospodarczej. Jeżeli to jest ogólno-europejski nastrój, to miejmy nadzieję, że kiedyś nastąpi współżycie.</u>
+ <u xml:id="u-51.6" who="#SThullie">Tutaj muszę jeszcze parę słów powiedzieć co do oświadczenia s. Decykiewicza, że Rusini są lojalni ale nie z uczucia, że uczucia tego wobec krzywd różnych mieć nie mogą. Jeżeli są oni lojalni nie z uczucia i przekonania, to Państwo Polskie musi się, rozumie się, ograniczyć tylko do żądania wypełnienia tych obowiązków, które na nich wkłada przynależność państwowa. Ale taki stosunek formalny między Rusinami a Państwem Polskiem musi doprowadzić do tego, że Państwo Polskie musi zastosować politykę jak największej ostrożności. Zwłaszcza, że nie przez s. Decykiewicza, ale poprzednio jeszcze był tu wyrażony ze strony Rusinów pogląd, że Panowie jako swój ideał uważają niezależność.</u>
+ <u xml:id="u-51.7" who="#komentarz">(S. Trojan: Wy także kiedyś tak uważaliście w Austrii i w Rosji.)</u>
+ <u xml:id="u-51.8" who="#SThullie">Czy ja Panu robię zarzut z tego? Nie, ja stwierdzam: dla nas ta niezależność pociągnęłaby za sobą oderwanie części Państwa Polskiego od całości. Wobec tego Panowie zrozumieją, że obowiązkiem i Państwa Polskiego i społeczeństwa polskiego jest postępowanie w kwestii ruskiej z ostrożnością i my musimy wszystko robić, aby nie dopuścić do tego aby to oderwanie kiedyś nastąpiło.</u>
+ <u xml:id="u-51.9" who="#komentarz">(Głos: Słusznie Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#Marszałek">Ogłaszam przerwę półgodzinną do godziny 9. Zaczniemy od budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do części ostatniej dzisiejszego porządku dziennego: część 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca p. senator Makarewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! Komisja Skarbowo-Budżetowa przedstawia Senatowi preliminarz budżetowy Ministerstwa Sprawiedliwości do przyjęcia według uchwały sejmowej bez żadnych zmian. Różnica między preliminarzem według przedłożenia rządowego a preliminarzem według uchwały sejmowej jest znikoma. Niema jej wcale w dziedzinie dochodów, które Sejm ustalił, według preliminarza rządowego, w kwocie 42.499.730 zł, zachodzi natomiast w dziedzinie wydatków, gdyż Rząd preliminuje wydatki zwyczajne na kwotę 130.956.490 zł, natomiast według opinii Sejmu mają wydatki zwyczajne wynosić 130.811.975 zł. Skutkiem tego różnica ta, wynosząca zaledwie 144.515 zł, odbiła się na ogólnej sumie wydatków tejże samej wysokości, wobec pozostawienia bez zmiany wydatków nadzwyczajnych.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#SMakarewicz">Oszczędności proponowane przez Sejm faktycznie są wyższe o dalszych 80.000 zł., z których ma być pokryty 1) fundusz reprezentacyjny Ministra Sprawiedliwości w wysokości 30.000 zł. i 2) podwyżka działu wynagrodzeń za pracę w Komisji Kodyfikacyjnej w wysokości 50.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#SMakarewicz">Skreślenia wydatków — ogółem niespełna 230.000 zł, dokonane przez Sejm, wynikać muszą oczywiście z bardzo dokładnego badania preliminarza rządowego przez czynniki sejmowe, czego dowodem jest między innemi okoliczność, że w dziale więziennictwa różne wydatki osobowe Sejm preliminował w kwocie 1.186.400 zł., a nie w wysokości 1.200.000, jak preliminarz rządowy. Na to. by skreślić 13.600 zł. z kwoty 1.200.000, preliminowanej przez Rząd, potrzeba było, przypuszczam, niezmiernie dokładnego badania poszczególnych pozycji. Naogół skreślenia dotyczą „różnych wydatków osobowych” w dziale: Zarząd Centralny, Więziennictwo, Komisja Kodyfikacyjna i Administracja wydawnictw. Skreślenia te dotyczą dalej „wydatków biurowych” w dziale: Zarząd Centralny i Więziennictwo, a ponadto „innych wydatków” w dziale: Zarząd Centralny i Wymiar sprawiedliwości, dotyczą one wreszcie „remontu i konserwacji” w dziale: Zarząd Centralny i Więziennictwo.</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#SMakarewicz">Dowodem, że obliczenia sejmowe są oparte widocznie na bardzo dokładnych studiach, że Sejm nie kierował się ani drobiazgowością, ani złośliwością wobec Rządu, jest fakt, że p. kierownik Ministerstwa Sprawiedliwości na wszystkie te zmiany, a jest ich kilkanaście, w zupełności się godzi. Pierwotne obliczenia Ministerstwa, przedstawione w drukowanym preliminarzu rządowym, polegały widocznie na szeregu błędów rachunkowych. Z uczuciem zadowolenia ze stwierdzenia pomyślnego faktu zgody pomiędzy Sejmem a Ministrem proponujemy Wysokiej Izbie do przyjęcia preliminarz budżetowy Ministerstwa Sprawiedliwości, według uchwały sejmowej, bez żadnej zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#SMakarewicz">Pozatem mam zaszczyt przedstawić do uchwalenia 4 rezolucje według wniosku Komisji Skarbowo-Budżetowej. Zacznę od rezolucji drugiej, pozostawiając pierwszą na zakończenie.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#SMakarewicz">Rezolucja druga dotyczy pracy więźniów. Praca więźniów jest koniecznością wyższą ponad wszelką dyskusję. Doświadczenia stu kilkudziesięciu lat studiów stwierdzają zbawcze oddziaływanie pracy na psychikę więźnia. Praca ratuje więźnia od demoralizacji, od zboczeń seksualnych, od psychozy. Brak pracy powoduje upadek moralny i konieczność powrotu do przestępstwa. Wystarczy zapytać, co pocznie człowiek, wychodzący z więzienia, jeżeli od pracy się odzwyczaił, zapomniał, co umiał, a nauczył się, czego mu zupełnie nie było potrzeba. Czy można się dziwić, jeżeli skorzysta z pierwszej lepszej sposobności dla zdobycia środków materialnych, skoro droga pracy zarobkowej już dla niego nie istnieje? Więzienia bez intensywnej pracy są kasynem przestępstw i akademią zbrodni. Państwo Polskie nie może utrzymywać tego rodzaju szkodliwych zakładów. Praca więźniów musi być dobrze wynagradzaną na to, ażeby zachęcić więźnia do intensywnego wysiłku. Wszelka opozycja przeciwko zarobkowej pracy więźniów, podyktowana względami konkurencyjnemi przez organizacje zawodowe, umilknąć musi wobec konieczności moralnego podnoszenia ludzi, którzy znaleźli się w konflikcie z ustawą karną, a których nie wolno pchać w ramiona przestępczości zawodowej. Podnoszę, to z naciskiem ponieważ, jak Wysokiej Izbie zapewne wiadomo, bardzo często się zdarza, że organizacje zawodowe występują z protestem przeciw zajmowaniu więźniów pracą zarobkową. Jest to polityka niesłychanie krótkowzroczna.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#SMakarewicz">Rezolucja trzecia, domagająca się ustawodawczego wprowadzenia domów dla niepoprawnych, nie jest niczem nowem, bo Wysoka Izba już dwukrotnie takie rezolucje uchwalała w ostatnim czasie. Obecnie tylko po raz trzeci przypominamy konieczność wprowadzenia domów dla niepoprawnych, zgodnie z projektem Komisji Kodyfikacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#SMakarewicz">Rezolucja czwarta, dotycząca nominacji prezydenta i jednego wiceprezydenta Komisji Kodyfikacyjnej, mówi sama za siebie. Chodzi tutaj o wykonanie ustawy o Komisji Kodyfikacyjnej. Wyrazić należy zdziwienie, że potrzeba przypominać Ministerstwu Sprawiedliwości konieczność wypełnienia tego obowiązku. Nominacja ta po półtorarocznym wakansie przyjdzie niewątpliwie ze znacznem opóźnieniem, ale lepiej późno niż nigdy. Opóźnienie tłumaczy się tem, że akt, który wyszedł z Komisji Kodyfikacyjnej przy ul. Mokotowskiej 14, w styczniu 1929 r., nie doszedł do dnia dzisiejszego do Ministerstwa Sprawiedliwości przy ul. Długiej nr 7. Znając energię p. Ministra Sprawiedliwości, nie wątpię, że zajmie się zbadaniem, na której ulicy akt ten zaginął.</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#komentarz">(Minister Sprawiedliwości Dutkiewicz: Jużem go znalazł.)</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#SMakarewicz">Zresztą już został znaleziony.</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#SMakarewicz">Nakoniec pozostawiłem rezolucję pierwszą, dotyczącą konieczności nowelizacji kodeksu postępowania karnego. Rezolucja ta ma znaczenie symboliczne, wiążę się z całokształtem problemów sądownictwa, jest wynikiem dyskusji przeprowadzonej obszernie na Komisji Skarbowo-Budżetowej na temat niedostatków polskiego ustawodawstwa, sprawy uposażeń sędziów, sprawy przeciążenia sądów i wreszcie projektu dokształcania zawodowego sędziów. Cztery te sprawy, pozornie różne, wiążą się ze sobą w jeden nierozerwalny splot. Okazuje się, że społeczeństwo polskie nie jest zadowolone ze sposobu załatwiania spraw przez sędziów, nie jest zadowolone także z tempa pracy w sądach, interesowane strony utyskują na zaległości w sądach, adwokaci domagają się wyższego poziomu sędziów i szybszego tętna wymiaru sprawiedliwości. Stwierdzonem jednak zostało równocześnie, że sędziowie pracują ponad siły, że dzień ich pracy często jest więcej niż ośmiogodzinny, że sędziowie zabierają akta do domu dla napisania wyroków. Stwierdzono dalej, iż wynagrodzenie sędziów, poruszające się przeciętnie między kwotą 360 a 600 zł. miesięcznie, nie odpowiada ani ich fachowemu przygotowaniu, ani ogromowi pracy i odpowiedzialności. Smutnem jest zjawisko poszukiwania przez sędziów dodatkowej pracy zarobkowej, która uniemożliwia im dokształcanie się w czasie wolnym od służby. Stwierdzono dalej zatrważający brak kandydatów do posad sędziowskich, czemu w danych warunkach dziwić się nie można. W dn. 1 stycznia 1930 r. wakowało 334 posad sędziowskich. Preliminarz Ministerstwa Sprawiedliwości liczy się ze stałym wakansem i z niemożnością obsadzenia pewnej ilości etatów, skutkiem czego preliminarz budżetowy w dziedzinie uposażeń sędziowskich mniejszym jest o półtora miliona zł. od cyfry, która wypadałaby z obliczenia na wypadek, gdyby wszystkie posady były zajęte. To operowanie t. zw. interkalariami przez Ministerstwo Sprawiedliwości jest zjawiskiem niepokojącem, gdyż dowodzi, iż administracja sprawiedliwości uważa brak sędziów za zjawisko chroniczne.</u>
+ <u xml:id="u-54.11" who="#SMakarewicz">Nie tylko skromne uposażenie jest powodem wstrzymania się pracowników od kariery sędziowskiej. Istnieją obok tego inne poważniejsze powody natury moralnej. Przeciążenie pracą, połączone z równoczesnem narzekaniem stron i władzy zwierzchniej na zaległości, nie przyczynia się wcale do tego, by uczynić zawód sędziowski szczególnie miłym. Powstaje pytanie, czy rzeczywiście zachodzi przeciążenie? Na to pytanie niech odpowiedzą cyfry. Administracja sprawiedliwości używa pewnego poufnego klucza dla orientacji własnej, ile etatów trzeba utrzymywać w danym sądzie grodzkim. Nie zdradzając tego klucza, zaznaczam, że, według informacyj, które otrzymałem z Małopolski, klucz ten opiera się na przydziale o 25% wyższym, aniżeli wynosił przydział dla sądów za czasów austriackich, pomimo, że za czasów austriackich stanowisko sędziego nie było synekurą. Dodajmy do tego, że część stanowisk sędziowskich, których ogólną ilość ustalono według tego większego klucza, jest nie obsadzona. Dodajmy do tego dalej, że ilość sił kancelaryjnych jest o połowę mniejsza, niż zachodzi tego potrzeba.</u>
+ <u xml:id="u-54.12" who="#SMakarewicz">Jeżeli wszystko to uwzględnimy, to zrozumiemy zarówno wzrost zaległości, jak i skargi na przeciążenie sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-54.13" who="#SMakarewicz">Jeżeli szukamy przyczyn przeciążenia, to znajdujemy je naprzód we wrodzonem społeczeństwu polskiemu pieniactwie, a następnie w rodzaju polskiego ustawodawstwa. Polska cierpi nie tylko na brak jednolitego ustawodawstwa, ale cierpi także, a może w wyższym jeszcze stopniu, na złe ustawodawstwo własnej produkcji. Nie chodzi tutaj o treść przepisów prawnych, bo o tem rozstrzygają zapatrywania etyczne, społeczne i polityczne. Nie chodzi o to, czy polskie przepisy prawne są prawem słusznem, czy reforma rolna, ochrona lokatorów, waloryzacja przedwojennych wierzytelności i t. p. mają słuszną podstawę, ale chodzi jedynie o to, czy obowiązujące przepisy prawne wypowiedziano w formie odpowiedniej, takiej, by nie budziły wątpliwości, nie pobudzały do procesów, nie wstrzymywały sędziego przy rozstrzyganiu sporu. Minęły czasy, kiedy społeczeństwu wystarczyło dziesięcioro przykazań lub prawo dwunastu tablic. Społeczeństwo nowożytne żyje w lesie przepisów prawnych. Jeżeli przepisy te nie są proste, jak pnie drzew, jeżeli upodobniają się do elastycznych lub bujnych pnączów, to las przemienia się w puszczę podzwrotnikową, w której gubią się strony, gubią się adwokaci, gubią się sądy. Takiem zaczyna być ustawodawstwo polskie. Składają się na to rozmaite przyczyny. Poważną rolę odgrywa struktura ciała ustawodawczego i sposób załatwiania ustawodawczych problemów. Wiadomo, że ustawy uchwala Sejm, poprawiać je ma Senat, a poprawki Senatu może Sejm odrzucać. Technika ustawodawcza Sejmu występuje szczególnie plastycznie tam, gdzie inicjatywa ustawodawcza wychodzi od Sejmu samego, albo tam, gdzie Sejm na własną odpowiedzialność przeprowadza ustawy. W świeżej pamięci wszystkich są ożywione debaty na temat, czy dekret Prezydenta Rzeczypospolitej może być uchylony własną uchwałą Sejmu, czy też w normalnej drodze ustawodawczej. Trzeba było aż 55 sędziów Sądu Najwyższego do załatwienia tej kwestii, która, chociaż praktycznie rozstrzygnięta, pozostanie nadal teoretycznie wątpliwą wobec oczywistego ustawodawczego błędu. Wszystko to dlaczego? Dlatego, ponieważ Sejm — ustawodawca nie wstawił do noweli konstytucyjnej (ustęp końcowy art. 44) dwóch tylko wyrazów: „własną uchwałą”. Ustawodawca był obowiązanym wyrazy te zamieścić ze względu na to, iż Konstytucja w art. 125 ust. 3 wyrazów tych używa w celu wykluczenia współdziałania Senatu. Nie pomogą zaświadczenia czcigodnych mężów, mające dowodzić, co Sejm w danym wypadku powiedzieć chciał, gdyż ustawa obowiązuje w tej postaci, w jakiej ją ogłoszono, a nie w postaci odpowiadającej życzeniu ustawodawcy. To drobne przeoczenie dwóch wyrazów w noweli konstytucyjnej zabrało wiele czasu nie tylko ciałom ustawodawczym, ale także i sądownictwu.</u>
+ <u xml:id="u-54.14" who="#SMakarewicz">Weźmy inny przykład. Niedawno załatwialiśmy projekt ustawy o nadużyciach urzędników przy wyborach. Nie chcę powtarzać zarzutów, które miałem zaszczyt przedstawić tej Wysokiej Izbie przy omawianiu owego projektu. Chcę natomiast zwrócić uwagę na drobny szczegół, dotykający wprost sądownictwa. Ustawa ta uchyla między innemi artykuł 272 kodeksu postępowania karnego, podający warunki umorzenia śledztwa. Według tego przepisu umarza się śledztwo, jeżeli zażąda tego prokurator albo oskarżyciel posiłkowy, który wstąpił w miejsce prokuratora. Skutkiem uchylenia art. 272 nie może sędzia umorzyć śledztwa nawet w takim wypadku, jeżeli tak prokurator, jak oskarżyciel posiłkowy od ścigania odstąpili. Zamiarem ustawodawcy było widocznie przeszkodzić umorzeniu śledztwa, zamiarem jego było doprowadzenie do tego, ażeby sprawa dostała się przed Trybunał i była przedmiotem rozprawy. Intencja ustawodawcy była zupełnie jasna. Ustawodawcy chodziło w tym wypadku o to. aby sprawa była rozpatrywana na rozprawie, aby koniecznie doprowadzić sprawę do rozprawy, a nie umarzać nigdy śledztwa. Ustawodawca nie zastanowił się jednak nad tem, że do rozprawy potrzeba aktu oskarżenia, że akt oskarżenia wnosić musi uprawniony oskarżyciel. Cóż robić, jeżeli oskarżyciela takiego niema? Nie będzie aktu oskarżenia i nie będzie wobec tego rozprawy. Sprawa jednak zawisła w sądzie i nie może być umorzona. Wobec tego sądy będą się musiały liczyć z osobną kategorią spraw, które, jak legendarny Twardowski, zawisły w przestworzach. Sprawy te wisieć będą szereg lat aż do przedawnienia. W Małopolsce, która nie zna przedawnienia mimo przerw, a tylko nowy bieg przedawnienia po wyroku uwalniającym, przedawnienie sprawy nie nastąpi nigdy. Sprawa o nadużycia urzędnika przy wyborach wisieć będzie w nieskończoność.</u>
+ <u xml:id="u-54.15" who="#SMakarewicz">Weźmy przykład najświeższy. W Dzienniku Ustaw z 28 lutego b. r. pomieszczono zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, uchylające rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o prawie prasowem, czyli t. zw. dekret prasowy. Przez uchylenie dekretu prasowego odżywają normy prawa prasowego dzielnicowego, przez tenże dekret prasowy uchylone. Prawo prasowe obejmuje, jak wiadomo, obok przepisów prawa karnego materialnego i prawa administracyjnego także normy procesowe, jako to przepisy o konfiskacie, o postępowaniu przedmiotowem i t. p. Wiadomo, że obecnie w Polsce obowiązuje nowy kodeks postępowania karnego, który uchylił ustawy procesowe dzielnicowe, uchylił tem samem normy prasowo-procesowe o ile mieszczą się w danym kodeksie postępowania karnego. Wypadek taki zachodzi w Małopolsce. Dekret prasowy uchylił rozdział 27 procedury karnej austriackiej, a dekret o postępowaniu karnem uchylił całą procedurę austriacką, skutkiem tego normy rozdziału 27 nie odżyją przez samo tylko uchylenie dekretu prasowego, gdyż uchylił je razem z całą procedurą austriacką kodeks postępowania karnego, obecnie obowiązujący. Nad konsekwencjami uchylenia dekretu prasowego nie zastanawiał się widocznie nikt, chociaż było do tego dość wiele czasu. Sądy małopolskie stoją bezradne wobec powstałej w ten sposób próżni, Ministerstwo Sprawiedliwości, zapytywane w tej mierze, udziela cennej wskazówki, zgodnej z tradycjami Aleksandra Fredry: „Rób jak chcesz — taka moja rada”. Zaczną się znowu niekończące się dyskusje, zażalenia i tok instancji. Mówić się będzie potem o wolnem tempie pracy sędziów. O ileby mimo wyraźnego uchylenia austriackiego kodeksu postępowania karnego sądy chciały stosować jego przepisy, a być może, że uczynią to z rozpaczy, to popełnią akt samowoli prawnej. O ile Sąd Najwyższy praktykę taką zaaprobuje, to triumfować będzie anarch ja prawna. Wszystko to są konsekwencje potraktowania dekretu prasowego z punktu widzenia politycznego, jako wrogiego aktu rządu wobec stronnictw opozycyjnych. Dlatego, zamiast podtrzymać zasadę unifikacji prawa prasowego, o której tak wiele się mówi, i dekret znowelizować, rzucono dekretem o ziemię, nie bacząc na konsekwencje, i powrócono do znienawidzonych ustaw dzielnicowych, nie badając, czy w międzyczasie nie zaszły w nich jakie zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-54.16" who="#SMakarewicz">Pracę ustawodawczą w Polsce ocenia się przedewszystkiem ze stanowiska politycznego. Ustawa jest jakby twardym przedmiotem, który rzuca się w głowę przeciwnika, uchwala się ją szybko, byle zaczęła jak najprędzej obowiązywać, nikt nie myśli o tem, że jednak są w Polsce ludzie, którzy przysięgali na ścisłe stosowanie przepisów prawnych, a dla których nieścisłości ustawodawcy wytwarzają tragedię życiową. Znam profesora maszynoznawstwa, który gdy uczniowie przedstawiają rysunki konstrukcyjne z dziedziny maszynoznawstwa, zauważa on stereotypowo: rysunek jest piękny, ale niech mi pan powie, jak ta maszyna będzie się ruszała. Mam uczucie, że przy polskich ustawach nikt nie zadaje sobie pytania, jak ustawa będzie wyglądała w praktycznem zastosowaniu!</u>
+ <u xml:id="u-54.17" who="#SMakarewicz">Słyszy się często zdanie: „Sąd Najwyższy wyjaśni, jak należy ustawę stosować”. Zapominamy o tem, że sędzia ustawy musi umieć na pamięć, nie może w chwili rozstrzygania sięgać do komentarzy. Im więcej kwestyj wątpliwych, tem więcej komentarzy Sądu Najwyższego, tem trudniejsza staje się rola sędziego.</u>
+ <u xml:id="u-54.18" who="#SMakarewicz">Czy wina zachodzi tu tylko po stronie Sejmu? Wcale nie. Bardzo interesującą rolę odgrywa w tej sprawie Senat, zwłaszcza w ostatnich kilku latach. Jak wiadomo, według Konstytucji Senat odgrywa rolę korektora ustaw, korektora, przedstawiającego czynnikowi decydującemu propozycje do łaskawego uwzględnienia. Senat wobec Sejmu odgrywa tu rolę, jaką spełniał Voltaire na dworze Fryderyka Wielkiego: król przesyłał poecie swe wiersze francuskie do poprawienia. Senat w ostatnich czasach niechętnie poprawia wypracowania sejmowe, powstała nawet na terenie Senatu osobna teoria przypominająca rosyjską zasadę nie sprzeciwiania się złu.</u>
+ <u xml:id="u-54.19" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-54.20" who="#SMakarewicz">Zaczęło się to w lecie 1926 r., kiedy na Komisji Prawniczej Senatu pojawił się projekt ustawy dla b. zaboru austriackiego o warunkowem zawieszeniu wykonania kary. Referent zwracał uwagę na usterki w uchwale sejmowej. Komisja mimo to ze względów oportunistycznych uchwaliła przedstawić Senatowi uchwałę sejmową do przyjęcia bez zmian. Referent odmówił obrony stanowiska komisji wobec plenum Senatu. Wówczas na plenum przemówił dnia 10 czerwca 1926 prezes Komisji Prawniczej i użył następujących słów: „Nie ulega wątpliwości, kiedy się bliżej rozczytamy w tej ustawie krótkiej zresztą, bo zawierającej tylko 16 artykułów, że pod względem stylizacji, pod względem systematyki, pod względem następstwa po sobie różnych artykułów ma ona wiele usterek, które nie naruszają samej zasady, jednakże byłoby lepiej, gdyby ich tu w tej ustawie nie było”. Po wyliczeniu szeregu wątpliwości postawił p. prezes jednak wniosek o przyjęcie projektu w brzmieniu sejmowem bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-54.21" who="#SMakarewicz">Do stworzenia całej teorii przyjmowania produktów sejmowych bez zastrzeżeń doszło w r. 1928, kiedy to dwukrotnie w tej mierze zabierał głos inny prezes Komisji Prawniczej. Mimo zmiany personalnej na tem stanowisku, nuta przemówienia była ta sama. Dn. 28 listopada 1928 słyszeliśmy zdanie (przy dyskusji nad nowelą do ochrony lokatorów): „Proszę Panów, ta nowela pod względem prawnym, konstrukcji prawnej, zawiera szereg wątpliwości... Nasze sumienie prawnicze — jest takie pojęcie — z trudem tylko godzi się z tą ustawą, która ma mnóstwo wad i jak zacznie być stosowana przez sądy, to napewno wywoła nieprzeliczone wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-54.22" who="#SMakarewicz">Konkluzja p. prezesa opiewała jednak: „Należy przyjąć projekt w brzmieniu Sejmu bez zmian”. Dnia 19 grudnia 1928 r. toczyła się debata nad nowelą do ustawy o uwłaszczeniu b. czynszowników. Wówczas prezes Komisji Prawniczej rzekł: „Mój klub jest za przyjęciem tej ustawy w brzmieniu sejmowem, jakkolwiek zdajemy sobie sprawę bardzo dokładnie z tego, że ustawa ta jest bardzo niedoskonałą. Wiemy, że jest masa nieścisłości, niedomówień, dziwnych czasami rzeczy”. Ażeby usprawiedliwić sprzeczność, zachodzącą między wnioskiem a przesłankami, przedstawił p. prezes teoretyczne uzasadnienie takiego postępowania: „Jestem przekonany, że Sejm metodą chirurgiczną odrzuci te wszystkie poprawki, które genjusz prawniczy Senatu do niej wprowadzi. Tak, uczyni to metodą chirurgiczną, bo nie będzie przyglądał się temu, czy to bardzo mądre, czy tylko mądre, czy więcej niż doskonałe, poprostu weźmie miotłę do ręki i wszystko wymiecie, bo Sejm stoi na tem stanowisku, że jest jedyną Izbą suwerenną...”. Oczywiście w przemówieniu tem w sposób jaskrawy uwydatnił się błąd Konstytucji, która pozbawia Senat głosu decydującego w sprawach ustawodawczych, a pozostawia mu tylko głos doradczy. Rozumiem psychologiczne podłoże przemówień prezesa Komisji Prawniczej, Senat nie chcę być Voltaire'em i poprawiać królewskich wierszy. Niemniej nie mogę ani p. prezesa, ani Senatu, o ile idzie za jego radami, uwolnić od zarzutu uchylania się od spełniania ciążącego na nich obowiązku. Co Sejm zrobi z uwagami Senatu jest rzeczą obojętną, Senat ma moralny obowiązek czynić to, co mu nakazuje sumienie i do czego powołała go Konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-54.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-54.24" who="#SMakarewicz">W przeciwnym wypadku Senat nie ma żadnej racji bytu. Nie chcę przypuszczać, że obecna praktyka Senatu celowo zmierza do przeprowadzenia dowodu zbędności Senatu celem likwidacji tej Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-54.25" who="#SMakarewicz">Czy tylko ciała ustawodawcze są winne, że istnieje chaos prawny? Czy niema winy po stronie Rządu, o ile chodzi o rządowe projekty ustaw? Zdarza się że także projekty ustawodawcze, wychodzące z kuźni ministerialnej, zawierają błędy. Przykładem odstraszającym jest ogłoszenie w formie dekretu tego kodeksu postępowania karnego, o którym mówi pierwsza rezolucja, przedstawiona Wysokiemu Senatowi do przyjęcia. Ministerstwo Sprawiedliwości, chcąc w epoce pełnomocnictw wykazać jak największą produktywność, wyrwało przedwcześnie z Komisji Kodyfikacyjnej projekt ustawy o postępowaniu karnem i po dokonaniu pewnych poprawek ogłosiło jako kodeks postępowania, pomimo sprzeciwów w łonie samej Komisji Kodyfikacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-54.26" who="#SMakarewicz">Sejm miał możność dekret ten odrzucić równie dobrze, jak dekret prasowy, albo poddać dekret ten nowelizacji, zanim zacznie obowiązywać. Ponieważ jednak nie było w kodeksie postępowania karnego czynników politycznych, pozostawiono dekret ten w spokoju. Nikt się nie zapytał przykładem owego profesora politechniki, jak ta maszyna będzie się ruszała. Praktyka ośmiu miesięcy wykazuje, że rusza się ona powoli, niezdarnie wśród ciągłych zgrzytów. Zawrócenie tego kodeksu do Komisji Kodyfikacyjnej celem dokonania rewizji, celem usunięcia wątpliwości, które sprowadziło życie, jest piekącą koniecznością. Rezolucja, idąca w tym kierunku, ma charakter symboliczny. Stać się ona powinna ostrzeżeniem dla wszystkich czynników współwinnych. Ostrzeżenie to zwraca się przedewszystkiem do tych wszystkich, którzy wołają o praworządność w Państwie, a którzy nie wiedzą, że złe ustawy podkopują praworządność tak samo jak zamachy stanu.</u>
+ <u xml:id="u-54.27" who="#komentarz">(Oklaski. Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-54.28" who="#SMakarewicz">Podkopują ją zwolna, niewidocznie, ale kto wie, czy nie bardziej skutecznie. Ustawa ma być regulatorem życia społecznego, jeżeli jest nieścisła, niejasna, przemienia się na źle idący zegarek. Zegarek taki odzwyczaja od punktualności, bo nie można mu nigdy wierzyć. Ustawodawstwo niejasne odzwyczaja od poszanowania prawa, bo nigdy się nie wie, co jest prawem. Obywatel, który nauczy się raz ustawę lekceważyć, z prawem igrać, zatraca poszanowanie prawa, tępieje nawet na gwałtowne formy naruszenia prawa.</u>
+ <u xml:id="u-54.29" who="#SMakarewicz">Ustawodawstwo polskie, z małemi wyjątkami, zasługuje na nazwę, utartą już w kołach prawników praktycznych — ustawodawstwa niechlujnego. Wszystko składa się na to, by sędziemu utrudnić urzędowanie. Jeszcze 10 lat takiego ustawodawstwa, a przyjdzie do zdławienia sądownictwa, maszyna wymiaru sprawiedliwości stanie. W wielu wypadkach stanie się to także z nadmiaru miłości do sądownictwa; czynniki ustawodawcze okazują wiele sentymentu dla sędziów. wiele zaufania, które dyktuje przydzielanie sędziom agend może zaszczytnych, ale niezmiernie trudnych. Jak to łatwo przyszło Sejmowi Ustawodawczemu wstawić do Konstytucji art. 72, obejmujący program ustawodawczy, według którego od karnych orzeczeń administracyjnych ma przysługiwać stronom prawo odwołania się do właściwego sądu. Posypały się ustawy, hołdujące tej zasadzie, nikomu nie przyszło na myśl, że sędziowie nie zajmują się prawem administracyjnem, że każde orzeczenie karne, oparte na ustawie administracyjnej, wymaga osobnych studiów. Wszak prawo administracyjne to jest świat dla siebie. Skutek nadmiernej miłości Sejmu Ustawodawczego do sądów jest ten, że sądy nie odpowiadają pokładanemu w nich zaufaniu, bo zalegają z załatwieniem odwołań. Zwróciłem się do Ministerstwa Sprawiedliwości (wydziału statystycznego) z prośbą o dostarczenie mi wykazów z ostatnich czasów co do agendy sądów w sprawach odwołań od orzeczeń karno - administracyjnych. Ministerstwo posiada odpowiednie zestawienia z kilku tylko sądów okręgowych, gdyż nie wszystkie sądy sprawy te w wykazach statystycznych wyszczególniają. Z dostarczonych mi dat statystycznych za r. 1928 podkreślić muszę, że Sąd Okręgowy w Białymstoku na 109 spraw załatwił tylko 59. Sąd Okręgowy w Łomży na 168 załatwił 66, sąd w Zamościu na 176 załatwił 57, sąd w Płocku na 165 załatwił tylko 16, sąd we Włocławku na 47 nie załatwił żadnej. Trudno oskarżać sądy te o opieszałość, nie ulega wątpliwości, że natura sprawy, tak bardzo odległa od prawa karnego sądowego, tak materialnego, jak procesowego, powoduje powolne tempo załatwienia, zbliżającego się wręcz do odmówienia wymiaru sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-54.30" who="#SMakarewicz">Istnieje w Warszawie pisarz znany, który b. niedawno ogłosił książkę p. t. „Piekło kobiet” na temat kłopotów tych pań, które nie chcą mieć potomstwa, szkoda, że nie jest on prawnikiem i nie zużył swego talentu do przedstawienia innego piekła: piekła sędziów źle płatnych, a zarzuconych przez społeczeństwo pieniaczemi sprawami, a przez ciała ustawodawcze złemi ustawami.</u>
+ <u xml:id="u-54.31" who="#SMakarewicz">Mało jest nadziei, ażeby praktyka ustawodawcza w Polsce uległa szybkiej zmianie. Społeczeństwo, złożone w połowie conajmniej z analfabetów, ma na prawo pogląd swoisty. Myśleć jednak można przynajmniej o poprawie materialnego uposażenia sędziów. Kto robi złe ustawy, niech pomyśli o zwiększonych kosztach ich stosowania. Była o tem mowa na Komisji Skarbowo-Budżetowej. Poruszano sprawę przyciągnięcia nowych sił z adwokatury, co nastąpić może jedynie tylko w wypadku lepszego położenia materialnego sędziów. Sprawa nie jest aktualną przy budżecie na rok 1930/31, jednak poruszyć ją należy ze względu na budżet przyszłoroczny, ażeby administracji sprawiedliwości dodać odwagi do wstawienia odpowiednich pozycji, tak po stronie wydatków, jak dochodów. Istnieje zasada budżetowa: „projekt nowego wydatku wiązać się winien z projektem nowego dochodu”. Trudno sprawę wyższych uposażeń sędziowskich przerzucać do zwykłego źródła dochodów państwowych, t. j. do śruby podatkowej. Wiemy doskonale, że społeczeństwo polskie cierpi na gospodarczą anemię, która oby nie stała się anaemia perniciosa. Podatki niszczą życie gospodarcze, podcinają ochotę do pracy zarobkowej, przedsiębiorczość zanika tam, gdzie się nie opłaca. Jeżeli odrzucimy myśl pokrycia wyższych uposażeń sędziowskich z podatków, to pozostaje nam jedynie pokrycie z opłat sądowych, pokrycie zresztą najnaturalniejsze. W społeczeństwie naszem istnieje jednak utarta frazeologia o potrzebie taniego wymiaru sprawiedliwości. Robi to takie wrażenie, jakgdyby podwyższenie opłat sądowych było zamachem kapitalistów na proletariat, oznaczało zamknięcie biedocie drogi do wymiaru sprawiedliwości. Argumentem tym nie można operować tam, gdzie zasiadają prawnicy, którzy każdej chwili przypomną, że dla ubogich istnieje t. zw. prawo ubogich, ubóstwo uwalnia od ponoszenia kosztów postępowania wogóle. Podwyższenie opłat to tylko utrudnianie procesów pieniaczych po stronie powoda, a procesów dla przewłoki ze strony pozwanego. Dla społeczeństwa polskiego potrzebne są jeszcze środki wychowawcze. Walka z pieniactwem w drodze propagandy to środek za słaby wśród ludzi, mających pieniactwo we krwi, wśród ludzi, dla których proces jest źródłem potrzebnych emocyj, jest sportem. Nawoływanie do solidarności w interesach, do dotrzymywania umów i wypełniania zobowiązań, to środek nie trafiający do celu tam, gdzie zwłoka w płaceniu świadczeń jest normą, gdzie niema etyki kupieckiej. W takiem społeczeństwie jedynym środkiem pedagogicznym są wysokie koszty przegranego procesu. Opieszałość dłużnika nie powinna się opłacać, tak jak nie opłacają się zaległości podatkowe, jeżeli płacić trzeba dwa procent zwłoki miesięcznie. Tylko wysokie opłaty sądowe uratują sądy od przeciążenia, a równocześnie dostarczą środków do pokrycia zwiększonych uposażeń dla sędziów, którzy na to zasługują. Zbyt tani wymiar sprawiedliwości to fatalna szkoła dla społeczeństwa. Pouczającym w tym względzie jest eksperyment, zrobiony z opłatami przy sprawach karnych z oskarżenia prywatnego. W r. 1927, ściśle trzy lata temu, Senat uchwalił na mój wniosek rezolucję następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-54.32" who="#SMakarewicz">„Senat wzywa Rząd, by opracował przepisy, wprowadzające w całem Państwie, używany w b. zaborze pruskim, system składania zaliczek, tak przy wniesieniu skargi prywatnej, jak przy postawieniu wniosku na przeprowadzenie środków dowodowych”.</u>
+ <u xml:id="u-54.33" who="#SMakarewicz">Stosownie do tej uchwały, kodeks postępowania karnego wprowadził w art. 554 obowiązek składania zaliczek przez oskarżyciela prywatnego, wynoszących w sądzie grodzkim 20 zł, w sądzie okręgowym 50 zł, płatnych przy wniesieniu skargi, niezależnie od zaliczek na koszty postępowania dowodowego. Zrozumiałem było moje zainteresowanie wynikiem wprowadzenia tego przepisu ustawowego. Zwróciłem się wobec tego do prezydjum sądu apelacyjnego we Lwowie z prośbą o dostarczenie mi cyfr odnośnych za II półrocze 1929 — jak wiadomo, kodeks postępowania karnego obowiązuje, od 1 lipca 1929. Prosiłem również o dostarczenie mi dla porównania cyfr z analogicznego okresu 1927 i 1928, t. j. za drugie półrocze. Pokazało się, że w ilości wnoszonych oskarżeń prywatnych nastąpiła gwałtowna redukcja. Przytoczę tylko kilka cyfr z wykazu, dostarczonego mi przez prezydjum sądu apelacyjnego we Lwowie: w sądzie grodzkim w Stryju było spraw z oskarżenia prywatnego w II półroczu 1927 ogółem 883, w tym samym okresie 1928–1020, w tym samym okresie 1929 — tylko 350. Odpowiednie cyfry dla sądu grodzkiego w Podhajcach przedstawiają się jak następuje: 682, 911 i 208; w Przemyślanach 693. 690 i 184; w Drohobyczu 1625, 1851 i 665, w Samborze 1204, 1288 i 443, w Stanisławowie 1279, 1129 i 315. Groza utraty 20 zł wstrzymuje oskarżyciela prywatnego od wniesienia skargi prywatnej, pomimo to, że w razie skazania oskarżonego, zwraca się zaliczkę oskarżycielowi prywatnemu. Utrata zaliczki grozi tylko tym, którzy wnoszą skargę dla emocji, dla sportu, dla dokuczenia bliźniemu. Przed wprowadzeniem procedury polskiej istniały drobne opłaty stemplowe, które oskarżyciel tracił bezpowrotnie nawet w wypadku wygranej. Kilka złotych można było zapłacić za zabawę w sądzie, ale ryzykować 20 zł, jeżeli się wie, że skarga jest bezzasadna — nie można. Cyfry te są niezwykle wymowne, dowodzą, że niskie opłaty sądowe są zbrodnią, dokonaną na etyce społecznej, gdyż prowadzą do rozwoju najobrzydliwszej wady społecznej — pieniactwa.</u>
+ <u xml:id="u-54.34" who="#SMakarewicz">Podnoszenie opozycji przeciw wysokim opłatom sądowym może leżeć tylko w interesie tych, którzy żyją z procesów cudzych, czy własnych.</u>
+ <u xml:id="u-54.35" who="#SMakarewicz">Czy podwyżka uposażeń sędziowskich ściągnie do sądów więcej sił prawniczych, niż obecnie — nie wiadomo, pewnem jest jednak, że podwyższenie opłat sądowych wpłynie wydatnie na zmniejszenie przeciążenia, na przyspieszenie wymiaru sprawiedliwości i na podniesienie poziomu tego wymiaru, bo im mniej jest spraw, tem więcej jest czasu na dobre, pisemne opracowanie rozstrzygnięcia.</u>
+ <u xml:id="u-54.36" who="#SMakarewicz">Komisja Skarbowo-Budżetowa nie powzięła uchwały w kierunku formalnej rezolucji w tym względzie, gdyż wszyscy uważali sprawę tę za zbyt jasną i prostą. Przedstawiciel Wysokiego Rządu z zapatrywaniami komisji zupełnie się godził. Gdyby Wysoka Izba uznała za wskazane uchwalić w tym względzie rezolucję, to niewątpliwie odpowie ona zapatrywaniom Komisji Skarbowo-Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-54.37" who="#SMakarewicz">Kończę prośbą o przyjęcie preliminarza budżetowego według uchwały sejmowej bez zmian, a nadto o uchwalenie przedstawionych do przyjęcia rezolucyj.</u>
+ <u xml:id="u-54.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Achmatowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#SAchmatowicz">Wysoka Izbo! Pan referent, prof. Makarewicz postawił mnie w bardzo ciężkiej sytuacji, bo przygotowałem referat i w części dotyczącej wskazania niedomagań wymiaru sprawiedliwości, mającej ogólne znaczenie dla całego Państwa, a on to samo powiedział, co ja. Upewniam Panów, że z p. prof. Makarewiczem nie współpracowałem i nie byłem tym uczniem, który podpatrywał, gdy on pisał swój referat. Więc korzystam z tego, ażeby przekonać Panów, że wskazane z takim talentem przez p. Makarewicza jako przedstawiciela nauki niedomagania zgadzają się w 100% z tem, co miałem zamiar powiedzieć, jako praktyk sądowy, który 40 lat swego życia poświęcił dla pracy w sądownictwie. Niedomagania te są najwymowniejszemi dowodami, że z wymiarem sprawiedliwości w Polsce nie jest dobrze. Mający najdonioślejsze zadanie aparat sądowy nie może działać sprawnie, bo brakuje mu wciąż 10% sił.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#SAchmatowicz">Daleki jestem od tego, aby p. Ministrowi, jak również komu innemu jakieś zarzuty stawiać, dziwi mnie tylko to, że w projekcie budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości bardzo spokojnie kasuje się 2 miliony złotych, bo przewiduje się, że 347 stanowisk w sądownictwie nie będą w ciągu roku obsadzone. Przecież to stan rozpaczy, przecież to beznadziejność sytuacji. Gdyby p. Minister, który przyczynił się do pomieszczenia tak ciekawej pozycji w budżecie, tutaj był, to ja bym i wówczas nie mógł wielkiego oskarżenia mu postawić, bo tutaj wszyscy są winni, a najbardziej winna jest Konstytucja z dnia 17 marca 1921 r., która nie stworzyła czynnika, jaki egzystuje w innych państwach, nie stworzyła kanclerza sprawiedliwości, który, nie zależąc od rządu i parlamentu, mógłby bronić tej trzeciej władzy sądowej, tego organu narodu, który ma tak doniosłe znaczenie, a przedewszystkiem utrwalenia praworządności w Państwie. Co może jednak zrobić w Polsce Minister Sprawiedliwości — niech p. Minister się nie gniewa, który na szarym końcu siedzi i nie ma żadnych uprawnień, ani żadnych środków, aby coś poważniejszego dla kraju dokonać.</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#SAchmatowicz">Więc tylko w formie depeszowej powtórzę. Profesor mówił: nie było klucza i nie ustalono liczby etatów, potrzebnych dla obsługi wymiaru sprawiedliwości. Otóż u mnie w pierwszym punkcie jest to samo. Jeżeli ten klucz Ministerstwo Sprawiedliwości ma, a myślę, że ma dlatego, że w 1923 r. sam opracowałem taki klucz dla prezydjum wileńskiej apelacji, to pozostaje pytanie, dlaczego Ministerstwo Sprawiedliwości nie rozesłało go do wiadomości wszystkich sądów. Widocznie ten klucz jest taki, że jeżeli go poślą do sądów, to sędziowie i prokuratorzy na podstawie tego klucza będą potrzebowali wydatnego zwiększenia etatów. Może tak nie jest, może się mylę, ale w każdym razie stwierdzam przed Wysoką Izbą, że tą kwestią, jako praktyk, w swoim czasie zajmowałem się i jeszcze w przeszłym roku ustaliłem, że dlatego, żeby wymiar sprawiedliwości odbywał się w Państwie należycie, trzeba obecnie istniejące etaty sędziowskie i prokuratorskie zwiększyć mniejwięcej o 400 stanowisk. Na potwierdzenie tego powołuję się na p. Ministra Mejsztowicza, który w Komisji Budżetowej w przeszłym roku uroczyście nam ogłosił: „Nie mamy środków, potrzeba nam jeszcze 400 etatów” — i tu miał rację.</u>
+ <u xml:id="u-56.3" who="#SAchmatowicz">Proszę mi wybaczyć, że zatrzymam się bardziej szczegółowo na drugim niedomaganiu.</u>
+ <u xml:id="u-56.4" who="#SAchmatowicz">Wszystkich sędziów i prokuratorów w Państwie jest 3800, wciąż brakuje 340, a w tym roku nawet 347, a więc 10%, to znaczy aparat państwowy kuleje, a 9/10 pozostałych sił niedomaga. To pierwsza rzecz.</u>
+ <u xml:id="u-56.5" who="#SAchmatowicz">A teraz druga rzecz co do uposażeń. Kiepsko płatny sąd jest zawsze złym sądem. Pozwolę sobie powiedzieć, co mówili Rzymianie: „Justitia est fundamentum regnorum”. A co powiedział Mahomet na początku VII wieku: „Państwo, które nie jest w stanie stworzyć u siebie dobrych sądów, nie zasługuje na bytowanie, bo nie jest w stanie stworzyć szczęścia dla swoich obywateli”. Pozatem Mahomet, demokrata — w 7 wieku już był demokratą — zwraca się w jednem przemówieniu do swoich wiernych z prośbą: „Bracia, nie odmawiajcie swych sił, by służyć społeczeństwu, wymierzając sprawiedliwość”. W nawiasie jeszcze dodam pp. Senatorom, że to się odnosi do starszych. Mahomet był tego zdania, że sprawiedliwość może wymierzać człowiek już w podeszłym wieku, a pozatem powiedział: „Sędziowie muszą być wybierani”. Powiem Panom, że, nie zważając na różne wady sądownictwa rosyjskiego, jednak w poczuciu sprawiedliwości muszę zaznaczyć, i p. Minister zapewne wie o tem, że w środkowej Azji, na Kaukazie, w Turkiestanie, we wszystkich muzułmańskich krajach, gdzie ludności tej było trzydzieści kilka milionów, ta zasada wybieralności sędziów i aparatu, składającego się ze starców, istniała, te „narodnyje sudy”, sądy narodowe, istniały. To wystarczało. Była tylko jedna instancja, apelacji żadnej, bo siedzieli tam oddani swemu narodowi starcy, i było wszystko dobrze. A sprawy wyższej wagi, wyższej miary, ma się rozumieć, musiano oddawać do sądów innych.</u>
+ <u xml:id="u-56.6" who="#SAchmatowicz">Dlatego, żeby bardziej podkreślić niezbędność utworzenia dobrych sądów, Mahomet powiedział: „Bracia, jeżeli los was rzuci przypadkowo do cudzych krajów, gdzie niema dobrych sądów, zmykajcie stamtąd, nie oglądając się”.</u>
+ <u xml:id="u-56.7" who="#SAchmatowicz">Pozwoliłem sobie przytoczyć to, aby zwolnić Panów od długich wywodów, o których sami Panowie wiecie, bo Państwo nie może marzyć o utrwaleniu swego bytu i o rozwoju, jeżeli nie ma sądów. Powtarzam: nikogo nie oskarżam. Powiem pp. Senatorom, że Polska jest najszczęśliwszą krainą, bo ma wszystkie dane, żeby zbudować aparat sądowy należycie. Dlaczego to nie jest zrobione? Otóż z tego powodu, że parlament walczył z rządem, rząd z parlamentem, a ta trzecia władza z nikim nie walczy. Nie było nikogo, ktoby umocował ją i postawił na wysokim, jej przysługującym piedestale.</u>
+ <u xml:id="u-56.8" who="#SAchmatowicz">Z tych 3.800 aparatów sądowych dla utrwalenia praworządności w Państwie, szerzenia etyki, ochrony życia, mienia, honoru ludzi jest 1.750 sędziów i podprokuratorów grupy „A”, to jest najgorzej uposażonych. Właściwość tych sądów — sądów grodzkich — prawda, nie wysoka, bo tylko do 3.000 zł, lecz ustawodawstwo nawaliło na te sądy taką masę najróżnorodniejszych funkcyj, jak spory o prawo własności, sprawy dzielcze, sprawy opiekuńcze i różne inne. To są obecnie sądy okręgowe, w sprawach mniej cennych — i któż piastuje te stanowiska? Może p. Minister powie, jak to wygląda w całem Państwie, bo ja wiem tylko to, co jest na Kresach Wschodnich: 70% ludzi bez wykształcenia. A dlaczego? Dlatego, że wykwalifikowany prawnik nie chcę iść. Nie można go posądzać, że jest bardzo materialistycznie nastrojony, bo jednak wykwalifikowanemu prawnikowi przysługuje prawo korzystania z lepszego komfortu życiowego, on chcę wykształcić dzieci tak, jak on sam jest wykształcony. Zresztą nie można świecić tą biedą, chodzić w zniszczonych surducie, w porwanych butach. Przecież to obniża autorytet sądu w oczach społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-56.9" who="#SAchmatowicz">Tutaj w Warszawie nie widać, jak sędzia jest ubrany, ale tych 1300 sędziów grodzkich i śledczych oraz podprokuratorów, poza stolicą i większemi ośrodkami urzędujących, są widoczni jak na dłoni i świecą swoją biedą na każdym kroku. U nas, na Kresach Wschodnich, sąd grodzki składa się przeważnie z jednego sędziego, i przeto liczba naczelników sądów kilkakrotnie przewyższa liczbę sędziów, i tym sposobem wytwarza się dziwna sytuacja — że sąd grodzki składa się tylko z naczelnika sądu bez sędziów, bo ten naczelnik jest zarazem i sędzią.</u>
+ <u xml:id="u-56.10" who="#SAchmatowicz">Jakie nadzieje ma ta armia sędziów? Jeżeli ktoś przesłużył 21 lat, to dodaje mu się dwieście kilkadziesiąt złotych miesięcznie. Więc najwyższe uposażenie sędziego - staruszka, który przepracował 21 lat, może wynosić mniej więcej około 600 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-56.11" who="#SAchmatowicz">Przejdę teraz do Sądu Najwyższego. Tych sędziów jest tylko 100. To są najwybitniejsi prawnicy w Państwie, to są ludzie, którzy stwarzają judykaturę, przyczyniają się do jednolitości praktyki, uchylają wyroki z powodu naruszenia ustaw, są to profesorowie i praktycy. Jak Państwo ich wynagradza? Dodatku stołecznego nie liczę, to do emerytury nie dochodzi. Sędzia Sądu Najwyższego otrzymuje zasadniczego uposażenia 731 zł, gdy przesłuży 3 lata, to otrzymuje 860. Upewniam pp. Senatorów, że w żadnem państwie europejskiem nigdzie sędziowie nie są tak kiepsko uposażeni. Ja badałem tę kwestię w przeszłym roku, przeczytałem 30 ustrojów różnych państw, i niestety okazuje się, że Polska zajmuje pod tym względem ostatnie miejsce. Nawet jeżeli weźmiemy takie państwa, jak Finlandia, Łotwa i Litwa, to i tam uposażenie sędziów jest mniej więcej o 100% większe.</u>
+ <u xml:id="u-56.12" who="#SAchmatowicz">Tu, ponieważ już dość dużo o tem mówiłem, powiem tylko o systemie dodatków. To jest bardzo nieudany system wynagradzania sędziów przez dodatki — i to jest najgłówniejsza przyczyna, dla której nikt z prawników nie chcę wstępować do sądownictwa, bo trudno, alby adwokat, zwłaszcza cywilista, bo cywilistyka bardzo szwankuje, odrazu otrzymał 7 szczebli. Nie może przecież 21 lat w jeden dzień przesłużyć, więc musi 7 razy po 3 lata przesłużyć, i tak co 3 lata dostaje po kawałeczku cukru, jak papuga, którą tresuje się, aby chodziła, ale te dystanse trzyletnie są ogromne. A czy to jest rzeczą do pomyślenia, czy to nie obniża stanu sędziowskiego — to jest najgłówniejsza rzecz.</u>
+ <u xml:id="u-56.13" who="#SAchmatowicz">Mój wniosek będzie zmierzał do tego, aby sędziom odrazu dać przynajmniej to, co oni mogą wysłużyć po 21 latach służby, ponieważ poczucie patriotyzmu jest w Polsce, ponieważ nie brak w Polsce nawet wielkich ideowców, tych ideowców jest nawet dużo i oni zajmą te puste obecnie stanowiska, tembardziej że stanowisko sędziowskie należy do najszczytniejszych. Bardzo Panów przepraszam. Ja piastuję dziś krzesło senatorskie, ale mnie się zdaje, że krzesło sędziowskie jest o wiele poważniejsze i trudniejsze bez porównania, bo Panowie tworzycie ustawy, a sędzia je interpretuje i zastosowuje, a to jest daleko trudniej.</u>
+ <u xml:id="u-56.14" who="#SAchmatowicz">Tutaj muszę poruszyć i skrytykować zarzut sfer miarodajnych, że nie może być mowy o podwyżce dla sędziów, bo mamy armię urzędników 300.000. Otóż protestuję przed Wysoką Izbą przeciwko utożsamianiu sędziów z urzędnikami. Nie daj Boże, żeby w Polsce wymiar sprawiedliwości był w rękach urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-56.15" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-56.16" who="#SAchmatowicz">Ja nie chcę poniżać urzędników, powiem, że są skromniejsi w Polsce, niż gdzieindziej, zasługują na wielkie uznanie, bo są nędzarzami. Upewniam Panów, że poczucie sprawiedliwości jest u nich tak rozwinięte, że gdyby plebiscyt urządzić pomiędzy nimi i powiedzieć: aby Panom podnieść uposażenie do należytego stopnia, trzeba bardzo dużo, przynajmniej jakieś 300 milionów rocznie, tych sum Państwo nie posiada, czy Wy macie co przeciwko temu, że sędziom zamierzamy dać podwyżkę, to będzie kosztowało najwyżej 20 milionów — upewniam Panów, że oni powiedzą: tak, te 20 milionów nam nic nie dadzą, a zresztą jesteśmy obywatelami Państwa Polskiego i doskonale rozumiemy, że jeżeli sąd kuleje i sprawiedliwości nie można się doczekać — trzeba 4 do 5 lat czekać na ostateczne wyroki w sprawach sądów okręgowych, a 2 do 3 lat w sprawach sądownictwa pokojowego — to przeciwko podwyżce dla sędziów i prokuratorów my nic nie mamy. A pozatem mój plan, który przedłożę Panom, jest taki, że ze Skarbu Państwa to podwyższenie nie będzie dokonane, bo chcę użyć produkt pracy sędziowskiej na pokrycie tych 27 milionów, nie więcej, których potrzeba na powiększenie etatów i polepszenie uposażenia dla sądowników.</u>
+ <u xml:id="u-56.17" who="#SAchmatowicz">Jeszcze chcę poruszyć jedną sprawę i proszę o przebaczenie. Dlatego, aby Państwo wykształciło sędziego, to trzeba użyć na to najmniej 18 lat. Jednakże nie wszyscy w 18 latach osiągają tę inteligencję prawniczą, z której Państwo korzysta, bo jeżeli gdziekolwiek uczeń lub student zasiądzie na drugi rok, to już będzie potrzeba więcej czasu. Ile to kapitału rodzice zużywają, aby wykształcić swoje dziecko na skończonego prawnika? Mniej więc 40.000 złotych. A jeżeli ten prawnik całą swoją wiedzę, kulturę i pracę poświęca Państwu, to mnie się zdaje, że Państwo w każdym razie musi oprócz pokrywania odsetek od kapitału, który użyto na przygotowanie danego aparatu, płacić coś za pracę tego prawnika.</u>
+ <u xml:id="u-56.18" who="#SAchmatowicz">Uzupełnię przemówienie jedną rzeczą, o której pan profesor nie wspomniał. Oprócz powolności jest jeszcze powierzchowność w załatwianiu spraw. Przecież wyrok sądowy musi przekonać oskarżonego, że on jest winien i odjąć mu chęć dalszego odwoływania się. Wyrok sądowy musi uczyć społeczeństwo. Wyrok sądowy w sprawach cywilnych musi być tak uzasadniony, żeby uszczuplił udawania się do wyższych instancyj. Bez omyłki więc stwierdzam przed panami senatora mi, że w sądownictwie pokoju, a więc w pracy tych tysiąca przeszło sędziów, niema właściwie żadnego uzasadnienia wyroku, bo wyrok ich, to są odpisy protokułów z dodaniem na końcu: „uznaje się powództwo za udowodnione, lub za nieudowodnione”. I, ma się rozumieć, gdy strona, która przegra, otrzyma taki wyrok, gdzie niema uzasadnienia, to zawsze znajdzie podstawę do apelacji i ma nadzieję, że w drugiej instancji uda się jej wygrać. A druga instancja — sąd okręgowy, apelacyjny — jeszcze bardziej powierzchownie rozpoznaje te sprawy, bo na wokandzie — Panowie pewno nie wiecie — jest od 90 do 150 spraw apelacyjnych. I przeto najbłahsze sprawy cywilne z sądownictwa pokoju muszą iść do instancji kasacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-56.19" who="#SAchmatowicz">Przejdę teraz do niedomagań, dotyczących Kresów Wschodnich, to jest trzeciej części terytorium Państwa Polskiego, tej placówki wysuniętej na Wschód, gdzie ten aparat, z pomocą którego Państwo wymierza sprawiedliwość, musi być dla wielu przyczyn wzorowy.</u>
+ <u xml:id="u-56.20" who="#SAchmatowicz">Ustawa o ustroju sądów powszechnych sporządzona jest na wzór ustroju sądów, który istniał w b. zaborze austriackim i niemieckim i dla tych dzielnic o znacznem zaludnieniu i dobrych środkach komunikacyjnych jest w zupełności odpowiednia, zwłaszcza, że już obecnie w tych dzielnicach ilość sądów, sędziów i prokuratorów pozostała prawie taka sama, jak była przed wojną światową. Na Kresach zaś Wschodnich ustrój sądowy był inny i został gruntownie zreformowany przez skasowanie całej serii sądów I instancji, a mianowicie: sądów gminnych, sędziów miejskich, sędziów pokoju w większych miastach, sędziów okręgowych powiatowych i nareszcie zjazdów powiatowych, które stanowiły II instancję dla sądownictwa pokojowego i gminnego. Dla załatwienia spraw karnych i cywilnych, podlegających właściwości powyższych różnorodnych sądów, obecnie istnieje tylko jeden typ sądu — sąd grodzki w charakterze I instancji i sąd okręgowy jako II instancja i jednocześnie jako instancja I dla spraw większej wagi.</u>
+ <u xml:id="u-56.21" who="#SAchmatowicz">Reforma ta jest dobra, lecz ilość tych sądów jest zbyt mała, i przeto zasada bliskości i dostępności sądu dla ludności została dotkliwie naruszona. Jeżeli porównać stan przedwojenny i obecny, to się okaże: a) że na Kresach Wschodnich przed wojną (w okręgu wileńskim) sądów instancji I było 227, a teraz tylko 37; sądów instancji II było 7, a teraz tylko 1; w Małopolsce zaś sądów grodzkich jest 226, a instancyj odwoławczych 17; b) że sąd taki w okręgu wileńskim obsługuje obecnie obszar 1,038 km² z zaludnieniem 40.000 ludzi, a przed wojną obsługiwał tylko 186 km² z zaludnieniem około 10.000 ludzi; w Małopolsce sąd grodzki obsługuje obszar 347 km², z zaludnieniem 42.000, a sąd odwoławczy — 4.394 km² z zaludnieniem 450.000 ludzi, gdy tymczasem w okręgu wileńskim jedna instancja odwoławcza obsługuje obszar 37.371 km z zaludnieniem 2½ miliona.</u>
+ <u xml:id="u-56.22" who="#SAchmatowicz">Stąd wysnuwa się następujące wnioski: 1) że sąd I instancji na Wileńszczyźnie obsługuje obszar sześciokrotnie większy, niż przed wojną, z zaludnieniem pięciokrotnie większem, a sąd II instancji dziś obsługuje obszar siedmiokrotnie większy, niż przed wojną, z zaludnieniem dziewięciokrotnie liczniejszem; 2) że w porównaniu z Małopolską udostępnienie sądu I instancji w Wileńszczyźnie jest więcej utrudnione — o 240%, a instancji II o 882%.</u>
+ <u xml:id="u-56.23" who="#SAchmatowicz">Ustrój hipoteczny wprowadzony został na Wileńszczyźnie w 1919 r., ale kancelarii hipotecznych dotychczas jest tak mało, tylko 6, że ustrój ten nie osiągnął celu i jest mało użyteczny, a dla drobnej własności i włościańskiej ludności zupełnie nieużyteczny, więc cel jest chybiony.</u>
+ <u xml:id="u-56.24" who="#SAchmatowicz">Przechodzę teraz do środków zaradczych, które sobie przemyślałem i podam do zaaprobowania Wysokiej Izbie, bo postawię odpowiednie wnioski. Więc środki zaradcze, nie połączone z wydatkami ze Skarbu Państwa:</u>
+ <u xml:id="u-56.25" who="#SAchmatowicz">1) Rozszerzyć w sądach okręgowych kompetencję sędziów jednostkowych w sprawach karnych, pozostawiając dla kompletów kolegialnych jedynie sprawy największej wagi.</u>
+ <u xml:id="u-56.26" who="#SAchmatowicz">Proszę Panów, nie jestem zwolennikiem jednostkowych sędziów, lecz chcę pomóc wyjść z tej tragedii, zmniejszyć te rozchody. A co osiąga się? Osiąga się, że trzy razy prędzej pójdzie bieg spraw. Czy myślicie Panowie, że w kolegialnym sądzie tak obarczonym, że ma na wokandzie 120 spraw, ci sędziowie biorą jakikolwiek udział w naradach? Przeszkadzają tylko jeden drugiemu, bo 'każdy ma 40 spraw w referacie, więc właściwie ten kolegialny sąd jest gorszy niż jednostkowy.</u>
+ <u xml:id="u-56.27" who="#SAchmatowicz">2) Przekazać rozstrzyganie skarg odwoławczych od wyroków sędziów okręgowych jednostkowym sędziom Sądu Apelacyjnego, również jednostkowym tak w karnych, jak i w cywilnych sprawach.</u>
+ <u xml:id="u-56.28" who="#SAchmatowicz">Co zrobić! To jest malum necessarium. Daj Boże, aby Polska z czasem nie miała jednostkowych sądów, bo zawsze lepsze są 3 głowy, niż jedna.</u>
+ <u xml:id="u-56.29" who="#SAchmatowicz">A pozatem jest druga pozycja: środki zaradcze, połączone z wydatkami, lecz Skarbu Państwa bezpośrednio nie obciążające, bo podlegające pokryciu z powiększonych opłat sądowych i hipotecznych:</u>
+ <u xml:id="u-56.30" who="#SAchmatowicz">1) Zwiększyć w niektórych okręgach etaty sędziowskie i prokuratorskie — to ma związek z tem, co mówił p. profesor — według klucza, ustalającego maksymalne normy pracy dla sędziów i prokuratorów w ciągu roku.</u>
+ <u xml:id="u-56.31" who="#SAchmatowicz">2) Usunąć przyczyny, tamujące dopływ sił prawniczych do sądownictwa przez zwiększenie uposażenia dla sędziów i prokuratorów wszystkich czterech grup o 50% przy jednoczesnem zniesieniu wszelkich zapomóg i remuneracji, z jednej strony uwłaczających stanowisku sędziowskiemu i prokuratorskiemu, a z drugiej strony ujemnie oddziałujących na stronę etyczną sędziów i prokuratorów, lub zwiększyć uposażenia o 100% przy jednoczesnem skasowaniu dodatków za wysługę lat, jak również zapomóg i remuneracji.</u>
+ <u xml:id="u-56.32" who="#SAchmatowicz">To nie jest takie straszne, jeżeli się to załatwi tak, jak ja proponuję.</u>
+ <u xml:id="u-56.33" who="#SAchmatowicz">Jeszcze jedna minuta cierpliwości. Idealizuję tak stanowisko sędziego, że nie chcę go uzależnić od nikogo i od p. Ministra również. Jeżeli sędziemu wydarzy się, że on sam poważnie zachoruje albo jego dziecko, albo jego żona, to on nie jest w stanie leczyć się, musi zasięgać kredytu u lichwiarza, a sędzia kredyt ma otwarty. To jest bardzo charakterystyczna, ale bardzo niebezpieczna i groźna rzecz, bo zasada niezależności sędziowskiej nie zamyka się tylko na niemożności usuwania lub przenoszenia sędziego, zasada niezawisłości sędziowskiej polega na stworzeniu takich warunków jego bytowania i urzędowania, żeby on od nikogo nie zależał.</u>
+ <u xml:id="u-56.34" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie, słusznie!)</u>
+ <u xml:id="u-56.35" who="#SAchmatowicz">A jeżeli on ma długi — a powiem Panom w nawiasach, połowa sędziów jest zadłużona — u sklepikarza, u szewca, u krawca, u lichwiarza, niestety, nawet zaciągają pożyczki w takich sferach, które mogą wpływać na wymiar sprawiedliwości, to cóż mu pozostaje? Prosić. Prosić prezesa sądu, prezesa Sądu Apelacyjnego, a nawet ministra. Każda prośba jest przykra, a dla sędziego jest nawet niedopuszczalna i upokarzająca. Jest to niewidoczny, lecz bardzo wymowny środek, żeby jednak tych sędziów trochę trzymać w ręku, bo sędzia z biedy musi zaskarbić sobie względy i łaskę władzy przełożonej i ministra. Trzeba sędziom dać to, na co oni zasługują, bo to jest uczciwe, trzeba dać za pracę to, czego warta jest ta praca, a nie zmuszać sędziego, ażeby 21 lat służył po to, by potem otrzymać mniej niż należało mu się dać odrazu. Zapomniałem powiedzieć, że pani sędzina dostaje 17 złotych miesięcznie i pytam się, co można za te 17 złotych kupić? Nic.</u>
+ <u xml:id="u-56.36" who="#SAchmatowicz">Więc pierwsza moja propozycja jest następująca: zwiększyć pobory o 50% i skasować zapomogi i remuneracje, poniżające sędziów. Nie wszystkim daje się te zapomogi, od tego się psują koleżeńskie stosunki i etyka upadla się. Jeżeli skasować dodatki, to nie będzie straszne te 100%, bo na dodatki i remuneracje także dużo wychodzi. Albo mieć sądy, albo nie mieć, albo otworzyć szeroko drzwi dla wybitnych sił prawniczych, zwłaszcza cywilistów, albo trzymać je zamknięte. W sprawach karnych nie potrzeba tak szerokiej precyzyjnej wiedzy, jak w sprawach cywilnych. Tam musi być obszerna wiedza. Ja sam jestem cywilistą, 40 lat studiuję i uważam, że jeszcze mało umiem.</u>
+ <u xml:id="u-56.37" who="#SAchmatowicz">3) Zwiększyć etaty prokuratorskie tam, gdzie zostały skasowane rewiry śledcze, lub przywrócić rewiry śledcze w okręgach, w których obszary powiatów przewyższają 2.000 km², z tem. aby na każdego prokuratora lub sędziego śledczego przypadał obszar nie przekraczający 1000 km², z zaludnieniem nie większem niż 35.000 ludności.</u>
+ <u xml:id="u-56.38" who="#SAchmatowicz">Panowie może nie wiedzą, że obecnie Ministerstwo, opierając się na przepisie ustawy postępowania karnego, który mówi, że wszystkie przestępstwa w których nie grozi większa kara, niż 10 lat ciężkiego więzienia, mogą być skierowane do sądów bez śledztwa, a śledztwo obowiązuje tylko w sprawach, za które grozi kara od 10 lat ciężkiego więzienia, kasuje większą część sędziów śledczych. Okazało się, że los 80% spraw karnych jest faktycznie w rękach policji, bo podprokuratorzy, którzy obecnie według nowej ustawy mają za zadanie prowadzić dochodzenie, nie są w stanie tego robić, a liczbowy stan prokuratury jest zwiększony, zresztą oni i bez dochodzeń są przeciążeni. U nas na kresach powiaty są ogromne, a każdy prokurator — p. Minister zapewne wie — ma od 300–400 zaległych spraw. Więc, proszę Panów, nie bardzo pomyślnie wygląda stan spraw karnych.</u>
+ <u xml:id="u-56.39" who="#SAchmatowicz">5) „Utworzyć rewiry i wyznaczyć obieralnych sędziów pokoju zgodnie z wymogami Konstytucji”. — Twórcy tej zasady doskonale rozumieli, że zasada bliskości, dostępności sądów jest najważniejsza i trzeba wykonać przepisy prawne, bo ustawa i Konstytucja o tem mówią, a to odciąży przynajmniej 40% spraw od sądów grodzkich.</u>
+ <u xml:id="u-56.40" who="#SAchmatowicz">„Przyspieszyć wprowadzenie sądów przysięgłych...”. Ja uważam, że sądy te muszą być, bo Konstytucja i ustawa je zastrzega, a wszelkie obawy są zupełnie nieuzasadnione. Znam ludność kresową. Jeżeli ktoś będzie siedział na ławie oskarżonych za szpiegostwo, ręczę Panom, że jednogłośnie przyznają jego winę, bo oni lepiej znają tam bolszewików niż my tu.</u>
+ <u xml:id="u-56.41" who="#SAchmatowicz">Na pokrycie rozchodów na powyższe konieczności państwowe: a) zwiększyć wpis stosunkowy w sprawach cywilnych o 1% w sądach grodzkich, w sądach okręgowych i apelacyjnych, b) wszystkie wpływy, pobierane za czynności hipoteczne, skierować do Skarbu Państwa, a bezpłatnych pisarzy hipotecznych przy sądach okręgowych zastąpić płatnymi sędziami sądu okręgowego.</u>
+ <u xml:id="u-56.42" who="#SAchmatowicz">Od powiększenia wpisu stosunkowego Skarb Państwa uzyska około 25 milionów złotych rocznie, a od opłat hipotecznych około 2 milionów rocznie, bo ogólna suma wpływów wyniesie więcej jak 3½ milj., półtora milj. będzie kosztował aparat urzędniczy, a pozostanie do rozporządzenia Skarbu 2 milj.</u>
+ <u xml:id="u-56.43" who="#SAchmatowicz">Sądzę, że Wy, Panowie Senatorowie, jako przedstawiciele społeczeństwa, podzielicie moje wywody i proszę Was o zaaprobowanie takiej rezolucji: „Senat wzywa Rząd do wydatnego podniesienia uposażenia sędziów i użycia na ten cel dochodu z podniesionych opłat sądowych”.</u>
+ <u xml:id="u-56.44" who="#SAchmatowicz">Naumyślnie podaję to w ogólnikowej formie, ponieważ mamy w osobie Pana Ministra pierwszego Ministra, który wyszedł z zaszczytnych szeregów sędziowskich, więc mam nadzieję, że wywody moje będą poparte.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Wodziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#SWodziński">Wysoki Senacie! Jest bardzo niepokojące, że ani społeczeństwo, ani t. zw. czynniki miarodajne zupełnie nie orientują się, jak nagłą i palącą jest sprawa dostatecznego uposażenia sędziów i prokuratorów. Wyjątek pod tym względem, zdaje się, stanowią tylko: p. Minister Sprawiedliwości, sądownictwo i adwokatura. Jak zły cień za sprawą uposażenia sędziów wlecze się kwestia poprawy bytu materialnego urzędników państwowych, pomimo, że sprawy te nie powinny i nie mogą być traktowane łącznie, ponieważ ani formalnie ani materialnie nie są ze sobą związane. Sędziowie nie są urzędnikami i stosownie do przepisów Konstytucji, mają pobierać i pobierają uposażenia na podstawie odrębnej ustawy. Bowiem funkcja wymiaru sprawiedliwości jest tak odrębną od innych funkcyj państwowych i specyficzną, że nie tylko wymaga zupełnie odrębnej organizacji, nie podobnej zasadniczo do organizacji innych władz, lecz musi być otoczona wyjątkową i 'bardzo delikatną opieką ustawodawstwa. Oczywiście wszystkie trzy podstawowe funkcje państwa — ustawodawstwo, administracja i sądownictwo — są jednakowo niezbędne dla istnienia Państwa, jednak rozstrój władzy sądowej jest najniebezpieczniejszy i pociąga za sobą głębsze i fatalniejsze dla społeczeństwa skutki, niż niesprawne funkcjonowanie innych władz. Można sobie wyobrazić państwo ze ziłem ustawodawstwem i wadliwą administracją, funkcjonujące jako tako, jeśli ma sądownictwo dobrze zorganizowane i stojące na odpowiednim poziomie zawodowym i moralnym. Historia dostarcza takich przykładów. Przeciwnie zaś, upadek i rozstrój sądownictwa zawsze świadczy o niebezpiecznej chorobie, sięgającej daleko wgłąb organizmu państwowego, za którą wcześniej czy później naród musi zapłacić bardzo drogo i której pierwszym symptomem jest zanik poczucia praworządności w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#SWodziński">Jeśli nawet pominąć to, że wydatne polepszenie bytu sędziów w granicach naszego trzymiliardowego budżetu — przy całej naszej nędzy — jest możliwe do zrealizowania, gdyż wymaga nieznacznych sum, a odczuwalne podwyższenie uposażeń urzędniczych jest obecnie niewykonalne, i jeżeli nawet chcieć dopatrywać się koniecznej łączności tych dwóch spraw, to powstaje pytanie, czy szerokim rzeszom urzędniczym nie powinno zależeć na tem, by był zrobiony choć pierwszy wyłom w znanej nędzy funkcjonariuszów państwowych. Zresztą trzeba pamiętać, że w danym wypadku nie chodzi o akt sprawiedliwości, a o akt nieodpartej konieczności państwowej. Chciałbym przy sposobności rozwiać pewne złudzenie, któremu ulegają rzesze urzędnicze, że sędziowie i prokuratorzy są jeśli nie lepiej, to przynajmniej tak samo uposażeni, jak urzędnicy. Tak nie jest. Sędziowie na podstawie obecnych norm uposażeniowych są sytuowani gorzej niż urzędnicy, i to znacznie gorzej. Ustawa o uposażeniu sędziów powstała w 1923 r., jak również ustawa o uposażeniu innych funkcjonariuszów państwowych, jednak wszystkie resorty, poza Ministerstwem Sprawiedliwości, umiały wydać szereg rozporządzeń i dekretów, które w rezultacie faktycznie podwyższyły uposażenie urzędników stosownie do wymagań życia. Wystarczy wspomnieć tu dodatki funkcyjne dla oficerów, różne dodatki przyznawane urzędnikom skarbowym za poszczególne czynności, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe; dodatki budowlane, inżynierskie, przyznawane urzędnikom resortu Ministerstwa Komunikacji i Robót Publicznych, oraz Poczt i Telegrafów, dodatki reprezentacyjne dla całego szeregu wyższych urzędników, zajmujących stanowiska kierownicze, stałe remuneracje dla całej kategorii urzędników w resortach: Prezydjum Rady Ministrów, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Skarbu, Przemysłu i Handlu, również najrozmaitsze dodatki dla pracowników kolejowych', pocztowych, zbiorowe przesunięcia urzędników pocztowych i kolejowych do wyższej grupy uposażenia.</u>
+ <u xml:id="u-58.2" who="#SWodziński">W ostatnich zaś czasach na skutek żądania poprawy bytu, zgłoszonego przez p. Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, przyznano funkcjonariuszom tej władzy odpowiednie, stosunkowo wydatne dodatki funkcyjne. wynoszące od 25 proc. do 30 proc. miesięcznej pensji.</u>
+ <u xml:id="u-58.3" who="#SWodziński">W ten sposób powstał niezdrowy ze stanowiska zasad prawidłowej administracji państwowej stan jaskrawej rozbieżności między przestarzałemi ustawowemi przepisami uposażeniowemi, ogłoszonemi jako normy powszechnie obowiązujące, a stanem obecnie istniejącym na podstawie przepisów i zarządzeń wydawanych w ciągu lat dla poszczególnych resortów lub kategoryj urzędników, a nieogłaszanych w sposób jednolity i powszechnie obowiązujący. Ten stan ma cechy stanu tymczasowego, jednak sprawia to, że urzędnicy administracyjni odnośnych grup są znacznie lepiej usytuowani materialnie niż sędziowie. Sejm już kilkakrotnie zajmował się tą sprawą — bez widocznych jednak skutków. Ostatnio, o ile się nie mylę, z powodu ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustroju sądów powszechnych, Sejm głosami wszystkich stronnictw powziął rezolucję, wzywającą Rząd do wniesienia projektu ustawy, mającej na celu wydatne polepszenie bytu sędziów i prokuratorów w ciągu 3 miesięcy. Jaki jest los tej rezolucji, o ile ma być ona wykonaną, nie wiem. Prócz tego 18 lutego zrzeszenie sędziów i prokuratorów złożyło panu Ministrowi Sprawiedliwości projekt ustawy o tymczasowem polepszeniu bytu sędziów i prokuratorów. Projekt ma na celu zrównanie uposażeń sędziowskich i prokuratorskich z odpowiedniemi grupami urzędników państwowych. Jak skromne są żądania zrzeszenia widać z tych cyfr, które mają mieć zastosowanie podług projektu nowej ustawy. Wszyscy sędziowie i prokuratorzy według tego projektu będą podzieleni na 4 grupy:</u>
+ <u xml:id="u-58.4" who="#SWodziński">a), b), c) i d). Grupie a) chodzi o podwyższenie o 100 zł, w najwyższej grupie — d) o 300 zł miesięcznie. Cały wydatek przy naszym 3-miliardowym budżecie wynosiłby niecałe 6 milionów zł. Powtarzam, że według mego przekonania sprawa jest pilna i paląca. Trzeba mieć kontakt z sądownictwem, żeby to zrozumieć. Przy nadzwyczaj jasnej atmosferze moralnej, która w przeciągu 10 lat istnienia Państwa Polskiego panowała w sądownictwie, zaczynają się tam gromadzić maleńkie, ale coraz większe chmurki, które świadczą o tem, że jeżeli dalej będziemy tak postępowali i tak mało dbali o materialny byt sędziów, jak dotychczas, to rozstroimy tę placówkę, która z takim trudem za pomocą tak inteligentnych rąk, z tak wielkim wysiłkiem najlepszych ludzi została zorganizowana.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Trojan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#STrojan">Wysoki Senacie! Na dwóch ostatnich sesjach budżetowych wszyscy mówcy, bez względu na ich kierunek polityczny oraz przynależność narodowościową, nie wyłączając nawet samych referentów budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, stwierdzili zgodnie, że wymiar sprawiedliwości w Państwie Polskiem niedomaga. Pogląd ten stwierdził nawet w swojej rozprawie pod tytułem „Etatyzm” prof. Adam Krzyżanowski. Zeszłoroczny referent sejmowy tego resortu powiedział: Jest faktem niezaprzeczonym, że wpływają skargi i to dość liczne, że niektórzy sędziowie nie traktują powierzonych sobie spraw z należytym obiektywizmem, nie są wolni od wpływów pokątnych narodowościowych, wyznaniowych czy też innych i że skargi te powtarzają się. Również jeden z panów w tej Wysokiej Izbie przy debacie nad resortem Ministerstwa Sprawiedliwości w roku 1928 wypowiedział takie pragnienie: chciałbym dożyć tej chwili, kiedy mógłbym z czystem sumieniem powiedzieć, że wymiar sprawiedliwości w Polsce jest naprawdę sprawiedliwy. Gdy ten Białorusin, ten Ukrainiec, ten Żyd staje przed sądem, bywa niestety inaczej traktowany, niż by traktowało się na jego miejscu Polaka-katolika. Nie będę, proszę Panów, skrywać tej gorzkiej prawdy, że ukraińskie społeczeństwo straciło, niestety, należne zaufanie do wymiaru sprawiedliwości u władz administracyjnych lub skarbowych, albowiem tam znikła zupełnie rękojmia przestrzegania ustaw przez prawie wszystkie działy administracji, gdzie nie postanowienia prawa, ale celowość znajduje swoje zastosowanie. Pozostawał nam jeszcze przez czas jakiś sąd, od którego spodziewaliśmy się bezstronnego zastosowania rygoru prawa. Niestety, i tutaj zdarzają się coraz częściej wypadki, które w nas to należne zaufanie do sądów polskich podrywają.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#STrojan">Z naprężoną uwagą śledzimy za polityką w sądownictwie karnem, które staje się polityczną placówką Ministerstwa Sprawiedliwości, albowiem uwypukla się tam bezwzględna tendencja wyeliminowania w zupełności elementu ukraińskiego, gdyż do rzadkości należy sprawowanie sądownictwa karnego przez sędziów narodowości ukraińskiej, jakoteż wykonywanie godności prokuratorskich przez naszych ludzi. Dowodem tego niechaj będzie apelacyjny sąd karny we Lwowie, gdzie na około 30 sędziów jest zaledwie 2 sędziów Ukraińców. Ta sama historia jest i z sędziami przysięgłymi. Choć stanowimy conajmniej 1/4 część ludności we Lwowie, a jakich 60% w powiecie lwowskim, to wyroki sądów przysięgłych odbywają się bez naszego udziału, albowiem niema tam w żadnej kadencji chlciażby 2–3 sędziów przysięgłych, którzyby byli przynajmniej bezpośrednimi, aczkolwiek niemymi świadkami wymiaru sprawiedliwości w tej nadzwyczaj cennej gałęzi sądownictwa z czynnikiem obywatelskim. Tem też tłumaczy się nader częsta delegacja sądu karnego lwowskiego dla spraw o zabarwieniu politycznem z całej Galicji Wschodniej, które to procesy w mniemaniu społeczeństwa naszego stanowią, niestety, nieprzerwane pasmo nieprawości, nie wspominając już o tem, że również każdy senat prasowy przy tym sądzie jest świadomie w odpowiedni sposób skonstruowany. Widać, że nie macie Panowie, względnie Ministerstwo Sprawiedliwości, zaufania do bezstronności naszych sędziów w sądach karnych, ale żądacie tego uczucia od nas, czego Wam względem nas brakuje. Co więcej, nawet sędzia Polak jest w Polsce na tyle w swojej sędziowskiej niezawisłości skrępowany, iż nie ma on już dzisiaj odwagi wydać sprawiedliwego wyroku tam, gdzie strony są nie tej samej narodowości, w szczególności gdzie jedna ze stron, ukraińska, jest sobie zwykłym śmiertelnikiem-obywatelem, a druga strona jakimś funkcjonariuszem państwowym, np. posterunkowym policji państwowej. Dowodem tego niechaj służą akta karne sądu grodzkiego w Bóbrce do L. cz. U. 223/23, gdzie sędzia zasądził posterunkowego na 24 godziny aresztu za przekroczenie z § 331 ustawy karnej b. zaboru austriackiego; w drugim zaś wypadku na doniesienie policji państwowej uwolnił oskarżoną stronę ukraińską do U. 238/23, za rzekome przekroczenie z § 312 u. k. i za te wyroki tak przyczepiono się do jego działalności sędziowskiej, że ten człowiek porzucił sąd, a był tym sędzią Polak sędzia dr. Jakubiczek.</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#STrojan">To też nie zdziwił nas już wyrok sądu grodzkiego w Brzeżanach z lata 1929 r. w sprawie Sahajdacznego i towarzyszy, gdzie sąd ten zasądził 32 ludzi za urządzenie poufnego zgromadzenia, na podstawie § 22 ustawy o zgromadzeniach z r. 1867, na około 90 kilka miesięcy aresztu, przypisując tym ludziom bezpodstawnie przynależność do tajnego stowarzyszenia. Każdy sędzia Polak już przyszedł do tego przekonania, że „in dubio” lepiej zasądzić oskarżonego, niż uwolnić, byle się nie narazić na podzielenie losu sędziego dr. Jakubiczka. Niestety, ta choroba zaczyna się przedzierać i do sądownictwa cywilnego. Adwokaci wogóle, a nasi w szczególności, nie mogą już dzisiaj brać gwarancji za wynik procesu nawet w najsłuszniejszej sprawie, przeważnie gdzie występują nierówne strony pod względem narodowościowym, w szczególności, gdy są kulturalno - oświatowe ukraińskie towarzystwa z jednej, a podobne towarzystwa polskie z drugiej strony. Dowodem tego niech posłużą prowizoryczne akta sądu grodzkiego w Chodorowie do L. cz. CI 381/28, gdzie formalną stroną pozywającą była cukrownia w Chodorowie, faktycznie rzymsko - katolicka parafia w Chodorowie, przeciw Towarzystwu Czytelnia „Proswita” w Mołodyńczu. Tam dano ochronę posesoryjną stronie powodowej, choć rozprawa wykazała, że cukrownia przez ostatnich 6 czy 7 lat na spornym gruncie nie wykonywała żadnych aktów posiadania, lecz jedynie strona pozwana wraz z innymi członkami gminy, lecz niestety, taką decyzję sąd rekursowy w Brzeżanach zatwierdził do L. cz. R. III 837/28. A dlaczego? Bo grunt ten, proszę Panów, był podarowany przez cukrownię dla rzymsko-katolickiej parafii na budowę kościoła w czysto ukraińskiej wsi. Nie będę nużyć Panów dalszemi przykładami. Więcej ciekawych, a między innemi p. sen. Rogowicza, odsyłam do wszystkich orzeczeń Sądu Najwyższego, w szczególności w sprawach, odnoszących się do czasów rządów ukraińskich w Galicji Wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-60.3" who="#STrojan">Do sądownictwa ukraińskich kandydatów od czasów wskrzeszenia Państwa Polskiego się nie przyjmuje, a każdy Ukrainiec zarzucił nawet myśl ubiegania się o takie przyjęcie, gdyż to są rzadkie wypadki.</u>
+ <u xml:id="u-60.4" who="#STrojan">Co się tyczy awansów naszych najzdolniejszych sędziów, to również wspominać nie będę poprostu ze strachu, żeby nie zaszkodzić tym ludziom. Zaznaczę jedynie, że w całej apelacji lwowskiej na 11 sądów okręgowych mamy zaledwie 2 prezesów, nawiasem mówiąc jednemu już kazano podać się do emerytury, i 2 wiceprezesów sądów okręgowych. Na 117 sądów grodzkich jest zaledwie kilku kierowników tych sądów.</u>
+ <u xml:id="u-60.5" who="#STrojan">Bardzo charakterystyczny wypadek zdarzył się w Tłustem.</u>
+ <u xml:id="u-60.6" who="#STrojan">Prawo o ustroju sądów powszechnych zastało tam kierownika sądu Ukraińca. Niedawno mianowany został tam kierownik Polak, który ma dwa lata służby. Usunięto więc człowieka, który miał 14 lat służby sędziowskiej. Jest to system, który jest uprawiany i w innych sądach, jak w Husiatynie.</u>
+ <u xml:id="u-60.7" who="#STrojan">Sądy powszechne na naszych terytoriach dostrajać się muszą do tych dźwięków ogólnej polityki Ministerstwa Sprawiedliwości, która nader wybitnie występuje w nowej ustawie, a to w prawie o ustroju sądów powszechnych”. Ani w ustawie, ani w sejmowej noweli, ani nawet w nowym nowelizacyjnym projekcie, przez Rząd do Sejmu niedawno wniesionym, nie uwzględniono prymitywnych obowiązków dla każdego sędziego, jak znajomość języka ludności miejscowej, wśród której sędzia wykonywać musi swój zawód. A przecież wielki kryminolog, psycholog, profesor grackiego uniwersytetu Gross, w swojem epokowem dziele „Kryminał - psychologie” wypowiedział niesłychanie cenną myśl: „Niesumiennym jest ten sędzia, który nie zna dialektu tej ludności, wśród której spełnia swe funkcje sędziowskie”. A więc nie tylko nieznajomość języka, ale nawet nieznajomość dialektu jest, według tego uczonego, niesumiennością sędziego. Następnie udowadnia on, że sędzia musi do finezji opanować język ludności, gdyż wtedy tylko może dobrze zrozumieć nie tylko słowa, ale także i ducha zeznań świadków, tylko wtedy może on sprawiedliwie wyrokować. A tymczasem znam jednego sędziego w sądzie grodzkim w Chodorowie, który nie tylko nie zna języka, ale nie umie nawet przeczytać skarg w języku ukraińskim pisanych. Rzecz jasna, że on nie zrozumie stanu faktycznego sprawy, zeznań świadków i stron ale z czystem sumieniem sprawuje swój urząd sędziowski i bardzo czyściutkie sumienie mają także władze nadzorcze. W danym wypadku ma się do czynienia nie z wymiarem sprawiedliwości, lecz z kalectwem sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-60.8" who="#STrojan">Istnieje jeszcze jedna straszna plaga w sądownictwie naszem, a mianowicie 4 instancja w konstrukcji sądownictwa polskiego, nieznana prawu formalnemu; całemi latami nieraz trzeba egzekwować wywalczone prawo, albowiem mniej uczciwy organ wykonawczy dopuszcza się matactw. Gdy chodzi bowiem o ściągnięcie świadczeń pieniężnych, nie znajduje on bardzo często nic do zajęcia, a nawet znalazłszy, zachodzi „brak chęci kupna mających”, a co do nieruchomości, to wyrugowawszy z posiadania pozwanego, tenże pozwany, natychmiast po odejściu sądowego organu wykonawczego sprowadza się spokojnie z powrotem na nieruchomość, zaś policja państwowa w tego rodzaju wypadkach odmawia pomocy, nie dopatrując się w tem żadnych gwałtów, ani naruszenia praworządności przez nierespektowanie decyzji sądowych. Dowód; akta egzekucyjne sądu grodzkiego w Chodorowie do L. cz. E. 849/28. E. 850/28, E. 1164/28, E. 1817/29, w związku ze sprawą CI 16/26 S. g. w Chodorowie (Bc III. 635/26 S. o. w Brzeżanach III Rw 1410/27) Sądu Najwyższego, oraz odnośne akta egzekucyjne sądu grodzkiego w związku ze sprawą Cg I. 603/26 Sądu Okręgowego w Brzeżanach oraz zażalenie moje, w Min. Sprawiedliwości się znajdujące.</u>
+ <u xml:id="u-60.9" who="#STrojan">A teraz dla braku czasu przyłączam się w zupełności do tych cennych uwag, które tak tutaj w tej Wysokiej Izbie, jakoteż w Sejmie różni mówcy przy budżecie Ministerstwa Sprawiedliwości podnosili, a mianowicie co do przeciążenia sędziów oraz ich kwalifikacyj, co do etatów sędziowskich i wyposażeń sędziów, co do budynków sądowych i ich urządzenia, co do unifikacji ustawodawstwa i adwokatury, co do więziennictwa i restytuowania ksiąg gruntowych i t. d. i t. d. z tem, iż nie wystarcza, proszę Panów, skonstatować liche uposażenie sędziów nie tylko przez ciała ustawodawcze i Rząd, lecz sprawę tę należy ruszyć wreszcie z punktu martwego, przystępując natychmiast do polepszenia bytu sędziowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-60.10" who="#STrojan">Co zaś się tyczy przeciążenia sądów, to jest ono poprostu zastraszającem, a np. ustalenie czynności przez delegatów Ministerstwa, iż sędzia może rocznie przeprowadzić 1.200 Cg. lub C — jest bezwarunkowo horendalnem, bo zważywszy, iż w roku ma się 250 dni do pracy — przypaść musi dla sędziego do załatwienia conajmniej 4 sprawy dziennie. Żaden sędzia nie jest w stanie 4 wyroki dziennie napisać. Czasem na jeden wyrok trzeba 3–4 dni stracić. Zważywszy dalej, wśród jakich okoliczności urzędować muszą sędziowie, że nie mają czasu na inne czynności, jak komisje i t. p., ani nie mają pomocy w podręcznikach, bibliotekach i t. d., zważywszy na to, że bywają u nas bardzo często wypadki, że po 2–4-ch latach służby bywają mianowani sędziami okręgowymi, to wszystko składa się na to, że u nas: bardzo ładna teza za dawna „pereat mundus, fiait justitia” zanika, a w miejsce jej zapanowała nowa: „pereat justitm, fiat fascykuł”, „fiat chaos”, który nieraz aż do granic „Justizmordów” dochodzi. Tego rodzaju wymiar sprawiedliwości musi podrywać bezwarunkowo fundamentum regnorum.</u>
+ <u xml:id="u-60.11" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#Marszałek">Do głosu zapisanych jest jeszcze 3 mówców, nie będziemy wyczerpywali więc dzisiejszego porządku.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godzinie 10 rano z następującym porządkiem dziennym:</u>
+ <u xml:id="u-61.2" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Skarbowo - Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-61.3" who="#Marszałek">a) część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych — sprawozdawca sen. Hipolit Gliwic;</u>
+ <u xml:id="u-61.4" who="#Marszałek">b) część 4 — Prezydjum Rady Ministrów A. Administracja — sprawozdawca sen. Kłuszyńska;</u>
+ <u xml:id="u-61.5" who="#Marszałek">c) część 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych — sprawozdawca sen. Gaszyński;</u>
+ <u xml:id="u-61.6" who="#Marszałek">d) część 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — sprawozdawca sen. dr. Dąmbski.</u>
+ <u xml:id="u-61.7" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 23 m. 10.)</u>
</div>
</body>
</text>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/header.xml
index fe9497a..3bcc0e4 100644
--- a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/header.xml
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
-<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00030-01">
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00030-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>30 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -23,49 +23,49 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="komentarz" role="speaker">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
- <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
- <persName>Marszalek</persName>
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
</person>
- <person xml:id="MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoCzerwinski" role="speaker">
+ <person xml:id="MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński" role="speaker">
<persName>Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Czerwiński</persName>
</person>
- <person xml:id="ObecniprzedstawicieleRzadu" role="speaker">
- <persName>Obecni przedstawiciele Rządu</persName>
- </person>
- <person xml:id="PrezesRadyMinistrowBartel" role="speaker">
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrówBartel" role="speaker">
<persName>Prezes Rady Ministrów Bartel</persName>
</person>
+ <person xml:id="SBaranyk" role="speaker">
+ <persName>S. Baranyk</persName>
+ </person>
<person xml:id="SBarczewski" role="speaker">
<persName>S. Barczewski</persName>
</person>
<person xml:id="SBohdanowicz" role="speaker">
<persName>S. Bohdanowicz</persName>
</person>
- <person xml:id="SDambski" role="speaker">
- <persName>S. Dąmbski</persName>
- </person>
<person xml:id="SDruckiLubecki" role="speaker">
- <persName>S. Drucki - Lubecki</persName>
+ <persName>S. Drucki-Lubecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDąmbski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąmbski</persName>
</person>
<person xml:id="SEvert" role="speaker">
<persName>S. Evert</persName>
</person>
- <person xml:id="SGaszynski" role="speaker">
+ <person xml:id="SGaszyński" role="speaker">
<persName>S. Gaszyński</persName>
</person>
<person xml:id="SGliwic" role="speaker">
<persName>S. Gliwic</persName>
</person>
- <person xml:id="SHaluszczynski" role="speaker">
- <persName>S. Hałuszczyński</persName>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
</person>
<person xml:id="SHasbach" role="speaker">
<persName>S. Hasbach</persName>
</person>
- <person xml:id="SJablonowski" role="speaker">
+ <person xml:id="SHałuszczyński" role="speaker">
+ <persName>S. Hałuszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJabłonowski" role="speaker">
<persName>S. Jabłonowski</persName>
</person>
<person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
@@ -74,22 +74,22 @@
<person xml:id="SKamieniecki" role="speaker">
<persName>S. Kamieniecki</persName>
</person>
- <person xml:id="SKluszynska" role="speaker">
- <persName>S. Kłuszyńska</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKopcinski" role="speaker">
+ <person xml:id="SKopciński" role="speaker">
<persName>S. Kopciński</persName>
</person>
<person xml:id="SKozicki" role="speaker">
<persName>S. Kozicki</persName>
</person>
+ <person xml:id="SKłuszyńska" role="speaker">
+ <persName>S. Kłuszyńska</persName>
+ </person>
<person xml:id="SMakarewicz" role="speaker">
<persName>S. Makarewicz</persName>
</person>
<person xml:id="SNocznicki" role="speaker">
<persName>S. Nocznicki</persName>
</person>
- <person xml:id="SPerzynski" role="speaker">
+ <person xml:id="SPerzyński" role="speaker">
<persName>S. Perzyński</persName>
</person>
<person xml:id="SRoman" role="speaker">
@@ -101,6 +101,9 @@
<person xml:id="SSoroko" role="speaker">
<persName>S. Soroko</persName>
</person>
+ <person xml:id="SStKozicki" role="speaker">
+ <persName>S. St. Kozicki</persName>
+ </person>
<person xml:id="SStrug" role="speaker">
<persName>S. Strug</persName>
</person>
@@ -113,9 +116,12 @@
<person xml:id="SZakrzewski" role="speaker">
<persName>S. Zakrzewski</persName>
</person>
- <person xml:id="WicemarszalekHaluszczynski" role="speaker">
+ <person xml:id="WicemarszałekHałuszczyński" role="speaker">
<persName>Wicemarszałek Hałuszczyński</persName>
</person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
</particDesc>
</profileDesc>
</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/text_structure.xml
index b6245f5..8ea6959 100644
--- a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/text_structure.xml
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00030-01/text_structure.xml
@@ -1,980 +1,1014 @@
-<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
-<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<xi:include href="PPC_header.xml"/>
<TEI>
<xi:include href="header.xml"/>
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">OKRES II</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 30 posiedzenia w dniu 12 marca 1930 roku.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Obecni przedstawiciele Rządu: Prezes Rady Ministrów — Kazimierz Bartel, Minister Spraw Wewnętrznych — Henryk Józewski, Minister Spraw Zagranicznych — August Zaleski, Minister Rolnictwa — Leon Janta-Połczyński, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — Sławomir Czerwiński, Minister Robót Publicznych — Maksymilian Matakiewicz, Minister Pracy i Opieki Społecznej — Aleksander Prystor, Minister Poczt i Telegrafów — Ignacy Boerner, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wojskowych — gen. Daniel Konarzewski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#ObecniprzedstawicieleRzadu">Prezes Rady Ministrów — Kazimierz Bartel, Minister Spraw Wewnętrznych — Henryk Józewski, Minister Spraw Zagranicznych — August Zaleski, Minister Rolnictwa — Leon Janta-Połczyński, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — Sławomir Czerwiński, Minister Robót Publicznych — Maksymilian Matakiewicz, Minister Pracy i Opieki Społecznej — Aleksander Prystor, Minister Poczt i Telegrafów — Ignacy Boerner, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wojskowych — gen. Daniel Konarzewski.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 28 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 29 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Kamieniecki i Iżycki. Listę mówców prowadzi s. Iżycki.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">a) część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych;</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">b) część 4 — Prezydjum Rady Ministrów. A. Administracja;</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">c) część 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych;</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">d) część 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">Przed rozpoczęciem obrad muszę Panom zakomunikować depeszę jaką otrzymałem: „Au nom de la Haute Asemblee Francaise, profondement touchèe des marques de sympatie temoignèes par le Sènat de Pologne a l'occasion des inondations, qui viennent de de vaster une partie du territoire francais, je vous remercie de vos kondolèances dans notre deuil national. Paul Doumer, President du Sènat”.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">W sprawie sprostowania s. Hasbach ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie. Protokół 28 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 29 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Kamieniecki i Iżycki. Listę mówców prowadzi s. Iżycki.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Porządek dzienny jest następujący:</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">a) część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych;</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">b) część 4 — Prezydjum Rady Ministrów. A. Administracja;</u>
- <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">c) część 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych;</u>
- <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">d) część 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
- <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Przed rozpoczęciem obrad muszę Panom zakomunikować depeszę jaką otrzymałem: — „Au nom de la Haute Asemblee Francaise, profondement touchèe des marques de sympatie temoignèes par le Sènat de Pologne a l'occasion des inondations, qui viennent de de vaster une partie du territoire francais, je vous remercie de vos kondolèances dans notre deuil national. Paul Doumer, President du Sènat”.</u>
- <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">W sprawie sprostowania s. Hasbach ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Niestety, przedwczoraj nie mogłem być obecny na posiedzeniu, wobec czego dopiero dziś po przejrzeniu stenogramu mowy p. Ministra Reform Rolnych zabieram głos w celu faktycznego sprostowania. P. Minister mówił między innemi o pertraktacjach z przedstawicielami mniejszości niemieckiej w sprawie ewentualnej dobrowolnej parcelacji. P. Minister w tym wypadku miał na myśli mego kolegę dra Bussego i mnie. Według stenogramu p. Minister powiedział tak: „Jeżeli ja Panom proponowałem ułożenie się dobrowolne i, jak powiedziałem, już cały szereg majątków był mi dobrowolnie zaofiarowany, a Panowie odrzucili, a Panowie wiedzą jak bardzo chciałem uniknąć wykazu imiennego, to ja mam wyraźny dowód, że Panowie stawiacie sprawę nie pod kątem widzenia obrony mniejszości, ale pod kątem widzenia polityki zagranicznej i temu będę się zawsze przeciwstawiał itd.”. Podobne twierdzenia wypowiadał p. Minister jakiś czas temu w wywiadzie, udzielonym przedstawicielowi agencji „Iskra”. Odnośny ustęp brzmi: „Charakterystycznym przyczynkiem dla oświetlenia abstynencji niemieckiej własności od dobrowolnej parcelacji jest fakt, że gdy w roku obecnym nawiązałem z przedstawicielami niemieckiej własności rozmowy, zmierzające do ułożenia wykazu imiennego w porozumieniu z nimi przez umieszczenie na wykazie tych majątków, których właściciele ze względów gospodarczych pragnęliby je sprzedać, niestety, nie z mojej winy rozmowy te nią doprowadziły do rezultatów pozytywnych”.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SHasbach">Przedewszystkiem chciałbym stwierdzić, że na specjalne życzenie p. Ministra wspomniane przez niego rozmowy z obu stron miały być uważane za rozmowy natury ściśle prywatnej. P. Minister na konferencji naszej nawet oświadczył, że gdyby publicznie o tych pertraktacjach się dowiedziano, to byłby gotów zaprzeczyć i to zdementować. Do dzisiejszego dnia zarówno s. Busse, jak i ja osobiście kierowaliśmy się tą zasadą. Ponieważ jednak p. Minister uważał za stosowne wspomnieć dwa razy o tych pertraktacjach, i to w formie, która zachowanie się nasze postawić może w fałszywem oświetleniu, uważam się za uprawnionego i obowiązanego do przedstawienia Panom całej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SHasbach">Otóż w końcu stycznia r. b. odbyła się konferencja między p. Ministrem Reform Rolnych z jednej strony a p. s. Bussem i mną z drugiej strony...</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Niestety, przedwczoraj nie mogłem być obecny na posiedzeniu, wobec czego dopiero dziś po przejrzeniu stenogramu mowy p. Ministra Reform Rolnych zabieram głos w celu faktycznego sprostowania. P. Minister mówił między innemi o pertraktacjach z przedstawicielami mniejszości niemieckiej w sprawie ewentualnej dobrowolnej parcelacji. P. Minister w tym wypadku miał na myśli mego kolegę dra Bussego i mnie. Według stenogramu p. Minister powiedział tak: — „Jeżeli ja Panom proponowałem ułożenie się dobrowolne i, jak powiedziałem, już cały szereg majątków był mi dobrowolnie zaofiarowany, a Panowie odrzucili, a Panowie wiedzą jak bardzo chciałem uniknąć wykazu imiennego, to ja mam wyraźny dowód, że Panowie stawiacie sprawę nie pod kątem widzenia obrony mniejszości, ale pod kątem widzenia polityki zagranicznej i temu będę się zawsze przeciwstawiał i t. d.” Podobne twierdzenia wypowiadał p. Minister jakiś czas temu w wywiadzie, udzielonym przedstawicielowi agencji — „Iskra”. Odnośny ustęp brzmi: — „Charakterystycznym przyczynkiem dla oświetlenia abstynencji niemieckiej własności od dobrowolnej parcelacji jest fakt, że gdy w roku obecnym nawiązałem z przedstawicielami niemieckiej własności rozmowy, zmierzające do ułożenia wykazu imiennego w porozumieniu z nimi przez umieszczenie na wykazie tych majątków, których właściciele ze względów gospodarczych pragnęliby je sprzedać, niestety, nie z mojej winy rozmowy te nią doprowadziły do rezultatów pozytywnych''.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SHasbach">Przedewszystkiem chciałbym stwierdzić, że na specjalne życzenie p. Ministra wspomniane przez niego rozmowy z obu stron miały być uważane za rozmowy natury ściśle prywatnej. P. Minister na konferencji naszej nawet oświadczył, że gdyby publicznie o tych pertraktacjach się dowiedziano, to byłby gotów zaprzeczyć i to zdementować. Do dzisiejszego dnia zarówno s. Busse, jak i ja osobiście kierowaliśmy się tą zasadą. Ponieważ jednak p. Minister uważał za stosowne wspomnieć dwa razy o tych pertraktacjach, i to w formie, która zachowanie się nasze postawić może w fałszywem oświetleniu, uważam się za uprawnionego i obowiązanego do przedstawienia Panom całej sprawy.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SHasbach">Otóż w końcu stycznia r. b. odbyła się konferencja między p. Ministrem Reform Rolnych z jednej strony a p. s. Bussem i mną z drugiej strony...</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Panie Senatorze, to nie jest sprostowanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Panie Senatorze, to nie jest sprostowanie.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SHasbach">Ale, Panie Marszałku, niech Pan będzie łaskaw posłuchać, że to jest sprostowanie, bo z dalszego ciągu okaże się, że to jest sprostowanie oświadczeń p. Ministra, które nas obciążają.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SHasbach">...w sprawie ewentualnej możliwości usunięcia, chociażby częściowo, spowodowanych wykupem przymusowym surowości dla odnośnych właścicieli ziemskich z jednej strony i nieprzyjemnego dla Rządu przymusu wywłaszczenia z drugiej strony drogą dobrowolnego dostarczenia przez właścicieli niemieckich pewnego kontygentu ziemi parcelacyjnej. Konferencja skończyła się na tem, że przyrzekliśmy p. Ministrowi skomunikować się z miarodajnemi czynnikami ludności niemieckiej, a o wyniku powiadomić go niezwłocznie. Dnia 4. II wystosowaliśmy do p. Ministra następujące pismo, które zupełnie nie dwuznacznie wyraża naszą gotowość do dostarczenia ziemi na parcelację:</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SHasbach">„Wielce Szanowny Panie Ministrze! Żałujemy bardzo, że Pan Minister był dziś tak bardzo zajęty posiedzeniami, że nie mogliśmy osobiście omówić z nim sprawy, poruszonej podczas ostatniej naszej wizyty u Pana Ministra. W międzyczasie weszliśmy w kontakt z miarodajnemi czynnikami wśród naszych wyborców i omówiliśmy sprawę dobrowolnego dostarczania zapasów ziemi na cele reformy rolnej. Rezultat naszych narad jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SHasbach">„Możnaby było znaleźć podstawę do dalszych pertraktacyj, gdyby Minister Reform Rolnych, względnie Rząd był gotów kierować się czysto gospodarczemi względami przy przeprowadzaniu reformy rolnej, jak pierwotnie przewidywała ustawa, z wyłączeniem na przyszłość wszelkich motywów politycznych. Innemi słowami znaczyłoby to, że nie powinni być pociągnięci właściciele ziemscy narodowości niemieckiej do parcelacji jak dotychczas w rozmiarze, stanowiącym przymusowe przesunięcie obecnego stosunku posiadania na niekorzyść własności niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SHasbach">„Ponieważ Pan Minister sobie życzył, aby nasza ostatnia rozmowa zachowała charakter prywatny, używamy również i dzisiaj formy listu prywatnego i prosimy o łaskawe udzielenie nam odpowiedzi na adres podpisanego senatora Hasbacha do Hermanowa”.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SHasbach">Tuż przed 15 lutego ogłoszono wykaz imienny, według którego niemieccy właściciele ziemscy w Poznaniu i na Pomorzu dostarczyć muszą 87% całego kontyngentu parcelacyjnego. Dopiero dnia 27.11 otrzymałem następujące pismo od p. Ministra Reform Rolnych:</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SHasbach">„Brak konkretnych wniosków ze strony Panów w sprawie wykazu imiennego na rok 1930 oraz konieczność ogłoszenia tego wykazu w terminie ustawowym (przed 15.11.1930) skłoniły mnie do ustalenia listy majątków, podlegających przymusowej parcelacji w roku 1930, bez osiągnięcia ostatecznego porozumienia z Panami.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#SHasbach">„Zaznaczam jednak, że przy nakładaniu obowiązku parcelacyjnego na poszczególne nieruchomości ziemskie kierowałem się i w przyszłości kierować się będę wyłącznie ogólnemi potrzebami agrarnemi kraju oraz koniecznością lojalnego wykonania ustawy z dnia 28. XII. 1925 r. o wykonaniu reformy rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SHasbach">„O ile w rozmowie prowadzonej z Panami wspomniałem, że na terenie województw zachodnich stosunek ludności polskiej do niemieckiej przewyższa odpowiednie ustosunkowanie się zapasu ziemi skoncentrowanej w rękach ludności polskiej i niemieckiej, nie zamierzałem przez to wyrazić jakichkolwiek tendencyj politycznych, pragnąłem tylko zaakcentować, że zmiany wywołane przez reformę rolną nie są bynajmniej krzywdzące dla obywateli polskich narodowości niemieckiej”.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SHasbach">Ale, Panie Marszałku, niech Pan będzie łaskaw posłuchać, że to jest sprostowanie, bo z dalszego ciągu okaże się, że to jest sprostowanie oświadczeń p. Ministra, które nas obciążają.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SHasbach">...w sprawie ewentualnej możliwości usunięcia, chociażby częściowo, spowodowanych wykupem przymusowym surowości dla odnośnych właścicieli ziemskich z jednej strony i nieprzyjemnego dla Rządu przymusu wywłaszczenia z drugiej strony drogą dobrowolnego dostarczenia przez właścicieli niemieckich pewnego kontygentu ziemi parcelacyjnej. Konferencja skończyła się na tern, że przyrzekliśmy p. Ministrowi skomunikować się z miarodajnemi czynnikami ludności niemieckiej, a o wyniku powiadomić go niezwłocznie. Dnia 4.II wystosowaliśmy do p. Ministra następujące pismo, które zupełnie nie dwuznacznie wyraża naszą gotowość do dostarczenia ziemi na parcelację:</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SHasbach">„Wielce Szanowny Panie Ministrze! Żałujemy bardzo, że Pan Minister był dziś tak bardzo zajęty posiedzeniami, że nie mogliśmy osobiście omówić z nim sprawy, poruszonej podczas ostatniej naszej wizyty u Pana Ministra. W międzyczasie weszliśmy w kontakt z miarodajnemi czynnikami wśród naszych wyborców i omówiliśmy sprawę dobrowolnego dostarczania zapasów ziemi na cele reformy rolnej. Rezultat naszych narad jest następujący:</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#SHasbach">„Możnaby było znaleźć podstawę do dalszych pertraktacyj, gdyby Minister Reform Rolnych, względnie Rząd był gotów kierować się czysto gospodarczemi względami przy przeprowadzaniu reformy rolnej, jak pierwotnie przewidywała ustawa, z wyłączeniem na przyszłość wszelkich motywów politycznych. Innemi słowami znaczyłoby to, że nie powinni być pociągnięci właściciele ziemscy narodowości niemieckiej do parcelacji jak dotychczas w rozmiarze, stanowiącym przymusowe przesunięcie obecnego stosunku posiadania na niekorzyść własności niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SHasbach">,,Ponieważ Pan Minister sobie życzył, aby nasza ostatnia rozmowa zachowała charakter prywatny, używamy również i dzisiaj formy listu prywatnego i prosimy o łaskawe udzielenie nam odpowiedzi na adres podpisanego senatora Hasbacha do Hermanowa”.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SHasbach">Tuż przed 15 lutego ogłoszono wykaz imienny, według którego niemieccy właściciele ziemscy w Poznaniu i na Pomorzu dostarczyć muszą 87% całego kontyngentu parcelacyjnego. Dopiero dnia 27.11 otrzymałem następujące pismo od p. Ministra Reform Rolnych:</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#SHasbach">„Brak konkretnych wniosków ze strony Panów w sprawie wykazu imiennego na rok 1930 oraz konieczność ogłoszenia tego wykazu w terminie ustawowym (przed 15.11.1930) skłoniły mnie do ustalenia listy majątków, podlegających przymusowej parcelacji w roku 1930, bez osiągnięcia ostatecznego porozumienia z Panami.</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#SHasbach">„Zaznaczam jednak, że przy nakładaniu obowiązku parcelacyjnego na poszczególne nieruchomości ziemskie kierowałem się i w przyszłości kierować się będę wyłącznie ogólnemi potrzebami agrarnemi kraju oraz koniecznością lojalnego wykonania ustawy z dnia 28.XII.1925 r. o wykonaniu reformy rolnej.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SHasbach">„O ile w rozmowie prowadzonej z Panami wspomniałem, że na terenie województw zachodnich stosunek ludności polskiej do niemieckiej przewyższa odpowiednie ustosunkowanie się zapasu ziemi skoncentrowanej w rękach ludności polskiej i niemieckiej, nie zamierzałem przez to wyrazić jakichkolwiek tendencyj politycznych, pragnąłem tylko zaakcentować, że zmiany wywołane przez reformę rolną nie są bynajmniej krzywdzące dla obywateli polskich narodowości niemieckiej”.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Panie Senatorze, to jest referat, może będzie Pan łaskaw zabrać głos do sprostowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Panie Senatorze, to jest referat, może będzie Pan łaskaw zabrać głos do sprostowania.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SHasbach">Na zasadzie takiego stanu rzeczy pozwalam sobie stwierdzić: 1) Że byliśmy i nadal jesteśmy gotowi dostarczyć Państwu dobrowolnie ziemię na parcelację w myśl naszego pisma z 4 lutego. 2) Twierdzenie p. Ministra, że wina niedojścia do skutku pertraktacji leży po naszej stronie — p. Minister mówi, że myśmy odmówili — jest niesłuszne, przeciwnie: p. Minister nie uważał nawet za potrzebne dać nam rzeczowej odpowiedzi na list nasz z dn. 2 lutego, dopiero po ogłoszeniu listy imiennej otrzymaliśmy pismo z dn. 27 lutego, w którem p. Minister również nie wypowiada się rzeczowo co do omawianej sprawy. 3) Twierdzenie p. Ministra, jakobyśmy traktowali sprawę nie z punktu widzenia obrony naszej mniejszości, ale z punktu widzenia polityki zagranicznej, jest insynuacją, której p. Minister nie może poprzeć żadnemi dowodami i którą odrzucić musimy z całą stanowczością. Nam rozchodzi się nadal tylko o zabezpieczenie naszej egzystencji.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SHasbach">Na zasadzie takiego stanu rzeczy pozwalam sobie stwierdzić: 1) Że byliśmy i nadal jesteśmy gotowi dostarczyć Państwu dobrowolnie ziemię na parcelację w myśl naszego pisma z 4 lutego. 2) Twierdzenie p. Ministra, że wina niedojścia do skutku pertraktacji leży po naszej stronie — p. Minister mówi, że myśmy odmówili — jest niesłuszne, przeciwnie: p. Minister nie uważał nawet za potrzebne dać nam rzeczowej odpowiedzi na list nasz z dn. 2 lutego, dopiero po ogłoszeniu listy imiennej otrzymaliśmy pismo z dn. 27 lutego, w którem p. Minister również nie wypowiada się rzeczowo co do omawianej sprawy. 3) Twierdzenie p. Ministra, jakobyśmy traktowali sprawę nie z punktu widzenia obrony naszej mniejszości, ale z punktu widzenia polityki zagranicznej, jest insynuacją, której p. Minister nie może poprzeć żadnemi dowodami i którą odrzucić musimy z całą stanowczością. Nam rozchodzi się nadal tylko o zabezpieczenie naszej egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Odbieram Panu głos, nie można mówić o insynuacji wobec nieobecności p. Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do porządku dziennego: część piąta — Ministerstwo Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Gliwic.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Odbieram Panu głos, nie można mówić o insynuacji wobec nieobecności p. Ministra.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do porządku dziennego: część piąta — Ministerstwo Spraw Zagranicznych.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#Marszalek">Jako sprawozdawca głos ma s. Gliwic.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Zadanie sprawozdawcy budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Senacie jest łatwe, ale przy sprawozdaniu z budżetu tego Ministerstwa na rok bieżący nie jest to zadanie bardzo wdzięczne. Łatwem jest to zadanie dlatego, że, według ustalonego już precedensami obyczaju, referent budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych porusza tylko kwestie aparatu, który ma w swem ręku Minister Spraw Zagranicznych, a nic o ogólnej polityce Ministerstwa nie mówi. Pozatem jest to łatwe zadanie ze względu na niezmiernie chętne i pełne kurtuazji współdziałanie we wszystkiem tem, co do czego się sprawozdawca zwraca do samego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Jednakże w tym okresie, powtarzam, pensum moje jest niezupełnie wdzięcznem i niewdzięczność jego polega na tem, że wypadnie mi mówić o pewnych posunięciach Izby niższej — a polemika pomiędzy Izbami nie powinna należeć do dobrych obyczajów parlamentarnych. Nie będę mógł jednak, Wysoki Senacie, przejść do porządku dziennego nad pewnemi poprawkami do budżetu, wprowadzonemi przez Sejm, które sprawiają wrażenie — przynajmniej na mnie takie wrażenie zrobiły — jak gdyby były dyktowane nie troską o budżet, a względami, nic wspólnego z tą troską nie mającemi.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SGliwic">Przechodząc obecnie do prac Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zatrzymam się tylko na tem, co Ministerstwo w roku sprawozdawczym zdziałało. W sprawozdaniu mojem z roku zeszłego bardzo szczegółowo zatrzymałem się na charakterystyce ogólnej tego Ministerstwa. Nie będę tutaj moich wywodów powtarzał, a tych pp. senatorów, którzyby się niemi interesowali, odsyłam do książki, w zeszłym roku przez Senat wydanej.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SGliwic">P. Minister Spraw Zagranicznych w mowie swej, wypowiedzianej na posiedzeniu Komisji Budżetowej Sejmu, wskazał na pewne nowe zarządzenia natury organizacyjnej i technicznej, przeprowadzone w jego Ministerstwie. Z tych zarządzeń pozwolę sobie podkreślić przedewszystkiem nowe instrukcje, które zostały dane służbie konsularnej i radcom handlowym, a które rozgraniczają działalność tych urzędów na placówkach zagranicznych. Na zasadzie tych instrukcyj radcom handlowym pozostawia się całokształt informacyj gospodarczych z danego państwa, a przedewszystkiem obserwowanie i studiowanie jego polityki ekonomicznej celem odpowiedniego ustosunkowania się naszej polityki gospodarczej zagranicznej. Konsulom stawia się inne, prostsze, realniejsze i praktyczniejsze zadanie wyjaśniania możliwości importowo-eksportowych danego rejonu konsularnego w stosunku do naszego handlu.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SGliwic">Instrukcja dla radców handlowych stanowi bardzo poważny krok naprzód w sprawie wyjaśnienia czynności i sprecyzowania położenia radcy handlowego w ambasadach 3 poselstwach. Daje ona, jak i instrukcja konsularna, nowy dowód tego, że obecny Minister Spraw Zagranicznych docenia wydatne znaczenie czynnika ekonomicznego w działalności naszej służby zagranicznej. Tem niemniej jeszcze raz pozwalam sobie wyrazić opinię, że moc wywodów mych, które podałem w poprzednim sprawozdaniu, nie osłabła i sądzę, że kompletna inkorporacja urzędu radców handlowych do Ministerstwa Spraw Zagranicznych pomoże tylko naszej służbie zagranicznej i uczyni ją, powiedziałbym, bardziej elastyczną i bardziej sprawną. Amalgacja ostateczna tych urzędników z resztą personelu dyplomatycznego placówek z jednej strony, a także nadanie wogóle naszym placówkom, zapomocą odpowiedniego doboru sił, bardziej wydatnych cech ekonomicznych sprawi to, że obecnie coraz bardziej rozwijająca się na tem polu działalność Ministerstwa Spraw Zagranicznych stanie się jeszcze bardziej wydatna.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SGliwic">Nie mogę tu pominąć milczeniem, mówiąc o służbie konsularnej, wydania Zbioru Przepisów Konsularnych. Część pierwsza tych przepisów, bardzo gruby tom, już druk opuściła. Dla każdego z tych, komu zdarzało się w ten czy inny sposób stykać z pracą naszych placówek zagranicą, która tanguje ze wszystkiemi prawie częściami naszej administracji ogólnej, jest rzeczą jasną, że bez takiego zbioru niezmiernie trudno jest się połapać w tym labiryncie rozmaitych zarządzeń, z jakimi konsul ma codzień do czynienia.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SGliwic">Ministerstwo Spraw Zagranicznych podjęło jeszcze jedną niezmiernie ważną, z mojego punktu widzenia, pracę, mianowicie uporządkowanie materiałów, dotyczących przyjmowania, szkolenia i przechodzenia służby przez urzędników w centrali i na placówkach. Sądzę, że sprowadzi to na właściwe tory niezmiernie ważną, a, niestety, dotąd nieco zaniedbaną sprawę odpowiedniego doboru personelu dyplomatycznego i konsularnego. I, jak w zeszłym roku, pozwalam sobie i teraz dać wyraz nadziei, że stanie się obowiązkowem przechodzenie przez każdego urzędnika służby zagranicznej przedewszystkiem służby konsularnej, jak to już jest obecnie w wielu innych państwach.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SGliwic">Nie będę tu mówił o działalności wydawniczej Ministerstwa, podkreślam tylko z wielkiem uznaniem ten fakt, że ostatnio opuścił prasę zbiór mów i enuncjacyj Ministra Spraw Zagranicznych i podkreślam to dlatego, że jest to wydanie prywatne, aczkolwiek dla wszystkich, interesujących się naszą polityką w ostatnich kilku latach, będzie to prawdziwem vademecum.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SGliwic">Działalność polityczna Ministerstwa Spraw Zagranicznych znajduje swój wyraz w szeregu pertraktacyj, konferencyj, konwencyj, w udziale w Lidze Narodów, który staje się codziennie niemal znaczniejszym i więcej czasu pochłaniającym, a także w zawieraniu wielu traktatów, układów, umów itp.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SGliwic">Tu podkreślić należy, że w pertraktacjach, tak długo prowadzonych z Rzeszą Niemiecką co do traktatu handlowego, nastąpił przełom i daję wyraz nadziei, że w tych dniach ten traktat, przez wszystkich oczekiwany, będzie nareszcie podpisany.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SGliwic">Z konferencyj, w których braliśmy udział, podkreślić wypada przedewszystkiem konferencje w Hadze, na których został przyjęty plan Younga. Niestety, ani w konferencjach paryskich, gdzie ten plan Younga był przygotowany, ani w obecnej konferencji londyńskiej, dotyczącej rozbrojenia morskiego, nie braliśmy udziału. W pierwszej dlatego, że nie należymy do tak zwanych państw zapraszających, i dotąd jesteśmy niestety uznawani na terenie międzynarodowym za państwo z ograniczoną sferą zainteresowań, w drugiej dlatego, że nie posiadamy odpowiedniej floty, ergo na tej konferencji do powiedzenia nic nie mamy.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SGliwic">W Polsce odbyło się 15 różnych zjazdów międzynarodowych. Warszawa staje się jednem z centrów międzynarodowych, i z roku na rok coraz więcej zjazdów w niej się odbywa. Podkreślić więc należy kongres Fidacu, zjazd międzynarodowego związku miast, międzynarodowy kongres chirurgów, międzynarodową konferencję statystyczną, międzynarodowy kongres prawa lotniczego i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SGliwic">W roku sprawozdawczym podpisaliśmy 27 umów, przyczem na szczególne podkreślenie zasługują: traktaty handlowe podpisane z Łotwą, Chinami i Portugalią, oraz wznowienie z pewnemi zmianami traktatu handlowego z Francją; 4 traktaty koncyliacyjne: z Chile, Rumunią Norwegią i Bułgarią. Ministerstwo, podkreślić to także muszę, zupełnie wyraźnie i zdecydowanie wstąpiło na drogę koncyliacji i arbitrażu w swoich traktatach zagranicznych. Z Niemcami — wysuwam to dlatego, że wszelkie traktaty z Rzeszą są zawsze dla nas wielkiej wagi — podpisano traktat o obrocie drzewnym, o żegludze powietrznej, będziemy wreszcie mieli komunikację aeronautyczną z Berlinem, z Wrocławiem i t. d. — oraz porozumienie o likwidacji przeszłości z dnia 31 października r. ub., które, jak słyszałem, zostały już wczoraj przez Reichstag przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SGliwic">Zbiorowych umów podpisano 23. Zbiorowe umowy nie należą do tych umów, które możnaby było Państwu w naszem położeniu bardzo mocno zalecać, jednakże wszystkie te umowy, które zostały podpisane, noszą charakter taki, że nasze specjalne interesy są zupełnie zabezpieczone. Z umów tych wymienić należy umowę, którą już ratyfikowaliśmy, umowę, znaną pod nazwą moskiewskiego protokółu Litwinowa z 9 lutego r. ub.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SGliwic">Na ogólnej charakterystyce Ministerstwa zatrzymywać się nie będę. Przejdę teraz do budżetu tego Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SGliwic">Budżet Ministerstwa Spraw Zagranicznych jest jednym z mniejszych budżetów naszych i po stronie wydatków figuruje w preliminarzu, przyjętym w Sejmie, suma 52,3 miliona, co stanowi 1,73% całego budżetu wydatkowego. W roku zeszłym stosunek ten był wyższy: budżet przyjęty przez Sejm wynosił 55,4 miliona, czyli stanowił 1,99% całego budżetu. Budżet preliminowany przez Rząd wykazuje 56,4 miliona zł. Jeżeli uwzględnimy takie rzeczy, jak 15% dodatek urzędniczy czyli 375 909 zł. ubezpieczenie pracowników kontraktowych około 200.000 zł, to zauważymy, że podwyżka budżetu tegoroczna (preliminarzy rządowych) stanowi tylko 474.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SGliwic">Po stronie dochodów figuruje suma, która stale waha się w pewnych nieznacznych granicach i stanowi w tym roku 13.150.000. W roku zeszłym było na tej pozycji i 12 milionów. Jest to suma preliminowana jako wpływy z rozmaitych opłat konsularnych. Aczkolwiek, stosownie do życzenia wyrażonego przez Wysoką Izbę, opłaty konsularne zostały zmniejszone, ogólna ich suma jednakże się zwiększyła ze względu na znaczną ilość wiz, świadectw pochodzenia i temu podobnych dokumentów, które przeszły przez konsulaty, Rozumie się, że pewną część tego zwiększenia trzeba położyć na karb Wystawy w Poznaniu, która zwiększyła ruch obcokrajowców i która do pewnego stopnia mogła spowodować także żywszą wymianę towarów.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SGliwic">Jeżeli porównamy preliminarz budżetowy roku bieżącego z jakimś preliminarzem poprzednim, dajmy na to ostatnim przedmajowym z r. 1925, to zauważyć musimy przedewszystkiem, że podział wydatków pomiędzy poszczególne działy budżetu tego jest obecnie daleko racjonalniejszy, niż to było poprzednio. Największy wydatek w każdem Ministerstwie Spraw Zagranicznych to wydatek na placówki, i wydatek ten w każdem ministerstwie spraw zagranicznych świata waha się zwykle w granicach od 50 do 65% całokształtu tych wydatków. W tym roku na ten cel Ministerstwo preliminuje 57,9%, prawie 58%, podczas kiedy w 1925 r. na ten cel preliminowano 43%. Na centralę preliminuje się 8,5%. Wtedy, w 1925 r., było 10,5%. Na fundusze specjalne w tym roku preliminuje się 22,08%, w 1925 r. ta pozycja stanowiła 35,10%, to jest więcej niż 1/3 część całego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#SGliwic">Co jeszcze podkreślić wypada, to wydatne zmniejszenie z roku na rok budżetu nadzwyczajnego tego Ministerstwa, Byłoby to zjawiskiem bardzo pomyślnem, gdyby nie jedna okoliczność, gdyby nie to, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych dotąd gnieździ się w takim gmachu, w jakim zdaje się, żadne z ministerstw u nas się nie mieści, a już napewno żadne z ministerstw spraw zagranicznych świata. Sądzę, że gdy zmienimy strukturę naszego budżetu, to muszą się znaleźć takie sumy pozabudżetowe, żeby tę sprawę własnego przyzwoitego gmachu nareszcie pomyślnie załatwić.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#SGliwic">Najbardziej zwiększona została pozycja, jak już podkreśliłem, na placówki zagraniczne, co jest rzeczą racjonalną i słuszną ze względu na zwiększenie liczby tych placówek, i ze względu na to, że szereg urzędników otrzymał tam podwyżkę rang i uposażeń. Jeżeli teraz zwrócimy uwagę na to, jaki był ruch w rozwoju tych placówek, to wskażę, że w 1919 r. mieliśmy 15 poselstw i 38 konsulatów, a obecnie posiadamy 4 ambasady — co mojego przyjaciela p. sen. Motza specjalnie interesowało, 28 poselstw i 68 konsulatów. Co się tyczy roku obecnego, to w roku obecnym nie zostanie uruchomiona preliminowana w roku zeszłym placówka w Lizbonie. Pozatem 3 placówki konsularne przy poselstwach zostały wydzielone w samodzielne konsulaty.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#SGliwic">Na jedną sprawę muszę jeszcze raz zwrócić uwagę p. Ministra Spraw Zagranicznych, mianowicie na konieczność bardziej równomiernego, bardziej celowego i odpowiedniego obsadzania naszych placówek zagranicznych, a także na to, że czas już jest największy, by wakujące dotąd niezmiernie ważne stanowisko dyrektora departamentu politycznego zostało nareszcie obsadzone.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#SGliwic">Przechodząc do zmian, jakie Sejm wprowadził do budżetu, pozwolę sobie Wysokiemu Senatowi zwrócić uwagę na stronicę 8 mego sprawozdania, gdzie wszystkie te zmiany są wyszczególnione.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#SGliwic">Smutnemu losowi paragrafów 2, 3, 4 aż do 7 innych części budżetu uległy w Izbie niższej także odnośne paragrafy budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W przemówieniu swojem podczas ogólnej debaty budżetowej pozwoliłem sobie wypowiedzieć swój pogląd co do tych małostkowych, a gdybym był uszczypliwy, to powiedziałbym nawet złośliwych, skreśleń zelantów takiego modus procedendi przy pracy nad budżetem. Osobiście nie mogę zrozumieć tego, z obsesją wprost graniczącego, zamiłowania do grzebania się w detalach, w drobiazgach, w drobnostkach. W nikłym i bardzo wątpliwym stopniu tego rodzaju poprawki polepszają budżet, a wiele szkody samej sprawie przynieść mogą. Żeby nie być gołosłownym, nie mogę nie przytoczyć skreśleń następujących. Skreślono w dziale 1 § 2 Zapomogi — 17.000 zł; skreślono w dziale 2 § 2 Zapomogi — 4.000 zł, wreszcie skreślono, co jest dla mnie absolutnie już niezrozumiałem, 5.000 zł na stypendia.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#SGliwic">Dla każdego z tych, kto bywa zagranicą, jest rzeczą jasną, że placówki nasze muszą być odpowiednio właśnie funduszem zapomogowym dotowane, bo niema nic straszniejszego, nic okropniejszego, niż znaleźć się na obczyźnie bez żadnych środków. I każdy konsul, każdy szef placówki dyplomatycznej odpowiednie fundusze na tego rodzaju zapomogi mieć musi i mieć powinien. I nie jest rzeczą, przypuszczam, godną Wysokiej Izby, takie skreślenia czynić, albowiem, jeżeli niema ku temu potrzeby, ta suma nie będzie wydana, ale, jeżeli jest konieczna potrzeba, to nie wiem, jak wyglądamy w oczach tych rodaków, którym pomóc nie jesteśmy w stanie.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#SGliwic">Pozatem, dla mnie osobiście, który tak nastawałem na konieczność odpowiedniego wyszkolenia naszej dyplomacji, jest jeszcze bardziej niezrozumiałem skreślenie drobnej sumy, bo 5.000 zł w dziale 1. § 10, dotyczącym stypendiów. Stypendia nasze, jak wskazywałem w roku zeszłym, są niezmiernie nieliczne i skąpe. W rezultacie tylko ludzie bardzo zamożni, synowie bogatych rodziców, mogą sobie pozwolić na to, żeby poświęcić się służbie dyplomatycznej. I sądzę, że nie jest zadaniem Izb Ustawodawczych utrudniać dostęp do służby zagranicznej ludziom biednym i w ten sposób pozostawić tę służbę, jako wyłączną domenę ludzi zamożnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#SGliwic">Ale powtarzam, jeżeli to są małostkowe skreślenia, to Wysoka Izbo, i przywrócenie tych małych sum byłoby do pewnego stopnia sprawą małostkową, i ani ja, ani sądzę p. Minister, nie będziemy wnosili tu propozycji co do przywrócenia tych pozycyj budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#SGliwic">Wnoszę natomiast o restytucję innych skreśleń, które zostały poczynione przez Sejm i czynię to nie tylko od siebie, czynię to w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej, która się ze sprawozdawcą i z Ministrem Spraw Zagranicznych w tym wypadku najzupełniej zgodziła.</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#SGliwic">W dziale 1 § 3 skreślono 100.000 zł. Są to sumy, dotyczące podróży i przesiedleń. Jest to rubryka, która w Ministerstwie Spraw Zagranicznych dla zupełnie zrozumiałych względów, jest bardzo wysoka i niską być nie może. Jeżeli na chwilę możemy przypuścić, że przez Izby Ustawodawcze przejdzie wniosek, o którym później będę mówił, zniesienia istniejącej już placówki w Capetown, to sądzę, że wydatek na przesiedlenie personelu tej placówki stamtąd będzie z pewnością nie mniejszy niż koszt utrzymania tej placówki i ten wydatek obciąży znowu ten sam paragraf.</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#SGliwic">Pozatem wszyscy Panowie dokładnie zdają sobie sprawę, że obecnie zupełnie zmienił się charakter naszej działalności dyplomatycznej. Działalność ta ujawnia się wszędzie i przejawia się w wielu dziedzinach, w nadmiarze nawet najrozmaitszych konferencyj, zjazdów i t. d. i, jeżeli chcemy, ażeby nasz głos słyszano na terenie zagranicznym, musimy nie tylko markować obojętny udział, ale i czynnie współpracować. To znaczy, że odpowiedni ludzie muszą być obecni na tych wszystkich zjazdach i kongresach. Jeżeli w skażę na niespodziewaną i po części obcą dla M. S. Z. obecną konferencję w Genewie co do rozejmu celnego, której obesłanie wyniesie 40 czy 50.000 złotych, jeżeli zaznaczę, że ta konferencja może się wyrodzić w szereg najrozmaitszych kongresów, to z tego już Wysoka Izba może wnioskować jak trudno w tym dziale ruszyć jakąkolwiek sumę bez dokładnego zbadania wszystkich pro i kontra, wszystkich możliwych i niemożliwych zjazdów, kongresów i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#SGliwic">Skreślenie w dziale 3-im 741.897 zł dotyczy projektowanej placówki konsularnej w Sydnej, poselstwa w Kairze, konsulatu generalnego w Capetown oraz różnych wydatków rzeczowo-administracyjnych na ogólną sumę 260.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#SGliwic">Zważywszy, że dominia angielskie coraz więcej sobie samodzielności arogują, że dla Polski na terenie zagranicznym w wielu sprawach możemy mieć poparcie właśnie tych dominjów, byłoby rzeczą wskazaną i pożyteczną pozycję tę zachować, i sądzę, że p. Minister uczyni to w przyszłym roku przy lepszym stanie Skarbu, żeby placówkę konsularną w Australii uruchomić. W tym roku jednak p. Minister rezygnuje z tego.</u>
+ <u xml:id="u-9.30" who="#SGliwic">Natomiast jest rzeczą konieczną, aby nie niszczyć dwóch placówek, które już istnieją, mianowicie: nasz konsulat generalny w Capetown i nasze poselstwo w Kairze. Podałem w swojem sprawozdaniu wszystkie argumenty za utrzymaniem konsulatu w Capetown. Ze wszystkich dominjów po Irlandii, Związek Południowo-Afrykański, ze względu na — przypuszczać trzeba — niebrytyjskie pochodzenie głównej masy białej ludności, coraz bardziej się politycznie emancypuje, coraz częściej stara się samodzielnie zabierać głos we wszystkich sprawach międzynarodowych. I jeżeli chcemy, a musimy chcieć tego, przestać być państwem o interesach ograniczonych, to wszędzie i wszystkich sympatyków szukać musimy. Związek Południowo-Afrykański ma już obecnie samodzielne poselstwa w Waszyngtonie, w Hadze i w Rzymie i, przypuszczam, odczuje on jako niesłuszną zupełnie ujmę dla siebie to usunięcie istniejącej placówki polskiego konsulatu generalnego. Prócz tego przemawia przeciw usunięciu wiele względów rzeczowych, które także samo Wysokiej Izbie, jak i mnie są znane. Szukamy — o tem tu szeroko mówiono przy debacie nad budżetem Ministerstwa Pracy — szukamy i znaleźć musimy nowe tereny emigracyjne. Sądzę, że dużo terytoriów i ziem w Południowej Afryce nadawałoby się dla tych celów. Zresztą jest to jedyny konsulat nasz w Centralnej i Południowej Afryce i kierowana już do Angoli nasza emigracja, chociaż to jest sprawa daleka, tutaj pewną opiekę znaleźć może.</u>
+ <u xml:id="u-9.31" who="#SGliwic">Pozatem rynek południowo-afrykański jest i będzie na długie bardzo lata rynkiem spożywczym wszystkich artykułów, których obecnie dostarcza mu metropolia, które mu dostarczają w znacznej ilości Niemcy, a któreby bardzo chętnie otrzymywał także i od nas. Kiedy więzy między dominjum a metropolią się rozluźnią, to wyraża się to przedewszystkiem w tem, że dominia coraz mniej chętnie otrzymują prowenanse od swej metropolii. Tu były już próby czynione i jeżeli będziemy się starali wysyłać takie produkty jak np. nasze drzewo, cement, a pozatem nasze tekstylia, to mogą one bezwarunkowo znaleźć tam nabywców.</u>
+ <u xml:id="u-9.32" who="#SGliwic">Zupełnie realne, proszę Wysokiej Izby, są nasze interesy w Egipcie, i sądzę, że z każdym rokiem interesy te będą wzrastały. Podałem w drukowanem sprawozdaniu tabelkę, z której widać, że wywóz z Polski do Egiptu w r. 1927 wynosił 1.728.000, a w roku 1929 — 4.637.000 zł. Przywóz z Egiptu do Polski wynosił w r. 1927 — 11.132.000, a w r. 1929 — 17.326 000 zł. Senator Zagleniczny na jednem z posiedzeń Komisji Budżetowej opowiadał nam, że cukier nasz znalazł sobie rynek w Egipcie. Wiemy z drugiej strony, że do Egiptu idą i iść mogą nasze tekstylia, wiemy także, że cement może być tam kierowany, i wiem z osobistego swego doświadczenia, że czynione były bardzo poważne próby, żeby w Egipcie węgiel angielski w pewnej mierze został zastąpiony węglem naszym. W momencie obecnym, kiedy dopiero co przeszła nowa taryfa celna egipska, która podniosła cła na wszystkie prawie wyroby, a której stawki mogą być zniwelowane tylko przez traktaty handlowe i traktowanie stałe z miejscowemi władzami, w takim momencie zwijanie placówki w Kairze, zresztą niedrogo kosztującej, nie jest właściwe. Pozatem również jest wzgląd polityczny, ten mianowicie, że król egipski pozostaje obecnie jedynym poważnym władcą mahometańskim, a ze światem mahometańskim łączyły nas i łączyć powinny bardzo ścisłe węzły. Sądzę, że przez tę Izbę skreślenie tej placówki przejść nie może.</u>
+ <u xml:id="u-9.33" who="#SGliwic">Nie będę tutaj mówił o takich drobnych rzeczach, jak skreślenie 260.000 zł z wydatków rzeczowo-administracyjnych. Są to ściśle wyliczone zobowiązania, które Ministerstwo nasze ma z powodu najrozmaitszych opłat na placówkach, czy to komornego, czy rent, czy procentów, czy zaległych odsetków, i w tym dziale ani jeden złoty nie może być skreślony, ponieważ idzie tu o zobowiązania, które Ministerstwo ma i od których nie może się w żadnym razie uchylić.</u>
+ <u xml:id="u-9.34" who="#SGliwic">Przechodzę teraz do najważniejszego skreślenia, Wysoka Izbo, do skreślenia funduszu dyspozycyjnego tego Ministerstwa. Sądzę, że długo musielibyśmy szukać w foliach historii parlamentaryzmu faktu analogicznego. U nas ustalił się zwyczaj skreślania budżetów dyspozycyjnych, skreślania tych funduszów w których naruszenie jednego centa, jednego złotego stanowi już zupełnie wyraźnie o braku zaufania do danego ministra. Fundusz dyspozycyjny polega na tem, że nie podlega on żadnej kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-9.35" who="#komentarz">(Głos: Niestety!)</u>
+ <u xml:id="u-9.36" who="#SGliwic">Już ten jego charakter pokazuje nam, że nikt z nas nie może określić, czy suma ta jest w budżecie niska, czy wysoka. Jedyne kryterium, jakie mamy, to jest porównanie tej strony wydatków z wydatkami ogólnemi danego ministerstwa. Jeżeli, jak powiedziałem, u nas stosunek ten spadł z 35% do 22%, to już to świadczy o wielkich trudnościach, związanych z tą dotacją. Minister Skarbu, który ma to w swoich rękach, odpowiednią presję wykonywa, a Minister Spraw Zagranicznych tej presji ulega, Jeżeli weźmiemy budżety dyspozycyjne w innych państwach, to zauważymy, że ten odsetek w wydatkach jest u nas niższy niż gdzie indziej. W budżecie niemieckim stanowi on 31,6%, w czechosłowackim 28,5%, we francuskim 25,2%, wreszcie we włoskim 22,4%, a u nas preliminuje się 22,08%, żeby być ścisłym.</u>
+ <u xml:id="u-9.37" who="#SGliwic">I tu już nie dla Wysokiej Izby, która, sądzę, mi wierzy, ale dla tych, którzy będą czytali moje sprawozdanie, pozwoliłem sobie przytoczyć in extenso z budżetu niemieckiego, in extenso. po niemiecku, żeby nie ulegało żadnej wątpliwości, jak odnośne sumy w budżetach naszych sąsiadów wyglądają. Jeżeli do sum, figurujących w funduszu specjalnym, dodamy jeszcze sumy niezmiernie charakterystyczne, preliminowane na opłacanie diet i kosztów podróży nie urzędników, ale tych osób, które dla tych czy innych względów zagranicę się wysyła, w wysokości 5.000 000 marek państwowych, to przekonamy się. że fundusze specjalne naszych sąsiadów wynoszą 19,2 milionów marek, to znaczy ni mniej ni więcej 40 milionów złotych. Mogę tylko pozazdrościć Rzeszy, że budżet ten jest tak dobrze dotowany, i podkreślić przytem, że szereg paragrafów, jak to wskazałem, podlega virement, to znaczy, że minister, który nie wyda na daną pozycję preliminowanej sumy, może ją wydać w innej pozycji tego samego działu, działu funduszów specjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.38" who="#SGliwic">Zadania propagandy, jakie stoją przed nami poza granicami Państwa, są, sądzę, nie mniejsze, niż takie same zadania dla Niemiec. Mojem zdaniem, są one nawet daleko większe, bo o Niemczech wszyscy wiedzą, a Polskę w wielu wypadkach trzeba jeszcze postawić na mapę, i podczas gdy w Niemczech i w Anglii prywatne firmy, prywatne jednostki wydają olbrzymie sumy, te sumy musi u nas zastąpić jedyny, więc skromny i bardzo skąpo uposażony budżet. Myślę, że firma angielska Sunlight wydaje w Ameryce na reklamę swojego mydła dwa razy więcej, niż wynosi ta suma, którą tutaj dajemy p. Ministrowi Spraw Zagranicznych. Nie mogę się przeto dziwić, ale z uznaniem wielkiem podkreślam tu nadzwyczajną lojalność p. Ministra Spraw Zagranicznych w stosunku do Izb Ustawodawczych; nie mówiąc nic o zwiększeniu tego funduszu dyspozycyjnego, nie podlegającego kontroli, prosi on tylko o zwiększenie funduszu propagandowego o 2 miliony, rezygnując w ten sposób z tego 1 miliona skreślonego funduszu dyspozycyjnego, którego nam tu nie podaje. I tuszę sobie, że Wysoki Senat w świadomości tych zadań, które spoczywają na naszem Ministerstwie Spraw Zagranicznych, nie zechce iść w ślad innej Izby i tę sumę w wysokości 2 milionów przywróci.</u>
+ <u xml:id="u-9.39" who="#SGliwic">Pozatem wnoszę w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu o wprowadzenie następujących zmian w preliminarzu budżetowym, który wyszedł z Sejmu:</u>
+ <u xml:id="u-9.40" who="#SGliwic">W dziale 1 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia — kwotę 700.090 zł zwiększyć o 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.41" who="#SGliwic">W dziale 3 — Urzędy zagraniczne — kwotę 31 906.532 zł zwiększyć o sumę 741.897 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.42" who="#SGliwic">W dziale 5 § 11 — Fundusz propagandowy — kwotę 4.260.000 zł zwiększyć o 2.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.43" who="#SGliwic">W wydatkach nadzwyczajnych w dziale 3 § 9 — Budowle — kwotę 1,111.000 zł zwiększyć o 200.000 zł.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Zadanie sprawozdawcy budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Senacie jest łatwe, ale przy sprawozdaniu z budżetu tego Ministerstwa na rok bieżący nie jest to zadanie bardzo wdzięczne. Łatwem jest to zadanie dlatego, że, według ustalonego już precedensami obyczaju, referent budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych porusza tylko kwestie aparatu, który ma w swem ręku Minister Spraw Zagranicznych, a nic o ogólnej polityce Ministerstwa nie mówi. Pozatem jest to łatwe zadanie ze względu na niezmiernie chętne i pełne kurtuazji współdziałanie we wszystkiem tern, co do czego się sprawozdawca zwraca do samego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Jednakże w tym okresie, powtarzam, pensum moje jest niezupełnie wdzięcznem i niewdzięczność jego polega na tern, że wypadnie mi mówić o pewnych posunięciach Izby niższej — a polemika pomiędzy Izbami nie powinna należeć do dobrych obyczajów parlamentarnych. Nie będę mógł jednak, Wysoki Senacie, przejść do porządku dziennego nad pewnemi poprawkami do budżetu, wprowadzonemi przez Sejm, które sprawiają wrażenie — przynajmniej na mnie takie wrażenie zrobiły — jak gdyby były dyktowane nie troską o budżet, a względami, nic wspólnego z tą troską nie mającemi.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SGliwic">Przechodząc obecnie do prac Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zatrzymam się tylko na tern, co Ministerstwo w roku sprawozdawczym zdziałało. W sprawozdaniu mojem z roku zeszłego bardzo szczegółowo zatrzymałem się na charakterystyce ogólnej tego Ministerstwa. Nie będę tutaj moich wywodów powtarzał, a tych pp. senatorów, którzyby się niemi interesowali, odsyłam do książki, w zeszłym roku przez Senat wydanej.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SGliwic">P. Minister Spraw Zagranicznych w mowie swej, wypowiedzianej na posiedzeniu Komisji Budżetowej Sejmu, wskazał na pewne nowe zarządzenia natury organizacyjnej i technicznej, przeprowadzone w jego Ministerstwie. Z tych zarządzeń pozwolę sobie podkreślić przedewszystkiem nowe instrukcje, które zostały dane służbie konsularnej i radcom handlowym, a które rozgraniczają działalność tych urzędów na placówkach zagranicznych. Na zasadzie tych instrukcyj radcom handlowym pozostawia się całokształt informacyj gospodarczych z danego państwa, a przedewszystkiem obserwowanie i studiowanie jego polityki ekonomicznej celem odpowiedniego ustosunkowania się naszej polityki gospodarczej zagranicznej. Konsulom stawia się inne, prostsze, realniejsze i praktyczniejsze zadanie wyjaśniania możliwości importowo-eksportowych danego rejonu konsularnego w stosunku do naszego handlu.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SGliwic">Instrukcja dla radców handlowych stanowi bardzo poważny krok naprzód w sprawie wyjaśnienia czynności i sprecyzowania położenia radcy handlowego w ambasadach 3 poselstwach. Daje ona, jak i instrukcja konsularna, nowy dowód tego, że obecny Minister Spraw Zagranicznych docenia wydatne znaczenie czynnika ekonomicznego w działalności naszej służby zagranicznej. Tern niemniej jeszcze raz pozwalam sobie wyrazić opinię, że moc wywodów mych, które podałem w poprzednim sprawozdaniu, nie osłabła i sądzę, że kompletna inkorporacja urzędu radców handlowych do Ministerstwa Spraw Zagranicznych pomoże tylko naszej służbie zagranicznej i uczyni ją, powiedziałbym, bardziej elastyczną i bardziej sprawną. Amalgacja ostateczna tych urzędników z resztą personelu dyplomatycznego placówek z jednej strony, a także nadanie wogóle naszym placówkom, zapomocą odpowiedniego doboru sił, bardziej wydatnych cech ekonomicznych sprawi to, że obecnie coraz bardziej rozwijająca się na tern polu działalność Ministerstwa Spraw Zagranicznych stanie się jeszcze bardziej wydatna.</u>
- <u xml:id="u-10.4" who="#SGliwic">Nie mogę tu pominąć milczeniem, mówiąc o służbie konsularnej, wydania Zbioru Przepisów Konsularnych. Część pierwsza tych przepisów, bardzo gruby tom, już druk opuściła. Dla każdego z tych, komu zdarzało się w ten czy inny sposób stykać z pracą naszych placówek zagranicą, która tanguje ze wszystkiemi prawie częściami naszej administracji ogólnej, jest rzeczą jasną, że bez takiego zbioru niezmiernie trudno jest się połapać w tym labiryncie rozmaitych zarządzeń, z jakimi konsul ma codzień do czynienia.</u>
- <u xml:id="u-10.5" who="#SGliwic">Ministerstwo Spraw Zagranicznych podjęło jeszcze jedną niezmiernie ważną, z mojego punktu widzenia, pracę, mianowicie uporządkowanie materiałów, dotyczących przyjmowania, szkolenia i przechodzenia służby przez urzędników w centrali i na placówkach. Sądzę, że sprowadzi to na właściwe tory niezmiernie ważną, a, niestety, dotąd nieco zaniedbaną sprawę odpowiedniego doboru personelu dyplomatycznego i konsularnego. I, jak w zeszłym roku, pozwalam sobie i teraz dać wyraz nadziei, że stanie się obowiązkowem przechodzenie przez każdego urzędnika służby zagranicznej przedewszystkiem służby konsularnej, jak to już jest obecnie w wielu innych państwach.</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#SGliwic">Nie będę tu mówił o działalności wydawniczej Ministerstwa, podkreślam tylko z wielkiem uznaniem ten fakt, że ostatnio opuścił prasę zbiór mów i enuncjacyj Ministra Spraw Zagranicznych i podkreślam to dlatego, że jest to wydanie prywatne, aczkolwiek dla wszystkich, interesujących się naszą polityką w ostatnich kilku latach, będzie to prawdziwem vademecum.</u>
- <u xml:id="u-10.7" who="#SGliwic">Działalność polityczna Ministerstwa Spraw Zagranicznych znajduje swój wyraz w szeregu pertraktacyj, konferencyj, konwencyj, w udziale w Lidze Narodów, który staje się codziennie niemal znaczniejszym i więcej czasu pochłaniającym, a także w zawieraniu wielu traktatów, układów, umów i t. p.</u>
- <u xml:id="u-10.8" who="#SGliwic">Tu podkreślić należy, że w pertraktacjach, tak długo prowadzonych z Rzeszą Niemiecką co do traktatu handlowego, nastąpił przełom i daję wyraz nadziei, że w tych dniach ten traktat, przez wszystkich oczekiwany, będzie nareszcie podpisany.</u>
- <u xml:id="u-10.9" who="#SGliwic">Z konferencyj, w których braliśmy udział, podkreślić wypada przedewszystkiem konferencje w Hadze, na których został przyjęty plan Younga. Niestety, ani w konferencjach paryskich, gdzie ten plan Younga był przygotowany, ani w obecnej konferencji londyńskiej, dotyczącej rozbrojenia morskiego, nie braliśmy udziału. W pierwszej dlatego, że nie należymy do tak zwanych państw zapraszających, i dotąd jesteśmy niestety uznawani na terenie międzynarodowym za państwo z ograniczoną sferą zainteresowań, w drugiej dlatego, że nie posiadamy odpowiedniej floty, ergo na tej konferencji do powiedzenia nic nie mamy.</u>
- <u xml:id="u-10.10" who="#SGliwic">W Polsce odbyło się 15 różnych zjazdów międzynarodowych. Warszawa staje się jednem z centrów międzynarodowych, i z roku na rok coraz więcej zjazdów w niej się odbywa. Podkreślić więc należy kongres Fidacu, zjazd międzynarodowego związku miast, międzynarodowy kongres chirurgów, międzynarodową konferencję statystyczną, międzynarodowy kongres prawa lotniczego i t. d.</u>
- <u xml:id="u-10.11" who="#SGliwic">W roku sprawozdawczym podpisaliśmy 27 umów, przyczem na szczególne podkreślenie zasługują: traktaty handlowe podpisane z Łotwą, Chinami i Portugalią, oraz wznowienie z pewnemi zmianami traktatu handlowego z Francją; 4 traktaty koncyliacyjne: z Chile, Rumunią Norwegią i Bułgarią. Ministerstwo, podkreślić to także muszę, zupełnie wyraźnie i zdecydowanie wstąpiło na drogę koncyliacji i arbitrażu w swoich traktatach zagranicznych. Z Niemcami — wysuwam to dlatego, że wszelkie traktaty z Rzeszą są zawsze dla nas wielkiej wagi — podpisano traktat o obrocie drzewnym, o żegludze powietrznej, — będziemy wreszcie mieli komunikację aeronautyczną z Berlinem, z Wrocławiem i t. d. — oraz porozumienie o likwidacji przeszłości z dnia 31 października r. ub., które, jak słyszałem, zostały już wczoraj przez Reichstag przyjęte.</u>
- <u xml:id="u-10.12" who="#SGliwic">Zbiorowych umów podpisano 23. Zbiorowe umowy nie należą do tych umów, które możnaby było Państwu w naszem położeniu bardzo mocno zalecać, jednakże wszystkie te umowy, które zostały podpisane, noszą charakter taki, że nasze specjalne interesy są zupełnie zabezpieczone. Z umów tych wymienić należy umowę, którą już ratyfikowaliśmy, umowę, znaną pod nazwą moskiewskiego protokółu Litwinowa z 9 lutego r. ub.</u>
- <u xml:id="u-10.13" who="#SGliwic">Na ogólnej charakterystyce Ministerstwa zatrzymywać się nie będę. Przejdę teraz do budżetu tego Ministerstwa.</u>
- <u xml:id="u-10.14" who="#SGliwic">Budżet Ministerstwa Spraw Zagranicznych jest jednym z mniejszych budżetów naszych i po stronie wydatków figuruje w preliminarzu, przyjętym w Sejmie, suma 52,3 miliona, co stanowi 1,73% całego budżetu wydatkowego. W roku zeszłym stosunek ten był wyższy: budżet przyjęty przez Sejm wynosił 55,4 miliona, czyli stanowił 1,99% całego budżetu. Budżet preliminowany przez Rząd wykazuje 56,4 miliona zł. Jeżeli uwzględnimy takie rzeczy, jak 15% dodatek urzędniczy czyli 375 909 zł. ubezpieczenie pracowników kontraktowych około 200.000 zł, to zauważymy, że podwyżka budżetu tegoroczna (preliminarzy rządowych) stanowi tylko 474.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-10.15" who="#SGliwic">Po stronie dochodów figuruje suma, która stale waha się w pewnych nieznacznych granicach i stanowi w tym roku 13.150.000. W roku zeszłym było na tej pozycji i 12 milionów. Jest to suma preliminowana jako wpływy z rozmaitych opłat konsularnych. Aczkolwiek, stosownie do życzenia wyrażonego przez Wysoką Izbę, opłaty konsularne zostały zmniejszone, ogólna ich suma jednakże się zwiększyła ze względu na znaczną ilość wiz, świadectw pochodzenia i temu podobnych dokumentów, które przeszły przez konsulaty, Rozumie się, że pewną część tego zwiększenia trzeba położyć na karb Wystawy w Poznaniu, która zwiększyła ruch obcokrajowców i która do pewnego stopnia mogła spowodować także żywszą wymianę towarów.</u>
- <u xml:id="u-10.16" who="#SGliwic">Jeżeli porównamy preliminarz budżetowy roku bieżącego z jakimś preliminarzem poprzednim, dajmy na to ostatnim przedmajowym z r. 1925, to zauważyć musimy przedewszystkiem, że podział wydatków pomiędzy poszczególne działy budżetu tego jest obecnie daleko racjonalniejszy, niż to było poprzednio. Największy wydatek w każdem Ministerstwie Spraw Zagranicznych to wydatek na placówki, i wydatek ten w każdem ministerstwie spraw zagranicznych świata waha się zwykle w granicach od 50 do 65% całokształtu tych wydatków. W tym roku na ten cel Ministerstwo preliminuje 57,9%, prawie 58%, podczas kiedy w 1925 r. na ten cel preliminowano 43%. Na centralę preliminuje się 8,5%. Wtedy, w 1925 r., było 10,5%. Na fundusze specjalne w tym roku preliminuje się 22,08%, w 1925 r. ta pozycja stanowiła 35,10%, to jest więcej niż 1/3 część całego budżetu.</u>
- <u xml:id="u-10.17" who="#SGliwic">Co jeszcze podkreślić wypada, to wydatne zmniejszenie z roku na rok budżetu nadzwyczajnego tego Ministerstwa, Byłoby to zjawiskiem bardzo pomyślnem, gdyby nie jedna okoliczność, gdyby nie to, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych dotąd gnieździ się w takim gmachu, w jakim zdaje się, żadne z ministerstw u nas się nie mieści, a już napewno żadne z ministerstw spraw zagranicznych świata. Sądzę, że gdy zmienimy strukturę naszego budżetu, to muszą się znaleźć takie sumy pozabudżetowe, żeby tę sprawę własnego przyzwoitego gmachu nareszcie pomyślnie załatwić.</u>
- <u xml:id="u-10.18" who="#SGliwic">Najbardziej zwiększona została pozycja, jak już podkreśliłem, na placówki zagraniczne, co jest rzeczą racjonalną i słuszną ze względu na zwiększenie liczby tych placówek, i ze względu na to, że szereg urzędników otrzymał tam podwyżkę rang i uposażeń. Jeżeli teraz zwrócimy uwagę na to, jaki był ruch w rozwoju tych placówek, to wskażę, że w 1919 r. mieliśmy 15 poselstw i 38 konsulatów, a obecnie posiadamy 4 ambasady — co mojego przyjaciela p. sen. Motza specjalnie interesowało, — 28 poselstw i 68 konsulatów. Co się tyczy roku obecnego, to w roku obecnym nie zostanie uruchomiona preliminowana w roku zeszłym placówka w Lizbonie. Pozatem 3 placówki konsularne przy poselstwach zostały wydzielone w samodzielne konsulaty.</u>
- <u xml:id="u-10.19" who="#SGliwic">Na jedną sprawę muszę jeszcze raz zwrócić uwagę p. Ministra Spraw Zagranicznych, mianowicie na konieczność bardziej równomiernego, bardziej celowego i odpowiedniego obsadzania naszych placówek zagranicznych, a także na to, że czas już jest największy, by wakujące dotąd niezmiernie ważne stanowisko dyrektora departamentu politycznego zostało nareszcie obsadzone.</u>
- <u xml:id="u-10.20" who="#SGliwic">Przechodząc do zmian, jakie Sejm wprowadził do budżetu, pozwolę sobie Wysokiemu Senatowi zwrócić uwagę na stronicę 8 mego sprawozdania, gdzie wszystkie te zmiany są wyszczególnione.</u>
- <u xml:id="u-10.21" who="#SGliwic">Smutnemu losowi paragrafów 2, 3, 4 aż do 7 innych części budżetu uległy w Izbie niższej także odnośne paragrafy budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W przemówieniu swojem podczas ogólnej debaty budżetowej pozwoliłem sobie wypowiedzieć swój pogląd co do tych małostkowych, a gdybym był uszczypliwy, to powiedziałbym nawet złośliwych, skreśleń zelantów takiego modus precedendi przy pracy nad budżetem. Osobiście nie mogę zrozumieć tego, z obsesją wprost graniczącego, zamiłowania do grzebania się w detalach, w drobiazgach, w drobnostkach. W nikłym i bardzo wątpliwym stopniu tego rodzaju poprawki polepszają budżet, a wiele szkody samej sprawie przynieść mogą. Żeby nie być gołosłownym, nie mogę nie przytoczyć skreśleń następujących. Skreślono w dziale 1 § 2 Zapomogi — 17.000 zł; skreślono w dziale 2 § 2 Zapomogi — 4.000 zł, wreszcie skreślono, co jest dla mnie absolutnie już niezrozumiałem, 5.000 zł na stypendia.</u>
- <u xml:id="u-10.22" who="#SGliwic">Dla każdego z tych, kto bywa zagranicą, jest rzeczą jasną, że placówki nasze muszą być odpowiednio właśnie funduszem zapomogowym dotowane, bo niema nic straszniejszego, nic okropniejszego, niż znaleźć się na obczyźnie bez żadnych środków. I każdy konsul, każdy szef placówki dyplomatycznej odpowiednie fundusze na tego rodzaju zapomogi mieć musi i mieć powinien. I nie jest rzeczą, przypuszczam, godną Wysokiej Izby, takie skreślenia czynić, albowiem, jeżeli niema ku temu potrzeby, ta suma nie będzie wydana, ale, jeżeli jest konieczna potrzeba, to nie wiem, jak wyglądamy w oczach tych rodaków, którym pomóc nie jesteśmy w stanie.</u>
- <u xml:id="u-10.23" who="#SGliwic">Pozatem, dla mnie osobiście, który tak nastawałem na konieczność odpowiedniego wyszkolenia naszej dyplomacji, jest jeszcze bardziej niezrozumiałem skreślenie drobnej sumy, bo 5.000 zł w dziale 1. § 10, dotyczącym stypendiów. Stypendia nasze, jak wskazywałem w roku zeszłym, są niezmiernie nieliczne i skąpe. W rezultacie tylko ludzie bardzo zamożni, synowie bogatych rodziców, mogą sobie pozwolić na to, żeby poświęcić się służbie dyplomatycznej. I sądzę, że nie jest zadaniem Izb Ustawodawczych utrudniać dostęp do służby zagranicznej ludziom biednym i w ten sposób pozostawić tę służbę, jako wyłączną domenę ludzi zamożnych.</u>
- <u xml:id="u-10.24" who="#SGliwic">Ale powtarzam, jeżeli to są małostkowe skreślenia, to Wysoka Izbo, i przywrócenie tych małych sum byłoby do pewnego stopnia sprawą małostkową, i ani ja, ani sądzę p. Minister, nie będziemy wnosili tu propozycji co do przywrócenia tych pozycyj budżetu.</u>
- <u xml:id="u-10.25" who="#SGliwic">Wnoszę natomiast o restytucję innych skreśleń, które zostały poczynione przez Sejm i czynię to nie tylko od siebie, czynię to w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej, która się ze sprawozdawcą i z Ministrem Spraw Zagranicznych w tym wypadku najzupełniej zgodziła.</u>
- <u xml:id="u-10.26" who="#SGliwic">W dziale 1 § 3 skreślono 100.000 zł. Są to sumy, dotyczące podróży i przesiedleń. Jest to rubryka, która w Ministerstwie Spraw Zagranicznych dla zupełnie zrozumiałych względów, jest bardzo wysoka i niską być nie może. Jeżeli na chwilę możemy przypuścić, że przez Izby Ustawodawcze przejdzie wniosek, o którym później będę mówił, zniesienia istniejącej już placówki w Capetown, to sądzę, że wydatek na przesiedlenie personelu tej placówki stamtąd będzie z pewnością nie mniejszy niż koszt utrzymania tej placówki i ten wydatek obciąży znowu ten sam paragraf.</u>
- <u xml:id="u-10.27" who="#SGliwic">Pozatem wszyscy Panowie dokładnie zdają sobie sprawę, że obecnie zupełnie zmienił się charakter naszej działalności dyplomatycznej. Działalność ta ujawnia się wszędzie i przejawia się w wielu dziedzinach, w nadmiarze nawet najrozmaitszych konferencyj, zjazdów i t. d. i, jeżeli chcemy, ażeby nasz głos słyszano na terenie zagranicznym, musimy nie tylko markować obojętny udział, ale i czynnie współpracować. To znaczy, że odpowiedni ludzie muszą być obecni na tych wszystkich zjazdach i kongresach. Jeżeli w skażę na niespodziewaną i po części obcą dla M. S. Z. obecną konferencję w Genewie co do rozejmu celnego, której obesłanie wyniesie 40 czy 50.000 złotych, jeżeli zaznaczę, że ta konferencja może się wyrodzić w szereg najrozmaitszych kongresów, to z tego już Wysoka Izba może wnioskować jak trudno w tym dziale ruszyć jakąkolwiek sumę bez dokładnego zbadania wszystkich pro i kontra, wszystkich możliwych i niemożliwych zjazdów, kongresów i t. d.</u>
- <u xml:id="u-10.28" who="#SGliwic">Skreślenie w dziale 3-im 741.897 zł dotyczy projektowanej placówki konsularnej w Sydnej, poselstwa w Kairze, konsulatu generalnego w Capetown oraz różnych wydatków rzeczowo-administracyjnych na ogólną sumę 260.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-10.29" who="#SGliwic">Zważywszy, że dominia angielskie coraz więcej sobie samodzielności arogują, że dla Polski na terenie zagranicznym w wielu sprawach możemy mieć poparcie właśnie tych dominjów, byłoby rzeczą wskazaną i pożyteczną pozycję tę zachować, i sądzę, że p. Minister uczyni to w przyszłym roku przy lepszym stanie Skarbu, żeby placówkę konsularną w Australii uruchomić. W tym roku jednak p. Minister rezygnuje z tego.</u>
- <u xml:id="u-10.30" who="#SGliwic">Natomiast jest rzeczą konieczną, aby nie niszczyć dwóch placówek, które już istnieją, mianowicie: nasz konsulat generalny w Capetown i nasze poselstwo w Kairze. Podałem w swojem sprawozdaniu wszystkie argumenty za utrzymaniem konsulatu w Capetown. Ze wszystkich dominjów po Irlandii, Związek Południowo-Afrykański, ze względu na — przypuszczać trzeba — niebrytyjskie pochodzenie głównej masy białej ludności, coraz bardziej się politycznie emancypuje, coraz częściej stara się samodzielnie zabierać głos we wszystkich sprawach międzynarodowych. I jeżeli chcemy, a musimy chcieć tego, przestać być państwem o interesach ograniczonych, to wszędzie i wszystkich sympatyków szukać musimy. Związek Południowo-Afrykański ma już obecnie samodzielne poselstwa w Waszyngtonie, w Hadze i w Rzymie i, przypuszczam, odczuje on jako niesłuszną zupełnie ujmę dla siebie to usunięcie istniejącej placówki polskiego konsulatu generalnego. Prócz tego przemawia przeciw usunięciu wiele względów rzeczowych, które także samo Wysokiej Izbie, jak i mnie są znane. Szukamy — o tern tu szeroko mówiono przy debacie nad budżetem Ministerstwa Pracy — szukamy i znaleźć musimy nowe tereny emigracyjne. Sądzę, że dużo terytoriów i ziem w Południowej Afryce nadawałoby się dla tych celów. Zresztą jest to jedyny konsulat nasz w Centralnej i Południowej Afryce i kierowana już do Angoli nasza emigracja, chociaż to jest sprawa daleka, tutaj pewną opiekę znaleźć może.</u>
- <u xml:id="u-10.31" who="#SGliwic">Pozatem rynek południowo-afrykański jest i będzie na długie bardzo lata rynkiem spożywczym wszystkich artykułów, których obecnie dostarcza mu metropolia, które mu dostarczają w znacznej ilości Niemcy, a któreby bardzo chętnie otrzymywał także i od nas. Kiedy więzy między dominjum a metropolią się rozluźnią, to wyraża się to przedewszystkiem w tem, że dominia coraz mniej chętnie otrzymują prowenanse od swej metropolii. Tu były już próby czynione i jeżeli będziemy się starali wysyłać takie produkty jak np. nasze drzewo, cement, a pozatem nasze tekstylia, to mogą one bezwarunkowo znaleźć tam nabywców.</u>
- <u xml:id="u-10.32" who="#SGliwic">Zupełnie realne, proszę Wysokiej Izby, są nasze interesy w Egipcie, i sądzę, że z każdym rokiem interesy te będą wzrastały. Podałem w drukowanem sprawozdaniu tabelkę, z której widać, że wywóz z Polski do Egiptu w r. 1927 wynosił 1.728.000, a w roku 1929 — 4.637.000 zł. Przywóz z Egiptu do Polski wynosił w r. 1927 — 11.132.000, a w r. 1929 — 17.326 000 zł. Senator Zagleniczny na jednem z posiedzeń Komisji Budżetowej opowiadał nam, że cukier nasz znalazł sobie rynek w Egipcie. Wiemy z drugiej strony, że do Egiptu idą i iść mogą nasze tekstylia, wiemy także, że cement może być tam kierowany, i wiem z osobistego swego doświadczenia, że czynione były bardzo poważne próby, żeby w Egipcie węgiel angielski w pewnej mierze został zastąpiony węglem naszym. W momencie obecnym, kiedy dopiero co przeszła nowa taryfa celna egipska, która podniosła cła na wszystkie prawie wyroby, a której stawki mogą być zniwelowane tylko przez traktaty handlowe i traktowanie stałe z miejscowemi władzami, w takim momencie zwijanie placówki w Kairze, zresztą niedrogo kosztującej, nie jest właściwe. Pozatem również jest wzgląd polityczny, ten mianowicie, że król egipski pozostaje obecnie jedynym poważnym władcą mahometańskim, a ze światem mahometańskim łączyły nas i łączyć powinny bardzo ścisłe węzły. Sądzę, że przez tę Izbę skreślenie tej placówki przejść nie może.</u>
- <u xml:id="u-10.33" who="#SGliwic">Nie będę tutaj mówił o takich drobnych rzeczach, jak skreślenie 260.000 zł z wydatków rzeczowo-administracyjnych. Są to ściśle wyliczone zobowiązania, które Ministerstwo nasze ma z powodu najrozmaitszych opłat na placówkach, czy to komornego, czy rent, czy procentów, czy zaległych odsetków, i w tym dziale ani jeden złoty nie może być skreślony, ponieważ idzie tu o zobowiązania, które Ministerstwo ma i od których nie może się w żadnym razie uchylić.</u>
- <u xml:id="u-10.34" who="#SGliwic">Przechodzę teraz do najważniejszego skreślenia, Wysoka Izbo, do skreślenia funduszu dyspozycyjnego tego Ministerstwa. Sądzę, że długo musielibyśmy szukać w foliach historii parlamentaryzmu faktu analogicznego. U nas ustalił się zwyczaj skreślania budżetów dyspozycyjnych, skreślania tych funduszów w których naruszenie jednego centa, jednego złotego stanowi już zupełnie wyraźnie o braku zaufania do danego ministra. Fundusz dyspozycyjny polega na tern, że nie podlega on żadnej kontroli.</u>
- <u xml:id="u-10.35" who="#komentarz">(Głos: Niestety!)</u>
- <u xml:id="u-10.36" who="#SGliwic">Już ten jego charakter pokazuje nam, że nikt z nas nie może określić, czy suma ta jest w budżecie niska, czy wysoka. Jedyne kryterium, jakie mamy, to jest porównanie tej strony wydatków z wydatkami ogólnemi danego ministerstwa. Jeżeli, jak powiedziałem, u nas stosunek ten spadł z 35% do 22%, to już to świadczy o wielkich trudnościach, związanych z tą dotacją. Minister Skarbu, który ma to w swoich rękach, odpowiednią presję wykonywa, a Minister Spraw Zagranicznych tej presji ulega, Jeżeli weźmiemy budżety dyspozycyjne w innych państwach, to zauważymy, że ten odsetek w wydatkach jest u nas niższy niż gdzie indziej. W budżecie niemieckim stanowi on 31,6%, w czechosłowackim 28,5%, we francuskim 25,2%, wreszcie we włoskim 22,4%, a u nas preliminuje się 22,08%, żeby być ścisłym.</u>
- <u xml:id="u-10.37" who="#SGliwic">I tu już nie dla Wysokiej Izby, która, sądzę, mi wierzy, ale dla tych, którzy będą czytali moje sprawozdanie, pozwoliłem sobie przytoczyć in ekstenso z budżetu niemieckiego, in ekstenso. po niemiecku, żeby nie ulegało żadnej wątpliwości, jak odnośne sumy w budżetach naszych sąsiadów wyglądają. Jeżeli do sum, figurujących w funduszu specjalnym, dodamy jeszcze sumy niezmiernie charakterystyczne, preliminowane na opłacanie diet i kosztów podróży nie urzędników, ale tych osób, które dla tych czy innych względów zagranicę się wysyła, w wysokości 5.000 000 marek państwowych, to przekonamy się. że fundusze specjalne naszych sąsiadów wynoszą 19,2 milionów marek, to znaczy ni mniej ni więcej 40 milionów złotych. Mogę tylko pozazdrościć Rzeszy, że budżet ten jest tak dobrze dotowany, i podkreślić przytem, że szereg paragrafów, jak to wskazałem, podlega virement, to znaczy, że minister, który nie wyda na daną pozycję preliminowanej sumy, może ją wydać w innej pozycji tego samego działu, działu funduszów specjalnych.</u>
- <u xml:id="u-10.38" who="#SGliwic">Zadania propagandy, jakie stoją przed nami poza granicami Państwa, są, sądzę, nie mniejsze, niż takie same zadania dla Niemiec. Mojem zdaniem, są one nawet daleko większe, bo o Niemczech wszyscy wiedzą, a Polskę w wielu wypadkach trzeba jeszcze postawić na mapę, i podczas gdy w Niemczech i w Anglii prywatne firmy, prywatne jednostki wydają olbrzymie sumy, te sumy musi u nas zastąpić jedyny, więc skromny i bardzo skąpo uposażony budżet. Myślę, że firma angielska Sunlight wydaje w Ameryce na reklamę swojego mydła dwa razy więcej, niż wynosi ta suma, którą tutaj dajemy p. Ministrowi Spraw Zagranicznych. Nie mogę się przeto dziwić, ale z uznaniem wielkiem podkreślam tu nadzwyczajną lojalność p. Ministra Spraw Zagranicznych w stosunku do Izb Ustawodawczych; nie mówiąc nic o zwiększeniu tego funduszu dyspozycyjnego, nie podlegającego kontroli, prosi on tylko o zwiększenie funduszu propagandowego o 2 miliony, rezygnując w ten sposób z tego 1 miliona skreślonego funduszu dyspozycyjnego, którego nam tu nie podaje. I tuszę sobie, że Wysoki Senat w świadomości tych zadań, które spoczywają na naszem Ministerstwie Spraw Zagranicznych, nie zechce iść w ślad innej Izby i tę sumę w wysokości 2 milionów przywróci.</u>
- <u xml:id="u-10.39" who="#SGliwic">Pozatem wnoszę w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu o wprowadzenie następujących zmian w preliminarzu budżetowym, który wyszedł z Sejmu:</u>
- <u xml:id="u-10.40" who="#SGliwic">W dziale 1 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia — kwotę 700.090 zł zwiększyć o 100.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-10.41" who="#SGliwic">W dziale 3 — Urzędy zagraniczne — kwotę 31 906.532 zł zwiększyć o sumę 741.897 zł.</u>
- <u xml:id="u-10.42" who="#SGliwic">W dziale 5 § 11 — Fundusz propagandowy — kwotę 4.260.000 zł zwiększyć o 2.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-10.43" who="#SGliwic">W wydatkach nadzwyczajnych w dziale 3 § 9 — Budowle—kwotę 1,111.000 zł zwiększyć o 200.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Głos ma. s. Makarewicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Głos ma. s. Makarewicz.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! Przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych poruszyć wypada sprawę, która, formalnie biorąc, należy do Urzędu Emigracyjnego, a zatem do Ministerstwa Pracy. Sprawa ta formalnie przedstawia się jako sprawa wychodźtwa, jako sprawa badania możności imigracyjnych. Niemniej z istoty swojej sprawa ta, którą chcę poruszyć, wychodzi daleko poza granice formalnie zakreślone. Pragnę mówić o nowym uregulowaniu wychodźtwa polskiego do Stanów Zjednoczonych.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SMakarewicz">Wiadomem jest, że państwo to wielkością swojego terytorium odpowiada całej Europie, a jednak zaludnienie ma stosunkowo niezbyt gęste, gdyż wynoszące około 120 milionów. Istnieją tam wprawdzie wielomilionowe skupienia po miastach i ośrodkach przemysłowych, obok tego jednak ciągną się niezmierzone przestrzenie, pozbawione niemal zupełnie ludności. Wiadomem jest, że oficjalnie Stany Zjednoczone prowadzą politykę niemal prohibicyjną w stosunku do wychodźtwa z pewnych krajów, wiadomo, że istnieje dla wychodźtwa z Polski kwota niezmiernie skromna, 6.524 osób, kwota ta istnieje od roku 1928 niezmiennie. Ponadto jeszcze istnieje pewien skromny kontyngent, a mianowicie kontyngent, obejmujący osoby, związane węzłami krwi czy powinowactwa, z osobami, pozostającemi już w Stanach Zjednoczonych. Kontyngent ten w teorii cyfrowo nieograniczony redukuje się w praktyce do liczby 6.000 osób. Z punktu widzenia zapotrzebowania polskiego pomieszczenia dla kilkuset tysięcy ludzi są to cyfry minimalne.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SMakarewicz">Stany Zjednoczone uchodzą za Mekkę emigranta, chociaż stosunki zarobkowe bardzo się tam zepsuły, chociaż owa sławna oportunity (szansa zrobienia majątku) istnieje dziś właściwie tylko dla ludzi, mówiących po angielsku, znających dokładnie stosunki panujące w Stanach. Pęd do Stanów utrzymuje się jednak ciągle, choć obecnie istnieje przesilenie gospodarcze, dotykające bezrobociem ten właśnie typ człowieka, który odpowiada typowi przeciętnego emigranta. a więc rzesze niekwalifikowanych robotników, mające na sprzedaż tylko własną ciężką pracę. Być może, że parcie fali wychodźtwa w tym kierunku jest niezdrowe, jednak liczyć się trzeba z rzeczywistością. Do rzeczywistości zaliczać należy także zjawisko patologiczne przedostawania się do U. S. A. imigracji nielegalnej tysiącznemi sposobami: majtkowie uciekają w portach amerykańskich z okrętów i więcej na pokład nie wracają, istnieje długa zielona granica między Kanadą a Stanami Zjednoczonemi, przez którą szmugluje się nie tylko alkohol, ale także i ludzi. O innych bardzo licznych sposobach nielegalnej imigracji nie mam zamiaru tutaj mówić, gdyż nie chcę pouczać, jaką drogą można się dostać do Stanów Zjednoczonych.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SMakarewicz">Projektuje się obecnie w Stanach Zjednoczonych surowe kary za niedozwoloną imigrację. O ileby taka ustawa zaczęła obowiązywać, to zgóry można powiedzieć, że ilość immigrant ów, dostających się nielegalnie, którą oblicza się obecnie na milion ludności rocznie, wzrośnie w dwójnasób. Doświadczenia z alkoholiczną prohibicją są w tej mierze niezmiernie pouczające. Ustawowy zakaz wytwarza zakazany owoc i zaostrza apetyty.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SMakarewicz">Dla Stanów Zjednoczonych wskazana jest inna polityka w stosunku do problemów immigracji: nie zamykać się chińskim murem zakazów, lecz uregulować immigrację i skierować falę w odpowiednie łożysko. W tych samych Stanach Zjednoczonych, tak niechętnie usposobionych dla nowych przybyszów, istnieje polityka kolonizacyj na, tęsknie wyglądająca nowych sił, któreby chciały się zająć uprawą roli, ogrodnictwem, czy warzywnictwem na wielkich przestrzeniach, leżących odłogiem. Zupełnie jest widoczne, że w Stanach Zjednoczonych walczą ze sobą dwa prądy. Jeden, który przedstawiają zawodowe związki, robotnicze, obawiające się obniżenia poziomu zarobków, a zarazem obniżenia niezwykle wysokiej stopy życiowej człowieka pracującego, obawiające się przeto nowych przybyszów, którzy są gotowi pracować za pół wynagrodzenia pracownika amerykańskiego. Drugi prąd jest reprezentowany przez obywateli Stanów zachodnich, mało uprzemysłowionych, skazanych na tworzenie warsztatów pracy na ziemi, pragnących zatem posiadać jak najwięcej rąk ludzkich dla celów kulturalnego podniesienia. Niejednokrotnie słyszeć można w Stanach opinię, że problem immigracji nie jest postawiony naukowo jako problem całego państwa, a polityka immigracyjna jest wynikową gry partyjnej i zwycięstwa wpływów Stanów wschodnich, a w ich obrębie ludności robotniczej.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SMakarewicz">Dwa wspomniane prądy pozostają ze sobą w oczywistej sprzeczności i wytwarzają walkę i kotłowanie w tej wielkiej ludzkiej retorcie. W wielkich przemysłowych środowiskach jest przeludnienie i bezrobocie, na wsi zaś brak ludzi i brak rąk do pracy. W stanach zachodnich, jak Minnesota, Colorado itp. istnieją wielkie państwowe biura immigracji, publikujące dzieła, dotyczące stosunków danego stanu, a wszystko to w celach propagandy, w celu ściągnięcia nowych ludzi. Mam tu w ręku książkę, niedawno wydaną, z 1926 r., książkę, która niezmiernie dokładnie opracowuje stosunki Stanu Colorado. Książka ta jest oficjalną publikacją. Wydał ją państwowy urząd immigracji. Tak, jak my mamy Urząd Emigracyjny, tak tam jest urząd immigracji. Na czele tego urzędu stoi sam governor, a zatem prezydent Stanu Colorado. Cała książka, obejmująca nadzwyczaj dokładne zestawienia, tabele i t. d., poświęcona jest jedynie tylko problemowi kolonizacji stanu Colorado. Tego rodzaju publikacje można spotkać w szeregu Stanów sąsiadujących.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SMakarewicz">Nowi ludzie do tych Stanów nie przybywają, bo mieszkańcy miast, jak uczy doświadczenie, wolą na rolę nie wracać, wolą czekać wśród nędzy na szanse jakiegoś zarobku. Ludność rolna Stanów wschodnich, a zatem od Atlantyku ku Zachodowi, niechętnie przenosi się na Zachód, woli raczej przenieść się do miast i do przemysłu. Dla Stanów zachodnich typ ludzi, ja kim dysponuje nasze wychodźtwo, byłby niewątpliwie bardzo pożądany. Narazie nikt w obrębie Stanów falą przybyszów europejskich nie kieruje. Fala ta zatrzymuje się w stanie nowojorskim, Massachussetts, Pensylwanii, przechodzi nieco na zachód do Ohio, Michigan i Ilinois, i na tem się kończy, a zatem w połowie Stanów Zjednoczonych, dalej na zachód już nie dochodzi.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SMakarewicz">Uważam, że w interesie obu stron leżałoby, ażeby stan obecny poddać rewizji. Immigracja nielegalna nie ustanie mimo wszelkie środki ostrożności. Zakazy spowodują tylko podrożenie sposobów dostania się na miejsce, spowodują dalej rzecz bardzo niedobrą — ukrywanie się immigrantów w społecznych podziemiach tak, jak dzisiaj w fizycznych podziemiach ukrywa się alkohol. Z natury rzeczy nastąpi dalsze przeludnienie miast amerykańskich, gdyż wychodźca nielegalny łatwiej zginie w ludzkiem mrowisku, niż na wsi, gdzie wszyscy jego indywidualnością się zajmują. Rozległe przestrzenie Stanów zachodnich nadal będą świecić pustkami.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SMakarewicz">Uważam, że tu zaczyna się rola naszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nie sądzę, żeby to można było uważać za mieszanie się w sprawy obcego państwa, gdy się zwróci uwagę na obopólny interes w załatwieniu tego problemu. Koniecznością jest ująć falę polskiego wychodźtwa w pewien kanał, w pewne koryto, nad którem kontrolę wykonywać będą oba państwa. Polski wychodźca, z zawodu rolnik, który otrzyma ziemię za 1/10 część ceny polskiej, a znajdzie się daleko od środowisk przemysłowych, które mogłyby go pociągnąć wysokiemi zarobkami, pozostanie napewno całe życie pracowitym farmerem i podniesie kulturę rolną i dobrobyt zaniedbanych dotychczas Stanów.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#SMakarewicz">Sprawa ta ma dla Stanów Zjednoczonych nie tylko interes materialny. ale także moralny. Obecna sytuacja przestępczości — Panowie wybaczą, że przejdę do swojej specjalności, mimowoli to się zawsze nasuwa — obecna sytuacja przestępczości w Stanach Zjednoczonych, tak niezmiernie groźna dla tego wielkiego państwa, jest w znacznej części następstwem nielegalnej immigracyj i kupienia się nielegalnych przybyszów po wielkich miastach. Jest rzeczą notoryczną, że najniebezpieczniejsze zjawiska z tej dziedziny spotykamy w Chicago, gdzie włoskie szumowiny zorganizowały się na dobrze sobie znany sposób sycylijskiej mafii formę organizacyj mafii przeniosły do Ameryki. Nielegalny wychodźca rozpoczyna swe życie w nowej ojczyźnie od popełnienia bezprawia, bo od wejścia bez zezwolenia, na samym wstępie uczy się łamania prawa i przekonywa się o bezsilności władzy. Pozbawiony legalnej opieki, z której korzystać nie może, oddaje się w opiekę potężnym związkom zawodowym przestępców. Z tych objęć nie wydobędzie się nigdy. Zapobiec temu można nie przez zamykanie granic państwa, zupełnie nieskuteczne, lecz przez zaopiekowanie się wychodźcą i skierowanie go do odpowiedniego miejsca pracy.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#SMakarewicz">Interes Państwa Polskiego w sprawie tej sięga dalej, niżby to na pierwszy rzut oka wydawać się mogło. Jasnem jest, że Państwo Polskie ma obowiązek opiekowania się obywatelami, znajdującymi się zagranicą. Jasnem jest również, że Państwo musi szczególną opieką otaczać wychodźców, którzy w regule należą do najsłabszych klas społecznych. Z tych względów Państwo Polskie utworzyło Urząd Emigracyjny, dostarczyło nawet funduszów dla badania terenów immigracyjnych. O ile jednak chodzi o Stany Zjednoczone, to poza ogólnopaństwowemi obowiązkami opieki nad wychodźtwem istnieje jeszcze inne zadanie, zadanie podtrzymania tradycyjnych związków przyjaźni ze Stanami Zjednoczonemu przyjaźni, datującej się od czasów Kościuszki i Pułaskiego.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#SMakarewicz">Stany Zjednoczone są społeczeństwem naprawdę demokratycznem w tem rozumieniu, że najwybitniejsze jednostki społeczeństwa tego nie prowadzą, lecz są raczej wyrazicielami popularnych myśli, wytwarzających się w prasie i na ludowych zgromadzeniach. Kto chcę zyskać przyjaźń U. S. A., ten musi umieć zdobyć dla siebie sympatię szerokich mas. Nie w gabinetach dyplomatów, lecz na łamach prasy i w salach zebrań politycznych można kuć łańcuch politycznych sympatii ze Stanami Zjednoczonemi. Wiedzą o tem Niemcy, którzy potrafili w przeciągu 10 lat od wielkiej wojny nie tylko odrobić swoją złą reputację, jako sprawców wielkiego dziejowego kataklizmu, ale potrafili też dla siebie pozyskać opinię publiczną U. S. A., jako dla ludzi pracy i talentu Równocześnie zjawiła się opinia niekorzystna dla Polski, jako państwa o niskiej kulturze, o militarnej agresywności, o podejrzanych stosunkach ekonomicznych i o niepewnej przyszłości. Jeżeli Polska nie może otrzymać kredytu zagranicznego, szczególnie w U. S. A., to w znacznej mierze ma to do zawdzięczenia tej propagandzie.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#SMakarewicz">Rezultat ten osiągnęli nasi nieprzyjaciele zapomocą swojej emigracji, która choć często już mówi językiem ojczystym błędnie, lub nie mówi nim wcale, zachowuje jednak w głębi duszy sentyment dla swej europejskiej ojczyzny. Liczne pisma codzienne i tygodniki, opanowane przez pewnych amerykańskich obywateli, prowadzą świadomą celu akcję przeciwko Państwu Polskiemu i jego interesom, pozyskują szerokie masy czytelników. Nasza emigracja, mówiąca jeszcze po polsku, stosunkowo dość liczna, przeciwstawiać tej propagandzie może tylko dzienniki własne po polsku redagowane, oczywiście bez wpływu na masy anglo-amerykańskie. Jeżeli Państwo Polskie pragnie liczebnie wzmocnić wychodźtwo do Stanów Zjednoczonych, to jedynie tylko z tą myślą, ażeby, wytwarzając wielką ilość lojalnych obywateli federacji północno-amerykańskiej polskiego pochodzenia, móc liczyć na ich sympatię dla starego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#SMakarewicz">Mówi się o wynaradawianiu się wychodźtwa. Wynarodowienie to grozi wszędzie, mniej więcej w tej samej mierze. Stany Zjednoczone niewątpliwie w ostatnich czasach prowadzą świadomą celu politykę wytwarzania standardowego typu obywatela tak, jak przemysł amerykański operuje standardowym typem wytworów. Niewątpliwie do cech owego typu Amerykanina należy posiadanie języka angielskiego w słowie i piśmie kto go nie posiada, ten, według konstytucji wielu Stanów, pozbawiony jest prawa wyborczego. Niewątpliwem jest, że w interesie wychodźcy leży uzyskanie jak najprędzej cech stuprocentowego Amerykanina. Jasnem jest, że dzieje się to kosztem narodowej przynależności. Jeżeli czteromilionowa masa polskiej emigracji utrzymuje się ciągle w tej samej liczebnej sile, a nadto, jeżeli na 120 mil jonów ludności Stanów 40 milionów przyznaje się do 40 rozmaitych narodowości, to nie znaczy, żeby nie było procesu asymilizacji i amerykanizacji, znaczy to tylko, że ciągły dopływ z Europy równoważy ciągłe straty w narodowym stanie posiadania. Żadne starania europejskie procesu tego nie wstrzymają, a w interesie społeczeństw europejskich Leżeć musi tylko, by wychodźca albo jego syn, przestając mówić językiem ojczystym, nie zatracał sentymentu dla dawnej ojczyzny, leżeć musi, ażeby ten Amerykanin polskiego pochodzenia pamiętał o dawnej ojczyźnie, ażeby się jej nie wstydził, a przeciwnie, gdzie może, sympatiom swoim dawał wyraz.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#SMakarewicz">Dlatego nie jest obojętnem, ilu Polaków w drodze legalnej dostanie się do U. S. A. Państwu Polskiemu zależeć musi na tem, ażeby to się działo w drodze legalnej, gdyż jednostka wykolejona i zbrodnicza, produkt immigracji nielegalnej, przynosi imieniu polskiemu hańbę, a stosunkom międzypaństwowym szkodę. Istnienie takich typów — to propaganda wprost negatywna. Co znaczy dla polskiego imienia niski poziom etyczny polskiego emigranta, tego dowodem wzbogacenie francuskiego słownictwa zwrotem: bandits polonais, wskutek tego, że polscy obywatele, niezawsze polskiego pochodzenia, dokonali w ostatnich czasach kilku rabunków we Francji. Jest to popularyzowanie imienia polskiego, oczywiście bardzo niepożądane. Tego rodzaju popularyzowania w Stanach Zjednoczonych nie pragniemy.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#komentarz">(Głos na ławach żydowskich: A jakiego pochodzenia byli ci obywatele. Panie Senatorze?)</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#SMakarewicz">Przepraszam bardzo, ale odpowiedzi na to pytanie proszę szukać w dziennikach, ja nie jestem obowiązany do wyjaśnień.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#SMakarewicz">Czy Państwu Polskiemu musi zależeć na wychodźtwie do Starów i na dobrej tam opinii? Trzeba być politycznym krótkowidzem, by nie zdawać sobie sprawy z tego, że U. S. A. są dopiero u progu swej politycznej potęgi, zaczynają dopiero odgrywać rolę historyczną. Mimo przesileń wewnętrznych, które są nieuniknione ze względu na niedostosowanie struktury państwowej do przerostu życia gospodarczego, przed państwem tem otwierają się bardzo szerokie horyzonty na terenie międzynarodowym. W państwie tem tkwić choć w małej części korzeniami sympatii i interesów — to wielka rzecz.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#SMakarewicz">Sprawa ustalenia szczegółów osadnictwa w Colorado, Minnesota, Nevada i t. p. należy do pertraktacji dyplomatycznych. Mam przekonanie, że rząd Stanów Zjednoczonych, odznaczający się niezwykłem poczuciem rzeczywistości, zrozumie odrazu obopólny interes i znajdzie sposoby rozwiązania problemu, któreby, nie naruszając zasadniczych linij polityki immigracyjnej, już ustalonych, potrafiły zrealizować życzenia społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-11.21" who="#SMakarewicz">Wobec tego pozwalam sobie postawić rezolucję. „Senat wzywa Rząd do nawiązania pertraktacyj z rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej celem uzyskania dla ludności rolnej ułatwień w osiedlaniu się w zachodnich Stanach tegoż państwa”.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! Przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych poruszyć wypada sprawę, która, formalnie biorąc, należy do Urzędu Emigracyjnego, a zatem do Ministerstwa Pracy. Sprawa ta formalnie przedstawia się jako sprawa wychodźtwa, jako sprawa badania możności immigracyjnych. Niemniej z istoty swojej sprawa ta, którą chcę poruszyć, wychodzi daleko poza granice formalnie zakreślone. Pragnę mówić o nowym uregulowaniu wychodźtwa polskiego do Stanów Zjednoczonych.</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#SMakarewicz">Wiadomem jest, że państwo to wielkością swojego terytorium odpowiada całej Europie, a jednak zaludnienie ma stosunkowo niezbyt gęste, gdyż wynoszące około 120 milionów. Istnieją tam wprawdzie wielomilionowe skupienia po miastach i ośrodkach przemysłowych, obok tego jednak ciągną się niezmierzone przestrzenie, pozbawione niemal zupełnie ludności. Wiadomem jest, że oficjalnie Stany Zjednoczone prowadzą politykę niemal prohibicyjną w stosunku do wychodźtwa z pewnych krajów, wiadomo, że istnieje dla wychodźtwa z Polski kwota niezmiernie skromna, 6.524 osób, kwota ta istnieje od roku 1928 niezmiennie. Ponadto jeszcze istnieje pewien skromny kontyngent, a mianowicie kontyngent, obejmujący osoby, związane węzłami krwi czy powinowactwa, z osobami, pozostającemi już w Stanach Zjednoczonych. Kontyngent ten w teorii cyfrowo nieograniczony redukuje się w praktyce do liczby 6.000 osób. Z punktu widzenia zapotrzebowania polskiego pomieszczenia dla kilkuset tysięcy ludzi są to cyfry minimalne.</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SMakarewicz">Stany Zjednoczone uchodzą za Mekkę emigranta, chociaż stosunki zarobkowe bardzo się tam zepsuły, chociaż owa sławna oportunity (szansa zrobienia majątku) istnieje dziś właściwie tylko dla ludzi, mówiących po angielsku, znających dokładnie stosunki panujące w Stanach. Pęd do Stanów utrzymuje się jednak ciągle, choć obecnie istnieje przesilenie gospodarcze, dotykające bezrobociem ten właśnie typ człowieka, który odpowiada typowi przeciętnego emigranta. a więc rzesze niekwalifikowanych robotników, mające na sprzedaż tylko własną ciężką pracę. Być może, że parcie fali wychodźtwa w tym kierunku jest niezdrowe, jednak liczyć się trzeba z rzeczywistością. Do rzeczywistości zaliczać należy także zjawisko patologiczne przedostawania się do U. S. A. immigracji nielegalnej tysiącznemi sposobami: majtkowie uciekają w portach amerykańskich z okrętów i więcej na pokład nie wracają, istnieje długa zielona granica między Kanadą a Stanami Zjednoczonemi, przez którą szmugluje się nie tylko alkohol, ale także i ludzi. O innych bardzo licznych sposobach nielegalnej immigracji nie mam zamiaru tutaj mówić, gdyż nie chcę pouczać, jaką drogą można się dostać do Stanów Zjednoczonych.</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-12.4" who="#SMakarewicz">Projektuje się obecnie w Stanach Zjednoczonych surowe kary za niedozwoloną immigrację. O ileby taka ustawa zaczęła obowiązywać, to zgóry można powiedzieć, że ilość immigrant ów, dostających się nielegalnie, którą oblicza się obecnie na milion ludności rocznie, wzrośnie w dwójnasób. Doświadczenia z alkoholiczną prohibicją są w tej mierze niezmiernie pouczające. Ustawowy zakaz wytwarza zakazany owoc i zaostrza apetyty.</u>
- <u xml:id="u-12.5" who="#SMakarewicz">Dla Stanów Zjednoczonych wskazana jest inna polityka w stosunku do problemów immigracji: nie zamykać się chińskim murem zakazów, lecz uregulować immigrację i skierować falę w odpowiednie łożysko. W tych samych Stanach Zjednoczonych, tak niechętnie usposobionych dla nowych przybyszów, istnieje polityka kolonizacyj na, tęsknie wyglądająca nowych sił, któreby chciały się zająć uprawą roli, ogrodnictwem, czy warzywnictwem na wielkich przestrzeniach, leżących odłogiem. Zupełnie jest widoczne, że w Stanach Zjednoczonych walczą ze sobą dwa prądy. Jeden, który przedstawiają zawodowe związki, robotnicze, obawiające się obniżenia poziomu zarobków, a zarazem obniżenia niezwykle wysokiej stopy życiowej człowieka pracującego, obawiające się przeto nowych przybyszów, którzy są gotowi pracować za pół wynagrodzenia pracownika amerykańskiego. Drugi prąd jest reprezentowany przez obywateli Stanów zachodnich, mało uprzemysłowionych, skazanych na tworzenie warsztatów pracy na ziemi, pragnących zatem posiadać jak najwięcej rąk ludzkich dla celów kulturalnego — □ odniesienia. Niejednokrotnie słyszeć można w Stanach opinię, że problem immigracji nie jest postawiony naukowo jako problem całego państwa, a polityka immigracyjna jest wynikową gry partyjnej i zwycięstwa wpływów Stanów wschodnich, a w ich obrębie ludności robotniczej.</u>
- <u xml:id="u-12.6" who="#SMakarewicz">Dwa wspomniane prądy pozostają ze sobą w oczywistej sprzeczności i wytwarzają walkę i kotłowanie w tej wielkiej ludzkiej retorcie. W wielkich przemysłowych środowiskach jest przeludnienie i bezrobocie, na wsi zaś brak ludzi i brak rąk do pracy. W stanach zachodnich, jak Minnesota, Colorado it. p. istnieją wielkie państwowe biura immigracji, publikujące dzieła, dotyczące stosunków danego stanu, a wszystko to w celach propagandy, w celu ściągnięcia nowych ludzi. Mam tu w ręku książkę, niedawno wydaną, z 1926 r., książkę, która niezmiernie dokładnie opracowuje stosunki Stanu Colorado. Książka ta jest oficjalną publikacją. Wydał ją państwowy urząd immigracji. Tak, jak my mamy Urząd Emigracyjny, tak tam jest urząd immigracji. Na czele tego urzędu stoi sam governor, a zatem prezydent Stanu Colorado. Cała książka, obejmująca nadzwyczaj dokładne zestawienia, tabele i t. d., poświęcona jest jedynie tylko problemowi kolonizacji stanu Colorado. Tego rodzaju publikacje można spotkać w szeregu Stanów sąsiadujących.</u>
- <u xml:id="u-12.7" who="#SMakarewicz">Nowi ludzie do tych Stanów nie przybywają, bo mieszkańcy miast, jak uczy doświadczenie, wolą na rolę nie wracać, wolą czekać wśród nędzy na szanse jakiegoś zarobku. Ludność rolna Stanów wschodnich, a zatem od Atlantyku ku Zachodowi, niechętnie przenosi się na Zachód, woli raczej przenieść się do miast i do przemysłu. Dla Stanów zachodnich typ ludzi), ja kim dysponuje nasze wychodźtwo, byłby niewątpliwie bardzo pożądany. Narazie nikt w obrębie Stanów falą przybyszów europejskich nie kieruje. Fala ta zatrzymuje się w stanie nowojorskim, Massachussetts, Pensylwanii, przechodzi nieco na zachód do Ohio, Michigan i Ilinois, i na tem się kończy, a zatem w połowie Stanów Zjednoczonych, dalej na zachód już nie dochodzi.</u>
- <u xml:id="u-12.8" who="#SMakarewicz">Uważam, że w interesie obu stron leżałoby, ażeby stan obecny poddać rewizji. Immigracja nielegalna nie ustanie mimo wszelkie środki ostrożności. Zakazy spowodują tylko podrożenie sposobów dostania się na miejsce, spowodują dalej rzecz bardzo niedobrą— ukrywanie się immigrantów w społecznych podziemiach tak, jak dzisiaj w fizycznych podziemiach ukrywa się alkohol. Z natury rzeczy nastąpi dalsze przeludnienie miast amerykańskich, gdyż wychodźca nielegalny łatwiej zginie w ludzkiem mrowisku, niż na wsi, gdzie wszyscy jego indywidualnością się zajmują. Rozległe przestrzenie Stanów zachodnich nadal będą świecić pustkami.</u>
- <u xml:id="u-12.9" who="#SMakarewicz">Uważam, że tu zaczyna się rola naszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nie sądzę, żeby to można było uważać za mieszanie się w sprawy obcego państwa, gdy się zwróci uwagę na obopólny interes w załatwieniu tego problemu. Koniecznością jest ująć falę polskiego wychodźtwa w pewien kanał, w pewne koryto, nad którem kontrolę wykonywać będą oba państwa. Polski wychodźca, z zawodu rolnik, który otrzyma ziemię za ^1^/10 część ceny polskiej, a znajdzie się daleko od środowisk przemysłowych, które mogłyby go pociągnąć wysokiemi zarobkami, pozostanie napewno całe życie pracowitym farmerem i podniesie kulturę rolną i dobrobyt zaniedbanych dotychczas Stanów.</u>
- <u xml:id="u-12.10" who="#SMakarewicz">Sprawa ta ma dla Stanów Zjednoczonych nie tylko interes materialny. ale także moralny. Obecna sytuacja przestępczości — Panowie wybaczą, że przejdę do swojej specjalności, mimowoli to się zawsze nasuwa — obecna sytuacja przestępczości w Stanach Zjednoczonych, tak niezmiernie groźna dla tego wielkiego państwa, jest w znacznej części następstwem nielegalnej immigracyj i kupienia się nielegalnych przybyszów po wielkch miastach. Jest rzeczą notoryczną, że najniebezpieczniejsze zjawiska z tej dziedziny spotykamy w Chicago, gdzie włoskie szumowiny zorganizowały się na dobrze sobie znany sposób sycylijskiej mafii formę organizacyj mafii przeniosły do Ameryki. Nielegalny wychodźca rozpoczyna swe życie w nowej ojczyźnie od popełnienia bezprawia, bo od wejścia bez zezwolenia, na samym wstępie uczy się łamania prawa i przekonywa się o bezsilności władzy. Pozbawiony legalnej opieki, z której korzystać nie może, oddaje się w opiekę potężnym związkom zawodowym przestępców. Z tych objęć nie wydobędzie się nigdy. Zapobiec temu można nie przez zamykanie granic państwa, zupełnie nieskuteczne, lecz przez zaopiekowanie się wychodźcą i skierowanie go do odpowiedniego miejsca pracy.</u>
- <u xml:id="u-12.11" who="#SMakarewicz">Interes Państwa Polskiego w sprawie tej sięga dalej, niżby to na pierwszy rzut oka wydawać się mogło. Jasnem jest, że Państwo Polskie ma obowiązek opiekowania się obywatelami, znajdującymi się zagranicą. Jasnem jest również, że Państwo musi szczególną opieką otaczać wychodźców, którzy w regule należą do najsłabszych klas społecznych. Z tych względów Państwo Polskie utworzyło Urząd Emigracyjny, dostarczyło nawet funduszów dla badania terenów immigracyjnych. O ile jednak chodzi o Stany Zjednoczone, to poza ogólnopaństwowemi obowiązkami opieki nad wychodźtwem istnieje jeszcze inne zadanie, zadanie podtrzymania tradycyjnych związków przyjaźni ze Stanami Zjednoczonemu przyjaźni, datującej się od czasów Kościuszki i Pułaskiego.</u>
- <u xml:id="u-12.12" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
- <u xml:id="u-12.13" who="#SMakarewicz">Stany Zjednoczone są społeczeństwem naprawdę demokratycznem w tem rozumieniu, że najwybitniejsze jednostki społeczeństwa tego nie prowadzą, lecz są raczej wyrazicielami popularnych myśli, wytwarzających się w prasie i na ludowych zgromadzeniach. Kto chcę zyskać przyjaźń U. S. A., ten musi umieć zdobyć dla siebie sympatię szerokich mas. Nie w gabinetach dyplomatów, lecz na łamach prasy i w salach zebrań politycznych można kuć łańcuch politycznych sympatii ze Stanami Zjednoczonemi. Wiedzą o tem Niemcy, którzy potrafili w przeciągu 10 lat od wielkiej wojny nie tylko odrobić swoją złą reputację, jako sprawców wielkiego dziejowego kataklizmu, ale potrafili też dla siebie pozyskać opinię publiczną U. S. A., jako dla ludzi pracy i talentu Równocześnie zjawiła się opinia niekorzystna dla Polski, jako państwa o niskiej kulturze, o militarnej agresywności, o podejrzanych stosunkach ekonomicznych i o niepewnej przyszłości. Jeżeli Polska nie może otrzymać kredytu zagranicznego, szczególnie w U. S. A., to w znacznej mierze ma to do zawdzięczenia tej propagandzie.</u>
- <u xml:id="u-12.14" who="#SMakarewicz">Rezultat ten osiągnęli nasi nieprzyjaciele zapomocą swojej emigracji, która choć często już mówi językiem ojczystym błędnie, lub nie mówi nim wcale, zachowuje jednak w głębi duszy sentyment dla swej europejskiej ojczyzny. Liczne pisma codzienne i tygodniki, opanowane przez pewnych amerykańskich obywateli, prowadzą świadomą celu akcję przeciwko Państwu Polskiemu i jego interesom, pozyskują szerokie masy czytelników. Nasza emigracja, mówiąca jeszcze po polsku, stosunkowo dość liczna, przeciwstawiać tej propagandzie może tylko dzienniki własne po polsku redagowane, oczywiście bez wpływu na masy anglo-amerykańskie. Jeżeli Państwo Polskie pragnie liczebnie wzmocnić wychodźtwo do Stanów Zjednoczonych, to jedynie tylko z tą myślą, ażeby, wytwarzając wielką ilość lojalnych obywateli federacji północno-amerykańskiej polskiego pochodzenia, móc liczyć na ich sympatię dla starego kraju.</u>
- <u xml:id="u-12.15" who="#SMakarewicz">Mówi się o wynaradawianiu się wychodźtwa. Wynarodowienie to grozi wszędzie, mniej więcej w tej samej mierze. Stany Zjednoczone niewątpliwie w ostatnich czasach prowadzą świadomą celu politykę wytwarzania standardowego typu obywatela tak, jak przemysł amerykański operuje standardowym typem wytworów. Niewątpliwie do cech owego typu Amerykanina należy posiadanie języka angielskiego w słowie i piśmie kto go nie posiada, ten, według konstytucji wielu Stanów, pozbawiony jest prawa wyborczego. Niewątpliwem jest, że w interesie wychodźcy leży uzyskanie jak najprędzej cech stuprocentowego Amerykanina. Jasnem jest, że dzieje się to kosztem narodowej przynależności. Jeżeli czteromilionowa masa polskiej emigracji utrzymuje się ciągle w tej samej liczebnej sile, a nadto, jeżeli na 120 mil jonów ludności Stanów 40 milionów przyznaje się do 40 rozmaitych narodowości, to nie znaczy, żeby nie było procesu asymilizacji i amerykanizacji, znaczy to tylko, że ciągły dopływ z Europy równoważy ciągłe straty w narodowym stanie posiadania. Żadne starania europejskie procesu tego nie wstrzymają, a w interesie społeczeństw europejskich Leżeć musi tylko, by wychodźca albo jego syn, przestając mówić językiem ojczystym, nie zatracał sentymentu dla dawnej ojczyzny, leżeć musi, ażeby ten Amerykanin polskiego pochodzenia pamiętał o dawnej ojczyźnie, ażeby się jej nie wstydził, a przeciwnie, gdzie może, sympatiom swoim dawał wyraz.</u>
- <u xml:id="u-12.16" who="#SMakarewicz">Dlatego nie jest obojętnem, ilu Polaków w drodze legalnej dostanie się do U. S. A. Państwu Polskiemu zależeć musi na tern, ażeby to się działo w drodze legalnej, gdyż jednostka wykolejona i zbrodnicza, produkt immigracji nielegalnej, przynosi imieniu polskiemu hańbę, a stosunkom międzypaństwowym szkodę. Istnienie takich typów — to propaganda wprost negatywna. Co znaczy dla polskiego imienia niski poziom etyczny polskiego emigranta, tego dowodem wzbogacenie francuskiego słownictwa zwrotem: bandits polonais, wskutek tego, że polscy obywatele, niezawsze polskiego pochodzenia, dokonali w ostatnich czasach kilku rabunków we Francji. Jest to popularyzowanie imienia polskiego, oczywiście bardzo niepożądane. Tego rodzaju popularyzowania w Stanach Zjednoczonych nie pragniemy.</u>
- <u xml:id="u-12.17" who="#komentarz">(Głos na ławach żydowskich: A jakiego pochodzenia byli ci obywatele. Panie Senatorze?)</u>
- <u xml:id="u-12.18" who="#SMakarewicz">Przepraszam bardzo, ale odpowiedzi na to pytanie proszę szukać w dziennikach, ja nie jestem obowiązany do wyjaśnień.</u>
- <u xml:id="u-12.19" who="#SMakarewicz">Czy Państwu Polskiemu musi zależeć na wychodźtwie do Starów i na dobrej tam opinii? Trzeba być politycznym krótkowidzem, by nie zdawać sobie sprawy z tego, że U. S. A. są dopiero u progu swej politycznej potęgi, zaczynają dopiero odgrywać rolę historyczną. Mimo przesileń wewnętrznych, które są nieuniknione ze względu na niedostosowanie struktury państwowej do przerostu życia gospodarczego, przed państwem tern otwierają się bardzo szerokie horyzonty na terenie międzynarodowym. W państwie tem tkwić choć w małej części korzeniami sympatii i interesów — to wielka rzecz.</u>
- <u xml:id="u-12.20" who="#SMakarewicz">Sprawa ustalenia szczegółów osadnictwa w Colorado, Minnesota, Nevada i t. p. należy do pertraktacji dyplomatycznych. Mam przekonanie, że rząd Stanów Zjednoczonych, odznaczający się niezwykłem poczuciem rzeczywistości, zrozumie odrazu obopólny interes i znajdzie sposoby rozwiązania problemu, któreby, nie naruszając zasadniczych linij polityki immigracyjnej, już ustalonych, potrafiły zrealizować życzenia społeczeństwa polskiego.</u>
- <u xml:id="u-12.21" who="#SMakarewicz">Wobec tego pozwalam sobie postawić rezolucję. — „Senat wzywa Rząd do nawiązania pertraktacyj z rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej celem uzyskania dla ludności rolnej ułatwień w osiedlaniu się w zachodnich Stanach tegoż państwa”.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kozicki.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Kozicki.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SKozicki">Wysoka Izbo! Jeśli pozwolę sobie skorzystać ze zwyczajowego prawa poruszania przy okazji dyskusji nad budżetem spraw zagranicznych, spraw nie związanych ściśle z cyframi budżetu, ale spraw natury politycznej, to dla dwóch powodów: 1) dlatego, że w świecie międzynarodowym dzieją się rzeczy wielkiej wagi, po 2) dlatego, że do polityki Ministerstwa Spraw Zagranicznych jesteśmy usposobieni krytycznie.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SKozicki">Brak czasu i gruntowna dyskusja w tej sprawie w Komisjach Zagranicznych Sejmu i Senatu i na plenum Sejmu zmusza mnie do poruszenia tylko rzeczy istotnych. Chciałem tylko zwrócić uwagę na to, co, mojem zdaniem, stanowi istotę sytuacji międzynarodowej i co stanowić powinno istotę polskiej polityki zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SKozicki">Jeżeli chcę się scharakteryzować obecny moment dziejowy, to sądzę, że nie jest się dalekim od prawdy, jeżeli się mówi, że jest to moment, kiedy państwa zwyciężone w wielkiej wojnie pracują nad tem, aby przygotować się do zniweczenia następstw zwycięstwa. Zresztą nic dziwnego, odkąd istnieje ludzkość i historia, tak zawsze było, że państwa, które klęskę w wojnie poniosły, za swój pierwszy obowiązek uważały wyniki tej klęski zniweczyć. W tych dążeniach oczywiście na pierwszym planie stoi państwo, które miało największy interes w wygraniu wojny, które poniosło największą klęskę przez przegranie wojny i które przez swoją liczebność, przez zalety swej ludności, przez swoje tradycje jest powołane do tego, aby historyczną rolę w dziejach ludzkości odegrać, to znaczy Niemcy. Mojem zdaniem, na czoło wszystkich zagadnień politycznych doby obecnej wysuwa się dążenie Niemiec do tego, co się nazywa popularnie obaleniem traktatu wersalskiego. Tak być musiało i tak jest.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SKozicki">Mówią to przedewszystkiem sami Niemcy. Przytoczyć przykładów możnaby wiele, nie będę ich szukał w dalekiej przeszłości, ale w ostatnich dniach, w ostatnich godzinach nieledwie. W dyskusji nad ratyfikacją planu Younga i w dyskusji nad ratyfikacją umowy z Polską, jaka się odbyła w parlamencie Rzeszy, wszyscy, literalnie wszyscy mówcy parlamentu niemieckiego, począwszy od przedstawicieli rządu, skończywszy na przedstawicielach socjalnej demokracji, powiedzieli, że Niemcy nie mogą uznać wojny za zlikwidowaną, póki nie jest załatwiona sprawa rewizji granicy polsko-niemieckiej. Parę dni temu ks. prałat Ulitzka, przedstawiciel centrum niemieckiego, jasno to powiedział: Niemcy nie uznają wojny za zlikwidowaną, póki nieznośny, niemożliwy stan na Wschodzie nie będzie zmieniony.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SKozicki">To jest, zdaniem mojem, rzeczywistość, i to jest podstawa całej polityki niemieckiej. Ale tam nie tylko się o tem mówi, lecz i wszystko się robi, ażeby do tego rezultatu doprowadzić. Prowadzi się propagandę w całym świecie, która uzyskała już dzisiaj ten rezultat, że nasze stare polskie Pomorze dziś nawet nasi przyjaciele, a nawet czasem my sami nazywamy bezsensownym „korytarzem”, co nasuwa pojęcie, że to jest coś sztucznego, coś nienaturalnego, co powinno być zniesione.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#SKozicki">Następnie na terenie Ligi Narodów przygotowuje się takie zmiany w statucie Ligi, żeby posłużyły celowi pokojowej rewizji traktatu wersalskiego. Pamięta się o tych artykułach, jak art. 19, które mają posłużyć za narzędzie do tego celu, a pomija się, przemilcza się te artykuły, które świadczą, że przecież Liga Narodów nie po to została powołana, aby rewidować traktaty, ale po to, aby w myśl intencji swojego twórcy prezydenta Wilsona pilnować nowych sprawiedliwszych granic, przez traktaty ustanowionych. A prócz tego używa się sprawy mniejszości narodowych, jak używało się w XVIII wieku sprawy dysydentów, na to, aby uzyskać możność ingerencji w wewnętrzne sprawy Polski.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SKozicki">Tutaj pozwolę sobie w związku z dyskusją wczorajszą powiedzieć w nawiasach. Chociaż jestem przedstawicielem najbardziej, jak ktoś może powiedzieć, szowinistycznego stronnictwa w tej Wysokiej Izbie, jednakże uważam, że Polska nie ma najmniejszego interesu ani potrzeby wrogo się odnosić do swoich obywateli narodowości niemieckiej. Oceniamy bardzo dobrze pracowitość narodu niemieckiego, jego lojalne usposobienie w stosunku do władz państwowych i wszelkie inne jego zalety i nie mamy żadnego interesu przeciw tym Niemcom, którzy w Polsce mieszkają, występować i wyjątkowych praw stosować. Nic to nam nie przeszkadza, jeśli używają swojego języka i korzystają ze wszystkich uprawnień obywatelskich, ale kość niezgody między nas i naszych współobywateli niemieckich rzuca dążenie Niemiec do rewizji granic Polski i używanie mniejszości niemieckiej w Polsce do tego, aby sobie osiągnięcie tego celu ułatwić. Ale kiedy dochodzi do tego momentu, to musimy powiedzieć: nie! Takie przemówienie, jakie słyszeliśmy wczoraj z tej trybuny, bez przytoczenia faktów dowodzących, że w Polsce Niemcom dzieje się krzywda, ale zawierające tylko ogólnikowe oskarżenia, takie przemówienie — ja nie chcę insynuować mówcy specjalnego zamiaru — takie przemówienie później jest wyzyskiwane na to, aby powiedzieć, że w Polsce dzieje się krzywda t. zw. niemieckiej mniejszości narodowej. Zamykam nawias.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SKozicki">Polityka niemiecka zmierza do tego, ażeby sobie ułatwić przyszłą rewizję postanowień terytorialnych traktatu wersalskiego, prąd pokojowy, jaki istnieje dziś w świecie, usiłowania zabezpieczenia pokoju przez gwarancje międzynarodowe Niemcy uważają za narzędzie, za podstawę do tego, aby w tej atmosferze pacyfikacji rozbroić swych przeciwników i w tej atmosferze pacyfikacji wytworzyć sobie grunt podatny do tego, ażeby kiedyś postawić t. zw. sprawę pokojowej rewizji granicy polsko-niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SKozicki">Tak samo traktaty locareńskie i porozumienie z Francją, które we Francji jest zrozumiane jako zakończenie wojny, jako likwidacja sporów międzynarodowych, w Niemczech są rozumiane zgoła inaczej. W Niemczech porozumienie z Francją jest rozumiane w ten sposób, że należy tymczasem porozumieć się na Zachodzie, aby zyskać wolną rękę na Wschodzie, że należy zagwarantować granicę francuską na to, ażeby mieć wolność poddania rewizji granicy polsko-niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#SKozicki">Te przykłady wystarczą, aby uzasadnić moją tezę, że głównym momentem dzisiejszej międzynarodowej polityki zagranicznej i głównym niebezpieczeństwem dla pokoju europejskiego i światowego są powyżej scharakteryzowane dążenia państwa Niemieckiego do wyrównania podstaw terytorialnych, ustanowionych przez traktat wersalski. Ten fakt bardzo blisko obchodzi Polskę i politykę polską, bo te dążenia godzą przedewszystkiem w naszą całość terytorialną.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SKozicki">Powtórzę jeszcze raz, co powiedziałem. Nie jestem wrogiem Niemców, ani zwolennikiem polityki nienawiści w stosunku do nich. Bardzo pragnąłbym, żebyśmy z narodem niemieckim, który w ciągu dziejów wykazał wiele zalet i tyle dla cywilizacji zrobił, mogli żyć w dobrych sąsiedzkich i przyjacielskich stosunkach. Jednak historia tak się złożyła, wytworzyły się takie stosunki, że my na żadne kompromisy dla osiągnięcia tych dobrych stosunków sąsiedzkich pójść nie możemy. Niemcy domagają się rewizji granicy polsko-niemieckiej w tym duchu i w tych rozmiarach, w jakich domagali się przed r. 1772. Przecież pamiętamy dobrze, że pierwszy rozbiór Polski, to nie było nic innego jak pokojowa rewizja granicy polsko-niemieckiej. Na hańbę narodu polskiego zostało to dokonane pokojowo, delegacja przez Sejm polski wybrana na drodze pokojowej zatwierdziła pierwszy rozbiór Polski, a Niemcy przy tym rozbiorze otrzymali nasze obecne Pomorze, to, czego żądają dziś. Wiemy, że po pierwszym rozbiorze przyszły rozbiory następne, bo miały przyjść, bo jeżeli Polska utraciła Pomorze, to musiała w następstwie z przyczyn historycznych i geograficznych utracić byt niepodległy.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#SKozicki">I dlatego dziś, choćbyśmy całemu światu mieli ułatwić pokojowe współżycie, my na tym punkcie żadnego kompromisu zawrzeć nie możemy bobyśmy wykreślili Państwo Polskie z pośród państw tego świata.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#SKozicki">I dlatego jeśli Niemcy w swojej akcji wewnętrznej, w swojej prasie, w swoich szkołach, przez podręczniki szkolne, przez atlasy geograficzne uczą młode pokolenie, że Polska musi oddać Pomorze i Górny Śląsk, to, mojem zdaniem, przygotowują wojnę, bo takich rzeczy bezkarnie się w naród nie wpaja. Jeżeli naród uważa to za swoje istotne zadanie, a z drugiej strony istnieje naród, który kompromisu zawrzeć nie może, to takie rzeczy, jak wiemy, z historii, rozstrzygają się tylko na polu walki.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#SKozicki">I dlatego wskazaniem dla polskiej polityki zagranicznej być musi, że cały system tej polityki w dobie obecnej powinien być przystosowany do powyżej wskazanych faktów, Z tych faktów muszą płynąć wskazania dla całej polskiej polityki państwowej, muszą płynąć wskazania dla polityki wewnętrznej. To nie wchodzi w zakres tych rozważań, ale powiem, że naród polski musi dążyć do konsolidacji politycznej wewnętrznej, że naród polski musi dążyć do gospodarczego rozwoju i musi posiadać siły fizyczne do obrony swego terytorium. Mogę tu natomiast mówić o następstwach na terenie polskiej polityki zagranicznej. Pierwszą koniecznością jest to, żeśmy powinni wyraźnie światu powiedzieć, iż w tej dziedzinie, o której była mowa, niema kompromisu między Polską a Niemcami. Trzeba stwierdzić, że dziś, niestety, tej świadomości w świecie międzynarodowym niema. Fałszywą jest — sądzę — polityka Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdy się tak zachowuje, jakby to zagadnienie nie istniało. To jest zagadnienie, które jest nam narzucone, i naszym obowiązkiem wobec przyjaciół i wobec nieprzyjaciół jest powiedzieć, że kto chcę — wszystko jedno jaką drogą, wojny czy pokoju — zmienić granice Polski, ten prowadzi prostą drogą do wojny.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#SKozicki">Po drugie sądzę, że zadaniem naszej polityki być musi, ażeby przestał istnieć — szukam wyrażenia łagodnego — skandal polityczny, najwyższa nieprzyzwoitość w stosunkach międzynarodowych, że państwo, z którem się jest w normalnych stosunkach, którego poseł jest w Warszawie, z którem prowadzi się rokowania, publicznie, jawnie, w urzędowych oświadczeniach swoich przedstawicieli mówi o zmianie granic terytorium Polski, Tego robić nie wolno i sądzę, że są sposoby na to, ażeby temu przeszkodzić. Wcale tu nie zamierzam proponować ani ultimatum, ani odwołania posła polskiego w Berlinie, ale sądzę, że można powiedzieć przedstawicielom obcego mocarstwa: pierwszym warunkiem naszej rozmowy jest to, aby przedstawiciele rządu niemieckiego publicznie przestali mówić o zmianie granic Polski, a jeśli to czynią, to popełniają nieprzyzwoitość. Wyobrażam sobie, że gdyby tu wszedł ktoś na trybunę i zaczął dowodzić, że traktat wersalski nie zadowala Polaków, że przecież w Prusach Książęcych całe południe jest zamieszkane przez Polaków, że przecież na Warmii są Polacy, że przecież naturalną koniecznością Państwa Polskiego byłoby oparcie się o morze od Kłajpedy do Żarnowca, że przecież cały „Hinterland” polski dąży przez Królewiec do morza, że dużo sprawiedliwszą rzeczą jest, ażeby ucierpiały 2 miliony Niemców, niż 30 milionowy naród polski. — wyobrażam sobie, gdyby ktoś wyszedł na tę trybunę i zaczął w ten sposób wykładać nasze aspiracje, coby nam powiedziano po tamtej stronie granicy? Tymczasem w stosunku do nas wszystko to się odbywa.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#SKozicki">Dalej sądzę, że nie wystarczy dążenie do zabezpieczenia naszych granic i całości naszego terytorium, wyrażające się w szukaniu gwarancji międzynarodowych i popieraniu wszystkich dążeń do tego, ażeby się gromadziło jak najwięcej dokumentów, gwarantujących pokój. Polska musi być tam wszędzie obecna. My nie tylko mówimy, że chcemy pokoju, ale i chcemy wszyscy pokoju, chcemy pokoju istotnego dlatego, że nasze Państwo ma tyle wewnątrz do zrobienia, że musi mieć długi okres pokoju. Ale musimy sobie zdawać sprawę, że w stosunkach ludzkich w roku pańskim 1919 nic się zasadniczo nic zmieniło. Ludzie rządzą się temi samemi namiętnościami, rządzą się temi samemi pobudkami, jakimi rządzili się zawsze. Jedyną realną gwarancją całości i niezawisłości każdego państwa od początku świata, a sądzę osobiście, że i do końca świata będzie to, żeby to państwo posiadało siłę i było związane sojuszami z tymi, którzy są silni i mają podobne interesy. Uważam, że powinniśmy być w Genewie i podpisywać pakt Kelloga i popierać inne, jakieby się tylko zjawiły tego rodzaju usiłowania; to jednak nie powinno nas zwalniać od myślenia i zabezpieczenia swej niezawisłości inną drogą.</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#SKozicki">P. Minister Zaleski w Komisji Spraw Zagranicznych Senatu powiedział, że powinniśmy się wzorować na przykładzie Francji, która prowadzi politykę pokojową, ale jednocześnie uchwala 3 miliardy franków na fortyfikację granicy.</u>
+ <u xml:id="u-13.18" who="#komentarz">(S. Gliwic: I nie powinno się skreślać funduszu dyspozycyjnego Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Zagranicznych.)</u>
+ <u xml:id="u-13.19" who="#SKozicki">Jest to rzecz słuszna i ważna, tylko dopóki nie zobaczę w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych funduszów na fortyfikację granicy zachodniej, dopóty to, co powiedział p. Zaleski, jest jego prywatną opinią, a nie oświadczeniem Rządu Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.20" who="#SKozicki">Postępowanie w duchu tego wskazania nakazuje nam pielęgnowanie naszych sojuszów, nakazuje nam współdziałanie z temi państwami, które są tak jak my zainteresowane w utrzymaniu porządku rzeczy wprowadzonego przez zwycięstwo. Należy przypuszczać, że te same czynniki które zmusiły szereg państw wbrew ich woli nawet do wzięcia udziału w wielkiej wojnie w chwili, gdy groziła hegemonia Niemiec nad światem, w razie, gdyby to niebezpieczeństwo znowu zjawiło się, te same państwa musiałyby zająć takie same stanowisko. To doświadczenie wojenne wskazuje, gdzie polityka polska winna szukać sojuszów, oparć i współdziałania. Jest wielkim błędem, jeżeli polityka nasza o tem zapomina. Nie będę tu wchodził w szczegóły, dla każdego jest jasnem, że nasz sojusz z państwami Europy Środkowo-Wschodniej i nasz sojusz z Francją, to są podstawy w tej organizacji politycznej świata powojennego.</u>
+ <u xml:id="u-13.21" who="#SKozicki">Ale, proszę Panów, jeżeli się mówi o sojuszach, to nie tylko trzeba myśleć o tem, jak inni tych sojuszów dochowują i jak się na nie zapatrują, ale trzeba pamiętać o tem, że siła i trwałość sojuszów zależy przedewszystkiem od nas samych. Powinniśmy myśleć o tem, jak ze swoich obowiązków sojuszniczych się wywiązać i przede wszystkiem w stosunku do Francji powinniśmy nie tylko żywić życzliwe uczucia, nie tylko dbać o to, aby nasze siły wojskowe odpowiadały potrzebom porozumienia politycznego, ale mamy też obowiązek mówić politykom francuskim prawdę. My tu na Wschodzie jesteśmy postawieni w takich warunkach, że widzimy wiele rzeczy, których tam z odległości się nie widzi. My przedewszystkiem widzimy to powszechne dążenie Niemiec do poddania rewizji granicy polsko-niemieckiej, my widzimy, że psychologia i charakter Niemiec nie zmieniły się w ciągu wieków, my widzimy, że te same historyczne i geograficzne powody, które wytworzyły obecną sytuację w Europie Wschodniej, trwają nadal w swej mocy. Wiemy, że sprawa polsko-niemiecka, to nie jest sprawa wczorajsza, ani przedwczorajsza, wiemy, że to jest tysiącletni spór historyczny, który nie da się załatwić tak łatwo — jednem pociągnięciem pióra.</u>
+ <u xml:id="u-13.22" who="#SKozicki">To powinniśmy powiedzieć naszym przyjaciołom we Francji i zwrócić ich uwagę na to, że myśl o tem, jakoby na porozumieniu francusko-niemieckiem można było oprzeć pokój światowy, jest złudzeniem, bo żeby do tego porozumienia istotnie doprowadzić, trzeba wypełnić wszystkie warunki Niemiec, a przedewszystkiem ich warunki istotne, z których jednym jest rewizja granicy polsko-niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-13.23" who="#SKozicki">Ks. prałat Ulitzka powiedział, że dopóki istnieje obecny stan na Wschodzie, dopóty oni wojny za zlikwidowaną nie mogą uważać. Opinia francuska uważa, że podpisanie planu Younga i wycofanie się z Nadrenii oznacza likwidację wojny, opinia niemiecka uważa natomiast, że podpisanie planu Younga i wycofanie wojsk z Nadrenii to jest początek nowego okresu, okresu rewindykacji terytorialnych.</u>
+ <u xml:id="u-13.24" who="#SKozicki">I tu tkwi nieporozumienie. Nie można, mojem zdaniem, prowadzić jednocześnie polityki integralnego zachowania traktatu wersalskiego i polityki oparcia pokoju świata na porozumieniu francusko-niemieckiem.</u>
+ <u xml:id="u-13.25" who="#SKozicki">Dalej powinniśmy rozwiewać rozmaite złudzenia. Jak daleko idą te złudzenia, tego mamy ostatnio dowód w Zjeździe katolików francuskich i niemieckich w Berlinie, gdzie Francuzi musieli wysłuchać przemówienia tegoż ks. prałata Ulitzki o rewizji granicy polsko-niemieckiej. Ale co nas zastanawia, to to, że nasz dawny przyjaciel, wybitny pisarz francuski, człowiek, który oddał sprawie polskiej wybitne usługi, p. Renè Pinon, pisze w ostatnim numerze „La Pologne”, że zadaniem katolików francuskich jest wytłumaczyć Niemcom, aby przestali dążyć do rozbioru Polski. Inny Francuz, z którym rozmawiałem, powiedział: Autant vaudrait prècher le vegetarianisme aux loups.</u>
+ <u xml:id="u-13.26" who="#komentarz">(Akurat takiem samem zadaniem byłoby namawiać wilka do wegetarianizmu.)</u>
+ <u xml:id="u-13.27" who="#SKozicki">Jeżeli się ktoś łudzi, że można wytłumaczyć rzeczy, które wynikają nie z pobudek chwili, ale z geograficznego położenia Europy Wschodniej i z jej dziejowej przeszłości, ten popełnia błędy, które mogą się na nim srodze zemścić.</u>
+ <u xml:id="u-13.28" who="#SKozicki">Tak przedstawia się sytuacja międzynarodowa i taką powinna być polityka zagraniczna Polski. Mam wrażenie, że nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych i tej sytuacji nie docenia, i systemu polityki polskiej do tej sytuacji nie stosuje tak, jakby mnie się wydawało słusznem.</u>
+ <u xml:id="u-13.29" who="#SKozicki">Tak rzadko mamy możność usłyszenia co myśli o tem Rząd, że powoływać się na jego deklaracje nie mogę. Ale są dwa fakty, które mi na to wskazują. Fakt pierwszy to jest nasza polityka wobec ewakuacji Nadrenii fakt drugi, to są umowy, zawarte 31 października.</u>
+ <u xml:id="u-13.30" who="#SKozicki">Polityka polska nie docenia i nie doceniała wagi ewakuacji Nadrenii. Prawda, że okupacja miała trwać do 1935 roku, ale 5 lat okupacji, gwarantującej nam bezpieczeństwo bezwzględne i zużytkowanie tego czasu na to, ażeby robić to, o czem mówił p. Minister Zaleski w komisji senackiej, to byłoby bardzo dużo. Okupacja Nadrenii, to jest weksel i to w dodatku zabezpieczony na dobrej hipotece, a to, co ją zastępuje, to jest słowo honoru. Żaden uczciwy ojciec rodziny w stosunkach prywatnych nie zgodziłby się podrzeć weksla i zrzec się hipoteki za słowo honoru najlepszego wierzyciela, że sumiennie go spłaci.</u>
+ <u xml:id="u-13.31" who="#SKozicki">W stosunkach międzynarodowych są te same stosunki, co w prywatnych. Oto zamiana, którą zrobiono.</u>
+ <u xml:id="u-13.32" who="#komentarz">(S. Perzyński: Ewakuacja Nadrenii nie od nas zależała.)</u>
+ <u xml:id="u-13.33" who="#SKozicki">Ale trzeba było wszystko zrobić, co można było, ażeby do tego nie dopuścić, albo uzyskać gwarancje zastępcze.</u>
+ <u xml:id="u-13.34" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Niech Pan wskaże, w jaki sposób.)</u>
+ <u xml:id="u-13.35" who="#SKozicki">A jeśli Polska myśli na serio o swojej przyszłości, to wynikiem ewakuacji Nadrenii powinno być w przyszłym budżecie wstawienie mil jon owych sum na obronę granicy zachodniej...</u>
+ <u xml:id="u-13.36" who="#komentarz">(Głos: To jest inna kwestia.)</u>
+ <u xml:id="u-13.37" who="#SKozicki">...to znaczy, że za niepowodzenia dyplomacji Państwo musi płacić gotówką, i nie tylko gotówką.</u>
+ <u xml:id="u-13.38" who="#SKozicki">Co się zaś tyczy umów z 31 października, to różnica poglądów na nie wynika nie stąd, że się różnie ocenia zyski i straty, jakie te umowy dają, ale stąd, że nasz Rząd, zawierając te umowy, nie liczył się właśnie z tem, że Niemcy umowy te uważają za podstawę do przyszłej walki przeciw naszym granicom. Bo w planie Niemiec, obok innych rzeczy, jest wzmocnienie albo utrzymanie żywiołu niemieckiego i stanu posiadania niemieckiego na terytorium Polski. Gdyby chodziło o zyski i straty, możnaby je różnie oceniać, można mieć rozmaite na to poglądy. Ale przez te umowy przekroczono zasadę: nie wolno robić nic takiego, coby było choćby najmniejszem ułatwieniem przyszłego ataku na terytorium Polski. Otóż przez pozostawienie żywiołu niemieckiego na ziemiach polskich, przez zagwarantowanie stanu posiadania niemieckiego ułatwia się, jak to każdy rozumie, wyzyskanie tego w przyszłości. Tu jest sedno nieporozumienia i to jest dowód dla mnie, że kierownictwo naszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych nie spojrzało na to we właściwej chwili z właściwego punktu widzenia.</u>
+ <u xml:id="u-13.39" who="#SKozicki">Idąc dalej ku końcowi i mówiąc o budowaniu tego systemu międzynarodowego, który ma się przeciwstawić dążeniu do obalenia następstw wielkiej wojny, mówiąc o konieczności zabezpieczenia pokoju światowego nie przez znachorskie zamawianie, ale przez istotni zabiegi lekarskie, to znaczy przez wzmaganie sił tych, którzy istotnie tego pokoju pragną, chciałbym wskazać na to jeszcze, że polityka polska powinna nie tylko współdziałać z tymi, którzy mają wspólne z nami interesy, ale i w granicach swojej możności działać także w tym kierunku, ażeby między temi państwami, które w przyszłości mogą się obok nas znaleźć, wyrównały się stosunki i aby dochodziło do zbliżenia i porozumienia. I tak naprzykład jednem z wielkich zadań w polityce międzynarodowej, zdaniem mojem, jest zbliżenie włosko-francuskie i szkoda, że polityka polska zbyt małe robi usiłowania, ażeby w takiej akcji współdziałać.</u>
+ <u xml:id="u-13.40" who="#SKozicki">Tak samo, sądzę, rzeczą wielkiej wagi w tem dążeniu do istotnego pokoju, zagwarantowanego przez budowę i organizację realnych sił międzynarodowych, są stosunki z naszym sąsiadem wschodnim. Pamiętamy o tem, że upadek Polski był wynikiem porozumienia rosyjsko-niemieckiego i że trwanie i wzmacnianie porozumienia rosyjsko-niemieckiego, ten fundament całej polityki bismarckowskiej, jest groźbą dla przyszłości Polski. Stąd, mojem zdaniem, jasno wynika, że linią wytyczną polityki polskiej powinno być dążenie do niedopuszczenia do tego współdziałania, przy równoczesnem dążeniu do szukania porozumienia z Rosją.</u>
+ <u xml:id="u-13.41" who="#komentarz">(Głos: Z jaką Rosją?)</u>
+ <u xml:id="u-13.42" who="#SKozicki">Proszę Panów, w każdem państwie obok interesów regime'ów i rządów, które istnieją i warstw, które narazie rządzą, są także wieczne interesy narodowe i państwowe i jeżeli patrzymy na rozwój polityki państw, to widzimy, że zmieniają się rządy, zmieniają się ustroje, ale te zasadnicze linie dziejowe polityki państwowej pozostają. I kto obserwuje politykę rosyjską, ten widzi, że już dziś, nawet przy tak sekciarskim rządzie, jaki jest, zarysowują się odwieczne linie polityki rosyjskiej, czy to w stosunku do Wschodu dalekiego, czy bliskiego, czy w innych kierunkach. I, proszę Panów, regime'y są przemijające i obecny ustrój rosyjski jest przemijający, ale te odwieczne dziejowe dążenia zostają. Regułą polityki polskiej powinno być nie robić nic takiego, coby nam przeszkadzało w prowadzeniu obliczonej na przyszłość linii porozumienia z naszym wschodnim sąsiadem i to tembardziej, że jeżeli patrzeć na te rzeczy zdaleka, to temu nie stoją na przeszkodzie żadne istotne czynniki polityczne, bo o ile są istotne powody, które nam przeszkadzają do dojścia do kompromisu z Niemcami, o tyle niema wcale takich istotnych dziejowych powodów, któreby nam przeszkadzały w dojściu do porozumienia z Rosją. Przeciwnie, to, co się dzieje w Azji, ten fakt, że Rosja weszła dziś w bezpośrednie stosunki z dalekim Wschodem, że tam, na dalekim Wschodzie wyrastają potęgi, które już dziś zwracają się przeciw Rosji, czego dowodem jest ostatnia wojna rosyjsko-chińska, wszystko to wskazuje, że w linii polityki rosyjskiej zajdą z pewnością w przyszłości wielkie zmiany. I z tem powinna liczyć się polityka polska. Na chwilę bieżącą zaś musi ta polityka mieć za zasadę zachować wobec Rosji stanowisko pokojowe i nie wtrącać się w jej wewnętrzne sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-13.43" who="#SKozicki">Są dziś czynniki w świecie, które myślą o tem, aby Polskę wyzyskać na wypadek załamania się wewnętrznego Rosji. Nie chcę tutaj wchodzić w przewidywania, czy to jest możliwe, czy nie, ale są czynniki, które przewidują, że wskutek niepowodzenia „piatiletki” i wskutek obecnej reformy agrarnej...</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SKozicki">Wysoka Izbo! Jeśli pozwolę sobie skorzystać ze zwyczajowego prawa poruszania przy okazji dyskusji nad budżetem spraw zagranicznych, spraw nie związanych ściśle z cyframi budżetu, ale spraw natury politycznej, to dla dwóch powodów: 1) dlatego, że w świecie międzynarodowym dzieją się rzeczy wielkiej wagi, po 2) dlatego, że do polityki Ministerstwa Spraw Zagranicznych jesteśmy usposobieni krytycznie.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SKozicki">Brak czasu i gruntowna dyskusja w tej sprawie w Komisjach Zagranicznych Sejmu i Senatu i na plenum Sejmu zmusza mnie do poruszenia tylko rzeczy istotnych. Chciałem tylko zwrócić uwagę na to, co, mojem zdaniem, stanowi istotę sytuacji międzynarodowej i co stanowić powinno istotę polskiej polityki zagranicznej.</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#SKozicki">Jeżeli chcę się scharakteryzować obecny moment dziejowy, to sądzę, że nie jest się dalekim od prawdy, jeżeli się mówi, że jest to moment, kiedy państwa zwyciężone w wielkiej wojnie pracuja nad tem, aby przygotować się do zniweczenia następstw zwycięstwa. Zresztą nic dziwnego, odkąd istnieje ludzkość i historia, tak zawsze było, że państwa, które klęskę w wojnie poniosły, za swój pierwszy obowiązek uważały wyniki tej klęski zniweczyć. W tych dążeniach oczywiście na pierwszym planie stoi państwo, które miało największy interes w wygraniu wojny, które poniosło największą klęskę przez przegranie wojny i które przez swoją liczebność, przez zalety swej ludności, przez swoje tradycje jest powołane do tego, aby historyczną rolę w dziejach ludzkości odegrać, to znaczy Niemcy. Mojem zdaniem, na czoło wszystkich zagadnień politycznych doby obecnej wysuwa się dążenie Niemiec do tego, co się nazywa popularnie obaleniem traktatu wersalskiego. Tak być musiało i tak jest.</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SKozicki">Mówią to przedewszystkiem sami Niemcy. Przytoczyć przykładów możnaby wiele, nie będę ich szukał w dalekiej przeszłości, ale w ostatnich dniach, w ostatnich godzinach nieledwie. W dyskusji nad ratyfikacją planu Younga i w dyskusji nad ratyfikacją umowy z Polską, jaka się odbyła w parlamencie Rzeszy, wszyscy, literalnie wszyscy mówcy parlamentu niemieckiego, począwszy od przedstawicieli rządu, skończywszy na przedstawicielach socjalnej demokracji, powiedzieli, że Niemcy nie mogą uznać wojny za zlikwidowaną, póki nie jest załatwiona sprawa rewizji granicy polsko-niemieckiej. Parę dni temu ks. prałat Ulitzka, przedstawiciel centrum niemieckiego, jasno to powiedział: Niemcy nie uznają wojny za zlikwidowaną, póki nieznośny, niemożliwy stan na Wschodzie nie będzie zmieniony.</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SKozicki">To jest, zdaniem mojem, rzeczywistość, i to jest podstawa całej polityki niemieckiej. Ale tam nie tylko się o tern mówi, lecz i wszystko się robi, ażeby do tego rezultatu doprowadzić. Prowadzi się propagandę w całym świecie, która uzyskała już dzisiaj ten rezultat, że nasze stare polskie Pomorze dziś nawet nasi przyjaciele, a nawet czasem my sami nazywamy bezsensownym — „korytarzem”, co nasuwa pojęcie, że to jest coś sztucznego, coś nienaturalnego, co powinno być zniesione.</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SKozicki">Następnie na terenie Ligi Narodów przygotowuje się takie zmiany w statucie Ligi, żeby posłużyły celowi pokojowej rewizji traktatu wersalskiego. Pamięta się o tych artykułach, jak art. 19, które mają posłużyć za narzędzie do tego celu, a pomija się, przemilcza się te artykuły, które świadczą, że przecież Liga Narodów nie po to została powołana, aby rewidować traktaty, ale po to, aby w myśl intencji swojego twórcy prezydenta Wilsona pilnować nowych sprawiedliwszych granic, przez traktaty ustanowionych. A prócz tego używa się sprawy mniejszości narodowych, jak używało się w XVIII wieku sprawy dysydentów, na to, aby uzyskać możność ingerencji w wewnętrzne sprawy Polski.</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#SKozicki">Tutaj pozwolę sobie w związku z dyskusją wczorajszą powiedzieć w nawiasach. Chociaż jestem przedstawicielem najbardziej, jak ktoś może powiedzieć, szowinistycznego stronnictwa w tej Wysokiej Izbie, jednakże uważam, że Polska nie ma najmniejszego interesu ani potrzeby wrogo się odnosić do swoich obywateli narodowości niemieckiej. Oceniamy bardzo dobrze pracowitość narodu niemieckiego, jego lojalne usposobienie w stosunku do władz państwowych i wszelkie inne jego zalety i nie mamy żadnego interesu przeciw tym Niemcom, którzy w Polsce mieszkają, występować i wyjątkowych praw stosować. Nic to nam nie przeszkadza, jeśli używają swojego języka i korzystają ze wszystkich uprawnień obywatelskich, ale kość niezgody między nas i naszych współobywateli niemieckich rzuca dążenie Niemiec do rewizji granic Polski i używanie mniejszości niemieckiej w Polsce do tego, aby sobie osiągnięcie tego celu ułatwić. Ale kiedy dochodzi do tego momentu, to musimy powiedzieć: nie! Takie przemówienie, jakie słyszeliśmy wczoraj z tej trybuny, bez przytoczenia faktów dowodzących, że w Polsce Niemcom dzieje się krzywda, ale zawierające tylko ogólnikowe oskarżenia, takie przemówienie — ja nie chcę insynuować mówcy specjalnego zamiaru — takie przemówienie później jest wyzyskiwane na to, aby powiedzieć, że w Polsce dzieje się krzywda t. zw. niemieckiej mniejszości narodowej. Zamykam nawias.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#SKozicki">Polityka niemiecka zmierza do tego, ażeby sobie ułatwić przyszłą rewizję postanowień terytorialnych traktatu wersalskiego, prąd pokojowy, jaki istnieje dziś w świecie, usiłowania zabezpieczenia pokoju przez gwarancje międzynarodowe Niemcy uważają za narzędzie, za podstawę do tego, aby w tej atmosferze pacyfikacji rozbroić swych przeciwników i w tej atmosferze pacyfikacji wytworzyć sobie grunt podatny do tego, ażeby kiedyś postawić t. zw. sprawę pokojowej rewizji granicy polsko-niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#SKozicki">Tak samo traktaty locareńskie i porozumienie z Francją, które we Francji jest zrozumiane jako zakończenie wojny, jako likwidacja sporów międzynarodowych, w Niemczech są rozumiane zgoła inaczej. W Niemczech porozumienie z Francją jest rozumiane w ten sposób, że należy tymczasem porozumieć się na Zachodzie, aby zyskać wolną rękę na Wschodzie, że należy zagwarantować granicę francuską na to, ażeby mieć wolność poddania rewizji granicy polsko-niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-14.9" who="#SKozicki">Te przykłady wystarczą, aby uzasadnić moją tezę, że głównym momentem dzisiejszej międzynarodowej polityki zagranicznej i głównym niebezpieczeństwem dla pokoju europejskiego i światowego są powyżej scharakteryzowane dążenia państwa Niemieckiego do wyrównania podstaw terytorialnych, ustanowionych przez traktat wersalski. Ten fakt bardzo blisko obchodzi Polskę i politykę polską, bo te dążenia godzą przedewszystkiem w naszą całość terytorialną.</u>
- <u xml:id="u-14.10" who="#SKozicki">Powtórzę jeszcze raz, co powiedziałem. Nie jestem wrogiem Niemców, ani zwolennikiem polityki nienawiści w stosunku do nich. Bardzo pragnąłbym, żebyśmy z narodem niemieckim, który w ciągu dziejów wykazał wiele zalet i tyle dla cywilizacji zrobił, mogli żyć w dobrych sąsiedzkich i przyjacielskich stosunkach. Jednak historia tak się złożyła, wytworzyły się takie stosunki, że my na żadne kompromisy dla osiągnięcia tych dobrych stosunków sąsiedzkich pójść nie możemy. Niemcy domagają się rewizji granicy polsko-niemieckiej w tym duchu i w tych rozmiarach, w jakich domagali się przed r. 1772. Przecież pamiętamy dobrze, że pierwszy rozbiór Polski, to nie było nic innego jak pokojowa rewizja granicy polsko-niemieckiej. Na hańbę narodu polskiego zostało to dokonane pokojowo, delegacja przez Sejm polski wybrana na drodze pokojowej zatwierdziła pierwszy rozbiór Polski, a Niemcy przy tym rozbiorze otrzymali nasze obecne Pomorze, to, czego żądają dziś. Wiemy, że po pierwszym rozbiorze przyszły rozbiory następne, bo miały przyjść, bo jeżeli Polska utraciła Pomorze, to musiała w następstwie z przyczyn historycznych i geograficznych utracić byt niepodległy.</u>
- <u xml:id="u-14.11" who="#SKozicki">I dlatego dziś, choćbyśmy całemu światu mieli ułatwić pokojowe współżycie, my na tym punkcie żadnego kompromisu zawrzeć nie możemy bobyśmy wykreślili Państwo Polskie z pośród państw tego świata.</u>
- <u xml:id="u-14.12" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-14.13" who="#SKozicki">I dlatego jeśli Niemcy w swojej akcji wewnętrznej, w swojej prasie, w swoich szkołach, przez podręczniki szkolne, przez atlasy geograficzne uczą młode pokolenie, że Polska musi oddać Pomorze i Górny Śląsk, to, mojem zdaniem, przygotowują wojnę, bo takich rzeczy bezkarnie się w naród nie wpaja. Jeżeli naród uważa to za swoje istotne zadanie, a z drugiej strony istnieje naród, który kompromisu zawrzeć nie może, to takie rzeczy, jak wiemy, z historii, rozstrzygają się tylko na polu walki.</u>
- <u xml:id="u-14.14" who="#SKozicki">I dlatego wskazaniem dla polskiej polityki zagranicznej być musi, że cały system tej polityki w dobie obecnej powinien być przystosowany do powyżej wskazanych faktów, Z tych faktów muszą płynąć wskazania dla całej polskiej polityki państwowej, muszą płynąć wskazania dla polityki wewnętrznej. To nie wchodzi w zakres tych rozważań, ale powiem, że naród polski musi dążyć do konsolidacji politycznej wewnętrznej, że naród polski musi dążyć do gospodarczego rozwoju i musi posiadać siły fizyczne do obrony swego terytorium. Mogę tu natomiast mówić o następstwach na terenie polskiej polityki zagranicznej. Pierwszą koniecznością jest to, żeśmy powinni wyraźnie światu powiedzieć, iż w tej dziedzinie, o której była mowa, niema kompromisu między Polską a Niemcami. Trzeba stwierdzić, że dziś, niestety, tej świadomości w świecie międzynarodowym niema. Fałszywą jest — sądzę — polityka Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdy się tak zachowuje, jakby to zagadnienie nie istniało. To jest zagadnienie, które jest nam narzucone, i naszym obowiązkiem wobec przyjaciół i wobec nieprzyjaciół jest powiedzieć, że kto chcę — wszystko jedno jaką drogą, wojny czy pokoju — zmienić granice Polski, ten prowadzi prostą drogą do wojny.</u>
- <u xml:id="u-14.15" who="#SKozicki">Po drugie sądzę, że zadaniem naszej polityki być musi, ażeby przestał istnieć — szukam wyrażenia łagodnego — skandal polityczny, najwyższa nieprzyzwoitość w stosunkach międzynarodowych, że państwo, z którem się jest w normalnych stosunkach, którego poseł jest w Warszawie, z którem prowadzi się rokowania, publicznie, jawnie, w urzędowych oświadczeniach swoich przedstawicieli mówi o zmianie granic terytorium Polski, Tego robić nie wolno i sądzę, że są sposoby na to, ażeby temu przeszkodzić. Wcale tu nie zamierzam proponować ani ultimatum, ani odwołania posła polskiego w Berlinie, ale sądzę, że można powiedzieć przedstawicielom obcego mocarstwa: pierwszym warunkiem naszej rozmowy jest to, aby przedstawiciele rządu niemieckiego publicznie przestali mówić o zmianie granic Polski, a jeśli to czynią, to popełniają nieprzyzwoitość. Wyobrażam sobie, że gdyby tu wszedł ktoś na trybunę i zaczął dowodzić, że traktat wersalski nie zadowala Polaków, że przecież w Prusach Książęcych całe południe jest zamieszkane przez Polaków, że przecież na Warmii są Polacy, że przecież naturalną koniecznością Państwa Polskiego byłoby oparcie się o morze od Kłajpedy do Żarnowca, że przecież cały — „Hinterland'' polski dąży przez Królewiec do morza, że dużo sprawiedliwszą rzeczą jest, ażeby ucierpiały 2 miliony Niemców, niż 30 milionowy naród polski. — wyobrażam sobie, gdyby ktoś wyszedł na tę trybunę i zaczął w ten sposób wykładać nasze aspiracje, coby nam powiedziano po tamtej stronie granicy? Tymczasem w stosunku do nas wszystko to się odbywa.</u>
- <u xml:id="u-14.16" who="#SKozicki">Dalej sądzę, że nie wystarczy dążenie do zabezpieczenia naszych granic i całości naszego terytorium, wyrażające się w szukaniu gwarancji międzynarodowych i popieraniu wszystkich dążeń do tego, ażeby się gromadziło jak najwięcej dokumentów, gwarantujących pokój. Polska musi być tam wszędzie obecna. My nie tylko mówimy, że chcemy pokoju, ale i chcemy wszyscy pokoju, chcemy pokoju istotnego dlatego, że nasze Państwo ma tyle wewnątrz do zrobienia, że musi mieć długi okres pokoju. Ale musimy sobie zdawać sprawę, że w stosunkach ludzkich w roku pańskim 1919 nic się zasadniczo nic zmieniło. Ludzie rządzą się temi samemi namiętnościami, rządzą się temi samemi pobudkami, jakimi rządzili się zawsze. Jedyną realną gwarancją całości i niezawisłości każdego państwa od początku świata, a sądzę osobiście, że i do końca świata będzie to, żeby to państwo posiadało siłę i było związane sojuszami z tymi, którzy są silni i mają podobne interesy. Uważam, że powinniśmy być w Genewie i podpisywać pakt Kelloga i popierać inne, jakieby się tylko zjawiły tego rodzaju usiłowania; to jednak nie powinno nas zwalniać od myślenia i zabezpieczenia swej niezawisłości inną drogą.</u>
- <u xml:id="u-14.17" who="#SKozicki">P. Minister Zaleski w Komisji Spraw Zagranicznych Senatu powiedział, że powinniśmy się wzorować na przykładzie Francji, która prowadzi politykę pokojową, ale jednocześnie uchwala 3 miliardy franków na fortyfikację granicy.</u>
- <u xml:id="u-14.18" who="#komentarz">(S. Gliwic: I nie powinno się skreślać funduszu dyspozycyjnego Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Zagranicznych.)</u>
- <u xml:id="u-14.19" who="#SKozicki">Jest to rzecz słuszna i ważna, tylko dopóki nie zobaczę w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych funduszów na fortyfikację granicy zachodniej, dopóty to, co powiedział p. Zaleski, jest jego prywatną opinią, a nie oświadczeniem Rządu Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-14.20" who="#SKozicki">Postępowanie w duchu tego wskazania nakazuje nam pielęgnowanie naszych sojuszów, nakazuje nam współdziałanie z temi państwami, które są tak jak my zainteresowane w utrzymaniu porządku rzeczy wprowadzonengo przez zwycięstwo. Należy przypuszczać, że te same czynniki które zmusiły szereg państw wbrew ich woli nawet do wzięcia udziału w wielkiej wojnie w chwili, gdy groziła hegemonia Niemiec nad światem, w razie, gdyby to niebezpieczeństwo znowu zjawiło się, te same państwa musiałyby zająć takie same stanowisko. To doświadczenie wojenne wskazuje, gdzie polityka polska winna szukać sojuszów, oparć i współdziałania. Jest wielkim błędem, jeżeli polityka nasza o tern zapomina. Nie będę tu wchodził w szczegóły, dla każdego jest jasnem, że nasz sojusz z państwami Europy Środkowo-Wschodniej i nasz sojusz z Francją, to są podstawy w tej organizacji politycznej świata powojennego.</u>
- <u xml:id="u-14.21" who="#SKozicki">Ale, proszę Panów, jeżeli się mówi o sojuszach, to nie tylko trzeba myśleć o tem, jak inni tych sojuszów dochowują i jak się na nie zapatrują, ale trzeba pamiętać o tem, że siła i trwałość sojuszów zależy przedewszystkiem od nas samych. Powinniśmy myśleć o tem, jak ze swoich obowiązków sojuszniczych się wywiązać i przede wszystkiem w stosunku do Francji powinniśmy nie tylko żywić życzliwe uczucia, nie tylko dbać o to, aby nasze siły wojskowe odpowiadały potrzebom porozumienia politycznego, ale mamy też obowiązek mówić politykom francuskim prawdę. My tu na Wschodzie jesteśmy postawieni w takich warunkach, że widzimy wiele rzeczy, których tam z odległości się nie widzi. My przedewszystkiem widzimy to powszechne dążenie Niemiec do poddania rewizji granicy polsko-niemieckiej, my widzimy, że psychologia i charakter Niemiec nie zmieniły się w ciągu wieków, my widzimy, że te same historyczne i geograficzne powody, które wytworzyły obecną sytuację w Europie Wschodniej, trwają nadal w swej mocy. Wiemy, że sprawa polsko-niemiecka, to nie jest sprawa wczorajsza, ani przedwczorajsza, wiemy, że to jest tysiącletni spór historyczny, który nie da się załatwić tak łatwo—jednem pociągnięciem pióra.</u>
- <u xml:id="u-14.22" who="#SKozicki">To powinniśmy powiedzieć naszym przyjaciółom we Francji i zwrócić ich uwagę na to, że myśl o tem, jakoby na porozumieniu francusko-niemieckiem można było oprzeć pokój światowy, jest złudzeniem, bo żeby do tego porozumienia istotnie doprowadzić, trzeba wypełnić wszystkie warunki Niemiec, a przedewszystkiem ich warunki istotne, z których jednym jest rewizja granicy polsko-niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-14.23" who="#SKozicki">Ks. prałat Ulitzka powiedział, że dopóki istnieje obecny stan na Wschodzie, dopóty oni wojny za zlikwidowaną nie mogą uważać. Opinia francuska uważa, że podpisanie planu Younga i wycofanie się z Nadrenii oznacza likwidację wojny, opinia niemiecka uważa natomiast, że podpisanie planu Younga i wycofanie wojsk z Nadrenii to jest początek nowego okresu, okresu rewindykacji terytorialnych.</u>
- <u xml:id="u-14.24" who="#SKozicki">I tu tkwi nieporozumienie. Nie można, mojem zdaniem, prowadzić jednocześnie polityki integralnego zachowania traktatu wersalskiego i polityki oparcia pokoju świata na porozumieniu francusko-niemieckiem.</u>
- <u xml:id="u-14.25" who="#SKozicki">Dalej powinniśmy rozwiewać rozmaite złudzenia. Jak daleko idą te złudzenia, tego mamy ostatnio dowód w Zjeździe katolików francuskich i niemieckich w Berlinie, gdzie Francuzi musieli wysłuchać przemówienia tegoż ks. prałata Ulitzki o rewizji granicy polsko-niemieckiej. Ale co nas zastanawia, to to, że nasz dawny przyjaciel, wybitny pisarz francuski, człowiek, który oddał sprawie polskiej wybitne usługi, p. Renè Pinon, pisze w ostatnim numerze — „La Pologne”, że zadaniem katolików francuskich jest wytłumaczyć Niemcom, aby przestali dążyć do rozbioru Polski. Inny Francuz, z którym rozmawiałem, powiedział: Autant vaudrait prècher le vegetarianisme auks loups.</u>
- <u xml:id="u-14.26" who="#komentarz">(Akurat takiem samem zadaniem byłoby namawiać wilka do wegetarianizmu.)</u>
- <u xml:id="u-14.27" who="#SKozicki">Jeżeli się ktoś łudzi, że można wytłumaczyć rzeczy, które wynikają nie z pobudek chwili, ale z geograficznego położenia Europy Wschodniej i z jej dziejowej przeszłości, ten popełnia błędy, które mogą się na nim srodze zemścić.</u>
- <u xml:id="u-14.28" who="#SKozicki">Tak przedstawia się sytuacja międzynarodowa i taką powinna być polityka zagraniczna Polski. Mam wrażenie, że nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych i tej sytuacji nie docenia, i systemu polityki polskiej do tej sytuacji nie stosuje tak, jakby mnie się wydawało słusznem.</u>
- <u xml:id="u-14.29" who="#SKozicki">Tak rzadko mamy możność usłyszenia co myśli o tem Rząd, że powoływać się na jego deklaracje nie mogę. Ale są dwa fakty, które mi na to wskazują. Fakt pierwszy to jest nasza polityka wobec ewakuacji Nadrenii fakt drugi, to są umowy, zawarte 31 października.</u>
- <u xml:id="u-14.30" who="#SKozicki">Polityka polska nie docenia i nie doceniała wagi ewakuacji Nadrenii. Prawda, że okupacja miała trwać do 1935 roku, ale 5 lat okupacji, gwarantującej nam bezpieczeństwo bezwzględne i zużytkowanie tego czasu na to, ażeby robić to, o czem mówił p. Minister Zaleski w komisji senackiej, to byłoby bardzo dużo. Okupacja Nadrenii, to jest weksel i to w dodatku zabezpieczony na dobrej hipotece, a to, co ją zastępuje, to jest słowo honoru. Żaden uczciwy ojciec rodziny w stosunkach prywatnych nie zgodziłby się podrzeć weksla i zrzec się hipoteki za słowo honoru najlepszego wierzyciela, że sumiennie go spłaci.</u>
- <u xml:id="u-14.31" who="#SKozicki">W stosunkach międzynarodowych są te same stosunki, co w prywatnych. Oto zamiana, którą zrobiono.</u>
- <u xml:id="u-14.32" who="#komentarz">(S. Perzyński: Ewakuacja Nadrenii nie od nas zależała.)</u>
- <u xml:id="u-14.33" who="#SKozicki">Ale trzeba było wszystko zrobić, co można było, ażeby do tego nie dopuścić, albo uzyskać gwarancje zastępcze.</u>
- <u xml:id="u-14.34" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Niech Pan wskaże, w jaki sposób.)</u>
- <u xml:id="u-14.35" who="#SKozicki">A jeśli Polska myśli na serio o swojej przyszłości, to wynikiem ewakuacji Nadrenii powinno być w przyszłym budżecie wstawienie mil jon owych sum na obronę granicy zachodniej, (Głos:* To jest inna kwestia.) to znaczy, że za niepowodzenia dyplomacji Państwo musi płacić gotówką, i nie tylko gotówką.</u>
- <u xml:id="u-14.36" who="#SKozicki">Co się zaś tyczy umów z 31 października, to różnica poglądów na nie wynika nie stąd, że się różnie ocenia zyski i straty, jakie te umowy dają, ale stąd, że nasz Rząd, zawierając te umowy, nie liczył się właśnie z tem, że Niemcy umowy te uważają za podstawę do przyszłej walki przeciw naszym granicom. Bo w planie Niemiec, obok innych rzeczy, jest wzmocnienie albo utrzymanie żywiołu niemieckiego i stanu posiadania niemieckiego na terytorium Polski. Gdyby chodziło o zyski i straty, możnaby je różnie oceniać, można mieć rozmaite na to poglądy. Ale przez te umowy przekroczono zasadę: nie wolno robić nic takiego, coby było choćby najmniejszem ułatwieniem przyszłego ataku na terytorium Polski. Otóż przez pozostawienie żywiołu niemieckiego na ziemiach polskich, przez zagwarantowanie stanu posiadania niemieckiego ułatwia się, jak to każdy rozumie, wyzyskanie tego w przyszłości. Tu jest sedno nieporozumienia i to jest dowód dla mnie, że kierownictwo naszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych nie spojrzało na to we właściwej chwili z właściwego punktu widzenia.</u>
- <u xml:id="u-14.37" who="#SKozicki">Idąc dalej ku końcowi i mówiąc o budowaniu tego systemu międzynarodowego, który ma się przeciwstawić dążeniu do obalenia następstw wielkiej wojny, mówiąc o konieczności zabezpieczenia pokoju światowego nie przez znachorskie zamawianie, ale przez istotni zabiegi lekarskie, to znaczy przez wzmaganie sił tych, którzy istotnie tego pokoju pragną, chciałbym wskazać na to jeszcze, że polityka polska powinna nie tylko współdziałać z tymi, którzy mają wspólne z nami interesy, ale i w granicach swojej możności działać także w tym kierunku, ażeby między temi państwami, które w przyszłości mogą się obok nas znaleźć, wyrównały się stosunki i aby dochodziło do zbliżenia i porozumienia. I tak naprzykład jednem z wielkich zadań w polityce międzynarodowej, zdaniem mojem, jest zbliżenie włosko-francuskie i szkoda, że polityka polska zbyt małe robi usiłowania, ażeby w takiej akcji współdziałać.</u>
- <u xml:id="u-14.38" who="#SKozicki">Tak samo, sądzę, rzeczą wielkiej wagi w tern dążeniu do istotnego pokoju, zagwarantowanego przez budowę i organizację realnych sił międzynarodowych, są stosunki z naszym sąsiadem wschodnim. Pamiętamy o tem, że upadek Polski był wynikiem porozumienia rosyjsko-niemieckiego i że trwanie i wzmacnianie porozumienia rosyjsko-niemieckiego, ten fundament całej polityki bismarckowskiej, jest groźbą dla przyszłości Polski. Stąd, mojem zdaniem, jasno wynika, że linią wytyczną polityki polskiej powinno być dążenie do niedopuszczenia do tego współdziałania, przy równoczesnem dążeniu do szukania porozumienia z Rosją.</u>
- <u xml:id="u-14.39" who="#komentarz">(Głos: Z jaką Rosją?)</u>
- <u xml:id="u-14.40" who="#SKozicki">Proszę Panów, w każdem państwie obok interesów regime'ów i rządów, które istnieją i warstw, które narazie rządzą, są także wieczne interesy narodowe i państwowe i jeżeli patrzymy na rozwój polityki państw, to widzimy, że zmieniają się rządy, zmieniają się ustroje, ale te zasadnicze linie dziejowe polityki państwowej pozostają. I kto obserwuje politykę rosyjską, ten widzi, że już dziś, nawet przy tak sekciarskim rządzie, jaki jest, zarysowują się odwieczne linie polityki rosyjskiej, czy to w stosunku do Wschodu dalekiego, czy bliskiego, czy w innych kierunkach. I, proszę Panów, regime'y są przemijające i obecny ustrój rosyjski jest przemijający, ale te odwieczne dziejowe dążenia zostają. Regułą polityki polskiej powinno być nie robić nic takiego, coby nam przeszkadzało w prowadzeniu obliczonej na przyszłość linii porozumienia z naszym wschodnim sąsiadem i to tembardziej, że jeżeli patrzeć na te rzeczy zdaleka, to temu nie stoją na przeszkodzie żadne istotne czyniki polityczne, bo o ile są istotne powody, które nam przeszkadzają do dojścia do kompromisu z Niemcami, o tyle niema wcale takich istotnych dziejowych powodów, któreby nam przeszkadzały w dojściu do porozumienia z Rosją. Przeciwnie, to, co się dzieje w Azji, ten fakt, że Rosja weszła dziś w bezpośrednie stosunki z dalekim Wschodem, że tam, na dalekim Wschodzie wyrastają potęgi, które już dziś zwracają się przeciw Rosji, czego dowodem jest ostatnia wojna rosyjsko-chińska, wszystko to wskazuje, że w linii polityki rosyjskiej zajdą z pewnością w przyszłości wielkie zmiany. I z tem powinna liczyć się polityka polska. Na chwilę bieżącą zaś musi ta polityka mieć za zasadę zachować wobec Rosji stanowisko pokojowe i nie wtrącać się w jej wewnętrzne sprawy.</u>
- <u xml:id="u-14.41" who="#SKozicki">Są dziś czynniki w świecie, które myślą o tem, aby Polskę wyzyskać na wypadek załamania się wewnętrznego Rosji. Nie chcę tutaj wchodzić w przewidywania, czy to jest możliwe, czy nie, ale są czynniki, które przewidują, że wskutek niepowodzenia — „piatiletki” i wskutek obecnej reformy agrarnej...</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Zwracam uwagę Pana Senatora, ażeby się nic mieszał do stosunków wewnętrznych innych państw.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#Marszalek">Zwracam uwagę Pana Senatora, ażeby się nic mieszał do stosunków wewnętrznych innych państw.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SKozicki">Właśnie przemawiam w tym duchu, aby się w jego wewnętrzne stosunki nie wtrącać.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SKozicki">Ponieważ są takie przewidywania i takie dążenia, uważam za stosowne z tego miejsca powiedzieć, że opinia polska, a przynajmniej znaczna jej większość stoi, niezależnie od poglądów politycznych i rozważań historyczno-politycznych, na tem stanowisku, że Polska w tym wypadku musi zachować stanowisko pokojowe i przestrzegać zasady niewtrącania się w wewnętrzne sprawy Rosji.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Nawet w sprawie prześladowań religijnych? Pan z nami podpisał tę odezwę.)</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SKozicki">To nie jest sprawa polityczna.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#komentarz">(Głos: Oni uważają, że polityczna.)</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SKozicki">Jako katolik każdy z nas może i musi uważać za potrzebne modlić się o to, aby Pan Bóg nawrócił tych, którzy walczą z wiarą, o to, aby nasze społeczeństwo nie podlegało demoralizującym wpływom walczących z wiarą, a więc z podstawą życia wszelkiego społeczeństwa. Z tego nie wynika jednak, żebyśmy dziś mieli wszcząć wojnę religijną.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SKozicki">Kończąc, zwracam uwagę, że na kierownikach naszej polityki zagranicznej spoczywa ogromna odpowiedzialność, że opinia polska temi sprawami z dziedziny polityki międzynarodowej powinna się żywo interesować, ponieważ za błędy, za mylną ocenę sytuacji międzynarodowej, za mylną drogę wybraną w danej chwili, zapłacimy nie tylko, jak przy ewakuacji Nadrenii, pieniędzmi, ale będziemy płacili naszą krwią, albo krwią najbliższych pokoleń. I dlatego na naszem kierownictwie polityki zagranicznej spoczywa straszliwa i wielka odpowiedzialność.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy. S. Spickermann: Panie Senatorze, czy nie byłoby lepiej usunąć Niemców zupełnie z kuli ziemskiej?)</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SKozicki">Nie można, trzeba się liczyć z takiemi warunkami, jakie są.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SKozicki">Właśnie przemawiam w tym duchu, aby się w jego wewnętrzne stosunki nie wtrącać.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SKozicki">Ponieważ są takie przewidywania i takie dążenia, uważam za stosowne z tego miejsca powiedzieć, że opinia polska, a przynajmniej znaczna jej większość stoi, niezależnie od poglądów politycznych i rozważań historyczno-politycznych, na tem stanowisku, że Polska w tym wypadku musi zachować stanowisko pokojowe i przestrzegać zasady niewtrącania się w wewnętrzne sprawy Rosji.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Nawet w sprawie prześladowań religijnych? Pan z nami podpisał tę odezwę.)</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SKozicki">To nie jest sprawa polityczna.</u>
- <u xml:id="u-16.4" who="#komentarz">(Głos: Oni uważają, że polityczna.)</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SKozicki">Jako katolik każdy z nas może i musi uważać za potrzebne modlić się o to, aby Pan Bóg nawrócił tych, którzy walczą z wiarą, o to, aby nasze społeczeństwo nie podlegało demoralizującym wpływom walczących z wiarą, a więc z podstawą życia wszelkiego społeczeństwa. Z tego nie wynika jednak, żebyśmy dziś mieli wszcząć wojnę religijną.</u>
- <u xml:id="u-16.6" who="#SKozicki">Kończąc, zwracam uwagę, że na kierownikach naszej polityki zagranicznej spoczywa ogromna odpowiedzialność, że opinia polska temi sprawami z dziedziny polityki międzynarodowej powinna się żywo interesować, ponieważ za błędy, za mylną ocenę sytuacji międzynarodowej, za mylną drogę wybraną w danej chwili, zapłacimy nie tylko, jak przy ewakuacji Nadrenii, pieniędzmi, ale będziemy płacili naszą krwią, albo krwią najbliższych pokoleń. I dlatego na naszem kierownictwie polityki zagranicznej spoczywa straszliwa i wielka odpowiedzialność.</u>
- <u xml:id="u-16.7" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy. S. Spickermann: Panie Senatorze, czy nie byłoby lepiej usunąć Niemców zupełnie z kuli ziemskiej?)</u>
- <u xml:id="u-16.8" who="#SKozicki">Nie można, trzeba się liczyć z takiemi warunkami, jakie są.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kamieniecki.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Kamieniecki.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SKamieniecki">Wysoka Izbo! Nie pójdę za utartym zwyczajem i nie będę udzielał ani Ministerstwu, ani Ministrowi Spraw Zagranicznych rad i wskazówek, jak ma kierować swoim resortem. Rady udzielane nawet przez pilnych czytelników gazet aparatowi, który rozporządza raportami, informacjami i porozumieniami natury zupełnie poufnej, znanemi tylko sobie, moją nadzwyczaj względną wartość. I te kilka minut, które mam do dyspozycji przy dyskusji budżetowej zamierzam wyzyskać w innym kierunku. Chciałbym dorzucić jedną cegiełkę do budowy gmachu, który cały naród wspólnemi siłami buduje, gmachu polskiej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SKamieniecki">Racja stanu wielkiego państwa nie może być urodzona z dnia na dzień. To jest praca, która wymaga pokoleń, ale praca, w której nie wolno ustać ani na chwilę.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SKamieniecki">Podstawą polskiej racji stanu jest pokojowość. Wygląda to nieomal na komunał, ale przecież w tej pokojowości polityki polskiej tkwi treść głębsza nie zawsze dobrze rozumiana i chciałbym na to specjalną zwrócić uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SKamieniecki">Pokojowość polityki polskiej nie jest wyrazem rezygnacji, nie jest tylko wyrazem żywiołowego lęku przed okropnościami wojny; pokojowość polityki polskiej jest czemś więcej. Jest wyrazem wiary, że samo istnienie niepodległego Państwa Polskiego jest koniecznym współczynnikiem pokoju światowego, jest wyrazem wiary, że najistotniejsze, najżywotniejsza interesy Polski nie stoją w sprzeczności z najżywotniejszemi interesami innych narodów. Dzięki temu możemy wszystkie zagadnienia sporne traktować w duchu porozumienia, w duchu kompromisu, nie stawiając sprawy na ostrzu miecza. Pokojowość nie jest stanem biernym. W myśl starej zasady rzymskiej, tylko nieco zmienionej: si vis pacem, para pacem — trzeba ten pokój przygotowywać i tworzyć. Aktywna, twórcza pokojowość polityki polskiej jest fundamentem polskiej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SKamieniecki">Drugą cechą zasadniczą polskiej racji stanu powinna być samodzielność. Polska nie może być obiektem działania innych mocarstw, ale musi sama w jak najszerszym zakresie decydować o swoich własnych interesach swoją własną wolą. Samodzielność polityki polskiej jest zresztą ściśle związana z pokojowością. Gdyby na miejscu Państwa Polskiego było państwo, któreby chciało prowadzić politykę brutalnej awantury, politykę, która stawia wszystko na ostrzu miecza, które nieustannie grozi wybucham pożaru, myślę, że dla takiego państwa w warunkach Polski najistotniejszem zagadnieniem byłoby znaleźć tak potężnego sprzymierzeńca, by on ją na wszelki wypadek przed wszelkiemi ryzykami mógł ustrzec. Otóż tak potężny sprzymierzeniec w tych warunkach fatalną koniecznością zmieniałby się na zupełnego protektora i samodzielność polityki takiego państwa byłaby w najwyższym stopniu skrępowaną. Samodzielną może być polityka polska tylko o tyle, o ile jest gruntownie i zasadniczo pokojową.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SKamieniecki">Będąc pokojową i samodzielną, Polska nie może zamykać oczu na to, że elementem wiecznym w stosunkach międzynarodowych, regulującym niejednokrotnie zagadnienia tam, gdzie nic innego ich uregulować nie może, jest czynnik siły, i tego czynnika siły polityka polska pozbywać się nie może. Mówiąc o sile, myślę nie tylko o sile zbrojnej, ale myślę o tem, co dla Polski jest ważniejsze, niż dla kogo innego, bo pod tym względem przeszliśmy przez wiele bolesnych dla nas doświadczeń historycznych. Myślę o tej sile, która polega na zwartości i jedności wewnętrznej narodu z chwilą, gdy interesy narodu są wprowadzone w grę.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SKamieniecki">Tej zasadniczej zwartości i jedności nie umiała Polska wykrzesać z siebie kiedyś w przeszłości i zapłaciła za to niezmiernie drogo. Przypuszczam, że to nam pozwoli dziś zrozumieć, że jedność i zwartość wewnętrzna, zapomnienie o walkach wewnętrznych jest konieczne wtenczas, gdy zagadnienie całości występuje na porządek dzienny.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SKamieniecki">Proszę Panów! Te zasadnicze cechy polskiej racji stanu oczywiście występują na jaw wtenczas, kiedy je poddajemy pod sprawdzian praktycznych zagadnień. W szeregu praktycznych zagadnień, które ma do rozwiązania polska polityka zagraniczna, może na pierwszym planie stoi zagadnienie stosunków z naszym zachodnim sąsiadem, z Rzeszą Niemiecką. Jest szczerem życzeniem Polski ułożenie tych stosunków na podstawie sąsiedzkiej poprawnej życzliwości. Obawiać się trzeba jednego: aby zagadnienie stosunku z Polską nie było traktowane po drugiej stronie granicy jako zagadnienie czysto prestiżowe, jako zagadnienie związane ściśle z polityką odwetową, ażeby zagadnienie polskie nie było terenem, na którym nasz sąsiad zachodni zamierzałby odegrywać się za poniesione klęski. Polityk niemiecki, który triumfy na Wschodzie uważałby za konieczne dla podniesienia psychiki własnego narodu, byłby niesłychanie groźnem niebezpieczeństwem dla pokoju świata. Natomiast wydaje mi się, że gdyby polityka polsko-niemiecka była oparta na ściśle rzeczowych zasadach, wówczas wiele zagadnień możnaby pokojowo rozwiązać.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#SKamieniecki">Przykładem takiego pokojowego rozwiązania zagadnień bardzo skomplikowanych jest umowa z 31 października ostatniego roku. Umowa ta będzie jeszcze przedmiotem dyskusji Wysokiej Izby, więc nie będę wchodził w jej szczegóły. Chcę tylko jedno stwierdzić, że droga, na którą nas wprowadza ta umowa, to jest droga porozumienia nawet w bardzo trudnych i drażliwych sprawach, jest drogą właściwą. Tylko na tej drodze możemy się spodziewać dalszej poprawy stosunków pomiędzy obu narodami, z czego korzyści wyciągnęłyby nie tylko te dwa narody, ale cała cywilizowana ludzkość.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#SKamieniecki">Podstawą naszych stosunków z Niemcami jest traktat wersalski. On wytknął granicę zachodnie, Polski i statut terytorialny między Polską a Niemcami stanowi dziś formalnie to, co się nazywa res judicata. Sprawa przesądzona nie może być tematem oficjalnych rozmów między obydwoma rządami. Natomiast przedstawicielstwa narodowe mają pod tym względem większe możliwości i większą swobodę wypowiadania się i dlatego nam wolno powiedzieć że nawet, gdyby nie istniał traktat wersalski i gdyby sprawa granic między Polską a Niemcami nie byłe res judicata, to i tak prawa Polski do tych wszystkich terytoriów, które w tej chwili posiada, a w szczególności do Pomorza, byłyby równie święte, równie słuszne, równie nietykalne, jak są obecnie na podstawie traktatów.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#SKamieniecki">Z jakiegokolwiek punktu widzenia, z jak największą obiektywnością rozważając zagadnienie przynależności państwowej Pomorza, dochodzimy zawsze do wniosku, że obecne rozwiązanie terytorialne jest najlepsze, najwłaściwsze, jakie można sobie wyobrazić. Czy to względy historyczne, czy względy etnograficzne, czy względy ekonomiczne, czy geograficzne weźmiemy pod uwagę, zawsze dojdziemy do przekonania, że związek Polski z Pomorzem, przynależność państwowa Pomorza do Polski opiera się na tak niezłomnych fundamentach, że żaden obiektywnie usposobiony badacz tego zagadnienia nie może dojść do innego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#SKamieniecki">Rozważania rzeczowe sporu między narodem polskim a niemieckim o Pomorze wymagają od nas zrozumienia drugiej strony. Rozumiemy trudności, jakie powoduje dla Niemców przecięcie ich narodowe go terytorium i oddzielenie grupy narodowej niemieckiej w Prusach Wschodnich. Jestem przekonany, że przy rzeczowej dyskusji nieomal jednomyślna opinia polska gotowa by była zrobić wszystko, ażeby przedział ten uczynić dla Niemców najmniej dotkliwym, ażeby wszelkie możliwe techniczne ułatwienia komunikacyjne między dwiema częściami Rzeszy zastosować.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#SKamieniecki">Odzyskanie Pomorza zrealizowało odwieczną tendencję, odwieczny ideał narodowy Polski, tendencję Polski do morza. Dziesięć lat temu — niedawno obchodziliśmy to dziesięciolecie, doszliśmy do morza. Nie po to, żeby się rozkoszować muzyką fal, nie po to, żeby się w morzu kąpać — doszliśmy do morza po to, żeby na morze szerokie wyjść. Doszliśmy do morza dlatego, że posiadanie dróg morskich i bezpośredni dostęp do rynków zbytu i do źródeł surowców jest koniecznym warunkiem prawdziwej niepodległości gospodarczej każdego narodu. Wylot na morze był dla narodu 30 milionowego rzeczą zupełnie elementarnej, żywotnej konieczności i nie można sobie wyobrazić, żeby naród taki mógł się bez dostępu do morza obejść. Nie mamy w dziejach ludzkości podobnego przykładu.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#SKamieniecki">Doszliśmy do morza i żeby to morze wyzyskać, dokonaliśmy dwóch wielkich dzieł, w których potęga ducha polskiego znalazła doskonały wyraz. Te dwa dzieła, to port w Gdyni, który w ciągu kilku lat doprowadził swój obrót do 3.000.000 tonn, i polska flota handlowa, która w ciągu ostatnich tygodni została w znakomity sposób spotęgowana, nieomal podwojona przez nabycie 3 wielkich transatlantyckich okrętów od Baltic American Line.</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#SKamieniecki">Port i flota handlowa, to są dwie podstawy wyzyskania dróg morskich i urzeczywistnienia niepodległości gospodarczej, która polega na dostępie do wszystkich rynków światowych. Ale żeby wyzyskać w całej pełni te dwie podstawy, konieczny jest jeszcze dostęp do wolnego morza. I tak, jak kiedyś dla Wielkiej Brytanii hasłem naczelnem jej polityki była wolność mórz, tak samo dla Polski (oczywiście według stawu grobla) takiem hasłem jest: wolny Bałtyk dla wolnych narodów nadbałtyckich.</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#SKamieniecki">W tej chwili nad Bałtykiem siedzi 9 państw i Wolne Miasto Gdańsk. Pięć państw i Wolne Miasto Gdańsk nie mają żadnego innego dostępu do morza, jak tylko Bałtyk. Zagadnienie wolności komunikacji na Bałtyku i wolnego wyjścia z Bałtyku na morza i oceany światowe jest zagadnieniem dla tych wszystkich państw zupełnie zasadniczej wagi.</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#SKamieniecki">Jeżeli chodzi o wolne wyjście z Bałtyku przez cieśniny duńskie, to istnieje dosyć przestarzała konwencja z 1857 r., która zastrzega wolny przejazd przez Bałtyk i przez Sund dla wszystkich okrętów wszystkich państw, ale jedynie w czasie pokoju. Od czasu zawarcia tej konwencji, a więc od 1857 r. prawo międzynarodowe, dotyczące wolności mórz, zostało niesłychanie posunięte naprzód, i ostatnia konwencja w tej dziedzinie, konwencja dotycząca cieśnin tureckich, Dardanelli, Bosforu, zawarta w 1923 r. w Lozannie, wprowadza nieograniczoną wolność komunikacji dla okrętów wszystkich flag, wszystkich narodów, zarówno w czasie pokoju jak i podczas wojny, zarówno dla statków handlowych jak i statków wojennych. Cieśniny tureckie są całkowicie otwarte dla międzynarodowej komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#SKamieniecki">Otóż ten precedens co do cieśnin tureckich może posłużyć za wzór dla rozwiązania zagadnienia cieśnin duńskich. Zniesienie wszelkich ograniczeń, otwarte drzwi z Bałtyku na szeroki świat powinno być wspólnym celem Polski i wszystkich państw nadbałtyckich.</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#SKamieniecki">To samo trzeba powiedzieć, jeżeli się mówi o wolności komunikacji wewnętrznej na samym Bałtyku. Wszystkie te państwa razem z Polską zainteresowane są, żeby na Bałtyku nie dopuścić do hegemonii żadnego państwa, żeby nie dopuścić do tego, aby Morze Bałtyckie mogło być traktowane jako morze zamknięte, jako rzymskie mare nostrum, na którem jedno czy dwa państwa wykonywają wspólnie w formie kondominium hegemonię, hamującą i krępującą wszystkie inne państwa. Solidarność państw nadbałtyckich w zagadnieniu bałtyckiem jest podstawą do ich zbliżenia, do wspólnej akcji obronnej wolności Bałtyku. Ta wspólna akcja ma niezmierne znaczenie, bo może nas ustrzec przed niebezpieczeństwem wyścigu zbrojeń morskich na Bałtyku. Pod tym względem kierunek, jaki nadało naszej polityce Ministerstwo Spraw Zagranicznych, uważamy za niezmiernie szczęśliwy. Poczucie solidarności między państwami bałtyckiemi jest pogłębiane i rozwijane, czego mieliśmy niedawno dowód w manifestacji przyjaźni polsko-estońskiej, jaka miała miejsce z okazji przyjazdu prezydenta Strandmana do Polski.</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#SKamieniecki">Proszę Panów, przy rozważaniu budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych w komisji, a później i w plenum podnoszono różne uwagi krytyczne co do działalności Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nie będę na te uwagi krytyczne odpowiadał, chcę tylko jedno zagadnienie specjalne wyjaśnić, zagadnienie, które poruszył p. sen. Motz. P. sen. Motz omawiał sprawę tworzenia ambasad w Polsce i znaczenie tego faktu naogół zbagatelizował. Otóż muszę powiedzieć, że do oceny wartości tworzenia ambasad w Polsce konieczną jest znajomość układu, który wielkie mocarstwa zawarły między sobą wkrótce po zlikwidowaniu wojny. Układ ten postanowił, że nie będą one w nowoutworzonych państwach tworzyły ambasad na swoją rękę, bez wspólnego porozumienia. Były zrobione wówczas w tym układzie wyjątki, które pozwalały Anglii utworzyć ambasadę w Portugalii, a Francji w Polsce. Dzięki temu, że to było expressis verbis w układzie powiedziane, dość łatwo poszła zmiana poselstwa francuskiego w Warszawie na ambasadę. Natomiast wszystkie inne ambasady były już wyłomem w umowie, zawartej wówczas między mocarstwami, i były wyrazem narzucającej się konieczności wyodrębnienia Polski z pośród innych nowopowstałych państw.</u>
+ <u xml:id="u-17.24" who="#komentarz">(S. Motz: Czy ta umowa jeszcze istnieje? Nie słyszałem o niej. Minister Spraw Zagranicznych Zaleski: Istnieje. S. Motz: Pierwszy raz słyszę o tem.)</u>
+ <u xml:id="u-17.25" who="#SKamieniecki">I dlatego tworzenia ambasad w Polsce nie należy lekceważyć, charakteryzują one znaczenie i powagę Polski w życiu międzynarodowem.</u>
+ <u xml:id="u-17.26" who="#SKamieniecki">Na inne uwagi krytyczne nie będę w tej chwili odpowiadał, a właściwie pozwolę sobie odpowiedzieć dygresją w dziedzinę ogólno-ludzką. Wiadomo, że najpospolitszym typem, z jakim mamy do czynienia, jest typ człowieka, który nic nie rozumie poza swoim własnym interesem, swój własny interes odczuwa, na resztę jest nieczuły i jest to typ egoisty. Nieco wyżej od typu egoisty stoi typ człowieka, który jest gotów swoje własne interesy poświęcić dla interesów swej ścisłej klasy społecznej, czy swej partii, czy środowiska. Wzrok jego nie wybiega poza interes klasowy, czy interes środowiska. Ten typ można nazwać typem partyjnika. Wysoko ponad tem stoi człowiek, który rozumie interes całej ojczyzny, i dla interesu ojczyzny gotów jest poświęcić i swój osobisty interes i interes swojego ściślejszego środowiska. To jest typ patrioty. A z pośród patriotów tego tylko możemy nazwać prawdziwym mężem stanu, który dla swojej ojczyzny umie znaleźć właściwe miejsce w rodzinie międzynarodowej, który widzi całokształt, widzi rolę, jaką jego ojczyzna ma odegrać w zespole cywilizowanych narodów. I do tej właśnie nielicznej kategorii mężów stanu, wierzę, że możemy zaliczyć naszego Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-17.27" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SKamieniecki">Wysoka Izbo! Nie pójdę za utartym zwyczajem i nie będę udzielał ani Ministerstwu, ani Ministrowi Spraw Zagranicznych rad i wskazówek, jak ma kierować swoim resortem. Rady udzielane nawet przez pilnych czytelników gazet aparatowi, który rozporządza raportami, informacjami i porozumieniami natury zupełnie poufnej, znanemi tylko sobie, moją nadzwyczaj względną wartość. I te kilka minut, które mam do dyspozycji przy dyskusji budżetowej zamierzam wyzyskać w innym kierunku. Chciałbym dorzucić jedną cegiełkę do budowy gmachu, który cały naród wspólnemi siłami buduje, gmachu polskiej racji stanu.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SKamieniecki">Racja stanu wielkiego państwa nie może być urodzona z dnia na dzień. To jest praca, która wymaga pokoleń, ale praca, w której nie wolno ustać ani na chwilę.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SKamieniecki">Podstawą polskiej racji stanu jest pokojowość. Wygląda to nieomal na komunał, ale przecież w tej pokojowości polityki polskiej tkwi treść głębsza nie zawsze dobrze rozumiana i chciałbym na to specjalną zwrócić uwagę.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SKamieniecki">Pokojowość polityki polskiej nie jest wyrazem rezygnacji, nie jest tylko wyrazem żywiołowego lęku przed okropnościami wojny; pokojowość polityki polskiej jest czemś więcej. Jest wyrazem wiary, że samo istnienie niepodległego Państwa Polskiego jest koniecznym współczynnikiem pokoju światowego, jest wyrazem wiary, że najistotniejsze, najżywotniejsza interesy Polski nie stoją w sprzeczności z najżywotniejszemi interesami innych narodów. Dzięki temu możemy wszystkie zagadnienia sporne traktować w duchu porozumienia, w duchu kompromisu, nie stawiając sprawy na ostrzu miecza. Pokojowość nie jest stanem biernym. W myśl starej zasady rzymskiej, tylko nieco zmienionej: si vis pacem, para pacem — trzeba ten pokój przygotowywać i tworzyć. Aktywna, twórcza pokojowość polityki polskiej jest fundamentem polskiej racji stanu.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SKamieniecki">Drugą cechą zasadniczą polskiej racji stanu powinna być samodzielność. Polska nie może być obiektem działania innych mocarstw, ale musi sama w jak najszerszym zakresie decydować o swoich własnych interesach swoją własną wolą. Samodzielność polityki polskiej jest zresztą ściśle związana z pokojowością. Gdyby na miejscu Państwa Polskiego było państwo, któreby chciało prowadzić politykę brutalnej awantury, politykę, która stawia wszystko na ostrzu miecza, które nieustannie grozi wybucham pożaru, — myślę, że dla takiego państwa w warunkach Polski najistotniejszem zagadnieniem byłoby znaleźć tak potężnego sprzymierzeńca, by on ją na wszelki wypadek przed wszelkiemi ryzykami mógł ustrzec. Otóż tak potężny sprzymierzeniec w tych warunkach fatalną koniecznością zmieniałby się na zupełnego protektora i samodzielność polityki takiego państwa byłaby w najwyższym stopniu skrępowaną. Samodzielną może być polityka polska tylko o tyle, o ile jest gruntownie i zasadniczo pokojową.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SKamieniecki">Będąc pokojową i samodzielną, Polska nie może zamykać oczu na to, że elementem wiecznym w stosunkach międzynarodowych, regulującym niejednokrotnie zagadnienia tam, gdzie nic innego ich uregulować nie może, jest czynnik siły, i tego czynnika siły polityka polska pozbywać się nie może. Mówiąc o sile, myślę nie tylko o sile zbrojnej, ale myślę o tern, co dla Polski jest ważniejsze, niż dla kogo innego, bo pod tym względem przeszliśmy przez wiele bolesnych dla nas doświadczeń historycznych. Myślę o tej sile, która polega na zwartości i jedności wewnętrznej narodu z chwilą, gdy interesy narodu są wprowadzone w grę.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SKamieniecki">Tej zasadniczej zwartości i jedności nie umiała Polska wykrzesać z siebie kiedyś w przeszłości i zapłaciła za to niezmiernie drogo. Przypuszczam, że to nam pozwoli dziś zrozumieć, że jedność i zwartość wewnętrzna, zapomnienie o walkach wewnętrznych jest konieczne wtenczas, gdy zagadnienie całości występuje na porządek dzienny.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#komentarz">(Głosy: Brawo.)</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SKamieniecki">Proszę Panów! Te zasadnicze cechy polskiej racji stanu oczywiście występują na jaw wtenczas, kiedy je poddajemy pod sprawdzian praktycznych zagadnień. W szeregu praktycznych zagadnień, które ma do rozwiązania polska polityka zagraniczna, może na pierwszym planie stoi zagadnienie stosunków z naszym zachodnim sąsiadem, z Rzeszą Niemiecką. Jest szczerem życzeniem Polski ułożenie tych stosunków na podstawie sąsiedzkiej poprawnej życzliwości. Obawiać się trzeba jednego: aby zagadnienie stosunku z Polską nie było traktowane po drugiej stronie granicy jako zagadnienie czysto prestiżowe, jako zagadnienie związane ściśle z polityką odwetową, ażeby zagadnienie polskie nie było terenem, na którym nasz sąsiad zachodni zamierzałby odegrywać się za poniesione klęski. Polityk niemiecki, który triumfy na Wschodzie uważałby za konieczne dla podniesienia psychiki własnego narodu, byłby niesłychanie groźnem niebezpieczeństwem dla pokoju świata. Natomiast wydaje mi się, że gdyby polityka polsko-niemiecka była oparta na ściśle rzeczowych zasadach, wówczas wiele zagadnień możnaby pokojowo rozwiązać.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SKamieniecki">Przykładem takiego pokojowego rozwiązania zagadnień bardzo skomplikowanych jest umowa z 31 października ostatniego roku. Umowa ta będzie jeszcze przedmiotem dyskusji Wysokiej Izby, więc nie będę wchodził w jej szczegóły. Chcę tylko jedno stwierdzić, że droga, na którą nas wprowadza ta umowa, to jest droga porozumienia nawet w bardzo trudnych i drażliwych sprawach, jest drogą właściwą. Tylko na tej drodze możemy się spodziewać dalszej poprawy stosunków pomiędzy obu narodami, z czego korzyści wyciągnęłyby nie tylko te dwa narody, ale cała cywilizowana ludzkość.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SKamieniecki">Podstawą naszych stosunków z Niemcami jest traktat wersalski. On wytknął granicę zachodnie, Polski i statut terytorialny między Polską a Niemcami stanowi dziś formalnie to, co się nazywa res judicata. Sprawa przesądzona nie może być tematem oficjalnych rozmów między obydwoma rządami. Natomiast przedstawicielstwa narodowe mają pod tym względem większe możliwości i większą swobodę wypowiadania się i dlatego nam wolno powiedzieć że nawet, gdyby nie istniał traktat wersalski i gdyby sprawa granic między Polską a Niemcami nie byłe res judicata, to i tak prawa Polski do tych wszystkich terytoriów, które w tej chwili posiada, a w szczególności do Pomorza, byłyby równie święte, równie słuszne, równie nietykalne, jak są obecnie na podstawie traktatów.</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SKamieniecki">Z jakiegokolwiek punktu widzenia, z jak największą obiektywnością rozważając zagadnienie przynależności państwowej Pomorza, dochodzimy zawsze do wniosku, że obecne rozwiązanie terytorialne jest najlepsze, najwłaściwsze, jakie można sobie wyobrazić. Czy to względy historyczne, czy względy etnograficzne, czy względy ekonomiczne, czy geograficzne weźmiemy pod uwagę, zawsze dojdziemy do przekonania, że związek Polski z Pomorzem, przynależność państwowa Pomorza do Polski opiera się na tak niezłomnych fundamentach, że żaden obiektywnie usposobiony badacz tego zagadnienia nie może dojść do innego wniosku.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SKamieniecki">Rozważania rzeczowe sporu między narodem polskim a niemieckim o Pomorze wymagają od nas zrozumienia drugiej strony. Rozumiemy trudności, jakie powoduje dla Niemców przecięcie ich narodowe go terytorium i oddzielenie grupy narodowej niemieckiej w Prusach Wschodnich. Jestem przekonany, że przy rzeczowej dyskusji nieomal jednomyślna opinia polska gotowa by była zrobić wszystko, ażeby przedział ten uczynić dla Niemców najmniej dotkliwym, ażeby wszelkie możliwe techniczne ułatwienia komunikacyjne między dwiema częściami Rzeszy zastosować.</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#SKamieniecki">Odzyskanie Pomorza zrealizowało odwieczną tendencję, odwieczny ideał narodowy Polski, tendencję Polski do morza. Dziesięć lat temu — niedawno obchodziliśmy to dziesięciolecie, doszliśmy do morza. Nie po to, żeby się rozkoszować muzyką fal, nie po to, żeby się w morzu kąpać -- doszliśmy do morza po to, żeby na morze szerokie wyjść. Doszliśmy do morza dlatego, że posiadanie dróg morskich i bezpośredni dostęp do rynków zbytu i do źródeł surowców jest koniecznym warunkiem prawdziwej niepodległości gospodarczej każdego narodu. Wylot na morze był dla narodu 30 milionowego rzeczą zupełnie elementarnej, żywotnej konieczności i nie można sobie wyobrazić, żeby naród taki mógł się bez dostępu do morza obejść. Nie mamy w dziejach ludzkości podobnego przykładu.</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SKamieniecki">Doszliśmy do morza i żeby to morze wyzyskać, dokonaliśmy dwóch wielkich dzieł, w których potęga ducha polskiego znalazła doskonały wyraz. Te dwa dzieła, to port w Gdyni, który w ciągu kilku lat doprowadził swój obrót do 3.000.000 tonn, i polska flota handlowa, która w ciągu ostatnich tygodni została w znakomity sposób spotęgowana, nieomal podwojona przez nabycie 3 wielkich transatlantyckich okrętów od Baltic American Line.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SKamieniecki">Port i flota handlowa, to są dwie podstawy wyzyskania dróg morskich i urzeczywistnienia niepodległości gospodarczej, która polega na dostępie do wszystkich rynków światowych. Ale żeby wyzyskać w całej pełni te dwie podstawy, konieczny jest jeszcze dostęp do wolnego morza. I tak, jak kiedyś dla Wielkiej Brytanii hasłem naczelnem jej polityki była wolność mórz, tak samo dla Polski (oczywiście według stawu grobla) takiem hasłem jest: wolny Bałtyk dla wolnych narodów nadbałtyckich.</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SKamieniecki">W tej chwili nad Bałtykiem siedzi 9 państw i Wolne Miasto Gdańsk. Pięć państw i Wolne Miasto Gdańsk nie mają żadnego innego dostępu do morza, jak tylko Bałtyk. Zagadnienie wolności komunikacji na Bałtyku i wolnego wyjścia z Bałtyku na morza i oceany światowe jest zagadnieniem dla tych wszystkich państw zupełnie zasadniczej wagi.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SKamieniecki">Jeżeli chodzi o wolne wyjście z Bałtyku przez cieśniny duńskie, to istnieje dosyć przestarzała konwencja z 1857 r., która zastrzega wolny przejazd przez Bałtyk i przez Sund dla wszystkich okrętów wszystkich państw, ale jedynie w czasie pokoju. Od czasu zawarcia tej konwencji, a więc od 1857 r. prawo międzynarodowe, dotyczące wolności mórz, zostało niesłychanie posunięte naprzód, i ostatnia konwencja w tej dziedzinie, konwencja dotycząca cieśnin tureckich, Dardanelli, Bosforu, zawarta w 1923 r. w Lozannie, wprowadza nieograniczoną wolność komunikacji dla okrętów wszystkich flag, wszystkich narodów, zarówno w czasie pokoju jak i podczas wojny, zarówno dla statków handlowych jak i statków wojennych. Cieśniny tureckie są całkowicie otwarte dla międzynarodowej komunikacji.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SKamieniecki">Otóż ten precedens co do cieśnin tureckich może posłużyć za wzór dla rozwiązania zagadnienia cieśnin duńskich. Zniesienie wszelkich ograniczeń, otwarte drzwi z Bałtyku na szeroki świat powinno być wspólnym celem Polski i wszystkich państw nadbałtyckich.</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SKamieniecki">To samo trzeba powiedzieć, jeżeli się mówi o wolności komunikacji wewnętrznej na samym Bałtyku. Wszystkie te państwa razem z Polską zainteresowane są, żeby na Bałtyku nie dopuścić do hegemonii żadnego państwa, żeby nie dopuścić do tego, aby Morze Bałtyckie mogło być traktowane jako morze zamknięte, jako rzymskie mare nostrum, na którem jedno czy dwa państwa wykonywają wspólnie w formie kondominium hegemonię, hamującą i krępującą wszystkie inne państwa. Solidarność państw nadbałtyckich w zagadnieniu bałtyckiem jest podstawą do ich zbliżenia, do wspólnej akcji obronnej wolności Bałtyku. Ta wspólna akcja ma niezmierne znaczenie, bo może nas ustrzec przed niebezpieczeństwem wyścigu zbrojeń morskich na Bałtyku. Pod tym względem kierunek, jaki nadało naszej polityce Ministerstwo Spraw Zagranicznych, uważamy za niezmiernie szczęśliwy. Poczucie solidarności między państwami bałtyckiemi jest pogłębiane i rozwijane, czego mieliśmy niedawno dowód w manifestacji przyjaźni polsko-estońskiej, jaka miała miejsce z okazji przyjazdu prezydenta Strandmana do Polski.</u>
- <u xml:id="u-18.23" who="#SKamieniecki">Proszę Panów, przy rozważaniu budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych w komisji, a później i w plenum podnoszono różne uwagi krytyczne co do działalności Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nie będę na te uwagi krytyczne odpowiadał, chcę tylko jedno zagadnienie specjalne wyjaśnić, zagadnienie, które poruszył p. sen. Motz. P. sen. Motz omawiał sprawę tworzenia ambasad w Polsce i znaczenie tego faktu naogół zbagatelizował. Otóż muszę powiedzieć, że do oceny wartości tworzenia ambasad w Polsce konieczną jest znajomość układu, który wielkie mocarstwa zawarły między sobą wkrótce po zlikwidowaniu wojny. Układ ten postanowił, że nie będą one w nowoutworzonych państwach tworzyły ambasad na swoją rękę, bez wspólnego porozumienia. Były zrobione wówczas w tym układzie wyjątki, które pozwalały Anglii utworzyć ambasadę w Portugalii, a Francji w Polsce. Dzięki temu, że to było ekspressis verbis w układzie powiedziane, dość łatwo poszła zmiana poselstwa francuskiego w Warszawie na ambasadę. Natomiast wszystkie inne ambasady były już wyłomem w umowie, zawartej wówczas między mocarstwami, i były wyrazem narzucającej się konieczności wyodrębnienia Polski z pośród innych nowopowstałych państw.</u>
- <u xml:id="u-18.24" who="#komentarz">(S. Motz: Czy ta umowa jeszcze istnieje? Nie słyszałem o niej. Minister Spraw Zagranicznych Zaleski: Istnieje. S. Motz: Pierwszy raz słyszę o tem.)</u>
- <u xml:id="u-18.25" who="#SKamieniecki">I dlatego tworzenia ambasad w Polsce nie należy lekceważyć, charakteryzują one znaczenie i powagę Polski w życiu międzynarodowem.</u>
- <u xml:id="u-18.26" who="#SKamieniecki">Na inne uwagi krytyczne nie będę w tej chwili odpowiadał, a właściwie pozwolę sobie odpowiedzieć dygresją w dziedzinę ogólno-ludzką. Wiadomo, że najpospolitszym typem, z jakim mamy do czynienia, jest typ człowieka, który nic nie rozumie poza swoim własnym interesem, swój własny interes odczuwa, na resztę jest nieczuły i jest to typ egoisty. Nieco wyżej od typu egoisty stoi typ człowieka, który jest gotów swoje własne interesy poświęcić dla interesów swej ścisłej klasy społecznej, czy swej partii, czy środowiska. Wzrok jego nie wybiega poza interes klasowy, czy interes środowiska. Ten typ można nazwać typem partyjnika. Wysoko ponad tem stoi człowiek, który rozumie interes całej ojczyzny, i dla interesu ojczyzny gotów jest poświęcić i swój osobisty interes i interes swojego ściślejszego środowiska. To jest typ patrioty. A z pośród patriotów tego tylko możemy nazwać prawdziwym mężem stanu, który dla swojej ojczyzny umie znaleźć właściwe miejsce w rodzinie międzynarodowej, który widzi całokształt, widzi rolę, jaką jego ojczyzna ma odegrać w zespole cywilizowanych narodów. I do tej właśnie nielicznej kategorii mężów stanu, wierzę, że możemy zaliczyć naszego Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
- <u xml:id="u-18.27" who="#komentarz">(Oklaski na lawach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 4 budżetu: Prezydjum Rady Ministrów. Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do części 4 budżetu: Prezydjum Rady Ministrów. Głos ma s. Kłuszyńska.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SKłuszyńska">Wysoki Senacie! Prezydjum Rady Ministrów opiera swoje czynności na statucie organizacyjnym z dnia 28 sierpnia 1926 r., zmienionym częściowo rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 marca 1927 roku.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SKłuszyńska">W części A. Administracja istnieją 3 działy:</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SKłuszyńska">1. Zarząd Centralny,</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SKłuszyńska">2. Najwyższy Trybunał Administracyjny,</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SKłuszyńska">3. Trybunał Kompetencyjny.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SKłuszyńska">Przy Prezydjum Rady Ministrów istnieje:</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SKłuszyńska">a) Najwyższa Komisja Dyscyplinarna, oparta na ustawie z dnia 17 lutego 1923 r. o organizacji władz dyscyplinarnych i postępowaniu dyscyplinarnem przeciwko funkcjonariuszom państwowym;</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#SKłuszyńska">b) Komisja Studiów nad usprawnieniem administracji publicznej, powołana uchwałą Rady Ministrów z dnia 27 września 1928 r.;</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SKłuszyńska">c) Sekretariat Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów;</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#SKłuszyńska">d) Fundusz Kultury Narodowej, który rozpoczął swoją działalność uchwałą Rady Ministrów z dnia 2 kwietnia 1928, a zatwierdzony przez Prezydenta Rzeczypospolitej 22 maja 1928 r. i włączony do ustawy o kredytach inwestycyjnych 31 marca 1928 r., uzyskał sankcję ciał ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SKłuszyńska">Na fundusz ten przyznano jednorazowo sumę 5 milionów złotych. Na czele tego funduszu stał komitet pod przewodnictwem p. Prezydenta Rzeczypospolitej i Prezesa Rady Ministrów jako zastępcy. Członkami komitetu byli Ministrowie: Spraw Zagranicznych, Skarbu, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Prezes Rady Ministrów i powołany dyrektor stanowili zarząd.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#SKłuszyńska">W okresie od kwietnia 1928 do lipca 1929 wydano z tego funduszu ogółem 4.285,321 zł, a obecnie fundusz ten jest zupełnie wyczerpany. Faktycznie wydano jednakże więcej aniżeli 5 milionów, dlatego, że z funduszu Ministerstwa Oświaty na wydział naukowy, na który preliminowano 2.900.000, wydano na ten cel na Fundusz Kultury Narodowej 1.433.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#SKłuszyńska">Dotychczas działalność tego budżetu budziła pewne wątpliwości, ponieważ nie była uregulowana żadną ustawą, a kierownictwo tego funduszu nie przedłożyło szczegółowego sprawozdania z działalności.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#SKłuszyńska">Popieranie twórczości naukowej i artystycznej przez udzielanie subwencyj instytucjom i towarzystwom naukowym, wydawnictwom naukowym, badaniom naukowym, stypendia naukowe (171, w tem 68 zagranicznych), towarzystwom i instytucjom artystycznym, przez wydawnictwa z dziedziny sztuki, pomoc artystom w ich pracy i udzielanie im stypendiów, zakup dzieł sztuki, przekonywa mnie, że taka działalność nie może być nagle przerwana. Żeby jednak Funduszowi Kultury Narodowej zapewnić stałe podstawy i normalne warunki rozwoju, Rząd przyrzekł wnieść projekt ustawy, i zdaje się, że już ta sprawa jest...</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów Bartel: Już jest wniesiony.)</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#SKłuszyńska">P. Premier mówi, że już wniesiono projekt ustawy, który ściśle określi cele i zadania dla tego funduszu i nada mu prawne podstawy.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#SKłuszyńska">Komisja Budżetowa Senatu zaproponowała wstawić na nowy dział 4 „Fundusz Kultury Narodowej” 2 miliony zł, a szczegółowe rozbicie na paragrafy i pozycje tej sumy dokona się po uchwaleniu tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#SKłuszyńska">Nie będę szczegółowo omawiała poszczególnych pozycji budżetowych. Ze sprawozdania Komisji Budżetowej Panowie mogą zasiągnąć wszystkie szczegółowe cyfry.</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#SKłuszyńska">Sejm w trzeciem czytaniu uchwalił w wydatkach zwyczajnych sumę 2.875.812 zł. Wobec uchwały Komisji Budżetowej Senatu, aby na Fundusz Kultury Narodowej wstawić 2 miliony, wydatki zwyczajne wynosić będą 4.875.812 zł.</u>
+ <u xml:id="u-19.19" who="#SKłuszyńska">Sejm jeszcze jedną pozycję w budżecie Prezydjum Rady Ministrów zmniejszył, mianowicie jest to pozycja orderowa. Mianowicie zmniejszono ją o 3.000 zł. Pozwolę sobie zwrócić uwagę, że w roku ubiegłym odznaczeń krajowych i zagranicznych rozdano 4.404. Przy tej sposobności pozwolę sobie wyrazić opinię, że zmniejszenie chociażby o 3.000 zł tej pozycji jest uzasadnione. Wielka liczba odznaczeń orderowych odbiera im znaczenie faktycznego wyróżnienia ludzi rzeczywiście zasłużonych.</u>
+ <u xml:id="u-19.20" who="#SKłuszyńska">Również pozycja studiów nad usprawnieniem administracji publicznej w Sejmie uległa zmianie, mianowicie zmniejszono ją o 50.000, a więc z 200.000 do 150.000. Komisja Budżetowa Senatu podniosła tę sumę do preliminowanych przez Rząd 200.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-19.21" who="#SKłuszyńska">Wynikiem prac dotychczasowych tej komisji są ogłoszone już drukiem trzy tomy wydawnictw p. t. „Materiały komisji dla usprawnienia administracji publicznej przy Prezesie Rady Ministrów”, mianowicie tom 1: Podział administracyjny państwa, tom II: Opinie w sprawie studium naukowego dla kandydatów do wyższej służby administracyjnej i tom III: Zagadnienia urzędnicze. Dalsze prace są w przygotowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-19.22" who="#SKłuszyńska">Sekretariat Komitetu Ekonomicznego Ministrów, którego utrzymanie ma kosztować 70.000 zł tłomaczy się koniecznością usprawnienia prac w dziedzinie gospodarczej, potrzebnych dla tego Komitetu.</u>
+ <u xml:id="u-19.23" who="#SKłuszyńska">Jak wspomniałam powyżej, funkcjonuje jeszcze przy Prezydjum Rady Ministrów Najwyższa Komisja Dyscyplinarna do rozpatrywania spraw z odwołania niższych instancyj. Tych spraw odwoławczych było 266 i ciekawem jest w tem sprawozdaniu, że największa liczba spraw odwoławczych wpłynęła z Ministerstwa Poczt i Telegrafów, mianowicie aż 144. Najniższą liczbę wykazuje Ministerstwo Reform Rolnych, Ministerstwo Robót Publicznych i Ministerstwo Pracy, bo tylko po jednej sprawie. Byłoby rzeczą wskazaną zbadać przyczyny, dlaczego właśnie urzędnicy tego resortu popadają w konflikt ze swoją władzą w tak wysokiej liczbie.</u>
+ <u xml:id="u-19.24" who="#SKłuszyńska">Najwyższy Trybunał Administracyjny, który także należy do Prezydjum Rady Ministrów, wykazuje wzrost wydatków, dzięki powiększeniu ilości sędziów o pięciu i urzędników o ośmiu. Preliminowano na uposażenia sumę: w roku 1930/31 — 1.085.240 zł, a w r. 1929/30 sumę 827.906 zł. Ta podwyżka tłomaczy się dodaniem dodatku funkcyjnego pierwszemu prezesowi i czterem prezesom Najwyższego Trybunału Administracyjnego i podwyższeniem liczby sędziów i urzędników.</u>
+ <u xml:id="u-19.25" who="#SKłuszyńska">W ostatnich latach wpływało rocznie około 5.000 spraw do Trybunału Administracyjnego. W roku 1929 do 20 grudnia wpłynęło spraw 7.000 a do 27 stycznia 1930 r. 9600 spraw.</u>
+ <u xml:id="u-19.26" who="#SKłuszyńska">W społeczeństwie utrwala się przekonanie, że Najwyższy Trybunał Administracyjny wymierza sprawiedliwość bezstronnie, chociaż oskarżone są często władze państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-19.27" who="#SKłuszyńska">Zasadnicze orzeczenia Najwyższego Trybunału Administracyjnego w dziedzinie administracyjnej muszą być respektowane przez władze administracyjne. Raz w miesiącu zawiadamia Trybunał Ministerstwa o swoich orzeczeniach. Trybunał Administracyjny ma dla szerokich warstw społeczeństwa bardzo wielkie znaczenie, do Trybunału bowiem odwołują się robotnicy z tytułu konfliktów, wynikających z ubezpieczeń społecznych, spraw emerytalnych, spraw inwalidzkich tak dla inwalidów, jak i dla ich wdów i sierot. Sprawy podatkowe zajmują poczesne miejsce, jak i niekorzystne orzeczenia w sprawach personalnych urzędników i pracowników państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-19.28" who="#SKłuszyńska">Jeżeli Najwyższy Trybunał Administracyjny ma spełnić swoje zadanie, ustawa o nim musi ulec nowelizacji. Należy rozbudować sądownictwo administracyjne w myśl art. 73 Konstytucji. Za tą rozbudową wypowiedziały się zjazdy prawników. Musi nastąpić decentralizacja tego sądownictwa przez organizowanie obwodowych Trybunałów Administracyjnych w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Lublinie, Wilnie, Katowicach i Poznaniu 1 grudnia 1929. W Najwyższym Trybunale Administracyjnym zalegało 6.838 spraw. Przy daleko mniejszej ilości spraw w latach poprzednich strony musiały czekać po półtora roku na sprawę i bardzo długo na wygotowanie i doręczenie wyroków. Na tak długi okres czasu odroczony wymiar sprawiedliwości traci znaczenie dla interesowanych obywateli, zwłaszcza, że są to przeważnie ludzie niezamożni, robotnicy, włościanie, mali urzędnicy.</u>
+ <u xml:id="u-19.29" who="#SKłuszyńska">Kredyty potrzebne na utworzenie obwodowych Trybunałów Administracyjnych wynosiłyby według preliminarza, opracowanego przez Najwyższy Trybunał Administracyjny, około 800.000 zł. Zważywszy ciężkie położenie gospodarcze i wynikające z tego tytułu trudności finansowe dla Skarbu, proponuję, żeby przy układaniu preliminarza budżetowego na rok 1931/32 wstawić powyższą sumę w części 4 — Prezydjum Rady Ministrów przy dziale 2 — Najwyższy Trybunał Administracyjny.</u>
+ <u xml:id="u-19.30" who="#SKłuszyńska">Dział 3 — Trybunał Kompetencyjny — nie wykazuje tendencji zwyżkowych i rozwija się normalnie. Preliminowana suma w r. 1930/31 wynosi 24.738 zł, a w 1929/30 r. wynosiła także 24.738 zł. Czynności swoje rozpoczął Trybunał Kompetencyjny 3 stycznia 1927 r. Wszystkie sprawy w liczbie 27 załatwiono w r. 1929, dla dwóch spraw wyznaczono już terminy, tak, że niema żadnych zaległości.</u>
+ <u xml:id="u-19.31" who="#SKłuszyńska">Wydatki nadzwyczajne nie były w preliminarzu budżetowym przedłożone. Komisja Budżetowa Sejmu uchwaliła wstawić sumę 50.000 zł na ukończenie budowy skrzydła dla Najwyższego Trybunału Administracyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-19.32" who="#SKłuszyńska">W sprawozdaniu mojem nie omawiam części B. Przedsiębiorstwa, ponieważ wszystkie przedsiębiorstwa państwowe wyłączono z poszczególnych budżetów, tworząc osobny referat.</u>
+ <u xml:id="u-19.33" who="#SKłuszyńska">W imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy: preliminarz budżetowy części 4 — Prezydjum Rady Ministrów — w brzmieniu, ustalonem przez Sejm z następującemi zmianami: w wydatkach zwyczajnych: w dziale 1 § 12 — Komisja studiów nad usprawnieniem administracji publicznej — kwotę 150.000 zł zwiększyć o 50.000 zł, w dziale 1 wstawić § 14 — Fundusz kultury narodowej — 2.000.000 zł.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SKluszynska">Wysoki Senacie! Prezydjum Rady Ministrów opiera swoje czynności na statucie organizacyjnym z dnia 28 sierpnia 1926 r., zmienionym częściowo rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 marca 1927 roku.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SKluszynska">W części A. Administracja istnieją 3 działy: 1. Zarząd Centralny,</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#komentarz">2.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SKluszynska">Najwyższy Trybunał Administracyjny, 3. Trybunał Kompetencyjny.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SKluszynska">Przy Prezydjum Rady Ministrów istnieje: a) Najwyższa Komisja Dyscyplinarna, oparta na ustawie z dnia 17 lutego 1923 r. o organizacji władz dyscyplinarnych i postępowaniu dyscyplinarnem przeciwko funkcjonariuszom państwowym; b) Komisja Studiów nad usprawnieniem administracji publicznej, powołana uchwałą Rady Ministrów z dnia 27 września 1928 r.; c) Sekretariat Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów; d) Fundusz Kultury Narodowej, który rozpoczął swoją działalność uchwałą Rady Ministrów z dnia 2 kwietnia 1928, a zatwierdzony przez Prezydenta Rzeczypospolitej</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#komentarz">22</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SKluszynska">maja 1928 r. i włączony do ustawy o kredytach inwestycyjnych 31 marca 1928 r., uzyskał sankcję ciał ustawodawczych.</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SKluszynska">Na fundusz ten przyznano jednorazowo sumę 5 milionów złotych. Na czele tego funduszu stał komitet pod przewodnictwem p. Prezydenta Rzeczypospolitej i Prezesa Rady Ministrów jako zastępcy. Członkami komitetu byli Ministrowie: Spraw Zagranicznych, Skarbu, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Prezes Rady Ministrów i powołany dyrektor stanowili zarząd.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SKluszynska">W okresie od kwietnia 1928 do lipca 1929 wydano z tego funduszu ogółem 4.285,321 zł, a obecnie fundusz ten jest zupełnie wyczerpany. Faktycznie wydano jednakże więcej aniżeli 5 milionów, dlatego, że z funduszu Ministerstwa Oświaty na wydział naukowy, na który preliminowano 2.900.000, wydano na ten cel na Fundusz Kultury Narodowej 1.433.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#SKluszynska">Dotychczas działalność tego budżetu budziła pewne wątpliwości, ponieważ nie była uregulowana żadną ustawą, a kierownictwo tego funduszu nie przedłożyło szczegółowego sprawozdania z działalności.</u>
- <u xml:id="u-20.10" who="#SKluszynska">Popieranie twórczości naukowej i artystycznej przez udzielanie subwencyj instytucjom i towarzystwom naukowym, wydawnictwom naukowym, badaniom naukowym, stypendia naukowe (171, w tem 68 zagranicznych), towarzystwom i instytucjom artystycznym, przez wydawnictwa z dziedziny sztuki, pomoc artystom w ich pracy i udzielanie im stypendiów, zakup dzieł sztuki, przekonywa mnie, że taka działalność nie może być nagle przerwana. Żeby jednak Funduszowi Kultury Narodowej zapewnić stałe podstawy i normalne warunki rozwoju, Rząd przyrzekł wnieść projekt ustawy, i zdaje się, że już ta sprawa jest...</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów Bartel: Już jest wniesiony.)</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#SKluszynska">P. Premier mówi, że już wniesiono projekt ustawy, który ściśle określi cele i zadania dla tego funduszu i nada mu prawne podstawy.</u>
- <u xml:id="u-20.13" who="#SKluszynska">Komisja Budżetowa Senatu zaproponowała wstawić na nowy dział 4 „Fundusz Kultury Narodowej''^ ^2 miliony zł, a szczegółowe rozbicie na paragrafy i pozycje tej sumy dokona się po uchwaleniu tej ustawy.</u>
- <u xml:id="u-20.14" who="#SKluszynska">Nie będę szczegółowo omawiała poszczególnych pozycji budżetowych. Ze sprawozdania Komisji Budżetowej Panowie mogą zasiągnąć wszystkie szczegółowe cyfry.</u>
- <u xml:id="u-20.15" who="#SKluszynska">Sejm w trzeciem czytaniu uchwalił w wydatkach zwyczajnych sumę 2.875.812 zł. Wobec uchwały Komisji Budżetowej Senatu, aby na Fundusz Kultury Narodowej wstawić 2 miliony, wydatki zwyczajne wynosić będą 4.875.812 zł.</u>
- <u xml:id="u-20.16" who="#SKluszynska">Sejm jeszcze jedną pozycję w budżecie Prezydjum Rady Ministrów zmniejszył, mianowicie jest to pozycja orderowa. Mianowicie zmniejszono ją o 3.000 zł. Pozwolę sobie zwrócić uwagę, że w roku ubiegłym odznaczeń krajowych i zagranicznych rozdano 4.404. Przy tej sposobności pozwolę sobie wyrazić opinię, że zmniejszenie chociażby o 3.000 zł tej pozycji jest uzasadnione. Wielka liczba odznaczeń orderowych odbiera im znaczenie faktycznego wyróżnienia ludzi rzeczywiście zasłużonych.</u>
- <u xml:id="u-20.17" who="#SKluszynska">Również pozycja studiów nad usprawnieniem administracji publicznej w Sejmie uległa zmianie, mianowicie zmniejszono ją o 50.000, a więc z 200.000 do 150.000. Komisja Budżetowa Senatu podniosła tę sumę do preliminowanych przez Rząd 200.000 złotych.</u>
- <u xml:id="u-20.18" who="#SKluszynska">Wynikiem prac dotychczasowych tej komisji są ogłoszone już drukiem trzy tomy wydawnictw p. t. — „Materiały komisji dla usprawnienia administracji publicznej przy Prezesie Rady Ministrów”, mianowicie tom 1: Podział administracyjny państwa, tom II: Opinie w sprawie studium naukowego dla kandydatów do wyższej służby administracyjnej i tom III: Zagadnienia urzędnicze. Dalsze prace są w przygotowaniu.</u>
- <u xml:id="u-20.19" who="#SKluszynska">Sekretariat Komitetu Ekonomicznego Ministrów, którego utrzymanie ma kosztować 70.000 zł tłomaczy się koniecznością usprawnienia prac w dziedzinie gospodarczej, potrzebnych dla tego Komitetu.</u>
- <u xml:id="u-20.20" who="#SKluszynska">Jak wspomniałam powyżej, funkcjonuje jeszcze przy Prezydjum Rady Ministrów Najwyższa Komisja Dyscyplinarna do rozpatrywania spraw z odwołania niższych instancyj. Tych spraw odwoławczych było 266 i ciekawem jest w tern sprawozdaniu, że największa liczba spraw odwoławczych wpłynęła z Ministerstwa Poczt i Telegrafów, mianowicie aż 144. Najniższą liczbę wykazuje Ministerstwo Reform Rolnych, Ministerstwo Robót Publicznych i Ministerstwo Pracy, bo tylko po jednej sprawie. Byłoby rzeczą wskazaną zbadać przyczyny, dlaczego właśnie urzędnicy tego resortu popadają w konflikt ze swoją władzą w tak wysokiej liczbie.</u>
- <u xml:id="u-20.21" who="#SKluszynska">Najwyższy Trybunał Administracyjny, który także należy do Prezydjum Rady Ministrów, wykazuje wzrost wydatków, dzięki powiększeniu ilości sędziów o pięciu i urzędników o ośmiu. Preliminowano na uposażenia sumę: w roku 1930/31 — 1.085.240 zł, a w r. 1929/30 sumę 827.906 zł. Ta podwyżka tłomaczy się dodaniem dodatku funkcyjnego pierwszemu prezesowi i czterem prezesom Najwyższego Trybunału Administracyjnego i podwyższeniem liczby sędziów i urzędników.</u>
- <u xml:id="u-20.22" who="#SKluszynska">W ostatnich latach wpływało rocznie około 5.000 spraw do Trybunału Administracyjnego. W roku 1929 do 20 grudnia wpłynęło spraw 7.000 a do 27 stycznia 1930 r. 9600 spraw.</u>
- <u xml:id="u-20.23" who="#SKluszynska">W społeczeństwie utrwala się przekonanie, że Najwyższy Trybunał Administracyjny wymierza sprawiedliwość bezstronnie, chociaż oskarżone są często władze państwowe.</u>
- <u xml:id="u-20.24" who="#SKluszynska">Zasadnicze orzeczenia Najwyższego Trybunału Administracyjnego w dziedzinie administracyjnej muszą być respektowane przez władze administracyjne. Raz w miesiącu zawiadamia Trybunał Ministerstwa o swoich orzeczeniach. Trybunał Administracyjny ma dla szerokich warstw społeczeństwa bardzo wielkie znaczenie, do Trybunału bowiem odwołują się robotnicy z tytułu konfliktów, wynikających z ubezpieczeń społecznych, spraw emerytalnych, spraw inwalidzkich tak dla inwalidów, jak i dla ich wdów i sierot. Sprawy podatkowe zajmują poczesne miejsce, jak i niekorzystne orzeczenia w sprawach personalnych urzędników i pracowników państwowych.</u>
- <u xml:id="u-20.25" who="#SKluszynska">Jeżeli Najwyższy Trybunał Administracyjny ma spełnić swoje zadanie, ustawa o nim musi ulec nowelizacji. Należy rozbudować sądownictwo administracyjne w myśl art. 73 Konstytucji. Za tą rozbudową wypowiedziały się zjazdy prawników. Musi nastąpić decentralizacja tego sądownictwa przez organizowanie obwodowych Trybunałów Administracyjnych w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Lublinie, Wilnie, Katowicach i Poznaniu 1 grudnia 1929. W Najwyższym Trybunale Administracyjnym zalegało 6.838 spraw. Przy daleko mniejszej ilości spraw w latach poprzednich strony musiały czekać po półtora roku na sprawę i bardzo długo na wygotowanie i doręczenie wyroków. Na tak długi okres czasu odroczony wymiar sprawiedliwości traci znaczenie dla interesowanych obywateli, zwłaszcza, że są to przeważnie ludzie niezamożni, robotnicy, włościanie, mali urzędnicy.</u>
- <u xml:id="u-20.26" who="#SKluszynska">Kredyty potrzebne na utworzenie obwodowych Trybunałów Administracyjnych wynosiłyby według preliminarza, opracowanego przez Nawyższy Trybunał Administracyjny, około 800.000 zł. Zważywszy ciężkie położenie gospodarcze i wynikające z tego tytułu trudności finansowe dla Skarbu, proponuję, żeby przy układaniu preliminarza budżetowego na rok 1931/32 wstawić powyższą sumę w części 4 — Prezydjum Rady Ministrów przy dziale 2 — Najwyższy Trybunał Administracyjny.</u>
- <u xml:id="u-20.27" who="#SKluszynska">Dział 3 —Trybunał Kompetencyjny — nie wykazuje tendencji zwyżkowych i rozwija się normalnie. Preliminowana suma w r. 1930/31 wynosi 24.738 zł, a w 1929/30 r. wynosiła także 24.738 zł. Czynności swoje rozpoczął Trybunał Kompetencyjny 3 stycznia 1927 r. Wszystkie sprawy w liczbie 27 załatwiono w r. 1929, dla dwóch spraw wyznaczono już terminy, tak, że niema żadnych zaległości.</u>
- <u xml:id="u-20.28" who="#SKluszynska">Wydatki nadzwyczajne nie były w preliminarzu budżetowym przedłożone. Komisja Budżetowa Sejmu uchwaliła wstawić sumę 50.000 zł na ukończenie budowy skrzydła dla Najwyższego Trybunału Administracyjnego.</u>
- <u xml:id="u-20.29" who="#SKluszynska">W sprawozdaniu mojem nie omawiam części B. Przedsiębiorstwa, ponieważ wszystkie przedsiębiorstwa państwowe wyłączono z poszczególnych budżetów, tworząc osobny referat.</u>
- <u xml:id="u-20.30" who="#SKluszynska">W imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy: preliminarz budżetowy części 4 — Prezydjum Rady Ministrów — w brzmieniu, ustalonem przez Sejm z następującemi zmianami: w wydatkach zwyczajnych: w dziale 1 § 12 — Komisja studiów nad usprawieniem administracji publicznej — kwotę 150.000 zł zwiększyć o 50.000 zł, w dziale 1 wstawić § 14 — Fundusz kultury narodowej — 2.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Prezes Rady Ministrów.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Prezes Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Wysoki Senacie!</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Wniesiony przez Rząd preliminarz budżetu Państwa, po przebyciu odpowiednich instancyj sejmowych, stał się obecnie przedmiotem rozważań tej Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">P. Minister Skarbu określi stosunek Rządu do zmian, które Panowie zamierzacie wprowadzić do budżetu — mnie zechcą Panowie zezwolić na zajęcie im chwili drogiego czasu rozważaniami natury odmiennej. Mam zamiar mówić o tem, co się powszechnie dziś określa mianem kryzysu parlamentarnego. Tak dalekie odchylenie od tematu właściwego porządku obrad wydaje mi się być usprawiedliwione panującemi w tym względzie zwyczajami parlamentarnemi, dozwalającemi na poruszanie przy dyskusji budżetowej tematów niemal bez jakichkolwiek ograniczeń.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Wśród oświeconych i politycznie niezależnych sfer społecznych — nie tylko w Polsce, lecz we wszystkich może, prócz Anglii, państwach starego świata — coraz więcej terenu i coraz więcej zwolenników zdobywa pogląd, że parlamentaryzm polityczny doby dzisiejszej przeżył się i nie jest już zdolny do spełniania zadań, jakie życie nowoczesnego państwa nań nakłada. Pogląd ten jest podzielany nie tylko przez tych, którzy do wyrażania sądów w tej skomplikowanej sprawie nie mają ani przygotowania, ani kompetencji, ale, co najważniejsza, przez uczonych i niezależne koła parlamentarne i polityczne. Pojęcie „niezależności” stanowi jeden z czynników najbardziej istotnych w kwestii, którą podjąłem, kwestii, która jest nie tylko trudną, ale i bardzo drażliwą. Dotyczy ona rzeczy, które mają charakter jakgdyby poufny i które nie są zazwyczaj przedmiotem rozpraw publicznych, także dlatego, że chcę się je uważać albo za mało ważne, za zbyt — jakbym powiedział — przyziemne, gdy sprawy publiczne zwykło się podawać z przyprawą górnej frazeologii, albo za zbyt jaskrawo wykraczające przeciwko ustalonym w tej dziedzinie poglądom, posiadającym wśród pewnych sfer charakter nietykalnego „tabu”.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Ten stan rzeczy zniewala mnie do proszenia Panów, aby wywody moje były brane tak, jak je podaję, dosłownie, bez przypisywania mi myśli i zamiarów ubocznych. Konwencjonalne kłamstwo przynosi w życiu publicznem więcej szkody, aniżeli odarta ze wszelkiego szychu, naga, a nawet brutalna prawda.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Przeżywamy okres zbyt poważny, aby obłuda miała zastępować drogę szczerości i prawdziwego życia.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#komentarz">(Głos: Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Poruszam zagadnienia, nie dotykam ani grup, ani osób.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Demokratyzacja ustroju parlamentarnego uczyniła z członka parlamentu sui generis fachowca. Posłowanie stało się zawodem. Na pytanie, kim jest pan X, otrzymuje się odpowiedź: jest posłem, względnie senatorem. Człowiek, który zdobył zawód posła czy senatora, pragnie zachować go zazwyczaj na zawsze utrata mandatu odczuwana jest bardzo często jako nieszczęście osobiste.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Przywiązanie do tego zawodu bywa zupełnie wyjątkowe i tak wielkie, że zdolne jest nawet długoletnie poprzednie umiłowania zawodowe wyplenić i zabić doszczętnie. Już ten sam objaw mówi bardzo wiele o istotnej przyczynie tego przywiązania. Jest ono wynikiem bardzo dogodnej sytuacji osobistej, którą daje człowiekowi mandat do parlamentu, nie stawiając mu żadnych wzamian obowiązków, wymagających określonych zalet charakteru lub umysłu, żadnego przygotowania i umiejętności — prócz jednego: posłuszeństwa swej władzy partyjnej i oddawania głosu podług jej wskazówek.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Spójrzmy przez chwilę na metodę pracy w parlamentach. Jest ona prowadzona i wykonywana przez znikomy procent deputowanych, którzy stają się w ten sposób we wszystkich, tak licznych i różnych, gałęziach życia państwowego równie kompetentni, a zdanie ich równie miarodajne i ostateczne. Ludzie wybrani wyłącznie pod kątem polityczno-partyjnej przynależności czynią się nagle nie tylko fachowcami, ale wręcz wyroczniami w najróżnorodniejszych dziedzinach pracy, z któremi dotąd mogli nie mieć nic wspólnego. Ogromna natomiast większość członków parlamentu stanowi bierną masę ludzi, nie dających ze siebie prawie niczego, niewiele nawet orientujących się w tem, co się wokoło dzieje, ślepo tylko posłusznych przywódcom partyjnym, z których przyzwolenia i wyboru otrzymali złączony z tyloma cennemi przywilejami mandat parlamentarny Człowiek wchodzący do tego grona po raz pierwszy doznaje bardzo złożonego kompleksu uczuć. Nieśmiało poczyna jednak rozglądać się wśród ludzi i spraw i niezwykle szybko opanowuje sytuację, nabiera pewności siebie i do paru tygodni zazwyczaj czuje się znakomicie. Wszystko też wydaje się mu być bardzo proste i łatwe. Najpierw jest nietykalny; poczucie tego dodaje sił i jakby skrzydeł; jest elementem kontrolującym Rząd i jego działania — będąc w istocie czynnikiem niekontrolowanym przez nikogo; pobiera wysokie wynagrodzenie nie za pracę, bo tej bardzo często nie daje, dać nie może i nie potrafi, ale za sam fakt posiadania mandatu. Z człowieka żyjącego z pracy staje się często człowiekiem żyjącym z tytułu, co pociąga za sobą dalekie konsekwencje psychiczne.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#komentarz">(S. Januszewski: Spodziewaliśmy się, Panie Premierze, trochę głębszej analizy.)</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Niech to Panów nie obraża, ja nie mam zamiaru Panów obrażać. I oto te właśnie stany psychiczne są stanami anormalnemi i stanowią podłoże tego, co się określić da mianem ogólnej patologii parlamentaryzmu, dającej się obserwować bodaj we wszystkich krajach. Normalnie człowiek nieodpowiedzialny...</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach P. P. S.)</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">...za swoje czyny demoralizuje się i ulega rozkładowi psychicznemu, a niekiedy i moralnemu; to samo prawo ma zastosowanie i do grup ludzkich. Zauważmy nadto, że nawet jedyna odpowiedzialność, jakiej ma ulegać członek parlamentu, odpowiedzialność polityczna wobec wyborców, jest zupełnie iluzoryczna.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Najlepiej będzie wprowadzić tylko nominatów.)</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Jedynym jej sprawdzianem jest ponowny wybór lub utrata mandatu w następnych wyborach. A rozumiemy przecież dobrze, że przy systemie głosowania na listy, tak np. jak to jest w Polsce, głosuje się na partie, a nie na ludzi. Znaczy to, że każdy poseł, ograniczający działalność swoją w parlamencie do stwarzania wespół z podobnymi sobie algebraicznej większości dla przywódców swej partii, musi dbać przedewszystkiem o ich, a dopiero potem swoich wyborców względy.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">W rezultacie członkowie parlamentu, którzy podług brzmienia wszystkich niemal konstytucyj — m. in. także art. 20 naszej Konstytucji — mają być „przedstawicielami całego narodu, w ogromnej większości stają się przedstawicielami swoich zarządów partyjnych, a odpowiedzialność ich indywidualna sprowadza się prawie do zera. Jako element dodatkowy wchodzi tu w grę stan pewnego podniecenia, który stale towarzyszy obradom parlamentarnym. Są okresy pozbawione emocyj, a wtedy w gmachu parlamentu panuje nuda i zniechęcenie; są dnie pełne podniecenia i wzruszeń, a wtedy mówi się, że parlament pracował z wytężeniem i owocnie. W tej atmosferze nieodpowiedzialności, w której znakomita większość nie pracuje, a w której nuda przenika się z sensacją, następuje powolne, ale stałe, jak prawa natury, przetwarzanie się dusz i charakterów. Po pewnym czasie naturalna systematyka typów psychicznych i intelektualnych jest dokonana.</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Na czoło wysuwają się deputowani, sprawujący swoje tytuły od wielu bardzo lat. Są to starzy, doświadczeni parlamentarzyści, parlamentarzyści z fachu, ludzie patrzący na świat pod kątem długoletnich doświadczeń i z pewnem łaskawem pobłażaniem. Znają się oni przeważnie trochę na wszystkiem, z łatwością formułują swe sądy i nie znoszą sprzeciwów. Cieszą się szacunkiem nie tylko kolegów ze swego klubu. Dzielą się na dwie grupy: mniejsza bierze udział w obradach komisyjnych, przygotowuje referaty, niekiedy bardzo cenne i interesujące, przemawia na plenum, kieruje taktyką klubu; grupa większa spełniła już przed wielu laty to, co do niej należało — obecnie jest ozdobą ciała parlamentarnego. Wśród reszty młodszych posłów zauważyć można ambicje różnego rodzaju i różnego typu; bywają też ambicje uczenia się i pogłębiania znajomości poszczególnych dziedzin. Są i tacy, których temperament ponosi i każę im wybijać się na czoło zespołu. Rwą się do wystąpień na komisjach i plenum, stanowią typ urodzonych posłów, o których musi być głośno za wszelką cenę. Ale olbrzymia masa „reprezentantów narodu” pozbawiona jest takich ambicyj i zadowala się rolą znacznie mniejszą.</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Tak wygląda w pobieżnym szkicu obraz przeciętnego parlamentu politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#komentarz">(Protesty na ławach P. P. S. S. Rodowicz: Jak to przykro słuchać prawdy. S. Kłuszyńska: Nie tylko do nas Premier mówił. Głos: A możebyśmy o kryzysie pomówili i o głodzie mieszkaniowym.)</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Wysoki Senacie!</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Wniesiony przez Rząd preliminarz budżetu Państwa, po przebyciu odpowiednich instancyj sejmowych, stał się obecnie przedmiotem rozważań tej Wysokiej Izby.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">P. Minister Skarbu określi stosunek Rządu do zmian, które Panowie zamierzacie wprowadzić do budżetu — mnie zechcą Panowie zezwolić na zajęcie im chwili drogiego czasu rozważaniami natury odmiennej. Mam zamiar mówić o tern, co się powszechnie dziś określa mianem kryzysu parlamentarnego. Tak dalekie odchylenie od tematu właściwego porządku obrad wydaje mi się być usprawiedliwione panującemi w tym względzie zwyczajami parlamentarnemi, dozwalającemi na poruszanie przy dyskusji budżetowej tematów niemal bez jakichkolwiek ograniczeń.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Wśród oświeconych i politycznie niezależnych sfer społecznych — nie tylko w Polsce, lecz we wszystkich może, prócz Anglii, państwach starego świata — coraz więcej terenu i coraz więcej zwolenników zdobywa pogląd, że parlamentaryzm polityczny doby dzisiejszej przeżył się i nie jest już zdolny do spełniania zadań, jakie życie nowoczesnego państwa nań nakłada. Pogląd ten jest podzielany nie tylko przez tych, którzy do wyrażania sądów w tej skomplikowanej sprawie nie mają ani przygotowania, ani kompetencji, ale, co najważniejsza, przez uczonych i niezależne koła parlamentarne i polityczne. Pojęcie — „niezależności” stanowi jeden z czynników najbardziej istotnych w kwestii, którą podjąłem, kwestii, która jest nie tylko trudną, ale i bardzo drażliwą. Dotyczy ona rzeczy, które mają charakter jakgdyby poufny i które nie są zazwyczaj przedmiotem rozpraw publicznych, także dlatego, że chcę się je uważać albo za mało ważne, za zbyt — jakbym powiedział — przyziemne, gdy sprawy publiczne zwykło się podawać z przyprawą górnej frazeologii, albo za zbyt jaskrawo wykraczające przeciwko ustalonym w tej dziedzinie poglądom, posiadającym wśród pewnych sfer charakter nietykalnego — „tabu”.</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Ten stan rzeczy zniewala mnie do proszenia Panów, aby wywody moje były brane tak, jak je podaję, dosłownie, bez przypisywania mi myśli i zamiarów ubocznych. Konwencjonalne kłamstwo przynosi w życiu publicznem więcej szkody, aniżeli odarta ze wszelkiego szychu, naga, a nawet brutalna prawda.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#komentarz">(Glosy: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-22.6" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Przeżywamy okres zbyt poważny, aby obłuda miała zastępować drogę szczerości i prawdziwego życia.</u>
- <u xml:id="u-22.7" who="#komentarz">(Glos: Brawo.)</u>
- <u xml:id="u-22.8" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Poruszam zagadnienia, nie dotykam ani grup, ani osób.</u>
- <u xml:id="u-22.9" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Demokratyzacja ustroju parlamentarnego uczyniła z członka parlamentu sui generis fachowca. Posłowanie stało się zawodem. Na pytanie, kim jest pan X, otrzymuje się odpowiedź: jest posłem, względnie senatorem. Człowiek, który zdobył zawód posła czy senatora, pragnie zachować go zazwyczaj nazawsze utrata mandatu odczuwana jest bardzo często jako nieszczęście osobiste.</u>
- <u xml:id="u-22.10" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Przywiązanie do tego zawodu bywa zupełnie wyjątkowe i tak wielkie, że zdolne jest nawet długoletnie poprzednie umiłowania zawodowe wyplenić i zabić doszczętnie. Już ten sam objaw mówi bardzo wiele o istotnej przyczynie tego przywiązania. Jest ono wynikiem bardzo dogodnej sytuacji osobistej, którą daje człowiekowi mandat do parlamentu, nie stawiając mu żadnych wzamian obowiązków, wymagających określonych zalet charakteru lub umysłu, żadnego przygotowania i umiejętności — prócz jednego: posłuszeństwa swej władzy partyjnej i oddawania głosu podług jej wskazówek.</u>
- <u xml:id="u-22.11" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Spójrzmy przez chwilę na metodę pracy w parlamentach. Jest ona prowadzona i wykonywana przez znikomy procent deputowanych, którzy stają się w ten sposób we wszystkich, tak licznych i różnych, gałęziach życia państwowego równie kompetentni, a zdanie ich równie miarodajne i ostateczne. Ludzie wybrani wyłącznie pod kątem polityczno-partyjnej przynależności czynią się nagle nie tylko fachowcami, ale wręcz wyroczniami w najróżnorodniejszych dziedzinach pracy, z któremi dotąd mogli nie mieć nic wspólnego. Ogromna natomiast większość członków parlamentu stanowi bierną masę ludzi, nie dających ze siebie prawie niczego, niewiele nawet orientujących się w tem, co się wokoło dzieje, ślepo tylko posłusznych przywódcom partyjnym, z których przyzwolenia i wyboru otrzymali złączony z tyloma cennemi przywilejami mandat parlamentarny Człowiek wchodzący do tego grona po raz pierwszy doznaje bardzo złożonego kompleksu uczuć. Nieśmiało poczyna jednak rozglądać się wśród ludzi i spraw i niezwykle szybko opanowuje sytuację, nabiera pewności siebie i do paru tygodni zazwyczaj czuje się znakomicie. Wszystko też wydaje się mu być bardzo proste i łatwe. Najpierw jest nietykalny; poczucie tego dodaje sił i jakby skrzydeł; jest elementem kontrolującym Rząd i jego działania — będąc w istocie czynnikiem niekontrolowanym przez nikogo; pobiera wysokie wynagrodzenie nie za pracę, bo tej bardzo często nie daje, dać nie może i nie potrafi, ale za sam fakt posiadania mandatu. Z człowieka żyjącego z pracy staje się często człowiekiem żyjącym z tytułu, co pociąga za sobą dalekie konsekwencje psychiczne.</u>
- <u xml:id="u-22.12" who="#komentarz">(S. Januszewski: Spodziewaliśmy się, Panie Premierze, trochę głębszej analizy.)</u>
- <u xml:id="u-22.13" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Niech to Panów nie obraża, ja nie mam zamiaru Panów obrażać. I oto te właśnie stany psychiczne są stanami anormalnemi i stanowią podłoże tego, co się określić da mianem ogólnej patologii parlamentaryzmu, dającej się obserwować bodaj we wszystkich krajach. Normalnie człowiek nieodpowiedzialny (Wrzawa na ławach P. P. S.) za swoje czyny demoralizuje się i ulega rozkładowi psychicznemu, a niekiedy i moralnemu; to samo prawo ma zastosowanie i do grup ludzkich. Zauważmy nadto, że nawet jedyna odpowiedzialność, jakiej ma ulegać członek parlamentu, odpowiedzialność polityczna wobec wyborców, jest zupełnie iluzoryczna.</u>
- <u xml:id="u-22.14" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Najlepiej będzie wprowadzić tylko nominatów.)</u>
- <u xml:id="u-22.15" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Jedynym jej sprawdzianem jest ponowny wybór lub utrata mandatu w następnych wyborach. A rozumiemy przecież dobrze, że przy systemie głosowania na listy, tak np. jak to jest w Polsce, głosuje się na partie, a nie na ludzi. Znaczy to, że każdy poseł, ograniczający działalność swoją w parlamencie do stwarzania wespół z podobnymi sobie algebraicznej większości dla przywódców swej partii, musi dbać przedewszystkiem o ich, a dopiero potem swoich wyborców względy.</u>
- <u xml:id="u-22.16" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">W rezultacie członkowie parlamentu, którzy podług brzmienia wszystkich niemal konstytucyj — m. in. także art. 20 naszej Konstytucji — mają być — „przedstawicielami całego</u>
- <u xml:id="u-22.17" who="#komentarz">narodu,</u>
- <u xml:id="u-22.18" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">w ogromnej większości stają się przedstawicielami swoich zarządów partyjnych, a odpowiedzialność ich indywidualna sprowadza się prawie do zera. Jako element dodatkowy wchodzi tu w grę stan pewnego podniecenia, który stale towarzyszy obradom parlamentarnym. Są okresy pozbawione emocyj, a wtedy w gmachu parlamentu panuje nuda i zniechęcenie; są dnie pełne podniecenia i wzruszeń, a wtedy mówi się, że parlamet pracował z wytężeniem i owocnie. W tej atmosferze nieodpowiedzialności, w której znakomita większość nie pracuje, a w której nuda przenika się z sensacją, następuje powolne, ale stałe, jak prawa natury, przetwarzanie się dusz i charakterów. Po pewnym czasie naturalna systematyka typów psychicznych i intelektualnych jest dokonana.</u>
- <u xml:id="u-22.19" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Na czoło wysuwają się deputowani, sprawujący swoje tytuły od wielu bardzo lat. Są to starzy, doświadczeni parlamentarzyści, parlamentarzyści z fachu, ludzie patrzący na świat pod kątem długoletnich doświadczeń i z pewnem łaskawem pobłażaniem. Znają się oni przeważnie trochę na wszystkiem, z łatwością formułują swe sądy i nie znoszą sprzeciwów. Cieszą się szacunkiem nie tylko kolegów ze swego klubu. Dzielą się na dwie grupy: mniejsza bierze udział w obradach komisyjnych, przygotowuje referaty, niekiedy bardzo cenne i interesujące, przemawia na plenum, kieruje taktyką klubu; grupa większa spełniła już przed wielu laty to, co do niej należało — obecnie jest ozdobą ciała parlamentarnego. Wśród reszty młodszych posłów zauważyć można ambicje różnego rodzaju i różnego typu; bywają też ambicje uczenia się i pogłębiania znajomości poszczególnych dziedzin. Są i tacy, których temperament ponosi i każę im wybijać się na czoło zespołu. Rwą się do wystąpień na komisjach i plenum, stanowią typ urodzonych posłów, o których musi być głośno za wszelką cenę. Ale olbrzymia masa „reprezentantów narodu” pozbawiona jest takich ambicyj i zadowala się rolą znacznie mniejszą.</u>
- <u xml:id="u-22.20" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Tak wygląda w pobieżnym szkicu obraz przeciętnego parlamentu politycznego.</u>
- <u xml:id="u-22.21" who="#komentarz">(Protesty na ławach P. P. S. S. Rodowicz: Jak to przykro słuchać prawdy. S. Kłuszyńska: Nie tylko do nas Premier mówił. Głos: A możebyśmy o kryzysie pomówili i o głodzie mieszkaniowym.)</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Senatorów o spokój.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Proszę Panów Senatorów o spokój.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Ilość ludzi, posiadających dostateczne kwalifikacje do wydawania sądów o najrozmaitszych rzeczach, wchodzących w zakres pracy parlamentu, poza zagadnieniami czysto politycznemi, jest w tych warunkach znikoma. Nie zawsze przytem oni to właśnie decydują o stanowisku swego stronnictwa czy klubu. Nieraz widzimy na ich czele ludzi, nie posiadających żadnego wykształcenia, ani doświadczenia w sprawach t. zw. resortowych, w zakresie gospodarki państwowej, administracji i techniki rządzenia. Są oni pod tym względem niemal analfabetami, a jednak głos ich jest decydujący, bowiem politycznie przewodzą swemu klubowi.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Powstaje w ten sposób paradoksalna sytuacja, w której omawianie każdej sprawy, najmniej nawet politycznych momentów zawierającej, każda ocena działalności fachowej resortu odbywa się li tylko pod kątem politycznych poglądów i tendencyj grup parlamentarnych. W epoce, w której zjawiska i prądy polityczne stały się funkcją wielkich przemian i konieczności gospodarczych, w parlamentach rzecz dzieje się odwrotnie: polityka góruje nad gospodarką państwową, społeczną czy wogóle zbiorową.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#komentarz">(S. Strug: W gabinecie ministrów także.)</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Jeżeli nawet jakaś grupa parlamentarna kieruje się w swej działalności względami natury gospodarczej, to względy te przeważnie noszą charakter partykularny, odpowiadający interesom i aspiracjom danej grupy, pozbawione są natomiast znaczenia syntetycznego, ujmującego całość zagadnienia danego organizmu gospodarczego. Walka programów gospodarczych, jeżeli toczy się w Sejmie, to nie o to, który z nich dla całości tego organizmu jest lepszy; ma tam miejsce poprostu konkurencja programów partykularnych, grupowych, klasowych lub partyjnych. Tak zw. kompromis, którym konkurencja ta zazwyczaj się kończy, nie jest syntezą, bo nią być nie może, lecz czemś w rodzaju podziału sfery wpływów. W naszej niedawnej przeszłości widzieliśmy taki kapitalny przykład w postaci rządu, opartego na większości, złożonej z narodowej demokracji i socjalistów.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Naogół jednak w parlamentach góruje polityka dostosowana nie do interesów i potrzeb całości państwa, lecz do celów specjalnych, któremi są: utrzymanie w kraju jak największej sfery wpływów i zdobycie tą drogą maximum mandatów w parlamencie.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#komentarz">(S. Kopciński: Kosztem 8 milionów z pieniędzy publicznych.)</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Stąd rodzi się z konieczności demagogia, szermowanie słowami i hasłami bez żadnego poczucia odpowiedzialności za ich zrealizowanie.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Momentem jeszcze bardziej utrudniającym wykonywanie swoich zadań przez parlament pod jakimś jednym kątem, choćby nawet wyłącznie politycznym, jest to, że — wbrew powszechnemu mniemaniu — płaszczyzna, z której powstaje, nie jest jednorodna. W państwie takiem, jak Polska, jest ona w rzeczywistości trojaka: polityczna, klasowa i narodowościowa; na stanowisko parlamentu wobec pewnego zagadnienia składa się więc suma trzech niewspółmiernych i różnorodnych opinii i poglądów, zależnych od trzech różnych kryteriów: politycznego, klasowego i narodowościowego. Słuszną też czyni uwagę prof. Jaworski, że „na takiej różnorodnej podstawie zbudowany parlamentaryzm nie jest w stanie rozstrzygnąć żadnej sprawy wedle kryteriów rzeczowych”.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">W klasycznym ustroju parlamentarnym, przy takiej strukturze parlamentu, losy państwa zdane są na łaskę przypadkowych większości i asyntetycznych kompromisów. Nieodpowiedzialność poselska w połączeniu z decydującym ich wpływem już nie tylko na ustawodawstwo, ale na codzienną bieżącą pracę rządu, stwarza warunki, w których rząd może się utrzymać tylko wtedy, jeżeli w swej działalności kieruje się nie własnym poglądem na potrzeby państwa, lecz wytycznemi asyntetycznego kompromisu, zawartego przez popierające go grupy parlamentarne. Mamy więc w rezultacie rządzenie pośrednio przez parlament, czyli — jak to wynika z mojej poprzedniej charakterystyki parlamentu — przez ciało o różnorodnej strukturze i nieokreślonej kompetencji, podzielone na walczące ze sobą grupy i niezdolne do wytworzenia silnej konstruktywnej woli.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">W eksposè swojem, wygłoszonem w Sejmie w styczniu r. b., zaznaczyłem już, że o ile system ten w państwach starych, dawno zmontowanych, opartych na silnych fundamentach tradycji parlamentarnej i techniki rządzenia, funkcjonuje jeszcze bez większej dla nich szkody, choć coraz mniej sprawnie i z coraz większym zgrzytem...</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Francja.)</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">...słusznie, o tyle w warunkach Polski współczesnej dawał on wyniki fatalne. Zamiana jego na lepszy, bardziej odpowiadający wymogom, jakie specyficzne warunki Polski mu stawiają, jest problemem najistotniejszym dzisiaj, jest kwestią dalszego pomyślnego rozwoju państwa i wszystkich jego warstw społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Postawienie ogólnej diagnozy choroby parlamentaryzmu zniewala do poszukiwania środków zaradczych. Mówię o chorobie parlamentaryzmu, a nie o jego upadku, ponieważ — jak to już miałem sposobność wyrazić kiedy indziej — samą instytucję parlamentu, jako organu władzy ustawodawczej kontrolującej, nadającego działalności rządu jawność, uważam za pożyteczną i potrzebną, a nawet konieczną, jeżeli rząd nie ma stać się grupą oligarchów, dysponujących samowolnie mieniem, a może nawet i honorem obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Jeżeli problem ten przeniesiemy na grunt polski, to nie sądzę, aby właściwym środkiem leczniczym mogło być korygowanie poszczególnych przepisów naszej ustawy konstytucyjnej przy pozostawieniu struktury zasadniczej obecnego ustroju. Problem wydaje mi się być głębszy, a więc środki powinny być bardziej radykalne.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Chodzi o dwie rzeczy zasadnicze: o strukturę wewnętrzną ciał parlamentarnych i o postawienie ich na właściwem miejscu — we wzajemnem ustosunkowaniu się organów władzy państwowej, i to - mojem zdaniem - a nie metafizyka prawnicza, winno być punktem wyjścia wszelkich w dziedzinie zmiany ustroju rozważań.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Poprzednia charakterystyka parlamentów doprowadza do wniosku, że parlament polityczny nie może posiadać charakteru nadrzędnego w stosunku do innych organów władzy, jak to ma miejsce obecnie u nas, że organ ten wymaga korektywy przez drugi czynnik o innej strukturze, taki mianowicie, któryby potrafił pod innym, niż polityczny, kątem ocenić projekt ustawy i oddziałać na jej treść ostateczną. Czynnikiem tym może być albo jednostka albo ciało zbiorowe.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">W literaturze politycznej lat ostatnich, a nawet w praktyce niektórych państw, pojawiła się koncepcja utworzenia obok parlamentu politycznego drugiej izby, reprezentującej układ sił i interesów gospodarczych i zawodowych społeczeństwa. Wpływ takiej drugiej izby na ustawodawstwo mógłby być owym niezbędną korektywą przemożnego dotąd wpływu ciała politycznego, co wobec ogromnego znaczenia, jakie w życiu nowoczesnem odgrywa czynnik gospodarczy, wydaje się być zupełnie usprawiedliwione.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Ale ta teoretyczna koncepcja ustrojowa nasuwa w obecnych warunkach szereg poważnych wątpliwości. Rzecz jest nowa i co do swej praktycznej wartości niesprawdzona. Niezbędnym warunkiem jej realizacji jest zorganizowanie społeczeństwa na podstawie zawodowej. W Polsce jesteśmy od tego bardzo daleko, a przykład niektórych państw, wprowadzających przymus organizacji zawodowej, nie jest dla naszych stosunków i naszej psychiki zbiorowej miarodajny i zachęcający. To też pomijając już inne powody, musimy koncepcję tę uznać dla Polski przynajmniej na dziś za nieaktualną.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Nie wiem, czy lepszy los spotkać może inne pomysły, które za pomocą mianowania specjalnego ciała, złożonego wyłącznie z doświadczonych fachowców i nieposzlakowanych charakterów, pragną zaradzić brakom legislatywnej działalności parlamentu. Projekt ustanowienia Rady Stanu dla opracowywania i opiniowania projektów ustaw pod względem fachowym, redakcyjnym i kodyfikacyjnym, zawiera bardzo dużo cech dodatnich, jednakże samego problemu choroby parlamentaryzmu — tak jak ją powyżej naszkicowałem — nie rozwiązuje. Rada Stanu, której źródło powstania byłoby zupełnie i całkowicie inne, aniżeli Izby Poselskiej, nie mogłaby orzeczeniom i opiniom swoim przypisywać charakteru wyrazu woli narodu, choćby w najbardziej konwencjonalnem tych słów znaczeniu. Ponieważ jednak rząd, jako władza wykonawcza, w coraz większym stopniu staje się inicjatorem w zakresie ustawodawstwa państwowego — co jest bardzo znamiennym objawem ewolucji parlamentaryzmu — Rada Stanu może niezawodnie pełnić pożyteczną rolę organu pomocniczego i doradczego rządu, tak jak to ma miejsce we Francji. Ale na tem rola jej całkowicie się wyczerpuje.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Drugiem zasadniczem zadaniem parlamentu jest kontrola działalności rządu. Swoje krytyczne uwagi co do sposobu, w jaki odbywa się ona w systemie rządów parlamentarnych, wypowiedziałem w wywiadzie prasowym p. t. „Niedomagania parlamentaryzmu” z dnia 4 października 1928 r. Sprowadza się ta krytyka do następującej tezy: nie może być istotnej' kontroli tam, gdzie rząd powoływany jest formalnie przez głowę państwa, faktycznie zaś desygnowany przez tak lub inaczej skleconą większość parlamentarną, która deleguje do niego swoich członków. Będzie to bowiem kontrola siebie samych, czyli albo fałszywa albo iluzoryczna. Głowa państwa musi posiadać zupełnie wolną rękę w wyborze szefa rządu, a polityczna odpowiedzialność rządu wobec parlamentu musi być tak skonstruowana, aby votum nieufności nie mogło być wynikiem przypadku lub zasadzki, co wywołuje kompromitację instytucji parlamentu wobec opinii publicznej, oceniającej wybryki partyjnych szefów w sposób należyty i prawie zawsze trafny.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Ale trzeba tu dodać jeszcze jeden warunek. Istota funkcji kontrolującej wymaga bezwzględnie ścisłego oddzielenia jej od funkcji działającej. Ten, kto ma ocenić pewien kompleks działań, nie może w ciągu ich trwania co chwila wpływać na nie, staje się bowiem współdziałającym i traci prawo do obiektywnego sądu. Ingerencja bądź całego parlamentu, bądź poszczególnych jego członków, w codzienną pracę władz wykonawczych, ingerencja zmierzająca nie do spowodowania natychmiastowej oceny pewnego działania rządu, lecz do zmiany celu jego, charakteru lub formy, nie daje się absolutnie pogodzić z prawem kontroli parlamentu. Kontrola przeszłości powinna odbywać się w atmosferze możliwie beznamiętnej. Dlatego jestem zwolennikiem reformy, polegającej na obowiązek składania przez rząd co roku sprawozdania ze swej działalności i oddzielenia dyskusji nad niem od rozpraw nad zamierzeniami na przyszłość, t. j. od dyskusji budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Omówiłem dwie istotne i niezastąpione funkcje parlamentu, funkcje, że się tak wyrażę, materialne. Do nich możnaby dodać jeszcze jedną, raczej emocjonalnej natury, ale tem niemniej ważną. Jest nią odbicie w parlamencie dynamiki ruchów i przemian, dokonujących się w społeczeństwie, które nie zawsze mogą być uchwycone w czas przez rząd. Aparat jego, którym się posługuje — biurokracja — niewątpliwie jest bardzo wadliwym i małoczułym instrumentem dla uchwycenia i uzewnętrznienia tych ruchów, nurtujących w zbiorowej psychice społecznej. Parlament daje pod tym względem nierównie większe możliwości i chociaż transmisja, dokonywana przezeń, bywa często mniej lub więcej zniekształcana, to jednak nie można nie doceniać znaczenia dużej wrażliwości tego instrumentu na procesy społeczne. Dla rządu, który chcę wykorzystać potencjalne siły społeczne i liczyć się z ich kierunkiem i napięciem, stanowi to bardzo cenny sprawdzian jego działalności i zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Ale o tę funkcję parlamentu nikt sporów nie toczy. Nie ona też jest przyczyną kryzysu parlamentaryzmu oraz konfliktów, które na jego tle powstają. Odrzucam bezwzględnie aspiracje parlamentu do pośredniego rządzenia za pomocą rządu, złożonego z delegatów, stanowiących wykładniki większości parlamentarnych partyj. Entuzjaści systemów parlamentarnych niektórych państw Europy będą wprawdzie oburzali się na takie obcesowe odtrącenie wychwalanych przez nich wzorów, ale nie sądzę, aby to oburzenie znalazło dziś oddźwięk wśród oświeconych sfer społecznych Polski. Walka o ten punkt programu źle pojętej demokracji parlamentarnej wydaje mi się już przesądzoną na jego niekorzyść. Do rządzącego Państwem parlamentu Polska — mam nadzieję — nie powróci, o ile chcę uniknąć nowych błędów.</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Zatrzymuję się na dwóch — jak już zaznaczyłem — istotnych i niezastąpionych funkcjach parlamentu: ustawodawczej i kontrolującej. Wskazałem na najważniejsze wady w wykonywaniu ich przez parlament polski oraz na niedostateczność lub niepraktyczność wysuwanych tu i owdzie środków naprawy. Dochodzę do konkluzji, że ani druga Izba o odmiennej strukturze, ani Rada Stanu, przynajmniej w tej konstrukcji, jak ją podałem, nie usuwa wszystkich wad ustawodawczej działalności parlamentu i usunąć ich całkowicie w żadnej konstrukcji nie potrafi, że wartość kontroli, przezeń sprawowanej, uzależniona jest od pozbawienia go bezpośredniego wpływu na tworzenie rządu. W istniejącym obecnie ustroju powstaje, w razie przyjęcia tej konkluzji, jakgdyby pewna luka, którą trzeba czemś wypełnić. Tem czemś w naszych współczesnych warunkach nie może być nikt inny, jak tylko czynnik nadrzędny w stosunku do trzech naczelnych organów władzy państwowej, skupiający w sobie najwyższą sumę indywidualnego autorytetu — Prezydent Rzeczypospolitej. Stanowisko nadrzędne nadaje Prezydentowi w stosunku do władzy wykonawczej — prawo mianowania i odwoływania rządu; w stosunku do władzy ustawodawczej — prawo otwierania, zamykania i rozwiązywania parlamentu oraz dekretowania w czasie, kiedy parlament nie może wykonać swoich zadań; w stosunku do władzy sądowej — prawo mianowania sędziów i prawo łaski. Autorytet indywidualny Prezydenta nie jest wprawdzie przymiotem, który może przez jakikolwiek przepis być mu nadany. Ale każde pokolenie posiada wśród siebie osobistości, cieszące się zasłużenie mniejszym lub większym autorytetem, nabytym życiem swem i działalnością. Historyczna analiza zbiorowości ludzkich wskazuje, że wśród szerokich mas, nawet dość obojętnych na rzeczy publiczne, tkwi głęboko zakorzenione zaufanie i uznanie dla jednostek, których czyny składają się na wartość nieprzeciętną. Wybór bezimiennej masy bywa pod tym względem nieomylny. Poczucie indywidualnego autorytetu jednostki jest w psychice społecznej niemniej głęboko zakorzenione, niż poczucie wolności i prawa udziału w stanowieniu o formach życia zbiorowego. Spotka mnie tu niechybnie zarzut, że rozumowanie to prowadzi do t. zw. cezaryzmu demokratycznego. Nie mam zamiaru spierać się o terminy; chodzi o zapewnienie możności pomyślnego rozwoju państwa: Jest ono rozstrzygającem kryterium rozumowania i wynikających z niego konkluzyj. Jeżeli jednak ktoś zgóry pragnie przesądzić, że jednostka, dysponująca największym zasobem autorytetu, mając sobie powierzone znaczne atrybuty władzy, zacznie nadużywać ich na rzecz swego egotyzmu lub ambicyj, to nie tylko wyraża przez to brak zaufania w czystość intencyj siłę charakteru ludzi, rozporządzających w społeczeństwie największą sumą autorytetu, ale stwierdza również zupełną niewiarę w posiadanie moralnej i politycznej siły przez samo społeczeństwo i przez niego powołane organy władzy w państwie. A niema takiego przepisu czy nakazu, któryby mógł nadać jakiejś instytucji powagę, znaczenie i siłę, jeżeli ona sama ich w sobie skupić nie potrafi. Udzielenie jednostce, wybranej przez naród, takich uprawnień, które czynią z niej czynnik nadrzędny w stosunku do innych organów władzy w państwie...</u>
+ <u xml:id="u-23.25" who="#komentarz">(S. Januszewski: Frazes.)</u>
+ <u xml:id="u-23.26" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">...może być niezbędne, jeżeli te organy wskutek wad wewnętrznych nie są zdolne sprostać swoim podstawowym zadaniom. Życia nie można zatrzymać w pewnej chwili dlatego tylko, że powołane do regulowania jego objawów instytucje przechodzą kryzys i nie są zdolne do działania. Inercja przeróżnych procesów życia zbiorowego zmusza do zastąpienia tych instytucyj, w zakresie niewykonywanych przez nie funkcyj, jakimś czynnikiem innym, który nie dopuści do tego, aby w procesach tych nastąpił groźny dla ogółu zator.</u>
+ <u xml:id="u-23.27" who="#PrezesRadyMinistrówBartel">Pozatem instytucjom tym nie odbiera się żadnych uprawnień, nie pozbawia się ich żadnych funkcyj. Od nich samych przedewszystkiem zależy suma ich wpływów na bieg życia państwa i autorytetu w społeczeństwie. Istnieje w Anglii kilka konwencjonalnych uprawnień monarchy, od wieków przezeń nieużywanych. Dlaczego? Bo parlament angielski nigdy w ciągu tego okresu nie stanął poniżej wymaganej od niego wysokości swego zadania. W Polsce strach przed uposażeniem Głowy państwa w dostateczne a konieczne atrybuty władzy jest zjawiskiem historycznie stałem, ale jest też i świadectwem słabości demokracji, której nie dodadzą mocy najdemokratyczniejsze przepisy i instytucje konstytucji. Ludzie, przejęci troską o przyszłość demokracji w Polsce, powinni szukać dla niej oparcia w. głębi duszy ludzkiej, w psychice społecznej, w żadnym natomiast razie nie w pustych formach, nie w fałszywym dźwięku gromkich haseł, nie w chaosie i bezwładzie, który paczy i zabija każdy normalny rozwój, każdy postęp a także postęp i realizację ideałów demokratycznych.</u>
+ <u xml:id="u-23.28" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Ilość ludzi, posiadających dostateczne kwalifikacje do wydawania sądów o najrozmaitszych rzeczach, wchodzących w zakres pracy parlamentu, poza zagadnieniami czysto politycznemi, jest w tych warunkach znikoma. Nie zawsze przytem oni to właśnie decydują o stanowisku swego stronnictwa czy klubu. Nieraz widzimy na ich czele ludzi, nie posiadających żadnego wykształcenia, ani doświadczenia w sprawach t. zw. resortowych, w zakresie gospodarki państwowej, administracji i techniki rządzenia. Są oni pod tym względem niemal analfabetami, a jednak głos ich jest decydujący, bowiem politycznie przewodzą swemu klubowi.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Powstaje w ten sposób paradoksalna sytuacja, w której omawianie każdej sprawy, najmniej nawet politycznych momentów zawierającej, każda ocena działalności fachowej resortu odbywa się li tylko pod kątem politycznych poglądów i tendencyj grup parlamentarnych. W epoce, w której zjawiska i prądy polityczne stały się funkcją wielkich przemian i konieczności gospodarczych, w parlamentach rzecz dzieje się odwrotnie: polityka góruje nad gospodarką państwową, społeczną czy wogóle zbiorową.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#komentarz">(S. Strug: W gabinecie ministrów także.)</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Jeżeli nawet jakaś grupa parlamentarna kieruje się w swej działalności względami natury gospodarczej, to względy te przeważnie noszą charakter partykularny, odpowiadający interesom i aspiracjom danej grupy, pozbawione są natomiast znaczenia syntetycznego, ujmującego całość zagadnienia danego organizmu gospodarczego. Walka programów gospodarczych, jeżeli toczy się w Sejmie, to nie o to, który z nich dla całości tego organizmu jest lepszy; ma tam miejsce poprostu konkurencja programów partykularnych, grupowych, klasowych lub partyjnych. Tak zw. kompromis, którym konkurencja ta zazwyczaj się kończy, nie jest syntezą, bo nią być nie może, lecz czemś w rodzaju podziału sfery wpływów. W naszej niedawnej przeszłości widzieliśmy taki kapitalny przykład w postaci rządu, opartego na większości, złożonej z narodowej demokracji i socjalistów.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Naogół jednak w parlamentach góruje polityka dostosowana nie do interesów i potrzeb całości państwa, lecz do celów speqalnych, któremi są: utrzymanie w kraju jak największej sfery wpływów i zdobycie tą drogą maksymum mandatów w parlamencie. (S</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#komentarz">. Kopciński:</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Kosztem 8 milionów z pieniędzy publicznych.) Stąd rodzi się z konieczności demagogia, szermowanie słowami i hasłami bez żadnego poczucia odpowiedzialności za ich zrealizowanie.</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Momentem jeszcze bardziej utrudniającym wykonywanie swoich zadań przez parlament pod jakimś jednym kątem, choćby nawet wyłącznie politycznym, jest to, że — wbrew powszechnemu mniemaniu — płaszczyzna, z której powstaje, nie jest jednorodna. W państwie takiem, jak Polska, jest ona w rzeczywistości trojaka: polityczna, klasowa i narodowościowa; na stanowisko parlamentu wobec pewnego zagadnienia składa się więc suma trzech niewspółmiernych i różnorodnych opinii i poglądów, zależnych od trzech różnych kryteriów: politycznego, klasowego i narodowościowego. Słuszną też czyni uwagę prof. Jaworski, że — „na takiej różnorodnej podstawie zbudowany parlamentaryzm nie jest w stanie rozstrzygnąć żadnej sprawy wedle kryteriów rzeczowych”.</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">W klasycznym ustroju parlamentarnym, przy takiej strukturze parlamentu, losy państwa zdane są na łaskę przypadkowych większości i asyntetycznych kompromisów. Nieodpowiedzialność poselska w połączeniu z decydującym ich wpływem już nie tylko na ustawodawstwo, ale na codzienną bieżącą pracę rządu, stwarza warunki, w których rząd może się utrzymać tylko wtedy, jeżeli w swej działalności kieruje się nie własnym poglądem na potrzeby państwa, lecz wytycznemi asyntetycznego kompromisu, zawartego przez popierające go grupy parlamentarne. Mamy więc w rezultacie rządzenie pośrednio przez parlament, czyli — jak to wynika z mojej poprzedniej charakterystyki parlamentu — przez ciało o różnorodnej strukturze i nieokreślonej kompetencji, podzielone na walczące ze sobą grupy i niezdolne do wytworzenia silnej konstruktywnej woli.</u>
- <u xml:id="u-24.9" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">W eksposè swojem, wygłoszonem w Sejmie w styczniu r. b., zaznaczyłem już, że o ile system ten w państwach starych, dawno zmontowanych, opartych na silnych fundamentach tradycji parlamentarnej i techniki rządzenia, funkcjonuje jeszcze bez większej dla nich szkody, choć coraz mniej sprawnie i z coraz większym zgrzytem,</u>
- <u xml:id="u-24.10" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Francja.)</u>
- <u xml:id="u-24.11" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">słusznie, o tyle w warunkach Polski współczesnej dawał on wyniki fatalne. Zamiana jego na lepszy, bardziej odpowiadający wymogom, jakie specyficzne warunki Polski mu stawiają, jest problemem najistotniejszym dzisiaj, jest kwestią dalszego pomyślnego rozwoju państwa i wszystkich jego warstw społecznych.</u>
- <u xml:id="u-24.12" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">(</u>
- <u xml:id="u-24.13" who="#komentarz">Oklaski na ławach B. B.)</u>
- <u xml:id="u-24.14" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Postawienie ogólnej diagnozy choroby parlamentaryzmu zniewala do poszukiwania środków zaradczych. Mówię o chorobie parlamentaryzmu, a nie o jego upadku, ponieważ — jak to już miałem sposobność wyrazić kiedy indziej—samą instytucję parlamentu, jako organu władzy ustawodawczej kontrolującej, nadającego działalności rządu jawność, uważam za pożyteczną i potrzebną, a nawet konieczną, jeżeli rząd nie ma stać się grupą oligarchów, dysponujących samowolnie mieniem, a może nawet i honorem obywateli.</u>
- <u xml:id="u-24.15" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Jeżeli problem ten przeniesiemy na grunt polski, to nie sądzę, aby właściwym środkiem leczniczym mogło być korygowanie poszczególnych przepisów naszej ustawy konstytucyjnej przy pozostawieniu struktury zasadniczej obecnego ustroju. Problem wydaje mi się być głębszy, a więc środki powinny być bardziej radykalne.</u>
- <u xml:id="u-24.16" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Chodzi o dwie rzeczy zasadnicze: o strukturę wewnętrzną ciał parlamentarnych i o postawienie ich na właściwem miejscu — we wzajemnem ustosunkowaniu się organów władzy państwowej, i to - mojem zdaniem - a nie metafizyka prawnicza, winno być punktem wyjścia wszelkich w dziedzinie zmiany ustroju rozważań.</u>
- <u xml:id="u-24.17" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Poprzednia charakterystyka parlamentów doprowadza do wniosku, że parlament polityczny nie może posiadać charakteru nadrzędnego w stosunku do innych organów władzy, jak to ma miejsce obecnie u nas, że organ ten wymaga korektywy przez drugi czynnik o innej strukturze, taki mianowicie, któryby potrafił pod innym, niż polityczny, kątem ocenić projekt ustawy i oddziałać na jej treść ostateczną. Czynnikiem tym może być albo jednostka albo ciało zbiorowe.</u>
- <u xml:id="u-24.18" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">W literaturze politycznej lat ostatnich, a nawet w praktyce niektórych państw, pojawiła się koncepcja utworzenia obok parlamentu politycznego drugiej izby, reprezentującej układ sił i interesów gospodarczych i zawodowych społeczeństwa. Wpływ takiej drugiej izby na ustawodawstwo mógłby być owym niezbędnym korektywem przemożnego dotąd wpływu ciała politycznego, co wobec ogromnego znaczenia, jakie w życiu nowoczesnem odgrywa czynnik gospodarczy, wydaje się być zupełnie usprawiedliwione.</u>
- <u xml:id="u-24.19" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Ale ta teoretyczna koncepcja ustrojowa nasuwa w obecnych warunkach szereg poważnych wątpliwości. Rzecz jest nowa i co do swej praktycznej wartości niesprawdzona. Niezbędnym warunkiem jej realizacji jest zorganizowanie społeczeństwa na podstawie zawodowej. W Polsce jesteśmy od tego bardzo daleko, a przykład niektórych państw, wprowadzających przymus organizacji zawodowej, nie jest dla naszych stosunków i naszej psychiki zbiorowej miarodajny i zachęcający. To też pomijając już inne powody, musimy koncepcję tę uznać dla Polski przynajmniej na dziś za nieaktualną.</u>
- <u xml:id="u-24.20" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Nie wiem, czy lepszy los spotkać może inne pomysły, które za pomocą mianowania specjalnego ciała, złożonego wyłącznie z doświadczonych fachowców i nieposzlakowanych charakterów, pragną zaradzić brakom legislatywnej działalności parlamentu. Projekt ustanowienia Rady Stanu dla opracowywania i opiniowania projektów ustaw pod względem fachowym, redakcyjnym i kodyfikacyjnym, zawiera bardzo dużo cech dodatnich, jednakże samego problemu choroby parlamentaryzmu — tak jak ją powyżej naszkicowałem — nie rozwiązuje. Rada Stanu, której źródło powstania byłoby zupełnie i całkowicie inne, aniżeli Izby Poselskiej, nie mogłaby orzeczeniom i opiniom swoim przypisywać charakteru wyrazu woli narodu, choćby w najbardziej konwencjonalnem tych słów znaczeniu. Ponieważ jednak rząd, jako władza wykonawcza, w coraz większym stopniu staje się inicjatorem w zakresie ustawodawstwa państwowego — co jest bardzo znamiennym objawem ewolucji parlamentaryzmu — Rada Stanu może niezawodnie pełnić pożyteczną rolę organu pomocniczego i doradczego rządu, tak jak to ma miejsce we Francji. Ale na tern rola jej całkowicie się wyczerpuje.</u>
- <u xml:id="u-24.21" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Drugiem zasadniczem zadaniem parlamentu jest kontrola działalności rządu. Swoje krytyczne uwagi co do sposobu, w jaki odbywa się ona w systemie rządów parlamentarnych, wypowiedziałem w wywiadzie prasowym p. t. — „Niedomagania parlamentaryzmu” z dnia 4 października 1928 r. Sprowadza się ta krytyka do następującej tezy: nie może być istotnej' kontroli tam, gdzie rząd powoływany jest formalnie przez głowę państwa, faktycznie zaś desygnowany przez tak lub inaczej skleconą większość parlamentarną, która deleguje do niego swoich członków. Będzie to bowiem kontrola siebie samych, czyli albo fałszywa albo iluzoryczna. Głowa państwa musi posiadać zupełnie wolną rękę w wyborze szefa rządu, a polityczna odpowiedzialność rządu wobec parlamentu musi być tak skonstruowana, aby votum nieufności nie mogło być wynikiem przypadku lub zasadzki, co wywołuje kompromitację instytucji parlamentu wobec opinii publicznej, oceniającej wybryki partyjnych szefów w sposób należyty i prawie zawsze trafny.</u>
- <u xml:id="u-24.22" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Ale trzeba tu dodać jeszcze jeden warunek. Istota funkcji kontrolującej wymaga bezwzględnie ścisłego oddzielenia jej od funkcji działającej. Ten, kto ma ocenić pewien kompleks działań, nie może w ciągu ich trwania co chwila wpływać na nie, staje się bowiem współdziałającym i traci prawo do obiektywnego sądu. Ingerencja bądź całego parlamentu, bądź poszczególnych jego członków, w codzienną pracę władz wykonawczych, ingerencja zmierzająca nie do spowodowania natychmiastowej oceny pewnego działania rządu, lecz do zmiany celu jego, charakteru lub formy, nie daje się absolutnie pogodzić z prawem kontroli parlamentu. Kontrola przeszłości powinna odbywać się w atmosferze możliwie beznamiętnej. Dlatego jestem zwolennikiem reformy, polegającej na obowiązek składania przez rząd co roku sprawozdania ze swej działalności i oddzielenia dyskusji nad niem od rozpraw nad zamierzeniami na przyszłość, t. j. od dyskusji budżetowej.</u>
- <u xml:id="u-24.23" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Omówiłem dwie istotne i niezastąpione funkcje parlamentu, funkcje, że się tak wyrażę, materialne. Do nich możnaby dodać jeszcze jedną, raczej emocjonalnej natury, ale tern niemniej ważną. Jest nią odbicie w parlamencie dynamiki ruchów i przemian, dokonywujących się w społeczeństwie, które nie zawsze mogą być uchwycone w czas przez rząd. Aparat jego, którym się posługuje — biurokracja — niewątpliwie jest bardzo wadliwym i małoczułym instrumentem dla uchwycenia i uzewnętrznienia tych ruchów, nurtujących w zbiorowej psychice społecznej. Parlament daje pod tym względem nierównie większe możliwości i chociaż transmisja, dokonywana przezeń, bywa często mniej lub więcej zniekształcana, to jednak nie można nie doceniać znaczenia dużej wrażliwości tego instrumentu na procesy społeczne. Dla rządu, który chcę wykorzystać potencjalne siły społeczne i liczyć się z ich kierunkiem i napięciem, stanowi to bardzo cenny sprawdzian jego działalności i zamierzeń.</u>
- <u xml:id="u-24.24" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Ale o tę funkcję parlamentu nikt sporów nie toczy. Nie ona też jest przyczyną kryzysu parlamentaryzmu oraz konfliktów, które na jego tle powstają. Odrzucam bezwzględnie aspiracje parlamentu do pośredniego rządzenia za pomocą rządu, złożonego z delegatów, stanowiących wykładniki większości parlamentarnych partyj. Entuzjaści systemów parlamentarnych niektórych państw Europy będą wprawdzie oburzali się na takie obcesowe odtrącenie wychwalanych przez nich wzorów, ale nie sądzę, aby to oburzenie znalazło dziś oddźwięk wśród oświeconych sfer społecznych Polski. Walka o ten punkt programu źle pojętej demokracji parlamentarnej wydaje mi się już przesądzoną na jego niekorzyść. Do rządzącego Państwem parlamentu Polska — mam nadzieję — nie powróci, o ile chcę uniknąć nowych błędów.</u>
- <u xml:id="u-24.25" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Zatrzymuję się na dwóch — jak już zaznaczyłem — istotnych i niezastąpionych funkcjach parlamentu: ustawodawczej i kontrolującej. Wskazałem na najważniejsze wady w wykonywaniu ich przez parlament polski oraz na niedostateczność lub niepraktyczność wysuwanych tu i owdzie środków naprawy. Dochodzę do konkluzji, że ani druga Izba o odmiennej strukturze, ani Rada Stanu, przynajmniej w tej konstrukcji, jak ją podałem, nie usuwa wszystkich wad ustawodawczej działalności parlamentu i usunąć ich całkowicie w żadnej konstrukcji nie potrafi, że wartość kontroli, przezeń sprawowanej, uzależniona jest od pozbawienia go bezpośredniego wpływu na tworzenie rządu. W istniejącym obecnie ustroju powstaje, w razie przyjęcia tej konkluzji, jakgdyby pewna luka, którą trzeba czemś wypełnić. Tern czemś w naszych współczesnych warunkach nie może być nikt inny, jak tylko czynnik nadrzędny w stosunku do trzech naczelnych organów władzy państwowej, skupiający w sobie najwyższą sumę indywidualnego autorytetu — Prezydent Rzeczypospolitej. Stanowisko nadrzędne nadaje Prezydentowi w stosunku do władzy wykonawczej — prawo mianowania i odwoływania rządu; w stosunku do władzy ustawodawczej—prawo otwierania, zamykania i rozwiązywania parlamentu oraz dekretowania w czasie, kiedy parlament nie może wykonać swoich zadań; w stosunku do władzy sądowej — prawo mianowania sędziów i prawo łaski. Autorytet indywidualny Prezydenta nie jest wprawdzie przymiotem, który może przez jakikolwiek przepis być mu nadany. Ale każde pokolenie posiada wśród siebie osobistości, cieszące się zasłużenie mniejszym lub większym autorytetem, nabytym życiem swem i działalnością. Historyczna analiza zbiorowości ludzkich wskazuje, że wśród szerokich mas, nawet dość obojętnych na rzeczy publiczne, tkwi głęboko zakorzenione zaufanie i uznanie dla jednostek, których czyny składają się na wartość nieprzeciętną. Wybór bezimiennej masy bywa pod tym względem nieomylny. Poczucie indywidualnego autorytetu jednostki jest w psychice społecznej niemniej głęboko zakorzenione, niż poczucie wolności i prawa udziału w stanowieniu o formach życia zbiorowego. Spotka mnie tu niechybnie zarzut, że rozumowanie to prowadzi do t. zw. cezaryzmu demokratycznego. Nie mam zamiaru spierać się o terminy; chodzi o zapewnienie możności pomyślnego rozwoju państwa: Jest ono rozstrzygającem kryterium rozumowania i wynikających z niego konkluzyj. Jeżeli jednak ktoś zgóry pragnie przesądzić, że jednostka, dysponująca największym zasobem autorytetu, mając sobie powierzone znaczne atrybuty władzy, zacznie nadużywać ich na rzecz swego egotyzmu lub ambicyj, to nie tylko wyraża przez to brak zaufania w czystość intencyj siłę charakteru ludzi, rozporządzających w społeczeństwie największą sumą autorytetu, ale stwierdza również zupełną niewiarę w posiadanie moralnej i politycznej siły przez samo spełeczeństwo i przez niego powołane organy władzy w państwie. A niema takiego przepisu czy nakazu, któryby mógł nadać jakiejś instytucji powagę, znaczenie i siłę, jeżeli ona sama ich w sobie skupić nie potrafi. Udzielenie jednostce, wybranej przez naród, takich uprawnień, które czynią z niej czynnik nadrzędny w stosunku do innych organów władzy w państwie, (S. Januszewski: Frazes.) może być niezbędne, jeżeli te organy wskutek wad wewnętrznych nie są zdolne sprostać swoim podstawowym zadaniom. Życia nie można zatrzymać w pewnej chwili dlatego tylko, że powołane do regulowania jego objawów instytucje przechodzą kryzys i nie są zdolne do działania. Inercja przeróżnych procesów życia zbiorowego zmusza do zastąpienia tych instytucyj, w zakresie niewykonywanych przez nie funkcyj, jakimś czynnikiem innym, który nie dopuści do tego, aby w procesach tych nastąpił groźny dla ogółu zator.</u>
- <u xml:id="u-24.26" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Pozatem instytucjom tym nie odbiera się żadnych uprawnień, nie pozbawia się ich żadnych funkcyj. Od nich samych przedewszystkiem zależy suma ich wpływów na bieg życia państwa i autorytetu w społeczeństwie. Istnieje w Anglii kilka konwencjonalnych uprawnień monarchy, od wieków przezeń nieużywanych. Dlaczego? Bo parlament angielski nigdy w ciągu tego okresu nie stanął poniżej wymaganej od niego wysokości swego zadania. W Polsce strach przed uposażeniem Głowy państwa w dostateczne a konieczne atrybuty władzy jest zjawiskiem historycznie stałem, ale jest też i świadectwem słabości demokracji, której nie dodadzą mocy najdemokratyczniejsze przepisy i instytucje konstytucji. Ludzie, przejęci troską o przyszłość demokracji w Polsce, powinni szukać dla niej oparcia w. głębi duszy ludzkiej, w psychice społecznej, w żadnym natomiast razie nie w pustych formach, nie w fałszywym dźwięku gromkich haseł, nie w chaosie i bezwładzie, który paczy i zabija każdy normalny rozwój, każdy postęp a także postęp i realizację ideałów demokratycznych.</u>
- <u xml:id="u-24.27" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
- <u xml:id="u-24.28" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-24.29" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Głos ma s. Strug.</u>
- <u xml:id="u-24.30" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">S. Strug:</u>
- <u xml:id="u-24.31" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Pracujemy od tygodnia w nastroju bardzo poważnym i nieco monotonnym. P. Premier zechciał wprowadzić dzisiaj niespodziankę, która nas wszystkich zaskoczyła i chcę wyrazić tu zdumienie, co pobudziło p. Premiera, ażeby jeszcze raz w tonie jak najbardziej kategorycznym powtórzyć swój katechizm, te swoje pouczenia, znane słuchaczom radja i słuchaczom jego wykładów prowincjonalnych, w celu poniżenia posłów i senatorów jeszcze raz. Ja uważam, że w tej Izbie, gdzie panuje zawsze poziom wysoki, było to nieprzyzwoitością. Nie można zakrzyczeć, zahukać ludzi, którzy są ułomni, każdy po swojemu, ale którzy jednak stanowią konstytucyjnie i moralnie pewną całość i wartość. Te obraźliwe opinie już oddawna słyszymy z prasy urzędowej, z wywiadów i artykułów Marszałka Piłsudskiego, a teraz jeszcze raz musieliśmy to usłyszeć. Poco w tej chwili i naco?</u>
- <u xml:id="u-24.32" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Gdybym się chciał wzorować na p. Premierze, nie zabrakłoby mi zjadliwości i mógłbym odwrócić to, co p. Premier powiedział o przedstawicielach parlamentu, do Gabinetu Ministrów, którzy tu siedzą i nawet dawnych ministrów pomajowych. Nie będę jednak wkraczał na ten teren, staram się jako przedstawiciel tej Wysokiej Izby, zachowującej zawsze swój poziom, nie dawać upustu swojemu oburzeniu i temperamentowi.</u>
- <u xml:id="u-24.33" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Chciałbym tylko powiedzieć, że te słowa p. Premiera były bardzo energiczne, a ton nadzwyczaj pewny siebie. Czy to jest istotnie prawdą, że p. Premier jest tak mocny, tak pewny tego wszystkiego, co mówił? Panic Premierze! Nie ograniczajmy się do tego, co się wie z gazet, z debat. Skądinąd wiadomo, że p. Premier ma olbrzymie kłopoty, p. Premier bynajmniej nie jest takim mocarzem, który miałby prawo takie rzeczy mówić, jest równie ułomnym, jak my, przedstawiciele parlamentaryzmu w Polsce. To są rzeczy nie na miejscu, to są rzeczy nie na czasie, to są niespodzianki, których źródła ja nie znam. Jest to poruszenie na szachownicy politycznej i może jest ono skierowane nie do tej Izby, ale do tych naszych kolegów sejmowych, którzy są tutaj skupieni (wskazuje na lożę sejmową). Czy Pan Premier powiedział- takie słowa w Sejmie? Naturalnie tam są temperamenty, tam są ludzie młodsi, tam jest masa ludzi, a masa wytwarza pewien nastrój, i tam napewno te słowa nie byłyby słyszane, a może nawet powiedziane.</u>
- <u xml:id="u-24.34" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Jabym, jako senator, wypraszał sobie, aby tutejszy teren był miejscem dla eksperymentów i prób, które skierowane są gdzieś dalej. P. Marszałek Piłsudski na Komisji Wojskowej przeszłego roku również wybrał sobie teren Senatu, aby zwalczać nie Senat, bo już sam fakt, że tu przyszedł dowodził że zwalczać go nie zamierza, ale aby zaatakować Sejm. Otóż te rzeczy w parlamentaryźmie są niezdrowe i niedopuszczalne. P. Premier mógł znaleźć sobie audytorium w wielu salach stołecznego miasta Warszawy. Dlaczego my tutaj musimy to słyszeć? My też jesteśmy ludźmi i mamy prawo mieć poczucie swojej godności i w imieniu tego poczucia nie tylko w imieniu swojego stronnictwa, ale i w imieniu wielu stronnictw tu obecnych (Oklaski.) nie wolno nawet Panu obrażać ludzi, chcę powiedzieć, że tego my mamy już dość, Panie Premierze, tu nie miejsce i nie czas na to. Czy takie wystąpienie p. Premiera nie rozlegnie się szerokiem echem, które wywoła w kraju zamęt? Czy tego rodzaju popisy krasomówcze nakarmią głodnych, czy zażegnają ten kryzys, który przez zaniedbania p. Premiera Świtalskiego, uprzedzanego, ostrzeganego, mającego duży aparat rządowy,—który powinien był mu pozwolić przewidywać naprzód co nas czeka, nie przewidział niczego, pojechał na długie wakacje i p. Premier jako spadkobierca tamtego rządu, raczej powinien teraz starać się naprawić te klęski, które wskutek niedopatrzenia, wskutek lekkomyślności rządu poprzedniego spadły na Polskę nieprzygotowaną.</u>
- <u xml:id="u-24.35" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Zamiast tego słyszymy pouczenia, pouczenia, dla których może jest miejsce w szkole średniej i to w klasach niższych. P. Premier jest profesorem wyższego zakładu naukowego, ale profesorowie, a nawet nauczyciele przyzwyczajeni do tego, żeby mieć przed sobą audytorium, które się nie odezwie z żadną krytyką, nabierają tonu autorytetu „niezłomnego”.</u>
- <u xml:id="u-24.36" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Panie Premierze, jeszcze raz powtarzam, nie udawaj my mocniejszych, niż nimi jesteśmy. Jest poza Panem Premierem Marszałek Piłsudski, wielka postać dziejowa, która spełnia swe funkcje ponad Rządem i niestety ponad Polską.</u>
- <u xml:id="u-24.37" who="#PrezesRadyMinistrowBartel">Są okresy dziejowe, gdy takie zjawiska zachodzą, trzeba je rozumieć i umieć przetrwać. Ale gdy ktoś tę siłę zapożycza, kiedy wygraża i bije pięścią w stół, naśladując cudze gesty, a zarazem — jak wszystkim wiadomo — toleruje rządy nieodpowiedzialnej grupy, to jest to dowodem, że niema żadnej własnej siły ani idei w przedstawicielu formalnym Rządu, który tu przemawia. Jest nieudolne naśladowanie siły i autorytetu i nas to nie złudzi. To jest poprostu niespodziewany i niebywały manewr polityczny. Dla takich eksperymentów miejsca w tej Izbie niema.</u>
- <u xml:id="u-24.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Strug.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
- <u xml:id="u-25.1" who="#Marszalek">S. Głąbiński:</u>
- <u xml:id="u-25.2" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Kiedy p. Premier stanął tutaj przed nami i rozpoczął bardzo ostrą krytykę parlamentaryzmu wogóle, sądziłem, że dowiemy się od niego czegoś pozytywnego, że nam powie, co właściwie sądzi Rząd, czy on osobiście o sposobie, w jaki parlamentaryzm wogóle, a specjalnie parlamentaryzm polski ma być uleczony. Pamiętamy o tern i ciągle słyszymy wyrazy krytyki działalności naszego parlamentu, ale zapominamy, że ten nasz parlamentaryzm ma żywot jeszcze bardzo krótki, że kiedyśmy rozpoczęli nasze życie niepodległe, to mieliśmy do czynienia z pewnym programem przedstawionym całemu społeczeństwu zanim jeszcze wogóle Sejm był zebrany. Ten program został jasno określony i ogłoszony oficjalnie, jak to już raz przypomniałem, w — „Monitorze Polskim” 20 listopada 1918 r. i był programem socjalistycznym, był programem rządu dzisiejszego Marszałka, przedtem Naczelnika Państwa Piłsudskiego; określał zaś jako dążenie Państwa Polskiego wprowadzenie ustroju socjalistycznego przez wywłaszczenie większej własności i t. d. i t. d. Od tego czasu nie mieliśmy rządu, któryby przyszedł z jakimś określonym programem. Tamten program upadł w społeczeństwie, nie znalazł w społeczeństwie oddźwięku. Przyszły inne rządy, które jednakowoż jakiegoś ustalonego programu nie miały i jeżeli tworzono później rządy kompromisowe, to właśnie w tym celu, ażeby nareszcie mógł powstać rząd z jakimś programem wytycznym.</u>
- <u xml:id="u-25.3" who="#Marszalek">Dziś, kiedy się mówi o reformie Konstytucji, ci, którzy wysuwają to żądanie ze strony Rządu, nie są w stanie podać nawet ogólnych ram tej reformy. Z innych stronnictw, które przedstawiły projekt zmiany Konstytucji — jedne są za zmianą w duchu podobnym czy analogicznym p. Premierowi, inne są za jej zmianą wprost w duchu przeciwnym. Bo i w czasie, jak się uchwalało Konstytucję, były dwa prądy: jeden prąd był więcej umiarkowany, konserwatywny, inny prąd był więcej lewicowy i na tle zwalczania się tych prądów powstała dzisiejsza Konstytucja, w myśl nawet samych twórców prowizoryczna, bo wtedy sami przewidzieliśmy możność jej zmiany w tym Sejmie dziś obradującym.</u>
- <u xml:id="u-25.4" who="#Marszalek">I dlatego sądzę, że jeżeli Rząd występuje z ostrą krytyką parlamentaryzmu wogóle, to na nim ciąży obowiązek przedstawienia konkretnego projektu, w jaki sposób parlamentaryzm wogóle, a specjalnie parlament polski ma być uzdrowiony. Przecież to, co dziś powiedział p. Premier Bartel, nie może się odnosić do najstarszego parlamentu, który był wzorem parlamentaryzmu wogóle, mianowicie do parlamentu angielskiego, bo właśnie parlament angielski odznacza się temi wadami, które tu wytykał p. Premier, bo właśnie w parlamencie angielskim to stronnictwo, które ma większość, rządzi. Ono wprawdzie nie rządzi zbiorowo, ale przez swoich przywódców, których wysyła do rządu. Główny zatem atak p. Premiera przeciwko parlamentaryzmowi był skierowany właśnie przeciwko temu parlamentaryzmowi najstarszemu.</u>
- <u xml:id="u-25.5" who="#Marszalek">Ponieważ jednak nasze społeczeństwo, niestety, pod względem politycznym nie dojrzało do tego stopnia, jak społeczeństwo angielskie, my jesteśmy tego zdania — o ile chodzi o stronnictwo moje — że rzeczywiście nasza Konstytucja wymaga zmiany, wymaga uzdrowienia. Pod tym względem są rozmaite opinie. Godzimy się na to, by Prezydent Rzeczypospolitej miał szersze uprawnienia; w jakim zakresie, to jest rzecz dyskusji, myśmy nasz konkretny program postawili, ale jednak nie możemy się zgodzić na to, żeby Rząd, jeżeli widzi błędy parlamentaryzmu, nie doszedł jednak do jakichś pozytywnych wniosków, w jaki sposób należy tę rzecz zmienić.</u>
- <u xml:id="u-25.6" who="#komentarz">(S. Sejda: Panie Premierze, dlaczego się projektu nie przedkłada? Dlatego że się świadomie nie chcę tego zrobić?)</u>
- <u xml:id="u-25.7" who="#Marszalek">Dlaczego Rząd nie przyjdzie ze swoim projektem, dlaczego nie przedstawi swojego programu? Czy może dlatego, że nie chcę się narazić na ujemną krytykę? Bo krytykować parlamentaryzm, nawet społeczeństwo, jest bardzo łatwo, bo każde społeczeństwo ma swoje braki i wady, każda reprezentacja ma swoje wady, — ale i każdy rząd ma swoje wady.</u>
- <u xml:id="u-25.8" who="#komentarz">(Glos: I to jeszcze jakie.)</u>
- <u xml:id="u-25.9" who="#Marszalek">Dlatego też jeżeli Rząd chcę naprawdę doprowadzić do jakiejś zdrowej reformy, to niech wyjdzie ze swoim wnioskiem, niech i on się narazi na krytykę, często na krytykę ujemną, bo nikt nie jest nieomylnym, również Rząd i p. Premier nie może mieć pretensji do nieomylności.</u>
- <u xml:id="u-25.10" who="#Marszalek">Sądzę więc, że te uwagi, które tu padły, były niesłuszne w stosunku do Senatu, bo Senat zajmował się spokojną pracą i miał tę pracę ukończyć, nie spodziewając się wcale tego, że zostanie tak ujemnie przy końcu swoich prac budżetowych skrytykowany. Te wszystkie uwagi krytyczne powinien Rząd odnieść do siebie i powinien się starać o to, ażeby swój program przedstawił Sejmowi i Senatowi — choć Senat dziś się tem nie zajmuje, dziś tylko Sejm jest do tego powołany, by się zająć tą zmianą ustroju naszego w takim duchu, jaki będzie w interesie Państwa i narodu. Póki się Rząd na taki program nie zdobędzie, uważam, że jego uwagi krytyczne, tak sformułowane jak to dziś słyszeliśmy, nie mają uzasadnienia.</u>
- <u xml:id="u-25.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-25.12" who="#Marszalek">Głos ma s. Januszewski.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SStrug">Pracujemy od tygodnia w nastroju bardzo poważnym i nieco monotonnym. P. Premier zechciał wprowadzić dzisiaj niespodziankę, która nas wszystkich zaskoczyła i chcę wyrazić tu zdumienie, co pobudziło p. Premiera, ażeby jeszcze raz w tonie jak najbardziej kategorycznym powtórzyć swój katechizm, te swoje pouczenia, znane słuchaczom radja i słuchaczom jego wykładów prowincjonalnych, w celu poniżenia posłów i senatorów jeszcze raz. Ja uważam, że w tej Izbie, gdzie panuje zawsze poziom wysoki, było to nieprzyzwoitością. Nie można zakrzyczeć, zahukać ludzi, którzy są ułomni, każdy po swojemu, ale którzy jednak stanowią konstytucyjnie i moralnie pewną całość i wartość. Te obraźliwe opinie już oddawna słyszymy z prasy urzędowej, z wywiadów i artykułów Marszałka Piłsudskiego, a teraz jeszcze raz musieliśmy to usłyszeć. Poco w tej chwili i naco?</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SStrug">Gdybym się chciał wzorować na p. Premierze, nie zabrakłoby mi zjadliwości i mógłbym odwrócić to, co p. Premier powiedział o przedstawicielach parlamentu, do Gabinetu Ministrów, którzy tu siedzą i nawet dawnych ministrów pomajowych. Nie będę jednak wkraczał na ten teren, staram się jako przedstawiciel tej Wysokiej Izby, zachowującej zawsze swój poziom, nie dawać upustu swojemu oburzeniu i temperamentowi.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SStrug">Chciałbym tylko powiedzieć, że te słowa p. Premiera były bardzo energiczne, a ton nadzwyczaj pewny siebie. Czy to jest istotnie prawdą, że p. Premier jest tak mocny, tak pewny tego wszystkiego, co mówił? Panic Premierze! Nie ograniczajmy się do tego, co się wie z gazet, z debat. Skądinąd wiadomo, że p. Premier ma olbrzymie kłopoty, p. Premier bynajmniej nie jest takim mocarzem, który miałby prawo takie rzeczy mówić, jest równie ułomnym, jak my, przedstawiciele parlamentaryzmu w Polsce. To są rzeczy nie na miejscu, to są rzeczy nie na czasie, to są niespodzianki, których źródła ja nie znam. Jest to poruszenie na szachownicy politycznej i może jest ono skierowane nie do tej Izby, ale do tych naszych kolegów sejmowych, którzy są tutaj skupieni (wskazuje na lożę sejmową). Czy Pan Premier powiedział takie słowa w Sejmie? Naturalnie tam są temperamenty, tam są ludzie młodsi, tam jest masa ludzi, a masa wytwarza pewien nastrój, i tam napewno te słowa nie byłyby słyszane, a może nawet powiedziane.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SStrug">Jabym, jako senator, wypraszał sobie, aby tutejszy teren był miejscem dla eksperymentów i prób, które skierowane są gdzieś dalej. P. Marszałek Piłsudski na Komisji Wojskowej przeszłego roku również wybrał sobie teren Senatu, aby zwalczać nie Senat, bo już sam fakt, że tu przyszedł dowodził że zwalczać go nie zamierza, ale aby zaatakować Sejm. Otóż te rzeczy w parlamentaryzmie są niezdrowe i niedopuszczalne. P. Premier mógł znaleźć sobie audytorium w wielu salach stołecznego miasta Warszawy. Dlaczego my tutaj musimy to słyszeć? My też jesteśmy ludźmi i mamy prawo mieć poczucie swojej godności i w imieniu tego poczucia nie tylko w imieniu swojego stronnictwa, ale i w imieniu wielu stronnictw tu obecnych...</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SStrug">...nie wolno nawet Panu obrażać ludzi, chcę powiedzieć, że tego my mamy już dość, Panie Premierze, tu nie miejsce i nie czas na to. Czy takie wystąpienie p. Premiera nie rozlegnie się szerokiem echem, które wywoła w kraju zamęt? Czy tego rodzaju popisy krasomówcze nakarmią głodnych, czy zażegnają ten kryzys, który przez zaniedbania p. Premiera Świtalskiego, uprzedzanego, ostrzeganego, mającego duży aparat rządowy, który powinien był mu pozwolić przewidywać naprzód co nas czeka, nie przewidział niczego, pojechał na długie wakacje i p. Premier jako spadkobierca tamtego rządu, raczej powinien teraz starać się naprawić te klęski, które wskutek niedopatrzenia, wskutek lekkomyślności rządu poprzedniego spadły na Polskę nieprzygotowaną.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SStrug">Zamiast tego słyszymy pouczenia, pouczenia, dla których może jest miejsce w szkole średniej i to w klasach niższych. P. Premier jest profesorem wyższego zakładu naukowego, ale profesorowie, a nawet nauczyciele przyzwyczajeni do tego, żeby mieć przed sobą audytorium, które się nie odezwie z żadną krytyką, nabierają tonu autorytetu „niezłomnego”.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SStrug">Panie Premierze, jeszcze raz powtarzam, nie udawaj my mocniejszych, niż nimi jesteśmy. Jest poza Panem Premierem Marszałek Piłsudski, wielka postać dziejowa, która spełnia swe funkcje ponad Rządem i niestety ponad Polską.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SStrug">Są okresy dziejowe, gdy takie zjawiska zachodzą, trzeba je rozumieć i umieć przetrwać. Ale gdy ktoś tę siłę zapożycza, kiedy wygraża i bije pięścią w stół, naśladując cudze gesty, a zarazem — jak wszystkim wiadomo — toleruje rządy nieodpowiedzialnej grupy, to jest to dowodem, że niema żadnej własnej siły ani idei w przedstawicielu formalnym Rządu, który tu przemawia. Jest nieudolne naśladowanie siły i autorytetu i nas to nie złudzi. To jest poprostu niespodziewany i niebywały manewr polityczny. Dla takich eksperymentów miejsca w tej Izbie niema.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SJanuszewski">Jestem zaskoczony wystąpieniem p. Premiera i rzeczywiście podejmuję dyskusję, nie będąc przygotowanym. P. Premier odczytał nam tu swój pogląd na parlamentaryzm i analizę bolączek parlamentaryzmu. Zastanawiał się też prawdopodobnie i przygotowywał dość długo i wybaczy p. Premier, że nie będę tak elokwentnym, jak p. Premier z tej trybuny. W krótkich tylko słowach chcę zająć stanowisko jako przedstawiciel — „Wyzwolenia” w tej sprawie.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SJanuszewski">Panie Premierze, chciałbym zwrócić Panu Premierowi uwagę na artykuł p. Poincare, który ma większe doświadczenie niż Pan Premier, bo był częściej premierem, niż Pan, a ma także prawnicze doświadczenie. I co on mówi, kiedy w artykule swoim rozpatruje problem t. zw. bolączek parlamentaryzmu, i jakie tam znajduje wady? Otóż znalazł wadę jedną,— tę, że są stałe komisje w parlamencie, i jako środek do rozwiązania kwestii uważa powrót do stanu przedwojennego— usunięcie stałych komisyj z parlamentu, bo stała komisja w parlamencie absorbuje zbyt często uwagę ministra i zdradza pewne tendencje do rządzenia. Otóż p. Poincare, analizując cały ten problem, znalazł tylko to jedno zło w parlamencie. P. Premier ceni doświadczenie i nieraz o tem doświadczeniu mówi, sądzę więc, że i doświadczenie tego zasłużonego człowieka, jakim jest p. Poincare, p. Premier oceni i zastanowi się, czy to, co p. Premier tu powiedział, jest słuszne i tak rzeczywiście z głębi mózgu i duszy p. Premiera idące, jakby to się zdawało.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#SJanuszewski">Ale nie chcę podejmować dyskusji na ten temat Jestem politykiem i na pewien polityczny moment pragnę zwrócić uwagę.</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#SJanuszewski">P. Premier w swojem przemówieniu z całą świadomością użył zwrotu, że całe to zagadnienie jest to problem głębszy i środki są potrzebne znacznie radykalniejsze. Nie wiem, czy Pan Premier dziś czytał wstępny artykuł — „Kuriera Porannego”. Tam także mówi się o tym problemie i czytelnikowi nasuwa się takie rozwiązanie tej zagadki, że to wygląda tak, jak by to był zamach...</u>
- <u xml:id="u-26.4" who="#komentarz">(Premier Bartel: Nie współpracuję z tem pismem.)</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SJanuszewski">Nie wiem, — ale jest w każdym razie ciekawe, bo to jest dziennik, który popiera obecny Rząd, więc coś tkwi w tem.</u>
- <u xml:id="u-26.6" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Coś wisi w powietrzu.)</u>
- <u xml:id="u-26.7" who="#SJanuszewski">Otóż w tym momencie, kiedy przeżywamy najstraszniejszy kryzys, jaki wogóle Polska do tego czasu przeżywała, w tym momencie, w takim sosie podaje się taki problem i zapowiada się użycie znowu specjalnych metod do rozstrzygnięcia problemu Konstytucji.</u>
- <u xml:id="u-26.8" who="#komentarz">(Premier Bartel: Kto o tem mówił? — „Kurier Poranny”?)</u>
- <u xml:id="u-26.9" who="#SJanuszewski">P. Premier mówił tu o środkach znacznie radykalniejszych. Zobaczymy, czy to ze strony Rządu jest to w tym wypadku conajmniej przezornem.</u>
- <u xml:id="u-26.10" who="#SJanuszewski">Sądzę jednakże, że to, co się stało w tej chwili, dobrze się stało. Ja tutaj z tej trybuny przy ogólnej dyskusji mówiłem o niejasności sytuacji i mówiłem, że ona jest także przyczyną tego stanu, jaki jest dziś. Sytuacja zaczyna się szybko wyjaśniać w zdecydowanym kierunku. My, jako politycy, tak to oceniamy. Obecny tutaj p. pos. Kozłowski, wybitny członek Jedynki, powiada w tej chwili: — „słusznie”, to znaczy, że się nie mylę. My tę walkę, Panie Premierze, która się zaczyna, przyjmujemy,</u>
- <u xml:id="u-26.11" who="#komentarz">(Oklaski.), jak ją przyjęliśmy od, samego początku.</u>
- <u xml:id="u-26.12" who="#SJanuszewski">(S. Sejda: Walki nie będzie.)* Krok za krokiem zdobywamy jednak teren w społeczeństwie. Sądzimy, że, mając za sobą całe społeczeństwo, walkę tę wygramy. Nie radzimy p. Premierowi walki tej przyspieszać w tym momencie, kiedy trzeba pamiętać o gospodarczych problemach i o wyciągnięciu kraju z nędzy, w jakiej się znajduje. W każdym razie spodziewaliśmy się, Panie Premierze, dziś raczej coś z gospodarczych rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Zakrzewski.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! Kiedy p. Premier stanął tutaj przed nami i rozpoczął bardzo ostrą krytykę parlamentaryzmu wogóle, sądziłem, że dowiemy się od niego czegoś pozytywnego, że nam powie, co właściwie sądzi Rząd, czy on osobiście o sposobie, w jaki parlamentaryzm wogóle, a specjalnie parlamentaryzm polski ma być uleczony. Pamiętamy o tem i ciągle słyszymy wyrazy krytyki działalności naszego parlamentu, ale zapominamy, że ten nasz parlamentaryzm ma żywot jeszcze bardzo krótki, że kiedyśmy rozpoczęli nasze życie niepodległe, to mieliśmy do czynienia z pewnym programem przedstawionym całemu społeczeństwu zanim jeszcze wogóle Sejm był zebrany. Ten program został jasno określony i ogłoszony oficjalnie, jak to już raz przypomniałem, w „Monitorze Polskim” 20 listopada 1918 r. i był programem socjalistycznym, był programem rządu dzisiejszego Marszałka, przedtem Naczelnika Państwa Piłsudskiego; określał zaś jako dążenie Państwa Polskiego wprowadzenie ustroju socjalistycznego przez wywłaszczenie większej własności i t. d. i t. d. Od tego czasu nie mieliśmy rządu, któryby przyszedł z jakimś określonym programem. Tamten program upadł w społeczeństwie, nie znalazł w społeczeństwie oddźwięku. Przyszły inne rządy, które jednakowoż jakiegoś ustalonego programu nie miały i jeżeli tworzono później rządy kompromisowe, to właśnie w tym celu, ażeby nareszcie mógł powstać rząd z jakimś programem wytycznym.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SGłąbiński">Dziś, kiedy się mówi o reformie Konstytucji, ci, którzy wysuwają to żądanie ze strony Rządu, nie są w stanie podać nawet ogólnych ram tej reformy. Z innych stronnictw, które przedstawiły projekt zmiany Konstytucji — jedne są za zmianą w duchu podobnym czy analogicznym p. Premierowi, inne są za jej zmianą wprost w duchu przeciwnym. Bo i w czasie, jak się uchwalało Konstytucję, były dwa prądy: jeden prąd był więcej umiarkowany, konserwatywny, inny prąd był więcej lewicowy i na tle zwalczania się tych prądów powstała dzisiejsza Konstytucja, w myśl nawet samych twórców prowizoryczna, bo wtedy sami przewidzieliśmy możność jej zmiany w tym Sejmie dziś obradującym.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SGłąbiński">I dlatego sądzę, że jeżeli Rząd występuje z ostrą krytyką parlamentaryzmu wogóle, to na nim ciąży obowiązek przedstawienia konkretnego projektu, w jaki sposób parlamentaryzm wogóle, a specjalnie parlament polski ma być uzdrowiony. Przecież to, co dziś powiedział p. Premier Bartel, nie może się odnosić do najstarszego parlamentu, który był wzorem parlamentaryzmu wogóle, mianowicie do parlamentu angielskiego, bo właśnie parlament angielski odznacza się temi wadami, które tu wytykał p. Premier, bo właśnie w parlamencie angielskim to stronnictwo, które ma większość, rządzi. Ono wprawdzie nie rządzi zbiorowo, ale przez swoich przywódców, których wysyła do rządu. Główny zatem atak p. Premiera przeciwko parlamentaryzmowi był skierowany właśnie przeciwko temu parlamentaryzmowi najstarszemu.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SGłąbiński">Ponieważ jednak nasze społeczeństwo, niestety, pod względem politycznym nie dojrzało do tego stopnia, jak społeczeństwo angielskie, my jesteśmy tego zdania — o ile chodzi o stronnictwo moje — że rzeczywiście nasza Konstytucja wymaga zmiany, wymaga uzdrowienia. Pod tym względem są rozmaite opinie. Godzimy się na to, by Prezydent Rzeczypospolitej miał szersze uprawnienia; w jakim zakresie, to jest rzecz dyskusji, myśmy nasz konkretny program postawili, ale jednak nie możemy się zgodzić na to, żeby Rząd, jeżeli widzi błędy parlamentaryzmu, nie doszedł jednak do jakichś pozytywnych wniosków, w jaki sposób należy tę rzecz zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#komentarz">(S. Sejda: Panie Premierze, dlaczego się projektu nie przedkłada? Dlatego że się świadomie nie chcę tego zrobić?)</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SGłąbiński">Dlaczego Rząd nie przyjdzie ze swoim projektem, dlaczego nie przedstawi swojego programu? Czy może dlatego, że nie chcę się narazić na ujemną krytykę? Bo krytykować parlamentaryzm, nawet społeczeństwo, jest bardzo łatwo, bo każde społeczeństwo ma swoje braki i wady, każda reprezentacja ma swoje wady, ale i każdy rząd ma swoje wady.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#komentarz">(Głos: I to jeszcze jakie.)</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SGłąbiński">Dlatego też jeżeli Rząd chcę naprawdę doprowadzić do jakiejś zdrowej reformy, to niech wyjdzie ze swoim wnioskiem, niech i on się narazi na krytykę, często na krytykę ujemną, bo nikt nie jest nieomylnym, również Rząd i p. Premier nie może mieć pretensji do nieomylności.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#SGłąbiński">Sądzę więc, że te uwagi, które tu padły, były niesłuszne w stosunku do Senatu, bo Senat zajmował się spokojną pracą i miał tę pracę ukończyć, nie spodziewając się wcale tego, że zostanie tak ujemnie przy końcu swoich prac budżetowych skrytykowany. Te wszystkie uwagi krytyczne powinien Rząd odnieść do siebie i powinien się starać o to, ażeby swój program przedstawił Sejmowi i Senatowi — choć Senat dziś się tem nie zajmuje, dziś tylko Sejm jest do tego powołany, by się zająć tą zmianą ustroju naszego w takim duchu, jaki będzie w interesie Państwa i narodu. Póki się Rząd na taki program nie zdobędzie, uważam, że jego uwagi krytyczne, tak sformułowane jak to dziś słyszeliśmy, nie mają uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SZakrzewski">Wysoka Izbo! Stojąc dość zdała od walk politycznych i trzymając się przedewszystkiem mojego własnego fachu, muszę powiedzieć, że mowy p. Premiera wysłuchałem nie tylko z przyjemnością słuchacza, ale z sentymentem</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(S. Kopciński: Spodziewaliśmy się tego.)</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#SZakrzewski">znawcy historii Polski. W przemówieniu tem przedewszystkiem uderzyło mnie to, co właśnie z historii Polski wynika, mianowicie uderzył mnie ustęp, w którym zaznacza się inicjatywa człowieka odpowiedzialnego za to, co mówi i co zamierza z dziedziny myśli przenieść w dziedzinę czynu. Tej odpowiedzialności moralnej i politycznej od działaczy naszych politycznych domagają się nie tylko reprezentanci dzisiejszego Rządu, ale każdy światłejszy umysł, pracujący w dziedzinie historii polskiej, wytyka jej brak jako jedną z zasadniczych fundamentalnych niedokładności naszych dziejów i stosunku naszego społeczeństwa do problemu rządów.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#SZakrzewski">W przemówieniu p. Premiera były dalej dotknięte jeszcze dwie inne sprawy: stosunek jednostki autorytetu do masy i stosunek rządu do parlamentaryzmu. Otóż tu niejednokrotnie w poprzednich dyskusjach przy ogólnej dyskusji budżetowej, a także przy oddzielnych resortach panowie z t. zw. lewicy podnosili pytanie co do stosunku jednostki do masy. Słuchałem bardzo cierpliwie tych przemówień, w których zawsze panował jeden zasadniczy błąd i absolutne nieliczenie się z tem, co daje nauka historii — stosunek jednostki do masy, a więc pytanie bardzo demokratyczne, polega historycznie i socjologicznie na oddziaływaniu wzajemnem masy na jednostkę, ale również polega i na oddziaływaniu jednostki na masy, o czem Panowie nigdy nie mówią. To są elementarne zasady socjologii i historii. Nie można zatem, chwaląc i ceniąc wpływ masy na jednostkę, głosić, że jednostka w historii i w polityce, w całej swojej działalności jest jedynie jakimś fizycznie ślepem, mechanicznem zwierciadłem tejże masy. To jest jedno.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#SZakrzewski">Drugie pytanie — kwestia ustosunkowania się rządu do parlamentaryzmu i do naszych problemów konstytucyjnych. Ja się dziwię bardzo p. senatorowi Strugowi, dla którego prac literackich mam olbrzymie uznanie, o czem on sam wiedzieć nie może, ale dziwię się, jeżeli p. senator Strug pojmuje przemówienie p. Premiera w tym wypadku jako posunięcie, które ma specjalnie członków parlamentu polskiego dotykać czy obrażać. Nie pojmuję tego zupełnie. Ja słuchałem go z całym szacunkiem. Dlaczego? Dlatego, że o co tutaj chodzi?</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#SZakrzewski">(S. Kłuszyńska przerywaj P. senator Strug i p. senatorka Kłuszyńska nie zwracają w tym wypadku uwagi na rzeczy o wiele głębsze, które w myślach, przedstawionych przez p. Premiera, tkwią i znajdują się. Ja przedewszystkiem uczułem wysokie zadowolenie i podniosłem sam siebie na duchu tutaj jako członek tego zespołu Wysokiej Izby Senatorskiej, że problem rewizji Konstytucji z tej trybuny został określony jasno i stanowczo. W ten sposób druga Izba parlamentu polskiego została wciągnięta w zakres rozważań konstytucyjnych.</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#komentarz">(S. Januszewski: Została zaskoczona.)</u>
- <u xml:id="u-28.7" who="#SZakrzewski">W najrozmaitszych środowiskach naszej Wysokiej Izby słyszałem niejednokrotnie nie tylko od kolegów z centrum, ale także i z lewicy były narzekania na to, że senatorowie do dyskusji konstytucyjnej nie są wciągnięci. Jeżeli przeto tutaj padają myśli, które właśnie wobec tej Izby senatorskiej określają stanowisko Rządu, to dla współpracy Senatu z Izbą Poselską jest to rzecz zdrowa, która się może w wysokim stopniu pzyczynić do uzdrowienia naszego życia parlamentarnego.</u>
- <u xml:id="u-28.8" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
- <u xml:id="u-28.9" who="#SZakrzewski">A teraz punkt drugi, mianowicie fakt, że Premier, szef Rządu mówi i określa stanowisko swoje wobec zagadnień konstytucyjnych. Proszę Panów, oburzenia są niezrozumiałe właśnie dlatego, że znowu książki, do których muszę jeszcze raz Państwo tu odesłać, zarówno książki z dziedziny obcych literatur politycznych, jak przedewszystkiem naszej literatury historycznej i politycznej, na każdym kroku stwierdzają to, że rząd wtedy dopiero jest prawdziwym rządem, czy to jest rząd parlamentarny czy jakikolwiek inny, jeżeli się poczuwa do odpowiedzialności wobec społeczeństwa i swoją opinię formułuje. Panowie mówią i odpowiadają: opinia nie jest jeszcze wyjawiona całkowicie i w 100%, my chcemy jeszcze czegoś nowego się dowiedzieć, co zamierza rząd zrobić i jak zamierza postawić kwestię. Ten Rząd powiedział, zdaje mi się, dosyć. Mówił dużo. Ja ze specjalną sympatią podkreślam te ustępy przemówienia p. Premiera, w których - zarówno w środku tej mowy jak i na zakończenie — brzmiała nuta demokratyczna i troska o przyszłość demokracji.</u>
- <u xml:id="u-28.10" who="#SZakrzewski">To jest jedno. A drugie jest, proszę Panów, to, że niema takiego procesu rewizji Konstytucji i niema takiej drogi dojścia do dobrej Konstytucji jak właśnie współpraca w tym wypadku parlamentu z Rządem i odwrotnie. Otóż gdyby tutaj Rząd mówił wszystko, narzucał wszystko, to stałoby się może to, czego nie chciał Marszałek Piłsudski, a co jasno określił w jednym z swoich wywiadów jeszcze w 1926 r., że polepszenia ustroju społeczeństwa polskiego nie wyobraża sobie bez współdziałania, bez pomocy samego społeczeństwa i spodziewa się, że społeczeństwo mu tę pomoc okaże. Gdyby Rząd odrazu rozwinął swój projekt konstytucyjny, spotkałby się napewno z zarzutami tych samych panów, którzy teraz zarzucają rządowi niedomówienia, że to jest próba narzucania wszystkiego i że nie dano czasu na to, aby w łonie naszych Izb Prawodawczych odpowiednie uświadomienie i krystalizacja tego uświadomienia w sprawie problemu konstytucyjnego nastąpiła do tego stopnia, żeby parlament, żeby Sejm nasz mógł nam wreszcie dać rewizję Konstytucji w tym duchu, w jakim ona jest konieczna i potrzebna.</u>
- <u xml:id="u-28.11" who="#SZakrzewski">Nie mam zamiaru przedłużać tu moich uwag. Jeżeli jednak staje na trybunie Premier Rządu polskiego i imieniem tego Rządu</u>
- <u xml:id="u-28.12" who="#komentarz">(S. Kopciński: Wymyśla parlamentowi.)</u>
- <u xml:id="u-28.13" who="#SZakrzewski">mówi pewne jasne i określone rzeczy, to ja w takim razie, jako historyk polski, cieszę się, że wreszcie znajduje się Rząd, który ma pełne poczucie odpowiedzialności. Obserwacja zaś moja na podstawie z wypadków przedmajowych, jakkolwiek stałem zdała i stoję dotąd zdała od wiru walk politycznych, pouczyła mnie o tem, że właśnie te stosunki przedmajowe nagromadziły i wytworzyły taką atmosferę, w której żaden z członków parlamentu i parlament jako całość i zbiorowość nie poczuwał się do odpowiedzialności. Wskutek tego reforma i rewizja tej Konstytucji musi nastąpić Ona nastąpić musi nie tylko z powodu ścierania się tych różnych sił, interesów, prądów i obozów partyjnych w naszem społeczeństwie, ale i dlatego, że w opinii inteligencji polskiej dzisiaj narasta to przekonanie, że rewizja tej Konstytucji nastąpić będzie musiała.</u>
- <u xml:id="u-28.14" who="#SZakrzewski">W drodze do osiągnięcia tego idealnego celu jest potrzebne zespolenie się wszystkich umysłów polskich bez względu w tym wypadku na różnice i przegródki polityczne. Ja mam w sobie głębokie przekonanie wewnętrzne, że w drodze do osiągnięcia poprawy naszej Konstytucji spotkają się usiłowania najlepszych synów ojczyzny z różnych stron i ogródków naszego życia politycznego. Gdyby zatem jeszcze na tej drodze miały się wyłaniać trudności w pojmowaniu tego problemu, wyłącznie jako walki między jednym obozem politycznym a drugim o władzę, w takim razie ponad tem wszystkiem może się zerwać wielki i silny, rwący, jak potok górski, potok opinii publicznej, która zmusi wszystkich do poparcia tych, którzy postanowili to dzieło przeprowadzić nie tylko słowem, ale i czynem.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Januszewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Głos ma s. St. Kozicki.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#Marszalek">S. St. Kozicki:</u>
- <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">P. Premier poruszył tutaj rzeczy tak głęboko sięgające w nasze dusze, w cały układ naszego społeczeństwa, że zanim powiem słów parę z punktu widzenia politycznego, chcę poruszyć pewne rzeczy z punktu widzenia ludzkiego i na swoją osobistą odpowiedzialność.</u>
- <u xml:id="u-29.3" who="#Marszalek">W krytyce ustroju parlamentarnego, którą tu przeprowadził p. Premier, było bardzo wiele rzeczy słusznych. Parlamentaryzm przechodzi rzeczywiście kryzys w Europie. Do krytyki naszego życia politycznego na początku naszej niepodległości jest dużo materiału, jednakowoż, jeżeli się przeprowadza tę krytykę, to trzeba się zastanowić nad tem, jaki z tego wyprowadzić wniosek, jaka jest droga wyjścia. Narzucać się może droga wyjścia taka, o której tu mówił p. Prezes Rady Ministrów, droga cezaryzmu demokratycznego. Osobiście jestem skłonny przyznać, że są chwile w życiu narodu, są sytuacje międzynarodowe, kiedy rzeczywiście jest potrzebne skupienie władzy w silnych rękach. Lecz niema ustroju doskonałego, nie można powiedzieć, że jakiś ustrój da z pewnością narodowi szczęście i powodzenie.</u>
- <u xml:id="u-29.4" who="#Marszalek">Każdy ustrój musi odpowiadać pewnym warunkom, szczególnie ustrój taki, przy którym rząd nie podlega kontroli, przy którym władza spoczywa w ręku jednego człowieka lub nielicznej grupy ludzi. Taki ustrój musi odpowiadać bardzo wysokim wymaganiom, żeby zagwarantować rzeczywiście dobrą politykę. Przedewszystkiem są tu potrzebne dwa warunki. Trzeba wziąć całkowitą odpowiedzialność na siebie i trzeba jasno powiedzieć społeczeństwu, do czego się dąży i jakimi drogami. Społeczeństwo polskie pragnie silnej władzy; gdyby społeczeństwo polskie wiedziało, kto właściwie rządzi, gdyby wiedziało do czego rząd, idzie, to kredyt jego zaufania byłby bardzo wielki. Bo tu nie polega rzecz na umówionych konwenansach, lecz — p. Premier ma rację— na zaufaniu, a zaufanie to nie jest kwestia rozumu, to jest ta kwestia uczucia. Żeby zdobyć zaufanie, trzeba tak postępować, by cały naród widział w rządzących swych reprezentantów, by każdy ich gest, każdy ich czyn wywoływał jednomyślny poryw w narodzie.</u>
- <u xml:id="u-29.5" who="#Marszalek">Byłem przez jakiś czas w państwie, gdzie rządy spoczywają w rękach jednostki, każdy obywatel w tem państwie wiedział, czego rząd chcę, każdy gest tego rządu budził u większości narodu sympatyczne echo. Bo społeczeństwu mówiono: jesteście narodem wielkim, przed wami są wielkie zadania, do spełnienia tych' zadań poprowadzimy was takiemi a takiemi drogami. Jeśli się zaś przemawia do narodu inaczej, to można znaleźć garstkę zwolenników, lecz nie można wywołać jednolitego porywu w narodzie. Jeśli niema tego zaufania, jeśli poryw ogólny nie idzie za ludźmi, którzy stoją u władzy, to wtedy ta władza musi się oprzeć na sile fizycznej. Mamy w historii sto takich przykładów, kiedy władza oparta była li tylko o siłę fizyczną. A następstwem władzy, opartej o siłę fizyczną, jest szereg zjawisk, przedewszystkiem załamanie się poczucia prawa w narodzie, które w duszę narodu sączy jad i zatruwa tę duszę na szereg pokoleń.</u>
- <u xml:id="u-29.6" who="#Marszalek">A teraz przejdziemy do polityki. W każdym z nas musiało się zrodzić pytanie, dlaczego p. Premier nam to wszystko powiedział? Przecież p. Premier nie przyszedł tu chyba po to, by się oddawać oderwanym rozważaniom politycznym. W wystąpieniach politycznych musi być chyba jakiś sens. W wystąpieniu p. Premiera widzę tylko jeden sens — zastosowanie zasady: — „die beste Deckung ist der Hieb”.</u>
- <u xml:id="u-29.7" who="#Marszalek">P. Premier wydawał tu sąd o parlamencie. Ależ w rzeczywistości role tu są inne — to my jesteśmy sędziami, a Panowie, Rząd, jesteście podsądnymi; wszak w ciągu ostatnich trzech lat parlament nie miał wpływu na wypadki; za wszystko dobre i złe, jakie się działo w kraju, całkowitą i wyłączną, odpowiedzialność ponosi Rząd, a było więcej złego, niż dobrego.</u>
- <u xml:id="u-29.8" who="#Marszalek">Może nie jesteśmy na wysokości zadania, może są i będą braki w naszych wyrokach; lecz nie pozwolimy na to, by zaciemniano przed nami i przed, opinią istotny stan rzeczy, który polega na tem, że całkowita odpowiedzialność spoczywa na Rządzie i że Rząd będzie za to, co się działo w Państwie, odpowiadał i przed nami i przed społeczeństwem i przed historią.</u>
- <u xml:id="u-29.9" who="#Marszalek">Jest to tak oczywiste, że fortel p. Premiera nie wprowadzi w błąd ani nas ani też opinii publicznej.</u>
- <u xml:id="u-29.10" who="#Marszalek">(S. Januszewski: Panie Marszałku! Wnoszę o zamknięcie dyskusji).</u>
- <u xml:id="u-29.11" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał wniosek s. Januszewskiego za przyjęty. Nie słyszę sprzeciwu.</u>
- <u xml:id="u-29.12" who="#Marszalek">Głos ma jeszcze s. Roman.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SJanuszewski">Jestem zaskoczony wystąpieniem p. Premiera i rzeczywiście podejmuję dyskusję, nie będąc przygotowanym. P. Premier odczytał nam tu swój pogląd na parlamentaryzm i analizę bolączek parlamentaryzmu. Zastanawiał się też prawdopodobnie i przygotowywał dość długo i wybaczy p. Premier, że nie będę tak elokwentnym, jak p. Premier z tej trybuny. W krótkich tylko słowach chcę zająć stanowisko jako przedstawiciel „Wyzwolenia” w tej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SJanuszewski">Panie Premierze, chciałbym zwrócić Panu Premierowi uwagę na artykuł p. Poincare, który ma większe doświadczenie niż Pan Premier, bo był częściej premierem, niż Pan, a ma także prawnicze doświadczenie. I co on mówi, kiedy w artykule swoim rozpatruje problem t. zw. bolączek parlamentaryzmu, i jakie tam znajduje wady? Otóż znalazł wadę jedną, tę, że są stałe komisje w parlamencie, i jako środek do rozwiązania kwestii uważa powrót do stanu przedwojennego — usunięcie stałych komisyj z parlamentu, bo stała komisja w parlamencie absorbuje zbyt często uwagę ministra i zdradza pewne tendencje do rządzenia. Otóż p. Poincare, analizując cały ten problem, znalazł tylko to jedno zło w parlamencie. P. Premier ceni doświadczenie i nieraz o tem doświadczeniu mówi, sądzę więc, że i doświadczenie tego zasłużonego człowieka, jakim jest p. Poincare, p. Premier oceni i zastanowi się, czy to, co p. Premier tu powiedział, jest słuszne i tak rzeczywiście z głębi mózgu i duszy p. Premiera idące, jakby to się zdawało.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SJanuszewski">Ale nie chcę podejmować dyskusji na ten temat Jestem politykiem i na pewien polityczny moment pragnę zwrócić uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SJanuszewski">P. Premier w swojem przemówieniu z całą świadomością użył zwrotu, że całe to zagadnienie jest to problem głębszy i środki są potrzebne znacznie radykalniejsze. Nie wiem, czy Pan Premier dziś czytał wstępny artykuł „Kuriera Porannego”. Tam także mówi się o tym problemie i czytelnikowi nasuwa się takie rozwiązanie tej zagadki, że to wygląda tak, jak by to był zamach...</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#komentarz">(Premier Bartel: Nie współpracuję z tem pismem.)</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SJanuszewski">Nie wiem, ale jest w każdym razie ciekawe, bo to jest dziennik, który popiera obecny Rząd, więc coś tkwi w tem.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Coś wisi w powietrzu.)</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#SJanuszewski">Otóż w tym momencie, kiedy przeżywamy najstraszniejszy kryzys, jaki wogóle Polska do tego czasu przeżywała, w tym momencie, w takim sosie podaje się taki problem i zapowiada się użycie znowu specjalnych metod do rozstrzygnięcia problemu Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#komentarz">(Premier Bartel: Kto o tem mówił? „Kurier Poranny”?)</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#SJanuszewski">P. Premier mówił tu o środkach znacznie radykalniejszych. Zobaczymy, czy to ze strony Rządu jest to w tym wypadku conajmniej przezornem.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#SJanuszewski">Sądzę jednakże, że to, co się stało w tej chwili, dobrze się stało. Ja tutaj z tej trybuny przy ogólnej dyskusji mówiłem o niejasności sytuacji i mówiłem, że ona jest także przyczyną tego stanu, jaki jest dziś. Sytuacja zaczyna się szybko wyjaśniać w zdecydowanym kierunku. My, jako politycy, tak to oceniamy. Obecny tutaj p. pos. Kozłowski, wybitny członek Jedynki, powiada w tej chwili: „słusznie”, to znaczy, że się nie mylę. My tę walkę, Panie Premierze, która się zaczyna, przyjmujemy...</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#SJanuszewski">...jak ją przyjęliśmy od, samego początku.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#komentarz">(S. Sejda: Walki nie będzie.)</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#SJanuszewski">Krok za krokiem zdobywamy jednak teren w społeczeństwie. Sądzimy, że, mając za sobą całe społeczeństwo, walkę tę wygramy. Nie radzimy p. Premierowi walki tej przyspieszać w tym momencie, kiedy trzeba pamiętać o gospodarczych problemach i o wyciągnięciu kraju z nędzy, w jakiej się znajduje. W każdym razie spodziewaliśmy się, Panie Premierze, dziś raczej coś z gospodarczych rzeczy.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SRoman">Wysoki Senacie! Że mowa p. Premiera Bartla wywołała wśród nas takie poruszenie, uważam to za bardzo naturalne, powiem więcej, za bardzo pożądane, bo wszak p. Premier Bartel analizował kwestie, które są dziś troską nas wszystkich, troską całego naszego narodu, które są bólem naszym, poruszył kwestię tak ważną, kwestię naszego ustroju, kwestię nadania Polsce takich podstaw życia zbiorowego, które własnemu polskiemu narodowi, polskiemu społeczeństwu w tych warunkach, w jakich ono się znajduje, najbardziej odpowiadają. Nie dziwię się tedy, że sprawa ta wszystkich nas poruszyła, jest to najważniejsze i najaktualniejsze zagadnienie państwowe. Ale dlaczego, proszę Panów, tu z tej trybuny słyszymy głosy pp. senatorów, przemawiających w imieniu swoich stronnictw, że to ich dotknęło, że to ich obraziło, tego już ja pojąć nie jestem w stanie. Czy może ma to posłużyć za jeszcze jeden dowód, że parlament polski nie chcę niczego zmienić, z doświadczeń dotychczasowych żadnych konsekwencji wyciągać? Czy mają zatem przywileje poselsko-senatorskie trwać nadal, czy ma kwitnąć sejmowładztwo, choćby interes Państwa, interes całości na tern bardzo cierpiał? Nas, proszę Panów, nie poto przysłano tu, nie poto z tej trybuny mówimy, ażebyśmy sobie wzajemnie świadczyli jakieś grzeczności, ale przyszliśmy poto, abyśmy załatwiali te najważniejsze sprawy, te najważniejsze problemy, jakie w tej wielkiej chwili dziejowej przed Polską stoją.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#komentarz">(Przerywania. Głosy: Poco Pan to powtarza?)</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Zakrzewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Proszę o spokój.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SZakrzewski">Wysoka Izbo! Stojąc dość zdała od walk politycznych i trzymając się przedewszystkiem mojego własnego fachu, muszę powiedzieć, że mowy p. Premiera wysłuchałem nie tylko z przyjemnością słuchacza, ale z sentymentem...</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(S. Kopciński: Spodziewaliśmy się tego.)</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SZakrzewski">...znawcy historii Polski. W przemówieniu tem przedewszystkiem uderzyło mnie to, co właśnie z historii Polski wynika, mianowicie uderzył mnie ustęp, w którym zaznacza się inicjatywa człowieka odpowiedzialnego za to, co mówi i co zamierza z dziedziny myśli przenieść w dziedzinę czynu. Tej odpowiedzialności moralnej i politycznej od działaczy naszych politycznych domagają się nie tylko reprezentanci dzisiejszego Rządu, ale każdy światlejszy umysł, pracujący w dziedzinie historii polskiej, wytyka jej brak jako jedną z zasadniczych fundamentalnych niedokładności naszych dziejów i stosunku naszego społeczeństwa do problemu rządów.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SZakrzewski">W przemówieniu p. Premiera były dalej dotknięte jeszcze dwie inne sprawy: stosunek jednostki autorytetu do masy i stosunek rządu do parlamentaryzmu. Otóż tu niejednokrotnie w poprzednich dyskusjach przy ogólnej dyskusji budżetowej, a także przy oddzielnych resortach panowie z t. zw. lewicy podnosili pytanie co do stosunku jednostki do masy. Słuchałem bardzo cierpliwie tych przemówień, w których zawsze panował jeden zasadniczy błąd i absolutne nieliczenie się z tem, co daje nauka historii — stosunek jednostki do masy, a więc pytanie bardzo demokratyczne, polega historycznie i socjologicznie na oddziaływaniu wzajemnem masy na jednostkę, ale również polega i na oddziaływaniu jednostki na masy, o czem Panowie nigdy nie mówią. To są elementarne zasady socjologii i historii. Nie można zatem, chwaląc i ceniąc wpływ masy na jednostkę, głosić, że jednostka w historii i w polityce, w całej swojej działalności jest jedynie jakimś fizycznie ślepem, mechanicznem zwierciadłem tejże masy. To jest jedno.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SZakrzewski">Drugie pytanie — kwestia ustosunkowania się rządu do parlamentaryzmu i do naszych problemów konstytucyjnych. Ja się dziwię bardzo p. senatorowi Strugowi, dla którego prac literackich mam olbrzymie uznanie, o czem on sam wiedzieć nie może, ale dziwię się, jeżeli p. senator Strug pojmuje przemówienie p. Premiera w tym wypadku jako posunięcie, które ma specjalnie członków parlamentu polskiego dotykać czy obrażać. Nie pojmuję tego zupełnie. Ja słuchałem go z całym szacunkiem. Dlaczego? Dlatego, że o co tutaj chodzi?</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SZakrzewski">S. Kłuszyńska przerywa, p. senator Strug i p. senatorka Kłuszyńska nie zwracają w tym wypadku uwagi na rzeczy o wiele głębsze, które w myślach, przedstawionych przez p. Premiera, tkwią i znajdują się. Ja przedewszystkiem uczułem wysokie zadowolenie i podniosłem sam siebie na duchu tutaj jako członek tego zespołu Wysokiej Izby Senatorskiej, że problem rewizji Konstytucji z tej trybuny został określony jasno i stanowczo. W ten sposób druga Izba parlamentu polskiego została wciągnięta w zakres rozważań konstytucyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#komentarz">(S. Januszewski: Została zaskoczona.)</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#SZakrzewski">W najrozmaitszych środowiskach naszej Wysokiej Izby słyszałem niejednokrotnie nie tylko od kolegów z centrum, ale także i z lewicy były narzekania na to, że senatorowie do dyskusji konstytucyjnej nie są wciągnięci. Jeżeli przeto tutaj padają myśli, które właśnie wobec tej Izby senatorskiej określają stanowisko Rządu, to dla współpracy Senatu z Izbą Poselską jest to rzecz zdrowa, która się może w wysokim stopniu przyczynić do uzdrowienia naszego życia parlamentarnego.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SZakrzewski">A teraz punkt drugi, mianowicie fakt, że Premier, szef Rządu mówi i określa stanowisko swoje wobec zagadnień konstytucyjnych. Proszę Panów, oburzenia są niezrozumiałe właśnie dlatego, że znowu książki, do których muszę jeszcze raz Państwo tu odesłać, zarówno książki z dziedziny obcych literatur politycznych, jak przedewszystkiem naszej literatury historycznej i politycznej, na każdym kroku stwierdzają to, że rząd wtedy dopiero jest prawdziwym rządem, czy to jest rząd parlamentarny czy jakikolwiek inny, jeżeli się poczuwa do odpowiedzialności wobec społeczeństwa i swoją opinię formułuje. Panowie mówią i odpowiadają: opinia nie jest jeszcze wyjawiona całkowicie i w 100%, my chcemy jeszcze czegoś nowego się dowiedzieć, co zamierza rząd zrobić i jak zamierza postawić kwestię. Ten Rząd powiedział, zdaje mi się, dosyć. Mówił dużo. Ja ze specjalną sympatią podkreślam te ustępy przemówienia p. Premiera, w których - zarówno w środku tej mowy jak i na zakończenie — brzmiała nuta demokratyczna i troska o przyszłość demokracji.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#SZakrzewski">To jest jedno. A drugie jest, proszę Panów, to, że niema takiego procesu rewizji Konstytucji i niema takiej drogi dojścia do dobrej Konstytucji jak właśnie współpraca w tym wypadku parlamentu z Rządem i odwrotnie. Otóż gdyby tutaj Rząd mówił wszystko, narzucał wszystko, to stałoby się może to, czego nie chciał Marszałek Piłsudski, a co jasno określił w jednym z swoich wywiadów jeszcze w 1926 r., że polepszenia ustroju społeczeństwa polskiego nie wyobraża sobie bez współdziałania, bez pomocy samego społeczeństwa i spodziewa się, że społeczeństwo mu tę pomoc okaże. Gdyby Rząd odrazu rozwinął swój projekt konstytucyjny, spotkałby się napewno z zarzutami tych samych panów, którzy teraz zarzucają rządowi niedomówienia, że to jest próba narzucania wszystkiego i że nie dano czasu na to, aby w łonie naszych Izb Prawodawczych odpowiednie uświadomienie i krystalizacja tego uświadomienia w sprawie problemu konstytucyjnego nastąpiła do tego stopnia, żeby parlament, żeby Sejm nasz mógł nam wreszcie dać rewizję Konstytucji w tym duchu, w jakim ona jest konieczna i potrzebna.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#SZakrzewski">Nie mam zamiaru przedłużać tu moich uwag. Jeżeli jednak staje na trybunie Premier Rządu polskiego i imieniem tego Rządu...</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#komentarz">(S. Kopciński: Wymyśla parlamentowi.)</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#SZakrzewski">...mówi pewne jasne i określone rzeczy, to ja w takim razie, jako historyk polski, cieszę się, że wreszcie znajduje się Rząd, który ma pełne poczucie odpowiedzialności. Obserwacja zaś moja na podstawie z wypadków przedmajowych, jakkolwiek stałem zdała i stoję dotąd zdała od wiru walk politycznych, pouczyła mnie o tem, że właśnie te stosunki przedmajowe nagromadziły i wytworzyły taką atmosferę, w której żaden z członków parlamentu i parlament jako całość i zbiorowość nie poczuwał się do odpowiedzialności. Wskutek tego reforma i rewizja tej Konstytucji musi nastąpić Ona nastąpić musi nie tylko z powodu ścierania się tych różnych sił, interesów, prądów i obozów partyjnych w naszem społeczeństwie, ale i dlatego, że w opinii inteligencji polskiej dzisiaj narasta to przekonanie, że rewizja tej Konstytucji nastąpić będzie musiała.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#SZakrzewski">W drodze do osiągnięcia tego idealnego celu jest potrzebne zespolenie się wszystkich umysłów polskich bez względu w tym wypadku na różnice i przegródki polityczne. Ja mam w sobie głębokie przekonanie wewnętrzne, że w drodze do osiągnięcia poprawy naszej Konstytucji spotkają się usiłowania najlepszych synów ojczyzny z różnych stron i ogródków naszego życia politycznego. Gdyby zatem jeszcze na tej drodze miały się wyłaniać trudności w pojmowaniu tego problemu, wyłącznie jako walki między jednym obozem politycznym a drugim o władzę, w takim razie ponad tem wszystkiem może się zerwać wielki i silny, rwący, jak potok górski, potok opinii publicznej, która zmusi wszystkich do poparcia tych, którzy postanowili to dzieło przeprowadzić nie tylko słowem, ale i czynem.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#SRoman">P. senator Strug, jako pewnego rodzaju zarzut, p. Premierowi powiedział, że p. Premier chcę żyć autorytetem pożyczanym.</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#komentarz">(Głos na lewicy: No tak, wszyscy żyjecie autorytetem pożyczanym.)</u>
- <u xml:id="u-32.2" who="#SRoman">Życzyłbym nam wszystkim, ażebyśmy się jak najwięcej przejęli myślami i dążeniami tego wielkiego człowieka, którego na szczęście dzisiaj w Polsce mamy.</u>
- <u xml:id="u-32.3" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
- <u xml:id="u-32.4" who="#SRoman">I ja Panom już miałem sposobność powiedzieć, że w tej wielkiej chwili i w tych sprawach, które dziś w swojem przemówieniu ogólnie poruszałem, a których załatwienie przed nami stoi, jesteśmy szczęśliwi, że pracować możemy w oparciu o autorytet wielkiego męża, który miał tę siłę woli i tę moc charakteru, ażeby wywalczyć Polsce niepodległość, aby utrwalić jej granice, a teraz będzie miał tę wielką moc i siłę charakteru, ażeby naszą państwowość na zawsze umocnić i utrwalić. I jeszcze raz to Panom powtórzę, co już powiedziałem, że w obecnej chwili, w chwili tych ważnych przemian, które w życiu Polski dokonać się muszą, w tej ważnej chwili dziejowej musi zwyciężyć interes Państwa, musi zwyciężyć interes Rzeczypospolitej i tu oświadczam, że ten interes państwowy zwycięstwo odniesie.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Głos ma s. St. Kozicki.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">Odraczam posiedzenie do godziny 4-ej.</u>
- <u xml:id="u-33.1" who="#Marszalek">(Po przerwie.)</u>
- <u xml:id="u-33.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych. Jako sprawozdawca ma głos. s. Gaszyński.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SStKozicki">P. Premier poruszył tutaj rzeczy tak głęboko sięgające w nasze dusze, w cały układ naszego społeczeństwa, że zanim powiem słów parę z punktu widzenia politycznego, chcę poruszyć pewne rzeczy z punktu widzenia ludzkiego i na swoją osobistą odpowiedzialność.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SStKozicki">W krytyce ustroju parlamentarnego, którą tu przeprowadził p. Premier, było bardzo wiele rzeczy słusznych. Parlamentaryzm przechodzi rzeczywiście kryzys w Europie. Do krytyki naszego życia politycznego na początku naszej niepodległości jest dużo materiału, jednakowoż, jeżeli się przeprowadza tę krytykę, to trzeba się zastanowić nad tem, jaki z tego wyprowadzić wniosek, jaka jest droga wyjścia. Narzucać się może droga wyjścia taka, o której tu mówił p. Prezes Rady Ministrów, droga cezaryzmu demokratycznego. Osobiście jestem skłonny przyznać, że są chwile w życiu narodu, są sytuacje międzynarodowe, kiedy rzeczywiście jest potrzebne skupienie władzy w silnych rękach. Lecz niema ustroju doskonałego, nie można powiedzieć, że jakiś ustrój da z pewnością narodowi szczęście i powodzenie.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SStKozicki">Każdy ustrój musi odpowiadać pewnym warunkom, szczególnie ustrój taki, przy którym rząd nie podlega kontroli, przy którym władza spoczywa w ręku jednego człowieka lub nielicznej grupy ludzi. Taki ustrój musi odpowiadać bardzo wysokim wymaganiom, żeby zagwarantować rzeczywiście dobrą politykę. Przedewszystkiem są tu potrzebne dwa warunki. Trzeba wziąć całkowitą odpowiedzialność na siebie i trzeba jasno powiedzieć społeczeństwu, do czego się dąży i jakimi drogami. Społeczeństwo polskie pragnie silnej władzy; gdyby społeczeństwo polskie wiedziało, kto właściwie rządzi, gdyby wiedziało do czego rząd, idzie, to kredyt jego zaufania byłby bardzo wielki. Bo tu nie polega rzecz na umówionych konwenansach, lecz — p. Premier ma rację — na zaufaniu, a zaufanie to nie jest kwestia rozumu, to jest ta kwestia uczucia. Żeby zdobyć zaufanie, trzeba tak postępować, by cały naród widział w rządzących swych reprezentantów, by każdy ich gest, każdy ich czyn wywoływał jednomyślny poryw w narodzie.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SStKozicki">Byłem przez jakiś czas w państwie, gdzie rządy spoczywają w rękach jednostki, każdy obywatel w tem państwie wiedział, czego rząd chcę, każdy gest tego rządu budził u większości narodu sympatyczne echo. Bo społeczeństwu mówiono: jesteście narodem wielkim, przed wami są wielkie zadania, do spełnienia tych' zadań poprowadzimy was takiemi a takiemi drogami. Jeśli się zaś przemawia do narodu inaczej, to można znaleźć garstkę zwolenników, lecz nie można wywołać jednolitego porywu w narodzie. Jeśli niema tego zaufania, jeśli poryw ogólny nie idzie za ludźmi, którzy stoją u władzy, to wtedy ta władza musi się oprzeć na sile fizycznej. Mamy w historii sto takich przykładów, kiedy władza oparta była li tylko o siłę fizyczną. A następstwem władzy, opartej o siłę fizyczną, jest szereg zjawisk, przedewszystkiem załamanie się poczucia prawa w narodzie, które w duszę narodu sączy jad i zatruwa tę duszę na szereg pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SStKozicki">A teraz przejdziemy do polityki. W każdym z nas musiało się zrodzić pytanie, dlaczego p. Premier nam to wszystko powiedział? Przecież p. Premier nie przyszedł tu chyba po to, by się oddawać oderwanym rozważaniom politycznym. W wystąpieniach politycznych musi być chyba jakiś sens. W wystąpieniu p. Premiera widzę tylko jeden sens — zastosowanie zasady: „die beste Deckung ist der Hieb”.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SStKozicki">P. Premier wydawał tu sąd o parlamencie. Ależ w rzeczywistości role tu są inne — to my jesteśmy sędziami, a Panowie, Rząd, jesteście podsądnymi; wszak w ciągu ostatnich trzech lat parlament nie miał wpływu na wypadki; za wszystko dobre i złe, jakie się działo w kraju, całkowitą i wyłączną, odpowiedzialność ponosi Rząd, a było więcej złego, niż dobrego.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SStKozicki">Może nie jesteśmy na wysokości zadania, może są i będą braki w naszych wyrokach; lecz nie pozwolimy na to, by zaciemniano przed nami i przed, opinią istotny stan rzeczy, który polega na tem, że całkowita odpowiedzialność spoczywa na Rządzie i że Rząd będzie za to, co się działo w Państwie, odpowiadał i przed nami i przed społeczeństwem i przed historią.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SStKozicki">Jest to tak oczywiste, że fortel p. Premiera nie wprowadzi w błąd ani nas ani też opinii publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#komentarz">(S. Januszewski: Panie Marszałku! Wnoszę o zamknięcie dyskusji.)</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#SStKozicki">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał wniosek s. Januszewskiego za przyjęty. Nie słyszę sprzeciwu.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#SStKozicki">Głos ma jeszcze s. Roman.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SGaszynski">Wysoki Senacie! Hasło wolności, równości i braterstwa dla duszy polskiej, wychowanej na filozofii naszych mędrców z Hoene-Wrońskim na czele, który mówi, że — „człowiek jest dopełniaczem dzieła Bożego na ziemi”, że — „jest współpracownikiem Bożym”, stało się szczerem i drogiem nam przykazaniem. Naród polski materialnych wartości innym narodom nigdy nie chciał zabierać, a kulturalnych i cywilizowanych narodów wartości duchowe z łatwością wchodzą w przygotowaną do tego duszę polską. Jakże ciężko narodowi polskiemu, mającemu taką, jak wspomniałem, duszę, zbroić się przeciw istotom jemu podobnym. Podobieństwo to jednak jest często pozorne, gdyż naród, kierujący się sprawiedliwością i rozumem, dla celów zaborczych nie będzie wyrzynać innych narodów; natomiast każdy jest obowiązany bronić się przed wszelkim gwałtem i niewolą, tern bardziej, gdy źli sąsiedzi napadają na jego ojczyznę, której przywrócone granice są wykreślone nie tylko krwią i obronnym mieczem, lecz i plebiscytem i podpisaną umową gwarancyjną, a głównie własną kulturą i cywilizacją, opartą na powszechnem braterstwie, niesionem jedynie promieniowaniem serc polskich, a nie siłą pocisków armatnich i gazów trujących.</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#SGaszynski">Ludzie dobrej woli stale szukają sposobów, jakby usunąć przyczyny dotychczasowego wzajemnego wytępiania się. Jednem z ostatnich poczynań w tym kierunku jest śmiały projekt stworzenia Paneuropy. Każdy myślący Polak z upragnieniem wyczekuję urzeczywistnienia tej idei. Lecz Paneuropa powstać powinna ewolucyjnie, kiedy bardziej niż dotychczas znikną wszelkie sprzeczności i różnice narodowościowe, wyznaniowe i inne, a nie, jak już teraz chcą niektórzy, skleić ją wyłącznie jako rację handlu, w imię wolnych ceł.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#SGaszynski">My, Polacy, bylibyśmy nawet skłonni ponieść pewne ofiary materialne dla dobra ludzkości, byle wszystkie narody umawiające się okazały równie dobrą wolę, a nie jedynie chęć wyzysku innych narodów o strukturze przeważnie rolniczej. Paneuropa musi powstać jako racja stanu narodów, które przez odrodzenie się moralne i poznanie dojdą do świadomości swej nieśmiertelności i odpowiednio do tego poznania czyny swe ułożą. Na takich fundamentach stworzona Paneuropa jedynie żyć i rozwijać się będzie, dążąc do prawdy i dobra dla całej ludzkości.</u>
- <u xml:id="u-34.3" who="#SGaszynski">Tymczasem, dopóki egzystuje niebezpieczeństwo napadów złych sąsiadów na Polskę, to z żalem, jednak z mocą narodu rycerskiego, nie tylko będziemy zbroić się, lecz i ginąć w potrzebie za nienaruszalność granic Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-34.4" who="#SGaszynski">Preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Wojskowych na rok 1930/31 przedstawia się następująco: w wydatkach w przedłożeniu rządowem, w części</u>
- <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">A.</u>
- <u xml:id="u-34.6" who="#SGaszynski">Administracja wynosi 837.216.226 zł, w części B: Przedsiębiorstwa 17,500.000, razem 854,716.226 zł. W Sejmie preliminarz ten uległ pewnym skreśleniom: w części A o 10,120.121 zł i wynosi obecnie łączną sumę 844,596.105 zł. Ponieważ skreślenia te były przedmiotem debat sejmowych, pozwolę je sobie zobrazować dla Senatu i myślę, że niektóre przynajmniej powinne być wznowione.</u>
- <u xml:id="u-34.7" who="#komentarz">(Głos: Żadne.)</u>
- <u xml:id="u-34.8" who="#SGaszynski">Skreślenia te w szczegółach są następujące: na wydawnictwa 70.000 zł., inne wydatki 60.000 zł., na wydatki biurowe 398.721 zł., następnie na wyżywienie ludzi 3,824.121 zł., na wyżywienie zwierząt 3,233.279 zł. i fundusz dyspozycyjny, a właściwie fundusz do walki ze szpiegostwem 2 miliony zł., razem, jak wspomniałem, 10,120.121 zł.</u>
- <u xml:id="u-34.9" who="#SGaszynski">Jakkolwiek komisja senacka uchwaliła budżet z poprawkami Sejmu i w brzmieniu sejmowem, jednak projektowałbym, aby przywrócić przynajmniej 3 pozycje, więc w dziale 1 § 8 — Inne wydatki — 60.000, dalej w dziale 2 § 8, również Inne wydatki — 500.000 i w dziale 9 § 12 właśnie fundusz na walkę ze szpiegostwem.</u>
- <u xml:id="u-34.10" who="#SGaszynski">Skreślenia te noszą charakter różny, mianowicie podwójny. Jedne z nich, to skreślenia rzeczowe, oparte na pewnych danych, drugie zaś to skreślenia bez żadnych podstaw i dlatego zwracam się do Wysokiego Senatu w imieniu własnem, już nie w imieniu komisji, która przyjęła te zmiany, aby Wysoki Senat uznał za stosowne restytuować te trzy najważniejsze pozycje, a mianowicie na wydawnictwa, na kasyna podoficerskie i oficerskie i na fundusz dyspozycyjny 2 miliony.</u>
- <u xml:id="u-34.11" who="#SGaszynski">Jakkolwiek w stosunku do całego budżetu Państwa wydatki na wojsko stanowią dużo, bo brutto około 15%, netto zaś około 30% wszystkich wydatków, to jednak w stosunku do potrzeb obrony narodowej w całej rozciągłości budżetowa cyfra wydatków jest skromna i niewystarczająca.</u>
- <u xml:id="u-34.12" who="#SGaszynski">Czy można jednak tę sumę powiększyć? P. Minister Skarbu powiedział nam, że nie. I trudno z nim się nie zgodzić, z tern atoli zastrzeżeniem, iż powiększenie budżetu obrony narodowej niemożliwe jest w dzisiejszych warunkach i przy dzisiejszym systemie finansowym. Cały bowiem preliminarz po stronie wydatków przystosowany jest i uzależniony ściśle od preliminarza po stronie dochodów. Te ostatnie zaś zależą od siły płatniczej ludności, uwarunkowanej wysokością dochodu społecznego, który jest wykładnikiem rozmiarów pracy, produkcji i konsumcji, rozwoju i tętna życia gospodarczego w kraju. Jasno więc widzimy, że bez podniesienia dochodu społecznego w Polsce wysiłek nasz na budżet wojskowy jest wprost bohaterstwem, jest zrozumieniem, że ta konieczność państwowa, to najpierwszy obowiązek narodu bronienia jego wolności i honoru.</u>
- <u xml:id="u-34.13" who="#SGaszynski">Przy obecnym wadliwym ustroju finansowym świata wobec wewnętrznej stabilizacji życia politycznego i gospodarczego w Polsce osiągnięto maksymum możliwości. Jednak tętno życia gospodarczego i obroty nasze z racji obecnego złego ustroju finansowego są wielokrotnie za małe. A że normalny rozwój życia gospodarczego i zwiększenie obrotów, a co za tern idzie, zwiększenie dochodu społecznego i podniesienie siły płatniczej ludności przy obecnym systemie finansowym jest niemożliwe, niemożliwem przeto jest i powiększenie wydatków na obronę narodową i należyte zreorganizowanie Państwa.</u>
- <u xml:id="u-34.14" who="#SGaszynski">W debacie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych, jak może nigdy jest na czasie odpowiedzieć na nurtujące nas pytanie: kto wywołuje wojny?</u>
- <u xml:id="u-34.15" who="#SGaszynski">Może czas nareszcie, aby świat przejrzał i zdał sobie jasno sprawę, kto wywołuje wojny, kto nie tylko je wypowiada, lecz i finansuje z gwarancją olbrzymich zysków, kto popełnia te najkarygodniejsze zbrodnie przez nikogo niekarane, urągające sumieniu i rozumowi człowieka.</u>
- <u xml:id="u-34.16" who="#SGaszynski">Czy może wywołują wojny królowie, którzy po przegranej wojnie często tracą korony, jeśli i nie swe królewskie głowy w dodatku?</u>
- <u xml:id="u-34.17" who="#SGaszynski">Czy może generałowie, będący u szczytu łask i nagród królów za pracę nad wyszkoleniem ich żołnierzy?</u>
- <u xml:id="u-34.18" who="#SGaszynski">Lub może wywołują wojny matki, które szczycą się swemi zdrowemi dziećmi, a po wojnie w czarnych szatach wloką się na groby swych poległych synów, lub, co straszniejsza, patrzą na żywych trupów, będących wiecznym wyrzutem sumienia narodów wojujących?</u>
- <u xml:id="u-34.19" who="#SGaszynski">Wreszcie może chcą wojen narody całe, które swe rodzinne domy i warsztaty pracy pragną zamienić w martwe cmentarzyska?</u>
- <u xml:id="u-34.20" who="#SGaszynski">Nikt z nich nie może chcieć wojny.</u>
- <u xml:id="u-34.21" who="#SGaszynski">Wojny wywołuje związek międzynarodowych finansistów. Ten sam, który po całym świecie posiada wszystkie fabryki broni i wybuchowych materiałów, jak Krupp, Wickers, Armstrong, Castignoli i t. d. Ten sam, który przez wojny, spekulacje i złoto, otrzymane za armaty, karabiny i wybuchowe materiały, zmonopolizował w swych rękach 80% wszystkiego wydobytego złota. Ten sam, któremu wojujące narody Europy są po wojnie winne 12 miliardów dolarów. Ten sam, który pobiera samych procentów za dług wojenny około dwa miliardy dolarów w złocie, gdy roczna produkcja złota wynosi zaledwie 400 miliardów dolarów.</u>
- <u xml:id="u-34.22" who="#SGaszynski">Ten sam wreszcie związek, który zainicjował osławiony — „Manifest Finansistów”, podpisany gwoli ostrożności przez wynajętych lub naiwnych a powolnych mu finansistów i ekonomistów, sprzedających własne narody.</u>
- <u xml:id="u-34.23" who="#SGaszynski">Gdy Marks w r. 1860 napisał swe dzieło — „Kapitał”, powstał w Berlinie z inicjatywy pewnego agenta giełdowego międzynarodowy związek finansistów. Ma on swoje oddziały w Berlinie, Paryżu, Londynie, New Yorku i liczy zaledwie paruset członków. Za pieniądze tego związku bezmyślni lub przepłacani złotem profesorowie ekonomj i głoszą oddawna na światowych uniwersytetach, doktryny o fałszywej teorii o złocie, jako jedynym podkładzie i mierniku wartości pieniędzy; teorii, która po wojnie nie wytrzymuje krytyki zdrowego rozsądku.</u>
- <u xml:id="u-34.24" who="#SGaszynski">Nadto tysiące najtęższych głów finansowych pracuje stale nad wynalezieniem sposobów celem sparaliżowania pomysłów i dobrych chęci różnych społeczników, zmierzających do wyzwolenia narodów z pod jedynowładztwa tych złotych hien.</u>
- <u xml:id="u-34.25" who="#SGaszynski">Organizacja ta jest wcieleniem diabła na ziemi, gdyż wszystko zło, jakie trapi człowieka pracy, od niej pochodzi, jak: brak oświaty, pracy, produkcji, zarobków, wewnętrznej konsumcji, należytej opieki społecznej nad starcami, emerytami i inwalidami wojennymi.</u>
- <u xml:id="u-34.26" who="#SGaszynski">Ta bezgraniczna hańba, urągająca ludziom szlachetnym i rozumowi, jest tworem ich czarcich mózgów, skamieniałych serc i, niestety, zaczadzonych złotem umysłów niektórych szkodliwych ekonomistów, którzy sami nie wiedzą, że chociaż ciężko pracują, jednak gdyby nie mieli ich możnych protekcyj, nie daliby swym rodzinom minimum egzystencji. Przy obecnym rujnującym społeczeństwa ustroju finansowym, w którym wśród wszystkich kapitałów, jak kapitał rolny, budowlany, przemysłowy, rzemieślniczy i kapitał pracy, tylko kapitał płynny jest uprzywilejowany, ekonomicznie nigdy nie będziemy wolni, tern bardziej, gdy sądzimy naiwnie, że własnego kredytu nie posiadamy i że nie zdołamy go w kraju stworzyć.</u>
- <u xml:id="u-34.27" who="#SGaszynski">A przecież wiedzieć powinniśmy, że kredyt jest własnością otrzymującego, a nie udzielającego pożyczkę; ten kredyt bowiem otrzymuje ten, kto go faktycznie posiada, a posiadać go może tylko ten, kto ma jeden z nieodzownych warunków kredytowych: po 1) zaufanie, po 2) wartości realne, przynoszące dochody stałe, które otrzymujący pożyczkę mógłby zastawić i gwarantować niemi spłatę otrzymanego kredytu, jednocześnie nie wyzbywając się tych wartości, ani też nie zmniejszając ich dochodowości przez fakt zastawy.</u>
- <u xml:id="u-34.28" who="#SGaszynski">Takiemi kapitałami stałemi, przynoszącemi dochody, kapitałami, które bezwarunkowo musimy jak najprędzej upłynnić, są domy dochodowe i ziemia uprawna. To są źródła główne i najlepsze dla własnego taniego, wewnętrznego długoterminowego kredytu.</u>
- <u xml:id="u-34.29" who="#SGaszynski">Stworzenie własnego wewnętrznego długoterminowego kredytu taniego, na 5%, wraz z amortyzacją w postaci pieniądza hipotecznego lub czeków obiegowych hipotecznych, amortyzowanych w 30 lat, jest jedyną bronią przeciwko międzynarodowym lichwiarzom.</u>
- <u xml:id="u-34.30" who="#SGaszynski">Zastosowanie wielotowarowej jednostki obliczeniowej, składającej się razem z 20 artykułów pierwszej potrzeby, jako uczciwszego niż złoto miernika wartości znaków pieniężnych, to zrzucenie jarzma złota z wszystkich ludzi pracy.</u>
- <u xml:id="u-34.31" who="#SGaszynski">Zastosowanie tych dwóch środków sprowadzi złoto do właściwej roli metalu, zdatnego tylko na wyroby zdobnicze, co obniży jego cenę przynajmniej o połowę.</u>
- <u xml:id="u-34.32" who="#SGaszynski">Zatem dług związku międzynarodowych finansistów, 12 miliardów dolarów, który ciąży na ludziach pracy w Europie, niewątpliwie automatycznie zmniejszyłby się do 6 miliardów dolarów.</u>
- <u xml:id="u-34.33" who="#SGaszynski">Wreszcie, kiedy złoto stanie się tylko zwykłym towarem, a nie jak obecnie fałszywym miernikiem wartości znaków obiegowych, wtedy związek międzynarodowych finansistów przestanie już o to złoto prowadzić wojny, gdyż wie, że potrzebne mu do życia artykuły pierwszej potrzeby z łatwością zdobędzie codzienną twórczą pracą.</u>
- <u xml:id="u-34.34" who="#SGaszynski">Gdy utworzymy własny uczciwy miernik wartości oraz tani wewnętrzny kredyt, dostosowany do skali naszego życia gospodarczego, zaczniemy nareszcie pracować w całej pełni, wzmożemy wewnętrzną konsumcję, a Państwo zyska przez to zwiększone podatki, jednocześnie zmniejszając procentowo ich wymiar w stosunku do wzmożonych obrotów i dochodów obywateli. Państwo będzie pobierać tylko 10% podatków z naszego dochodu.</u>
- <u xml:id="u-34.35" who="#SGaszynski">Dziś posiadacze złota, mając, przy obecnym mierniku wartości i podkładzie, monopol na drukowanie obiegowych znaków kredytowych, mają monopol nie tylko na naszą pracę, lecz także i na konsumcję, a kto ma monopol na pracę i konsumcję, ten ma monopol na nasze życie.</u>
- <u xml:id="u-34.36" who="#SGaszynski">Wiem, że ta reforma ustroju pieniężnego może być przeprowadzona tylko przy współdziałaniu obydwóch elementów, niestety, dotychczas tak uporczywie przez ekonomistów zapoznawanych, t. j. uczciwości, wiedzy ścisłej lub doświadczenia życiowego, które dopiero razem tworzą prawdziwy rozum. Tym prawdziwym rozumem i sprawiedliwością wyższego rzędu stale możemy być rządzeni przy synarchicznym czyli współ władczym ustroju państwa. I dlatego przekonany jestem, że w odpowiedniej chwili Rząd Marszałka Piłsudskiego w imię najżywotniejszych interesów obrony narodowej, w imię dobra wszystkich warstw i klas i lepszego jutra przyszłych pokoleń podda należytemu, wszechstronnemu rozpatrzeniu przez powołaną do tego specjalną komisję projekt reformy ustroju pieniężnego, zapoczątkowany w Polsce przez ludzi, którzy rozumieją konieczność tej reformy, opartej na Prawie Stworzenia, odkryłem przez Hoene-Wrońskiego, ustroju, zbiegającego się z tezami uczonych ekonomistów tej miary, jak profesorowie: Irving Fisher w Ameryce, Douglas i Kejnes w Anglii i Cassel w Szwecji, którzy niestety, nie znając powyższego Prawa, popełnili szereg błędów w swych pracach naukowych.</u>
- <u xml:id="u-34.37" who="#SGaszynski">Kończąc swój referat o budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych, jeszcze raz w imieniu własnem proszę plenum Senatu, aby był łaskaw przywrócić sumy skreślone: 60.000 jako fundusz reprezentacyjny Ministra, 500.000 zł jako fundusz na kasyna, 2.000.000 zł jako fundusz na walkę ze szpiegostwem, co razem stanowi 2.560.000 złotych. Przywrócenie tych sum uważam za nasz święty obowiązek senatorów-obywateli.</u>
- <u xml:id="u-34.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SRoman">Wysoki Senacie! Że mowa p. Premiera Bartla wywołała wśród nas takie poruszenie, uważam to za bardzo naturalne, powiem więcej, za bardzo pożądane, bo wszak p. Premier Bartel analizował kwestie, które są dziś troską nas wszystkich, troską całego naszego narodu, które są bólem naszym, poruszył kwestię tak ważną, kwestię naszego ustroju, kwestię nadania Polsce takich podstaw życia zbiorowego, które własnemu polskiemu narodowi, polskiemu społeczeństwu w tych warunkach, w jakich ono się znajduje, najbardziej odpowiadają. Nie dziwię się tedy, że sprawa ta wszystkich nas poruszyła, jest to najważniejsze i najaktualniejsze zagadnienie państwowe. Ale dlaczego, proszę Panów, tu z tej trybuny słyszymy głosy pp. senatorów, przemawiających w imieniu swoich stronnictw, że to ich dotknęło, że to ich obraziło, tego już ja pojąć nie jestem w stanie. Czy może ma to posłużyć za jeszcze jeden dowód, że parlament polski nie chcę niczego zmienić, z doświadczeń dotychczasowych żadnych konsekwencji wyciągać? Czy mają zatem przywileje poselsko-senatorskie trwać nadal, czy ma kwitnąć sejmowładztwo, choćby interes Państwa, interes całości na tem bardzo cierpiał? Nas, proszę Panów, nie poto przysłano tu, nie poto z tej trybuny mówimy, ażebyśmy sobie wzajemnie świadczyli jakieś grzeczności, ale przyszliśmy poto, abyśmy załatwiali te najważniejsze sprawy, te najważniejsze problemy, jakie w tej wielkiej chwili dziejowej przed Polską stoją.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#komentarz">(Przerywania. Głosy: Poco Pan to powtarza?)</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Strug.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Proszę o spokój.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#SStrug">Wysoki Senacie! Referent budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych p. senator Gaszyński w swojem przemówieniu poświęcił większą część czasu na zobrazowanie najgłówniejszych przyczyn wojen i wedle swego rozumienia roztoczył program, zapobiegający tego rodzaju straszliwym katastrofom ludzkości. Jest to słuszne i na miejscu, jeżeli w polskiej Izbie Ustawodawczej referent budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych od tego zaczyna. Jest to spłacenie daniny idei ludzkości, która uważa wojnę za katastrofę, a wojsko za konieczność nieodzownej obrony — i nic ponadto. Jednakże z wywodami co do budżetu nie będę mógł się zgodzić ze swoim przedmówcą.</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#SStrug">Chcę przedewszystkiem powiedzieć parę słów o stosunku narodu i armii. Armia narodowa może się opierać tylko na narodzie, musi mieć wspólnotę ze społeczeństwem. Inaczej być nie może. Minęły czasy armii pretoriańskich, dynastycznych, najemnych czy innych. To zespolenie musi być integralne. W idealnym wyrazie tego zespolenia będziemy mieli idealną armię, odpowiadającą wszechstronnie swemu zadaniu.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#SStrug">Nie jedyną ale jedną z ważniejszych form współżycia społeczeństwa z armią jest ta, która się wyraża przez współdziałanie parlamentarne. Wszystkie dziedziny życia, wszystkie budżety są rozpatrywane przez Izby Ustawodawcze, tak samo i ten wielki i ważny dział życia państwowego, jakim jest armia. Dlaczego w Polsce w sferach rządowych, zwłaszcza w ostatnich dwóch latach, zapanowała taka niezmierna drażliwość na punkcie wglądu parlamentu w sprawy armii? Czy to było wywołane jakimś złym wpływem polityki parlamentarnej na armię? Nic podobnego. Myślę, że to jest zjawisko nad wszelki wyraz nienormalne, przejściowe i że przeminie. Niestety obecnie czynniki decydujące w armii nie życzą sobie kontroli, wglądu i pomocy ze strony społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-36.3" who="#SStrug">Minister Spraw Wojskowych Marszałek Piłsudski niejednokrotnie wyrażał swoją odrazę do współpracy z komisjami w Sejmie, znajdując po temu różne racje, ale jego zastępca p. Wiceminister gen. Konarzwski jest w najlepszych stosunkach z Izbami. Już trzykrotnie brałem udział w pracy Komisji Wojskowej Senatu i byłem zbudowany jego uprzejmością i nadzwyczajną przychylnością. Była to jednak tylko zewnętrzna szata, ta uprzejmość, która obowiązuje w dobrem towarzystwie, ale pozatem jego udział w debatach był rozbrajająco powierzchowny. P. gen. Konarzewski szybko i lekko traktował te rozprawy, nie oburzając się na żadne zarzuty, ale bardzo starannie pomijając milczeniem wszystkie sprawy ważne. I referat Wiceministra i jego odpowiedzi na interpelacje nie dawały możności do nawiązania zdrowego i istotnego kontaktu z przedstawicielem Min. Spraw Wojskowych. Żałowaliśmy nieraz, że referenci wojskowi, otaczający p. Ministra, nie zabierali głosu, gdyż przypuszczam, że debaty byłyby bardziej ożywione i wejrzelibyśmy głębiej w potrzeby armii czyli, że zespolenie przedstawicieli narodu z przedstawicielami armii byłoby zupełniejsze. Za to na ostatniem posiedzeniu pokazano nam grubą księgę, gdzie był tekst, cyfry, obliczenia, grafiki, mapy — i na każdej stronicy był stempel: tajne. Ta strasznie tajna księga obiegła stół i wróciła do p. Ministra. My nie żądamy pokazywania nam tajnych akt, ani tajemnic wojskowych. Bynajmniej. My chcemy szczerego stosunku przedstawicieli armii z przedstawicielami Sejmu i Senatu.</u>
- <u xml:id="u-36.4" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale czy wszyscy? Inny głos: Wszyscy, napewno.)</u>
- <u xml:id="u-36.5" who="#SStrug">Sądzę, że tak. Sądzę, że jeśli chodzi o armię — nie będziemy tu mówili o monopolu pewnych drobnych patriotów, ale my wszyscy mamy prawo coś powiedzieć o armii ^:^ mamy prawo się nią interesować.</u>
- <u xml:id="u-36.6" who="#SStrug">Otóż ten oficjalny optymizm, jaki otacza osobę p. Wiceministra Spraw Wojskowych, nie daje żadnej gwarancji, że możemy coś poznać z poważnych zagadnień wojskowych. Jest pewna formuła bardzo przykra, ale ona mi przychodzi na myśl, kiedy myślę o tych stosunkach: — „Wsio obstoit błagopołuczno!” Wyrażam to w obcym języku, bo tylko w tym języku ta rzecz odnajduje swoją smutną barwę i jeszcze smutniejszą tradycję.</u>
- <u xml:id="u-36.7" who="#SStrug">Problematy wojskowe, bardzo poważne, są zazwyczaj pomijane przez przedstawicieli M. S. Wojsk. Błądzimy w labiryncie milionów, wydziałów, i wielu, wielu rzeczy, co do których polegamy na lojalności władz wojskowych, na ich kompetencji. Ale nie to jest najważniejsze, to przeglądanie rachunkowości i te miliony; najważniejsze jest to, żeby społeczeństwo przez swoich przedstawicieli znało potrzeby armii, żeby armia czuła opiekę i przychylność społeczeństwa. To w pracach Sejmu i Senatu wymyka się nam najczęściej.</u>
- <u xml:id="u-36.8" who="#SStrug">Teraz przechodzę do problematów wojskowych. Chcę przejrzeć tylko najgłówniejsze zagadnienia ustawowe. Należałoby pracować nad tern, ażeby stworzyć podstawę do trwałej i stałej organizacji naczelnych władz wojskowych, albowiem jesteśmy w tymczasowości. Na mocy dekretu pomajowego p. Prezydenta Rzeczypospolitej i ta funkcja Ministra i funkcja Inspektora Generalnego armii, obie niesłychanie poważne, są połączone w jednej osobie, w jednym człowieku, który na to stanowisko może teraz aspirować, Marszałka Piłsudskiego. Mówiąc o zaufaniu, ja nie będę mówił o zaufaniu, ani o nieufności, ale sprawa naczelnych stanowisk w armii musi być zabezpieczona ustawowo, albowiem czas idzie, ludzie się zmieniają a my nie mamy żadnej rezerwy. Bez tej rezerwy w postaci ustawy może nastać w pewnym momencie, może najgorszym, chaos. O władzach naczelnych w wojsku deliberuje się często, nie tylko u nas ale i gdzie indziej. Nie dalej jak w styczniu we Francji były wielkie debaty na ten temat, i dawny minister wojny Painlevè, człowiek cywilny, znany matematyk, ale który podczas wielkiej wojny był ministrem wojny we Francji, człowiek, który mianował Focha i Petain'a, który zasłużył się dobrze swej ojczyźnie, otóż i on i inni troszczą się o znalezienie istotnego wyrazu dla kierownictwa armią w czasie pokoju i w czasie wojny. U nas ta rzecz jest skomplikowana i nie podejmuję się jej rozwiązać, ale mam prawo podać ją jako problem do rozwiązania. Marszałka Piłsudskiego. Mówiąc o zaufaniu, ja nie będę mówił o zaufaniu, ani o nieufności, ale sprawa naczelnych stanowisk w armii musi być zabezpieczona ustawowo, albowiem czas idzie, ludzie się zmieniają a my nie mamy żadnej rezerwy. Bez tej rezerwy w postaci ustawy może nastać w pewnym momencie, może najgorszym, chaos. O władzach naczelnych w wojsku deliberuje się często, nie tylko u nas ale i gdzie indziej. Nie dalej jak w styczniu we Francji były wielkie debaty na ten temat, i dawny minister wojny Painleve, człowiek cywilny, znany matematyk, ale który podczas wielkiej wojny był ministrem wojny we Francji, człowiek, który mianował Focha i Petain'a, który zasłużył się dobrze swej ojczyźnie, otóż i on i inni troszczą się o znalezienie istotnego wyrazu dla kierownictwa armią w czasie pokoju i w czasie wojny. U nas ta rzecz jest skomplikowana i nie podejmuję się jej rozwiązać, ale mam prawo podać ją jako problem do rozwiązania.</u>
- <u xml:id="u-36.9" who="#SStrug">Druga rzecz. Ustawa o kadrach i etatach armii nie istnieje. A jak działa Komitet Obrony Państwa przy szefie Rządu? Nie działa wcale. Niema ustawy o ogólnej organizacji armii. Przeżywamy czasy tymczasowe i jeszcze raz tymczasowe. A ustawa o ogólnej organizacji narodu na czas wojny, wreszcie ustawa o prawach i obowiązkach oficerów?</u>
- <u xml:id="u-36.10" who="#SStrug">Tu dochodzę do bolączki korpusu oficerskiego w Polsce. Jest to sprawa znana, wielokrotnie poruszana w Komisji Wojskowej Sejmu i Senatu. Życie służbowe oficera każdej armii obraca się wśród, momentów: awansu, przeniesienia, emerytowania. Gdzie indziej, w armiach obcych, mamy to zastrzeżone w regulaminie, w stabilizacji tych oficerów, mają oni jakieś prawa, mają prawo odwołania się. Surowe jest prawo wojskowe wszędzie i podczas pokoju, ale jednak są normy, które regulują te trzy momenty życia służbowego oficera: awansu, przeniesienia i emerytowania. U nas istnieje biuro personalne, nie powiem jak nazywają to biuro niektórzy rozgoryczeni oficerowie; na Komisji Wojskowej spróbowałem scharakteryzować na mocy dostępnych mi informacyj procentowość niesłuszności tych przedwczesnych emerytowani w masie zgórą 3.000 emerytowanych przez 3 lata ostatnie oficerów. I na mocy tych informacji powiedziałem, że 60%, a może nawet 70% tych emerytowań przedwczesnych jest uzasadnione, nie dlatego, żeby 70% oficerów z tych 3.000 byli to ludzie bezwartościowi, bynajmniej, ale są pewne potrzeby armii, uzdrowienia ruchu służbowego, bo ja wiem zresztą co, — ale te 30%, to krzywdy! P. Wiceminister Spraw Wojskowych ucieszył się, że obliczyłem niesłuszne emerytowanie tylko na 30% i w odpowiedzi powiedział mi: sam Pan przyznał, że tylko 30%. Tylko! Więc 30%, to mało?! Jeżeli tysiąc oficerów zwolnionych czuje się pokrzywdzonymi, wówczas czuje się pokrzywdzonym cały korpus oficerski. Więc proszę Panów, jak funkcjonuje machina biura personalnego, jeżeli jest tak straszliwy procent niesłuszności, niesprawiedliwości, krzywdy i dowolności?</u>
- <u xml:id="u-36.11" who="#SStrug">Proszę Panów, w korpusie oficerskim panuje rozgoryczenie. P. podpułkownik Prystor, obecny Minister Pracy i Opieki Społecznej, przed paru laty został mianowany dyktatorem personalnym. Gdy pracował już jakiś czas, wypadła wówczas konferencja rozbrojeniowa w Genewie i w kołach bynajmniej nie wrogich albo niezadowolonych oficerów, lecz w kołach piłsudczyków, starych znajomych i przyjaciół ppłkownika Prystora, słyszałem pewne charakterystyczne powiedzenie, które rozeszło się po całej armii i każdemu wojskowemu jest znane. Oto, że konferencja rozbrojeniowa w Genewie może być pewna, że polska armia gotowa jest rozbroić się zupełnie, jeżeli powierzono ppułkownikowi Prystorowi personalia armii. To jest wymyślone nie przez ludzi złej woli, lecz przez jego najbliższych kolegów, albowiem jest rozbrojenie armii, jeżeli, nie znając ludzkiego materiału w korpusie oficerskim, szasta się i przebiera w tych ludziach, jak w ulęgałkach, polega się na dowolności. To nas obchodzi bardzo. Sejmowej Komisji Spraw Wojskowych pewne stronnictwo, a właściwie pewien jego przedstawiciel, odmówił prawa wglądu w tę sprawę, gdy w niej właśnie jest jedna z istotnych potrzeb i bolączek armii. Jeżeli parlament nie ma prawa w to wejrzeć, ani się o to zapytać, albo tę rzecz sprawdzić, to się stawia w wątpliwość wogóle prawo parlamentu mówienia czegokolwiek o armii. Armia nie może być tabu nietykalnem, armia powinna być drogą dla całego narodu, bo jej zadanie, jej rolę ocenia się dopiero w najokropniejszej chwili. Jeżeli mówię, że jest ona świętością, to nie można jednak, zasłaniając się tą świętością, z obłudą, ze złą wolą, ignorancją, czy lekkomyślnością negować prawa społeczeństwa do wglądu w nią. Nie znaczy to, żeby każdy człowiek z ulicy wtrącał swoje trzy grosze, ale kiedy są wybrani przedstawiciele narodu, to nie wolno im zamykać drogi do kontroli armii i przedstawiciel jakiegokolwiek stronnictwa, który się tego prawa zrzeka, nie powinien zasiadać w Izbach Ustawodawczych.</u>
- <u xml:id="u-36.12" who="#komentarz">(Przerywania na lawach B. B.)</u>
- <u xml:id="u-36.13" who="#SStrug">Nas to obchodzi, mówię w imieniu mojego stronnictwa, ale nie przedstawiam żadnego programu nowej armii. To jest rzecz olbrzymiej przemiany, przewrotu, socjalizm ma swoją ideę o armii narodowej, ale teraz mówimy o tern, co jest. Niezapomnianej pamięci człowiek, wielki obywatel Francji, zwolennik pokoju, który życie złożył za tę ideę pokoju, zamordowany w przededniu wybuchu wojny, Jaures, wówczas, kiedy we Francji miano dyskutować projekt powrotu do trzyletniej służby wojskowej, pogrążył się w pracy na cały rok, studiował, badał i wydał dzieło o nowej, nowoczesnej demokratycznej armii narodowej. Tam jest wzór dla socjalistów, dla stronnictw chłopskich i robotniczych, jak przyszłą armię należy budować. Nie chcę o tern mówić, mówię o tern, co jest teraz i dziś mamy prawo w to wglądać. Nazywają nas doktrynerami, pacyfistami—tak jest mamy swoją doktrynę i ideę, jesteśmy pacyfistami, ale w razie potrzeby, tak, jak Polska nie zawiodła się, kiedy ją trzeba było budować w podziemiach, na socjalizmie polskim, jak się nie zawiodła w roku 1918 i 1920, tak nie zawiedzie się nigdy. I na tern polega nasze prawo do mówienia i stanowienia o armii wbrew niektórym patentowanym ultrapatriotom, którzy na potrzeby swego stronnictwa pragną zabrać całą armię.</u>
- <u xml:id="u-36.14" who="#SStrug">A teraz budżet wojskowy. Niesłychany jest jego ciężar dla kraju, przyznał to p. referent, i zgadzam się z tern w zupełności, jednakże ciężar ten musimy dźwigać. To jest konieczność i dyskusji nad tą koniecznością być nie może, ale może być duża dyskusja nad sposobem rozporządzenia tym czy innym milionem czy bodaj dwoma. I oto dochodzę do skreśleń.</u>
- <u xml:id="u-36.15" who="#SStrug">Skreślenia wynoszą bardzo niewiele, ale dotykają w bolesny sposób p. Ministra Spraw Wojskowych Marszalka Piłsudskiego, który w zeszłym roku nazwał to, że widocznie Sejm nie chcę walki ze szpiegostwem, jeżeli skreśla 2 miliony z funduszu dyspozycyjnego M. S. Wojsk. Nie skreślił, tylko nie dodał, ponieważ do 6 milionów funduszu dyspozycyjnego Minister życzył sobie mieć jeszcze doliczone 2 miliony, czego Izby odmówiły. Około tego słusznego niezadowolenia p. Ministra Spraw Wojskowych — słusznego, bo każdy minister jest niezadowolony, jeżeli mu się coś skreśla — demagogia partyjna zrobiła niesłychaną hecę w kraju. Natychmiast przekręcono słowa Marszałka w tym sensie, że Sejm popiera szpiegostwo. Widzieliśmy mury Warszawy oblepione afiszami przez różne organizacje, których ton był godny klasycznej czarnej sotni. Widzieliśmy jeszcze niedawno afisze, wydane w imieniu ociemniałych inwalidów żołnierzy: ponieważ Sejm nie chce walczyć ze szpiegostwem, więc oni ze swej szczupłej pensji inwalidzkiej składają ofiarę na ten cel, z niedoli swej i nieszczęścia ofiarowują swój grosz.</u>
- <u xml:id="u-36.16" who="#komentarz">(Głos na lawach B. B.: Słusznie)</u>
- <u xml:id="u-36.17" who="#SStrug">To jest zbrodnia, bezecny skandal ze strony partyjników, którzy takiemi środkami rozdymają tę sprawę i spekulują na najstraszliwszem kalectwie i nieszczęściu ludzkiem. Gdzie jest istota rzeczy? Istota rzeczy jest ta, że skreślono 2 miliony złotych. Tu się porusza i sprawę legendy Marszałka Piłsudskiego i sprawę zaufania do niego. Proszę Panów, nie pozwolę nikomu pouczać mnie, co się należy Marszałkowi Piłsudskiemu, ale proszę Panów, dla mnie wstrętny jest obraz kupczenia jego wielkiem imieniem. Istotą zatargu o fundusz dyspozycyjny jest tylko to, że skreślono 2 miliony złotych z funduszu dyspozycyjnego w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych. Fundusze dyspozycyjne rosną tak gwałtownie, stanowią budżet w budżecie, że Izby Ustawodawcze musiałyby się nad tern zastanowić, jeżeli wogóle mają coś do powiedzenia o wydatkowaniu pieniędzy publicznych. Jeżeli przed majem było 10 milionów funduszów dyspozycyjnych, to teraz mamy 20 milionów, a żądane było więcej. Wiemy na co fundusze dyspozycyjne były obracane przez rządy pomajowe, i w tern świetle, proszę Panów, trzeba rozpatrywać to skreślenie, a nie w tern, że ktoś chciał zrobić na złość Marszałkowi Piłsudskiemu. Poważne stronnictwa nie robią nikomu na złość. To tylko jednostka w swoich poczynaniach może rządzić się przywidzeniem, humorem albo niehumorem. To nie było zrobione na złość, tylko uważano, że fundusze dyspozycyjne wysokie, zbyt wielkie, tworzą budżet w budżecie, tworzą państwo w państwie, są nie do sprawdzenia, a używane są na co? Czyż mam raz jeszcze powtarzać na co tego funduszu używano? Na wybory i na wiele, wiele rzeczy, na urzędową prasę, dawniej to się nazywało brzydką prasą gadzinową, (S. Kłuszyńska: Na B. B. S.) na wiele rzeczy pomnie partyjnych, bo całe stronnictwa stoją tylko tym funduszem. Nie mówię o stronnictwie bloku bezpartyjnego.</u>
- <u xml:id="u-36.18" who="#komentarz">(S. Roman: Skąd Pan wie o tem?)</u>
- <u xml:id="u-36.19" who="#SStrug">Wiemy o tem, nie bawmy się w ciuciubabkę, Panie Kolego, jesteśmy na to za poważni. Życie woła zbyt głośno. Ten glos przenika do ludzi nawet bardzo zamkniętych i do całych grup i wiemy o tem dobrze. W tem świetle popatrzmy na ten fundusz, a wówczas zobaczymy, że to, co koło tego robią stronnictwa rządowe i prasa rządowa, to jest heca niegodna, bo fałszuje się istotę i, kupcząc na każdym kroku imieniem Marszałka Piłsudskiego, na każdym kroku obrażają go właśnie oficjalni wielbiciele.</u>
- <u xml:id="u-36.20" who="#SStrug">Tyle chciałem tylko powiedzieć o budżecie. Jestem za podtrzymaniem skreśleń, których dokonał Sejm, wychodząc tylko z potrzeb armii i oszczędności w tym ciężkim roku.</u>
- <u xml:id="u-36.21" who="#SStrug">A teraz nieszczęsny problem polityki w armii. Niektórzy z pp. senatorów pamiętają, że ostrzegałem przed tem rok temu, właśnie po znanem przemówieniu Marszałka Piłsudskiego na komisji Senatu. To jeszcze było daleko za górami, ale jednak mnożyły się już objawy, że jest chęć upartyjnienia armii. Upartyjnianie, to nie znaczy, że ona ma wspierać swój rząd, lecz nakazano jej spełniać funkcje, które w normalnych społeczeństwach spełniają ludzie niezależni, ugrupowania wolne, nie pod dyscypliną wojskową. Chcę mówić o 31 października zeszłego roku w Sejmie. Około tego powstało mnóstwo plotek, a w oficjalnem przedstawieniu zupełnie przeinaczano prawdę. Sądzę, że nie warto tych wypadków opowiadać, bo prawda już na jaw wyszła. I odważę się zapytać otwarcie, jak w świetle prawdy wygląda komunikat Marszałka Piłsudskiego. Nie będę tego kwalifikował, powiem tylko, że snąć jeszcze raz i znowu wprowadzono w błąd tego tragicznie osamotnionego człowieka. Nie będę mówił o tych rzeczach, bo szkoda czasu. Wiemy, jakie były idee przewodnie tej eskapady. A co mogło wyniknąć z tego, że stu oficerów było w przedsionku Sejmu, a stu w rezerwie w Szpitalu Ujazdowskim, nikt nie wie, mogło nic nie być, a mogła zajść katastrofa niesłychana. Powiem, że Marszałek Daszyński, który nie dopuścił do posiedzenia, uratował bardzo wiele w Polsce, uratował nas od momentów zupełnie niepotrzebnych a katastrofalnych i uratował armię. Za to był zmieszany z błotem przez rządowe czynniki. Ale wiem, że znalazł on nagrodę w poczuciu spełnionego obowiązku i mocne oparcie w najszerszych sferach społeczeństwa, które mu oddało sprawiedliwość.</u>
- <u xml:id="u-36.22" who="#SStrug">Na zakończenie chcę powiedzieć o zjawisku, o którem nie wspominano zupełnie w debacie budżetowej, gdzie się mówiło o kadrach, oficerach, korpusach, przydziałach, oddziałach, wytwórniach, biurach, milionach i milionach. Zapomniano o jednej rzeczy, o żołnierzu. Tu, proszę Panów, nie chodzi o świetlice, czy o lepsze zaopatrzenie, to jest inna rzecz. Chcę mówić o tem, czem jest ten żołnierz w armii nowoczesnej. Takie przeoczenia intelektualne i psychiczne zdarzały się nieraz nawet wielkim ludziom historii. Ludendorf też zapomniał, że żołnierz jest żywym człowiekiem, uważał go za cyfrę, za — „efectif”, za milion czy pięćset tysięcy ludzi, za korpus, za dywizjon, za batalion. A to są żywi ludzie. Nie zapominajmy o tern my, którzy, układając budżet, rozpatrujemy naczelny, niebezpieczny i drażliwy problem wojskowy.</u>
- <u xml:id="u-36.23" who="#SStrug">Powtarzam to, co mówiłem przed rokiem, albowiem ten rok nie dał polepszenia w sytuacji, tylko pogorszenie. Kto zaczyna politykę do armii wprowadzać od góry, ten musi przyjąć jako konsekwencję niezłomną, że ona musi się zacząć w dole, w masie, choćby nikt jej nie popierał, bo ani moje stronnictwo, ani Wyzwolenie, ani lewica społeczna polska tego nie czyni. Oszczędzamy neutralność armii, bo to jest dla całego narodu ostoja i obrona, a polityka musi się odbić na żołnierzach. Czy taki wynik jest pożądany przez jakiekolwiek stronnictwo polskie? Nie! Zatem to ostrzeżenie trzeba wziąć pod uwagę. Młody żołnierz, który ma iść do wojska jako rekrut, i ten, który odbywa służbę wojskową i ten, który jest w rezerwie, ma swoje sympatie i antypatie, z mlekiem matki wyssał pewne ideały środowiska, swej klasy, swej warstwy, to jest żywy człowiek.</u>
- <u xml:id="u-36.24" who="#SStrug">Pozwolę sobie powiedzieć na zakończenie jeszcze kilka słów. Może nie życzyłbym sobie, aby to było stenografowane, ponieważ w stenogramie nabierze innego znaczenia, niż chcę, aby miało. Jeżeli jednak regulamin tu jest obowiązujący, to nie mam nic przeciw temu. Wieczorem w dniu 31 października na ulicy Wiejskiej pośród wielu ciekawych znalazł się pewien mój towarzysz partyjny, człowiek godny zaufania. Nie robię zresztą z tego wielkiej rzeczy. Zaczepili go dwaj oficerowie i pytali, czy jest posłem, czy oficerowie jeszcze są w Sejmie? Wreszcie jeden z podoficerów pułku piechoty powiada: — „Gdyby p. Marszałek Sejmu wezwał nas na pomoc, to mybyśmy pokazali panom oficerom, którędy się wychodzi z Sejmu”. Proszę Panów, to tak powiedziane tylko.(S. Poczętowski: To byli komuniści. Inny głos: Skąd Pan to wie?) To był żołnierz pierwszy lepszy, przypadkowo spotkany, to był żołnierz z szarej masy żołnierskiej. Ani Marszałek Daszyński ich nie powołał, ani oni nie uważali się za żadnych delegatów, takie słowa im się tylko wyrwały, były odruchem; nie będę demagogiem i nie powiem, że to już jest głos ogółu żołnierzy. Ale w tych warunkach ciężkich jest to dla mnie, a powinno być dla Senatu i dla armii ogromnie znamiennym objawem.</u>
- <u xml:id="u-36.25" who="#SStrug">Zakończę słowami: nie igrajmy z armią, bo w całości swej armia jest naszą własnością, w swej całości posiada różne pierwiastki, posiada korpus oficerski, generałów, dygnitarzy, masę biednych, wyzyskiwanych, niepewnych jutra niższych oficerów i posiada szarą masę żołnierską, która pragnie rozumieć, dokąd ją prowadzą, i myśli o tern, co się dzieje w kraju i w armii.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SRoman">P. senator Strug, jako pewnego rodzaju zarzut, p. Premierowi powiedział, że p. Premier chcę żyć autorytetem pożyczanym.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#komentarz">(Głos na lewicy: No tak, wszyscy żyjecie autorytetem pożyczanym.)</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SRoman">Życzyłbym nam wszystkim, ażebyśmy się jak najwięcej przejęli myślami i dążeniami tego wielkiego człowieka, którego na szczęście dzisiaj w Polsce mamy.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SRoman">I ja Panom już miałem sposobność powiedzieć, że w tej wielkiej chwili i w tych sprawach, które dziś w swojem przemówieniu ogólnie poruszałem, a których załatwienie przed nami stoi, jesteśmy szczęśliwi, że pracować możemy w oparciu o autorytet wielkiego męża, który miał tę siłę woli i tę moc charakteru, ażeby wywalczyć Polsce niepodległość, aby utrwalić jej granice, a teraz będzie miał tę wielką moc i siłę charakteru, ażeby naszą państwowość na zawsze umocnić i utrwalić. I jeszcze raz to Panom powtórzę, co już powiedziałem, że w obecnej chwili, w chwili tych ważnych przemian, które w życiu Polski dokonać się muszą, w tej ważnej chwili dziejowej musi zwyciężyć interes Państwa, musi zwyciężyć interes Rzeczypospolitej i tu oświadczam, że ten interes państwowy zwycięstwo odniesie.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Drucki-Lubecki.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Odraczam posiedzenie do godziny 4-ej.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych. Jako sprawozdawca ma głos. s. Gaszyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SDruckiLubecki">Wysoki Senacie! Dzięki wojnie światowej i wskutek 10 milionów trupów, które zasłały pobojowiska nasz kraj odzyskał swoją niepodległość. Tę okoliczność, przy której powstało nasze Państwo, musimy zawsze mieć w pamięci, rozpatrując nasz budżet, albowiem, proszę Wysokiego Senatu, czy możemy z całą pewnością twierdzić, że w tych krajach, pod których władzą byliśmy, twarde jest przekonanie, że niepodległość nasza jest zasłużona, że istnieć rzeczywiście powinna. Właśnie o to mam obawy i nie jestem tego pewny. Owszem, wiem bardzo dobrze, że zwłaszcza to, co się tyczy naszych granic, nie jest wszędzie uznane w tych krajach, do których przez długi okres czasu należeliśmy. Prawda, mogą nam powiedzieć, że wiele rzeczy się zmieniło od czasu światowej wojny. Tak, rzeczywiście mamy taką wspaniałą instytucję jak Liga Narodów, mamy Locamo, mamy pakt Kelloga i różne konferencje rozbrojeniowe. Szczerze mówiąc, czy to nie jest li tylko pewien żywiołowy odruch przeciw okropnościom wojennym, przeciw 10 milionom trupów, które zasłały pobojowiska. Być może przejdą lata, okropności wojny się zapomni i wtedy znowu niebezpieczeństwo może zagrażać naszym granicom. Prawda, wiemy dobrze, że świat obecny nie jest światem przedwojennym, mamy wielki rozrost demokracji, mamy wielki rozrost socjalizmu, te wszystkie demokracje, socjalizmy, jak wiemy, są gorącymi zwolennikami id,ei pacyfistycznych, jednak jeżeli widzimy, że kraj sąsiadujący z nami, kraj ultrasocjalistyczny, kraj komunistyczny wydaje w obecnej chwili na swój budżet wojskowy, nawet jeżeli weźmiemy pod uwagę spadek czerwońca, o 30% więcej niż znany ze swojej zachłanności i zaborczości dawny absolutystyczny rząd carski, to, proszę Panów, daje nam wiele do myślenia. Widzimy, że wszystkie nasze stronnictwa, bądź lewica, bądź prawica, bądź centrum, składają największe ofiary na rzecz naszego uzbrojenia wojskowego. Musimy wszyscy stwierdzić, że te napaści, o których niejednokrotnie pisze się w gazetach i t. d., nie mają żadnej racji bytu. Albowiem tak na prawicy, jak na lewicy, w momencie niebezpieczeństwa wszyscy przelewają swą krew za ojczyznę. Widzieliśmy dużo młodzieży akademickiej i dużo chłopów i robotników, którzy zginęli pod murami Warszawy. Jednak w sercach i umysłach ludzi, powiedziałbym, z pewnego punktu widzenia partyjnego, żyją pewne zasady, pewne sposoby zapatrywania się na cele wojskowe. Właśnie o tern chciałem kilka słów powiedzieć.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#SDruckiLubecki">Jedni ludzie, zwłaszcza przedstawiciele stronnictw, powiedziałbym, robotniczych, widzą ten ogromny rozrost fabryk, tę pracę w wielkich warsztatach fabrycznych, mają ogromne przekonanie do siły techniki, widzą, że główną walką w przyszłej wojnie będzie właśnie ten szalony rozwój techniki, i widzą, że przyszłość naszej armii musi polegać na rozwoju tej techniki, ale zarazem uważają, że można albo zmniejszyć kontyngent stałej armii albo skrócić termin służby. Niestety, to zdanie jest mylne, albowiem historia wielkiej wojny daje im kategoryczne zaprzeczenie.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#SDruckiLubecki">(Przewodnictwo obejmuje. Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
- <u xml:id="u-38.3" who="#SDruckiLubecki">Nie można lekceważyć zdobyczy technicznych, ale trzeba przyznać, że duch wodza i wiara jego w zwycięstwo, którą umie przelać na masy, jest decydującym czynnikiem, i też trzeba przyznać, że słowa francuskie: les gros batailions ont tonujours raison dowodzą, że technika nie jest we wszystkiem decydująca. Mamy przykład chociażby z dotychczasowych wojen, gdzie mały szczep [nieczytelne] zwalczył swoim zapałem nie tylko Hiszpanię, ale też i największą potęgę militarną Francji. A wielkie niebezpieczeństwo przedstawia mała armia, nawet świetnie technicznie uzbrojona, albowiem, gdy taka armia jest rozbita, nic więcej nie pozostaje i kraj przegrywa wojnę. Przy wielkiej zaś masie ludzi, przy wielkich rezerwach wojskowych, zawsze jest nadzieja stworzenia nowej armii i odparcia sił nieprzyjacielskich, jak to było we Francji. Pozwolę sobie przytoczyć trzy przykłady państw, które znalazły się podczas wojny w ciężkiej sytuacji, lub nie miały możności wyzyskać całkowicie zwycięstwa, dlatego że armia ich na stopie pokojowej nie była dostatecznie liczna.</u>
- <u xml:id="u-38.4" who="#SDruckiLubecki">Weźmy przykład wojny rosyjsko-japońskiej. Japonia posiadała zaledwie 150.000 wojska na stopie pokojowej i dlatego, gdy wybuchła wojna, wszystkiego do 13 istniejących dywizji i do brygady w Formozie Japonia dodała jeszcze tylko 13 brygad, a w momencie zawarcia pokoju powiększyła swoje siły wojskowe tylko o 4 dywizje, czyli posiadała 314 batal jonów piechoty i od bitwy pod Laojanem stale walczyła z przeważającą liczebnie potęgą rosyjską, tak że pomimo wielkiego ducha wojennego Japonii i pomimo świetnych zwycięstw, nie wyzyskała ona tego w dostatecznym stopniu.</u>
- <u xml:id="u-38.5" who="#SDruckiLubecki">Widzimy też, że Wielka Brytania dopiero w 1916 roku, czyli w półtora roku po wybuchu wojny miała dostateczną armię, która mogła dostateczną rolę odegrać na teatrze wojny. Widzimy, że i Stany Zjednoczone, które prawie nie miały armii stałej, wystąpiły dopiero w rok potem, bo musiały przedtem przygotować swoją armię.</u>
- <u xml:id="u-38.6" who="#SDruckiLubecki">Muszę jeszcze jedną rzecz podnieść co do skrócenia czasu służby wojskowej. Prawda, że przysposobienie wojskowe, zajęcia fizyczne, ćwiczenia gimnastyczne i inne środki odgrywają pewną rolę, jednakże nie mogą zastąpić służby rzeczywistej w samem wojsku. Czy Panowie wiecie, że w obecnej chwili oficerowie i podoficerowie zawodowi są przepracowani, albowiem służba wojskowa obecnie stała się daleko więcej skomplikowaną, dużo trudniejszą, niż była w dawnych czasach. Obecnie skończyły się te czasy, gdy oficer przychodził na 2 godziny zrana, jak to bywało! w wojsku rosyjskiem i austriackiem, a później nawet nie zaglądał do swojej kompanii, a służba była głównie garnizonowa. Obecnie oficerowie i podoficerowie zawodowi ciężko i bardzo wiele pracują, tak samo i zwykły żołnierz bardzo wiele musi się napracować, wiele musi się nauczyć, bo obecnie piechota zna już nie tylko karabin, ale musi znać i gazy i kulomioty i t. p. rożne rzeczy i nawet trudno wyuczyć żołnierza w tym krótkim czasie, a tern bardziej, gdyby służba wojskowa była jeszcze skrócona. Nie zapominajmy o tern, że jeżeli Francja posiadała przy 40.000.000 ludności 250.000 rekrutów, to my przy 30.000.000 ludności moglibyśmy wystawić tylko 180.000, eony też w znacznym stopniu zmniejszyło nasze rezerwy wojskowe i postawiłoby nas w razie wojny w pozycję nader ciężką.</u>
- <u xml:id="u-38.7" who="#SDruckiLubecki">Teraz pozwolę sobie poruszyć jeszcze jedną sprawę, o której bardzo wiele się mówi, to właśnie sprawa przenoszenia w stan emerytury oficerów. P. sen. Strug sam przyznał, że w 70% mniej więcej dzieje się wszystko słusznie i sprawiedliwie, (Głos: Być może) a tylko w 30% nie, i przytoczył słowa zastępcy Ministra Spraw Wojskowych, które, według mnie, nie były zupełnie ściśle przytoczone, albowiem zastępca Ministra Spraw Wojskowych powiedział tak: jeżeli nasz przeciwnik przyznaje, że 30%, to może jest 10 czy 15. Byłem obecny przy tern i zdaje mi się, że tak powiedział. Więc, o ile pewna niesprawiedliwość dzieje się względem 300 oficerów, to pomyłki mogą się zdarzyć wszędzie. Takie pomyłki były w Niemczech, w armii francuskiej i wszędzie. Jednakże jest jedna rzecz, która zmusza do zwalniania wielu oficerów, a mianowicie to, iż myśmy mieli albo oficerów z byłej armii niemieckiej w małej ilości, mieliśmy oficerów rosyjskich, austriackich, ale naszych polskich oficerów w naszej polskiej armii myśmy nie mieli. Potem jeszcze trzeba powiedzieć, że tak w armii rosyjskiej, jak i w armii austriackiej choć w mniejszym stopniu, ale też stopień rozwoju, stopień przygotowania oficerów stał nader nisko, tak, że ten oficer, będąc jednocześnie bardzo dobrym nawet patriotą i bardzo dobrym człowiekiem, nie był dostatecznie wyszkolony. W obecnej chwili, jak wiadomo, w naszych zakładach wojskowych osobliwie w Wyższej Szkole Wojennej i w innych, praca jest daleko większa, aniżeli była przed wojną. Musimy to wszyscy stwierdzić. Teraz niema tego, jak dawniej, żeby podoficer po i godzinnym egzaminie został oficerem, chociażby rezerwy, dziś to trwa dłużej, trzeba przejść szkołę, tak, że poziom naukowy, przygotowanie znacznie stoi wyżej.</u>
- <u xml:id="u-38.8" who="#SDruckiLubecki">A po drugie, gdyby ci oficerowie nie byli do pewnego stopnia zwalniani, wszelki awans w naszej armii ustałby, młodzi oficerowie, skończywszy nasze szkoły, nie mieliby możności awansowania, i to spowodowałoby ucieczkę z wojska. To trzeba mieć zawsze na widoku przy rozważaniu tej kwestii.</u>
- <u xml:id="u-38.9" who="#SDruckiLubecki">Pozatem, czy tu mogą grać rolę względy personalne i inne? Wystarczy zapoznać się z listą tych zwolnionych oficerów: widzimy tu bardzo wielu oficerów legionistów, wielką ilość nawet oficerów z pierwszej brygady, a z drugiej strony widzimy, że na służbie wojskowej pozostają nawet niektórzy oficerowie, którzy czynnie zwalczali Marszałka Piłsudskiego w roku 1926 i otrzymali nawet awans. Dlatego nie myślę, aby odgrywała tu rolę jakakolwiek polityka.</u>
- <u xml:id="u-38.10" who="#SDruckiLubecki">Teraz proszę Wysokiego Senatu, poruszę jeszcze jedną kwestię, o której się tak dużo mówiło, mianowicie ten nieszczęsny fundusz dyspozycyjny. Nikt nie suponuje przecież, ażeby Rząd używał tego funduszu na cele inne, ażeby fundusz ten szedł na cele wyborcze. Akcja walki ze szpiegostwem, akcja defenzywy potrzebuje dużo pieniędzy. Wystarczy spojrzeć na budżety innych państw, na budżet chociażby Sowietów, na budżet Niemiec, a zobaczymy, jak wielkie sumy to pochłania, więc mówić o tem, iżby te sumy mogły być użyte na inne cele, to zdaje się, jest niesłuszne i niesprawiedliwe.</u>
- <u xml:id="u-38.11" who="#SDruckiLubecki">Mówi się, że z tej sumy zostawia się 6 milionów a skreśla się tylko 2 miliony. Ale przecież ta suma w porównaniu z tem, co się wydaje w innych państwach, to jest kropla w morzu, to jest tak mała suma, że o tem mówić nie warto. Tymczasem w czasie wojny wywiad grał pierwszorzędną rolę i miał wielkie znaczenie, dlatego, odmawiając tych 2 milionów zł, Panowie wielki błąd popełniacie, bo zmniejszacie siłę obronną naszej armii i nie daj ecie jej możności skutecznie przeciwdziałać szpiegostwu z jednej strony, a z drugiej strony bronić się i dowiadywać się o tem, co się dzieje w państwach ościennych.</u>
- <u xml:id="u-38.12" who="#SDruckiLubecki">Na zakończenie pozwolę sobie jeszcze na jedno słowo. Różnie można się zapatrywać na działalność tego wielkiego człowieka, który stoi na czele naszej armii i Ministerstwa Spraw Wojskowych. Dużo mówi się o tem, że naczelne dowództwo nie może być połączone z Ministerstwem Spraw Wojskowych. Ale pozwolę sobie przytoczyć przykład chociażby z ostatniej wojny, jak wiele złego było czasem spowodowane tem, kiedy ministerstwo wojny, czy naczelne dowództwo, czy dowództwo pewnej grupy armii nie były w porozumieniu ze sobą. W r. 1917 zdarzył się mianowicie taki wypadek w czasie ofenzywy francuskiej, która dość szczęśliwie się rozpoczęła wiosną 1917 r. Wobec tego, że były pewne tarcia między dowództwem armii irancuskiej i ówczesnym ministrem wojny, ofenzywa została wstrzymana, co spowodowało nawet pewien zamęt w armii francuskiej i pewien drobny bunt. Po powołaniu — „Starego Tygrysa”, Clemenceau, te zamieszki zostały ukrócone, ale wielkie szkody przyniosły Francji i znacznie, być może, przedłużyły wojnę. Gdyby w czasie wojny władza wojskowa i naczelne dowództwo były połączone w jednej osobie, lub władza wojskowa podporządkowana naczelnemu dowództwu, to tegoby nie było. To samo znajdujemy w literaturze niemieckiej, że z powodu nieporozumień między władzą cywilną, t. j. kanclerzem, a naczelnem dowództwem, też wynikały znaczne szkody dla armii.</u>
- <u xml:id="u-38.13" who="#SDruckiLubecki">Wydaje mi się, Wysoki Senacie, że jakby się nie zapatrywać na działalność tego wielkiego człowieka, który obecnie stoi na czele naszej armii, to zasługi jego wojskowe muszą być uznane przez wszystkich. Naród, oddzielony od nas o dziesięć tysięcy kilometrów, ofiarował Marszałkowi Piłsudskiemu szpadę wykutą z działa admiralskiego okrętu pancernego, z którego admirał Togo w dniu 27 maja 1905 r. kierował bitwą pod Czuszimą. Na szpadzie tej są wyryte słowa: — „Losy cesarstwa zależą od tej bitwy, niech każdy aż do niemożebności spełni swój obowiązek”. Zdaje się, że jeśli naród, oddzielony od nas o 10 tysięcy kilometrów, taką szpadę ofiarowuje Marszałkowi Piłsudskiemu, ceniąc w nim przede wszystkiem wielkie zalety wojskowe, wielkie jego bohaterstwo, to i my, zdaje mi się, musimy być szczęśliwi, że ten człowiek stoi na czele naszej armii i nie czynić mu takich drobnych przeszkód i szykan, bo jestem głęboko przekonany, że i w tej stronie Izby na lewo sami go miłujecie w swojem sercu.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SGaszyński">Wysoki Senacie! Hasło wolności, równości i braterstwa dla duszy polskiej, wychowanej na filozofii naszych mędrców z Hoene-Wrońskim na czele, który mówi, że „człowiek jest dopełniaczem dzieła Bożego na ziemi”, że „jest współpracownikiem Bożym”, stało się szczerem i drogiem nam przykazaniem. Naród polski materialnych wartości innym narodom nigdy nie chciał zabierać, a kulturalnych i cywilizowanych narodów wartości duchowe z łatwością wchodzą w przygotowaną do tego duszę polską. Jakże ciężko narodowi polskiemu, mającemu taką, jak wspomniałem, duszę, zbroić się przeciw istotom jemu podobnym. Podobieństwo to jednak jest często pozorne, gdyż naród, kierujący się sprawiedliwością i rozumem, dla celów zaborczych nie będzie wyrzynać innych narodów; natomiast każdy jest obowiązany bronić się przed wszelkim gwałtem i niewolą, tem bardziej, gdy źli sąsiedzi napadają na jego ojczyznę, której przywrócone granice są wykreślone nie tylko krwią i obronnym mieczem, lecz i plebiscytem i podpisaną umową gwarancyjną, a głównie własną kulturą i cywilizacją, opartą na powszechnem braterstwie, niesionem jedynie promieniowaniem serc polskich, a nie siłą pocisków armatnich i gazów trujących.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SGaszyński">Ludzie dobrej woli stale szukają sposobów, jakby usunąć przyczyny dotychczasowego wzajemnego wytępiania się. Jednem z ostatnich poczynań w tym kierunku jest śmiały projekt stworzenia Paneuropy. Każdy myślący Polak z upragnieniem wyczekuję urzeczywistnienia tej idei. Lecz Paneuropa powstać powinna ewolucyjnie, kiedy bardziej niż dotychczas znikną wszelkie sprzeczności i różnice narodowościowe, wyznaniowe i inne, a nie, jak już teraz chcą niektórzy, skleić ją wyłącznie jako rację handlu, w imię wolnych ceł.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SGaszyński">My, Polacy, bylibyśmy nawet skłonni ponieść pewne ofiary materialne dla dobra ludzkości, byle wszystkie narody umawiające się okazały równie dobrą wolę, a nie jedynie chęć wyzysku innych narodów o strukturze przeważnie rolniczej. Paneuropa musi powstać jako racja stanu narodów, które przez odrodzenie się moralne i poznanie dojdą do świadomości swej nieśmiertelności i odpowiednio do tego poznania czyny swe ułożą. Na takich fundamentach stworzona Paneuropa jedynie żyć i rozwijać się będzie, dążąc do prawdy i dobra dla całej ludzkości.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SGaszyński">Tymczasem, dopóki egzystuje niebezpieczeństwo napadów złych sąsiadów na Polskę, to z żalem, jednak z mocą narodu rycerskiego, nie tylko będziemy zbroić się, lecz i ginąć w potrzebie za nienaruszalność granic Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SGaszyński">Preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Wojskowych na rok 1930/31 przedstawia się następująco: w wydatkach w przedłożeniu rządowem, w części A.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SGaszyński">Administracja wynosi 837.216.226 zł, w części B: Przedsiębiorstwa 17,500.000, razem 854,716.226 zł. W Sejmie preliminarz ten uległ pewnym skreśleniom: w części A o 10,120.121 zł i wynosi obecnie łączną sumę 844,596.105 zł. Ponieważ skreślenia te były przedmiotem debat sejmowych, pozwolę je sobie zobrazować dla Senatu i myślę, że niektóre przynajmniej powinne być wznowione.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#komentarz">(Głos: Żadne.)</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SGaszyński">Skreślenia te w szczegółach są następujące: na wydawnictwa 70.000 zł., inne wydatki 60.000 zł., na wydatki biurowe 398.721 zł., następnie na wyżywienie ludzi 3,824.121 zł., na wyżywienie zwierząt 3,233.279 zł. i fundusz dyspozycyjny, a właściwie fundusz do walki ze szpiegostwem 2 miliony zł., razem, jak wspomniałem, 10,120.121 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SGaszyński">Jakkolwiek komisja senacka uchwaliła budżet z poprawkami Sejmu i w brzmieniu sejmowem, jednak projektowałbym, aby przywrócić przynajmniej 3 pozycje, więc w dziale 1 § 8 — Inne wydatki — 60.000, dalej w dziale 2 § 8, również Inne wydatki — 500.000 i w dziale 9 § 12 właśnie fundusz na walkę ze szpiegostwem.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SGaszyński">Skreślenia te noszą charakter różny, mianowicie podwójny. Jedne z nich, to skreślenia rzeczowe, oparte na pewnych danych, drugie zaś to skreślenia bez żadnych podstaw i dlatego zwracam się do Wysokiego Senatu w imieniu własnem, już nie w imieniu komisji, która przyjęła te zmiany, aby Wysoki Senat uznał za stosowne restytuować te trzy najważniejsze pozycje, a mianowicie na wydawnictwa, na kasyna podoficerskie i oficerskie i na fundusz dyspozycyjny 2 miliony.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SGaszyński">Jakkolwiek w stosunku do całego budżetu Państwa wydatki na wojsko stanowią dużo, bo brutto około 15%, netto zaś około 30% wszystkich wydatków, to jednak w stosunku do potrzeb obrony narodowej w całej rozciągłości budżetowa cyfra wydatków jest skromna i niewystarczająca.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#SGaszyński">Czy można jednak tę sumę powiększyć? P. Minister Skarbu powiedział nam, że nie. I trudno z nim się nie zgodzić, z tem atoli zastrzeżeniem, iż powiększenie budżetu obrony narodowej niemożliwe jest w dzisiejszych warunkach i przy dzisiejszym systemie finansowym. Cały bowiem preliminarz po stronie wydatków przystosowany jest i uzależniony ściśle od preliminarza po stronie dochodów. Te ostatnie zaś zależą od siły płatniczej ludności, uwarunkowanej wysokością dochodu społecznego, który jest wykładnikiem rozmiarów pracy, produkcji i konsumcji, rozwoju i tętna życia gospodarczego w kraju. Jasno więc widzimy, że bez podniesienia dochodu społecznego w Polsce wysiłek nasz na budżet wojskowy jest wprost bohaterstwem, jest zrozumieniem, że ta konieczność państwowa, to najpierwszy obowiązek narodu bronienia jego wolności i honoru.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#SGaszyński">Przy obecnym wadliwym ustroju finansowym świata wobec wewnętrznej stabilizacji życia politycznego i gospodarczego w Polsce osiągnięto maximum możliwości. Jednak tętno życia gospodarczego i obroty nasze z racji obecnego złego ustroju finansowego są wielokrotnie za małe. A że normalny rozwój życia gospodarczego i zwiększenie obrotów, a co za tem idzie, zwiększenie dochodu społecznego i podniesienie siły płatniczej ludności przy obecnym systemie finansowym jest niemożliwe, niemożliwem przeto jest i powiększenie wydatków na obronę narodową i należyte zreorganizowanie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#SGaszyński">W debacie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych, jak może nigdy jest na czasie odpowiedzieć na nurtujące nas pytanie: kto wywołuje wojny?</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#SGaszyński">Może czas nareszcie, aby świat przejrzał i zdał sobie jasno sprawę, kto wywołuje wojny, kto nie tylko je wypowiada, lecz i finansuje z gwarancją olbrzymich zysków, kto popełnia te najkarygodniejsze zbrodnie przez nikogo niekarane, urągające sumieniu i rozumowi człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#SGaszyński">Czy może wywołują wojny królowie, którzy po przegranej wojnie często tracą korony, jeśli i nie swe królewskie głowy w dodatku?</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#SGaszyński">Czy może generałowie, będący u szczytu łask i nagród królów za pracę nad wyszkoleniem ich żołnierzy?</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#SGaszyński">Lub może wywołują wojny matki, które szczycą się swemi zdrowemi dziećmi, a po wojnie w czarnych szatach wloką się na groby swych poległych synów, lub, co straszniejsza, patrzą na żywych trupów, będących wiecznym wyrzutem sumienia narodów wojujących?</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#SGaszyński">Wreszcie może chcą wojen narody całe, które swe rodzinne domy i warsztaty pracy pragną zamienić w martwe cmentarzyska?</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#SGaszyński">Nikt z nich nie może chcieć wojny.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#SGaszyński">Wojny wywołuje związek międzynarodowych finansistów. Ten sam, który po całym świecie posiada wszystkie fabryki broni i wybuchowych materiałów, jak Krupp, Wickers, Armstrong, Castignoli i t. d. Ten sam, który przez wojny, spekulacje i złoto, otrzymane za armaty, karabiny i wybuchowe materiały, zmonopolizował w swych rękach 80% wszystkiego wydobytego złota. Ten sam, któremu wojujące narody Europy są po wojnie winne 12 miliardów dolarów. Ten sam, który pobiera samych procentów za dług wojenny około dwa miliardy dolarów w złocie, gdy roczna produkcja złota wynosi zaledwie 400 miliardów dolarów.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#SGaszyński">Ten sam wreszcie związek, który zainicjował osławiony „Manifest Finansistów”, podpisany gwoli ostrożności przez wynajętych lub naiwnych a powolnych mu finansistów i ekonomistów, sprzedających własne narody.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#SGaszyński">Gdy Marks w r. 1860 napisał swe dzieło „Kapitał”, powstał w Berlinie z inicjatywy pewnego agenta giełdowego międzynarodowy związek finansistów. Ma on swoje oddziały w Berlinie, Paryżu, Londynie, New Yorku i liczy zaledwie paruset członków. Za pieniądze tego związku bezmyślni lub przepłacani złotem profesorowie ekonomji głoszą oddawna na światowych uniwersytetach, doktryny o fałszywej teorii o złocie, jako jedynym podkładzie i mierniku wartości pieniędzy; teorii, która po wojnie nie wytrzymuje krytyki zdrowego rozsądku.</u>
+ <u xml:id="u-38.23" who="#SGaszyński">Nadto tysiące najtęższych głów finansowych pracuje stale nad wynalezieniem sposobów celem sparaliżowania pomysłów i dobrych chęci różnych społeczników, zmierzających do wyzwolenia narodów z pod jedynowładztwa tych złotych hien.</u>
+ <u xml:id="u-38.24" who="#SGaszyński">Organizacja ta jest wcieleniem diabła na ziemi, gdyż wszystko zło, jakie trapi człowieka pracy, od niej pochodzi, jak: brak oświaty, pracy, produkcji, zarobków, wewnętrznej konsumcji, należytej opieki społecznej nad starcami, emerytami i inwalidami wojennymi.</u>
+ <u xml:id="u-38.25" who="#SGaszyński">Ta bezgraniczna hańba, urągająca ludziom szlachetnym i rozumowi, jest tworem ich czarcich mózgów, skamieniałych serc i, niestety, zaczadzonych złotem umysłów niektórych szkodliwych ekonomistów, którzy sami nie wiedzą, że chociaż ciężko pracują, jednak gdyby nie mieli ich możnych protekcyj, nie daliby swym rodzinom minimum egzystencji. Przy obecnym rujnującym społeczeństwa ustroju finansowym, w którym wśród wszystkich kapitałów, jak kapitał rolny, budowlany, przemysłowy, rzemieślniczy i kapitał pracy, tylko kapitał płynny jest uprzywilejowany, ekonomicznie nigdy nie będziemy wolni, tem bardziej, gdy sądzimy naiwnie, że własnego kredytu nie posiadamy i że nie zdołamy go w kraju stworzyć.</u>
+ <u xml:id="u-38.26" who="#SGaszyński">A przecież wiedzieć powinniśmy, że kredyt jest własnością otrzymującego, a nie udzielającego pożyczkę; ten kredyt bowiem otrzymuje ten, kto go faktycznie posiada, a posiadać go może tylko ten, kto ma jeden z nieodzownych warunków kredytowych: po 1) zaufanie, po 2) wartości realne, przynoszące dochody stałe, które otrzymujący pożyczkę mógłby zastawić i gwarantować niemi spłatę otrzymanego kredytu, jednocześnie nie wyzbywając się tych wartości, ani też nie zmniejszając ich dochodowości przez fakt zastawy.</u>
+ <u xml:id="u-38.27" who="#SGaszyński">Takiemi kapitałami stałemi, przynoszącemi dochody, kapitałami, które bezwarunkowo musimy jak najprędzej upłynnić, są domy dochodowe i ziemia uprawna. To są źródła główne i najlepsze dla własnego taniego, wewnętrznego długoterminowego kredytu.</u>
+ <u xml:id="u-38.28" who="#SGaszyński">Stworzenie własnego wewnętrznego długoterminowego kredytu taniego, na 5%, wraz z amortyzacją w postaci pieniądza hipotecznego lub czeków obiegowych hipotecznych, amortyzowanych w 30 lat, jest jedyną bronią przeciwko międzynarodowym lichwiarzom.</u>
+ <u xml:id="u-38.29" who="#SGaszyński">Zastosowanie wielotowarowej jednostki obliczeniowej, składającej się razem z 20 artykułów pierwszej potrzeby, jako uczciwszego niż złoto miernika wartości znaków pieniężnych, to zrzucenie jarzma złota z wszystkich ludzi pracy.</u>
+ <u xml:id="u-38.30" who="#SGaszyński">Zastosowanie tych dwóch środków sprowadzi złoto do właściwej roli metalu, zdatnego tylko na wyroby zdobnicze, co obniży jego cenę przynajmniej o połowę.</u>
+ <u xml:id="u-38.31" who="#SGaszyński">Zatem dług związku międzynarodowych finansistów, 12 miliardów dolarów, który ciąży na ludziach pracy w Europie, niewątpliwie automatycznie zmniejszyłby się do 6 miliardów dolarów.</u>
+ <u xml:id="u-38.32" who="#SGaszyński">Wreszcie, kiedy złoto stanie się tylko zwykłym towarem, a nie jak obecnie fałszywym miernikiem wartości znaków obiegowych, wtedy związek międzynarodowych finansistów przestanie już o to złoto prowadzić wojny, gdyż wie, że potrzebne mu do życia artykuły pierwszej potrzeby z łatwością zdobędzie codzienną twórczą pracą.</u>
+ <u xml:id="u-38.33" who="#SGaszyński">Gdy utworzymy własny uczciwy miernik wartości oraz tani wewnętrzny kredyt, dostosowany do skali naszego życia gospodarczego, zaczniemy nareszcie pracować w całej pełni, wzmożemy wewnętrzną konsumcję, a Państwo zyska przez to zwiększone podatki, jednocześnie zmniejszając procentowo ich wymiar w stosunku do wzmożonych obrotów i dochodów obywateli. Państwo będzie pobierać tylko 10% podatków z naszego dochodu.</u>
+ <u xml:id="u-38.34" who="#SGaszyński">Dziś posiadacze złota, mając, przy obecnym mierniku wartości i podkładzie, monopol na drukowanie obiegowych znaków kredytowych, mają monopol nie tylko na naszą pracę, lecz także i na konsumcję, a kto ma monopol na pracę i konsumcję, ten ma monopol na nasze życie.</u>
+ <u xml:id="u-38.35" who="#SGaszyński">Wiem, że ta reforma ustroju pieniężnego może być przeprowadzona tylko przy współdziałaniu obydwóch elementów, niestety, dotychczas tak uporczywie przez ekonomistów zapoznawanych, t. j. uczciwości, wiedzy ścisłej lub doświadczenia życiowego, które dopiero razem tworzą prawdziwy rozum. Tym prawdziwym rozumem i sprawiedliwością wyższego rzędu stale możemy być rządzeni przy synarchicznym czyli współwładczym ustroju państwa. I dlatego przekonany jestem, że w odpowiedniej chwili Rząd Marszałka Piłsudskiego w imię najżywotniejszych interesów obrony narodowej, w imię dobra wszystkich warstw i klas i lepszego jutra przyszłych pokoleń podda należytemu, wszechstronnemu rozpatrzeniu przez powołaną do tego specjalną komisję projekt reformy ustroju pieniężnego, zapoczątkowany w Polsce przez ludzi, którzy rozumieją konieczność tej reformy, opartej na Prawie Stworzenia, odkryłem przez Hoene-Wrońskiego, ustroju, zbiegającego się z tezami uczonych ekonomistów tej miary, jak profesorowie: Irving Fisher w Ameryce, Douglas i Kejnes w Anglii i Cassel w Szwecji, którzy niestety, nie znając powyższego Prawa, popełnili szereg błędów w swych pracach naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-38.36" who="#SGaszyński">Kończąc swój referat o budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych, jeszcze raz w imieniu własnem proszę plenum Senatu, aby był łaskaw przywrócić sumy skreślone: 60.000 jako fundusz reprezentacyjny Ministra, 500.000 zł jako fundusz na kasyna, 2.000.000 zł jako fundusz na walkę ze szpiegostwem, co razem stanowi 2.560.000 złotych. Przywrócenie tych sum uważam za nasz święty obowiązek senatorów-obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-38.37" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Głos ma s. Makarewicz.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Strug.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SMakarewicz">Wysoka Izbo! Rola armii w polskiem społeczeństwie i sprawa ustosunkowania się wzajemnego armii i ludności cywilnej wymaga, szczególnie w obecnej chwili, krytycznego naświetlenia i syntetycznego ujęcia. Armia w życiu Polskiego zmartwychwstałego Państwa odgrywa rolę inną, niż w wielu innych nowożytnych państwach. Doświadczenie z końca XVIII wieku, które załamać musiało nadmierną wiarę w lojalność sąsiadów, brak naturalnych granic, tam, gdzie ich najwięcej potrzeba, stwierdzona ponad wszelką wątpliwość niechęć dwóch największych i jednego małego sąsiada, wszystko to razem wymaga niesłychanej ostrożności w dziedzinie obronnej polityki Państwa. Wszystko to wymaga nie tylko utrzymywania silnej armii na wysokiej stopie, ale także przysposobienia cichej dla niej rezerwy, które) dostarczyć ma w odpowiedniej chwili całe społeczeństwo. Stosunek między społeczeństwem a armią w Państwie Polskiem musi być skutkiem tego znacznie bliższy, niż w jakimkolwiek innem państwie.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#SMakarewicz">Społeczeństwo polskie, rozumiejąc dokładnie konieczność płacenia wysokich premij asekuracyjnych za ochronę przed niebezpieczeństwem, niebezpieczeństwem ewentualnej utraty niezawisłego bytu, gotowe jest do ofiar, które niemal że przechodzą siły gospodarcze Państwa.</u>
- <u xml:id="u-40.2" who="#SMakarewicz">Jeżeli porównamy budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, nad którym obecnie radzimy, dochodzący do wysokości prawie miliarda złotych, z brakiem kapitału obrotowego w społeczeństwie, z wynędznieniem szerokich mas, z bezochotnością reszty kapitału, nasuwałyby się refleksje praktycznego ekonomisty: czy nie byłoby wygodniej i korzystniej zużyć połowę budżetu wojskowego na inwestycje, któreby dały bezrobotnym pracę? Wszak staramy się o pożyczkę zagraniczną, której nie możemy otrzymać, staramy się o nią dlatego, bo brak nam kapitału obrotowego. Trzebaby być jednak nieobliczalnym optymistą, albo nie mieć żadnego przywiązania do tego Państwa, żeby żądać zmniejszenia budżetu wojskowego. Płacić musimy niezmiernie drogo za zbytek niezawisłości państwowej, ale bez niezawisłości państwowej nie rozumiemy życia. Zarzut, że Polska jest Państwem militarnem, czy militarystycznem, nie ma żadnego uzasadnienia. Arm ja może odgrywać albo rolę zaczepną albo też tylko odporną. Armia polska służy wyłącznie do obrony zagrożonych granic, nie stanowi ona kłów ani pazurów drapieżnego zwierzęcia, jedynie tylko kolce dobrotliwego jeża, który w chwili niebezpieczeństwa zwija kończyny pod siebie, przemienia się w jedną kolczastą bryłę i zdaje się mówić do wrogiego otoczenia: — „Kto chcę mnie ugryźć, niech spróbujem. Polska z natury swej posiada tę samą łagodność, dobrotliwość i nawet przerost politycznego zaufania, musi jednak mieć tę samą sprężystość i te same kolce, by w razie ataku na kończyny: Pomorze, Wileńszczyznę, czy ziemię czerwieńską — odpowiedzieć zwinięciem się w najeżoną bagnetami kulę.</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#SMakarewicz">Społeczeństwo polskie rozumie to doskonale i składa swój grosz wdowi dla zapewnienia Państwu niezależności. Społeczeństwo polskie daje więcej: ponosi ofiarę moralną, gdyż nastawia mentalność swojej młodzieży na przysposobienie wojskowe. Jest to ciężki podatek moralny, gdyż doświadczenie uczy, że młodzież, nastawiona na ideały wojennego bohaterstwa, nie posiada i posiadać nie może zamiłowania i cnót gospodarczych, nie ma też czasu na równoczesne gospodarcze wyrobienie. Być bohaterem i kupcem w jednej osobie — to przychodzi trudno, tego rodzaju psychiczna kombinacja jest chyba niezwykłą rzadkością. Innego nastawienia duchowego potrzeba do rowów strzeleckich, a innego do wytwórczości gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-40.4" who="#SMakarewicz">W krajach o innej konfiguracji terenowej, na innym kontynencie, tam, gdzie wojna nie jest artykułem codziennej potrzeby, tam wychowuje się młodzież od dzieciństwa na wytwórców, tam młodzi chłopcy noszą ubranie robotnicze, jako symbol mentalności społecznej, tak, jak u nas noszą ubrania sportowe lub mundur skauta. To też w tamtem społeczeństwie tętni wytwórczość, powietrze przepełnione jest myślami o zarobku, a bogactwo społeczne przechodzi wyobrażenie przeciętnego Europejczyka. U nas młodzież wychowuje się w organizacjach skautowych, strzeleckich, czy innych organizacjach przysposobienia wojskowego. Pielęgnujemy cnoty rycerskie tak, jak gdzie indziej pielęgnuje się cnoty kupieckie. Jest to ciężki podatek, o którym nie wspomina nic preliminarz budżetowy, a który płaci społeczeństwo ze swego życia gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-40.5" who="#SMakarewicz">Wobec tych ciężkich ofiar, które społeczeństwo ponosi na rzecz armii, wolno mu jest zajmować się sprawami armii dokładniej, niżby to było potrzebnem w innem społeczeństwie. Arm ja podobnie, jak przysposobienie wojskowe, jest u nas rodzajem zakładu wychowawczego, przez który przechodzi niemal całe społeczeństwo, odciągnięciem od zainteresowań gospodarczych, jest już wielkim zamachem na nasze życie gospodarcze, niechże z armii nie przechodzą do reszty społeczeństwa przyzwyczajenia i przesądy, które dla bitności armii nie są zupełnie potrzebne, a dla spokoju społecznego są wręcz niebezpieczne. Chcę mówić przedewszystkiem o nawiązywaniu do dawnych tradycji polskich, dotyczących t. zw. alkoholicznej tężyzny.</u>
- <u xml:id="u-40.6" who="#SMakarewicz">Nikt żądać nie może od armii polskiej przymusowego stosowania abstynencji, gdyż wielka wojna nauczyła nas, iż bez świadomego zatruwania się alkoholem i nikotyną trudno było niejednemu żołnierzowi wytrzymać napór otoczenia na system nerwowy. Potrzeba było się ogłuszyć, częściowo pozbawić przytomności, zapomnieć o tern, co działo się naokoło. Są to rzeczy zrozumiałe, natomiast nie jest rzeczą zrozumiałą uważanie alkoholu za konieczny rekwizyt życia towarzyskiego i koleżeńskiego. Przeprowadzanie prób wytrzymałości t. zw. silnej głowy nie jest wytwarzaniem stalowych charakterów. Nawrót do tradycji Zagłoby, albo też panowania saskiego w Polsce nie jest oznaka partiotyzmu. Zawody w konsumcji alkoholu nie tylko przynieść mogą bezpośrednią szkodę wojskowej sprawności, a w niejednym wypadku doprowadzić mogą do splamienia munduru żołnierza lub oficera, ale co więcej działają zaraźliwie na szerokie masy społeczeństwa, które przez wojsko przechodząc, z wojskiem współżyją i dla wojska stanowią rezerwę. Społeczeństwo domagać się musi od czynników, mających wpływ na psychikę i mentalność armii, oddziaływania bezpośredniego w tym kierunku, ażeby używanie alkoholu nie było otaczane nimbem chwały, a raczej, żeby nadużywanie alkoholu było uważane za hańbiące, ażeby ekscesy alkoholiczne prowadziły do surowego ukarania żołnierza, a do zdegradowania oficera.</u>
- <u xml:id="u-40.7" who="#SMakarewicz">Druga sprawa, o której szczerze mówić wypada, to sprawa pojedynków. Mylnem jest zapatrywanie, jakoby można odłączyć sprawę pojedynków wśród ludności cywilnej, od pojedynków w armii. Nie tylko u nas w Polsce, gdzie zachodzi tak bliski stosunek między arm ją a społeczeństwem, gdzie każdy prawie kandydat do pojedynku jest oficerem rezerwy, ale także w społeczeństwach zachodnio-europejskich zachodzi bardzo ścisły związek pomiędzy zapatrywaniami na sprawę tę, wytworzonemi w kołach wojskowych, a powtarzanemi za ich wzorem poglądami ludności cywilnej. Jak ścisłym jest związek ten, dowodzą wypadki, które zaszły w ostatniem stuleciu w Anglii. Do r. 1844 Anglia była terenem, na którym mania pojedynków odbywała swoje harce z taką samą intensywnością, z jaką dzieje się to dzisiaj w Polsce. Tragiczny wypadek śmierci zasłużonego oficera zelektryzował opinię publiczną i doszedł aż do tronu. Wówczas królowa Wiktoria powzięła śmiałe postanowienie uznania pojedynku za czyn nie tylko zakazany ustawami, za czyn karygodny, ale także za czyn hańbiący, który powoduje degradację i usunięcie z armii. Orędzie jej, odczytane w parlamencie, opiewa jak następuje:</u>
- <u xml:id="u-40.8" who="#SMakarewicz">„Pochwalamy postępowanie tych wszystkich, którzy, mając nieszczęście obrażenia innego, składają publiczne oświadczenie, usprawiedliwiają lub ofiarowują się z odwołaniem. Pochwalamy również postępowanie tych, którzy, mając nieszczęście znalezienia się w roli obrażonego, chętnie przyjmują oświadczenie, usprawiedliwienie, lub zadośćuczynienie ze strony obrażającego. Pochwalamy postępowanie tych także, którzy w razie odmówienia takiego oświadczenia, usprawiedliwienia, lub zadośćuczynienia, lub w razie, gdy oświadczeń takich nie przyjęto, zwraca ją się do komendanta pułku, czy garnizonu. Zapewniamy wszystkich oficerów i żołnierzy, że nie jest hańbą i nie naraża ich na żadne niekorzyści, jeżeli kierowani chęcią dania, lub odebrania zadośćuczynienia, odmawiają, czy też nie przyjmują wyzwania. Postępują oni tylko jak ludzie honoru i spełniają obowiązek dobrego żołnierza, który umie panować nad sobą.” Bezpośredniem następstwem wystąpienia królowej i rządu był oczywisty zanik pojedynków w armii. To było do przewidzenia. Natomiast to, co się stało potem, było dowodem, jak poglądy armii oddziaływują na społeczeństwo cywilne. Znikły równocześnie także pojedynki wśród ludności cywilnej.</u>
- <u xml:id="u-40.9" who="#SMakarewicz">Jest to klasyczny dowód, że nie można pielęgnować odrębnych poglądów na honor wśród wojskowych, a odrębnych wśród reszty społeczeństwa. Poglądy te mają wspólne podłoże, odkąd wojsko nie stanowi odrębnej kasty, odrębnego zawodu, odkąd przestało istnieć wojską najemne, a w jego miejsce wstąpiła powszechna służba wojskowa.</u>
- <u xml:id="u-40.10" who="#SMakarewicz">Wobec tego społeczeństwo, ponoszące tak wiele ofiar materialnych i moralnych dla utrzymania armii, zwrócić się musi znowu do czynników kierowniczych, żeby zechciały naśladować przykład królowej angielskiej i wyprostować błędne poglądy, szerzące się wśród wojskowych, jakoby pojedynek był racjonalnym sposobem rozwiązywania zagadnień z dziedziny naruszenia czci.</u>
- <u xml:id="u-40.11" who="#SMakarewicz">Mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie do uchwalenia projekt rezolucji:</u>
- <u xml:id="u-40.12" who="#SMakarewicz">„Senat wzywa Rząd do rozpoczęcia w armii i w organizacjach przysposobienia wojskowego celowej propagandy w kierunku rozpowszechniania przeświadczenia: 1) że stan alkoholicznego odurzenia lub podniecenia nie jest godnym człowieka cywilizowanego, że plami mundur żołnierza i oficera narówni z czynem hańbiącym; 2) że pojedynek jest przeżytkiem epoki ludów pierwotnych, kierujących się zasadami zemsty krwawej i średniowiecza, stosującego sądy boże, że pojedynek nie rozwiązuje wcale zagadnień) dotyczących dobrego imienia, dowodzi tylko braku panowania nad sobą”.</u>
- <u xml:id="u-40.13" who="#SMakarewicz">Pozostaje do omówienia sprawa delikatna, sprawa funduszu dyspozycyjnego Ministra Spraw Wojskowych. Dzisiejszy występ p. Prezesa Rady Ministrów utrudnia w wysokim stopniu zajęcie stanowiska przedmiotowego wobec tego problemu.</u>
- <u xml:id="u-40.14" who="#komentarz">(Głos: Ale nie uniemożliwia.)</u>
- <u xml:id="u-40.15" who="#SMakarewicz">Mniemam jednak, że jest cechą tej Wysokiej Izby wytrawność i rozwaga, (Głosy: Słusznie.) które pozwolą patrzeć na sprawy państwowe niezależnie od wystąpień, choćby szefa Rządu, mało zajmujących pod względem treści, chociaż drażniących pod względem tonu, formy i miejsca wystąpienia.</u>
- <u xml:id="u-40.16" who="#SMakarewicz">W ostatnich latach powtarza się w naszym parlamencie zjawisko używania debat i głosowania nad tym właśnie funduszem do celów demonstracji politycznej, do okazywania braku zaufania do istniejącego Rządu i do istniejącego systemu.' Zdaniem klubu, który mam zaszczyt zastępować, fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw, Wojskowych najmniej nadaje się do tego rodzaju opozycyjnych wystąpień. Wiadomem jest powszechnie, że niema w państwowej strukturze działu, wymagającego większej ostrożności w ukrywaniu szczegółów urzędowania, jak dział wojskowy.</u>
- <u xml:id="u-40.17" who="#SMakarewicz">Odkrycie pewnych pociągnięć, czy to z dziedziny uposażenia armii, czy administracji wewnętrznej, może uczynić odpowiednie zarządzenia najzupełniej bezcelowemi, narazić Państwo na bezpowrotną stratę i niebezpieczeństwo. Musi być pewien fundusz, nad którym niema żadnej kontroli, muszą być w Państwie ludzie, do których społeczeństwo ma w tym stopniu zaufanie, iż powierza im mil jonowe kwoty do swobodnej dyspozycji.</u>
- <u xml:id="u-40.18" who="#SMakarewicz">Położenie państwa, w którem społeczeństwo nie ma zaufania do administracji wojskowej, do najwyższego zwierzchnika armii, — nawet w stopniu oddania mu do dyspozycji kilku milionów złotych — byłoby wręcz tragiczne. Zrozumiał to Sejm, zrozumiała Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu, uchwalając fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw Wojskowych, jednak z pewnem zastrzeżeniem, nie w wysokości żądanej 8 milionów, a w wysokości o 25% niższej — 6 milionów.</u>
- <u xml:id="u-40.19" who="#SMakarewicz">Nie wydaje mi się, by uchwała ta była logiczną. Jeżeli to ma być demonstracja polityczna, to należy albo funduszu odmówić, albo uchwalić w kwocie żądanej, a pomniejszonej o jeden grosz. Obcinanie funduszu tego o 25% nie da się niczem uzasadnić. Ażeby za niem głosować, potrzebaby mieć możność wglądu w najtajniejsze akty Ministerstwa, albo odbyć poufną konferencję z Ministrem Spraw Wojskowych. Nie wiem, czy zwolennicy obcięcia tego funduszu mieli wgląd w te akty, nie wiem, czy odbyli taka, konferencję. Jeżeli nie, to jaką mają podstawę do zmniejszania funduszu? Jeżeli mamy zaufanie do Ministra Spraw Wojskowych do wysokości 6 milionów, to dlaczego nie mamy zaufania do wysokości 8 milionów, w obu wypadkach nie będziemy wiedzieli i nie chcemy wiedzieć, jak fundusz ten będzie użyty.</u>
- <u xml:id="u-40.20" who="#SMakarewicz">Mam nadzieję, że Wysoki Senat, uznając fundusz dyspozycyjny Ministerstwa Spraw Wojskowych za konieczność państwową, nie będzie bawił się w targi z człowiekiem, którego czyste ręce i oddanie sprawom wojskowym stoi ponad wszelką wątpliwość.</u>
- <u xml:id="u-40.21" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. S. Poczętowski: To jest przynajmniej uczciwa opozycja.)</u>
- <u xml:id="u-40.22" who="#SMakarewicz">Niech głosowanie tej Wysokiej Izby w tym względzie będzie dowodem, że żadne niefortunne pociągnięcia Rządu nie wyprowadzą Wysokiej Izby z równowagi, która przystoi ludziom wytrawnym, stawiającym dobro Państwa ponad zadrażnienia osobiste, chociażby w zupełności uzasadnione.</u>
- <u xml:id="u-40.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-40.24" who="#SMakarewicz">Wicemarszałek Hałuszczyński:</u>
- <u xml:id="u-40.25" who="#SMakarewicz">Głos ma s. Baranyk.</u>
- <u xml:id="u-40.26" who="#SMakarewicz">S. Baranyk:</u>
- <u xml:id="u-40.27" who="#SMakarewicz">Wysoki Senacie! Budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, razem z wydatkiem na utrzymanie Korpusu Ochrony Pogranicza, który jest faktycznie częścią składową armii, i z innemi wydatkami w budżetach innych resortów, przeznaczonemi na cele wojskowe, wynosi przeszło 1 miliard zł., to znaczy przeszło trzecią część całego budżetu Państwa. Jest zatem tak wysoki, że nie odpowiada obecnym stosunkom gospodarczym i obecnej sile podatkowej. Z tego też powodu powinien być w interesie ogółu ludności zmniejszony, tej ludności, która do dziś dnia nie zagoiła ran straszliwej wojny światowej. Ukraińska Parlamentarna Reprezentacja podziela w zupełności stanowisko Polskiej Partii Socjalistycznej w sprawie trwania służby wojskowej, że trwać powinna o ile możności jak najkrócej, że jednoroczna służba wojskowa dla wyszkolenia wojskowego wystarcza w zupełności, tern bardziej, że oprócz armii oficjalnej jest w Polsce druga armia nieoficjalna, t. j. organizacja strzelecka, jest przysposobienie wojskowe, dziś tak obiektywnie, aczkolwiek dosadnie przez p. prof. Makarewicza scharakteryzowane, istnieje system przygotowania całej ludności do obrony Państwa.</u>
- <u xml:id="u-40.28" who="#SMakarewicz">Muszę wspomnieć o drugiej stronie zasadniczej, co do której w tej Wysokiej Izbie nie padło nigdy słowo krytyki. Sprawą tą jest sama struktura formacji wojskowej, oparta tylko na względach narodowo- politycznego charakteru. Skutkiem tego w każdej formacji, względnie w każdym pułku armii polskiej tworzy się sztucznie większość polską z żołnierzy narodowości polskiej. Zarząd wojskowy wychodzi widocznie z tego założenia, że trzeba i nazewnątrz zamanifestować wyłącznie narodowo-polski charakter armii i sztucznie ukryć fakt, że Państwo Polskie nie jest państwem narodowościowem, lecz państwem narodowem polskiem. Wzięto za wzór byłą Rosję carską i przemieszano w pułkach różne narodowości Państwa, tworząc w ten sposób sztuczną większość. Pominięto wzór struktury formacji, jaki istniał w byłej Austrii, (S. Kozicki: Która szczęśliwie upadła. Wesołość.) gdzie wszystkie pułki wszystkich broni, prócz czysto technicznych, formowały się na zasadzie terytorialnej i w ten sposób pojedyńcze narodowości, mieszkające w Austrii, a między niemi i naród polski, miały możność mieć odrębne pułki z własną narodową większością. W pułkach tych oprócz komendy i wewnętrznego urzędowania w języku niemieckim istniał drugi język urzędowy pułku, t. zw. język pułkowy i każdy z oficerów przydzielonych do pułku musiał władać tym językiem pułkowym, którego uczył się w szkołach wojskowych.</u>
- <u xml:id="u-40.29" who="#komentarz">(Głos: Dlatego Austria upadła.)</u>
- <u xml:id="u-40.30" who="#SMakarewicz">Spodziewałem się tego zarzutu z tej strony, że to było przyczyną upadku Austrii. Nie, Panowie, nie to było przyczyną upadku Austrii. Jedyną przyczyną upadku Austrii, tego tyle setek lat istniejącego imperium austriackiego, była naturalna dążność narodów ku wolności i ku własnej państwowości. To był zlepek narodów, z którego każdy chciał wolności, bo to jest naturalna dążność każdego narodu. Niewiadomo co z nami będzie, kto wie co z nami będzie, kto wie, może wzajemne porozumienie nastąpi, to jest bardzo możliwe, niczego nie można wykluczyć, wszystko jest w ręku Boga.</u>
- <u xml:id="u-40.31" who="#komentarz">(Przerywania. S. Makarewicz: Do zdrady wojskowej nie dopuścimy.)</u>
- <u xml:id="u-40.32" who="#SMakarewicz">O tem nie mówię, mówię o tern, co było przyczyną upadku Austrii na zarzut postawiony mi z tej strony.</u>
- <u xml:id="u-40.33" who="#SMakarewicz">Proszę Wysokiego Senatu, armia nie powinna być narzędziem wynaradawiania, dlatego też muszę podkreślić rażącą niedostateczność opieki duchownej dla żołnierzy narodowości ukraińskiej, rzuconych zdała od rodziny, od rodzinnych stron. Dla obsługi duchownej żołnierzy ukraińskich za mało jest 10 kapelanów wojskowych. Muszę zaznaczyć nieposzanowanie praw języka ukraińskiego ze strony tak żołnierzy, jak i przełożonych narodowości polskiej. Muszę zaprotestować przeciw zakazowi używania języka ukraińskiego żołnierzom narodowości ukraińskiej, zwłaszcza poza służbą.</u>
- <u xml:id="u-40.34" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Czy jest taki zakaz? Głos na ławach mniejszości narodowych: Tak, jest.)</u>
- <u xml:id="u-40.35" who="#SMakarewicz">W Przemyślu ochotnikowi inteligentnemu, inżynierowi, oficerowie zabronili w sklepie przemawiać po ukraińsku, kiedy kupował buty. Smutne to jest, ale prawdziwe. Przeciw temu musimy protestować.</u>
- <u xml:id="u-40.36" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: To jest nadużycie jednostek, ale nie przepis prawny.)</u>
- <u xml:id="u-40.37" who="#SMakarewicz">Chodzi o to, żeby władze wojskowe zabroniły podobnych rzeczy.</u>
- <u xml:id="u-40.38" who="#SMakarewicz">Nie mogę również pominąć szowinistycznego stanowiska powiatowych komend uzupełnień w sprawie nieprzyjmowania ogłoszeń w prasie ukraińskiej, dotyczących zgubionych dokumentów wojskowych, jako też stanowiska wyższych władz wojskowych w sprawie nieprzyjmowania na listę obrońców wojskowych adwokatów narodowości ukraińskiej. A przecież adwokaci ci najlepiej znają język, techniczne wyrażenia ludowe i psychologię ludu. Nie rozchodzi się nam, jak to przedstawiciel wojskowości na Komisji Budżetowej oświadczył, o osobiste i stanowe interesy adwokatów, lecz o rzetelną pomoc prawną i twierdzę, że na jedną piątą część żołnierzy narodowości ukraińskiej w armii polskiej i dziesięciu obrońców takich byłoby zamało. A że są potrzebni, to mamy smutne doświadczenie z czasów wojny światowej. Tacy obrońcy wojskowi powinni móc się przyczynić do słusznego wymiaru sprawiedliwości w procesach wojskowych, aby, broń Boże, nie było takich strasznych wypadków, jak podczas wojny światowej, w których zasądzono i pozbawiono życia tysiące ludzi zupełnie niewinnych.</u>
- <u xml:id="u-40.39" who="#SMakarewicz">Muszę wspomnieć o niezupełnie poprawnym stosunku Korpusu Ochrony Pogranicza do ludności ukraińskiej. Muszę podkreślić wprost napastliwy stosunek organizacji — „Strzelca”, różne napady, o których p. Minister Spraw Wewnętrznych mógł się dowiedzieć z interpelacyj Klubu Ukraińskiego.</u>
- <u xml:id="u-40.40" who="#SMakarewicz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
- <u xml:id="u-40.41" who="#SMakarewicz">Muszę przytoczyć fakt niedopuszczania jednorocznych ochotników w szkołach, t. zw. podchorążówkach, do egzaminów oficerskich. A gdy nawet bywają wypadki, że są dopuszczeni kandydaci ukraińskiej narodowości, to nigdy się ich nie awansuje. A przecież z ust komendanta jednej szkoły osobiście słyszałem, że ci kandydaci, ci jednoroczniacy narodowości ukraińskiej to był w jego szkole najlepszy, najpilniejszy i najzdolniejszy materiał.</u>
- <u xml:id="u-40.42" who="#SMakarewicz">Na interpelacje Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawach nieraz bardzo ważnych nie otrzymujemy odpowiedzi, naprzykład w takiej sprawie, jak nieprawidłowe urządzenie wojskowej strzelnicy w gminie Kujdańce koło Kołomyi, wskutek czego w ćwiczeniach przy strzelaniu kilku włościan zostało poważnie zranionych i pozbawionych zdolności zarobkowania, następnie w sprawie strzelnicy w Łazach, w pow. przemyskim, w sprawie wywłaszczenia gruntów w gminie Kutkowce pow. tarnopolskiego i wielu innych.</u>
- <u xml:id="u-40.43" who="#SMakarewicz">Proszę Wysokiego Senatu, pobieranie rekruta od ukraińskiej ludności jest najcięższą formą podatku dla ludności, największą ofiarą ze strony ludności ukraińskiej, jak i ze strony każdej innej narodowości. Ale ten właśnie moment uprawnia nas do kategorycznego żądania uwzględnienia wszelkich słusznych postulatów ze strony Ukraińców stawianych Ministerstwu Spraw Wojskowych.</u>
- <u xml:id="u-40.44" who="#komentarz">(Oklaski na lawach mniejszości.)</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SStrug">Wysoki Senacie! Referent budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych p. senator Gaszyński w swojem przemówieniu poświęcił większą część czasu na zobrazowanie najgłówniejszych przyczyn wojen i wedle swego rozumienia roztoczył program, zapobiegający tego rodzaju straszliwym katastrofom ludzkości. Jest to słuszne i na miejscu, jeżeli w polskiej Izbie Ustawodawczej referent budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych od tego zaczyna. Jest to spłacenie daniny idei ludzkości, która uważa wojnę za katastrofę, a wojsko za konieczność nieodzownej obrony — i nic ponadto. Jednakże z wywodami co do budżetu nie będę mógł się zgodzić ze swoim przedmówcą.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SStrug">Chcę przedewszystkiem powiedzieć parę słów o stosunku narodu i armii. Armia narodowa może się opierać tylko na narodzie, musi mieć wspólnotę ze społeczeństwem. Inaczej być nie może. Minęły czasy armii pretoriańskich, dynastycznych, najemnych czy innych. To zespolenie musi być integralne. W idealnym wyrazie tego zespolenia będziemy mieli idealną armię, odpowiadającą wszechstronnie swemu zadaniu.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SStrug">Nie jedyną ale jedną z ważniejszych form współżycia społeczeństwa z armią jest ta, która się wyraża przez współdziałanie parlamentarne. Wszystkie dziedziny życia, wszystkie budżety są rozpatrywane przez Izby Ustawodawcze, tak samo i ten wielki i ważny dział życia państwowego, jakim jest armia. Dlaczego w Polsce w sferach rządowych, zwłaszcza w ostatnich dwóch latach, zapanowała taka niezmierna drażliwość na punkcie wglądu parlamentu w sprawy armii? Czy to było wywołane jakimś złym wpływem polityki parlamentarnej na armię? Nic podobnego. Myślę, że to jest zjawisko nad wszelki wyraz nienormalne, przejściowe i że przeminie. Niestety obecnie czynniki decydujące w armii nie życzą sobie kontroli, wglądu i pomocy ze strony społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SStrug">Minister Spraw Wojskowych Marszałek Piłsudski niejednokrotnie wyrażał swoją odrazę do współpracy z komisjami w Sejmie, znajdując po temu różne racje, ale jego zastępca p. Wiceminister gen. Konarzewski jest w najlepszych stosunkach z Izbami. Już trzykrotnie brałem udział w pracy Komisji Wojskowej Senatu i byłem zbudowany jego uprzejmością i nadzwyczajną przychylnością. Była to jednak tylko zewnętrzna szata, ta uprzejmość, która obowiązuje w dobrem towarzystwie, ale pozatem jego udział w debatach był rozbrajająco powierzchowny. P. gen. Konarzewski szybko i lekko traktował te rozprawy, nie oburzając się na żadne zarzuty, ale bardzo starannie pomijając milczeniem wszystkie sprawy ważne. I referat Wiceministra i jego odpowiedzi na interpelacje nie dawały możności do nawiązania zdrowego i istotnego kontaktu z przedstawicielem Min. Spraw Wojskowych. Żałowaliśmy nieraz, że referenci wojskowi, otaczający p. Ministra, nie zabierali głosu, gdyż przypuszczam, że debaty byłyby bardziej ożywione i wejrzelibyśmy głębiej w potrzeby armii czyli, że zespolenie przedstawicieli narodu z przedstawicielami armii byłoby zupełniejsze. Za to na ostatniem posiedzeniu pokazano nam grubą księgę, gdzie był tekst, cyfry, obliczenia, grafiki, mapy — i na każdej stronicy był stempel: tajne. Ta strasznie tajna księga obiegła stół i wróciła do p. Ministra. My nie żądamy pokazywania nam tajnych akt, ani tajemnic wojskowych. Bynajmniej. My chcemy szczerego stosunku przedstawicieli armii z przedstawicielami Sejmu i Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale czy wszyscy? Inny głos: Wszyscy, napewno.)</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SStrug">Sądzę, że tak. Sądzę, że jeśli chodzi o armię — nie będziemy tu mówili o monopolu pewnych drobnych patriotów, ale my wszyscy mamy prawo coś powiedzieć o armii: mamy prawo się nią interesować.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SStrug">Otóż ten oficjalny optymizm, jaki otacza osobę p. Wiceministra Spraw Wojskowych, nie daje żadnej gwarancji, że możemy coś poznać z poważnych zagadnień wojskowych. Jest pewna formuła bardzo przykra, ale ona mi przychodzi na myśl, kiedy myślę o tych stosunkach: „Wsio obstoit błagopołuczno!”. Wyrażam to w obcym języku, bo tylko w tym języku ta rzecz odnajduje swoją smutną barwę i jeszcze smutniejszą tradycję.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SStrug">Problematy wojskowe, bardzo poważne, są zazwyczaj pomijane przez przedstawicieli M. S. Wojsk. Błądzimy w labiryncie milionów, wydziałów, i wielu, wielu rzeczy, co do których polegamy na lojalności władz wojskowych, na ich kompetencji. Ale nie to jest najważniejsze, to przeglądanie rachunkowości i te miliony; najważniejsze jest to, żeby społeczeństwo przez swoich przedstawicieli znało potrzeby armii, żeby armia czuła opiekę i przychylność społeczeństwa. To w pracach Sejmu i Senatu wymyka się nam najczęściej.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SStrug">Teraz przechodzę do problematów wojskowych. Chcę przejrzeć tylko najgłówniejsze zagadnienia ustawowe. Należałoby pracować nad tem, ażeby stworzyć podstawę do trwałej i stałej organizacji naczelnych władz wojskowych, albowiem jesteśmy w tymczasowości. Na mocy dekretu pomajowego p. Prezydenta Rzeczypospolitej i ta funkcja Ministra i funkcja Inspektora Generalnego armii, obie niesłychanie poważne, są połączone w jednej osobie, w jednym człowieku, który na to stanowisko może teraz aspirować, Marszałka Piłsudskiego. Mówiąc o zaufaniu, ja nie będę mówił o zaufaniu, ani o nieufności, ale sprawa naczelnych stanowisk w armii musi być zabezpieczona ustawowo, albowiem czas idzie, ludzie się zmieniają a my nie mamy żadnej rezerwy. Bez tej rezerwy w postaci ustawy może nastać w pewnym momencie, może najgorszym, chaos. O władzach naczelnych w wojsku deliberuje się często, nie tylko u nas ale i gdzie indziej. Nie dalej jak w styczniu we Francji były wielkie debaty na ten temat, i dawny minister wojny Painlevè, człowiek cywilny, znany matematyk, ale który podczas wielkiej wojny był ministrem wojny we Francji, człowiek, który mianował Focha i Petain'a, który zasłużył się dobrze swej ojczyźnie, otóż i on i inni troszczą się o znalezienie istotnego wyrazu dla kierownictwa armią w czasie pokoju i w czasie wojny. U nas ta rzecz jest skomplikowana i nie podejmuję się jej rozwiązać, ale mam prawo podać ją jako problem do rozwiązania. Marszałka Piłsudskiego. Mówiąc o zaufaniu, ja nie będę mówił o zaufaniu, ani o nieufności, ale sprawa naczelnych stanowisk w armii musi być zabezpieczona ustawowo, albowiem czas idzie, ludzie się zmieniają a my nie mamy żadnej rezerwy. Bez tej rezerwy w postaci ustawy może nastać w pewnym momencie, może najgorszym, chaos. O władzach naczelnych w wojsku deliberuje się często, nie tylko u nas ale i gdzie indziej. Nie dalej jak w styczniu we Francji były wielkie debaty na ten temat, i dawny minister wojny Painleve, człowiek cywilny, znany matematyk, ale który podczas wielkiej wojny był ministrem wojny we Francji, człowiek, który mianował Focha i Petain'a, który zasłużył się dobrze swej ojczyźnie, otóż i on i inni troszczą się o znalezienie istotnego wyrazu dla kierownictwa armią w czasie pokoju i w czasie wojny. U nas ta rzecz jest skomplikowana i nie podejmuję się jej rozwiązać, ale mam prawo podać ją jako problem do rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SStrug">Druga rzecz. Ustawa o kadrach i etatach armii nie istnieje. A jak działa Komitet Obrony Państwa przy szefie Rządu? Nie działa wcale. Niema ustawy o ogólnej organizacji armii. Przeżywamy czasy tymczasowe i jeszcze raz tymczasowe. A ustawa o ogólnej organizacji narodu na czas wojny, wreszcie ustawa o prawach i obowiązkach oficerów?</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SStrug">Tu dochodzę do bolączki korpusu oficerskiego w Polsce. Jest to sprawa znana, wielokrotnie poruszana w Komisji Wojskowej Sejmu i Senatu. Życie służbowe oficera każdej armii obraca się wśród, momentów: awansu, przeniesienia, emerytowania. Gdzie indziej, w armiach obcych, mamy to zastrzeżone w regulaminie, w stabilizacji tych oficerów, mają oni jakieś prawa, mają prawo odwołania się. Surowe jest prawo wojskowe wszędzie i podczas pokoju, ale jednak są normy, które regulują te trzy momenty życia służbowego oficera: awansu, przeniesienia i emerytowania. U nas istnieje biuro personalne, nie powiem jak nazywają to biuro niektórzy rozgoryczeni oficerowie; na Komisji Wojskowej spróbowałem scharakteryzować na mocy dostępnych mi informacyj procentowość niesłuszności tych przedwczesnych emerytowani w masie zgórą 3.000 emerytowanych przez 3 lata ostatnie oficerów. I na mocy tych informacji powiedziałem, że 60%, a może nawet 70% tych emerytowań przedwczesnych jest uzasadnione, nie dlatego, żeby 70% oficerów z tych 3.000 byli to ludzie bezwartościowi, bynajmniej, ale są pewne potrzeby armii, uzdrowienia ruchu służbowego, bo ja wiem zresztą co, ale te 30%, to krzywdy! P. Wiceminister Spraw Wojskowych ucieszył się, że obliczyłem niesłuszne emerytowanie tylko na 30% i w odpowiedzi powiedział mi: sam Pan przyznał, że tylko 30%. Tylko! Więc 30%, to mało?! Jeżeli tysiąc oficerów zwolnionych czuje się pokrzywdzonymi, wówczas czuje się pokrzywdzonym cały korpus oficerski. Więc proszę Panów, jak funkcjonuje machina biura personalnego, jeżeli jest tak straszliwy procent niesłuszności, niesprawiedliwości, krzywdy i dowolności?</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#SStrug">Proszę Panów, w korpusie oficerskim panuje rozgoryczenie. P. podpułkownik Prystor, obecny Minister Pracy i Opieki Społecznej, przed paru laty został mianowany dyktatorem personalnym. Gdy pracował już jakiś czas, wypadła wówczas konferencja rozbrojeniowa w Genewie i w kołach bynajmniej nie wrogich albo niezadowolonych oficerów, lecz w kołach piłsudczyków, starych znajomych i przyjaciół podpułkownika Prystora, słyszałem pewne charakterystyczne powiedzenie, które rozeszło się po całej armii i każdemu wojskowemu jest znane. Oto, że konferencja rozbrojeniowa w Genewie może być pewna, że polska armia gotowa jest rozbroić się zupełnie, jeżeli powierzono podpułkownikowi Prystorowi personalia armii. To jest wymyślone nie przez ludzi złej woli, lecz przez jego najbliższych kolegów, albowiem jest rozbrojenie armii, jeżeli, nie znając ludzkiego materiału w korpusie oficerskim, szasta się i przebiera w tych ludziach, jak w ulęgałkach, polega się na dowolności. To nas obchodzi bardzo. Sejmowej Komisji Spraw Wojskowych pewne stronnictwo, a właściwie pewien jego przedstawiciel, odmówił prawa wglądu w tę sprawę, gdy w niej właśnie jest jedna z istotnych potrzeb i bolączek armii. Jeżeli parlament nie ma prawa w to wejrzeć, ani się o to zapytać, albo tę rzecz sprawdzić, to się stawia w wątpliwość wogóle prawo parlamentu mówienia czegokolwiek o armii. Armia nie może być tabu nietykalnem, armia powinna być drogą dla całego narodu, bo jej zadanie, jej rolę ocenia się dopiero w najokropniejszej chwili. Jeżeli mówię, że jest ona świętością, to nie można jednak, zasłaniając się tą świętością, z obłudą, ze złą wolą, ignorancją, czy lekkomyślnością negować prawa społeczeństwa do wglądu w nią. Nie znaczy to, żeby każdy człowiek z ulicy wtrącał swoje trzy grosze, ale kiedy są wybrani przedstawiciele narodu, to nie wolno im zamykać drogi do kontroli armii i przedstawiciel jakiegokolwiek stronnictwa, który się tego prawa zrzeka, nie powinien zasiadać w Izbach Ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#SStrug">Nas to obchodzi, mówię w imieniu mojego stronnictwa, ale nie przedstawiam żadnego programu nowej armii. To jest rzecz olbrzymiej przemiany, przewrotu, socjalizm ma swoją ideę o armii narodowej, ale teraz mówimy o tem, co jest. Niezapomnianej pamięci człowiek, wielki obywatel Francji, zwolennik pokoju, który życie złożył za tę ideę pokoju, zamordowany w przededniu wybuchu wojny, Jaurès, wówczas, kiedy we Francji miano dyskutować projekt powrotu do trzyletniej służby wojskowej, pogrążył się w pracy na cały rok, studiował, badał i wydał dzieło o nowej, nowoczesnej demokratycznej armii narodowej. Tam jest wzór dla socjalistów, dla stronnictw chłopskich i robotniczych, jak przyszłą armię należy budować. Nie chcę o tem mówić, mówię o tem, co jest teraz i dziś mamy prawo w to wglądać. Nazywają nas doktrynerami, pacyfistami — tak jest mamy swoją doktrynę i ideę, jesteśmy pacyfistami, ale w razie potrzeby, tak, jak Polska nie zawiodła się, kiedy ją trzeba było budować w podziemiach, na socjalizmie polskim, jak się nie zawiodła w roku 1918 i 1920, tak nie zawiedzie się nigdy. I na tem polega nasze prawo do mówienia i stanowienia o armii wbrew niektórym patentowanym ultrapatriotom, którzy na potrzeby swego stronnictwa pragną zabrać całą armię.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#SStrug">A teraz budżet wojskowy. Niesłychany jest jego ciężar dla kraju, przyznał to p. referent, i zgadzam się z tem w zupełności, jednakże ciężar ten musimy dźwigać. To jest konieczność i dyskusji nad tą koniecznością być nie może, ale może być duża dyskusja nad sposobem rozporządzenia tym czy innym milionem czy bodaj dwoma. I oto dochodzę do skreśleń.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#SStrug">Skreślenia wynoszą bardzo niewiele, ale dotykają w bolesny sposób p. Ministra Spraw Wojskowych Marszałka Piłsudskiego, który w zeszłym roku nazwał to, że widocznie Sejm nie chcę walki ze szpiegostwem, jeżeli skreśla 2 miliony z funduszu dyspozycyjnego M. S. Wojsk. Nie skreślił, tylko nie dodał, ponieważ do 6 milionów funduszu dyspozycyjnego Minister życzył sobie mieć jeszcze doliczone 2 miliony, czego Izby odmówiły. Około tego słusznego niezadowolenia p. Ministra Spraw Wojskowych — słusznego, bo każdy minister jest niezadowolony, jeżeli mu się coś skreśla — demagogia partyjna zrobiła niesłychaną hecę w kraju. Natychmiast przekręcono słowa Marszałka w tym sensie, że Sejm popiera szpiegostwo. Widzieliśmy mury Warszawy oblepione afiszami przez różne organizacje, których ton był godny klasycznej czarnej sotni. Widzieliśmy jeszcze niedawno afisze, wydane w imieniu ociemniałych inwalidów żołnierzy: ponieważ Sejm nie chce walczyć ze szpiegostwem, więc oni ze swej szczupłej pensji inwalidzkiej składają ofiarę na ten cel, z niedoli swej i nieszczęścia ofiarowują swój grosz.</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Słusznie)</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#SStrug">To jest zbrodnia, bezecny skandal ze strony partyjników, którzy takiemi środkami rozdymają tę sprawę i spekulują na najstraszliwszem kalectwie i nieszczęściu ludzkiem. Gdzie jest istota rzeczy? Istota rzeczy jest ta, że skreślono 2 miliony złotych. Tu się porusza i sprawę legendy Marszałka Piłsudskiego i sprawę zaufania do niego. Proszę Panów, nie pozwolę nikomu pouczać mnie, co się należy Marszałkowi Piłsudskiemu, ale proszę Panów, dla mnie wstrętny jest obraz kupczenia jego wielkiem imieniem. Istotą zatargu o fundusz dyspozycyjny jest tylko to, że skreślono 2 miliony złotych z funduszu dyspozycyjnego w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych. Fundusze dyspozycyjne rosną tak gwałtownie, stanowią budżet w budżecie, że Izby Ustawodawcze musiałyby się nad tem zastanowić, jeżeli wogóle mają coś do powiedzenia o wydatkowaniu pieniędzy publicznych. Jeżeli przed majem było 10 milionów funduszów dyspozycyjnych, to teraz mamy 20 milionów, a żądane było więcej. Wiemy na co fundusze dyspozycyjne były obracane przez rządy pomajowe, i w tem świetle, proszę Panów, trzeba rozpatrywać to skreślenie, a nie w tem, że ktoś chciał zrobić na złość Marszałkowi Piłsudskiemu. Poważne stronnictwa nie robią nikomu na złość. To tylko jednostka w swoich poczynaniach może rządzić się przywidzeniem, humorem albo niehumorem. To nie było zrobione na złość, tylko uważano, że fundusze dyspozycyjne wysokie, zbyt wielkie, tworzą budżet w budżecie, tworzą państwo w państwie, są nie do sprawdzenia, a używane są na co? Czyż mam raz jeszcze powtarzać na co tego funduszu używano? Na wybory i na wiele, wiele rzeczy, na urzędową prasę, dawniej to się nazywało brzydką prasą gadzinową...</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Na B. B. S.)</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#SStrug">...na wiele rzeczy pomnie partyjnych, bo całe stronnictwa stoją tylko tym funduszem. Nie mówię o stronnictwie bloku bezpartyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-40.20" who="#komentarz">(S. Roman: Skąd Pan wie o tem?)</u>
+ <u xml:id="u-40.21" who="#SStrug">Wiemy o tem, nie bawmy się w ciuciubabkę, Panie Kolego, jesteśmy na to za poważni. Życie woła zbyt głośno. Ten głos przenika do ludzi nawet bardzo zamkniętych i do całych grup i wiemy o tem dobrze. W tem świetle popatrzmy na ten fundusz, a wówczas zobaczymy, że to, co koło tego robią stronnictwa rządowe i prasa rządowa, to jest heca niegodna, bo fałszuje się istotę i, kupcząc na każdym kroku imieniem Marszałka Piłsudskiego, na każdym kroku obrażają go właśnie oficjalni wielbiciele.</u>
+ <u xml:id="u-40.22" who="#SStrug">Tyle chciałem tylko powiedzieć o budżecie. Jestem za podtrzymaniem skreśleń, których dokonał Sejm, wychodząc tylko z potrzeb armii i oszczędności w tym ciężkim roku.</u>
+ <u xml:id="u-40.23" who="#SStrug">A teraz nieszczęsny problem polityki w armii. Niektórzy z pp. senatorów pamiętają, że ostrzegałem przed tem rok temu, właśnie po znanem przemówieniu Marszałka Piłsudskiego na komisji Senatu. To jeszcze było daleko za górami, ale jednak mnożyły się już objawy, że jest chęć upartyjnienia armii. Upartyjnianie, to nie znaczy, że ona ma wspierać swój rząd, lecz nakazano jej spełniać funkcje, które w normalnych społeczeństwach spełniają ludzie niezależni, ugrupowania wolne, nie pod dyscypliną wojskową. Chcę mówić o 31 października zeszłego roku w Sejmie. Około tego powstało mnóstwo plotek, a w oficjalnem przedstawieniu zupełnie przeinaczano prawdę. Sądzę, że nie warto tych wypadków opowiadać, bo prawda już na jaw wyszła. I odważę się zapytać otwarcie, jak w świetle prawdy wygląda komunikat Marszałka Piłsudskiego. Nie będę tego kwalifikował, powiem tylko, że snąć jeszcze raz i znowu wprowadzono w błąd tego tragicznie osamotnionego człowieka. Nie będę mówił o tych rzeczach, bo szkoda czasu. Wiemy, jakie były idee przewodnie tej eskapady. A co mogło wyniknąć z tego, że stu oficerów było w przedsionku Sejmu, a stu w rezerwie w Szpitalu Ujazdowskim, nikt nie wie, mogło nic nie być, a mogła zajść katastrofa niesłychana. Powiem, że Marszałek Daszyński, który nie dopuścił do posiedzenia, uratował bardzo wiele w Polsce, uratował nas od momentów zupełnie niepotrzebnych a katastrofalnych i uratował armię. Za to był zmieszany z błotem przez rządowe czynniki. Ale wiem, że znalazł on nagrodę w poczuciu spełnionego obowiązku i mocne oparcie w najszerszych sferach społeczeństwa, które mu oddało sprawiedliwość.</u>
+ <u xml:id="u-40.24" who="#SStrug">Na zakończenie chcę powiedzieć o zjawisku, o którem nie wspominano zupełnie w debacie budżetowej, gdzie się mówiło o kadrach, oficerach, korpusach, przydziałach, oddziałach, wytwórniach, biurach, milionach i milionach. Zapomniano o jednej rzeczy, o żołnierzu. Tu, proszę Panów, nie chodzi o świetlice, czy o lepsze zaopatrzenie, to jest inna rzecz. Chcę mówić o tem, czem jest ten żołnierz w armii nowoczesnej. Takie przeoczenia intelektualne i psychiczne zdarzały się nieraz nawet wielkim ludziom historii. Ludendorff też zapomniał, że żołnierz jest żywym człowiekiem, uważał go za cyfrę, za „efectif”, za milion czy pięćset tysięcy ludzi, za korpus, za dywizjon, za batalion. A to są żywi ludzie. Nie zapominajmy o tem my, którzy, układając budżet, rozpatrujemy naczelny, niebezpieczny i drażliwy problem wojskowy.</u>
+ <u xml:id="u-40.25" who="#SStrug">Powtarzam to, co mówiłem przed rokiem, albowiem ten rok nie dał polepszenia w sytuacji, tylko pogorszenie. Kto zaczyna politykę do armii wprowadzać od góry, ten musi przyjąć jako konsekwencję niezłomną, że ona musi się zacząć w dole, w masie, choćby nikt jej nie popierał, bo ani moje stronnictwo, ani Wyzwolenie, ani lewica społeczna polska tego nie czyni. Oszczędzamy neutralność armii, bo to jest dla całego narodu ostoja i obrona, a polityka musi się odbić na żołnierzach. Czy taki wynik jest pożądany przez jakiekolwiek stronnictwo polskie? Nie! Zatem to ostrzeżenie trzeba wziąć pod uwagę. Młody żołnierz, który ma iść do wojska jako rekrut, i ten, który odbywa służbę wojskową i ten, który jest w rezerwie, ma swoje sympatie i antypatie, z mlekiem matki wyssał pewne ideały środowiska, swej klasy, swej warstwy, to jest żywy człowiek.</u>
+ <u xml:id="u-40.26" who="#SStrug">Pozwolę sobie powiedzieć na zakończenie jeszcze kilka słów. Może nie życzyłbym sobie, aby to było stenografowane, ponieważ w stenogramie nabierze innego znaczenia, niż chcę, aby miało. Jeżeli jednak regulamin tu jest obowiązujący, to nie mam nic przeciw temu. Wieczorem w dniu 31 października na ulicy Wiejskiej pośród wielu ciekawych znalazł się pewien mój towarzysz partyjny, człowiek godny zaufania. Nie robię zresztą z tego wielkiej rzeczy. Zaczepili go dwaj oficerowie i pytali, czy jest posłem, czy oficerowie jeszcze są w Sejmie? Wreszcie jeden z podoficerów pułku piechoty powiada: „Gdyby p. Marszałek Sejmu wezwał nas na pomoc, to mybyśmy pokazali panom oficerom, którędy się wychodzi z Sejmu”. Proszę Panów, to tak powiedziane tylko.</u>
+ <u xml:id="u-40.27" who="#komentarz">(S. Poczętowski: To byli komuniści. Inny głos: Skąd Pan to wie?)</u>
+ <u xml:id="u-40.28" who="#SStrug">To był żołnierz pierwszy lepszy, przypadkowo spotkany, to był żołnierz z szarej masy żołnierskiej. Ani Marszałek Daszyński ich nie powołał, ani oni nie uważali się za żadnych delegatów, takie słowa im się tylko wyrwały, były odruchem; nie będę demagogiem i nie powiem, że to już jest głos ogółu żołnierzy. Ale w tych warunkach ciężkich jest to dla mnie, a powinno być dla Senatu i dla armii ogromnie znamiennym objawem.</u>
+ <u xml:id="u-40.29" who="#SStrug">Zakończę słowami: nie igrajmy z armią, bo w całości swej armia jest naszą własnością, w swej całości posiada różne pierwiastki, posiada korpus oficerski, generałów, dygnitarzy, masę biednych, wyzyskiwanych, niepewnych jutra niższych oficerów i posiada szarą masę żołnierską, która pragnie rozumieć, dokąd ją prowadzą, i myśli o tem, co się dzieje w kraju i w armii.</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Perzyński.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Drucki-Lubecki.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#SPerzynski">Wysoki Senacie! Armia nasza, jak każda armia narodowa jest wielka i milcząca i wszelkie insynuacje jakoby armia została wciągnięta do polityki, albo wywierała wpływ na życie polityczne, są niesłuszne. O armii trzeba mówić, zwłaszcza obecnie, z niesłychanym spokojem i umiarem i ja myślę, że słuszne były skrupuły senatora Struga w tym momencie, kiedy chciał, aby ostatni fragment jego przemówienia nie był stenografowany. To jest Uczucie i poczucie miary, ale to poczucie miary i to uczucie miary nie zawsze cechuje nasze parlamentarne wystąpienia w stosunku do armii, bo, proszę Panów, minął ten czas, kiedy armia, kiedy żołnierz, powołany do wojska, zostawał wyrwany z pod, strzechy rodzinnej, wymyty ze wszystkich uczuć i podległy tylko jednemu zewnętrznemu rozkazowi. Teraz żołnierz musi być przedewszystkiem obywatelem i to obywatelem rozumiejącym zarówno potrzeby i interes kraju, jak i rozumiejącym swojego wodza. I dlatego, proszę Panów, dziś armii od życia oddzielić się nie da. Armia i naród to jedno. Dziś armia i naród wojują i dlatego wszelkie wysiłki, które w tej chwili naczelne dowództwo wojsk polskich czyni w armii, sprowadzają się do tego, ażeby armię wychować i wykszałcić na obywateli kraju. I dlatego między armią i narodem niema zerwanych stosunków, przerwanych nici, gdyż tak, jak młody obywatel przygotowany jest, aby zostać żołnierzem, tak i żołnierz, który spełnił swój obowiązek służby wojskowej, wyszedłszy z wojska, nie przestaje być żołnierzem i jest zorganizowany w wojskowych organizacjach, które obecnie są już połączone w jedną wielką organizację obrońców ojczyzny, zwaną federacją. Tego proszę Panów nie należy zapominać i przeto za działania poszczególnych jednostek, poszczególnych oficerów, czy żołnierzy nigdy armii winić nie można, bo tak, jak w społeczeństwie są ludzie obdarzeni większym lub mniejszym temperamentem, takim czy innym kompleksem uczuć, tak samo może się zdarzyć i w armii, bo armia niczem innem nie jest, jak krwią z krwi i kością z kości narodu.</u>
- <u xml:id="u-42.1" who="#SPerzynski">Mój przedmówca umiał wytworzyć pojęcie sztucznej większości. Ja myślałem nad tem pojęciem i nie bardzo je ogarniam i sądzę, że niewielu się z pośród Panów znajdzie, którzy to pojęcie będą mogli uzasadnić. Rozumiem, że można stworzyć sztuczną mniejszość, to jest wycofać pewną ilość jednostek czy sił z pola walki, czy skądinąd, ale stworzyć sztuczną większość? Niech Panowie opatentują ten środek, a jestem pewien, że w życiu parlamentarnem będzie chętnie popierany i stosowany. Spróbujcie Panowie stworzyć w tej Izbie sztuczną większość, a niejeden klub będzie wam za to wdzięczny. Ale powiedzieć o armii polskiej, że jest narodowo polską w sposób sztuczny, jest to zaprzeczyć samemu życiu.</u>
- <u xml:id="u-42.2" who="#komentarz">(S. Koerner: Tak nie można uzasadniać, jak się tworzy sztuczną mniejszość, przez to samo się tworzy sztuczną większość.)</u>
- <u xml:id="u-42.3" who="#SPerzynski">Większość nie może być sztuczną, mniejszość może być sztuczna. Większość pozostaje tą samą i jest poza wątpliwością, większością.</u>
- <u xml:id="u-42.4" who="#SPerzynski">To jest dostatecznie jasne. Stosunek będzie różny, ale większość pozostanie zawsze tą samą.</u>
- <u xml:id="u-42.5" who="#SPerzynski">Wracając do tematu, który nas interesuje, wracając do polityki armii, trzeba powiedzieć: takiej polityki w armii niema. Nie było wypadku, aby armia polska samorzutnie i nie na rozkaz coś spełniała i dlatego bohaterstwo naszej armii, bohaterstwo naszego wojska nie może być kwestionowane, a jej sentyment do naczelnego wodza jest oparty na wzajemnem zrozumieniu masy do ideału, zdążającego do jasnej przyszłości Polski.</u>
- <u xml:id="u-42.6" who="#SPerzynski">Myślę, że tych parę słów wystarczy, żeby skończyć z temi wszystkiemi nieporozumieniami, które niejednokrotnie są sugerowane.</u>
- <u xml:id="u-42.7" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SDruckiLubecki">Wysoki Senacie! Dzięki wojnie światowej i wskutek 10 milionów trupów, które zasłały pobojowiska nasz kraj odzyskał swoją niepodległość. Tę okoliczność, przy której powstało nasze Państwo, musimy zawsze mieć w pamięci, rozpatrując nasz budżet, albowiem, proszę Wysokiego Senatu, czy możemy z całą pewnością twierdzić, że w tych krajach, pod których władzą byliśmy, twarde jest przekonanie, że niepodległość nasza jest zasłużona, że istnieć rzeczywiście powinna. Właśnie o to mam obawy i nie jestem tego pewny. Owszem, wiem bardzo dobrze, że zwłaszcza to, co się tyczy naszych granic, nie jest wszędzie uznane w tych krajach, do których przez długi okres czasu należeliśmy. Prawda, mogą nam powiedzieć, że wiele rzeczy się zmieniło od czasu światowej wojny. Tak, rzeczywiście mamy taką wspaniałą instytucję jak Liga Narodów, mamy Locamo, mamy pakt Kelloga i różne konferencje rozbrojeniowe. Szczerze mówiąc, czy to nie jest li tylko pewien żywiołowy odruch przeciw okropnościom wojennym, przeciw 10 milionom trupów, które zasłały pobojowiska. Być może przejdą lata, okropności wojny się zapomni i wtedy znowu niebezpieczeństwo może zagrażać naszym granicom. Prawda, wiemy dobrze, że świat obecny nie jest światem przedwojennym, mamy wielki rozrost demokracji, mamy wielki rozrost socjalizmu, te wszystkie demokracje, socjalizmy, jak wiemy, są gorącymi zwolennikami idei pacyfistycznych, jednak jeżeli widzimy, że kraj sąsiadujący z nami, kraj ultrasocjalistyczny, kraj komunistyczny wydaje w obecnej chwili na swój budżet wojskowy, nawet jeżeli weźmiemy pod uwagę spadek czerwońca, o 30% więcej niż znany ze swojej zachłanności i zaborczości dawny absolutystyczny rząd carski, to, proszę Panów, daje nam wiele do myślenia. Widzimy, że wszystkie nasze stronnictwa, bądź lewica, bądź prawica, bądź centrum, składają największe ofiary na rzecz naszego uzbrojenia wojskowego. Musimy wszyscy stwierdzić, że te napaści, o których niejednokrotnie pisze się w gazetach i t. d., nie mają żadnej racji bytu. Albowiem tak na prawicy, jak na lewicy, w momencie niebezpieczeństwa wszyscy przelewają swą krew za ojczyznę. Widzieliśmy dużo młodzieży akademickiej i dużo chłopów i robotników, którzy zginęli pod murami Warszawy. Jednak w sercach i umysłach ludzi, powiedziałbym, z pewnego punktu widzenia partyjnego, żyją pewne zasady, pewne sposoby zapatrywania się na cele wojskowe. Właśnie o tem chciałem kilka słów powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SDruckiLubecki">Jedni ludzie, zwłaszcza przedstawiciele stronnictw, powiedziałbym, robotniczych, widzą ten ogromny rozrost fabryk, tę pracę w wielkich warsztatach fabrycznych, mają ogromne przekonanie do siły techniki, widzą, że główną walką w przyszłej wojnie będzie właśnie ten szalony rozwój techniki, i widzą, że przyszłość naszej armii musi polegać na rozwoju tej techniki, ale zarazem uważają, że można albo zmniejszyć kontyngent stałej armii albo skrócić termin służby. Niestety, to zdanie jest mylne, albowiem historia wielkiej wojny daje im kategoryczne zaprzeczenie.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje. Wicemarszałek Hałuszczyński.)</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SDruckiLubecki">Nie można lekceważyć zdobyczy technicznych, ale trzeba przyznać, że duch wodza i wiara jego w zwycięstwo, którą umie przelać na masy, jest decydującym czynnikiem, i też trzeba przyznać, że słowa francuskie: les gros batailions ont tonujours raison dowodzą, że technika nie jest we wszystkiem decydująca. Mamy przykład chociażby z dotychczasowych wojen, gdzie mały szczep [nieczytelne] zwalczył swoim zapałem nie tylko Hiszpanię, ale też i największą potęgę militarną Francji. A wielkie niebezpieczeństwo przedstawia mała armia, nawet świetnie technicznie uzbrojona, albowiem, gdy taka armia jest rozbita, nic więcej nie pozostaje i kraj przegrywa wojnę. Przy wielkiej zaś masie ludzi, przy wielkich rezerwach wojskowych, zawsze jest nadzieja stworzenia nowej armii i odparcia sił nieprzyjacielskich, jak to było we Francji. Pozwolę sobie przytoczyć trzy przykłady państw, które znalazły się podczas wojny w ciężkiej sytuacji, lub nie miały możności wyzyskać całkowicie zwycięstwa, dlatego że armia ich na stopie pokojowej nie była dostatecznie liczna.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SDruckiLubecki">Weźmy przykład wojny rosyjsko-japońskiej. Japonia posiadała zaledwie 150.000 wojska na stopie pokojowej i dlatego, gdy wybuchła wojna, wszystkiego do 13 istniejących dywizji i do brygady w Formozie Japonia dodała jeszcze tylko 13 brygad, a w momencie zawarcia pokoju powiększyła swoje siły wojskowe tylko o 4 dywizje, czyli posiadała 314 bataljonów piechoty i od bitwy pod Laojanem stale walczyła z przeważającą liczebnie potęgą rosyjską, tak że pomimo wielkiego ducha wojennego Japonii i pomimo świetnych zwycięstw, nie wyzyskała ona tego w dostatecznym stopniu.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SDruckiLubecki">Widzimy też, że Wielka Brytania dopiero w 1916 roku, czyli w półtora roku po wybuchu wojny miała dostateczną armię, która mogła dostateczną rolę odegrać na teatrze wojny. Widzimy, że i Stany Zjednoczone, które prawie nie miały armii stałej, wystąpiły dopiero w rok potem, bo musiały przedtem przygotować swoją armię.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SDruckiLubecki">Muszę jeszcze jedną rzecz podnieść co do skrócenia czasu służby wojskowej. Prawda, że przysposobienie wojskowe, zajęcia fizyczne, ćwiczenia gimnastyczne i inne środki odgrywają pewną rolę, jednakże nie mogą zastąpić służby rzeczywistej w samem wojsku. Czy Panowie wiecie, że w obecnej chwili oficerowie i podoficerowie zawodowi są przepracowani, albowiem służba wojskowa obecnie stała się daleko więcej skomplikowaną, dużo trudniejszą, niż była w dawnych czasach. Obecnie skończyły się te czasy, gdy oficer przychodził na 2 godziny z rana, jak to bywało! w wojsku rosyjskiem i austriackiem, a później nawet nie zaglądał do swojej kompanii, a służba była głównie garnizonowa. Obecnie oficerowie i podoficerowie zawodowi ciężko i bardzo wiele pracują, tak samo i zwykły żołnierz bardzo wiele musi się napracować, wiele musi się nauczyć, bo obecnie piechota zna już nie tylko karabin, ale musi znać i gazy i kulomioty i t. p. rożne rzeczy i nawet trudno wyuczyć żołnierza w tym krótkim czasie, a tem bardziej, gdyby służba wojskowa była jeszcze skrócona. Nie zapominajmy o tem, że jeżeli Francja posiadała przy 40.000.000 ludności 250.000 rekrutów, to my przy 30.000.000 ludności moglibyśmy wystawić tylko 180.000, eony też w znacznym stopniu zmniejszyło nasze rezerwy wojskowe i postawiłoby nas w razie wojny w pozycję nader ciężką.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SDruckiLubecki">Teraz pozwolę sobie poruszyć jeszcze jedną sprawę, o której bardzo wiele się mówi, to właśnie sprawa przenoszenia w stan emerytury oficerów. P. sen. Strug sam przyznał, że w 70% mniej więcej dzieje się wszystko słusznie i sprawiedliwie...</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#komentarz">(Głos: Być może.)</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SDruckiLubecki">...a tylko w 30% nie, i przytoczył słowa zastępcy Ministra Spraw Wojskowych, które, według mnie, nie były zupełnie ściśle przytoczone, albowiem zastępca Ministra Spraw Wojskowych powiedział tak: jeżeli nasz przeciwnik przyznaje, że 30%, to może jest 10 czy 15. Byłem obecny przy tem i zdaje mi się, że tak powiedział. Więc, o ile pewna niesprawiedliwość dzieje się względem 300 oficerów, to pomyłki mogą się zdarzyć wszędzie. Takie pomyłki były w Niemczech, w armii francuskiej i wszędzie. Jednakże jest jedna rzecz, która zmusza do zwalniania wielu oficerów, a mianowicie to, iż myśmy mieli albo oficerów z byłej armii niemieckiej w małej ilości, mieliśmy oficerów rosyjskich, austriackich, ale naszych polskich oficerów w naszej polskiej armii myśmy nie mieli. Potem jeszcze trzeba powiedzieć, że tak w armii rosyjskiej, jak i w armii austriackiej choć w mniejszym stopniu, ale też stopień rozwoju, stopień przygotowania oficerów stał nader nisko, tak, że ten oficer, będąc jednocześnie bardzo dobrym nawet patriotą i bardzo dobrym człowiekiem, nie był dostatecznie wyszkolony. W obecnej chwili, jak wiadomo, w naszych zakładach wojskowych osobliwie w Wyższej Szkole Wojennej i w innych, praca jest daleko większa, aniżeli była przed wojną. Musimy to wszyscy stwierdzić. Teraz niema tego, jak dawniej, żeby podoficer po i godzinnym egzaminie został oficerem, chociażby rezerwy, dziś to trwa dłużej, trzeba przejść szkołę, tak, że poziom naukowy, przygotowanie znacznie stoi wyżej.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SDruckiLubecki">A po drugie, gdyby ci oficerowie nie byli do pewnego stopnia zwalniani, wszelki awans w naszej armii ustałby, młodzi oficerowie, skończywszy nasze szkoły, nie mieliby możności awansowania, i to spowodowałoby ucieczkę z wojska. To trzeba mieć zawsze na widoku przy rozważaniu tej kwestii.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#SDruckiLubecki">Pozatem, czy tu mogą grać rolę względy personalne i inne? Wystarczy zapoznać się z listą tych zwolnionych oficerów: widzimy tu bardzo wielu oficerów legionistów, wielką ilość nawet oficerów z pierwszej brygady, a z drugiej strony widzimy, że na służbie wojskowej pozostają nawet niektórzy oficerowie, którzy czynnie zwalczali Marszałka Piłsudskiego w roku 1926 i otrzymali nawet awans. Dlatego nie myślę, aby odgrywała tu rolę jakakolwiek polityka.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#SDruckiLubecki">Teraz proszę Wysokiego Senatu, poruszę jeszcze jedną kwestię, o której się tak dużo mówiło, mianowicie ten nieszczęsny fundusz dyspozycyjny. Nikt nie suponuje przecież, ażeby Rząd używał tego funduszu na cele inne, ażeby fundusz ten szedł na cele wyborcze. Akcja walki ze szpiegostwem, akcja defenzywy potrzebuje dużo pieniędzy. Wystarczy spojrzeć na budżety innych państw, na budżet chociażby Sowietów, na budżet Niemiec, a zobaczymy, jak wielkie sumy to pochłania, więc mówić o tem, iżby te sumy mogły być użyte na inne cele, to zdaje się, jest niesłuszne i niesprawiedliwe.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#SDruckiLubecki">Mówi się, że z tej sumy zostawia się 6 milionów a skreśla się tylko 2 miliony. Ale przecież ta suma w porównaniu z tem, co się wydaje w innych państwach, to jest kropla w morzu, to jest tak mała suma, że o tem mówić nie warto. Tymczasem w czasie wojny wywiad grał pierwszorzędną rolę i miał wielkie znaczenie, dlatego, odmawiając tych 2 milionów zł, Panowie wielki błąd popełniacie, bo zmniejszacie siłę obronną naszej armii i nie daj ecie jej możności skutecznie przeciwdziałać szpiegostwu z jednej strony, a z drugiej strony bronić się i dowiadywać się o tem, co się dzieje w państwach ościennych.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#SDruckiLubecki">Na zakończenie pozwolę sobie jeszcze na jedno słowo. Różnie można się zapatrywać na działalność tego wielkiego człowieka, który stoi na czele naszej armii i Ministerstwa Spraw Wojskowych. Dużo mówi się o tem, że naczelne dowództwo nie może być połączone z Ministerstwem Spraw Wojskowych. Ale pozwolę sobie przytoczyć przykład chociażby z ostatniej wojny, jak wiele złego było czasem spowodowane tem, kiedy ministerstwo wojny, czy naczelne dowództwo, czy dowództwo pewnej grupy armii nie były w porozumieniu ze sobą. W r. 1917 zdarzył się mianowicie taki wypadek w czasie ofenzywy francuskiej, która dość szczęśliwie się rozpoczęła wiosną 1917 r. Wobec tego, że były pewne tarcia między dowództwem armii francuskiej i ówczesnym ministrem wojny, ofenzywa została wstrzymana, co spowodowało nawet pewien zamęt w armii francuskiej i pewien drobny bunt. Po powołaniu „Starego Tygrysa”, Clemenceau, te zamieszki zostały ukrócone, ale wielkie szkody przyniosły Francji i znacznie, być może, przedłużyły wojnę. Gdyby w czasie wojny władza wojskowa i naczelne dowództwo były połączone w jednej osobie, lub władza wojskowa podporządkowana naczelnemu dowództwu, to tegoby nie było. To samo znajdujemy w literaturze niemieckiej, że z powodu nieporozumień między władzą cywilną, t. j. kanclerzem, a naczelnem dowództwem, też wynikały znaczne szkody dla armii.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#SDruckiLubecki">Wydaje mi się, Wysoki Senacie, że jakby się nie zapatrywać na działalność tego wielkiego człowieka, który obecnie stoi na czele naszej armii, to zasługi jego wojskowe muszą być uznane przez wszystkich. Naród, oddzielony od nas o dziesięć tysięcy kilometrów, ofiarował Marszałkowi Piłsudskiemu szpadę wykutą z działa admiralskiego okrętu pancernego, z którego admirał Togo w dniu 27 maja 1905 r. kierował bitwą pod Czuszimą. Na szpadzie tej są wyryte słowa: „Losy cesarstwa zależą od tej bitwy, niech każdy aż do niemożebności spełni swój obowiązek”. Zdaje się, że jeśli naród, oddzielony od nas o 10 tysięcy kilometrów, taką szpadę ofiarowuje Marszałkowi Piłsudskiemu, ceniąc w nim przede wszystkiem wielkie zalety wojskowe, wielkie jego bohaterstwo, to i my, zdaje mi się, musimy być szczęśliwi, że ten człowiek stoi na czele naszej armii i nie czynić mu takich drobnych przeszkód i szykan, bo jestem głęboko przekonany, że i w tej stronie Izby na lewo sami go miłujecie w swojem sercu.</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
- <u xml:id="u-43.0" who="#Marszalek">Skończyliśmy budżet wojskowy. Mam wrażenie, że wszyscy pp. senatorowie, którzy tutaj przemawiali z opozycji, którzy występowali z krytyką, występowali ze świadomością, że czynią to dla dobra naszej armii, że wszystkich ich interes ogólnopaństwowy obchodzi więcej niż jakieś drobne sprawy. Z tej racji, jako wyraz tego, wznoszę okrzyk: niech żyje nasza armia! (Oklaski. Glosy: Niech żyje armia. S. Roman: I jej wódz naczelny!) Przechodzimy do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Głos ma sprawozdawca s. Dąmbski.</u>
- <u xml:id="u-43.1" who="#Marszalek">S. Dąmbski:</u>
- <u xml:id="u-43.2" who="#Marszalek">Wysoki Senacie! Budżet w części 13, wydatki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, przedkłada nasza komisja w sumach: wydatków zwyczajnych i nadzwyczajnych 471.554 356 zł, dochody zwyczajne 3.727.105 zł. W takich też sumach wyszedł preliminarz tej części budżetu z obrad Sejmu. W porównaniu do preliminarza rządowego wyraża ten budżet zwiększenie o kwotę 12.777.900 zł, w dochodach wyraża się zmniejszeniem wpływów o nieznaczną kwotę 16.720 zł. Zauważam, że już w preliminarzu rządowym, w porównaniu do budżetu z roku zeszłego, zaznaczyła się poważna zwyżka w wydatkach tego budżetu, bo zwiększenie, które już w preliminarzu rządowym było zawarte, wyrażało się sumą 25.500.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-43.3" who="#Marszalek">Zwrócić chcę uwagę na główne zmiany, które Sejm wprowadził w poszczególnych pozycjach tego budżetu. Zwiększenie najznaczniejsze znajdujemy w kredytach działu 4, rozdziału 2, § 12, t. j. w kredytach na budowę szkół powszechnych, które Sejm podwyższył o sumę 12 i pół miliona złotych. Dał wyraz Sejm pragnieniu swemu utrzymania możliwie dobrego postępu w zaopatrzeniu szkół powszechnych w odpowiednie budynki szkolne i nauczycieli tych szkół w potrzebne mieszkania. Drugie znaczniejsze zwiększenie kredytów rządowych przedstawi sumę 1.000.000 zł. Wstawione zostało na umożliwienie rozpoczęcia budowy gmachu Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Na ten cel był przewidziany w r. 1928 kredyt w tej samej wysokości w ustawie o funduszu inwestycyjnym, użyty jednak został na cel inny. Kredyt ten niewątpliwie jest konieczny i upragniony, bowiem Biblioteka przy Uniwersytecie Krakowskim wymaga koniecznie nowego budynku i niezbędny jest remont dotychczasowego gmachu Biblioteki Jagiellońskiej, który przedstawia jeden z najcenniejszych zabytków naszej architektury. Inne mniejsze podwyżki kredytów dają wyraz woli Sejmu, poparcia i zwiększenia możliwie środków na cele, złączone z rozwojem naszego szkolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-43.4" who="#Marszalek">I tak, co do środków na kształcenie nauczycieli wprowadził Sejm podwyżkę kredytów w kwocie 60 tysięcy złotych na stypendia dla nauczycieli czynnych na wyjazdy na stud ja zagranicę. Wprowadził Sejm kredyt 150.000 zł na kursy dla nauczycieli narodowości białoruskiej i kredyt 100 000 zł na urządzenie seminarium dla nauczycieli tejże narodowości.</u>
- <u xml:id="u-43.5" who="#Marszalek">W szkolnictwie powszechnem zwiększył Sejm kredyty o 75.000, przeznaczając kwotę 10.000 złotych na zasiłki dla prywatnych szkół ukraińskich, 15.000 zł na zasiłki dla prywatnych szkół niemieckich~ ~kwotę 50.000 zł na wydawnictwo książek szkolnych w języku białoruskim.</u>
- <u xml:id="u-43.6" who="#Marszalek">Chęci poparcia szkolnictwa zawodowego Sejm dał wyraz, podnosząc preliminarz szkół zawodowych o 200.000 zł, przeznaczając kwotę 50.000 zł na remont budynków szkół zawodowych, 150.000 zł na zasiłki i stypendia dla uczniów szkół zawodowych, w czem 50.000 dla uczniów zawodowych szkół prywatnych żydowskich.</u>
- <u xml:id="u-43.7" who="#Marszalek">Chęci większej opieki i pomocy dla niezamożnej młodzieży szkół średnich i wyższych dał wyraz Sejm przez wstawienie kredytu 200 000 zł na budowę gmachu bursy dla gimnazjum białoruskiego w Nowogródku, a dalej przez zwiększenia kredytu o 30.000 zł dla kuchni akademickich, 40 000 na cele doraźnej pomocy dla akademików i 50 000 na stypendia dla uczniów Polaków na Politechnice w Gdańsku. Można mieć wątpliwości, czy jest wskazany sposób budżetowania, w którem pewne kwoty przeznacza się na pewne cele w szkolnictwie z przeznaczeniem zgóry dla jednej narodowości, zamiast preliminowania sum ogólnych, które byłyby rozdzielane przez Rząd w miarę istotnej potrzeby. Te uwagi podniesione zostały w obradach komisji senackiej. Nie znajdują one wyrazu we wnioskach, które komisja Panom przedkłada. Staraliśmy się tylko te kredyty pomieścić racjonalnie w tych pozycjach i w tych rozdziałach, do których według swojej istotnej treści należą.</u>
- <u xml:id="u-43.8" who="#Marszalek">W szkolnictwie wyższem Sejm wprowadził kredyt 70 090 na utworzenie katedry chemii farmaceutycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim i na potrzeby laboratorium, z tą katedrą połączonego.</u>
- <u xml:id="u-43.9" who="#Marszalek">Środki na poparcie twórczości naukowej wzmocnił Sejm kredytem 167.000 zł na rzecz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Zmniejszenie kredytów wprowadził Sejm tak, jak w innych częściach budżetu, w pozycjach wydatków administracyjnych poszczególnych działów tego budżetu.</u>
- <u xml:id="u-43.10" who="#Marszalek">Zmniejszenie kredytu w rozdziale 4 § 3 na podróże służbowe i przesiedlenia, preliminowanego przez Rząd w sumie 80.000 zł, o drobną kwotę 100 zł nie ma charakteru realnego sprostowania, a tern samem nie ma merytorycznego znaczenia. Dlatego zgłoszony został w komisji przez mniejszość wniosek o przywrócenie tego kredytu w preliminowanej przez Rząd wysokości. Jest także zgłoszony przez mniejszość komisji wniosek o zwiększenie sumy w dziale 3 § 12 na wychowanie fizyczne młodzieży o kwotę 400.090. Kredyt ten przez Sejm zmniejszony został o 1.500 000.</u>
- <u xml:id="u-43.11" who="#Marszalek">Budżet części 14, mimo opracowywania preliminarza przez Rząd i przez Sejm pod znakiem koniecznej oszczędności, wyszedł w porównaniu z rokiem zeszłym w sumie zwiększonej, i to w sumie zwiększonej poważnie, bo o trzydzieści kilka mil jonów. Dowodzi to, że na wydatki tego działu, związane z rozwojem potrzeb naszego życia duchowego, nie chcemy skąpić.</u>
- <u xml:id="u-43.12" who="#Marszalek">Minister Skarbu, przedkładając w swojem eksposè budżet Sejmowi i zastanawiając się nad jego treścią istotną, użył wyrażenia, że są w tym naszym budżecie budżety opancerzone. Takim opancerzonym budżetem jest budżet Ministerstwa Wyznań i Oświaty. Jego silną bronią jest wola narodu, która na cele swego życia duchowego pragnie iść z najwyższym wysiłkiem.</u>
- <u xml:id="u-43.13" who="#Marszalek">Nie jest wynikiem przypadku, że ta część budżetu obejmuje równocześnie wydatki na wyznania i na oświatę. Pragniemy, by życie nasze duchowe, którego potrzeby w zakresie naszej państwowości znajdują uwzględnienie w rubrykach tej części budżetu, opierało się na podstawach wiary i wiedzy. Chcemy przestrzegać i być wierni zaleceniom Staszica, który pisał, że — „taką zwykła być Rzeczpospolita, jakimi są obyczaje i ukształcenie jej obywateli”.</u>
- <u xml:id="u-43.14" who="#Marszalek">Zastrzegając sobie możność udzielenia bliższych wyjaśnień, o ile one się okażą potrzebne w następstwie dyskusji, narazie ograniczam się do prośby, żeby Wysoki Senat uchwalił budżet w tych ramach, w jakich go komisja przedkłada.</u>
- <u xml:id="u-43.15" who="#Marszalek">Głos ma s. Tarnowski.</u>
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Makarewicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
- <u xml:id="u-44.0" who="#STarnowski">Wysoki Senacie! Pozwalam sobie zabrać głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, aby zaznaczyć, że podzielam przewodnie myśli, zawarte w sprawozdaniu referenta p. sen. Dąmbskiego i to zarówno w sprawach wyznaniowych, jak i w sprawach tyczących się szkolnictwa, ale zabieram głos przedewszystkiem dlatego, że uważam za swój obowiązek złożyć w tym Wysokim Senacie wyraz swoich najgłębszych wierzeń, przekonań i zasad w sprawie wychowania religijnego naszej młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-44.1" who="#STarnowski">Dla nas konserwatystów sprawa religii jest sprawą zasadniczą. Konserwatysta — katolik, gdy przemawia w sprawach religijnych nie potrzebuje mandatu od nikogo, może przemawiać imieniem katolików, bo katolicy wszyscy kierowani przez Kościół jednakowo czują i myślą. Konserwatyści, dla których, jak wspomniałem, religia jest sprawą zasadniczą, nie używają religii jako środka w działaniach i walkach politycznych, ale jeżeli chodzi o obronę religii, to stają do niej bez względu na' sytuację parlamentarną i bez względu na ich stosunek do Rządu. Istotą konserwatyzmu, opartego na religii rzymsko-katolickiej, jest przeświadczenie, że życie zarówno jednostek, jak wszelkich związków, powinno być oparte na moralności chrześcijańskiej tak, jak nas uczy Kościół rzymski. My, katolicy, dążymy do ewolucyjnego rozwoju naszego narodu, co polega na rozwoju kultury chrześcijańskiej, która w najwspanialszy w dziejach sposób przekształciła i udoskonaliła to, co było wielkiego w kulturze starożytnej. To też naukę religii w szkołach uważamy za podstawę wychowania i na tej podstawie powinna się harmonijnie rozwijać cała nauka, a w niej, przy całkowitej swobodzie badań naukowych, nie powinno być nic sprzecznego z religią, tak, jak Ojciec Święty w ostatniej wspaniałej swojej encyklice nam wskazał. Wychodząc więc z tych założeń i szanując inne wyznania, co tu z naciskiem podnoszę, stwierdzamy, że tylko religijne wychowanie młodzieży może spełnić dobrze swój cel, a jako katolicy oparci na zasadach religii rzymsko-katolickiej, domagamy się jasnego pod tym względem programu i ścisłego wykonania go przez kompetentne czynniki, a domagamy się tego w imieniu przeszło 70% rodziców polskich, przejętych obawą o zatruwanie młodzieńczych dusz ich dzieci i troską o religijne ich wychowanie, a tern samem troską o przyszłość młodego pokolenia, które przecież jest podstawą przyszłości naszego narodu.</u>
- <u xml:id="u-44.2" who="#STarnowski">Poseł Radziwiłł i poseł Morawski wnieśli w Sejmie zasadnicze oświadczenia, tyczące się wychowania religijnego. Ja więc do tych oświadczeń, wniesionych w Sejmie, dołączam to swoje oświadczenie, które miałem zaszczyt przedstawić w tym Wysokim Senacie.</u>
- <u xml:id="u-44.3" who="#komentarz">(Oklaski. S. Koerner: Czy i innych wyznań rodzicom należy umożliwić wychowanie religijne swojej młodzieży?)</u>
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SMakarewicz">Wysoka Izbo! Rola armii w polskiem społeczeństwie i sprawa ustosunkowania się wzajemnego armii i ludności cywilnej wymaga, szczególnie w obecnej chwili, krytycznego naświetlenia i syntetycznego ujęcia. Armia w życiu Polskiego zmartwychwstałego Państwa odgrywa rolę inną, niż w wielu innych nowożytnych państwach. Doświadczenie z końca XVIII wieku, które załamać musiało nadmierną wiarę w lojalność sąsiadów, brak naturalnych granic, tam, gdzie ich najwięcej potrzeba, stwierdzona ponad wszelką wątpliwość niechęć dwóch największych i jednego małego sąsiada, wszystko to razem wymaga niesłychanej ostrożności w dziedzinie obronnej polityki Państwa. Wszystko to wymaga nie tylko utrzymywania silnej armii na wysokiej stopie, ale także przysposobienia cichej dla niej rezerwy, które dostarczyć ma w odpowiedniej chwili całe społeczeństwo. Stosunek między społeczeństwem a armią w Państwie Polskiem musi być skutkiem tego znacznie bliższy, niż w jakimkolwiek innem państwie.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SMakarewicz">Społeczeństwo polskie, rozumiejąc dokładnie konieczność płacenia wysokich premij asekuracyjnych za ochronę przed niebezpieczeństwem, niebezpieczeństwem ewentualnej utraty niezawisłego bytu, gotowe jest do ofiar, które niemal że przechodzą siły gospodarcze Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SMakarewicz">Jeżeli porównamy budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, nad którym obecnie radzimy, dochodzący do wysokości prawie miliarda złotych, z brakiem kapitału obrotowego w społeczeństwie, z wynędznieniem szerokich mas, z bezochotnością reszty kapitału, nasuwałyby się refleksje praktycznego ekonomisty: czy nie byłoby wygodniej i korzystniej zużyć połowę budżetu wojskowego na inwestycje, któreby dały bezrobotnym pracę? Wszak staramy się o pożyczkę zagraniczną, której nie możemy otrzymać, staramy się o nią dlatego, bo brak nam kapitału obrotowego. Trzebaby być jednak nieobliczalnym optymistą, albo nie mieć żadnego przywiązania do tego Państwa, żeby żądać zmniejszenia budżetu wojskowego. Płacić musimy niezmiernie drogo za zbytek niezawisłości państwowej, ale bez niezawisłości państwowej nie rozumiemy życia. Zarzut, że Polska jest Państwem militarnem, czy militarystycznem, nie ma żadnego uzasadnienia. Armja może odgrywać albo rolę zaczepną albo też tylko odporną. Armia polska służy wyłącznie do obrony zagrożonych granic, nie stanowi ona kłów ani pazurów drapieżnego zwierzęcia, jedynie tylko kolce dobrotliwego jeża, który w chwili niebezpieczeństwa zwija kończyny pod siebie, przemienia się w jedną kolczastą bryłę i zdaje się mówić do wrogiego otoczenia: „Kto chcę mnie ugryźć, niech spróbuje”. Polska z natury swej posiada tę samą łagodność, dobrotliwość i nawet przerost politycznego zaufania, musi jednak mieć tę samą sprężystość i te same kolce, by w razie ataku na kończyny: Pomorze, Wileńszczyznę, czy ziemię czerwieńską — odpowiedzieć zwinięciem się w najeżoną bagnetami kulę.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SMakarewicz">Społeczeństwo polskie rozumie to doskonale i składa swój grosz wdowi dla zapewnienia Państwu niezależności. Społeczeństwo polskie daje więcej: ponosi ofiarę moralną, gdyż nastawia mentalność swojej młodzieży na przysposobienie wojskowe. Jest to ciężki podatek moralny, gdyż doświadczenie uczy, że młodzież, nastawiona na ideały wojennego bohaterstwa, nie posiada i posiadać nie może zamiłowania i cnót gospodarczych, nie ma też czasu na równoczesne gospodarcze wyrobienie. Być bohaterem i kupcem w jednej osobie — to przychodzi trudno, tego rodzaju psychiczna kombinacja jest chyba niezwykłą rzadkością. Innego nastawienia duchowego potrzeba do rowów strzeleckich, a innego do wytwórczości gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SMakarewicz">W krajach o innej konfiguracji terenowej, na innym kontynencie, tam, gdzie wojna nie jest artykułem codziennej potrzeby, tam wychowuje się młodzież od dzieciństwa na wytwórców, tam młodzi chłopcy noszą ubranie robotnicze, jako symbol mentalności społecznej, tak, jak u nas noszą ubrania sportowe lub mundur skauta. To też w tamtem społeczeństwie tętni wytwórczość, powietrze przepełnione jest myślami o zarobku, a bogactwo społeczne przechodzi wyobrażenie przeciętnego Europejczyka. U nas młodzież wychowuje się w organizacjach skautowych, strzeleckich, czy innych organizacjach przysposobienia wojskowego. Pielęgnujemy cnoty rycerskie tak, jak gdzie indziej pielęgnuje się cnoty kupieckie. Jest to ciężki podatek, o którym nie wspomina nic preliminarz budżetowy, a który płaci społeczeństwo ze swego życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#SMakarewicz">Wobec tych ciężkich ofiar, które społeczeństwo ponosi na rzecz armii, wolno mu jest zajmować się sprawami armii dokładniej, niżby to było potrzebnem w innem społeczeństwie. Armja podobnie, jak przysposobienie wojskowe, jest u nas rodzajem zakładu wychowawczego, przez który przechodzi niemal całe społeczeństwo, odciągnięciem od zainteresowań gospodarczych, jest już wielkim zamachem na nasze życie gospodarcze, niechże z armii nie przechodzą do reszty społeczeństwa przyzwyczajenia i przesądy, które dla bitności armii nie są zupełnie potrzebne, a dla spokoju społecznego są wręcz niebezpieczne. Chcę mówić przedewszystkiem o nawiązywaniu do dawnych tradycji polskich, dotyczących t. zw. alkoholicznej tężyzny.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#SMakarewicz">Nikt żądać nie może od armii polskiej przymusowego stosowania abstynencji, gdyż wielka wojna nauczyła nas, iż bez świadomego zatruwania się alkoholem i nikotyną trudno było niejednemu żołnierzowi wytrzymać napór otoczenia na system nerwowy. Potrzeba było się ogłuszyć, częściowo pozbawić przytomności, zapomnieć o tem, co działo się naokoło. Są to rzeczy zrozumiałe, natomiast nie jest rzeczą zrozumiałą uważanie alkoholu za konieczny rekwizyt życia towarzyskiego i koleżeńskiego. Przeprowadzanie prób wytrzymałości t. zw. silnej głowy nie jest wytwarzaniem stalowych charakterów. Nawrót do tradycji Zagłoby, albo też panowania saskiego w Polsce nie jest oznaka partiotyzmu. Zawody w konsumcji alkoholu nie tylko przynieść mogą bezpośrednią szkodę wojskowej sprawności, a w niejednym wypadku doprowadzić mogą do splamienia munduru żołnierza lub oficera, ale co więcej działają zaraźliwie na szerokie masy społeczeństwa, które przez wojsko przechodząc, z wojskiem współżyją i dla wojska stanowią rezerwę. Społeczeństwo domagać się musi od czynników, mających wpływ na psychikę i mentalność armii, oddziaływania bezpośredniego w tym kierunku, ażeby używanie alkoholu nie było otaczane nimbem chwały, a raczej, żeby nadużywanie alkoholu było uważane za hańbiące, ażeby ekscesy alkoholiczne prowadziły do surowego ukarania żołnierza, a do zdegradowania oficera.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#SMakarewicz">Druga sprawa, o której szczerze mówić wypada, to sprawa pojedynków. Mylnem jest zapatrywanie, jakoby można odłączyć sprawę pojedynków wśród ludności cywilnej, od pojedynków w armii. Nie tylko u nas w Polsce, gdzie zachodzi tak bliski stosunek między armją a społeczeństwem, gdzie każdy prawie kandydat do pojedynku jest oficerem rezerwy, ale także w społeczeństwach zachodnio-europejskich zachodzi bardzo ścisły związek pomiędzy zapatrywaniami na sprawę tę, wytworzonemi w kołach wojskowych, a powtarzanemi za ich wzorem poglądami ludności cywilnej. Jak ścisłym jest związek ten, dowodzą wypadki, które zaszły w ostatniem stuleciu w Anglii. Do r. 1844 Anglia była terenem, na którym mania pojedynków odbywała swoje harce z taką samą intensywnością, z jaką dzieje się to dzisiaj w Polsce. Tragiczny wypadek śmierci zasłużonego oficera zelektryzował opinię publiczną i doszedł aż do tronu. Wówczas królowa Wiktoria powzięła śmiałe postanowienie uznania pojedynku za czyn nie tylko zakazany ustawami, za czyn karygodny, ale także za czyn hańbiący, który powoduje degradację i usunięcie z armii. Orędzie jej, odczytane w parlamencie, opiewa jak następuje:</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#SMakarewicz">„Pochwalamy postępowanie tych wszystkich, którzy, mając nieszczęście obrażenia innego, składają publiczne oświadczenie, usprawiedliwiają lub ofiarowują się z odwołaniem. Pochwalamy również postępowanie tych, którzy, mając nieszczęście znalezienia się w roli obrażonego, chętnie przyjmują oświadczenie, usprawiedliwienie, lub zadośćuczynienie ze strony obrażającego. Pochwalamy postępowanie tych także, którzy w razie odmówienia takiego oświadczenia, usprawiedliwienia, lub zadośćuczynienia, lub w razie, gdy oświadczeń takich nie przyjęto, zwraca ją się do komendanta pułku, czy garnizonu. Zapewniamy wszystkich oficerów i żołnierzy, że nie jest hańbą i nie naraża ich na żadne niekorzyści, jeżeli kierowani chęcią dania, lub odebrania zadośćuczynienia, odmawiają, czy też nie przyjmują wyzwania. Postępują oni tylko jak ludzie honoru i spełniają obowiązek dobrego żołnierza, który umie panować nad sobą”. Bezpośredniem następstwem wystąpienia królowej i rządu był oczywisty zanik pojedynków w armii. To było do przewidzenia. Natomiast to, co się stało potem, było dowodem, jak poglądy armii oddziałują na społeczeństwo cywilne. Znikły równocześnie także pojedynki wśród ludności cywilnej.</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#SMakarewicz">Jest to klasyczny dowód, że nie można pielęgnować odrębnych poglądów na honor wśród wojskowych, a odrębnych wśród reszty społeczeństwa. Poglądy te mają wspólne podłoże, odkąd wojsko nie stanowi odrębnej kasty, odrębnego zawodu, odkąd przestało istnieć wojską najemne, a w jego miejsce wstąpiła powszechna służba wojskowa.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#SMakarewicz">Wobec tego społeczeństwo, ponoszące tak wiele ofiar materialnych i moralnych dla utrzymania armii, zwrócić się musi znowu do czynników kierowniczych, żeby zechciały naśladować przykład królowej angielskiej i wyprostować błędne poglądy, szerzące się wśród wojskowych, jakoby pojedynek był racjonalnym sposobem rozwiązywania zagadnień z dziedziny naruszenia czci.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#SMakarewicz">Mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie do uchwalenia projekt rezolucji:</u>
+ <u xml:id="u-44.12" who="#SMakarewicz">„Senat wzywa Rząd do rozpoczęcia w armii i w organizacjach przysposobienia wojskowego celowej propagandy w kierunku rozpowszechniania przeświadczenia:</u>
+ <u xml:id="u-44.13" who="#SMakarewicz">1) że stan alkoholicznego odurzenia lub podniecenia nie jest godnym człowieka cywilizowanego, że plami mundur żołnierza i oficera narówni z czynem hańbiącym;</u>
+ <u xml:id="u-44.14" who="#SMakarewicz">2) że pojedynek jest przeżytkiem epoki ludów pierwotnych, kierujących się zasadami zemsty krwawej i średniowiecza, stosującego sądy boże, że pojedynek nie rozwiązuje wcale zagadnień) dotyczących dobrego imienia, dowodzi tylko braku panowania nad sobą”.</u>
+ <u xml:id="u-44.15" who="#SMakarewicz">Pozostaje do omówienia sprawa delikatna, sprawa funduszu dyspozycyjnego Ministra Spraw Wojskowych. Dzisiejszy występ p. Prezesa Rady Ministrów utrudnia w wysokim stopniu zajęcie stanowiska przedmiotowego wobec tego problemu.</u>
+ <u xml:id="u-44.16" who="#komentarz">(Głos: Ale nie uniemożliwia.)</u>
+ <u xml:id="u-44.17" who="#SMakarewicz">Mniemam jednak, że jest cechą tej Wysokiej Izby wytrawność i rozwaga...</u>
+ <u xml:id="u-44.18" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-44.19" who="#SMakarewicz">...które pozwolą patrzeć na sprawy państwowe niezależnie od wystąpień, choćby szefa Rządu, mało zajmujących pod względem treści, chociaż drażniących pod względem tonu, formy i miejsca wystąpienia.</u>
+ <u xml:id="u-44.20" who="#SMakarewicz">W ostatnich latach powtarza się w naszym parlamencie zjawisko używania debat i głosowania nad tym właśnie funduszem do celów demonstracji politycznej, do okazywania braku zaufania do istniejącego Rządu i do istniejącego systemu.' Zdaniem klubu, który mam zaszczyt zastępować, fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw, Wojskowych najmniej nadaje się do tego rodzaju opozycyjnych wystąpień. Wiadomem jest powszechnie, że niema w państwowej strukturze działu, wymagającego większej ostrożności w ukrywaniu szczegółów urzędowania, jak dział wojskowy.</u>
+ <u xml:id="u-44.21" who="#SMakarewicz">Odkrycie pewnych pociągnięć, czy to z dziedziny uposażenia armii, czy administracji wewnętrznej, może uczynić odpowiednie zarządzenia najzupełniej bezcelowemi, narazić Państwo na bezpowrotną stratę i niebezpieczeństwo. Musi być pewien fundusz, nad którym niema żadnej kontroli, muszą być w Państwie ludzie, do których społeczeństwo ma w tym stopniu zaufanie, iż powierza im mil jonowe kwoty do swobodnej dyspozycji.</u>
+ <u xml:id="u-44.22" who="#SMakarewicz">Położenie państwa, w którem społeczeństwo nie ma zaufania do administracji wojskowej, do najwyższego zwierzchnika armii, nawet w stopniu oddania mu do dyspozycji kilku milionów złotych — byłoby wręcz tragiczne. Zrozumiał to Sejm, zrozumiała Komisja Skarbowo-Budżetowa Senatu, uchwalając fundusz dyspozycyjny Ministra Spraw Wojskowych, jednak z pewnem zastrzeżeniem, nie w wysokości żądanej 8 milionów, a w wysokości o 25% niższej — 6 milionów.</u>
+ <u xml:id="u-44.23" who="#SMakarewicz">Nie wydaje mi się, by uchwała ta była logiczną. Jeżeli to ma być demonstracja polityczna, to należy albo funduszu odmówić, albo uchwalić w kwocie żądanej, a pomniejszonej o jeden grosz. Obcinanie funduszu tego o 25% nie da się niczem uzasadnić. Ażeby za niem głosować, potrzebaby mieć możność wglądu w najtajniejsze akty Ministerstwa, albo odbyć poufną konferencję z Ministrem Spraw Wojskowych. Nie wiem, czy zwolennicy obcięcia tego funduszu mieli wgląd w te akty, nie wiem, czy odbyli taka, konferencję. Jeżeli nie, to jaką mają podstawę do zmniejszania funduszu? Jeżeli mamy zaufanie do Ministra Spraw Wojskowych do wysokości 6 milionów, to dlaczego nie mamy zaufania do wysokości 8 milionów, w obu wypadkach nie będziemy wiedzieli i nie chcemy wiedzieć, jak fundusz ten będzie użyty.</u>
+ <u xml:id="u-44.24" who="#SMakarewicz">Mam nadzieję, że Wysoki Senat, uznając fundusz dyspozycyjny Ministerstwa Spraw Wojskowych za konieczność państwową, nie będzie bawił się w targi z człowiekiem, którego czyste ręce i oddanie sprawom wojskowym stoi ponad wszelką wątpliwość.</u>
+ <u xml:id="u-44.25" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. S. Poczętowski: To jest przynajmniej uczciwa opozycja.)</u>
+ <u xml:id="u-44.26" who="#SMakarewicz">Niech głosowanie tej Wysokiej Izby w tym względzie będzie dowodem, że żadne niefortunne pociągnięcia Rządu nie wyprowadzą Wysokiej Izby z równowagi, która przystoi ludziom wytrawnym, stawiającym dobro Państwa ponad zadrażnienia osobiste, chociażby w zupełności uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-44.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
- <u xml:id="u-45.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Hałuszczyński.</u>
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Baranyk.</u>
</div>
<div xml:id="div-46">
- <u xml:id="u-46.0" who="#SHaluszczynski">Wysoki Senacie! Przystępując do rozprawy nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, mam przed sobą dwie drogi. Pierwsza teoretycznego rozstrząsania spraw pedagogicznych i wychowawczych, jako też stosowania ich praktycznego w życiu i w szkole, a druga wnikanie w te stosunki, w jakich powstała oświata i szkolnictwo narodu ukraińskiego w Polsce. Moja rola w pierwszym wypadku jest nadzwyczaj wdzięczna, bo ustosunkowuje się do najważniejszych zagadnień kultury, daje możność nie tylko korzystania z wartości kulturalnych, ale także i tworzenia nowych; druga zmusza do krytyki, do podnoszenia ostrych zarzutów, zakładania protestów, do składania deklaracji i do utyskiwań na ten stan, w jakim znajduje się szkolnictwo i oświata narodu ukraińskiego. Pierwszy głos, chociaż oparty na naukowych podstawach i zasadach, jak uczy nas dotychczasowe doświadczenie, ginie i przepada tak, jak głos wołającego w pustyni; drugi spotyka się z interpretacją tego rodzaju ze strony Panów, że albo tylko przeczulenie mówi z nas i zmusza nas do naszych występów, albo, jak oświadczył tu jeden z oświatowców polskich, jest to tylko niezadowolenie, które „jest zresztą stałą cechą każdej mniejszości”. Kiedy o tern wspominam, drogą asocjacji przychodzi mi na myśl jeden ustęp w artykule jednego z pism warszawskich z powodu pobytu w stolicy Rzeczypospolitej Prezydenta Estonii. Dosłowne brzmienie tego ustępu jest następujące: „Gwarancja poczucia państwowego mniejszości narodowych jest najliberalniej sza na świecie ustawa mniejszościowa Nie miejsce tu charakteryzować przepisy tej ustawy Dość powiedzieć, że sejm estoński nie słyszał na jednej bodaj interpelacji mniejszościowej, lecz przeciwnie, odbiera ciągle dowody lojalności i wdzięczności ze strony zamieszkałych w państwie Rosjan i Niemców czy Szwedów”. A więc może być inaczej mogą być mniejszości zadowolone. Ale autor artykułu ucieka przed dalszem badaniem powodów, bo według jego zdania — „nie miejsce tu charakteryzować przepisy tej ustawy”. Z ucieczką z pola bitwy, z dezercją w stosunku do kwestii mniejszościowej spotykamy się prawie na każdym kroku i ze strony wszystkich odpowiedzialnych czynników w Polsce. Mamy ją także w enuncjacjach Rządu.</u>
- <u xml:id="u-46.1" who="#SHaluszczynski">W czasopiśmie: — „Oświata i wychowanie”, wydawanem przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, znajdujemy artykuł: „Zagadnienia nauczycielstwa w naszem szkolnictwie powszechnem”, w którym spotykamy się z uwagą, że — „na uboczu zostawmy ważną a zawiłą kwestię narodowościową”. A kiedy na konferencji oświatowej w Puławach, która odbyła się od 8 do 10 maja 1929 r., jeden z referentów, mówiąc o — „aktualnych zagadnieniach oświaty dorosłych w Polsce”, postawił na drugiem miejscu zagadnienia mniejszości narodowych, to użył takich słów: — „to zagadnienie bardzo często albo pomija się wstydliwie, albo załatwia połowicznie. Wówczas, kiedy mówi się o mniejszościach narodowych, mam uparte wrażenie nieszczerości”. Ale inni uczestnicy konferencji nie podzielali tego zdania i znowu uciekali się do różnych przyczyn, między innemi, że zagadnienie mniejszości to sprawa wyłącznie polityczna, to kwestia łącząca się z ustrojem Państwa Polskiego. A obecny na tej konferencji p. Kornecki powiedział, że kwestia mniejszości narodowych należy do zupełnie innego forum. Ale gdzie znajduje się to forum, i co mówca rozumie pod tern innem forum, o tern nie wspominał. Jeżeli miał na myśli ciała ustawodawcze, to co do tego sprawa dla niego jest załatwiona. Bo Sejm według jego zdania już w r. 1924 — „ze względu na całokszałt polityki szkolnej państwa za najwłaściwszy sposób uznał wprowadzenie szkoły dwujęzycznej, w której ma nastąpić wychowywanie młodych pokoleń w jednej szkole państwowej, bez względu na pochodzenie etniczne”. Dalej dodaje, że — „czteroletnia praktyka wykazała, że twórcy ustawy z 1924 r. chociaż z przeciwnych sobie obozów politycznych mieli rację, i — „mimo zwalczania utrakwizmu i szkół dwujęzycznych przez agitatorów politycznych, wzrasta we wspólnej szkole kresowej nowe pokolenie, które na ławie szkolnej rozwija w sobie braterstwo, rozumienie wspólnych celów życiowych i szacunek dla odrębności plemiennych”. Zadowolone głosy z dotychczasowych osiągnień szkolnej polityki polskiej streszczają się w tern, że potrzeby ukraińskiego szkolnictwa są zaspokojone i że Polska w stosunku do mniejszości nie tylko wykonała postanowienia art. 109, 110 i 117 własnej Konstytucji, jakoteż i art. 1, 9 i 10 traktu, podpisanego w wersalu 28 czerwca 1919 r., ale poszła nawet dalej w swej lojalności do mniejszości narodowych, bo dała im więcej, niż o tem mówią rzeczone artykuły. Od tego uczucia zadowolenia jeden krok dalej do głosów, które w Sejmie słyszeliśmy, jakoby dziatwa polska na Kresach padała ofiarą szkoły ukraińskiej, ucząc się języka obcego. Dalej są i tacy, którzy mówią jeszcze o przywilejach, z których korzysta naród ukraiński na polu szkolnictwa w stosunku do narodu polskiego.</u>
- <u xml:id="u-46.2" who="#SHaluszczynski">Polemika z temi wszystkiemi głosami jest bezcelowa, gdyż trudno rozwiać opinię samozadowolenia, albo zmienić to nastawienie psychiczne, które uwidocznia się w głosach reagujących na utyskiwania nasze w stałej formule: niezadowolenie mniejszości narodowych. Istnieje jeszcze sposób przemilczania i niedawania odpowiedzi, ażeby tym sposobem uśmiercić krzyk rzeczywistości, krzyk życia.</u>
- <u xml:id="u-46.3" who="#SHaluszczynski">Zanim przystanie do szczegółowego omawiania spraw oświaty i kultury ukraińskiego narodu, muszę dać odpowiedź na pytania: o czem mówić i jak mówić? O czem mówić, ta sprawa dla mnie jest zupełnie jasna. Materiał, który mam do rozporządzenia, jest tak wielki i tak bogaty, że można nim wypełnić całe jedno posiedzenie. Bo prawo narodu do kultury, to jest prawo narodu do życia. Sprawa szkolnictwa. sprawa wychowania jest jednem z najważniejszych zagadnień społecznych. Miedzy całem życiem społecznem a wychowaniem istnieje nierozerwalny związek. Szkolnictwo i oświata mogą mieć olbrzymie możliwości rozwoju, ale to zależy od tego, czy chodzi nam o istotę rzeczy, to zależy od wlania życia i prawdy w te zagadnienia oraz doświadczeń, opartych na wynikach nauki i praktyki.</u>
- <u xml:id="u-46.4" who="#SHaluszczynski">Pozostało drugie pytanie: jak mówić? Znaleźć odpowiedź na to pytanie daleko trudniej niż na pierwsze. Podnosić tylko ujemne rysy administracji szkolnej, zwalczać w ostry sposób ustawę z 1924 r. uważałem za rzecz zbędną, gdyż na to jest zawsze gotowa odpowiedź: niezadowolenie mniejszości. Mówić spokojnie o oktawę niżej, wtedy wyciąga się wniosek: Panowie tylko błahe rzeczy podnosicie. Sam nawet otrzymałem podobną odpowiedź na Komisji Skarbowo-Budżetowej, pomimo to, że stwierdziłem na samym początku mego przemówienia, że w stanie szkolnictwa nic się nie zmieniło na lepsze, że stan pogorszył się, że ze stanu przejściowego przeszliśmy w stan stabilizacji, że sprawa utrakwizmu, sprawa komasacji szkół jest jedną z najdotkliwszych krzywd dla naszego szkolnictwa i dla naszej oświaty i że będziemy z temi sprawami zawsze staczali walkę.</u>
- <u xml:id="u-46.5" who="#SHaluszczynski">W ostatnich czasach można spotkać się z głosami polskiemi, które uznają, że stan obecny szkolnictwa ukraińskiego nie jest do utrzymania. Stanowisko to i te uczucia pewnych stronnictw nazwałbym platonicznemi. Zmusza mnie do tego okoliczność, że wnioski Klubu Ukraińskiego w Sejmie o dotacje na sprawy szkolnictwa odrzucono mimo sympatii, którą pojedyńcze stronnictwa okazywały.</u>
- <u xml:id="u-46.6" who="#SHaluszczynski">Przechodząc do szkolnej polityki polskiej, musimy stwierdzić, że ona polega na zaprzeczeniu nam prawa do naszej własnej twórczości kulturalnej nie tylko w dziedzinie oświaty i szkolnictwa, ale w każdej dziedzinie życia i bytu narodowego. Naród ukraiński ma być wyłącznie biernym konsumentem tych wartości kulturalnych, które tworzy dla siebie polskie społeczeństwo i polska myśl pedagogiczna. Horyzont tej myśli zacieśniony jest do własnej narodowości wyłącznie ze stanowiska bytu i historii narodu polskiego, a nie uwzględnia tego, że i druga narodowość, że i naród ukraiński ma także pewne podstawy dla tworzenia swej myśli pedagogicznej. Zamiast twórczości własnej, zamiast radości z twórczości, zmusza się cały naród do przebywania, że tak powiem obrazowo, w pewnym ponurym przedsionku, niby kulturalnym, w którym nie może tworzyć się kultura narodowa.</u>
- <u xml:id="u-46.7" who="#SHaluszczynski">W nowoczesnem pojęciu demokracji leży rzeczywiste wychowanie społeczeństwa do wykonywania obywatelskich obowiązków i odpowiedzialności za nie. To wychowanie nie może być tylko werbalne, ale musi opierać się na praktycznem wykonywaniu obowiązków, poczvnając od obowiązków rodzinnych, aż do żywego udziału w różnych społecznych organizacjach przymusowych, wypływających z istniejących w danym wypadku stosunków, i w dobrowolnych, które stworzy dla siebie samo społeczeństwo, jako całość albo pojedyńcze jego części czy też ugrupowania. Cała wychowawcza dziedzina w tym kierunku zamyka się powoli dla narodu ukraińskiego. Państwo zaczyna podciągać pod swój wpływ i kontrolę społeczne instytucje, stworzone przez samo społeczeństwo. Jesteśmy świadkami, jak kurczy się zakres i możliwość działania osobistości w społecznych instytucjach. Zanika prywatna inicjatywa, a na pierwsze miejsce wybija się biurokratyczny czynnik władz.</u>
- <u xml:id="u-46.8" who="#SHaluszczynski">W organizacji i ustroju władz szkolnych czynnik społeczny prawie zupełnie usunięto. Ministerstwo i kuratorium polegają na jedno-osobowości, czynnika społecznego tam niema. Cztery kurator ja w Polsce mają rady szkolne okręgowe, inne kuratoria — i to te, które działają na terytojum, gdzie mieszka naród ukraiński — nie mają, rad szkolnych okresowych. Jeżeli rady szkolne okręgowe będą, miały taki zakres działania, jaki mają przy czterech kuratoriach i innych, jeżeli Naczelna Rada Wychowawcza przy Ministerstwie, o której wspomniał p. Minister, ma mieć najwyżej tylko głos doradczy, jeżeli ilościowo i jakościowo nie będzie odpowiednio zastąpiony czynnik obywatelski wszystkich narodowości, wtenczas rozumie się nie można spodziewać się korzyści z tych wszystkich rad. Wtenczas władze szkolne i Rząd nie usłyszą nigdy prawdziwego głosu społeczeństwa o i ego potrzebach W radach szkolnych powiatowych ukraiński czynnik społeczny sprowadzony jest do ilości znikomo małej. Na 12 czy 15 członków rady szkolnej powiatowej jest najwyżej jeden Ukrainiec — przedstawiciel duchowieństwa. Czasem wejdzie z wyboru jeden nauczyciel Ukrainiec, ale poza jednym, albo dwoma członkami Ukraińcami dalej to przedstawicielstwo nie sięga. W radach szkolnych miejscowych może najbardziej uwzględniony jest ten czynnik, ale w tych radach jest mowa tylko o obowiązkach. A jeżeli wspomina się o jednem prawie, t. j. prawie wydawania opinii co do konkursowego obsadzania miejsca kierownika szkół, albo o prawie podawania spostrzeżeń radom szkolnym powiatowym, to chyba tylko dla osłodzenia tych obowiązków które spoczywają na tych radach szkolnych. Wprowadzenie czynnika społecznego do rad szkolnych umożliwi rozwój szkolnictwa i oświaty, bo wtedy ten czynnik będzie czuwał nad potrzebami, będzie starał się wykazywać rzeczywiste potrzeby narodu i może wtedy ustanie mowa o agitacji politycznej i o agitatorach, ustanie zaprzeczanie słusznych potrzeb, jak to dotychczas się dzieje.</u>
- <u xml:id="u-46.9" who="#SHaluszczynski">Pomijam kwestię utrakwizmu, kwestię komasacji szkół. Pomijam to, że na Wołyniu ilość szkół z ukraińskim językiem nauczania prawie że znika w stosunku do szkół utrakwistycznych. Pomijam, że na Chełm^c^zczyźnie nawet nauki języka ojczystego dzieci ukraińskie nie pobierają. Ale przejdę do tych spraw, które przecież nawet tę teraźniejszą szkołę mogą usprawnić.</u>
- <u xml:id="u-46.10" who="#SHaluszczynski">Sprawa jednolitości szkół nie polega na tem, aby program szkoły bvł wszędzie jednakowy. Przeciwnie, podstawa dydaktyczna programu mu^n^i być odpowiednio przystosowana do ludności i do jej potrzeb. Nasze szkoły wiejskie maja bezwarunkowo charakter zanadto urbanistyczny. Jeżeli dziś we Francji żąda się w szkołach powszechnych wiejskich wprowadzenia i większego uwzględnienia gospodarstwa wiejskiego o ile bardziej usprawiedliwione musi być to żądanie w stosunku do szkoły powszechnej wśród ludności ukraińskiej przeważnie wiejskiej W programach szkoła średniej zgodnie z rozporządzonym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, już w minionym roku wprowadzono zrównanie miedzy trzema najwyższemi klasami szkoły powszechnej, a trzema najniższemi klasami gimnazjum. Ta sprawa w ukraińskich gimnazjach dotychczas nie jest przeprowadzona. Tam wprowadzono 50-cio minutowa godzinę szkolna, ale ilość tygodniowych godzin szkolnych nie zmieniła się i przeciążenie w tych szkołach nie tylko nie zmalało, ale zwiększyło się. A w klasach, w których zmniejszono ilość godzin szkolnych w tygodniu, zmniejszenie odbyło się kosztem dwóch przedmiotów: języka ojczystego ukraińskiego i matematyki. Zmniejszanie godzin języka ojczystego musi każdy uczeń Ukrainiec uważać za lekceważenie tego języka. Zmniejszenie godzin matematyki przy zupełnym braku takich szkół, jak gimnazja matematyczno-przyrodnicze, czy humanistyczne, jest pewnego rodzaju zamknięciem dostępu tej młodzieży do szkół technicznych. Ta sprawa powinna bvć jak najprędzej uregulowana, w każdym razie najdalej do przyszłego roku szkolnego.</u>
- <u xml:id="u-46.11" who="#SHaluszczynski">Zwinięto oddziały humanistyczne przy ukraińskiem gimnazjum we Lwowie — choć władze szkolne przyznają potrzebę takich oddziałów. Próśb rodziców i społeczeństwa do Ministerstwa i do kuratorium dotychczas nie załatwiono.</u>
- <u xml:id="u-46.12" who="#SHaluszczynski">W układaniu programów szkolnych widzimy tendencję władz szkolnych do unifikacji. Unifikacja, którą przeprowadzają władze szkolne, według urzędowych enuncjacyj uwzględnia programy, ułożone jeszcze w r. 1914. W układaniu programów wzięto tylko pod uwagę potrzeby polskiej szkoły, polskich dzieci, polskiej młodzieży szkolnej, a niema zupełnie uwzględnienia potrzeb młodzieży innych narodowości. przedewszystkiem młodzieży ukraińskiej.</u>
- <u xml:id="u-46.13" who="#SHaluszczynski">Mówi się dużo o podstawach dydaktycznych. Daleko ważniejszą jest podstawa wychowawcza. Ale żeby ją stworzyć, muszą być przeprowadzone jak najdokładniejsze studia nad historią danego narodu, nad jego czasami przedhistorycznemi, studia antropologiczne i t. d. Wtedy dopiero można mówić o stworzeniu pewnej podstawy wychowawczej.</u>
- <u xml:id="u-46.14" who="#SHaluszczynski">Sprawy podręczników szkolnych nie będę poruszał, gdyż dokładnie ją omówiłem na Komisji Skarbowo-Budżetowej. Widziałem, jakie wrażenie sprawiły na Panach te miejsca i ustępy z podręczników. Władza szkolna powinna poddać szczegółowej kontroli wszystkie podręczniki, od podręczników do nauki religii zacząwszy, ażeby usunąć z nich to wszystko, co jest w sprzeczności z ideą szkoły i wychowania.</u>
- <u xml:id="u-46.15" who="#SHaluszczynski">Nauczyciel w każdej szkole powinien by, jeżeli już nie tej samej narodowości, to przynajmniej tak zżyty z miejscową ludnością i z jej potrzebami, ażeby dziecko odczuwało w nim swego kierownika, swego ojca. U nas sprawa ta przedstawia się zupełnie inaczej. Już na Komisji Skarbowo-Budżetowej p. sen. Szujski, powiedział, że po wstępie do mego przemówienia myślał, iż wspomnę z pewnością o jakiejś Wrześni ukraińskiej i o innych wielkich nadużyciach. Przejrzałem czasopisma z dwóch miesięcy i tam znalazłem kilka wypadków Wrześni, z tą tylko różnicą, że naród ukraiński, a właściwie ludność wiejska, jest bardzo cierpliwa i wytrzymuje tego rodzaju ciosy. W Długomościskach nauczyciel M. Wiązek bije dzieci („Narodna Sprawa” z 29.X.1929 r. nr 43). W jego ślady wstępuje nauczycielka Emilia Betrówna. Nauczyciel Cudziewicz w Drohobyczu pobił ucznia 7-klasowej szkoły Michała Tarkowskiego (Hrom. Hotos z 9.XI. nr 46.). W Reklińcu (powiat Żółkiew) nauczyciel Stanisław Cukerwerk dnia 11.IX pobił w ten sam sposób dziecko 7-letnie imieniem Jacko Łeśków, syna Wasyla, że ono w gorączce następnego dnia umarło; doktor Galen, sprowadzony z Mostów Wielkich, stwierdził u dziecka tylko zapalenie mózgu i nie przeprowadziwszy sekcji, kazał dziecko pochować (Nedila z 17.XI nr 46.). W — „Dile” (z 12.XI1.1929 r nr. 275) jest mowa o tem, że w Żohatynie (pow. Dobromil) zabrania się odmawiać dzieciom ukraińską modlitwę, bije się dzieci; w korespondencji mamy całą litanię nazwisk pobitych dzieci. W każdym razie ze strony przytoczonych nauczycieli nie było żadnych sprostowań. W przeciągu dwóch miesięcy tych kilka wypadków dowodzi, że....</u>
- <u xml:id="u-46.16" who="#komentarz">(Głos: We wsi... nauczyciel.... gwałci swoje uczenice. S. Perzyński: Z taką sprawą należy się odnieść do prokuratora, a nie do Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-46.17" who="#SHaluszczynski">I my mamy sprawy przypominające Wrześnię, o której mówił p. sen. Szujski.</u>
- <u xml:id="u-46.18" who="#SHaluszczynski">Widząc wielkie braki szkolnictwa państwowego, ludność chcę tworzyć swoje własne szkoły prywatne. Nie jest to łatwo w dzisiejszych warunkach ciężkiego kryzysu gospodarczego tworzyć szkoły prywatne. Tworzą się t. zw. zbiorowe lekcje dzieci w małej ilości. Ludność sprowadza odpowiednich nauczycieli lub nauczycielki i w ten sposób stwarza podstawę dla szkoły prywatnej. Szkoła prywatna, zanim się utworzy, napotyka na wielkie przeszkody ze strony władzy. Wystarczy zajrzeć do historii szkoły w Bereżowie, pow. kołomyjskiego. Ludność przez całe dwa długie lata musiała walczyć o tę szkołę. W tym czasie musiała płacić dwa razy koszta komisji szkolnych. Po pierwszej komisji zniknęły plany tej szkoły. W czasie dwuletniego prowadzenia zbiorowych lekcji zaszedł raz taki wypadek: do szkoły wpadło trzech policjantów, rozpędzali oni dzieci; zamknięto nie tylko lokal szkolny, ale także i mieszkania prywatne nauczycieli. Opisane (Diło z 24.XI nr 261) trudności nie odstraszają od tworzenia prywatnych szkół. Ludność opłaca takie zbiorowe lekcje, przystępuje do tworzenia prywatnych szkół, ruch o prywatne szkoły obejmuje cały kraj. Stawiane przeszkody pociągają za sobą pogróżki strajków szkolnych. Jeżeli do strajków szkolnych, które odbywają się na terytorium Polski z powodu komasacji szkół, przyłączą się strajki szkolne wśród ukraińskiej ludności, to możemy sobie wyobrazić obrazy, jakie będą towarzyszyć strajkom. Prowokacje, pobicia, areszty, kary, a z drugiej strony postawa ludności, która, gdy raz wystąpi do walki, to bezwarunkowo wytrwa w tej walce do końca. Czy to będzie z korzyścią dla Państwa, trzeba powątpiewać.</u>
- <u xml:id="u-46.19" who="#SHaluszczynski">Przejdę do spraw osobistych nauczycielstwa. Rozporządzamy teraz dość liczną inteligencją niezależną, wytworzyliśmy ją w ostatnich latach. Mimo to nie możemy pozbawić siebie tego prawa, ażeby nasza inteligencja urzędnicza nie brała udziału w życiu kulturalnem narodu. Jeżeli już inne dykasterie pod tym względem nie mają tych praw, to zdaje mi się w stosunku do nauczycielstwa musimy stawiać żądanie, aby nauczyciel wykonywał swój obowiązek obywatelski i brał udział w oświatowej i społecznej pracy. Pod tym względem dzieją się znowu rzeczy niemożliwe.</u>
- <u xml:id="u-46.20" who="#SHaluszczynski">Mam przed sobą rozporządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dn. 10 lutego 1930 r., na podstawie którego do nauczyciela Michała Wachniuka zastosowano znowu art. 58 — dobro szkoły — tylko dlatego, że w radzie gminnej w swojej miejscowości występował przeciw nadużyciom wójta,</u>
- <u xml:id="u-46.21" who="#komentarz">(Głos: I robił to w obronie polskiej ludności.)</u>
- <u xml:id="u-46.22" who="#SHaluszczynski">i że za jego interwencją zmuszono obszar dworski do świadczeń na rzecz gminy. Działał więc dla dobra polskiej ludności. Teraz przeniesiono go dla dobra szkoły, a jego żona musi pozostać na miejscu, bo uczy w sąsiedniej wsi.</u>
- <u xml:id="u-46.23" who="#komentarz">(Głos: A Petronela Kohutówna?)</u>
- <u xml:id="u-46.24" who="#SHaluszczynski">Ja tych wszystkich wypadków nie będę poruszał, one były poruszane w Sejmie i w podobnych sporach wnoszono interpelacje. Ja ograniczam się do wypadków z ostatnich dni.</u>
- <u xml:id="u-46.25" who="#SHaluszczynski">Drugi wypadek. Jak wiadomo, Ministerstwo przygotowało projekt ustawy bibliotecznej, jaka ma obowiązywać w Państwie. Projekt tej ustawy ma dużo braków, które odczuwają oświatowcy polscy i ukraińscy. W projekcie nie są uwzględnione mniejszości narodowe i niema mowy o bibliotekach ukraińskich dla ludności ukraińskiej. Sprawa jest bardzo ważna, i w towarzystwie — „Proświta” odbywają się odpowiednie prace, aby czytelnie — „Proświty” nabywały biblioteki, dlatego, że w projekcie ustawy jest powiedziane, że społeczne biblioteki, odpowiednio uposażone i prowadzone, mogą stać się zaczątkiem gminnej biblioteki. Obowiązkiem towarzystw oświatowych jest w odpowiedni sposób uświadomić o tem członków. Jakież zdziwienie musi nas ogarnąć, kiedy inspektor powiatowy w Żółkwi, opierając się na fałszywem doniesieniu jakiegoś analfabety, zwraca się do prezesa — „Proświty” w Żółkwi ks. Baranyka z następującem pismem:</u>
- <u xml:id="u-46.26" who="#SHaluszczynski">„Do Wielebnego Księdza Seweryna Baranyka</u>
- <u xml:id="u-46.27" who="#SHaluszczynski">Doszło do wiadomości Rady Szkolnej Powiatowej, że Wielebny Ksiądz Katecheta na zebraniu czytelni — „Proświty” w Zameczku dnia 12 lutego b. r, kłamliwem twierdzeniem, że, o ile wieśniacy nie zapiszą się do czytelni — „Proświty” i nie będą czytali książek, przez tę czytelnię dostarczonych, Rząd Polski sam założy czytelnię, narzuci książki własnego wyboru, a niezależnie od tego nałoży na mieszkańców specjalny podatek na cele takiej czytelni — wprowadził w błąd mieszkańców Zameczka. Ponieważ takie postępowanie Wielebnego Księdza stoi w jawnej sprzeczności z obowiązkami W. Księdza, jako nauczyciela i wychowawcy, oraz ponieważ judzeniem przeciw Państwu Polskiemu sprzeciwia się obowiązkom, przyjętym na siebie przez Księdza wskutek złożonej przysięgi służbowej na wierność Państwu Polskiemu, wzywam Księdza do nadesłania Radzie Szkolnej Powiatowej do dni 8-u swego w powyższej sprawie usprawiedliwienia''.</u>
- <u xml:id="u-46.28" who="#SHaluszczynski">Jeżeli temu, który złożył przed 25 laty śluby kapłańskie, zwraca się uwagę na przysięgę, i to na podstawie kłamliwego doniesienia, cóż dzieje się z innymi nauczycielami, jeżeli oni biorą udział w pracy oświatowej. Rozumie się, że oni udziału w tej pracy nie mogą brać, i znowu cierpi na tern nasza kultura narodowa.</u>
- <u xml:id="u-46.29" who="#SHaluszczynski">A ocena nauczycieli przez policję państwową? Mieliśmy tu nawet na Komisji Budżetowej przykłady, jak to policja państwowa ocenia urzędników. A sprawa zaliczenia lat służby wojskowej, chociażby to było w ukraińskiem wojsku? Myśmy byli w walce i walczyliśmy przeciw Wam, ale zdaje mi się, że jest obowiązkiem sprawiedliwości i pewnego rodzaju rycerskości, aby te lata policzono nam tak samo do służby, jak i innym.</u>
- <u xml:id="u-46.30" who="#SHaluszczynski">A materialne podstawy kultury naszej i naszej kulturalnej twórczości? Od 1919 r. stoimy o własnych siłach. Nasze organizacje przedszkolne, szkolne, inwalidzkie i szereg placówek kulturalno-oświatowych opiera się na własnych budżetach, własnych siłach i własnej twórczości. A mimo to, zdaje mi się, mamy pełne prawo do pozycyj z odpowiednich budżetów państwowych. Sprawa ta w tym roku była poruszana w Sejmie. Tam powiedziano, że właściwie Sejm nie powinien rozdzielać subwencji według narodowości. A ja pytam się, dlaczego w budżecie figuruje pozycja na Polaków studentów, którzy studiują w Gdańsku? To także pozycja według narodowości.</u>
- <u xml:id="u-46.31" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Jest powiedziane — „Polacy”, ale nie w sensie narodowości.)</u>
- <u xml:id="u-46.32" who="#SHaluszczynski">W takim razie byłoby powiedziane na obywateli polskich, ale jeżeli jest powiedziane, że na Polaków studentów, to tylko w pojęciu narodowości. Inaczej (przecież tego nie można ująć.</u>
- <u xml:id="u-46.33" who="#SHaluszczynski">A więc proszę Panów, należy o subwencje zwracać się do Rządu. Zwracanie się do Rządu w takich razach — to sprawa wielkiego zaufania do Rządu, a my tego zaufania nie mamy. Ale sprawą Sejmu i ciał ustawodawczych jest rozpatrzeć tę kwestię, wypowiedzieć swoje uwagi, nadać pewien kierunek, a tego rodzaju enuncjacje mogą więcej zdziałać niż prośby do Rządu o subwencje.</u>
- <u xml:id="u-46.34" who="#SHaluszczynski">Już ustaliliśmy przed dwoma laty, że do młodzieży szkolnej w sprawie różnych świąt, uroczystości państwowych nie może nikt wkraczać, jak tylko władza szkolna, Ministerstwo, względnie kuratorium. Tymczasem do „zarządu bursy ruskiej” w Żółkwi zwraca się starostwo powiatowe w Żółkwi z powodu święta 19 b. m., podaje cały program uroczystości i t. d., w końcu zauważa, że instytucje opiekuńcze, stojące pod opieką Rządu i korzystające z subwencyj państwowych, winny brać udział w świętach państwowych i narodowych. Znowu to postępowanie nazwę więcej niż nietaktem. Jak przymuszanie do przebaczenia, tak samo i przymuszanie do miłości nie jest pedagogiczne. Tego nie wolno stosować nawet władzom szkolnym, a cóż dopiero mówić o starostwie, które nie powinno mieszać się do działalności bursy, bo to należy do władzy szkolnej. Już ta niewielka subwencja, jaką otrzymuje ta bursa, jest wytknięta i wypowiedziana.</u>
- <u xml:id="u-46.35" who="#SHaluszczynski">Jedno mogę powiedzieć. My rozumiemy znaczenie postaci Marszałka Piłsudskiego dla Was, może czasem i zazdrościmy Wam tej postaci — abstrahując od obecnej sytuacji politycznej—ale przymuszanie do świętowania imienin przez starostwo i grożenie subwencjami (Głos: Zupełnie słusznie.) obniża bezwarunkowo wartość osoby; jest to może, powtórzę słowa, które dziś tu padły, — „kupczeniem wielką osobistością”.</u>
- <u xml:id="u-46.36" who="#SHaluszczynski">Przechodzę do spraw samorządu. Samorząd daje odpowiednie sumy na szkolnictwo i oświatę. Tylko na Wołyniu i w województwach: lwowskiem, tarnopolskiem i stanisławowskiem z 12 milionów zł, i składają samorządy wiejskie. Z tych sum my nie korzystamy zupełnie. Ale samorządom przysługuje także prawo budżetowania i subwencjonowania ruchu oświatowego i spraw oświatowych. Nakazuje się nieraz subwencje na różne cele dalekie, obce mieszkańcom danej wsi, ale pozycje na wszelkie cele takie, jak biblioteki, czytelnie i inne kulturalno — oświatowe towarzystwa ukraińskie, wszystko to jest skreślane z budżetu. Rada miejska Lwowa może dać na pewien cel kulturalny, rada miejska Stanisławowa może dać, i nikt tego nie skreśla dlatego, bo tam członkowie rady nie pozwolą sobie skreślić tych pozycyj, ale na wsi ukraińskiej każda taka pozycja jest skreślana i w ten sposób nasza twórczość kulturalna, która jest nadzwyczajną wartością dla narodu, nie jest podtrzymywana.</u>
- <u xml:id="u-46.37" who="#SHaluszczynski">A nawet i dobrowolna ofiarność doznaje przeszkód. Województwo pozwala przeprowadzić zbiórkę, a starostwa tej sprawy nie uznają i na własną rękę unieważniają pozwolenie województwa.</u>
- <u xml:id="u-46.38" who="#SHaluszczynski">A teraz przejdę do spraw wychowania fizycznego. One rzeczywiście mogą wywołać przykre uczucia, szczególnie prześladowanie młodzieży za udział w harcerstwie — które u nas nazywamy — „płastem”. A w stosowaniu kar do młodzieży władze szkolne są dalekie od słów p. Ministra Czerwińskiego o tej siatce gęstej od paragrafów, przez którą patrzy się na przewinienia młodzieży szkolnej, miast kierować się uczuciem ojcowskiem. Paragrafom stało się zadość i nasze sumienie jest spokojne.</u>
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SBaranyk">Wysoki Senacie! Budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, razem z wydatkiem na utrzymanie Korpusu Ochrony Pogranicza, który jest faktycznie częścią składową armii, i z innemi wydatkami w budżetach innych resortów, przeznaczonemi na cele wojskowe, wynosi przeszło 1 miliard zł., to znaczy przeszło trzecią część całego budżetu Państwa. Jest zatem tak wysoki, że nie odpowiada obecnym stosunkom gospodarczym i obecnej sile podatkowej. Z tego też powodu powinien być w interesie ogółu ludności zmniejszony, tej ludności, która do dziś dnia nie zagoiła ran straszliwej wojny światowej. Ukraińska Parlamentarna Reprezentacja podziela w zupełności stanowisko Polskiej Partii Socjalistycznej w sprawie trwania służby wojskowej, że trwać powinna o ile możności jak najkrócej, że jednoroczna służba wojskowa dla wyszkolenia wojskowego wystarcza w zupełności, tem bardziej, że oprócz armii oficjalnej jest w Polsce druga armia nieoficjalna, t. j. organizacja strzelecka, jest przysposobienie wojskowe, dziś tak obiektywnie, aczkolwiek dosadnie przez p. prof. Makarewicza scharakteryzowane, istnieje system przygotowania całej ludności do obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SBaranyk">Muszę wspomnieć o drugiej stronie zasadniczej, co do której w tej Wysokiej Izbie nie padło nigdy słowo krytyki. Sprawą tą jest sama struktura formacji wojskowej, oparta tylko na względach narodowo-politycznego charakteru. Skutkiem tego w każdej formacji, względnie w każdym pułku armii polskiej tworzy się sztucznie większość polską z żołnierzy narodowości polskiej. Zarząd wojskowy wychodzi widocznie z tego założenia, że trzeba i nazewnątrz zamanifestować wyłącznie narodowo-polski charakter armii i sztucznie ukryć fakt, że Państwo Polskie nie jest państwem narodowościowem, lecz państwem narodowem polskiem. Wzięto za wzór byłą Rosję carską i przemieszano w pułkach różne narodowości Państwa, tworząc w ten sposób sztuczną większość. Pominięto wzór struktury formacji, jaki istniał w byłej Austrii...</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#komentarz">(S. Kozicki: Która szczęśliwie upadła.)</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SBaranyk">...gdzie wszystkie pułki wszystkich broni, prócz czysto technicznych, formowały się na zasadzie terytorialnej i w ten sposób pojedyńcze narodowości, mieszkające w Austrii, a między niemi i naród polski, miały możność mieć odrębne pułki z własną narodową większością. W pułkach tych oprócz komendy i wewnętrznego urzędowania w języku niemieckim istniał drugi język urzędowy pułku, t. zw. język pułkowy i każdy z oficerów przydzielonych do pułku musiał władać tym językiem pułkowym, którego uczył się w szkołach wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#komentarz">(Głos: Dlatego Austria upadła.)</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#SBaranyk">Spodziewałem się tego zarzutu z tej strony, że to było przyczyną upadku Austrii. Nie, Panowie, nie to było przyczyną upadku Austrii. Jedyną przyczyną upadku Austrii, tego tyle setek lat istniejącego imperium austriackiego, była naturalna dążność narodów ku wolności i ku własnej państwowości. To był zlepek narodów, z którego każdy chciał wolności, bo to jest naturalna dążność każdego narodu. Niewiadomo co z nami będzie, kto wie co z nami będzie, kto wie, może wzajemne porozumienie nastąpi, to jest bardzo możliwe, niczego nie można wykluczyć, wszystko jest w ręku Boga.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#komentarz">(Przerywania. S. Makarewicz: Do zdrady wojskowej nie dopuścimy.)</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#SBaranyk">O tem nie mówię, mówię o tem, co było przyczyną upadku Austrii na zarzut postawiony mi z tej strony.</u>
+ <u xml:id="u-46.9" who="#SBaranyk">Proszę Wysokiego Senatu, armia nie powinna być narzędziem wynaradawiania, dlatego też muszę podkreślić rażącą niedostateczność opieki duchownej dla żołnierzy narodowości ukraińskiej, rzuconych zdała od rodziny, od rodzinnych stron. Dla obsługi duchownej żołnierzy ukraińskich za mało jest 10 kapelanów wojskowych. Muszę zaznaczyć nieposzanowanie praw języka ukraińskiego ze strony tak żołnierzy, jak i przełożonych narodowości polskiej. Muszę zaprotestować przeciw zakazowi używania języka ukraińskiego żołnierzom narodowości ukraińskiej, zwłaszcza poza służbą.</u>
+ <u xml:id="u-46.10" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Czy jest taki zakaz? Głos na ławach mniejszości narodowych: Tak, jest.)</u>
+ <u xml:id="u-46.11" who="#SBaranyk">W Przemyślu ochotnikowi inteligentnemu, inżynierowi, oficerowie zabronili w sklepie przemawiać po ukraińsku, kiedy kupował buty. Smutne to jest, ale prawdziwe. Przeciw temu musimy protestować.</u>
+ <u xml:id="u-46.12" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: To jest nadużycie jednostek, ale nie przepis prawny.)</u>
+ <u xml:id="u-46.13" who="#SBaranyk">Chodzi o to, żeby władze wojskowe zabroniły podobnych rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-46.14" who="#SBaranyk">Nie mogę również pominąć szowinistycznego stanowiska powiatowych komend uzupełnień w sprawie nieprzyjmowania ogłoszeń w prasie ukraińskiej, dotyczących zgubionych dokumentów wojskowych, jako też stanowiska wyższych władz wojskowych w sprawie nieprzyjmowania na listę obrońców wojskowych adwokatów narodowości ukraińskiej. A przecież adwokaci ci najlepiej znają język, techniczne wyrażenia ludowe i psychologię ludu. Nie rozchodzi się nam, jak to przedstawiciel wojskowości na Komisji Budżetowej oświadczył, o osobiste i stanowe interesy adwokatów, lecz o rzetelną pomoc prawną i twierdzę, że na jedną piątą część żołnierzy narodowości ukraińskiej w armii polskiej i dziesięciu obrońców takich byłoby zamało. A że są potrzebni, to mamy smutne doświadczenie z czasów wojny światowej. Tacy obrońcy wojskowi powinni móc się przyczynić do słusznego wymiaru sprawiedliwości w procesach wojskowych, aby, broń Boże, nie było takich strasznych wypadków, jak podczas wojny światowej, w których zasądzono i pozbawiono życia tysiące ludzi zupełnie niewinnych.</u>
+ <u xml:id="u-46.15" who="#SBaranyk">Muszę wspomnieć o niezupełnie poprawnym stosunku Korpusu Ochrony Pogranicza do ludności ukraińskiej. Muszę podkreślić wprost napastliwy stosunek organizacji „Strzelca”, różne napady, o których p. Minister Spraw Wewnętrznych mógł się dowiedzieć z interpelacyj Klubu Ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-46.16" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-46.17" who="#SBaranyk">Muszę przytoczyć fakt niedopuszczania jednorocznych ochotników w szkołach, t. zw. podchorążówkach, do egzaminów oficerskich. A gdy nawet bywają wypadki, że są dopuszczeni kandydaci ukraińskiej narodowości, to nigdy się ich nie awansuje. A przecież z ust komendanta jednej szkoły osobiście słyszałem, że ci kandydaci, ci jednoroczniacy narodowości ukraińskiej to był w jego szkole najlepszy, najpilniejszy i najzdolniejszy materiał.</u>
+ <u xml:id="u-46.18" who="#SBaranyk">Na interpelacje Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wojskowych w sprawach nieraz bardzo ważnych nie otrzymujemy odpowiedzi, naprzykład w takiej sprawie, jak nieprawidłowe urządzenie wojskowej strzelnicy w gminie Kujdańce koło Kołomyi, wskutek czego w ćwiczeniach przy strzelaniu kilku włościan zostało poważnie zranionych i pozbawionych zdolności zarobkowania, następnie w sprawie strzelnicy w Łazach, w pow. przemyskim, w sprawie wywłaszczenia gruntów w gminie Kutkowce pow. tarnopolskiego i wielu innych.</u>
+ <u xml:id="u-46.19" who="#SBaranyk">Proszę Wysokiego Senatu, pobieranie rekruta od ukraińskiej ludności jest najcięższą formą podatku dla ludności, największą ofiarą ze strony ludności ukraińskiej, jak i ze strony każdej innej narodowości. Ale ten właśnie moment uprawnia nas do kategorycznego żądania uwzględnienia wszelkich słusznych postulatów ze strony Ukraińców stawianych Ministerstwu Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.20" who="#komentarz">(Oklaski na ławach mniejszości.)</u>
</div>
<div xml:id="div-47">
- <u xml:id="u-47.0" who="#Marszalek">Harcerze nie są uznawani dlatego, że nie chcą złożyć przysięgi.</u>
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Perzyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-48">
- <u xml:id="u-48.0" who="#SHaluszczynski">Harcerze są uznani i nie potrzebują składać przysięgi. W niektórych miejscowościach odbywały się orgie z aresztowaniami młodzieży harcerskiej, jak np. w Samborze. Sprawa harcerzy była w sądzie, sąd uwolnił ich, do gimnazjum ich przyjmują, ale do seminarium nauczycielskiego dyrekcja nie chcę przyjmować, mimo to, że sąd uznał ich wolnymi od winy i kary.</u>
- <u xml:id="u-48.1" who="#SHaluszczynski">W dziale oświaty dla dorosłych mamy znowu do zanotowania fakt rozwiązania Proświty we Włodzimierzu. Starostwa czynią dalej przeszkody w rozwoju oświaty pozaszkolnej.</u>
- <u xml:id="u-48.2" who="#SHaluszczynski">Tak np. starostwo lwowskie 24.X. 1929 roku rozwiązało czytelnię w Rokitnie za to, że miała sekcję sportową. Starostwo Podhajce nie pozwala na wystawy amatorskie i na inne podobne imprezy oświatowe. Starostwo w Czortkowie cenzuruje utwory Szewczenki, przeznaczone do deklamacji i w swój sposób interpretuje słowa poety. To samo starostwo nie daje w dniu 24.VIJI. 1929 r. pozwolenia na koncert w Białej, a powodem zakazu ma być, że mieszkańcy tej wsi urządzają napady na okoliczne wsie. Ciekawa jest ta stylizacja o napadach na całe wsie, jaki romantyzm przebija się tu — jak mogą odbywać się napady na całe wsie, żeby starostwo temu nie mogło przeszkodzić! W ostatnim czasie Starostwo w Rawie Ruskiej rozwiązało filię — „Proświty” w Uhnowie, 4 czytelnie w rawskim powiecie na podstawie fałszywego doniesienia policji państwowej. Bijatykę młodzieży na pastwisku wzięto na rachunek członków czytelni, a pobitymi mieli być członkowie — „Strzelca”.</u>
- <u xml:id="u-48.3" who="#SHaluszczynski">W walce z analfabetyzmem napotykamy dalej na wielkie trudności ze strony władz. A nawet projekt ustawy bibliotecznej nie uwzględnia potrzeb ukraińskiej ludności tak co do treści bibliotek, jak też i ich zarządu.</u>
- <u xml:id="u-48.4" who="#SHaluszczynski">W końcu przejdę do ideału wychowawczego. Ideał wychowawczy szkoły polskiej jest nadzwyczaj trudny do ustalenia, dlatego, że społeczeństwo polskie i Rząd nawet nie uznaje różnicy pomiędzy szkołą polską narodową a państwową. Polska szkoła narodowa i polska szkoła państwowa to są dwa zupełnie różne pojęcia. Granice pomiędzy temi pojęciami zacierają się a w następstwie zacierania się tych różnic powstają trudności, z jakim i spotykamy się na każdym kroku.</u>
- <u xml:id="u-48.5" who="#SHaluszczynski">Okólnik Ministerstwa W. R. i O. P. w sprawie regulaminu pracy wychowaczej w szkołach mówi, że — „głównem zadaniem każdej szkoły powinno być wychowanie młodego pokolenia na zdrowych fizycznie i moralnie, oraz uspołecznionych, twórczych państwowo obywateli!” A z przemówienia p. Ministra w Poznaniu przytoczę dwa miejsca, które dotyczą tego pytania. Ten ideał — „musi być w harmonii z tern, do czego społeczeństwo w danym okresie dziejowym dąży, czego potrzebuje i w co wierzy”, bo — „pokolenie nasze, jeżeli chcę stanąć na wysokości swych zadań, musi się zdobyć na taki wysiłek, aby jakości i wielkości zmian w losach zewnętrznych narodu odpowiadała jakość i wielkość przemiany w życiu wewnętrznem, w psychice, w zbiorowej duszy narodu”.</u>
- <u xml:id="u-48.6" who="#SHaluszczynski">W okólniku mowa o obywatelu, twórczym państwowo, w przemówieniu mowa o Polaku. A gdy ostatnie określenie odniesiemy do młodzieży innych narodowości, wtedy zmiany w życiu narodu, zmiany w psychice wielkości i jakości przemian będą inne u Polaka, inne u Ukraińca, Niemca i Żyda. Uzgodnienie pojęć może stworzy wkońcu ideał wychowawczy szkoły państwowej polskiej. Ale do tego trzeba głębokich studiów, do tego trzeba wielkiej wyrozumiałości, do tego trzeba także nadzwyczaj wielkiej cierpliwości, ażeby taki ideał stworzyć. Bo ideał wychowawczy musi odpowiadać potrzebom narodu.</u>
- <u xml:id="u-48.7" who="#SHaluszczynski">My mamy na kontynencie Europy kilka państw o mieszanej narodowości. W Rosji Sowieckiej pytanie narodowościowe jest w swoisty sposób rozwiązane. Mimo narzuconych form kultura ukraińska tworzy się tam i ona podważa formy państwowe. We Włoszech mamy system asymilacji, ale dzienniki zapowiadają, że ten system zmieni się po pobycie kanclerza Schobera. W Czechosłowacji prawie nie istnieje pytanie mniejszości narodowych. Przejedzmy tylko granicę polską i zaraz w najbliższej wsi zobaczymy szkołę przeznaczoną dla polskich dzieci. Napis na tej szkole tylko w języku polskim. Nikt w Czechosłowacji nie ma obaw z tego powodu o charakter państwa czeskosłowackiego. Tam nawet prezydent Republiki Czeskiej, jeżeli przyjedzie do ludności niemieckiej, to rozmawia z nią po niemiecku, nie obawiając się o charakter państwa.</u>
- <u xml:id="u-48.8" who="#SHaluszczynski">Dlatego chcemy wiedzieć, jak ustosunkowuje się Polska i panująca narodowość do mniejszości, zamieszkujących Polskę. Czy to ma być asymilacja, czy też jaki inny stosunek. Na drogę asymilacji wskazuje broszura p. Grabskiego: — „Państwo Narodowe”. A nawet krytyk tej broszury (Janckosdorf), jeżeli jest przeciw wprowadzeniu kurii narodowościowej, to tylko dlatego, ażeby nieuświadomieni narodowościowo Poleszucy, Białorusini i inni — „tutejsi” nie stawiali pytania, czem są, czy są Polakami. Krytyk ma na myśli tylko jednostki, stojące na najniższym stopniu kultury, bo o narodach dziś już tak nie można mówić. Odpowiedzialnym czynnikom nie chodzi o sprawiedliwy lub niesprawiedliwy ustrój Państwa Polskiego, ale o tę paniczną bojaźń, aby mniejszości nie stawiały pytania, czem są i czy są Polakami.</u>
- <u xml:id="u-48.9" who="#SHaluszczynski">Jeżeli zaś mowa o ukraińskim narodzie, muszę stwierdzić, że my w ostatnich 50 latach, nie tylko wzrośliśmy zupełnie świadomie i stworzyliśmy własną kulturę i własnemi naszemi wysiłkami rozwijamy całe nasze społeczne i polityczne życie — myśmy nawet stworzyli u nas ten ośrodek, na który patrzy ludność ukraińska wszystkich innych zaborów. Tego sztandaru świadomości narodowej, pewności siebie, jako żywego narodu, i narodu, który ma pewną przyszłość przed sobą, tego sztandaru my nie możemy porzucić. Dziś tern bardziej ten sztandar wysoko nieść winniśmy. To właśnie trzeba uwzględnić w obecnych stosunkach przy tworzeniu ideałów wychowawczych w organizacji szkolnictwa i w rozwoju oświaty naszej.</u>
- <u xml:id="u-48.10" who="#SHaluszczynski">Dziś w dyskusji przed południem padło bardzo wiele słów o tworzeniu nowych wartości. Kulturalne wartości, tworzone przez poszczególne stronnictwa, są różne. Może kompromisowo uda się stworzyć pewną wartość, która jednolicie zapanuje. Ale ani jedno słówko nie padło w tak ważnej i tak zawiłej kwestii, jaką jest sprawa narodowościowa, i jak myślą rozwiązać ją odpowiednie czynniki.</u>
- <u xml:id="u-48.11" who="#SHaluszczynski">Państwo to nie jest jakiś mały sklepik. To jest wielka instytucja, to jest, jak powiedział p. sen. Głąbiński, wielka świątynia, tylko w tej świątyni zamiast wielkich ludzi, siedzą może drobni tylko kupczykowie.</u>
- <u xml:id="u-48.12" who="#SHaluszczynski">W sprawie tworzenia nowych wartości pozwolę sobie przytoczyć słowa Nitschego. Jego zdaniem, jest to najstraszniejsze sięgnięcie po pewne prawo, po jakie możemy sięgać. Ale tworzenie nowych wartości tylko wtedy przedstawia pewną siłę i wartość, jeżeli je przejmuje duch, który czuje bojaźń Bożą przed niemi, który skłania głowę przed potrzebami każdego żywego człowieka, każdego żywego narodu, i jeżeli ten, który tworzy, potrafi ponosić odpowiedzialność za takie ważne sprawy, jakimi są oświata szkolnictwo i wychowanie.</u>
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SPerzyński">Wysoki Senacie! Armia nasza, jak każda armia narodowa jest wielka i milcząca i wszelkie insynuacje jakoby armia została wciągnięta do polityki, albo wywierała wpływ na życie polityczne, są niesłuszne. O armii trzeba mówić, zwłaszcza obecnie, z niesłychanym spokojem i umiarem i ja myślę, że słuszne były skrupuły senatora Struga w tym momencie, kiedy chciał, aby ostatni fragment jego przemówienia nie był stenografowany. To jest Uczucie i poczucie miary, ale to poczucie miary i to uczucie miary nie zawsze cechuje nasze parlamentarne wystąpienia w stosunku do armii, bo, proszę Panów, minął ten czas, kiedy armia, kiedy żołnierz, powołany do wojska, zostawał wyrwany z pod, strzechy rodzinnej, wymyty ze wszystkich uczuć i podległy tylko jednemu zewnętrznemu rozkazowi. Teraz żołnierz musi być przedewszystkiem obywatelem i to obywatelem rozumiejącym zarówno potrzeby i interes kraju, jak i rozumiejącym swojego wodza. I dlatego, proszę Panów, dziś armii od życia oddzielić się nie da. Armia i naród to jedno. Dziś armia i naród wojują i dlatego wszelkie wysiłki, które w tej chwili naczelne dowództwo wojsk polskich czyni w armii, sprowadzają się do tego, ażeby armię wychować i wykształcić na obywateli kraju. I dlatego między armią i narodem niema zerwanych stosunków, przerwanych nici, gdyż tak, jak młody obywatel przygotowany jest, aby zostać żołnierzem, tak i żołnierz, który spełnił swój obowiązek służby wojskowej, wyszedłszy z wojska, nie przestaje być żołnierzem i jest zorganizowany w wojskowych organizacjach, które obecnie są już połączone w jedną wielką organizację obrońców ojczyzny, zwaną federacją. Tego proszę Panów nie należy zapominać i przeto za działania poszczególnych jednostek, poszczególnych oficerów, czy żołnierzy nigdy armii winić nie można, bo tak, jak w społeczeństwie są ludzie obdarzeni większym lub mniejszym temperamentem, takim czy innym kompleksem uczuć, tak samo może się zdarzyć i w armii, bo armia niczem innem nie jest, jak krwią z krwi i kością z kości narodu.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SPerzyński">Mój przedmówca umiał wytworzyć pojęcie sztucznej większości. Ja myślałem nad tem pojęciem i nie bardzo je ogarniam i sądzę, że niewielu się z pośród Panów znajdzie, którzy to pojęcie będą mogli uzasadnić. Rozumiem, że można stworzyć sztuczną mniejszość, to jest wycofać pewną ilość jednostek czy sił z pola walki, czy skądinąd, ale stworzyć sztuczną większość? Niech Panowie opatentują ten środek, a jestem pewien, że w życiu parlamentarnem będzie chętnie popierany i stosowany. Spróbujcie Panowie stworzyć w tej Izbie sztuczną większość, a niejeden klub będzie wam za to wdzięczny. Ale powiedzieć o armii polskiej, że jest narodowo polską w sposób sztuczny, jest to zaprzeczyć samemu życiu.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#komentarz">(S. Koerner: Tak nie można uzasadniać, jak się tworzy sztuczną mniejszość, przez to samo się tworzy sztuczną większość.)</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#SPerzyński">Większość nie może być sztuczną, mniejszość może być sztuczna. Większość pozostaje tą samą i jest poza wątpliwością, większością.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#SPerzyński">To jest dostatecznie jasne. Stosunek będzie różny, ale większość pozostanie zawsze tą samą.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#SPerzyński">Wracając do tematu, który nas interesuje, wracając do polityki armii, trzeba powiedzieć: takiej polityki w armii niema. Nie było wypadku, aby armia polska samorzutnie i nie na rozkaz coś spełniała i dlatego bohaterstwo naszej armii, bohaterstwo naszego wojska nie może być kwestionowane, a jej sentyment do naczelnego wodza jest oparty na wzajemnem zrozumieniu masy do ideału, zdążającego do jasnej przyszłości Polski.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#SPerzyński">Myślę, że tych parę słów wystarczy, żeby skończyć z temi wszystkiemi nieporozumieniami, które niejednokrotnie są sugerowane.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
</div>
<div xml:id="div-49">
- <u xml:id="u-49.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Czerwiński.</u>
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszałek">Skończyliśmy budżet wojskowy. Mam wrażenie, że wszyscy pp. senatorowie, którzy tutaj przemawiali z opozycji, którzy występowali z krytyką, występowali ze świadomością, że czynią to dla dobra naszej armii, że wszystkich ich interes ogólnopaństwowy obchodzi więcej niż jakieś drobne sprawy. Z tej racji, jako wyraz tego, wznoszę okrzyk: niech żyje nasza armia!</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#komentarz">(Głosy: Niech żyje armia.)</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#komentarz">(S. Roman: I jej wódz naczelny!)</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Głos ma sprawozdawca s. Dąmbski.</u>
</div>
<div xml:id="div-50">
- <u xml:id="u-50.0" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoCzerwinski">Wysoka Izbo! Zabieram głos w tej chwili tylko w tym celu, żeby zareagować na jeden szczegół przemówienia p. Senatora, ale na szczegół, który, wydaje mi się, ani przez chwilę nie powinien pozostać bez reakcji. P. Senator był łaskaw się wyrazić, że, przeglądając prasę ukraińską w ciągu kilku tygodni, już w ciągu tych kilku tygodni znalazł kilka Wrześni. Września, Panie Senatorze, była ostatnim, ostatecznym wyrazem polityki eksterminacyjnej, wynaradawiającej przez szkołę. Pozwalam sobie stwierdzić, że mam zaszczyt być członkiem Rządu, który polityki eksterminacyjnej, wynaradawiającej nie prowadzi w stosunku do Ukraińców ani żadnej innej mniejszości narodowej.</u>
- <u xml:id="u-50.1" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości narodowych: A jaką? Oklaski na ławach B. B)</u>
- <u xml:id="u-50.2" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoCzerwinski">Na dowód swego twierdzenia p. Senator przytoczył kilka wypadków bicia dzieci przez nauczyciela. Bicie dzieci przez nauczyciela jest rzeczą zakazaną, jest pod względem moralnym niewłaściwe, pod względem pedagogicznym niedorzeczne i władze szkolne wiedzą o tern, że w każdym wypadku, o jakim się dowiedzą, powinny reagować. Niestety, to bicie dzieci zdarza się nie tylko w szkołach ukraińskich, bo zdarza się ono, muszę to stwierdzić, nie rzadziej i w szkołach polskich. A nazywanie tych wypadków pojedyńczych, sporadycznych, Wrześnią, Pan Senator pozwoli, było, mojem zdaniem, dużem nadużyciem wyrazu.</u>
- <u xml:id="u-50.3" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B)</u>
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SDąmbski">Wysoki Senacie! Budżet w części 13, wydatki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, przedkłada nasza komisja w sumach: wydatków zwyczajnych i nadzwyczajnych 471.554 356 zł, dochody zwyczajne 3.727.105 zł. W takich też sumach wyszedł preliminarz tej części budżetu z obrad Sejmu. W porównaniu do preliminarza rządowego wyraża ten budżet zwiększenie o kwotę 12.777.900 zł, w dochodach wyraża się zmniejszeniem wpływów o nieznaczną kwotę 16.720 zł. Zauważam, że już w preliminarzu rządowym, w porównaniu do budżetu z roku zeszłego, zaznaczyła się poważna zwyżka w wydatkach tego budżetu, bo zwiększenie, które już w preliminarzu rządowym było zawarte, wyrażało się sumą 25.500.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#SDąmbski">Zwrócić chcę uwagę na główne zmiany, które Sejm wprowadził w poszczególnych pozycjach tego budżetu. Zwiększenie najznaczniejsze znajdujemy w kredytach działu 4, rozdziału 2, § 12, t. j. w kredytach na budowę szkół powszechnych, które Sejm podwyższył o sumę 12 i pół miliona złotych. Dał wyraz Sejm pragnieniu swemu utrzymania możliwie dobrego postępu w zaopatrzeniu szkół powszechnych w odpowiednie budynki szkolne i nauczycieli tych szkół w potrzebne mieszkania. Drugie znaczniejsze zwiększenie kredytów rządowych przedstawi sumę 1.000.000 zł. Wstawione zostało na umożliwienie rozpoczęcia budowy gmachu Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Na ten cel był przewidziany w r. 1928 kredyt w tej samej wysokości w ustawie o funduszu inwestycyjnym, użyty jednak został na cel inny. Kredyt ten niewątpliwie jest konieczny i upragniony, bowiem Biblioteka przy Uniwersytecie Krakowskim wymaga koniecznie nowego budynku i niezbędny jest remont dotychczasowego gmachu Biblioteki Jagiellońskiej, który przedstawia jeden z najcenniejszych zabytków naszej architektury. Inne mniejsze podwyżki kredytów dają wyraz woli Sejmu, poparcia i zwiększenia możliwie środków na cele, złączone z rozwojem naszego szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#SDąmbski">I tak, co do środków na kształcenie nauczycieli wprowadził Sejm podwyżkę kredytów w kwocie 60 tysięcy złotych na stypendia dla nauczycieli czynnych na wyjazdy na studja zagranicę. Wprowadził Sejm kredyt 150.000 zł na kursy dla nauczycieli narodowości białoruskiej i kredyt 100 000 zł na urządzenie seminarium dla nauczycieli tejże narodowości.</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#SDąmbski">W szkolnictwie powszechnem zwiększył Sejm kredyty o 75.000, przeznaczając kwotę 10.000 złotych na zasiłki dla prywatnych szkół ukraińskich, 15.000 zł na zasiłki dla prywatnych szkół niemieckich kwotę 50.000 zł na wydawnictwo książek szkolnych w języku białoruskim.</u>
+ <u xml:id="u-50.4" who="#SDąmbski">Chęci poparcia szkolnictwa zawodowego Sejm dał wyraz, podnosząc preliminarz szkół zawodowych o 200.000 zł, przeznaczając kwotę 50.000 zł na remont budynków szkół zawodowych, 150.000 zł na zasiłki i stypendia dla uczniów szkół zawodowych, w czem 50.000 dla uczniów zawodowych szkół prywatnych żydowskich.</u>
+ <u xml:id="u-50.5" who="#SDąmbski">Chęci większej opieki i pomocy dla niezamożnej młodzieży szkół średnich i wyższych dał wyraz Sejm przez wstawienie kredytu 200 000 zł na budowę gmachu bursy dla gimnazjum białoruskiego w Nowogródku, a dalej przez zwiększenia kredytu o 30.000 zł dla kuchni akademickich, 40 000 na cele doraźnej pomocy dla akademików i 50 000 na stypendia dla uczniów Polaków na Politechnice w Gdańsku. Można mieć wątpliwości, czy jest wskazany sposób budżetowania, w którem pewne kwoty przeznacza się na pewne cele w szkolnictwie z przeznaczeniem zgóry dla jednej narodowości, zamiast preliminowania sum ogólnych, które byłyby rozdzielane przez Rząd w miarę istotnej potrzeby. Te uwagi podniesione zostały w obradach komisji senackiej. Nie znajdują one wyrazu we wnioskach, które komisja Panom przedkłada. Staraliśmy się tylko te kredyty pomieścić racjonalnie w tych pozycjach i w tych rozdziałach, do których według swojej istotnej treści należą.</u>
+ <u xml:id="u-50.6" who="#SDąmbski">W szkolnictwie wyższem Sejm wprowadził kredyt 70 090 na utworzenie katedry chemii farmaceutycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim i na potrzeby laboratorium, z tą katedrą połączonego.</u>
+ <u xml:id="u-50.7" who="#SDąmbski">Środki na poparcie twórczości naukowej wzmocnił Sejm kredytem 167.000 zł na rzecz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Zmniejszenie kredytów wprowadził Sejm tak, jak w innych częściach budżetu, w pozycjach wydatków administracyjnych poszczególnych działów tego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-50.8" who="#SDąmbski">Zmniejszenie kredytu w rozdziale 4 § 3 na podróże służbowe i przesiedlenia, preliminowanego przez Rząd w sumie 80.000 zł, o drobną kwotę 100 zł nie ma charakteru realnego sprostowania, a tem samem nie ma merytorycznego znaczenia. Dlatego zgłoszony został w komisji przez mniejszość wniosek o przywrócenie tego kredytu w preliminowanej przez Rząd wysokości. Jest także zgłoszony przez mniejszość komisji wniosek o zwiększenie sumy w dziale 3 § 12 na wychowanie fizyczne młodzieży o kwotę 400.090. Kredyt ten przez Sejm zmniejszony został o 1.500 000.</u>
+ <u xml:id="u-50.9" who="#SDąmbski">Budżet części 14, mimo opracowywania preliminarza przez Rząd i przez Sejm pod znakiem koniecznej oszczędności, wyszedł w porównaniu z rokiem zeszłym w sumie zwiększonej, i to w sumie zwiększonej poważnie, bo o trzydzieści kilka mil jonów. Dowodzi to, że na wydatki tego działu, związane z rozwojem potrzeb naszego życia duchowego, nie chcemy skąpić.</u>
+ <u xml:id="u-50.10" who="#SDąmbski">Minister Skarbu, przedkładając w swojem eksposè budżet Sejmowi i zastanawiając się nad jego treścią istotną, użył wyrażenia, że są w tym naszym budżecie budżety opancerzone. Takim opancerzonym budżetem jest budżet Ministerstwa Wyznań i Oświaty. Jego silną bronią jest wola narodu, która na cele swego życia duchowego pragnie iść z najwyższym wysiłkiem.</u>
+ <u xml:id="u-50.11" who="#SDąmbski">Nie jest wynikiem przypadku, że ta część budżetu obejmuje równocześnie wydatki na wyznania i na oświatę. Pragniemy, by życie nasze duchowe, którego potrzeby w zakresie naszej państwowości znajdują uwzględnienie w rubrykach tej części budżetu, opierało się na podstawach wiary i wiedzy. Chcemy przestrzegać i być wierni zaleceniom Staszica, który pisał, że „taką zwykła być Rzeczpospolita, jakimi są obyczaje i ukształcenie jej obywateli”.</u>
+ <u xml:id="u-50.12" who="#SDąmbski">Zastrzegając sobie możność udzielenia bliższych wyjaśnień, o ile one się okażą potrzebne w następstwie dyskusji, narazie ograniczam się do prośby, żeby Wysoki Senat uchwalił budżet w tych ramach, w jakich go komisja przedkłada.</u>
+ <u xml:id="u-50.13" who="#SDąmbski">Głos ma s. Tarnowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-51">
- <u xml:id="u-51.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Soroko.</u>
+ <u xml:id="u-51.0" who="#STarnowski">Wysoki Senacie! Pozwalam sobie zabrać głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, aby zaznaczyć, że podzielam przewodnie myśli, zawarte w sprawozdaniu referenta p. sen. Dąmbskiego i to zarówno w sprawach wyznaniowych, jak i w sprawach tyczących się szkolnictwa, ale zabieram głos przedewszystkiem dlatego, że uważam za swój obowiązek złożyć w tym Wysokim Senacie wyraz swoich najgłębszych wierzeń, przekonań i zasad w sprawie wychowania religijnego naszej młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#STarnowski">Dla nas konserwatystów sprawa religii jest sprawą zasadniczą. Konserwatysta — katolik, gdy przemawia w sprawach religijnych nie potrzebuje mandatu od nikogo, może przemawiać imieniem katolików, bo katolicy wszyscy kierowani przez Kościół jednakowo czują i myślą. Konserwatyści, dla których, jak wspomniałem, religia jest sprawą zasadniczą, nie używają religii jako środka w działaniach i walkach politycznych, ale jeżeli chodzi o obronę religii, to stają do niej bez względu na' sytuację parlamentarną i bez względu na ich stosunek do Rządu. Istotą konserwatyzmu, opartego na religii rzymsko-katolickiej, jest przeświadczenie, że życie zarówno jednostek, jak wszelkich związków, powinno być oparte na moralności chrześcijańskiej tak, jak nas uczy Kościół rzymski. My, katolicy, dążymy do ewolucyjnego rozwoju naszego narodu, co polega na rozwoju kultury chrześcijańskiej, która w najwspanialszy w dziejach sposób przekształciła i udoskonaliła to, co było wielkiego w kulturze starożytnej. To też naukę religii w szkołach uważamy za podstawę wychowania i na tej podstawie powinna się harmonijnie rozwijać cała nauka, a w niej, przy całkowitej swobodzie badań naukowych, nie powinno być nic sprzecznego z religią, tak, jak Ojciec Święty w ostatniej wspaniałej swojej encyklice nam wskazał. Wychodząc więc z tych założeń i szanując inne wyznania, co tu z naciskiem podnoszę, stwierdzamy, że tylko religijne wychowanie młodzieży może spełnić dobrze swój cel, a jako katolicy oparci na zasadach religii rzymsko-katolickiej, domagamy się jasnego pod tym względem programu i ścisłego wykonania go przez kompetentne czynniki, a domagamy się tego w imieniu przeszło 70% rodziców polskich, przejętych obawą o zatruwanie młodzieńczych dusz ich dzieci i troską o religijne ich wychowanie, a tem samem troską o przyszłość młodego pokolenia, które przecież jest podstawą przyszłości naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#STarnowski">Poseł Radziwiłł i poseł Morawski wnieśli w Sejmie zasadnicze oświadczenia, tyczące się wychowania religijnego. Ja więc do tych oświadczeń, wniesionych w Sejmie, dołączam to swoje oświadczenie, które miałem zaszczyt przedstawić w tym Wysokim Senacie.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#komentarz">(Oklaski. S. Koerner: Czy i innych wyznań rodzicom należy umożliwić wychowanie religijne swojej młodzieży?)</u>
</div>
<div xml:id="div-52">
- <u xml:id="u-52.0" who="#SSoroko">Wysoki Seacie! Chcę tutaj poruszyć niektóre niedokładności w szkolnictwie powszechnem na Kresach Wschodnich. Na widoku mam tu połączone szkoły powszechne, wzięte w jedną ramę z miejskiemi szkołami powszechnemi. Należałoby tę sprawę, szczególnie na Kresach Wschodnich, przeinaczyć, a to dlatego, że dzieci mas włościańskich nie mogą ani we wrześniu jeszcze, ani też w maju uczęszczać do szkół. Mojem zdaniem, uniknie się w ten sposób kar szkolnych. W jednym tylko roku 1927, kiedy objąłem urząd naczelnika gminy, napotkałem 600 kar w samym początku jednego tylko miesiąca. Jeżeli 600 ludzi oderwiemy od pracy w tym czasie, kiedy jest robota, to jest niemożliwe, aby dzieci wiejskie musiały w tym właśnie czasie uczęszczać do szkół. Kary tu nic nie pomogą, należałoby przeinaczyć system nauczania w szkołach powszechnych na wsi. Możnaby 36 godzin pracy klasowej nauczycieli zamienić na 48 godzin, a przedłużyć natomiast dla nauczycieli szkół powszechnych wiejskich ferie letnie, a następnie w tym kierunku, aby nauczyciele zakładali ogródki, aby tam dzieci, na roli pracując, mogły nabrać zamiłowania do swojej pracy, do swojego fachu.</u>
- <u xml:id="u-52.1" who="#SSoroko">Następnie muszę zwrócić z bólem serca uwagę na to, że powszechne nauczanie zaskoczyło nas nieprzygotowanych, mówię to z bólem serca, jest męczarnią dla dzieci szkół wiejskich. Nie mamy odpowiednich sal. Wynajmuje się nie sale na szkoły do nauczania wiejskiego, ale budy i w takich budach 4 metrowych musi się mieścić 50 — 60 dzieci. Stwierdzili higieniści w niektórych gminach i szkołach, że są dzieci z gruczołami i objawami gruźlicy.</u>
- <u xml:id="u-52.2" who="#SSoroko">Wysoki Senacie! Jeżeli tak wielką opiekę roztaczamy nad bezrobotnymi i nawet nad tymi, którzy nie chcą pracować, to czyż nie jest słusznem zwrócić uwagę i na dzieci, które będą ostoją Państwa. Wiemy dobrze, że masy włościańskie i ich dzieci jest to fundament Państwa. Wiemy dobrze, że inteligencja rządzi i rządzić będzie, bo wieki tak było, że inteligencja rządzi, ale masy pracują, ale masy muszą być zdrowe i nauczyć się umiejętnej pracy. Życie idzie naprzód. Wieś chcę tego samego życia używać jak i miasto, ale tej korzyści z ziemi wyciągnąć nie potrafi. Dlatego trzeba uczyć dzieci i trzeba dbać o ich zdrowie.</u>
- <u xml:id="u-52.3" who="#SSoroko">Teraz, proszę Panów, jeżeli w tych szkołach były jakieś subwencje, to daje się je tylko dla 7-klasówek. Dlaczego nie można tych subwencyj i tych pożyczek dać dla tych samych szkół, tylko 3-klasowych. Jeżeli podam, jako przykład, że w moim powiecie jest wybudowana jedna szkoła, według tych wskazówek, jak być powinno i że budowa tej szkoły kosztowała sejmik 60.000 zł, a ponieważ nie było dozoru Rządu, więc sejmik nasz tem się zajmował, ale nasz sejmik trochę kuleje, bo na kresach sejmików nie było, u nas nie było samorządów i te samorządy nasze jeszcze nie dojrzały. Otóż ta szkoła wzorowa na trzeci rok była zmuszona zapłacić 8.000 za remont, więc za te 70.000, które kosztowała budowa, można było wybudować w tej gminie 4 szkoły po 15 tysięcy, w których byłoby po 3 sale dla szkół 3-klasowych, gdzie możnaby pomieścić i szatnie i wszystko. Dziś jest tak, że dzieciaki często stoją na ulicy w czasie mroźnym i nie mają się gdzie podziać. Jeżeli mają być jakieś szkoły, to lepiej, żeby były zakładane te 2 czy 3 klasowe i stopniowo żeby do 7 klas dochodzić, bo z tych szkół i tak nic niema i dla wsi naszej one nic nie dają, może jeszcze nadejdzie czas, że to się zmieni.</u>
- <u xml:id="u-52.4" who="#SSoroko">Teraz jeszcze jedna uwaga. Siły pedagogiczne. Trzeba zwrócić uwagę, że nie wszyscy nauczyciele i nauczycielki znają miejscowy język. Okazuje się u nas brak tych sił, ale jedno muszę zrobić zastrzeżenie, lepiej już niech szkoły pozostaną bez nauczycieli, ale żeby maturzystami nie obsadzać. O ile obserwowałem, jak był maturzysta jaki w mojej gminie lub w sąsiedniej, to ten człowiek starał się tylko rok albo dwa, aby wyjechać na maturę, ale ze szkołą nic wspólnego nie miał.</u>
- <u xml:id="u-52.5" who="#SSoroko">Chcę zwrócić uwagę jeszcze na jedno. W jednem miasteczku, niedaleko od Lidy są 4 gimnazja, uważam, że należałoby tam wielką uwagę zwrócić na samo wychowanie. Uczymy w tej szkole powszechnej wszystkiego: rysunków i wszelkich przedmiotów, ale fachowości nie uczymy. W tych czterech gimnazjach, wszyscy uczniowie uczą się na urzędników, ale fachowego mleczarza niema. Jeżeli trzeba mleczarnię spółkową założyć, to niema fachowca. Nie mówię już o innych rzeczach, jak drób, gospodarka rybna i t. d., to trudno. Ale czy nie należałoby, Panie Ministrze, zwrócić uwagę na to, aby w tych 7 klasach szkoły 4 lata zostawić na ogólną naukę, a 3, czy 4 lata poświęcić na nauczanie zawodowe? Zdaje mi się, że na samych tylko urzędnikach trudno opierać naszą moc, trzeba komuś pracować i to umiejętnie. Tej samej parcelacji gruntów nie potrafią przeprowadzić, nie skończą jednego, a zaczynają drugie, bo fachowców żadnych nie mamy. Wobec tego, jeżeli tylko można, czy nie należałoby zwrócić uwagi na to, żeby już od czterech klas w szkołach uczyć dzieci fachowości, a wtedy będzie pożytek tak dla kraju, jak i dla tego człowieka</u>
- <u xml:id="u-52.6" who="#komentarz">(Głos: Szkoły zawodowe.)</u>
- <u xml:id="u-52.7" who="#SSoroko">Tak, szkoły zawodowe, ale na to nas nie stać, a tu można 2 lata obrócić w szkole na naukę fachowości, do czego jest powołanie.</u>
- <u xml:id="u-52.8" who="#SSoroko">Będę prosił, czy nie można byłoby jakiegoś specjalnego funduszu stworzyć, żeby mogły gminy z niego pożyczać. Samorządy będą przez dłuższy czas jeszcze bezsilne. Budżety naszych samorządów nie wystarczają na budowę szkół własnym wysiłkiem. Starania o pożyczki na budowę szkół są bezskuteczne. Dziś żadnych pożyczek nam nie dają i te zatracone tysiące leżą bez żadnych korzyści. Gdybyśmy mogli ukończyć szkołę, mielibyśmy dzisiaj już 7-klasową szkołę. A tak wydano 70.000 i tam jest tylko szkoła powszechna.</u>
- <u xml:id="u-52.9" who="#SSoroko">Teraz jeszcze, Panie Ministrze, chciałbym zwrócić uwagę na jeden wypadek, dla mnie — być może, że jestem człowiekiem trochę przestarzałym, cała nauka pozaszkolna u nas zaczyna się od wprowadzania zabaw, przeważnie zaczyna się od tańca albo od przedstawień. Czyby nie można tego przeinaczyć, żeby ta nauka była zastosowana do gospodarki, do potrzeb życia, a nie do tańców? U nas się tańczy trochę za dużo i te tańce przeniosły się na wieś.</u>
- <u xml:id="u-52.10" who="#SSoroko">Jeszcze chciałbym zwrócić uwagę p. Ministra, chociaż to nie w moim interesie leży, ale w interesie ludzkości, na 12.000 ludzi, opuszczonych, o których nikt nic nie mówi, a tymi ludźmi są organiści kościelni, którzy nie mają żadnej ustawy i są na łasce proboszczów. Oni sami nie mają związku, a to są ludzie, którym trzeba jakąś specjalną ustawę dać, żeby i oni byli na prawach ludzkich. Prowadzą pracę biurową i inną, a za tę pracę otrzymują tylko okruszyny.</u>
- <u xml:id="u-52.11" who="#SSoroko">Panie Marszałku, chciałbym jeszcze Wysokiemu Senatowi parę minut zająć w odpowiedzi memu koledze z Nowogródka, który wczoraj w przemówieniu swojem w sprawie policji państwowej wystąpił. Muszę zaznaczyć, że te wywody mówcy były niesłuszne, dlatego, że policja nasza stoi na wysokości zadania. Dziś społeczeństwo nasze jest pewne. Człowiek kładzie się spać spokojnie; 5 lat temu nie mogliśmy spokojnie się położyć, a dziś obywatel nasz odpoczywa, bo policja stoi na swem stanowisku. Jeżeli jest wyjątek, to nie odnosi się do całej policji. O policji tego mówić nie możemy. Przypominam sobie czasy rosyjskie, że nie było drogi, któraby była pewna, a dziś w Warszawie słyszę, że jest spokojnie, każdy obywatel spokojnie przechodzi i policja państwowa zdążyła wszystko to zwalczyć, bandytyzm jest zwalczany. Ludzie po wojnie niektórzy są rozuzdani bardzo, i powinienbym zwrócić uwagę, jako przedstawiciel wsi, jak trudno na wsi złapać złodzieja. Bolączka nasza jest w tem, że sądy sądzą złapanego złodzieja i zawieszają karę, złodziej na nowo zaczyna kraść. Skoro jest złapany, to trzeba go wsadzić do więzienia i dać mu robotę</u>
- <u xml:id="u-52.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-52.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Hałuszczyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-53">
- <u xml:id="u-53.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Bohdanowicz.</u>
+ <u xml:id="u-53.0" who="#SHałuszczyński">Wysoki Senacie! Przystępując do rozprawy nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, mam przed sobą dwie drogi. Pierwsza teoretycznego roztrząsania spraw pedagogicznych i wychowawczych, jako też stosowania ich praktycznego w życiu i w szkole, a druga wnikanie w te stosunki, w jakich powstała oświata i szkolnictwo narodu ukraińskiego w Polsce. Moja rola w pierwszym wypadku jest nadzwyczaj wdzięczna, bo ustosunkowuje się do najważniejszych zagadnień kultury, daje możność nie tylko korzystania z wartości kulturalnych, ale także i tworzenia nowych; druga zmusza do krytyki, do podnoszenia ostrych zarzutów, zakładania protestów, do składania deklaracji i do utyskiwań na ten stan, w jakim znajduje się szkolnictwo i oświata narodu ukraińskiego. Pierwszy głos, chociaż oparty na naukowych podstawach i zasadach, jak uczy nas dotychczasowe doświadczenie, ginie i przepada tak, jak głos wołającego w pustyni; drugi spotyka się z interpretacją tego rodzaju ze strony Panów, że albo tylko przeczulenie mówi z nas i zmusza nas do naszych występów, albo, jak oświadczył tu jeden z oświatowców polskich, jest to tylko niezadowolenie, które „jest zresztą stałą cechą każdej mniejszości”. Kiedy o tem wspominam, drogą asocjacji przychodzi mi na myśl jeden ustęp w artykule jednego z pism warszawskich z powodu pobytu w stolicy Rzeczypospolitej Prezydenta Estonii. Dosłowne brzmienie tego ustępu jest następujące: „Gwarancja poczucia państwowego mniejszości narodowych jest najliberalniej sza na świecie ustawa mniejszościowa Nie miejsce tu charakteryzować przepisy tej ustawy Dość powiedzieć, że sejm estoński nie słyszał na jednej bodaj interpelacji mniejszościowej, lecz przeciwnie, odbiera ciągle dowody lojalności i wdzięczności ze strony zamieszkałych w państwie Rosjan i Niemców czy Szwedów”. A więc może być inaczej mogą być mniejszości zadowolone. Ale autor artykułu ucieka przed dalszem badaniem powodów, bo według jego zdania „nie miejsce tu charakteryzować przepisy tej ustawy”. Z ucieczką z pola bitwy, z dezercją w stosunku do kwestii mniejszościowej spotykamy się prawie na każdym kroku i ze strony wszystkich odpowiedzialnych czynników w Polsce. Mamy ją także w enuncjacjach Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#SHałuszczyński">W czasopiśmie: „Oświata i wychowanie”, wydawanem przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, znajdujemy artykuł: „Zagadnienia nauczycielstwa w naszem szkolnictwie powszechnem”, w którym spotykamy się z uwagą, że „na uboczu zostawmy ważną a zawiłą kwestię narodowościową”. A kiedy na konferencji oświatowej w Puławach, która odbyła się od 8 do 10 maja 1929 r., jeden z referentów, mówiąc o „aktualnych zagadnieniach oświaty dorosłych w Polsce”, postawił na drugiem miejscu zagadnienia mniejszości narodowych, to użył takich słów: „to zagadnienie bardzo często albo pomija się wstydliwie, albo załatwia połowicznie. Wówczas, kiedy mówi się o mniejszościach narodowych, mam uparte wrażenie nieszczerości”. Ale inni uczestnicy konferencji nie podzielali tego zdania i znowu uciekali się do różnych przyczyn, między innemi, że zagadnienie mniejszości to sprawa wyłącznie polityczna, to kwestia łącząca się z ustrojem Państwa Polskiego. A obecny na tej konferencji p. Kornecki powiedział, że kwestia mniejszości narodowych należy do zupełnie innego forum. Ale gdzie znajduje się to forum, i co mówca rozumie pod tem innem forum, o tem nie wspominał. Jeżeli miał na myśli ciała ustawodawcze, to co do tego sprawa dla niego jest załatwiona. Bo Sejm według jego zdania już w r. 1924 „ze względu na całokształt polityki szkolnej państwa za najwłaściwszy sposób uznał wprowadzenie szkoły dwujęzycznej, w której ma nastąpić wychowywanie młodych pokoleń w jednej szkole państwowej, bez względu na pochodzenie etniczne”. Dalej dodaje, że „czteroletnia praktyka wykazała, że twórcy ustawy z 1924 r. chociaż z przeciwnych sobie obozów politycznych mieli rację, i „mimo zwalczania utrakwizmu i szkół dwujęzycznych przez agitatorów politycznych, wzrasta we wspólnej szkole kresowej nowe pokolenie, które na ławie szkolnej rozwija w sobie braterstwo, rozumienie wspólnych celów życiowych i szacunek dla odrębności plemiennych”. Zadowolone głosy z dotychczasowych osiągnieć szkolnej polityki polskiej streszczają się w tem, że potrzeby ukraińskiego szkolnictwa są zaspokojone i że Polska w stosunku do mniejszości nie tylko wykonała postanowienia art. 109, 110 i 117 własnej Konstytucji, jakoteż i art. 1, 9 i 10 traktu, podpisanego w wersalu 28 czerwca 1919 r., ale poszła nawet dalej w swej lojalności do mniejszości narodowych, bo dała im więcej, niż o tem mówią rzeczone artykuły. Od tego uczucia zadowolenia jeden krok dalej do głosów, które w Sejmie słyszeliśmy, jakoby dziatwa polska na Kresach padała ofiarą szkoły ukraińskiej, ucząc się języka obcego. Dalej są i tacy, którzy mówią jeszcze o przywilejach, z których korzysta naród ukraiński na polu szkolnictwa w stosunku do narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#SHałuszczyński">Polemika z temi wszystkiemi głosami jest bezcelowa, gdyż trudno rozwiać opinię samozadowolenia, albo zmienić to nastawienie psychiczne, które uwidocznia się w głosach reagujących na utyskiwania nasze w stałej formule: niezadowolenie mniejszości narodowych. Istnieje jeszcze sposób przemilczania i niedawania odpowiedzi, ażeby tym sposobem uśmiercić krzyk rzeczywistości, krzyk życia.</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#SHałuszczyński">Zanim przystanie do szczegółowego omawiania spraw oświaty i kultury ukraińskiego narodu, muszę dać odpowiedź na pytania: o czem mówić i jak mówić? O czem mówić, ta sprawa dla mnie jest zupełnie jasna. Materiał, który mam do rozporządzenia, jest tak wielki i tak bogaty, że można nim wypełnić całe jedno posiedzenie. Bo prawo narodu do kultury, to jest prawo narodu do życia. Sprawa szkolnictwa. sprawa wychowania jest jednem z najważniejszych zagadnień społecznych. Miedzy całem życiem społecznem a wychowaniem istnieje nierozerwalny związek. Szkolnictwo i oświata mogą mieć olbrzymie możliwości rozwoju, ale to zależy od tego, czy chodzi nam o istotę rzeczy, to zależy od wlania życia i prawdy w te zagadnienia oraz doświadczeń, opartych na wynikach nauki i praktyki.</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#SHałuszczyński">Pozostało drugie pytanie: jak mówić? Znaleźć odpowiedź na to pytanie daleko trudniej niż na pierwsze. Podnosić tylko ujemne rysy administracji szkolnej, zwalczać w ostry sposób ustawę z 1924 r. uważałem za rzecz zbędną, gdyż na to jest zawsze gotowa odpowiedź: niezadowolenie mniejszości. Mówić spokojnie o oktawę niżej, wtedy wyciąga się wniosek: Panowie tylko błahe rzeczy podnosicie. Sam nawet otrzymałem podobną odpowiedź na Komisji Skarbowo-Budżetowej, pomimo to, że stwierdziłem na samym początku mego przemówienia, że w stanie szkolnictwa nic się nie zmieniło na lepsze, że stan pogorszył się, że ze stanu przejściowego przeszliśmy w stan stabilizacji, że sprawa utrakwizmu, sprawa komasacji szkół jest jedną z najdotkliwszych krzywd dla naszego szkolnictwa i dla naszej oświaty i że będziemy z temi sprawami zawsze staczali walkę.</u>
+ <u xml:id="u-53.5" who="#SHałuszczyński">W ostatnich czasach można spotkać się z głosami polskiemi, które uznają, że stan obecny szkolnictwa ukraińskiego nie jest do utrzymania. Stanowisko to i te uczucia pewnych stronnictw nazwałbym platonicznemi. Zmusza mnie do tego okoliczność, że wnioski Klubu Ukraińskiego w Sejmie o dotacje na sprawy szkolnictwa odrzucono mimo sympatii, którą pojedyńcze stronnictwa okazywały.</u>
+ <u xml:id="u-53.6" who="#SHałuszczyński">Przechodząc do szkolnej polityki polskiej, musimy stwierdzić, że ona polega na zaprzeczeniu nam prawa do naszej własnej twórczości kulturalnej nie tylko w dziedzinie oświaty i szkolnictwa, ale w każdej dziedzinie życia i bytu narodowego. Naród ukraiński ma być wyłącznie biernym konsumentem tych wartości kulturalnych, które tworzy dla siebie polskie społeczeństwo i polska myśl pedagogiczna. Horyzont tej myśli zacieśniony jest do własnej narodowości wyłącznie ze stanowiska bytu i historii narodu polskiego, a nie uwzględnia tego, że i druga narodowość, że i naród ukraiński ma także pewne podstawy dla tworzenia swej myśli pedagogicznej. Zamiast twórczości własnej, zamiast radości z twórczości, zmusza się cały naród do przebywania, że tak powiem obrazowo, w pewnym ponurym przedsionku, niby kulturalnym, w którym nie może tworzyć się kultura narodowa.</u>
+ <u xml:id="u-53.7" who="#SHałuszczyński">W nowoczesnem pojęciu demokracji leży rzeczywiste wychowanie społeczeństwa do wykonywania obywatelskich obowiązków i odpowiedzialności za nie. To wychowanie nie może być tylko werbalne, ale musi opierać się na praktycznem wykonywaniu obowiązków, poczynając od obowiązków rodzinnych, aż do żywego udziału w różnych społecznych organizacjach przymusowych, wypływających z istniejących w danym wypadku stosunków, i w dobrowolnych, które stworzy dla siebie samo społeczeństwo, jako całość albo pojedyńcze jego części czy też ugrupowania. Cała wychowawcza dziedzina w tym kierunku zamyka się powoli dla narodu ukraińskiego. Państwo zaczyna podciągać pod swój wpływ i kontrolę społeczne instytucje, stworzone przez samo społeczeństwo. Jesteśmy świadkami, jak kurczy się zakres i możliwość działania osobistości w społecznych instytucjach. Zanika prywatna inicjatywa, a na pierwsze miejsce wybija się biurokratyczny czynnik władz.</u>
+ <u xml:id="u-53.8" who="#SHałuszczyński">W organizacji i ustroju władz szkolnych czynnik społeczny prawie zupełnie usunięto. Ministerstwo i kuratorium polegają na jedno-osobowości, czynnika społecznego tam niema. Cztery kurator ja w Polsce mają rady szkolne okręgowe, inne kuratoria — i to te, które działają na terytorjum, gdzie mieszka naród ukraiński — nie mają, rad szkolnych okresowych. Jeżeli rady szkolne okręgowe będą, miały taki zakres działania, jaki mają przy czterech kuratoriach i innych, jeżeli Naczelna Rada Wychowawcza przy Ministerstwie, o której wspomniał p. Minister, ma mieć najwyżej tylko głos doradczy, jeżeli ilościowo i jakościowo nie będzie odpowiednio zastąpiony czynnik obywatelski wszystkich narodowości, wtenczas rozumie się nie można spodziewać się korzyści z tych wszystkich rad. Wtenczas władze szkolne i Rząd nie usłyszą nigdy prawdziwego głosu społeczeństwa o i ego potrzebach W radach szkolnych powiatowych ukraiński czynnik społeczny sprowadzony jest do ilości znikomo małej. Na 12 czy 15 członków rady szkolnej powiatowej jest najwyżej jeden Ukrainiec — przedstawiciel duchowieństwa. Czasem wejdzie z wyboru jeden nauczyciel Ukrainiec, ale poza jednym, albo dwoma członkami Ukraińcami dalej to przedstawicielstwo nie sięga. W radach szkolnych miejscowych może najbardziej uwzględniony jest ten czynnik, ale w tych radach jest mowa tylko o obowiązkach. A jeżeli wspomina się o jednem prawie, t. j. prawie wydawania opinii co do konkursowego obsadzania miejsca kierownika szkół, albo o prawie podawania spostrzeżeń radom szkolnym powiatowym, to chyba tylko dla osłodzenia tych obowiązków które spoczywają na tych radach szkolnych. Wprowadzenie czynnika społecznego do rad szkolnych umożliwi rozwój szkolnictwa i oświaty, bo wtedy ten czynnik będzie czuwał nad potrzebami, będzie starał się wykazywać rzeczywiste potrzeby narodu i może wtedy ustanie mowa o agitacji politycznej i o agitatorach, ustanie zaprzeczanie słusznych potrzeb, jak to dotychczas się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-53.9" who="#SHałuszczyński">Pomijam kwestię utrakwizmu, kwestię komasacji szkół. Pomijam to, że na Wołyniu ilość szkół z ukraińskim językiem nauczania prawie że znika w stosunku do szkół utrakwistycznych. Pomijam, że na Chełmszczyźnie nawet nauki języka ojczystego dzieci ukraińskie nie pobierają. Ale przejdę do tych spraw, które przecież nawet tę teraźniejszą szkołę mogą usprawnić.</u>
+ <u xml:id="u-53.10" who="#SHałuszczyński">Sprawa jednolitości szkół nie polega na tem, aby program szkoły był wszędzie jednakowy. Przeciwnie, podstawa dydaktyczna programu musi być odpowiednio przystosowana do ludności i do jej potrzeb. Nasze szkoły wiejskie maja bezwarunkowo charakter zanadto urbanistyczny. Jeżeli dziś we Francji żąda się w szkołach powszechnych wiejskich wprowadzenia i większego uwzględnienia gospodarstwa wiejskiego o ile bardziej usprawiedliwione musi być to żądanie w stosunku do szkoły powszechnej wśród ludności ukraińskiej przeważnie wiejskiej W programach szkoła średniej zgodnie z rozporządzonym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, już w minionym roku wprowadzono zrównanie miedzy trzema najwyższemi klasami szkoły powszechnej, a trzema najniższemi klasami gimnazjum. Ta sprawa w ukraińskich gimnazjach dotychczas nie jest przeprowadzona. Tam wprowadzono 50-cio minutowa godzinę szkolna, ale ilość tygodniowych godzin szkolnych nie zmieniła się i przeciążenie w tych szkołach nie tylko nie zmalało, ale zwiększyło się. A w klasach, w których zmniejszono ilość godzin szkolnych w tygodniu, zmniejszenie odbyło się kosztem dwóch przedmiotów: języka ojczystego ukraińskiego i matematyki. Zmniejszanie godzin języka ojczystego musi każdy uczeń Ukrainiec uważać za lekceważenie tego języka. Zmniejszenie godzin matematyki przy zupełnym braku takich szkół, jak gimnazja matematyczno-przyrodnicze, czy humanistyczne, jest pewnego rodzaju zamknięciem dostępu tej młodzieży do szkół technicznych. Ta sprawa powinna być jak najprędzej uregulowana, w każdym razie najdalej do przyszłego roku szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-53.11" who="#SHałuszczyński">Zwinięto oddziały humanistyczne przy ukraińskiem gimnazjum we Lwowie — choć władze szkolne przyznają potrzebę takich oddziałów. Próśb rodziców i społeczeństwa do Ministerstwa i do kuratorium dotychczas nie załatwiono.</u>
+ <u xml:id="u-53.12" who="#SHałuszczyński">W układaniu programów szkolnych widzimy tendencję władz szkolnych do unifikacji. Unifikacja, którą przeprowadzają władze szkolne, według urzędowych enuncjacyj uwzględnia programy, ułożone jeszcze w r. 1914. W układaniu programów wzięto tylko pod uwagę potrzeby polskiej szkoły, polskich dzieci, polskiej młodzieży szkolnej, a niema zupełnie uwzględnienia potrzeb młodzieży innych narodowości. przedewszystkiem młodzieży ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-53.13" who="#SHałuszczyński">Mówi się dużo o podstawach dydaktycznych. Daleko ważniejszą jest podstawa wychowawcza. Ale żeby ją stworzyć, muszą być przeprowadzone jak najdokładniejsze studia nad historią danego narodu, nad jego czasami przedhistorycznemi, studia antropologiczne i t. d. Wtedy dopiero można mówić o stworzeniu pewnej podstawy wychowawczej.</u>
+ <u xml:id="u-53.14" who="#SHałuszczyński">Sprawy podręczników szkolnych nie będę poruszał, gdyż dokładnie ją omówiłem na Komisji Skarbowo-Budżetowej. Widziałem, jakie wrażenie sprawiły na Panach te miejsca i ustępy z podręczników. Władza szkolna powinna poddać szczegółowej kontroli wszystkie podręczniki, od podręczników do nauki religii zacząwszy, ażeby usunąć z nich to wszystko, co jest w sprzeczności z ideą szkoły i wychowania.</u>
+ <u xml:id="u-53.15" who="#SHałuszczyński">Nauczyciel w każdej szkole powinien by, jeżeli już nie tej samej narodowości, to przynajmniej tak zżyty z miejscową ludnością i z jej potrzebami, ażeby dziecko odczuwało w nim swego kierownika, swego ojca. U nas sprawa ta przedstawia się zupełnie inaczej. Już na Komisji Skarbowo-Budżetowej p. sen. Szujski, powiedział, że po wstępie do mego przemówienia myślał, iż wspomnę z pewnością o jakiejś Wrześni ukraińskiej i o innych wielkich nadużyciach. Przejrzałem czasopisma z dwóch miesięcy i tam znalazłem kilka wypadków Wrześni, z tą tylko różnicą, że naród ukraiński, a właściwie ludność wiejska, jest bardzo cierpliwa i wytrzymuje tego rodzaju ciosy. W Długomościskach nauczyciel M. Wiązek bije dzieci („Narodna Sprawa” z 29. X. 1929 r. nr 43). W jego ślady wstępuje nauczycielka Emilia Betrówna. Nauczyciel Cudziewicz w Drohobyczu pobił ucznia 7-klasowej szkoły Michała Tarkowskiego (Hrom. Hotos z 9. XI. nr 46.). W Reklińcu (powiat Żółkiew) nauczyciel Stanisław Cukerwerk dnia 11. IX pobił w ten sam sposób dziecko 7-letnie imieniem Jacko Łeśków, syna Wasyla, że ono w gorączce następnego dnia umarło; doktor Galen, sprowadzony z Mostów Wielkich, stwierdził u dziecka tylko zapalenie mózgu i nie przeprowadziwszy sekcji, kazał dziecko pochować (Nedila z 17. XI nr 46.). W „Dile” (z 12. XI1. 1929 r nr. 275) jest mowa o tem, że w Żohatynie (pow. Dobromil) zabrania się odmawiać dzieciom ukraińską modlitwę, bije się dzieci; w korespondencji mamy całą litanię nazwisk pobitych dzieci. W każdym razie ze strony przytoczonych nauczycieli nie było żadnych sprostowań. W przeciągu dwóch miesięcy tych kilka wypadków dowodzi, że....</u>
+ <u xml:id="u-53.16" who="#komentarz">(Głos: We wsi... nauczyciel.... gwałci swoje uczennice.)</u>
+ <u xml:id="u-53.17" who="#komentarz">(S. Perzyński: Z taką sprawą należy się odnieść do prokuratora, a nie do Senatu.)</u>
+ <u xml:id="u-53.18" who="#SHałuszczyński">I my mamy sprawy przypominające Wrześnię, o której mówił p. sen. Szujski.</u>
+ <u xml:id="u-53.19" who="#SHałuszczyński">Widząc wielkie braki szkolnictwa państwowego, ludność chcę tworzyć swoje własne szkoły prywatne. Nie jest to łatwo w dzisiejszych warunkach ciężkiego kryzysu gospodarczego tworzyć szkoły prywatne. Tworzą się t. zw. zbiorowe lekcje dzieci w małej ilości. Ludność sprowadza odpowiednich nauczycieli lub nauczycielki i w ten sposób stwarza podstawę dla szkoły prywatnej. Szkoła prywatna, zanim się utworzy, napotyka na wielkie przeszkody ze strony władzy. Wystarczy zajrzeć do historii szkoły w Bereżowie, pow. kołomyjskiego. Ludność przez całe dwa długie lata musiała walczyć o tę szkołę. W tym czasie musiała płacić dwa razy koszta komisji szkolnych. Po pierwszej komisji zniknęły plany tej szkoły. W czasie dwuletniego prowadzenia zbiorowych lekcji zaszedł raz taki wypadek: do szkoły wpadło trzech policjantów, rozpędzali oni dzieci; zamknięto nie tylko lokal szkolny, ale także i mieszkania prywatne nauczycieli. Opisane (Diło z 24. XI nr 261) trudności nie odstraszają od tworzenia prywatnych szkół. Ludność opłaca takie zbiorowe lekcje, przystępuje do tworzenia prywatnych szkół, ruch o prywatne szkoły obejmuje cały kraj. Stawiane przeszkody pociągają za sobą pogróżki strajków szkolnych. Jeżeli do strajków szkolnych, które odbywają się na terytorium Polski z powodu komasacji szkół, przyłączą się strajki szkolne wśród ukraińskiej ludności, to możemy sobie wyobrazić obrazy, jakie będą towarzyszyć strajkom. Prowokacje, pobicia, areszty, kary, a z drugiej strony postawa ludności, która, gdy raz wystąpi do walki, to bezwarunkowo wytrwa w tej walce do końca. Czy to będzie z korzyścią dla Państwa, trzeba powątpiewać.</u>
+ <u xml:id="u-53.20" who="#SHałuszczyński">Przejdę do spraw osobistych nauczycielstwa. Rozporządzamy teraz dość liczną inteligencją niezależną, wytworzyliśmy ją w ostatnich latach. Mimo to nie możemy pozbawić siebie tego prawa, ażeby nasza inteligencja urzędnicza nie brała udziału w życiu kulturalnem narodu. Jeżeli już inne dykasterie pod tym względem nie mają tych praw, to zdaje mi się w stosunku do nauczycielstwa musimy stawiać żądanie, aby nauczyciel wykonywał swój obowiązek obywatelski i brał udział w oświatowej i społecznej pracy. Pod tym względem dzieją się znowu rzeczy niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-53.21" who="#SHałuszczyński">Mam przed sobą rozporządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dn. 10 lutego 1930 r., na podstawie którego do nauczyciela Michała Wachniuka zastosowano znowu art. 58 — dobro szkoły — tylko dlatego, że w radzie gminnej w swojej miejscowości występował przeciw nadużyciom wójta...</u>
+ <u xml:id="u-53.22" who="#komentarz">(Głos: I robił to w obronie polskiej ludności.)</u>
+ <u xml:id="u-53.23" who="#SHałuszczyński">...i że za jego interwencją zmuszono obszar dworski do świadczeń na rzecz gminy. Działał więc dla dobra polskiej ludności. Teraz przeniesiono go dla dobra szkoły, a jego żona musi pozostać na miejscu, bo uczy w sąsiedniej wsi.</u>
+ <u xml:id="u-53.24" who="#komentarz">(Głos: A Petronela Kohutówna?)</u>
+ <u xml:id="u-53.25" who="#SHałuszczyński">Ja tych wszystkich wypadków nie będę poruszał, one były poruszane w Sejmie i w podobnych sporach wnoszono interpelacje. Ja ograniczam się do wypadków z ostatnich dni.</u>
+ <u xml:id="u-53.26" who="#SHałuszczyński">Drugi wypadek. Jak wiadomo, Ministerstwo przygotowało projekt ustawy bibliotecznej, jaka ma obowiązywać w Państwie. Projekt tej ustawy ma dużo braków, które odczuwają oświatowcy polscy i ukraińscy. W projekcie nie są uwzględnione mniejszości narodowe i niema mowy o bibliotekach ukraińskich dla ludności ukraińskiej. Sprawa jest bardzo ważna, i w towarzystwie „Proświta” odbywają się odpowiednie prace, aby czytelnie „Proświty” nabywały biblioteki, dlatego, że w projekcie ustawy jest powiedziane, że społeczne biblioteki, odpowiednio uposażone i prowadzone, mogą stać się zaczątkiem gminnej biblioteki. Obowiązkiem towarzystw oświatowych jest w odpowiedni sposób uświadomić o tem członków. Jakież zdziwienie musi nas ogarnąć, kiedy inspektor powiatowy w Żółkwi, opierając się na fałszywem doniesieniu jakiegoś analfabety, zwraca się do prezesa „Proświty” w Żółkwi ks. Baranyka z następującem pismem:</u>
+ <u xml:id="u-53.27" who="#SHałuszczyński">„Do Wielebnego Księdza Seweryna Baranyka</u>
+ <u xml:id="u-53.28" who="#SHałuszczyński">Doszło do wiadomości Rady Szkolnej Powiatowej, że Wielebny Ksiądz Katecheta na zebraniu czytelni „Proświty” w Zameczku dnia 12 lutego b. r. kłamliwem twierdzeniem, że, o ile wieśniacy nie zapiszą się do czytelni „Proświty” i nie będą czytali książek, przez tę czytelnię dostarczonych, Rząd Polski sam założy czytelnię, narzuci książki własnego wyboru, a niezależnie od tego nałoży na mieszkańców specjalny podatek na cele takiej czytelni — wprowadził w błąd mieszkańców Zameczka. Ponieważ takie postępowanie Wielebnego Księdza stoi w jawnej sprzeczności z obowiązkami W. Księdza, jako nauczyciela i wychowawcy, oraz ponieważ judzeniem przeciw Państwu Polskiemu sprzeciwia się obowiązkom, przyjętym na siebie przez Księdza wskutek złożonej przysięgi służbowej na wierność Państwu Polskiemu, wzywam Księdza do nadesłania Radzie Szkolnej Powiatowej do dni 8-u swego w powyższej sprawie usprawiedliwienia”.</u>
+ <u xml:id="u-53.29" who="#SHałuszczyński">Jeżeli temu, który złożył przed 25 laty śluby kapłańskie, zwraca się uwagę na przysięgę, i to na podstawie kłamliwego doniesienia, cóż dzieje się z innymi nauczycielami, jeżeli oni biorą udział w pracy oświatowej. Rozumie się, że oni udziału w tej pracy nie mogą brać, i znowu cierpi na tem nasza kultura narodowa.</u>
+ <u xml:id="u-53.30" who="#SHałuszczyński">A ocena nauczycieli przez policję państwową? Mieliśmy tu nawet na Komisji Budżetowej przykłady, jak to policja państwowa ocenia urzędników. A sprawa zaliczenia lat służby wojskowej, chociażby to było w ukraińskiem wojsku? Myśmy byli w walce i walczyliśmy przeciw Wam, ale zdaje mi się, że jest obowiązkiem sprawiedliwości i pewnego rodzaju rycerskości, aby te lata policzono nam tak samo do służby, jak i innym.</u>
+ <u xml:id="u-53.31" who="#SHałuszczyński">A materialne podstawy kultury naszej i naszej kulturalnej twórczości? Od 1919 r. stoimy o własnych siłach. Nasze organizacje przedszkolne, szkolne, inwalidzkie i szereg placówek kulturalno-oświatowych opiera się na własnych budżetach, własnych siłach i własnej twórczości. A mimo to, zdaje mi się, mamy pełne prawo do pozycyj z odpowiednich budżetów państwowych. Sprawa ta w tym roku była poruszana w Sejmie. Tam powiedziano, że właściwie Sejm nie powinien rozdzielać subwencji według narodowości. A ja pytam się, dlaczego w budżecie figuruje pozycja na Polaków studentów, którzy studiują w Gdańsku? To także pozycja według narodowości.</u>
+ <u xml:id="u-53.32" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Jest powiedziane „Polacy”, ale nie w sensie narodowości.)</u>
+ <u xml:id="u-53.33" who="#SHałuszczyński">W takim razie byłoby powiedziane na obywateli polskich, ale jeżeli jest powiedziane, że na Polaków studentów, to tylko w pojęciu narodowości. Inaczej przecież tego nie można ująć.</u>
+ <u xml:id="u-53.34" who="#SHałuszczyński">A więc proszę Panów, należy o subwencje zwracać się do Rządu. Zwracanie się do Rządu w takich razach — to sprawa wielkiego zaufania do Rządu, a my tego zaufania nie mamy. Ale sprawą Sejmu i ciał ustawodawczych jest rozpatrzeć tę kwestię, wypowiedzieć swoje uwagi, nadać pewien kierunek, a tego rodzaju enuncjacje mogą więcej zdziałać niż prośby do Rządu o subwencje.</u>
+ <u xml:id="u-53.35" who="#SHałuszczyński">Już ustaliliśmy przed dwoma laty, że do młodzieży szkolnej w sprawie różnych świąt, uroczystości państwowych nie może nikt wkraczać, jak tylko władza szkolna, Ministerstwo, względnie kuratorium. Tymczasem do „zarządu bursy ruskiej” w Żółkwi zwraca się starostwo powiatowe w Żółkwi z powodu święta 19 b. m., podaje cały program uroczystości i t. d., w końcu zauważa, że instytucje opiekuńcze, stojące pod opieką Rządu i korzystające z subwencyj państwowych, winny brać udział w świętach państwowych i narodowych. Znowu to postępowanie nazwę więcej niż nietaktem. Jak przymuszanie do przebaczenia, tak samo i przymuszanie do miłości nie jest pedagogiczne. Tego nie wolno stosować nawet władzom szkolnym, a cóż dopiero mówić o starostwie, które nie powinno mieszać się do działalności bursy, bo to należy do władzy szkolnej. Już ta niewielka subwencja, jaką otrzymuje ta bursa, jest wytknięta i wypowiedziana.</u>
+ <u xml:id="u-53.36" who="#SHałuszczyński">Jedno mogę powiedzieć. My rozumiemy znaczenie postaci Marszałka Piłsudskiego dla Was, może czasem i zazdrościmy Wam tej postaci — abstrahując od obecnej sytuacji politycznej — ale przymuszanie do świętowania imienin przez starostwo i grożenie subwencjami...</u>
+ <u xml:id="u-53.37" who="#komentarz">(Głos: Zupełnie słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-53.38" who="#SHałuszczyński">...obniża bezwarunkowo wartość osoby; jest to może, powtórzę słowa, które dziś tu padły, „kupczeniem wielką osobistością”.</u>
+ <u xml:id="u-53.39" who="#SHałuszczyński">Przechodzę do spraw samorządu. Samorząd daje odpowiednie sumy na szkolnictwo i oświatę. Tylko na Wołyniu i w województwach: lwowskiem, tarnopolskiem i stanisławowskiem z 12 milionów zł, i składają samorządy wiejskie. Z tych sum my nie korzystamy zupełnie. Ale samorządom przysługuje także prawo budżetowania i subwencjonowania ruchu oświatowego i spraw oświatowych. Nakazuje się nieraz subwencje na różne cele dalekie, obce mieszkańcom danej wsi, ale pozycje na wszelkie cele takie, jak biblioteki, czytelnie i inne kulturalno — oświatowe towarzystwa ukraińskie, wszystko to jest skreślane z budżetu. Rada miejska Lwowa może dać na pewien cel kulturalny, rada miejska Stanisławowa może dać, i nikt tego nie skreśla dlatego, bo tam członkowie rady nie pozwolą sobie skreślić tych pozycyj, ale na wsi ukraińskiej każda taka pozycja jest skreślana i w ten sposób nasza twórczość kulturalna, która jest nadzwyczajną wartością dla narodu, nie jest podtrzymywana.</u>
+ <u xml:id="u-53.40" who="#SHałuszczyński">A nawet i dobrowolna ofiarność doznaje przeszkód. Województwo pozwala przeprowadzić zbiórkę, a starostwa tej sprawy nie uznają i na własną rękę unieważniają pozwolenie województwa.</u>
+ <u xml:id="u-53.41" who="#SHałuszczyński">A teraz przejdę do spraw wychowania fizycznego. One rzeczywiście mogą wywołać przykre uczucia, szczególnie prześladowanie młodzieży za udział w harcerstwie — które u nas nazywamy „płastem”. A w stosowaniu kar do młodzieży władze szkolne są dalekie od słów p. Ministra Czerwińskiego o tej siatce gęstej od paragrafów, przez którą patrzy się na przewinienia młodzieży szkolnej, miast kierować się uczuciem ojcowskiem. Paragrafom stało się zadość i nasze sumienie jest spokojne.</u>
</div>
<div xml:id="div-54">
- <u xml:id="u-54.0" who="#SBohdanowicz">Wysoki Senacie! Celem uzasadnienia naszego stosunku do budżetu, który Panom jest już znany, będę mówił o sprawach cerkwi prawosławnej w Polsce. Muszę się przyznać, że położenie moje jest dość smutne, bo przypomina głos wołającego na puszczy. Co rok przychodzę powtarzać jedno i to samo, ponieważ zmieniają się tylko nazwiska ministrów i nazwy odebranych albo rozebranych cerkwi, ale istota rzeczy pozostaje taka, jaka była od początku.</u>
- <u xml:id="u-54.1" who="#SBohdanowicz">Położenie cerkwi prawosławnej w Polsce jest kanonicznie nieustalone, jurydycznie bezprawne, a faktycznie — w stanie jakiegoś ucisku i prześladowania. W takim stanie rzeczy Panowie rozumieją, że nas mało zaciekawiają cyfry budżetu cerkwi prawosławnej, bo mówiąc ściśle, budżetu tego faktycznie niema, bo te cyfry, które oficjalnie nazywają się budżetem cerkwi prawosławnej, faktycznie są sumami, przeznaczonemi do dyspozycji departamentu wyznań religijnych, a nie cerkwi. Wydatkowanie tych sum, jak już niejednokrotnie wyświetlałem z tej trybuny, prowadzi się w sposób, który przypomina nagrody za specjalne usługi, albo jałmużnę z łaski pańskiej.</u>
- <u xml:id="u-54.2" who="#SBohdanowicz">Jeżeliby temi sumami dysponowała cerkiew prawosławna, zorganizowana i rzeczywiście niezależna, to np. cerkiew w Baranowiczach dawno byłaby już odbudowana, a do tego czasu stoi i zdaje się, że grozi jej jakiś termin budowania, nie mniejszy jak np. Notre Dame de Paris, chociaż co rok pozostawały resztki specjalnych sum, przez nas na ten cel asygnowanych. Charakterystycznem jest to, że nawet to, co się buduje na koszt tych sum, jak np. internat fakultetu prawosławnej teologii w Warszawie, Ministerstwo uważa za własność swoją, a nie cerkwi prawosławnej. Czy nie świadczy to o faktycznem bezprawiu t. zw. „autokefalnej cerkwi w Polsce”. W istocie rzeczy, czy w — „rzeczywistej rzeczywistości”, jak wyraził się szanowny przedstawiciel partii współpracującej z obecnym Rządem, tej autokefalnej cerkwi w Polsce wcale niema. Istnieje tylko departament wyznań, któremu zupełnie jest podporządkowana ta cerkiew, i p. Minister Wyznań jest i jurydyczną i kanoniczną autokefalną głową tej cerkwi. To nie jest śmiech, Panowie, to jest tragedia tej cerkwi, bo jak zobaczymy dalej, — p. Minister nie tylko kieruje wewnętrznemi sprawami cerkwi, jak np. sprawą zwołania Soboru i jego programem, ale nawet ryzykuje korygowanie kanonicznych podstaw soboru.</u>
- <u xml:id="u-54.3" who="#SBohdanowicz">Oto przechodzę do tej głównej najboleśniejszej sprawy. Przypuszczam, że Panom już dobrze jest znany ten fakt, że w początku tego roku Ministerstwo Wyznań Religijnych zabroniło zwołać sobór i wstrzymało wybory delegatów na sobór. Czem, jak nie uciskiem cerkwi prawosławnej można nazwać takie postępowanie p. Ministra? Tłumaczy to p. Minister niezadowoleniem, ustalonemi przez metropolitę i Synod statutem soboru i ordynacją wyborczą, jako skonstruowanemi w sposób mało odpowiadający zadaniom wysokiego zgromadzenia, niezupełnie zgodny z kanonami i odwieczną tradycją kościoła prawosławnego i nie mogącemi zadowolić społeczeństwo prawosławne.</u>
- <u xml:id="u-54.4" who="#SBohdanowicz">Na miły Bóg, Panie Ministrze, myślę, że społeczeństwo prawosławne więcej zna i jeszcze więcej na sobie odczuwa wszelkie kanoniczne i jurydyczne braki wewnętrznego ustroju życia cerkwi. Czy nie dlatego tak pragniemy zwołania tego soboru, ażeby usunąć te braki i niedokładności? Bardzo się obawiamy, że gdy p. Minister sam, jeszcze do zwołania soboru, usunie te wszystkie braki, to sobór stanie się już zbytecznym, bo wtedy już w cerkwi prawosławnej w Polsce, jak kiedyś powiedział mi w rozmowie jeszcze w r. 1922 p. wiceminister wyznań Łopuszański, — wszystko będzie tak dogmatyczne i tak kanoniczne, że żadnego soboru nie potrzeba, a samo żądanie jego jest tylko polityką.</u>
- <u xml:id="u-54.5" who="#SBohdanowicz">Istota sprawy polega nie na trosce p. Ministra o kanoniczną czystość statutu i ordynacji wyborczej. Gdyby p. Minister troszczył się o kanoniczną czystość cerkwi prawosławnej w Polsce, to przedewszystkiem postawiłby w programie soboru sprawę autokefalii. Podczas tego 8-letniego kierowania cerkwią prawosławną przez departament wyznań i przez niego postawioną oficjalną hierarchię zrobiono tyle, nadużyć wobec cerkwi prawosławnej i kanonicznych i jurydycznych i gospodarczych, że ani ta władza cerkiewna, ani ta władza świecka nie chcę stanąć przed soborem, jako przed sądem opinyji całego społeczeństwa prawosławnego. Świadczy o tem ten tajny okólnik z d.n. 11 stycznia r. b., wydany przez p. Wiceministra Spraw Wewnętrznych Pierackiego, na który już powoływał się w swojem przemówieniu mój kolega poseł na Sejm, Chrucki. Tam Ministerstwo Spraw Wewnętrznych bardziej szczerze przyznaje się, że dla niego zwołanie soboru jest niepożądane i daje nawet wskazówki władzom miejscowym, w jaki sposób przeszkadzać w zwołaniu soboru, a mianowicie tak, ażeby na pozór wychodziło, że tego soboru nie chcę sama ludność prawosławna. W rezultacie tych wskazówek na Ukrainie i Białorusi niektóre białoruskie i ukraińskie organizacje, znajdujące się w jakichś intymnych stosunkach z Rządem, już ogłosiły swoje odezwy przeciwko zwołaniu soboru, nawet w wyrazach mało odróżniających się od. wyrazów objaśnień p. Ministra Wyznań i okólnika Wiceministra Pierackiego, w taki sposób wyjawniając ich źródło i pochodzenie. Oto gdzie się znajduje rzeczywiście „rzeczywista rzeczywistość'', a nie w tych urzędowych wyjaśnieniach p. Ministra.</u>
- <u xml:id="u-54.6" who="#SBohdanowicz">To zagadnienie soboru prawosławnego w Polsce czasowo zasłoniło tak bolesną sprawę, jak masowe procesy o rewindykację cerkwi. O tej sprawie, jakby się zdawało, nie tyczącej się ani Rządu, ani ciał ustawodawczych, możnaby nie mówić. Kto i komu w praworządnem Państwie ma prawo zakazywać poszukiwania przez sąd tego, co on uważa za swoją własność? Ja osobiście patrzyłem na tę sprawę zupełnie optymistycznie, nie tylko dlatego, że mojem zdaniem cerkwie rosną i kwitną przy pomocy dóbr nie materialnych, ale dóbr duchowych, ale i myśląc, że sąd jest sądem i musi dać choć minimum sprawiedliwości, która jest w ostatecznej podstawie moralnym gruntem istnienia Państwa jako organizmu społecznego. Pod tym względem, jakakolwiek najgorszy sąd z punktu widzenia dobra społeczeństwa lepszy jest niż — „bezsądzie”, bezprawie bezgraniczne swawoli i bezrozsądna tolerancja co do nadużyć ze strony władzy administracyjnej, przy których zawsze możliwe są zajścia podobne jak w Żabczach i Mamajach. Pod tym względem, powtarzam, nie mówiłbym wcale w tej sprawie, to jest w sprawie masowych procesów, jeżelibym nie czytał przemówienia sejmowego jednego z przedstawicieli tej partii, która, jak sama świadczy, współpracuje z Rządem, a dlatego napewno więcej od nas jest poinformowaną o stanie tej rzeczy. A w tern przemówieniu powiedziano: — „Niestety, widzimy próbę wznowienia na terenie Rzeczypospolitej walki religijnej i narzędziem tej walki chcą zrobić sądy polskie”. Jeżeli tak jest, to już grozi to prawosławnym pozbawieniem i tego minimum sprawiedliwości, na które mogli liczyć, a to bezwzględnie będzie, jeśli sądowi narzuci się tę interpretację prawa własności, którą do ostatniego czasu stosowała do cerkwi prawosławnej władza administracyjna.</u>
- <u xml:id="u-54.7" who="#SBohdanowicz">Z tego punktu widzenia mało nas cieszy nawet i perspektywa wygrania procesów sądowych. W Płocku np. ludność prawosławna proces sądowy o sobór i trzy domy wygrała w dwóch instancjach sądowych, ale to nie przeszkodziło rozebraniu soboru i nie zwróciło prawosławnym tych domów. W jaki to sposób było wykonane, powiedziałem już w zeszłym roku. Pozostaje prawosławnym cieszyć się może tern, że te procesy sądowe zmuszą i polską władzę i nawet polskie społeczeństwo trochę dla uzasadnienia swoich rzekomych praw do zajęcia się historią świątyń prawosławnych przeważnie wieku XVII i XVIII. I to jest bardzo korzystnem, dzięki tym procesom rozwieje się w powietrze bardzo dużo tych legend co do pochodzenia tych przedmiotów własności, niby odebranych katolikom przez rząd rosyjski. Tak dzięki procesowi sądowemu o klasztor św. Trójcy w Wilnie niemało nawet katolików się dowiedziało, że cerkiew św. Trójcy zdobyta krwią prawosławnych żołnierzy i zbudowana za zwycięstwo ks. Ostrogskiego nad wojskiem moskiewskiem pod Orszą. I to może i przyczyniło się do tego, że do ostatnich czasów świątynia ta jeszcze nie została odebrana, gdy odebrane już są wszystkie należące do niej nieruchomości. Rezultat tych studiów historycznych już widzimy, bo nawet i klerykalna prasa katolicka ze wszystkich tych kilkuset procesów zaledwie znalazła 5, czy 6 takich, w których świątynie prawosławne były kiedyś własnością rzymsko-katolicką. W tym sensie sprawy sądowe są lepsze od samowoli administracyjnej, gdzie już nie bada się pochodzenia cerkwi i nie pyta się o tytuł własności, a działa tylko chęć osłabienia prawosławia przez odebranie cerkwi. Czasem tylko chwilowy pobyt w cerkwi prawosławnej księdza rzymsko-katolickiego, chociażby w charakterze zwiedzającego turysty, służy jako powód do uznania świątyni za własność rzymsko-katolicką.</u>
- <u xml:id="u-54.8" who="#SBohdanowicz">Ale obiecałem przytoczyć fakta. Do cerkwi prawosławnej parafii Mozolskiej, powiatu wołkowyskiego, djecezji grodzieńskiej przybył ksiądz proboszcz rzymsko-katolickiej parafii, ojciec Kardel i prosił starostę cerkiewnego tej cerkwi, aby ją mógł zwiedzić. A gdy starosta otworzył cerkiew i wpuścił duszpasterza, ten ostatni ogłosił uroczyście, że od tego czasu cerkiew stała się własnością Kościoła Rzymsko- Katolickiego, zawołał grupę swych wiernych, którzy weszli do cerkwi i zapomocą ich natychmiast przystąpił do łamania ikonostasu i świętych urządzeń cerkiewnych. Wszelkie skargi prawosławnej władzy cerkiewnej, skierowane do policyjnych władz państwowych, następnie do starostwa, wreszcie do Ministerstwa, pozostały bez żadnego skutku, tylko spowodowały ostateczne zamknięcie tej cerkwi.</u>
- <u xml:id="u-54.9" who="#SBohdanowicz">W sposób podobny prowadzi się walkę nie tylko z żywymi, ale nawet i z martwymi prawosławnymi, zabierając prawosławne cmentarze. W zeszłym roku mówiłem o cmentarzu prawosławnym w Warszawie. A oto jeszcze nowy przykład. W Sławatyczach, powiatu włodawskiego na Chełmszczyźnie jest cmentarz, który był od wielu wieków w wyłącznem użytkowaniu ludności wyznania prawosławnego. Z końcem 1929 roku duchowieństwo rzymsko-katolickie siłą zajęło ów cmentarz i wyświęciło jako miejsce dla zmarłych wyłącznie rzymskich katolików. Równocześnie urząd parafialny rz.-katolicki ogłosił publicznie, że cmentarz ten przestał być własnością prawosławnych. O zezwolenie złożenia na tym cmentarzu zwłok zmarłych prawosławnych trzeba było już prosić policję państwową, która przechowywała u siebie klucz od cmentarza. Obecnie doszło do tego, że ledwie 1/40 część cmentarza urząd parafialny rz.-katolicki wydzielił dla prawosławnych. Gdy się weźmie pod rozwagę fakt, że ludności prawosławnej jest w tej miejscowości dwa razy tyle, co rzymsko-katolickiej i że cmentarz był długie lata wyłączną własnością prawosławnych, to stanie się jasną sprawa, że mamy tu nadużycie władzy, poniewierkę wyznania prawosławnego i jakąś dziwną — „kolonizację i osadnictwo” nawet na cmentarzu.</u>
- <u xml:id="u-54.10" who="#SBohdanowicz">A oto fakt odebrania cerkwi prawosławnej niby na podstawie prawnej: na podstawie rozporządzenia p. Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r.</u>
- <u xml:id="u-54.11" who="#SBohdanowicz">o likwidacji majątków byłych rosyjskich osób prawnych komitet likwidacyjny postanowił zlikwidować majątek Prawosławnego Bractwa w Ostrogu (nawiasem mówiąc, nie rozumiem, dlaczego bractwa prawosławne traktuje się jako osoby prawne rosyjskie, gdy są to organizacje religijno-społeczne, t. zw. autokefalicznej cerkwi w Polsce, które istniały jeszcze za królów polskich). Chociaż sprawę oddano pod sąd Trybunału Administracyjnego, wszelkie starania władzy cerkiewnej przed Ministerstwem Wyznań Religijnych o wstrzymanie odebrania świątyń tego bractwa, zanim zapadnie rezolucja Trybunału, pozostały bez skutku. Cerkiew św. Cyryla i Metodego pierwszych chrześcijańskich nauczycieli słowiaństwa, nie wykluczając i Polaków, została zamknięta, a klucze odebrano proboszczowi prawosławnemu. Cerkiew ta stoi na górze, nad rzeką, na samej granicy z Ukrainą Sowiecką — dlatego nie mogę tu nie przytoczyć słów interpelacji posłów z Klubu Ukraińskiego, złożonej z powodu tego do Ministerstwa Wyznań. — „Dziwnym trafem zarządzenie zamknięcia cerkwi na samej granicy polsko-sowieckiej schodzi się z prześladowaniem religii w Sowietach. Jak dotychczas przepiękne wieże cerkwi w Ostrogu i głosy dzwonów także mogły dawać znać ludności prawosławnej za granicznym kordonem, że w Polsce jej bracia mają wolność i swobodę wyznania, — tak obecnie, gdy te dzwony zamilkną, a bramy cerkwi będą zamknięte dla swych odwiecznych wyznawców, wytworzy się analogia i przekonanie, że granica państwowa pod względem wiary znikła”.</u>
- <u xml:id="u-54.12" who="#SBohdanowicz">Wszelkie te przykłady odebrania cerkwi prawosławnych, choć i zupełnie bezprawne, mogłyby mieć jakieś usprawiedliwienie, jeżeliby się opierały na jakiejś podstawie o charakterze racji sianu, albo zadośćuczynienia potrzebom religijnym ludności innego wyznania. Ale fakty wskazują na zupełnie inny stan rzeczy. Bezwzględna większość odebranych cerkwi pozostaje prawie bez użytku, albo dla tak nikłej części wiernych rzymsko-katolickiego wyznania, a to wobec tylu rzymsko-katolickich świątyń, gdy setki i tysiące prawosławnych są pozbawione domów modlitwy, że żadnego usprawiedliwienia te fakta mieć nie mogą, nawet i z punktu widzenia czysto praktycznego.</u>
- <u xml:id="u-54.13" who="#SBohdanowicz">Pomijając wszystkie inne fakta tego rodzaju, zatrzymam się na jednym najbardziej charakterystycznym. We wsi Posadowię, pow. tomaszowskiego, na Chełmszczyźnie, gdzie mieszka przeszło 400 prawosławnych, a około 200 rzymskich katolików, od kilkudziesięciu lat istniała cerkiew prawosławna. W roku 1921 tę cerkiew gwałtem zajęła władza rzymsko-katolicka pod tym pozorem, że jest niezbędna dla ludności tego wyznania, a do roku 1929 ta odebrana cerkiew pozostawała prawie bez użytku, gdyż jesienią tego roku 1929 ten sam ksiądz, który ją odebrał prawosławnym, jako niezbędną dla ludności rzymsko-katolickiej, przybył do Posadowa celem rozebrania tej cerkwi, a obecnie już kościoła, jako niepotrzebnego dla tej ludności. Tu już ludność prawosławna wytrzymać nie mogła i, co jest bardzo charakterystyczne, z pomocą ludności rzymsko-katolickiej, tłumem stanęła w obronie tej świątyni od grożącego jej ze strony duszpasterza zburzenia. Mnie się zdaje, szanowni Panowie przyznają, że tu zabrakło tylko mądrości Salomona, ażeby ten fakt zrobił się zupełnie analogicznym ze słynną przypowieścią biblijną! Niestety, zamiast Salomona zjawiła się administracyjna władza polska. W rezultacie cały szereg ludzi znalazł się w więzieniu.</u>
- <u xml:id="u-54.14" who="#SBohdanowicz">Z tego przykładu widać, że jeszcze gorzej odbijają się na duszach prawosławnych te fakta, gdy świątynie ich nie tylko im odbierają, ale niszczą i profanują raz na zawsze, pozbawiając ich nawet nadziei, że kiedyś w jakiś sposób prawny je odzyskają. A że to robi się dotychczas w Polsce i przytem na dość szeroką skalę, z zupełnem powodzeniem konkurując z sowieckim rządem, świadczy choćby ten fakt, że w sierpniu zeszłego roku delegacja Klubu Ukraińskiego, złożona z posłów Chruckiego, Wasyńczuka i Celewicza była u p. Ministra z protestem w sprawie kilkudziesięciu cerkwi, które rozpoczęto w ostatnich czasach rozbierać. Mimo tego protestu w ostatnich miesiącach cyfra ta jeszcze wzrosła. Panowie rozumieją, że o wszystkich wypadkach z tej trybuny mówić nie mam czasu, ale nie mogę nie przytoczyć niektórych przykładów z r. ub.</u>
- <u xml:id="u-54.15" who="#SBohdanowicz">W marcu zeszłego roku rozpoczęto rozbiórkę cerkwi w Chełmie. W sierpniu rozebrane były dopiero kopuły, a sam gmach był użyty na wystawę. Cerkiew tę rozpoczęto budować dopiero przed samą wojną z ofiar wiernych prawosławnych. Ostatnia zbiórka środków i dobudowanie cerkwi trwało jeszcze w r. 1915 podczas okupacji niemieckiej. Jeszcze żyją ci ludzie, którzy składali swoje ofiary, może swoje ostatnie grosze na budowę tej świątyni. Jednakże wszelkie protesty nie tylko ludności prawosławnej, ale nawet i katolickiej przeciw tej niesprawiedliwości pozostały bez żadnego skutku. Zaniepokojenie ludności, wywołane przez tę rozbiórkę, spowodowało tylko kilka aresztów.</u>
- <u xml:id="u-54.16" who="#SBohdanowicz">W tymże miesiącu rozpoczęto rozbiórkę cerkwi we wsi Kij owiec, pow. bielskiego. Cerkiew zbudowano przed samą wojną. Po wojnie przez władze polskie została zamknięta. Wszelkie prośby prawosławnych o zwrot cerkwi też pozostały bez skutku. Rozbierano ją za pomocą komendy saperów 34 pułku. Nie wiem, czy nie było w tym pułku i prawosławnych żołnierzy, których może zmuszono do rozbierania swojej świątyni, ale jak mogli odczuwać ten fakt żołnierze prawosławni w stosunku do swoich braci żołnierzy-katolików? Chociaż, jak widać z fotografii rozbiórki klasztoru św. Simona w Moskwie umieszczonej w — „Światowidzie”, i w innych państwach cywilizowanych też używają żołnierzy dla rozbiórki świątyń.</u>
- <u xml:id="u-54.17" who="#SBohdanowicz">W grudniu do Warszawskiego Konsystorza Prawosławnego wpłynął raport o rozbiórce, na skutek rozporządzenia władz administracyjnych, prawosławnej cerkwi we wsi Lejno, pow. włodawskiego. Materiał z tej cerkwi użyto na budowę domu organisty kościoła miejscowego, a deski sprzedano żydom na budowę t. zw. kuczek. No, tu można jeszcze się cieszyć, że z tego trochę skorzystała jeszcze jedna mniejszość narodowa i przytem bezwzględnie na cele religijne.</u>
- <u xml:id="u-54.18" who="#SBohdanowicz">Oto jeszcze przykład. W mieście Aleksandrów Kujawski, woj. warszawskiego, przed kilkudziesięciu laty wybudowano prawosławną cerkiew. Przed samą wojną ją odrestaurowano i odnowiono. Już po wojnie do roku 1923 władze miejscowe kilka razy dawały zezwolenie na urządzanie nabożeństw w tej cerkwi dla przeszło 400 wiernych prawosławnych, którzy tam zamieszkują, ale w r. 1923 cerkiew ostatecznie została zamknięta. Wszelkie prośby prawosławnych o zwrot cerkwi też pozostały bez skutku. Zamiast tego dnia 19 lutego r. b. magistrat miejscowy rozpoczął rozbiórkę tej cerkwi.</u>
- <u xml:id="u-54.19" who="#SBohdanowicz">Nie będę mówił o innych faktach, zwracam uwagę Panów tylko na to, że z tych faktów ostatnich kilka powstało już wtedy, gdy cały świat cywilizowany rozpoczął akcję protestu przeciw niesłychanym prześladowaniom religijnym w Sowietach. Tu z tej trybuny w czasie dyskusji ogólnej nad budżetem jeden z kolegów bardzo krasnomówczo i gorąco mówił o niezbędności podniesienia powagi Polski i opinii o Polsce zagranicą, bez czego nie jest możliwe podniesienie gospodarcze państwa, bo nikt tam nie chcę wierzyć w praworządność Polski, w jej moc i długotrwałość i nikt nie chcę lokować tu swych kapitałów.</u>
- <u xml:id="u-54.20" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale niesłusznie mówił.)</u>
- <u xml:id="u-54.21" who="#SBohdanowicz">Słusznie, albo niesłusznie, opinie mogą być różne...</u>
- <u xml:id="u-54.22" who="#komentarz">(Głos: A Pan by chciał, żeby jak było?)</u>
- <u xml:id="u-54.23" who="#SBohdanowicz">Jeżeli w Ministerstwie Wyznań Religijnych braknie uczucia sprawiedliwości i tolerancji religijnej, to chociażby z punktu widzenia gospodarczego trzebaby pomyśleć o tych sprawach. Jaką opinię zagranicą wywołuje ten ogólny stosunek Rządu do cerkwi prawosławnej i te fakty, które przytoczyłem? To nie jest wielkim honorem dla Polski, że pod względem jakości ateistyczny rząd sowiecki poszedł bezwzględnie dalej w sprawie prześladowań religijnych tern bardziej, że pod względem ilości nawet i ten rząd nie tak prędko nas dopędzi. Według danych z gazet pod względem absolutnej cyfry one się już wyrównały. Ale gdy ten sam tysiąc odebranych i zamkniętych cerkwi w Sowietach ledwie wynosi 2,5%, wobec 40.000 istniejących, w Polsce wynosi 40%.</u>
- <u xml:id="u-54.24" who="#komentarz">(Głos: Ale jakie to były te cerkwie w Polsce przed wojną?)</u>
- <u xml:id="u-54.25" who="#SBohdanowicz">Ja już Panom powiedziałem jakie. Bardzobym chciał, żeby Rząd polski i społeczeństwo polskie trochę zajęły się historią tych świątyń, bo wtedy rozwieje się dużo legend o tych świątyniach.</u>
- <u xml:id="u-54.26" who="#komentarz">(Głos: Ale Pan chyba wie?)</u>
- <u xml:id="u-54.27" who="#SBohdanowicz">Ja wiem, ale nie mogę w tej chwili dawać Panu lekcji historii.</u>
- <u xml:id="u-54.28" who="#komentarz">(S. Makuch:</u>
- <u xml:id="u-54.29" who="#SBohdanowicz">Jakie macie moralne prawo protestować przeciw religijnym prześladowaniom. Różne głosy.</u>
- <u xml:id="u-54.30" who="#komentarz">)</u>
- <u xml:id="u-54.31" who="#SBohdanowicz">W Ameryce robi się meetingi przeciw prześladowaniu prawosławia w Polsce, a w Anglii wnoszą o to samo interpelacje do Izby Gmin. Jednem słowem w całym świecie obecnie, jeżeli chodzi o religijne prześladowania, mówi się tylko o Polsce i o Sowietach. Chodzi o to, że do tego głosu całego świata kulturalnego trudno będzie dodać głos Polski, ponieważ on nie będzie brzmiał szczerze. A to, że taką politykę prowadzi nie jakaś pogańska, czy ateistyczna władza, ale ta, która chcę szczycić się chrześcijańsko-europejską kulturą, to nic nie dodaje do powagi ani Rządu, ani Polski. Ale mówić o tern powinienem nie ja, jeden z przedstawicieli mniejszości narodowych, ale Wy, Panowie, którzy kłócą się o monopol patriotyzmu polskiego. Niestety, z ust jednego z kolegów z prawicy podczas dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Zagranicznych słyszałem dziś z trybuny coś innego. Mówiło się dużo o niezbędności zachowania najlepszych stosunków ze wschodnim sąsiadem i nie- wtrącania się w jego sprawy wewnętrzne. Czy nie chciałoby pewne stronnictwo ugruntować te dobre stosunki na współpracy w prześladowaniu prawosławia?</u>
- <u xml:id="u-54.32" who="#SBohdanowicz">Chcę kilka słów dodać o naszej szkole narodowej białoruskiej. Budżet, gdzie po raz pierwszy przez 12 lat istnienia ciał ustawodawczych polskich nareszcie pojawiły się cyfry, świadczące o asygnowaniach na potrzeby oświaty białoruskiej, zmuszałby nas wierzyć w możność jakiejś radykalnej zmiany w stosunku Rządu do naszego szkolnictwa białoruskiego. Ale jak będzie wykonany ten budżet? Szczerze przyznaję się: timeo Danaos et dona ferentes. Praktyka poprzednia, jak np. z ustawą językową, już nauczyła nas ostrożności, i gdy powiem, że w Wilnie już odbyły się jakieś tajne narady władz rządowych z temi organizacjami białoruskiemi, które cieszą się z osobliwego zaufania Rządu, a gdy przypomnę Panom, że jednocześnie tu na terenie ciał ustawodawczych p. Minister Staniewicz odrazu wniósł 4 ustawy o kolonizacji, świadczące, że w istocie rzeczy stosunek do nas Rządu nie zmienił się, to Panowie nie możecie nam nie przyznać racji co do tej ostrożności.</u>
+ <u xml:id="u-54.0" who="#Marszałek">Harcerze nie są uznawani dlatego, że nie chcą złożyć przysięgi.</u>
</div>
<div xml:id="div-55">
- <u xml:id="u-55.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Nocznicki.</u>
+ <u xml:id="u-55.0" who="#SHałuszczyński">Harcerze są uznani i nie potrzebują składać przysięgi. W niektórych miejscowościach odbywały się orgie z aresztowaniami młodzieży harcerskiej, jak np. w Samborze. Sprawa harcerzy była w sądzie, sąd uwolnił ich, do gimnazjum ich przyjmują, ale do seminarium nauczycielskiego dyrekcja nie chcę przyjmować, mimo to, że sąd uznał ich wolnymi od winy i kary.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#SHałuszczyński">W dziale oświaty dla dorosłych mamy znowu do zanotowania fakt rozwiązania Proświty we Włodzimierzu. Starostwa czynią dalej przeszkody w rozwoju oświaty pozaszkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-55.2" who="#SHałuszczyński">Tak np. starostwo lwowskie 24. X. 1929 roku rozwiązało czytelnię w Rokitnie za to, że miała sekcję sportową. Starostwo Podhajce nie pozwala na wystawy amatorskie i na inne podobne imprezy oświatowe. Starostwo w Czortkowie cenzuruje utwory Szewczenki, przeznaczone do deklamacji i w swój sposób interpretuje słowa poety. To samo starostwo nie daje w dniu 24. VIII. 1929 r. pozwolenia na koncert w Białej, a powodem zakazu ma być, że mieszkańcy tej wsi urządzają napady na okoliczne wsie. Ciekawa jest ta stylizacja o napadach na całe wsie, jaki romantyzm przebija się tu — jak mogą odbywać się napady na całe wsie, żeby starostwo temu nie mogło przeszkodzić! W ostatnim czasie Starostwo w Rawie Ruskiej rozwiązało filię „Proświty” w Uhnowie, 4 czytelnie w rawskim powiecie na podstawie fałszywego doniesienia policji państwowej. Bijatykę młodzieży na pastwisku wzięto na rachunek członków czytelni, a pobitymi mieli być członkowie „Strzelca”.</u>
+ <u xml:id="u-55.3" who="#SHałuszczyński">W walce z analfabetyzmem napotykamy dalej na wielkie trudności ze strony władz. A nawet projekt ustawy bibliotecznej nie uwzględnia potrzeb ukraińskiej ludności tak co do treści bibliotek, jak też i ich zarządu.</u>
+ <u xml:id="u-55.4" who="#SHałuszczyński">W końcu przejdę do ideału wychowawczego. Ideał wychowawczy szkoły polskiej jest nadzwyczaj trudny do ustalenia, dlatego, że społeczeństwo polskie i Rząd nawet nie uznaje różnicy pomiędzy szkołą polską narodową a państwową. Polska szkoła narodowa i polska szkoła państwowa to są dwa zupełnie różne pojęcia. Granice pomiędzy temi pojęciami zacierają się a w następstwie zacierania się tych różnic powstają trudności, z jakim i spotykamy się na każdym kroku.</u>
+ <u xml:id="u-55.5" who="#SHałuszczyński">Okólnik Ministerstwa W. R. i O. P. w sprawie regulaminu pracy wychowawczej w szkołach mówi, że „głównem zadaniem każdej szkoły powinno być wychowanie młodego pokolenia na zdrowych fizycznie i moralnie, oraz uspołecznionych, twórczych państwowo obywateli!” A z przemówienia p. Ministra w Poznaniu przytoczę dwa miejsca, które dotyczą tego pytania. Ten ideał „musi być w harmonii z tem, do czego społeczeństwo w danym okresie dziejowym dąży, czego potrzebuje i w co wierzy”, bo „pokolenie nasze, jeżeli chcę stanąć na wysokości swych zadań, musi się zdobyć na taki wysiłek, aby jakości i wielkości zmian w losach zewnętrznych narodu odpowiadała jakość i wielkość przemiany w życiu wewnętrznem, w psychice, w zbiorowej duszy narodu”.</u>
+ <u xml:id="u-55.6" who="#SHałuszczyński">W okólniku mowa o obywatelu, twórczym państwowo, w przemówieniu mowa o Polaku. A gdy ostatnie określenie odniesiemy do młodzieży innych narodowości, wtedy zmiany w życiu narodu, zmiany w psychice wielkości i jakości przemian będą inne u Polaka, inne u Ukraińca, Niemca i Żyda. Uzgodnienie pojęć może stworzy w końcu ideał wychowawczy szkoły państwowej polskiej. Ale do tego trzeba głębokich studiów, do tego trzeba wielkiej wyrozumiałości, do tego trzeba także nadzwyczaj wielkiej cierpliwości, ażeby taki ideał stworzyć. Bo ideał wychowawczy musi odpowiadać potrzebom narodu.</u>
+ <u xml:id="u-55.7" who="#SHałuszczyński">My mamy na kontynencie Europy kilka państw o mieszanej narodowości. W Rosji Sowieckiej pytanie narodowościowe jest w swoisty sposób rozwiązane. Mimo narzuconych form kultura ukraińska tworzy się tam i ona podważa formy państwowe. We Włoszech mamy system asymilacji, ale dzienniki zapowiadają, że ten system zmieni się po pobycie kanclerza Schobera. W Czechosłowacji prawie nie istnieje pytanie mniejszości narodowych. Przejedzmy tylko granicę polską i zaraz w najbliższej wsi zobaczymy szkołę przeznaczoną dla polskich dzieci. Napis na tej szkole tylko w języku polskim. Nikt w Czechosłowacji nie ma obaw z tego powodu o charakter państwa czecho-słowackiego. Tam nawet prezydent Republiki Czeskiej, jeżeli przyjedzie do ludności niemieckiej, to rozmawia z nią po niemiecku, nie obawiając się o charakter państwa.</u>
+ <u xml:id="u-55.8" who="#SHałuszczyński">Dlatego chcemy wiedzieć, jak ustosunkowuje się Polska i panująca narodowość do mniejszości, zamieszkujących Polskę. Czy to ma być asymilacja, czy też jaki inny stosunek. Na drogę asymilacji wskazuje broszura p. Grabskiego: „Państwo Narodowe”. A nawet krytyk tej broszury (Janckosdorf), jeżeli jest przeciw wprowadzeniu kurii narodowościowej, to tylko dlatego, ażeby nieuświadomieni narodowościowo Poleszucy, Białorusini i inni „tutejsi” nie stawiali pytania, czem są, czy są Polakami. Krytyk ma na myśli tylko jednostki, stojące na najniższym stopniu kultury, bo o narodach dziś już tak nie można mówić. Odpowiedzialnym czynnikom nie chodzi o sprawiedliwy lub niesprawiedliwy ustrój Państwa Polskiego, ale o tę paniczną bojaźń, aby mniejszości nie stawiały pytania, czem są i czy są Polakami.</u>
+ <u xml:id="u-55.9" who="#SHałuszczyński">Jeżeli zaś mowa o ukraińskim narodzie, muszę stwierdzić, że my w ostatnich 50 latach, nie tylko wzrośliśmy zupełnie świadomie i stworzyliśmy własną kulturę i własnemi naszemi wysiłkami rozwijamy całe nasze społeczne i polityczne życie — myśmy nawet stworzyli u nas ten ośrodek, na który patrzy ludność ukraińska wszystkich innych zaborów. Tego sztandaru świadomości narodowej, pewności siebie, jako żywego narodu, i narodu, który ma pewną przyszłość przed sobą, tego sztandaru my nie możemy porzucić. Dziś tem bardziej ten sztandar wysoko nieść winniśmy. To właśnie trzeba uwzględnić w obecnych stosunkach przy tworzeniu ideałów wychowawczych w organizacji szkolnictwa i w rozwoju oświaty naszej.</u>
+ <u xml:id="u-55.10" who="#SHałuszczyński">Dziś w dyskusji przed południem padło bardzo wiele słów o tworzeniu nowych wartości. Kulturalne wartości, tworzone przez poszczególne stronnictwa, są różne. Może kompromisowo uda się stworzyć pewną wartość, która jednolicie zapanuje. Ale ani jedno słówko nie padło w tak ważnej i tak zawiłej kwestii, jaką jest sprawa narodowościowa, i jak myślą rozwiązać ją odpowiednie czynniki.</u>
+ <u xml:id="u-55.11" who="#SHałuszczyński">Państwo to nie jest jakiś mały sklepik. To jest wielka instytucja, to jest, jak powiedział p. sen. Głąbiński, wielka świątynia, tylko w tej świątyni zamiast wielkich ludzi, siedzą może drobni tylko kupczykowie.</u>
+ <u xml:id="u-55.12" who="#SHałuszczyński">W sprawie tworzenia nowych wartości pozwolę sobie przytoczyć słowa Nitschego. Jego zdaniem, jest to najstraszniejsze sięgnięcie po pewne prawo, po jakie możemy sięgać. Ale tworzenie nowych wartości tylko wtedy przedstawia pewną siłę i wartość, jeżeli je przejmuje duch, który czuje bojaźń Bożą przed niemi, który skłania głowę przed potrzebami każdego żywego człowieka, każdego żywego narodu, i jeżeli ten, który tworzy, potrafi ponosić odpowiedzialność za takie ważne sprawy, jakimi są oświata szkolnictwo i wychowanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-56">
- <u xml:id="u-56.0" who="#SNocznicki">Wysoki Senacie! Już p. referent budżetu Ministerstwa Oświaty w Komisji Skarbowo-Budżetowej powiedział, że w naszych stosunkach oświatowych „cel ten, bezmała osiągnięty w miastach, daleki jest od urzeczywistnienia po wsiach”.</u>
- <u xml:id="u-56.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński)</u>
- <u xml:id="u-56.2" who="#SNocznicki">Trudności, jakie przedstawia wprowadzenie wszędzie w Państwie szkoły powszechnej 7-klasowej, są ogromne.</u>
- <u xml:id="u-56.3" who="#SNocznicki">Sprawa szkoły powszechnej 7-klasowej na wsi wymaga jak najmniejszego mówienia, ale zato wymaga wielkiego czynu. Tak się jakoś złożyło w tern Państwie Polskiem, że większość obywateli Polaków mieszka na wsi. Rozumie się, są miasta, miasteczka mniejsze, większe, osiedla robotnicze, fabryczne i t. d., ale, jeżeli można powiedzieć tak ogólnie, to jeszcze dziś — nie wiem co będzie za 100 lat — ale dziś większość Polaków mieszka na wsi.</u>
- <u xml:id="u-56.4" who="#SNocznicki">Wielce szanowny ks. senator Kasprzyk wczoraj był łaskaw powiedzieć że uniwersytety wiejskie, te 7-klasowe szkoły niedługo już zapanują zupełnie.</u>
- <u xml:id="u-56.5" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Ja nie mówiłem tego, tylko że zakładamy i dążymy do tego.)</u>
- <u xml:id="u-56.6" who="#SNocznicki">Ale ja tak zrozumiałem i ogromnie się z tego ucieszyłem.</u>
- <u xml:id="u-56.7" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Wszędzie nie mogą być odrazu.)</u>
- <u xml:id="u-56.8" who="#SNocznicki">Otóż tak dobrze nic jest, a ja chciałbym, aby tak dobrze było, albowiem na 25.149 publicznych szkół powszechnych w Polsce było 2.328 szkół 7-klasowych Ministerstwa W. R. i O. P., jak widzimy z publikacji. To jest ostatnia publikacja, bo z 1929 r. Co to znaczy? To znaczy, proszę Wysokiego Senatu, że szkoły 7-klasowe istnieją w miastach, miasteczkach i osadach. Na wsi zaś jest szkoła 1-klasowa, 2-klasowa a najwyżej 3-klasowa. Proszę Panów, to są fakty, to są cyfry. Rozumie się, wołałbym, żeby w tak ładnie i optymistycznie podanem sprawozdaniu, wydanem nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, były nie tylko te cyfry, że jest tyle i tyle szkół, i tyle i tyle 7-klasowych, ale żeby było rozmieszczenie tych szkół, (Minister Oświaty Czerwiński:* Zupełnie słusznie.) gdzie jakie szkoły są. Mam tu dane z jednego powiatu, ale jeden powiat nie może być wskazówką dla całego kraju. Pozwoliłbym sobie twierdzić, że tak jest mniej więcej w całej b. Kongresówce, ale inaczej jest w Małopolsce, w Poznańskiem, na Pomorzu, na Śląsku. Chwała Bogu, ta Polska tak się rozrosła, taka jest spora i ładna, że trudno byłoby to wszystko do jednego mianownika sprowadzić. Ale ośrodkiem Polski, największą jej częścią jest t. zw. b. Kongresówka, gdzie te rzeczy tak się mają, jak to mam zaszczyt Wysokiemu Senatowi przedstawić. Jakże reaguje społeczeństwo na te rzeczy? Powiedziałem, że tutaj trzeba wielkiego czynu, tymczasem tego czynu wielkiego nie widać. A nie widać go dlatego, że wszyscy się przerazili, począwszy od Ministerstwa aż do najniższych funkcjonariuszy, aż nareszcie to przerażenie, jak zaraza jakaś, udzieliło się nawet społeczeństwu. Powiada się, że dla zrealizowania szkolnictwa powszechnego wysoko zorganizowanego potrzeba milyjardów. Ja nie przeczę, być może, że potrzeba miliardów. Z ołówkiem w ręku tej sprawy nie obliczałem, ale niech nas nie przeraża cyfra, nie przerażajmy się temi sumami. Wielkie ciężary dźwiga się albo wielką ilością ludzi, albo odpowiedniemi windami, są na to sposoby. Jeżeli wielkie ciężary zacznie dźwigać całe społeczeństwo, miliony ludzi, to się da radę. Jeżeli będziemy mówili, niech nam Rząd tylko te szkoły postawi, to Rząd, tych 18 ministrów, nic mają tak dużo pieniędzy, ażeby mogli dać miliardy. Co to jest rząd? Rząd jest w danym razie najwyższym urzędnikiem Państwa, decydującym o tern, jak mają być te sprawy załatwiane, pomiędzy innemi sprawa wychowania i rozbudowy oświaty. Ale funduszy Rząd przecie nie bierze z kieszeni każdego z osobna ministra, tylko bierze z kasy państwowej, a więc z podatków. Ma się rozumieć, że z tej ogólnej kasy państwowej trzeba na to dawać, ale i społeczeństwo chcę dać, ci zainteresowani, ci mieszkańcy wsi pod tym względem są bardzo ofiarni i chcą właśnie dać. Tymczasem, jakie jest ustosunkowanie do tej sprawy czynników decydujących?</u>
- <u xml:id="u-56.9" who="#SNocznicki">Już miałem zaszczyt przedstawić to na Komisji Oświatowej, a i tu jeszcze sobie pozwolę to poruszyć. Jest taki dokument, nie artykuł gazeciarski, ale zupełnie oficjalny, urzędowy dokument. W powiecie lubelskim postanowiono zbudować szkoły powszechne 7-klasowe. Dlaczego postanowiono? Dlatego, że dzieci, uczęszczające do nieodpowiednich lokali, w których się uczą, zaczęły zapadać na gruźlicę, co zostało stwierdzone cyframi. Kiedy się o tern ludzie dowiedzieli, powiedzieli sobie, że przecież nie możemy być zabójcami własnych dzieci, trzeba budować gmachy i to odpowiednie, bodaj jeden w gminie tymczasem, żeby w nim była umieszczona szkoła 7-klasowa. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ma na to bardzo ładnie zrobione plany i ma te wszystkie sprawy załatwione, idzie się tam, dostaje się plany, chodzi tylko o pieniądze. Ludność postanowiła na zebraniach opodatkować się w kwocie, powiedzmy, 2 zł z morga. Na to się zgadzają na zebraniach gminnych i ziemianie, i gospodarze, słowem sprawa stoi bardzo dobrze, tylko budować. W wielkiem zgromadzeniu ludzkiem zawsze się trafić może człowiek, który najlepszą rzecz zepsuje, ludzi takich nazywamy pospolicie szkodnikami. Otóż i tam znalazł się jeden czy dwóch takich szkodników, którzy zaprotestowali przeciw tym bardzo pięknym czynom. Że się znajdzie na terenie pow. lubelskiego czy jakiegoś innego paru szkodników, to — mój Boże, nikogo przecież nie powinno tak bardzo dziwić, ale mnie dziwi i zdaje się, że i Wysoka Izba podzieli to moje ździwienie, że do tych starań szkodników przychyla się wysoki czynnik rządowy, jakim jest Minister Spraw Wewnętrznych i całą tę uchwałę przekreśla. I przedstawiam sobie, że w Polsce znajdzie się Minister Oświaty, który będzie poprostu forsował i ze skóry będzie wyłaził, za punkt honoru, za zadanie swego życia będzie uważał i powie sobie, że ja będę tym propagatorem, tym budowniczym wielkiej oświaty ludowej, tej wielkiej rzeczy, jaką jest wyższa oświata, w wysoko zorganizowanych szkołach na wsi. Ale na ten jego zapał przyjdzie z kubłem zimnej wody drugi Minister — Spraw Wewnętrznych i ten kubeł zimnej wody wyleje...</u>
- <u xml:id="u-56.10" who="#komentarz">(Głos: Jakto, nie porozumieją się?)</u>
- <u xml:id="u-56.11" who="#SNocznicki">Widocznie nie, Panie Senatorze, jak przekonywujemy się z tego dokumentu. Musimy z tego zaczarowanego koła wyjść, musimy przestać się bać tych miliardów, o których nam ciągle opowiadają i musimy tę wielką potrzebę oświaty ludu polskiego, oświaty całej Polski, oświaty wsi polskiej dźwigać wszyscy, a Rząd i Ministerstwo Oświaty mają pierwszy obowiązek pomagać temu. Rozumiem, że energiczny Minister tego resortu upomni się wobec swego kolegi z drugiego resortu, aby mu ognia nie zalewał wodą, bo poco ma dmuchać, szkoda jego wysiłku. I dlatego rzecz ta jest konieczna. Niema w Polsce człowieka, któryby się ośmielił publicznie powiedzieć, że wielka oświata jest niepotrzebna. Takiego człowieka niema. Był kiedyś, kiedyś, bardzo dawno człowiek, który powiedział i to nie tutaj u nas, ale gdzie indziej, w innej dzielnicy, że — „chłopi to są nasi nieprzyjaciele, że oświata dla chłopów to jest siekiera”. Siekiera, to jest taki wynalazek, że w kurhanach i rozkopaliskach, pochodzących z okresu kamiennego, znajdowano najprzód siekierę. Człowiek się już ogromnie dorobił, ogromnie się wzbogacił, gdy w garść dostał ten kamień obrobiony — siekierę.</u>
- <u xml:id="u-56.12" who="#SNocznicki">Jeżeli kto powiada, że oświata jest siekierą, to myślę, jeżeli to się działo kilkadziesiąt lat temu, że ten człowiek był chory na umyśle. Ale, przez te kilkadziesiąt lat czasy się zmieniły. Uważam, że tamci ludzie już umarli, że ich niema. O umarłych albo się dobrze mówi, albo wcale się nie mówi. Gdyby jednak to zastosować do życia, to nie mielibyśmy historii. Historia mówi i o umarłych. Ktoś powiedział, że historia jest mistrzynią życia, nauczycielką, a rozumiem to w tym sensie, ażeby starych błędów nie powtarzać, to będzie miało sens tylko wówczas, że jeżeli człowiek w historii źle powiedział albo zrobił, żeby tego błędu już nie powtarzał. I to jest ten sens, żeby ze złych powiedzeń i postępków nie wyciągać dla siebie nauki, że nad złem trzeba przechodzić do porządku dziennego, ale że trzeba tworzyć i czynić dobrze.</u>
- <u xml:id="u-56.13" who="#SNocznicki">Proszę Wysokiego Senatu, mówić, dowodzić o tern, że ta oświata jest tak bardzo potrzebną, uważam za rzecz nierealną w tej chwili, uważam, że wszyscy jak tu jesteśmy, jesteśmy tego samego zdania i nikogo pod tym względem przekonywać niema potrzeby. Jedną rzecz chciałbym proszę Wysokiego Senatu tutaj poruszyć, poruszyć mimowoli.</u>
- <u xml:id="u-56.14" who="#SNocznicki">Oto słyszymy w tym Wysokim Senacie, powtarza się to i w Izbie sejmowej, słyszymy tu skargi mniejszości narodowych naszych współobywateli, naszych braci. Ja z mojego osobistego przeżycia pozwolę sobie przypomnieć jedną rzecz. Działo się to w roku 1870. To już dość dawno było, ja byłem małem dzieckiem, miałem kilka lat i chodziłem do szkoły, bo i ja chodziłem do szkoły, coś ze 100 dni chodziłem do szkoły.</u>
- <u xml:id="u-56.15" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: To była taka dobra szkoła zimowa.)</u>
- <u xml:id="u-56.16" who="#SNocznicki">To była zawsze szkoła.</u>
- <u xml:id="u-56.17" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: I ja do takiej chodziłem.)</u>
- <u xml:id="u-56.18" who="#SNocznicki">Otóż chodziłem do szkoły i wtedy w 1870 r. wyszło rozporządzenie, aby wprowadzono do szkoły język rosyjski. Do tych szkół początkowych, elementarnych wprowadzono język rosyjski i nauczycielowi — zapomniałem już jego nazwiska — gdy zaczął mówić z dziećmi pacierz po rosyjsku, siedziałem w ławce blisko nauczyciela, i zobaczyłem, że po jego twarzy płynęły łzy. Myślę sobie ja. takie małe dziecko, czego ten człowiek płacze? W późniejszym dopiero życiu dowiedziałem się, dlaczego ten człowiek płakał.</u>
- <u xml:id="u-56.19" who="#SNocznicki">Był kiedyś w Warszawie taki kurator, nazywał się Apuchtin, który powiedział, że po 25 latach jego urzędowania tak wykorzeni język polski, a tak zakorzeni język rosyjski, że nawet niańki dzieciom będą śpiewały po rosyjsku. I mówił: tak wymaga rosyjska racja stanu. Co się stało, proszę Panów, z tą rosyjską racją stanu?</u>
- <u xml:id="u-56.20" who="#komentarz">(Głos: Apuchtin jest na Woli został z nami. Inny głos: Leży na Woli.)</u>
- <u xml:id="u-56.21" who="#SNocznicki">On tam przestał być niebezpieczny. Osobiście słyszałem rzecz taką: do gminy, w której mieszkałem, w której miałem prawo głosu, przyjechał Moskal, naczelnik powiatu, coś mu powiedziano, a ten wielki dygnitarz powiatowy tak się uniósł, zaczął krzyczeć, wymyślać: — „Ja was sotru s lica ziemli” — zetrę was z oblicza ziemi. Taki był zarozumiały, taki pyszny i głupi. A działo się to w Polsce, w polskiej gminie, i wobec może 300 ludzi — Polaków, miał on taką wielką czelność i tak wielką głupotę, ten człowiek nieszczęśliwy, że śmiał powiedzieć: ja was zetrę z oblicza ziemi. Śladu po nim nie zostało, umarł dawno, a Polska żyje. Proszę Wysokiego Senatu Sprawy narodów, sprawy sprawiedliwości historycznej, sprawy sprawiedliwości dziejowej, sprawiedliwego ustosunkowania się do innych ludzi, to są niezmiernie wielkie rzeczy. Ja nie będę wchodził w poszczególne sprawy. Sprawy te, jak mniejszości ukraińskiej, białoruskiej, niemieckiej, żydowskiej mają swoich przedstawicieli i śmiem twierdzić, bardzo wymownych obrońców. Ja tylko z punktu widzenia polskiego i dla polskiej racji stanu, dla tej wysokiej racji stanu, która kiedyś cechowała Państwo Polskie, to mówię, i szkoda się wielka stała, kiedy o tej racji stanu zapomniano w Polsce. Chciałbym tylko Szanownym Panom Senatorom przypomnieć, że nad temi sprawami trzeba się głęboko zastanowić, że to są sprawy niezmiernie ważne, sprawy wielkiej powagi, że to są sprawy, nad któremi tak lekkomyślnie do porządku dziennego przechodzić nie należy, albowiem sprawiedliwości 'dziejowej zawsze staje się zadość i ktokolwiek, choć może mało, tak jak ja, obeznany jest z historią, zawsze przychodzi do tego przekonania, że sprawiedliwość dziejowa nie jest nigdy ani pogrzebana w ziemi, ani spalona na stosie, ani w jakikolwiek inny sposób uśmiercona, że ona zawsze żyje, żyć będzie i nawet zakopana z martwych powstanie.</u>
- <u xml:id="u-56.22" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-56.23" who="#SNocznicki">Dlatego niechże pomiędzy nami, obywatelami jednej ziemi, jednego państwa, zapanuje ta sprawiedliwość. O tę sprawiedliwość jabym apelował do Wysokiego Senatu. Ja stary człowiek, com widział i przeżył dom niewoli, dla którego jedyną może, że tak powiem, pociechą jest na starość, że może tu legnę w wolnej polskiej ziemi, w wolnej ojczyźnie, jabym, proszę Wysokiego Senatu, pragnął, ażeby słuszne skargi, bo mogą być i niesłuszne — ludźmi jesteśmy, prawda, — ale słyszałem, umiem odczuć to i wyczuwam, że były tam i słuszne skargi, żeby tych słusznych skarg, czy to pod względem religijnym,</u>
- <u xml:id="u-56.24" who="#komentarz">czy pod względem narodowościowym, czy pod względem wszystkich innych rzeczy, żeby tych skarg nie było.</u>
- <u xml:id="u-56.25" who="#SNocznicki">(Głosy: Słusznie.)* Widzieliśmy, czem był ten pop rosyjski, czem cerkiew prawosławna swego czasu, kiedy państwo rosyjskie było tak potężne, a cerkiew rosyjska panująca. Co się z tego wszystkiego zostało? Tam, w tej Rosji, w tej Moskwie, gdzie było 40 razy po 40 cerkwi, gdzie był metropolita, gdzie było tyle tego duchowieństwa, klasztorów, i t. d. ale gdzie nie uczono i nie kształcono i nie dawano przykładu wielkiej miłości bliźniego.</u>
- <u xml:id="u-56.26" who="#SNocznicki">Urzędy kościelne, kościół panujący jest zabójstwem dla religii.</u>
- <u xml:id="u-56.27" who="#komentarz">(S. Roman: Niema kościoła panującego.)</u>
- <u xml:id="u-56.28" who="#SNocznicki">Właśnie chodzi o to, Panie Senatorze i Panie Prezesie, bo to są dziedziny ducha, a w dziedzinie ducha Bóg panuje nad duchem ludzkim i dlatego w te dziedziny niech się nikt nie odważa wkraczać z brudnemi rękoma i z brudnym duchem, bo widzimy na przykładach, a przykłady powinny nas przecież uczyć, bo jeżeli one nas nie uczą, to co nas nauczy? Ten kij chyba, znowu ten kij historyczny.</u>
- <u xml:id="u-56.29" who="#SNocznicki">Niechże tych słusznych żali i słusznych skarg w tej Polsce nie będzie, bo, pewnie, robią ludzie nadużycia, ale inna rzecz nadużycie, a inna rzecz, kiedy się to dzieje pod osłoną prawa. Ludzie mogą błądzić, ale prawo powinno być ponad ludźmi. Ludzie mogą źle uczynić, bo są ludźmi i podlegają temu wszystkiemu, ale prawo powinno być oparte na niewzruszonych zasadach sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-56.30" who="#SNocznicki">Dlatego, jeżeli ja tu ośmielam się w Wysokim Senacie mówić o tern, że wielka oświata, szkoły 7 klasowe na wsi są koniecznie potrzebne, to tak jest. Pewnie, żeśmy tego nie mogli robić w domu niewoli, pewnie, że w ciągu tych 12 lat niepodległe Państwo Polskie może jeszcze uczynić tego nie mogło, ale z każdym rokiem, z każdym miesiącem powinniśmy do tego ideału dążyć i niech jeden minister drugiemu nie zalewa tego wielkiego ogniska. Niech minister od policji pilnuje policji, a nie wtrąca się p. Ministrowi Oświaty w jego interesy i do jego resortu. Niech mu nie przekreśla podania uczciwych ludzi z danego powiatu, którzy chcą stworzyć wielką oświatę, dlatego, że tam się znalazło 2, 3, 4, czy jeden szkodnik, i minister dygnitarz przyłącza się nie do poczciwych ludzi, tylko właśnie do tych szkodników. To jest niedobre i to jest bolesne i tego być nie powinno.</u>
- <u xml:id="u-56.31" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Czerwiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-57">
- <u xml:id="u-57.0" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Głos ma s. Evert.</u>
+ <u xml:id="u-57.0" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Wysoka Izbo! Zabieram głos w tej chwili tylko w tym celu, żeby zareagować na jeden szczegół przemówienia p. Senatora, ale na szczegół, który, wydaje mi się, ani przez chwilę nie powinien pozostać bez reakcji. P. Senator był łaskaw się wyrazić, że, przeglądając prasę ukraińską w ciągu kilku tygodni, już w ciągu tych kilku tygodni znalazł kilka Wrześni. Września, Panie Senatorze, była ostatnim, ostatecznym wyrazem polityki eksterminacyjnej, wynaradawiającej przez szkołę. Pozwalam sobie stwierdzić, że mam zaszczyt być członkiem Rządu, który polityki eksterminacyjnej, wynaradawiającej nie prowadzi w stosunku do Ukraińców ani żadnej innej mniejszości narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-57.1" who="#komentarz">(Głos na ławach mniejszości narodowych: A jaką? Oklaski na ławach B. B)</u>
+ <u xml:id="u-57.2" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Na dowód swego twierdzenia p. Senator przytoczył kilka wypadków bicia dzieci przez nauczyciela. Bicie dzieci przez nauczyciela jest rzeczą zakazaną, jest pod względem moralnym niewłaściwe, pod względem pedagogicznym niedorzeczne i władze szkolne wiedzą o tem, że w każdym wypadku, o jakim się dowiedzą, powinny reagować. Niestety, to bicie dzieci zdarza się nie tylko w szkołach ukraińskich, bo zdarza się ono, muszę to stwierdzić, nie rzadziej i w szkołach polskich. A nazywanie tych wypadków pojedyńczych, sporadycznych, Wrześnią, Pan Senator pozwoli, było, mojem zdaniem, dużem nadużyciem wyrazu.</u>
+ <u xml:id="u-57.3" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B)</u>
</div>
<div xml:id="div-58">
- <u xml:id="u-58.0" who="#SEvert">Wysoka Izbo! Przed południem s. Kamieniecki podzielił społeczeństwo na trzy grupy i mówił, że pierwszą grupę stanowią ci, którzy swoje klasowe interesy, interesy swoich poszczególnych grup społecznych stawiają na pierwszem miejscu. Określił ich mianem egoistów. Potem jest druga grupa, która potrafi podporządkować swój interes interesowi większości, interesowi ogółu i tę grupę scharakteryzował, jako grupę altruistyczną, jako grupę państwową. Chcę powiedzieć, że kiedy słucham głosów tak zwanych mniejszości narodowych, to mam zawsze wrażenie, że nasze mniejszości narodowe uważają, że w 10-leciu Państwa Polskiego, kiedy to Państwo ma jeszcze szereg problematów nierozstrzygniętych — najważniejszym problematem w Państwie są interesy tych mniejszości. Rzuciłbym pytanie, czy istotnie leży w interesie tych mniejszości narodowych, aby według kwalifikacji p. sen. Kamienieckiego zostały zaliczone do grupy pierwszej?</u>
- <u xml:id="u-58.1" who="#SEvert">Ta część polskiego społeczeństwa, która mnie uważa za swojego rzecznika w tej Wysokiej Izbie, potrafiła przez wiele lat — mogę to powiedzieć bez pyszałkowatości — podporządkować swoje interesy interesom całości. Są coprawda tacy wśród nas, którzy twierdzą, że protestantyzm polski źle na tern wyszedł. Są i tacy, którzy twierdzą, że tak głośno głoszone hasło polskiej tolerancji religijnej jest tylko frazesem, który jest używany, kiedy to jest potrzebne, stosowany tam, gdzie to jest potrzebne, ale jako zasada lekceważona tam, gdzie można to zlekceważyć. Ja nie należę ani do pierwszej, ani do drugiej grupy, ja tylko referuję odcienie myśli ewangelickiej.</u>
- <u xml:id="u-58.2" who="#SEvert">Nie miałem zamiaru przemawiać przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Nie miałem zamiaru przemawiać dlatego, że, powiem otwarcie, straciłem wiarę w to, ażeby elementarne postulaty polskiego protenstantyzmu znajdowały zrozumienie tak w Izbie sejmowej, jak i w Senacie. Żeby nie być gołosłownym, powiem, że czekamy 10 lat na to, aby nie były unieważniane w konsystorzu katolickim małżeństwa mieszane, zawarte w obliczu prawa państwowego w Kościele Ewangelickim. Czekamy nadaremnie na to, aby z funduszów państwowych podatkowych były przydzielane kościołowi naszemu te sumy, które się nam należą. My możemy skwitować z tych sum zupełnie, ale dopóki sumy z podatków przydzielane są dla innych kościołów, mamy prawo, abyśmy byli w imię tolerancji, w imię równouprawnienia traktowani jednakowo. Nie miałem zamiaru mówić, i jeżeli przemawiam, to dlatego, że zmusiły mnie do tego okoliczności. Ja też. jak i moi przedmówcy, chcę spełnić swój obywatelski obowiązek i chcę poruszyć najmodniejszą dziś sprawę, to jest sprawę tak zwanego wychowania religijnego. Jeżeli w prasie i z tej wysokiej trybuny podnosi się konieczność religijnego wychowania młodzieży, to ja nie mogę tego inaczej zrozumieć, jak skargę, że w Polsce niema rzekomo religijnego wychowania, bo rzecz naturalna, gdyby to wychowanie religijne było, to nie byłoby głosów wołających o to wychowanie religijne.</u>
- <u xml:id="u-58.3" who="#SEvert">Otóż pytam się, czy te zarzuty są istotnie usprawiedliwione? Konstytucja nasza zawarowywa wychowanie religijne młodzieży. We wszystkich szkołach publicznych wykładana jest religia włącznie do klasy 8-ej. Poszliśmy tak daleko nawet, że młody człowiek nie może otrzymać matury, o ile nie ma stopnia z rejig ji. W naszych kościołach odbywają się nabożeństwa. Gdzie są objawy jakiegokolwiek ucisku religijnego? Czy można poważnie mówić o tem, że Rząd, ewentualnie obecny Minister, walczy z religia? Tu nie chodzi w tej debacie o religijność, tu nie chodzi o religijne wychowanie. Ja dam przykład. Przez nas wszystkich wielce szanowany p. sen. Głabiński przytaczał bona fide rzekome przemówienie jakiegoś dyrektora seminarium, który miał się wyrazić, że trzeba przepalić wszystkie rupiecie religii. P. sen. Głąbiński, jeszcze raz powtarzam, przytaczał bona fide to, co czytał, następnego jednak dnia, zdaje mi się, p. sen. Gliwic z dokumentem w reku zaprzeczył podobnemu ustępowi przemówienia. To są sposoby, jakimi się walczy i jakimi się chcę wywołać wrażenie, że coś jest, czego niema.</u>
- <u xml:id="u-58.4" who="#SEvert">Proszę Panów, tu nie chodzi o religię, ale chodzi o rzecz inną, chodzi o to, aby kościół zapanował nad Państwem.</u>
- <u xml:id="u-58.5" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: W czyjem imieniu Pan przemawia, czy w imieniu Klubu B. B.?)</u>
- <u xml:id="u-58.6" who="#SEvert">Przemawiam we własnem imieniu.</u>
- <u xml:id="u-58.7" who="#komentarz">(Glos: Niech Pan nie podsuwa tych rozmaitych intencji.)</u>
- <u xml:id="u-58.8" who="#SEvert">Chcę przypomnieć, że wszędzie tam, gdzie kościół był na usługach państwa, to się kończy tak, jak w Rosji. Tam kościół był sponiewierany i religia była sponiewierana. Nie może być kościół na usługach państwa, ale nie może też być państwo na usługach kościoła.</u>
- <u xml:id="u-58.9" who="#SEvert">P. senator-referent w swoim bardzo wyczerpującym i naogół obiektywnym referacie na str. 4 pisze: — „Warując dla polskiej mowy we wszystkich przejawach życia państwowego, a zatem i w szkolnictwie, pełny walor i znaczenie, zachowując dla Katolickiego Kościoła pełny wpływ na szkolnictwo, i t. d. i t. d.'' Czyli chodzi o to, aby kościół, jeden kościół, miał wpływ na szkolnictwo w całem Państwie.</u>
- <u xml:id="u-58.10" who="#komentarz">(S. Tullie: Tylko dla katolików.)</u>
- <u xml:id="u-58.11" who="#SEvert">My nie mamy w Polsce szkół wyznaniowych, a więc katolickich, ewangelickich, czy żydowskich — mamy szkoły ogólno-państwowe, lub prywatne. Nie mogę inaczej rozumieć tego ustępu, jak tylko jako tendencję, żeby Kościół R.-Katolicki wywierał przemożny wpływ na szkolnictwo w całem Państwie. Panowie czytają gazety, Panowie czytają prasę i wiedzą, że podnosi się cała walka przeciw Ministrowi nie o to, co on robi, ale dlatego, że podobno — mnie to nie interesuje — nie należy on do Kościoła Rzymsko-Katolickiego. W tej chwili chodzi więc o coś ważniejszego, aniżeli budżet, lub też osoba obecnego Ministra. W tej chwili chodzi o walkę dwóch światów, dwóch światopoglądów, (Głos na lewicy: Słusznie.) chodzi o walkę wstecznictwa XVIII wieku i chciwego władzy klerykalizmu bez różnicy kościoła z ideą wolności sumienia i z ideą wolnego ducha ludzkiego. Chodzi o to, jaką treścią mają być wypełnione te dwa piękne i niewątpliwie dla wszystkich nieomal członków tej Izby drogie hasła: hasło narodu i hasło religii. Czy te hasła mają być wyrazem skrajnego szowinizmu w jednym kierunku i zgubnego fanatyzmu, czy też naród i religia mają być pojmowane tak, jak nas o tem nauczali najwięksi wieszcze i mężowie stanu doby przeszłej i obecnej. Czy młodzież nasza ma być wychowana w smutnej tradycji XVIII wieku na kulcie zbrodni, wykonywanych rzekomo w imię religii i dla dobra narodu? Wspomnę przy tej sposobności atmosferę, otaczającą fakt zamordowania pierwszego konstytucyjnego Prezydenta Rzeczypospolitej. Czy w szkole będzie wiał duch patriotyzmu i religijności na miarę i na wzór najkulturalniejszych narodów współczesnych? (Głos:</u>
- <u xml:id="u-58.12" who="#komentarz">I naszych tradycji.) „Warując dla polskiej mowy we wszystkich przejawach życia państwowego, a zatem i w szkolnictwie, pełny walor i znaczenie, zachowując dla Katolickiego Kościoła pełny wpływ na szkolnictwo, i t. d. i t. d.” Czyli chodzi o to, aby kościół, jeden kościół, miał wpływ na szkolnictwo w całem Państwie.</u>
- <u xml:id="u-58.13" who="#SEvert">(S. Tullie: Tylko dla katolików.)</u>
- <u xml:id="u-58.14" who="#komentarz">My nie mamy w Polsce szkół wyznaniowych, a więc katolickich, ewangelickich, czy żydowskich — mamy szkoły ogólno-państwowe, lub prywatne. Nie mogę inaczej rozumieć tego ustępu, jak tylko jako tendencję, żeby Kościół R.-Katolicki wywierał przemożny wpływ na szkolnictwo w całem Państwie. Panowie czytają gazety, Panowie czytają prasę i wiedzą, że podnosi się cała walka przeciw Ministrowi nie o to, co on robi, ale dlatego, że podobno — mnie to nie interesuje — nie należy on do Kościoła Rzymsko-Katolickiego. W tej chwili chodzi więc o coś ważniejszego, aniżeli budżet, lub też osoba obecnego Ministra. W tej chwili chodzi o walkę dwóch światów, dwóch światopoglądów, (Głos na lewicy: Słusznie.) chodzi o walkę wstecznictwa XVIII wieku i chciwego władzy klerykalizmu bez różnicy kościoła z ideą wolności sumienia i z ideą wolnego ducha ludzkiego. Chodzi o to, jaką treścią mają być wypełnione te dwa piękne i niewątpliwie dla wszystkich nieomal członków tej Izby drogie hasła: hasło narodu i hasło religii. Czy te hasła mają być wyrazem skrajnego szowinizmu w jednym kierunku i zgubnego fanatyzmu, czy też naród i religia mają być pojmowane tak, jak nas o tern nauczali najwięksi wieszcze i mężowie stanu doby przeszłej i obecnej. Czy młodzież nasza ma być wychowana w smutnej tradycji XVIII wieku na kulcie zbrodni, wykonywanych rzekomo w imię religii i dla dobra narodu? Wspomnę przy tej sposobności atmosferę, otaczającą fakt zamordowania pierwszego konstytucyjnego Prezydenta Rzeczypospolitej. Czy w szkole będzie wiał duch patriotyzmu i religijności na miarę i na wzór najkulturalniej szych narodów współczesnych? (Głos:</u>
- <u xml:id="u-58.15" who="#SEvert">I naszych tradycji.)</u>
- <u xml:id="u-58.16" who="#SEvert">Mówię dlatego o młodzieży, że niedawne to czasy kiedy na Zjeździe Związku Polskiej Młodzieży Akademickiej powzięto rezolucję, że profesorem uniwersytetu może być tylko katolik, a wykłady uniwersyteckie nie mają niczem przeczyć dogmatom Kościoła Rzymsko-Katolickiego. To głosi młodzież akademicka. Nie łudźmy się zatem. Dziś jest źle. Młodzież akademicka w znacznej części daleka jest od zdrowego pojmowania tych dwóch haseł. Rządy pomajowe są pod tym względem obarczone pewną winą niedocenienia i zaniedbania tej dziedziny. Dlatego przyszłość, a przyszłością jest młodzież, przedstawia się dla naszej ideologii,</u>
- <u xml:id="u-58.17" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Dobrze Pan mówi: pańskiej.)</u>
- <u xml:id="u-58.18" who="#SEvert">a co najważniejsze, dla dobra Państwa, jak my je pojmujemy, w ciemnych barwach. Mnie wolno jest mieć moją ideologię, a Księdzu swoją. Wiele się dziś mówi i pisze szczerze, lub nieszczerze, i obłudnie o obronie demokracji. W walce, która rozgorzała z powodu obecnego kursu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego decydują się losy demokracji. Bez wychowania młodego pokolenia, a przeto i narodu, w duchu wolności i postępu, demokracja opierać się musi nie na uświadomieniu, lecz tylko na niezadowoleniu mas i na demagogii przywódców. Taka demokracja prowadzi zarówno na wsi, jak i w mieście do bolszewizmu. Sądzę, że żadne chwilowe nakazy, czy nawet sukcesy taktyczne nie mogą usprawiedliwić neutralności, nie mówiąc już o czemś gorszem, w tej zasadniczej sprawie. Rządy nawet najsilniejszych ministrów, nawet najniesympatycznie j szych przeminą, ale pozostanie walka ideowa, pozostaną stronnictwa, które w imię swoich programów i, jak wierzę, uczciwych przekonań, tę walkę prowadzą. W walce o obecny kurs Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego linia frontu nie pokrywa się chwilowem oraz naturalnem ugrupowaniem stronnictw, lecz przechodzi poprzez całą Izbę, apelując do wszystkich postępowych republikanów i szczerych demokratów o obronę tego, co stanowi podstawę i przyszłość demokracji. Demokracja to wolność, także wolność szkoły od władzy zachłannego kleru, który w tym wypadku nie jest rzecznikiem religii, ani nawet kościoła, lecz partii politycznej, lub partii społecznej. Ufam, że nie damy kulturalnemu światu przykrego widowiska triumfu w Odrodzonej Polsce ducha wstecznictwa i fanatyzmu i że Polska nie (pozostanie w Europie jedynem państwem, które chcę być zaściankiem ducha i mroczną kolonią średniowiecza.</u>
- <u xml:id="u-58.19" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Co Pan plecie? Oklaski na lewicy.)</u>
- <u xml:id="u-58.20" who="#SEvert">Ufam, że ideał wolności i demokracji, którego szermierzem jest p. Minister Czerwiński, znajdzie skuteczną obronę w obydwóch Izbach naszego parlamentu.</u>
- <u xml:id="u-58.21" who="#SEvert">P. referent budżetu na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej zakończył swój referat cytatą z Pisma Świętego i powiedział, że teraz nam pozostaje: wiara, nadzieja i miłość. Proszę Panów, my, ja mówię my — my protestanci polscy, my wierzymy w Boga i wierzymy w sprawiedliwość Boską. My, protestanci polscy, mamy nadzieję, że genjusz narodu polskiego poprowadzi naród po drodze postępu, a co do miłości, to chcielibyśmy się doczekać tej miłości od Panów.</u>
- <u xml:id="u-58.22" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy i w centrum.)</u>
+ <u xml:id="u-58.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Soroko.</u>
</div>
<div xml:id="div-59">
- <u xml:id="u-59.0" who="#WicemarszalekHaluszczynski">Głos ma s. Rubinsztein.</u>
+ <u xml:id="u-59.0" who="#SSoroko">Wysoki Seacie! Chcę tutaj poruszyć niektóre niedokładności w szkolnictwie powszechnem na Kresach Wschodnich. Na widoku mam tu połączone szkoły powszechne, wzięte w jedną ramę z miejskiemi szkołami powszechnemi. Należałoby tę sprawę, szczególnie na Kresach Wschodnich, przeinaczyć, a to dlatego, że dzieci mas włościańskich nie mogą ani we wrześniu jeszcze, ani też w maju uczęszczać do szkół. Mojem zdaniem, uniknie się w ten sposób kar szkolnych. W jednym tylko roku 1927, kiedy objąłem urząd naczelnika gminy, napotkałem 600 kar w samym początku jednego tylko miesiąca. Jeżeli 600 ludzi oderwiemy od pracy w tym czasie, kiedy jest robota, to jest niemożliwe, aby dzieci wiejskie musiały w tym właśnie czasie uczęszczać do szkół. Kary tu nic nie pomogą, należałoby przeinaczyć system nauczania w szkołach powszechnych na wsi. Możnaby 36 godzin pracy klasowej nauczycieli zamienić na 48 godzin, a przedłużyć natomiast dla nauczycieli szkół powszechnych wiejskich ferie letnie, a następnie w tym kierunku, aby nauczyciele zakładali ogródki, aby tam dzieci, na roli pracując, mogły nabrać zamiłowania do swojej pracy, do swojego fachu.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#SSoroko">Następnie muszę zwrócić z bólem serca uwagę na to, że powszechne nauczanie zaskoczyło nas nieprzygotowanych, mówię to z bólem serca, jest męczarnią dla dzieci szkół wiejskich. Nie mamy odpowiednich sal. Wynajmuje się nie sale na szkoły do nauczania wiejskiego, ale budy i w takich budach 4 metrowych musi się mieścić 50–60 dzieci. Stwierdzili higieniści w niektórych gminach i szkołach, że są dzieci z gruczołami i objawami gruźlicy.</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#SSoroko">Wysoki Senacie! Jeżeli tak wielką opiekę roztaczamy nad bezrobotnymi i nawet nad tymi, którzy nie chcą pracować, to czyż nie jest słusznem zwrócić uwagę i na dzieci, które będą ostoją Państwa. Wiemy dobrze, że masy włościańskie i ich dzieci jest to fundament Państwa. Wiemy dobrze, że inteligencja rządzi i rządzić będzie, bo wieki tak było, że inteligencja rządzi, ale masy pracują, ale masy muszą być zdrowe i nauczyć się umiejętnej pracy. Życie idzie naprzód. Wieś chcę tego samego życia używać jak i miasto, ale tej korzyści z ziemi wyciągnąć nie potrafi. Dlatego trzeba uczyć dzieci i trzeba dbać o ich zdrowie.</u>
+ <u xml:id="u-59.3" who="#SSoroko">Teraz, proszę Panów, jeżeli w tych szkołach były jakieś subwencje, to daje się je tylko dla 7-klasówek. Dlaczego nie można tych subwencyj i tych pożyczek dać dla tych samych szkół, tylko 3-klasowych. Jeżeli podam, jako przykład, że w moim powiecie jest wybudowana jedna szkoła, według tych wskazówek, jak być powinno i że budowa tej szkoły kosztowała sejmik 60.000 zł, a ponieważ nie było dozoru Rządu, więc sejmik nasz tem się zajmował, ale nasz sejmik trochę kuleje, bo na kresach sejmików nie było, u nas nie było samorządów i te samorządy nasze jeszcze nie dojrzały. Otóż ta szkoła wzorowa na trzeci rok była zmuszona zapłacić 8.000 za remont, więc za te 70.000, które kosztowała budowa, można było wybudować w tej gminie 4 szkoły po 15 tysięcy, w których byłoby po 3 sale dla szkół 3-klasowych, gdzie możnaby pomieścić i szatnie i wszystko. Dziś jest tak, że dzieciaki często stoją na ulicy w czasie mroźnym i nie mają się gdzie podziać. Jeżeli mają być jakieś szkoły, to lepiej, żeby były zakładane te 2 czy 3 klasowe i stopniowo żeby do 7 klas dochodzić, bo z tych szkół i tak nic niema i dla wsi naszej one nic nie dają, może jeszcze nadejdzie czas, że to się zmieni.</u>
+ <u xml:id="u-59.4" who="#SSoroko">Teraz jeszcze jedna uwaga. Siły pedagogiczne. Trzeba zwrócić uwagę, że nie wszyscy nauczyciele i nauczycielki znają miejscowy język. Okazuje się u nas brak tych sił, ale jedno muszę zrobić zastrzeżenie, lepiej już niech szkoły pozostaną bez nauczycieli, ale żeby maturzystami nie obsadzać. O ile obserwowałem, jak był maturzysta jaki w mojej gminie lub w sąsiedniej, to ten człowiek starał się tylko rok albo dwa, aby wyjechać na maturę, ale ze szkołą nic wspólnego nie miał.</u>
+ <u xml:id="u-59.5" who="#SSoroko">Chcę zwrócić uwagę jeszcze na jedno. W jednem miasteczku, niedaleko od Lidy są 4 gimnazja, uważam, że należałoby tam wielką uwagę zwrócić na samo wychowanie. Uczymy w tej szkole powszechnej wszystkiego: rysunków i wszelkich przedmiotów, ale fachowości nie uczymy. W tych czterech gimnazjach, wszyscy uczniowie uczą się na urzędników, ale fachowego mleczarza niema. Jeżeli trzeba mleczarnię spółkową założyć, to niema fachowca. Nie mówię już o innych rzeczach, jak drób, gospodarka rybna i t. d., to trudno. Ale czy nie należałoby, Panie Ministrze, zwrócić uwagę na to, aby w tych 7 klasach szkoły 4 lata zostawić na ogólną naukę, a 3, czy 4 lata poświęcić na nauczanie zawodowe? Zdaje mi się, że na samych tylko urzędnikach trudno opierać naszą moc, trzeba komuś pracować i to umiejętnie. Tej samej parcelacji gruntów nie potrafią przeprowadzić, nie skończą jednego, a zaczynają drugie, bo fachowców żadnych nie mamy. Wobec tego, jeżeli tylko można, czy nie należałoby zwrócić uwagi na to, żeby już od czterech klas w szkołach uczyć dzieci fachowości, a wtedy będzie pożytek tak dla kraju, jak i dla tego człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-59.6" who="#komentarz">(Głos: Szkoły zawodowe.)</u>
+ <u xml:id="u-59.7" who="#SSoroko">Tak, szkoły zawodowe, ale na to nas nie stać, a tu można 2 lata obrócić w szkole na naukę fachowości, do czego jest powołanie.</u>
+ <u xml:id="u-59.8" who="#SSoroko">Będę prosił, czy nie można byłoby jakiegoś specjalnego funduszu stworzyć, żeby mogły gminy z niego pożyczać. Samorządy będą przez dłuższy czas jeszcze bezsilne. Budżety naszych samorządów nie wystarczają na budowę szkół własnym wysiłkiem. Starania o pożyczki na budowę szkół są bezskuteczne. Dziś żadnych pożyczek nam nie dają i te zatracone tysiące leżą bez żadnych korzyści. Gdybyśmy mogli ukończyć szkołę, mielibyśmy dzisiaj już 7-klasową szkołę. A tak wydano 70.000 i tam jest tylko szkoła powszechna.</u>
+ <u xml:id="u-59.9" who="#SSoroko">Teraz jeszcze, Panie Ministrze, chciałbym zwrócić uwagę na jeden wypadek, dla mnie — być może, że jestem człowiekiem trochę przestarzałym, cała nauka pozaszkolna u nas zaczyna się od wprowadzania zabaw, przeważnie zaczyna się od tańca albo od przedstawień. Czyby nie można tego przeinaczyć, żeby ta nauka była zastosowana do gospodarki, do potrzeb życia, a nie do tańców? U nas się tańczy trochę za dużo i te tańce przeniosły się na wieś.</u>
+ <u xml:id="u-59.10" who="#SSoroko">Jeszcze chciałbym zwrócić uwagę p. Ministra, chociaż to nie w moim interesie leży, ale w interesie ludzkości, na 12.000 ludzi, opuszczonych, o których nikt nic nie mówi, a tymi ludźmi są organiści kościelni, którzy nie mają żadnej ustawy i są na łasce proboszczów. Oni sami nie mają związku, a to są ludzie, którym trzeba jakąś specjalną ustawę dać, żeby i oni byli na prawach ludzkich. Prowadzą pracę biurową i inną, a za tę pracę otrzymują tylko okruszyny.</u>
+ <u xml:id="u-59.11" who="#SSoroko">Panie Marszałku, chciałbym jeszcze Wysokiemu Senatowi parę minut zająć w odpowiedzi memu koledze z Nowogródka, który wczoraj w przemówieniu swojem w sprawie policji państwowej wystąpił. Muszę zaznaczyć, że te wywody mówcy były niesłuszne, dlatego, że policja nasza stoi na wysokości zadania. Dziś społeczeństwo nasze jest pewne. Człowiek kładzie się spać spokojnie; 5 lat temu nie mogliśmy spokojnie się położyć, a dziś obywatel nasz odpoczywa, bo policja stoi na swem stanowisku. Jeżeli jest wyjątek, to nie odnosi się do całej policji. O policji tego mówić nie możemy. Przypominam sobie czasy rosyjskie, że nie było drogi, któraby była pewna, a dziś w Warszawie słyszę, że jest spokojnie, każdy obywatel spokojnie przechodzi i policja państwowa zdążyła wszystko to zwalczyć, bandytyzm jest zwalczany. Ludzie po wojnie niektórzy są rozuzdani bardzo, i powinienbym zwrócić uwagę, jako przedstawiciel wsi, jak trudno na wsi złapać złodzieja. Bolączka nasza jest w tem, że sądy sądzą złapanego złodzieja i zawieszają karę, złodziej na nowo zaczyna kraść. Skoro jest złapany, to trzeba go wsadzić do więzienia i dać mu robotę.</u>
+ <u xml:id="u-59.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-60">
- <u xml:id="u-60.0" who="#SRubinsztein">Proszę Wysokiej Izby! Rozpatrujemy budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na ostatniem miejscu i to przy niemal pustej sali Senatu. Czy nie jest to znamienne dla tego miejsca, które oświata w Polsce zajmuje? Co do Żydów, muszę skonstatować ze smutkiem i z bólem, że ten symbol znamienny odpowiada rzeczywistości, że potrzeby oświatowe Żydów są traktowane przez Rząd i parlament, jako kwestie rzędu najostatniejszego.</u>
- <u xml:id="u-60.1" who="#SRubinsztein">Nie jest wielką przyjemnością, proszę Panów, rok rocznie przed Panami z tej wysokiej trybuny powtarzać te same żale, te same skargi na nieuwzględnione żądania, na niezaspokojone potrzeby w dziedzinie wyznania oświaty. Nie mam, proszę Panów, też możności szczegółowo zastanawiać się nad temi sprawami dla krótkości rozporządzalnego czasu, ale niema potrzeby czynić tego po pierwsze dlatego, że straciliśmy wiarę, że nasze utyskiwania i żale mogą tu do celu doprowadzić, a po drugie, jestem przekonany, że wszystkim Panom są znane nasze skargi i żale z dyskusyj budżetowych z lat poprzednich, bo już te żale podnosimy po raz siódmy z tej wysokiej trybuny, a z trybuny Sejmu po raz 11. Więc nie potrzebuję dla uwypuklenia tego smutnego obrazu krzywdy i upośledzenia wymieniać wszystkich szczegółów, ale postaram się krótko streścić te żale, które Panowie zachowaliście zapewne w pamięci z poprzednich lat.</u>
- <u xml:id="u-60.2" who="#SRubinsztein">W dziedzinie wyznań jesteśmy upośledzeni i upokorzeni. Wszystkie wyznania są utrzymywane przez Państwo i w preliminarzu budżetowym znajdujemy szczegółowy wykaz etatów osób i instytucyj z wydatkami rzeczowemi i osobowemi. Jedyny wyjątek stanowią Żydzi. Prawda, Żydzi otrzymują dwieście kilkadziesiąt tysięcy, z których jednak trzeba odliczyć kwotę, asygnowaną na seminarium, która ma być odniesiona do innego całkiem rozdziału budżetu. To wynosi 4 grosze na głowę wyznawcy, podczas gdy wyznanie katolickie otrzymuje złoty kilkadziesiąt groszy na głowę, prawosławne — około złotego, pokrzywdzeni ewangelicy — 35 groszy na głowę, a mahometanie i karaimi — całkowite utrzymanie, tylko Żydzi stanowią jedyny upokarzający, krzywdzący wyjątek. Panom jest wiadome z poprzednich lat, że mamy szerokie i rozgałęzione szkolnictwo, założone przez społeczeństwo żydowskie i przez to społeczeństwo utrzymywane.</u>
- <u xml:id="u-60.3" who="#SRubinsztein">Według sprawozdania Ministerstwa z r. 1925, mamy w tem t. zw. prywatnem, a w istocie rzeczy społecznem, bo przez społeczeństwo utrzymywanem szkolnictwie, 50.000 dzieci żydowskich. Jeśli do tego dodać jeszcze ostatnio przez Ministerstwo uznane t. zw. szkoły religijne, zwalniające też od przymusu szkolnego, to otrzymamy przynajmniej 100.000 dzieci. Według tego samego sprawozdania nauka dziecka w szkole kosztuje Państwo 70 zł. rocznie, oprócz wszystkich innych świadczeń i wydatków, a więc Państwo, które musi dostarczyć szkoły bezpłatnie wszystkim obywatelom, zaoszczędza na naszem szkolnictwie przynajmniej 7.000.000 zł. Wzamian nic nie otrzymujemy z istniejącego specjalnego dodatku 25% do podatku przemysłowego na rzecz szkół zawodowych, uiszczanego przeważnie przez Żydów. Dla naszego szkolnictwa zawodowego prawie nic nie otrzymujemy, z wyjątkiem niektórych szkół zawodowych z językiem wykładowym polskim.</u>
- <u xml:id="u-60.4" who="#SRubinsztein">Skarb Państwa nie tylko nam nie daje na utrzymania szkół, ale naszym szkołom Ministerstwo nie daje również praw. Nasze szkoły średnie, przez Żydów utrzymywane, pozostają bez praw i absolwenci tych szkół zmuszeni są udawać się na studia zagranicę. Nie tylko praw się nam odmawia, ale odmawia się też udzielenia koncesyj. Staramy się o koncesje na kursa dokształcające, będące dla nas teraz kwestią żywotną wobec srogiej ustawy przemysłowej, i tych koncesyj nie otrzymujemy.</u>
- <u xml:id="u-60.5" who="#SRubinsztein">Przypuszczam, że Panowie uświadamiają sobie, jakie rozgoryczenie i jakie zwątpienie takie ustosunkowanie się Rządu do naszych najżywotniejszych potrzeb w dziedzinie życia duchowego wywołuje w zrujnowanem gospodarczo i przytłoczonem ciężarami podatkowemi społeczeństwie żydowskiem. Przypuszczam też, że Panowie się zgodzicie, że taki stosunek nie odpowiada wymaganiom uczciwego sumienia zrujnowanej gospodarczo i zrozpaczonej ludności. Proszę Panów, znając dokładnie ścisłość tego rachunku arytmetycznego, nikt z decydujących czynników nie robi jednak rachunku sumienia, czy należy budować moc Państwa, jaką daje mu budżet, na krzywdzie i wyzyskiwaniu tak poważnej części obywateli.</u>
- <u xml:id="u-60.6" who="#SRubinsztein">Podczas rozpatrywania budżetu oświaty na komisji powołałem się na enuncjacje p. Ministra w Wilnie i w Sejmie i dałem wyraz życzeniu, żeby p. Minister zechciał tę zapowiedź wkroczenia na nowe drogi zastosować także i do życia duchowego Żydów.</u>
- <u xml:id="u-60.7" who="#SRubinsztein">P. Minister mianowicie po raz pierwszy w odrodzonej Polsce — chcę to podkreślić — zdobył się na śmiałe i doniosłe na nasze warunki oświadczenie publiczne, że w sprawowaniu swojego wysokiego urzędu nie będzie się powodował względami politycznemi, lecz jedynie nakazami uczciwego sumienia. Jestem pewien, że zarówno p. Minister, jak i wszyscy moi koledzy tutaj się zgodzą, że dopiero co nakreślony przezemnie bardzo smutny obraz ustosunkowania się do nas, obraz pełen krzywdy i upośledzenia, nie odpowiada wymogom sumienia w sensie słuszności, sprawiedliwości, o których mój szanowny przedmówca tak długo się rozwodził.</u>
- <u xml:id="u-60.8" who="#SRubinsztein">Proszę Panów, gdyby nawet liczono się nie z wymaganiami sumienia, tylko ze względami politycznemi, których p. Minister obiecał w swoim resorcie zaniechać, ale ze względami, Panie Ministrze, mądrej polityki państwowej istotnej racji stanu, to ten stosunek byłby całkiem inny, bo mądra polityka stanu powinna pozyskać wszystkie siły nurtujące społeczeństwo, wszystkie idee i dążności, ożywiające to społeczeństwo, a płynące w łożysku równoległem z ideą państwową. Albowiem, ja chcę to podkreślić, dążności narodowe współczesnych społeczeństw są walorami, są potęgami rzeczywistemi, których w żaden sposób nie uda się zlekceważyć, nie uda się nie tylko zniszczyć i unicestwić, ale nawet stłumić i obezwładnić.</u>
- <u xml:id="u-60.9" who="#komentarz">(Marszalek obejmuje przewodnictwo.)</u>
- <u xml:id="u-60.10" who="#SRubinsztein">Tem bardziej, proszę Panów, to jest prawda w stosunku do Żydów, bo nie jesteśmy kulturalnymi dorobkiewiczami powojennymi, jesteśmy starym narodem kulturalnym, z 40-wiekową kulturą historyczną» duchową, którą przenieśliśmy przez wszystkie tortury i piekła. Nie damy sobie tej kultury wydrzeć i teraz.</u>
- <u xml:id="u-60.11" who="#SRubinsztein">Proszę Panów! Gdy przysłuchujemy się wywodom p. Ministra i p. referenta, zdumiewamy się, o co właściwie sprzeczamy się? P. referent dzisiaj nam powiedział: — „ Pragniemy, by szkolnictwo u nas zapewniło młodzieży, należącej do innych narodowości i wyznania, całkowitą możność nauki w ich języku i wychowania w przepisach ich wierzeń”. Podpisujemy się pod tern oświadczeniem p. referenta. Tembardziej podpisujemy się pod doniosłą enuncjacją p. Ministra, którą wygłosił w Wilnie, że nie chcę wynaradawiać narodów, zamieszkujących Polskę, a chcę jedynie, jak powiedział: by narówni z pracą, przedstawicieli tych narodów dla swych ściślejszych społeczeństw łączyły i pracę dla wychowania obywatelskiego w Polsce. P. Minister w ten sposób wysuwa tę samą tezę, tę samą koncepcję, którą zacytował nam dzisiaj p. referent: civis polonus natione judeus. Albowiem państwowość i narodowość nie są pojęciami identycznemu tak samo, jak zbiorowość i jednostka, kolektywizm i indywidualizm, z których każde ma swój świat interesów i dążeń, znajdujących się wprawdzie w różnych centrach, obracających się jednak w jednem i tem samem kole. A więc miarodajne czynniki władzy uznają, iż ta droga jest jedynie właściwa i zbawienna, — droga łączenia w jedną harmonijną całość tych dwóch zasad wychowania obywatelskiego i narodowego każdego obywatela, niezależnie do jakiej narodowości należy. Ale tu zachodzi pytanie, dlaczego Panie Ministrze, jeżeli niema sprzeczności między nami, jeżeli Pan sam przyznaje, że wszystke narodowości, zamieszkujące Polskę, mają prawo pielęgnowania swojej kultury, swojego języka, mają prawo wychowywania swoich dzieci w swojej religii, dlaczego Ministerstwo nie przejmuje na utrzymanie Państwa już istniejącego rozgałęzionego szkolnictwa żydowskiego, które z taką ofiarnością, poświęceniem, z takiem zaparciem społeczeństwo żydowskie teraz dźwiga na swoich zmęczonych i wyczerpanych barkach?</u>
- <u xml:id="u-60.12" who="#SRubinsztein">Wystarczy jeden wgląd w preliminarz budżetowy, jedno spojrzenie na otaczającą rzeczywistość, ażeby przekonać się, że te wszystkie tak uskrzydlające wyobraźnię, tak doniosłe hasła, szczytne słowa p. Ministra w górnym swym polocie zawisły w powietrzu, nie dotykając ziemi i jako duch nieobleczony w szatę ciała błądzą w przestrzeniach nadziemskich, w czyn niewcrelone. Mimowoli nasuwa się pytanie, dlaczego p. Minister nie daje przykładu takiego harmonijnego skojarzenia pierwiastka obywatelskiego i narodowego w wychowaniu publicznem? Dlaczego nie utrzymuje i nie upaństwawia już istniejących szkół, temu zadaniu odpowiadających?</u>
- <u xml:id="u-60.13" who="#SRubinsztein">Słowo p. Ministra nie było logosem. Cytowali dwaj moi przedmówcy biblię, — wypada, żebym i ja się powołał na nią, a mianowicie na samą genesis świata. Stwórca stworzył wszechświat zapomocą logosu, chociaż mógł stworzyć go tylko jedynie swą wolą, ale użył logosu, ażeby nauczyć człowieka, perłę stworzenia, że słowo ma być czynnie twórcze, bo słowo nie twórcze, nie powodując czynu, nie ma wartości.</u>
- <u xml:id="u-60.14" who="#SRubinsztein">I dlatego my żądamy, tak od Rządu, jak i od parlamentu, żeby ta zapowiedź, którą słyszeliśmy, została wcielona w czyn i wprowadzona w życie.</u>
- <u xml:id="u-60.15" who="#SRubinsztein">Słyszeliśmy od p. Ministra jeszcze jedno doniosłe i uznania godne oświadczenie. P. Minister mianowicie oświadczył w Sejmie, że nie pozwoli religii wynosić na targ publiczny. Nie wiem, jak społeczeństwo polskie ustosunkuje się do tego powiedzenia p. Ministra. Wiemy, że jest różnica zdań, bo p. Minister wywołał przeciw sobie takie niezadowolenie, że zgłoszony jest z tego powodu przeciw niemu wniosek nieufności. Ale ja muszę zapewnić p. Ministra, że to jego doniosłe powiedzenie wywołało jednomyślne zadowolenie i uwielbienie całego społeczeństwa żydowskiego. Mamy, Panie Ministrze, tylko jedną wątpliwość, czy p. Minister pod tym względem nie zrobi wyjątku w stosunku do Żydów, tak samo, jak stanowimy wyjątek co do naszego szkolnictwa. I jedynem naszem życzeniem jest, żeby p. Minister najbardziej bezwzględnie i najbardziej konsekwentnie tę zasadę zastosował do społeczeństwa żydowskiego. Tego społeczeństwo żydowskie sobie życzy w przygniatającej swej większości, może z wyjątkiem jednostek.</u>
- <u xml:id="u-60.16" who="#SRubinsztein">Ale proszę Panów, my mamy smutne pod tym względem doświadczenie i dlatego, Panie Ministrze, zastrzegamy się stanowczo przeciw wynoszeniu spraw religijnych na targ polityczny przez kogokolwiek i przeciwko używaniu autorytetu religii dla politycznych celów doczesnych. Zresztą takie popędy nie mają żadnego powodzenia, żadnego skutku w społeczeństwie żydowskiem, jak można było się przekonać po niefortunnych próbach, przez pewne sfery wpływowe pod tym względem robionych. Sprawy wyznaniowe nie mogą być przedmiotem targu i wymiany usług, a mają być rozstrzygane i załatwiane jedynie przez samorząd wyznaniowy w postaci gmin żydowskich, który powinien być samorządzącą się instytucją i nie powinien ulegać żadnym wpływom obcym, a tem bardziej względom politycznym. Żądamy, ażeby p. Minister i naszych spraw wyznaniowych nie pozwalał na targ polityczny wynosić.</u>
- <u xml:id="u-60.17" who="#SRubinsztein">Za ten smutny stan rzeczy ponoszą wspólną odpowiedzialność Rząd i parlament, bo żaden z nich nie robi starań o usunięcie tych krzywd. Współżycie między Rządem a Sejmem nie jest takie sielskie anielskie, a jednak w kwestii żydowskiej istnieje między nimi wzruszająca jednomyślność. Wielu z Panów w głębi duszy, a nawet tego nie skrywają w rozmowach prywatnych, uważają, że taki stosunek do najżywotniejszych potrzeb duchowych i żywotnych jest nierozumnym i niecelowym, ale gdy się tutaj spotykają na forum publicznem, są opętani niewymownym lękiem przed najmniejszem posunięciem w tej sprawie. Na tę słabość cierpi parlament w całości, na tę słabość cierpi Rząd, bo od trzech lat mamy rządy pomajowe, które mają pełną władzę w swych rękach, a dla kwestii żydowskiej nic nie zrobiono.</u>
- <u xml:id="u-60.18" who="#SRubinsztein">Pamiętam, że w roku 1905 podczas pierwszej rewolucji w Rosji, ówczesny premier rosyjski Witte powiedział: nieszczęściem naszem jest, że nie mamy człowieka, któryby miał odwagę czynu, któryby się nie liczył z niechęcią otoczenia do nowych zapowiedzianych dróg. Szczęściem Polski będzie, jeżeli będzie miała człowieka, któryby śmiał te wzniosłe hasła demokracji, wolności i równości w życie wcielić, nie zważając na otaczającą niechęć.</u>
- <u xml:id="u-60.19" who="#SRubinsztein">Czekamy na ten czas, kiedy te hasła, które zostały u nas po raz pierwszy obecnie podniesione, zostaną w stosunku do Żydów w życie wcielone. Tymczasem za budżetem, który nas wyzyskuje i nic nam nie daje, oczywiście głosować nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-60.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bohdanowicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-61">
- <u xml:id="u-61.0" who="#Marszalek">Zwracam się do Panów Senatorów, zapisanych do głosu, z prośbą, żeby byli łaskawi ograniczać czas swoich przemówień, żeby mieli wzgląd nie tylko na salę, ale i na biuro stenograficzne, które z powodu małego składu jest nazbyt przemęczone pracą.</u>
- <u xml:id="u-61.1" who="#Marszalek">Głos ma s. Jabłonowski.</u>
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SBohdanowicz">Wysoki Senacie! Celem uzasadnienia naszego stosunku do budżetu, który Panom jest już znany, będę mówił o sprawach cerkwi prawosławnej w Polsce. Muszę się przyznać, że położenie moje jest dość smutne, bo przypomina głos wołającego na puszczy. Co rok przychodzę powtarzać jedno i to samo, ponieważ zmieniają się tylko nazwiska ministrów i nazwy odebranych albo rozebranych cerkwi, ale istota rzeczy pozostaje taka, jaka była od początku.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#SBohdanowicz">Położenie cerkwi prawosławnej w Polsce jest kanonicznie nieustalone, jurydycznie bezprawne, a faktycznie — w stanie jakiegoś ucisku i prześladowania. W takim stanie rzeczy Panowie rozumieją, że nas mało zaciekawiają cyfry budżetu cerkwi prawosławnej, bo mówiąc ściśle, budżetu tego faktycznie niema, bo te cyfry, które oficjalnie nazywają się budżetem cerkwi prawosławnej, faktycznie są sumami, przeznaczonemi do dyspozycji departamentu wyznań religijnych, a nie cerkwi. Wydatkowanie tych sum, jak już niejednokrotnie wyświetlałem z tej trybuny, prowadzi się w sposób, który przypomina nagrody za specjalne usługi, albo jałmużnę z łaski pańskiej.</u>
+ <u xml:id="u-61.2" who="#SBohdanowicz">Jeżeliby temi sumami dysponowała cerkiew prawosławna, zorganizowana i rzeczywiście niezależna, to np. cerkiew w Baranowiczach dawno byłaby już odbudowana, a do tego czasu stoi i zdaje się, że grozi jej jakiś termin budowania, nie mniejszy jak np. Notre Dame de Paris, chociaż co rok pozostawały resztki specjalnych sum, przez nas na ten cel asygnowanych. Charakterystycznem jest to, że nawet to, co się buduje na koszt tych sum, jak np. internat fakultetu prawosławnej teologii w Warszawie, Ministerstwo uważa za własność swoją, a nie cerkwi prawosławnej. Czy nie świadczy to o faktycznem bezprawiu t. zw. „autokefalnej cerkwi w Polsce”. W istocie rzeczy, czy w „rzeczywistej rzeczywistości”, jak wyraził się szanowny przedstawiciel partii współpracującej z obecnym Rządem, tej autokefalnej cerkwi w Polsce wcale niema. Istnieje tylko departament wyznań, któremu zupełnie jest podporządkowana ta cerkiew, i p. Minister Wyznań jest i jurydyczną i kanoniczną autokefalną głową tej cerkwi. To nie jest śmiech, Panowie, to jest tragedia tej cerkwi, bo jak zobaczymy dalej, p. Minister nie tylko kieruje wewnętrznemi sprawami cerkwi, jak np. sprawą zwołania Soboru i jego programem, ale nawet ryzykuje korygowanie kanonicznych podstaw soboru.</u>
+ <u xml:id="u-61.3" who="#SBohdanowicz">Oto przechodzę do tej głównej najboleśniejszej sprawy. Przypuszczam, że Panom już dobrze jest znany ten fakt, że w początku tego roku Ministerstwo Wyznań Religijnych zabroniło zwołać sobór i wstrzymało wybory delegatów na sobór. Czem, jak nie uciskiem cerkwi prawosławnej można nazwać takie postępowanie p. Ministra? Tłumaczy to p. Minister niezadowoleniem, ustalonemi przez metropolitę i Synod statutem soboru i ordynacją wyborczą, jako skonstruowanemi w sposób mało odpowiadający zadaniom wysokiego zgromadzenia, niezupełnie zgodny z kanonami i odwieczną tradycją kościoła prawosławnego i nie mogącemi zadowolić społeczeństwo prawosławne.</u>
+ <u xml:id="u-61.4" who="#SBohdanowicz">Na miły Bóg, Panie Ministrze, myślę, że społeczeństwo prawosławne więcej zna i jeszcze więcej na sobie odczuwa wszelkie kanoniczne i jurydyczne braki wewnętrznego ustroju życia cerkwi. Czy nie dlatego tak pragniemy zwołania tego soboru, ażeby usunąć te braki i niedokładności? Bardzo się obawiamy, że gdy p. Minister sam, jeszcze do zwołania soboru, usunie te wszystkie braki, to sobór stanie się już zbytecznym, bo wtedy już w cerkwi prawosławnej w Polsce, jak kiedyś powiedział mi w rozmowie jeszcze w r. 1922 p. wiceminister wyznań Łopuszański, wszystko będzie tak dogmatyczne i tak kanoniczne, że żadnego soboru nie potrzeba, a samo żądanie jego jest tylko polityką.</u>
+ <u xml:id="u-61.5" who="#SBohdanowicz">Istota sprawy polega nie na trosce p. Ministra o kanoniczną czystość statutu i ordynacji wyborczej. Gdyby p. Minister troszczył się o kanoniczną czystość cerkwi prawosławnej w Polsce, to przedewszystkiem postawiłby w programie soboru sprawę autokefalii. Podczas tego 8-letniego kierowania cerkwią prawosławną przez departament wyznań i przez niego postawioną oficjalną hierarchię zrobiono tyle, nadużyć wobec cerkwi prawosławnej i kanonicznych i jurydycznych i gospodarczych, że ani ta władza cerkiewna, ani ta władza świecka nie chcę stanąć przed soborem, jako przed sądem opinji całego społeczeństwa prawosławnego. Świadczy o tem ten tajny okólnik z d.n. 11 stycznia r. b., wydany przez p. Wiceministra Spraw Wewnętrznych Pierackiego, na który już powoływał się w swojem przemówieniu mój kolega poseł na Sejm, Chrucki. Tam Ministerstwo Spraw Wewnętrznych bardziej szczerze przyznaje się, że dla niego zwołanie soboru jest niepożądane i daje nawet wskazówki władzom miejscowym, w jaki sposób przeszkadzać w zwołaniu soboru, a mianowicie tak, ażeby na pozór wychodziło, że tego soboru nie chcę sama ludność prawosławna. W rezultacie tych wskazówek na Ukrainie i Białorusi niektóre białoruskie i ukraińskie organizacje, znajdujące się w jakichś intymnych stosunkach z Rządem, już ogłosiły swoje odezwy przeciwko zwołaniu soboru, nawet w wyrazach mało odróżniających się od. wyrazów objaśnień p. Ministra Wyznań i okólnika Wiceministra Pierackiego, w taki sposób wyjawiając ich źródło i pochodzenie. Oto gdzie się znajduje rzeczywiście „rzeczywista rzeczywistość”, a nie w tych urzędowych wyjaśnieniach p. Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-61.6" who="#SBohdanowicz">To zagadnienie soboru prawosławnego w Polsce czasowo zasłoniło tak bolesną sprawę, jak masowe procesy o rewindykację cerkwi. O tej sprawie, jakby się zdawało, nie tyczącej się ani Rządu, ani ciał ustawodawczych, możnaby nie mówić. Kto i komu w praworządnem Państwie ma prawo zakazywać poszukiwania przez sąd tego, co on uważa za swoją własność? Ja osobiście patrzyłem na tę sprawę zupełnie optymistycznie, nie tylko dlatego, że mojem zdaniem cerkwie rosną i kwitną przy pomocy dóbr nie materialnych, ale dóbr duchowych, ale i myśląc, że sąd jest sądem i musi dać choć minimum sprawiedliwości, która jest w ostatecznej podstawie moralnym gruntem istnienia Państwa jako organizmu społecznego. Pod tym względem, jakakolwiek najgorszy sąd z punktu widzenia dobra społeczeństwa lepszy jest niż „bezsądzie”, bezprawie bezgraniczne swawoli i bezrozsądna tolerancja co do nadużyć ze strony władzy administracyjnej, przy których zawsze możliwe są zajścia podobne jak w Żabczach i Mamajach. Pod tym względem, powtarzam, nie mówiłbym wcale w tej sprawie, to jest w sprawie masowych procesów, jeżelibym nie czytał przemówienia sejmowego jednego z przedstawicieli tej partii, która, jak sama świadczy, współpracuje z Rządem, a dlatego napewno więcej od nas jest poinformowaną o stanie tej rzeczy. A w tem przemówieniu powiedziano: „Niestety, widzimy próbę wznowienia na terenie Rzeczypospolitej walki religijnej i narzędziem tej walki chcą zrobić sądy polskie”. Jeżeli tak jest, to już grozi to prawosławnym pozbawieniem i tego minimum sprawiedliwości, na które mogli liczyć, a to bezwzględnie będzie, jeśli sądowi narzuci się tę interpretację prawa własności, którą do ostatniego czasu stosowała do cerkwi prawosławnej władza administracyjna.</u>
+ <u xml:id="u-61.7" who="#SBohdanowicz">Z tego punktu widzenia mało nas cieszy nawet i perspektywa wygrania procesów sądowych. W Płocku np. ludność prawosławna proces sądowy o sobór i trzy domy wygrała w dwóch instancjach sądowych, ale to nie przeszkodziło rozebraniu soboru i nie zwróciło prawosławnym tych domów. W jaki to sposób było wykonane, powiedziałem już w zeszłym roku. Pozostaje prawosławnym cieszyć się może tem, że te procesy sądowe zmuszą i polską władzę i nawet polskie społeczeństwo trochę dla uzasadnienia swoich rzekomych praw do zajęcia się historią świątyń prawosławnych przeważnie wieku XVII i XVIII. I to jest bardzo korzystnem, dzięki tym procesom rozwieje się w powietrze bardzo dużo tych legend co do pochodzenia tych przedmiotów własności, niby odebranych katolikom przez rząd rosyjski. Tak dzięki procesowi sądowemu o klasztor św. Trójcy w Wilnie niemało nawet katolików się dowiedziało, że cerkiew św. Trójcy zdobyta krwią prawosławnych żołnierzy i zbudowana za zwycięstwo ks. Ostrogskiego nad wojskiem moskiewskiem pod Orszą. I to może i przyczyniło się do tego, że do ostatnich czasów świątynia ta jeszcze nie została odebrana, gdy odebrane już są wszystkie należące do niej nieruchomości. Rezultat tych studiów historycznych już widzimy, bo nawet i klerykalna prasa katolicka ze wszystkich tych kilkuset procesów zaledwie znalazła 5, czy 6 takich, w których świątynie prawosławne były kiedyś własnością rzymsko-katolicką. W tym sensie sprawy sądowe są lepsze od samowoli administracyjnej, gdzie już nie bada się pochodzenia cerkwi i nie pyta się o tytuł własności, a działa tylko chęć osłabienia prawosławia przez odebranie cerkwi. Czasem tylko chwilowy pobyt w cerkwi prawosławnej księdza rzymsko-katolickiego, chociażby w charakterze zwiedzającego turysty, służy jako powód do uznania świątyni za własność rzymsko-katolicką.</u>
+ <u xml:id="u-61.8" who="#SBohdanowicz">Ale obiecałem przytoczyć fakta. Do cerkwi prawosławnej parafii Mozolskiej, powiatu wołkowyskiego, djecezji grodzieńskiej przybył ksiądz proboszcz rzymsko-katolickiej parafii, ojciec Kardel i prosił starostę cerkiewnego tej cerkwi, aby ją mógł zwiedzić. A gdy starosta otworzył cerkiew i wpuścił duszpasterza, ten ostatni ogłosił uroczyście, że od tego czasu cerkiew stała się własnością Kościoła Rzymsko-Katolickiego, zawołał grupę swych wiernych, którzy weszli do cerkwi i zapomocą ich natychmiast przystąpił do łamania ikonostasu i świętych urządzeń cerkiewnych. Wszelkie skargi prawosławnej władzy cerkiewnej, skierowane do policyjnych władz państwowych, następnie do starostwa, wreszcie do Ministerstwa, pozostały bez żadnego skutku, tylko spowodowały ostateczne zamknięcie tej cerkwi.</u>
+ <u xml:id="u-61.9" who="#SBohdanowicz">W sposób podobny prowadzi się walkę nie tylko z żywymi, ale nawet i z martwymi prawosławnymi, zabierając prawosławne cmentarze. W zeszłym roku mówiłem o cmentarzu prawosławnym w Warszawie. A oto jeszcze nowy przykład. W Sławatyczach, powiatu włodawskiego na Chełmszczyźnie jest cmentarz, który był od wielu wieków w wyłącznem użytkowaniu ludności wyznania prawosławnego. Z końcem 1929 roku duchowieństwo rzymsko-katolickie siłą zajęło ów cmentarz i wyświęciło jako miejsce dla zmarłych wyłącznie rzymskich katolików. Równocześnie urząd parafialny rz.-katolicki ogłosił publicznie, że cmentarz ten przestał być własnością prawosławnych. O zezwolenie złożenia na tym cmentarzu zwłok zmarłych prawosławnych trzeba było już prosić policję państwową, która przechowywała u siebie klucz od cmentarza. Obecnie doszło do tego, że ledwie 1/40 część cmentarza urząd parafialny rz.-katolicki wydzielił dla prawosławnych. Gdy się weźmie pod rozwagę fakt, że ludności prawosławnej jest w tej miejscowości dwa razy tyle, co rzymsko-katolickiej i że cmentarz był długie lata wyłączną własnością prawosławnych, to stanie się jasną sprawa, że mamy tu nadużycie władzy, poniewierkę wyznania prawosławnego i jakąś dziwną „kolonizację i osadnictwo” nawet na cmentarzu.</u>
+ <u xml:id="u-61.10" who="#SBohdanowicz">A oto fakt odebrania cerkwi prawosławnej niby na podstawie prawnej: na podstawie rozporządzenia p. Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o likwidacji majątków byłych rosyjskich osób prawnych komitet likwidacyjny postanowił zlikwidować majątek Prawosławnego Bractwa w Ostrogu (nawiasem mówiąc, nie rozumiem, dlaczego bractwa prawosławne traktuje się jako osoby prawne rosyjskie, gdy są to organizacje religijno-społeczne, t. zw. autokefalicznej cerkwi w Polsce, które istniały jeszcze za królów polskich). Chociaż sprawę oddano pod sąd Trybunału Administracyjnego, wszelkie starania władzy cerkiewnej przed Ministerstwem Wyznań Religijnych o wstrzymanie odebrania świątyń tego bractwa, zanim zapadnie rezolucja Trybunału, pozostały bez skutku. Cerkiew św. Cyryla i Metodego pierwszych chrześcijańskich nauczycieli słowiaństwa, nie wykluczając i Polaków, została zamknięta, a klucze odebrano proboszczowi prawosławnemu. Cerkiew ta stoi na górze, nad rzeką, na samej granicy z Ukrainą Sowiecką — dlatego nie mogę tu nie przytoczyć słów interpelacji posłów z Klubu Ukraińskiego, złożonej z powodu tego do Ministerstwa Wyznań. „Dziwnym trafem zarządzenie zamknięcia cerkwi na samej granicy polsko-sowieckiej schodzi się z prześladowaniem religii w Sowietach. Jak dotychczas przepiękne wieże cerkwi w Ostrogu i głosy dzwonów także mogły dawać znać ludności prawosławnej za granicznym kordonem, że w Polsce jej bracia mają wolność i swobodę wyznania, tak obecnie, gdy te dzwony zamilkną, a bramy cerkwi będą zamknięte dla swych odwiecznych wyznawców, wytworzy się analogia i przekonanie, że granica państwowa pod względem wiary znikła”.</u>
+ <u xml:id="u-61.11" who="#SBohdanowicz">Wszelkie te przykłady odebrania cerkwi prawosławnych, choć i zupełnie bezprawne, mogłyby mieć jakieś usprawiedliwienie, jeżeliby się opierały na jakiejś podstawie o charakterze racji sianu, albo zadośćuczynienia potrzebom religijnym ludności innego wyznania. Ale fakty wskazują na zupełnie inny stan rzeczy. Bezwzględna większość odebranych cerkwi pozostaje prawie bez użytku, albo dla tak nikłej części wiernych rzymsko-katolickiego wyznania, a to wobec tylu rzymsko-katolickich świątyń, gdy setki i tysiące prawosławnych są pozbawione domów modlitwy, że żadnego usprawiedliwienia te fakta mieć nie mogą, nawet i z punktu widzenia czysto praktycznego.</u>
+ <u xml:id="u-61.12" who="#SBohdanowicz">Pomijając wszystkie inne fakta tego rodzaju, zatrzymam się na jednym najbardziej charakterystycznym. We wsi Posadowię, pow. tomaszowskiego, na Chełmszczyźnie, gdzie mieszka przeszło 400 prawosławnych, a około 200 rzymskich katolików, od kilkudziesięciu lat istniała cerkiew prawosławna. W roku 1921 tę cerkiew gwałtem zajęła władza rzymsko-katolicka pod tym pozorem, że jest niezbędna dla ludności tego wyznania, a do roku 1929 ta odebrana cerkiew pozostawała prawie bez użytku, gdyż jesienią tego roku 1929 ten sam ksiądz, który ją odebrał prawosławnym, jako niezbędną dla ludności rzymsko-katolickiej, przybył do Posadowa celem rozebrania tej cerkwi, a obecnie już kościoła, jako niepotrzebnego dla tej ludności. Tu już ludność prawosławna wytrzymać nie mogła i, co jest bardzo charakterystyczne, z pomocą ludności rzymsko-katolickiej, tłumem stanęła w obronie tej świątyni od grożącego jej ze strony duszpasterza zburzenia. Mnie się zdaje, szanowni Panowie przyznają, że tu zabrakło tylko mądrości Salomona, ażeby ten fakt zrobił się zupełnie analogicznym ze słynną przypowieścią biblijną! Niestety, zamiast Salomona zjawiła się administracyjna władza polska. W rezultacie cały szereg ludzi znalazł się w więzieniu.</u>
+ <u xml:id="u-61.13" who="#SBohdanowicz">Z tego przykładu widać, że jeszcze gorzej odbijają się na duszach prawosławnych te fakta, gdy świątynie ich nie tylko im odbierają, ale niszczą i profanują raz na zawsze, pozbawiając ich nawet nadziei, że kiedyś w jakiś sposób prawny je odzyskają. A że to robi się dotychczas w Polsce i przytem na dość szeroką skalę, z zupełnem powodzeniem konkurując z sowieckim rządem, świadczy choćby ten fakt, że w sierpniu zeszłego roku delegacja Klubu Ukraińskiego, złożona z posłów Chruckiego, Wasyńczuka i Celewicza była u p. Ministra z protestem w sprawie kilkudziesięciu cerkwi, które rozpoczęto w ostatnich czasach rozbierać. Mimo tego protestu w ostatnich miesiącach cyfra ta jeszcze wzrosła. Panowie rozumieją, że o wszystkich wypadkach z tej trybuny mówić nie mam czasu, ale nie mogę nie przytoczyć niektórych przykładów z r. ub.</u>
+ <u xml:id="u-61.14" who="#SBohdanowicz">W marcu zeszłego roku rozpoczęto rozbiórkę cerkwi w Chełmie. W sierpniu rozebrane były dopiero kopuły, a sam gmach był użyty na wystawę. Cerkiew tę rozpoczęto budować dopiero przed samą wojną z ofiar wiernych prawosławnych. Ostatnia zbiórka środków i dobudowanie cerkwi trwało jeszcze w r. 1915 podczas okupacji niemieckiej. Jeszcze żyją ci ludzie, którzy składali swoje ofiary, może swoje ostatnie grosze na budowę tej świątyni. Jednakże wszelkie protesty nie tylko ludności prawosławnej, ale nawet i katolickiej przeciw tej niesprawiedliwości pozostały bez żadnego skutku. Zaniepokojenie ludności, wywołane przez tę rozbiórkę, spowodowało tylko kilka aresztów.</u>
+ <u xml:id="u-61.15" who="#SBohdanowicz">W tymże miesiącu rozpoczęto rozbiórkę cerkwi we wsi Kij owiec, pow. bielskiego. Cerkiew zbudowano przed samą wojną. Po wojnie przez władze polskie została zamknięta. Wszelkie prośby prawosławnych o zwrot cerkwi też pozostały bez skutku. Rozbierano ją za pomocą komendy saperów 34 pułku. Nie wiem, czy nie było w tym pułku i prawosławnych żołnierzy, których może zmuszono do rozbierania swojej świątyni, ale jak mogli odczuwać ten fakt żołnierze prawosławni w stosunku do swoich braci żołnierzy-katolików? Chociaż, jak widać z fotografii rozbiórki klasztoru św. Simona w Moskwie umieszczonej w „Światowidzie”, i w innych państwach cywilizowanych też używają żołnierzy dla rozbiórki świątyń.</u>
+ <u xml:id="u-61.16" who="#SBohdanowicz">W grudniu do Warszawskiego Konsystorza Prawosławnego wpłynął raport o rozbiórce, na skutek rozporządzenia władz administracyjnych, prawosławnej cerkwi we wsi Lejno, pow. włodawskiego. Materiał z tej cerkwi użyto na budowę domu organisty kościoła miejscowego, a deski sprzedano żydom na budowę t. zw. kuczek. No, tu można jeszcze się cieszyć, że z tego trochę skorzystała jeszcze jedna mniejszość narodowa i przytem bezwzględnie na cele religijne.</u>
+ <u xml:id="u-61.17" who="#SBohdanowicz">Oto jeszcze przykład. W mieście Aleksandrów Kujawski, woj. warszawskiego, przed kilkudziesięciu laty wybudowano prawosławną cerkiew. Przed samą wojną ją odrestaurowano i odnowiono. Już po wojnie do roku 1923 władze miejscowe kilka razy dawały zezwolenie na urządzanie nabożeństw w tej cerkwi dla przeszło 400 wiernych prawosławnych, którzy tam zamieszkują, ale w r. 1923 cerkiew ostatecznie została zamknięta. Wszelkie prośby prawosławnych o zwrot cerkwi też pozostały bez skutku. Zamiast tego dnia 19 lutego r. b. magistrat miejscowy rozpoczął rozbiórkę tej cerkwi.</u>
+ <u xml:id="u-61.18" who="#SBohdanowicz">Nie będę mówił o innych faktach, zwracam uwagę Panów tylko na to, że z tych faktów ostatnich kilka powstało już wtedy, gdy cały świat cywilizowany rozpoczął akcję protestu przeciw niesłychanym prześladowaniom religijnym w Sowietach. Tu z tej trybuny w czasie dyskusji ogólnej nad budżetem jeden z kolegów bardzo krasomówczo i gorąco mówił o niezbędności podniesienia powagi Polski i opinii o Polsce zagranicą, bez czego nie jest możliwe podniesienie gospodarcze państwa, bo nikt tam nie chcę wierzyć w praworządność Polski, w jej moc i długotrwałość i nikt nie chcę lokować tu swych kapitałów.</u>
+ <u xml:id="u-61.19" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale niesłusznie mówił.)</u>
+ <u xml:id="u-61.20" who="#SBohdanowicz">Słusznie, albo niesłusznie, opinie mogą być różne...</u>
+ <u xml:id="u-61.21" who="#komentarz">(Głos: A Pan by chciał, żeby jak było?)</u>
+ <u xml:id="u-61.22" who="#SBohdanowicz">Jeżeli w Ministerstwie Wyznań Religijnych braknie uczucia sprawiedliwości i tolerancji religijnej, to chociażby z punktu widzenia gospodarczego trzebaby pomyśleć o tych sprawach. Jaką opinię zagranicą wywołuje ten ogólny stosunek Rządu do cerkwi prawosławnej i te fakty, które przytoczyłem? To nie jest wielkim honorem dla Polski, że pod względem jakości ateistyczny rząd sowiecki poszedł bezwzględnie dalej w sprawie prześladowań religijnych tem bardziej, że pod względem ilości nawet i ten rząd nie tak prędko nas dopędzi. Według danych z gazet pod względem absolutnej cyfry one się już wyrównały. Ale gdy ten sam tysiąc odebranych i zamkniętych cerkwi w Sowietach ledwie wynosi 2,5%, wobec 40.000 istniejących, w Polsce wynosi 40%.</u>
+ <u xml:id="u-61.23" who="#komentarz">(Głos: Ale jakie to były te cerkwie w Polsce przed wojną?)</u>
+ <u xml:id="u-61.24" who="#SBohdanowicz">Ja już Panom powiedziałem jakie. Bardzobym chciał, żeby Rząd polski i społeczeństwo polskie trochę zajęły się historią tych świątyń, bo wtedy rozwieje się dużo legend o tych świątyniach.</u>
+ <u xml:id="u-61.25" who="#komentarz">(Głos: Ale Pan chyba wie?)</u>
+ <u xml:id="u-61.26" who="#SBohdanowicz">Ja wiem, ale nie mogę w tej chwili dawać Panu lekcji historii.</u>
+ <u xml:id="u-61.27" who="#komentarz">(S. Makuch: Jakie macie moralne prawo protestować przeciw religijnym prześladowaniom?) (Różne głosy).</u>
+ <u xml:id="u-61.28" who="#SBohdanowicz">W Ameryce robi się meetingi przeciw prześladowaniu prawosławia w Polsce, a w Anglii wnoszą o to samo interpelacje do Izby Gmin. Jednem słowem w całym świecie obecnie, jeżeli chodzi o religijne prześladowania, mówi się tylko o Polsce i o Sowietach. Chodzi o to, że do tego głosu całego świata kulturalnego trudno będzie dodać głos Polski, ponieważ on nie będzie brzmiał szczerze. A to, że taką politykę prowadzi nie jakaś pogańska, czy ateistyczna władza, ale ta, która chcę szczycić się chrześcijańsko-europejską kulturą, to nic nie dodaje do powagi ani Rządu, ani Polski. Ale mówić o tem powinienem nie ja, jeden z przedstawicieli mniejszości narodowych, ale Wy, Panowie, którzy kłócą się o monopol patriotyzmu polskiego. Niestety, z ust jednego z kolegów z prawicy podczas dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Zagranicznych słyszałem dziś z trybuny coś innego. Mówiło się dużo o niezbędności zachowania najlepszych stosunków ze wschodnim sąsiadem i niewtrącania się w jego sprawy wewnętrzne. Czy nie chciałoby pewne stronnictwo ugruntować te dobre stosunki na współpracy w prześladowaniu prawosławia?</u>
+ <u xml:id="u-61.29" who="#SBohdanowicz">Chcę kilka słów dodać o naszej szkole narodowej białoruskiej. Budżet, gdzie po raz pierwszy przez 12 lat istnienia ciał ustawodawczych polskich nareszcie pojawiły się cyfry, świadczące o asygnowaniach na potrzeby oświaty białoruskiej, zmuszałby nas wierzyć w możność jakiejś radykalnej zmiany w stosunku Rządu do naszego szkolnictwa białoruskiego. Ale jak będzie wykonany ten budżet? Szczerze przyznaję się: timeo danaos et dona ferentes. Praktyka poprzednia, jak np. z ustawą językową, już nauczyła nas ostrożności, i gdy powiem, że w Wilnie już odbyły się jakieś tajne narady władz rządowych z temi organizacjami białoruskiemi, które cieszą się z osobliwego zaufania Rządu, a gdy przypomnę Panom, że jednocześnie tu na terenie ciał ustawodawczych p. Minister Staniewicz odrazu wniósł 4 ustawy o kolonizacji, świadczące, że w istocie rzeczy stosunek do nas Rządu nie zmienił się, to Panowie nie możecie nam nie przyznać racji co do tej ostrożności.</u>
</div>
<div xml:id="div-62">
- <u xml:id="u-62.0" who="#SJablonowski">Wysoka Izbo! Żebym nie zapomniał, chcę odrazu parę słów odpowiedzieć p. sen. Evertowi. Przykro mi bardzo, ale p. sen. Evert widocznie nie czyta wydawnictw swojej księgarni — „Evert, Trzaska i Michalski. Gdyby się zajął zwłaszcza wydawnictwem ostatniem, literaturą powszechną, toby może tego, co tutaj powiedział o obskurantyzmie średniowiecza i Kościoła Katolickiego, nie wypowiedział w taki sposób, który nam przypomina różne podręcznikowe sposoby i oklepanki, o tego rodzaju poważnych zagadnieniach naukowych. Księgarnia ta wydaje znakomitą literaturę powszechną i tam jest w jednym z ostatnich zeszytów prof. Porębowicza praca o literaturze łacińskiej średniowiecznej i to radziłbym p. Senatorowi przeczytać, wówczas może tego rodzaju argumentów i dowodów w sprawie obskurantyzmu średniowiecza i Kościoła Katolickiego nie słyszelibyśmy.</u>
- <u xml:id="u-62.1" who="#SJablonowski">Kościół Katolicki w średniowieczu ma tę jedną wielką zasługę i przewagę, że był sprawcą niebywałej jedności ówczesnych społeczeństw chrześcijańskich, jedności duchowej, czem żadna epoka późniejsza się już nie wyróżnia, a zwłaszcza nie wyróżnia się tern nasza epoka współczesna, która dzieli się nietyle na podstawie ducha, ile na podstawie materii. Współczesne społeczeństwa chrześcijańskie są podzielone naftą, żelazem, węglem i to jest obskurantyzm i to jest uwstecznianie i ci zwłaszcza, którzy opierają się na tych podstawach materii, są większymi obskurantami, niż ci, którzy w średniowieczu reprezentowali życie świata chrześcijańskiego.</u>
- <u xml:id="u-62.2" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy.)</u>
- <u xml:id="u-62.3" who="#SJablonowski">Teraz, Wysoka Izbo, przechodzę do właściwego tematu. Uwaga opinii publicznej skupiała się ostatniemi czasy na licznych przemówieniach i wystąpieniach p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zarówno jak i na niektórych zarządzeniach ministerialnych. Opinia publiczna niepokojona była i dotychczas się niepokoi między innemi tern, że Ministerstwo znajduje się w stałym zatargu z rozmaitemi sferami i grupami społecznemi, w zatargu, który wprawdzie istniał przed p. Ministrem Czerwińskim ale który zwiększył się z chwilą, gdy on objął tekę Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Świadczyć o tern mogą liczne protesty, jakie wywołuje działalność Ministerstwa. Protestują najrozmaitsze sfery, protestują komitety rodzicielskie, protestują fachowi pedagogowie, dostojnicy kościoła, protestuje ludność katolicka tu i owdzie, protestuje młodzież ucząca się. Ministerstwo natomiast woli ten ustawiczny zatarg, aniżeli zadośćuczynienie słusznym reklamacjom protestujących. Wprawdzie p. Minister Czerwiński oświadczył niedawno w Sejmie, że Minister Oświaty w Polsce istnieje dla wszystkich obywateli, jednakże w rzeczywistości tak nie jest, a ta piękna zasada — „ojcowskiego” — że tak powiem — stosunku do wszystkich obywateli stosowana nie jest do licznych kategoryj obywateli. Nasamprzód nie jest stosowana do obywateli zależnych bezpośrednio od Ministerstwa, mianowicie nauczycieli, kierowników szkół, dyrektorów. Rugi bowiem, jakie istniały, trwają wciąż i w większości wypadków nie mają nic wspólnego z t. zw. dobrem szkoły. Mogę się tu powołać na szereg wypadków, zresztą bardzo znanych, jak usunięcie ze stanowiska dyrektora szkoły Stefana Batorego, p. Rudzkiego, szkoły znakomicie zorganizowanej i postawionej przez niego na wysokim poziomie, jak usunięcie również dr. Missona z Brzeska, dyrektora gimnazjum państwowego, a między innemi ostatnio jak przeniesienie w stan nieczynny dyrektora gimnazjum państwowego w Bydgoszczy, dr. Stróżewskiego. Otóż ci wszyscy ludzie, a zwłaszcza dyrektor Rudzki i dr. Stróżewski są ludźmi niesłychanie zasłużonymi dla tych szkół, które oni organizowali i które postawili na wysokim poziomie, jednakże traktuje się ich, po nie wiem ilu latach służby, jak szkodników i usuwa się ich w sposób bardzo kategoryczny, niemal brutalny. Otrzymałem właśnie protest komitetu rodziców w Bydgoszczy, co do usunięcia dr. Stróżewskiego.</u>
- <u xml:id="u-62.4" who="#SJablonowski">Piszą mi tak:</u>
- <u xml:id="u-62.5" who="#SJablonowski">„W Bydgoszczy zorganizował bez pomocy władz Państwowe Gimnazjum Klasyczne, objął kierownictwo tegoż i przez 10 lat prowadził zakład wzorowo, podnosząc go do wysokiego poziomu, był bezstronnym, sprawiedliwym i sumiennym wychowawcą powierzonej mu młodzieży. Nie zajmował się polityką, a całą swoją energię i wiedzę poświęcał wyłącznie wychowaniu i kształceniu młodzieży, która go też szanowała jako prawdziwego opiekuna”.</u>
- <u xml:id="u-62.6" who="#SJablonowski">Pytam się Wysokiego Senatu, czy godzi się takich ludzi w ten sposób traktować? Już nie mówiąc o pozbawianiu szkoły zasłużonego pracownika, ale wręcz dlatego, że wstrząsa się bytem materialnym tego rodzaju ludzi zasłużonych i stawia się byt ich pod znakiem niepewności, troski o rodzinę, troski wogóle o przyszłość swoją.</u>
- <u xml:id="u-62.7" who="#SJablonowski">Idąc dalej, mogę się powołać na stosunek Ministerstwa do szkół średnich prywatnych, a mam tu na względzie przyznawanie, bądź odbieranie tym szkołom praw szkół rządowych. Działalność Ministerstwa w tej mierze jest nie tylko nieoględna, ale nieraz niesprawiedliwa, krzywdząca te szkoły, jak również krzywdząca tych, którzy do nich uczęszczają, odebranie bowiem w obecnych warunkach praw prywatnym szkołom jest niemal unicestwieniem ich i przekreśleniem. Jakimi względami Ministerstwo się tu kieruje, trudno nieraz dociec. I tak w 1928/29 r. było 44 szkół, mających pełne prawa aż do odwołania, a dodać trzeba, że były one uznane za najlepsze, obecnie pozostało ich 17 — słowem zdyskwalifikowano 27. Wśród tych zdyskwalifikowanych szkół figurują stare, zasłużone, niektóre istniejące od paru wieków, znane w kraju szkoły, jak np. 0.0. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem, Sióstr Urszulanek w Lublinie, szkoła przy seminarium diecezjalnem w Płocku, gimnazjum Słowackiego we Lwowie, a w Warszawie Szkoła Św. Stanisława, Zamojskiego, Ziemi Mazowieckiej, szkoły Rudzkiej, Walickiej, Gagatnickiej. Z innych mogę tu wymienić zakład Sióstr Benedyktynek w Przemyślu, Polskiej Macierzy Szkolnej w Bełhatowie, Brzezinach, Staszowie, Płońsku; szkoła katolicka — „Przyszłość” w Warszawie, Szkoła im. Piłsudskiego w Turce n/Stryjem, szkoła polska im. Orzeszkowej w Stanisławowie i t. d.</u>
- <u xml:id="u-62.8" who="#SJablonowski">Rozejrzawszy się w tym spisie, trudno oprzeć się wrażeniu, iż dotknięte zostały niełaską Ministerstwa szkoły o wyraźnym kierunku wychowawczym — narodowym i katolickim.</u>
- <u xml:id="u-62.9" who="#SJablonowski">Jakże inaczej wygląda stosunek Ministerstwa do szkół niepolskich. Dość tu wspomnieć, że nadaje się prawa takim szkołom ruskim, jak gimnazja w Równem, Łucku i Krzemieńcu, o których Premier Bartel w swoim czasie (październik 1926 r.) wyraził się, że — „gdyby były polskiemi, to kazałby je natychmiast zamknąć”, a dalej, że poraz pierwszy nadano prawa białoruskim gimnazjom w Wilnie i Nowogródku z których pierwsze zajmuje 'bezprawnie budynek podominikański, gdzie znajduje się historyczna „cela Konrada”, a przytem oddawna jest znane, jako siedlisko zdecydowanej propagandy przeciwpaństwowej. W tej to szkole przyjęto Ministra Dobruckiego obelżywą deklamacją wiersza przeciwpolskiego; stamtąd w roku ubiegłym wydalono 40 uczniów za propagandę komunistyczną.</u>
- <u xml:id="u-62.10" who="#SJablonowski">Tego rodzaju szkoły mniejszościowe obdarza się przywilejami i subwencjonuje się, nie bacząc na to, iż są to gniazda agitacji antypolskiej i że w ten sposób popiera się ruch separatystyczny, jak naprzykład wśród ludności białoruskiej, lgnącej dotychczas do szkoły polskiej i do polskości.</u>
- <u xml:id="u-62.11" who="#SJablonowski">Takie i tym podobne fakty, których jest zbyt wiele, świadczą wymownie, iż Minister Oświaty w Polsce jest nie tyle dla wszystkich obywateli, ile raczej dla pewnych ich kategoryj, z tych lub owych względów uprzywilejowanych.</u>
- <u xml:id="u-62.12" who="#SJablonowski">Gdy do tej kategorii obywateli ma się szczęście być zaliczonym, wówczas jest się popieranym i przez p. Ministra i przez podwładne mu urzędy, a to nawet w tych wypadkach, kiedy wcale nie chodzi o cele wychowawcze.</u>
- <u xml:id="u-62.13" who="#SJablonowski">Dla tak uprzywilejowanego obywatela, jakim jest np. pewien powieściopisarz, wprawia się w ruch aparat kilku kuratoriów, by zachęcać młodzież szkolną do uczęszczania na jego odczyty, bardzo wątpliwej wartości wychowawczej, a nawet sam p. Minister, narażając powagę kierownika wychowania publicznego, ryzykuje groteskową obronę wogóle twórczości beletrystycznej owego prelegenta.</u>
- <u xml:id="u-62.14" who="#SJablonowski">P. Minister poleca twórczość pisarza, który nie wiem czy pozyska kiedy szersze uznanie w narodzie, tymczasem na zjazdach oświatowych, które się odbywają pod przewodnictwem p. Ministra, np. w Łowiczu, znajdują się działacze oświatowi, którzy wyrażają radość z powodu, iż, jak utrzymują, do dzisiejszej młodzieży wiejskiej nie przemawia już Mickiewicz, ani Sienkiewicz.</u>
- <u xml:id="u-62.15" who="#SJablonowski">Gdyby to było prawdą, — chociaż nie sądzę, żeby tak było — to zamiast poruszać kuratoria w celu propagandy odczytów autora, który nie jest jeszcze chlubą naszego piśmiennictwa i wątpliwą jest rzeczą, żeby nią został, byłoby raczej wskazane użyć ich wpływów, by dopomóc młodzieży wiejskiej do zrozumienia wartości utworów Mickiewicza i Sienkiewicza dla kultury narodowej.</u>
- <u xml:id="u-62.16" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy. S. ks. Kasprzyk:</u>
- <u xml:id="u-62.17" who="#SJablonowski">U Mickiewicza niema świeżego powietrza, a u Bandrowskiego jest to świeże powietrze.)</u>
- <u xml:id="u-62.18" who="#SJablonowski">Ponieważ nadto Ministerstwo popiera poczynania oświatowe Związku Młodzieży Wiejskiej, o czem świadczy okólnik kuratorium krakowskiego z 29 października 1929 r. do inspektorów szkolnych, to i na to należałoby zwrócić baczniejszą uwagę, aby wśród tych związków mniej się uwijało takich — „radosnych” działaczy, jak ten, który popisywał się na Zjeździe w Łowiczu i który mówił, że Mickiewicz jest wyrazem mieszczańsko-szlacheckiej kultury i dlatego nie przemawia do obecnej młodzieży wiejskiej.</u>
- <u xml:id="u-62.19" who="#SJablonowski">Teraz skolei muszę poświęcić parę słów poglądom p. Ministra na stosunek religii do wychowania. Swoje credo w sprawie znaczenia religii w wychowaniu p. Minister wypowiedział niedawno w Komisji Budżetowej Sejmu w następującem lapidarnem zdaniu. — „Sądzę — mówił — że religia może być w duszy człowieka wielkiem oparciem i może go zbliżać do ideałów najwyższych”. Ten młody, zastrzegający się i wymijający istotę rzeczy pogląd na stosunek religii do wychowania charakteryzuje doskonale w tej mierze ideologię p. Ministra. Jest to typowy pogląd człowieka, który zajmuje wobec religii stanowisko neutralne, — „ni wrogie Bogu, ni też wierne”, jak powiada wielki poeta. Ale twórca — „Boskiej Komedii” mówi dalej o tego rodzaju istotach, że „Niebo ich nie chcę, gdyż niosłoby zgubę jego piękności; piekło je wyklucza, gdyżby z nich gorsi mogli zyskać chlubę”.</u>
- <u xml:id="u-62.20" who="#SJablonowski">I słusznie, w sprawie bowiem stosunku do religii jako czynnika wychowawczego, należy być szczerym: trzeba mówić — „tak”, lub — „nie”, nie zaś jednocześnie — „tak” i — „nie”. Tego rodzaju neutralność dopuszcza wszystko i zarazem wyłącza wszystko; może być tak, albo inaczej; podstawą wychowania może być moralność religijna, ale może być także moralność racjonalistyczna, albo jeszcze co innego, np. ideał wolności jednostki ludzkiej, albo jakaś doktryna teozoficzna, lub wogóle jakaś nieokreślona abstrakcja. Na tak kruchej, chwiejnej podstawie oparte wychowanie publiczne może być tylko parodją wychowania moralnego jednostki. Taki dyletancki stosunek do najważniejszego zagadnienia wychowawczego człowieka, który decyduje o kierunku wychowania publicznego, może tylko upoważniać wszelkiego rodzaju ryzykantów do swawoli w dziedzinie wychowawczej, tj. do tego między innemi, co p. Radwan, kierownik wydziału seminariów w Ministerstwie, nazwał (na Zjeździe w Łowiczu), — „przepalaniem wszelkich rupieci w nowym własnym ogniu”. Otóż tutaj chcę zauważyć pod adresem p. sen. Everta. Jeżeli p. sen. Evert chcę poznać, jak się ta</u>
- <u xml:id="u-62.21" who="#komentarz">rzecz rzeczywiście miała na tym Zjeździe, bo tam było bardzo dużo ciekawych rzeczy, to proszę przeczytać sobie dokładny pod każdym względem opis, w świeżo wyszłem wydawnictwie „Oświata Polska”. Tutaj Pan gorsze rzeczy znajdzie. Znajdzie Pan również bardzo piękne rzeczy, jak przemówienie prof. Limanowskiego, prof. Franciszka Bujaka, ale znajdzie Pan rzeczy, które Pana, jak sądzę, również przejmą wielką troską i zmartwieniem. To nie był dokument, to co czytał p. senator Gliwic, to nie było żadne źródło oficjalne, (Głos na ławach B. B.:</u>
- <u xml:id="u-62.22" who="#SJablonowski">To jest źródło oficjalne.) sprawozdanie wspomniane jest zrobione z całym obiektywizmem. Nie wiem właściwie, w czyjem imieniu p. sen. Gliwic prostował, to ja go właśnie prostuję i twierdzę, że słowa p. Radwana przytoczono ściśle. Nawet — „Robotnik” dnia 8 lutego umieści to wszystko.</u>
- <u xml:id="u-62.23" who="#SJablonowski">Nie dziw, że w tych warunkach, wśród tych — „rupieci”, może się znaleźć także tradycja i religijna i narodowa. P. Minister sądzi że — „religia może być w duszy człowieka wielkiem oparciem”, ale na zjazdach walnych, np. — „Związku nauczycieli szkół powszechnych” uchwala się, że — „religia na terenie szkoły paczy charakter dziecka”. To jest uchwała z 1928 r. (</u>
- <u xml:id="u-62.24" who="#komentarz">Głos:</u>
- <u xml:id="u-62.25" who="#SJablonowski">To jest nieprawda!) Więc serce p. Ministra chwieje się pomiędzy temi dwiema pozycjami, no i w Ministerstwie powstają prądy przychylne bardziej drugiemu z powyższych poglądów na stanowisko religii w wychowaniu.</u>
- <u xml:id="u-62.26" who="#SJablonowski">P. Minister nie ma ani czasu, ani myśli wolnej, żeby wniknąć należycie w tego rodzaju stan rzeczy. Myśl jego bowiem zaprzątnięta jest całkowicie innemi sprawami. Czemże jest ona zaabsorbowana? Czy może p. Minister stroskany jest tern, że w naszych województwach wschodnich postępuje rusyfikacja przez szkołę dzieci polskich? Czy może myśl jego zaprząta się sposobami walki z prądami komunistycznemu, ujawniającemi się w szkole; czy może z hasłami i dążeniami wrogiemi Państwu naszemu i polskości? Nie, — na to wszystko p. Minister energii ducha swego nie zużywa, zachowuje ją bowiem przedewszystkiem, jak to oświadczył w mowie sejmowe), na walkę z tym kierunkiem ideowym, który reprezentuje silną i żywą świadomość narodową, a który ogarnia coraz szersze masy młodego pokolenia.</u>
- <u xml:id="u-62.27" who="#SJablonowski">I to właśnie tak martwi p. Ministra i nie daje mu spokoju, to budzi w nim zapał bojowy, aczkolwiek wyznał w Sejmie, że bez entuzjazmu przyjął ponownie tekę ministerialną.</u>
- <u xml:id="u-62.28" who="#SJablonowski">Napróżno się jednak fatygował! W tej walce bowiem z miodem pokoleniem, które broni charakteru narodowego Państwa Polskiego, broni wiary i tradycyj narodowych, chwały nie pozyska!</u>
- <u xml:id="u-62.29" who="#SJablonowski">Minister Oświaty, który dolewa wciąż oliwy do ognia, który jątrzy i pogłębia zatarg pomiędzy instytucją wychowania publicznego, a społeczeństwem, sam siebie dyskwalifikuje, jako kierownika tej instytucji.</u>
- <u xml:id="u-62.30" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.:</u>
- <u xml:id="u-62.31" who="#SJablonowski">Pan by chciał, żeby Minister Oświaty był księdzem katolickim. Minister nie może reprezentować Kościoła Katolickiego.).</u>
+ <u xml:id="u-62.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Nocznicki.</u>
</div>
<div xml:id="div-63">
- <u xml:id="u-63.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Kopciński.</u>
+ <u xml:id="u-63.0" who="#SNocznicki">Wysoki Senacie! Już p. referent budżetu Ministerstwa Oświaty w Komisji Skarbowo-Budżetowej powiedział, że w naszych stosunkach oświatowych „cel ten, bezmała osiągnięty w miastach, daleki jest od urzeczywistnienia po wsiach”.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Hałuszczyński)</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#SNocznicki">Trudności, jakie przedstawia wprowadzenie wszędzie w Państwie szkoły powszechnej 7-klasowej, są ogromne.</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#SNocznicki">Sprawa szkoły powszechnej 7-klasowej na wsi wymaga jak najmniejszego mówienia, ale zato wymaga wielkiego czynu. Tak się jakoś złożyło w tem Państwie Polskiem, że większość obywateli Polaków mieszka na wsi. Rozumie się, są miasta, miasteczka mniejsze, większe, osiedla robotnicze, fabryczne i t. d., ale, jeżeli można powiedzieć tak ogólnie, to jeszcze dziś — nie wiem co będzie za 100 lat — ale dziś większość Polaków mieszka na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-63.4" who="#SNocznicki">Wielce szanowny ks. senator Kasprzyk wczoraj był łaskaw powiedzieć że uniwersytety wiejskie, te 7-klasowe szkoły niedługo już zapanują zupełnie.</u>
+ <u xml:id="u-63.5" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Ja nie mówiłem tego, tylko że zakładamy i dążymy do tego.)</u>
+ <u xml:id="u-63.6" who="#SNocznicki">Ale ja tak zrozumiałem i ogromnie się z tego ucieszyłem.</u>
+ <u xml:id="u-63.7" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Wszędzie nie mogą być odrazu.)</u>
+ <u xml:id="u-63.8" who="#SNocznicki">Otóż tak dobrze nic jest, a ja chciałbym, aby tak dobrze było, albowiem na 25.149 publicznych szkół powszechnych w Polsce było 2.328 szkół 7-klasowych Ministerstwa W. R. i O. P., jak widzimy z publikacji. To jest ostatnia publikacja, bo z 1929 r. Co to znaczy? To znaczy, proszę Wysokiego Senatu, że szkoły 7-klasowe istnieją w miastach, miasteczkach i osadach. Na wsi zaś jest szkoła 1-klasowa, 2-klasowa a najwyżej 3-klasowa. Proszę Panów, to są fakty, to są cyfry. Rozumie się, wołałbym, żeby w tak ładnie i optymistycznie podanem sprawozdaniu, wydanem nakładem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, były nie tylko te cyfry, że jest tyle i tyle szkół, i tyle i tyle 7-klasowych, ale żeby było rozmieszczenie tych szkół...</u>
+ <u xml:id="u-63.9" who="#komentarz">(Minister Oświaty Czerwiński: Zupełnie słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-63.10" who="#SNocznicki">...gdzie jakie szkoły są. Mam tu dane z jednego powiatu, ale jeden powiat nie może być wskazówką dla całego kraju. Pozwoliłbym sobie twierdzić, że tak jest mniej więcej w całej b. Kongresówce, ale inaczej jest w Małopolsce, w Poznańskiem, na Pomorzu, na Śląsku. Chwała Bogu, ta Polska tak się rozrosła, taka jest spora i ładna, że trudno byłoby to wszystko do jednego mianownika sprowadzić. Ale ośrodkiem Polski, największą jej częścią jest t. zw. b. Kongresówka, gdzie te rzeczy tak się mają, jak to mam zaszczyt Wysokiemu Senatowi przedstawić. Jakże reaguje społeczeństwo na te rzeczy? Powiedziałem, że tutaj trzeba wielkiego czynu, tymczasem tego czynu wielkiego nie widać. A nie widać go dlatego, że wszyscy się przerazili, począwszy od Ministerstwa aż do najniższych funkcjonariuszy, aż nareszcie to przerażenie, jak zaraza jakaś, udzieliło się nawet społeczeństwu. Powiada się, że dla zrealizowania szkolnictwa powszechnego wysoko zorganizowanego potrzeba miljardów. Ja nie przeczę, być może, że potrzeba miliardów. Z ołówkiem w ręku tej sprawy nie obliczałem, ale niech nas nie przeraża cyfra, nie przerażajmy się temi sumami. Wielkie ciężary dźwiga się albo wielką ilością ludzi, albo odpowiedniemi windami, są na to sposoby. Jeżeli wielkie ciężary zacznie dźwigać całe społeczeństwo, miliony ludzi, to się da radę. Jeżeli będziemy mówili, niech nam Rząd tylko te szkoły postawi, to Rząd, tych 18 ministrów, nic mają tak dużo pieniędzy, ażeby mogli dać miliardy. Co to jest rząd? Rząd jest w danym razie najwyższym urzędnikiem Państwa, decydującym o tem, jak mają być te sprawy załatwiane, pomiędzy innemi sprawa wychowania i rozbudowy oświaty. Ale funduszy Rząd przecie nie bierze z kieszeni każdego z osobna ministra, tylko bierze z kasy państwowej, a więc z podatków. Ma się rozumieć, że z tej ogólnej kasy państwowej trzeba na to dawać, ale i społeczeństwo chcę dać, ci zainteresowani, ci mieszkańcy wsi pod tym względem są bardzo ofiarni i chcą właśnie dać. Tymczasem, jakie jest ustosunkowanie do tej sprawy czynników decydujących?</u>
+ <u xml:id="u-63.11" who="#SNocznicki">Już miałem zaszczyt przedstawić to na Komisji Oświatowej, a i tu jeszcze sobie pozwolę to poruszyć. Jest taki dokument, nie artykuł gazeciarski, ale zupełnie oficjalny, urzędowy dokument. W powiecie lubelskim postanowiono zbudować szkoły powszechne 7-klasowe. Dlaczego postanowiono? Dlatego, że dzieci, uczęszczające do nieodpowiednich lokali, w których się uczą, zaczęły zapadać na gruźlicę, co zostało stwierdzone cyframi. Kiedy się o tem ludzie dowiedzieli, powiedzieli sobie, że przecież nie możemy być zabójcami własnych dzieci, trzeba budować gmachy i to odpowiednie, bodaj jeden w gminie tymczasem, żeby w nim była umieszczona szkoła 7-klasowa. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ma na to bardzo ładnie zrobione plany i ma te wszystkie sprawy załatwione, idzie się tam, dostaje się plany, chodzi tylko o pieniądze. Ludność postanowiła na zebraniach opodatkować się w kwocie, powiedzmy, 2 zł z morga. Na to się zgadzają na zebraniach gminnych i ziemianie, i gospodarze, słowem sprawa stoi bardzo dobrze, tylko budować. W wielkiem zgromadzeniu ludzkiem zawsze się trafić może człowiek, który najlepszą rzecz zepsuje, ludzi takich nazywamy pospolicie szkodnikami. Otóż i tam znalazł się jeden czy dwóch takich szkodników, którzy zaprotestowali przeciw tym bardzo pięknym czynom. Że się znajdzie na terenie pow. lubelskiego czy jakiegoś innego paru szkodników, to — mój Boże, nikogo przecież nie powinno tak bardzo dziwić, ale mnie dziwi i zdaje się, że i Wysoka Izba podzieli to moje zdziwienie, że do tych starań szkodników przychyla się wysoki czynnik rządowy, jakim jest Minister Spraw Wewnętrznych i całą tę uchwałę przekreśla. I przedstawiam sobie, że w Polsce znajdzie się Minister Oświaty, który będzie poprostu forsował i ze skóry będzie wyłaził, za punkt honoru, za zadanie swego życia będzie uważał i powie sobie, że ja będę tym propagatorem, tym budowniczym wielkiej oświaty ludowej, tej wielkiej rzeczy, jaką jest wyższa oświata, w wysoko zorganizowanych szkołach na wsi. Ale na ten jego zapał przyjdzie z kubłem zimnej wody drugi Minister — Spraw Wewnętrznych i ten kubeł zimnej wody wyleje...</u>
+ <u xml:id="u-63.12" who="#komentarz">(Głos: Jakto, nie porozumieją się?)</u>
+ <u xml:id="u-63.13" who="#SNocznicki">Widocznie nie, Panie Senatorze, jak przekonujemy się z tego dokumentu. Musimy z tego zaczarowanego koła wyjść, musimy przestać się bać tych miliardów, o których nam ciągle opowiadają i musimy tę wielką potrzebę oświaty ludu polskiego, oświaty całej Polski, oświaty wsi polskiej dźwigać wszyscy, a Rząd i Ministerstwo Oświaty mają pierwszy obowiązek pomagać temu. Rozumiem, że energiczny Minister tego resortu upomni się wobec swego kolegi z drugiego resortu, aby mu ognia nie zalewał wodą, bo poco ma dmuchać, szkoda jego wysiłku. I dlatego rzecz ta jest konieczna. Niema w Polsce człowieka, któryby się ośmielił publicznie powiedzieć, że wielka oświata jest niepotrzebna. Takiego człowieka niema. Był kiedyś, kiedyś, bardzo dawno człowiek, który powiedział i to nie tutaj u nas, ale gdzie indziej, w innej dzielnicy, że „chłopi to są nasi nieprzyjaciele, że oświata dla chłopów to jest siekiera”. Siekiera, to jest taki wynalazek, że w kurhanach i rozkopaliskach, pochodzących z okresu kamiennego, znajdowano najprzód siekierę. Człowiek się już ogromnie dorobił, ogromnie się wzbogacił, gdy w garść dostał ten kamień obrobiony — siekierę.</u>
+ <u xml:id="u-63.14" who="#SNocznicki">Jeżeli kto powiada, że oświata jest siekierą, to myślę, jeżeli to się działo kilkadziesiąt lat temu, że ten człowiek był chory na umyśle. Ale, przez te kilkadziesiąt lat czasy się zmieniły. Uważam, że tamci ludzie już umarli, że ich niema. O umarłych albo się dobrze mówi, albo wcale się nie mówi. Gdyby jednak to zastosować do życia, to nie mielibyśmy historii. Historia mówi i o umarłych. Ktoś powiedział, że historia jest mistrzynią życia, nauczycielką, a rozumiem to w tym sensie, ażeby starych błędów nie powtarzać, to będzie miało sens tylko wówczas, że jeżeli człowiek w historii źle powiedział albo zrobił, żeby tego błędu już nie powtarzał. I to jest ten sens, żeby ze złych powiedzeń i postępków nie wyciągać dla siebie nauki, że nad złem trzeba przechodzić do porządku dziennego, ale że trzeba tworzyć i czynić dobrze.</u>
+ <u xml:id="u-63.15" who="#SNocznicki">Proszę Wysokiego Senatu, mówić, dowodzić o tem, że ta oświata jest tak bardzo potrzebną, uważam za rzecz nierealną w tej chwili, uważam, że wszyscy jak tu jesteśmy, jesteśmy tego samego zdania i nikogo pod tym względem przekonywać niema potrzeby. Jedną rzecz chciałbym proszę Wysokiego Senatu tutaj poruszyć, poruszyć mimowoli.</u>
+ <u xml:id="u-63.16" who="#SNocznicki">Oto słyszymy w tym Wysokim Senacie, powtarza się to i w Izbie sejmowej, słyszymy tu skargi mniejszości narodowych naszych współobywateli, naszych braci. Ja z mojego osobistego przeżycia pozwolę sobie przypomnieć jedną rzecz. Działo się to w roku 1870. To już dość dawno było, ja byłem małem dzieckiem, miałem kilka lat i chodziłem do szkoły, bo i ja chodziłem do szkoły, coś ze 100 dni chodziłem do szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-63.17" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: To była taka dobra szkoła zimowa.)</u>
+ <u xml:id="u-63.18" who="#SNocznicki">To była zawsze szkoła.</u>
+ <u xml:id="u-63.19" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: I ja do takiej chodziłem.)</u>
+ <u xml:id="u-63.20" who="#SNocznicki">Otóż chodziłem do szkoły i wtedy w 1870 r. wyszło rozporządzenie, aby wprowadzono do szkoły język rosyjski. Do tych szkół początkowych, elementarnych wprowadzono język rosyjski i nauczycielowi — zapomniałem już jego nazwiska — gdy zaczął mówić z dziećmi pacierz po rosyjsku, siedziałem w ławce blisko nauczyciela, i zobaczyłem, że po jego twarzy płynęły łzy. Myślę sobie ja. takie małe dziecko, czego ten człowiek płacze? W późniejszym dopiero życiu dowiedziałem się, dlaczego ten człowiek płakał.</u>
+ <u xml:id="u-63.21" who="#SNocznicki">Był kiedyś w Warszawie taki kurator, nazywał się Apuchtin, który powiedział, że po 25 latach jego urzędowania tak wykorzeni język polski, a tak zakorzeni język rosyjski, że nawet niańki dzieciom będą śpiewały po rosyjsku. I mówił: tak wymaga rosyjska racja stanu. Co się stało, proszę Panów, z tą rosyjską racją stanu?</u>
+ <u xml:id="u-63.22" who="#komentarz">(Głos: Apuchtin jest na Woli został z nami. Inny głos: Leży na Woli.)</u>
+ <u xml:id="u-63.23" who="#SNocznicki">On tam przestał być niebezpieczny. Osobiście słyszałem rzecz taką: do gminy, w której mieszkałem, w której miałem prawo głosu, przyjechał Moskal, naczelnik powiatu, coś mu powiedziano, a ten wielki dygnitarz powiatowy tak się uniósł, zaczął krzyczeć, wymyślać: „Ja was sotru s lica ziemli” — zetrę was z oblicza ziemi. Taki był zarozumiały, taki pyszny i głupi. A działo się to w Polsce, w polskiej gminie, i wobec może 300 ludzi — Polaków, miał on taką wielką czelność i tak wielką głupotę, ten człowiek nieszczęśliwy, że śmiał powiedzieć: ja was zetrę z oblicza ziemi. Śladu po nim nie zostało, umarł dawno, a Polska żyje. Proszę Wysokiego Senatu Sprawy narodów, sprawy sprawiedliwości historycznej, sprawy sprawiedliwości dziejowej, sprawiedliwego ustosunkowania się do innych ludzi, to są niezmiernie wielkie rzeczy. Ja nie będę wchodził w poszczególne sprawy. Sprawy te, jak mniejszości ukraińskiej, białoruskiej, niemieckiej, żydowskiej mają swoich przedstawicieli i śmiem twierdzić, bardzo wymownych obrońców. Ja tylko z punktu widzenia polskiego i dla polskiej racji stanu, dla tej wysokiej racji stanu, która kiedyś cechowała Państwo Polskie, to mówię, i szkoda się wielka stała, kiedy o tej racji stanu zapomniano w Polsce. Chciałbym tylko Szanownym Panom Senatorom przypomnieć, że nad temi sprawami trzeba się głęboko zastanowić, że to są sprawy niezmiernie ważne, sprawy wielkiej powagi, że to są sprawy, nad któremi tak lekkomyślnie do porządku dziennego przechodzić nie należy, albowiem sprawiedliwości 'dziejowej zawsze staje się zadość i ktokolwiek, choć może mało, tak jak ja, obeznany jest z historią, zawsze przychodzi do tego przekonania, że sprawiedliwość dziejowa nie jest nigdy ani pogrzebana w ziemi, ani spalona na stosie, ani w jakikolwiek inny sposób uśmiercona, że ona zawsze żyje, żyć będzie i nawet zakopana z martwych powstanie.</u>
+ <u xml:id="u-63.24" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-63.25" who="#SNocznicki">Dlatego niechże pomiędzy nami, obywatelami jednej ziemi, jednego państwa, zapanuje ta sprawiedliwość. O tę sprawiedliwość jabym apelował do Wysokiego Senatu. Ja stary człowiek, com widział i przeżył dom niewoli, dla którego jedyną może, że tak powiem, pociechą jest na starość, że może tu legnę w wolnej polskiej ziemi, w wolnej ojczyźnie, jabym, proszę Wysokiego Senatu, pragnął, ażeby słuszne skargi, bo mogą być i niesłuszne — ludźmi jesteśmy, prawda, ale słyszałem, umiem odczuć to i wyczuwam, że były tam i słuszne skargi, żeby tych słusznych skarg, czy to pod względem religijnym, czy pod względem narodowościowym, czy pod względem wszystkich innych rzeczy, żeby tych skarg nie było.</u>
+ <u xml:id="u-63.26" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-63.27" who="#SNocznicki">Widzieliśmy, czem był ten pop rosyjski, czem cerkiew prawosławna swego czasu, kiedy państwo rosyjskie było tak potężne, a cerkiew rosyjska panująca. Co się z tego wszystkiego zostało? Tam, w tej Rosji, w tej Moskwie, gdzie było 40 razy po 40 cerkwi, gdzie był metropolita, gdzie było tyle tego duchowieństwa, klasztorów, i t. d. ale gdzie nie uczono i nie kształcono i nie dawano przykładu wielkiej miłości bliźniego.</u>
+ <u xml:id="u-63.28" who="#SNocznicki">Urzędy kościelne, kościół panujący jest zabójstwem dla religii.</u>
+ <u xml:id="u-63.29" who="#komentarz">(S. Roman: Niema kościoła panującego.)</u>
+ <u xml:id="u-63.30" who="#SNocznicki">Właśnie chodzi o to, Panie Senatorze i Panie Prezesie, bo to są dziedziny ducha, a w dziedzinie ducha Bóg panuje nad duchem ludzkim i dlatego w te dziedziny niech się nikt nie odważa wkraczać z brudnemi rękoma i z brudnym duchem, bo widzimy na przykładach, a przykłady powinny nas przecież uczyć, bo jeżeli one nas nie uczą, to co nas nauczy? Ten kij chyba, znowu ten kij historyczny.</u>
+ <u xml:id="u-63.31" who="#SNocznicki">Niechże tych słusznych żali i słusznych skarg w tej Polsce nie będzie, bo, pewnie, robią ludzie nadużycia, ale inna rzecz nadużycie, a inna rzecz, kiedy się to dzieje pod osłoną prawa. Ludzie mogą błądzić, ale prawo powinno być ponad ludźmi. Ludzie mogą źle uczynić, bo są ludźmi i podlegają temu wszystkiemu, ale prawo powinno być oparte na niewzruszonych zasadach sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-63.32" who="#SNocznicki">Dlatego, jeżeli ja tu ośmielam się w Wysokim Senacie mówić o tem, że wielka oświata, szkoły 7 klasowe na wsi są koniecznie potrzebne, to tak jest. Pewnie, żeśmy tego nie mogli robić w domu niewoli, pewnie, że w ciągu tych 12 lat niepodległe Państwo Polskie może jeszcze uczynić tego nie mogło, ale z każdym rokiem, z każdym miesiącem powinniśmy do tego ideału dążyć i niech jeden minister drugiemu nie zalewa tego wielkiego ogniska. Niech minister od policji pilnuje policji, a nie wtrąca się p. Ministrowi Oświaty w jego interesy i do jego resortu. Niech mu nie przekreśla podania uczciwych ludzi z danego powiatu, którzy chcą stworzyć wielką oświatę, dlatego, że tam się znalazło 2, 3, 4, czy jeden szkodnik, i minister dygnitarz przyłącza się nie do poczciwych ludzi, tylko właśnie do tych szkodników. To jest niedobre i to jest bolesne i tego być nie powinno.</u>
+ <u xml:id="u-63.33" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-64">
- <u xml:id="u-64.0" who="#SKopcinski">Wysoka Izbo! Nie dla obrony Ministerstwa Oświaty, przeciw któremu mam liczne i poważne zarzuty, wchodzę na tę trybunę, ale trudno mi jest, kiedy jestem już tutaj, powstrzymać się, aby nie dać świadectwa prawdzie. Kilkakrotnie mówiło się o konferencji łowickiej. Przytoczone dziś było przemówienie jednego z jej uczestników, który powiedział, że Mickiewicz nie przemawia do duszy młodzieży dzisiejszej i z tego robi się zarzut organizatorowi konferencji. Za przemówienie odpowiada jedynie ten, kto je wygłosił. Poruszano tu również przemówienie p. Radwana, którego pogląd na wychowanie religijne znam i który raczej jest za niem. Przytaczając przemówienia, nadaje im się tendencje niezgodne z ich rzeczywistą treścią.</u>
- <u xml:id="u-64.1" who="#SKopcinski">Drugą rzeczą, którą chciałem poruszyć z przemówienia p. s. Jabłonowskiego, byłaby kwestia szkół mniejszości. Jeżeli Ministerstwo daje prawa szkołom mniejszościowym, to mnie się zdaje, że argument taki, że w jakiejś szkole znalazło się kilku komunistów, nie jest dostatecznym powodem do oskarżenia o tendencyjne popieranie szkół mniejszości narodowych, ze szkodą szkół polskich. Rzeczą szkoły jest uzdrawiać stosunki w szkole. Troską powinna być raczej ochrona szkoły przed temi zjawiskami, a nie zamykanie szkół i pozbawianie młodzieży nauki. Mówię to tylko nawiasem z powodu przemówienia s. Jabłonowskiego w momencie, kiedy w Polsce obchodzimy 25-lecie strajku szkolnego, tego czynu entuzjastycznego młodzieży polskiej, w momencie, kiedy można już było marzyć o tern, aby zacząć budować szkolę polską, tego bardzo pięknego odruchu młodzieży polskiej w czasach zaborów i w bardzo ciężkich warunkach politycznych, kiedy szkoła polska była w kajdanach. Z tą kwestią łączy się inna. W strajku tym brało udział, pomagało młodzieży polskiej nauczycielstwo polskie, które z tego powodu obecnie, będąc w podeszłym wieku, jest bardzo często pozbawione zabezpieczenia na starość, wtedy, kiedy ludziom, którzy byli w szkołach zaborczych, zalicza się do emerytury pracę w tych szkołach, ci zaś ludzie, którzy z tej szkoły wyszli albo z powodu strajku, albo z powodów ideowych w niej nie pracowali, tego zaliczenia nie mają. Dlatego też sądzę, że zarówno Wysoki Rząd, jak i Wysoki Parlament, nasze Izby Prawodawcze, powinnyby pomyśleć o zabezpieczeniu starości tym ludziom, naprawdę dla społeczeństwa polskiego wielce zasłużonym.</u>
- <u xml:id="u-64.2" who="#SKopcinski">Nie zgłaszam tutaj rezolucj i dlatego, że bałbym się, aby w powodzi zgłoszonych rezolucji nie zapodziały się gdzieś, sądzę jednak, że głos mój nie będzie głosem wołającego w próżnię i że zarówno społeczeństwo, jak i czynniki miarodajne zainteresują się tymi ludźmi, którym dziś należy się wdzięczność za ich zasługi. Wspomniałem tu o strajku szkolnym, bo chciałbym, aby w tej Wysokiej Izbie zjawiły się wspomnienia o tym tak ważnym fakcie w życiu szkolnictwa polskiego. Mówię o tern i dlatego, aby dać jeden z przykładów, że w tym momencie, kiedy w losach narodu polskiego zachodził pewien zwrot, społeczeństwo polskie i naród polski zawsze zwracały swoje życzliwe oko ku szkolnictwu polskiemu, bo rozumiały, że na szkole i na wychowaniu młodego pokolenia możemy oprzeć przyszłość narodu. Jako takie przykłady widzieliśmy Komisję Edukacji Narodowej, następnie wspominany przezemnie strajk szkolny, momenty tworzenia Państwa Polskiego. I w obecnej chwili widzimy wielką życzliwość dla szkolnictwa polskiego tych mas, które są w tern szkolnictwie zainteresowane. Panowie Senatorowie byli słuchaczami wielu przemówień przedstawicieli ludu polskiego, szanownych naszych starszych senatorów, którzy tak o tę szkołę się dopominali. I chodzi mi o to, że nie widzę tego odpowiednika w sferach wykonawczych, żeby z całym rozmachem, któryby odpowiadał tym życzeniom narodu, tworzyli szkołę polską.</u>
- <u xml:id="u-64.3" who="#SKopcinski">Nie mam czasu, bo rozporządzam zaledwie paru minutami jeszcze, żeby to dokładnie uzasadnić, ale przebiegłszy różne dziedziny życia szkolnego, musimy powiedzieć, że albo od samego początku Polski kierownicy działu oświaty są krępowani przez rządy, do których należą, albo nie mają dostatecznej energii, żeby postawić jasno i wyraźnie sprawę szkolnictwa. Weźmy dział budownictwa. O nim się mówi i mówi, i zawsze się wysuwa jakieś przeszkody. Jeżeli weźmiemy dział jednolitego charakteru szkoły polskie), jednolitości szkolnictwa, nie widzę zdecydowanej woli ku zrealizowaniu tego postulatu. Świadczy o tem choćby ostatnie przemówienie p. Ministra, który ujawnił wielką ostrożność w stosunku do tych ludzi, którzy mają obawy przed taką organizacją.</u>
- <u xml:id="u-64.4" who="#SKopcinski">Jeżeli weźmiemy dalej chociażby szkolnictwo mniejszościowe, to pomimo tych wszystkich oświadczeń, które się słyszy, ja mam wrażenie, że organizacja szkoły mniejszościowej nie jest postawiona szczerze i otwarcie. Co do charakteru szkoły i uwolnienia szkoły od wszelkich postronnych wpływów, to mam wrażenie, że jakkolwiek sfery miarodajne składają oświadczenia, któreby nas mogły zadowolić, to jednak w życiu praktycznem bardzo często robią liczne ustępstwa dla sfer klerykalnych. I nic dziwnego, kiedy Rząd obecny opiera się na ugrupowaniach, które stoją bardzo blisko chociażby mojego szanownego bezpośredniego przedmówcy, a które chociażby dla przyzwoitości nie zgłaszają tu solidarności, to Rząd zrobiwszy jeden krok w kierunku wolności szkoły musi się cofać z tego stanowiska. Dowód mamy w okólniku p. Bartla; mówi się o tem, że to było konieczne z powodu konkordatu, ale w konkordacie ja nie widzę żadnej klauzuli, któraby zmuszała do wydawania takiego okólnika. Pozoruj ej się ustępliwość czem można, bo nie posiada się zdecydowanej woli utrwalenia niezależności szkoły.</u>
- <u xml:id="u-64.5" who="#SKopcinski">Skoro jestem przy głosie, to chciałbym jeszcze poruszyć jedną rzecz, która mnie od chwili debaty w Senacie niepokoi. Mówiło się tu o ideale wychowawczym i ideałach, które mogą służyć za wzór dla młodzieży. Ale postawić jasno i wyraźnie ideał wychowawczy w teraźniejszych warunkach jest bardzo trudno. I dlatego, jeżeli się określa ten ideał wychowawczy, to często on nie godzi się z życiem. Nie będę tutaj z powodu braku czasu robił próby określania tego ideału, ale jedno mnie napawa obawą, powiem zupełnie szczerze, że Panowie stawiają często wychowawcze ideały w związku z teraźniejszą chwilą, wskazują pewne autorytety z życia teraźniejszego. Proszę Panów, jeżeli Panowie szkołę łączycie z życiem, to nic nie mielibyśmy przeciw temu, ale niech to życie będzie młodzieży podane tak, jak ono jest, niech ona ma możność zorientowania się w niem. Ale jeżeli Panowie biorą ideały z teraźniejszości, to to, co jest w życiu, niesie często i złe jego strony.</u>
- <u xml:id="u-64.6" who="#SKopcinski">Dlatego też toby należało robić ostrożnie. Zresztą ja podam parę drastycznych przykładów. Wtedy, kiedy Panowie wskazujecie na autorytety, które chcielibyście jako wzór postawić młodzieży, to wasi zwolennicy mniej subtelni robią takie np. rzeczy. Była tu mowa o tych plakatach, które mówiły o tem, że Sejm popełnił zdradę Państwa. Ale ja znam fakt, kiedy był przysłany do szkoły przez kierownika wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego plakat, który miał być w ten sposób motywowany, ażeby zbierać na fundusz dyspozycyjny dlatego, że Sejm popełnił zdradę Państwa. Tak ideały są brane w rzeczywistości, bo ten wielbiciel pewnego autorytetu poprostu w swojej uczuciowości poszedł tak daleko, że podważył inne autorytety.</u>
- <u xml:id="u-64.7" who="#SKopcinski">U nas był zwyczaj, że dzieciom rozdawano przy skończeniu szkoły powszechnej Konstytucję polską. Otóż ja się teraz obawiam — już przy końcu muszę to powiedzieć — czy teraz jest to słuszne. Branie rzeczywistości z tych wzorów bardzo jest niebezpieczne. Tu przytoczę przykład ze swego życia. W roku 1926 spytała mi się jedna z uczennic 7 klasy, bardzo miła, postępowa dziewczyna, czy zamach majowy był czynem antykonstytucyjnym, bo ona tak myśli. Odpowiedziałem jej, że są momenty w życiu narodu, kiedy naród czy jednostka, czy ktokolwiek musi się zdecydować na rewolucyjny czyn, który trzeba sądzić po skutkach.</u>
- <u xml:id="u-64.8" who="#komentarz">(Głos: Jak się uda, to jest dobrze.)</u>
- <u xml:id="u-64.9" who="#SKopcinski">Boję się teraz spotkać z tą dziewczyną, by mi daleko więcej pytań nie zadała, a teraz miałby więcej wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-64.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Evert.</u>
</div>
<div xml:id="div-65">
- <u xml:id="u-65.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Zakrzewski.</u>
+ <u xml:id="u-65.0" who="#SEvert">Wysoka Izbo! Przed południem s. Kamieniecki podzielił społeczeństwo na trzy grupy i mówił, że pierwszą grupę stanowią ci, którzy swoje klasowe interesy, interesy swoich poszczególnych grup społecznych stawiają na pierwszem miejscu. Określił ich mianem egoistów. Potem jest druga grupa, która potrafi podporządkować swój interes interesowi większości, interesowi ogółu i tę grupę scharakteryzował, jako grupę altruistyczną, jako grupę państwową. Chcę powiedzieć, że kiedy słucham głosów tak zwanych mniejszości narodowych, to mam zawsze wrażenie, że nasze mniejszości narodowe uważają, że w 10-leciu Państwa Polskiego, kiedy to Państwo ma jeszcze szereg problematów nierozstrzygniętych — najważniejszym problematem w Państwie są interesy tych mniejszości. Rzuciłbym pytanie, czy istotnie leży w interesie tych mniejszości narodowych, aby według kwalifikacji p. sen. Kamienieckiego zostały zaliczone do grupy pierwszej?</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#SEvert">Ta część polskiego społeczeństwa, która mnie uważa za swojego rzecznika w tej Wysokiej Izbie, potrafiła przez wiele lat — mogę to powiedzieć bez pyszałkowatości — podporządkować swoje interesy interesom całości. Są coprawda tacy wśród nas, którzy twierdzą, że protestantyzm polski źle na tem wyszedł. Są i tacy, którzy twierdzą, że tak głośno głoszone hasło polskiej tolerancji religijnej jest tylko frazesem, który jest używany, kiedy to jest potrzebne, stosowany tam, gdzie to jest potrzebne, ale jako zasada lekceważona tam, gdzie można to zlekceważyć. Ja nie należę ani do pierwszej, ani do drugiej grupy, ja tylko referuję odcienie myśli ewangelickiej.</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#SEvert">Nie miałem zamiaru przemawiać przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Nie miałem zamiaru przemawiać dlatego, że, powiem otwarcie, straciłem wiarę w to, ażeby elementarne postulaty polskiego protestantyzmu znajdowały zrozumienie tak w Izbie sejmowej, jak i w Senacie. Żeby nie być gołosłownym, powiem, że czekamy 10 lat na to, aby nie były unieważniane w konsystorzu katolickim małżeństwa mieszane, zawarte w obliczu prawa państwowego w Kościele Ewangelickim. Czekamy nadaremnie na to, aby z funduszów państwowych podatkowych były przydzielane kościołowi naszemu te sumy, które się nam należą. My możemy skwitować z tych sum zupełnie, ale dopóki sumy z podatków przydzielane są dla innych kościołów, mamy prawo, abyśmy byli w imię tolerancji, w imię równouprawnienia traktowani jednakowo. Nie miałem zamiaru mówić, i jeżeli przemawiam, to dlatego, że zmusiły mnie do tego okoliczności. Ja też. jak i moi przedmówcy, chcę spełnić swój obywatelski obowiązek i chcę poruszyć najmodniejszą dziś sprawę, to jest sprawę tak zwanego wychowania religijnego. Jeżeli w prasie i z tej wysokiej trybuny podnosi się konieczność religijnego wychowania młodzieży, to ja nie mogę tego inaczej zrozumieć, jak skargę, że w Polsce niema rzekomo religijnego wychowania, bo rzecz naturalna, gdyby to wychowanie religijne było, to nie byłoby głosów wołających o to wychowanie religijne.</u>
+ <u xml:id="u-65.3" who="#SEvert">Otóż pytam się, czy te zarzuty są istotnie usprawiedliwione? Konstytucja nasza zawarowywa wychowanie religijne młodzieży. We wszystkich szkołach publicznych wykładana jest religia włącznie do klasy 8-ej. Poszliśmy tak daleko nawet, że młody człowiek nie może otrzymać matury, o ile nie ma stopnia z rejigji. W naszych kościołach odbywają się nabożeństwa. Gdzie są objawy jakiegokolwiek ucisku religijnego? Czy można poważnie mówić o tem, że Rząd, ewentualnie obecny Minister, walczy z religia? Tu nie chodzi w tej debacie o religijność, tu nie chodzi o religijne wychowanie. Ja dam przykład. Przez nas wszystkich wielce szanowany p. sen. Głabiński przytaczał bona fide rzekome przemówienie jakiegoś dyrektora seminarium, który miał się wyrazić, że trzeba przepalić wszystkie rupiecie religii. P. sen. Głąbiński, jeszcze raz powtarzam, przytaczał bona fide to, co czytał, następnego jednak dnia, zdaje mi się, p. sen. Gliwic z dokumentem w ręku zaprzeczył podobnemu ustępowi przemówienia. To są sposoby, jakimi się walczy i jakimi się chcę wywołać wrażenie, że coś jest, czego niema.</u>
+ <u xml:id="u-65.4" who="#SEvert">Proszę Panów, tu nie chodzi o religię, ale chodzi o rzecz inną, chodzi o to, aby kościół zapanował nad Państwem.</u>
+ <u xml:id="u-65.5" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: W czyjem imieniu Pan przemawia, czy w imieniu Klubu B. B.?)</u>
+ <u xml:id="u-65.6" who="#SEvert">Przemawiam we własnem imieniu.</u>
+ <u xml:id="u-65.7" who="#komentarz">(Głos: Niech Pan nie podsuwa tych rozmaitych intencji.)</u>
+ <u xml:id="u-65.8" who="#SEvert">Chcę przypomnieć, że wszędzie tam, gdzie kościół był na usługach państwa, to się kończy tak, jak w Rosji. Tam kościół był sponiewierany i religia była sponiewierana. Nie może być kościół na usługach państwa, ale nie może też być państwo na usługach kościoła.</u>
+ <u xml:id="u-65.9" who="#SEvert">P. senator-referent w swoim bardzo wyczerpującym i naogół obiektywnym referacie na str. 4 pisze: „Warując dla polskiej mowy we wszystkich przejawach życia państwowego, a zatem i w szkolnictwie, pełny walor i znaczenie, zachowując dla Katolickiego Kościoła pełny wpływ na szkolnictwo, i t. d. i t. d”. Czyli chodzi o to, aby kościół, jeden kościół, miał wpływ na szkolnictwo w całem Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-65.10" who="#komentarz">(S. Tullie: Tylko dla katolików.)</u>
+ <u xml:id="u-65.11" who="#SEvert">My nie mamy w Polsce szkół wyznaniowych, a więc katolickich, ewangelickich, czy żydowskich — mamy szkoły ogólno-państwowe, lub prywatne. Nie mogę inaczej rozumieć tego ustępu, jak tylko jako tendencję, żeby Kościół R.-Katolicki wywierał przemożny wpływ na szkolnictwo w całem Państwie. Panowie czytają gazety, Panowie czytają prasę i wiedzą, że podnosi się cała walka przeciw Ministrowi nie o to, co on robi, ale dlatego, że podobno — mnie to nie interesuje — nie należy on do Kościoła Rzymsko-Katolickiego. W tej chwili chodzi więc o coś ważniejszego, aniżeli budżet, lub też osoba obecnego Ministra. W tej chwili chodzi o walkę dwóch światów, dwóch światopoglądów...</u>
+ <u xml:id="u-65.12" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-65.13" who="#SEvert">...chodzi o walkę wstecznictwa XVIII wieku i chciwego władzy klerykalizmu bez różnicy kościoła z ideą wolności sumienia i z ideą wolnego ducha ludzkiego. Chodzi o to, jaką treścią mają być wypełnione te dwa piękne i niewątpliwie dla wszystkich nieomal członków tej Izby drogie hasła: hasło narodu i hasło religii. Czy te hasła mają być wyrazem skrajnego szowinizmu w jednym kierunku i zgubnego fanatyzmu, czy też naród i religia mają być pojmowane tak, jak nas o tem nauczali najwięksi wieszcze i mężowie stanu doby przeszłej i obecnej. Czy młodzież nasza ma być wychowana w smutnej tradycji XVIII wieku na kulcie zbrodni, wykonywanych rzekomo w imię religii i dla dobra narodu? Wspomnę przy tej sposobności atmosferę, otaczającą fakt zamordowania pierwszego konstytucyjnego Prezydenta Rzeczypospolitej. Czy w szkole będzie wiał duch patriotyzmu i religijności na miarę i na wzór najkulturalniejszych narodów współczesnych?</u>
+ <u xml:id="u-65.14" who="#komentarz">(Głos: I naszych tradycji.)</u>
+ <u xml:id="u-65.15" who="#SEvert">„Warując dla polskiej mowy we wszystkich przejawach życia państwowego, a zatem i w szkolnictwie, pełny walor i znaczenie, zachowując dla Katolickiego Kościoła pełny wpływ na szkolnictwo, i t. d. i t. d.”. Czyli chodzi o to, aby kościół, jeden kościół, miał wpływ na szkolnictwo w całem Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-65.16" who="#komentarz">(S. Tullie: Tylko dla katolików.)</u>
+ <u xml:id="u-65.17" who="#SEvert">My nie mamy w Polsce szkół wyznaniowych, a więc katolickich, ewangelickich, czy żydowskich — mamy szkoły ogólnopaństwowe, lub prywatne. Nie mogę inaczej rozumieć tego ustępu, jak tylko jako tendencję, żeby Kościół rz.-katolicki wywierał przemożny wpływ na szkolnictwo w całem Państwie. Panowie czytają gazety, Panowie czytają prasę i wiedzą, że podnosi się cała walka przeciw Ministrowi nie o to, co on robi, ale dlatego, że podobno — mnie to nie interesuje — nie należy on do Kościoła Rzymsko-Katolickiego. W tej chwili chodzi więc o coś ważniejszego, aniżeli budżet, lub też osoba obecnego Ministra. W tej chwili chodzi o walkę dwóch światów, dwóch światopoglądów...</u>
+ <u xml:id="u-65.18" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-65.19" who="#SEvert">...chodzi o walkę wstecznictwa XVIII wieku i chciwego władzy klerykalizmu bez różnicy kościoła z ideą wolności sumienia i z ideą wolnego ducha ludzkiego. Chodzi o to, jaką treścią mają być wypełnione te dwa piękne i niewątpliwie dla wszystkich nieomal członków tej Izby drogie hasła: hasło narodu i hasło religii. Czy te hasła mają być wyrazem skrajnego szowinizmu w jednym kierunku i zgubnego fanatyzmu, czy też naród i religia mają być pojmowane tak, jak nas o tem nauczali najwięksi wieszcze i mężowie stanu doby przeszłej i obecnej. Czy młodzież nasza ma być wychowana w smutnej tradycji XVIII wieku na kulcie zbrodni, wykonywanych rzekomo w imię religii i dla dobra narodu? Wspomnę przy tej sposobności atmosferę, otaczającą fakt zamordowania pierwszego konstytucyjnego Prezydenta Rzeczypospolitej. Czy w szkole będzie wiał duch patriotyzmu i religijności na miarę i na wzór najkulturalniej szych narodów współczesnych?</u>
+ <u xml:id="u-65.20" who="#komentarz">(Głos: I naszych tradycji.)</u>
+ <u xml:id="u-65.21" who="#SEvert">Mówię dlatego o młodzieży, że niedawne to czasy kiedy na Zjeździe Związku Polskiej Młodzieży Akademickiej powzięto rezolucję, że profesorem uniwersytetu może być tylko katolik, a wykłady uniwersyteckie nie mają niczem przeczyć dogmatom Kościoła Rzymsko-Katolickiego. To głosi młodzież akademicka. Nie łudźmy się zatem. Dziś jest źle. Młodzież akademicka w znacznej części daleka jest od zdrowego pojmowania tych dwóch haseł. Rządy pomajowe są pod tym względem obarczone pewną winą niedocenienia i zaniedbania tej dziedziny. Dlatego przyszłość, a przyszłością jest młodzież, przedstawia się dla naszej ideologii...</u>
+ <u xml:id="u-65.22" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Dobrze Pan mówi: pańskiej.)</u>
+ <u xml:id="u-65.23" who="#SEvert">...a co najważniejsze, dla dobra Państwa, jak my je pojmujemy, w ciemnych barwach. Mnie wolno jest mieć moją ideologię, a Księdzu swoją. Wiele się dziś mówi i pisze szczerze, lub nieszczerze, i obłudnie o obronie demokracji. W walce, która rozgorzała z powodu obecnego kursu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego decydują się losy demokracji. Bez wychowania młodego pokolenia, a przeto i narodu, w duchu wolności i postępu, demokracja opierać się musi nie na uświadomieniu, lecz tylko na niezadowoleniu mas i na demagogii przywódców. Taka demokracja prowadzi zarówno na wsi, jak i w mieście do bolszewizmu. Sądzę, że żadne chwilowe nakazy, czy nawet sukcesy taktyczne nie mogą usprawiedliwić neutralności, nie mówiąc już o czemś gorszem, w tej zasadniczej sprawie. Rządy nawet najsilniejszych ministrów, nawet najbardziej niesympatycznie j szych przeminą, ale pozostanie walka ideowa, pozostaną stronnictwa, które w imię swoich programów i, jak wierzę, uczciwych przekonań, tę walkę prowadzą. W walce o obecny kurs Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego linia frontu nie pokrywa się chwilowem oraz naturalnem ugrupowaniem stronnictw, lecz przechodzi poprzez całą Izbę, apelując do wszystkich postępowych republikanów i szczerych demokratów o obronę tego, co stanowi podstawę i przyszłość demokracji. Demokracja to wolność, także wolność szkoły od władzy zachłannego kleru, który w tym wypadku nie jest rzecznikiem religii, ani nawet kościoła, lecz partii politycznej, lub partii społecznej. Ufam, że nie damy kulturalnemu światu przykrego widowiska triumfu w Odrodzonej Polsce ducha wstecznictwa i fanatyzmu i że Polska nie pozostanie w Europie jedynem państwem, które chcę być zaściankiem ducha i mroczną kolonią średniowiecza.</u>
+ <u xml:id="u-65.24" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Co Pan plecie? Oklaski na lewicy.)</u>
+ <u xml:id="u-65.25" who="#SEvert">Ufam, że ideał wolności i demokracji, którego szermierzem jest p. Minister Czerwiński, znajdzie skuteczną obronę w obydwóch Izbach naszego parlamentu.</u>
+ <u xml:id="u-65.26" who="#SEvert">P. referent budżetu na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej zakończył swój referat cytatą z Pisma Świętego i powiedział, że teraz nam pozostaje: wiara, nadzieja i miłość. Proszę Panów, my, ja mówię my — my protestanci polscy, my wierzymy w Boga i wierzymy w sprawiedliwość Boską. My, protestanci polscy, mamy nadzieję, że genjusz narodu polskiego poprowadzi naród po drodze postępu, a co do miłości, to chcielibyśmy się doczekać tej miłości od Panów.</u>
+ <u xml:id="u-65.27" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy i w centrum.)</u>
</div>
<div xml:id="div-66">
- <u xml:id="u-66.0" who="#SZakrzewski">Charakter dyskusji zmusza mnie, bym na chwilę zajął uwagę Wysokiej Izby. Tyle tutaj mówione o ideałach wychowawczych, że niejako z urzędu, jako historyk, muszę się dostosować do tego, co powiedział p. s. Kopciński i spróbować ująć kwestię z perspektywy historycznej, jakkolwiek nie uważam jej za wystarczającą, Panie Senatorze Kopciński, do tego, żeby mogła być wyłączną podstawą wykształcenia ideału wychowawczego. Otóż, jeżeli ta perspektywa historyczna ma być zastosowana do ideału wychowawczego polskiego, jeżeli ona ma stać się wskazówką i dyrektywą dla Rządu i społeczeństwa polskiego przy regulowaniu spraw oświatowych i kulturalnych całej ludności Państwa Polskiego, to oświadczam, że ze stanowiska historii my nie potrzebujemy żadnych takich lekcji, jakie nam próbowali dać niektórzy pp. senatorowie, lekcji dawanych Polakom, jak się jeden mówca wyraził, ponieważ te lekcje mamy ugruntowane głęboko w naszej własnej historii. Ta podstawa historyczna społeczeństwa polskiego daje bardzo poważną odpowiedź na zagadnienie, które dziś podczas dyskusji wytoczyło się na forum, o ile chodzi o stosunek społeczności i myśli państwowej polskiej do Kościoła Katolickiego i najrozmaitszych innych kościołów i wyznań, a także narodowości. Jeżeli Komisja Budżetowa resort Ministerstwa Oświaty i Wyznań Religijnych przyjęła jednomyślnie na podstawie referatu p. sen. Dąmbskiego, to w konsekwencji nie mogę zrozumieć, dlaczego do tego właśnie referatu s. Dąmbskiego zostały nawiązane deklaracje pp. senatorów Tarnowskiego, Everta, i nie rozumiem tej dyskusji, w której padały wyrazy zaniepokojenia pewnego, czy troski o to, co może się stać z Kościołem Katolickim w Państwie Polskiem, czy z jakimkolwiek innem wyznaniem i kościołem.</u>
- <u xml:id="u-66.1" who="#SZakrzewski">Powiadam, że historia Polski daje na to dokładną i gruntowną odpowiedź. Ta krótka odpowiedź brzmi, że społeczność polska, że Państwo Polskie w historii swego rozwoju są jednym z filarów, na które Kościół Katolicki może liczyć, ale na które może także liczyć myśl rozumna, uwzględniająca zarówno interes polityczny jak i kulturalny, myśl utrzymania przez Państwo należytej równowagi wobec wszelkich wyznań i odrębności narodowych i kulturalnych. Te społeczeństwa najbardziej kulturalne, zachodnio-europejskie, na które się tutaj powoływano, były nieraz jednocześnie w swej historii terenem zbyt wybujałego fanatyzmu i jednostronności w ujawnieniu zagadnienia stosunku państwa do kościoła i odwrotnie. Państwo Polskie ma nie tylko legitymację zasługi wobec Kościoła Katolickiego, ale daje równocześnie gwarancję w swoim historycznym rozwoju zupełnego utrzymania należytej granicy, jaka pomiędzy dziedziną kościoła i Państwa pociągnięta być musi w myśl każdego rozumnego patrioty, jak i najbardziej zdecydowanego zwolennika i wyznawcy swojego kościoła, o ile chcą równocześnie uszanować interes Państwa. Dość przytoczyć tutaj nazwiska analogiczne z historii innych krajów, jak kardynał Richelieu i Mazarini, którzy, będąc najlepszymi synami Kościoła Katolickiego, umieli jednocześnie postawić tamę jednostronnej polityce rzymskiej, gdy ona się na gruncie francuskim chciała zbytnio rozpościerać.</u>
- <u xml:id="u-66.2" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-66.3" who="#SZakrzewski">Jak Pan Profesor to rozumie?)</u>
- <u xml:id="u-66.4" who="#SZakrzewski">Dalej chcę mówić tu i mówiono tutaj o ideale wychowawczym. Dziwi mnie bardzo, że większość pp. senatorów chciałaby, aby odrazu występować z gotowem, zdecydowanem, wykończonem pod każdym względem, zapatrywaniem i poglądem. Jeżeli Minister, który zresztą sam się będzie bronił, formułuje pewien pogląd na zasady wychowawcze, w tej chwili byle jakie nieporozumienia przeobraża się na próby akcji protestacyjnej, wymierzonej przeciw temu Ministrowi.</u>
- <u xml:id="u-66.5" who="#SZakrzewski">Patrząc na to, jako historyk, muszę wreszcie przypomnieć Wysokiej Izbie to, co się działo w Polsce w końcu XVIII wieku, w tern rozumieniu, że to, co dziś w pamięci naszej wysoko stoi na pomniku zasługi państwowej i narodowej, to wszystko, co było zdziałane w związku z Komisją Edukacyjną, w związku z reformą Uniwersytetu Krakowskiego i t. d., to ci ludzie wywalczyli po ciężkiej walce ze społeczeństwem własnem, zanim nakłonili to społeczeństwo i zmusili, żeby poszło ich torem i w tym duchu pracowało nad wzniesieniem gmachu kultury narodowej. Otóż krystalizacja ideału wychowawczego, dostosowanego do zadań dzisiejszej kultury narodowej i państwowej, to są rzeczy, od których nie podobna wymagać, żeby one występowały odrazu w formie takiej, jak masło i oliwa. Ta rzecz dojrzewać musi również w ogniu walki.</u>
- <u xml:id="u-66.6" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Zacząć nowe walki?)</u>
- <u xml:id="u-66.7" who="#SZakrzewski">To nie jest zaczynanie nowych walk dla walki. To właśnie walka o krystalizację nowego i koniecznego ideału.</u>
- <u xml:id="u-66.8" who="#SZakrzewski">P. sen. Jabłonowski przytaczał tutaj różne ustępy z enuncjacji p. Ministra, według jego zdania, drażniące i oświetlał działalność p. Ministra w ten sposób, jakoby p. Minister dążył do tego, aby duch polski i dusza polska przekształciła się w kierunku dla p. sen. Jabłonowskiego niepożądanym, a bardzo niebezpiecznym i t. d. Ja ośmielę się postawić p. sen. Jabłonowskiemu następujące pytanie: czy s. Jabłonowski i jego koledzy polityczni byliby zadowoleni, gdyby umysł polski przed dzisiejszem pokoleniem polskiem nie stawiał kategorycznie tego postulatu przetworzenia duszy i umysłowości polskiej w duchu obecne) naszej teraźniejszości? Wszak jeden z ludzi, którzy stoją bardzo wysoko w przekonaniu s. Jabłonowskiego, nazwisko, do którego i ja się odnoszę z pełnym szacunkiem, Roman Dmowski, lat temu dwadzieścia parę w okolicznościach nie tak przewrotowych dla polskiego społeczeństwa, jaką jest chwila odrodzenia Państwa Polskiego, jednak przecież rzucił temu społeczeństwu nakaz przetworzenia Polaka typu starego na typ Polaka nowoczesnego. Ten sam p. Roman Dmowski, gdyby był faktycznie dziś razem z nami, gdyby miał duszę młodzieńczą, czy odpowiadającą pokoleniu temu młodszemu, które dźwiga na sobie ciężką odpowiedzialność za najbliższe lata wychowania w Polsce, ten sam p. Roman Dmowski, chcąc być konsekwentny i logiczny, napewnoby postąpił i dzisiaj śmiało tak, jak to było jego właściwością, i powiedziałby: utworzenie Państwa Polskiego zmusza nie tylko rząd polski, ale nas wszystkich, całe społeczeństwo, do przetworzenia ideału wychowawczego w ten sposób, żeby on dorastał do tych wysokich wymagań, jakie stawia się obywatelowi, nie tylko członkowi swojego narodu, ale członkowi Państwa, członkowi Państwa, który chcę za przyszłość tego Państwa, chociażby w granicach praw i możności jednostki, ponosić odpowiedzialność.</u>
- <u xml:id="u-66.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-66.10" who="#SZakrzewski">I tu, proszę Panów, ta kwestia, którą poruszyłem, łączy się z kwestią, którą poruszył p. Wicemarszałek Hałuszczyński, która jednak wymaga także specjalnej odpowiedzi.</u>
- <u xml:id="u-66.11" who="#SZakrzewski">P. Wicemarszałek Hałuszczyński naświetlił tak sprawę, jakoby ideał państwowy polski oświatowy i polityczny, zamykał się w granicach narodu, narodowości polskiej. Tu trzeba jednak pewną granicę stanowczo pociągnąć. Na gruncie narodowym chcemy stać wszyscy, na gruncie nacjonalistycznym oczywiście stać nie chcemy. Niestety niema p. Wicemarszałka Hałuszczyńskiego; gdyby był obecny, to powiedziałbym: czy my potrzebujemy wobec Panów dopiero teraz składać egzaminy, jak my, jako Państwo i element kulturalny, ustosunkowujemy się do kultury ruskiej? Na to są odpowiedzi dawne, znane bardzo dobrze p. Hałuszczyńskłemu, który powinien był jasno mieć je w mózgu i pamiętać o nich, kiedy stał na tej trybunie i to pytanie poruszał.</u>
- <u xml:id="u-66.12" who="#SZakrzewski">Władysław Łokietek 600 lat temu, pisząc do Papieża o zmarłych książętach ruskich, nie wahał się napisać, że zginęli oto dwaj młodzi książęta ruscy, którzy byli — „scutum inekspugnabile kontra Tar taros”. Więc tę sprawiedliwość 600 lat temu publicznie Łokietek potrafił Rusinom oddać. Potrafił także tę sprawiedliwość oddać im Kazimierz Wielki w znanych aktach publicznych, wydanych z okazji obejmowania rządów nad Rusią Czerwoną. Niedawno prasa zagraniczna przypomniała Pakta Horodelskie, t. j. dokumenty, pochodzące z przed 500 laty, w jaki to sposób Polacy ujmowali podstawy prawa politycznego międzynarodowego. Nie potrzebujemy się ich uczyć ani od Anglików, ani od Amerykanów, nie potrzebujemy się ich uczyć od Panów.</u>
- <u xml:id="u-66.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-66.14" who="#SZakrzewski">A jeżeli chodzi o późniejsze czasy, o czasy XVII wieku, to czyż w zakresie tych zagadnień, które poruszał s. Bohdanowicz, mam przypomnieć stanowisko nasze wobec cerkwi ruskiej, czy mam przypomnieć nazwisko Jeremiasza Mohiły i wszystko to, co się z nim łączy, czy mam przypomnieć, że metropolita prawosławny kijowski Sylwester Kossów podczas największego ognia i rozhulania się nawałnicy kozackiej przecież zorientował się i zwrócił się do Polski i Państwa Polskiego jako do tego, którego mu w tych ciężkich chwilach rzeczywiście zabrakło.</u>
- <u xml:id="u-66.15" who="#SZakrzewski">A czy wreszcie my Polacy potrzebujemy pouczeń ze strony reprezentantów ludności żydowskiej, my którzy od połowy XIII wieku wydawaliśmy akta publiczne biorące Żydów w opiekę prawa, tego prawa, które wogóle było fundamentem naszego życia publicznego.</u>
- <u xml:id="u-66.16" who="#SZakrzewski">Oczywiście takich przykładów możnaby przytoczyć dużo. Stwierdzają one, że tak jak w historii naród polski udowodnił, że swego ideału państwowego w ciasnych nacjonalistycznych ramkach nie zamyka, tak samo teraz, odzyskawszy obecnie państwowość, potrafi wyjść poza ten ciasny partykularyzm nacjonalistyczny, w którym niestety Panowie się ciągle obracają, będzie się naród polski umiał wznieść i zgodnie ze swoją tradycją nawę państwową poprowadzić.</u>
- <u xml:id="u-66.17" who="#SZakrzewski">A teraz jedno słowo polemiki, niestety, wewnątrz nas, o ile chodzi o stosunek do pisarza Kadena-Bandrowskiego. Słuchając tych uwag, draśnięty byłem głęboko, ponieważ rzeczywiście uważam Kadena-Bandrowskiego za jednego z najlepszych naszych współczesnych pisarzy. Tern przykrzejsze jest to dla mnie, że tę wątpliwość wyraził nikt inny, jak przecież o wiele głębszy i świetniejszy odemnie znawca literatury, jakim jest s. Jabłonowski. Czy młodzież polska w — „Mieście mojej matki” nie znajduje mnóstwa ożywczych pierwiastków, któremi dusza dziecka może się karmić? Może Kaden-Bandrowski — „nieudolnie” odtwarza dzielność i cnoty współczesnego żołnierskiego pokolenia, ale nad temi tematami dziś pracuje i wiemy, że to, co na ten temat w swych powieściach pisze, młodzież polska przyjmie chętnie i dla tej młodzieży naszej może to być wzbogaceniem tych skarbów literatury, jakie dotąd posiadamy.</u>
- <u xml:id="u-66.18" who="#komentarz">(Głos: A „Lenora”?)</u>
- <u xml:id="u-66.19" who="#SZakrzewski">Nie mam zamiaru moich uwag przedłużać. Rozumiem, że zagadnienie oświaty, kultury narodu daleko wybiega poza granice Państwa Polskiego. Rozumiem bowiem doskonale, że naród, polski swoich aspiracyj kulturalnych, naukowych, artystycznych w tych granicach nie zamyka. Aspiracje te wybiegają daleko, łączą się tam, gdzie naród polski, jak w przeszłości, tak w teraźniejszości i w przyszłości przez pracę nad własną kulturą, nad nauką i oświatą, chcę dalej pracować zarówno dla narodów, ze sobą najbliżej sprzęgniętych w ramach jego państwowości, a równocześnie także przez pracę dla narodu własnego chcę pracować dla całej ludzkości.</u>
+ <u xml:id="u-66.0" who="#WicemarszałekHałuszczyński">Głos ma s. Rubinsztein.</u>
</div>
<div xml:id="div-67">
- <u xml:id="u-67.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Tullie.</u>
+ <u xml:id="u-67.0" who="#SRubinsztein">Proszę Wysokiej Izby! Rozpatrujemy budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na ostatniem miejscu i to przy niemal pustej sali Senatu. Czy nie jest to znamienne dla tego miejsca, które oświata w Polsce zajmuje? Co do Żydów, muszę skonstatować ze smutkiem i z bólem, że ten symbol znamienny odpowiada rzeczywistości, że potrzeby oświatowe Żydów są traktowane przez Rząd i parlament, jako kwestie rzędu najostatniejszego.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#SRubinsztein">Nie jest wielką przyjemnością, proszę Panów, rok rocznie przed Panami z tej wysokiej trybuny powtarzać te same żale, te same skargi na nieuwzględnione żądania, na niezaspokojone potrzeby w dziedzinie wyznania oświaty. Nie mam, proszę Panów, też możności szczegółowo zastanawiać się nad temi sprawami dla krótkości rozporządzalnego czasu, ale niema potrzeby czynić tego po pierwsze dlatego, że straciliśmy wiarę, że nasze utyskiwania i żale mogą tu do celu doprowadzić, a po drugie, jestem przekonany, że wszystkim Panom są znane nasze skargi i żale z dyskusyj budżetowych z lat poprzednich, bo już te żale podnosimy po raz siódmy z tej wysokiej trybuny, a z trybuny Sejmu po raz 11. Więc nie potrzebuję dla uwypuklenia tego smutnego obrazu krzywdy i upośledzenia wymieniać wszystkich szczegółów, ale postaram się krótko streścić te żale, które Panowie zachowaliście zapewne w pamięci z poprzednich lat.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#SRubinsztein">W dziedzinie wyznań jesteśmy upośledzeni i upokorzeni. Wszystkie wyznania są utrzymywane przez Państwo i w preliminarzu budżetowym znajdujemy szczegółowy wykaz etatów osób i instytucyj z wydatkami rzeczowemi i osobowemi. Jedyny wyjątek stanowią Żydzi. Prawda, Żydzi otrzymują dwieście kilkadziesiąt tysięcy, z których jednak trzeba odliczyć kwotę, asygnowaną na seminarium, która ma być odniesiona do innego całkiem rozdziału budżetu. To wynosi 4 grosze na głowę wyznawcy, podczas gdy wyznanie katolickie otrzymuje złoty kilkadziesiąt groszy na głowę, prawosławne — około złotego, pokrzywdzeni ewangelicy — 35 groszy na głowę, a mahometanie i karaimi — całkowite utrzymanie, tylko Żydzi stanowią jedyny upokarzający, krzywdzący wyjątek. Panom jest wiadome z poprzednich lat, że mamy szerokie i rozgałęzione szkolnictwo, założone przez społeczeństwo żydowskie i przez to społeczeństwo utrzymywane.</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#SRubinsztein">Według sprawozdania Ministerstwa z r. 1925, mamy w tem t. zw. prywatnem, a w istocie rzeczy społecznem, bo przez społeczeństwo utrzymywanem szkolnictwie, 50.000 dzieci żydowskich. Jeśli do tego dodać jeszcze ostatnio przez Ministerstwo uznane t. zw. szkoły religijne, zwalniające też od przymusu szkolnego, to otrzymamy przynajmniej 100.000 dzieci. Według tego samego sprawozdania nauka dziecka w szkole kosztuje Państwo 70 zł. rocznie, oprócz wszystkich innych świadczeń i wydatków, a więc Państwo, które musi dostarczyć szkoły bezpłatnie wszystkim obywatelom, zaoszczędza na naszem szkolnictwie przynajmniej 7.000.000 zł. Wzamian nic nie otrzymujemy z istniejącego specjalnego dodatku 25% do podatku przemysłowego na rzecz szkół zawodowych, uiszczanego przeważnie przez Żydów. Dla naszego szkolnictwa zawodowego prawie nic nie otrzymujemy, z wyjątkiem niektórych szkół zawodowych z językiem wykładowym polskim.</u>
+ <u xml:id="u-67.4" who="#SRubinsztein">Skarb Państwa nie tylko nam nie daje na utrzymania szkół, ale naszym szkołom Ministerstwo nie daje również praw. Nasze szkoły średnie, przez Żydów utrzymywane, pozostają bez praw i absolwenci tych szkół zmuszeni są udawać się na studia zagranicę. Nie tylko praw się nam odmawia, ale odmawia się też udzielenia koncesyj. Staramy się o koncesje na kursa dokształcające, będące dla nas teraz kwestią żywotną wobec srogiej ustawy przemysłowej, i tych koncesyj nie otrzymujemy.</u>
+ <u xml:id="u-67.5" who="#SRubinsztein">Przypuszczam, że Panowie uświadamiają sobie, jakie rozgoryczenie i jakie zwątpienie takie ustosunkowanie się Rządu do naszych najżywotniejszych potrzeb w dziedzinie życia duchowego wywołuje w zrujnowanem gospodarczo i przytłoczonem ciężarami podatkowemi społeczeństwie żydowskiem. Przypuszczam też, że Panowie się zgodzicie, że taki stosunek nie odpowiada wymaganiom uczciwego sumienia zrujnowanej gospodarczo i zrozpaczonej ludności. Proszę Panów, znając dokładnie ścisłość tego rachunku arytmetycznego, nikt z decydujących czynników nie robi jednak rachunku sumienia, czy należy budować moc Państwa, jaką daje mu budżet, na krzywdzie i wyzyskiwaniu tak poważnej części obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-67.6" who="#SRubinsztein">Podczas rozpatrywania budżetu oświaty na komisji powołałem się na enuncjacje p. Ministra w Wilnie i w Sejmie i dałem wyraz życzeniu, żeby p. Minister zechciał tę zapowiedź wkroczenia na nowe drogi zastosować także i do życia duchowego Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-67.7" who="#SRubinsztein">P. Minister mianowicie po raz pierwszy w odrodzonej Polsce — chcę to podkreślić — zdobył się na śmiałe i doniosłe na nasze warunki oświadczenie publiczne, że w sprawowaniu swojego wysokiego urzędu nie będzie się powodował względami politycznemi, lecz jedynie nakazami uczciwego sumienia. Jestem pewien, że zarówno p. Minister, jak i wszyscy moi koledzy tutaj się zgodzą, że dopiero co nakreślony przezemnie bardzo smutny obraz ustosunkowania się do nas, obraz pełen krzywdy i upośledzenia, nie odpowiada wymogom sumienia w sensie słuszności, sprawiedliwości, o których mój szanowny przedmówca tak długo się rozwodził.</u>
+ <u xml:id="u-67.8" who="#SRubinsztein">Proszę Panów, gdyby nawet liczono się nie z wymaganiami sumienia, tylko ze względami politycznemi, których p. Minister obiecał w swoim resorcie zaniechać, ale ze względami, Panie Ministrze, mądrej polityki państwowej istotnej racji stanu, to ten stosunek byłby całkiem inny, bo mądra polityka stanu powinna pozyskać wszystkie siły nurtujące społeczeństwo, wszystkie idee i dążności, ożywiające to społeczeństwo, a płynące w łożysku równoległem z ideą państwową. Albowiem, ja chcę to podkreślić, dążności narodowe współczesnych społeczeństw są walorami, są potęgami rzeczywistemi, których w żaden sposób nie uda się zlekceważyć, nie uda się nie tylko zniszczyć i unicestwić, ale nawet stłumić i obezwładnić.</u>
+ <u xml:id="u-67.9" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ <u xml:id="u-67.10" who="#SRubinsztein">Tem bardziej, proszę Panów, to jest prawda w stosunku do Żydów, bo nie jesteśmy kulturalnymi dorobkiewiczami powojennymi, jesteśmy starym narodem kulturalnym, z 40-wiekową kulturą historyczną» duchową, którą przenieśliśmy przez wszystkie tortury i piekła. Nie damy sobie tej kultury wydrzeć i teraz.</u>
+ <u xml:id="u-67.11" who="#SRubinsztein">Proszę Panów! Gdy przysłuchujemy się wywodom p. Ministra i p. referenta, zdumiewamy się, o co właściwie sprzeczamy się? P. referent dzisiaj nam powiedział: „ Pragniemy, by szkolnictwo u nas zapewniło młodzieży, należącej do innych narodowości i wyznania, całkowitą możność nauki w ich języku i wychowania w przepisach ich wierzeń”. Podpisujemy się pod tem oświadczeniem p. referenta. Tembardziej podpisujemy się pod doniosłą enuncjacją p. Ministra, którą wygłosił w Wilnie, że nie chcę wynaradawiać narodów, zamieszkujących Polskę, a chcę jedynie, jak powiedział: by narówni z pracą, przedstawicieli tych narodów dla swych ściślejszych społeczeństw łączyły i pracę dla wychowania obywatelskiego w Polsce. P. Minister w ten sposób wysuwa tę samą tezę, tę samą koncepcję, którą zacytował nam dzisiaj p. referent: civis polonus natione judeus. Albowiem państwowość i narodowość nie są pojęciami identycznemu tak samo, jak zbiorowość i jednostka, kolektywizm i indywidualizm, z których każde ma swój świat interesów i dążeń, znajdujących się wprawdzie w różnych centrach, obracających się jednak w jednem i tem samem kole. A więc miarodajne czynniki władzy uznają, iż ta droga jest jedynie właściwa i zbawienna, droga łączenia w jedną harmonijną całość tych dwóch zasad wychowania obywatelskiego i narodowego każdego obywatela, niezależnie do jakiej narodowości należy. Ale tu zachodzi pytanie, dlaczego Panie Ministrze, jeżeli niema sprzeczności między nami, jeżeli Pan sam przyznaje, że wszystkie narodowości, zamieszkujące Polskę, mają prawo pielęgnowania swojej kultury, swojego języka, mają prawo wychowywania swoich dzieci w swojej religii, dlaczego Ministerstwo nie przejmuje na utrzymanie Państwa już istniejącego rozgałęzionego szkolnictwa żydowskiego, które z taką ofiarnością, poświęceniem, z takiem zaparciem społeczeństwo żydowskie teraz dźwiga na swoich zmęczonych i wyczerpanych barkach?</u>
+ <u xml:id="u-67.12" who="#SRubinsztein">Wystarczy jeden wgląd w preliminarz budżetowy, jedno spojrzenie na otaczającą rzeczywistość, ażeby przekonać się, że te wszystkie tak uskrzydlające wyobraźnię, tak doniosłe hasła, szczytne słowa p. Ministra w górnym swym polocie zawisły w powietrzu, nie dotykając ziemi i jako duch nieobleczony w szatę ciała błądzą w przestrzeniach nadziemskich, w czyn niewcielone. Mimowoli nasuwa się pytanie, dlaczego p. Minister nie daje przykładu takiego harmonijnego skojarzenia pierwiastka obywatelskiego i narodowego w wychowaniu publicznem? Dlaczego nie utrzymuje i nie upaństwawia już istniejących szkół, temu zadaniu odpowiadających?</u>
+ <u xml:id="u-67.13" who="#SRubinsztein">Słowo p. Ministra nie było logosem. Cytowali dwaj moi przedmówcy biblię, wypada, żebym i ja się powołał na nią, a mianowicie na samą genesis świata. Stwórca stworzył wszechświat zapomocą logosu, chociaż mógł stworzyć go tylko jedynie swą wolą, ale użył logosu, ażeby nauczyć człowieka, perłę stworzenia, że słowo ma być czynnie twórcze, bo słowo nie twórcze, nie powodując czynu, nie ma wartości.</u>
+ <u xml:id="u-67.14" who="#SRubinsztein">I dlatego my żądamy, tak od Rządu, jak i od parlamentu, żeby ta zapowiedź, którą słyszeliśmy, została wcielona w czyn i wprowadzona w życie.</u>
+ <u xml:id="u-67.15" who="#SRubinsztein">Słyszeliśmy od p. Ministra jeszcze jedno doniosłe i uznania godne oświadczenie. P. Minister mianowicie oświadczył w Sejmie, że nie pozwoli religii wynosić na targ publiczny. Nie wiem, jak społeczeństwo polskie ustosunkuje się do tego powiedzenia p. Ministra. Wiemy, że jest różnica zdań, bo p. Minister wywołał przeciw sobie takie niezadowolenie, że zgłoszony jest z tego powodu przeciw niemu wniosek nieufności. Ale ja muszę zapewnić p. Ministra, że to jego doniosłe powiedzenie wywołało jednomyślne zadowolenie i uwielbienie całego społeczeństwa żydowskiego. Mamy, Panie Ministrze, tylko jedną wątpliwość, czy p. Minister pod tym względem nie zrobi wyjątku w stosunku do Żydów, tak samo, jak stanowimy wyjątek co do naszego szkolnictwa. I jedynem naszem życzeniem jest, żeby p. Minister najbardziej bezwzględnie i najbardziej konsekwentnie tę zasadę zastosował do społeczeństwa żydowskiego. Tego społeczeństwo żydowskie sobie życzy w przygniatającej swej większości, może z wyjątkiem jednostek.</u>
+ <u xml:id="u-67.16" who="#SRubinsztein">Ale proszę Panów, my mamy smutne pod tym względem doświadczenie i dlatego, Panie Ministrze, zastrzegamy się stanowczo przeciw wynoszeniu spraw religijnych na targ polityczny przez kogokolwiek i przeciwko używaniu autorytetu religii dla politycznych celów doczesnych. Zresztą takie popędy nie mają żadnego powodzenia, żadnego skutku w społeczeństwie żydowskiem, jak można było się przekonać po niefortunnych próbach, przez pewne sfery wpływowe pod tym względem robionych. Sprawy wyznaniowe nie mogą być przedmiotem targu i wymiany usług, a mają być rozstrzygane i załatwiane jedynie przez samorząd wyznaniowy w postaci gmin żydowskich, który powinien być samorządzącą się instytucją i nie powinien ulegać żadnym wpływom obcym, a tem bardziej względom politycznym. Żądamy, ażeby p. Minister i naszych spraw wyznaniowych nie pozwalał na targ polityczny wynosić.</u>
+ <u xml:id="u-67.17" who="#SRubinsztein">Za ten smutny stan rzeczy ponoszą wspólną odpowiedzialność Rząd i parlament, bo żaden z nich nie robi starań o usunięcie tych krzywd. Współżycie między Rządem a Sejmem nie jest takie sielskie anielskie, a jednak w kwestii żydowskiej istnieje między nimi wzruszająca jednomyślność. Wielu z Panów w głębi duszy, a nawet tego nie skrywają w rozmowach prywatnych, uważają, że taki stosunek do najżywotniejszych potrzeb duchowych i żywotnych jest nierozumnym i niecelowym, ale gdy się tutaj spotykają na forum publicznem, są opętani niewymownym lękiem przed najmniejszem posunięciem w tej sprawie. Na tę słabość cierpi parlament w całości, na tę słabość cierpi Rząd, bo od trzech lat mamy rządy pomajowe, które mają pełną władzę w swych rękach, a dla kwestii żydowskiej nic nie zrobiono.</u>
+ <u xml:id="u-67.18" who="#SRubinsztein">Pamiętam, że w roku 1905 podczas pierwszej rewolucji w Rosji, ówczesny premier rosyjski Witte powiedział: nieszczęściem naszem jest, że nie mamy człowieka, któryby miał odwagę czynu, któryby się nie liczył z niechęcią otoczenia do nowych zapowiedzianych dróg. Szczęściem Polski będzie, jeżeli będzie miała człowieka, któryby śmiał te wzniosłe hasła demokracji, wolności i równości w życie wcielić, nie zważając na otaczającą niechęć.</u>
+ <u xml:id="u-67.19" who="#SRubinsztein">Czekamy na ten czas, kiedy te hasła, które zostały u nas po raz pierwszy obecnie podniesione, zostaną w stosunku do Żydów w życie wcielone. Tymczasem za budżetem, który nas wyzyskuje i nic nam nie daje, oczywiście głosować nie możemy.</u>
</div>
<div xml:id="div-68">
- <u xml:id="u-68.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Młodzież akademicka znajduje się w bardzo trudnem położeniu finansowem. Wielu musi pomagać sobie lekcjami i innemi zajęciami ubocznemi, co utrudnia im naukę. To też Sejm już w roku poprzednim powiększył w budżecie wydatek na stypendia, aby podwyższyć ich wysokość ze 150 do 200 zł., a przynajmniej na 175 zł. Rząd jednak nie skorzystał z tego, nie podwyższył stypendiów. Sądzimy, że Rząd powinienby przynajmniej w tym roku przyjść młodzieży akademickiej z wydajniejszą pomocą.</u>
- <u xml:id="u-68.1" who="#SThullie">Wedle Konstytucji w szkołach, w których uczy się młodzież niżej lat 18, nauka religii jest obowiązkowa. W szkołach zawodowych dopełniających program Ministerstwo przeznacza na naukę religii pół godziny na tydzień. To przecież nie jest traktowanie nauki religii na serio. W przeciągu pół godziny ma prefekt nie tylko wykładać tak ważny przedmiot, jak religia, ale zarazem wpływać na uczniów pod względem moralnym. Mam nadzieję, że Ministerstwo uzna, że wymiar czasu na naukę religii jest za mały i zwiększy ten czas do 1 godziny tygodniowo.</u>
- <u xml:id="u-68.2" who="#SThullie">Wogóle muszę dać wyraz zaniepokojeniu, jakie ogarnia katolików w Polsce wobec ataków na religijno-moralne wychowanie młodzieży szkolnej. Konstytucja nasza przewiduje obowiązkową naukę religii dla młodzieży szkół powszechnych i średnich, staje na stanowisku, że w wychowywaniu młodzieży ma ważny głos, oprócz szkoły, rodzina i kościół. Trzy te czynniki muszą swe wysiłki sharmonizować, by młodzież naszą, przyszłość narodu, wychować na uczciwych obywateli dla dobra Ojczyzny. Lecz są czynniki, niestety i u nas w Polsce, które tej potrzeby współdziałania rodziny, szkoły i kościoła nie uznają. Nie będę odpowiadał p. s. Evertowi, bo my, katolicy, nie potrzebujemy nauk od p. s. Everta, jak mamy wychowywać nasze dzieci, z drugiej zaś strony my nie będziemy pouczać, jak ma się wychowywać dzieci protestanckie. Stronnictwa lewicy chciałyby jednak religię ze szkoły wypędzić i żądają szkoły świeckiej, nie pomne na smutne doświadczenia tych państw które mają taką szkołę świecką u siebie. Nie będę tu mówił o wychowaniu młodzieży przez szkołę świecką w Sowietach, ale i we Francji i we Włoszech przekonano się, że religii w wychowaniu nic nie zastąpi, że burząc religię, podważamy podstawy etyki. Nauka religii znowu została wprowadzona do programu szkolnego we Włoszech.</u>
- <u xml:id="u-68.3" who="#SThullie">Dlatego przeciw zakusom wprowadzenia szkoły świeckiej w Polsce dla dzieci katolickich protestujemy tutaj uroczyście wraz z ogromną większością katolickiej ludności i episkopatem polskim i dla dzieci katolickich żądamy szkoły katolickiej i nauczycieli katolików, bo przecież szkoła nie jest katolicką, jeżeli nauczyciel jest Żydem lub bezbożnikiem. Dlatego będziemy głosowali za rezolucją trzecią p. senatora Rubinszteina do części 13 — z tą zmianą, że ten postulat ma się odnosić nie tylko do Żydów, ale i do katolików, do chrześcijan wogóle. W ten sposób zmieniona rezolucja brzmiałaby następująco:</u>
- <u xml:id="u-68.4" who="#SThullie">,,Senat wzywa Rząd, ażeby nie naznaczał do publicznych szkół prywatnych nauczycieli innego wyznania religijnego, niż większość uczniów.</u>
- <u xml:id="u-68.5" who="#SThullie">Harmonia tych głównych czynników wychowawczych zaczyna się u nas, niestety, już psuć. P. Minister Czerwiński nie docenia widocznie wielkiego znaczenia religii w wychowaniu młodzieży szkolnej, nie przywiązuje wielkiej wagi do oparcia wychowania o religię.</u>
- <u xml:id="u-68.6" who="#SThullie">Na konferencji w Łowiczu — znów będę o tern mówił, ale co innego — dały się słyszeć ze strony urzędników Ministerstwa głosy, że religia katolicka, to — „religia niewolników rzymskich. Występowano tam przeciw — „wiązaniu wiary z kościołami i z tern, co z tych kościołów płynie. Nauczyciele, którzy powołani są do wychowania młodzieży w duchu religijnym, należą albo do Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Powszechnych, albo do Związku Nauczycieli Szkół Powszechnych — „Ognisko”. Pierwsze stowarzyszenie skupia w sobie nauczycieli, którzy uznają potrzebę religii w życiu i w szkole, drugie przeciwnie, przez usta swego zarządu, domaga się szkoły świeckiej, bez Boga. I ci nauczyciele mają wychowywać młodzież katolicką! Ale p. Minister widocznie stanowisko tych nauczycieli uważa za zbliżone do swoich przekonań, jeżeli tych właśnie ludzi władze protegują i nimi obsadzają stanowiska kierownicze. W kuratorium lwowskiem należenie do „Ogniska jest warunkiem uzyskania kierownictwa bez względu na równe albo wyższe kwalifikacje nauczycielek, które obarczone są tym wielkim grzechem w oczach kuratorium, że mają w tem kuratorium wybitny wpływ pewnej posłanki i pewnego posła i że należą do Sodalicji Mariańskiej. Pomijam to, że nie przynależność do jakiegokolwiek stowarzyszenia lub stronnictwa, lecz tylko kwalifikacje powinne być motywem do mianowania na stanowiska kierownicze, ale protegowanie właśnie tych nauczycieli, którzy odnoszą się nieżyczliwie do współdziałania kościoła w wychowaniu młodzieży szkolnej, świadczy wymownie, jaki duch panuje w Ministerstwie Oświaty.</u>
- <u xml:id="u-68.7" who="#SThullie">Dalszym powodem tego nastroju w Ministerstwie jest odbieranie praw publiczności prywatnym szkołom katolickim, o czem już mówił jeden z moich przedmówców. Ostatni fakt, jaki zaszedł, to jest zamknięcie katolickiego seminarium ochroniarskiego w Lublinie. Między innemi, jako zarzut postawiono, że więcej obrazów religijnych wisiało tam na ścianach, niż przyrodniczych.</u>
- <u xml:id="u-68.8" who="#SThullie">Objawy te nieprzychylne religijnemu wychowaniu młodzieży szkolnej mnożyły się tak dalece, że spowodowały episkopat do zabrania głosu w myśl najnowszej encykliki Ojca Św. o wychowaniu, aby ostrzec Rząd i społeczeństwo przed niebezpiecznemi prądami, zagrażającemi szkolnictwu katolickiemu.</u>
- <u xml:id="u-68.9" who="#SThullie">P. Minister wyraził swe niezadowolenie z postawy polskiej młodzieży akademickiej. Pewnie, młodzi ci ludzie zanadto gorąco czasem objawiają swe sympatie i antypatie. Jednak, o ile to da się położyć na karb gorącej krwi młodzieży, o tyle postawa młodzieży w obronie wiary i interesów narodowych nie tylko zasługuje na pełne uznanie, ale napawa nas zarazem otuchą, że gdy ta młodzież swoją koleją kiedyś stanie się warstwą rządzącą nawą Państwa, kierować nią będzie ku chwale Boga i ku pożytkowi Ojczyzny. Gdy my ustąpimy z widowni, następcy nasi w swej ogromnej większości poprowadzą Państwo w sposób śmiały i godny katolickiego mocarstwa.</u>
- <u xml:id="u-68.10" who="#SThullie">Ta młodzież akademicka, nadzieja Ojczyzny, nie znalazła łaski u p. Ministra, co jest jednym dowodem więcej, że sposób myślenia i rządzenia p. Ministra Czerwińskiego jest różny od wierzeń i uczuć katolickiej większości. My, reprezentanci katoliccy, nie możemy mieć zaufania do p. Ministra, a choć głosować będziemy za budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to zastrzegamy się, że czynimy to tylko ze względu na konieczność państwową.</u>
+ <u xml:id="u-68.0" who="#Marszałek">Zwracam się do Panów Senatorów, zapisanych do głosu, z prośbą, żeby byli łaskawi ograniczać czas swoich przemówień, żeby mieli wzgląd nie tylko na salę, ale i na biuro stenograficzne, które z powodu małego składu jest nazbyt przemęczone pracą.</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Jabłonowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-69">
- <u xml:id="u-69.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Barczewski.</u>
+ <u xml:id="u-69.0" who="#SJabłonowski">Wysoka Izbo! Żebym nie zapomniał, chcę odrazu parę słów odpowiedzieć p. sen. Evertowi. Przykro mi bardzo, ale p. sen. Evert widocznie nie czyta wydawnictw swojej księgarni „Evert, Trzaska i Michalski. Gdyby się zajął zwłaszcza wydawnictwem ostatniem, literaturą powszechną, toby może tego, co tutaj powiedział o obskurantyzmie średniowiecza i Kościoła Katolickiego, nie wypowiedział w taki sposób, który nam przypomina różne podręcznikowe sposoby i oklepanki, o tego rodzaju poważnych zagadnieniach naukowych. Księgarnia ta wydaje znakomitą literaturę powszechną i tam jest w jednym z ostatnich zeszytów prof. Porębowicza praca o literaturze łacińskiej średniowiecznej i to radziłbym p. Senatorowi przeczytać, wówczas może tego rodzaju argumentów i dowodów w sprawie obskurantyzmu średniowiecza i Kościoła Katolickiego nie słyszelibyśmy.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#SJabłonowski">Kościół Katolicki w średniowieczu ma tę jedną wielką zasługę i przewagę, że był sprawcą niebywałej jedności ówczesnych społeczeństw chrześcijańskich, jedności duchowej, czem żadna epoka późniejsza się już nie wyróżnia, a zwłaszcza nie wyróżnia się tem nasza epoka współczesna, która dzieli się nietyle na podstawie ducha, ile na podstawie materii. Współczesne społeczeństwa chrześcijańskie są podzielone naftą, żelazem, węglem i to jest obskurantyzm i to jest uwstecznianie i ci zwłaszcza, którzy opierają się na tych podstawach materii, są większymi obskurantami, niż ci, którzy w średniowieczu reprezentowali życie świata chrześcijańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-69.2" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy.)</u>
+ <u xml:id="u-69.3" who="#SJabłonowski">Teraz, Wysoka Izbo, przechodzę do właściwego tematu. Uwaga opinii publicznej skupiała się ostatniemi czasy na licznych przemówieniach i wystąpieniach p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zarówno jak i na niektórych zarządzeniach ministerialnych. Opinia publiczna niepokojona była i dotychczas się niepokoi między innemi tem, że Ministerstwo znajduje się w stałym zatargu z rozmaitemi sferami i grupami społecznemi, w zatargu, który wprawdzie istniał przed p. Ministrem Czerwińskim ale który zwiększył się z chwilą, gdy on objął tekę Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Świadczyć o tem mogą liczne protesty, jakie wywołuje działalność Ministerstwa. Protestują najrozmaitsze sfery, protestują komitety rodzicielskie, protestują fachowi pedagogowie, dostojnicy kościoła, protestuje ludność katolicka tu i owdzie, protestuje młodzież ucząca się. Ministerstwo natomiast woli ten ustawiczny zatarg, aniżeli zadośćuczynienie słusznym reklamacjom protestujących. Wprawdzie p. Minister Czerwiński oświadczył niedawno w Sejmie, że Minister Oświaty w Polsce istnieje dla wszystkich obywateli, jednakże w rzeczywistości tak nie jest, a ta piękna zasada „ojcowskiego” — że tak powiem — stosunku do wszystkich obywateli stosowana nie jest do licznych kategoryj obywateli. Nasamprzód nie jest stosowana do obywateli zależnych bezpośrednio od Ministerstwa, mianowicie nauczycieli, kierowników szkół, dyrektorów. Rugi bowiem, jakie istniały, trwają wciąż i w większości wypadków nie mają nic wspólnego z t. zw. dobrem szkoły. Mogę się tu powołać na szereg wypadków, zresztą bardzo znanych, jak usunięcie ze stanowiska dyrektora szkoły Stefana Batorego, p. Rudzkiego, szkoły znakomicie zorganizowanej i postawionej przez niego na wysokim poziomie, jak usunięcie również dr. Missona z Brzeska, dyrektora gimnazjum państwowego, a między innemi ostatnio jak przeniesienie w stan nieczynny dyrektora gimnazjum państwowego w Bydgoszczy, dr. Stróżewskiego. Otóż ci wszyscy ludzie, a zwłaszcza dyrektor Rudzki i dr. Stróżewski są ludźmi niesłychanie zasłużonymi dla tych szkół, które oni organizowali i które postawili na wysokim poziomie, jednakże traktuje się ich, po nie wiem ilu latach służby, jak szkodników i usuwa się ich w sposób bardzo kategoryczny, niemal brutalny. Otrzymałem właśnie protest komitetu rodziców w Bydgoszczy, co do usunięcia dr. Stróżewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-69.4" who="#SJabłonowski">Piszą mi tak:</u>
+ <u xml:id="u-69.5" who="#SJabłonowski">„W Bydgoszczy zorganizował bez pomocy władz Państwowe Gimnazjum Klasyczne, objął kierownictwo tegoż i przez 10 lat prowadził zakład wzorowo, podnosząc go do wysokiego poziomu, był bezstronnym, sprawiedliwym i sumiennym wychowawcą powierzonej mu młodzieży. Nie zajmował się polityką, a całą swoją energię i wiedzę poświęcał wyłącznie wychowaniu i kształceniu młodzieży, która go też szanowała jako prawdziwego opiekuna”.</u>
+ <u xml:id="u-69.6" who="#SJabłonowski">Pytam się Wysokiego Senatu, czy godzi się takich ludzi w ten sposób traktować? Już nie mówiąc o pozbawianiu szkoły zasłużonego pracownika, ale wręcz dlatego, że wstrząsa się bytem materialnym tego rodzaju ludzi zasłużonych i stawia się byt ich pod znakiem niepewności, troski o rodzinę, troski wogóle o przyszłość swoją.</u>
+ <u xml:id="u-69.7" who="#SJabłonowski">Idąc dalej, mogę się powołać na stosunek Ministerstwa do szkół średnich prywatnych, a mam tu na względzie przyznawanie, bądź odbieranie tym szkołom praw szkół rządowych. Działalność Ministerstwa w tej mierze jest nie tylko nieoględna, ale nieraz niesprawiedliwa, krzywdząca te szkoły, jak również krzywdząca tych, którzy do nich uczęszczają, odebranie bowiem w obecnych warunkach praw prywatnym szkołom jest niemal unicestwieniem ich i przekreśleniem. Jakimi względami Ministerstwo się tu kieruje, trudno nieraz dociec. I tak w 1928/29 r. było 44 szkół, mających pełne prawa aż do odwołania, a dodać trzeba, że były one uznane za najlepsze, obecnie pozostało ich 17 — słowem zdyskwalifikowano 27. Wśród tych zdyskwalifikowanych szkół figurują stare, zasłużone, niektóre istniejące od paru wieków, znane w kraju szkoły, jak np. 0.0. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem, Sióstr Urszulanek w Lublinie, szkoła przy seminarium diecezjalnem w Płocku, gimnazjum Słowackiego we Lwowie, a w Warszawie Szkoła Św. Stanisława, Zamojskiego, Ziemi Mazowieckiej, szkoły Rudzkiej, Walickiej, Gagatnickiej. Z innych mogę tu wymienić zakład Sióstr Benedyktynek w Przemyślu, Polskiej Macierzy Szkolnej w Bełhatowie, Brzezinach, Staszowie, Płońsku; szkoła katolicka „Przyszłość” w Warszawie, Szkoła im. Piłsudskiego w Turce n/Stryjem, szkoła polska im. Orzeszkowej w Stanisławowie i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-69.8" who="#SJabłonowski">Rozejrzawszy się w tym spisie, trudno oprzeć się wrażeniu, iż dotknięte zostały niełaską Ministerstwa szkoły o wyraźnym kierunku wychowawczym — narodowym i katolickim.</u>
+ <u xml:id="u-69.9" who="#SJabłonowski">Jakże inaczej wygląda stosunek Ministerstwa do szkół niepolskich. Dość tu wspomnieć, że nadaje się prawa takim szkołom ruskim, jak gimnazja w Równem, Łucku i Krzemieńcu, o których Premier Bartel w swoim czasie (październik 1926 r.) wyraził się, że „gdyby były polskiemi, to kazałby je natychmiast zamknąć”, a dalej, że poraz pierwszy nadano prawa białoruskim gimnazjom w Wilnie i Nowogródku z których pierwsze zajmuje 'bezprawnie budynek podominikański, gdzie znajduje się historyczna „cela Konrada”, a przytem oddawna jest znane, jako siedlisko zdecydowanej propagandy przeciwpaństwowej. W tej to szkole przyjęto Ministra Dobruckiego obelżywą deklamacją wiersza przeciwpolskiego; stamtąd w roku ubiegłym wydalono 40 uczniów za propagandę komunistyczną.</u>
+ <u xml:id="u-69.10" who="#SJabłonowski">Tego rodzaju szkoły mniejszościowe obdarza się przywilejami i subwencjonuje się, nie bacząc na to, iż są to gniazda agitacji antypolskiej i że w ten sposób popiera się ruch separatystyczny, jak naprzykład wśród ludności białoruskiej, lgnącej dotychczas do szkoły polskiej i do polskości.</u>
+ <u xml:id="u-69.11" who="#SJabłonowski">Takie i tym podobne fakty, których jest zbyt wiele, świadczą wymownie, iż Minister Oświaty w Polsce jest nie tyle dla wszystkich obywateli, ile raczej dla pewnych ich kategoryj, z tych lub owych względów uprzywilejowanych.</u>
+ <u xml:id="u-69.12" who="#SJabłonowski">Gdy do tej kategorii obywateli ma się szczęście być zaliczonym, wówczas jest się popieranym i przez p. Ministra i przez podwładne mu urzędy, a to nawet w tych wypadkach, kiedy wcale nie chodzi o cele wychowawcze.</u>
+ <u xml:id="u-69.13" who="#SJabłonowski">Dla tak uprzywilejowanego obywatela, jakim jest np. pewien powieściopisarz, wprawia się w ruch aparat kilku kuratoriów, by zachęcać młodzież szkolną do uczęszczania na jego odczyty, bardzo wątpliwej wartości wychowawczej, a nawet sam p. Minister, narażając powagę kierownika wychowania publicznego, ryzykuje groteskową obronę wogóle twórczości beletrystycznej owego prelegenta.</u>
+ <u xml:id="u-69.14" who="#SJabłonowski">P. Minister poleca twórczość pisarza, który nie wiem czy pozyska kiedy szersze uznanie w narodzie, tymczasem na zjazdach oświatowych, które się odbywają pod przewodnictwem p. Ministra, np. w Łowiczu, znajdują się działacze oświatowi, którzy wyrażają radość z powodu, iż, jak utrzymują, do dzisiejszej młodzieży wiejskiej nie przemawia już Mickiewicz, ani Sienkiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-69.15" who="#SJabłonowski">Gdyby to było prawdą, chociaż nie sądzę, żeby tak było — to zamiast poruszać kuratoria w celu propagandy odczytów autora, który nie jest jeszcze chlubą naszego piśmiennictwa i wątpliwą jest rzeczą, żeby nią został, byłoby raczej wskazane użyć ich wpływów, by dopomóc młodzieży wiejskiej do zrozumienia wartości utworów Mickiewicza i Sienkiewicza dla kultury narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-69.16" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy. S. ks. Kasprzyk: U Mickiewicza niema świeżego powietrza, a u Bandrowskiego jest to świeże powietrze.)</u>
+ <u xml:id="u-69.17" who="#SJabłonowski">Ponieważ nadto Ministerstwo popiera poczynania oświatowe Związku Młodzieży Wiejskiej, o czem świadczy okólnik kuratorium krakowskiego z 29 października 1929 r. do inspektorów szkolnych, to i na to należałoby zwrócić baczniejszą uwagę, aby wśród tych związków mniej się uwijało takich „radosnych” działaczy, jak ten, który popisywał się na Zjeździe w Łowiczu i który mówił, że Mickiewicz jest wyrazem mieszczańsko-szlacheckiej kultury i dlatego nie przemawia do obecnej młodzieży wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-69.18" who="#SJabłonowski">Teraz z kolei muszę poświęcić parę słów poglądom p. Ministra na stosunek religii do wychowania. Swoje credo w sprawie znaczenia religii w wychowaniu p. Minister wypowiedział niedawno w Komisji Budżetowej Sejmu w następującem lapidarnem zdaniu. „Sądzę — mówił — że religia może być w duszy człowieka wielkiem oparciem i może go zbliżać do ideałów najwyższych”. Ten młody, zastrzegający się i wymijający istotę rzeczy pogląd na stosunek religii do wychowania charakteryzuje doskonale w tej mierze ideologię p. Ministra. Jest to typowy pogląd człowieka, który zajmuje wobec religii stanowisko neutralne, „ni wrogie Bogu, ni też wierne”, jak powiada wielki poeta. Ale twórca „Boskiej Komedii” mówi dalej o tego rodzaju istotach, że „Niebo ich nie chcę, gdyż niosłoby zgubę jego piękności; piekło je wyklucza, gdyżby z nich gorsi mogli zyskać chlubę”.</u>
+ <u xml:id="u-69.19" who="#SJabłonowski">I słusznie, w sprawie bowiem stosunku do religii jako czynnika wychowawczego, należy być szczerym: trzeba mówić „tak”, lub „nie”, nie zaś jednocześnie „tak” i „nie”. Tego rodzaju neutralność dopuszcza wszystko i zarazem wyłącza wszystko; może być tak, albo inaczej; podstawą wychowania może być moralność religijna, ale może być także moralność racjonalistyczna, albo jeszcze co innego, np. ideał wolności jednostki ludzkiej, albo jakaś doktryna teozoficzna, lub wogóle jakaś nieokreślona abstrakcja. Na tak kruchej, chwiejnej podstawie oparte wychowanie publiczne może być tylko parodją wychowania moralnego jednostki. Taki dyletancki stosunek do najważniejszego zagadnienia wychowawczego człowieka, który decyduje o kierunku wychowania publicznego, może tylko upoważniać wszelkiego rodzaju ryzykantów do swawoli w dziedzinie wychowawczej, tj. do tego między innemi, co p. Radwan, kierownik wydziału seminariów w Ministerstwie, nazwał (na Zjeździe w Łowiczu), „przepalaniem wszelkich rupieci w nowym własnym ogniu”. Otóż tutaj chcę zauważyć pod adresem p. sen. Everta. Jeżeli p. sen. Evert chcę poznać, jak się ta rzecz rzeczywiście miała na tym Zjeździe, bo tam było bardzo dużo ciekawych rzeczy, to proszę przeczytać sobie dokładny pod każdym względem opis, w świeżo wyszłem wydawnictwie „Oświata Polska”. Tutaj Pan gorsze rzeczy znajdzie. Znajdzie Pan również bardzo piękne rzeczy, jak przemówienie prof. Limanowskiego, prof. Franciszka Bujaka, ale znajdzie Pan rzeczy, które Pana, jak sądzę, również przejmą wielką troską i zmartwieniem. To nie był dokument, to co czytał p. senator Gliwic, to nie było żadne źródło oficjalne.</u>
+ <u xml:id="u-69.20" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: To jest źródło oficjalne.)</u>
+ <u xml:id="u-69.21" who="#SJabłonowski">Sprawozdanie wspomniane jest zrobione z całym obiektywizmem. Nie wiem właściwie, w czyjem imieniu p. sen. Gliwic prostował, to ja go właśnie prostuję i twierdzę, że słowa p. Radwana przytoczono ściśle. Nawet „Robotnik” dnia 8 lutego umieści to wszystko.</u>
+ <u xml:id="u-69.22" who="#SJabłonowski">Nie dziw, że w tych warunkach, wśród tych „rupieci”, może się znaleźć także tradycja i religijna i narodowa. P. Minister sądzi że „religia może być w duszy człowieka wielkiem oparciem”, ale na zjazdach walnych, np. „Związku nauczycieli szkół powszechnych” uchwala się, że „religia na terenie szkoły paczy charakter dziecka”. To jest uchwała z 1928 r.</u>
+ <u xml:id="u-69.23" who="#komentarz">(Głos: To jest nieprawda!)</u>
+ <u xml:id="u-69.24" who="#SJabłonowski">Więc serce p. Ministra chwieje się pomiędzy temi dwiema pozycjami, no i w Ministerstwie powstają prądy przychylne bardziej drugiemu z powyższych poglądów na stanowisko religii w wychowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-69.25" who="#SJabłonowski">P. Minister nie ma ani czasu, ani myśli wolnej, żeby wniknąć należycie w tego rodzaju stan rzeczy. Myśl jego bowiem zaprzątnięta jest całkowicie innemi sprawami. Czemże jest ona zaabsorbowana? Czy może p. Minister stroskany jest tem, że w naszych województwach wschodnich postępuje rusyfikacja przez szkołę dzieci polskich? Czy może myśl jego zaprząta się sposobami walki z prądami komunistycznemu, ujawniającemi się w szkole; czy może z hasłami i dążeniami wrogiemi Państwu naszemu i polskości? Nie, na to wszystko p. Minister energii ducha swego nie zużywa, zachowuje ją bowiem przedewszystkiem, jak to oświadczył w mowie sejmowej, na walkę z tym kierunkiem ideowym, który reprezentuje silną i żywą świadomość narodową, a który ogarnia coraz szersze masy młodego pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-69.26" who="#SJabłonowski">I to właśnie tak martwi p. Ministra i nie daje mu spokoju, to budzi w nim zapał bojowy, aczkolwiek wyznał w Sejmie, że bez entuzjazmu przyjął ponownie tekę ministerialną.</u>
+ <u xml:id="u-69.27" who="#SJabłonowski">Napróżno się jednak fatygował! W tej walce bowiem z miodem pokoleniem, które broni charakteru narodowego Państwa Polskiego, broni wiary i tradycyj narodowych, chwały nie pozyska!</u>
+ <u xml:id="u-69.28" who="#SJabłonowski">Minister Oświaty, który dolewa wciąż oliwy do ognia, który jątrzy i pogłębia zatarg pomiędzy instytucją wychowania publicznego, a społeczeństwem, sam siebie dyskwalifikuje, jako kierownika tej instytucji.</u>
+ <u xml:id="u-69.29" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Pan by chciał, żeby Minister Oświaty był księdzem katolickim. Minister nie może reprezentować Kościoła Katolickiego.)</u>
</div>
<div xml:id="div-70">
- <u xml:id="u-70.0" who="#SBarczewski">O kwestii ewangelicko-unijnego kościoła w Polsce nie będę mówił, ponieważ sprawa ta jest jeszcze w toku i dlatego najlepiej jej nie poruszać.</u>
- <u xml:id="u-70.1" who="#SBarczewski">Jeżeli zabieram głos do Ministerstwa Oświaty, mianowicie w sprawie szkolnej, to jestem przekonany, że nie mogę powiedzieć nic nowego. Przeciwnie chodzi o stare, dawne bolączki jak wszystkich mniejszości, tak i mniejszości niemieckiej. Ile razy już wskazywało się na te bolączki w ostatnich 10 latach w Sejmie i w Wysokim Senacie, przeważnie nie w formie krytyki, zdążającej do oszpecania stosunków i Państwa Polskiego, lecz ze szczerym zamiarem wytknięcia zadanych nam bolesnych ran, które rodakom naszym odbierają wszelką radość życia. Cała krytyka nasza ma tylko jeden cel, mianowicie: zmienić to, co dla nas jest nieznośnem. Rodacy nasi najbardziej nad tern cierpią, że nie mogą dzieci wychowywać w swoim duchu, w swojej kulturze, w swoim sposobie myślenia, jaki sami przejęli od swych przodków, innemi słowy, że nie mają prawa decydowania o wychowaniu dzieci.</u>
- <u xml:id="u-70.2" who="#SBarczewski">Rosja przeprowadza swoje nowoczesne zasady. Wynik tego wychowania jest nam wszystkim wiadomy. Gorszego piekła niema, jak w Rosji sowieckiej. My jednak jeszcze wierzymy w Boga i słowo Jego u nas ma znaczenie, np. i te słowa, które odnoszą się do każdego dziecka: — „Napisałem imię twe w ręce moje, mojemeś ty”! A z ręki swojej Bóg kładzie te małe dusze w ręce rodziców, aby je jako zastępcy Najwyższego wychowali w duchu i wierności Boga i ojców swych. Są to zasady zdrowe. Jest to fundament zdrowego rozwoju, który zapewnia narodowi wychowanie młodego pokolenia do spełniania wszystkich obowiązków względem narodu i państwa z całą sumiennością. Gdyby wszystkie mniejszości żyły w takich szczęśliwych warunkach, nie byłoby żadnych bolączek, nie byłoby żadnych skarg, a Wysoki Senat usłyszałby tylko pochwały.</u>
- <u xml:id="u-70.3" who="#SBarczewski">Nie będę przytaczał cyfr statystycznych. To, co nazywamy naszem prawem, nie jest naszym wynalazkiem. Wszystko to wyrażono w Konstytucji i w traktacie o obronie mniejszości, podpisanym przez rząd polski. Na tern się opieramy. Zbytecznem jest przytaczać szczegóły, bo Szanownym Panom wszystko jest wiadome, a sami przekonani jesteśmy, że gdybym mówił, swojej sprawy nie posunąłbym ani o milimetr naprzód. Jeżeli klub mój stale dąży do tego celu, czy można to nazywać nielojalnością? Mało jest słów w mowie ludzkiej, których nadużywano w tak straszny sposób, jak słowo — „nielojalny”. Ile razy nam to zarzucano? W szczęśliwem jestem położeniu, że niektórzy i mnie to słowo zarzucają. Ja swoją lojalność mam zapieczętowaną słowami jednego z panów wojewodów pomorskich. Wymieniać nazwiska zabrania mi wychowanie, ale w razie potrzeby mógłbym dowieść, że ten p. wojewoda po długich pertraktacjach wtedy oświadczył: przekonany jestem, że pan jest zupełnie lojalnym człowiekiem i do pana mam zupełne zaufanie na zasadzie tej lojalności.</u>
- <u xml:id="u-70.4" who="#SBarczewski">Jabym wszystko odrzucił, tylko mam jeszcze prośbę, chciałem z początku powiedzieć, że domagam się, ale lepiej prosić...</u>
- <u xml:id="u-70.5" who="#komentarz">(Wesołość. Głosy: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-70.6" who="#SBarczewski">Szkoda, że p. Ministra niema...</u>
- <u xml:id="u-70.7" who="#komentarz">(Głosy: Jest, siedzi na ławach.)</u>
- <u xml:id="u-70.8" who="#SBarczewski">Prosiłbym więc p. Ministra, niech na to nie pozwala, żeby sumienie w takiem otoczeniu usnęło w Ministerstwie. Każda pojedyńcza jednostka musi mieć sumienie, a Minister także. Proszę z całego serca, niech p. Minister nie pozwala swoim podwładnym urzędom, aby uważały, że na korzyść Państwa pracują, jeżeli nas gnębią. Niech p. Minister — o to najwięcej proszę — pamięta o wszystkich łzach tych matek i ojców, o ich rozgoryczeniu, kiedy oni widzą, że ich dzieci zgoła mowy macierzystej nie znają. Niech p. Minister pamięta, aby nam dać szkoły. Rozumie się samo przez się, że nasze dzieci polskim językiem powinny władać, my sami do tego dążymy, ale żeby też nie były pozbawione swej mowy macierzystej.</u>
- <u xml:id="u-70.9" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-70.10" who="#SBarczewski">O to niech p. Minister się postara, a wtedy cała ludność będzie zadowolona i będzie pokój w naszem Państwie, a z tego Rząd i Państwo będą mieć największe korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-70.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kopciński.</u>
</div>
<div xml:id="div-71">
- <u xml:id="u-71.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
- <u xml:id="u-71.1" who="#Marszalek">Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Czerwiński:</u>
- <u xml:id="u-71.2" who="#Marszalek">Wysoki Senacie! Niestety, przy dyskusji budżetowej w naszych ciałach parlamentarnych, czy to w komisjach, czy na plenum, jestem zazwyczaj w tern nieszczęśliwem położeniu, że, chcąc przemawiać pod koniec dyskusji, aby móc odpowiedzieć na przemówienia wszystkich pp. senatorów, czy pp. posłów, zazwyczaj przemawiam już w takiej chwili, kiedy jest wielkie zmęczenie dyskusją i kiedy pora jest bardzo spóźniona. W tern położeniu jestem i teraz, dlatego proszę mi wybaczyć, że pomimo, iż kieruję resortem, który ma olbrzymi zakres zagadnień, i pomimo, że bardzobym chciał odpowiedzieć na wszystkie tutaj poruszone kwestie, ponieważ błahych, na które odpowiadać nie byłoby warto, prawie nie zauważyłem, — to jednak z tych powodów, o których mówiłem, będę mógł odpowiedzieć tylko na te rzeczy, które wydają mi się dzisiaj najaktualniejsze i które może wskutek tego będą z możliwą jeszcze uwagą wysłuchane. Mam na myśli te rzeczy, które w ostatnich czasach przybrały już pewien posmak sensacji, chociażby ze względu na wniosek, który się w Sejmie w stosunku do mojej skromnej osoby zjawił. Chciałbym więc odpowiedzieć tym p.p. senatorom, którzy występowali tu niewątpliwie w dobrej wierze i w tern przekonaniu, że stają w obronie wychowania religijnego młodzieży. Odpowiem tylko ogólnem wrażeniem. Gdy ten atak na mnie i podwładne mi organa się rozpoczął, przyznam się, że w pierwszej chwili nie mogłem się zorientować, o co właściwie chodzi, nie mogłem się zorientować, kto atakuje i kto się musi bronić, kto jest w ofenzywie, a kto jest zmuszony do defenzywy. Dziś jestem w tej sprawie zorientowany. Dziś, gdy zanalizowałem sobie te wszystkie zarzuty, gdy obserwuję tę całą kampanię, mogę z najczystszem sumieniem oświadczyć przed tą Wysoką Izbą: niema ze strony Ministerstwa i podwładnych Ministerstwu organów żadnej ofenzywy, żadnego ataku na wychowanie religijne w szkołach polskich. To, co jest, to jest istotnie pewna walka, jest istotnie ofenzywa. Tylko, że ona idzie w odwrotnym kierunku, ona idzie właśnie na Ministerstwo i na mnie, na temat wychowania religijnego młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-71.3" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
- <u xml:id="u-71.4" who="#Marszalek">Tak jest, do tego wniosku dochodzę, spotykając się z temi czy innemi zarzutami i te zarzuty analizując. Oto przykład. I dziś z ust sen. Jabłonowskiego padł zarzut, który zresztą był podniesiony z bardzo wysokiego miejsca w hierarchii Kościoła Katolickiego, że Ministerstwo pod mojem kierownictwem rzuciło się, jak gdyby, na szkoły o charakterze katolickim, t. j. prowadzone przez zgromadzenia zakonne, czy przez księży biskupów i że postanowiło dokuczyć tym szkołom i zniszczyć je przedewszystkiem przez obniżanie czy odbieranie praw.</u>
- <u xml:id="u-71.5" who="#Marszalek">Panom Senatorom prawdopodobnie jest wiadomo, że jeżeli chodzi o stosunek ogólny do zagadnienia, to istotnie wydałem taką instrukcję, że należy kwalifikować szkoły prywatne przy nadawaniu im praw ostrzej, niż to było dotychczas. Wydało mi się, — a takie przekonanie mam i w tej chwili — że stan taki, przy którym w wielu okręgach szkolnych 100% szkół prywatnych posiada prawa, że stan ten dowodzi jednak zbyt daleko posuniętej pobłażliwości. A taka pobłażliwość pociąga za sobą konsekwencje i w stosunku do naszych wyższych zakładów naukowych i w stosunku do młodzieży, która, będąc w tych prywatnych słabszych zakładach naukowych, przez szereg lat pracuje i przygotowuje się do matury, a gdy przychodzi egzamin maturalny, rozpoczyna się rzeź przez delegata władz szkolnych, ponieważ okazuje się, że szkoła nie stała na odpowiednim poziomie. Wołałem więc prywatnym instytucjom obniżyć te prawa. Oczywiście, że wśród wielkiej liczby szkół, którym obniżono prawa, znalazły się także i szkoły, prowadzone, czy to przez księży-biskupów, t. j. będące ich własnością, czy to przez zgromadzenia zakonne.</u>
- <u xml:id="u-71.6" who="#Marszalek">Gdy ten zarzut wytoczono przeciw Ministerstwu, jako specjalną szykanę tego rodzaju szkół, poleciłem dokonać specjalnie dokładnych obliczeń w tej sprawie. Temi obliczeniami dziś mogę służyć. Przepraszam, że pomimo braku czasu będę tu przytaczał...</u>
- <u xml:id="u-71.7" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B. W. z R.:</u>
- <u xml:id="u-71.8" who="#Marszalek">Prosimy, prosimy.).</u>
- <u xml:id="u-71.9" who="#Marszalek">Na ogólną ilość 503 prywatnych szkół średnich w Polsce, odebrano prawa zupełnie 34 szkołom, co stanowi 6,8%, a obniżono prawa 52 szkołom, co stanowi 10,3%. Jeżeli wyłączymy teraz szkoły, utrzymywane przez księży-biskupów i zgromadzenia zakonne katolickie, to analogiczne liczby będą takie: z ogólnej liczby 61 takich szkół, odebrano prawa 1 szkole, co stanowi 1,6% i obniżono prawa 6 szkołom, co stanowi 9,9%. Otóż, jeżeliby ktoś chciał istotnie świadomie i uczciwie na podstawie dokładnej znajomości robić mi jakiś zarzut i chciał koniecznie z tych liczb jakieś wnioski wyprowadzić, toby powiedział, że szkoły katolickie są specjalnie forytowane, bo procent pozbawionych praw jest niższy, niż procent innych szkół.</u>
- <u xml:id="u-71.10" who="#Marszalek">Biorę przykład inny, również w związku z zarzutem p. sen. Jabłonowskiego. P. senator podawał tu, że wywołałem wielkie niezadowolenie i wielkie tarcia z powodu usuwania dyrektorów ze szkół. Przytoczył nawet tu 3 nazwiska. Oczywiście zarzut ten muszę rozumieć w ten sposób, że zdaniem p. senatora przy tych przeniesieniach Ministrem kierowały względy polityczne. Inaczej p. senator nie robiłby tego zarzutu. Otóż z tych 3 wymienionych przez p. Jabłonowskiego dyrektorów, jeden usunął się sam, ponieważ zażądał takich warunków co do personelu nauczycielskiego, na które Ministerstwo zgodzić się nie mogło. Drugi był znany, jako notorycznie nie nadający się do prowadzenia średniego zakładu naukowego z powodu niedołęstwa administracyjnego. A trzeci został przeniesiony, nie usunięty, tylko przeniesiony za zatarg z kuratorem i ten trzeci, to był właśnie wielki i zagorzały zwolennik tego kierunku politycznego, który się popularnie nazywa kierunkiem B. B. W. z R. I jeżeli miałem w tej sprawie jakiekolwiek interwencje, to właśnie ze strorty tego klubu.</u>
- <u xml:id="u-71.11" who="#komentarz">(S. Rolle: Ja sam w tej sprawie interweniowałem. S. Rogowicz:</u>
- <u xml:id="u-71.12" who="#Marszalek">Tak wygląda prawda.)</u>
- <u xml:id="u-71.13" who="#Marszalek">Proszę Panów Senatorów, oto są argumenty. Jakich jeszcze innych argumentów doszukuje się? Naprawdę, gdybym chciał na wszystkie zarzuty tego rodzaju odpowiadać, to przepraszam, ale mam wrażenie, że obniżyłbym powagę tej Wysokiej Izby. Przecież jeżeli na jakiejś konferencji oświatowej, gdzie jest 100 osób, jakiś młodzieniec, zupełnie od Ministra niezależny wypowie zdanie, że Mickiewicz do dzisiejszej młodzieży nie przemawia tak, jak przemawiał do dawniejszej młodzieży i jeżeli z tego kuje się także zarzut pod adresem Ministra, to jak można z takim argumentem walczyć?</u>
- <u xml:id="u-71.14" who="#Marszalek">Mogę tu oświadczyć, jak to już oświadczyłem w Sejmie, że nie mam na swojem sumieniu ani jednego jakiegokolwiek zarządzenia, ani jednej jakiejkolwiek nominacji personalnej, któraby miała za skutek zmniejszenie, obniżenie znaczenia, czy powagi wychowania religijnego w szkole, czy wogóle wpływu Kościoła Katolickiego na wychowanie religijne młodzieży katolickiej. Ponieważ nie mam za sobą żadnego takiego grzechu, a jednak walka trwa i wzmaga się, z tego mogę wyprowadzić tylko jeden wniosek, a mianowicie, że jest ofenzywa nie ze strony Ministerstwa na wychowanie religijne, tylko ofenzywa odwrotna.</u>
- <u xml:id="u-71.15" who="#Marszalek">Ja, proszę Panów, zastanawiam się, czy można i co można zrobić, ażeby ta walka ustała. A proszę mi wierzyć, nie chodzi mi tutaj o mnie, chodzi o to moje przekonanie, iż uważam, że w dzisiejszej sytuacji ciężkiej wywoływanie tarć czy walk religijnych nie leży w interesie Państwa.</u>
- <u xml:id="u-71.16" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
- <u xml:id="u-71.17" who="#Marszalek">I zrobiłbym to, co odemnie zależy, aby tych tarć nie było. Oczywiście, proszę szanownych Panów, nie za wszelką, nie za każdą cenę. Jestem urzędnikiem Rzeczypospolitej Polskiej. Mam prawa i przepisy. Uważam, że jest moim świętym obowiązkiem stać na gruncie tych praw i przepisów, ich pilnować i pilnować interesu Państwa.</u>
- <u xml:id="u-71.18" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
- <u xml:id="u-71.19" who="#Marszalek">Poza tę granicę oczywiście posunąć się nie mogę.</u>
- <u xml:id="u-71.20" who="#Marszalek">Jeżeli mowa o walce, jeżeli mowa o ofenzywie, to pod jednym względem przyznam rację tym, którzy mnie krytykują. Tylko, że to nie będzie już zagadnienie religijne wogóle, ani wychowania religijnego w szczególności. Tak, jak oświadczyłem w Sejmie, mogę oświadczyć i dziś, że uważam za jeden z obowiązków swojego urzędu, jako Ministra, prowadzić walkę z temi wpływami na młodzież, które uważam za notorycznie dla przyszłości Państwa naszego i narodu naszego szkodliwe. I może tu skorzystam ze sposobności, aby w krótkich słowach wyjaśnić dlaczego.</u>
- <u xml:id="u-71.21" who="#Marszalek">Ja, proszę Wysokiego Senatu, zadawałem sobie sam to pytanie, czem się to dzieje, że oto ja, Minister fachowy, a w każdym razie Minister nie polityk, dlaczego właśnie ja wpadłem bodaj w większy i ostrzejszy zatarg, niż inni moi poprzednicy, z tym obozem politycznym, w którego imieniu przemawiał p. sen. Jabłonowski. Ja dziś mam na to odpowiedź. Stoję na stanowisku wychowawczem. Z wychowawczego stanowiska analizuję te wpływy, które ze strony tego obozu na młode pokolenie nasze, wychowywane zwłaszcza w szkołach wyższych, idą. I z tego stanowiska wychowawczego odrazu się tutaj zastrzegam: niech mi nikt nie lansuje twierdzenia, że ja prowadzę walkę z młodzieżą akademicką. Jabym bardzo prosił—żałuję, że niema już p. sen. Jabłonowskiego, bo 'bym go prosił, ażeby on ze swej strony prosił swoich przyjaciół politycznych, ażeby, walcząc ze mną, nie chowali się za plecy młodzieży akademickiej. Ja nie z młodzieżą walczę, ja walczę z wpływami pewnego obozu politycznego na młodzież. Ja tej młodzieży nawet nie potępiam, bo wiem, że ona z najlepszą wiarą do tych haseł dochodzi. Ale ja analizuję te hasła i wpływy. I co tam widzę? Widzę, że tam się uczy, że najlepszy patriotyzm, że najlepsza miłość swego narodu, to największa nienawiść do narodów innych; tam się uczy, że najlepsza służba Państwa, to wieczna walka narodowa a nawet religijna wewnątrz tego Państwa, tam się uczy tę młodzież, która przecież do wolności, a nie do niewoli ma być wychowywana, że nasze insurekcje, nasze powstania, nasze walki zbrojne, które krwią zmyły z czoła naszego narodu hańbę niewoli, że one były tylko pomyłką polityczną, tam się uczy, że i ten czyn zbrojny, jedna z najświetniejszych kart w naszej historii czasów ostatnich, czyn legionów, że to także była tylko pomyłka polityczna. Tam się uczy, że Ojczyzna nasza została zdobyta nie tym wysiłkiem zbrojnym, ale kalkulacją polityczną, jakgdyby czapką i papką naszych dyplomatów na terenie międzynarodowym. Nawet, jeżeli chodzi o tę piękną kartę naszej historii, historii naszego Państwa niepodległego, o rok 1920, to nawet tę zasługę, przed którą cały świat kulturalny chyli czoło, tę zasługę stara się wyrwać genjuszowi Wodza polskiego i stara się ją złożyć u stóp genjuszu obcego. Tam wreszcie, gdy chodzi o zamach stanu z maja 1926 r., przedstawia się to tej młodzieży tak, że ta młodzież, rozumując logicznie, musi dojść do wniosku, że ci inni z przeszłości dalekiej, z 1791 r., którzy zrobili także zamach stanu i także w maju, że to byli zdrajcy i szkodnicy, a praworządnymi w tym czasie byli tylko targowiczanie.</u>
- <u xml:id="u-71.22" who="#Marszalek">Jeżeli zaś chodzi o taktykę polityczną, to jakiej że taktyki politycznej się uczy? Tam się uczy taktyki politycznej takiej, że wtedy, gdy przeciwnik jest silniejszy, gdy przeciwnik pod gardło trzyma, to trzeba wołać o praworządność, a wtedy, gdy się przeciwnika bać nie trzeba, to można gloryfikować nawet zabójcę Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-71.23" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Oto jest wyjątek, fragment tej okropnej ewangelii, tego straszliwego creda, które z tamtego obozu idzie na umysły naszego młodego pokolenia — I pytam się, Wysoka Izbo, czy może być Minister, który, sam nie będąc zaślepionym poglądami tamtego właśnie obozu, czy może być Minister Oświaty, odpowiedzialny za wychowanie publiczne nowego pokolenia, któryby tym prądom nie wypowiedział walki; czy może być Minister, któryby wobec takich prądów wychowawczych nie okazał się stuprocentowym sanatorem?</u>
- <u xml:id="u-71.24" who="#Marszalek">Tak rozumiem to swoje stanowisko i rozumiem, że działam nie jako Minister polityczny, ale właśnie jako wychowawca.</u>
- <u xml:id="u-71.25" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
- <u xml:id="u-71.26" who="#Marszalek">Głos ma jeszcze s. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-71.0" who="#SKopciński">Wysoka Izbo! Nie dla obrony Ministerstwa Oświaty, przeciw któremu mam liczne i poważne zarzuty, wchodzę na tę trybunę, ale trudno mi jest, kiedy jestem już tutaj, powstrzymać się, aby nie dać świadectwa prawdzie. Kilkakrotnie mówiło się o konferencji łowickiej. Przytoczone dziś było przemówienie jednego z jej uczestników, który powiedział, że Mickiewicz nie przemawia do duszy młodzieży dzisiejszej i z tego robi się zarzut organizatorowi konferencji. Za przemówienie odpowiada jedynie ten, kto je wygłosił. Poruszano tu również przemówienie p. Radwana, którego pogląd na wychowanie religijne znam i który raczej jest za niem. Przytaczając przemówienia, nadaje im się tendencje niezgodne z ich rzeczywistą treścią.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#SKopciński">Drugą rzeczą, którą chciałem poruszyć z przemówienia p. s. Jabłonowskiego, byłaby kwestia szkół mniejszości. Jeżeli Ministerstwo daje prawa szkołom mniejszościowym, to mnie się zdaje, że argument taki, że w jakiejś szkole znalazło się kilku komunistów, nie jest dostatecznym powodem do oskarżenia o tendencyjne popieranie szkół mniejszości narodowych, ze szkodą szkół polskich. Rzeczą szkoły jest uzdrawiać stosunki w szkole. Troską powinna być raczej ochrona szkoły przed temi zjawiskami, a nie zamykanie szkół i pozbawianie młodzieży nauki. Mówię to tylko nawiasem z powodu przemówienia s. Jabłonowskiego w momencie, kiedy w Polsce obchodzimy 25-lecie strajku szkolnego, tego czynu entuzjastycznego młodzieży polskiej, w momencie, kiedy można już było marzyć o tem, aby zacząć budować szkolę polską, tego bardzo pięknego odruchu młodzieży polskiej w czasach zaborów i w bardzo ciężkich warunkach politycznych, kiedy szkoła polska była w kajdanach. Z tą kwestią łączy się inna. W strajku tym brało udział, pomagało młodzieży polskiej nauczycielstwo polskie, które z tego powodu obecnie, będąc w podeszłym wieku, jest bardzo często pozbawione zabezpieczenia na starość, wtedy, kiedy ludziom, którzy byli w szkołach zaborczych, zalicza się do emerytury pracę w tych szkołach, ci zaś ludzie, którzy z tej szkoły wyszli albo z powodu strajku, albo z powodów ideowych w niej nie pracowali, tego zaliczenia nie mają. Dlatego też sądzę, że zarówno Wysoki Rząd, jak i Wysoki Parlament, nasze Izby Prawodawcze, powinnyby pomyśleć o zabezpieczeniu starości tym ludziom, naprawdę dla społeczeństwa polskiego wielce zasłużonym.</u>
+ <u xml:id="u-71.2" who="#SKopciński">Nie zgłaszam tutaj rezolucji dlatego, że bałbym się, aby w powodzi zgłoszonych rezolucji nie zapodziały się gdzieś, sądzę jednak, że głos mój nie będzie głosem wołającego w próżnię i że zarówno społeczeństwo, jak i czynniki miarodajne zainteresują się tymi ludźmi, którym dziś należy się wdzięczność za ich zasługi. Wspomniałem tu o strajku szkolnym, bo chciałbym, aby w tej Wysokiej Izbie zjawiły się wspomnienia o tym tak ważnym fakcie w życiu szkolnictwa polskiego. Mówię o tem i dlatego, aby dać jeden z przykładów, że w tym momencie, kiedy w losach narodu polskiego zachodził pewien zwrot, społeczeństwo polskie i naród polski zawsze zwracały swoje życzliwe oko ku szkolnictwu polskiemu, bo rozumiały, że na szkole i na wychowaniu młodego pokolenia możemy oprzeć przyszłość narodu. Jako takie przykłady widzieliśmy Komisję Edukacji Narodowej, następnie wspominany przezemnie strajk szkolny, momenty tworzenia Państwa Polskiego. I w obecnej chwili widzimy wielką życzliwość dla szkolnictwa polskiego tych mas, które są w tem szkolnictwie zainteresowane. Panowie Senatorowie byli słuchaczami wielu przemówień przedstawicieli ludu polskiego, szanownych naszych starszych senatorów, którzy tak o tę szkołę się dopominali. I chodzi mi o to, że nie widzę tego odpowiednika w sferach wykonawczych, żeby z całym rozmachem, któryby odpowiadał tym życzeniom narodu, tworzyli szkołę polską.</u>
+ <u xml:id="u-71.3" who="#SKopciński">Nie mam czasu, bo rozporządzam zaledwie paru minutami jeszcze, żeby to dokładnie uzasadnić, ale przebiegłszy różne dziedziny życia szkolnego, musimy powiedzieć, że albo od samego początku Polski kierownicy działu oświaty są krępowani przez rządy, do których należą, albo nie mają dostatecznej energii, żeby postawić jasno i wyraźnie sprawę szkolnictwa. Weźmy dział budownictwa. O nim się mówi i mówi, i zawsze się wysuwa jakieś przeszkody. Jeżeli weźmiemy dział jednolitego charakteru szkoły polskiej, jednolitości szkolnictwa, nie widzę zdecydowanej woli ku zrealizowaniu tego postulatu. Świadczy o tem choćby ostatnie przemówienie p. Ministra, który ujawnił wielką ostrożność w stosunku do tych ludzi, którzy mają obawy przed taką organizacją.</u>
+ <u xml:id="u-71.4" who="#SKopciński">Jeżeli weźmiemy dalej chociażby szkolnictwo mniejszościowe, to pomimo tych wszystkich oświadczeń, które się słyszy, ja mam wrażenie, że organizacja szkoły mniejszościowej nie jest postawiona szczerze i otwarcie. Co do charakteru szkoły i uwolnienia szkoły od wszelkich postronnych wpływów, to mam wrażenie, że jakkolwiek sfery miarodajne składają oświadczenia, któreby nas mogły zadowolić, to jednak w życiu praktycznem bardzo często robią liczne ustępstwa dla sfer klerykalnych. I nic dziwnego, kiedy Rząd obecny opiera się na ugrupowaniach, które stoją bardzo blisko chociażby mojego szanownego bezpośredniego przedmówcy, a które chociażby dla przyzwoitości nie zgłaszają tu solidarności, to Rząd zrobiwszy jeden krok w kierunku wolności szkoły musi się cofać z tego stanowiska. Dowód mamy w okólniku p. Bartla; mówi się o tem, że to było konieczne z powodu konkordatu, ale w konkordacie ja nie widzę żadnej klauzuli, któraby zmuszała do wydawania takiego okólnika. Pozoruj ej się ustępliwość czem można, bo nie posiada się zdecydowanej woli utrwalenia niezależności szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-71.5" who="#SKopciński">Skoro jestem przy głosie, to chciałbym jeszcze poruszyć jedną rzecz, która mnie od chwili debaty w Senacie niepokoi. Mówiło się tu o ideale wychowawczym i ideałach, które mogą służyć za wzór dla młodzieży. Ale postawić jasno i wyraźnie ideał wychowawczy w teraźniejszych warunkach jest bardzo trudno. I dlatego, jeżeli się określa ten ideał wychowawczy, to często on nie godzi się z życiem. Nie będę tutaj z powodu braku czasu robił próby określania tego ideału, ale jedno mnie napawa obawą, powiem zupełnie szczerze, że Panowie stawiają często wychowawcze ideały w związku z teraźniejszą chwilą, wskazują pewne autorytety z życia teraźniejszego. Proszę Panów, jeżeli Panowie szkołę łączycie z życiem, to nic nie mielibyśmy przeciw temu, ale niech to życie będzie młodzieży podane tak, jak ono jest, niech ona ma możność zorientowania się w niem. Ale jeżeli Panowie biorą ideały z teraźniejszości, to to, co jest w życiu, niesie często i złe jego strony.</u>
+ <u xml:id="u-71.6" who="#SKopciński">Dlatego też toby należało robić ostrożnie. Zresztą ja podam parę drastycznych przykładów. Wtedy, kiedy Panowie wskazujecie na autorytety, które chcielibyście jako wzór postawić młodzieży, to wasi zwolennicy mniej subtelni robią takie np. rzeczy. Była tu mowa o tych plakatach, które mówiły o tem, że Sejm popełnił zdradę Państwa. Ale ja znam fakt, kiedy był przysłany do szkoły przez kierownika wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego plakat, który miał być w ten sposób motywowany, ażeby zbierać na fundusz dyspozycyjny dlatego, że Sejm popełnił zdradę Państwa. Tak ideały są brane w rzeczywistości, bo ten wielbiciel pewnego autorytetu poprostu w swojej uczuciowości poszedł tak daleko, że podważył inne autorytety.</u>
+ <u xml:id="u-71.7" who="#SKopciński">U nas był zwyczaj, że dzieciom rozdawano przy skończeniu szkoły powszechnej Konstytucję polską. Otóż ja się teraz obawiam — już przy końcu muszę to powiedzieć — czy teraz jest to słuszne. Branie rzeczywistości z tych wzorów bardzo jest niebezpieczne. Tu przytoczę przykład ze swego życia. W roku 1926 spytała mi się jedna z uczennic 7 klasy, bardzo miła, postępowa dziewczyna, czy zamach majowy był czynem antykonstytucyjnym, bo ona tak myśli. Odpowiedziałem jej, że są momenty w życiu narodu, kiedy naród czy jednostka, czy ktokolwiek musi się zdecydować na rewolucyjny czyn, który trzeba sądzić po skutkach.</u>
+ <u xml:id="u-71.8" who="#komentarz">(Głos: Jak się uda, to jest dobrze.)</u>
+ <u xml:id="u-71.9" who="#SKopciński">Boję się teraz spotkać z tą dziewczyną, by mi daleko więcej pytań nie zadała, a teraz miałby więcej wątpliwości.</u>
</div>
<div xml:id="div-72">
- <u xml:id="u-72.0" who="#SDambski">Po ciekawej, obszernej dyskusji, jako sprawozdawca choć w kilku słowach mam obowiązek odpowiedzieć na pewne szczegóły, które w tej dyskusji zasługują na podkreślenie, czy wymagają wyjaśnienia.</u>
- <u xml:id="u-72.1" who="#SDambski">P. Hałuszczyński w swojem niesłychanie ciekawem przemówieniu poruszył sprawę utrakwizmu. Nie jestem tak dalece pedagogiem, abym mógł przeprowadzić tutaj dyskusję fachową na ten temat, ale przypomnieć muszę, że pierwszorzędne umysły i ludzie pierwszorzędnej wiedzy, których nazwiska są p. Hałuszczyńskiemu także znane, jak Józef Szujski i Wojciech Dzieduszycki, byli wielkimi zwolennikami tego kierunku i tego systemu nauczania. Z obowiązku swe go, jako sprawozdawcy, musiałem się dopytywać, jak te rzeczy się odczuwa na miejscu, jakie są rezultaty tego systemu i moje informacje idą w tym kierunku, że rodzice dzieci obojga narodowości są zadowoleni z nauki w tych szkołach.</u>
- <u xml:id="u-72.2" who="#SDambski">Poruszył tutaj s. Hałuszczyński przedmiot dla szkolnictwa ogromnej wagi, kwestię systemu nauczania w szkołach powszechnych, zwracając uwagę na ważność kierunku praktycznego, fachowego w wyższych klasach tego szkolnictwa. I tutaj zdanie tak wybitnego i o tak wysokim poziomie wiedzy i kultury profesora zeszło się z opinią i wyrazem sen. Soroki, który mówił tu z odczuciem potrzeb włościaństwa, rodziców dzieci, które się kształcą w tych szkołach. Ja, nie przesądzając tej rzeczy, muszę się zwrócić do p. Ministra z prośbą, by zechciał tak znamienne słowa, jakie padły z ust s. Hałuszczyńskiego i s. Soroki wziąć poważnie pod uwagę, tem bardziej, że i doświadczenia w wielu krajach o najwyższej kulturze przemawiają za tem. Wspomnę szkolnictwo Belgii, czy szkolnictwo kraju o tak zdrowym charakterze kultury, jak Szwecja, która ma właśnie ten typ w wyższych klasach szkoły powszechnej, typ nauczania o kierunku praktycznym.</u>
- <u xml:id="u-72.3" who="#SDambski">Muszę ze smutnego obowiązku sprawozdawczego reagować zupełnie stanowczo przeciw tym słowom, które padły z ust s. Bohdanowicza. Nie wchodząc w kwestie tak ściśle fachowo-wyznaniowe, jak kwestia cerkwi, niewątpliwie musimy pragnąć wszyscy dla dobra tej cerkwi, żeby się zorganizowała autokefalicznie, żeby się zorganizowała w całkowitem porozumieniu i harmonii z naszą władzą państwową. Wprowadzanie momentu nienawiści, kiedy s. Bohdanowicz ściszonym głosem przemawiał, ale z obowiązku sprawozdawcy ja słuchać muszę uważnie, kiedy ściszonym głosem, bo sam czuł, że to, co mówi, nie ma podstawy, powiedział: wy — t. j. Rząd, czy my w Senacie, czy Naród, Polski, — może chcecie nawiązywać stosunek z państwem sowietów przez wspólnie prowadzone walki przeciw kościołowi. Przeciw temu powiedzeniu s. Bohdanowicza z największą stanowczością z obowiązku mojego, jako senatora Polaka — protestuję.</u>
- <u xml:id="u-72.4" who="#komentarz">(Oklaski, S. Bohdanowicz: A ja jestem bardzo zadowolony, że Pan to powiedział.)</u>
- <u xml:id="u-72.5" who="#SDambski">Proszę Panów, inny mówca, mianowicie s. Rubinsztein poruszył kwest je związane ze szkolnictwem żydowskiem. Ja szczerze i otwarcie powiem, że starania, które naród żydowski wkłada w wykształcenie swojej młodzieży, to są starania, które my, ludzie patrzący obiektywnie, musimy wysoce uznawać i uszanować. Tak jest, naród żydowski dba bardzo poważnie o wykształcenie swojej młodzieży. Nie mam żadnej wątpliwości, że pomoc w wykształceniu tem narodowi temu będzie przyznawana odpowiednio i słusznie ze strony naszych władz szkolnych.</u>
- <u xml:id="u-72.6" who="#SDambski">Nie pojmuję skarg, które słyszałem z ust p. Barczewskiego co do szkolnictwa niemieckiego. Mam dane, z obowiązku mego musiałem mieć dane statystyczne, któremi nie trudziłem Panów. Otóż szkolnictwo za r. 1927/8 przedstawia się jak następuje: w szkolnictwie powszechnem zanotowaliśmy 668 publicznych szkół z niemieckim językiem nauczania, szkolnictwo średnie jest zaopatrzone w 7 państwowych i 3 komunalne zakłady. W stosunku statystycznym wygląda to w ten sposób, że na 100.000 dzieci niemieckich w wieku szkolnym korzysta ze szkół publicznych 88.930, ze szkół prywatnych 9.200, pozostałe 2.000 uczy się prywatnie w domach i szkołach średnich, To jest takie zupełne zaspokojenie potrzeb, że te skargi były dla mnie całkowicie niezrozumiałe. Nie chcę przedłużać dyskusji i nużyć Senatu, który jest bardzo dzisiejszem posiedzeniem wyczerpany,</u>
- <u xml:id="u-72.7" who="#komentarz">(Głos: My jesteśmy wypoczęci, ale stół stenografów jest zmęczony.)</u>
- <u xml:id="u-72.8" who="#SDambski">ale nie mogę nie zareagować na momenty, które naprzykład w przemówieniu s. Hałuszczyńskiego są bardzo piękne, a wyrażają się w potrzebie szukania ideału szkoły narodowej państwowej. Proszę Panów, to jest rzecz, z którą ja się spotykam dość często, a której na mój, może stary, rozum zrozumieć nie mogę. Jakto, więc kiedyśmy umieli w czasach niewoli utrzymywać ideał i nasze dzieci w nim chować, to dziś raptem, kiedy znajdujemy się w warunkach o tyle lepszych, szukamy ideału. Ideał został zawsze ten sam, ideał służby dla Boga, służby dla Ojczyzny, a chwała Bogu w warunkach dzisiaj już lepszych o własnej państwowości, służby dla ideału prawdy i dobra, A jeżeli to skierujemy do kwestii, która się rozwinęła na tle stosunku do religii w szkole i prądów antyreligijnych, jakie tam występują, to ja z obiektywizmem badając tę rzecz, muszę z obowiązku sprawozdawcy całkiem ściśle stwierdzić, że ani w Rządzie naszym, ani w Państwie naszem, ani w Izbach naszych kierunku, któryby chciał prowadzić walki religijne, skonstatować nie mogłem.</u>
- <u xml:id="u-72.9" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-72.10" who="#SDambski">Natomiast jesteśmy świadkami, że między nauczycielstwem są prądy i poszczególne jednostki, które w swoich przekonaniach są bezwyznaniowe, antyreligijne. Przekonania każde możemy i musimy szanować, wymagać jednak musimy, żeby nauczyciel w spełnianiu swych obowiązków na terenie szkoły w swoich przekonaniach bezwyznaniowych żadnych antyreligijnych kroków nie podejmował.</u>
- <u xml:id="u-72.11" who="#komentarz">(S. Roman:</u>
- <u xml:id="u-72.12" who="#SDambski">Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-72.13" who="#SDambski">Tak te rzeczy bezstronnie wyglądają i przeciw tym kierunkom musimy wystąpić tak, jak to ja zrobiłem w swoim referacie, a p. Tarnowski w swojem przemówieniu się temu przeciwstawił.</u>
- <u xml:id="u-72.14" who="#SDambski">Wreszcie uderzyło mnie przemówienie czcigodnego kolegi mego, współtowarzysza klubowego, s. Everta. Niech mi Pan wierzy, że nie potrzebuje się obawiać tam, gdzie chodzi o wpływ religii i Kościoła Katolickiego, żeby to był wpływ jakiejś nienawiści czy walki. Podstawą, fundamentem najgłębszym, najistotniejszym naszej wiary jest miłość. Tego, co powiedziałem na Komisji Budżetowej, nie waham się powtórzyć, że w tych księgach, w tem piśmie, które ja, jak i s. Evert, uważamy za nasze Księgi Święte, jest list św. Pawła, w którym mówił: „Jest wiara, nadzieja i miłość, a z tych trojga większą jest miłość”.</u>
- <u xml:id="u-72.15" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B,)</u>
+ <u xml:id="u-72.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Zakrzewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-73">
- <u xml:id="u-73.0" who="#Marszalek">Po przejrzeniu stenogramu muszę przywołać s. Bohdanowicza do porządku za słowa przytoczone, których sam nie dosłyszałem, a które nie licują z godnością i obowiązkiem obywatela polskiego.</u>
- <u xml:id="u-73.1" who="#Marszalek">Następnie udzielam głosu sen. Januszewskiemu w sprawie oświadczenia,</u>
- <u xml:id="u-73.2" who="#Marszalek">S. Januszewski:</u>
- <u xml:id="u-73.3" who="#Marszalek">Zgłaszam wniosek, a zarazem krótkie oświadczenie, aby dać możność zajęcia stanowiska Senatowi wobec dzisiejszego oświadczenia p. Premiera. W imieniu stronnictw: P. P. S., Wyzwolenia, Stronnictwa Chłopskiego, Piasta i N. P. R. — zgłaszam następujący wniosek: — „Senat skreśla z funduszu dyspozycyjnego Prezydjum Rady Ministrów, część 4, dział 1 paragraf 11 — 1 złoty.”</u>
- <u xml:id="u-73.4" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godzinie 10 z następującym porządkiem dziennym: Ministerstwo Skarbu, Emerytury, Renty inwalidzkie i Pensje, Długi państwowe oraz Monopole.</u>
- <u xml:id="u-73.5" who="#Marszalek">W czasie przedpołudniowego posiedzenia będą rozdane Panom Senatorom poprawki do budżetu. Następnie zbierzemy się o godzinie 5 dla przegłosowania poszczególnych preliminarzy budżetowych łącznie z ustawą skarbową.</u>
- <u xml:id="u-73.6" who="#Marszalek">Nie słyszę sprzeciwu.</u>
- <u xml:id="u-73.7" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-73.8" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 22 min. 55.)</u>
+ <u xml:id="u-73.0" who="#SZakrzewski">Charakter dyskusji zmusza mnie, bym na chwilę zajął uwagę Wysokiej Izby. Tyle tutaj mówione o ideałach wychowawczych, że niejako z urzędu, jako historyk, muszę się dostosować do tego, co powiedział p. s. Kopciński i spróbować ująć kwestię z perspektywy historycznej, jakkolwiek nie uważam jej za wystarczającą, Panie Senatorze Kopciński, do tego, żeby mogła być wyłączną podstawą wykształcenia ideału wychowawczego. Otóż, jeżeli ta perspektywa historyczna ma być zastosowana do ideału wychowawczego polskiego, jeżeli ona ma stać się wskazówką i dyrektywą dla Rządu i społeczeństwa polskiego przy regulowaniu spraw oświatowych i kulturalnych całej ludności Państwa Polskiego, to oświadczam, że ze stanowiska historii my nie potrzebujemy żadnych takich lekcji, jakie nam próbowali dać niektórzy pp. senatorowie, lekcji dawanych Polakom, jak się jeden mówca wyraził, ponieważ te lekcje mamy ugruntowane głęboko w naszej własnej historii. Ta podstawa historyczna społeczeństwa polskiego daje bardzo poważną odpowiedź na zagadnienie, które dziś podczas dyskusji wytoczyło się na forum, o ile chodzi o stosunek społeczności i myśli państwowej polskiej do Kościoła Katolickiego i najrozmaitszych innych kościołów i wyznań, a także narodowości. Jeżeli Komisja Budżetowa resort Ministerstwa Oświaty i Wyznań Religijnych przyjęła jednomyślnie na podstawie referatu p. sen. Dąmbskiego, to w konsekwencji nie mogę zrozumieć, dlaczego do tego właśnie referatu s. Dąmbskiego zostały nawiązane deklaracje pp. senatorów Tarnowskiego, Everta, i nie rozumiem tej dyskusji, w której padały wyrazy zaniepokojenia pewnego, czy troski o to, co może się stać z Kościołem Katolickim w Państwie Polskiem, czy z jakimkolwiek innem wyznaniem i kościołem.</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#SZakrzewski">Powiadam, że historia Polski daje na to dokładną i gruntowną odpowiedź. Ta krótka odpowiedź brzmi, że społeczność polska, że Państwo Polskie w historii swego rozwoju są jednym z filarów, na które Kościół Katolicki może liczyć, ale na które może także liczyć myśl rozumna, uwzględniająca zarówno interes polityczny jak i kulturalny, myśl utrzymania przez Państwo należytej równowagi wobec wszelkich wyznań i odrębności narodowych i kulturalnych. Te społeczeństwa najbardziej kulturalne, zachodnio-europejskie, na które się tutaj powoływano, były nieraz jednocześnie w swej historii terenem zbyt wybujałego fanatyzmu i jednostronności w ujawnieniu zagadnienia stosunku państwa do kościoła i odwrotnie. Państwo Polskie ma nie tylko legitymację zasługi wobec Kościoła Katolickiego, ale daje równocześnie gwarancję w swoim historycznym rozwoju zupełnego utrzymania należytej granicy, jaka pomiędzy dziedziną kościoła i Państwa pociągnięta być musi w myśl każdego rozumnego patrioty, jak i najbardziej zdecydowanego zwolennika i wyznawcy swojego kościoła, o ile chcą równocześnie uszanować interes Państwa. Dość przytoczyć tutaj nazwiska analogiczne z historii innych krajów, jak kardynał Richelieu i Mazarini, którzy, będąc najlepszymi synami Kościoła Katolickiego, umieli jednocześnie postawić tamę jednostronnej polityce rzymskiej, gdy ona się na gruncie francuskim chciała zbytnio rozpościerać.</u>
+ <u xml:id="u-73.2" who="#komentarz">(Głos: Jak Pan Profesor to rozumie?)</u>
+ <u xml:id="u-73.3" who="#SZakrzewski">Dalej chcę mówić tu i mówiono tutaj o ideale wychowawczym. Dziwi mnie bardzo, że większość pp. senatorów chciałaby, aby odrazu występować z gotowem, zdecydowanem, wykończonem pod każdym względem, zapatrywaniem i poglądem. Jeżeli Minister, który zresztą sam się będzie bronił, formułuje pewien pogląd na zasady wychowawcze, w tej chwili byle jakie nieporozumienia przeobraża się na próby akcji protestacyjnej, wymierzonej przeciw temu Ministrowi.</u>
+ <u xml:id="u-73.4" who="#SZakrzewski">Patrząc na to, jako historyk, muszę wreszcie przypomnieć Wysokiej Izbie to, co się działo w Polsce w końcu XVIII wieku, w tem rozumieniu, że to, co dziś w pamięci naszej wysoko stoi na pomniku zasługi państwowej i narodowej, to wszystko, co było zdziałane w związku z Komisją Edukacyjną, w związku z reformą Uniwersytetu Krakowskiego i t. d., to ci ludzie wywalczyli po ciężkiej walce ze społeczeństwem własnem, zanim nakłonili to społeczeństwo i zmusili, żeby poszło ich torem i w tym duchu pracowało nad wzniesieniem gmachu kultury narodowej. Otóż krystalizacja ideału wychowawczego, dostosowanego do zadań dzisiejszej kultury narodowej i państwowej, to są rzeczy, od których nie podobna wymagać, żeby one występowały odrazu w formie takiej, jak masło i oliwa. Ta rzecz dojrzewać musi również w ogniu walki.</u>
+ <u xml:id="u-73.5" who="#komentarz">(S. ks. Kasprzyk: Zacząć nowe walki?)</u>
+ <u xml:id="u-73.6" who="#SZakrzewski">To nie jest zaczynanie nowych walk dla walki. To właśnie walka o krystalizację nowego i koniecznego ideału.</u>
+ <u xml:id="u-73.7" who="#SZakrzewski">P. sen. Jabłonowski przytaczał tutaj różne ustępy z enuncjacji p. Ministra, według jego zdania, drażniące i oświetlał działalność p. Ministra w ten sposób, jakoby p. Minister dążył do tego, aby duch polski i dusza polska przekształciła się w kierunku dla p. sen. Jabłonowskiego niepożądanym, a bardzo niebezpiecznym i t. d. Ja ośmielę się postawić p. sen. Jabłonowskiemu następujące pytanie: czy s. Jabłonowski i jego koledzy polityczni byliby zadowoleni, gdyby umysł polski przed dzisiejszem pokoleniem polskiem nie stawiał kategorycznie tego postulatu przetworzenia duszy i umysłowości polskiej w duchu obecnej naszej teraźniejszości? Wszak jeden z ludzi, którzy stoją bardzo wysoko w przekonaniu s. Jabłonowskiego, nazwisko, do którego i ja się odnoszę z pełnym szacunkiem, Roman Dmowski, lat temu dwadzieścia parę w okolicznościach nie tak przewrotowych dla polskiego społeczeństwa, jaką jest chwila odrodzenia Państwa Polskiego, jednak przecież rzucił temu społeczeństwu nakaz przetworzenia Polaka typu starego na typ Polaka nowoczesnego. Ten sam p. Roman Dmowski, gdyby był faktycznie dziś razem z nami, gdyby miał duszę młodzieńczą, czy odpowiadającą pokoleniu temu młodszemu, które dźwiga na sobie ciężką odpowiedzialność za najbliższe lata wychowania w Polsce, ten sam p. Roman Dmowski, chcąc być konsekwentny i logiczny, napewnoby postąpił i dzisiaj śmiało tak, jak to było jego właściwością, i powiedziałby: utworzenie Państwa Polskiego zmusza nie tylko rząd polski, ale nas wszystkich, całe społeczeństwo, do przetworzenia ideału wychowawczego w ten sposób, żeby on dorastał do tych wysokich wymagań, jakie stawia się obywatelowi, nie tylko członkowi swojego narodu, ale członkowi Państwa, członkowi Państwa, który chcę za przyszłość tego Państwa, chociażby w granicach praw i możności jednostki, ponosić odpowiedzialność.</u>
+ <u xml:id="u-73.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-73.9" who="#SZakrzewski">I tu, proszę Panów, ta kwestia, którą poruszyłem, łączy się z kwestią, którą poruszył p. Wicemarszałek Hałuszczyński, która jednak wymaga także specjalnej odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-73.10" who="#SZakrzewski">P. Wicemarszałek Hałuszczyński naświetlił tak sprawę, jakoby ideał państwowy polski oświatowy i polityczny, zamykał się w granicach narodu, narodowości polskiej. Tu trzeba jednak pewną granicę stanowczo pociągnąć. Na gruncie narodowym chcemy stać wszyscy, na gruncie nacjonalistycznym oczywiście stać nie chcemy. Niestety niema p. Wicemarszałka Hałuszczyńskiego; gdyby był obecny, to powiedziałbym: czy my potrzebujemy wobec Panów dopiero teraz składać egzaminy, jak my, jako Państwo i element kulturalny, ustosunkowujemy się do kultury ruskiej? Na to są odpowiedzi dawne, znane bardzo dobrze p. Hałuszczyńskłemu, który powinien był jasno mieć je w mózgu i pamiętać o nich, kiedy stał na tej trybunie i to pytanie poruszał.</u>
+ <u xml:id="u-73.11" who="#SZakrzewski">Władysław Łokietek 600 lat temu, pisząc do Papieża o zmarłych książętach ruskich, nie wahał się napisać, że zginęli oto dwaj młodzi książęta ruscy, którzy byli „scutum inekspugnabile kontra Tar taros”. Więc tę sprawiedliwość 600 lat temu publicznie Łokietek potrafił Rusinom oddać. Potrafił także tę sprawiedliwość oddać im Kazimierz Wielki w znanych aktach publicznych, wydanych z okazji obejmowania rządów nad Rusią Czerwoną. Niedawno prasa zagraniczna przypomniała Pakta Horodelskie, t. j. dokumenty, pochodzące z przed 500 laty, w jaki to sposób Polacy ujmowali podstawy prawa politycznego międzynarodowego. Nie potrzebujemy się ich uczyć ani od Anglików, ani od Amerykanów, nie potrzebujemy się ich uczyć od Panów.</u>
+ <u xml:id="u-73.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-73.13" who="#SZakrzewski">A jeżeli chodzi o późniejsze czasy, o czasy XVII wieku, to czyż w zakresie tych zagadnień, które poruszał s. Bohdanowicz, mam przypomnieć stanowisko nasze wobec cerkwi ruskiej, czy mam przypomnieć nazwisko Jeremiasza Mohiły i wszystko to, co się z nim łączy, czy mam przypomnieć, że metropolita prawosławny kijowski Sylwester Kossów podczas największego ognia i rozhulania się nawałnicy kozackiej przecież zorientował się i zwrócił się do Polski i Państwa Polskiego jako do tego, którego mu w tych ciężkich chwilach rzeczywiście zabrakło.</u>
+ <u xml:id="u-73.14" who="#SZakrzewski">A czy wreszcie my Polacy potrzebujemy pouczeń ze strony reprezentantów ludności żydowskiej, my którzy od połowy XIII wieku wydawaliśmy akta publiczne biorące Żydów w opiekę prawa, tego prawa, które wogóle było fundamentem naszego życia publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-73.15" who="#SZakrzewski">Oczywiście takich przykładów możnaby przytoczyć dużo. Stwierdzają one, że tak jak w historii naród polski udowodnił, że swego ideału państwowego w ciasnych nacjonalistycznych ramkach nie zamyka, tak samo teraz, odzyskawszy obecnie państwowość, potrafi wyjść poza ten ciasny partykularyzm nacjonalistyczny, w którym niestety Panowie się ciągle obracają, będzie się naród polski umiał wznieść i zgodnie ze swoją tradycją nawę państwową poprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-73.16" who="#SZakrzewski">A teraz jedno słowo polemiki, niestety, wewnątrz nas, o ile chodzi o stosunek do pisarza Kadena-Bandrowskiego. Słuchając tych uwag, draśnięty byłem głęboko, ponieważ rzeczywiście uważam Kadena-Bandrowskiego za jednego z najlepszych naszych współczesnych pisarzy. Tem przykrzejsze jest to dla mnie, że tę wątpliwość wyraził nikt inny, jak przecież o wiele głębszy i świetniejszy odemnie znawca literatury, jakim jest s. Jabłonowski. Czy młodzież polska w „Mieście mojej matki” nie znajduje mnóstwa ożywczych pierwiastków, któremi dusza dziecka może się karmić? Może Kaden-Bandrowski „nieudolnie” odtwarza dzielność i cnoty współczesnego żołnierskiego pokolenia, ale nad temi tematami dziś pracuje i wiemy, że to, co na ten temat w swych powieściach pisze, młodzież polska przyjmie chętnie i dla tej młodzieży naszej może to być wzbogaceniem tych skarbów literatury, jakie dotąd posiadamy.</u>
+ <u xml:id="u-73.17" who="#komentarz">(Głos: A „Lenora”?)</u>
+ <u xml:id="u-73.18" who="#SZakrzewski">Nie mam zamiaru moich uwag przedłużać. Rozumiem, że zagadnienie oświaty, kultury narodu daleko wybiega poza granice Państwa Polskiego. Rozumiem bowiem doskonale, że naród, polski swoich aspiracyj kulturalnych, naukowych, artystycznych w tych granicach nie zamyka. Aspiracje te wybiegają daleko, łączą się tam, gdzie naród polski, jak w przeszłości, tak w teraźniejszości i w przyszłości przez pracę nad własną kulturą, nad nauką i oświatą, chcę dalej pracować zarówno dla narodów, ze sobą najbliżej sprzęgniętych w ramach jego państwowości, a równocześnie także przez pracę dla narodu własnego chcę pracować dla całej ludzkości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Tullie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#SThullie">Wysoki Senacie! Młodzież akademicka znajduje się w bardzo trudnem położeniu finansowem. Wielu musi pomagać sobie lekcjami i innemi zajęciami ubocznemi, co utrudnia im naukę. To też Sejm już w roku poprzednim powiększył w budżecie wydatek na stypendia, aby podwyższyć ich wysokość ze 150 do 200 zł., a przynajmniej na 175 zł. Rząd jednak nie skorzystał z tego, nie podwyższył stypendiów. Sądzimy, że Rząd powinienby przynajmniej w tym roku przyjść młodzieży akademickiej z wydajniejszą pomocą.</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#SThullie">Wedle Konstytucji w szkołach, w których uczy się młodzież niżej lat 18, nauka religii jest obowiązkowa. W szkołach zawodowych dopełniających program Ministerstwo przeznacza na naukę religii pół godziny na tydzień. To przecież nie jest traktowanie nauki religii na serio. W przeciągu pół godziny ma prefekt nie tylko wykładać tak ważny przedmiot, jak religia, ale zarazem wpływać na uczniów pod względem moralnym. Mam nadzieję, że Ministerstwo uzna, że wymiar czasu na naukę religii jest za mały i zwiększy ten czas do 1 godziny tygodniowo.</u>
+ <u xml:id="u-75.2" who="#SThullie">Wogóle muszę dać wyraz zaniepokojeniu, jakie ogarnia katolików w Polsce wobec ataków na religijno-moralne wychowanie młodzieży szkolnej. Konstytucja nasza przewiduje obowiązkową naukę religii dla młodzieży szkół powszechnych i średnich, staje na stanowisku, że w wychowywaniu młodzieży ma ważny głos, oprócz szkoły, rodzina i kościół. Trzy te czynniki muszą swe wysiłki zharmonizować, by młodzież naszą, przyszłość narodu, wychować na uczciwych obywateli dla dobra Ojczyzny. Lecz są czynniki, niestety i u nas w Polsce, które tej potrzeby współdziałania rodziny, szkoły i kościoła nie uznają. Nie będę odpowiadał p. s. Evertowi, bo my, katolicy, nie potrzebujemy nauk od p. s. Everta, jak mamy wychowywać nasze dzieci, z drugiej zaś strony my nie będziemy pouczać, jak ma się wychowywać dzieci protestanckie. Stronnictwa lewicy chciałyby jednak religię ze szkoły wypędzić i żądają szkoły świeckiej, nie pomne na smutne doświadczenia tych państw które mają taką szkołę świecką u siebie. Nie będę tu mówił o wychowaniu młodzieży przez szkołę świecką w Sowietach, ale i we Francji i we Włoszech przekonano się, że religii w wychowaniu nic nie zastąpi, że burząc religię, podważamy podstawy etyki. Nauka religii znowu została wprowadzona do programu szkolnego we Włoszech.</u>
+ <u xml:id="u-75.3" who="#SThullie">Dlatego przeciw zakusom wprowadzenia szkoły świeckiej w Polsce dla dzieci katolickich protestujemy tutaj uroczyście wraz z ogromną większością katolickiej ludności i episkopatem polskim i dla dzieci katolickich żądamy szkoły katolickiej i nauczycieli katolików, bo przecież szkoła nie jest katolicką, jeżeli nauczyciel jest Żydem lub bezbożnikiem. Dlatego będziemy głosowali za rezolucją trzecią p. senatora Rubinszteina do części 13 — z tą zmianą, że ten postulat ma się odnosić nie tylko do Żydów, ale i do katolików, do chrześcijan wogóle. W ten sposób zmieniona rezolucja brzmiałaby następująco:</u>
+ <u xml:id="u-75.4" who="#SThullie">„Senat wzywa Rząd, ażeby nie naznaczał do publicznych szkół prywatnych nauczycieli innego wyznania religijnego, niż większość uczniów”.</u>
+ <u xml:id="u-75.5" who="#SThullie">Harmonia tych głównych czynników wychowawczych zaczyna się u nas, niestety, już psuć. P. Minister Czerwiński nie docenia widocznie wielkiego znaczenia religii w wychowaniu młodzieży szkolnej, nie przywiązuje wielkiej wagi do oparcia wychowania o religię.</u>
+ <u xml:id="u-75.6" who="#SThullie">Na konferencji w Łowiczu — znów będę o tem mówił, ale co innego — dały się słyszeć ze strony urzędników Ministerstwa głosy, że religia katolicka, to „religia niewolników rzymskich”. Występowano tam przeciw „wiązaniu wiary z kościołami i z tem, co z tych kościołów płynie”. Nauczyciele, którzy powołani są do wychowania młodzieży w duchu religijnym, należą albo do Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Powszechnych, albo do Związku Nauczycieli Szkół Powszechnych „Ognisko”. Pierwsze stowarzyszenie skupia w sobie nauczycieli, którzy uznają potrzebę religii w życiu i w szkole, drugie przeciwnie, przez usta swego zarządu, domaga się szkoły świeckiej, bez Boga. I ci nauczyciele mają wychowywać młodzież katolicką! Ale p. Minister widocznie stanowisko tych nauczycieli uważa za zbliżone do swoich przekonań, jeżeli tych właśnie ludzi władze protegują i nimi obsadzają stanowiska kierownicze. W kuratorium lwowskiem należenie do „Ogniska jest warunkiem uzyskania kierownictwa bez względu na równe albo wyższe kwalifikacje nauczycielek, które obarczone są tym wielkim grzechem w oczach kuratorium, że mają w tem kuratorium wybitny wpływ pewnej posłanki i pewnego posła i że należą do Sodalicji Mariańskiej. Pomijam to, że nie przynależność do jakiegokolwiek stowarzyszenia lub stronnictwa, lecz tylko kwalifikacje powinne być motywem do mianowania na stanowiska kierownicze, ale protegowanie właśnie tych nauczycieli, którzy odnoszą się nieżyczliwie do współdziałania kościoła w wychowaniu młodzieży szkolnej, świadczy wymownie, jaki duch panuje w Ministerstwie Oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-75.7" who="#SThullie">Dalszym powodem tego nastroju w Ministerstwie jest odbieranie praw publiczności prywatnym szkołom katolickim, o czem już mówił jeden z moich przedmówców. Ostatni fakt, jaki zaszedł, to jest zamknięcie katolickiego seminarium ochroniarskiego w Lublinie. Między innemi, jako zarzut postawiono, że więcej obrazów religijnych wisiało tam na ścianach, niż przyrodniczych.</u>
+ <u xml:id="u-75.8" who="#SThullie">Objawy te nieprzychylne religijnemu wychowaniu młodzieży szkolnej mnożyły się tak dalece, że spowodowały episkopat do zabrania głosu w myśl najnowszej encykliki Ojca Św. o wychowaniu, aby ostrzec Rząd i społeczeństwo przed niebezpiecznemi prądami, zagrażającemi szkolnictwu katolickiemu.</u>
+ <u xml:id="u-75.9" who="#SThullie">P. Minister wyraził swe niezadowolenie z postawy polskiej młodzieży akademickiej. Pewnie, młodzi ci ludzie zanadto gorąco czasem objawiają swe sympatie i antypatie. Jednak, o ile to da się położyć na karb gorącej krwi młodzieży, o tyle postawa młodzieży w obronie wiary i interesów narodowych nie tylko zasługuje na pełne uznanie, ale napawa nas zarazem otuchą, że gdy ta młodzież swoją koleją kiedyś stanie się warstwą rządzącą nawą Państwa, kierować nią będzie ku chwale Boga i ku pożytkowi Ojczyzny. Gdy my ustąpimy z widowni, następcy nasi w swej ogromnej większości poprowadzą Państwo w sposób śmiały i godny katolickiego mocarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-75.10" who="#SThullie">Ta młodzież akademicka, nadzieja Ojczyzny, nie znalazła łaski u p. Ministra, co jest jednym dowodem więcej, że sposób myślenia i rządzenia p. Ministra Czerwińskiego jest różny od wierzeń i uczuć katolickiej większości. My, reprezentanci katoliccy, nie możemy mieć zaufania do p. Ministra, a choć głosować będziemy za budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to zastrzegamy się, że czynimy to tylko ze względu na konieczność państwową.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Barczewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#SBarczewski">O kwestii ewangelicko-unijnego kościoła w Polsce nie będę mówił, ponieważ sprawa ta jest jeszcze w toku i dlatego najlepiej jej nie poruszać.</u>
+ <u xml:id="u-77.1" who="#SBarczewski">Jeżeli zabieram głos do Ministerstwa Oświaty, mianowicie w sprawie szkolnej, to jestem przekonany, że nie mogę powiedzieć nic nowego. Przeciwnie chodzi o stare, dawne bolączki jak wszystkich mniejszości, tak i mniejszości niemieckiej. Ile razy już wskazywało się na te bolączki w ostatnich 10 latach w Sejmie i w Wysokim Senacie, przeważnie nie w formie krytyki, zdążającej do oszpecania stosunków i Państwa Polskiego, lecz ze szczerym zamiarem wytknięcia zadanych nam bolesnych ran, które rodakom naszym odbierają wszelką radość życia. Cała krytyka nasza ma tylko jeden cel, mianowicie: zmienić to, co dla nas jest nieznośnem. Rodacy nasi najbardziej nad tem cierpią, że nie mogą dzieci wychowywać w swoim duchu, w swojej kulturze, w swoim sposobie myślenia, jaki sami przejęli od swych przodków, innemi słowy, że nie mają prawa decydowania o wychowaniu dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-77.2" who="#SBarczewski">Rosja przeprowadza swoje nowoczesne zasady. Wynik tego wychowania jest nam wszystkim wiadomy. Gorszego piekła niema, jak w Rosji sowieckiej. My jednak jeszcze wierzymy w Boga i słowo Jego u nas ma znaczenie, np. i te słowa, które odnoszą się do każdego dziecka: „Napisałem imię twe w ręce moje, mojemeś ty”! A z ręki swojej Bóg kładzie te małe dusze w ręce rodziców, aby je jako zastępcy Najwyższego wychowali w duchu i wierności Boga i ojców swych. Są to zasady zdrowe. Jest to fundament zdrowego rozwoju, który zapewnia narodowi wychowanie młodego pokolenia do spełniania wszystkich obowiązków względem narodu i państwa z całą sumiennością. Gdyby wszystkie mniejszości żyły w takich szczęśliwych warunkach, nie byłoby żadnych bolączek, nie byłoby żadnych skarg, a Wysoki Senat usłyszałby tylko pochwały.</u>
+ <u xml:id="u-77.3" who="#SBarczewski">Nie będę przytaczał cyfr statystycznych. To, co nazywamy naszem prawem, nie jest naszym wynalazkiem. Wszystko to wyrażono w Konstytucji i w traktacie o obronie mniejszości, podpisanym przez rząd polski. Na tem się opieramy. Zbytecznem jest przytaczać szczegóły, bo Szanownym Panom wszystko jest wiadome, a sami przekonani jesteśmy, że gdybym mówił, swojej sprawy nie posunąłbym ani o milimetr naprzód. Jeżeli klub mój stale dąży do tego celu, czy można to nazywać nielojalnością? Mało jest słów w mowie ludzkiej, których nadużywano w tak straszny sposób, jak słowo „nielojalny”. Ile razy nam to zarzucano? W szczęśliwem jestem położeniu, że niektórzy i mnie to słowo zarzucają. Ja swoją lojalność mam zapieczętowaną słowami jednego z panów wojewodów pomorskich. Wymieniać nazwiska zabrania mi wychowanie, ale w razie potrzeby mógłbym dowieść, że ten p. wojewoda po długich pertraktacjach wtedy oświadczył: przekonany jestem, że pan jest zupełnie lojalnym człowiekiem i do pana mam zupełne zaufanie na zasadzie tej lojalności.</u>
+ <u xml:id="u-77.4" who="#SBarczewski">Jabym wszystko odrzucił, tylko mam jeszcze prośbę, chciałem z początku powiedzieć, że domagam się, ale lepiej prosić...</u>
+ <u xml:id="u-77.5" who="#komentarz">(Wesołość. Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-77.6" who="#SBarczewski">Szkoda, że p. Ministra niema...</u>
+ <u xml:id="u-77.7" who="#komentarz">(Głosy: Jest, siedzi na ławach.)</u>
+ <u xml:id="u-77.8" who="#SBarczewski">Prosiłbym więc p. Ministra, niech na to nie pozwala, żeby sumienie w takiem otoczeniu usnęło w Ministerstwie. Każda pojedyńcza jednostka musi mieć sumienie, a Minister także. Proszę z całego serca, niech p. Minister nie pozwala swoim podwładnym urzędom, aby uważały, że na korzyść Państwa pracują, jeżeli nas gnębią. Niech p. Minister — o to najwięcej proszę — pamięta o wszystkich łzach tych matek i ojców, o ich rozgoryczeniu, kiedy oni widzą, że ich dzieci zgoła mowy macierzystej nie znają. Niech p. Minister pamięta, aby nam dać szkoły. Rozumie się samo przez się, że nasze dzieci polskim językiem powinny władać, my sami do tego dążymy, ale żeby też nie były pozbawione swej mowy macierzystej.</u>
+ <u xml:id="u-77.9" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-77.10" who="#SBarczewski">O to niech p. Minister się postara, a wtedy cała ludność będzie zadowolona i będzie pokój w naszem Państwie, a z tego Rząd i Państwo będą mieć największe korzyści.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Wysoki Senacie! Niestety, przy dyskusji budżetowej w naszych ciałach parlamentarnych, czy to w komisjach, czy na plenum, jestem zazwyczaj w tem nieszczęśliwem położeniu, że, chcąc przemawiać pod koniec dyskusji, aby móc odpowiedzieć na przemówienia wszystkich pp. senatorów, czy pp. posłów, zazwyczaj przemawiam już w takiej chwili, kiedy jest wielkie zmęczenie dyskusją i kiedy pora jest bardzo spóźniona. W tem położeniu jestem i teraz, dlatego proszę mi wybaczyć, że pomimo, iż kieruję resortem, który ma olbrzymi zakres zagadnień, i pomimo, że bardzobym chciał odpowiedzieć na wszystkie tutaj poruszone kwestie, ponieważ błahych, na które odpowiadać nie byłoby warto, prawie nie zauważyłem, to jednak z tych powodów, o których mówiłem, będę mógł odpowiedzieć tylko na te rzeczy, które wydają mi się dzisiaj najaktualniejsze i które może wskutek tego będą z możliwą jeszcze uwagą wysłuchane. Mam na myśli te rzeczy, które w ostatnich czasach przybrały już pewien posmak sensacji, chociażby ze względu na wniosek, który się w Sejmie w stosunku do mojej skromnej osoby zjawił. Chciałbym więc odpowiedzieć tym p.p. senatorom, którzy występowali tu niewątpliwie w dobrej wierze i w tem przekonaniu, że stają w obronie wychowania religijnego młodzieży. Odpowiem tylko ogólnem wrażeniem. Gdy ten atak na mnie i podwładne mi organa się rozpoczął, przyznam się, że w pierwszej chwili nie mogłem się zorientować, o co właściwie chodzi, nie mogłem się zorientować, kto atakuje i kto się musi bronić, kto jest w ofenzywie, a kto jest zmuszony do defenzywy. Dziś jestem w tej sprawie zorientowany. Dziś, gdy zanalizowałem sobie te wszystkie zarzuty, gdy obserwuję tę całą kampanię, mogę z najczystszem sumieniem oświadczyć przed tą Wysoką Izbą: niema ze strony Ministerstwa i podwładnych Ministerstwu organów żadnej ofenzywy, żadnego ataku na wychowanie religijne w szkołach polskich. To, co jest, to jest istotnie pewna walka, jest istotnie ofenzywa. Tylko, że ona idzie w odwrotnym kierunku, ona idzie właśnie na Ministerstwo i na mnie, na temat wychowania religijnego młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-79.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-79.2" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Tak jest, do tego wniosku dochodzę, spotykając się z temi czy innemi zarzutami i te zarzuty analizując. Oto przykład. I dziś z ust sen. Jabłonowskiego padł zarzut, który zresztą był podniesiony z bardzo wysokiego miejsca w hierarchii Kościoła Katolickiego, że Ministerstwo pod mojem kierownictwem rzuciło się, jak gdyby, na szkoły o charakterze katolickim, t. j. prowadzone przez zgromadzenia zakonne, czy przez księży biskupów i że postanowiło dokuczyć tym szkołom i zniszczyć je przedewszystkiem przez obniżanie czy odbieranie praw.</u>
+ <u xml:id="u-79.3" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Panom Senatorom prawdopodobnie jest wiadomo, że jeżeli chodzi o stosunek ogólny do zagadnienia, to istotnie wydałem taką instrukcję, że należy kwalifikować szkoły prywatne przy nadawaniu im praw ostrzej, niż to było dotychczas. Wydało mi się, a takie przekonanie mam i w tej chwili — że stan taki, przy którym w wielu okręgach szkolnych 100% szkół prywatnych posiada prawa, że stan ten dowodzi jednak zbyt daleko posuniętej pobłażliwości. A taka pobłażliwość pociąga za sobą konsekwencje i w stosunku do naszych wyższych zakładów naukowych i w stosunku do młodzieży, która, będąc w tych prywatnych słabszych zakładach naukowych, przez szereg lat pracuje i przygotowuje się do matury, a gdy przychodzi egzamin maturalny, rozpoczyna się rzeź przez delegata władz szkolnych, ponieważ okazuje się, że szkoła nie stała na odpowiednim poziomie. Wołałem więc prywatnym instytucjom obniżyć te prawa. Oczywiście, że wśród wielkiej liczby szkół, którym obniżono prawa, znalazły się także i szkoły, prowadzone, czy to przez księży-biskupów, t. j. będące ich własnością, czy to przez zgromadzenia zakonne.</u>
+ <u xml:id="u-79.4" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Gdy ten zarzut wytoczono przeciw Ministerstwu, jako specjalną szykanę tego rodzaju szkół, poleciłem dokonać specjalnie dokładnych obliczeń w tej sprawie. Temi obliczeniami dziś mogę służyć. Przepraszam, że pomimo braku czasu będę tu przytaczał...</u>
+ <u xml:id="u-79.5" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B. W. z R.: Prosimy, prosimy.)</u>
+ <u xml:id="u-79.6" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Na ogólną ilość 503 prywatnych szkół średnich w Polsce, odebrano prawa zupełnie 34 szkołom, co stanowi 6,8%, a obniżono prawa 52 szkołom, co stanowi 10,3%. Jeżeli wyłączymy teraz szkoły, utrzymywane przez księży-biskupów i zgromadzenia zakonne katolickie, to analogiczne liczby będą takie: z ogólnej liczby 61 takich szkół, odebrano prawa 1 szkole, co stanowi 1,6% i obniżono prawa 6 szkołom, co stanowi 9,9%. Otóż, jeżeliby ktoś chciał istotnie świadomie i uczciwie na podstawie dokładnej znajomości robić mi jakiś zarzut i chciał koniecznie z tych liczb jakieś wnioski wyprowadzić, toby powiedział, że szkoły katolickie są specjalnie forytowane, bo procent pozbawionych praw jest niższy, niż procent innych szkół.</u>
+ <u xml:id="u-79.7" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Biorę przykład inny, również w związku z zarzutem p. sen. Jabłonowskiego. P. senator podawał tu, że wywołałem wielkie niezadowolenie i wielkie tarcia z powodu usuwania dyrektorów ze szkół. Przytoczył nawet tu 3 nazwiska. Oczywiście zarzut ten muszę rozumieć w ten sposób, że zdaniem p. senatora przy tych przeniesieniach Ministrem kierowały względy polityczne. Inaczej p. senator nie robiłby tego zarzutu. Otóż z tych 3 wymienionych przez p. Jabłonowskiego dyrektorów, jeden usunął się sam, ponieważ zażądał takich warunków co do personelu nauczycielskiego, na które Ministerstwo zgodzić się nie mogło. Drugi był znany, jako notorycznie nie nadający się do prowadzenia średniego zakładu naukowego z powodu niedołęstwa administracyjnego. A trzeci został przeniesiony, nie usunięty, tylko przeniesiony za zatarg z kuratorem i ten trzeci, to był właśnie wielki i zagorzały zwolennik tego kierunku politycznego, który się popularnie nazywa kierunkiem B. B. W. z R. I jeżeli miałem w tej sprawie jakiekolwiek interwencje, to właśnie ze strony tego klubu.</u>
+ <u xml:id="u-79.8" who="#komentarz">(S. Rolle: Ja sam w tej sprawie interweniowałem.)</u>
+ <u xml:id="u-79.9" who="#komentarz">(S. Rogowicz: Tak wygląda prawda.)</u>
+ <u xml:id="u-79.10" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Proszę Panów Senatorów, oto są argumenty. Jakich jeszcze innych argumentów doszukuje się? Naprawdę, gdybym chciał na wszystkie zarzuty tego rodzaju odpowiadać, to przepraszam, ale mam wrażenie, że obniżyłbym powagę tej Wysokiej Izby. Przecież jeżeli na jakiejś konferencji oświatowej, gdzie jest 100 osób, jakiś młodzieniec, zupełnie od Ministra niezależny wypowie zdanie, że Mickiewicz do dzisiejszej młodzieży nie przemawia tak, jak przemawiał do dawniejszej młodzieży i jeżeli z tego kuje się także zarzut pod adresem Ministra, to jak można z takim argumentem walczyć?</u>
+ <u xml:id="u-79.11" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Mogę tu oświadczyć, jak to już oświadczyłem w Sejmie, że nie mam na swojem sumieniu ani jednego jakiegokolwiek zarządzenia, ani jednej jakiejkolwiek nominacji personalnej, któraby miała za skutek zmniejszenie, obniżenie znaczenia, czy powagi wychowania religijnego w szkole, czy wogóle wpływu Kościoła Katolickiego na wychowanie religijne młodzieży katolickiej. Ponieważ nie mam za sobą żadnego takiego grzechu, a jednak walka trwa i wzmaga się, z tego mogę wyprowadzić tylko jeden wniosek, a mianowicie, że jest ofenzywa nie ze strony Ministerstwa na wychowanie religijne, tylko ofenzywa odwrotna.</u>
+ <u xml:id="u-79.12" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Ja, proszę Panów, zastanawiam się, czy można i co można zrobić, ażeby ta walka ustała. A proszę mi wierzyć, nie chodzi mi tutaj o mnie, chodzi o to moje przekonanie, iż uważam, że w dzisiejszej sytuacji ciężkiej wywoływanie tarć czy walk religijnych nie leży w interesie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-79.13" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
+ <u xml:id="u-79.14" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">I zrobiłbym to, co odemnie zależy, aby tych tarć nie było. Oczywiście, proszę szanownych Panów, nie za wszelką, nie za każdą cenę. Jestem urzędnikiem Rzeczypospolitej Polskiej. Mam prawa i przepisy. Uważam, że jest moim świętym obowiązkiem stać na gruncie tych praw i przepisów, ich pilnować i pilnować interesu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-79.15" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
+ <u xml:id="u-79.16" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Poza tę granicę oczywiście posunąć się nie mogę.</u>
+ <u xml:id="u-79.17" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Jeżeli mowa o walce, jeżeli mowa o ofenzywie, to pod jednym względem przyznam rację tym, którzy mnie krytykują. Tylko, że to nie będzie już zagadnienie religijne wogóle, ani wychowania religijnego w szczególności. Tak, jak oświadczyłem w Sejmie, mogę oświadczyć i dziś, że uważam za jeden z obowiązków swojego urzędu, jako Ministra, prowadzić walkę z temi wpływami na młodzież, które uważam za notorycznie dla przyszłości Państwa naszego i narodu naszego szkodliwe. I może tu skorzystam ze sposobności, aby w krótkich słowach wyjaśnić dlaczego.</u>
+ <u xml:id="u-79.18" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Ja, proszę Wysokiego Senatu, zadawałem sobie sam to pytanie, czem się to dzieje, że oto ja, Minister fachowy, a w każdym razie Minister nie polityk, dlaczego właśnie ja wpadłem bodaj w większy i ostrzejszy zatarg, niż inni moi poprzednicy, z tym obozem politycznym, w którego imieniu przemawiał p. sen. Jabłonowski. Ja dziś mam na to odpowiedź. Stoję na stanowisku wychowawczem. Z wychowawczego stanowiska analizuję te wpływy, które ze strony tego obozu na młode pokolenie nasze, wychowywane zwłaszcza w szkołach wyższych, idą. I z tego stanowiska wychowawczego odrazu się tutaj zastrzegam: niech mi nikt nie lansuje twierdzenia, że ja prowadzę walkę z młodzieżą akademicką. Jabym bardzo prosił — żałuję, że niema już p. sen. Jabłonowskiego, bo 'bym go prosił, ażeby on ze swej strony prosił swoich przyjaciół politycznych, ażeby, walcząc ze mną, nie chowali się za plecy młodzieży akademickiej. Ja nie z młodzieżą walczę, ja walczę z wpływami pewnego obozu politycznego na młodzież. Ja tej młodzieży nawet nie potępiam, bo wiem, że ona z najlepszą wiarą do tych haseł dochodzi. Ale ja analizuję te hasła i wpływy. I co tam widzę? Widzę, że tam się uczy, że najlepszy patriotyzm, że najlepsza miłość swego narodu, to największa nienawiść do narodów innych; tam się uczy, że najlepsza służba Państwa, to wieczna walka narodowa a nawet religijna wewnątrz tego Państwa, tam się uczy tę młodzież, która przecież do wolności, a nie do niewoli ma być wychowywana, że nasze insurekcje, nasze powstania, nasze walki zbrojne, które krwią zmyły z czoła naszego narodu hańbę niewoli, że one były tylko pomyłką polityczną, tam się uczy, że i ten czyn zbrojny, jedna z najświetniejszych kart w naszej historii czasów ostatnich, czyn legionów, że to także była tylko pomyłka polityczna. Tam się uczy, że Ojczyzna nasza została zdobyta nie tym wysiłkiem zbrojnym, ale kalkulacją polityczną, jakgdyby czapką i papką naszych dyplomatów na terenie międzynarodowym. Nawet, jeżeli chodzi o tę piękną kartę naszej historii, historii naszego Państwa niepodległego, o rok 1920, to nawet tę zasługę, przed którą cały świat kulturalny chyli czoło, tę zasługę stara się wyrwać genjuszowi Wodza polskiego i stara się ją złożyć u stóp genjuszu obcego. Tam wreszcie, gdy chodzi o zamach stanu z maja 1926 r., przedstawia się to tej młodzieży tak, że ta młodzież, rozumując logicznie, musi dojść do wniosku, że ci inni z przeszłości dalekiej, z 1791 r., którzy zrobili także zamach stanu i także w maju, że to byli zdrajcy i szkodnicy, a praworządnymi w tym czasie byli tylko targowiczanie.</u>
+ <u xml:id="u-79.19" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Jeżeli zaś chodzi o taktykę polityczną, to jakiej że taktyki politycznej się uczy? Tam się uczy taktyki politycznej takiej, że wtedy, gdy przeciwnik jest silniejszy, gdy przeciwnik pod gardło trzyma, to trzeba wołać o praworządność, a wtedy, gdy się przeciwnika bać nie trzeba, to można gloryfikować nawet zabójcę Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-79.20" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Wysoka Izbo! Oto jest wyjątek, fragment tej okropnej ewangelii, tego straszliwego creda, które z tamtego obozu idzie na umysły naszego młodego pokolenia — I pytam się, Wysoka Izbo, czy może być Minister, który, sam nie będąc zaślepionym poglądami tamtego właśnie obozu, czy może być Minister Oświaty, odpowiedzialny za wychowanie publiczne nowego pokolenia, któryby tym prądom nie wypowiedział walki; czy może być Minister, któryby wobec takich prądów wychowawczych nie okazał się stuprocentowym sanatorem?</u>
+ <u xml:id="u-79.21" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Tak rozumiem to swoje stanowisko i rozumiem, że działam nie jako Minister polityczny, ale właśnie jako wychowawca.</u>
+ <u xml:id="u-79.22" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
+ <u xml:id="u-79.23" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoCzerwiński">Głos ma jeszcze s. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#SDąmbski">Po ciekawej, obszernej dyskusji, jako sprawozdawca choć w kilku słowach mam obowiązek odpowiedzieć na pewne szczegóły, które w tej dyskusji zasługują na podkreślenie, czy wymagają wyjaśnienia.</u>
+ <u xml:id="u-80.1" who="#SDąmbski">P. Hałuszczyński w swojem niesłychanie ciekawem przemówieniu poruszył sprawę utrakwizmu. Nie jestem tak dalece pedagogiem, abym mógł przeprowadzić tutaj dyskusję fachową na ten temat, ale przypomnieć muszę, że pierwszorzędne umysły i ludzie pierwszorzędnej wiedzy, których nazwiska są p. Hałuszczyńskiemu także znane, jak Józef Szujski i Wojciech Dzieduszycki, byli wielkimi zwolennikami tego kierunku i tego systemu nauczania. Z obowiązku swe go, jako sprawozdawcy, musiałem się dopytywać, jak te rzeczy się odczuwa na miejscu, jakie są rezultaty tego systemu i moje informacje idą w tym kierunku, że rodzice dzieci obojga narodowości są zadowoleni z nauki w tych szkołach.</u>
+ <u xml:id="u-80.2" who="#SDąmbski">Poruszył tutaj s. Hałuszczyński przedmiot dla szkolnictwa ogromnej wagi, kwestię systemu nauczania w szkołach powszechnych, zwracając uwagę na ważność kierunku praktycznego, fachowego w wyższych klasach tego szkolnictwa. I tutaj zdanie tak wybitnego i o tak wysokim poziomie wiedzy i kultury profesora zeszło się z opinią i wyrazem sen. Soroki, który mówił tu z odczuciem potrzeb włościaństwa, rodziców dzieci, które się kształcą w tych szkołach. Ja, nie przesądzając tej rzeczy, muszę się zwrócić do p. Ministra z prośbą, by zechciał tak znamienne słowa, jakie padły z ust s. Hałuszczyńskiego i s. Soroki wziąć poważnie pod uwagę, tem bardziej, że i doświadczenia w wielu krajach o najwyższej kulturze przemawiają za tem. Wspomnę szkolnictwo Belgii, czy szkolnictwo kraju o tak zdrowym charakterze kultury, jak Szwecja, która ma właśnie ten typ w wyższych klasach szkoły powszechnej, typ nauczania o kierunku praktycznym.</u>
+ <u xml:id="u-80.3" who="#SDąmbski">Muszę ze smutnego obowiązku sprawozdawczego reagować zupełnie stanowczo przeciw tym słowom, które padły z ust s. Bohdanowicza. Nie wchodząc w kwestie tak ściśle fachowo-wyznaniowe, jak kwestia cerkwi, niewątpliwie musimy pragnąć wszyscy dla dobra tej cerkwi, żeby się zorganizowała autokefalicznie, żeby się zorganizowała w całkowitem porozumieniu i harmonii z naszą władzą państwową. Wprowadzanie momentu nienawiści, kiedy s. Bohdanowicz ściszonym głosem przemawiał, ale z obowiązku sprawozdawcy ja słuchać muszę uważnie, kiedy ściszonym głosem, bo sam czuł, że to, co mówi, nie ma podstawy, powiedział: wy — t. j. Rząd, czy my w Senacie, czy Naród, Polski, może chcecie nawiązywać stosunek z państwem sowietów przez wspólnie prowadzone walki przeciw kościołowi. Przeciw temu powiedzeniu s. Bohdanowicza z największą stanowczością z obowiązku mojego, jako senatora Polaka — protestuję.</u>
+ <u xml:id="u-80.4" who="#komentarz">(Oklaski, S. Bohdanowicz: A ja jestem bardzo zadowolony, że Pan to powiedział.)</u>
+ <u xml:id="u-80.5" who="#SDąmbski">Proszę Panów, inny mówca, mianowicie s. Rubinsztein poruszył kwest je związane ze szkolnictwem żydowskiem. Ja szczerze i otwarcie powiem, że starania, które naród żydowski wkłada w wykształcenie swojej młodzieży, to są starania, które my, ludzie patrzący obiektywnie, musimy wysoce uznawać i uszanować. Tak jest, naród żydowski dba bardzo poważnie o wykształcenie swojej młodzieży. Nie mam żadnej wątpliwości, że pomoc w wykształceniu tem narodowi temu będzie przyznawana odpowiednio i słusznie ze strony naszych władz szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-80.6" who="#SDąmbski">Nie pojmuję skarg, które słyszałem z ust p. Barczewskiego co do szkolnictwa niemieckiego. Mam dane, z obowiązku mego musiałem mieć dane statystyczne, któremi nie trudziłem Panów. Otóż szkolnictwo za r. 1927/8 przedstawia się jak następuje: w szkolnictwie powszechnem zanotowaliśmy 668 publicznych szkół z niemieckim językiem nauczania, szkolnictwo średnie jest zaopatrzone w 7 państwowych i 3 komunalne zakłady. W stosunku statystycznym wygląda to w ten sposób, że na 100.000 dzieci niemieckich w wieku szkolnym korzysta ze szkół publicznych 88.930, ze szkół prywatnych 9.200, pozostałe 2.000 uczy się prywatnie w domach i szkołach średnich, To jest takie zupełne zaspokojenie potrzeb, że te skargi były dla mnie całkowicie niezrozumiałe. Nie chcę przedłużać dyskusji i nużyć Senatu, który jest bardzo dzisiejszem posiedzeniem wyczerpany...</u>
+ <u xml:id="u-80.7" who="#komentarz">(Głos: My jesteśmy wypoczęci, ale stół stenografów jest zmęczony.)</u>
+ <u xml:id="u-80.8" who="#SDąmbski">...ale nie mogę nie zareagować na momenty, które naprzykład w przemówieniu s. Hałuszczyńskiego są bardzo piękne, a wyrażają się w potrzebie szukania ideału szkoły narodowej państwowej. Proszę Panów, to jest rzecz, z którą ja się spotykam dość często, a której na mój, może stary, rozum zrozumieć nie mogę. Jakto, więc kiedyśmy umieli w czasach niewoli utrzymywać ideał i nasze dzieci w nim chować, to dziś raptem, kiedy znajdujemy się w warunkach o tyle lepszych, szukamy ideału. Ideał został zawsze ten sam, ideał służby dla Boga, służby dla Ojczyzny, a chwała Bogu w warunkach dzisiaj już lepszych o własnej państwowości, służby dla ideału prawdy i dobra, A jeżeli to skierujemy do kwestii, która się rozwinęła na tle stosunku do religii w szkole i prądów antyreligijnych, jakie tam występują, to ja z obiektywizmem badając tę rzecz, muszę z obowiązku sprawozdawcy całkiem ściśle stwierdzić, że ani w Rządzie naszym, ani w Państwie naszem, ani w Izbach naszych kierunku, któryby chciał prowadzić walki religijne, skonstatować nie mogłem.</u>
+ <u xml:id="u-80.9" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-80.10" who="#SDąmbski">Natomiast jesteśmy świadkami, że między nauczycielstwem są prądy i poszczególne jednostki, które w swoich przekonaniach są bezwyznaniowe, antyreligijne. Przekonania każde możemy i musimy szanować, wymagać jednak musimy, żeby nauczyciel w spełnianiu swych obowiązków na terenie szkoły w swoich przekonaniach bezwyznaniowych żadnych antyreligijnych kroków nie podejmował.</u>
+ <u xml:id="u-80.11" who="#komentarz">(S. Roman: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-80.12" who="#SDąmbski">Tak te rzeczy bezstronnie wyglądają i przeciw tym kierunkom musimy wystąpić tak, jak to ja zrobiłem w swoim referacie, a p. Tarnowski w swojem przemówieniu się temu przeciwstawił.</u>
+ <u xml:id="u-80.13" who="#SDąmbski">Wreszcie uderzyło mnie przemówienie czcigodnego kolegi mego, współtowarzysza klubowego, s. Everta. Niech mi Pan wierzy, że nie potrzebuje się obawiać tam, gdzie chodzi o wpływ religii i Kościoła Katolickiego, żeby to był wpływ jakiejś nienawiści czy walki. Podstawą, fundamentem najgłębszym, najistotniejszym naszej wiary jest miłość. Tego, co powiedziałem na Komisji Budżetowej, nie waham się powtórzyć, że w tych księgach, w tem piśmie, które ja, jak i s. Evert, uważamy za nasze Księgi Święte, jest list św. Pawła, w którym mówił: „Jest wiara, nadzieja i miłość, a z tych trojga większą jest miłość”.</u>
+ <u xml:id="u-80.14" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B,)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#Marszałek">Po przejrzeniu stenogramu muszę przywołać s. Bohdanowicza do porządku za słowa przytoczone, których sam nie dosłyszałem, a które nie licują z godnością i obowiązkiem obywatela polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-81.1" who="#Marszałek">Następnie udzielam głosu sen. Januszewskiemu w sprawie oświadczenia,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#SJanuszewski">Zgłaszam wniosek, a zarazem krótkie oświadczenie, aby dać możność zajęcia stanowiska Senatowi wobec dzisiejszego oświadczenia p. Premiera. W imieniu stronnictw: P. P. S., Wyzwolenia, Stronnictwa Chłopskiego, Piasta i N. P. R. — zgłaszam następujący wniosek: „Senat skreśla z funduszu dyspozycyjnego Prezydjum Rady Ministrów, część 4, dział 1 paragraf 11 — 1 złoty”.</u>
+ <u xml:id="u-82.1" who="#SJanuszewski">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godzinie 10 z następującym porządkiem dziennym: Ministerstwo Skarbu, Emerytury, Renty inwalidzkie i Pensje, Długi państwowe oraz Monopole.</u>
+ <u xml:id="u-82.2" who="#SJanuszewski">W czasie przedpołudniowego posiedzenia będą rozdane Panom Senatorom poprawki do budżetu. Następnie zbierzemy się o godzinie 5 dla przegłosowania poszczególnych preliminarzy budżetowych łącznie z ustawą skarbową.</u>
+ <u xml:id="u-82.3" who="#SJanuszewski">Nie słyszę sprzeciwu.</u>
+ <u xml:id="u-82.4" who="#SJanuszewski">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-82.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 22 min. 55.)</u>
</div>
</body>
</text>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/header.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/header.xml
index d55bc64..fc08ee3 100644
--- a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/header.xml
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
-<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00031-01">
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-192830-snt-ppxxx-00031-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>31 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -26,20 +26,17 @@
<person xml:id="KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski" role="speaker">
<persName>Kierownik Ministerstwa Skarbu Matuszewski</persName>
</person>
- <person xml:id="komentarz" role="speaker">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
- <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
<persName>Marszałek</persName>
</person>
- <person xml:id="ObecniprzedstawicieleRzadu" role="speaker">
- <persName>Obecni przedstawiciele Rządu</persName>
- </person>
<person xml:id="SBohdanowicz" role="speaker">
<persName>S. Bohdanowicz</persName>
</person>
+ <person xml:id="SDawidsohn" role="speaker">
+ <persName>S. Dawidsohn</persName>
+ </person>
<person xml:id="SDecykiewicz" role="speaker">
- <persName>S. Decykiewicz.</persName>
+ <persName>S. Decykiewicz</persName>
</person>
<person xml:id="SErdman" role="speaker">
<persName>S. Erdman</persName>
@@ -50,14 +47,20 @@
<person xml:id="SGliwic" role="speaker">
<persName>S. Gliwic</persName>
</person>
+ <person xml:id="SGross" role="speaker">
+ <persName>S. Gross</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGłąbiński" role="speaker">
+ <persName>S. Głąbiński</persName>
+ </person>
<person xml:id="SJanuszewski" role="speaker">
<persName>S. Januszewski</persName>
</person>
<person xml:id="SKoerner" role="speaker">
<persName>S. Koerner</persName>
</person>
- <person xml:id="SLubienski" role="speaker">
- <persName>S. Łubieński</persName>
+ <person xml:id="SRadomski" role="speaker">
+ <persName>S. Radomski</persName>
</person>
<person xml:id="SSchreiber" role="speaker">
<persName>S. Schreiber</persName>
@@ -65,7 +68,7 @@
<person xml:id="SSiekierski" role="speaker">
<persName>S. Siekierski</persName>
</person>
- <person xml:id="SSokolowski" role="speaker">
+ <person xml:id="SSokołowski" role="speaker">
<persName>S. Sokołowski</persName>
</person>
<person xml:id="SSzarski" role="speaker">
@@ -74,15 +77,18 @@
<person xml:id="SThullie" role="speaker">
<persName>S. Thullie</persName>
</person>
- <person xml:id="SekretarzsGoluchowski" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Gołuchowski</persName>
+ <person xml:id="SŁubieński" role="speaker">
+ <persName>S. Łubieński</persName>
</person>
- <person xml:id="SenatRzeczypospolitejPolskiej" role="speaker">
- <persName>Senat Rzeczypospolitej Polskiej</persName>
+ <person xml:id="SekretarzsGołuchowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Gołuchowski</persName>
</person>
- <person xml:id="WicemarszalekGliwic" role="speaker">
+ <person xml:id="WicemarszałekGliwic" role="speaker">
<persName>Wicemarszałek Gliwic</persName>
</person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
</particDesc>
</profileDesc>
</teiHeader>
diff --git a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/text_structure.xml b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/text_structure.xml
index 3382d05..d2ede83 100644
--- a/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/text_structure.xml
+++ b/1928-1930/senat/posiedzenia/pp/192830-snt-ppxxx-00031-01/text_structure.xml
@@ -1,822 +1,820 @@
-<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
-<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<xi:include href="PPC_header.xml"/>
<TEI>
<xi:include href="header.xml"/>
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">OKRES II.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">z 31 posiedzenia w dniu 13 marca 1930 roku.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 20.)</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 20.)</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Obecni przedstawiciele: Kierownik Ministerstwa Skarbu — Ignacy Matuszewski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Skarbu — Tadeusz Grodyński.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#komentarz">Kierownik Ministerstwa Skarbu — Ignacy Matuszewski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Skarbu — Tadeusz Grodyński.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Protokół 29 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 30 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Gołuchowski i Schreiber. Listę mówców prowadzi s. Shreiber.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">1. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">a) część 8 — Ministerstwo Skarbu. A. Administracja;</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">b) „8 — Ministerstwo Skarbu, C. Monopole;</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">c) „18 — Emerytury;</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">d) „19 — Renty inwalidzkie i pensje;</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">e) „20 — Długi państwowe;</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">2. Głosowanie nad poszczególnemi preliminarzami budżetowemi oraz ustawą skarbową na rok 1930/31.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 8. Ministerstwo Skarbu. A. Administracja. Jako sprawozdawca głos ma s. Szarski.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie. Protokół 29 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 30 posiedzenia leży w biurze Senatu do przejrzenia. Jako sekretarze zasiadają senatorowie: Gołuchowski i Schreiber. Listę mówców prowadzi s. Shreiber.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Porządek dzienny jest następujący:</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">1. Sprawozdanie Komisji Skarbowo-Budżetowej o preliminarzu budżetowym na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r., a mianowicie:</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">a) część 8 — Ministerstwo Skarbu. A. Administracja;</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">b) — „ 8 — Ministerstwo Skarbu, C. Monopole;</u>
- <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">c) — „ 18 — Emerytury;</u>
- <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">d) — „ 19 — Renty inwalidzkie i pensje;</u>
- <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">e) — „ 20 — Długi państwowe;</u>
- <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">2. Głosowanie nad poszczególnemi preliminarzami budżetowemi oraz ustawą skarbową na rok 1930/31.</u>
- <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">Przystępujemy do części 8. Ministerstwo Skarbu. A. Administracja. Jako sprawozdawca głos ma s. Szarski.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SSzarski">Chcąc poddać obiektywnej ocenie działalność zarządu skarbowego, nie wolno zapominać o niesłychanie niewdzięcznej roli, która mu wszędzie przypadła w udziale. Administrując dochodami Skarbu, zagląda on przecież obywatelom do kieszeni i wy ciąga z nich środki pieniężne, nie świadcząc wzamian za to nic widomego. Jak zaś człowiek niechętnie patrzy na tego, który mu przymusowo odbiera środki pieniężne, tytułem niby darmym, tą kwestią kilkakrotnie już zajmowałem się bliżej, referując budżet Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SSzarski">Poczucie obowiązku płacenia podatków, w Polsce przedrozbiorowej już niewielkie, zmniejszyło się wybitnie podczas zaboru. Byłoby jednak niesprawiedliwością nie przyznać, że w Polsce Niepodległej nastąpiła w tym kierunku poprawa, a jeżeli poczucie to pozostawia jeszcze nieco do życzenia, to powodem tego jest brak prawdziwie odczutego przekonania, że płacąc państwu podatki, płacimy rodzaj premii ubezpieczeniowej, a więc płacimy je na własną korzyść, gdyż przez to gwarantujemy egzystencję państwa, a więc i własną.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SSzarski">Brak zrozumienia identyczności interesów państwa i obywateli jest nie tylko u nas ale i gdzieindziej powodem narzekań na ucisk podatkowy i to nawet tam, gdzie system podatkowy jest racjonalny i o ile możności przystosowany do siły płatniczej ludności. Gdy jednak, jak u nas, rozkład ciężarów podatkowych jest i nieracjonalny i nieodpowiadający sile płatniczej ludności, a do tego ta siła wyraźnie słabnie, wtedy ciężar podatkowy staje się nieznośnym i wywołuje ogólny odruch społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#SSzarski">O ile ucisk podatkowy jest wynikiem wadliwych ustaw, nie odpowiada za nie oczywiście zarząd skarbowy, ale właściwie ci, którzy to ustawodawstwo stworzyli. Na to zło szukać lekarstwa można tylko w reformie ustawodawstwa, która jednak, alby nie popaść w ponowny błąd i nie stwarzać nowych złych ustaw, wymaga długich studiów i przygotowań, a więc czasu. Jeżeli jednak przyczyną narzekań jest przedewszystkiem nadto wielka gorliwość władz przejętych chęcią odebrania obywatelom jak największej ilości środków pieniężnych w myśl maksymy: pereat mundus, byle kasy skarbowe były przepełnione, wtedy istnieje możność pomocy przez usunięcie i wypełnienie t. zw. fiskalizmu, t. j. ślepego i mechanicznego realizowania przepisów podatkowych z pominięciem wszelkich konieczności życiowych. To też fiskalizm jest najgorszym nieprzyjacielem skarbu, gdyż przyczyniając się przez swą drapieżność do wzbudzenia nieprzyjaznego uczucia dla skarbu, a nawet i państwa, sprowadza bardzo często podatników na manowce. Ten fakt zaś wyradza w władzach podatkowych wysoką nieufność, która znowu potęguje nielitościwy fiskalizm. I tak stoimy przed rodzajem circulus vitiosum fiskalis, który nie jest niczem innem jak helium omnium kontra fiscum. Wysoce zasłuży się ojczyźnie taki zarządca skarbu, który potrafi, warując wszystkie prawa skarbu, zakończyć tę wojnę korzystnym dla państwa i jego obywateli podatkowym pokojem.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#SSzarski">W związku z tem chciałbym kilka słów poświęcić obciążeniu podatkowemu. Za podstawę moich obliczeń wziąłem pierwsze pełne trzechlecie epoki ustabilizowanego pieniądza, a więc lata budżetowe 26/27 do 28/29. Dochody budżetowe w tem trzechleciu wynosiły razem 7,9 miliarda złotych. Z kwoty tej 4,3 miliarda złotych dały daniny publiczne, 2,3 miliarda monopole, 0,3 miliarda przedsiębiorstwa, a 0,8 miliarda inne dochody administracyjne. Czyli 55,1% przypadło na daniny publiczne, 29,2 na monopole, 5,5 na przedsiębiorstwa, a około 10% na inne dochody administracyjne. Z dochodów z danin publicznych dały podatki bezpośrednie zwyczajne 1,9 miliarda, cła 1 miliard, opłaty stemplowe ½ miliarda, podatki pośrednie 0,49 miliarda. Same podatki bezpośrednie dały zatem za te trzy lata bez 10% dodatku 26,2 ogólnych dochodów budżetu. Z poszczególnych danin wysuwają się na czoło cła, które dały 12,8 globalnej kwoty, zainkasowanej przez Skarb w ciągu 3 tych lat, następnie zaraz po nim podatek przemysłowy (10,8%) i dochodowy (7,6%) Godnem uwagi jest to, że wszystkie należytości i opłaty stemplowe przyniosły państwu w tem trzechleciu o 40% mniej, jak podatek przemysłowy. Nikły stosunkowo udział podatków pośrednich w łącznej kwocie dochodów trzechlecia — mniejszy od opłat stemplowych, tłumaczy się faktem, że monopole u nas zastępują w lwiej części podatki pośrednie; nadmienić jednak należy, że — ⅔ wpływów z podatków pośrednich przypada na sam podatek od cukru, Najpodrzędniejsza rola wśród dochodów budżetu przypada podatkowi gruntowemu, który przez trzechlecie dał tylko 2,79% tych dochodów, a więc o 100 milj. zł mniej niż podatek od cukru, a ledwie 14 wpływów z podatku przemysłowego. Ponieważ z wpływów podatków bezpośrednich zwyczajnych w ciągu tych trzech lat w sumie 1.895 milj. zł. przypada na podatek gruntowy 220 milj. zł., a z podatku dochodowego prawdopodobnie nie wpłynęło więcej jak 50 milj. zł. od ludności rolniczej, zatem bez wielkiego błędu przyjąć można, że 80% podatków bezpośrednich wpłaciła do kas państwowych ludność miejska.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#SSzarski">Jeżeli od łącznej sumy dochodów za trzechlecie w wysokości 7.904 milj. zł odejmiemy dochód z przedsiębiorstw i administracji, to otrzymamy kwotę 6.674 milj. złotych, która przedstawia dochód skarbu z danin i monopolów — a więc obciążenie ludności tytułem świadczeń publiczno-prawnych. Kwotę tę należy jednak jeszcze podwyższyć ze względu na to, że w dochodach Administracji tkwią także wpływy z wpłat o charakterze danin publicznych, o te wpływy, które oceniam najmniej na 100 milj. złotych. Tak więc suma 6.774 milj. zł. reprezentuje kwotę, którą ludność w ostatniem trzechleciu złożyła do kas państwa tytułem świadczeń publicznoprawnych.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#SSzarski">Suma ta nie wyczerpuje jednak obciążenia ludności, gdyż oprócz do kas skarbu uiszczała ona przez te trzy lata także znaczne kwoty do kas samorządowych. Wysokość budżetów samorządowych — które niesłychanie wzrosły w tem trzechleciu, wynosi zgórą 2 miliardy złotych; przyjmując, że 20% wydatków samorządowych pokrywają dochody z przedsiębiorstw i majątków, daniny samorządowe musiały przez to trzechlecie przynieść około 1.600 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#SSzarski">Podwyższając o tę sumę wyżej wymienioną kwotę 6.774 milj. zł., otrzymamy kwotę 8.374 (okrągło 8.400 milj. zł.), w której wyraża się łączne obciążenie ludności w przeciągu tych trzech lat z tytułu świadczeń prawno-publicznych, bez świadczeń socjalnych. Na głowę ludności oznacza to obciążenie 285 zł., czyli rocznie przeciętnie 95 zł.; przytaczam te (liczby (tylko dla orientacji, gdyż pogłówne niewiele dowodzi, a do tego i przecięcie nie daje wyobrażenia o wzroście obciążenia. Natomiast faktyczne roczne pogłówne jest po części miarą dynamiki obciążenia. Otóż na głowę ludności wypadało z obciążenia wyłącznie skarbowego: w r. 1926/27 — 60 zł., 1927/28 — 79, 1928/29 — 90 zł. Pogłówne wzrosło więc o 50%. Natomiast łączne obciążenie na głowę z tytułu danin rządowych, monopoli i danin samorządowych wynosiła: w r. 1926/27 — 74 zł., 1927/28 — 96 zł., 1928/29 — 114 zł., wzrosło więc o 54%.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#SSzarski">Siły obciążenia nie można mierzyć pogłównem, ale raczej jego stosunkiem do dochodu społecznego. Atoli tutaj natrafimy na znaczne trudności wobec problematycznych wyników obliczeń tego dochodu. Obracamy się tu w cyfrach szacunku rocznego dochodu społecznego, między 10–20 miliardów złotych rozpiętości znanej i gdzieindziej, np. we Francji, gdzie na rok 1925 „Times” oblicza ten dochód na 107 miliardów, a prof. Gini na 150 miliardów franków. Dochód społeczny Polski obliczają na 20 miliardów na rok 1927/28, a wysokość jego obciążenia z tytułu danin państwowych i samorządowych w r. 1927/28 na 13,5%, względnie na 13,9%. Według tych samych obliczeń obciążenie dochodu społecznego daninami wynosi w Italii 20,7%, we Francji 23,1%, w Anglii 21,3%, a najwyżej w Niemczech, bo 26,6%. Dochód społeczny Polski, nawet przyjmując go na 20 miliardów, jest najniższym, jako też i obciążenie obywatela polskiego jest najniższe. Oznaczamy dochód społeczny na głowę w Polsce równy 100, wtedy wynosił dochód Włocha 185, Francuza 281, Niemca 291, a Anglika nawet 552. Kwota podatkowa, płacona rocznie przez Włocha jest blisko 3, przez Francuza blisko 5 razy, przez Niemca przeszło 5 razy, a przez Anglika blisko 9 razy wyższą, niż kwota podatkowa przypadająca na głowę w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#SSzarski">Liczby te, stwierdzające tylko ubóstwo Polski, nie obrazują jednak siły obciążenia. Odpowiedź dają na to tylko liczby, wyrażające stosunek obciążenia do dochodu. Oto obywatel polski od każdych 100 zł. płaci 13,50 tytułem danin, podczas gdy np. Francuz 23 zł., Anglik 21, a Niemiec przeszło 26. Jak z tego widoczne, nacisk podatkowy na dochód nie jest równomierny do różnicy dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#SSzarski">Jaśniejszy obraz obciążenia, niż procentowy stosunek do dochodów daje wysokość dochodu, pozostającego obywatelowi do wolnej dyspozycji po zapłaceniu wszystkich ciężarów publicznych. Ten wolny dochód wynosi w Polsce 576 zł., we Włoszech 977 zł. we Francji 1445 zł., w Niemczech 1464 zł., a w Anglii 2.904 zł. Jak z liczb tych wynika, wolny dochód obywateli powyższych państw jest o wiele wyższy niż wolny dochód obywatela polskiego. Różnica między wolnym dochodem Polaka a tymże dochodem obywateli zagranicznych nie przedstawia oczywiście czystego zysku obywatela zagranicznego, gdyż dochód ten jest obciążony wyższemi cenami i wyższą stopą życiową.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#SSzarski">Różnica między stopą życiową zagraniczną a Polską nie da się dokładnie obliczyć. Jeżeli weźmiemy np. ceny detaliczne 12 artykułów żywnościowych pierwszej potrzeby w Warszawie, Berlinie, Rzymie, Londynie i Paryżu z r. 1927/28, to widzimy, że są np. artykuły, które są tam tańsze niż w Warszawie, a choć większość jest droższa, to przecież różnice nie przekraczają 100%. Porównanie to jest tylko słabą ilustracją, ale przecież dowodzi, że wolny dochód obywatela zagranicy nie jest obciążony takiemi kosztami utrzymania, któreby stały w proporcji do różnicy między wysokością wolnego dochodu jego, a wysokością tego dochodu w Polsce, a więc, że obywatelowi zagranicznemu pozostaje po opędzeniu kosztów utrzymania daleko większa wolna kwota dochodu w wolnej dyspozycji, niż obywatelowi polskiemu. Ponieważ zaś ta ostatnia kwota, to materiał kapitalizacyjny, a zatem nie ulega też żadnej kwestii, że obywatel zagraniczny ma daleko więcej możliwości oszczędzania, niż obywatel polski.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#SSzarski">Obliczenia powyższe odnoszą się do r. 1927/38 i operują dochodem 20 miliardów. Jeżeli jednak weźmiemy obciążenie z r. 1928/29, to widzimy, że obciążenie to przy dochodzie 20 miliardów już dochodzi do 16,8%. Jeżeli zaś przyjmiemy, co jest raczej słuszniejsze, że dochód nie wynosił 20 miliardów, ale dajmy na to tylko 18, to obciążenie wzrasta do 18,6%? Jeżeli to obciążenie porównamy z obciążeniem dochodu społecznego zagranicą, to widzimy, że nawet i ten wysoki odsetek jest najniższy w porównaniu do Italii, Francji, Niemiec i Anglii, ale różnice nacisku są już o wiele mniejsze. I tak obciążenie Włocha jest już tylko o 10%, w Anglii o 14, we Francji o 24, a dopiero w Niemczech o 46% wyższe niż w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#SSzarski">Zresztą jakimikolwiek obliczeniami operować będziemy, a że bardzo znaczne odchylenia w tej dziedzinie się zdarzają, dowodzi np., że prezes izby handlowej w Paryżu oblicza obciążenie podatkowe we Francji w r. 1927/28 na 39% dochodu społecznego, podczas gdy w „Przemyśle i Handlu” obliczono je na 23,1%, faktem jest, że obciążenie w Polsce w porównaniu do bogatych krajów zachodnich, nie jest tak bardzo mniej dotkliwem, jak to się przypuszcza, bo chociaż procentowo słabiej naciska na dochód społeczny niż zagranicą, jednak absorbuje go tak dalece, że pozostawia obywatelowi do wolnej dyspozycji środki starczące wprawdzie na skromne opędzenie kosztów utrzymania, ale rzadko kiedy umożliwiające zużycie ich na inne cele, jak kapitalizację. Gdyby to było prawdą, tak zarzucają ci, którzy naszego obciążenia nie uważają za zbyt wielkie, toby oczywiście i produkcja i konsumcja i kapitalizacja były się u nas zmniejszyły. Tymczasem statystyka wykazuje znaczny postęp w tych dziedzinach. Leży w tem sprzeczność, ale może pozorna, gdyż bodźcem rozwoju gospodarczego w ostatniem trzechleciu było obok zużycia w produkcji wolnego dochodu społecznego, w dużej mierze skierowanie do niej przez państwo środków uzyskanych właśnie z obciążenia tego dochodu. Akcja ta wpłynęła odżywczo na całe życie gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#SSzarski">Ale w takim razie zdawaćby się mogło, że jest rzeczą obojętną, czy środki na cele produkcyjne płyną bezpośrednio z kieszeni obywateli, czy też pośrednio via Skarb Państwa lub inne ciała prawno-publiczne. Tak jednakowoż nie jest; jednostka inwestuje tylko w miarę wykalkulowanej i zachęcającej rentowności, natomiast dla organizmów publicznoprawnych me jest miarodajną kupiecka rentowność. To też wkłady jednostek przynoszą im z reguły zyski i podnoszą bezpośrednio ich dochody, a wkłady państwowe tylko w drodze dalszej reperkusji, wzmagając ogólne obroty, przyczyniają się do podwyżki dochodu społecznego. Dlatego intensyfikacja procesów gospodarczych, wywołana przez jednostki, podnosi w daleko silniejszym stopniu dochód niż wzmożenie produkcji przez organizmy prawno-publiczne. Innemi słowy środki pobrane pod postacią danin z dochodu społecznego, a zużyte na cele produkcyjne wydają bezwzględnie mniejszy efekt, niż gdyby te środki pozostawione zostały do wolnej dyspozycji obywateli. W tem tkwi gospodarczy efekt obciążenia ciężarami publicznemi.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#SSzarski">Mówiąc o natężeniu obciążenia podatkowego, trzeba jeszcze zwrócić uwagę na dwa czynniki: na dynamikę obciążenia i na jego rozkład. Obciążenie podatkowe zagranicą wzrosło znacznie po wojnie. Procentowe obciążenie dochodu społecznego podatkami wzrosło np. w r. 1926 w porównaniu do r. 1913 we Francji blisko o 70%, we Włoszech o 68%, w Anglii 88%, w Niemczech nawet o 106%. Ale równocześnie wzrósł też dochód społeczny i wolny dochód, pozostający po zapłaceniu ciężarów publicznych, we Francji nieznacznie, bo tylko o 3%, natomiast w Anglii np. o 73%. Co do wzrostu dochodu społecznego w Polsce nie rozporządzam datami, ale nasuwa się przecież pytanie, czy wzrost jego szedł równym krokiem ze wzrostem procentowego obciążenia tego dochodu podatkami.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#SSzarski">Drugim ważnym czynnikiem, wpływającym na jego obciążenie, jest jego rozkład. Rozkład ten jest nierównomierny. Przytaczam tylko parę cyfr: w trzechleciu 26/27/28/29 wpłynęło do skarbu tytułem podatku dochodowego i przemysłowego inclusive 10% dodatek, razem 1.384 milionów złotych. Kwota ta stanowi 32% wszystkich wpływów z danin publicznych, a 21% wszystkich wpływów inclusive monopole. Ponieważ ilość płatników podatku dochodowego od dochodów fundowanych wynosiła w przecięciu 412.724, zaś ilość płatników podatku przemysłowego 527.973, to jest 1,39, względnie 1,78% całej ludności, zatem 21% wszystkich wpływów skarbowych wpłynęło w przeciągu tych trzech lat z kieszeni drobnej grupy obywateli, gdyż stanowiącej 1,39 względnie 1,78% ludności. Obliczyłem dalej, że płatnik podatku dochodowego jest więcej niż 12 razy, a płatnik podatku obrotowego 10 razy więcej obciążony, niż mieszkaniec nie płacący ani podatku dochodowego, ani obrotowego.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#SSzarski">Oczywiście, że liczby te są czysto teoretyczne i nie dają obrazu faktycznego i indywidualnego obciążenia. Jest też oczywistem, że ci, którzy płacą podatek obrotowy i dochodowy mają za to dochody i zarobkują, atoli mimo wszystko struktura gospodarcza Polski przecież nie usprawiedliwia dostatecznie, dlaczego tylko 1,39% ludności płaci podatek dochodowy, a więc tylko ta znikoma ilość rozporządza dochodem fundowanym-, podczas gdy na Węgrzech naprzykład według statystyki z lat 1927 — 4% ludności opłaca podatek dochodowy, i dlaczego aż 32% danin publicznych, względnie aż 21% wszystkich wpływów skarbowych, obciąża tę drobną grupę obywateli?</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#SSzarski">Jeszcze jaskrawiej wyglądają te liczby, jeżeli podniesiemy, że w stosunku do wszystkich dochodów budżetowych, a więc już wraz z dochodami przedsiębiorstw i administracji, które wpłynęły w trzechleciu 2627/28/29 w wysokości 7,9 miliarda, wpływ z podatku przemysłowego i dochodowego od dochodów fundowanych wynosił blisko 18%, czyli innemi słowy, że ta grupa ludności, która ze względu na to, że płatnik podatku dochodowego płaci równocześnie bardzo często podatek obrotowy i vice versa, wynosi 3% ludności, sama dostarczyła 18% dochodów państwa. Fakt ten starczy za wszystkie inne dowody nierównomiernego rozdziału ciężarów publicznych, przyczem pominąłem zupełnie ciężary samorządowe i ubezpieczeniowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#SSzarski">Oprócz sprawy podatkowej, należałoby z okazji rozpatrywania budżetu Ministerstwa Skarbu zająć się organizacją pieniężną i kredytową. Na szczęście pierwsza funkcjonuje tak sprawnie, że odpada konieczność bliższego jej omówienia. Wartość zagraniczna złotego nie drgnęła od lat blisko już 4 i nie zmieni się z pewnością, -albowiem ze strony budżetu nie grozi złotemu żadne niebezpieczeństwo, a tylko to jest dla wartości waluty istotnem. Bank Polski spełnia swoje zadanie w sposób nienaganny, co tem bardziej zasługuje na podniesienie, że nasza instytucja emisyjna wobec braku rynku pieniężnego prywatnego ma daleko trudniejsze do spełnienia zadanie niż gdzieindziej, a nie będąc jak inne banki emisyjne tylko ostatnim rezerwuarem kredytowym, ale będąc bieżącem źródłem kredytu, łatwo mogłaby przy mniej surowej polityce zejść na manowce. Bank Polski potrafił w sposób doskonały pogodzić swe stanowisko, jako stróża waluty ze swą rolą jako źródła kredytowego.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#SSzarski">Ale i nasze banki prywatne prowadzą politykę rozsądną i zdrową, a mają do pokonania również daleko więcej trudności niż banki zagraniczne. Z jednej strony bowiem rozporządzają środkami bardzo skromnemi, a z drugiej strony, biorąc teoretycznie, miałyby do zaspokojenia potrzeby kredytowe, których ogromu nawet opisać niepodobna. Chcąc więc ocenić bezstronnie ich działalność, nie wolno stać tylko na stanowisku tych, co potrzebują kredytu, ale przedewszystkiem na stanowisku wierzycieli banku. Banki nie mogą zaspakajać wszystkich potrzeb kredytowych, tak jak tego od nich się wymaga, gdyż muszą baczyć na kardynalną zasadę bankowości, t. j. bezwzględny nakaz utrzymania odpowiedniej płynności. Nie te banki bowiem, które hojnie szafują kredytami, ale tylko te, które są w stanie każdej chwili wypłacić powierzone im środki, są bankami zdrowemi i silnemi. Szczególnie w dzisiejszej epoce kryzysu, kiedy płynność gospodarstwa narodowego pozostawia tyle do życzenia, b. wysoka płynność jest bezwzględną koniecznością, Jeżeli się to uwzględni, okaże się, że krytyki zarzucające bankom skąpstwo kredytowe pozbawione są wszelkiej podstawy.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#SSzarski">W dyskusji budżetowej Sejmu ostro krytykowano banki państwowe, w szczególności B. G. K. Przyznać należy, że B. G. K. ma do walczenia z mniejszemi trudnościami, niż banki prywatne, przedewszystkiem dlatego, że mniejsze ma troski o zdobycie potrzebnych środków pieniężnych, ale i także obowiązek osiągnięcia zysków, a nawet niebezpieczeństwo strat nie ciążą na nim tak silnie, jak na instytucjach prywatnych. Słowem wszystkie te ułatwienia, któremi cieszą się przedsiębiorstwa państwowe, w całej pełni stoją do dyspozycji kierownika B. G. K. Ale jest i druga strona medalu, B. G K. nie może użyć tej siły i energii, którą zastosowują banki prywatne, by odeprzeć wymagania i żądania klienteli. Z tego wynikają konsekwencje, które odbijają się na bilansach banków państwowych, a które rzadziej widać w bilansach banków prywatnych. Połączenie interesu długoterminowego z interesem krótkoterminowym a nawet założycielskim, zaostrza te konsekwencje. Jeżeli się stoi na słusznem stanowisku, że państwo nie powinno być ani bankierem ani przedsiębiorcą, wtedy rozwój B. G. K. winien pójść po innej linii jak dotychczas. Atoli wiadomo, że rozwój interesów Banku Gospodarstwa Krajowego nie jest wynikiem zamierzonej polityki, ale rezultatem stosunków faktycznych, które domagały się przed laty w czasach dezorganizacji gospodarczej stworzenia instytucji kredytowo-bankowej „do wszystkiego”.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#SSzarski">Nie jest to objaw specyficznie polski. I tak w Niemczech po wojnie organizacje prawne publiczne rozwinęły skrzętną działalność na polu bankowości. t. zw. „Oefentliche Hand” robiła bankom niemieckim ostrą konkurencję, na którą gorzko skarżono się na ostatnim Zjeździe banków niemieckich w Kolonii i słusznie. Jeżeli sobie np. uprzytomnimy, że niejeden z naszych banków prywatnych w połowie, a czasem i więcej pracuje dla skarbu, ciężary publiczne i socjalne wynoszą nawet nieraz tyle, co cały zysk niejednego banku, a Bank Gospodarstwa Krajowego tych ciężarów nie ponosi, to zrozumiałem się staje, że krytykuje się tkwiącą w tem niesprawiedliwość.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#SSzarski">Z normalizacją stosunków B. G. K winien przemienić się w instytucję kredytu długoterminowego dla potrzeb organizmów prawnopublicznych. Zresztą rzut oka na bilanse B. G. K. wykazuje, że Bank wstąpił już na tę dragę. Państwowa instytucja nie nadaje się do prowadzenia interesu krótkoterminowego, który wymaga wielkiej rzutkości, szybkiej decyzji, niekrępowanej formami załatwień rządowych, i elastyczności. Słowem najwyższego kupieckiego ducha, którym dyrektor-urzędnik, nawet gdyby go posiadał, stosować w praktyce nie może. A już zgoła interes założycielski, łącznie z finansowaniem przedsiębiorstw, absolutnie nie znosi biurokratycznych metod pracy. Natomiast do prowadzenia interesu emisyjnego, a więc długoterminowego kredytu, opierającego się na utartych formułach i przepisach i dlatego wymagającego spokojnej, precyzyjnej pracy biurowej, lepiej niż kupieckie pracujące banki nadają się instytucje kredytowe o charakterze prawno-publicznym.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#SSzarski">Wysoka Izbo, pozostaje mi jeszcze poświęcić parę słów samym cyfrom budżetowym. W mojem sprawozdaniu przedstawiłem je i ograniczę się do następujących uwag Charakterystyczną cechą budżetu Ministerstwa Skarbu jest bardzo wielka kompresja jego wydatków. Rząd preliminował wydatki na sumę 147,2 miliona, Sejm obniżył je na 145,2 miliona, co w porównaniu do budżetu na rok 1929/30, w którym wydatki łącznie z 15% dodatkiem do uposażeń wynosiły 155.5 miliona, oznacza zniżkę o 10,3 miliona zł., czyli o 6,7%.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#SSzarski">Faktycznie wydatki Ministerstwa Skarbu wynosiły w ostatnich trzech latach: 101,5 milj. zł., 126,6 milj. zł. i 171,2 milj. zł. Kwotę ostatnią należy jednakowoż zredukować o 30 milionów złotych wydanych na podwyżkę kapitału Banku Gospodarstwa Krajowego. Wydatki budżetu Ministerstwa Skarbu w 1928/29 wynosiły więc właściwie 141,2 milj. zł., preliminowane na rok 1931 w wysokości 145,2 milj. zł., są zatem tylko o 4 miliony czyli o 2,1% wyższe od faktycznych roku 1928/29. Ewolucja wydatków tak ważnego resortu, jakim jest zarząd skarbowy — wyrażająca się w przeciągu trzech lat odsetkiem 2,1%, jest zatem bezwzględnie i z pewnością bardzo skromną. To też wydatki Ministerstwa Skarbu, którego dochody bez wpływu z monopolów wynoszą 57% wszystkich dochodów budżetu, stanowią tylko 4,9% wszystkich wydatków budżetowych. Porównując wydatki ściśle administracyjne Ministerstwa Skarbu w latach 1926/27–1928/29 z wpływami z danin publicznych w tych samych latach, okazuje się, że stanowiły one 7,3%, 6,3% i 6,3% tych wpływów, podczas gdy w r. 1925 stosunek ten wynosił 8,27%, czyli, że koszty połączone ze ściąganiem danin publicznych się zmniejszyły. Więc i na tem polu nastąpił bardzo poważny postęp.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#SSzarski">Wydatki preliminowane przez Rząd zostały zniżone przez Sejm, jak mówiłem, o 2 miliony. Zniżki tych wydatków dotyczą kredytów na wydawnictwa, na publikacje ekonomiczne i działalność informacyjną zagranicy, na środki lokomocji w zarządzie centralnym, następnie w władzach i urzędach skarbowych dotyczą kredytów na podróże służbowe i przesiedlenia, na środki lokomocji i na specjalne koszty egzekucji.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#SSzarski">Wreszcie w ogólnym zarządzie skarbowym dotyczą kosztów nadzoru państwowego nad instytucjami bankowemi, kredytu długoterminowego i różnicy kredytów ulgowych. Wszystkie te nieznaczne zresztą zmiany są wyrazem polityki oszczędnościowej Sejmu i nie dają powodu do żadnych obiekcji.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#SSzarski">Co się tyczy dochodów, to Rząd preliminował go w sumie 1.687.3 miliony, Sejm podwyższył na 1.728,6 miliona złotych, czyli o 41,3 miliona zł. Na tę zwyżkę składają się:</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#SSzarski">1) podwyżka dochodów z danin publicznych, preliminowanych przez Rząd na 1573,4 miliona zł., a podwyższonych przez Sejm na 1612, 9 miliona zł., czyli o 39,5 miliona zł.,</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#SSzarski">2) podwyżka dochodów w „Ogólnym Zarządzie Skarbowym”, preliminowanych przez Rząd na 107,3 miliona zł., a podniesionych przez Sejm na 109,0 miliona zł., czyli o 1,7 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#SSzarski">Podwyżka dochodów z danin publicznych rozkłada się na podwyżkę wpływów z podatku przemysłowego o 25,0 miliona zł., z podatku wojskowego o 1,02 miliona zł., z odsetek zwłoki należytości egzekucyjnych i grzywien w podatkach bezpośrednich o 10,0 miliona zł., z podatku od piwa 1,9 miliona zł., z podatku od kwasu octowego 0,05 milj. zł. i wreszcie z odsetek zwłoki, kar i grzywien w podatkach pośrednich o 1,3 milj zł. Ogółem 39,5 milj. zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#SSzarski">W ogólnym zarządzie skarbowym Sejm podwyższył dochody z opłat na nadzór państwowy nad instytucjami bankowemi o 0,23 miliona zł., dochód państwowego funduszu kredytowego o 0,30 miliona zł., dochód z państwowego funduszu gospodarczego o 0,70 miliona zł. i wreszcie udział Skarbu Państwa w zysku z Banku Gospodarstwa Krajowego o 0,45 miliona zł. Ogółem 1,69 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#SSzarski">Te zmiany w budżecie dochodów nie nastręczają powodu do zasadniczej krytyki, gdyż chodzi tu o podwyżki, uwzględniające istotny stan rzeczy. Co do preliminowanych dochodów należałoby tylko podnieść sprawę podatku majątkowego, którego wpływy preliminowane na rok bieżący w kwocie 76.000.000 zł., a więc wprawdzie o 17.000.000 mniej, niż za rok poprzedni, jednakowoż wpływy jego nie wskazują na to, żeby ta kwota preliminowana mogła być w roku bieżącym w całości zrealizowana.</u>
+ <u xml:id="u-3.34" who="#SSzarski">Wreszcie wspominałem w Komisji Budżetowej, a także w mojem sprawozdaniu, o znacznie powolniejszym wzroście tempa dochodów skarbowych. Tablica, którą zamieściłem w sprawozdaniu, a która obejmuje 10-miesięczny okres roku 1928/29 w porównaniu z rokiem 1926/27, wskazuje w sposób widoczny, że tempo dochodów skarbowych maleje.</u>
+ <u xml:id="u-3.35" who="#SSzarski">Komisja Skarbowo-Budżetowa nie zaproponowała żadnych zmian w budżecie Ministerstwa Skarbu i dlatego ośmielam się na podstawie jej uchwały przedstawić Wysokiemu Senatowi wniosek o przyjęcie budżetu Ministerstwa Skarbu w brzmieniu, przyjętem przez Sejm, bez zmiany.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SSzarski">Chcąc poddać obiektywnej ocenie działalność zarządu skarbowego, nie wolno zapominać o niesłychanie niewdzięcznej roli, która mu wszędzie przypadła w udziale. Administrując dochodami Skarbu, zagląda on przecież obywatelom do kieszeni i wy ciąga z nich środki pieniężne, nie świadcząc wzamian za to nic widomego. Jak zaś człowiek niechętnie patrzy na tego, który mu przymusowo odbiera środki pieniężne, tytułem niby darmym, tą kwestią kilkakrotnie już zajmowałem się bliżej, referując budżet Ministerstwa Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SSzarski">Poczucie obowiązku płacenia podatków, w Polsce przedrozbiorowej już niewielkie, zmniejszyło się wybitnie podczas zaboru. Byłoby jednak niesprawiedliwością nie przyznać, że w Polsce Niepodległej nastąpiła w tym kierunku poprawa, a jeżeli poczucie to pozostawia jeszcze nieco do życzenia, to powodem tego jest brak prawdziwie odczutego przekonania, że płacąc państwu podatki, płacimy rodzaj premii ubezpieczeniowej, a więc płacimy je na własną korzyść, gdyż przez to gwarantujemy egzystencję państwa, a więc i własną.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SSzarski">Brak zrozumienia identyczności interesów państwa i obywateli jest nie tylko u nas ale i gdzieindziej powodem narzekań na ucisk podatkowy i to nawet tam, gdzie system podatkowy jest racjonalny i o ile możności przystosowany do siły płatniczej ludności. Gdy jednak, jak u nas, rozkład ciężarów podatkowych jest i nieracjonalny i nieodpowiadający sile płatniczej ludności, a do tego ta siła wyraźnie słabnie, wtedy ciężar podatkowy staje się nieznośnym i wywołuje ogólny odruch społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SSzarski">O ile ucisk podatkowy jest wynikiem wadliwych ustaw, nie odpowiada za nie oczywiście zarząd skarbowy, ale właściwie ci, którzy to ustawodawstwo stworzyli. Na to zło szukać lekarstwa można tylko w reformie ustawodawstwa, która jednak, alby nie popaść w ponowny błąd i nie stwarzać nowych złych ustaw, wymaga długich studiów i przygotowań, a więc czasu. Jeżeli jednak przyczyną narzekań jest przedewszystkiem nadto wielka gorliwość władz przejętych chęcią odebrania obywatelom jak największej ilości środków pieniężnych w myśl maksymy: pereat mundus, byle kasy skarbowe były przepełnione, wtedy istnieje możność pomocy przez usunięcie i wypełnienie t. zw. fiskalizmu, t. j. ślepego i mechanicznego realizowania przepisów podatkowych z pominięciem wszelkich konieczności życiowych. To też fiskalizm jest najgorszym nieprzyjacielem skarbu, gdyż przyczyniając się przez swą drapieżność do wzbudzenia nieprzyjaznego uczucia dla skarbu, a nawet i państwa, sprowadza bardzo często podatników na manowce. Ten fakt zaś wyradza w władzach podatkowych wysoką nieufność, która znowu potęguje nielitościwy fiskalizm. I tak stoimy przed rodzajem circulus vitiosum fiskalis, który nie jest niczem innem jak helium omnium kontra fiscum. Wysoce zasłuży się ojczyźnie taki zarządca skarbu, który potrafi, warując wszystkie prawa skarbu, zakończyć tę wojnę korzystnym dla państwa i jego obywateli podatkowym pokojem.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SSzarski">W związku z tern chciałbym kilka słów poświęcić obciążeniu podatkowemu. Za podstawę moich obliczeń wziąłem pierwsze pełne trzechlecie epoki ustabilizowanego pieniądza, a więc lata budżetowe 26/27 do 28/29. Dochody budżetowe w tern trzechleciu wynosiły razem 7,9 miliarda złotych. Z kwoty tej 4,3 miliarda złotych dały daniny publiczne, 2,3 miliarda monopole, 0,3 miliarda przedsiębiorstwa, a 0,8 miliarda inne dochody administracyjne. Czyli 55,1 % przypadło na daniny publiczne, 29,2 na monopole, 5,5 na przedsiębiorstwa, a około 10% na inne dochody administracyjne. Z dochodów z danin publicznych dały podatki bezpośrednie zwyczajne 1,9 miliarda, cła 1 miliard, opłaty stemplowe ½ miliarda, podatki pośrednie 0,49 miliarda. Same podatki bezpośrednie dały zatem za te trzy lata bez 10% dodatku 26,2 ogólnych dochodów budżetu. Z poszczególnych danin wysuwają się na czoło cła, które dały 12,8 globalnej kwoty, zainkasowanej przez Skarb w ciągu 3 tych lat, następnie zaraz po nim podatek przemysłowy (10,8%) i dochodowy (7,6%) Godnem uwagi jest to, że wszystkie należytości i opłaty stemplowe przyniosły państwu w tern trzechleciu o 40% mniej, jak podatek przemysłowy. Nikły stosunkowo udział podatków pośrednich włącznej kwocie dochodów trzechlecia — mniejszy od opłat stemplowych, tłumaczy się faktem, że monopole u nas zastępują w lwiej części podatki pośrednie; nadmienić jednak należy, że — ⅔ wpływów z podatków pośrednich przypada na sam podatek od cukru, Najpodrzędniejsza rola wśród dochodów budżetu przypada podatkowi gruntowemu, który przez trzechlecie dał tylko 2,79% tych dochodów, a więc o 100 milj. zł mniej niż podatek od cukru, a ledwie 14 wpływów z podatku przemysłowego. Ponieważ z wpływów podatków bezpośrednich zwyczajnych w ciągu tych trzech lat w sumie 1.895 milj. zł. przypada na podatek gruntowy 220 milj. zł., a z podatku dochodowego prawdopodobnie nie wpłynęło więcej jak 50 milj. zł. od ludności rolniczej, zatem bez wielkiego błędu przyjąć można, że 80% podatków bezpośrednich wpłaciła do kas państwowych ludność miejska.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SSzarski">Jeżeli od łącznej sumy dochodów za trzechlecie w wysokości 7.904 milj. zł odejmiemy dochód z przedsiębiorstw i administracji, to otrzymamy kwotę 6.674 milj. złotych, która przedstawia dochód skarbu z danin i monopolów — a więc obciążenie ludności tytułem świadczeń publiczno-prawnych. Kwotę tę należy jednak jeszcze podwyższyć ze względu na to, że w dochodach Administracji tkwią także wpływy z wpłat o charakterze danin publicznych, o te wpływy, które oceniam najmniej na 100 milj. złotych. Tak więc suma 6.774 milj. zł. reprezentuje kwotę, którą ludność w ostatniem trzechleciu złożyła do kas państwa tytułem świadczeń publicznoprawnych.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SSzarski">Suma ta nie wyczerpuje jednak obciążenia ludności, gdyż oprócz do kas skarbu uiszczała ona przez te trzy lata także znaczne kwoty do kas samorządowych. Wysokość budżetów samorządowych — które niesłychanie wzrosły w tem trzechleciu, wynosi zgórą 2 miliardy złotych; przyjmując, że 20% wydatków samorządowych pokrywają dochody z przedsiębiorstw i majątków, daniny samorządowe musiały przez to trzechlecie przynieść około 1.600 milj. zł.</u>
- <u xml:id="u-4.7" who="#SSzarski">Podwyższając o tę sumę wyżej wymienioną kwotę 6.774 milj. zł., otrzymamy kwotę 8.374 (okrągło 8.400 milj. zł.), w której wyraża się łączne obciążenie ludności w przeciągu tych trzech lat z tytułu świadczeń prawno-publicznych, bez świadczeń socjalnych. Na głowę ludności oznacza to obciążenie 285 zł., czyli rocznie przeciętnie 95 zł.; przytaczam te (liczby (tylko dla orientacji, gdyż pogłówne niewiele dowodzi, a do tego i przecięcie nie daje wyobrażenia o wzroście obciążenia. Natomiast faktyczne roczne pogłówne jest po części miarą dynamiki obciążenia. Otóż na głowę ludności wypadało z obciążenia wyłącznie skarbowego: w r. 1926/27 — 60 zł., 1927/28 — 79, 1928/29 — 90 zł. Pogłówne wzrosło więc o 50%. Natomiast łączne obciążenie na głowę z tytułu danin rządowych, monopoli i danin samorządowych wynosiła: w r. 1926/27 — 74 zł., 1927/28 — 96 zł., 1928/29 — 114 zł., wzrosło więc o 54%.</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SSzarski">Siły obciążenia nie można mierzyć pogłównem, ale raczej jego stosunkiem do dochodu społecznego. Atoli tutaj natrafimy na znaczne trudności wobec problematycznych wyników obliczeń tego dochodu. Obracamy się tu w cyfrach szacunku rocznego dochodu społecznego, między 10 — 20 miliardów złotych rozpiętości znanej i gdzieindziej, np. we Francji, gdzie na rok 1925 — „Times” oblicza ten dochód na 107 miliardów, a prof. Gini na 150 miliardów franków. Dochód społeczny Polski obliczają na 20 miliardów na rok 1927/28, a wysokość jego obciążenia z tytułu danin państwowych i samorządowych w r. 1927/28 na 13,5%, względnie na 13,9%. Według tych samych obliczeń obciążenie dochodu społecznego daninami wynosi w Italii 20,7%, we Francji 23,1%, w Anglii 21,3%, a najwyżej w Niemczech, bo 26,6%. Dochód społeczny Polski, nawet przyjmując go na 20 miliardów, jest najniższym, jako też i obciążenie obywatela polskiego jest najniższe. Oznaczamy dochód społeczny na głowę w Polsce równy 100, wtedy wynosił dochód Włocha 185, Francuza 281, Niemca 291, a Anglika nawet 552. Kwota podatkowa, płacona rocznie przez Włocha jest blisko 3, przez Francuza blisko 5 razy, przez Niemca przeszło 5 razy, a przez Anglika blisko 9 razy wyższą, niż kwota podatkowa przypadająca na głowę w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SSzarski">Liczby te, stwierdzające tylko ubóstwo Polski, nie obrazują jednak siły obciążenia. Odpowiedź dają na to tylko liczby, wyrażające stosunek obciążenia do dochodu. Oto obywatel polski od każdych 100 zł. płaci 13,50 tytułem danin, podczas gdy np. Francuz 23 zł., Anglik 21, a Niemiec przeszło 26. Jak z tego widoczne, nacisk podatkowy na dochód nie jest równomierny do różnicy dochodów.</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SSzarski">Jaśniejszy obraz obciążenia, niż procentowy stosunek do dochodów daje wysokość dochodu, pozostającego obywatelowi do wolnej dyspozycji po zapłaceniu wszystkich ciężarów publicznych. Ten wolny dochód wynosi w Polsce 576 zł., we Włoszech 977 zł. we Francji 1445 zł., w Niemczech 1464 zł., a w Anglii 2.904 zł. Jak z liczb tych wynika, wolny dochód obywateli powyższych państw jest o wiele wyższy niż wolny dochód obywatela polskiego. Różnica między wolnym dochodem Polaka a tymże dochodem obywateli zagranicznych nie przedstawia oczywiście czystego zysku obywatela zagranicznego, gdyż dochód ten jest obciążony wyższemi cenami i wyższą stopą życiową.</u>
- <u xml:id="u-4.11" who="#SSzarski">Różnica między stopą życiową zagraniczną a Polską nie da się dokładnie obliczyć. Jeżeli weźmiemy np. ceny detaliczne 12 artykułów żywnościowych pierwszej potrzeby w Warszawie, Berlinie, Rzymie, Londynie i Paryżu z r. 1927/28, to widzimy, że są np. artykuły, które są tam tańsze niż w Warszawie, a choć większość jest droższa, to przecież różnice nie przekraczają 100%. Porównanie to jest tylko słabą ilustracją, ale przecież dowodzi, że wolny dochód obywatela zagranicy nie jest obciążony takiemi kosztami utrzymania, któreby stały w proporcji do różnicy między wysokością wolnego dochodu jego, a wysokością tego dochodu w Polsce, a więc, że obywatelowi zagranicznemu pozostaje po opędzeniu kosztów utrzymania daleko większa wolna kwota dochodu w wolnej dyspozycji, niż obywatelowi polskiemu. Ponieważ zaś ta ostatnia kwota, to materiał kapitalizacyjny, a zatem nie ulega też żadnej kwestii, że obywatel zagraniczny ma daleko więcej możliwości oszczędzania, niż obywatel polski.</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SSzarski">Obliczenia powyższe odnoszą się do r. 1927/38 i operują dochodem 20 miliardów. Jeżeli jednak weźmiemy obciążenie z r. 1928/29, to widzimy, że obciążenie to przy dochodzie 20 miliardów już dochodzi do 16,8%. Jeżeli zaś przyjmiemy, co jest raczej słuszniejsze, że dochód nie wynosił 20 miliardów, ale dajmy na to tylko 18, to obciążenie wzrasta do 18,6%? Jeżeli to obciążenie porównamy z obciążeniem dochodu społecznego zagranicą, to widzimy, że nawet i ten wysoki odsetek jest najniższy w porównaniu do Italii, Francji, Niemiec i Anglii, ale różnice nacisku są już o wiele mniejsze. I tak obciążenie Włocha jest już tylko o 10%, w Anglii o 14, we Francji o 24, a dopiero w Niemczech o 46% wyższe niż w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SSzarski">Zresztą jakimikolwiek obliczeniami operować będziemy, — a że bardzo znaczne odchylenia w tej dziedzinie się zdarzają, dowodzi np., że prezes izby handlowej w Paryżu oblicza obciążenie podatkowe we Francji w r. 1927/28 na 39% dochodu społecznego, podczas gdy w — „Przemyśle i Handlu'' obliczono je na 23,1%, — faktem jest, że obciążenie w Polsce w porównaniu do bogatych krajów zachodnich, nie jest tak bardzo mniej dotkliwem, jak to się przypuszcza, bo chociaż procentowo słabiej naciska na dochód społeczny niż zagranicą, jednak absorbuje go tak dalece, że pozostawia obywatelowi do wolnej dyspozycji środki starczące wprawdzie na skromne opędzenie kosztów utrzymania, ale rzadko kiedy umożliwiające zużycie ich na inne cele, jak kapitalizację. Gdyby to było prawdą, — tak zarzucają ci, którzy naszego obciążenia nie uważają za zbyt wielkie, — toby oczywiście i produkcja i konsumcja i kapitalizacja były się u nas zmniejszyły. Tymczasem statystyka wykazuje znaczny postęp w tych dziedzinach. Leży w tern sprzeczność, ale może pozorna, gdyż bodźcem rozwoju gospodarczego w ostatniem trzechleciu było obok zużycia w produkcji wojnego dochodu społecznego, w dużej mierze skierowanie do niej przez państwo środków uzyskanych właśnie z obciążenia tego dochodu. Akcja ta wpłynęła odżywczo na całe życie gospodarcze.</u>
- <u xml:id="u-4.14" who="#SSzarski">Ale w takim razie zdawaćby się mogło, że jest rzeczą obojętną, czy środki na cele produkcyjne płyną bezpośrednio z kieszeni obywateli, czy też pośrednio via Skarb Państwa lub inne ciała prawno-publiczne. Tak jednakowoż nie jest; jednostka inwestuje tylko w miarę wykalkulowanej i zachęcającej rentowności, natomiast dla organizmów publicznoprawnych me jest miarodajną kupiecka rentowność. To też wkłady jednostek przynoszą im z reguły zyski i podnoszą bezpośrednio ich dochody, a wkłady państwowe tylko w drodze dalszej reperkusji, wzmagając ogólne obroty, przyczyniają się do podwyżki dochodu społecznego. Dlatego intensyfikacja procesów gospodarczych, wywołana przez jednostki, podnosi w daleko silniejszym stopniu dochód niż wzmożenie produkcji przez organizmy prawno-publiczne. Innemi słowy środki pobrane pod postacią danin z dochodu społecznego, a zużyte na cele produkcyjne wydają bezwzględnie mniejszy efekt, niż gdyby te środki pozostawione zostały do wolnej dyspozycji obywateli. W tem tkwi gospodarczy efekt obciążenia ciężarami publicznemi.</u>
- <u xml:id="u-4.15" who="#SSzarski">Mówiąc o natężeniu obciążenia podatkowego, trzeba jeszcze zwrócić uwagę na dwa czynniki: na dynamikę obciążenia i na jego rozkład. Obciążenie podatkowe zagranicą wzrosło znacznie po wojnie. Procentowe obciążenie dochodu społecznego podatkami wzrosło np. w r. 1926 w porównaniu do r. 1913 we Francji blisko o 70%, we Włoszech o 68%, w Anglii 88%, w Niemczech nawet o 106%. Ale równocześnie wzrósł też dochód społeczny i wolny dochód, pozostający po zapłaceniu ciężarów publicznych, we Francji nieznacznie, bo tylko o 3%, natomiast w Anglii np. o 73%. Co do wzrostu dochodu społecznego w Polsce nie rozporządzam datami, ale nasuwa się przecież pytanie, czy wzrost jego szedł równym krokiem ze wzrostem procentowego obciążenia tego dochodu podatkami.</u>
- <u xml:id="u-4.16" who="#SSzarski">Drugim ważnym czynnikiem, wpływającym na jego obciążenie, jest jego rozkład. Rozkład ten jest nierównomierny. Przytaczam tylko parę cyfr:</u>
- <u xml:id="u-4.17" who="#SSzarski">w trzechleciu 26/27/28/29 wpłynęło do skarbu tytułem podatku dochodowego i przemysłowego inklusive 10% dodatek, razem 1.384 milionów złotych. Kwota ta stanowi 32% wszystkich wpływów z danin publicznych, a 21 % wszystkich wpływów inklusive monopole. Ponieważ ilość płatników podatku dochodowego od dochodów fundowanych wynosiła w przecięciu 412.724, zaś ilość płatników podatku przemysłowego 527.973, to jest 1,39, względnie 1,78% całej ludności, zatem 21% wszystkich wpływów skarbowych wpłynęło w przeciągu tych trzech lat z kieszeni drobnej grupy obywateli, gdyż stanowiącej 1,39 względnie 1,78% ludności. Obliczyłem dalej, że płatnik podatku dochodowego jest więcej niż 12 razy, a płatnik podatku obrotowego 10 razy więcej obciążony, niż mieszkaniec nie płacący ani podatku dochodowego, ani obrotowego.</u>
- <u xml:id="u-4.18" who="#SSzarski">Oczywiście, że liczby te są czysto teoretyczne i nie dają obrazu faktycznego i indywidualnego obciążenia. Jest też oczywistem, że ci, którzy płacą podatek obrotowy i dochodowy mają za to dochody i zarobkują, atoli mimo wszystko struktura gospodarcza Polski przecież nie usprawiedliwia dostatecznie, dlaczego tylko 1,39% ludności płaci podatek dochodowy, a więc tylko ta znikoma ilość rozporządza dochodem fundowanym-, podczas gdy na Węgrzech naprzykład według statystyki z lat 1927 — 4% ludności opłaca podatek dochodowy, — i dlaczego aż 32% danin publicznych, względnie aż 21% wszystkich wpływów skarbowych, obciąża tę drobną grupę obywateli?</u>
- <u xml:id="u-4.19" who="#SSzarski">Jeszcze jaskrawiej wyglądają te liczby, jeżeli podniesiemy, że w stosunku do wszystkich dochodów budżetowych, a więc już wraz z dochodami przedsiębiorstw i administracji, które wpłynęły w trzechleciu 2627/28/29 w wysokości 7,9 miliarda, wpływ z podatku przemysłowego i dochodowego od dochodów fundowanych wynosił blisko 18%, czyli innemi słowy, że ta grupa ludności, która ze względu na to, że płatnik podatku dochodowego płaci równocześnie bardzo często podatek obrotowy i vice versa, wynosi 3% ludności, sama dostarczyła 18% dochodów państwa. Fakt ten starczy za wszystkie inne dowody nierównomiernego rozdziału ciężarów publicznych, przyczem pominąłem zupełnie ciężary samorządowe i ubezpieczeniowe.</u>
- <u xml:id="u-4.20" who="#SSzarski">Oprócz sprawy podatkowej, należałoby z okazji rozpatrywania budżetu Ministerstwa Skarbu zająć się organizacją pieniężną i kredytową. Na szczęście pierwsza funkcjonuje tak sprawnie, że odpada konieczność bliższego jej omówienia. Wartość zagraniczna złotego nie drgnęła od lat blisko już 4 i nie zmieni się z pewnością, -albowiem ze strony budżetu nie grozi złotemu żadne niebezpieczeństwo, a tylko to jest dla wartości waluty istotnem. Bank Polski spełnia swoje zadanie w sposób nienaganny, co tern bardziej zasługuje na podniesienie, że nasza instytucja emisyjna wobec braku rynku pieniężnego prywatnego ma daleko trudniejsze do spełnienia zadanie niż gdzieindziej, a nie będąc jak inne banki emisyjne tylko ostatnim rezerwuarem kredytowym, ale będąc bieżącem źródłem kredytu, łatwo mogłaby przy mniej surowej polityce zejść na manowce. Bank Polski potrafił w sposób doskonały pogodzić swe stanowisko, jako stróża waluty ze swą rolą jako źródła kredytowego.</u>
- <u xml:id="u-4.21" who="#SSzarski">Ale i nasze banki prywatne prowadzą politykę rozsądną i zdrową, a mają do pokonania również daleko więcej trudności niż banki zagraniczne. Z jednej strony bowiem rozporządzają środkami bardzo skromnemi, a z drugiej strony, biorąc teoretycznie, miałyby do zaspokojenia potrzeby kredytowe, których ogromu nawet opisać niepodobna. Chcąc więc ocenić bezstronnie ich działalność, nie wolno stać tylko na stanowisku tych, co potrzebują kredytu, ale przedewszystkiem na stanowisku wierzycieli banku. Banki nie mogą zaspakajać wszystkich potrzeb kredytowych, tak jak tego od nich się wymaga, gdyż muszą baczyć na kardynalną zasadę bankowości, t. j. bezwzględny nakaz utrzymania odpowiedniej płynności. Nie te banki bowiem, które hojnie szafują kredytami, ale tylko te, które są w stanie każdej chwili wypłacić powierzone im środki, są bankami zdrowemi i silnemi. Szczególnie w dzisiejszej epoce kryzysu, kiedy płynność gospodarstwa narodowego pozostawia tyle do życzenia, b. wysoka płynność jest bezwzględną koniecznością, Jeżeli się to uwzględni, okaże się, że krytyki zarzucające bankom skąpstwo kredytowe pozbawione są wszelkiej podstawy.</u>
- <u xml:id="u-4.22" who="#SSzarski">W dyskusji budżetowej Sejmu ostro krytykowano banki państwowe, w szczególności B. G. K. Przyznać należy, że B. G. K. ma do walczenia z mniejszemi trudnościami, niż banki prywatne, przedewszystkiem dlatego, że mniejsze ma troski o zdobycie potrzebnych środków pieniężnych, ale i także obowiązek osiągnięcia zysków, a nawet niebezpieczeństwo strat nie ciążą na nim tak silnie, jak na instytucjach prywatnych. Słowem wszystkie te ułatwienia, któremi cieszą się przedsiębiorstwa państwowe, w całej pełni stoją do dyspozycji kierownika B. G. K. Ale jest i druga strona medalu, B. G K.</u>
- <u xml:id="u-4.23" who="#SSzarski">nie może użyć tej siły i energii, którą zastosowują banki prywatne, by odeprzeć wymagania i żądania klienteli. Z tego wynikają konsekwencje, które odbijają się na bilansach banków państwowych, a które rzadziej widać w bilansach banków prywatnych. Połączenie interesu długoterminowego z interesem krótkoterminowym a nawet założycielskim, zaostrza te konsekwencje. Jeżeli się stoi na słusznem stanowisku, że państwo nie powinno być ani bankierem ani przedsiębiorcą, wtedy rozwój B. G. K. winien pójść po innej linii jak dotychczas. Atoli wiadomo, że rozwój interesów Banku Gospodarstwa Krajowego nie jest wynikiem zamierzonej polityki, ale rezultatem stosunków faktycznych, które domagały się przed laty w czasach dezorganizacji gospodarczej stworzenia instytucji kredytowo-bankowej — „do wszystkiego''.</u>
- <u xml:id="u-4.24" who="#SSzarski">Nie jest to objaw specyficznie polski. I tak w Niemczech po wojnie organizacje prawne publiczne rozwinęły skrzętną działalność na polu bankowości. t. zw. — „Oefentliche Hand'' robiła bankom niemieckim ostrą konkurencję, na którą gorzko skarżono się na ostatnim Zjeździe banków niemieckich w Kolonii i słusznie. Jeżeli sobie np. uprzytommimy, że niejeden z naszych banków prywatnych w połowie, a czasem i więcej pracuje dla skarbu, ciężary publiczne i socjalne wynoszą nawet nieraz tyle, co cały zysk niejednego banku, a Bank Gospodarstwa Krajowego tych ciężarów nie ponosi, to zrozumiałem się staje, że krytykuje się tkwiącą w tem niesprawiedliwość.</u>
- <u xml:id="u-4.25" who="#SSzarski">Z normalizacją stosunków B. G. K winien przemienić się w instytucję kredytu długoterminowego dla potrzeb organizmów prawnopublicznych. Zresztą rzut oka na bilanse B. G. K. wykazuje, że Bank wstąpił już na tę dragę. Państwowa instytucja nie nadaje się do prowadzenia interesu krótkoterminowego, który wymaga wielkiej rzutkości, szybkiej decyzji, niekrępowanej formami załatwień rządowych, i elastyczności. Słowem najwyższego kupieckiego ducha, którym dyrektor-urzędnik, nawet gdyby go posiadał, stosować w praktyce nie może. A już zgoła interes założycielski, łącznie z finansowaniem przedsiębiorstw, absolutnie nie znosi biurokratycznych metod pracy. Natomiast do prowadzenia interesu emisyjnego, a więc długoterminowego kredytu, opierającego się na utartych formułach i przepisach i dlatego wymagającego spokojnej, precyzyjnej pracy biurowej, lepiej niż kupieckie pracujące banki nadają się instytucje kredytowe o charakterze prawno-publicznym.</u>
- <u xml:id="u-4.26" who="#SSzarski">Wysoka Izbo, pozostaje mi jeszcze poświęcić parę słów samym cyfrom budżetowym. W mojem sprawozdaniu przedstawiłem je i ograniczę się do następujących uwag Charakterystyczną cechą budżetu Ministerstwa Skarbu jest bardzo wielka kompresja jego wydatków. Rząd preliminował wydatki na sumę 147,2 miliona, Sejm obniżył je na 145,2 miliona, co w porównaniu do budżetu na rok 1929/30, w którym wydatki łącznie z 15% dodatkiem do uposażeń wynosiły 155.5 miliona, oznacza zniżkę o 10,3 miliona zł., czyli o 6,7%.</u>
- <u xml:id="u-4.27" who="#SSzarski">Faktycznie wydatki Ministerstwa Skarbu wynosiły w ostatnich trzech latach: 101,5 milj. zł., 126,6 milj. zł. i 171,2 milj. zł. Kwotę ostatnią należy jednakowoż zredukować o 30 milionów złotych wydanych na podwyżkę kapitału Banku Gospodarstwa Krajowego. Wydatki budżetu Ministerstwa Skarbu w 1928/29 wynosiły więc właściwie 141,2 milj. zł., preliminowane na rok 1931 w wysokości 145,2 milj. zł., są zatem tylko o 4 miliony czyli o 2,1% wyższe od faktycznych roku 1928/29. Ewolucja wydatków tak ważnego resortu, jakim jest zarząd skarbowy — wyrażająca się w przeciągu trzech lat odsetkiem 2,1%, jest zatem bezwzględnie i z pewnością bardzo skromną. To też wydatki Ministerstwa Skarbu, którego dochody bez wpływu z monopolów wynoszą 57% wszystkich dochodów budżetu, stanowią tylko 4,9% wszystkich wydatków budżetowych. Porównywując wydatki ściśle administracyjne Ministerstwa Skarbu w latach 1926/27 — 1928 29 z wpływami z danin publicznych w tych samych latach, okazuje się, że stanowiły one 7,3%, 6,3% i 6,3% tych wpływów, podczas gdy w r. 1925 stosunek ten wynosił 8,27%, czyli, że koszty połączone ze ściąganiem danin publicznych się zmniejszyły. Więc i na tern polu nastąpił bardzo poważny postęp.</u>
- <u xml:id="u-4.28" who="#SSzarski">Wydatki preliminowane przez Rząd zostały zniżone przez Sejm, jak mówiłem, o 2 miliony. Zniżki tych wydatków dotyczą kredytów na wydawnictwa, na publikacje ekonomiczne i działalność informacyjną zagranicy, na środki lokomocji w zarządzie centralnym, następnie w władzach i urzędach skarbowych dotyczą kredytów na podróże służbowe i przesiedlenia, na środki lokomocji i na specjalne koszty egzekucji.</u>
- <u xml:id="u-4.29" who="#SSzarski">Wreszcie w ogólnym zarządzie skarbowym dotyczą kosztów nadzoru państwowego nad instytucjami bankowemi, kredytu długoterminowego i różnicy kredytów ulgowych. Wszystkie te nieznaczne zresztą zmiany są wyrazem polityki oszczędnościowej Sejmu i nie dają powodu do żadnych obiekcji.</u>
- <u xml:id="u-4.30" who="#SSzarski">Co się tyczy dochodów, to Rząd preliminował go w sumie 1.687.3 miliony, Sejm podwyższył na 1.728,6 miliona złotych, czyili o 41,3 miliona zł. Na tę zwyżkę składają się:</u>
- <u xml:id="u-4.31" who="#SSzarski">1) podwyżka dochodów z danin publicznych, preliminowanych przez Rząd na 1573,4 miliona zł., a podwyższonych przez Sejm na 1612, 9 miliona zł., czyli o 39,5 miliona zł. i 2) podwyżka dochodów w — „Ogólnym Zarządzie Skarbowym'', preliminowanych przez Rząd na 107,3 miliona zł., a podniesionych przez Sejim na 109,0 miliona zł., czyli o 1,7 miliona zł.</u>
- <u xml:id="u-4.32" who="#SSzarski">Podwyżka dochodów z danin publicznych rozkłada się na podwyżkę wpływów z podatku przemysłowego o 25,0 miliona zł., z podatku wojskowego o 1,02 miliona zł., z odlsetek zwłoki nałeżytości egzekucyjnych i grzywien w podatkach bezpośrednich o 10,0 miliona zł., z podatku od piwa 1,9 miliona zł., z podatku od kwasu octowego 0,05 milj. zł. i wreszcie z odsetek zwłoki, kar i grzywien w podatkach pośrednich o 1,3 milj zł. Ogółem 39,5 milj. zł.</u>
- <u xml:id="u-4.33" who="#SSzarski">W ogólnym zarządzie skarbowym Sejm podwyższył dochody z opłat na nadzór państwowy nad instytucjami bankowemi o 0,23 miliona zł., dochód państwowego funduszu kredytowego o 0,30 miliona zł., dochód z państwowego funduszu gospodarczego o 0,70 miliona zł. i wreszcie udział Skarbu Państwa w zysku z Banku Gospodarstwa Krajowego o 0,45 miliona zł. Ogółem 1,69 miliona zł.</u>
- <u xml:id="u-4.34" who="#SSzarski">Te zmiany w budżecie dochodów nie nastręczają powodu do zasadniczej krytyki, gdyż chodzi tu o podwyżki, uwzględniające istotny stan rzeczy. Co do preliminowanych dochodów należałoby tylko podnieść sprawę podatku majątkowego, którego wpływy preliminowane na rok bieżący w kwocie 76.000.000 zł., a więc wprawdzie o 17.000.000 mniej, niż za rok poprzedni, jednakowoż wpływy jego nie wskazują na to, żeby ta kwota preliminowana mogła być w roku bieżącym w całości zrealizowana.</u>
- <u xml:id="u-4.35" who="#SSzarski">Wreszcie wspominałem w Komisji Budżetowej, a także w mojem sprawozdaniu, o znacznie powolniejszym wzroście tempa dochodów skarbowych. Tablica, którą zamieściłem w sprawozdaniu, a która obejmuje 10-miesięczny okres roku 1928/29 w porównaniu z rokiem 1926/27, wskazuje w sposób widoczny, że tempo dochodów skarbowych maleje.</u>
- <u xml:id="u-4.36" who="#SSzarski">Komisja Skarbowo-Budżetowa nie zaproponowała żadnych zmian w budżecie Ministerstwa Skarbu i dlatego ośmielam się na podstawie jej uchwały przedstawić Wysokiemu Senatowi wniosek o przyjęcie budżetu Ministerstwa Skarbu w brzmieniu, przyjętem przez Sejm, bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję. Głos ma s. Gliwic.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Otwieram dyskusję. Głos ma s. Gliwic.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Z polecenia Komisji Regulaminowej staję tu przed Wami w sprawie wniosku, który na pierwszem posiedzeniu tutaj podałem do laski marszałkowskiej Komisja Regulaminowa wniosek ten rozpatrzyła. Jak Wysoki Senat wie, dotyczy on niewnoszenia w czasie debat żadnych zmian cyfrowych do budżetu, oprócz tych, które znajdują się dziś we wnioskach Komisji Budżetowej i we wnioskach mniejszości tej Komisji. Komisja Regulaminowa narazić nie skończyła swojej debaty nad tym wnioskiem, ale stanął w niej, że tak powiem, układ dżentelmeński, że tego rodzaju wnioski przy obecnym budźcie stawiane tutaj nie będą.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie! Z polecenia Komisji Regulaminowej staję tu przed Wami w sprawie wniosku, który na pierwszem posiedzeniu tutaj podałem do laski marszałkowskiej Komisja Regulaminowa wniosek ten rozpatrzyła. Jak Wysoki Senat wie, dotyczy on nie- wnoszenia w czasie debat żadnych zmian cyfrowych do budżetu, oprócz tych, które znajdują się dziś we wnioskach Komisji Budżetowej i we wnioskach mniejszości tej Komisji. Komisja Regulaminowa narazić nie skończyła swojej debaty nad tym wnioskiem, ale stanął w niej, że tak powiem, uikład dżentelmeński, że tego rodzaju wnioski przy obecnym budźcie stawiane tutaj nie będą.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">W sprawie sprostowania głos ma s. Sokołowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">W sprawie sprostowania głos ma s. Sokołowski.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SSokołowski">Wysoki Senacie! Muszę naruszyć ten układ dżentelmeński, który s. Gliwic tutaj zaproponował.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(S. Gliwic: W takim razie ja cofam słowo „dżentelmeński”)</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SSokołowski">Mianowicie p. Minister Poczt i Telegrafów wniósł poprawki cyfrowe.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#komentarz">(Głos: Ale to się tyczy nas, a nie Rządu.)</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SSokołowski">Ale my musimy zrobić co do tego oświadczenie Pan Minister proponuje skreślić 528.000 w wydatkach, a taką sumę przenieść na odpowiednią rubrykę w dochodach. Skreślenie wydatku proponowanego przez p. Ministra Poczt i Telegrafów obejmuje wydatki kasowe i wydatki pocztowo-telegraficzne, pozatem 310.000 na budowle. Ja nie mogę zgodzić się na skreślenie wydatku na budowle, p. Minister Poczt i Telegrafów sadzi, że uzyska kredyty — wniosek odpowiedni został zgłoszony w Sejmie, ale ponieważ ten wniosek jeszcze nie został wzięty pod obrady uważam, że przedwcześnie jest o tem w tej chwili mówić. Resztę zaś sumy, której skreślenie proponuje p. Minister Poczt i Telegrafów, to jest 218.000 zł., jednak z pewnem zmniejszeniem, proponuję, rozdzielić w ten sposób: 45.000 na wynagrodzenie za godziny nadliczbowe i na zapomogi, 20.000 na podróże służbowe w dziale Administracja; dalej w dziale Przedsiębiorstwa 100.000 na podróże służbowe i 50.000 na laboratorium teletechniczne. Razem 215.000 zł. Suma ta o 3.000 różni się od tej, którą p. Minister chcę skreślić, i o 3.000 zwiększa nadwyżką budżetową.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SSokolowski">Wysoki Senacie! Muszę naruszyć ten układ dżentelmeński, który s. Gliwic tutaj zaproponował</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#komentarz">(S. Gliwic: W takim razie ja cofam słowo — „dżentelmeński”)</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SSokolowski">Mianowicie p. Minister Poczt i Telegrafów wniósł poprawki cyfrowe (Głos:* Ale to się tyczy nas, a nie Rządu.) Ale my musimy zrobić co do tego oświadczenie Pan Minister proponuje skreślić 528.000 w wydatkach, a taką sumę przenieść na odpowiednią rubrykę w dochodach. Skreślenie wydatku proponowanego przez p. Ministra Poczt i Telegrafów obejmuje wydatki kasowe i wydatki pocztowo-telegraficzne, pozatem 310.000 na budowle. Ja nie mogę zgodzić się na skreślenie wydatku na budowle, p. Minister Poczt i Telegrafów sadzi, że uzyska kredyty — wniosek odpowiedni został zgłoszony w Sejmie, ale ponieważ ten wniosek jeszcze nie został wzięty pod obrady uważam, że przedwcześnie jest o tern w tej chwili mówić. Resztę zaś sumy, której skreślenie proponuje p. Minister Poczt i Telegrafów, to jest 218.000 zł., jednak z pewnem zmniejszeniem, proponuję, rozdzielić w ten sposób: 45.000 na wynagrodzenie za godziny nadliczbowe i na zapomogi, 20.000 na podróże służbowe w dziale Administracja; dalej w dziale Przedsiębiorstwa 100.000 na podróże służbowe i 50.000 na laboratorium teletechniczne. Razem 215.000 zł. Suma ta o 3.000 różni się od tej, którą p. Minister chcę skreślić, i o 3.000 zwiększa nadwyżką budżetową.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 8 Monopole. Głos ma sprawozdawca s. Dawidsohn.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do części 8 Monopole. Głos ma sprawozdawca s. Dawidsohn.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">S. Dawidsohn:</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#Marszalek">Wysoki Senacie! W tym roku Komisja. Skarbowej Budżet owa Senatu uchwaliła wydzielić ze szczegółowego referatu Ministerstwa Skarbu budżet monopoli państwowych. Miałem zaszczyt na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej obszernie referować te budżety. Panowie Senatorowie mają w druku ten cały referat i dlatego nie będę zajmował czasu Wysokiej Izbie powtarzaniem referatu. Chcę tylko zwrócić uwagę na niektóre dane cyfrowe., Przedewszystkiem pragnę podzielić się radosnym faktem z Wysoką Izbą, że konsumcja alkoholu u nas w stosunku do innych krajów zachodnich jest daleko mniejsza. Ogółem wypada 1,54 litra według danych 1927 roku na każdego mieszkańca wówczas, kiedy we Francji wypada około 15 litrów, w Anglii około 5,5 litra. Pozatem chciałbym zwrócić uwagę, że konsumcja alkoholu u nas wogóle się zmniejsza. Od r. 1924 spadła z 2 litrów na głowę mieszkańca do1,57 litra. Chciałbym tutaj podnieść, że Ministerstwo stara się o podniesienie konsumcji spirytusu na cele przemysłowe i w tym roku przewiduje kupno 20.000 hl. i będzie sprzedawać po cenach propagandowych, dokładając do tej, że tak powiem transakcji, około 1.000.000 złotych.</u>
- <u xml:id="u-9.3" who="#Marszalek">Pragnę zwrócić uwagę na pewną sprawę, która zwykle wywołuje bardzo obszerną dyskusję na Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Jest to dotacja na walkę z alkoholizmem Wpłaty Państwowego Monopolu Spirytusowego stanowią bardzo poważną część dochodów skarbu, około 16%. (jednakże prowadzenie tego monopolu nasuwa wątpliwości z punktu widzenia celowości i higieny społecznej. Rezultatem kompromisu interesu fiskalnego i obiekcji socjalnych było postanowienie ustaw o Monopolu Spirytusowym, że monopol ma wpłacać 1% swego dochodu na fundusz walki z alkoholizmem. Postanowienie to sprzeczne z logiką, gdyż nakazuje jednostce gospodarczej samopodatkować się na zwalczanie konsumcji swych produktów, bvło ponadto przedmiotem sporów interpretacyjnych, Chodziło mianowicie o to. czy monopol ma płacić na ten cel 1% swych dochodów globalnych, to znaczy wraz z niewpłaconemi podatkami i opłata monopolową, czy też, jak utrzymywała dyrekcja Monopolów, tylko 1% czystego zysku handlowego. Wątpliwości te rozproszyła wykładnia autentyczna, zawarta w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z r. 1927 o monopolu spirytusowym, potwierdzając stanowisko zajęte przez monopol. W r. 1929/30 monopol wpłacił z tego tytułu Ministerstwu Spraw Wewnętrznych przeszło 680.000 zł.; na rok 1930/31. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych preliminuje podobnie, jak w roku poprzednim, tylko 335.000 zł. z tego źródła na bezpośrednią walkę z alkoholizmem. Należałoby kwestię walki z alkoholizmem unormować niezależnie od działalności Państwowego Monopolu Spirytusowego. przekazując ją jako dział opieki społecznej Ministerstwu Pracy i Opieki Społecznej. Wydatki na ten cel powinne być pokryte z ogólnych dochodów Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-9.4" who="#Marszalek">Przechodząc do Monopolu Tytoniowego chciałbym zwrócić uwagę, że stanowisko prawne monopolu jest nieuregulowane i w tej sprawie zgłoszę rezolucję. Chciałbym również podnieść wielką zasługę Monopolu Tytoniowego w sprawie założenia plantacji krajowego tytoniu, którego obecna produkcja dochodzi do 9 milionów kg. rocznie i prawie pokrywa potrzeby tytoniowe dla gatunków tańszych, przyczem krajowy tytoń nie jest wcale gorszy od tytoniu tego samego gatunku, importowanego z zachodu.</u>
- <u xml:id="u-9.5" who="#Marszalek">Dochody Monopolu Tytoniowego są jeszcze dalekie od swego możliwego maksymum. Przedewszystkiem nastąpi niewątpliwie dalszy wzrost konsumcji, która obecnie wynosi 675 gramów na głowę ludności, podczas gdy we Francji i Niemczech przekroczyła już 1½ kg.</u>
- <u xml:id="u-9.6" who="#Marszalek">Przechodząc do Monopolu Solnego, zwrócę uwagę na rozbicie organizacyjne. Produkuje Ministerstwo Przemysłu i Handlu, sprzedaje Ministerstwo Skarbu. Produkuje Ministerstwo Przemysłu i Handlu bardzo drogo i nie zawsze w odpowiednich gatunkach, co jest przeszkodą dla rozszerzenia naszego eksportu. Należałoby gospodarkę ujednostajnić i zdaniem mojem zarówno całą produkcję jak i sprzedaż soli przekazać Ministerstwu Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-9.7" who="#Marszalek">Pozatem co się tyczy Generalnej Dyrekcji Loterii Państwowej, zwróciłem podczas badania tych materiałów uwagę Ministerstwa na wiele wypadków nieobiektywnego zachowania się względem petentów. P. Minister był na tyle łaskaw, że wydelegował komisję dla sprawdzenia tych wszystkich zarzutów.</u>
- <u xml:id="u-9.8" who="#Marszalek">Dyrekcja Loterii Państwowej zarządza również loterią dobroczynną, która dotychczas w budżecie nie była umieszczana. Zgłoszę rezolucję, żeby w przyszłym roku była wstawiona do budżetu.</u>
- <u xml:id="u-9.9" who="#Marszalek">Przechodząc do polityki gospodarczej Monopoli, zwrócę uwagę, że sprawa koncesji jest wielką bolączką szerokich rzesz obywateli; z jednej strony walczy się o to, żeby jak najmniej udzielać koncesyj, z drugiej strony jednak jest duża rzesza krzywdzonych obywateli, którzy przez szereg lat uprawiali swój proceder i teraz im się go zabiera. Szczególnie zwracam uwagę na 1500 koncesyj, których odebranie Ministerstwo Skarbu opóźnia ze względu na ciężki stan materialny właścicieli tych koncesyj. Należałoby w jakiś sposób uprawnić na dłuższy czas posiadanie tych koncesyj przez tych obywateli.</u>
- <u xml:id="u-9.10" who="#Marszalek">Co się tyczy pracowników Monopoli, to Panowie Senatorowie maje tabelę. Podniosę tylko, że w Monopolu Spirytusowym pracuje 2.750 robotników, w Monopolu Tytoniowym 13.070, a w Monopolu Zapałczanym 2.322. Wśród tych rzesz urzędników i robotników monopolowych znajduje się zaledwie drobna część procentu pracowników - żydów. Np. w Monopolu Tytoniowym na ogólną liczbę 314 urzędników Dyrekcji jest 3 żydów, a w podległych zakładach i urzędach na 518 urzędników jest też zaledwie 3 żydów. Na ogólną liczbę 13.000 robotników jest 441 żydów, a po odliczeniu fabryki w Grodnie, która miała przed powstaniem Monopolu Tytoniowego 95% robotników - żydów, a obecnie ma 45% żydów, okaże się, że w innych fabrykach na przeszło 1,2.000 robotników wypadnie 102 żydów. W dwóch fabrykach warszawskich, zatrudniających przeszło 1.700 robotników, pracuje zaledwie 4 żydów. W 12 fabrykach monopolu niema ani jednego robotnika żyda (Statystyki pracowników innych mniejszości narodowych, niestety, otrzymać nie mogłem.</u>
- <u xml:id="u-9.11" who="#Marszalek">Pod względem warunków pracy Monopole nie ustępują naogół analogicznym przedsiębiorstwom prywatnym. Dla porównania załączam zestawienie płac państwowych wytwórni wódek i prywatnych fabryk wyrobów spirytusowych. Z zestawienia tego wynika, że robotnicy wszystkich kategoryj są lepiej opłacani w fabrykach państwowych. Robotnicy w państwowych wytwórniach wódek otrzymują pozatem dodatki: 15%-towy, rodzinny, za wysługę lat i ł. d. Wytwórnie państwowe przodują też pod względem świadczeń socjalnych, mianowicie mają zorganizowane żłobki, jadalnie, lokale robotnicze i t. d.</u>
- <u xml:id="u-9.12" who="#Marszalek">Przechodzę teraz do wniosków budżetowych. W Sejmie skreślono w wydatkach około dwudziestu kilku milionów złotych, (które w moich wnioskach, zgłoszonych na Komisji Skarbowo-Budżetowej, starałem się częściowo restytuować. Ta restytucja wynosiła około 20 milionów zł., (ze względu na całokształt budżetu) lecz uzależniłem ją od podwyżki cen alkoholu. Ponieważ p. Minister Skarbu w danej chwili, ze względu na sytuację gospodarczą nie mógł się zgodzić na podwyżkę natychmiastową tych cen, wobec tego musiałem cofnąć te wszystkie poprawki i ograniczyć się do dwóch, a mianowicie: we wpływach zwyczajnych w dziale 11 § 1 — Sprzedaż wyrobów tytoniowych — zmniejszyć o 2.920.000 zł. i w rozchodach zwyczajnych w dziale 10 § 1 — Administracja — zwiększyć o 80.000 zł. Razem podług preliminarza rządowego wpłaty Monopoli wynosić miały 938 milionów w okrągłej sumie, podług uchwały sejmowej 959.801.000, podług uchwały Komisji Skarbowo - Budżetowej 956.801.000.</u>
- <u xml:id="u-9.13" who="#Marszalek">W imieniu Komisji Skarbowo - Budżetowej wnoszę, aby Wysoki Senat raczył uchwalić preliminarz Monopoli Państwowych w brzmieniu sejmowem z przytoczonemi poprawkami.</u>
- <u xml:id="u-9.14" who="#Marszalek">Jednocześnie wnoszę w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej, by Wysoki Senat zechciał uchwalić następujące rezolucje:</u>
- <u xml:id="u-9.15" who="#Marszalek">1. Senat wzywa Rząd do znowelizowania ustawy o Monopolu Tytoniowym w kierunku nadania mu osobowości prawnej.</u>
- <u xml:id="u-9.16" who="#Marszalek">2. Senat wzywa Rząd do przekazania całości gospodarki solnej jednemu ministerstwu.</u>
- <u xml:id="u-9.17" who="#Marszalek">3. Senat wzywa Rząd do' umieszczenia w preliminarzu budżetowym budżetu Loterii Dobroczynnej.</u>
- <u xml:id="u-9.18" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SDawidsohn">Wysoki Senacie! W tym roku Komisja. Skarbowej Budżet owa Senatu uchwaliła wydzielić ze szczegółowego referatu Ministerstwa Skarbu budżet monopoli państwowych. Miałem zaszczyt na posiedzeniu Komisji Skarbowo-Budżetowej obszernie referować te budżety. Panowie Senatorowie mają w druku ten cały referat i dlatego nie będę zajmował czasu Wysokiej Izbie powtarzaniem referatu. Chcę tylko zwrócić uwagę na niektóre dane cyfrowe., Przedewszystkiem pragnę podzielić się radosnym faktem z Wysoką Izbą, że konsumcja alkoholu u nas w stosunku do innych krajów zachodnich jest daleko mniejsza. Ogółem wypada 1,54 litra według danych 1927 roku na każdego mieszkańca wówczas, kiedy we Francji wypada około 15 litrów, w Anglii około 5,5 litra. Pozatem chciałbym zwrócić uwagę, że konsumcja alkoholu u nas wogóle się zmniejsza. Od r. 1924 spadła z 2 litrów na głowę mieszkańca do 1,57 litra. Chciałbym tutaj podnieść, że Ministerstwo stara się o podniesienie konsumcji spirytusu na cele przemysłowe i w tym roku przewiduje kupno 20.000 hl. i będzie sprzedawać po cenach propagandowych, dokładając do tej, że tak powiem transakcji, około 1.000.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SDawidsohn">Pragnę zwrócić uwagę na pewną sprawę, która zwykle wywołuje bardzo obszerną dyskusję na Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Jest to dotacja na walkę z alkoholizmem Wpłaty Państwowego Monopolu Spirytusowego stanowią bardzo poważną część dochodów skarbu, około 16%. jednakże prowadzenie tego monopolu nasuwa wątpliwości z punktu widzenia celowości i higieny społecznej. Rezultatem kompromisu interesu fiskalnego i obiekcji socjalnych było postanowienie ustaw o Monopolu Spirytusowym, że monopol ma wpłacać 1% swego dochodu na fundusz walki z alkoholizmem. Postanowienie to sprzeczne z logiką, gdyż nakazuje jednostce gospodarczej samopodatkować się na zwalczanie konsumcji swych produktów, było ponadto przedmiotem sporów interpretacyjnych, Chodziło mianowicie o to. czy monopol ma płacić na ten cel 1% swych dochodów globalnych, to znaczy wraz z niewpłaconemi podatkami i opłata monopolową, czy też, jak utrzymywała dyrekcja Monopolów, tylko 1% czystego zysku handlowego. Wątpliwości te rozproszyła wykładnia autentyczna, zawarta w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z r. 1927 o monopolu spirytusowym, potwierdzając stanowisko zajęte przez monopol. W r. 1929/30 monopol wpłacił z tego tytułu Ministerstwu Spraw Wewnętrznych przeszło 680.000 zł.; na rok 1930/31. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych preliminuje podobnie, jak w roku poprzednim, tylko 335.000 zł. z tego źródła na bezpośrednią walkę z alkoholizmem. Należałoby kwestię walki z alkoholizmem unormować niezależnie od działalności Państwowego Monopolu Spirytusowego. przekazując ją jako dział opieki społecznej Ministerstwu Pracy i Opieki Społecznej. Wydatki na ten cel powinne być pokryte z ogólnych dochodów Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SDawidsohn">Przechodząc do Monopolu Tytoniowego chciałbym zwrócić uwagę, że stanowisko prawne monopolu jest nieuregulowane i w tej sprawie zgłoszę rezolucję. Chciałbym również podnieść wielką zasługę Monopolu Tytoniowego w sprawie założenia plantacji krajowego tytoniu, którego obecna produkcja dochodzi do 9 milionów kg. rocznie i prawie pokrywa potrzeby tytoniowe dla gatunków tańszych, przyczem krajowy tytoń nie jest wcale gorszy od tytoniu tego samego gatunku, importowanego z zachodu.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SDawidsohn">Dochody Monopolu Tytoniowego są jeszcze dalekie od swego możliwego maximum. Przedewszystkiem nastąpi niewątpliwie dalszy wzrost konsumcji, która obecnie wynosi 675 gramów na głowę ludności, podczas gdy we Francji i Niemczech przekroczyła już 1½ kg.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SDawidsohn">Przechodząc do Monopolu Solnego, zwrócę uwagę na rozbicie organizacyjne. Produkuje Ministerstwo Przemysłu i Handlu, sprzedaje Ministerstwo Skarbu. Produkuje Ministerstwo Przemysłu i Handlu bardzo drogo i nie zawsze w odpowiednich gatunkach, co jest przeszkodą dla rozszerzenia naszego eksportu. Należałoby gospodarkę ujednostajnić i zdaniem mojem zarówno całą produkcję jak i sprzedaż soli przekazać Ministerstwu Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SDawidsohn">Pozatem co się tyczy Generalnej Dyrekcji Loterii Państwowej, zwróciłem podczas badania tych materiałów uwagę Ministerstwa na wiele wypadków nieobiektywnego zachowania się względem petentów. P. Minister był na tyle łaskaw, że wydelegował komisję dla sprawdzenia tych wszystkich zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SDawidsohn">Dyrekcja Loterii Państwowej zarządza również loterią dobroczynną, która dotychczas w budżecie nie była umieszczana. Zgłoszę rezolucję, żeby w przyszłym roku była wstawiona do budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SDawidsohn">Przechodząc do polityki gospodarczej Monopoli, zwrócę uwagę, że sprawa koncesji jest wielką bolączką szerokich rzesz obywateli; z jednej strony walczy się o to, żeby jak najmniej udzielać koncesyj, z drugiej strony jednak jest duża rzesza krzywdzonych obywateli, którzy przez szereg lat uprawiali swój proceder i teraz im się go zabiera. Szczególnie zwracam uwagę na 1500 koncesyj, których odebranie Ministerstwo Skarbu opóźnia ze względu na ciężki stan materialny właścicieli tych koncesyj. Należałoby w jakiś sposób uprawnić na dłuższy czas posiadanie tych koncesyj przez tych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SDawidsohn">Co się tyczy pracowników Monopoli, to Panowie Senatorowie maje tabelę. Podniosę tylko, że w Monopolu Spirytusowym pracuje 2.750 robotników, w Monopolu Tytoniowym 13.070, a w Monopolu Zapałczanym 2.322. Wśród tych rzesz urzędników i robotników monopolowych znajduje się zaledwie drobna część procentu pracowników - żydów. Np. w Monopolu Tytoniowym na ogólną liczbę 314 urzędników Dyrekcji jest 3 żydów, a w podległych zakładach i urzędach na 518 urzędników jest też zaledwie 3 żydów. Na ogólną liczbę 13.000 robotników jest 441 żydów, a po odliczeniu fabryki w Grodnie, która miała przed powstaniem Monopolu Tytoniowego 95% robotników - żydów, a obecnie ma 45% żydów, okaże się, że w innych fabrykach na przeszło 1,2.000 robotników wypadnie 102 żydów. W dwóch fabrykach warszawskich, zatrudniających przeszło 1.700 robotników, pracuje zaledwie 4 żydów. W 12 fabrykach monopolu niema ani jednego robotnika żyda. Statystyki pracowników innych mniejszości narodowych, niestety, otrzymać nie mogłem.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SDawidsohn">Pod względem warunków pracy Monopole nie ustępują naogół analogicznym przedsiębiorstwom prywatnym. Dla porównania załączam zestawienie płac państwowych wytwórni wódek i prywatnych fabryk wyrobów spirytusowych. Z zestawienia tego wynika, że robotnicy wszystkich kategoryj są lepiej opłacani w fabrykach państwowych. Robotnicy w państwowych wytwórniach wódek otrzymują pozatem dodatki: 15% procentowy, rodzinny, za wysługę lat i ł. d. Wytwórnie państwowe przodują też pod względem świadczeń socjalnych, mianowicie mają zorganizowane żłobki, jadalnie, lokale robotnicze i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SDawidsohn">Przechodzę teraz do wniosków budżetowych. W Sejmie skreślono w wydatkach około dwudziestu kilku milionów złotych, (które w moich wnioskach, zgłoszonych na Komisji Skarbowo-Budżetowej, starałem się częściowo restytuować. Ta restytucja wynosiła około 20 milionów zł., (ze względu na całokształt budżetu) lecz uzależniłem ją od podwyżki cen alkoholu. Ponieważ p. Minister Skarbu w danej chwili, ze względu na sytuację gospodarczą nie mógł się zgodzić na podwyżkę natychmiastową tych cen, wobec tego musiałem cofnąć te wszystkie poprawki i ograniczyć się do dwóch, a mianowicie: we wpływach zwyczajnych w dziale 11 § 1 — Sprzedaż wyrobów tytoniowych — zmniejszyć o 2.920.000 zł. i w rozchodach zwyczajnych w dziale 10 § 1 — Administracja — zwiększyć o 80.000 zł. Razem podług preliminarza rządowego wpłaty Monopoli wynosić miały 938 milionów w okrągłej sumie, podług uchwały sejmowej 959.801.000, podług uchwały Komisji Skarbowo - Budżetowej 956.801.000.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SDawidsohn">W imieniu Komisji Skarbowo - Budżetowej wnoszę, aby Wysoki Senat raczył uchwalić preliminarz Monopoli Państwowych w brzmieniu sejmowem z przytoczonemi poprawkami.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SDawidsohn">Jednocześnie wnoszę w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej, by Wysoki Senat zechciał uchwalić następujące rezolucje:</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SDawidsohn">1. Senat wzywa Rząd do znowelizowania ustawy o Monopolu Tytoniowym w kierunku nadania mu osobowości prawnej.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SDawidsohn">2. Senat wzywa Rząd do przekazania całości gospodarki solnej jednemu ministerstwu.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SDawidsohn">3. Senat wzywa Rząd do' umieszczenia w preliminarzu budżetowym budżetu Loterii Dobroczynnej.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SDawidsohn">Głos ma p. Minister Skarbu.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
<u xml:id="u-10.0" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wysoki Senacie! Po raz pierwszy zabieram głos w tej Wysokiej Izbie, Jest mi bardzo przykro, że zajęcia, jakie się zbiegły zarówno w Sejmie, jak i w Senacie, nie pozwoliły mi przygotować się dostatecznie dobrze, ażeby w tem gronie przemawiać tak, jak przemawiali pp. referenci, jak przemawiał generalny sprawozdawca p. Szarski. Zechcą mi Panowie wybaczyć, że tego wysokiego poziomu niewątpliwie nie zdołam osiągnąć. Zatrzymam się jednak w miarę możności na kilku kwestiach, które wydają mi się najbardziej aktualne.</u>
<u xml:id="u-10.1" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jedną ze spraw, która jest szeroko dyskutowana, która w mem przekonaniu słusznie zajmuje szerokie koła społeczeństwa, jest wysokość budżetu w odniesieniu do dochodu społecznego. Tuła się po Polsce zarzut, że budżet ten, który mamy przed sobą, jak i budżety z lat poprzednich, jest budżetem za wysokim.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Chciałbym się zastanowić nad tem, czy były jakiekolwiek bądź realne propozycje, zmierzające do istotnej przebudowy tego budżetu w kierunku jego zmniejszenia. Przedłożenie rządowe, jak panowie pamiętają, opiewało w wydatkach na 2.934,000.000 zł. W toku dyskusji sejmowej ze strony Rządu był zgłoszony tylko jeden wniosek, domagający się zwyżki, zwyżki niewielkie;, bo wynoszącej 2 miliony, a przeznaczonej na Fundusz Kultury Narodowej. Prawda, że w stosunku do całego szeregu wniosków poselskich, zmierzających do podniesienia poszczególnych pozycyj budżetu, Rząd wyraził swoją zgodę na te zwyżki, a tern samem ponosi za te podniesione pozycje współodpowiedzialność. Suma wydatków, podniesionych w ten sposób, to znaczy wskutek wniosków poselskich, przyjętych przez Rząd, wynosi mniej więcej 30 milj. zł. Jeżeli to wszystko razem zsumować, to propozycje rządowe wraz z aprobowanemi przez Rząd propozycjami poselskiemi podniosły budżet w wydatkach na 2.966.000.000 zł. Zwracam wszakże uwagę Wysokiego Senatu, że cały szereg propozycyj oszczędnościowych, wychodzących z ław poselskich, został również przez Rząd zaaprobowany, co zmniejsza tę sumę dosyć poważnie o kilkanaście, jeżeli nie kilkadziesiąt milionów. Sejm zatem budżetu, zgłoszonego przez Rząd, nie zniżył i muszę powiedzieć, że nie widziałem we wnioskach, z różnych stron idących, realnego programu zniżki tego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Chciałbym się zastanowić nad tem, czy były jakiekolwiek bądź realne propozycje, zmierzające do istotnej przebudowy tego budżetu w kierunku jego zmniejszenia. Przedłożenie rządowe, jak panowie pamiętają, opiewało w wydatkach na 2.934,000.000 zł. W toku dyskusji sejmowej ze strony Rządu był zgłoszony tylko jeden wniosek, domagający się zwyżki, zwyżki niewielkie;, bo wynoszącej 2 miliony, a przeznaczonej na Fundusz Kultury Narodowej. Prawda, że w stosunku do całego szeregu wniosków poselskich, zmierzających do podniesienia poszczególnych pozycyj budżetu, Rząd wyraził swoją zgodę na te zwyżki, a tem samem ponosi za te podniesione pozycje współodpowiedzialność. Suma wydatków, podniesionych w ten sposób, to znaczy wskutek wniosków poselskich, przyjętych przez Rząd, wynosi mniej więcej 30 milj. zł. Jeżeli to wszystko razem zsumować, to propozycje rządowe wraz z aprobowanemi przez Rząd propozycjami poselskiemi podniosły budżet w wydatkach na 2.966.000.000 zł. Zwracam wszakże uwagę Wysokiego Senatu, że cały szereg propozycyj oszczędnościowych, wychodzących z ław poselskich, został również przez Rząd zaaprobowany, co zmniejsza tę sumę dosyć poważnie o kilkanaście, jeżeli nie kilkadziesiąt milionów. Sejm zatem budżetu, zgłoszonego przez Rząd, nie zniżył i muszę powiedzieć, że nie widziałem we wnioskach, z różnych stron idących, realnego programu zniżki tego budżetu.</u>
<u xml:id="u-10.3" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Największą ilość wniosków oszczędnościowych zgłosiło Stronnictwo Narodowe. Zniżki te opiewały w administracji na 57, jeśli się nie mylę, milionów, a w przedsiębiorstwach na drugie tyle, ogółem na 114 milionów. Jednak ze strony tego samego Klubu zgłoszone były wnioski, podwyższające wydatki na podniesienie pensyj urzędniczych. Sądzę, że ta proponowana zwyżka 5% nie dałaby realnego efektu w sensie rzeczywistej poprawy bytu urzędników, natomiast byłby to wydatek, wynoszący sto kilkanaście milionów złotych. Jeżeli rozumować kategoriami czysto formalnemi i uznać, że tylko budżet netto jest przez nas rozważany, to wydatek ten wyniósłby przeszło 50 milionów. Jak Panowie widzą, rozważając budżet netto, mieliśmy propozycje ze strony tego stronnictwa skreślenia 57 milionów, a jednocześnie propozycje wprowadzające nowy wydatek 50-ciu kilku milionów; w rezultacie mielibyśmy oszczędności zaledwie kilka milionów.</u>
<u xml:id="u-10.4" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Nie mogę uznać, ażeby to było programem realnej przebudowy naszego budżetu w kierunku jego obniżenia. Jeżeli nawet rozumowanie przenieść na budżet brutto, otrzymamy rezultat analogiczny. Skreślenia w budżecie brutto, które były nazwane wnioskami oszczędnościowemi bez względu na to, czy oszczędność ta była proponowana w administracji, czy w przedsiębiorstwach, opiewały wogóle na 114 milionów; jeżeli oszczędności w przedsiębiorstwach należy uznawać za oszczędności, to i wydatki w przedsiębiorstwach należy uważać za wydatki. Oszczędność zatem, proponowaną ze strony Klubu Narodowego, zamykałyby się w sumie 3 milionów złotych, czyli 1 promille całego budżetu. Nie jest to program, który możnaby było nazwać istotnym programem oszczędnościowym.</u>
<u xml:id="u-10.5" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Twierdzę, że trudno widocznie było skonstruować budżet rzeczywiście niższy. Ażeby ten cel osiągnąć, trzeba długotrwałego wysiłku reformującego naszą administrację, reformującego nasze źródła dochodów z przedsiębiorstw, przedewszystkiem z kolei, aby dojść do sytuacji tego rodzaju, któraby pozwoliła na wydatniejszą w kierunku zniżki idącą reformę podatkową.</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Zatrzymałem się nad tą sprawą nieco dłużej dlatego, że spotykam się często na łamach prasy z fikcją iż budżet został podwyższony o 300 miliony. Powiedziałem, że według obliczeń, które zdołałem poczynić, ,,minimum egzystencji'' Państwa wymaga wydatków w sumie 2.700.000.000 zł., a to, co jest ponad to, jest wprawdzie także zaspakajaniem pierwszorzędnych potrzeb, jak budowa szkół, budowa dróg, ale już nie — „minimum egzystencji''. Powiedziałem również: Zdaniem mojem, budżet nie powinien sięgać sumy 3 miliardów zł. Z tego mego zdania powoli, pod wpływem stopniowego zniekształcania, doszło do twierdzeń, które czytałem, że budżet został wyśrubowany przez większość sejmową wraz z Rządem aż pod sam dach, aż do wysokości 3 miliardów złotych. Tymczasem panowie wiedzą, że nie jest prawdą, aby budżet podniesiony był o jakąś znaczniejszą kwotę.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Zatrzymałem się nad tą sprawą nieco dłużej dlatego, że spotykam się często na łamach prasy z fikcją iż budżet został podwyższony o 300 miliony. Powiedziałem, że według obliczeń, które zdołałem poczynić, „minimum egzystencji”. Państwa wymaga wydatków w sumie 2.700.000.000 zł., a to, co jest ponad to, jest wprawdzie także zaspakajaniem pierwszorzędnych potrzeb, jak budowa szkół, budowa dróg, ale już nie „minimum egzystencji”. Powiedziałem również: Zdaniem mojem, budżet nie powinien sięgać sumy 3 miliardów zł. Z tego mego zdania powoli, pod wpływem stopniowego zniekształcania, doszło do twierdzeń, które czytałem, że budżet został wyśrubowany przez większość sejmową wraz z Rządem aż pod sam dach, aż do wysokości 3 miliardów złotych. Tymczasem panowie wiedzą, że nie jest prawdą, aby budżet podniesiony był o jakąś znaczniejszą kwotę.</u>
<u xml:id="u-10.7" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ważniejszem, aniżeli sama wysokość budżetu, zawarta w jego rubrykach, jest wykonanie tego budżetu. I tu rozumiem doskonale, że wykonanie budżetu w roku przyszłym będzie bez porównania trudniejsze, aniżeli w latach poprzednich. Są dwie po temu przyczyny: pierwsza — to jest ogólny stan ekonomiczny, ogólna depresja ekonomiczna, która musi się odbić na wpływach. Te same cyfry wpływów, które w roku zeszłym były może zbyt pesymistyczne, dziś przy wykonaniu tego budżetu w tej samej cyfrze mogą być oceniane zbyt optymistycznie.</u>
<u xml:id="u-10.8" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Drugą przyczyną trudniejszego wykonania tego budżetu jest jego mniejsza, niż za lat poprzednich elastyczność. Gdy budżet zawiera znaczną ilość pozycyj inwestycyjnych, jest łatwiejszy do komprymowania; ilość tych pozycyj w tym budżecie jest mniejsza, aniżeli w roku poprzednim, wzrosły natomiast pozycje, których dotykać nie można, przedewszystkiem pozycja na długi państwowe.</u>
<u xml:id="u-10.9" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Zdając sobie całkowicie sprawę z tych trudności, nie mogę panom roztoczyć programu wykonania tego budżetu dlatego, że tu wszelkie obietnice nic nie znaczą, znaczy tylko rzeczywistość i istotne wyjścia z trudności.</u>
<u xml:id="u-10.10" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Chciałbym więc tylko zdać panom przy tej okazji sprawę z prawdopodobnego wykonania budżetu na rok bieżący, dobiegający końca. Instytucja budżetów miesięcznych w tym roku była stosowana i pozwoli być może i w roku przyszłym przetrwać te trudne miesiące, jakie nas czekają. Jak panowie wiedzą, preliminowana na rok 1929/30 suma opiewała 2.935.000.0000 w wydatkach. Kredyty dodatkowe, zgłoszone w różnych okresach czasu, ogólnie wynoszą sumę 130.000.000, z których 30.000.000 zł. pochłonęła pomoc dla bezrobotnych. Zatem gdyby wydać wszystko według preliminarza i według kredytów dodatkowych, to wydatki te powinnyby sięgać 3.065.000.000 zł. Natomiast — według tego, co jestem w stanie przewidywać, znając wykonanie budżetu w 11 miesiącach i będąc w toku wykonania 12-ego miesiąca — sądzę, że ogólna suma wydatków budżetowych nie przekroczy sumy 2.960.000.000, względnie 2.970.000 000. To mogło być osiągnięte tylko dzięki wytrwałej, starannej i uporczywej pracy, prowadzonej nie tylko przez Ministerstwo Skarbu, ale i przez wszystkie inne Ministerstwa, którym tutaj muszę przyznać, że rozumiały i rozumieją znaczenie równowagi budżetowej.</u>
- <u xml:id="u-10.11" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Przy rozważaniu obecnego budżetu znaczniejsza dyskusja wywiązała się także przy porównywaniu go z przeszłością. P. generalny referent był łaskaw także zakwestionować i sprostować w pewnym sensie te porównania, jakie uczyniłem w Sejmie, pomiędzy budżetem na rok przyszły, a budżetem z r. 1925. Korektywa, jaką według zdania p. generalnego referenta, należałoby wprowadzić, powinnaby obniżyć wydatki, obliczone w złotych obiegowych, na rok 1925 mniej więcej o 10%. Ja rozumiem doskonale, że istotnie porównywanie złotych obiegowych, czy równi złota pomiędzy budżetem na rok przyszły i budżetem na rok 1925 nie jest zupełnie ścisłe. Byłoby to bardzo ciekawe studium, gdyby ktoś zechciał poszczególne pozycje budżetowe zbadać, zobaczyć, jakim zmianom uległy one na skutek wahania cen, bo nie wszystkie uległy zmianom z tego powodu — i stąd wyprowadzić porównanie pomiędzy budżetem na rok 1925, a budżetem obecnym i odpowiedzieć ostatecznie na to pytanie, czy ten budżet czy tamten jest wyższy. (</u>
- <u xml:id="u-10.12" who="#komentarz">Głos:</u>
- <u xml:id="u-10.13" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Tego się nie robi.) Tego się nie robi, ja osobiście nie mam czasu, ale postaram się zrobić, bo to studium istotnie ciekawe.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Przy rozważaniu obecnego budżetu znaczniejsza dyskusja wywiązała się także przy porównywaniu go z przeszłością. P. generalny referent był łaskaw także zakwestionować i sprostować w pewnym sensie te porównania, jakie uczyniłem w Sejmie, pomiędzy budżetem na rok przyszły, a budżetem z r. 1925. Korektywa, jaką według zdania p. generalnego referenta, należałoby wprowadzić, powinnaby obniżyć wydatki, obliczone w złotych obiegowych, na rok 1925 mniej więcej o 10%. Ja rozumiem doskonale, że istotnie porównywanie złotych obiegowych, czy równi złota pomiędzy budżetem na rok przyszły i budżetem na rok 1925 nie jest zupełnie ścisłe. Byłoby to bardzo ciekawe studium, gdyby ktoś zechciał poszczególne pozycje budżetowe zbadać, zobaczyć, jakim zmianom uległy one na skutek wahania cen, bo nie wszystkie uległy zmianom z tego powodu — i stąd wyprowadzić porównanie pomiędzy budżetem na rok 1925, a budżetem obecnym i odpowiedzieć ostatecznie na to pytanie, czy ten budżet czy tamten jest wyższy.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#komentarz">(Głos: Tego się nie robi).</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Tego się nie robi, ja osobiście nie mam czasu, ale postaram się zrobić, bo to studium istotnie ciekawe.</u>
<u xml:id="u-10.14" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wszakże zakwestionowałbym tę generalną regułę, wysuniętą tutaj, jakoby budżet tamten należało obniżyć o 10% dla porównania dlatego, że nie wszystko przecież w budżecie państwowym ulega tym samym zmianom, jakie wywołuje zmiana siły płatniczej pieniądza. Nie wszystko jest normalnym wydatkiem kupieckim, wydatkiem rzeczowo administracyjnym, zakupywaniem jakichś przedmiotów, których cena nie osiągnęłaby parytetu poprzedniego. Jest szereg wydatków, które się kształtują na skutek innych przyczyn. Jednym z wydatków, który nie został całkowicie zwaloryzowany, jest wydatek na uposażenia i wogóle wszelkie wydatki osobowe. Ale w porównaniu przekonamy się, że jednak tamtych 72% różnicy niema. Wydatki osobowe w roku 1925 opiewały ogółem na sumę 1.182.000.000 zł., a dziś opiewają na sumę 1.085.000.000 zł. Różnica zatem wynosi 97 milj. zł dzisiejszych obiegowych. Tu już jest istotne obniżenie płac, albowiem ogólna ilość etatów w roku 1925 i obecnie pozostała prawie zupełnie jednakowa. Nastąpiły przesunięcia, ale w tym sensie, że pewne działy administracji, przedewszystkiem administracja wojskowa, a powtóre administracja Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, uległy redukcji, natomiast największy wzrost osiągnęła administracja szkolna, t. zn. ilość nauczycieli.</u>
<u xml:id="u-10.15" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Spójrzmy na drugą pozycję — pozycję inwestycyj.</u>
<u xml:id="u-10.16" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ja nie sądzę, żeby można było inwestycje, zwłaszcza w budżecie netto, t. j. poza przedsiębiorstwami, oceniać z punktu widzenia siły kupnej złota. Na inwestycje ma się pewną ilość pieniędzy; wszystko jedno, co za nią można kupić i tę ilość pieniędzy na te cele inwestycyjne się przeznacza. I to może być brane na równi złota. Jeżeli chodzi o inwestycje w budżecie netto, t. j. bez przedsiębiorstw — to w 1925 r. przypadało na nie dzisiejszych złotych obiegowych 253 milj., a w budżecie obecnie rozważanym przewiduje się 164 milj. Różnica wynosi 99 milj. Zatem 99 milj. więcej postanowiono wydać na inwestycje w budżecie r. 1925, a sytuacja nie była bardziej różowa, niż jest dziś. Ja sądzę, że te pieniądze można obliczać, jako równię złota i że ta różnica pokrywa poprzednią, wynikłą ze zniżki uposażeń. Nie analizuję wszystkich innych wydatków, jak: długi państwowe, wydatki rzeczowe administracyjne, rezerwy zaopatrzenia, utrzymanie wojska i t. d. Otóż te inne wydatki opiewają obecnie na sumę 1.856.000.000 zł, a w r. 1925 opiewały na sumę 1.664.000.000 zł; różnica wynosi 192.000.000, ale w tych 192 milj. jest jedna pozycja — pozycja długów, która w roku 1925 wynosiła tylko 93 milj., a dziś wynosi 296 milj., czyli — mamy przeszło 203 milj. różnicy na samej spłacie długów. Spłata długów zaś niewątpliwie w równi złota musi być rachowana. Nie chcę w ten sposób twierdzić, że mechaniczne porównywanie cyfr budżetu r. 1925 z rokiem obecnym jest całkowicie wskazane, ale również wydaje mi się, że mechaniczne obniżanie budżetu roku 1925 nie daje jasnego obrazu. W ogólnym wyniku, zwłaszcza jeżeli zajrzymy do konstrukcji źródeł dochodowych w roku obecnym i w roku 1925, stwierdzić możemy, że tamten budżet był budżetem większym i cięższym dla podatnika.</u>
<u xml:id="u-10.17" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W dyskusji generalnej, która tu miała miejsce, p. profesor Głąbiński postawił niezmiernie słuszną tezę, która nie od chwili sformułowania, bardzo szczęśliwego zresztą przez p. Głąbińskiego, ale znacznie dawniej przyświecała w pracy Ministerstwa Skarbu, jeszcze znacznie wcześniej, aniżeli mnie ta praca przypadła w udziale. Mianowicie p. profesor Głąbiński sformułował myśl następującą: Jesteśmy społeczeństwem ubogiem, jesteśmy jednocześnie wielkiem państwem, mocarstwem. Istnieje zatem szereg wydatków o charakterze mocarstwowym, które muszę być pokryte. Trzeba społeczeństwo przyzwyczaić, aby zrozumiało, że te wydatki są słuszne i konieczne, ciężkie czasem, ale niezbędne do poniesienia. Tembardziej więc, jak formułował p. prof. Głąbiński, trzeba być skromnym we wszystkich innych wydatkach tak, aby życie Państwa w tych dziedzinach, które nie wiążą się z jego rolą mocarstwową, możliwie mało odbiegało od przeciętnego szarego poziomu życia obywatela.</u>
- <u xml:id="u-10.18" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ja całkowicie podzielam to zdanie i uważam sformułowanie p. Głąbińskiego za niezmiernie szczęśliwe, warte zrozumienia i zapamiętania. Ale zastanawiając się nad tern, czy to sformułowanie nie zawiera w sobie pewnego rodzaju łagodnej krytyki, szukałem, czy istnieją gdzieś w szerszym rozmiarze wydatki — „luksusowe”, nie związane z naszem życiem mocarstwowem. Mam wrażenie, proszę Panów, że tak nie jest. Od szeregu lat budżet przechodzi przez bardzo skrupulatną cenzurę Panów i wychodzi z tej cenzury raczej powiększony, aniżeli zmniejszony. Bezpośrednio w budżecie tego luksusu nie znajdziemy. Gdzie on tedy jest?</u>
- <u xml:id="u-10.19" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W pewnem rozumieniu rzeczy uważać można istotnie, że panuje luksus, zresztą zupełnie zrozumiały, wynikły stąd, że w czasach niewoli odrodzoną Polskę wymarzono sobie jako rzecz odrazu całkowicie doskonałą i stąd w momencie, kiedy przystąpiono do jej budowy, każdy starał się znaleźć wyraz dla swoich pielęgnowanych w latach niewoli ideałów i to wyraz jaknajszybszy i jaknajbardziej szeroki.</u>
- <u xml:id="u-10.20" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Więc luksusem w Państwie Polskiem jest niewątpliwie polskie ustawodawstwo i to we wszystkich dziedzinach. Czy popatrzymy na dziedzinę socjalną, czy popatrzymy na dziedzinę szkolną, czy na inne — wszędzie ludzie szukali, starali się — zresztą w zupełnie szlachetnych i zrozumiałych intencjach — dać pełny wyraz temu ideałowi, który nosili w swojem sercu, a którego ucieleśnić się nie da tak szybko i bez trudu. Otóż to jest pierwszy luksus, panujący w na- szem życiu, z którego wycofać się będzie bardzo trudno. Cały szereg rzeczy zrobionych musi zostać, nie da się już odrobić. Dlatego na barkach dzisiejszego pokolenia znalazł się ciężar większy, niż nosiły pokolenia poprzednie i będą dźwigać pokolenia następne.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ja całkowicie podzielam to zdanie i uważam sformułowanie p. Głąbińskiego za niezmiernie szczęśliwe, warte zrozumienia i zapamiętania. Ale zastanawiając się nad tem, czy to sformułowanie nie zawiera w sobie pewnego rodzaju łagodnej krytyki, szukałem, czy istnieją gdzieś w szerszym rozmiarze wydatki „luksusowe”, nie związane z naszem życiem mocarstwowem. Mam wrażenie, proszę Panów, że tak nie jest. Od szeregu lat budżet przechodzi przez bardzo skrupulatną cenzurę Panów i wychodzi z tej cenzury raczej powiększony, aniżeli zmniejszony. Bezpośrednio w budżecie tego luksusu nie znajdziemy. Gdzie on tedy jest?</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W pewnem rozumieniu rzeczy uważać można istotnie, że panuje luksus, zresztą zupełnie zrozumiały, wynikły stąd, że w czasach niewoli odrodzoną Polskę wymarzono sobie jako rzecz odrazu całkowicie doskonałą i stąd w momencie, kiedy przystąpiono do jej budowy, każdy starał się znaleźć wyraz dla swoich pielęgnowanych w latach niewoli ideałów i to wyraz jak najszybszy i jaknajbardziej szeroki.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Więc luksusem w Państwie Polskiem jest niewątpliwie polskie ustawodawstwo i to we wszystkich dziedzinach. Czy popatrzymy na dziedzinę socjalną, czy popatrzymy na dziedzinę szkolną, czy na inne — wszędzie ludzie szukali, starali się — zresztą w zupełnie szlachetnych i zrozumiałych intencjach — dać pełny wyraz temu ideałowi, który nosili w swojem sercu, a którego ucieleśnić się nie da tak szybko i bez trudu. Otóż to jest pierwszy luksus, panujący w naszem życiu, z którego wycofać się będzie bardzo trudno. Cały szereg rzeczy zrobionych musi zostać, nie da się już odrobić. Dlatego na barkach dzisiejszego pokolenia znalazł się ciężar większy, niż nosiły pokolenia poprzednie i będą dźwigać pokolenia następne.</u>
<u xml:id="u-10.21" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jeszcze jest jeden luksus, ten jest mniej szlachetny, który w Polsce, zdaniem mojem, także panuje, a mianowicie luksus plotek.</u>
<u xml:id="u-10.22" who="#komentarz">(Głos: Czy to też kosztuje?)</u>
- <u xml:id="u-10.23" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ten luksus kosztuje najwięcej Panie Senatorze. Uważam za swój obowiązek jednakowoż powiedzieć o tern dlatego, że całe moje doświadczenie nauczyło mnie, że operowanie fikcyjnemi cyframi, zupełnie nieusprawiedliwionemi zarzutami, robionemi temu, czy owemu, tamtemu, czy dziesiątemu, zarzutami jakichś sensacyjnych i luksusowych nadużyć, to były rzeczy, które się w Polsce rozszerzyły oddawna, przyjęły się bardzo mocno, zatruły atmosferę niesłychanie i kosztują dużo, bardzo dużo.</u>
- <u xml:id="u-10.24" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Proszę Panów! Sięgnę w daleką przeszłość, bo nie chcę mówić o dniach dzisiejszych, aby przytoczyć jeden przykład, na który osobiście zresztą natrafiłem. Było to w roku 1922, jeżeli się nie mylę. Marszałek Piłsudski wówczas w trakcie trudności, jakie zachodziły z przyłączeniem obszaru wileńskiego, wyjechał do Brześcia na grę wojenną; to miałem do czynienia</u>
- <u xml:id="u-10.25" who="#komentarz">z taką plotką, typową plotką o luksusie. Jedna z osób mi bliskich, chociaż wyznająca odmienne przekonania, mówiła mi z oburzeniem: — „W takim momencie przyjechać do Brześcia? I po co? żeby wozić całe dywizje kolejami! A ileż to kosztuje? Osobie tej właśnie wbito w głowę plotkę o — „luksusie” i mnie wojskowego, pułkownika, przekonywała, że gra wojenna — „dywizyjna” to jest wożenie całych dywizji koleją tam i z powrotem i niesłychane marnotrawstwo pieniędzy skarbowych. Twierdziła, że jest doskonale poinformowana. Sięgnąłem do dalekiej przeszłości, ale sądzę, że to jest przykład bardzo charakterystyczny dla tych zarzutów, któremi się szermuje tak ciągle i tak łatwo — (S. Kłuszyńska: Panie Ministrze! A wesołe budżety, to też plotka?). — Pani senatorko! Mam wrażenie, że jednak w roku zeszłym różnica budżetu wojskowego została udowodniona tu i poparta cyframi przez Marszałka. Rekonstrukcja budżetu wojskowego od r. 1925 nastąpiła.</u>
- <u xml:id="u-10.26" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">(S. Kłuszyńska: To nie pomogło.)* Owszem, mogę przytoczyć całych szereg cyfr, mam je pod ręką i nie chciałbym zostawić Pani bez odpowiedzi.</u>
- <u xml:id="u-10.27" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, biorąc w złotych obiegowych, uległ rekonstrukcji. Różnica ta wymaga pewnej korektury, ale w każdym razie nie o 100% ani 50%. Obecny budżet wojskowy jest niższy o 383 miliony, niż w r. 1925. Teraz chciałbym przytoczyć następujące zmiany, które charakteryzują zmianę tego budżetu.</u>
- <u xml:id="u-10.28" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W porównaniu do r. 1925 zmalały w budżecie tym wszystkie pozycje, z wyjątkiem dwóch: uzbrojenia, które preliminowane jest o 9,6% wyżej, niż w roku 1925 i marynarki, preliminarz której jest o 23,6% wyższy, niż 5 lat temu. Zato wprost okrutnie zostały zgniecione wszystkie wydatki nieprodukcyjne. Władze centralne preliminowane są o 24% niżej, niż w r. 1925.</u>
- <u xml:id="u-10.29" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W dziale drugim utrzymanie wojska, — „przejazdy służbowe” — wydatki w 1925 r. były większe o 19.000.000. czyli 176%, — „pomieszczenia” kosztowały drożej o 26.000.000, czyli 198%, wydatki biurowe o 3.300.000, czyli 135%. Kredyty na remonty i konserwację budowli przewyższały obecne o 26.000.000, czyli o 296%. Ogółem zniżka wydatków osobowych i rzeczowo administracyjnych w porównaniu z r. 1925 daje około 180.000.000 zł w Min. Spraw Wojskowych, co pozwala pokryć z nadwyżką nowe wzmożone wydatki na cały szereg pozycyj produkcyjnych. A jeżeli Pani Senatorka była łaskawa myśleć, że plotka czasem wychodzić może i z obozu, do którego mam zaszczyt należeć, to temu nie przeczę. Ale plotki, jako metody, jako narzędzia walki świadomie stosowanego — będzie Pani musiała szukać gdzieindziej. Ona jego — będzie Pani musiała szukać gdzie indziej. Ona doskonale wie.</u>
- <u xml:id="u-10.30" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
- <u xml:id="u-10.31" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Przepraszam za tą dygresję</u>
- <u xml:id="u-10.32" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-10.33" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Bardzo interesującą.), którą pozwoliłem sobie zrobić. Obecnie przejdę do innego tematu, który również interesuje opinię publiczną i który znalazł dzisiaj znakomity wyraz w referacie p. s. Szarskiego, mianowicie do kwestii podatkowej.</u>
- <u xml:id="u-10.34" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">P. sen. Szarski tak wyczerpująco, tak dokładnie i wszechstronnie oświetlił braki naszego systemu podatkowego, że ja nad ogólną kwestią podatkową zastanawiać się tutaj nie będę. Powiem tylko, że podzielam większość wywodów p. sen. Szarskiego. Zatrzymam się jedynie nad tem, co dziś znowu opinię publiczną burzy — nad reformą podatku przemysłowego.</u>
- <u xml:id="u-10.35" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">To, że podatek obrotowy jest podatkiem złym, to jest prawdą, powszechnie uznaną. Możnaby tutaj przytoczyć cały szereg argumentów, dlaczego w naszem przekonaniu, w przekonaniu Rządu, jest to podatek niszczący, nie chcę jednak powtarzać i uzasadniać prawd już przyjętych.</u>
- <u xml:id="u-10.36" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jak Wysoka Izba widzi z rozważań budżetowych, reforma podatkowa jest wogóle w Polsce trudna dlatego, że zmniejszenie budżetu wymaga wielkiego wysiłku i wielkiej pracy i nie da się przeprowadzić łatwo z roku na rok w sytuacji obecnej; jest to trudniejsze, niż kiedykolwiek bądź, bo podatki same przez się mają tendencję spadkową. Otóż w tej trudnej sytuacji Rząd wystąpił z zapowiedzianym w terminie, t. j., po ukończeniu pierwszej debaty budżetowej przez Sejm, projektem reformy tego podatku obrotowego. Projekt ten, zmierzał do odciążenia przedewszystkiem handlu i tylko na tern się zatrzymywał; projektował mianowicie obniżenie stawki dla handlu hurtowego do ½% od 1 kwietnia r. b., dla handlu detalicznego do 1% od 1 kwietnia roku przyszłego. Oprócz tego zawierał szereg ulg dla tranzakcyj eksportowych i to mniej więcej wyczerpywało fiskalną stronę tego projektu, poza kilku innemi przepisami o charakterze już właściwie innym. Wówczas, kiedy projekt ten trafił do Komisji Skarbowej Sejmu, spotkał się z kontrprojektem Stronnictwa Narodowego, który w odniesieniu do handlu miał przepisy podobne, a poprzedzał projekt rządowy. Proponowano także ½% od obrotu dla handlu hurtowego od 1 kwietnia 1930 r. i wreszcie dla przemysłu, tak samo od 1 kwietnia 1930 roku, zniżano stawkę na 1 %.</u>
- <u xml:id="u-10.37" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Na tle sformułowania, które ostatecznie wyszło z Komisji Skarbowej, dziś atakowany jest Rząd wogóle, większość, która ten projekt Komisji Skarbowej uchwaliła, wreszcie ja osobiście.</u>
- <u xml:id="u-10.38" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wysoka Izba pozwoli mi do pewnego stopnia wziąć w obronę zarówno większość, która ten projekt przyjęła, jak i moją skromną osobę.</u>
- <u xml:id="u-10.39" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż, proszę Panów, zarzuca się Rządowi — to jest zwykłe sformułowanie, — że Rząd cofnął ulgi, które już był dał. Ja stwierdzam, że projekt, który wyszedł z Komisji Skarbowej, a jutro będzie rozważany na plenum Sejmu, jest wprowadzeniem pewnych ulg w stosunku do dzisiaj obowiązującej ustawy. Więc o odebraniu jakiegoś prawa nabytego mowy być nie może. Nie było żadnego prawa nabytego, był pewien projekt, rozważany w komisji; w stosunku do dzisiejszego stanu rzeczy projekt, rozważany przez Sejm, idzie dosyć daleko. Co się zatem zmieniło i dlaczego? Zmieniło się co następuje: ulgi dla handlu hurtowego zostały rozłożone na 2 etapy, mianowicie 25% podatku zmniejsza się już od 1 kwietnia 1930 r., a następne 25% od 1 kwietnia następnego roku. Dla handlu detalicznego termin został przybliżony, to znaczy nie 1 kwietnia 1931 r. ale 1 stycznia tegoż roku, natomiast stawki zostały ustalone na 1 zamiast 1,5%. To są zmiany. Prócz tego jednak rozszerzono bardzo szeroko projekt rządowy w komisji obejmując nim rzemiosła, które w projekcie Komisji Skarbowej Sejmu mają przewidziane bardzo daleko idące ulgi, wchodzące odrazu w życie; wreszcie, co najważniejsza, przewidując stopniowe zmniejszenie stawek także i dla przemysłu.</u>
- <u xml:id="u-10.40" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Nie chcę się zastanawiać nad tern, czy lepsze było stanowisko rządowe, zajęte na początku, ażeby ulgi ograniczyć tymczasem do handlu, mały projekt reformy, zamiast wielkiego projektu reformy. Kiedy wniosłem przedłożenie rządowe, właśnie za to, że było ono szczupłe co do rozmiaru i obejmujące wąską dziedzinę życia, byłem atakowany ze strony Stronnictwa Narodowego, które domagało się, ażeby reforma podatkowa była obmyślona i postawiona szeroko. To, co wyszło z komisji sejmowej, to niewątpliwie jest reforma postawiona szerzej: obejmuje ona stopniową zniżkę podatku obrotowego, nie tylko w handlu, ale i w przemyśle i we wszystkich innych dziedzinach życia gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-10.41" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jeżeli dzisiaj w opinii publicznej operuje się argumentem, że Rząd wycofał się z zajętego stanowiska to pragnę i Wysokiej Izbie i opinii publicznej wytłomaczyć, co właściwie miało miejsce. W momencie, kiedy podkomisja sejmowa przystąpiła do badania przedłożenia rządowego, spotkałem się właśnie z przedłożeniem Stronnictwa Narodowego, które także zostało wzięte jako druga i równoległa podstawa do rozważań, czyli z wnioskiem, zmierzającym do objęcia ulgami nie tylko handlu, ale i przemysłu. Rozumiałem, jakie to wywoła efekty dla budżetu; obniżenie stopy do połowy, to jest zmniejszenie do połowy, lub prawie do połowy wpływów z podatku przemysłowego, przewidywanych już i uchwalonych w budżecie, przewidywano je na 275.000.000,odejmijmy patenty — otrzymamy 245.000.000, podzielmy przez pół, otrzymamy sto dwadzieścia kilka mil jonów różnicy przez samą zmianę stawki; cały szereg ulg w stosunku do rzemiosła, obrotów giełdowych i ziemiopłodami i t. d. mogłoby dać około 40.000.000 dalsze j straty Skarbu. A więc przyjęcie tego wniosku bez zmiany byłoby zrujnowaniem równowagi budżetowej, nad której utrzymaniem tak starannie Wysokie Izby wspólnie z nami pracowały. Musiałem się temu, oczywiście, przeciwstawić. Liczyłem się jednak z psychiką płatnika w czasach ciężkich. Rozumiejąc, że pewna psychoza antypodatkowa, która już od dłuższego czasu szerzy się, czy jest szerzona w Polsce, najskuteczniejszą tamę znalazłaby w jednolitej opinii zarówno u Rządu, jak u Izb Ustawodawczych, oświadczyłem wyraźnie, że za cenę osiągnięcia jednomyślności wszystkich stronnictw jestem gotów pójść dalej może, aniżeliby to wskazywały suche cyfry. Rozumiałem, że gdyby ta jednomyślność objęła wszystkie stronnictwa, to psychozie antypodatkowej zostałaby postawiona poważna zapora, i można się było spodziewać, że opinia publiczna przyjmie te rzeczy jako konieczne, zrozumie, że one są koniecznością. Może w Polsce nie należy tak rozumować, jednak wydaje mi się, że w psychologii ogółu decyzja powzięta łącznie przez rozbieżne zasadniczo kierunki znajdzie łatwiejsze zrozumienie i pomnoży siły i odporność społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-10.42" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-10.43" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-10.44" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Złożywszy takie oświadczenie w toku dyskusji, oczekiwałem, że przy daleko idących ze strony Rządu ustępstwach nastąpi również wycofanie się ze strony tych, którzy postawili wnioski grożące zachwianiem równowagi budżetowej.</u>
- <u xml:id="u-10.45" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Zawiodłem się. Szukałem jednomyślności — nie znalazłem jej. Musiałem więc wycofać się na te pozycje, jakich wymagały odemnie cyfry.</u>
- <u xml:id="u-10.46" who="#komentarz">(S. Koerner: Cofnięcie</u>
- <u xml:id="u-10.47" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">więc było.)</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ten luksus kosztuje najwięcej Panie Senatorze. Uważam za swój obowiązek jednakowoż powiedzieć o tem dlatego, że całe moje doświadczenie nauczyło mnie, że operowanie fikcyjnemi cyframi, zupełnie nieusprawiedliwionemi zarzutami, robionemi temu, czy owemu, tamtemu, czy dziesiątemu, zarzutami jakichś sensacyjnych i luksusowych nadużyć, to były rzeczy, które się w Polsce rozszerzyły oddawna, przyjęły się bardzo mocno, zatruły atmosferę niesłychanie i kosztują dużo, bardzo dużo.</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Proszę Panów! Sięgnę w daleką przeszłość, bo nie chcę mówić o dniach dzisiejszych, aby przytoczyć jeden przykład, na który osobiście zresztą natrafiłem. Było to w roku 1922, jeżeli się nie mylę. Marszałek Piłsudski wówczas w trakcie trudności, jakie zachodziły z przyłączeniem obszaru wileńskiego, wyjechał do Brześcia na grę wojenną; to miałem do czynienia z taką plotką, typową plotką o luksusie. Jedna z osób mi bliskich, chociaż wyznająca odmienne przekonania, mówiła mi z oburzeniem: „W takim momencie przyjechać do Brześcia? I po co? żeby wozić całe dywizje kolejami! A ileż to kosztuje? Osobie tej właśnie wbito w głowę plotkę o „luksusie” i mnie wojskowego, pułkownika, przekonywała, że gra wojenna „dywizyjna” to jest wożenie całych dywizji koleją tam i z powrotem i niesłychane marnotrawstwo pieniędzy skarbowych. Twierdziła, że jest doskonale poinformowana. Sięgnąłem do dalekiej przeszłości, ale sądzę, że to jest przykład bardzo charakterystyczny dla tych zarzutów, któremi się szermuje tak ciągle i tak łatwo.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Panie Ministrze! A wesołe budżety, to też plotka?)</u>
+ <u xml:id="u-10.26" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Pani senatorko! Mam wrażenie, że jednak w roku zeszłym różnica budżetu wojskowego została udowodniona tu i poparta cyframi przez Marszałka. Rekonstrukcja budżetu wojskowego od r. 1925 nastąpiła.</u>
+ <u xml:id="u-10.27" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: To nie pomogło.)</u>
+ <u xml:id="u-10.28" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Owszem, mogę przytoczyć całych szereg cyfr, mam je pod ręką i nie chciałbym zostawić Pani bez odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-10.29" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych, biorąc w złotych obiegowych, uległ rekonstrukcji. Różnica ta wymaga pewnej korektury, ale w każdym razie nie o 100% ani 50%. Obecny budżet wojskowy jest niższy o 383 miliony, niż w r. 1925. Teraz chciałbym przytoczyć następujące zmiany, które charakteryzują zmianę tego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-10.30" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W porównaniu do r. 1925 zmalały w budżecie tym wszystkie pozycje, z wyjątkiem dwóch: uzbrojenia, które preliminowane jest o 9,6% wyżej, niż w roku 1925 i marynarki, preliminarz której jest o 23,6% wyższy, niż 5 lat temu. Zato wprost okrutnie zostały zgniecione wszystkie wydatki nieprodukcyjne. Władze centralne preliminowane są o 24% niżej, niż w r. 1925.</u>
+ <u xml:id="u-10.31" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W dziale drugim utrzymanie wojska, „przejazdy służbowe” — wydatki w 1925 r. były większe o 19.000.000. czyli 176%, „pomieszczenia” kosztowały drożej o 26.000.000, czyli 198%, wydatki biurowe o 3.300.000, czyli 135%. Kredyty na remonty i konserwację budowli przewyższały obecne o 26.000.000, czyli o 296%. Ogółem zniżka wydatków osobowych i rzeczowo administracyjnych w porównaniu z r. 1925 daje około 180.000.000 zł w Min. Spraw Wojskowych, co pozwala pokryć z nadwyżką nowe wzmożone wydatki na cały szereg pozycyj produkcyjnych. A jeżeli Pani Senatorka była łaskawa myśleć, że plotka czasem wychodzić może i z obozu, do którego mam zaszczyt należeć, to temu nie przeczę. Ale plotki, jako metody, jako narzędzia walki świadomie stosowanego — będzie Pani musiała szukać gdzieindziej. Ona jego — będzie Pani musiała szukać gdzie indziej. Ona doskonale wie.</u>
+ <u xml:id="u-10.32" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
+ <u xml:id="u-10.33" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Przepraszam za tą dygresję...</u>
+ <u xml:id="u-10.34" who="#komentarz">(Głos: Bardzo interesującą.)</u>
+ <u xml:id="u-10.35" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">...którą pozwoliłem sobie zrobić. Obecnie przejdę do innego tematu, który również interesuje opinię publiczną i który znalazł dzisiaj znakomity wyraz w referacie p. s. Szarskiego, mianowicie do kwestii podatkowej.</u>
+ <u xml:id="u-10.36" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">P. sen. Szarski tak wyczerpująco, tak dokładnie i wszechstronnie oświetlił braki naszego systemu podatkowego, że ja nad ogólną kwestią podatkową zastanawiać się tutaj nie będę. Powiem tylko, że podzielam większość wywodów p. sen. Szarskiego. Zatrzymam się jedynie nad tem, co dziś znowu opinię publiczną burzy — nad reformą podatku przemysłowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.37" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">To, że podatek obrotowy jest podatkiem złym, to jest prawdą, powszechnie uznaną. Możnaby tutaj przytoczyć cały szereg argumentów, dlaczego w naszem przekonaniu, w przekonaniu Rządu, jest to podatek niszczący, nie chcę jednak powtarzać i uzasadniać prawd już przyjętych.</u>
+ <u xml:id="u-10.38" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jak Wysoka Izba widzi z rozważań budżetowych, reforma podatkowa jest wogóle w Polsce trudna dlatego, że zmniejszenie budżetu wymaga wielkiego wysiłku i wielkiej pracy i nie da się przeprowadzić łatwo z roku na rok w sytuacji obecnej; jest to trudniejsze, niż kiedykolwiek bądź, bo podatki same przez się mają tendencję spadkową. Otóż w tej trudnej sytuacji Rząd wystąpił z zapowiedzianym w terminie, t. j., po ukończeniu pierwszej debaty budżetowej przez Sejm, projektem reformy tego podatku obrotowego. Projekt ten, zmierzał do odciążenia przedewszystkiem handlu i tylko na tem się zatrzymywał; projektował mianowicie obniżenie stawki dla handlu hurtowego do ½% od 1 kwietnia r. b., dla handlu detalicznego do 1% od 1 kwietnia roku przyszłego. Oprócz tego zawierał szereg ulg dla tranzakcyj eksportowych i to mniej więcej wyczerpywało fiskalną stronę tego projektu, poza kilku innemi przepisami o charakterze już właściwie innym. Wówczas, kiedy projekt ten trafił do Komisji Skarbowej Sejmu, spotkał się z kontrprojektem Stronnictwa Narodowego, który w odniesieniu do handlu miał przepisy podobne, a poprzedzał projekt rządowy. Proponowano także ½% od obrotu dla handlu hurtowego od 1 kwietnia 1930 r. i wreszcie dla przemysłu, tak samo od 1 kwietnia 1930 roku, zniżano stawkę na 1%.</u>
+ <u xml:id="u-10.39" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Na tle sformułowania, które ostatecznie wyszło z Komisji Skarbowej, dziś atakowany jest Rząd wogóle, większość, która ten projekt Komisji Skarbowej uchwaliła, wreszcie ja osobiście.</u>
+ <u xml:id="u-10.40" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wysoka Izba pozwoli mi do pewnego stopnia wziąć w obronę zarówno większość, która ten projekt przyjęła, jak i moją skromną osobę.</u>
+ <u xml:id="u-10.41" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż, proszę Panów, zarzuca się Rządowi — to jest zwykłe sformułowanie — że Rząd cofnął ulgi, które już był dał. Ja stwierdzam, że projekt, który wyszedł z Komisji Skarbowej, a jutro będzie rozważany na plenum Sejmu, jest wprowadzeniem pewnych ulg w stosunku do dzisiaj obowiązującej ustawy. Więc o odebraniu jakiegoś prawa nabytego mowy być nie może. Nie było żadnego prawa nabytego, był pewien projekt, rozważany w komisji; w stosunku do dzisiejszego stanu rzeczy projekt, rozważany przez Sejm, idzie dosyć daleko. Co się zatem zmieniło i dlaczego? Zmieniło się co następuje: ulgi dla handlu hurtowego zostały rozłożone na 2 etapy, mianowicie 25% podatku zmniejsza się już od 1 kwietnia 1930 r., a następne 25% od 1 kwietnia następnego roku. Dla handlu detalicznego termin został przybliżony, to znaczy nie 1 kwietnia 1931 r. ale 1 stycznia tegoż roku, natomiast stawki zostały ustalone na 1 zamiast 1,5%. To są zmiany. Prócz tego jednak rozszerzono bardzo szeroko projekt rządowy w komisji obejmując nim rzemiosła, które w projekcie Komisji Skarbowej Sejmu mają przewidziane bardzo daleko idące ulgi, wchodzące odrazu w życie; wreszcie, co najważniejsza, przewidując stopniowe zmniejszenie stawek także i dla przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-10.42" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Nie chcę się zastanawiać nad tem, czy lepsze było stanowisko rządowe, zajęte na początku, ażeby ulgi ograniczyć tymczasem do handlu, mały projekt reformy, zamiast wielkiego projektu reformy. Kiedy wniosłem przedłożenie rządowe, właśnie za to, że było ono szczupłe co do rozmiaru i obejmujące wąską dziedzinę życia, byłem atakowany ze strony Stronnictwa Narodowego, które domagało się, ażeby reforma podatkowa była obmyślona i postawiona szeroko. To, co wyszło z komisji sejmowej, to niewątpliwie jest reforma postawiona szerzej: obejmuje ona stopniową zniżkę podatku obrotowego, nie tylko w handlu, ale i w przemyśle i we wszystkich innych dziedzinach życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-10.43" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jeżeli dzisiaj w opinii publicznej operuje się argumentem, że Rząd wycofał się z zajętego stanowiska to pragnę i Wysokiej Izbie i opinii publicznej wytłomaczyć, co właściwie miało miejsce. W momencie, kiedy podkomisja sejmowa przystąpiła do badania przedłożenia rządowego, spotkałem się właśnie z przedłożeniem Stronnictwa Narodowego, które także zostało wzięte jako druga i równoległa podstawa do rozważań, czyli z wnioskiem, zmierzającym do objęcia ulgami nie tylko handlu, ale i przemysłu. Rozumiałem, jakie to wywoła efekty dla budżetu; obniżenie stopy do połowy, to jest zmniejszenie do połowy, lub prawie do połowy wpływów z podatku przemysłowego, przewidywanych już i uchwalonych w budżecie, przewidywano je na 275.000.000 odejmijmy patenty — otrzymamy 245.000.000, podzielmy przez pół, otrzymamy sto dwadzieścia kilka mil jonów różnicy przez samą zmianę stawki; cały szereg ulg w stosunku do rzemiosła, obrotów giełdowych i ziemiopłodami i t. d. mogłoby dać około 40.000.000 dalsze j straty Skarbu. A więc przyjęcie tego wniosku bez zmiany byłoby zrujnowaniem równowagi budżetowej, nad której utrzymaniem tak starannie Wysokie Izby wspólnie z nami pracowały. Musiałem się temu, oczywiście, przeciwstawić. Liczyłem się jednak z psychiką płatnika w czasach ciężkich. Rozumiejąc, że pewna psychoza antypodatkowa, która już od dłuższego czasu szerzy się, czy jest szerzona w Polsce, najskuteczniejszą tamę znalazłaby w jednolitej opinii zarówno u Rządu, jak u Izb Ustawodawczych, oświadczyłem wyraźnie, że za cenę osiągnięcia jednomyślności wszystkich stronnictw jestem gotów pójść dalej może, aniżeliby to wskazywały suche cyfry. Rozumiałem, że gdyby ta jednomyślność objęła wszystkie stronnictwa, to psychozie antypodatkowej zostałaby postawiona poważna zapora, i można się było spodziewać, że opinia publiczna przyjmie te rzeczy jako konieczne, zrozumie, że one są koniecznością. Może w Polsce nie należy tak rozumować, jednak wydaje mi się, że w psychologii ogółu decyzja powzięta łącznie przez rozbieżne zasadniczo kierunki znajdzie łatwiejsze zrozumienie i pomnoży siły i odporność społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.44" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.45" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Złożywszy takie oświadczenie w toku dyskusji, oczekiwałem, że przy daleko idących ze strony Rządu ustępstwach nastąpi również wycofanie się ze strony tych, którzy postawili wnioski grożące zachwianiem równowagi budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-10.46" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Zawiodłem się. Szukałem jednomyślności — nie znalazłem jej. Musiałem więc wycofać się na te pozycje, jakich wymagały odemnie cyfry.</u>
+ <u xml:id="u-10.47" who="#komentarz">(S. Koerner: Cofnięcie więc było.)</u>
<u xml:id="u-10.48" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Cofnięcie było wymuszone.</u>
- <u xml:id="u-10.49" who="#komentarz">(S. Koerner:</u>
- <u xml:id="u-10.50" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wymuszone przez Stronnictwo Narodowe.)</u>
- <u xml:id="u-10.51" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wymuszone przez tych, którzy nie chcieli iść do jednomyślności. Przyznaję, że trudno mi było zrozumieć to stanowisko.</u>
- <u xml:id="u-10.52" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W tej chwili atakowany jestem z dwóch stron, atakowany jestem ze strony Klubu Żydowskiego i Stronnictwa Narodowego. Ja lepiej rozumiem pa nów z Klubu Żydowskiego, gdy od lat powtarzają konsekwentnie jedno i to samo, od lat stawiają propozycję, ażeby pozycja podatku przemysłowego w budżecie była obniżona i to bardzo znacznie, od lat głosowali za wszelkiemi zniżkami, i nie stawiali w obecnej dyskusji budżetowej na Sejmie żadnych propozycyj, zmierzających do zniżki budżetu. Co więcej, muszę przyznać, że aczkolwiek panowie z Klubu Żydowskiego głosowali za zniżkami dla stawek przemysłu, ale nie byli inicjatorami tego postawienia sprawy. A zatem, jako reprezentanci pewnego odłamu ludności, na której rzeczywiście ciążą wielkie ciężary z tego tytułu, bronili swego stanowiska konsekwentnie, nie odchylając się odeń. Natomiast stanowisko zajęte przez Stronnictwo Narodowe, a chciałbym ażeby prof. Głąbiński mnie sprostował, jeżeli się mylę — wydaje mi się niekonsekwentne, bo propozycja podwyżki podatku obrotowego w bieżącym budżecie wyszła ze Stronnictwa Narodowego, jednocześnie widzimy propozycję, wprawdzie później cofniętą, o zwyżkę pewnych wydatków; nie tylko o zniżkę, ale o zwyżkę. Wreszcie z chwilą, gdy budżet już został uchwalony, ta propozycja, która zmusiła mnie do zmiany stanowiska, która zmierzała, może zbyt daleko, zmierzała tak daleko, że gdyby ją przyjąć w całości, to równowaga napewno nie byłaby zachowana— taż propozycja wyszła i była uporczywie podtrzymywana przez Stronnictwo Narodowe.</u>
- <u xml:id="u-10.53" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Panowie wybaczą, że tak obszernie o tej rzeczy mówię, ale dziś około tej sprawy powstało pewnego rodzaju zaognienie, na które zresztą patrzę zupełnie spokojnie, dlatego, że nie wydaje mi się, aby metody walki rewolucyjnej mogły być stosowane przez kupiectwo, wszystko jedno, jakiego ono jest wyznania. Natomiast przykrą jest rzeczą patrzeć nie na samych ludzi, którzy strajkują, którzy się skarżą i którzy depeszują — ja tych kupców rozumiem — im jest ciężko, ale przykro jest patrzeć na tych, którzy podniecają ich w tym kierunku. Panowie wybaczą, staram się być zawsze powściągliwym w wyrażeniach, ale patrząc na to, raczej mam wrażenie, że to jest jednak robota anarchizująca na drobnym odcinku, w nieznacznej części, ale anarchizująca społeczeństwo i anarchizująca jakąś warstwę tego społeczeństwa, taką, która na rozluźnieniu stosunków...</u>
- <u xml:id="u-10.54" who="#komentarz">(S. Koerner: Niema nic do stracenia.)</u>
- <u xml:id="u-10.55" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Niema nic napewno do zyskania. Gdyby Panowie nie mieli nic do stracenia, toby nie domagali się zniżek, bo zniżka od zera, to także zero. (S. Sejda przerywaj* P. Senator pozwoli, mogę to przeczytać, jeżeli panowie senatorowie będą sobie tego życzyć. Otóż tutaj jest przemówienie p. Lewandowskiego, ja mogę odczytać ten ustęp z — „Kuriera Poznańskiego'', który mi ktoś uprzejmy przysłał.</u>
- <u xml:id="u-10.56" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż tu jest tak powiedziane, np. już poza wszystkiemi okrzykami i t. d. „Jak wygląda jednak w rzeczywistości historia projektu reformy podatku obrotowego?” Nie powiedział, niestety, p. dyr. Sikorski, iż pierwszy projekt noweli podatkowej wniósł w roku 1928 klub sejmowy Stronnictwa Narodowego. Projekt nie ujrzał światła dziennego w Sejmie. Dlaczego, przecież był wzięty jako baza do rozprawy? Natomiast ze zdziwieniem, a jednocześnie z zadowoleniem stwierdził Klub Narodowy, iż — „projekt rządowy przejął niekiedy w dosłownem brzmieniu paragrafy jego projektu noweli do podatku obrotowego”. Chciałbym zwrócić uwagę, co było dosłownie wzięte, od obrotu dla przedsiębiorstw handlowych to było bardzo łatwe do skopjowania i myślę, że ktokolwiek bądź zrobiłby to, toby to samo napisał.</u>
- <u xml:id="u-10.57" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Dalej: — „Nieobliczalne pociągnięcie Ministra Skarbu obaliło złudzenie bliskiej naprawy. Klub Narodowy nie przestanie walczyć o reformę podatku obrotowego. W budżecie znajdują się warunki dla ulżenia kupiectwu, oczywista, przy dobrej woli kół rządowych. Skończyć się jednak musi raz wreszcie zwodnicze kobietowanie kupiectwa i odwlekanie naprawy. Faktem jest, że kupiectwo stoi w obliczu ruiny, niechaj jednak winowajca tego stanu rzeczy, to znaczy większość Komisji Skarbowej i ja — wie, że skrzywdzeni nie łudzą się co do jego osoby i domagają się bezwzględnie jego dymisji.</u>
- <u xml:id="u-10.58" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">„Trudno odmalować obraz sali po skończeniu przemówienia posła Lewandowskiego; nie było dość ostrych okrzyków potępienia, którychby nie rzucono na winowajców, gotując przytem żywiołową owację mówcy, który nie zawahał się demaskować obłudy kół rządowych i nazwać jej po imieniu'' i t. d. Ja nie chcę czasu panom</u>
- <u xml:id="u-10.59" who="#komentarz">zabierać.</u>
- <u xml:id="u-10.60" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">(S. Sejda: Panie Ministrze, kupcy proponowali niepłacenie podatków, a p. Lewandowski przeciw temu wystąpi, to jest druga strona medalu.)</u>
- <u xml:id="u-10.61" who="#komentarz">W każdym razie sądzę, Panie Senatorze, że gdyby p. Lewandowski przeciw tej tezie nie wystąpił, to nie mógłby nawet kandydować, a on jest obecnie kandydatem z Gniezna. Jest to prosty obowiązek obywatelski.</u>
- <u xml:id="u-10.62" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">(S. Sejda: To proponowali kupcy, którzy jeszcze ostatnim razem głosowali za sanacją.)</u>
- <u xml:id="u-10.63" who="#komentarz">Ja nie chcę podejmować w tej chwili dyskusji, kto był inicjatorem tej rzeczy, czy się spontanicznie zrodziło na dole, czy wyszło z jakiegoś centrum. Jednak pewne doświadczenie, jakie wyniosłem z obserwacji ruchów społecznych nie tylko w Polsce, ale np. w Rosji, gdzie najbardziej spontanicznie i najbardziej żywiołowo te rzeczy się rysowały—pouczyło mnie, że nigdy prawie ruch mniej lub więcej zorganizowany nie objawiał się bez jakiejś sprężyny. I może ja się mylę, może inicjatywa wyszła tutaj nie ze Stronnictwa Narodowego, będę bardzo rad, jeżeli to zostanie z trybuny stwierdzone, ale gdzieś i ktoś te rzeczy zorganizował. Ja wolę mieć do czynienia z rzeczami jawnie postawionemi, ale nie z rzeczami, które są stawiane w jednej sali i w jednem miejscu na jednej płaszczyźnie, a w drugiej sali i na innem miejscu na innej płaszczyźnie.</u>
- <u xml:id="u-10.64" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">(S. Sejda: To zrobiła wielka organizacja kupiecka, u której steru stoją sanatorowie.)*</u>
- <u xml:id="u-10.65" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Nic chcę dłużej nad temi rzeczami się zatrzymywać, choć mam sporo materiału, z którym mógłbym z bardziej charakterystycznemi momentami wystąpić na światło dzienne. Ja chcę tylko porównać tu pewne analogie w sprawie zasadniczej, analogie w reformie podatków także i zagranicą. Otóż, jak panowie wiedzą, że jako jeden z argumentów za przyśpieszeniem ponad miarę tempa reformy podatkowej w Polsce było powoływanie się na komisji ze strony szeregu posłów na przykład francuski, na przykład ministra Cheron'a. Mnie się zdaje, że ten przykład przemawia przeciw zbyt pośpiesznej reformie podatków wogóle. Jeżeli sobie panowie zdadzą sprawę z sytuacji francuskiej, która jest bardzo odmienna wogóle ekonomicznie od sytuacji polskiej i jednocześnie zważą, że chodziło tam o drobną kwotę 60 milionów franków, czyli 20 milionów złotych mniej więcej, o którą to kwotę mogło wybuchnąć przesilenie ministerialne, to wydaje mi się, że przykład tego rodzaju przemawia za tern, że w państwach, które panowie łaskawie nazwali państwami o wielkiem doświadczeniu parlamentarnem, jednak b. ostrożnie nawet w dobrej sytuacji obchodzą się z reformą podatkową. U nas to, co jest dzisiaj projektem, a przypuszczam nie długo stanie się ustawą, te zniżki skromne dla poszczególnych płatników podatku obrotowego, które jednak są tematem debat sejmowych, będą nas kosztowały jednak, będą kosztowały skarb efektywnie w bieżącym roku budżetowym ponad 50.000.000, prawdopodobnie około 60.000.000. W roku przyszłym kosztować będą już ponad 100.000.000 prawie 120.000.000. Ja sądzę, że jeżeli można stawiać w tej chwili zarówno większości Izb, jak i Rządowi jakiekolwiek zarzuty, to te zarzuty raczej należałoby formułować jako zarzuty nieostrożności, niż stawiać zarzut zbyt powolnego działania. Obawiam się, żeby to działanie nie było raczej zbyt pośpieszne.</u>
+ <u xml:id="u-10.49" who="#komentarz">(S. Koerner: Wymuszone przez Stronnictwo Narodowe.)</u>
+ <u xml:id="u-10.50" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wymuszone przez tych, którzy nie chcieli iść do jednomyślności. Przyznaję, że trudno mi było zrozumieć to stanowisko.</u>
+ <u xml:id="u-10.51" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W tej chwili atakowany jestem z dwóch stron, atakowany jestem ze strony Klubu Żydowskiego i Stronnictwa Narodowego. Ja lepiej rozumiem pa nów z Klubu Żydowskiego, gdy od lat powtarzają konsekwentnie jedno i to samo, od lat stawiają propozycję, ażeby pozycja podatku przemysłowego w budżecie była obniżona i to bardzo znacznie, od lat głosowali za wszelkiemi zniżkami, i nie stawiali w obecnej dyskusji budżetowej na Sejmie żadnych propozycyj, zmierzających do zniżki budżetu. Co więcej, muszę przyznać, że aczkolwiek panowie z Klubu Żydowskiego głosowali za zniżkami dla stawek przemysłu, ale nie byli inicjatorami tego postawienia sprawy. A zatem, jako reprezentanci pewnego odłamu ludności, na której rzeczywiście ciążą wielkie ciężary z tego tytułu, bronili swego stanowiska konsekwentnie, nie odchylając się odeń. Natomiast stanowisko zajęte przez Stronnictwo Narodowe, a chciałbym ażeby prof. Głąbiński mnie sprostował, jeżeli się mylę — wydaje mi się niekonsekwentne, bo propozycja podwyżki podatku obrotowego w bieżącym budżecie wyszła ze Stronnictwa Narodowego, jednocześnie widzimy propozycję, wprawdzie później cofniętą, o zwyżkę pewnych wydatków; nie tylko o zniżkę, ale o zwyżkę. Wreszcie z chwilą, gdy budżet już został uchwalony, ta propozycja, która zmusiła mnie do zmiany stanowiska, która zmierzała, może zbyt daleko, zmierzała tak daleko, że gdyby ją przyjąć w całości, to równowaga napewno nie byłaby zachowana — taż propozycja wyszła i była uporczywie podtrzymywana przez Stronnictwo Narodowe.</u>
+ <u xml:id="u-10.52" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Panowie wybaczą, że tak obszernie o tej rzeczy mówię, ale dziś około tej sprawy powstało pewnego rodzaju zaognienie, na które zresztą patrzę zupełnie spokojnie, dlatego, że nie wydaje mi się, aby metody walki rewolucyjnej mogły być stosowane przez kupiectwo, wszystko jedno, jakiego ono jest wyznania. Natomiast przykrą jest rzeczą patrzeć nie na samych ludzi, którzy strajkują, którzy się skarżą i którzy depeszują — ja tych kupców rozumiem — im jest ciężko, ale przykro jest patrzeć na tych, którzy podniecają ich w tym kierunku. Panowie wybaczą, staram się być zawsze powściągliwym w wyrażeniach, ale patrząc na to, raczej mam wrażenie, że to jest jednak robota anarchizująca na drobnym odcinku, w nieznacznej części, ale anarchizująca społeczeństwo i anarchizująca jakąś warstwę tego społeczeństwa, taką, która na rozluźnieniu stosunków...</u>
+ <u xml:id="u-10.53" who="#komentarz">(S. Koerner: Niema nic do stracenia.)</u>
+ <u xml:id="u-10.54" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Niema nic napewno do zyskania. Gdyby Panowie nie mieli nic do stracenia, toby nie domagali się zniżek, bo zniżka od zera, to także zero.</u>
+ <u xml:id="u-10.55" who="#komentarz">(S. Sejda przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-10.56" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">P. Senator pozwoli, mogę to przeczytać, jeżeli panowie senatorowie będą sobie tego życzyć. Otóż tutaj jest przemówienie p. Lewandowskiego, ja mogę odczytać ten ustęp z „Kuriera Poznańskiego”, który mi ktoś uprzejmy przysłał.</u>
+ <u xml:id="u-10.57" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż tu jest tak powiedziane, np. już poza wszystkiemi okrzykami i t. d. „Jak wygląda jednak w rzeczywistości historia projektu reformy podatku obrotowego?” Nie powiedział, niestety, p. dyr. Sikorski, iż pierwszy projekt noweli podatkowej wniósł w roku 1928 klub sejmowy Stronnictwa Narodowego. Projekt nie ujrzał światła dziennego w Sejmie. Dlaczego, przecież był wzięty jako baza do rozprawy? Natomiast ze zdziwieniem, a jednocześnie z zadowoleniem stwierdził Klub Narodowy, iż „projekt rządowy przejął niekiedy w dosłownem brzmieniu paragrafy jego projektu noweli do podatku obrotowego”. Chciałbym zwrócić uwagę, co było dosłownie wzięte, od obrotu dla przedsiębiorstw handlowych to było bardzo łatwe do skopjowania i myślę, że ktokolwiek bądź zrobiłby to, toby to samo napisał.</u>
+ <u xml:id="u-10.58" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Dalej: „Nieobliczalne pociągnięcie Ministra Skarbu obaliło złudzenie bliskiej naprawy. Klub Narodowy nie przestanie walczyć o reformę podatku obrotowego. W budżecie znajdują się warunki dla ulżenia kupiectwu, oczywista, przy dobrej woli kół rządowych. Skończyć się jednak musi raz wreszcie zwodnicze kobietowanie kupiectwa i odwlekanie naprawy. Faktem jest, że kupiectwo stoi w obliczu ruiny, niechaj jednak winowajca tego stanu rzeczy, to znaczy większość Komisji Skarbowej i ja — wie, że skrzywdzeni nie łudzą się co do jego osoby i domagają się bezwzględnie jego dymisji.</u>
+ <u xml:id="u-10.59" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">„Trudno odmalować obraz sali po skończeniu przemówienia posła Lewandowskiego; nie było dość ostrych okrzyków potępienia, którychby nie rzucono na winowajców, gotując przytem żywiołową owację mówcy, który nie zawahał się demaskować obłudy kół rządowych i nazwać jej po imieniu” i t. d. Ja nie chcę czasu panom zabierać.</u>
+ <u xml:id="u-10.60" who="#komentarz">(S. Sejda: Panie Ministrze, kupcy proponowali niepłacenie podatków, a p. Lewandowski przeciw temu wystąpi, to jest druga strona medalu.)</u>
+ <u xml:id="u-10.61" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">W każdym razie sądzę, Panie Senatorze, że gdyby p. Lewandowski przeciw tej tezie nie wystąpił, to nie mógłby nawet kandydować, a on jest obecnie kandydatem z Gniezna. Jest to prosty obowiązek obywatelski.</u>
+ <u xml:id="u-10.62" who="#komentarz">(S. Sejda: To proponowali kupcy, którzy jeszcze ostatnim razem głosowali za sanacją.)</u>
+ <u xml:id="u-10.63" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ja nie chcę podejmować w tej chwili dyskusji, kto był inicjatorem tej rzeczy, czy się spontanicznie zrodziło na dole, czy wyszło z jakiegoś centrum. Jednak pewne doświadczenie, jakie wyniosłem z obserwacji ruchów społecznych nie tylko w Polsce, ale np. w Rosji, gdzie najbardziej spontanicznie i najbardziej żywiołowo te rzeczy się rysowały — pouczyło mnie, że nigdy prawie ruch mniej lub więcej zorganizowany nie objawiał się bez jakiejś sprężyny. I może ja się mylę, może inicjatywa wyszła tutaj nie ze Stronnictwa Narodowego, będę bardzo rad, jeżeli to zostanie z trybuny stwierdzone, ale gdzieś i ktoś te rzeczy zorganizował. Ja wolę mieć do czynienia z rzeczami jawnie postawionemi, ale nie z rzeczami, które są stawiane w jednej sali i w jednem miejscu na jednej płaszczyźnie, a w drugiej sali i na innem miejscu na innej płaszczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.64" who="#komentarz">(S. Sejda: To zrobiła wielka organizacja kupiecka, u której steru stoją senatorowie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.65" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Nic chcę dłużej nad temi rzeczami się zatrzymywać, choć mam sporo materiału, z którym mógłbym z bardziej charakterystycznemi momentami wystąpić na światło dzienne. Ja chcę tylko porównać tu pewne analogie w sprawie zasadniczej, analogie w reformie podatków także i zagranicą. Otóż, jak panowie wiedzą, że jako jeden z argumentów za przyśpieszeniem ponad miarę tempa reformy podatkowej w Polsce było powoływanie się na komisji ze strony szeregu posłów na przykład francuski, na przykład ministra Cheron'a. Mnie się zdaje, że ten przykład przemawia przeciw zbyt pośpiesznej reformie podatków wogóle. Jeżeli sobie panowie zdadzą sprawę z sytuacji francuskiej, która jest bardzo odmienna wogóle ekonomicznie od sytuacji polskiej i jednocześnie zważą, że chodziło tam o drobną kwotę 60 milionów franków, czyli 20 milionów złotych mniej więcej, o którą to kwotę mogło wybuchnąć przesilenie ministerialne, to wydaje mi się, że przykład tego rodzaju przemawia za tem, że w państwach, które panowie łaskawie nazwali państwami o wielkiem doświadczeniu parlamentarnem, jednak b. ostrożnie nawet w dobrej sytuacji obchodzą się z reformą podatkową. U nas to, co jest dzisiaj projektem, a przypuszczam nie długo stanie się ustawą, te zniżki skromne dla poszczególnych płatników podatku obrotowego, które jednak są tematem debat sejmowych, będą nas kosztowały jednak, będą kosztowały skarb efektywnie w bieżącym roku budżetowym ponad 50.000.000, prawdopodobnie około 60.000.000. W roku przyszłym kosztować będą już ponad 100.000.000 prawie 120.000.000. Ja sądzę, że jeżeli można stawiać w tej chwili zarówno większości Izb, jak i Rządowi jakiekolwiek zarzuty, to te zarzuty raczej należałoby formułować jako zarzuty nieostrożności, niż stawiać zarzut zbyt powolnego działania. Obawiam się, żeby to działanie nie było raczej zbyt pośpieszne.</u>
<u xml:id="u-10.66" who="#komentarz">(S. Gross: Deficyt.)</u>
- <u xml:id="u-10.67" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Deficyt jest gorszem nieszczęściem od wszystkiego, (Głos:* Słusznie.) gorszem, aniżeli powolna, ciężka do zniesienia zniżka stawek, rozplanowana jednak już na szereg lat.</u>
- <u xml:id="u-10.68" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Proszę Panów! Wyczerpawszy te dwa tematy, chcę się zatrzymać na jednym tylko momencie, dotyczącym bezpośrednio obecnej pracy panów i dzisiejszych popołudniowych głosowań. Mianowicie chciałbym zatrzymać się na redakcji art. 6 ustawy skarbowej, tak jak on jest przewidziany na rok przyszły. Według mego mniemania, zeszłoroczna, to znaczy dziś obowiązująca redakcja art. 6 ustawy skarbowej była jedną, jeżeli nie jedyną, wielką korzyścią tych przykrych debat, jakie miały miejsce w roku zeszłym w Izbach na temat kredytów dodatkowych z roku 1927/28.</u>
- <u xml:id="u-10.69" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Znaleziono mianowicie pewnego rodzaju życiowe sformułowanie przepisów prawnych, które pozwalały, ażeby budżetowe życie państwa było możliwie ściśle ograniczone, ale żeby jednak posuwało się bez wstrząsów. Rozszerzono z jednej strony prawa Sejmu w stosunku do przeszłości w stosunku do uzusu, który w przeszłości panował, a z drugiej strony rozszerzono także i prawa Rządu. Jak panowie wiedzą, przed rokiem zeszłym istniał niepisany uzus, że kredyty dodatkowe powstają w ten sposób, że najpierw Rząd wydaje, a potem zgłasza te rzeczy do zatwierdzenia Izbom. Był to niewątpliwie uzus prowadzący do trudności. Istniał on i istnieje nie tylko w Polsce, ale istnieje w szeregu krajów parlamentarnych. W każdym razie tak długo w tej kwestii nie powstawały zaognienia, jak długo milcząca aprobata eks post następowała. Wydatki jednakże czynione bez uprzedniego upoważnienia w interesie życia Państwa, nawet najbardziej wymagającem tych wydatków, nie były dostosowane do litery ustawy.</u>
- <u xml:id="u-10.70" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Art. 6 w sformułowaniu dziś obowiązującem rozszerza w stosunku do lat poprzednich prawa Sejmu. Dlaczego? Dlatego, że gwarantuje wniesienie ustawy o kredytach dodatkowych niezwłocznie w ciągu tygodnia do Sejmu, a z drugiej strony przez przymus ogłaszania tych ustaw w — „Monitorze Polskim” daje wgląd najszerszej opinii publicznej w to, co się z pieniędzmi państwowemi dzieje. Z drugiej strony Rząd otrzymał również rozszerzenie swoich uprawnień, albowiem przewidziano, że w razie nagłych wymagań życia Rząd może w interesie Państwa, ażeby Państwo tej szkody, któraby mogła powstać przez niewydatkowanie danej sumy, uniknęło, czynić konieczne i nagłe wydatki. Rozumiejąc, jak ważna jest praktyka w tej dziedzinie, jak ważne jest to, ażeby ten przepis nie został przez praktykę zepsuty, wyznam Panom zupełnie szczerze, że niesłychanie ostrożnie starałem się korzystać z uprawnień art. 6. Ostrożnie właśnie w interesie przyszłości, nie w interesie bieżącym, nie dlatego, że takie czy inne tendencje mogą panować w tej Wysokiej Izbie. Rozumiałem bowiem, że ten art. 6 jest pewną próbą sformułowania pozytywnego pewnej bardzo ważnej części naszego prawa budżetowego i że trzeba przez praktykę utrwalić ten przepis, który wydawał mi się przepisem rozumnym, rozgraniczający bardzo ściśle i celowo kompetencje między władzami ustawodawczą i wykonawczą.</u>
- <u xml:id="u-10.71" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jak Wysokiej Izbie wiadomo, kredyty dodatkowe w roku zeszłym, wydane na zasadzie art. 6, opiewały na 49.000.000, to jest na niecałe 2% budżetu.</u>
- <u xml:id="u-10.72" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Redakcja nowa zmierza do zupełnie innego układu stosunków. Mianowicie redakcja nowa nie stawia, jako kryterium tego, czy wydatek można zrobić, czy nie, nagłości tego wydatku, ani jego potrzeby, tylko jako kryterium, czy dany wydatek przed uzyskaniem ustawowego uprawnienia można uczynić, czy nie, stawia moment zupełnie inny, dość odległy od normalnych rozważań budżetowych, a mianowicie możliwość zwołania sesji sejmowej. W ten sposób jak zredagowany jest nowy art. 6 ustawy skarbowej, w wypadku np. wylewu Wisły, wybuchu składów amunicyjnych, wszystko jedno trzeba zwołać sesję, aby móc asygnować pieniądze. Dwa są podane tam kryteria. Jedno kryterium: niepowetowana szkoda. Jak Panowie wiedzą, niepowetowana szkoda — to jest rzecz tak niesłychanie trudna do uchwycenia, że poza śmiercią człowieka, chyba nic nie może być nazwane niepowetowaną szkodą. Ja sądzę, że nawet, gdyby art. 6 przeszedł w dzisiejszej redakcji sejmowej, to także będzie szkoda do powetowania</u>
- <u xml:id="u-10.73" who="#komentarz">(Wesołość)</u>
- <u xml:id="u-10.74" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">i kiedyś zdrowy rozsądek zwycięży i jakieś nowe bardziej zbliżone do obecnego sformułowanie pozwoli normalnie rozwijać się naszemu życiu budżetowemu. Więc jest jedno nieokreślone, bardzo trudne do sprecyzowania i do stosowania się kryterium, którem Rząd ma się powodować w codziennem życiu przy codziennych swoich troskach, przy codziennych trudnościach. Mam wrażenie, że tego rodzaju sformułowanie jest jakgdyby umyślnem zastawianiem pułapki, ażeby przy najmniejszem pociągnięciu wszystko mogło być kwest jonowane, badane, a na końcu prawdopodobnie odrzucone.</u>
- <u xml:id="u-10.75" who="#komentarz">(Przerywanie.)</u>
- <u xml:id="u-10.76" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Byłoby rzeczą bardzo dobrą, sądzę, żeby, jeżeli moja praktyka zeszłoroczna okazała się praktyką, którą większość Sejmu uznaje za złą, żeby Sejm zechciał wyciągnąć z tego jaknajdalej idące konsekwencje, żeby nie zatrzymywał się tylko na oskarżeniu, jeżeli zechce oskarżyć, ale żeby doprowadził aż do wyroku, bo cała praktyka moja zeszłoroczna zmierzała właśnie w tym kierunku, żeby iść jaknajdalej przeciwko wszelkiem zadrażnianiom stosunków na terenie budżetowym, bo wszelkie zadrażnianie stosunków na tym terenie jest niewątpliwie szkodliwe dla wszystkich.</u>
- <u xml:id="u-10.77" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-10.78" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż to jest jedno kryterium.</u>
- <u xml:id="u-10.79" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Drugie kryterium to jest zwoływanie sesji. Nie będę powracał do tego, ale mnie się wyda je jednak, że jeżeli chodzi o czas trwania sesji, jeżeli chodzi o możliwość jej zwoływania, to istnieją inne przyczyny natury politycznej i inne przepisy natury konstytucyjnej, które gwarantują Sejmowi pewne minimum jego pracy i które zezwalają, żeby sobie tę pracę rozszerzał, jeżeli tego z powodów politycznych potrzebuje i wymaga.</u>
- <u xml:id="u-10.80" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Natomiast takie uboczne — przez stwarzanie trudności w wydatkowaniu — przedłużanie sesji sejmowej, stwarzanie pewnego politycznego dorobku na tle prawa budżetowego, i to dorobku czasowego nota bene, to wydaje mi się rzeczą nie wartą twardej i uciążliwej gry. To nie jest ta gra bezpośrednia i nie jest to żądanie bezpośrednie. I naprawdę powtórzyć muszę, co już powiedziałem: sądzę, że istnieje szereg dziedzin życia, które w miarę możności winny być wyłączone od rozgrywek politycznych. Do takich dziedzin życia niewątpliwie sprawy budżetowe zaliczyć trzeba. Tam mogą istnieć przeciwieństwa natury społecznej, przeciwieństwa natury socjalnej, ale przeciwieństw politycznych, naprawdę głęboko sięgających, w tych sprawach być nie powinno.</u>
- <u xml:id="u-10.81" who="#komentarz">(Glos: To Pan Minister jest różnego zdania, niż Pan Premier.)</u>
- <u xml:id="u-10.82" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Dlaczego? (Głos:* Bo P. Premier wczoraj wniósł zadrażnienie polityczne właśnie w debatach budżetowych.) Panie Senatorze, bardzo mi przykro, że Pan Senator chcę, abym polemizował w imieniu P. Premiera. Bardzobym chciał to uczynić, sądzę jednak, że moja skromna osoba nie jest dostatecznie dotowana, ażebym bez specjalnego upoważnienia P. Premiera mógł to uczynić i dlatego od tej dyskusji, w uznaniu moich zbyt znikomych sił, uchylam się.</u>
- <u xml:id="u-10.83" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Proszę Panów, kończę, apelując do Wysokiej Izby, aby zechciała jednak art. 6 w jego formie, którą my proponujemy, przyjąć, nie w interesie jakiegokolwiek bądź kierunku politycznego. To jest zmiana czysto rzeczowa. W mojem przekonaniu, gdyby Panowie zechcieli się zdobyć na bezstronny sąd, to sąd ten wypadłby prawdopodobnie w ten sposób, że Sejm, redagując art. 6 w roku zeszłym, miał rację. Tę rację ja mu przyznaję, ale muszę jednocześnie stwierdzić, że w nowej redakcji Sejm racji nie ma. Sąd Panów może wypaść na korzyść jednej strony lub drugiej. Jeżeli wypadnie przeciw mojemu twierdzeniu, to jednak wyznaję szczerze, że nie zmienię swego zdania.</u>
- <u xml:id="u-10.84" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
+ <u xml:id="u-10.67" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Deficyt jest gorszem nieszczęściem od wszystkiego...</u>
+ <u xml:id="u-10.68" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.69" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">...gorszem, aniżeli powolna, ciężka do zniesienia zniżka stawek, rozplanowana jednak już na szereg lat.</u>
+ <u xml:id="u-10.70" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Proszę Panów! Wyczerpawszy te dwa tematy, chcę się zatrzymać na jednym tylko momencie, dotyczącym bezpośrednio obecnej pracy panów i dzisiejszych popołudniowych głosowań. Mianowicie chciałbym zatrzymać się na redakcji art. 6 ustawy skarbowej, tak jak on jest przewidziany na rok przyszły. Według mego mniemania, zeszłoroczna, to znaczy dziś obowiązująca redakcja art. 6 ustawy skarbowej była jedną, jeżeli nie jedyną, wielką korzyścią tych przykrych debat, jakie miały miejsce w roku zeszłym w Izbach na temat kredytów dodatkowych z roku 1927/28.</u>
+ <u xml:id="u-10.71" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Znaleziono mianowicie pewnego rodzaju życiowe sformułowanie przepisów prawnych, które pozwalały, ażeby budżetowe życie państwa było możliwie ściśle ograniczone, ale żeby jednak posuwało się bez wstrząsów. Rozszerzono z jednej strony prawa Sejmu w stosunku do przeszłości w stosunku do uzusu, który w przeszłości panował, a z drugiej strony rozszerzono także i prawa Rządu. Jak panowie wiedzą, przed rokiem zeszłym istniał niepisany uzus, że kredyty dodatkowe powstają w ten sposób, że najpierw Rząd wydaje, a potem zgłasza te rzeczy do zatwierdzenia Izbom. Był to niewątpliwie uzus prowadzący do trudności. Istniał on i istnieje nie tylko w Polsce, ale istnieje w szeregu krajów parlamentarnych. W każdym razie tak długo w tej kwestii nie powstawały zaognienia, jak długo milcząca aprobata eks post następowała. Wydatki jednakże czynione bez uprzedniego upoważnienia w interesie życia Państwa, nawet najbardziej wymagającem tych wydatków, nie były dostosowane do litery ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-10.72" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Art. 6 w sformułowaniu dziś obowiązującem rozszerza w stosunku do lat poprzednich prawa Sejmu. Dlaczego? Dlatego, że gwarantuje wniesienie ustawy o kredytach dodatkowych niezwłocznie w ciągu tygodnia do Sejmu, a z drugiej strony przez przymus ogłaszania tych ustaw w „Monitorze Polskim” daje wgląd najszerszej opinii publicznej w to, co się z pieniędzmi państwowemi dzieje. Z drugiej strony Rząd otrzymał również rozszerzenie swoich uprawnień, albowiem przewidziano, że w razie nagłych wymagań życia Rząd może w interesie Państwa, ażeby Państwo tej szkody, któraby mogła powstać przez niewydatkowanie danej sumy, uniknęło, czynić konieczne i nagłe wydatki. Rozumiejąc, jak ważna jest praktyka w tej dziedzinie, jak ważne jest to, ażeby ten przepis nie został przez praktykę zepsuty, wyznam Panom zupełnie szczerze, że niesłychanie ostrożnie starałem się korzystać z uprawnień art. 6. Ostrożnie właśnie w interesie przyszłości, nie w interesie bieżącym, nie dlatego, że takie czy inne tendencje mogą panować w tej Wysokiej Izbie. Rozumiałem bowiem, że ten art. 6 jest pewną próbą sformułowania pozytywnego pewnej bardzo ważnej części naszego prawa budżetowego i że trzeba przez praktykę utrwalić ten przepis, który wydawał mi się przepisem rozumnym, rozgraniczający bardzo ściśle i celowo kompetencje między władzami ustawodawczą i wykonawczą.</u>
+ <u xml:id="u-10.73" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Jak Wysokiej Izbie wiadomo, kredyty dodatkowe w roku zeszłym, wydane na zasadzie art. 6, opiewały na 49.000.000, to jest na niecałe 2% budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-10.74" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Redakcja nowa zmierza do zupełnie innego układu stosunków. Mianowicie redakcja nowa nie stawia, jako kryterium tego, czy wydatek można zrobić, czy nie, nagłości tego wydatku, ani jego potrzeby, tylko jako kryterium, czy dany wydatek przed uzyskaniem ustawowego uprawnienia można uczynić, czy nie, stawia moment zupełnie inny, dość odległy od normalnych rozważań budżetowych, a mianowicie możliwość zwołania sesji sejmowej. W ten sposób jak zredagowany jest nowy art. 6 ustawy skarbowej, w wypadku np. wylewu Wisły, wybuchu składów amunicyjnych, wszystko jedno trzeba zwołać sesję, aby móc asygnować pieniądze. Dwa są podane tam kryteria. Jedno kryterium: niepowetowana szkoda. Jak Panowie wiedzą, niepowetowana szkoda — to jest rzecz tak niesłychanie trudna do uchwycenia, że poza śmiercią człowieka, chyba nic nie może być nazwane niepowetowaną szkodą. Ja sądzę, że nawet, gdyby art. 6 przeszedł w dzisiejszej redakcji sejmowej, to także będzie szkoda do powetowania...</u>
+ <u xml:id="u-10.75" who="#komentarz">(Wesołość)</u>
+ <u xml:id="u-10.76" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">...i kiedyś zdrowy rozsądek zwycięży i jakieś nowe bardziej zbliżone do obecnego sformułowanie pozwoli normalnie rozwijać się naszemu życiu budżetowemu. Więc jest jedno nieokreślone, bardzo trudne do sprecyzowania i do stosowania się kryterium, którem Rząd ma się powodować w codziennem życiu przy codziennych swoich troskach, przy codziennych trudnościach. Mam wrażenie, że tego rodzaju sformułowanie jest jakgdyby umyślnem zastawianiem pułapki, ażeby przy najmniejszem pociągnięciu wszystko mogło być kwestjonowane, badane, a na końcu prawdopodobnie odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-10.77" who="#komentarz">(Przerywanie.)</u>
+ <u xml:id="u-10.78" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Byłoby rzeczą bardzo dobrą, sądzę, żeby, jeżeli moja praktyka zeszłoroczna okazała się praktyką, którą większość Sejmu uznaje za złą, żeby Sejm zechciał wyciągnąć z tego jaknajdalej idące konsekwencje, żeby nie zatrzymywał się tylko na oskarżeniu, jeżeli zechce oskarżyć, ale żeby doprowadził aż do wyroku, bo cała praktyka moja zeszłoroczna zmierzała właśnie w tym kierunku, żeby iść jaknajdalej przeciwko wszelkiem zadrażnianiom stosunków na terenie budżetowym, bo wszelkie zadrażnianie stosunków na tym terenie jest niewątpliwie szkodliwe dla wszystkich.</u>
+ <u xml:id="u-10.79" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-10.80" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż to jest jedno kryterium.</u>
+ <u xml:id="u-10.81" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Drugie kryterium to jest zwoływanie sesji. Nie będę powracał do tego, ale mnie się wyda je jednak, że jeżeli chodzi o czas trwania sesji, jeżeli chodzi o możliwość jej zwoływania, to istnieją inne przyczyny natury politycznej i inne przepisy natury konstytucyjnej, które gwarantują Sejmowi pewne minimum jego pracy i które zezwalają, żeby sobie tę pracę rozszerzał, jeżeli tego z powodów politycznych potrzebuje i wymaga.</u>
+ <u xml:id="u-10.82" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Natomiast takie uboczne — przez stwarzanie trudności w wydatkowaniu — przedłużanie sesji sejmowej, stwarzanie pewnego politycznego dorobku na tle prawa budżetowego, i to dorobku czasowego nota bene, to wydaje mi się rzeczą nie wartą twardej i uciążliwej gry. To nie jest ta gra bezpośrednia i nie jest to żądanie bezpośrednie. I naprawdę powtórzyć muszę, co już powiedziałem: sądzę, że istnieje szereg dziedzin życia, które w miarę możności winny być wyłączone od rozgrywek politycznych. Do takich dziedzin życia niewątpliwie sprawy budżetowe zaliczyć trzeba. Tam mogą istnieć przeciwieństwa natury społecznej, przeciwieństwa natury socjalnej, ale przeciwieństw politycznych, naprawdę głęboko sięgających, w tych sprawach być nie powinno.</u>
+ <u xml:id="u-10.83" who="#komentarz">(Głos: To Pan Minister jest różnego zdania, niż Pan Premier.)</u>
+ <u xml:id="u-10.84" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Dlaczego?</u>
+ <u xml:id="u-10.85" who="#komentarz">(Głos: Bo P. Premier wczoraj wniósł zadrażnienie polityczne właśnie w debatach budżetowych.)</u>
+ <u xml:id="u-10.86" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Panie Senatorze, bardzo mi przykro, że Pan Senator chcę, abym polemizował w imieniu P. Premiera. Bardzobym chciał to uczynić, sądzę jednak, że moja skromna osoba nie jest dostatecznie dotowana, ażebym bez specjalnego upoważnienia P. Premiera mógł to uczynić i dlatego od tej dyskusji, w uznaniu moich zbyt znikomych sił, uchylam się.</u>
+ <u xml:id="u-10.87" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Proszę Panów, kończę, apelując do Wysokiej Izby, aby zechciała jednak art. 6 w jego formie, którą my proponujemy, przyjąć, nie w interesie jakiegokolwiek bądź kierunku politycznego. To jest zmiana czysto rzeczowa. W mojem przekonaniu, gdyby Panowie zechcieli się zdobyć na bezstronny sąd, to sąd ten wypadłby prawdopodobnie w ten sposób, że Sejm, redagując art. 6 w roku zeszłym, miał rację. Tę rację ja mu przyznaję, ale muszę jednocześnie stwierdzić, że w nowej redakcji Sejm racji nie ma. Sąd Panów może wypaść na korzyść jednej strony lub drugiej. Jeżeli wypadnie przeciw mojemu twierdzeniu, to jednak wyznaję szczerze, że nie zmienię swego zdania.</u>
+ <u xml:id="u-10.88" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Udzielam s. Bohdanowiczowi jednominutowego czasu w celu sprostowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Udzielam s. Bohdanowiczowi jednominutowego czasu w celu sprostowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
<u xml:id="u-12.0" who="#SBohdanowicz">Wczoraj, gdy p. Marszałek zrobił mi tu przed Wysoką Izbą uwagę i przywołał mnie do porządku za rzekome moje słowa, podane z tej trybuny, a słyszane przez p. Marszałka nie bezpośrednio z ust moich, ale w interpretacji p. sen Dąmbskiego, nie miałem sposobności tej interpretacji sprostować, ponieważ: 1) nie słyszałem ściśle, jak moje słowa wypadły w interpretacji p. sen. Dąmbskiego, a 2) nie miałem w ręku i do ostatniego czasu nie mogłem dostać stenogramu mojego przemówienia, bo nie był jeszcze gotowy. Obecnie mam stenogram w ręku i proszę na jedną chwilę o uwagę Panów dla wysłuchania tego ustępu mojego przemówienia, co do którego inkryminuje się, że ono nie odpowiada godności obywatela.</u>
<u xml:id="u-12.1" who="#SBohdanowicz">Mówiłem o niezbędności podwyższenia powagi Państwa zagranicą i potem, zwracając się do prawicy, powiedziałem tak:</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SBohdanowicz">„Ale mówić o tem trzeba byłoby nie mnie, jednemu z przedstawicieli mniejszości narodowych, ale Wam, Panowie — zwracając się do prawicy — którzy kłócą się o monopol patriotyzmu. Ale niestety z ust jednego z kolegów z prawicy słyszałem dziś coś innego. Mówiło się tu o niezbędności zachowania najlepszych stosunków ze wschodnim sąsiadem i nie- wtrącania się w jego sprawy wewnętrzne. Czy nie chciałoby pewne stronnictwo ugruntować te dobre stosunki na współpracy z prześladowaniem religijnem?''.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SBohdanowicz">„Ale mówić o tem trzeba byłoby nie mnie, jednemu z przedstawicieli mniejszości narodowych, ale Wam, Panowie — zwracając się do prawicy — którzy kłócą się o monopol patriotyzmu. Ale niestety z ust jednego z kolegów z prawicy słyszałem dziś coś innego. Mówiło się tu o niezbędności zachowania najlepszych stosunków ze wschodnim sąsiadem i niewtrącania się w jego sprawy wewnętrzne. Czy nie chciałoby pewne stronnictwo ugruntować te dobre stosunki na współpracy z prześladowaniem religijnem?”.</u>
<u xml:id="u-12.3" who="#SBohdanowicz">Te słowa w interpretacji p. Dąmbskiego brzmiały tak, jakobym ja mówił nie do pewnego stronnictwa, lecz do Państwa, do Senatu, do Narodu Polskiego i do wszystkich. Jak Panowie widzą z tego sprostowania, ja tak nie mówiłem. Panowie powinniście zrozumieć że to mówiłem, mając na uwadze pewne przemówienie s. Kozickiego, mówiłem to do pewnego stronnictwa, mówiłem nie w formie twierdzącej, lecz w formie zapytania, mówiłem nie w celu obrażania kogoś ale w celu wywołania objaśnienia, bo dla mnie stosunek prawicy do tych prześladowań nie był jeszcze dobrze wyjaśniony. Mówiłem nie z żadnej nienawiści do nikogo, bo nigdy nie żywię nienawiści do nikogo, jedynie do złych czynów, z któremi walczyć będę aż do ostatnich chwil życia.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Jestem zaskoczony takiem ujęciem sprostowania. Kazałem i ja przedłożyć sobie stenogram przemówienia i z tego stenogramu mowy odniosłem wrażenie, że była jednak napaść niesłuszna, która imputowała polskiemu rządowi prześladowanie cerkwi prawosławnej, co nie jest zgodne z rzeczywistością. S. Dąmbski zupełnie słusznie podniósł, to, być może w innych słowach, ale sens był ten sam i dlatego muszę podtrzymać swoje przywołanie do porządku.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#Marszalek">Zaznaczam, że Polska przeżyła niedawno okres podobnej napaści ze strony Żydów, mianowicie, kiedy były kalumnie, że w Polsce są pogromy. Była komisja międzynarodowa Morgentaua, która wykazała nieprawdziwość tych zarzutów. To już minęło i dziś Żydzi są lojalni względem Państwa Polskiego. Teraz zaczynamy przeżywać napaści nowe, mianowicie imputuje się polskiemu rządowi prześladowanie cerkwi prawosławnej i innych wyznań, co również nie odpowiada rzeczywistości a szkodzi Państwu Polskiemu na zewnątrz.</u>
- <u xml:id="u-13.2" who="#Marszalek">Przechodzimy do części 18, 19 i 20 łącznie — emerytury, renty inwalidzkie i pensje, oraz długi państwowe. Głos ma s. Evert.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Jestem zaskoczony takiem ujęciem sprostowania. Kazałem i ja przedłożyć sobie stenogram przemówienia i z tego stenogramu mowy odniosłem wrażenie, że była jednak napaść niesłuszna, która imputowała polskiemu rządowi prześladowanie cerkwi prawosławnej, co nie jest zgodne z rzeczywistością. S. Dąmbski zupełnie słusznie podniósł, to, być może w innych słowach, ale sens był ten sam i dlatego muszę podtrzymać swoje przywołanie do porządku.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Zaznaczam, że Polska przeżyła niedawno okres podobnej napaści ze strony Żydów, mianowicie, kiedy były kalumnie, że w Polsce są pogromy. Była komisja międzynarodowa Morgenthaua, która wykazała nieprawdziwość tych zarzutów. To już minęło i dziś Żydzi są lojalni względem Państwa Polskiego. Teraz zaczynamy przeżywać napaści nowe, mianowicie imputuje się polskiemu rządowi prześladowanie cerkwi prawosławnej i innych wyznań, co również nie odpowiada rzeczywistości a szkodzi Państwu Polskiemu na zewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do części 18, 19 i 20 łącznie — emerytury, renty inwalidzkie i pensje, oraz długi państwowe. Głos ma s. Evert.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SEvert">Ponieważ sprawozdania są drukowane, nie będę zabierał Panom czasu, chcę tylko podkreślić kilka charakterystycznych punktów. Co do emerytur chcę podkreślić, że obciążenie Państwa Polskiego w tej pozycji stale wzrasta, że np. w ciągu 5 (lat wzrosło o przeszło 100%, ilość zaś emerytur wzrosła w stosunku mniejszym znacznie, tak że zwiększenie sumy tłumaczy się tern, że Państwo Polskie w swoich początkach musiało korzystać z usług ludzi starszych wiekiem, wskutek czego ci ludzie wcześniej wyszli do emerytury, niżby to normalnie się odbywało.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SEvert">Ponieważ sprawozdania są drukowane, nie będę zabierał Panom czasu, chcę tylko podkreślić kilka charakterystycznych punktów. Co do emerytur chcę podkreślić, że obciążenie Państwa Polskiego w tej pozycji stale wzrasta, że np. w ciągu 5 lat wzrosło o przeszło 100%, ilość zaś emerytur wzrosła w stosunku mniejszym znacznie, tak że zwiększenie sumy tłumaczy się tem, że Państwo Polskie w swoich początkach musiało korzystać z usług ludzi starszych wiekiem, wskutek czego ci ludzie wcześniej wyszli do emerytury, niżby to normalnie się odbywało.</u>
<u xml:id="u-14.1" who="#SEvert">Sejm w preliminarzu, zaproponowanym przez rząd, zaprowadził zmiany tylko nieznaczne, mianowicie, zwiększył o milion złotych emerytury cywilne i o 500.000 zł. emerytury wojskowe. Otóż ja wnoszę w imieniu Komisji Budżetowej, aby to przyjąć w redakcji sejmowej.</u>
<u xml:id="u-14.2" who="#SEvert">Co do rent inwalidzkich to również wydatki na ten cel stanowią dość poważną pozycję w budżecie Państwa. Na rok 1930/31 Rząd preliminował 160 milionów, Sejm zaś uchwalił sumę 163 milionów. W ten sposób wydatki na ten cel w porównaniu z rokiem ubiegłym wzrastają o sumę 15.850000, to jest o 9,52%.</u>
<u xml:id="u-14.3" who="#SEvert">Chciałem tutaj przy tym preliminarzu zaznaczyć, że sprawa zaopatrzenia b. skazańców politycznych wymaga nowelizacji rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej w kierunku przyznania zaopatrzenia b. skazańcom politycznym, deportowanym na mocy wyroków władz administracyjnych do rządów zaborczych, gdyż brak wyraźnego przepisu krzywdzi znaczne rzesze byłych skazańców administracyjnych. Również powinna być naprawiona krzywda ojców i matek po Skazańcach, zwłaszcza straconych. Przyznanie zaopatrzenia tej kategorii osób jest obowiązkiem niepodległej Polski.</u>
<u xml:id="u-14.4" who="#SEvert">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę, żeby ten budżet przyjąć w brzmieniu sejmowem.</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SEvert">Co do długów państwowych, to Rząd przeprowadził tutaj szereg umów, ustalających długi: za armię Hallera, za Komitet Narodowy Paryski, za zakup materiałów wojskowych we Francji i ich przewóz. Z uwzględnieniem tych umów obecnie zadłużenie Polski wynosi z końcem grudnia 4.048.000(000 zł. Zwiększenie zadłużenia wobec Francji — 363 mij jony złotych, dług plebiscytowy — 106 milionów zł. i dług poaustriacki — 29 milionów zł., razem 4.546.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SEvert">Co do długów państwowych, to Rząd przeprowadził tutaj szereg umów, ustalających długi: za armię Hallera, za Komitet Narodowy Paryski, za zakup materiałów wojskowych we Francji i ich przewóz. Z uwzględnieniem tych umów obecnie zadłużenie Polski wynosi z końcem grudnia 4.048.000.000 zł. Zwiększenie zadłużenia wobec Francji — 363 miljjony złotych, dług plebiscytowy — 106 milionów zł. i dług poaustriacki — 29 milionów zł., razem 4.546.000.000 zł.</u>
<u xml:id="u-14.6" who="#SEvert">Muszę zaznaczyć, że po uwzględnieniu pozycyj wyżej wymienionych niema już żadnych nieskonsolidowanych długów polskich, tak że zatem te sumy można przyjąć za definitywne, o ile chodzi o obdłużenie Polski w chwili obecnej,. Obciążenie długiem państwowym wynosi na głowę mieszkańca 151½zł., co w porównaniu z obciążeniem innych państw jest stosunkowo bardzo nieznaczne. Cechą charakterystyczną naszego zadłużenia jest to, że to jest dług przeważnie zagraniczny. Dług wewnętrzny wynosi zaledwie 357 mil jonów. Tłomaczy się to nie tylko inflacją markową, ale także brakiem kapitałów i wielką rozpiętością stopy procentowej, panującej na rynku polskim, wskutek tego Państwo musiało się uciekać do pomocy kredytowej nie swoich obywateli, lecz na rynkach zagranicznych.</u>
<u xml:id="u-14.7" who="#SEvert">W imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej wnoszę, aby Senat uchwalić raczył preliminarz budżetowy długów państwowych w wysokości, ustalonej przez Sejm, bez zmiany.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#Marszalek">Otwieram dyskusję. Głos ma Wicemarszałek Gliwic.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję. Głos ma Wicemarszałek Gliwic.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
<u xml:id="u-16.0" who="#SGliwic">Wysoki Senacie!</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SGliwic">Ze względu na brak czasu muszę ograniczyć przemówienie mojie do jednej tytko kwestii w tym kompleksie niezmiernie interesujących, ciekawych i ważnych zagadnień. Jeżeli to czynię, to nie tylko dlatego, że uważam ją za sprawę pierwszorzędną, ale także z pewnych innych względów.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SGliwic">Jedną ze zdobyczy naszej wspólnej prawie dwuletniej nienagannej pracy w tej Izbie, jest ustalenie niektórych postulatów jako pewników, pewników dla nas wszystkich jasnych i doprowadzenie do tego, że za takie są one uznane przez większość tej Izby. Pierwszym takim pewnikiem jest fakt przeniknięcia do świadomości wszystkich pp. senatorów tego przeświadczenia, że działalność Rządu jako przedsiębiorcy nie zawsze jest szczęśliwa, że w budżecie państwowym cyfry, dotyczące przedsiębiorstw państwowych, powinne figurować tylko po jednej jego stronie i że byłoby daleko lepiej, aby a budżetu tego nawet zupełnie znikły. Drugim pewnikiem — i o tern będę właśnie mówił — jest powszechne przekonanie, które wszystkich nas tu łączy, że najsłotniejszem i najważniejszem zadaniem doby obecnej fest zdobycie kapitałów zagranicznych dla naszego kraju i ułatwienie ich dalszego przypływu.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SGliwic">Dążąc do tego samego celu, kapitalizacja iść może i idzie dwiema drogami. Jedna droga, ta, którą kroczy stara Europa, Jest to gromadzenie oszczędności indywidualnych, które umieszcza się w bankach; druga — na którą wstąpiła świeża, młoda i pełna sił Ameryka, — Nowy Świat — jest drogą jak największego, jak najwyższego standartu życiowego, jak największego zapotrzebowania indywidualnego, droga, która prowadzi z natury rzeczy do gromadzenia środków rozporządzalnych nie w bankach, ale przedsiębiorstwach przemysłowych, gdzie służą one do dalszych, coraz większych inwestycyj. Nie będę zatrzymywał się szczegółowo na tem, jakimi drogami Polska powinna kroczyć, sądzę osobiście, że kroczyć winda tą drugą drogą, a to dla następujących względów.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SGliwic">Ze względu na brak czasu muszę ograniczyć przemówienie moje do jednej tytko kwestii w tym kompleksie niezmiernie interesujących, ciekawych i ważnych zagadnień. Jeżeli to czynię, to nie tylko dlatego, że uważam ją za sprawę pierwszorzędną, ale także z pewnych innych względów.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SGliwic">Jedną ze zdobyczy naszej wspólnej prawie dwuletniej nienagannej pracy w tej Izbie, jest ustalenie niektórych postulatów jako pewników, pewników dla nas wszystkich jasnych i doprowadzenie do tego, że za takie są one uznane przez większość tej Izby. Pierwszym takim pewnikiem jest fakt przeniknięcia do świadomości wszystkich pp. senatorów tego przeświadczenia, że działalność Rządu jako przedsiębiorcy nie zawsze jest szczęśliwa, że w budżecie państwowym cyfry, dotyczące przedsiębiorstw państwowych, powinne figurować tylko po jednej jego stronie i że byłoby daleko lepiej, aby a budżetu tego nawet zupełnie znikły. Drugim pewnikiem — i o tem będę właśnie mówił — jest powszechne przekonanie, które wszystkich nas tu łączy, że najsłotniejszem i najważniejszem zadaniem doby obecnej fest zdobycie kapitałów zagranicznych dla naszego kraju i ułatwienie ich dalszego przypływu.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SGliwic">Dążąc do tego samego celu, kapitalizacja iść może i idzie dwiema drogami. Jedna droga, ta, którą kroczy stara Europa, Jest to gromadzenie oszczędności indywidualnych, które umieszcza się w bankach; druga — na którą wstąpiła świeża, młoda i pełna sił Ameryka — Nowy Świat — jest drogą jak największego, jak najwyższego standardu życiowego, jak największego zapotrzebowania indywidualnego, droga, która prowadzi z natury rzeczy do gromadzenia środków rozporządzalnych nie w bankach, ale przedsiębiorstwach przemysłowych, gdzie służą one do dalszych, coraz większych inwestycyj. Nie będę zatrzymywał się szczegółowo na tem, jakimi drogami Polska powinna kroczyć, sądzę osobiście, że kroczyć winda tą drugą drogą, a to dla następujących względów.</u>
<u xml:id="u-16.4" who="#SGliwic">Kapitalizacja u nas wogóle jest nikła, prawie żadna i na oszczędności przy tym stopniu dobrobytu i 6tanie spożycia, jaki u nas daje się zauważyć, liczyć niepodobna.</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SGliwic">Jeżeli rozpatrywać przeciętny indywidualny budżet u nas, to można się przekonać, że jest on nie tylko, niesłychanie daleki od budżetu robotnika Stanów Zjednoczonych, który może sobie pozwolić na wysoki — „standart of life”, ale pozostaje mocno wtyle za przeciętnym budżetem europejczyka, w którym pewne oszczędności zawsze figurują. Stąd wniosek, że nie o kapitalizacji, lecz o podniesieniu konsumcji myśleć u nas wypadnie, że troszczyć się trzeba o finansowanie tej konsumcji i że wskazanem byłoby postawienie pierwszych kroków w kierunku systemu amerykańskiego, a nie europejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SGliwic">Jeżeli rozpatrywać przeciętny indywidualny budżet u nas, to można się przekonać, że jest on nie tylko, niesłychanie daleki od budżetu robotnika Stanów Zjednoczonych, który może sobie pozwolić na wysoki „standard of life”, ale pozostaje mocno w tyle za przeciętnym budżetem europejczyka, w którym pewne oszczędności zawsze figurują. Stąd wniosek, że nie o kapitalizacji, lecz o podniesieniu konsumcji myśleć u nas wypadnie, że troszczyć się trzeba o finansowanie tej konsumcji i że wskazanem byłoby postawienie pierwszych kroków w kierunku systemu amerykańskiego, a nie europejskiego.</u>
<u xml:id="u-16.6" who="#SGliwic">Jeżeli są u nas oszczędności, są to oszczędności wymuszone. Oszczędności te przejawiają się przedewszystkiem w skumulowaniu wielkich już teraz funduszów obowiązkowych ubezpieczeń wszelkiego rodzaju. Oszczędności do pewnego stopnia przejawiają się także w nadwyżkach kasowych skarbu, które jednak w miarę rozwoju kryzysu topnieją i topnieć muszą. Sumy tych rubryk muszą mieć specjalne przeznaczenie.</u>
- <u xml:id="u-16.7" who="#SGliwic">Jeżeli nie możemy liczyć na kapitalizację wewnętrzną, to zostaje nam jedna jedyna droga, — przyciągnięcia do nas kapitałów zagranicznych. Czy jest to obecnie w pełni kryzysu światowego możliwe? — Sądzę, że tak, bo kryzys ten, który ze szczególną siłą dał się odczuć w Stanach Zjednoczonych, z punktu widzenia krajów, potrzebujących kapitałów ma pewne, że tak powiem, dobre i pomyślne strony. Kapitały potrochu zaczynają obecnie wracać do swego naturalnego źródła, skąd przed wojną wyszły. Zaczynają one odwrót z Ameryki do Paryża, tego właściwego rynku kredytowego całego świata Ten fachowy bankier świata daleko sprawniej i sprawiedliwiej może rozporządzalne kapitały pomiędzy kraje łaknące podzielić, niż to może czynić New York, gdyż Ameryka sama bardzo znacznych środków dla swego przemysłu potrzebuje.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SGliwic">Jeżeli nie możemy liczyć na kapitalizację wewnętrzną, to zostaje nam jedna jedyna droga, przyciągnięcia do nas kapitałów zagranicznych. Czy jest to obecnie w pełni kryzysu światowego możliwe? — Sądzę, że tak, bo kryzys ten, który ze szczególną siłą dał się odczuć w Stanach Zjednoczonych, z punktu widzenia krajów, potrzebujących kapitałów ma pewne, że tak powiem, dobre i pomyślne strony. Kapitały potrochu zaczynają obecnie wracać do swego naturalnego źródła, skąd przed wojną wyszły. Zaczynają one odwrót z Ameryki do Paryża, tego właściwego rynku kredytowego całego świata Ten fachowy bankier świata daleko sprawniej i sprawiedliwiej może rozporządzalne kapitały pomiędzy kraje łaknące podzielić, niż to może czynić New York, gdyż Ameryka sama bardzo znacznych środków dla swego przemysłu potrzebuje.</u>
<u xml:id="u-16.8" who="#SGliwic">Trzeba z tej zmiany frontu skorzystać. Wykorzystać należy także i pewne okoliczności, towarzyszące kryzysowi. Dotąd pewne środki z zagranicy szły na przemysł. Panowie wiedzą, że przechodzący miliard złotych deficyt naszego bilansu handlowego nie zaważył na bilansach Banku Polskiego, dlatego, że był to odpowiednik środków, które płynęły do przemysłu w postaci maszyn i instalacyj, oraz kredytów, różnego rodzaju na zakup środków produkcji; materiałów i surowców: Kryzys wszelki ma to do siebie, że kapitał wycofuje się z papierów o niestałem oprocentowaniu t. j. z akcyj, przekładając nad nie papiery o dochodowości stałej, jak obligacje municypalne, miejskie, ziemskie, oraz różne rządowe lub stanowe pożyczki.</u>
- <u xml:id="u-16.9" who="#SGliwic">Sądzę, że teraz właśnie nastała, lub wkrótce nastanie chwila, kiedy kapitały, które obecnie wogóle poukrywały się i nie chcą wyjść z kryjówek, w jakie się zaszyły, wyjrzą na świat Boży, — że wypadnie wykorzystać ten nowy nastrój celem otrzymania środków dla Państwa dla samorządów i dla ziemstw.</u>
- <u xml:id="u-16.10" who="#SGliwic">Jeżeli wszystko czynić należy, żeby kapitały z zagranicy do nas przyciągnąć, to z drugiej strony należy unikać lego wszystkiego coby tę kapitały spłoszyć mogło. Mówię o hiperfskalizmie. Z uznaniem podnieść należy fakt zawieszenia niektórych postanowień ustawy o podatku od! kapitałów i rent, co, miejmy nadzieję, jest zaczątkiem nowe} polityki skarbowej. Należałoby tylko pójść śmielej i zdecydowanie} po tej drodze. Ale najlepsze zamiary władz centralnych mogą być rozbite przez zbyt gorliwych lokalnych urzędników skarbowych.</u>
- <u xml:id="u-16.11" who="#SGliwic">Z całego zespołu zagadnień podatkowych zwrócę Wysokiej Izbie uwagę tylko na te przepisy, które, zwłaszcza gdy są stosowane przez nasze urzędy wymiarowe, przepojone fiskalizmem, a bojące się odpowiedzialności, nie mogą mieć innego wpływu na kapitały, jak odstraszający. Ustęp 5, lit. b), art. 1 ustawy o podatku dochodowym przewiduje opodatkowanie wierzytelności zahipotekowanych, należących do osób prawnych i fizycznych, zamieszkałych w kraju, lub zagranicą. Panowie wiedzą, że ze względu na trudności kredytowe nasze, niema obecnie prawie żadnej pożyczki, któraby nie wymagała dodatkowych gwarancyj, czy to w formie weksli, czy w formie hipoteki. Otóż na te hipoteki, sam imam tego rodzaju wypadek, władze skarbowe kładą ręce, by od zagranicznego bankiera podatek wyciągnąć. W rezultacie firmie pożyczającej wypada płacić b. znaczne podatki, podatki, jak w tym wypadku, o którym wiem, dochodzące do 60% od płaconych odsetek, co czyni dla przedsiębiorstw tego rodzaju pożyczki zupełnie niemożliwe i zbędne. Drugi przykład z mej własnej praktyki dotyczy podatku stemplowego, który podwyższa stopę procentową wszelkich kredytów o 1,2—1,5%. W ten sposób koszt np. udzielanych kredytów rolnych zbożowych, pomimo i tak już dość wysokiego oprocentowania, został rozdęty jeszcze o te 1½%.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SGliwic">Sądzę, że teraz właśnie nastała, lub wkrótce nastanie chwila, kiedy kapitały, które obecnie wogóle poukrywały się i nie chcą wyjść z kryjówek, w jakie się zaszyły, wyjrzą na świat Boży, że wypadnie wykorzystać ten nowy nastrój celem otrzymania środków dla Państwa dla samorządów i dla ziemstw.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SGliwic">Jeżeli wszystko czynić należy, żeby kapitały z zagranicy do nas przyciągnąć, to z drugiej strony należy unikać lego wszystkiego coby tę kapitały spłoszyć mogło. Mówię o hiperfiskalizmie. Z uznaniem podnieść należy fakt zawieszenia niektórych postanowień ustawy o podatku od! kapitałów i rent, co, miejmy nadzieję, jest zaczątkiem nowej polityki skarbowej. Należałoby tylko pójść śmielej i zdecydowanie po tej drodze. Ale najlepsze zamiary władz centralnych mogą być rozbite przez zbyt gorliwych lokalnych urzędników skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SGliwic">Z całego zespołu zagadnień podatkowych zwrócę Wysokiej Izbie uwagę tylko na te przepisy, które, zwłaszcza gdy są stosowane przez nasze urzędy wymiarowe, przepojone fiskalizmem, a bojące się odpowiedzialności, nie mogą mieć innego wpływu na kapitały, jak odstraszający. Ustęp 5, lit. b), art. 1 ustawy o podatku dochodowym przewiduje opodatkowanie wierzytelności zahipotekowanych, należących do osób prawnych i fizycznych, zamieszkałych w kraju, lub zagranicą. Panowie wiedzą, że ze względu na trudności kredytowe nasze, niema obecnie prawie żadnej pożyczki, któraby nie wymagała dodatkowych gwarancyj, czy to w formie weksli, czy w formie hipoteki. Otóż na te hipoteki, sam imam tego rodzaju wypadek, władze skarbowe kładą ręce, by od zagranicznego bankiera podatek wyciągnąć. W rezultacie firmie pożyczającej wypada płacić b. znaczne podatki, podatki, jak w tym wypadku, o którym wiem, dochodzące do 60% od płaconych odsetek, co czyni dla przedsiębiorstw tego rodzaju pożyczki zupełnie niemożliwe i zbędne. Drugi przykład z mej własnej praktyki dotyczy podatku stemplowego, który podwyższa stopę procentową wszelkich kredytów o 1,2–1,5%. W ten sposób koszt np. udzielanych kredytów rolnych zbożowych, pomimo i tak już dość wysokiego oprocentowania, został rozdęty jeszcze o te 1½%.</u>
<u xml:id="u-16.12" who="#SGliwic">Jest rzeczą także znaną powszechnie, że inwestycje — a w tej formie przecież kapitały przychodzą — są u nas opodatkowane tak, jak tego niema nigdzie w krajach ościennych. W Niemczech, w Czechach, a nawet w biednej Austrii przemysł posiada pewne przywileje, na mocy których możliwa jest szybsza amortyzacja włożonych kapitałów. U nas niestety ta strona dotąd nie została w naszem ustawodawstwie podatkowem, a szczególniej w naszej praktyce podatkowej, dostatecznie uwydatniona.</u>
<u xml:id="u-16.13" who="#SGliwic">Na jedną jeszcze okoliczność muszę zwrócić uwagę Wysokiej Izby, bo sądzę, że ona właśnie pozwoli na bardziej prawidłową, niż to było dotychczas, repartycję kapitałów światowych. Jak Wysokiej Izbie wiadomo, powstał obecnie Bank Międzynarodowy, a właściwie Bank Rozrachunków Międzynarodowych i, aczkolwiek cel Banku jest ściśle ograniczony do operacyj wpłat od Rzeszy Niemieckiej i wypłat odszkodowania aliantom-wierzycielom, jednak bank ma nie tylko dla bezpośrednio zainteresowanych, ale dla wszystkich nas niesłychanie ważne znaczenie. Sumy, któremi bank obracać będzie, są znaczne, ale nie są one znowuż większe od operacyj, które uskutecznia szereg banków w Europie, nie mówiąc o Ameryce, gdzie często ma się do czynienia z daleko znaczniejszemi sumami. Specjalną i specyficzną cechą obrotów Banku Międzynarodowego jest to, że operacje te nie mają odpowiednika w tranzakcjach handlowych, co bardzo łatwo może spowodować w tym czy w innym momencie jakieś zaburzenia obiegu, kto wie, ozy nie załamanie się kursu w tym czy innym kraju, czy to w kraju dłużnika, jak Rzesza, czy w krajach wierzycielach, jak szereg państw, o które w danym wypadku chodzi. Dlatego Bank Międzynarodowy siłą rzeczy, i to już jest postanowione, będzie musiał zająć się w pewnych momentach emisją walorów, które zastąpią miejsce tej czy innej waluty. To naturalnym biegiem rzeczy z czasem będzie się musiała doprowadzić do zajęcia się repartycją kapitałów, wogóle kursujących po świecie. Jest to dostateczna, mniemam, przyczyna aby Rząd dopiął tego, żeby w zarządzie lub radzie tego banku nie zabrakło także naszego przedstawiciela.</u>
<u xml:id="u-16.14" who="#SGliwic">Pozostaje wiele innych kwestyj, których tu nie mogę poruszyć.</u>
<u xml:id="u-16.15" who="#SGliwic">Przed każdym powojennym Ministrem Skarbu wszędzie na świecie stanęły obecnie ciężkie zadania do rozwiązania. I już z tego, co powiedziałem, a dotknąłem przecież tylko niezmiernie drobnego odcinka całokształtu zagadnień finansowej i skarbowej natury, już z tego widać, że pensum nałożone na naszego ministra jest daleko cięższe, niż na jakiegokolwiek innego ministra w Europie. Praca Ministra Skarbu wymaga bardzo głębokiej rozwagi i jednocześnie śmiałości posunięć. Praca ta wymaga szybkiej decyzji, a jednocześnie dojrzałego umiaru. Praca ta wymaga doskonałej znajomości dróg i środków, oraz zupełnie dokładnego orientowania się w zawiłym labiryncie tych czy innych faz koniunktury światowej.</u>
- <u xml:id="u-16.16" who="#SGliwic">Pierwsze cztery zalety nasz Minister posiada. Są one jego właściwościami przyrodzonemi. Ostatnie dwie cechy są właściwościami nabytemi i tutaj stwierdzić muszę, że ta okoliczność, iż p. Minister w tak krótkim czasie przyswoił sobie wszystkie potrzebne wiadomości, czego dowód dał nam tu przed chwilą, ta okoliczność pozwala nam stawiać mu poważne wymagania, wymagania nawet wygórowane, — i ta sama okoliczność, sądzę, daje nam nadzieję, że tym wymaganiom sprostać potrafi.</u>
- <u xml:id="u-16.17" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B.B. — S. Januszewski:</u>
- <u xml:id="u-16.18" who="#SGliwic">Poproszę o głos w sprawie pewnego sprostowania).</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#SGliwic">Pierwsze cztery zalety nasz Minister posiada. Są one jego właściwościami przyrodzonemi. Ostatnie dwie cechy są właściwościami nabytemi i tutaj stwierdzić muszę, że ta okoliczność, iż p. Minister w tak krótkim czasie przyswoił sobie wszystkie potrzebne wiadomości, czego dowód dał nam tu przed chwilą, ta okoliczność pozwala nam stawiać mu poważne wymagania, wymagania nawet wygórowane, i ta sama okoliczność, sądzę, daje nam nadzieję, że tym wymaganiom sprostać potrafi.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B.B.)</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#komentarz">(S. Januszewski: Poproszę o głos w sprawie pewnego sprostowania)</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Udzielam głosu s. Januszewskiemu dla jednominutowego sprostowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Udzielam głosu s. Januszewskiemu dla jednominutowego sprostowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
<u xml:id="u-18.0" who="#SJanuszewski">Proszę Wysokiego Senatu! P. senator Gliwic w przemówieniu swojem zakomunikował, że na Komisji Regulaminowej stanął układ dżentelmeński, na zasadzie którego nie można byłaby zgłaszać wniosków, zmniejszających, zwiększających, wogóle zmieniających sumy budżetowe. Otóż komunikuję, że tego układu nie było. P. Marszałek sobie przypomina, że gdy ja, jako przewodniczący tej Komisji Regulaminowej, pytałem się, czy kto ma zamiar taki wniosek złożyć, otrzymałem odpowiedź, że nie, i odpowiedziałem na to: o ile coś ważnego nie zajdzie, p. Marszałek wtedy się na mnie patrzył i uśmiechał. To jedno. Ale nawet, gdyby komisja była przyjęła regulamin, to ten wniosek temu regulaminowi by nie podlegał, bo to jest wniosek dążący nie do zmian budżetu, lecz umożliwiający zajęcie Senatowi takiego lub innego stanowiska politycznego. Więc to jest wniosek, któryby nie podlegał temu, nawet gdyby ten regulamin był przyjęty. Więc komunikuję, że dżentelmeńskiego układu nie było i konstatuję, że gdyby nawet był, to ten wniosek nie podlegaliby temu regulaminowi i sądzę, że Pan Marszałek odda tutaj słuszność prawdzie i sprostuje.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Gliwic dla sprostowania.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#Marszalek">S. Gliwic:</u>
- <u xml:id="u-19.2" who="#Marszalek">Ja uważam, że taki układ jest, i zdaje się, że nawet mówiłem o tern z p. s. Baranykiem, który tak to rozumiał na komisji</u>
- <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-19.4" who="#Marszalek">Tak wszyscy rozumieliśmy na Komisji Regulaminowej.), ja tak to rozumiałem. Jeżeli jednak mamy zrobić pewnie posunięcie, o którem mówił p. s. Januszewski, to ja osobiście uważam, że układu dżentelmeńskiego nie było, albojwiem o tego rodzaju rzeczach nie mogło być mowy w dżentelmeńskim układzie.</u>
- <u xml:id="u-19.5" who="#Marszalek">Głos ma s. Schreiber.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gliwic dla sprostowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! W budżecie Ministerstwa Skarbu główną, najważniejszą częścią są dochody. Jest to bowiem budżet, którego dochody właściwie mają pokryć przeważające części wydatków państwowych. Otóż widzimy, że dochody Skarbu z każdym trokiem wzrastają i Ministrowie Skarbu są optymistycznie usposobieni. Wolno się atoli zapytać, czy równolegle z tym wzrostem postępują także dochody w życiu gospodarczem, czy nadwyżka w Skarbie odpowiada także proporcjonalnie nadwyżce w życiu gospodarczem społeczeństwa? Czy równolegle ze wzrostem zasobów skarbowych wzrosły także i zasoby rolnictwa, przemysłu i handlu?</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SSchreiber">Tu atoli mamy dziwne, niepokojące zjawisko. Zdaje mi się, że cała tragika naszego położenia gospodarczego polega właśnie na tern, że między stanem i dochodowością Skarbu a położeniem ekonomicznym i dochodowością społeczeństwa okazuje się jaskrawa sprzeczność, przepaść — zda się — nie do przebycia.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SSchreiber">Jeszcze dnia 5 grudnia ub. roku p. Minister Skarbu w swojem eksposè, wygłoszonem w Sejmie, powiedział: — „Chociaż sytuacja jest subiektywnie ciężka, chociaż teraz właśnie najboleśniej odczuwamy trudności, już w znacznej mierze przezwyciężone, to jednak obiektywnie stwierdzić należy, że istnieją wszelkie dane, że sytuacja już zmierza ku poprawie i przypuszczać wolno, że rok przyszły będzie rokiem pokryzysowym, nie zaś tokiem kryzysu''.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SSchreiber">Ta optymistyczna przepowiednia p. Ministra Skarbu niestety się nie ziściła. Przeciwnie, żyjemy obecnie w atmosferze wielce zaostrzonego przesilenia gospodarczego, którego dalszy rozwój, a już zgoła koniec, nie da się wogóle przewidzieć.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SSchreiber">Sprawozdanie zaś Banku Gospodarstwa Krajowego ze stycznia r. b. charakteryzuje sytuację ekonomiczną Polski w następujący sposób:</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SSchreiber">Rok bieżący rozpoczął się pod znakiem poważnych trudności gospodarczych. W porównaniu z grudniem 1929 nastąpiło w styczniu 1930 nawet pewne zaostrzenie sytuacji ekonomicznej w kraju, ponieważ trwające przesilenie opanowało również te działy życia gospodarczego, które poprzednio znajdowały się w nieco lepszem położeniu.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SSchreiber">Szukając przyczyn tego faktu, mówi się zwyczajnie, że jest to wypływ koniunktury, i to nie tylko u nas, lecz na całym świecie. Jest to atoli zapatrywanie zupełnie mylne, bo jednostronne. Bezwątpienia trudności gospodarcze, cechujące życie ekonomiczne prawie całego świata, i u nas zaważyły na szali, ale zapomnieć nie wolno o tern, że w Polsce nie stanowią one wyłącznej przyczyny depresji gospodarczej, a nawet nie są najważniejsze. Tu działają własne, swoiste powody. Przedewszystkiem nadmierny rozrost budżetu państwowego, który nie pozostałe w racjonalnym stosunku do istniejących możliwości. P. Minister Skarbu nazwał budżet 3 miliardowy minimum egzystencji Państwa. Tymczasem w szerokich sferach obywatelskich, a także i u fachowców ekonomiczno-finansowych panuje głębokie przekonanie, że taki budżet stanowczo i w dużej mierze przekracza naszą zdolność płatniczą. W tych samych sferach objawia się zapatrywanie, że budżet taki musi okazać się nierealnym, zwłaszcza w obecnych warunkach gospodarczych. Życie gospodarcze bowiem nie daje się nagiąć do potrzeb budżetowych, przeciwnie budżet musi być dostosowany do warunków i możności życia gospodarczego. Ponadto działa tu destruktywnie niesłychana ciasnota pieniężna, która paraliżuje wszelkie wysiłki gospodarcze. Wystarczy nadmienić, że obieg pieniężny w Polsce jest trwale niższy od obiegu pieniężnego innych krajów. Według rocznika statystyki za r. 1929 obieg pieniędzy wynosił u nas z końcem roku 1928 na głowę mieszkańca 52 zł., w Czechosłowacji prawie 3 razy więcej, w Niemczech blisko 4 razy więcej, we Francji zgórą 10 razy więcej i t. d., nawet w Rosji Sowieckiej jest większy.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SSchreiber">Wreszcie należy wspomnieć o niebywałym wzroście działalności państwa i samorządów, wymagającej coraz większych funduszów, daleko przekraczających siły społeczeństwa. Tyczy się to przedewszystkiem przedsiębiorstw państwowych, które pochłaniają olbrzymie sumy, wzamian za co bardzo mało wpłacają do kasy państwowej. Rezultatem tego stanu rzeczy jest niesłychane obciążenie ludności daninami na rzecz państwa i samorządów, obciążenie, które jest może głównym powodem całego kryzysu gospodarczego. A ludność odczuwa to obciążenie nie tylko absolutnie, jako przechodzące jej siły płatnicze, ale także relatywnie, jako niesprawiedliwie i nierównomiernie rozłożone.</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#SSchreiber">Według spisu ludności z 30 września 1921 przypada w Polsce: 66,4% ludności na rolnictwo, 14% na górnictwo i przemysł, 19,6% na handel i rzemiosło. Jak wobec tego ustroju gospodarczego Państwa rozłożone są podatki? Z biuletynu statystycznego Ministerstwa Skarbu po koniec 1929 r. dowiadujemy się, że w okresie od kwietnia do grudnia 1929 włącznie uiszczono w Polsce tytułem podatków bezpośrednich sumę 594.804.000 zł. Z tego wpływ z podatku przemysłowego wynosi 272.481.000 zł., z podatku dochodowego 207.271.000 zł., zaś z podatku gruntowego 38.384.000 zł. Z tego zestawienia wynika, że cały podatek przemysłowy i przynajmniej połowę podatku dochodowego, czyli 50 kilka procent wszystkich podatków bezpośrednich zapłacił handel i przemysł. Budżet zatem wyglądał tak jakby to był kraj przemysłowo - handlowy, naturalnie tylko w dochodach.</u>
- <u xml:id="u-20.10" who="#SSchreiber">Jest to oczywiście krótkowzroczna polityka, która wywołuje wręcz przeciwne skutki, niż zamierzone. Zastępcy rolnictwa bowiem sądzili, że jeśli obronią ludność rolniczą od zbytnich podatków, a cały ciężar podatkowy zrzucą na ludność miejską, wtedy dla warstwy rolniczej powstanie raj na świecie. Tymczasem upadek gospodarczy handlu jest jedną z głównych przyczyn obecnego kryzysu rolniczego. Rolnictwo bowiem jest tylko jednem ogniwem życia gospodarczego i nie daje się zupełnie wyodrębnić z całego łańcucha gospodarczego. Ludność miejska nadmiernie obciążona straciła siłę kupna i przestała być w dawniejszej mierze konsumentką płodów rolniczych. A wzajemne oddziaływanie nie dało długo na siebie czekać.</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#SSchreiber">Wynik zaś jest wprost zastraszający, gdy obecnie niema już uprzywilejowanych i nieuprzywilejowanych warstw społeczeństwa. Wszyscy walczą, wszyscy są biedni. Ludność wiejska przeżywa dotkliwy kryzys, a ludność miejska zupełnie zubożała, jest u kresu swej siły płatniczej.</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#SSchreiber">Zwłaszcza ludność żydowska, w której imieniu przemawiam, jako przeważnie ludność miejska, zajmująca się handlem i rzemiosłem, najboleśniej odczuwa ten stan rzeczy. Pauperyzacja tej ludności przybiera z każdym dniem coraz bardziej zastraszające rozmiary Grozi wprost katastrofą 3-milijonowej ludności żydowskiej, a czynniki miarodajne powinne zawczasu obmyśleć, niezbędne środki zaradcze, już choćby dlatego, że taka katastrofa gospodarcza z pewnością nie ograniczy się do tejże ludności, lecz odbije się dotkliwie na całem Państwie.</u>
- <u xml:id="u-20.13" who="#SSchreiber">Przechodząc do sprawy podatków, muszę przedewszystkiem zaznaczyć, że ogólnie popełnia się tę pomyłkę, że mówi się o potrzebie reformy systemu podatkowego. Jest to mylne z tej prostej przyczyny, że właściwie dotąd nie posiadamy żadnego systemu podatkowego. Mamy raczej zbieraninę rozmaitych podatków, będących albo pozostałością różnych zaborów, albo też wynikiem czasów wojny światowej, podatków nie pozostających ze sobą w żadnym logicznym związku, ani nie reprezentujących żadnego rozumnego systemu.</u>
- <u xml:id="u-20.14" who="#SSchreiber">Należy zatem dążyć nie do reformy systemu, lecz do tego aby usunąć nierozumne zabytki dawnych czasów i wprowadzić nowy, na podstawach ekonomicznych oparty system podatkowy.</u>
- <u xml:id="u-20.15" who="#SSchreiber">Tyczy się to przedewszystkiem podatku przemysłowego, czyli jak go zwykle nazywają obrotowego. I dziwna rzecz. Cały świat gospodarczy, reprezentanci tak nauki jak i praktyki uznali ten podatek za malum necessarium w czasach inflacji, obecnie zaś jako nieżyciowy, szkodliwy, hamujący wprost wszelki rozwój gospodarczy. Podstawą bowiem każdego opodatkowania ekonomicznego, może być tylko dochodowość przedsiębiorstwa, nie zaś obrót, który w niczem nie świadczy o sile płatniczej przedsiębiorcy. Zwłaszcza w obecnych czasach, kiedy lwia część przedsiębiorstw pracuje z deficytem, podatek obrotowy jest właściwie podatkiem od strat, od deficytu. Po większej części niema u nas w ogóle normalnego obrotu, jest on bowiem bardzo często fikcyjny, tak, że dziś podatek ten jest opłacany ze substancji i to najczęściej ze substancji obcej. To też nie dziw, że kupiectwo i rzemiosło głównie pod ciężarem tego podatku się załamało.</u>
- <u xml:id="u-20.16" who="#SSchreiber">To wszystko jest już ogólnie znane i ogólnem też jest żądanie, aby ten podatek usunąć lub przynajmniej tak zreformować, względnie obniżyć, aby przestał być plagą handlu i przemysłu Jeszcze w marcu 1928 r. Rząd stwierdził, że należy obniżyć podatek obrotowy. Doradca finansowy p. Dewej w swojem sprawozdaniu uznał reformę podatku obrotowego za najpilniejszą. Główni referenci budżetowi Sejmu pp. prof. Krzyżanowski i Byrka, oraz referent generalny budżetu, senator Szarski, uznali również ten podatek za niewłaściwy, a mimo to istnieje on dalej i rozwija się doskonale, przynosząc coraz więcej dochodu i równocześnie niszcząc coraz bardziej życie gospodarcze.</u>
- <u xml:id="u-20.17" who="#SSchreiber">Nawet p. Minister Skarbu w dzisiejszem swojem przemówieniu uznał, że ten podatek jest niszczący, a)le dalej chcę go zatrzymać a nie usunąć.</u>
- <u xml:id="u-20.18" who="#SSchreiber">Ze wspomnianego już biuletynu statystycznego Ministerstwa Skarbu dowiadujemy się dokładnie o stałym wzroście tego podatku. I tak, jeśli przyjmiemy wpływ w okresie od kwietnia do (grudnia włącznie roku 192425 na sto, to wynosi on za rok 1925/26 — 101, za rok 1926/27 — 111 za rok 1927/28 — 137 za rok 1928/29 — 176, za rok 1929/30175.</u>
- <u xml:id="u-20.19" who="#SSchreiber">A więc podatek powszechnie uznany za niewłaściwy i szkodliwy stał się wspaniałem, ciągle rosnącem źródłem dochodów dla Skarbu, które daje nie tylko zasoby preliminowane, ale nawet znaczne w setki milionów idące nadwyżki roczne. W liczbach przedstawia się to następująco:</u>
- <u xml:id="u-20.20" who="#SSchreiber">w roku 1927/28 preliminowano 200 milj., uzyskano 281,698,600;</u>
- <u xml:id="u-20.21" who="#SSchreiber">w roku 1928/29 preliminowano 200 milj., uzyskana 350.495.709;</u>
- <u xml:id="u-20.22" who="#SSchreiber">w roku 1929/30 preliminowano 250 milj., (na 3 kwartał) uzyskano 272.480.673.</u>
- <u xml:id="u-20.23" who="#SSchreiber">Nie wiem, czy to nawet ze stanowiska etyki jest dopuszczalnem, żeby takie niewłaściwe i szkodliwe źródło w ten sposób wyzyskać. Wyglądałoby na przyjęcie zasady: — „pecunia non olet''.</u>
- <u xml:id="u-20.24" who="#SSchreiber">I dlatego uzasadnioną jest moja rezolucja, wydrukowana w sprawozdaniu pisemnem, aby przynajmniej nadwyżkę zwrócić płatnikom w stosunku do wypłaconych przez nich kwot, jak niemniej mój wniosek o obniżenie preliminowanej kwoty o 60 milionów.</u>
- <u xml:id="u-20.25" who="#SSchreiber">W ostatnich czasach obecny p. Minister Skarbu okazał dobrą wolę i dostateczną odwagę, występując z nowelą o reformie podatku obrotowego. Reforma była trzymana w tak szczupłych ramach, że nikogo właściwie nie zadowoliła Była tylko nadzieja, że w toku obrad nad nowelą p. Minister Skarbu da się przekonać, że w reformie (należy o wiele dalej pójść, by choć w części zadośćuczynić słusznym postulatom handlu i rzemiosła. Tymczasem stała się rzecz dziwna, naprawdę niecodzienna w życiu państwowem. P. Minister Skarbu nie tylko, nie poszedł po linii dezyderatów ludności, lecz cofnął te małe ustępstwa. jakie był uczynił w imieniu Rządu. Obecnego p. Ministra Skarbu cenię wysoko jako męża stanu, który zdawało się posiada horyzont na miarę europejską i także odpowiedni dozę odwagi. Ale niechaj mi p. Minister Skarbu wierzy, że ostatnie jego pociągnięcie nie stało na wysokości. Wywołał on ogólne rozczarowanie i wzburzenie. Ludność widzi, że nawet nadzieje pokładane w dobrych intencjach obecnego Ministra Skarbu zawiodły. Tłumaczenie, że taki krok jest potrzebny w celu utrzymania równowagi budżetowej, nie wytrzymuje krytyki, albowiem równowaga ta da się utrzymać już przez drobne ścieśnienie wydatków, lub też przez podwyższenie dochodów z monopolów państwowych, a zresztą, zdaniem wszystkich fachowców, obniżenie podatku Obrotowego da się łatwo powetować zwiększeniem obrotów, które na skutek obniżenia niezawodnie automatycznie nastąpi.</u>
- <u xml:id="u-20.26" who="#SSchreiber">Chciałbym zaznaczyć, że obrona dzisiejsza p. Ministra nie była przekonywająca. P. Minister oświadczył, że nie cofnął żadnych praw nabytych. Ze stanowiska ściśle prawnego jest to może słuszne, bo projekt rządowy nie stanowił jeszcze praw nabytych, ale projekt rządowy tworzy pewne prawo moralne, które wiąże Rząd: i obie strony. Jeżeli p. Minister Skarbu wycofał się z tego projektu, przez to też cofnął prawa nabyte.</u>
- <u xml:id="u-20.27" who="#SSchreiber">Jeszcze jedno. P. Minister dziś dużo polemizował ze Stronnictwem Narodowem. Nie jestem obrońcą, ani oskarżycielem Stronnictwa Narodowego, nie mam nawet chęci wtrącać się do tej walki, chciałbym jedynie powiedzieć, że jeżeli Stronnictwo Narodowe zgrzeszyło, czyż z tego wynika żeby p. Minister cofnął swoje projekty i żeby przez to cierpiała ludność? Nad tern niech się p. Minister zastanowi.</u>
- <u xml:id="u-20.28" who="#SSchreiber">Mimo to nie tracę nadziei, że p. Minister Skarbu w ostatniej chwili jeszcze uwzględni straszne położenie kupiectwa i rzemiosła i zrewiduje swoje stanowisko. Reprezentantowi ludności rolniczej, pozwalam sobie zwrócić uwagę, że widocznie znowu się łudzą, gdy sądzą, że, utrzymując ciężary, gniotące ludność miejską, czynią coś pożytecznego dla reprezentowanych przez nich warstw społecznych. Powtarzam, rolnictwo nie jest czemś niezawisłem od reszty życia gospodarczego. Jeśli ludności miejskiej dzieje się źle, nie może być dobrze i ludności rolniczej.</u>
- <u xml:id="u-20.29" who="#SSchreiber">W ścisłej łączności z podatkiem obrotowym pozostaje kwestia świadectw przemysłowych. Tu już chyba niema żadnych charakterystycznych cech jakiegokolwiek {podatku. Jest to poprostu danina stała, nie pozostająca w żadnym racjonalnym stosunku do siły płatniczej danego przedsiębiorstwa, a tem mniej do jego dochodowości. Przyjęto mechanicznie pozostałość z zaboru rosyjskiego, utworzono różne kategorie, czyli klasy, a o przynależności do nich znowu nie rozstrzygają żadne cechy gospodarcze, lecz wyłącznie pewne oznaki zewnętrzne. Powstają wskutek tego często jaskrawe dziwolągi, jak np., że mały sklepik na peryferiach miasta opłaca takie samo świadectwo przemysłowe, jakie wykupuje większe przedsiębiorstwo w centrum miasta, jeśli tylko zewnętrzne cechy interesu są podobne. Ustawa o podatku przemysłowym z r. 1923 widocznie przynajmniej s części liczyła się z tą dziwaczną sytuacją, gdyż oznaczyła zapłatę za świadectwo przemysłowe jako zaliczkę na podatek przemysłowy. Niestety ustawa z r, 1925 uchyliła ten i przepis, wobec czego opłata za świadectwa przemysłowe przemieniła się w odrębną daninę, przyczyniającą się z jednej strony do tem dotkliwszego obciążenia handlu i rzemiosła, z drugiej strony wywołującą z powodu swej jaskrawej nierównomierności i niesprawiedliwości w szerokich sferach kupiectwa i rzemiosła poczucie głębokiej, bezzasadnej krzywdy. Dlatego też żądanie kupców i rzemieślników idzie w tym kierunku, aby ten zabytek zaborczy w zupełności usunąć, albo przynajmniej przywrócić przepis ustawy z r. 1923 o zaliczeniu tej opłaty na poczet podatku przemysłowego.</u>
- <u xml:id="u-20.30" who="#SSchreiber">Zaznaczam, że uchylenie świadectw przemysłowych niegrozi Skarbowi Państwa zbył wielkiem uszczupleniem wypływów. Przyniosły one bowiem w r. 1925 — zł. 25.444.149, w r. 1926/27 — 33.536.427 zł., w latach 1927/28,1928/29 — około 27 — 30 millionów zł. Wobec nadwyżek, które przynosi podatek przemysłowy ponad sumy preliminowane, a które idą, jak wspomniałem w setki milionów nie ma taki ubytek tak wielkiego znaczenia. Tymczasem dla kupiectwa i rzemiosła są świadectwa przemysłowe kulą u nóg, nieprzebytą przeszkodą w prowadzeniu przedsiębiorstwa. A wyniki są już dziś widoczne. Z każdym bowiem rokiem maleje liczba świadectw wyższych kategorii, a wzrasta liczba świadectw najniższych kategorii. Dla przykładu podaję porównanie ilości świadectw handlowych z r. 1924. Otóż w r. 1924 wykupiło świadectwa I kategorii 3217 osób, w r. 1927 tylko 1028, świadectwo II kategorii w roku 1924 wykupiło 41,724, r. 1927 tylko 27.304. Także ilość świadectw IH kategorii nie,tylko nie wzrosła, ale nawet się zmniejszyła. I tak w r. 1924 wykupiło świadectwa III kategorii 197 738 osób, w r. 1927 tylko 182.740. Natomiast powiększyla się liczba świadectw kategorii IV. I tak w r. 1924 wykupiono 123.289 świadectw IV kategorii, w r. 1927 już 170.517. Jasno więc z tego wynika, że więksi kupcy w ciągu trzech Jat stali się mniejszymi, a mniejsi zmienili się w ulicznych kramarzy. Tem samem naturalne też i wpływ z tych świadectw coraz bardziej maleje. Uzasadnionym tedy jest postulat usunięcia tego hamulca w rozwoju handlu i rzemiosła. Tymczasem zaś aż do przeprowadzenia tej koniecznej reformy, należałoby rozszerzyć ilość kategoryj do takiego stopnia, aby podstawę wykupienia świadectwa przemysłowego stanowić mogły rozmiar siła płatnicza każdego przedsiębiorstwa. a nie przypadkowe, formalnie oznaki zewnętrzne Dotkliwy ciężar podatku przemysłowego zaważył także na teoretycznie najsprawiedliwszym podatku, jakim niezawodnie powinien być podatek do chodowy. Albowiem jako podstawy wymiaru tego podatku nic bierze się czystej dochodowości, lecz zasadniczo ustaloną kwotę podatku przemysłowego, i to nawet wtedy, kiedy wymiar tego podatku nie jest jeszcze prawomocny i bardzo często w drodze odwoływania zostaje zniżony. Jasną jest tedy rzeczą, że takie wymiary podatku dochodowego nie mogą odpowiadać prawdziwemu stanowi rzeczy. Jest tedy uzasadnionym postulatem wszystkich prawie płatników, aby w porozumieniu ze sferami gospodarczemi względnie z ich zastępstwem zawodowem, t. j. Izbami Przemysłowo-Handlowemi i Izbami Rękodzielniczemi nastąpiło odpowiednie ustalenie średniej dochodowości przedsiębiorstw.</u>
- <u xml:id="u-20.31" who="#SSchreiber">Należy jeszcze wspomnieć o tern, że i podatek majątkowy jest dziś nieodpowiednio traktowany. Ustawa o podatku majątkowym opiera się na danych z 1 lipca 1923. Od tego czasu oczywiście stosunki zupełnie się zmieniły. Niejeden warsztat pracy z owego czasu dziś już nie istnieje, a mimo to ściąga się podatek majątkowy wedle pierwotnych wymiarów, co naturalnie znowu jest niesłychanem obciążeniem ludności. Nowelizacja ustawy o podatku majątkowym. a równocześnie umorzenie wszelkich nieściągalnych zaległości jest postulatem uzasadnionym i bardzo pilnym.</u>
- <u xml:id="u-20.32" who="#SSchreiber">Parę uwag chciałbym jeszcze poświęcić ustawie z 31 sierpnia 1924 r. o pobieraniu od zaległości w podatkach bezpośrednich, oraz w należytościach stemplowych kar za zwłokę, odsetek za odroczenie, tudzież kosztów egzekucyjnych. Otóż razi w tych przepisach przedewszystkiem przejęty bezkrytycznie z ustawodawstwa rosyjskiego termin — „kara za zwłokę”, oparty na mylnej w naszych obecnych stosunkach presumpcji, jakoby zwłoka w płaceniu danin państwowych pochodziła z reguły z winy dłużnika. Jak wiadomo w przedwojennej Rosji płacono bardzo małe podatki, zaczem ustawodawca rosyjski mógł snadnie presumować, że zwlekanie z uiszczeniem skromnych kwot podatkowych z reguły dowodzi winy płatnika, za którą wolno go karać. Terminu — „kara za zwłokę” nie znały ustawodawstwa państw zachodnich, tu znano tyllko t. zw. odsetki za zwłokę w bardzo niskiej wysokości. Ustawodawca polski, jak zaznaczyłem, idzie <za wzorem rosyjskim i przyjmuje, jakoby zwłoka w płaceniu danin publicznych pochodziła z reguły z winy płatnika, i dlatego nakłada na dłużnika podatkowego kary w wysokości 4% miesięcznie, czyli 48% rocznie, która to stopa procentowa została rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, począwszy od 1. 4. 1927 r. zredukowaną na 2% miesięcznie, wzgl. na 24% rocznie. Otóż sądzę, że rzecz ma się wręcz przeciwnie, aniżeli presumuje ustawodawca, gdyż z reguły zwłoka inie jest wcale zawiniona przez płatnika, który tylko dlatego zwleka z zapłatą, że nie dysponuje dostateczną gotówką na zapłatę zbyt wygórowanych kwot podatkowych różnego rodzaju.</u>
- <u xml:id="u-20.33" who="#SSchreiber">Tenor ustawy, o ile ogólnie presumuje winę płatników, których należy karać za zwłokę, jest wysoce krzywdzący i ubliża wprost ich godności obywatelskiej. Należałoby zatem znowelizować wspomniane przepisy, przedewszystkiem w (tym kierunku, aby w nich <nie wspomniano ,o żadnej winie płatnika, ani o karze. Zamiast niesprawiedliwych kar za zwłokę należałoby wprowadzić w ślad za ustawodawstwami zachodniemi odsetki za zwłokę, zwłaszcza, że waluta nasza jest ustalona i odpada podejrzenie spekulacji po stronie płatników na dewaluację waluty. Stopa zaś odsetek za zwłokę nie powinnaby przekraczać ustawowo obowiązującej w interesach prawno-prywatnych. W Austrii wynosiła ta stopa procentowa 4.67% rocznie, a przy należytościach bezpośrednich i stemplowych 5% rocznie. U nas powinnaby ta stopa procentowa wynosić maksymalnie 12% rocznie, czyli 1% miesięcznie, w której to wysokości pobiera się kary za zwłokę od dłużników podatku gruntowego. Przepis, ustanawiający kary za zwłokę w czterokrotnej wzgl. w dwukrotnej wysokości dla płatników podatków przemysłowego, dochodowego i t. p. w porównaniu z płatnikami podatku gruntowego jest absurdem.</u>
- <u xml:id="u-20.34" who="#SSchreiber">Już w obradach nad wspomnianą ustawą w r. 1924 w Sejmie zarzuciłem z trybuny sejmowej ówczesnemu Ministrowi Skarbu, że wprowadza lichwiarskie odsetki dla Państwa, gdy obywateli za pobranie takich samych odsetek, a nawet niższych, bywa ostro karany. Cieszę się, że obecnie generalny referent budżetu w Sejmie prof. Krzyżanowski również nazwał te wysokie opłaty — „legalną lichwą”. Należałoby zatem tę anomalię jak najprędzej usunąć.</u>
- <u xml:id="u-20.35" who="#SSchreiber">Dziwne także jest postępowanie przy obliczaniu kar, względnie odsetek za zwłokę w razie odroczenia, względnie rozłożenia na raty. Ustawa bowiem wyraźnie postanawia, że od zaległości, których spłata została odroczona, lub rozłożona na raty orzeczeniem właściwej władzy skarbowej, pobiera się tylko odsetki za odroczenie w wysokości 1% miesięcznie, począwszy od 15 dnia po upływie terminu płatności. Tymczasem przepis ten bywa w praktyce kontra legem wykonywany, gdyż z reguły przyznają władze skarbowe, a to nie tylko władze I instancji, lecz także władze wyższe, ulgę niższych odsetek tylko od dnia wniesienia prośby o raty lub odroczenie, natomiast za czas poprzedni liczą pełną karę za zwłokę. Należałoby zatem celem usunięcia tej nieprawidłowości wystosować do władz odpowiednie pouczenie, zgodne z ustawą.</u>
- <u xml:id="u-20.36" who="#SSchreiber">Niemniej jaskrawo krzywdząca jest wysokość kosztów egzekucyjnych. Według ustawy koszta przymusowego ściągnięcia mają 'być pokrywane należytościami egzekucyjnemi, te ostatnie zatem nie powinne stanowić osobnego źródła dochodu dla Państwa. Jeżeli się sprawa tak ma, wcale nie mają rzeczowego uzasadnienia koszta egzekucyjne, wynoszące aż 5% egzekwowanej zaległości. W Austrii np. najwyższe należytości egzekucyjne wynosiły za upomnienie 3 korony 10 halerzy, za zajęcie 4 korony, za przeprowadzenie licytacji 6 koron i te należytości pokrywały w zupełności koszta przymusowego ściągnięcia zaległych podatków.</u>
- <u xml:id="u-20.37" who="#SSchreiber">Jest przeto rzeczą niepojętą dlaczego ustawa cytowana domaga się olbrzymich należytości egzekucyjnych. Przy podatku w kwocie np. 10.000 zł. liczy się za pracę sekwestratora aż 2.500 zł. Nie ulega wątpliwości, że tak wysokie należytości egzekucyjne nie mają namniejszej racji bytu, że zatem ustawa wymaga w tym kierunku gruntownej modyfikacji.</u>
- <u xml:id="u-20.38" who="#SSchreiber">Ponadto niesłuszne jest obliczanie należytości egzekucyjnej nie tylko od samego podatku egzekwowanego, lecz, jak się to praktykuje, także od narosłej kary za zwłokę. W postępowaniu sądowem tylko wysokość samej wierzytelności, a nie tej przynależytości jest miarodajną do ustalenia kompetencji sądu, oraz opłat sądowych, w sposób więc analogiczny powinnoby się postępować przy liczeniu należytości egzekucyjnych od egzekwowanych danin państwowych.</u>
- <u xml:id="u-20.39" who="#SSchreiber">Na Komisji Skarbowo-Budżetowej poruszyłem pewną specjalną sprawę, mianowicie zachowanie się władz celnych wobec spedytorów i przewoźników, tak bardzo ich krzywdzące. Ponieważ dotychczas sprawa ta nie została załatwiona, przeto ponownie o niej wspominam. Jak bowiem wiadomo, na mocy międzynarodowej konwencji Kolei Żelaznych, podpisanej w Bemie 23.X.1924 r., a ogłoszonej w Dz. Ust. 73 z 1928 r., właściciel listu przewozowego, czyli wykazany na liście przewozowym adresat przesyłki, uważany jest za osobę uprawnioną do rozporządzania towarem i w związku z tern prawem ma samoistnie załatwić formalności celne, policyjne i t. p. Teza ta wyłuszczona jest też w naszych przepisach celnych i jest zresztą zgodną z przepisami ustawy cywilnej. To też predsiębiorstwa ekspedycyjne, jako przewoźnicy, samodzielnie przez dziesiątki lat odprawiały w urzędach celnych przesyłki na ich adres nadchodzące. Tymczasem w r. 1920 Ministerstwo Skarbu ograniczyło nabyte uprawnienia w ten sposób, że do odprawy celnej dopuszczani być mogą tylko spedytorzy, posiadający specjalne pozwolenie na załatwianie formalności celnych. Ograniczenie to koliduje z wymienionym przepisem, tak, że przedsiębiorstwa ekspedycyjne nie są w stanie wywiązać się z obowiązków, przyjętych na siebie na mocy kontraktu, uskutecznionego z koleją o przewóz przesyłek.</u>
- <u xml:id="u-20.40" who="#SSchreiber">Przeciw temu orzeczeniu wnieśli tedy interesowani skargę do Najwyższego Trybunału Administracyjnego, który wyrokiem z dnia 22.IH. 1927, I. rej. 1224/24 orzekł, że reskrypt, wydany w tej sprawie przez Ministerstwo Skarbu Departament Ceł do I: DC 4920/IV/24 jest niezgodny z ustawą. Mimo tego orzeczenia Najwyższego Trybunału Administracyjnego urząd celny we Lwowie nie dopuszcza nadal spedytorów do załatwiania formalności celnych, wzgl. do interweniowania w rewizji celnej. Zwracam się tedy do p. Ministra Skarbu, aby zechciał w sprawę tę wglądnąć i wydać zarządzenie w myśl obowiązujących przepisów.</u>
- <u xml:id="u-20.41" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! Starałem się w sposób rzeczowy przedstawić najbardziej pilne dezyderaty ludności w dziedzinie skarbowości. Są to bolączki całej ludności bez wyjątku, dotykają jednak najboleśniej ludność żydowską, albowiem zajmuje się ona przeważnie handlem i rzemiosłem, a wypierana coraz bardziej z dotychczasowych pozycyj gospodarczych i nie dopuszczana do nowych, znajduje się w sytuacji rozpaczliwej, bez wyjścia. Pragnąłbym, aby zdawano sobie ogólnie sprawę z grozy położenia i nie zbywano tej tak piekącej kwestii nic nie mówiącemi komunałami. Mówiono tu bowiem w dyskusji z pewnej strony o potrzebie współżycia wszystkich obywateli. Ludność żydowska zapewne z całego serca pragnie tego współżycia, ale zechciejcie szanowni Panowie zrozumieć, jeśli zaapeluję do Was i powiem: umożliwcie nam to współżycie, dajcie ludności żydowskiej możność spokojnego życia, a wtedy i zgodne współżycie będzie bardzo a bardzo łatwe.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SGliwic">Ja uważam, że taki układ jest, i zdaje się, że nawet mówiłem o tem z p. s. Baranykiem, który tak to rozumiał na komisji...</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Głos: Tak wszyscy rozumieliśmy na Komisji Regulaminowej.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SGliwic">...ja tak to rozumiałem. Jeżeli jednak mamy zrobić pewnie posunięcie, o którem mówił p. s. Januszewski, to ja osobiście uważam, że układu dżentelmeńskiego nie było, albowiem o tego rodzaju rzeczach nie mogło być mowy w dżentelmeńskim układzie.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SGliwic">Głos ma s. Schreiber.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoki Senacie! Nie przerywałem p. s. Schreiberowi czytania, chociaż jest to wbrew regulaminowi. Nie uczyniłem tego dlatego, że dziś jesteśmy wszyscy pod ogromną presją czasu i myślałem, że jeżeli p. s. Schreiber będzie mówił, to będzie to trwało dłużej, niż przeczytanie.</u>
- <u xml:id="u-21.1" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.:</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#WicemarszalekGliwic">Ale regulamin nie pozwala czytać, Panie Marszałku. Proszę Panów, objaśniłem i proszę mi uwag nie robić.</u>
- <u xml:id="u-21.3" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. Radomski.</u>
- <u xml:id="u-21.4" who="#WicemarszalekGliwic">S. Radomski:</u>
- <u xml:id="u-21.5" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoki Senacie!</u>
- <u xml:id="u-21.6" who="#WicemarszalekGliwic">W ocenie przewidywań dochodów skarbowych wysuwa się na plan pierwszy zagadnienie kryzysu gospodarczego, niewątpliwie bowiem oddziaływa on na siłę płatniczą i siłę nabywczą całej ludności, decydując prawie o możności płacenia przez nią podatków i o wysokości wpływów z monopoli i przedsiębiorstw państwowych Kryzys nasz nie jest objawem odosobnionym, lecz odłamem kryzysu ogólnoświatowego. Natomiast zwiększone napięcie jego, silniejsze przejawianie się jego u nas niż gdzie indziej, jest wywołane przyczynami tikwiącemi w młodym naszym orga- niźmie gospodarczym, zwłaszcza w naszej niezamożności w kapitały, w kapitały płynne, obrotowe.</u>
- <u xml:id="u-21.7" who="#WicemarszalekGliwic">Kapitalizacja nasza jest małą i niedostateczną. Rolnictwo, przemysł i handel nasz, ogołocone z kapitałów obrotowych, ponoszą podczas kryzysu większe straty niż w krajach innych. Lecz niedostateczność naszej zamożności nie jest spowodowana tylko przez przyczyny od nas niezależne, a więc przez działania i zniszczenia wojenne, lecz także wywołana jest szeregiem poczynań gospodarczych, przez nas spowodowanych, a tamujących życie gospodarcze, Nie przyczyniły i nie przyczyniają się do rozrostu gospodarczego i do kapitalizacji: wadliwość naszego systemu podatkowego, rozrost etatyzmu, zużycie kapitałów obrotowych na inwestycje, często w wadliwym kierunku poczynione, oraz obniżenie siły nabywczej ludności rolniczej przez wadliwą politykę rolniczo-handlową. Wadliwy system podatkowy prowadzić musi do przeciążenia podatkowego niektórych grup i odłamów społecznych i niszcząc je. niszczy podstawy pracy szerokich mas pracujących.</u>
- <u xml:id="u-21.8" who="#WicemarszalekGliwic">Wadliwość naszego systemu podatków bezpośrednich ujawnia się przedewszystkiem w fakcie uchwycenia i opodatkowania dochodów ludności nie— jednolicie przez jeden podatek dochodowy, lecz przez trzy różne podatki, mianowicie poza dodatkiem dochodowym jeszcze przez gruntowy i przemysłowo-obrotowy. Wskutek tego imamy nie tylko nierównomierne i nieproporcjonalne obciążenie poszczególnych grup społecznych, ale często i podwójne obciążenie źródeł podatkowych.</u>
- <u xml:id="u-21.9" who="#WicemarszalekGliwic">Wiadomą już dzisiaj jest ogólnie rzeczą, że wady te zawiera w sobie przedewszystkiem podatek przemysłowo-obrotowy. Uznał to Wysoki Senat już dwa lata temu, przyjmując moją ówczesną rezolucję.</u>
- <u xml:id="u-21.10" who="#WicemarszalekGliwic">Ciężar tego podatku polega na tern, że podatnik nie jest w stanie z powodów koniunkturalnych lub też z powodów ogólno-gospodarczych przerzucić podatku tego na konsumcję, jak to sobie wyobrażał ustawodawca, lecz podnosi go w większej lub mniejszej mierze sam. Mianowicie im więcej przedmiot obrotu, podlegający opodatkowaniu, jest zależny od koniunktury. i im częstszy jest jego obrót, tern większy ciężar spada na podatnika. Niema dwóch zdań, że podatek ten niszczy zupełnie dotknięte przez niego odłamy gospodarstwa i ich kapitalizację. To też usunięcie najważniejszych jego wad nie jest już nakazem sprawiedliwości społecznej, ale jest nakazem chwili, wypływającym z konieczności przeciwdziałania kryzysowi.</u>
- <u xml:id="u-21.11" who="#WicemarszalekGliwic">Tutaj chciałbym odpowiedzieć p. Ministrowi słów kilka, dotyczących aktualnej sprawy zmniejszenia ulg podatkowych dla kupiectwa. Mówię o tern bezstronnie, ponieważ stronnictwo moje nie należy do tych, które chciały projekt nowelizacyjny tego podatku rozszerzyć i na inne odłamy gospodarstwa, lecz nie jest także odpowiedzialne za strajki, które w Poznaniu i wszędzie miały miejsce, a które uznać trzeba za objaw samorzutny dotkniętych ciężarem tego podatku sfer gospodarczych.</u>
- <u xml:id="u-21.12" who="#WicemarszalekGliwic">P. Minister oświadczył, że nie on jest winien zmniejszeniu tych ulg, lecz raczej te stronnictwa, które wniosły o rozszerzenie ulg podatkowych także na inne dziedziny, a zwłaszcza na przemysł.</u>
- <u xml:id="u-21.13" who="#WicemarszalekGliwic">Pozwolę sobie zwrócić uwagę p. Ministra na fakt przyznania przez niego przy przedłożeniu wniosków ulgowych, że ulgi dla kupiectwa uważa nie tylko za konieczność gospodarczą — aby kupiectwo utrzymać przy życiu — ale także, że czyni to dla konieczności budżetowych, aby ratować ten odłam gospodarstwa, który w kapitalizacji gra najpierwszą rolę, bo kapitalizacja tam jest najpewniejszą, i może przyczynić się do powiększenia wpływów podatkowych.</u>
- <u xml:id="u-21.14" who="#WicemarszalekGliwic">Jeżeli jednak teraz p. Minister daje swoje placet na rozszerzenie ulg tego podatku i na inne sfery, a zatem i na zmniejszenie ulg dla kupiectwa, to trzeba uznać to jako pójście po linii najmniejszego oporu, a nie po linii — „principia obsta”. Jestem zdania, że według tej zasady należałyby się ulgi przedewszystkiem kupiectwu, bo tam obrót jest najbardziej częstotliwy i zatem podatek najwięcej uciążliwy.</u>
- <u xml:id="u-21.15" who="#WicemarszalekGliwic">O jeszcze jednej wadliwości naszego systemu podatkowego chcę mówić, która nie dotyczy budżetu bezpośrednio.</u>
- <u xml:id="u-21.16" who="#WicemarszalekGliwic">Wadliwość systemu podatków bezpośrednich jest spotęgowaną brakiem jednolitej ordynacji podatkowej, co uniemożliwia podatnikowi orientację w ciężarach nań spoczywających i finansowego dostosowania się naprzód do ciężaru świadczeń.</u>
- <u xml:id="u-21.17" who="#WicemarszalekGliwic">Wadliwa jest zwłaszcza procedura podatkowa. Przepisy proceduralne dotyczące wymiaru, odwołania jak i postępowania dowodowego są niejednolite i różnorodne; tak samo przepisy dotyczące wymiaru kar i postępowania karnego. Brak przepisów ustawowych o egzekucji podatków, brak kodyfikacji i przedewszystkiem kumulacji bardzo licznych okólników Ministerstwa Skarbu, interpretujących ustawy podatkowe. Okólników tych jest kilkaset i stanowią one tak dla władz skarbowych jak i dla płatników istny labirynt wyjaśnień i niepewności. Na tem tle szerzą się skargi na fiskalizm. Rozumiem, że praca nad kodyfikacją i kumulacją tych okólników nie jest łatwa, ale jeżeli się chcę usunąć podłoże narzekań na fiskalizm i doprowadzić do pewnego zaufania podatników do władz skarbowych, to jest to pracą nieodzowną.</u>
- <u xml:id="u-21.18" who="#WicemarszalekGliwic">Do tych zagadnień należy jeszcze wysokość procentów za zwłokę. Zwłoka w dzisiejszym okresie kryzysu nie jest winą podatników i procenty tak wysokie, przekraczające normy ustawowo dopuszczalne, są karami za winy niepopełnione. Kary takie demoralizują podatników.</u>
- <u xml:id="u-21.19" who="#WicemarszalekGliwic">Druga, tu wytknięta część wad naszego ustawodawstwa podatkowego, to są błędy, które sprowadzają na ludność ciężary zupełnie niewspółmierne z wysokością świadczeń.</u>
- <u xml:id="u-21.20" who="#WicemarszalekGliwic">Dalsza rzecz tamująca rozrost życia gospodarczego i kapitalizację to nasz etatyzm. Najszkodliwszym skutkiem tego etatyzmu w obecnej chwili jest absorbo'wanie kapitałów płynnych, zwłaszcza kredytów, że szkodą odłamów gospodarstwa nieetatystycznego, niemonopolistycznego oraz wprowadzenie momentu niepewności do tychże odłamów gospodarstwa co do ich podstaw bytu i rozwoju. Bo przemysł, rzemiosło i handel, nie mając pewności, czy znowu która gałąź gospodarcza nie zostanie przebudowaną strukturalnie i objęta etatyzmem, traci inicjatywę i energię.</u>
- <u xml:id="u-21.21" who="#WicemarszalekGliwic">Przyznać trzeba, że rozrost etatyzmu został w ostatnim czasie wstrzymany, ale zastąpiono go w pewnej mierze kartelizacją, i to kartelizacją o charakterze monopolistycznym, która ma te same wady co etatyzm, bo także absorbuje, kapitał płynny i wprowadza moment niepewności. Kartelizacja, jeżeli ma prowadzić do rzeczywistej racjonalizacji zakładów, winna opierać się na umowach dobrowolnych, a pozatem powinna podlegać kontroli państwowej, kóraby dopilnowała, aby środki finansowe, uzyskane z tego tytułu zostały użyte na racjonalizację warsztatów, co wpłynie na potanienie produkcji, a nie żeby środki te użyto na co innego, bo w takim razie będzie to prowadziło do podnoszenia cen skartelizowanych wytwórni, bez pożytku dla ogólnej gospodarki, przedewszystkiem bez pożytku dla rolnictwa, gdzie kartelizacja nie prowadzi do podwyższenia cen.</u>
- <u xml:id="u-21.22" who="#WicemarszalekGliwic">Rok 1927, rok pomyślnych koniunktur, a przyznać trzeba i rok rozrostu gospodarstwa narodowego, popchnął nas do optymizmu: w nadziei dalszego rozwoju i w nadziei możliwości dalszych pożyczek, poczyniliśmy szereg inwestycyj z kapitałów obrotowych. Szereg tych inwestycyj był nie tylko koniecznością państwową, ale i inwestycjami rentownemi, które oddając gospodarstwu poważne usługi, przyczyniają się do pomnożenia kapitałów płynnych. Do takich inwestycyj zaliczam rozbudowę Gdyni, budowę linii kolejowych, wreszcie Mościce.</u>
- <u xml:id="u-21.23" who="#WicemarszalekGliwic">Natomiast jest szereg inwestycyj o charakterze konieczności państwowych, lecz nie oddających gospodarstwu bezpośrednio żadnych kapitałów, i te inwestycje powinno się było odłożyć do czasów lepszych, do czasów wydatniejszej kapitalizacji, do czasu pożyczek długoterminowych zagranicznych. To są inwestycje o charakterze administracyjnym, gmachy administracji państwowej, sądownictwa i t. d.</u>
- <u xml:id="u-21.24" who="#WicemarszalekGliwic">Jest jeszcze szereg inwestycyj, których poczynienie z kapitału obrotowego było wręcz wadliwe, mianowicie inwestycje o charakterze reprezentacyjnym, obok tego inwestycje poczynione jedynie pod naporem zgromadzonych kapitałów w centrach ubezpieczeń społecznych; — i tam postawiono szereg gmachów reprezentacyjnych — co nie powinno być naturalnie powodem do atakowania samego tego ruchu, jak to robią przeciwnicy ustawodawstwa społecznego.</u>
- <u xml:id="u-21.25" who="#WicemarszalekGliwic">Pozatem jeszcze jeden czynnik przyczynił się nader poważnie do zwiększenia kryzysu, — wadliwa polityka rolniczo-handlowa. Sprawa ta była szeroko omawiana przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, mogę się zatem co do tego zagadnienia skonkretyzować.</u>
- <u xml:id="u-21.26" who="#WicemarszalekGliwic">Niezorientowanie się w roku 1928/29 co do nadmiaru zboża chlebowego w kraju i podtrzymanie zakazu wywozu było błędem; większym jednak błędem było zdaniem mojem zajęcie stanowiska i imputowanie tegoż stanowiska rolnictwu, że przez działalność rezerw zbożowych można ceny absolutnie ustabilizować i utrzymać je na takim poziomie, jaki sobie jako konieczny wyliczono. Stanowisko to było błędnem, ponieważ nie liczyło się z zależnością naszą od rynków światowych; a było ono bardzo ujemnem, gdyż rezerwy zbożowe, ujawnione na rynku, działały deprymująco na ceny i spowodowały rolników do zatrzymania zapasów aż do roku przyszłego, kiedy zapasy te znowu obniżyły cenę, przynosząc pozatem bezpośrednio zainteresowanym rolnikom poważne straty.</u>
- <u xml:id="u-21.27" who="#WicemarszalekGliwic">W ostatnich czasach wielkie nadzieje pokładano w umowie żytniej z Niemcami, nadzieje te jednak jak dotychczas zawiodły, gdyż zadaniem umowy nie było jedynie podniesienie cen, ale miała ona, zdaniem mojem, przyczynić się także do umożliwienia traktatu handlowego. Z natury rzeczy korzyści z niej musiały być bezpośrednio większe dla Niemców niż dla nas.</u>
- <u xml:id="u-21.28" who="#WicemarszalekGliwic">Zaznaczyłem już na wstępie, że kryzys rolniczy łączy się z kryzysem ogólno-rolniczym i kryzysem ogólno-gospodarczym, dlatego też środki zapobiegawcze nie mogą iść tylko, w jednym kierunku, lecz winne być oparte, jak to uczynił ostatnio Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów na szerszej platformie, przyczem jednak podkreślić trzeba, że osią i tej akcji musi być pomoc finansowa dla umożliwienia produkcji i zbytu.</u>
- <u xml:id="u-21.29" who="#WicemarszalekGliwic">(</u>
- <u xml:id="u-21.30" who="#komentarz">Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
- <u xml:id="u-21.31" who="#WicemarszalekGliwic">Gdy będziemy umieli usunąć omawiane niedomagania gospodarcze, to zmniejszymy skutki kryzysu a z czasem stworzymy zdrowe podwaliny rozwoju gospodarczego. Ale osłabiony i wycieńczony nasz organizm potrzebuje pomocy doraźnej. Takim środkiem zaradczym przynoszącym ulgę natychmiastową, byłby dopływ kapitałów obrotowych. Z powodu braku kapitalizacji trudno jest odrazu stworzyć płynny, a najbardziej potrzebny kapitał własny i dlatego forma kredytu jest jedyną, która wchodzi w rachubę. Gdy się zastanawiać, czy marny wiele dróg ku temu, to okazuje się, że jest ich niewiele. Bank Polski w większej mierze kredytu dać nie może, nie chcąc się narazić na zmniejszenie pokrycia. Przypominam tutaj psychozę dewaluacyjną z przed roku, która powstała wówczas już tylko z powodu ujemnego bilansu handlowego. Taka psychoza mogłaby się w dzisiejszych czasach kryzysu powtórzyć i dlatego droga ta jest mało godną zalecenia. Mogłyby to uczynić pożyczki zagraniczne, a droga ta jest obecnie po upłynnieniu rynków kapitałowych aktualną. Trzeba dążyć do osiągnięcia pożyczek i wzdąć je choćby z pewną stratą gospodarczą, ale i wtedy trzeba przyjść życiu gospodarczemu z pomocą aż do wpłynięcia pożyczek.</u>
- <u xml:id="u-21.32" who="#WicemarszalekGliwic">I tutaj została jedyna droga, droga sięgnięcia 'do rezerw skarbowych. Przyznaję, że droga ta niebardzo jest bezpieczną, zawiera bowiem niebezpieczeństwo utracenia równowagi skarbowej, to też można jej będzie użyć jedynie w ostateczności i jedynie w ścisłym stosunku do widoków na pożyczki zagraniczne. Od umiejętności tego posunięcia będzie zależała jego skuteczność.</u>
- <u xml:id="u-21.33" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoki Senacie! Pan sprawozdawca generalny, chcąc podkreślić ważność zagadnień gospodarczych o ogólnej polityce państwowej, powiedział w swojem sprawozdaniu: — „Dobro obywateli jest dobrem państwa”. Chcąc tak samo podkreślić ważność zagadnień gospodarczych, przypominam Wysokiemu Rządowi prawdę:</u>
- <u xml:id="u-21.34" who="#WicemarszalekGliwic">Stosunek obywateli państwa — bez różnicy ich zapatrywań politycznych na poszczególne rządy — jest zależny od stanu gospodarstwa narodowego.</u>
- <u xml:id="u-21.35" who="#WicemarszalekGliwic">Marszałek:</u>
- <u xml:id="u-21.36" who="#WicemarszalekGliwic">Głos ma s. Erdman.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! W budżecie Ministerstwa Skarbu główną, najważniejszą częścią są dochody. Jest to bowiem budżet, którego dochody właściwie mają pokryć przeważające części wydatków państwowych. Otóż widzimy, że dochody Skarbu z każdym trokiem wzrastają i Ministrowie Skarbu są optymistycznie usposobieni. Wolno się atoli zapytać, czy równolegle z tym wzrostem postępują także dochody w życiu gospodarczem, czy nadwyżka w Skarbie odpowiada także proporcjonalnie nadwyżce w życiu gospodarczem społeczeństwa? Czy równolegle ze wzrostem zasobów skarbowych wzrosły także i zasoby rolnictwa, przemysłu i handlu?</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SSchreiber">Tu atoli mamy dziwne, niepokojące zjawisko. Zdaje mi się, że cała tragika naszego położenia gospodarczego polega właśnie na tem, że między stanem i dochodowością Skarbu a położeniem ekonomicznym i dochodowością społeczeństwa okazuje się jaskrawa sprzeczność, przepaść — zda się — nie do przebycia.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SSchreiber">Jeszcze dnia 5 grudnia ub. roku p. Minister Skarbu w swojem eksposè, wygłoszonem w Sejmie, powiedział: „Chociaż sytuacja jest subiektywnie ciężka, chociaż teraz właśnie najboleśniej odczuwamy trudności, już w znacznej mierze przezwyciężone, to jednak obiektywnie stwierdzić należy, że istnieją wszelkie dane, że sytuacja już zmierza ku poprawie i przypuszczać wolno, że rok przyszły będzie rokiem pokryzysowym, nie zaś tokiem kryzysu”.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SSchreiber">Ta optymistyczna przepowiednia p. Ministra Skarbu niestety się nie ziściła. Przeciwnie, żyjemy obecnie w atmosferze wielce zaostrzonego przesilenia gospodarczego, którego dalszy rozwój, a już zgoła koniec, nie da się wogóle przewidzieć.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#SSchreiber">Sprawozdanie zaś Banku Gospodarstwa Krajowego ze stycznia r. b. charakteryzuje sytuację ekonomiczną Polski w następujący sposób:</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#SSchreiber">Rok bieżący rozpoczął się pod znakiem poważnych trudności gospodarczych. W porównaniu z grudniem 1929 nastąpiło w styczniu 1930 nawet pewne zaostrzenie sytuacji ekonomicznej w kraju, ponieważ trwające przesilenie opanowało również te działy życia gospodarczego, które poprzednio znajdowały się w nieco lepszem położeniu.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#SSchreiber">Szukając przyczyn tego faktu, mówi się zwyczajnie, że jest to wypływ koniunktury, i to nie tylko u nas, lecz na całym świecie. Jest to atoli zapatrywanie zupełnie mylne, bo jednostronne. Bezwątpienia trudności gospodarcze, cechujące życie ekonomiczne prawie całego świata, i u nas zaważyły na szali, ale zapomnieć nie wolno o tem, że w Polsce nie stanowią one wyłącznej przyczyny depresji gospodarczej, a nawet nie są najważniejsze. Tu działają własne, swoiste powody. Przedewszystkiem nadmierny rozrost budżetu państwowego, który nie pozostałe w racjonalnym stosunku do istniejących możliwości. P. Minister Skarbu nazwał budżet 3 miliardowy minimum egzystencji Państwa. Tymczasem w szerokich sferach obywatelskich, a także i u fachowców ekonomiczno-finansowych panuje głębokie przekonanie, że taki budżet stanowczo i w dużej mierze przekracza naszą zdolność płatniczą. W tych samych sferach objawia się zapatrywanie, że budżet taki musi okazać się nierealnym, zwłaszcza w obecnych warunkach gospodarczych. Życie gospodarcze bowiem nie daje się nagiąć do potrzeb budżetowych, przeciwnie budżet musi być dostosowany do warunków i możności życia gospodarczego. Ponadto działa tu destruktywnie niesłychana ciasnota pieniężna, która paraliżuje wszelkie wysiłki gospodarcze. Wystarczy nadmienić, że obieg pieniężny w Polsce jest trwale niższy od obiegu pieniężnego innych krajów. Według rocznika statystyki za r. 1929 obieg pieniędzy wynosił u nas z końcem roku 1928 na głowę mieszkańca 52 zł., w Czechosłowacji prawie 3 razy więcej, w Niemczech blisko 4 razy więcej, we Francji zgórą 10 razy więcej i t. d., nawet w Rosji Sowieckiej jest większy.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#SSchreiber">Wreszcie należy wspomnieć o niebywałym wzroście działalności państwa i samorządów, wymagającej coraz większych funduszów, daleko przekraczających siły społeczeństwa. Tyczy się to przedewszystkiem przedsiębiorstw państwowych, które pochłaniają olbrzymie sumy, wzamian za co bardzo mało wpłacają do kasy państwowej. Rezultatem tego stanu rzeczy jest niesłychane obciążenie ludności daninami na rzecz państwa i samorządów, obciążenie, które jest może głównym powodem całego kryzysu gospodarczego. A ludność odczuwa to obciążenie nie tylko absolutnie, jako przechodzące jej siły płatnicze, ale także relatywnie, jako niesprawiedliwie i nierównomiernie rozłożone.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#SSchreiber">Według spisu ludności z 30 września 1921 przypada w Polsce: 66,4% ludności na rolnictwo, 14% na górnictwo i przemysł, 19,6% na handel i rzemiosło. Jak wobec tego ustroju gospodarczego Państwa rozłożone są podatki? Z biuletynu statystycznego Ministerstwa Skarbu po koniec 1929 r. dowiadujemy się, że w okresie od kwietnia do grudnia 1929 włącznie uiszczono w Polsce tytułem podatków bezpośrednich sumę 594.804.000 zł. Z tego wpływ z podatku przemysłowego wynosi 272.481.000 zł., z podatku dochodowego 207.271.000 zł., zaś z podatku gruntowego 38.384.000 zł. Z tego zestawienia wynika, że cały podatek przemysłowy i przynajmniej połowę podatku dochodowego, czyli 50 kilka procent wszystkich podatków bezpośrednich zapłacił handel i przemysł. Budżet zatem wyglądał tak jakby to był kraj przemysłowo - handlowy, naturalnie tylko w dochodach.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#SSchreiber">Jest to oczywiście krótkowzroczna polityka, która wywołuje wręcz przeciwne skutki, niż zamierzone. Zastępcy rolnictwa bowiem sądzili, że jeśli obronią ludność rolniczą od zbytnich podatków, a cały ciężar podatkowy zrzucą na ludność miejską, wtedy dla warstwy rolniczej powstanie raj na świecie. Tymczasem upadek gospodarczy handlu jest jedną z głównych przyczyn obecnego kryzysu rolniczego. Rolnictwo bowiem jest tylko jednem ogniwem życia gospodarczego i nie daje się zupełnie wyodrębnić z całego łańcucha gospodarczego. Ludność miejska nadmiernie obciążona straciła siłę kupna i przestała być w dawniejszej mierze konsumentką płodów rolniczych. A wzajemne oddziaływanie nie dało długo na siebie czekać.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#SSchreiber">Wynik zaś jest wprost zastraszający, gdy obecnie niema już uprzywilejowanych i nieuprzywilejowanych warstw społeczeństwa. Wszyscy walczą, wszyscy są biedni. Ludność wiejska przeżywa dotkliwy kryzys, a ludność miejska zupełnie zubożała, jest u kresu swej siły płatniczej.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#SSchreiber">Zwłaszcza ludność żydowska, w której imieniu przemawiam, jako przeważnie ludność miejska, zajmująca się handlem i rzemiosłem, najboleśniej odczuwa ten stan rzeczy. Pauperyzacja tej ludności przybiera z każdym dniem coraz bardziej zastraszające rozmiary Grozi wprost katastrofą 3-miljonowej ludności żydowskiej, a czynniki miarodajne powinne zawczasu obmyśleć, niezbędne środki zaradcze, już choćby dlatego, że taka katastrofa gospodarcza z pewnością nie ograniczy się do tejże ludności, lecz odbije się dotkliwie na całem Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#SSchreiber">Przechodząc do sprawy podatków, muszę przedewszystkiem zaznaczyć, że ogólnie popełnia się tę pomyłkę, że mówi się o potrzebie reformy systemu podatkowego. Jest to mylne z tej prostej przyczyny, że właściwie dotąd nie posiadamy żadnego systemu podatkowego. Mamy raczej zbieraninę rozmaitych podatków, będących albo pozostałością różnych zaborów, albo też wynikiem czasów wojny światowej, podatków nie pozostających ze sobą w żadnym logicznym związku, ani nie reprezentujących żadnego rozumnego systemu.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#SSchreiber">Należy zatem dążyć nie do reformy systemu, lecz do tego aby usunąć nierozumne zabytki dawnych czasów i wprowadzić nowy, na podstawach ekonomicznych oparty system podatkowy.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#SSchreiber">Tyczy się to przedewszystkiem podatku przemysłowego, czyli jak go zwykle nazywają obrotowego. I dziwna rzecz. Cały świat gospodarczy, reprezentanci tak nauki jak i praktyki uznali ten podatek za malum necessarium w czasach inflacji, obecnie zaś jako nieżyciowy, szkodliwy, hamujący wprost wszelki rozwój gospodarczy. Podstawą bowiem każdego opodatkowania ekonomicznego, może być tylko dochodowość przedsiębiorstwa, nie zaś obrót, który w niczem nie świadczy o sile płatniczej przedsiębiorcy. Zwłaszcza w obecnych czasach, kiedy lwia część przedsiębiorstw pracuje z deficytem, podatek obrotowy jest właściwie podatkiem od strat, od deficytu. Po większej części niema u nas w ogóle normalnego obrotu, jest on bowiem bardzo często fikcyjny, tak, że dziś podatek ten jest opłacany ze substancji i to najczęściej ze substancji obcej. To też nie dziw, że kupiectwo i rzemiosło głównie pod ciężarem tego podatku się załamało.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#SSchreiber">To wszystko jest już ogólnie znane i ogólnem też jest żądanie, aby ten podatek usunąć lub przynajmniej tak zreformować, względnie obniżyć, aby przestał być plagą handlu i przemysłu Jeszcze w marcu 1928 r. Rząd stwierdził, że należy obniżyć podatek obrotowy. Doradca finansowy p. Dewej w swojem sprawozdaniu uznał reformę podatku obrotowego za najpilniejszą. Główni referenci budżetowi Sejmu pp. prof. Krzyżanowski i Byrka, oraz referent generalny budżetu, senator Szarski, uznali również ten podatek za niewłaściwy, a mimo to istnieje on dalej i rozwija się doskonale, przynosząc coraz więcej dochodu i równocześnie niszcząc coraz bardziej życie gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#SSchreiber">Nawet p. Minister Skarbu w dzisiejszem swojem przemówieniu uznał, że ten podatek jest niszczący, ale dalej chcę go zatrzymać a nie usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#SSchreiber">Ze wspomnianego już biuletynu statystycznego Ministerstwa Skarbu dowiadujemy się dokładnie o stałym wzroście tego podatku. I tak, jeśli przyjmiemy wpływ w okresie od kwietnia do grudnia włącznie roku 192425 na sto, to wynosi on za rok 1925/26 — 101, za rok 1926/27 — 111 za rok 1927/28 — 137 za rok 1928/29 — 176, za rok 1929/30175.</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#SSchreiber">A więc podatek powszechnie uznany za niewłaściwy i szkodliwy stał się wspaniałem, ciągle rosnącem źródłem dochodów dla Skarbu, które daje nie tylko zasoby preliminowane, ale nawet znaczne w setki milionów idące nadwyżki roczne. W liczbach przedstawia się to następująco:</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#SSchreiber">— w roku 1927/28 preliminowano 200 milj., uzyskano 281,698,600;</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#SSchreiber">— w roku 1928/29 preliminowano 200 milj., uzyskana 350.495.709;</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#SSchreiber">— w roku 1929/30 preliminowano 250 milj., (na 3 kwartał) uzyskano 272.480.673.</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#SSchreiber">Nie wiem, czy to nawet ze stanowiska etyki jest dopuszczalnem, żeby takie niewłaściwe i szkodliwe źródło w ten sposób wyzyskać. Wyglądałoby na przyjęcie zasady: „pecunia non olet”.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#SSchreiber">I dlatego uzasadnioną jest moja rezolucja, wydrukowana w sprawozdaniu pisemnem, aby przynajmniej nadwyżkę zwrócić płatnikom w stosunku do wypłaconych przez nich kwot, jak niemniej mój wniosek o obniżenie preliminowanej kwoty o 60 milionów.</u>
+ <u xml:id="u-21.25" who="#SSchreiber">W ostatnich czasach obecny p. Minister Skarbu okazał dobrą wolę i dostateczną odwagę, występując z nowelą o reformie podatku obrotowego. Reforma była trzymana w tak szczupłych ramach, że nikogo właściwie nie zadowoliła Była tylko nadzieja, że w toku obrad nad nowelą p. Minister Skarbu da się przekonać, że w reformie należy o wiele dalej pójść, by choć w części zadośćuczynić słusznym postulatom handlu i rzemiosła. Tymczasem stała się rzecz dziwna, naprawdę niecodzienna w życiu państwowem. P. Minister Skarbu nie tylko, nie poszedł po linii dezyderatów ludności, lecz cofnął te małe ustępstwa. jakie był uczynił w imieniu Rządu. Obecnego p. Ministra Skarbu cenię wysoko jako męża stanu, który zdawało się posiada horyzont na miarę europejską i także odpowiedni dozę odwagi. Ale niechaj mi p. Minister Skarbu wierzy, że ostatnie jego pociągnięcie nie stało na wysokości. Wywołał on ogólne rozczarowanie i wzburzenie. Ludność widzi, że nawet nadzieje pokładane w dobrych intencjach obecnego Ministra Skarbu zawiodły. Tłumaczenie, że taki krok jest potrzebny w celu utrzymania równowagi budżetowej, nie wytrzymuje krytyki, albowiem równowaga ta da się utrzymać już przez drobne ścieśnienie wydatków, lub też przez podwyższenie dochodów z monopolów państwowych, a zresztą, zdaniem wszystkich fachowców, obniżenie podatku Obrotowego da się łatwo powetować zwiększeniem obrotów, które na skutek obniżenia niezawodnie automatycznie nastąpi.</u>
+ <u xml:id="u-21.26" who="#SSchreiber">Chciałbym zaznaczyć, że obrona dzisiejsza p. Ministra nie była przekonywająca. P. Minister oświadczył, że nie cofnął żadnych praw nabytych. Ze stanowiska ściśle prawnego jest to może słuszne, bo projekt rządowy nie stanowił jeszcze praw nabytych, ale projekt rządowy tworzy pewne prawo moralne, które wiąże Rząd: i obie strony. Jeżeli p. Minister Skarbu wycofał się z tego projektu, przez to też cofnął prawa nabyte.</u>
+ <u xml:id="u-21.27" who="#SSchreiber">Jeszcze jedno. P. Minister dziś dużo polemizował ze Stronnictwem Narodowem. Nie jestem obrońcą, ani oskarżycielem Stronnictwa Narodowego, nie mam nawet chęci wtrącać się do tej walki, chciałbym jedynie powiedzieć, że jeżeli Stronnictwo Narodowe zgrzeszyło, czyż z tego wynika żeby p. Minister cofnął swoje projekty i żeby przez to cierpiała ludność? Nad tem niech się p. Minister zastanowi.</u>
+ <u xml:id="u-21.28" who="#SSchreiber">Mimo to nie tracę nadziei, że p. Minister Skarbu w ostatniej chwili jeszcze uwzględni straszne położenie kupiectwa i rzemiosła i zrewiduje swoje stanowisko. Reprezentantowi ludności rolniczej, pozwalam sobie zwrócić uwagę, że widocznie znowu się łudzą, gdy sądzą, że, utrzymując ciężary, gniotące ludność miejską, czynią coś pożytecznego dla reprezentowanych przez nich warstw społecznych. Powtarzam, rolnictwo nie jest czemś niezawisłem od reszty życia gospodarczego. Jeśli ludności miejskiej dzieje się źle, nie może być dobrze i ludności rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-21.29" who="#SSchreiber">W ścisłej łączności z podatkiem obrotowym pozostaje kwestia świadectw przemysłowych. Tu już chyba niema żadnych charakterystycznych cech jakiegokolwiek podatku. Jest to poprostu danina stała, nie pozostająca w żadnym racjonalnym stosunku do siły płatniczej danego przedsiębiorstwa, a tem mniej do jego dochodowości. Przyjęto mechanicznie pozostałość z zaboru rosyjskiego, utworzono różne kategorie, czyli klasy, a o przynależności do nich znowu nie rozstrzygają żadne cechy gospodarcze, lecz wyłącznie pewne oznaki zewnętrzne. Powstają wskutek tego często jaskrawe dziwolągi, jak np., że mały sklepik na peryferiach miasta opłaca takie samo świadectwo przemysłowe, jakie wykupuje większe przedsiębiorstwo w centrum miasta, jeśli tylko zewnętrzne cechy interesu są podobne. Ustawa o podatku przemysłowym z r. 1923 widocznie przynajmniej s części liczyła się z tą dziwaczną sytuacją, gdyż oznaczyła zapłatę za świadectwo przemysłowe jako zaliczkę na podatek przemysłowy. Niestety ustawa z r. 1925 uchyliła ten i przepis, wobec czego opłata za świadectwa przemysłowe przemieniła się w odrębną daninę, przyczyniającą się z jednej strony do tem dotkliwszego obciążenia handlu i rzemiosła, z drugiej strony wywołującą z powodu swej jaskrawej nierównomierności i niesprawiedliwości w szerokich sferach kupiectwa i rzemiosła poczucie głębokiej, bezzasadnej krzywdy. Dlatego też żądanie kupców i rzemieślników idzie w tym kierunku, aby ten zabytek zaborczy w zupełności usunąć, albo przynajmniej przywrócić przepis ustawy z r. 1923 o zaliczeniu tej opłaty na poczet podatku przemysłowego.</u>
+ <u xml:id="u-21.30" who="#SSchreiber">Zaznaczam, że uchylenie świadectw przemysłowych nie grozi Skarbowi Państwa zbył wielkiem uszczupleniem wypływów. Przyniosły one bowiem w r. 1925 — zł. 25.444.149, w r. 1926/27 — 33.536.427 zł., w latach 1927/28,1928/29 — około 27–30 miljonów zł. Wobec nadwyżek, które przynosi podatek przemysłowy ponad sumy preliminowane, a które idą, jak wspomniałem w setki milionów nie ma taki ubytek tak wielkiego znaczenia. Tymczasem dla kupiectwa i rzemiosła są świadectwa przemysłowe kulą u nóg, nieprzebytą przeszkodą w prowadzeniu przedsiębiorstwa. A wyniki są już dziś widoczne. Z każdym bowiem rokiem maleje liczba świadectw wyższych kategorii, a wzrasta liczba świadectw najniższych kategorii. Dla przykładu podaję porównanie ilości świadectw handlowych z r. 1924. Otóż w r. 1924 wykupiło świadectwa I kategorii 3217 osób, w r. 1927 tylko 1028, świadectwo II kategorii w roku 1924 wykupiło 41,724, r. 1927 tylko 27.304. Także ilość świadectw IH kategorii nietylko nie wzrosła, ale nawet się zmniejszyła. I tak w r. 1924 wykupiło świadectwa III kategorii 197 738 osób, w r. 1927 tylko 182.740. Natomiast powiększyła się liczba świadectw kategorii IV. I tak w r. 1924 wykupiono 123.289 świadectw IV kategorii, w r. 1927 już 170.517. Jasno więc z tego wynika, że więksi kupcy w ciągu trzech lat stali się mniejszymi, a mniejsi zmienili się w ulicznych kramarzy. Tem samem naturalne też i wpływ z tych świadectw coraz bardziej maleje. Uzasadnionym tedy jest postulat usunięcia tego hamulca w rozwoju handlu i rzemiosła. Tymczasem zaś aż do przeprowadzenia tej koniecznej reformy, należałoby rozszerzyć ilość kategoryj do takiego stopnia, aby podstawę wykupienia świadectwa przemysłowego stanowić mogły rozmiar siła płatnicza każdego przedsiębiorstwa. a nie przypadkowe, formalnie oznaki zewnętrzne Dotkliwy ciężar podatku przemysłowego zaważył także na teoretycznie najsprawiedliwszym podatku, jakim niezawodnie powinien być podatek do chodowy. Albowiem jako podstawy wymiaru tego podatku nic bierze się czystej dochodowości, lecz zasadniczo ustaloną kwotę podatku przemysłowego, i to nawet wtedy, kiedy wymiar tego podatku nie jest jeszcze prawomocny i bardzo często w drodze odwoływania zostaje zniżony. Jasną jest tedy rzeczą, że takie wymiary podatku dochodowego nie mogą odpowiadać prawdziwemu stanowi rzeczy. Jest tedy uzasadnionym postulatem wszystkich prawie płatników, aby w porozumieniu ze sferami gospodarczemi względnie z ich zastępstwem zawodowem, t. j. Izbami Przemysłowo-Handlowemi i Izbami Rękodzielniczemi nastąpiło odpowiednie ustalenie średniej dochodowości przedsiębiorstw.</u>
+ <u xml:id="u-21.31" who="#SSchreiber">Należy jeszcze wspomnieć o tem, że i podatek majątkowy jest dziś nieodpowiednio traktowany. Ustawa o podatku majątkowym opiera się na danych z 1 lipca 1923. Od tego czasu oczywiście stosunki zupełnie się zmieniły. Niejeden warsztat pracy z owego czasu dziś już nie istnieje, a mimo to ściąga się podatek majątkowy wedle pierwotnych wymiarów, co naturalnie znowu jest niesłychanem obciążeniem ludności. Nowelizacja ustawy o podatku majątkowym. a równocześnie umorzenie wszelkich nieściągalnych zaległości jest postulatem uzasadnionym i bardzo pilnym.</u>
+ <u xml:id="u-21.32" who="#SSchreiber">Parę uwag chciałbym jeszcze poświęcić ustawie z 31 sierpnia 1924 r. o pobieraniu od zaległości w podatkach bezpośrednich, oraz w należytościach stemplowych kar za zwłokę, odsetek za odroczenie, tudzież kosztów egzekucyjnych. Otóż razi w tych przepisach przedewszystkiem przejęty bezkrytycznie z ustawodawstwa rosyjskiego termin „kara za zwłokę”, oparty na mylnej w naszych obecnych stosunkach presumpcji, jakoby zwłoka w płaceniu danin państwowych pochodziła z reguły z winy dłużnika. Jak wiadomo w przedwojennej Rosji płacono bardzo małe podatki, zaczem ustawodawca rosyjski mógł snadnie presumować, że zwlekanie z uiszczeniem skromnych kwot podatkowych z reguły dowodzi winy płatnika, za którą wolno go karać. Terminu „kara za zwłokę” nie znały ustawodawstwa państw zachodnich, tu znano tylko t. zw. odsetki za zwłokę w bardzo niskiej wysokości. Ustawodawca polski, jak zaznaczyłem, idzie wzgl. na 24% rocznie. Otóż sądzę, że rzecz ma się wręcz przeciwnie, aniżeli presumuje ustawodawca, gdyż z reguły zwłoka i nie jest wcale zawiniona przez płatnika, który tylko dlatego zwleka z zapłatą, że nie dysponuje dostateczną gotówką na zapłatę zbyt wygórowanych kwot podatkowych różnego rodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-21.33" who="#SSchreiber">Tenor ustawy, o ile ogólnie presumuje winę płatników, których należy karać za zwłokę, jest wysoce krzywdzący i ubliża wprost ich godności obywatelskiej. Należałoby zatem znowelizować wspomniane przepisy, przedewszystkiem w tym kierunku, aby w nich, o żadnej winie płatnika, ani o karze. Zamiast niesprawiedliwych kar za zwłokę należałoby wprowadzić w ślad za ustawodawstwami zachodniemi odsetki za zwłokę, zwłaszcza, że waluta nasza jest ustalona i odpada podejrzenie spekulacji po stronie płatników na dewaluację waluty. Stopa zaś odsetek za zwłokę nie powinnaby przekraczać ustawowo obowiązującej w interesach prawno-prywatnych. W Austrii wynosiła ta stopa procentowa 4.67% rocznie, a przy należytościach bezpośrednich i stemplowych 5% rocznie. U nas powinnaby ta stopa procentowa wynosić maksymalnie 12% rocznie, czyli 1% miesięcznie, w której to wysokości pobiera się kary za zwłokę od dłużników podatku gruntowego. Przepis, ustanawiający kary za zwłokę w czterokrotnej wzgl. w dwukrotnej wysokości dla płatników podatków przemysłowego, dochodowego i t. p. w porównaniu z płatnikami podatku gruntowego jest absurdem.</u>
+ <u xml:id="u-21.34" who="#SSchreiber">Już w obradach nad wspomnianą ustawą w r. 1924 w Sejmie zarzuciłem z trybuny sejmowej ówczesnemu Ministrowi Skarbu, że wprowadza lichwiarskie odsetki dla Państwa, gdy obywateli za pobranie takich samych odsetek, a nawet niższych, bywa ostro karany. Cieszę się, że obecnie generalny referent budżetu w Sejmie prof. Krzyżanowski również nazwał te wysokie opłaty „legalną lichwą”. Należałoby zatem tę anomalię jak najprędzej usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-21.35" who="#SSchreiber">Dziwne także jest postępowanie przy obliczaniu kar, względnie odsetek za zwłokę w razie odroczenia, względnie rozłożenia na raty. Ustawa bowiem wyraźnie postanawia, że od zaległości, których spłata została odroczona, lub rozłożona na raty orzeczeniem właściwej władzy skarbowej, pobiera się tylko odsetki za odroczenie w wysokości 1% miesięcznie, począwszy od 15 dnia po upływie terminu płatności. Tymczasem przepis ten bywa w praktyce kontra legem wykonywany, gdyż z reguły przyznają władze skarbowe, a to nie tylko władze I instancji, lecz także władze wyższe, ulgę niższych odsetek tylko od dnia wniesienia prośby o raty lub odroczenie, natomiast za czas poprzedni liczą pełną karę za zwłokę. Należałoby zatem celem usunięcia tej nieprawidłowości wystosować do władz odpowiednie pouczenie, zgodne z ustawą.</u>
+ <u xml:id="u-21.36" who="#SSchreiber">Niemniej jaskrawo krzywdząca jest wysokość kosztów egzekucyjnych. Według ustawy koszta przymusowego ściągnięcia mają 'być pokrywane należytościami egzekucyjnemi, te ostatnie zatem nie powinne stanowić osobnego źródła dochodu dla Państwa. Jeżeli się sprawa tak ma, wcale nie mają rzeczowego uzasadnienia koszta egzekucyjne, wynoszące aż 5% egzekwowanej zaległości. W Austrii np. najwyższe należytości egzekucyjne wynosiły za upomnienie 3 korony 10 halerzy, za zajęcie 4 korony, za przeprowadzenie licytacji 6 koron i te należytości pokrywały w zupełności koszta przymusowego ściągnięcia zaległych podatków.</u>
+ <u xml:id="u-21.37" who="#SSchreiber">Jest przeto rzeczą niepojętą dlaczego ustawa cytowana domaga się olbrzymich należytości egzekucyjnych. Przy podatku w kwocie np. 10.000 zł. liczy się za pracę sekwestratora aż 2.500 zł. Nie ulega wątpliwości, że tak wysokie należytości egzekucyjne nie mają najmniejszej racji bytu, że zatem ustawa wymaga w tym kierunku gruntownej modyfikacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.38" who="#SSchreiber">Ponadto niesłuszne jest obliczanie należytości egzekucyjnej nie tylko od samego podatku egzekwowanego, lecz, jak się to praktykuje, także od narosłej kary za zwłokę. W postępowaniu sądowem tylko wysokość samej wierzytelności, a nie tej przynależytości jest miarodajną do ustalenia kompetencji sądu, oraz opłat sądowych, w sposób więc analogiczny powinnoby się postępować przy liczeniu należytości egzekucyjnych od egzekwowanych danin państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-21.39" who="#SSchreiber">Na Komisji Skarbowo-Budżetowej poruszyłem pewną specjalną sprawę, mianowicie zachowanie się władz celnych wobec spedytorów i przewoźników, tak bardzo ich krzywdzące. Ponieważ dotychczas sprawa ta nie została załatwiona, przeto ponownie o niej wspominam. Jak bowiem wiadomo, na mocy międzynarodowej konwencji Kolei Żelaznych, podpisanej w Bemie 23. X. 1924 r., a ogłoszonej w Dz. Ust. 73 z 1928 r., właściciel listu przewozowego, czyli wykazany na liście przewozowym adresat przesyłki, uważany jest za osobę uprawnioną do rozporządzania towarem i w związku z tem prawem ma samoistnie załatwić formalności celne, policyjne i t. p. Teza ta wyłuszczona jest też w naszych przepisach celnych i jest zresztą zgodną z przepisami ustawy cywilnej. To też przedsiębiorstwa ekspedycyjne, jako przewoźnicy, samodzielnie przez dziesiątki lat odprawiały w urzędach celnych przesyłki na ich adres nadchodzące. Tymczasem w r. 1920 Ministerstwo Skarbu ograniczyło nabyte uprawnienia w ten sposób, że do odprawy celnej dopuszczani być mogą tylko spedytorzy, posiadający specjalne pozwolenie na załatwianie formalności celnych. Ograniczenie to koliduje z wymienionym przepisem, tak, że przedsiębiorstwa ekspedycyjne nie są w stanie wywiązać się z obowiązków, przyjętych na siebie na mocy kontraktu, uskutecznionego z koleją o przewóz przesyłek.</u>
+ <u xml:id="u-21.40" who="#SSchreiber">Przeciw temu orzeczeniu wnieśli tedy interesowani skargę do Najwyższego Trybunału Administracyjnego, który wyrokiem z dnia 22. III. 1927, I. rej. 1224/24 orzekł, że reskrypt, wydany w tej sprawie przez Ministerstwo Skarbu Departament Ceł do I: DC 4920/IV/24 jest niezgodny z ustawą. Mimo tego orzeczenia Najwyższego Trybunału Administracyjnego urząd celny we Lwowie nie dopuszcza nadal spedytorów do załatwiania formalności celnych, wzgl. do interweniowania w rewizji celnej. Zwracam się tedy do p. Ministra Skarbu, aby zechciał w sprawę tę wglądnąć i wydać zarządzenie w myśl obowiązujących przepisów.</u>
+ <u xml:id="u-21.41" who="#SSchreiber">Wysoki Senacie! Starałem się w sposób rzeczowy przedstawić najbardziej pilne dezyderaty ludności w dziedzinie skarbowości. Są to bolączki całej ludności bez wyjątku, dotykają jednak najboleśniej ludność żydowską, albowiem zajmuje się ona przeważnie handlem i rzemiosłem, a wypierana coraz bardziej z dotychczasowych pozycyj gospodarczych i nie dopuszczana do nowych, znajduje się w sytuacji rozpaczliwej, bez wyjścia. Pragnąłbym, aby zdawano sobie ogólnie sprawę z grozy położenia i nie zbywano tej tak piekącej kwestii nic nie mówiącemi komunałami. Mówiono tu bowiem w dyskusji z pewnej strony o potrzebie współżycia wszystkich obywateli. Ludność żydowska zapewne z całego serca pragnie tego współżycia, ale zechciejcie szanowni Panowie zrozumieć, jeśli zaapeluję do Was i powiem: umożliwcie nam to współżycie, dajcie ludności żydowskiej możność spokojnego życia, a wtedy i zgodne współżycie będzie bardzo a bardzo łatwe.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SErdman">Wysoki Senacie! Gdy przeglądamy budżety nasze z ostatnich lat, to rzuca się w oczy ogromny i niebezpieczny wzrost naszych wydatków. W roku budżetowym 1927/28 wydatki nasze nie dosięgają 2 miliardów.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(Min. Skarbu Matuszewski: One wyniosły 2.583.000.000)</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#SErdman">Panie Ministrze, ja biorę to ze sprawozdania generalnego referenta.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#komentarz">(Minister Skarbu Matuszewski: To Pan mówi o preliminarzu?)</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#SErdman">Budżet w wykonaniu wyniósł 2.935.000.000. Ja mówię o preliminarzu budżetowym, mnie chodzi o budżety uchwalane przez Izby, a o wykonaniu budżetu, będę mówił osobno.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#SErdman">Otóż w roku 1927/28 mamy niecałe dwa miliardy, w noku 1928/29 już przekraczamy dwa i pół miliarda, a w roku 1929/30 dochodzimy już prawie do 3 miliardów i na tym poziomie utrzymujemy się i w tym roku pomimo ciężkiego kryzysu.</u>
- <u xml:id="u-22.6" who="#SErdman">Gdyby wzrost naszych wydatków szedł równolegle z zamożnością naszego kraju, gdyby wydatki te szły na cele produktywne, moglibyśmy się z tego jedynie cieszyć. Mamy tyle zaległości i w dziedzinie życia kulturalnego i ekonomicznego, że gdyby ten wzrost wydatków szedł równolegle z wzrostem zamożności, gdyby on przyczyniał się do podniesienia naszego poziomu życia ekonomicznego i kulturalnego, byłoby to zjawiskiem dodatniem.</u>
- <u xml:id="u-22.7" who="#SErdman">Niestety mamy rzecz zupełnie odwrotną. Budżety nasze są przedewszystkiem biurokratyczne, konsumcyjne i tylko w drobnym procencie mogą uwzględnić wydatki produkcji. Możność płatnicza ludności natomiast obniża się z roku na rok. Możność płatnicza naszej ludności jest przecie w zupełności uzależniona od poziomu i rentowności wytwórczości narodowej. W rolnictwie rentowność obniżyła się do minimum. Katastrofalne ceny produktów rolnych z jednej strony, rozpiętość cen między celnami produktów rolnych, a cenami produktów przemysłowych z drugiej strony, przyczynia się do katastrofalnego wprost obniżenia możności płatniczej naszej ludności.</u>
- <u xml:id="u-22.8" who="#SErdman">Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze duża dowolność przy wymiarze podatków. Szczególnie podatek dochodowy, przynajmniej u nas, na terenie byłego zaboru rosyjskiego, stał się podatkiem, ze względu na swoją dowolność, niezmiernie uciążliwym. Przykładowo weźmy taki fakt: miałem w ręku nakaz płatniczy z jednej wsi, będącej w szachownicy, gdzie gospodarz 60 morgowy miał wyznaczony podatek 75 zł., podczas gdy gospodarz 19 morgowy miał wyznaczone 90 kilka złotych. Mam przy sobie nakaz płatniczy na gospodarza, mającego 30 ha lichej ziemi podlaskiej, będącej w szachownicy, na rok bieżący obliczono mu czysty dochód na 10.000 zł. Naturalnie takie obliczenie dochodów musi się fatalnie odbijać na ludności.</u>
- <u xml:id="u-22.9" who="#SErdman">Śrubę podatkową w Państwie można nakręcać tylko do pewnego stopnia. Państwo ma prawo dzielić się dochodami obywateli, zabierając im część dochodów, gdy jednak świadczenia państwowe pokrywać trzeba kosztem obniżenia wytwórczości, gdy zjadają one majątek, podcinają warsztaty pracy, to idziemy po pochyłości, która prędzej czy później musi doprowadzić do załamania. Naturalnie w tych warunkach musimy wydatki nasze redukować do istotnych możliwości płatniczych ludności. Dlatego będziemy musieli wrócić do poziomu wydatków, jeżeli już nie z roku 1927/28, to przynajmniej do poziomu wydatków z roku 1928/29. Rozumiem, że wrócenie do tego poziomu wydatków wymaga gruntownego przepracowania preliminarza budżetowego i w mojem pojęciu stanie się to możliwem tylko przy wspólnej pracy rządu i ciał ustawodawczych. Obniżenie naszych wydatków, a przynajmniej naszych wydatków konsumcyjnych, naszych wydatków administracyjnych jest możliwe tylko przy gruntownem przepracowaniu budżetu, przy gruntownej reorganizacji naszego aparatu administracyjno-państwowego.</u>
- <u xml:id="u-22.10" who="#SErdman">Jeżeli p. Minister był łaskaw tutaj wspomnieć dziś o luksusach, to ja pozwolę sobie wskazać na jeden z takich luksusów. Jednym z takich naszych luksusów jest nasz dzisiejszy aparat administracyjny, bezwzględnie zbyt wielki, za wielki w stosunku do możności płatniczych naszej ludności, a zresztą aparat niesharmonizowany, nieuzgodniony. Wystarczy wskazać na to, że mamy 171 województw, 16 urzędów ziemskich, 13 izb skarbowych, 11 okręgów szkolnych, 10 okręgów wojskowych, 9 dyrekcyj poczt i telegrafów i t. d. Podział administracyjny wszystkich tych działów administracji nie pokrywa się. Jak się to odbija na ludności, widzimy np. na biednym sandomierzanie. Otóż ten sandomierzanin żeby załatwić sprawę w urzędzie wojewódzkim, musi jechać do Kielc, w sprawach szkolnych musi jechać do Krakowa, w sprawach kolejowych do Radomia, w sprawie wojska do Przemyśla, a w sprawie poczty albo sądu apelacyjnego do Lublina.</u>
- <u xml:id="u-22.11" who="#SErdman">Otóż naturalnie ten podział nie może odbić się dodatnio na skarbie państwa i położeniu ludności. P. sen. Roman wskazywał, że prace komisji dla usprawnienia admimistracji posunęły się już bardzo daleko, że jest nadzieja, iż nasz aparat administracyjny będzie odpowiednio zredukowany, uzgodniony i dostosowany do możliwości finansowo-gospodarczej naszego kraju. Niestety jednak w czynach tego nie widzimy, widzimy w dalszym ciągu rozbudowę. Z jednej strony pracuje komisja dla usprawnienia administracji, z drugiej strony właśnie otwiera się jeszcze coraz nowe urzędy. Zdaje mi się, że jeżeli nie przebudujemy ustroju naszej administracji, jeżeli tego śnie zrobimy zawczasu, już w tym roku, to za późno będzie wtedy, kiedy te rzeczy znajdą się już w komisji. Rok naprzód trzeba rozpocząć pracę oszczędnościową, przygotowania, alby w przyszłym roku budżetowym można było przy uchwaleniu budżetu osiągnąć skutek, który będzie odpowiadał naszym możnościom finansowo-gospodarczym.</u>
- <u xml:id="u-22.12" who="#SErdman">Zmierzając do redukcji naszego budżetu, wydawałoby się, że przedewszystkiem należy zacząć od skreślenia 10-procentowego dodatku. Dodatek ten został w roku 1906 chwilowo wstawiony dla równowagi budżetowej; Zniesienie tego dodatku wymaga oszczędności 100 milionów zł., jako równoważnika w wydatkach. W komisji sejmowej prace nad tem były rozpoczęte. Klub mój na terenie Sejmu brał czynny udział w obcinaniu budżetu i sam p. Minister musi przyznać, że nie stawialiśmy z zasady wniosków ta podwyższenie wydatków. Niestety, oszczędności, które dosięgały już kilkudziesięciu milionów, zresztą przy czynnym współudziale Rządu, zostały skonsumowane, nawet z nadwyżką. Obecnie w Senacie nie mieliśmy możności w tern tempie prac zrobić znaczniejszych oszczędności, pragniemy jednak wskazać tę drogę, na którą Rząd powinien wejść. Aby podkreślić naszą tendencję zmniejszania budżetu, proponujemy skreślenie 10% dodatku od podatku gruntowego. Wynosi to s,umę niedużą, tylko 6 milionów zł., które znajdują pokrycie iw proponowanych przez nas oszczędnościach i w nadwyżkach budżetowych.</u>
- <u xml:id="u-22.13" who="#SErdman">Proponując to skreślenie rozumiemy, że przedewszystkiem ma ono znaczenie symboliczne, ma ano wskazać drogę, po której należy pójść. Jeżeli mówię o zniesieniu 10% dodatku do podatku gruntowego, to to ma jeszcze inne znaczenie w planie ulg doraźnej pomocy dla rolnictwa, których znaczenia nie neguję, ma jednak przedewszystkiem znaczenie dla wielkiego i średniego rolnictwa. Ulgi te dotyczą przedewszystkiem zaległości podatkowych. Jeżeli chodzi o drobną własność, to ona tych zaległości nie ma, bo z całą bezwzględnością z niej wszystko ściągnięto. Może więc zniesienie tego 10%-wego dodatku do podatku gruntowego będzie równocześnie drobnym przyczynkiem do doraźnej pomocy dla rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoki Senacie! Nie przerywałem p. s. Schreiberowi czytania, chociaż jest to wbrew regulaminowi. Nie uczyniłem tego dlatego, że dziś jesteśmy wszyscy pod ogromną presją czasu i myślałem, że jeżeli p. s. Schreiber będzie mówił, to będzie to trwało dłużej, niż przeczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale regulamin nie pozwala czytać, Panie Marszałku.)</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów, objaśniłem i proszę mi uwag nie robić.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#WicemarszałekGliwic">Głos ma s. Radomski.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Gross.</u>
- <u xml:id="u-23.1" who="#Marszalek">S. Gross:</u>
- <u xml:id="u-23.2" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Sprawę budżetu ujmuję nieco inaczej, niż inni pp. senatorowie. Budżet nasz daje smutny obraz naszego gospodarstwa społecznego. I to jest charakterystyczne, że ze strony dochodowej jest on uważany za zbyt wielki, bo jest dotkliwy dla podatników, ze względu na zbyt wysokie stawki podatków, których to kwot ludność płacić nie może; zaś ze strony wydatków jest za mały, bo Państwo nie może niemi pokryć tych wydatków, które ze względu na swój zakres działania i na niezbędne potrzeby społeczne pokrywać powinno.</u>
- <u xml:id="u-23.3" who="#Marszalek">Weźmy płace pracowników państwowych. Są one niesłychanie niskie. Gdybyśmy chcieli podnieść je tylko o 10%, to dałoby to zwiększenie wydatków o 100 milionów rocznie netto. Państwo tedy nie jest w możności przy tym budżecie zabezpieczyć swym urzędnikom ludzkiego, bytu aczkolwiek większa ich część żyje w nędzy.</u>
- <u xml:id="u-23.4" who="#Marszalek">Poza koniecznością powiększania wydatków osobowych zachodzi konieczność powiększenia wydatków rzeczowych. Państwo winno budować mieszkania dla urzędników, szkoły, szpitale, drogi i t. d. Nie ulega wątpliwości, że przy takim budżecie Państwo tych koniecznych wydatków pokryć nie może, chociaż stawki podatków są ogromnie wysokie, a ściąganie podatków b. uciążliwe. Przyczyna tej tragicznej sytuacji tkwi w niezdrowych stosunkach gospodarczych, które muszą być szanowane. Panowie chyba nie są zdania, że można jeszcze na długi czas pozostawić urzędników bez znacznej podwyżki płac, mil jony ludzi bez dachu nad głową, Państwo bez dróg, bez komunikacji, bez koniecznych budynków. Czy Panowie sądzą, że dalsze zwlekanie nie kryje w sobie niebezpieczeństwa? Stoimy bezradni wobec konieczności) jak najszybszej wewnętrznej odbudowy. Mówiono o tem, że należy dochodowość ogólnego gospodarstwa powiększyć. Czy to znaczy, że należy podwyższyć produkcję? To jednak do celu nie doprowadzi skoro słyszeliśmy tu skargi producentów, że nie mogą się pozbyć wyprodukowanej ilości towarów, więc pocóż jeszcze zwiększać produkcję? Żalili się ziemianie, żalili się przemysłowcy na brak odbiorców, rozumie się — takich z pieniędzmi. P. s. Średniawski w czasie, gdy mówca apelował do Rządu, by pomagał rolnictwu, wtrącił przysłowie: — „Hat der Beuer Geld, hat es die ganze Welt”. To przysłowie jest słuszne, ale ma zastosowanie do wszystkich sfer, które mają towar na sprzedaż, a więc — kupców, przemysłowców i rolników. Ci jednak nie mają pieniędzy, jeżeli ich nie otrzymują od tych, którzy towar od nich kupują. Trzeba tedy w pieniądze zaopatrzyć robotników, urzędników, słowem — konsumentów, a wtedy będą je mieli również wzamian za dostarczone towary — rolnicy, przemysłowcy, kupcy i rzemieślnicy oraz wolne zawody. Tak też w krytyce się dzieje.</u>
- <u xml:id="u-23.5" who="#Marszalek">Pieniądz papierowy, wchodząc w obieg, odbiera od kupca czy producenta towar, nie dając mu w zamian nic. Przy pierwszem wejściu na rynek towarowy, pieniądz odbiera towar — „za darmo”. Producentowi czy kupcowi to jednak nic nie szkodzi, byle pieniądz papierowy miał stały kurs. Odbiorca pieniądza może zań otrzymać towar z innych warsztatów pracy, może pieniądzem płacić wszelkie świadczenia. Puściliśmy w obieg (Skarb i Bank Polski) około miliarda złotych i ten pieniądz przy (puszczeniu w obieg odebrał towarów za ½ miliarda — „za darmo” i to było konieczne, bo inaczej życie gospodarcze nie mogłoby funkcjonować. Jeżeli 'Francja puściła w obieg 70 miliardów franków i to nabywając za tę sumę różne towary, umożliwiła odbudowę kraju i dalszą produkcję i konsumcję. Pieniądz nie ma innej roli, jak umożliwienie produkcji i konsumpcji.</u>
- <u xml:id="u-23.6" who="#Marszalek">Wicemarszałek Gliwic powiedział, że bezrobocie jest nie tylko u nas, ale jest i w Niemczech i w Anglii To jest prawda. Ale przyczyny są rożne, w Anglii i Niemczech bezrobocie związane jest z nadmiarem produkcji po nasyceniu rynku wewnętrznego i z powodu ścieśnienia rynku zewnętrznego. U nas jednak do nasycenia rynku wewnętrznego jest jeszcze bardzo daleko. Gdybyśmy się zebrali do odbudowy wewnętrznej, do odbudowy tego wszystkiego, co wojna zniszczyła, i czego zaborcy, zwłaszcza na terenie b. zaboru rosyjskiego, zaniedbali, tobyśmy nie tylko zatrudnili wszystkich robotników miejskich, lecz musielibyśmy sprowadzić bezrolnych ze wsi) i z emigracji. U nas tedy bezrobocie nie jest usprawiedliwione.</u>
- <u xml:id="u-23.7" who="#Marszalek">Odbudowa wewnętrzna związana jest z kwestią wielkości obiegu. Im większe zapotrzebowanie wewnętrzne, tem więcej pieniędzy należy puścić w obieg. Francja, zmuszona do wewnętrznej odbudowy kraju, puściła w ubieg aż 70 miliardów franków, czyli 20 miliardów złotych, wciągnęła do pracy własnych robotników z zagranicy, m. in. kilkaset tysięcy Polaków.</u>
- <u xml:id="u-23.8" who="#Marszalek">Porównując nasz obieg pieniężny z obiegiem we Francji, konstatujemy, że gdy we Francji na głowę ludności wypada 500 zł. w Polsce zaledwie 50 zł. (S.</u>
- <u xml:id="u-23.9" who="#komentarz">Gaszyński:</u>
- <u xml:id="u-23.10" who="#Marszalek">Francja ma 10 razy więcej.) Nasz obieg, gdyby miał jak we Francji 500 zł. na głowę, musiałłby wynosić 15 miliardów złotych, a wynosi tylko 1½ miliarda. Co do wielkości obiegu pieniężnego, ścierają się ze sobą dwie metody, przyczem zaznaczam, że zasada utrzymania stałości waluty, czyli stałości kursu pieniądza papierowego nie jest kwestiją sporną. Chodzi jedynie o to, czy korzystniejszem jest dla gospodarstwa duży czy mały obieg pieniędzy.</u>
- <u xml:id="u-23.11" who="#Marszalek">B. francuski minister Caillauks krytykuje w artykule z lutego b. r.. 'ogłoszonym w prasie wiedeńskiej, ustrój pieniężny francuski, a mianowicie zarzuca, że obieg jest zanadto wielki. Co do tego p. Caillauks jest tego samego zapatrywania, co u nas prof. Krzyżanowski. P. Caillauks opowiada, że chciał w r. 1926 stabilizować franka przy utrzymaniu zasady małego obiegu, na co się jednak nie zgodzono, powodując zwiększenie obiegu, który obecnie dorósł do 70 miliardów fr. P. Caillauks podkreśla, że choć stałość waluty jest utrzymana, chociaż jest pokrycie kruszcowe, to on mimo to uważa tę stabilizację za inflację, a to z powodu znacznego obiegu, który jest przeszło dwukrotnie większy od obiegu we Francji w 1913 r. Mały obieg powoduje niskie ceny, a to wedle p. Caillauks jest korzystne. P. Caillauks (jest niezadowolony z wielkiego obiegu pieniężnegio we Francji, ale natomiast zadowoloną jest ludność i Państwo. We Francji jest najniższa stopa procentowa, są wielkie oszczędności, wielka wydajność podatkowa, niema bezrobocia, no i Franćjja jest odbudowana. Katastrofalnie natomiast pod względem gospodarczym przedstawia się Polska, która przeprowadziła stabilizację pieniądza przy zachowaniu zasady bardzo małego obiegu pieniężnego.</u>
- <u xml:id="u-23.12" who="#Marszalek">W dekrecie z października 1927 znowelizowano nasz ustrój pieniężny przy wybitnym współudziale i wedle metody prof. Krzyżanowskiego, pilnując zasady utrzymania małego obiegu pieniężnego, choć stan walut, posiadanych przez Bank Polski i spodziewany przypływ z zaciągniętej pożyczki pozwalał na znaczne powiększenie obiegu pieniężnego. Sytuację walutową z października 1927 r. sprawozdanie Banku Polskiego za rok 1927 charakteryzuje w następujących słowach: Kurs złotego, ustalony w drugiej połowie 1926 na poziomie około 9 zł. na dolara, utrzymał się w ciągu roku sprawozdawczego na niezmienionym prawie poziomie. Wzrastające zapasy walut przywróciły Bankowi zupełne opanowanie na rynku walutowym, uniemożliwiając spekulację na zniżkę złotego i nawet sprzyjały zwyżce kursu złotego”.</u>
- <u xml:id="u-23.13" who="#Marszalek">Wobec skonstatowania, że stałość waluty jest osiągnięta, Bank uważał za luksus zaciągnięcie na swój rachunek pożyczki zagranicznej, stabilizacyjnej, t. j. na cele stabilizacji waluty. Bank uważał za wystarczające na ten cel kupowanie obcej waluty bez potrzeby pożyczania sobie waluty, co pociągnęłoby za sobą obok ponoszenia znacznych kosztów pożyczki z powodu różnicy kursów, — opłacanie procentów i amortyzację kapitału. Pożyczkę tedy zaciągnął Rząd na swój rachunek. Rząd uzyskał z tej pożyczki 62 milionów dolarów netto. Ponieważ na cele stabilizacji te dolary nie były już potrzebne, należało ich użyć na powiększenie obiegu pieniężnego. Rząd mógł tedy użyć tych dolarów, jako 40% pokrycia i wydać około 1.300 milionów złotych, albo sprzedać te dolary Bankowi Polskiemu, wziąć za nie 550 milijonów banknotów złotowych i przynajmniej o tę kwotę powiększyć obieg pieniężny. Rząd jednak tego nie uczynił. To był jeden błąd. Drugi dotyczy lokowania zapasów kasowych w Banku Polskim. Pomijam narazie stratę procentów, bo lokata w Banku Polskim jest bezprocentowa. Chodzi mi o sam fakt lokowania w Banku Polskim, dokąd przeniesiono te zapasy z banków państwowych. To zarządzenie miało na celu zapobieżenie powiększenia obiegu, mimo istnienia pokrycia na to powiększenia. Chodziło o to, by Bank Polski w swojej działalności finansowej posługiwał się tym depozytem Skarbu, a nie wydawał świeżych banknotów. Suma zaś, o którą chodziło, wynosiła 250 do 300 milionów. P. Minister Skarbu tłumaczył, że zarządzenie to miało na celu trzymanie dla Skarbu pogotowia kasowego”. Tłumaczenie jest mylne, bo — „pogotowie” należy trzymać w bankach, żeby mogło być w obiegu. Zresztą, że cel przeniesienia zapasów do Banku Polskiego był ten, by mieć mniejszy obieg i jeszcze większe procentowe pokrycie walutowe w Banku Polskim, stwierdza prof. Krzyżanowski w broszurce wydanej w r. 1920 pod tytułem: — „Bierny bilans handlowy''. Ustęp o tem z tej broszuki (str. 69) opiewa: — „Do rzędu objawów pomyślnych zaliczam (złożenie i utrzymywanie (przez Rząd na rachunku bieżącym w Banku Polskim kwoty około 250.000.000 zł. Niewycofanie tej sumy wzmacnia pokrycie, zmniejsza pieniężną siłę kupna w obiegu, miarkuje wzrost cen, działa inflacyjnie.</u>
- <u xml:id="u-23.14" who="#Marszalek">W praktyce objawia się taka deflacja w zmniejszonym popycie na towary, w zniżce cen, w następstwie — i zmniejszona produkcja, zwiększenie bezrobocia. Rozumiem zniżkę cen, jako wynik niższych kosztów produkcji i cyrkulacji. Jednak zniżka cen towarów wyprodukowanych przy wyższych cenach produkcji i sprzedaży jedynie wskutek zmniejszenia się konsumcji jest dla gospodarstwa szkodliwą i skutki są fatalne. Jeżeli kupiec zmuszony jest taniej sprzedać, to nie wykupi weksli), fabrykant ograniczy Tub zastanowi produkcję, co pociąga za sobą bezrobocie.</u>
- <u xml:id="u-23.15" who="#Marszalek">Te dwa zarządzenia dekretu, nastawione na mały obieg pieniężny, są w związku przyczynowym z obecnym kryzysem gospodarczym. Usunięcie tych błędów przyczyni się mojem zdaniem znacznie do złagodzenia kryzysu. Nasz ustrój pieniężny, oparty na dekrecie z października 1927, jest tedy wadliwy. Panowie przyznają, że ustrój pieniężny nie jest bagatelny, że ma dla życia gospodarczego niesłychaną doniosłość, a mimo to sprawa ta nie była dotąd przeto ciała ustawodawcze omawiana, bo skodyfikowaną jest dekretami p. Prezydenta. P. prof. Krzyżanowski powiedział w Sejmie, że mamy skłonności inflacyjne i że na szczęście jestem izolowany. Jestem izolowany w Polsce, ale nie poza Polską. W żadnym kraju innym niema tak małego obiegu pieniężnego, jak w Polsce ściśle wedle recepty prof. Krzyżanowskiego Czy jest szczęściem, że zapatrywanie prof. Krzyżanowskiego nie jest nawet poddane 'zbadaniu, świadczą fatalne skutki, o których mówiłem.</u>
- <u xml:id="u-23.16" who="#Marszalek">Proszę o uchwalenie rezolucji następującej treści:</u>
- <u xml:id="u-23.17" who="#Marszalek">Senat wzywa Rząd, by poddał rewizji, ewentualnie przez ad hoc zwołać się mającą ankietę, nasz ustrój pieniężny, znowelizowany dekretem Prezydenta z października 1927 r., celem zbadania, czy nie można przy ścisłem utrzymywaniu zasady stałości waluty, powiększyć podaż pieniądza, ażeby przeciwdziałać ciasnocie gotówkowej i nadmiernie wysokiej stopie procentowej. Na wszelki wypadek należy w tym celu wolne fundusze skarbowe, zwłaszcza i zapasy kasowe lokować, jako pogotowie nie w Banku Polskim, ale w instytucjach finansowych Państwa, ewentualnie także w dobrze fundowanych instytucjach komunalnych i prywatnych.</u>
- <u xml:id="u-23.18" who="#Marszalek">Proszę nadto o przyjęcie dalszych rezolucji, zgłoszonych na Komisji Budżetowej, na których ponowne omówienie na plenum, niestety, nie starczyło mi czasu.</u>
- <u xml:id="u-23.19" who="#Marszalek">Głos ma s. Decykiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SRadomski">Wysoki Senacie!</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SRadomski">W ocenie przewidywań dochodów skarbowych wysuwa się na plan pierwszy zagadnienie kryzysu gospodarczego, niewątpliwie bowiem oddziaływa on na siłę płatniczą i siłę nabywczą całej ludności, decydując prawie o możności płacenia przez nią podatków i o wysokości wpływów z monopoli i przedsiębiorstw państwowych Kryzys nasz nie jest objawem odosobnionym, lecz odłamem kryzysu ogólnoświatowego. Natomiast zwiększone napięcie jego, silniejsze przejawianie się jego u nas niż gdzie indziej, jest wywołane przyczynami tkwiącemi w młodym naszym organizmie gospodarczym, zwłaszcza w naszej niezamożności w kapitały, w kapitały płynne, obrotowe.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#SRadomski">Kapitalizacja nasza jest małą i niedostateczną. Rolnictwo, przemysł i handel nasz, ogołocone z kapitałów obrotowych, ponoszą podczas kryzysu większe straty niż w krajach innych. Lecz niedostateczność naszej zamożności nie jest spowodowana tylko przez przyczyny od nas niezależne, a więc przez działania i zniszczenia wojenne, lecz także wywołana jest szeregiem poczynań gospodarczych, przez nas spowodowanych, a tamujących życie gospodarcze, Nie przyczyniły i nie przyczyniają się do rozrostu gospodarczego i do kapitalizacji: wadliwość naszego systemu podatkowego, rozrost etatyzmu, zużycie kapitałów obrotowych na inwestycje, często w wadliwym kierunku poczynione, oraz obniżenie siły nabywczej ludności rolniczej przez wadliwą politykę rolniczo-handlową. Wadliwy system podatkowy prowadzić musi do przeciążenia podatkowego niektórych grup i odłamów społecznych i niszcząc je. niszczy podstawy pracy szerokich mas pracujących.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#SRadomski">Wadliwość naszego systemu podatków bezpośrednich ujawnia się przedewszystkiem w fakcie uchwycenia i opodatkowania dochodów ludności niejednolicie przez jeden podatek dochodowy, lecz przez trzy różne podatki, mianowicie poza dodatkiem dochodowym jeszcze przez gruntowy i przemysłowo-obrotowy. Wskutek tego imamy nie tylko nierównomierne i nieproporcjonalne obciążenie poszczególnych grup społecznych, ale często i podwójne obciążenie źródeł podatkowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#SRadomski">Wiadomą już dzisiaj jest ogólnie rzeczą, że wady te zawiera w sobie przedewszystkiem podatek przemysłowo-obrotowy. Uznał to Wysoki Senat już dwa lata temu, przyjmując moją ówczesną rezolucję.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#SRadomski">Ciężar tego podatku polega na tem, że podatnik nie jest w stanie z powodów koniunkturalnych lub też z powodów ogólno-gospodarczych przerzucić podatku tego na konsumcję, jak to sobie wyobrażał ustawodawca, lecz podnosi go w większej lub mniejszej mierze sam. Mianowicie im więcej przedmiot obrotu, podlegający opodatkowaniu, jest zależny od koniunktury. i im częstszy jest jego obrót, tem większy ciężar spada na podatnika. Niema dwóch zdań, że podatek ten niszczy zupełnie dotknięte przez niego odłamy gospodarstwa i ich kapitalizację. To też usunięcie najważniejszych jego wad nie jest już nakazem sprawiedliwości społecznej, ale jest nakazem chwili, wypływającym z konieczności przeciwdziałania kryzysowi.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#SRadomski">Tutaj chciałbym odpowiedzieć p. Ministrowi słów kilka, dotyczących aktualnej sprawy zmniejszenia ulg podatkowych dla kupiectwa. Mówię o tem bezstronnie, ponieważ stronnictwo moje nie należy do tych, które chciały projekt nowelizacyjny tego podatku rozszerzyć i na inne odłamy gospodarstwa, lecz nie jest także odpowiedzialne za strajki, które w Poznaniu i wszędzie miały miejsce, a które uznać trzeba za objaw samorzutny dotkniętych ciężarem tego podatku sfer gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#SRadomski">P. Minister oświadczył, że nie on jest winien zmniejszeniu tych ulg, lecz raczej te stronnictwa, które wniosły o rozszerzenie ulg podatkowych także na inne dziedziny, a zwłaszcza na przemysł.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#SRadomski">Pozwolę sobie zwrócić uwagę p. Ministra na fakt przyznania przez niego przy przedłożeniu wniosków ulgowych, że ulgi dla kupiectwa uważa nie tylko za konieczność gospodarczą — aby kupiectwo utrzymać przy życiu — ale także, że czyni to dla konieczności budżetowych, aby ratować ten odłam gospodarstwa, który w kapitalizacji gra najpierwszą rolę, bo kapitalizacja tam jest najpewniejszą, i może przyczynić się do powiększenia wpływów podatkowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#SRadomski">Jeżeli jednak teraz p. Minister daje swoje placet na rozszerzenie ulg tego podatku i na inne sfery, a zatem i na zmniejszenie ulg dla kupiectwa, to trzeba uznać to jako pójście po linii najmniejszego oporu, a nie po linii „principia obsta”. Jestem zdania, że według tej zasady należałyby się ulgi przedewszystkiem kupiectwu, bo tam obrót jest najbardziej częstotliwy i zatem podatek najwięcej uciążliwy.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#SRadomski">O jeszcze jednej wadliwości naszego systemu podatkowego chcę mówić, która nie dotyczy budżetu bezpośrednio.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#SRadomski">Wadliwość systemu podatków bezpośrednich jest spotęgowaną brakiem jednolitej ordynacji podatkowej, co uniemożliwia podatnikowi orientację w ciężarach nań spoczywających i finansowego dostosowania się naprzód do ciężaru świadczeń.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#SRadomski">Wadliwa jest zwłaszcza procedura podatkowa. Przepisy proceduralne dotyczące wymiaru, odwołania jak i postępowania dowodowego są niejednolite i różnorodne; tak samo przepisy dotyczące wymiaru kar i postępowania karnego. Brak przepisów ustawowych o egzekucji podatków, brak kodyfikacji i przedewszystkiem kumulacji bardzo licznych okólników Ministerstwa Skarbu, interpretujących ustawy podatkowe. Okólników tych jest kilkaset i stanowią one tak dla władz skarbowych jak i dla płatników istny labirynt wyjaśnień i niepewności. Na tem tle szerzą się skargi na fiskalizm. Rozumiem, że praca nad kodyfikacją i kumulacją tych okólników nie jest łatwa, ale jeżeli się chcę usunąć podłoże narzekań na fiskalizm i doprowadzić do pewnego zaufania podatników do władz skarbowych, to jest to pracą nieodzowną.</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#SRadomski">Do tych zagadnień należy jeszcze wysokość procentów za zwłokę. Zwłoka w dzisiejszym okresie kryzysu nie jest winą podatników i procenty tak wysokie, przekraczające normy ustawowo dopuszczalne, są karami za winy niepopełnione. Kary takie demoralizują podatników.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#SRadomski">Druga, tu wytknięta część wad naszego ustawodawstwa podatkowego, to są błędy, które sprowadzają na ludność ciężary zupełnie niewspółmierne z wysokością świadczeń.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#SRadomski">Dalsza rzecz tamująca rozrost życia gospodarczego i kapitalizację to nasz etatyzm. Najszkodliwszym skutkiem tego etatyzmu w obecnej chwili jest absorbowanie kapitałów płynnych, zwłaszcza kredytów, że szkodą odłamów gospodarstwa nieetatystycznego, niemonopolistycznego oraz wprowadzenie momentu niepewności do tychże odłamów gospodarstwa co do ich podstaw bytu i rozwoju. Bo przemysł, rzemiosło i handel, nie mając pewności, czy znowu która gałąź gospodarcza nie zostanie przebudowaną strukturalnie i objęta etatyzmem, traci inicjatywę i energię.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#SRadomski">Przyznać trzeba, że rozrost etatyzmu został w ostatnim czasie wstrzymany, ale zastąpiono go w pewnej mierze kartelizacją, i to kartelizacją o charakterze monopolistycznym, która ma te same wady co etatyzm, bo także absorbuje, kapitał płynny i wprowadza moment niepewności. Kartelizacja, jeżeli ma prowadzić do rzeczywistej racjonalizacji zakładów, winna opierać się na umowach dobrowolnych, a pozatem powinna podlegać kontroli państwowej, któraby dopilnowała, aby środki finansowe, uzyskane z tego tytułu zostały użyte na racjonalizację warsztatów, co wpłynie na potanienie produkcji, a nie żeby środki te użyto na co innego, bo w takim razie będzie to prowadziło do podnoszenia cen skartelizowanych wytwórni, bez pożytku dla ogólnej gospodarki, przedewszystkiem bez pożytku dla rolnictwa, gdzie kartelizacja nie prowadzi do podwyższenia cen.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#SRadomski">Rok 1927, rok pomyślnych koniunktur, a przyznać trzeba i rok rozrostu gospodarstwa narodowego, popchnął nas do optymizmu: w nadziei dalszego rozwoju i w nadziei możliwości dalszych pożyczek, poczyniliśmy szereg inwestycyj z kapitałów obrotowych. Szereg tych inwestycyj był nie tylko koniecznością państwową, ale i inwestycjami rentownemi, które oddając gospodarstwu poważne usługi, przyczyniają się do pomnożenia kapitałów płynnych. Do takich inwestycyj zaliczam rozbudowę Gdyni, budowę linii kolejowych, wreszcie Mościce.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#SRadomski">Natomiast jest szereg inwestycyj o charakterze konieczności państwowych, lecz nie oddających gospodarstwu bezpośrednio żadnych kapitałów, i te inwestycje powinno się było odłożyć do czasów lepszych, do czasów wydatniejszej kapitalizacji, do czasu pożyczek długoterminowych zagranicznych. To są inwestycje o charakterze administracyjnym, gmachy administracji państwowej, sądownictwa i t. d.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#SRadomski">Jest jeszcze szereg inwestycyj, których poczynienie z kapitału obrotowego było wręcz wadliwe, mianowicie inwestycje o charakterze reprezentacyjnym, obok tego inwestycje poczynione jedynie pod naporem zgromadzonych kapitałów w centrach ubezpieczeń społecznych; i tam postawiono szereg gmachów reprezentacyjnych — co nie powinno być naturalnie powodem do atakowania samego tego ruchu, jak to robią przeciwnicy ustawodawstwa społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#SRadomski">Pozatem jeszcze jeden czynnik przyczynił się nader poważnie do zwiększenia kryzysu, wadliwa polityka rolniczo-handlowa. Sprawa ta była szeroko omawiana przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, mogę się zatem co do tego zagadnienia skonkretyzować.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#SRadomski">Niezorientowanie się w roku 1928/29 co do nadmiaru zboża chlebowego w kraju i podtrzymanie zakazu wywozu było błędem; większym jednak błędem było zdaniem mojem zajęcie stanowiska i imputowanie tegoż stanowiska rolnictwu, że przez działalność rezerw zbożowych można ceny absolutnie ustabilizować i utrzymać je na takim poziomie, jaki sobie jako konieczny wyliczono. Stanowisko to było błędnem, ponieważ nie liczyło się z zależnością naszą od rynków światowych; a było ono bardzo ujemnem, gdyż rezerwy zbożowe, ujawnione na rynku, działały deprymująco na ceny i spowodowały rolników do zatrzymania zapasów aż do roku przyszłego, kiedy zapasy te znowu obniżyły cenę, przynosząc pozatem bezpośrednio zainteresowanym rolnikom poważne straty.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#SRadomski">W ostatnich czasach wielkie nadzieje pokładano w umowie żytniej z Niemcami, nadzieje te jednak jak dotychczas zawiodły, gdyż zadaniem umowy nie było jedynie podniesienie cen, ale miała ona, zdaniem mojem, przyczynić się także do umożliwienia traktatu handlowego. Z natury rzeczy korzyści z niej musiały być bezpośrednio większe dla Niemców niż dla nas.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#SRadomski">Zaznaczyłem już na wstępie, że kryzys rolniczy łączy się z kryzysem ogólno-rolniczym i kryzysem ogólno-gospodarczym, dlatego też środki zapobiegawcze nie mogą iść tylko, w jednym kierunku, lecz winne być oparte, jak to uczynił ostatnio Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów na szerszej platformie, przyczem jednak podkreślić trzeba, że osią i tej akcji musi być pomoc finansowa dla umożliwienia produkcji i zbytu.</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek).</u>
+ <u xml:id="u-23.25" who="#SRadomski">Gdy będziemy umieli usunąć omawiane niedomagania gospodarcze, to zmniejszymy skutki kryzysu a z czasem stworzymy zdrowe podwaliny rozwoju gospodarczego. Ale osłabiony i wycieńczony nasz organizm potrzebuje pomocy doraźnej. Takim środkiem zaradczym przynoszącym ulgę natychmiastową, byłby dopływ kapitałów obrotowych. Z powodu braku kapitalizacji trudno jest odrazu stworzyć płynny, a najbardziej potrzebny kapitał własny i dlatego forma kredytu jest jedyną, która wchodzi w rachubę. Gdy się zastanawiać, czy marny wiele dróg ku temu, to okazuje się, że jest ich niewiele. Bank Polski w większej mierze kredytu dać nie może, nie chcąc się narazić na zmniejszenie pokrycia. Przypominam tutaj psychozę dewaluacyjną z przed roku, która powstała wówczas już tylko z powodu ujemnego bilansu handlowego. Taka psychoza mogłaby się w dzisiejszych czasach kryzysu powtórzyć i dlatego droga ta jest mało godną zalecenia. Mogłyby to uczynić pożyczki zagraniczne, a droga ta jest obecnie po upłynnieniu rynków kapitałowych aktualną. Trzeba dążyć do osiągnięcia pożyczek i wzdąć je choćby z pewną stratą gospodarczą, ale i wtedy trzeba przyjść życiu gospodarczemu z pomocą aż do wpłynięcia pożyczek.</u>
+ <u xml:id="u-23.26" who="#SRadomski">I tutaj została jedyna droga, droga sięgnięcia 'do rezerw skarbowych. Przyznaję, że droga ta niebardzo jest bezpieczną, zawiera bowiem niebezpieczeństwo utracenia równowagi skarbowej, to też można jej będzie użyć jedynie w ostateczności i jedynie w ścisłym stosunku do widoków na pożyczki zagraniczne. Od umiejętności tego posunięcia będzie zależała jego skuteczność.</u>
+ <u xml:id="u-23.27" who="#SRadomski">Wysoki Senacie! Pan sprawozdawca generalny, chcąc podkreślić ważność zagadnień gospodarczych o ogólnej polityce państwowej, powiedział w swojem sprawozdaniu: „Dobro obywateli jest dobrem państwa”. Chcąc tak samo podkreślić ważność zagadnień gospodarczych, przypominam Wysokiemu Rządowi prawdę:</u>
+ <u xml:id="u-23.28" who="#SRadomski">Stosunek obywateli państwa — bez różnicy ich zapatrywań politycznych na poszczególne rządy — jest zależny od stanu gospodarstwa narodowego.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SDecykiewicz">Wysoki Senacie! Zabieram głos tylko dla uzasadnienia trzech rezolucyj, które pozwoliłem sobie zgłosić do laski marszałkowskiej.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SDecykiewicz">W sprawozdaniu Komisji Skarbowo-Budżetowej o budżecie emerytur jest wzmianka, że Sejm dokonał zmiany w preliminarzu budżetowym Rządu, zwiększając kredyty na emerytury cywilne o milion z., a na emerytury wojskowe o pół miliona zł., z przeznaczeniem tych kwot na przyznanie zaopatrzenia emerytalnego dla tych, posiadających obywatelstwo polskie, byłych urzędników, którzy w r. 1918 nie byli jeszcze spensjonowani, ale mieli prawa emerytalne. To jest wynikiem konwencji wiedeńskiej, zawartej 30 listopada 1923 r. pomiędzy Pollską., Czechosłowacją, Austrią, Włochami, Rumunią i Jugosławją. Ta konwencja przewiduje, że skarb państwa ma przejąć wypłaty dla tych byłych urzędników austriacko-węgierskich, którzy 3 grudnia 1918 r. już mieli na podstawie służby w państwie austriakiem prawa emerytalne, ale w tym dniu jeszcze nie zostali przeniesieni w stan spoczynku, albo nie zostali bez własnej winy przyjęci do służby w jednem z tych państw, które zawarły konwencje. Konwencja ta została przedłożona przez rząd parlamentowi dopiero 26 kwietnia 1928 r. Ustawa z 19 grudnia 1928 r. upoważnia Prezydenta Rzeczypospolitej do ratyfikacji tej konwencji, a równocześnie poleca wykonanie jej Ministrowi Spraw Zagranicznych, a wykonanie postanowień konwencji Ministrowi Skarbu w porozumieniu z właściwymi ministrami.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SDecykiewicz">W myśl art. 22 konwencji wchodzi ona w życie po dokonaniu ratyfikacji przez wszystkie państwa, które ją zawarły, w dniu złożenia ratyfikacji przez ostatnie państwo. Oczywiście, na przyśpieszenie ratyfikacyj przez państwa obce Rząd! nie może mieć żadnego wpływu, jednak Rząd powinien zrobić, co może, żeby postanowienia tej konwencji wesoły jak najprędzej w życie. A to mogłoby się stać Już obecnie, o ileby Rząd przedłożył projekt ustawy, wprowadzającej te postanowienia. Byłaby to rzecz słuszna ponieważ tu chodzi o obywateli polskich, którzy nie powinni ponosić szkody za to, że formalności dyplomatyczne przeciągają się.</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SDecykiewicz">Zachodzi tu jednak kwestia natury prawnej. Przy naradach nad tą sprawą na plenum Sejmu sprawozdawca p Lieberman zwrócił uwagę na to, że ta konwencja zmienia ustawę emerytalną polską i powiedział także, że zgodził się z przedstawicielami Rządu w komisji sejmowej, że ponieważ konwencja jest ustawą późniejszą, więc wskutek tego postanowienia ustawy emerytalnej polskiej doznały zmiany. Mimo to p. poseł Lieberman dodał na plenum Sejmu, że ta rzecz przecież jest wątpliwa i że może byłoby lepiej dla jasności i ścisłości, alby Rząd przedłożył nowelę do ustawy emerytalnej, aby zapobiec możliwości różnorodnej interpretacji, na szkodę tych osób, dla których konwencja jest przeznaczana.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SDecykiewicz">Niewątpliwie wątpliwości prawne mogą tu być. Nie chcę nużyć Wysokiego Senatu wyjaśnianiem tych spraw, ale zwracam uwagę, że w art. 2 konwencji jest powiedzianie, że wysokość zaopatrzenia zostanie ustalona przez państwo, które przejmie wypłaty. Można słusznie obawiać się, że skoro konwencja wejdzie w życie, ratyfikacja przez wszystkie państwa będzie dokonana, że wówczas Ministerstwo Skarbu będzie miało wątpliwości, czy nie jest potrzebna nowela do ustawy emerytalnej. Dlatego należałoby, żeby Ministerstwo Skarbki już teraz oświadczyło, czy nie uważa za potrzebną nową ustawę, w takim razie związałoby się na przyszłość, albo, jeżeli ma wątpliwości, aby już dziś wniosło projekt noweli i już dziś przygotowało sprawę dla tej chwili, kiedy konwencja będzie ratyfikowana. W tym duchu jest jedna z moich rezolucyj.</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SDecykiewicz">Druga rezolucja dotyczy sprawy t. zw. emerytów państw zaborczych. Według polskiej ustawy emerytalnej emeryci państw zaborczych, t. j. emeryci, którzy ze służby państw zaborczych przesili na emeryturę, otrzymają tylko 75% zaopatrzenia emerytalnego danej kategorii. Że to upośledzenie emerytów państw zaborczych nie jest niczem uzasadnione, że jest wielką krzywdą dla ludzi, którzy sumiennie spełniali swie obowiązki, to uznał już Wysoki Senat i uznał także Sejm, uchwalając kilkakrotnie rezolucje do rządu o dokonanie zrównania tych emerytów z emerytami polskimi. Mimo to rząd dotychczas nie przedłożył parlamentowi projektu noweli zmieniającej w tym kierunku ustawę emerytalną. Tymczasem emeryci cierpią największą nędzę i oczywiście skutkiem tego wymierają w bardzo szybkiem tempie. Stan emerytów państw zaborczych cywilnych spadł od dn. 1 stycznia 1926 r. do 1 lipca 1929 o 4.121 osób, t. j. o 19% , a emerytów państw zaborczych wojskowych o 317 osób, t. j. o 13%. Jeżeli tak dalej pójdzie, to rezolucje Senatu i Sejmu będą bezprzedmiotowe, bo ci emeryci wszyscy wymrą.</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SDecykiewicz">Zgłaszam tedy i co do tego stosowną rezolucję.</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SDecykiewicz">Jeżeli liczba emerytów państw zaborczych ustawicznie spada, to natomiast ilość emerytów polskich wzrasta w sposób zastraszający. Od 1 stycznia 1926 roku do 1 lipca 1929 r. stan emerytów cywilnych wzrósł o 10.825 osób, czyli o 57%, stan emerytów wojskowych o 3.356 osób, czyli o 163%. Dwa lata temu przedłożyłem Wysokiemu Senatowi rezolucję, którą wówczas Wysoki Senat na poparcie Komisji Budżetowej przyjął, mającą na celu zapobieżenie spensjonowaniu, które nie są koniecznie potrzebne, a które obciążają Skarb Państwa i nakładają na ludność wielkie ciężary.</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#SDecykiewicz">To jest trzecia rezolucja, którą przedkładam Wysokiemu Senatowi z prośbą o uchwalenie</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Erdman.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Łubieński.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SErdman">Wysoki Senacie! Gdy przeglądamy budżety nasze z ostatnich lat, to rzuca się w oczy ogromny i niebezpieczny wzrost naszych wydatków. W roku budżetowym 1927/28 wydatki nasze nie dosięgają 2 miliardów.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#komentarz">(Min. Skarbu Matuszewski: One wyniosły 2.583.000.000)</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SErdman">Panie Ministrze, ja biorę to ze sprawozdania generalnego referenta.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#komentarz">(Minister Skarbu Matuszewski: To Pan mówi o preliminarzu?)</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SErdman">Budżet w wykonaniu wyniósł 2.935.000.000. Ja mówię o preliminarzu budżetowym, mnie chodzi o budżety uchwalane przez Izby, a o wykonaniu budżetu, będę mówił osobno.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SErdman">Otóż w roku 1927/28 mamy niecałe dwa miliardy, w noku 1928/29 już przekraczamy dwa i pół miliarda, a w roku 1929/30 dochodzimy już prawie do 3 miliardów i na tym poziomie utrzymujemy się i w tym roku pomimo ciężkiego kryzysu.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SErdman">Gdyby wzrost naszych wydatków szedł równolegle z zamożnością naszego kraju, gdyby wydatki te szły na cele produktywne, moglibyśmy się z tego jedynie cieszyć. Mamy tyle zaległości i w dziedzinie życia kulturalnego i ekonomicznego, że gdyby ten wzrost wydatków szedł równolegle z wzrostem zamożności, gdyby on przyczyniał się do podniesienia naszego poziomu życia ekonomicznego i kulturalnego, byłoby to zjawiskiem dodatniem.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SErdman">Niestety mamy rzecz zupełnie odwrotną. Budżety nasze są przedewszystkiem biurokratyczne, konsumcyjne i tylko w drobnym procencie mogą uwzględnić wydatki produkcji. Możność płatnicza ludności natomiast obniża się z roku na rok. Możność płatnicza naszej ludności jest przecie w zupełności uzależniona od poziomu i rentowności wytwórczości narodowej. W rolnictwie rentowność obniżyła się do minimum. Katastrofalne ceny produktów rolnych z jednej strony, rozpiętość cen między cenami produktów rolnych, a cenami produktów przemysłowych z drugiej strony, przyczynia się do katastrofalnego wprost obniżenia możności płatniczej naszej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SErdman">Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze duża dowolność przy wymiarze podatków. Szczególnie podatek dochodowy, przynajmniej u nas, na terenie byłego zaboru rosyjskiego, stał się podatkiem, ze względu na swoją dowolność, niezmiernie uciążliwym. Przykładowo weźmy taki fakt: miałem w ręku nakaz płatniczy z jednej wsi, będącej w szachownicy, gdzie gospodarz 60 morgowy miał wyznaczony podatek 75 zł., podczas gdy gospodarz 19 morgowy miał wyznaczone 90 kilka złotych. Mam przy sobie nakaz płatniczy na gospodarza, mającego 30 ha lichej ziemi podlaskiej, będącej w szachownicy, na rok bieżący obliczono mu czysty dochód na 10.000 zł. Naturalnie takie obliczenie dochodów musi się fatalnie odbijać na ludności.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SErdman">Śrubę podatkową w Państwie można nakręcać tylko do pewnego stopnia. Państwo ma prawo dzielić się dochodami obywateli, zabierając im część dochodów, gdy jednak świadczenia państwowe pokrywać trzeba kosztem obniżenia wytwórczości, gdy zjadają one majątek, podcinają warsztaty pracy, to idziemy po pochyłości, która prędzej czy później musi doprowadzić do załamania. Naturalnie w tych warunkach musimy wydatki nasze redukować do istotnych możliwości płatniczych ludności. Dlatego będziemy musieli wrócić do poziomu wydatków, jeżeli już nie z roku 1927/28, to przynajmniej do poziomu wydatków z roku 1928/29. Rozumiem, że wrócenie do tego poziomu wydatków wymaga gruntownego przepracowania preliminarza budżetowego i w mojem pojęciu stanie się to możliwem tylko przy wspólnej pracy rządu i ciał ustawodawczych. Obniżenie naszych wydatków, a przynajmniej naszych wydatków konsumcyjnych, naszych wydatków administracyjnych jest możliwe tylko przy gruntownem przepracowaniu budżetu, przy gruntownej reorganizacji naszego aparatu administracyjno-państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SErdman">Jeżeli p. Minister był łaskaw tutaj wspomnieć dziś o luksusach, to ja pozwolę sobie wskazać na jeden z takich luksusów. Jednym z takich naszych luksusów jest nasz dzisiejszy aparat administracyjny, bezwzględnie zbyt wielki, za wielki w stosunku do możności płatniczych naszej ludności, a zresztą aparat niezharmonizowany, nieuzgodniony. Wystarczy wskazać na to, że mamy 171 województw, 16 urzędów ziemskich, 13 izb skarbowych, 11 okręgów szkolnych, 10 okręgów wojskowych, 9 dyrekcyj poczt i telegrafów i t. d. Podział administracyjny wszystkich tych działów administracji nie pokrywa się. Jak się to odbija na ludności, widzimy np. na biednym sandomierzanie. Otóż ten sandomierzanin żeby załatwić sprawę w urzędzie wojewódzkim, musi jechać do Kielc, w sprawach szkolnych musi jechać do Krakowa, w sprawach kolejowych do Radomia, w sprawie wojska do Przemyśla, a w sprawie poczty albo sądu apelacyjnego do Lublina.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SErdman">Otóż naturalnie ten podział nie może odbić się dodatnio na skarbie państwa i położeniu ludności. P. sen. Roman wskazywał, że prace komisji dla usprawnienia administracji posunęły się już bardzo daleko, że jest nadzieja, iż nasz aparat administracyjny będzie odpowiednio zredukowany, uzgodniony i dostosowany do możliwości finansowo-gospodarczej naszego kraju. Niestety jednak w czynach tego nie widzimy, widzimy w dalszym ciągu rozbudowę. Z jednej strony pracuje komisja dla usprawnienia administracji, z drugiej strony właśnie otwiera się jeszcze coraz nowe urzędy. Zdaje mi się, że jeżeli nie przebudujemy ustroju naszej administracji, jeżeli tego śnie zrobimy zawczasu, już w tym roku, to za późno będzie wtedy, kiedy te rzeczy znajdą się już w komisji. Rok naprzód trzeba rozpocząć pracę oszczędnościową, przygotowania, alby w przyszłym roku budżetowym można było przy uchwaleniu budżetu osiągnąć skutek, który będzie odpowiadał naszym możnościom finansowo-gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#SErdman">Zmierzając do redukcji naszego budżetu, wydawałoby się, że przedewszystkiem należy zacząć od skreślenia 10-procentowego dodatku. Dodatek ten został w roku 1906 chwilowo wstawiony dla równowagi budżetowej; Zniesienie tego dodatku wymaga oszczędności 100 milionów zł., jako równoważnika w wydatkach. W komisji sejmowej prace nad tem były rozpoczęte. Klub mój na terenie Sejmu brał czynny udział w obcinaniu budżetu i sam p. Minister musi przyznać, że nie stawialiśmy z zasady wniosków ta podwyższenie wydatków. Niestety, oszczędności, które dosięgały już kilkudziesięciu milionów, zresztą przy czynnym współudziale Rządu, zostały skonsumowane, nawet z nadwyżką. Obecnie w Senacie nie mieliśmy możności w tem tempie prac zrobić znaczniejszych oszczędności, pragniemy jednak wskazać tę drogę, na którą Rząd powinien wejść. Aby podkreślić naszą tendencję zmniejszania budżetu, proponujemy skreślenie 10% dodatku od podatku gruntowego. Wynosi to sumę niedużą, tylko 6 milionów zł., które znajdują pokrycie i w proponowanych przez nas oszczędnościach i w nadwyżkach budżetowych.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#SErdman">Proponując to skreślenie rozumiemy, że przedewszystkiem ma ono znaczenie symboliczne, ma ano wskazać drogę, po której należy pójść. Jeżeli mówię o zniesieniu 10% dodatku do podatku gruntowego, to to ma jeszcze inne znaczenie w planie ulg doraźnej pomocy dla rolnictwa, których znaczenia nie neguję, ma jednak przedewszystkiem znaczenie dla wielkiego i średniego rolnictwa. Ulgi te dotyczą przedewszystkiem zaległości podatkowych. Jeżeli chodzi o drobną własność, to ona tych zaległości nie ma, bo z całą bezwzględnością z niej wszystko ściągnięto. Może więc zniesienie tego 10 procentowego dodatku do podatku gruntowego będzie równocześnie drobnym przyczynkiem do doraźnej pomocy dla rolnictwa.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SLubienski">Wysoka Izbo! Ze względu na bardzo krótki czas, jaki nam pozostałe, pozwalam sobie zabrać głos tylko w sprawie Monopolu Spirytusowego, albowiem ta rzecz niezmiernie ściśle jest związana z rolnictwem.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SLubienski">Jedną z najważniejszych rzeczy dla rolnictwa poza produkcją rozmaitych płodów ziemnych, fest zbyt handlowy i tak zwany przemysł rolny. Jeżeli nasz przemysł cukrowniczy niesłychanie wysoko się rozwinął, to imamy jednocześnie pewną część gleby, która jest zdatna do produkcji buraków cukrowych, podczas gdy inna część jest zdolna tylko do hodowli kartofli, których nadmiar bywa nieraz zupełnie niezużyty, jak to widzimy w tym roku, nie nadaje się do transportu nie względu na jego małą odporność na zimno i inne warunki i najważniejszą jest rzeczą umiejętne przerabianie go na miejscu. Równocześnie odpadki, tak zwany wywar, mają ważną rolę dla hodowli inwentarza, opasów, karmienia bydła, co jest bardzo ważną sprawą. Ten przemysł rolny, o którym teraz wspominam, interesuje wszystkie warstwy rolnicze i jest niezmiernie dla kraju ważny.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#SLubienski">Otóż, (proszę Panów, jeżeli tę sprawę podnoszę, to z tej przyczyny, że monopol, który został u nas zaprowadzony, tych rzeczy wcale nie uwzględnia. W ten sposób rolnictwo traci, bo gorzelnictwo rolnicze było przed wojną niesłychanie rozwinięte. Będę brał tylko naszą dzielnicę, ale we wszystkich trzech dzielnicach gorzelnictwo było bardzo szeroko rozwinięte. Równocześnie z tem zastanowię się, co było przyczyną, że dziś ta produkcja tak zmalała. Kiedy przed wojną mieliśmy czynnych gorzelni 2.453, obecnie mamy tylko 1.367. Produkcja spirytusu przed wojną wynosiła w Polsce 2½ miliona hl., a dzisiaj wynosi 672 tysiące hl., czyli wynosi zaledwie 26% produkcji przedwojennej wtenczas, kiedy w innych krajach pozostała mniej więcej w tej normie, w jakiej była poprzednio, a we Francji podniosła się nawet do 108%. Proszę nie sądzić, że tu podnoszę sprawę podniesienia konsumcji. Przeciwnie, jestem zwolennikiem wszystkich organizacyj, które zwalczają nadmierne zużycie. Nie chodzi o zużycie spirytusu dla celów spożywczych, ale o zużycie spirytusu na szereg potrzeb życiowych, które się ciągle wzmagają.</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#SLubienski">Przed wojną, kiedy był wprowadzony w Rosji monopol, on się zajmował tylko sprzedażą spirytusu na spożycie i bardzo się krytykowało w swoim czasie pijane budżety w Rosji. Trzeba jednak przyznać, że konsumcja na głowę ludności bynajmniej się nie zwiększała, spirytus był sprzedawany w sklepach, których było 1 na 5.000 ludności tak, że po wsiach ludność wiejska musiała daleko chodzić, żeby go nabyć, a w dni świąteczne sklepy były zamknięte, a gdzieindziej nie wolno było spirytusu sprzedawać i to było niesłychanie ściśle pilnowane. Ale był ogromny zbyt spirytusu i tam i u nas i w Niemczech i w innych krajach na cele techniczne. Monopol spirytusowy w Rosji zajmował się wyłącznie spirytusem na spożycie a zupełnie nie zajmował się spirytusem na inne potrzeby. Były one pod ścisłym nadzorem skarbu, żeby nie było nadużyć i już wówczas zaczęła się bardzo silnie rozwijać konsumcja tego rodzaju produktów. Przypomnę Panom, że przed wojną w Niemczech masę motorów szło na spirytusie i dzięki temu państwo niemieckie mogło w czasie wojny dużo napędowych motorów prowadzić, bo już były zastosowane. W Rosji spirytusu szła na konsumcję na cele techniczne, a było to w owych czasach, kiedy samochody prawie nie istniały jeszcze, było ich bardzo mało. Słowem produkcja spirytusu na cele napędowe ogromnie się zaczęła rozwijać.</u>
- <u xml:id="u-26.4" who="#SLubienski">Dziś we wszystkich państwach widzimy ogromną konsumcję spirytusu na te cele. Słyszeli Panowie, że jest mieszanina pod nazwą carburanto national, gdzie główną rzeczą jest spirytus z dodatkiem benzolu, jest to we Francji obowiązujące. I wówczas, kiedy u nas konsumcja spirytusu na głowę ludności na cele techniczne i inne wynosi 0.37 litra, to w Niemczech 3 litry, a we Francji 2½ czyli że w Niemczech 10 razy więcej, jak u nas. Tu jest proszę Panów,' ta bardzo prosta rzecz, żeby nasze monopole zajmowały się tylko sprawą spirytusu konsumcyjnego, a nadmiar spirytusu, który pozostaje w gorzelniach i innych zakładach, powinien być oddany organizacjom, czy zrzeszeniom produkującym spirytus na denaturat, pod nadzorem Skarbu. Wówczas nie tylko, że Skarb nie poniósłby żadnej straty, owszem, gdyby się wróciło do poprzedniego stanu rzeczy, ogromnieby się pod tym względem i produkcja rolna i gorzelnie i hodowla bydła rozwinęły, z czego i Skarb miałby niezawodnie duże dochody.</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SLubienski">Pomimo, że tu było powiedziane, że są np. możliwości produkcji syntetyczne spirytusu, wszystko możnaby zmienić, możnaby białko i węglowodany zrobić, białko syntetycznie, ale w takim razie rolnictwo trzebaby zupełnie skasować.</u>
- <u xml:id="u-26.6" who="#SLubienski">Tymczasem sprawa zastąpienia środków napędowych spirytusem dla celów technicznych jest niezmiernie ważna, nie tylko nie przyniesie szkody, ale na wypadek, nie daj Boże, wojny, daje możność wszelkim organizacjom, które potrzebują tych środków, do tego je stosować.</u>
- <u xml:id="u-26.7" who="#SLubienski">Niestety mam niezmiernie mało czasu, nie mogę Panów zapoznać z temi bardzo ważnemi cyframi, które dostałem dzięki rozmaitym organizacjom, ale pozwolę sobie tylko podkreślić, że idzie o rozwój rolnictwa wszelkich gałęzi, i o odpowiedni rozwój przemysłu. Poza spirytusem dla napędów jest fabrykacja perfumerii i octu. Spirytus denaturowany nie potrzebnie ma tak wysoką cenę; była ogromna ilość lamp spirytusowych u nas używana i jest do dziś dnia na prowincji używana, ale tego rozwinąć nie można, bo denaturatu jest bardzo trudno dostać.</u>
- <u xml:id="u-26.8" who="#SLubienski">Kończąc, przedstawię rezolucję treści następującej:</u>
- <u xml:id="u-26.9" who="#SLubienski">Senat uznaje, iż wprowadzenie na szeroką skalę używania spirytusu do napędu motorów i trakcji samochodowej powinno być jednem z naczelnych zadań gospodarczych władz monopolowych. Zbyt taki umożliwia bowiem rozszerzenie wytwórczości jednego z najważniejszych przemysłów rolnych i przystosowuje kraj do właściwego w naszych warunkach postępu motoryzacji, zapewniając możność zużytkowania tego postępu na wypadek wojny i braku benzyny.</u>
- <u xml:id="u-26.10" who="#SLubienski">Senat uznaje, iż poza rozszerzeniem zbytu spirytusu na cele napędowe powinna być prowadzona odpowiednia propaganda zbytu spirytusu skażonego na cele opałowe i oświetleniowe, przyczem propaganda ta poparta być winna odpowiednią zniżką ceny sprzedażnej.</u>
- <u xml:id="u-26.11" who="#SLubienski">Senat wzywa Pana Ministra Skarbu do jak najrychlejszego wprowadzenia w życie powierzenie specjalnej organizacji producentów zbytu spirytusu techniczno - przemysłowego, gdyż w ten tylko sposób da się on usprawnić i przystosować do potrzeb warstw go używających.</u>
- <u xml:id="u-26.12" who="#SLubienski">Senat uznaje, że spirytus techniczno - przemysłowy nie powinien być, zgodnie z przepisem art. 20 ust. 3 ustawy monopolowej obciążony opłatą skarbową i że Dyrekcja Monopolu nie powinna obciążać go ogólnemi kosztami osobowemi dyrekcji i fabryk, oraz odnosić zysków z jego zagospodarowania.</u>
- <u xml:id="u-26.13" who="#SLubienski">Tę sprawę obecnie się rozpatruje na sejmowej Komisji Rolnej, gdzie jak mi wczoraj powiedziano jednomyślnie odpowiednie postulaty zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Gross.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
- <u xml:id="u-27.1" who="#Marszalek">S. Głąbiński:</u>
- <u xml:id="u-27.2" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! zapisałem się do głosu głównie w tym celu, ażeby p. Ministrowi Skarbu przedstawić swoje poglądy na to, co można obecnie robić. Według mego przekonania reforma podatkowa w większym stylu obecnie możliwą nie jest. Ponieważ jednak słuchałem wywodów pana kolegi senatora Grossa, muszę się usprawiedliwić, dlaczego głosowałem przeciw jego rezolucji. Rezolucji takiej, według mego zdania, przyjąć nie można, a to z tego powodu, ponieważ ze stylu, sformułowania tej rezolucji wynikałoby, że ewentualnie godzimy się na to, ażeby rząd wypuścił pewną ilość pieniędzy papierowych. Jak wiadomo w Niemczech rząd miał takie prawo do wysokości 100 milionów marek, później do wysokości 200 milionów marek, i u nas ten bilon przy sposobności reformy walutowej ściągnął.</u>
- <u xml:id="u-27.3" who="#Marszalek">Trzeba pamiętać o tern, że wszelkie tego rodzaju uchwały mogą niekorzystnie się odbić na zaufaniu do naszych finansów zagranicą. I dlatego w tej rzeczy trzeba być ostrożnym, gdyż, jeżeli chodzi o sani obieg pieniężny, to możnaby go zwiększyć także w inny sposób, ale tu chodzi o zdolność kredytową tych instytucyj i przedsiębiorstw, które korzystają z kredytu, ale te zdolności kredytowe nie my oceniamy, tylko te instytucje, które są do tego powołane. Więc, wracając do mojego pierwotnego założenia, jak powiedziałem, p. Minister Skarbu ma rację, że dzisiaj reformy podatkowej na wielką skalę przeprowadzić nie można. Może był do tego czas odpowiedni w roku 1927/28, gdy mieliśmy lepszą koniunkturę gospodarczą i znaczne nadwyżki finansowe. Ale w czasach takich, w jakich dzisiaj żyjemy, reforma podatkowa musiałaby się odbić bardzo silnie na całem gospodarstwie narodowem, dlatego możemy chyba myśleć o jakiejś ułamkowej naprawie tych podatków, które są bardzo nieracjonalne i nieznośne dla gospodarstwa narodowego. Do takich podatków należy podatek przemysłowy, o którym mówił dzisiaj p. Minister Skarbu. Wspominam o tem tylko dlatego, że p. Minister w kilku uwagach zwrócił się do mnie, względnie do mojego stronnictwa. P. Minister Skarbu w tej sprawie posunął rzecz naprzód z tego powodu, ponieważ nie żąda jak p. Minister Skarbu Czechowicz w swoim czasie przed 2-ma laty upoważnienia dla Rządu do obniżenia stopy podatkowej, lecz zgodził się na stanowisko, które zajmowaliśmy w Sejmie, ażeby już zgóry za pomocą ustawy wskazać, jakie obniżenia podatku są dopuszczalne. Otóż to jest niewątpliwie krok naprzód, ponieważ opodatkowani w społeczeństwie wiedzą zgóry, na jaką zniżkę mogą liczyć, nie jest to zależne od uznania Ministra Skarbu w przyszłości. Oczywiście to, co według swojego przekonania mógł na to ofiarować p. Minister, to przeznacza. Może jednakże popełniono w tej sprawie pewien błąd taktyczny, że pewnej warstwie, której robiono nadzieję, że uzyska daleko idącą zniżkę, nie dano jej i ta zniżka została na rzecz innej warstwy zrobiona. Może to było racjonalne, ale przy tym stanie nędzy, jaka istnieje w kraju, jeżeli pewna warstwa dowiedziała się, że otrzyma pewną zniżkę, to uważała, że to już do niej należy, i sądzę, że temu, a nie czemu innemu, przypisać można ten ruch wśród kupiectwa, jaki istnieje. Ja sprężyn tego ruchu nie znam. Dostałem zaproszenie na wiec, który odbył się we Lwowie, nie mogłem pojechać, bo jestem tu zajęty, posłałem usprawiedliwienie. Ale podpisy osób na tem zaproszeniu są mi nieznane, i wątpię, żeby ktokolwiek z mojego stronnictwa dawał jakieś specjalne pobudki do zwoływania tego wiecu. Zresztą te rzeczy nie są mi znane. Rozdrażnienie jest bezwzględnie, ale to rozdrażnienie jest zupełnie zrozumiałe, wobec tej sytuacji ekonomicznej, jaka jest, i wobec zbyt daleko idących nadziei, jakie z powodu inicjatywy p. Ministra Skarbu żywione były w pewnych sferach kupiectwa. Niewątpliwie ten podatek jest nieracjonalny i musimy dążyć do uchylenia tego podatku. Już miałem sposobność mówić, że dziś o całkowitem uchyleniu tego podatku nie można mówić, bo podatek ten daje 300.000.000 państwu, można mówić o stopniowem jego uchylaniu, względnie o reformie tego podatku. Tylko reformy podatku przemysłowego nie możemy sobie wyobrażać w formie skontyngentowania tego podatku. W byłej Austrii podatek zarobkowy był skontyngentowany, ale kontyngent jest możliwy tylko wtedy, kiedy podatek jest niski. Jeżeli to będzie ryczałt, który się wyznacza, podatek jest niewielki. W Austrii ten powszechny podatek zarobkowy był niski. Obok niego były inne podatki od przedsiębiorstw i dlatego niektórzy handlujący w Małopolsce wspominają sobie ów podatek austriacki i sądzą że i nasz podatek mógłby być na taki podatek zamieniony. Na taki sam podatek, w tej formie mógłby być zamieniony tylko wtedy, gdyby te ryczałty były bardzo znaczne, co byłoby nieznośne dla przemysłu, dla rzemiosła i kupiectwa.</u>
- <u xml:id="u-27.4" who="#Marszalek">Drugi podatek, który wymaga uporządkowania, to jest podatek majątkowy. Opiera się on, jak wiadomo, na ustawie z 1923 r., która przewiduje, że w przeciągu 3 lat ten podatek będzie spłacony. Była uchwała komisji sejmowej, która ograniczała ten podatek do pewnej kwoty, a reszta miała być odpisana, ten podatek istnieje i wisi, jak miecz Damoklesa. W rzeczywistości dziś jest pewna sprzeczność pomiędzy postanowieniem tego podatku, a możnością jego ściągnięcia.</u>
- <u xml:id="u-27.5" who="#Marszalek">Według postanowień podatkowych stopa progresywna sięga do 13% i gdybyśmy chcieli ściągać do rzeczywistej wysokości miliarda złotych franków, a więc nie złotych obiegowych, to nie byłoby to możliwe nawet przy zastosowaniu najniższej stopy majątkowej.</u>
- <u xml:id="u-27.6" who="#Marszalek">Następnie ten podatek miał być w przeciągu 3 lat ściągany i dlatego obowiązani do płacenia tego podatku są ci, którzy mieli go wpłacić 1 lipca 1923 r. Tymczasem wielu z nich sprzedało swój majątek, swoje realności i podatek nie ciąży na tych, którzy dostali te majątki, tylko na tych, którzy je sprzedali Mogą oni wykazać, że nie mieli oni żadnego dochodu, żadnego majątku, może rzeczywiście być, że tego majątku nie mają. Więc tu są pewne wewnętrzne sprzeczności, które zmuszają naszą administrację skarbową do uporządkowania tej rzeczy w jakiś sposób.</u>
- <u xml:id="u-27.7" who="#Marszalek">Wreszcie muszę zwrócić uwagę na 10% dodatek do podatków. Według mojego zdania ten system dawniejszej Austrii nakładania dodatków do podatków jest niebezpieczny, ponieważ wprowadza pewien zamęt w systemie opodatkowania. Dodatki do podatków były nakładane, jako podatek wojenny, a następnie utrzymały się i następstwem takiego 10% dodatku do podatków jest to, że właściwie każdy podatek, obciążony tym 10% dodatkiem, zostaje w swojej stopie zmieniony. Podatek gruntowy rolnik przyzwyczaił się płacić w większej lub mniejszej, ale w pewnej stałej kwocie, mianowicie tam, gdzie jest ten kataster, w zachodnich i południowych naszych dzielnicach, tymczasem podatek gruntowy, wskutek 10% dodatku, został zmieniony, ale rolnik szczególniej mały, o tem nie wie. To nie jest fałszywy przepis, jeżeli większą kwotę nałożono mu, aniżeli miał zapisane w swojej książeczce, bo on ma jeszcze 10% dodatek zapłacić. I potem skarży się, że od niego żądają niesłusznie czegoś, do czego nie jest obowiązany. Wywołuje to niewiadomość tego, ile kto ma płacić podatku, tymczasem naczelną zasadą opodatkowania, którą jeszcze Adam Smit wypowiedział i jego poprzednicy, jest ta, że podatek musi być znany obywatelowi, wówczas obywatel płaci chętnie świadczenia podatkowe, jeżeli wie, co ma płacić, jeżeli ma świadomość, że niema tu nadużycia, że płaci to, co się Skarbowi należy, złoży pieniądze i Państwu zapłaci. Jeżeli natomiast zobaczy najmniejszą różnicę między tem, co — według jego przekonania — ma płacić, a tem, czego od niego żądają, to powstaje w nim podejrzenie jakiejś dowolności, niechęć do płacenia podatków. Dlatego trzeba tego unikać w społeczeństwie naszem, niezupełnie jeszcze wychowanem do płacenia podatków i uiszczania zobowiązań wobec Państwa. Wedle mojego zdania nie można myśleć dziś o tem, ażeby uchylić ten 10% podatek, gdyż finanse nasze są w tym stanie, iż nie można pozbawiać Skarbu Państwa tego źródła, ale jeżeli to ma na stałe pozostać, należałoby wcielić go do systemu podatkowego, żeby to nie był dodatek nadzwyczajny, ale żeby połączyć go z innymi podatkami. Z jednym podatkiem może się zlać łatwo, z drugiem prawie niemożliwe jest, w każdym razie musi nastąpić uporządkowanie. Wiem na podstawie własnego doświadczenia, że 10% dodatek wywołuje bardzo duże nieporozumienie w sferach opodatkowanych, trzebaby pomyśleć także o jakimś uregulowaniu naszych podatków w samorządach, bo skarbowość samorządowa to jednak jest rzecz bardzo duża, ona jest związana częściowo z organizacją samorządu, która w drodze ustawowej jeszcze nie przyszła do skutku i dlatego dziś niepodobna się domagać od Ministerstwa Skarbu, aby bez uporządkowania tamtych spraw z jakimś projektem przyszło. Coprawda Ministerstwo Skarbu razem z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych właściwie może czuwać nad tem, aby zanadto pewnych samorządów nie przeciążano. Słyszałem naprzykład, że nie pozwolono w pewnej gminie budować większej szkoły 7 klasowej. Otóż nie wiem, z jakich powodów to było, być może, że to było w celu zapobieżenia zbyt wielkiemu obciążeniu ludności, bo jest obowiązkiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a również i Ministerstwa Skarbu, czuwać nad tem, aby zanadto nie obciążano podatkami samorządu, bo to zbytnie obciążanie podatkami samorządowemi sprawia, że tam, gdzie ludność nie jest przyzwyczajona do samorządów, nabiera niechęci do samorządu, a jesteśmy zdania, że samorząd jest potrzebny, że rozwój samorządu jest potrzebny; ten rozwój samorządu musi być jednakowoż nie tylko wymuszony, ale musi polegać na przekonaniu, na. poczuciu ludności. Dlatego też nie należy zbytnio ludności obciążać takiemi podatkami, które wywołują wstręt czy niechęć do władzy samorządowej. Do tego powołane jest przedewszystkiem Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, ale także i Ministerstwo Skarbu może tutaj ingerować, bo zresztą skarbowość samorządowa i państwowa to jest razem jedna skarbowość, skarbowość publiczna i tylko wtenczas podatki państwowe mogą należycie wpływać, jeżeli i w podatkach samorządowych jest jakiś porządek zrobiony.</u>
- <u xml:id="u-27.8" who="#Marszalek">Chcę jeszcze dotknąć tutaj jednej kwestii, mianowicie tak zwanego fiskalizmu w związku z tak zwaną moralnością podatkową. Niestety, u nas istnieje fiskalizm, ten fiskalizm został wyhodowany jeszcze przez rządy zaborcze. Myśmy nie mieli zbyt wielkiego serca dla rządów zaborczych, aby tak spieszyć z płaceniem podatków. Muszę jednak przypomnieć, że takiego serca nie mieliśmy i dla naszego własnego skarbu i ministra, jeżeli przypomnimy sobie tę wielką reformę, jaką przeprowadzono w Sejmie czteroletnim, i następstwa tej reformy, to widzimy, jak nikłe były następstwa tych podatków, tej ofiary dobrowolnej, jaką społeczeństwo na siebie wzięło. Otóż do płacenia podatków społeczeństwo polskie za czasów wolnej Rzeczypospolitej również nie było wychowane, a czasy zaborcze nie były ku temu sposobne, aby nas w tym duchu wychowywać. Z tego powodu rzeczywiście władze skarbowe nieraz słusznie skarżą się na to, że niema u nas moralności podatkowej. Ale władze skarbowe winny czuwać nad tern, aby tę moralność podatkową wychować, to znaczy one same przez ścisłe trzymanie się ustaw, przez należne zaznajomienie się z ustawami i ścisłe wykonywanie ustaw powinny dać przykład wszystkim obywatelom, jaki powinien być ich stosunek do Państwa. Jeżeli mianowicie pozbędziemy się fiskalizmu i pewnych nadużyć, jakie ze strony organów skarbowych są częste niewątpliwie, to łatwo będzie można obywateli skłonić do należytego zeznawania swoich dochodów i należytego płacenia. To jest rzecz dziś nadzwyczajnie trudna. Tu społeczeństwo winno także zrozumieć swój interes, interes państwa, ażeby pozbyć się pewnych nałogów, jakie odziedziczyliśmy po państwach zaborczych, a równocześnie, ażeby nie dawać władzom skarbowym, organom skarbowym powodu do tego, ażeby nawet tam, gdzie niema racji, podnoszono dochody, czy podstawy wymiaru, w tern przypuszczeniu, że jeżeli jeden obywatel nie mówi prawdy, to i drugi obywatel także nieprawdę mówi. Ta zatem pewna łączność, solidarność interesów między podatnikami a władzami skarbowemi, państwem jest konieczna i w tym duchu musimy wychowywać społeczeństwo, ale Ministerstwo Skarbu musi także w tym duchu wychowywać swoje własne władze i organa skarbowe. To jest dla nas rzeczą bardzo ważną, może w tej chwili nawet najważniejszą, bo gdyby ta harmonia była, to może nie byłoby także tych wielkich skarg na ucisk podatkowy. Jeżeli obywatel wie dokładnie, co ma płacić, to chociażby ta kwota była bardzo znaczna, nie będzie tego odczuwał, jako krzywdy, ale jeżeli obywatel ma uczucie, że płaci coś, co się nie należy państwu, wówczas się skarży. Chociaż wśród wielu obywateli może być niewielu stosunkowo skrzywdzonych, to jednak ta świadomość, to uczucie, że zostali skrzywdzeni, przenosi się potem na całe społeczeństwo i wytwarza opinię niechętną do świadczenia tych zobowiązań, jakie się ma wobec Skarbu polskiego.</u>
- <u xml:id="u-27.9" who="#Marszalek">Na te, mogę tych parę uwag, które chciałem uczynić w sprawie Ministerstwa Skarbu, zakończyć z tą uwagą, że dyskusji politycznej wznawiać nie chcę i poprzestaję na tych kilku uwagach, które w odpowiedzi p. Ministrowi Skarbu dziś na wstępie wypowiedziałem.</u>
- <u xml:id="u-27.10" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SGross">Wysoka Izbo! Sprawę budżetu ujmuję nieco inaczej, niż inni pp. senatorowie. Budżet nasz daje smutny obraz naszego gospodarstwa społecznego. I to jest charakterystyczne, że ze strony dochodowej jest on uważany za zbyt wielki, bo jest dotkliwy dla podatników, ze względu na zbyt wysokie stawki podatków, których to kwot ludność płacić nie może; zaś ze strony wydatków jest za mały, bo Państwo nie może niemi pokryć tych wydatków, które ze względu na swój zakres działania i na niezbędne potrzeby społeczne pokrywać powinno.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SGross">Weźmy płace pracowników państwowych. Są one niesłychanie niskie. Gdybyśmy chcieli podnieść je tylko o 10%, to dałoby to zwiększenie wydatków o 100 milionów rocznie netto. Państwo tedy nie jest w możności przy tym budżecie zabezpieczyć swym urzędnikom ludzkiego, bytu aczkolwiek większa ich część żyje w nędzy.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SGross">Poza koniecznością powiększania wydatków osobowych zachodzi konieczność powiększenia wydatków rzeczowych. Państwo winno budować mieszkania dla urzędników, szkoły, szpitale, drogi i t. d. Nie ulega wątpliwości, że przy takim budżecie Państwo tych koniecznych wydatków pokryć nie może, chociaż stawki podatków są ogromnie wysokie, a ściąganie podatków b. uciążliwe. Przyczyna tej tragicznej sytuacji tkwi w niezdrowych stosunkach gospodarczych, które muszą być szanowane. Panowie chyba nie są zdania, że można jeszcze na długi czas pozostawić urzędników bez znacznej podwyżki płac, mil jony ludzi bez dachu nad głową, Państwo bez dróg, bez komunikacji, bez koniecznych budynków. Czy Panowie sądzą, że dalsze zwlekanie nie kryje w sobie niebezpieczeństwa? Stoimy bezradni wobec konieczności jak najszybszej wewnętrznej odbudowy. Mówiono o tem, że należy dochodowość ogólnego gospodarstwa powiększyć. Czy to znaczy, że należy podwyższyć produkcję? To jednak do celu nie doprowadzi skoro słyszeliśmy tu skargi producentów, że nie mogą się pozbyć wyprodukowanej ilości towarów, więc pocóż jeszcze zwiększać produkcję? Żalili się ziemianie, żalili się przemysłowcy na brak odbiorców, rozumie się — takich z pieniędzmi. P. s. Średniawski w czasie, gdy mówca apelował do Rządu, by pomagał rolnictwu, wtrącił przysłowie: „Hat der Beuer Geld, hat es die ganze Welt”. To przysłowie jest słuszne, ale ma zastosowanie do wszystkich sfer, które mają towar na sprzedaż, a więc — kupców, przemysłowców i rolników. Ci jednak nie mają pieniędzy, jeżeli ich nie otrzymują od tych, którzy towar od nich kupują. Trzeba tedy w pieniądze zaopatrzyć robotników, urzędników, słowem — konsumentów, a wtedy będą je mieli również wzamian za dostarczone towary — rolnicy, przemysłowcy, kupcy i rzemieślnicy oraz wolne zawody. Tak też w krytyce się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SGross">Pieniądz papierowy, wchodząc w obieg, odbiera od kupca czy producenta towar, nie dając mu w zamian nic. Przy pierwszem wejściu na rynek towarowy, pieniądz odbiera towar „za darmo”. Producentowi czy kupcowi to jednak nic nie szkodzi, byle pieniądz papierowy miał stały kurs. Odbiorca pieniądza może zań otrzymać towar z innych warsztatów pracy, może pieniądzem płacić wszelkie świadczenia. Puściliśmy w obieg (Skarb i Bank Polski) około miliarda złotych i ten pieniądz przy (puszczeniu w obieg odebrał towarów za ½ miliarda „za darmo” i to było konieczne, bo inaczej życie gospodarcze nie mogłoby funkcjonować. Jeżeli 'Francja puściła w obieg 70 miliardów franków i to nabywając za tę sumę różne towary, umożliwiła odbudowę kraju i dalszą produkcję i konsumcję. Pieniądz nie ma innej roli, jak umożliwienie produkcji i konsumpcji.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SGross">Wicemarszałek Gliwic powiedział, że bezrobocie jest nie tylko u nas, ale jest i w Niemczech i w Anglii To jest prawda. Ale przyczyny są rożne, w Anglii i Niemczech bezrobocie związane jest z nadmiarem produkcji po nasyceniu rynku wewnętrznego i z powodu ścieśnienia rynku zewnętrznego. U nas jednak do nasycenia rynku wewnętrznego jest jeszcze bardzo daleko. Gdybyśmy się zebrali do odbudowy wewnętrznej, do odbudowy tego wszystkiego, co wojna zniszczyła, i czego zaborcy, zwłaszcza na terenie b. zaboru rosyjskiego, zaniedbali, tobyśmy nie tylko zatrudnili wszystkich robotników miejskich, lecz musielibyśmy sprowadzić bezrolnych ze wsi i z emigracji. U nas tedy bezrobocie nie jest usprawiedliwione.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SGross">Odbudowa wewnętrzna związana jest z kwestią wielkości obiegu. Im większe zapotrzebowanie wewnętrzne, tem więcej pieniędzy należy puścić w obieg. Francja, zmuszona do wewnętrznej odbudowy kraju, puściła w ubieg aż 70 miliardów franków, czyli 20 miliardów złotych, wciągnęła do pracy własnych robotników z zagranicy, m. in. kilkaset tysięcy Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SGross">Porównując nasz obieg pieniężny z obiegiem we Francji, konstatujemy, że gdy we Francji na głowę ludności wypada 500 zł. w Polsce zaledwie 50 zł.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#komentarz">(S. Gaszyński: Francja ma 10 razy więcej.)</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#SGross">Nasz obieg, gdyby miał jak we Francji 500 zł. na głowę, musiałby wynosić 15 miliardów złotych, a wynosi tylko 1½ miliarda. Co do wielkości obiegu pieniężnego, ścierają się ze sobą dwie metody, przyczem zaznaczam, że zasada utrzymania stałości waluty, czyli stałości kursu pieniądza papierowego nie jest kwestiją sporną. Chodzi jedynie o to, czy korzystniejszem jest dla gospodarstwa duży czy mały obieg pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#SGross">B. francuski minister Caillauks krytykuje w artykule z lutego b. r. ogłoszonym w prasie wiedeńskiej, ustrój pieniężny francuski, a mianowicie zarzuca, że obieg jest zanadto wielki. Co do tego p. Caillauks jest tego samego zapatrywania, co u nas prof. Krzyżanowski. P. Caillauks opowiada, że chciał w r. 1926 stabilizować franka przy utrzymaniu zasady małego obiegu, na co się jednak nie zgodzono, powodując zwiększenie obiegu, który obecnie dorósł do 70 miliardów fr. P. Caillauks podkreśla, że choć stałość waluty jest utrzymana, chociaż jest pokrycie kruszcowe, to on mimo to uważa tę stabilizację za inflację, a to z powodu znacznego obiegu, który jest przeszło dwukrotnie większy od obiegu we Francji w 1913 r. Mały obieg powoduje niskie ceny, a to wedle p. Caillauks jest korzystne. P. Caillauks jest niezadowolony z wielkiego obiegu pieniężnego we Francji, ale natomiast zadowoloną jest ludność i Państwo. We Francji jest najniższa stopa procentowa, są wielkie oszczędności, wielka wydajność podatkowa, niema bezrobocia, no i Francjja jest odbudowana. Katastrofalnie natomiast pod względem gospodarczym przedstawia się Polska, która przeprowadziła stabilizację pieniądza przy zachowaniu zasady bardzo małego obiegu pieniężnego.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#SGross">W dekrecie z października 1927 znowelizowano nasz ustrój pieniężny przy wybitnym współudziale i wedle metody prof. Krzyżanowskiego, pilnując zasady utrzymania małego obiegu pieniężnego, choć stan walut, posiadanych przez Bank Polski i spodziewany przypływ z zaciągniętej pożyczki pozwalał na znaczne powiększenie obiegu pieniężnego. Sytuację walutową z października 1927 r. sprawozdanie Banku Polskiego za rok 1927 charakteryzuje w następujących słowach: Kurs złotego, ustalony w drugiej połowie 1926 na poziomie około 9 zł. na dolara, utrzymał się w ciągu roku sprawozdawczego na niezmienionym prawie poziomie. Wzrastające zapasy walut przywróciły Bankowi zupełne opanowanie na rynku walutowym, uniemożliwiając spekulację na zniżkę złotego i nawet sprzyjały zwyżce kursu złotego”.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#SGross">Wobec skonstatowania, że stałość waluty jest osiągnięta, Bank uważał za luksus zaciągnięcie na swój rachunek pożyczki zagranicznej, stabilizacyjnej, t. j. na cele stabilizacji waluty. Bank uważał za wystarczające na ten cel kupowanie obcej waluty bez potrzeby pożyczania sobie waluty, co pociągnęłoby za sobą obok ponoszenia znacznych kosztów pożyczki z powodu różnicy kursów, opłacanie procentów i amortyzację kapitału. Pożyczkę tedy zaciągnął Rząd na swój rachunek. Rząd uzyskał z tej pożyczki 62 milionów dolarów netto. Ponieważ na cele stabilizacji te dolary nie były już potrzebne, należało ich użyć na powiększenie obiegu pieniężnego. Rząd mógł tedy użyć tych dolarów, jako 40% pokrycia i wydać około 1.300 milionów złotych, albo sprzedać te dolary Bankowi Polskiemu, wziąć za nie 550 milijonów banknotów złotowych i przynajmniej o tę kwotę powiększyć obieg pieniężny. Rząd jednak tego nie uczynił. To był jeden błąd. Drugi dotyczy lokowania zapasów kasowych w Banku Polskim. Pomijam narazie stratę procentów, bo lokata w Banku Polskim jest bezprocentowa. Chodzi mi o sam fakt lokowania w Banku Polskim, dokąd przeniesiono te zapasy z banków państwowych. To zarządzenie miało na celu zapobieżenie powiększenia obiegu, mimo istnienia pokrycia na to powiększenia. Chodziło o to, by Bank Polski w swojej działalności finansowej posługiwał się tym depozytem Skarbu, a nie wydawał świeżych banknotów. Suma zaś, o którą chodziło, wynosiła 250 do 300 milionów. P. Minister Skarbu tłumaczył, że zarządzenie to miało na celu trzymanie dla Skarbu pogotowia kasowego”. Tłumaczenie jest mylne, bo „pogotowie” należy trzymać w bankach, żeby mogło być w obiegu. Zresztą, że cel przeniesienia zapasów do Banku Polskiego był ten, by mieć mniejszy obieg i jeszcze większe procentowe pokrycie walutowe w Banku Polskim, stwierdza prof. Krzyżanowski w broszurce wydanej w r. 1920 pod tytułem: „Bierny bilans handlowy”. Ustęp o tem z tej broszurki (str. 69) opiewa: „Do rzędu objawów pomyślnych zaliczam (złożenie i utrzymywanie (przez Rząd na rachunku bieżącym w Banku Polskim kwoty około 250.000.000 zł. Niewycofanie tej sumy wzmacnia pokrycie, zmniejsza pieniężną siłę kupna w obiegu, miarkuje wzrost cen, działa inflacyjnie.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#SGross">W praktyce objawia się taka deflacja w zmniejszonym popycie na towary, w zniżce cen, w następstwie — i zmniejszona produkcja, zwiększenie bezrobocia. Rozumiem zniżkę cen, jako wynik niższych kosztów produkcji i cyrkulacji. Jednak zniżka cen towarów wyprodukowanych przy wyższych cenach produkcji i sprzedaży jedynie wskutek zmniejszenia się konsumcji jest dla gospodarstwa szkodliwą i skutki są fatalne. Jeżeli kupiec zmuszony jest taniej sprzedać, to nie wykupi weksli, fabrykant ograniczy Tub zastanowi produkcję, co pociąga za sobą bezrobocie.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#SGross">Te dwa zarządzenia dekretu, nastawione na mały obieg pieniężny, są w związku przyczynowym z obecnym kryzysem gospodarczym. Usunięcie tych błędów przyczyni się mojem zdaniem znacznie do złagodzenia kryzysu. Nasz ustrój pieniężny, oparty na dekrecie z października 1927, jest tedy wadliwy. Panowie przyznają, że ustrój pieniężny nie jest bagatelny, że ma dla życia gospodarczego niesłychaną doniosłość, a mimo to sprawa ta nie była dotąd przeto ciała ustawodawcze omawiana, bo skodyfikowaną jest dekretami p. Prezydenta. P. prof. Krzyżanowski powiedział w Sejmie, że mamy skłonności inflacyjne i że na szczęście jestem izolowany. Jestem izolowany w Polsce, ale nie poza Polską. W żadnym kraju innym niema tak małego obiegu pieniężnego, jak w Polsce ściśle wedle recepty prof. Krzyżanowskiego Czy jest szczęściem, że zapatrywanie prof. Krzyżanowskiego nie jest nawet poddane 'zbadaniu, świadczą fatalne skutki, o których mówiłem.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#SGross">Proszę o uchwalenie rezolucji następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#SGross">Senat wzywa Rząd, by poddał rewizji, ewentualnie przez ad hoc zwołać się mającą ankietę, nasz ustrój pieniężny, znowelizowany dekretem Prezydenta z października 1927 r., celem zbadania, czy nie można przy ścisłem utrzymywaniu zasady stałości waluty, powiększyć podaż pieniądza, ażeby przeciwdziałać ciasnocie gotówkowej i nadmiernie wysokiej stopie procentowej. Na wszelki wypadek należy w tym celu wolne fundusze skarbowe, zwłaszcza i zapasy kasowe lokować, jako pogotowie nie w Banku Polskim, ale w instytucjach finansowych Państwa, ewentualnie także w dobrze fundowanych instytucjach komunalnych i prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#SGross">Proszę nadto o przyjęcie dalszych rezolucji, zgłoszonych na Komisji Budżetowej, na których ponowne omówienie na plenum, niestety, nie starczyło mi czasu.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#SGross">Głos ma s. Decykiewicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Chciałem zabrać głos głównie dlatego, ażeby się ustosunkować do propozycji, którą tutaj zgłosił p. senator Erdman, a która do pewnego stopnia zmienia układ naszych dochodów. Ale rad jestem, że mogę jednocześnie skorzystać z tej okazji, żeby wyrazić swoją głęboką wdzięczność p. senatorowi Głąbińskiemu, że zaszczycił mnie odpowiedzią, na którą nie zasłużyłem, i tembardziej mogę wyrazić tę wdzięczność, że większość jego spostrzeżeń całkowicie podzielam. Chciałbym żeby jego uwagi, dotyczące reformy podatkowej u nas obecnie wykonywanej, a przedewszystkiem stwierdzanie, że nie można w dzisiejszej sytuacji robić szerokich reform przeniknęło poza mury tej sali, i dotarło bezpośrednio do zainteresowanych.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ucieszyło mnie również bardzo oświadczenie p. senatora Głąbińskiego, że ruch, który obecnie powstaje, czy istnieje wśród kupiectwa, uważa za ruch spontaniczny. Bardzo chciałbym się przekonać, że tak jest, bo wówczas te rzeczy byłyby bezporównania szkodliwsze, niż wówczas, gdyby je aranżowała ta lub inna strona polityczna.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Przechodzę do sprawy, poruszonej przez s. Erdmana, mianowicie do propozycji skreślenia 10-procentowego dodatku do podatku gruntowego. Muszę przeciwstawić się tej propozycji z dwóch powodów: Po pierwsze jest to zbulwersowanie budżetu, że się tak wyrażę, w ostatniej chwili. Można było poruszyć tę sprawę wcześniej. Dziś jest na papierze nadwyżka dość wysoka, ale czy ona istotnie będzie tak wysoka, jak to się przewiduje, to jest bardzo wątpliwe. Zatem każde 6 milionów ma już dziś swoją wartość realną i odjęcie ich może się odbić bardzo ujemnie.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Powtóre, mam wrażenie, że ta propozycja jest nieusprawiedliwiona i pod względem merytorycznym. Jeżeli się patrzy w przeszłość, to trzeba stwierdzić, że rok 1925 był rokiem bardzo głębokiej reformy podatkowej wynikłej z dewaluacji. Niektóre podatki zostały obniżone, niektóre pozostały bez zmiany, a jeden podatek, t. j. podatek dochodowy, został dość znacznie podwyższony. Stało się to automatycznie wskutek zmiany wartości złotego. Do tych podatków, które zostały zniżone i to wydatnie, bo o całe 72%, należał właśnie podatek gruntowy i sądzę, że ten 10% dodatek, który zastosowany został np. do podatku dochodowego, bardzo wydatnie podniesionego przez dewaluację i bezpośrednio i w progresji i rozszerzonego w swojej bazie, że ten dodatek 10% do podatku gruntowego w istocie swojej był słusznie zastosowany. Nie równoważył nawet w bardzo nieznacznej części tego obniżenia podatku, które nastąpiło wskutek spadku złotego.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż w tych warunkach, w których każda reforma podatkowa jest trudna, wydaje mi się, że zaczynanie tej reformy może nie tam, gdzie ona ekonomicznie jest usprawiedliwiona, ale tam, gdzie jest wytłomaczona cenami płodów rolniczych w bieżącej chwili, to nie byłaby jednak droga najwłaściwsza i najprędzej prowadząca do celu. Jeśli chodzi o rolnictwo, to jednak szukamy innych sposobów, ażeby mu dopomóc. Nie sądzę, żeby 6 milionów 10-procentowego dodatku, rozdzielono pomiędzy bardzo znaczną ilością płatników, bardzo znaczną, żeby to było odczute w jakikolwiek sposób (S. Szarski:</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#komentarz">To niema żadnego znaczenia.) Wobec tego wydaje mi się, że wszystkie względy przemawiają przeciw propozycji p. s. Erdmana.</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">(Oklaski na lawach B. B.).*</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SDecykiewicz">Wysoki Senacie! Zabieram głos tylko dla uzasadnienia trzech rezolucyj, które pozwoliłem sobie zgłosić do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SDecykiewicz">W sprawozdaniu Komisji Skarbowo-Budżetowej o budżecie emerytur jest wzmianka, że Sejm dokonał zmiany w preliminarzu budżetowym Rządu, zwiększając kredyty na emerytury cywilne o milion z., a na emerytury wojskowe o pół miliona zł., z przeznaczeniem tych kwot na przyznanie zaopatrzenia emerytalnego dla tych, posiadających obywatelstwo polskie, byłych urzędników, którzy w r. 1918 nie byli jeszcze spensjonowani, ale mieli prawa emerytalne. To jest wynikiem konwencji wiedeńskiej, zawartej 30 listopada 1923 r. pomiędzy Polską., Czechosłowacją, Austrią, Włochami, Rumunią i Jugosławią. Ta konwencja przewiduje, że skarb państwa ma przejąć wypłaty dla tych byłych urzędników austriacko-węgierskich, którzy 3 grudnia 1918 r. już mieli na podstawie służby w państwie Austriakiem prawa emerytalne, ale w tym dniu jeszcze nie zostali przeniesieni w stan spoczynku, albo nie zostali bez własnej winy przyjęci do służby w jednem z tych państw, które zawarły konwencje. Konwencja ta została przedłożona przez rząd parlamentowi dopiero 26 kwietnia 1928 r. Ustawa z 19 grudnia 1928 r. upoważnia Prezydenta Rzeczypospolitej do ratyfikacji tej konwencji, a równocześnie poleca wykonanie jej Ministrowi Spraw Zagranicznych, a wykonanie postanowień konwencji Ministrowi Skarbu w porozumieniu z właściwymi ministrami.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SDecykiewicz">W myśl art. 22 konwencji wchodzi ona w życie po dokonaniu ratyfikacji przez wszystkie państwa, które ją zawarły, w dniu złożenia ratyfikacji przez ostatnie państwo. Oczywiście, na przyśpieszenie ratyfikacyj przez państwa obce Rząd! nie może mieć żadnego wpływu, jednak Rząd powinien zrobić, co może, żeby postanowienia tej konwencji wesoły jak najprędzej w życie. A to mogłoby się stać Już obecnie, o ileby Rząd przedłożył projekt ustawy, wprowadzającej te postanowienia. Byłaby to rzecz słuszna ponieważ tu chodzi o obywateli polskich, którzy nie powinni ponosić szkody za to, że formalności dyplomatyczne przeciągają się.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SDecykiewicz">Zachodzi tu jednak kwestia natury prawnej. Przy naradach nad tą sprawą na plenum Sejmu sprawozdawca p. Lieberman zwrócił uwagę na to, że ta konwencja zmienia ustawę emerytalną polską i powiedział także, że zgodził się z przedstawicielami Rządu w komisji sejmowej, że ponieważ konwencja jest ustawą późniejszą, więc wskutek tego postanowienia ustawy emerytalnej polskiej doznały zmiany. Mimo to p. poseł Lieberman dodał na plenum Sejmu, że ta rzecz przecież jest wątpliwa i że może byłoby lepiej dla jasności i ścisłości, alby Rząd przedłożył nowelę do ustawy emerytalnej, aby zapobiec możliwości różnorodnej interpretacji, na szkodę tych osób, dla których konwencja jest przeznaczana.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SDecykiewicz">Niewątpliwie wątpliwości prawne mogą tu być. Nie chcę nużyć Wysokiego Senatu wyjaśnianiem tych spraw, ale zwracam uwagę, że w art. 2 konwencji jest powiedziane, że wysokość zaopatrzenia zostanie ustalona przez państwo, które przejmie wypłaty. Można słusznie obawiać się, że skoro konwencja wejdzie w życie, ratyfikacja przez wszystkie państwa będzie dokonana, że wówczas Ministerstwo Skarbu będzie miało wątpliwości, czy nie jest potrzebna nowela do ustawy emerytalnej. Dlatego należałoby, żeby Ministerstwo Skarbki już teraz oświadczyło, czy nie uważa za potrzebną nową ustawę, w takim razie związałoby się na przyszłość, albo, jeżeli ma wątpliwości, aby już dziś wniosło projekt noweli i już dziś przygotowało sprawę dla tej chwili, kiedy konwencja będzie ratyfikowana. W tym duchu jest jedna z moich rezolucyj.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SDecykiewicz">Druga rezolucja dotyczy sprawy t. zw. emerytów państw zaborczych. Według polskiej ustawy emerytalnej emeryci państw zaborczych, t. j. emeryci, którzy ze służby państw zaborczych przesili na emeryturę, otrzymają tylko 75% zaopatrzenia emerytalnego danej kategorii. Że to upośledzenie emerytów państw zaborczych nie jest niczem uzasadnione, że jest wielką krzywdą dla ludzi, którzy sumiennie spełniali swoje obowiązki, to uznał już Wysoki Senat i uznał także Sejm, uchwalając kilkakrotnie rezolucje do rządu o dokonanie zrównania tych emerytów z emerytami polskimi. Mimo to rząd dotychczas nie przedłożył parlamentowi projektu noweli zmieniającej w tym kierunku ustawę emerytalną. Tymczasem emeryci cierpią największą nędzę i oczywiście skutkiem tego wymierają w bardzo szybkiem tempie. Stan emerytów państw zaborczych cywilnych spadł od dn. 1 stycznia 1926 r. do 1 lipca 1929 o 4.121 osób, t. j. o 19%, a emerytów państw zaborczych wojskowych o 317 osób, t. j. o 13%. Jeżeli tak dalej pójdzie, to rezolucje Senatu i Sejmu będą bezprzedmiotowe, bo ci emeryci wszyscy wymrą.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SDecykiewicz">Zgłaszam tedy i co do tego stosowną rezolucję.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SDecykiewicz">Jeżeli liczba emerytów państw zaborczych ustawicznie spada, to natomiast ilość emerytów polskich wzrasta w sposób zastraszający. Od 1 stycznia 1926 roku do 1 lipca 1929 r. stan emerytów cywilnych wzrósł o 10.825 osób, czyli o 57%, stan emerytów wojskowych o 3.356 osób, czyli o 163%. Dwa lata temu przedłożyłem Wysokiemu Senatowi rezolucję, którą wówczas Wysoki Senat na poparcie Komisji Budżetowej przyjął, mającą na celu zapobieżenie spensjonowaniu, które nie są koniecznie potrzebne, a które obciążają Skarb Państwa i nakładają na ludność wielkie ciężary.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SDecykiewicz">To jest trzecia rezolucja, którą przedkładam Wysokiemu Senatowi z prośbą o uchwalenie.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Odraczam posiedzenie do godz. 5.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
- <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-29.3" who="#Marszalek">Na miejsce ś. p. senatora Wierzejewskiego, na cześć którego parę dni temu wygłosiłem wspomnienie pośmiertne, wchodzi p. Marcin Siekierski.</u>
- <u xml:id="u-29.4" who="#komentarz">(S. Koerner: A na jak długo?)</u>
- <u xml:id="u-29.5" who="#Marszalek">Zgodnie z Konstytucją nowowstępujący senator winien złożyć ślubowanie na ręce Marszałka.</u>
- <u xml:id="u-29.6" who="#Marszalek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Łubieński.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Ślubuję uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej wedle najlepszego, mego, rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości''.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SŁubieński">Wysoka Izbo! Ze względu na bardzo krótki czas, jaki nam pozostałe, pozwalam sobie zabrać głos tylko w sprawie Monopolu Spirytusowego, albowiem ta rzecz niezmiernie ściśle jest związana z rolnictwem.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SŁubieński">Jedną z najważniejszych rzeczy dla rolnictwa poza produkcją rozmaitych płodów ziemnych, fest zbyt handlowy i tak zwany przemysł rolny. Jeżeli nasz przemysł cukrowniczy niesłychanie wysoko się rozwinął, to imamy jednocześnie pewną część gleby, która jest zdatna do produkcji buraków cukrowych, podczas gdy inna część jest zdolna tylko do hodowli kartofli, których nadmiar bywa nieraz zupełnie niezużyty, jak to widzimy w tym roku, nie nadaje się do transportu nie względu na jego małą odporność na zimno i inne warunki i najważniejszą jest rzeczą umiejętne przerabianie go na miejscu. Równocześnie odpadki, tak zwany wywar, mają ważną rolę dla hodowli inwentarza, opasów, karmienia bydła, co jest bardzo ważną sprawą. Ten przemysł rolny, o którym teraz wspominam, interesuje wszystkie warstwy rolnicze i jest niezmiernie dla kraju ważny.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SŁubieński">Otóż, proszę Panów, jeżeli tę sprawę podnoszę, to z tej przyczyny, że monopol, który został u nas zaprowadzony, tych rzeczy wcale nie uwzględnia. W ten sposób rolnictwo traci, bo gorzelnictwo rolnicze było przed wojną niesłychanie rozwinięte. Będę brał tylko naszą dzielnicę, ale we wszystkich trzech dzielnicach gorzelnictwo było bardzo szeroko rozwinięte. Równocześnie z tem zastanowię się, co było przyczyną, że dziś ta produkcja tak zmalała. Kiedy przed wojną mieliśmy czynnych gorzelni 2.453, obecnie mamy tylko 1.367. Produkcja spirytusu przed wojną wynosiła w Polsce 2½ miliona hl., a dzisiaj wynosi 672 tysiące hl., czyli wynosi zaledwie 26% produkcji przedwojennej wtenczas, kiedy w innych krajach pozostała mniej więcej w tej normie, w jakiej była poprzednio, a we Francji podniosła się nawet do 108%. Proszę nie sądzić, że tu podnoszę sprawę podniesienia konsumcji. Przeciwnie, jestem zwolennikiem wszystkich organizacyj, które zwalczają nadmierne zużycie. Nie chodzi o zużycie spirytusu dla celów spożywczych, ale o zużycie spirytusu na szereg potrzeb życiowych, które się ciągle wzmagają.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SŁubieński">Przed wojną, kiedy był wprowadzony w Rosji monopol, on się zajmował tylko sprzedażą spirytusu na spożycie i bardzo się krytykowało w swoim czasie pijane budżety w Rosji. Trzeba jednak przyznać, że konsumcja na głowę ludności bynajmniej się nie zwiększała, spirytus był sprzedawany w sklepach, których było 1 na 5.000 ludności tak, że po wsiach ludność wiejska musiała daleko chodzić, żeby go nabyć, a w dni świąteczne sklepy były zamknięte, a gdzieindziej nie wolno było spirytusu sprzedawać i to było niesłychanie ściśle pilnowane. Ale był ogromny zbyt spirytusu i tam i u nas i w Niemczech i w innych krajach na cele techniczne. Monopol spirytusowy w Rosji zajmował się wyłącznie spirytusem na spożycie a zupełnie nie zajmował się spirytusem na inne potrzeby. Były one pod ścisłym nadzorem skarbu, żeby nie było nadużyć i już wówczas zaczęła się bardzo silnie rozwijać konsumcja tego rodzaju produktów. Przypomnę Panom, że przed wojną w Niemczech masę motorów szło na spirytusie i dzięki temu państwo niemieckie mogło w czasie wojny dużo napędowych motorów prowadzić, bo już były zastosowane. W Rosji spirytusu szła na konsumcję na cele techniczne, a było to w owych czasach, kiedy samochody prawie nie istniały jeszcze, było ich bardzo mało. Słowem produkcja spirytusu na cele napędowe ogromnie się zaczęła rozwijać.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SŁubieński">Dziś we wszystkich państwach widzimy ogromną konsumcję spirytusu na te cele. Słyszeli Panowie, że jest mieszanina pod nazwą carburanto national, gdzie główną rzeczą jest spirytus z dodatkiem benzolu, jest to we Francji obowiązujące. I wówczas, kiedy u nas konsumcja spirytusu na głowę ludności na cele techniczne i inne wynosi 0.37 litra, to w Niemczech 3 litry, a we Francji 2½ czyli że w Niemczech 10 razy więcej, jak u nas. Tu jest proszę Panów,' ta bardzo prosta rzecz, żeby nasze monopole zajmowały się tylko sprawą spirytusu konsumcyjnego, a nadmiar spirytusu, który pozostaje w gorzelniach i innych zakładach, powinien być oddany organizacjom, czy zrzeszeniom produkującym spirytus na denaturat, pod nadzorem Skarbu. Wówczas nie tylko, że Skarb nie poniósłby żadnej straty, owszem, gdyby się wróciło do poprzedniego stanu rzeczy, ogromnieby się pod tym względem i produkcja rolna i gorzelnie i hodowla bydła rozwinęły, z czego i Skarb miałby niezawodnie duże dochody.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SŁubieński">Pomimo, że tu było powiedziane, że są np. możliwości produkcji syntetyczne spirytusu, wszystko możnaby zmienić, możnaby białko i węglowodany zrobić, białko syntetycznie, ale w takim razie rolnictwo trzebaby zupełnie skasować.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SŁubieński">Tymczasem sprawa zastąpienia środków napędowych spirytusem dla celów technicznych jest niezmiernie ważna, nie tylko nie przyniesie szkody, ale na wypadek, nie daj Boże, wojny, daje możność wszelkim organizacjom, które potrzebują tych środków, do tego je stosować.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SŁubieński">Niestety mam niezmiernie mało czasu, nie mogę Panów zapoznać z temi bardzo ważnemi cyframi, które dostałem dzięki rozmaitym organizacjom, ale pozwolę sobie tylko podkreślić, że idzie o rozwój rolnictwa wszelkich gałęzi, i o odpowiedni rozwój przemysłu. Poza spirytusem dla napędów jest fabrykacja perfumerii i octu. Spirytus denaturowany nie potrzebnie ma tak wysoką cenę; była ogromna ilość lamp spirytusowych u nas używana i jest do dziś dnia na prowincji używana, ale tego rozwinąć nie można, bo denaturatu jest bardzo trudno dostać.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SŁubieński">Kończąc, przedstawię rezolucję treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SŁubieński">Senat uznaje, iż wprowadzenie na szeroką skalę używania spirytusu do napędu motorów i trakcji samochodowej powinno być jednem z naczelnych zadań gospodarczych władz monopolowych. Zbyt taki umożliwia bowiem rozszerzenie wytwórczości jednego z najważniejszych przemysłów rolnych i przystosowuje kraj do właściwego w naszych warunkach postępu motoryzacji, zapewniając możność zużytkowania tego postępu na wypadek wojny i braku benzyny.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#SŁubieński">Senat uznaje, iż poza rozszerzeniem zbytu spirytusu na cele napędowe powinna być prowadzona odpowiednia propaganda zbytu spirytusu skażonego na cele opałowe i oświetleniowe, przyczem propaganda ta poparta być winna odpowiednią zniżką ceny sprzedażnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SŁubieński">Senat wzywa Pana Ministra Skarbu do jak najrychlejszego wprowadzenia w życie powierzenie specjalnej organizacji producentów zbytu spirytusu techniczno - przemysłowego, gdyż w ten tylko sposób da się on usprawnić i przystosować do potrzeb warstw go używających.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#SŁubieński">Senat uznaje, że spirytus techniczno - przemysłowy nie powinien być, zgodnie z przepisem art. 20 ust. 3 ustawy monopolowej obciążony opłatą skarbową i że Dyrekcja Monopolu nie powinna obciążać go ogólnemi kosztami osobowemi dyrekcji i fabryk, oraz odnosić zysków z jego zagospodarowania.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#SŁubieński">Tę sprawę obecnie się rozpatruje na sejmowej Komisji Rolnej, gdzie jak mi wczoraj powiedziano jednomyślnie odpowiednie postulaty zostały przyjęte.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#SSiekierski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Głąbiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SGłąbiński">Wysoka Izbo! zapisałem się do głosu głównie w tym celu, ażeby p. Ministrowi Skarbu przedstawić swoje poglądy na to, co można obecnie robić. Według mego przekonania reforma podatkowa w większym stylu obecnie możliwą nie jest. Ponieważ jednak słuchałem wywodów pana kolegi senatora Grossa, muszę się usprawiedliwić, dlaczego głosowałem przeciw jego rezolucji. Rezolucji takiej, według mego zdania, przyjąć nie można, a to z tego powodu, ponieważ ze stylu, sformułowania tej rezolucji wynikałoby, że ewentualnie godzimy się na to, ażeby rząd wypuścił pewną ilość pieniędzy papierowych. Jak wiadomo w Niemczech rząd miał takie prawo do wysokości 100 milionów marek, później do wysokości 200 milionów marek, i u nas ten bilon przy sposobności reformy walutowej ściągnął.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SGłąbiński">Trzeba pamiętać o tem, że wszelkie tego rodzaju uchwały mogą niekorzystnie się odbić na zaufaniu do naszych finansów zagranicą. I dlatego w tej rzeczy trzeba być ostrożnym, gdyż, jeżeli chodzi o sani obieg pieniężny, to możnaby go zwiększyć także w inny sposób, ale tu chodzi o zdolność kredytową tych instytucyj i przedsiębiorstw, które korzystają z kredytu, ale te zdolności kredytowe nie my oceniamy, tylko te instytucje, które są do tego powołane. Więc, wracając do mojego pierwotnego założenia, jak powiedziałem, p. Minister Skarbu ma rację, że dzisiaj reformy podatkowej na wielką skalę przeprowadzić nie można. Może był do tego czas odpowiedni w roku 1927/28, gdy mieliśmy lepszą koniunkturę gospodarczą i znaczne nadwyżki finansowe. Ale w czasach takich, w jakich dzisiaj żyjemy, reforma podatkowa musiałaby się odbić bardzo silnie na całem gospodarstwie narodowem, dlatego możemy chyba myśleć o jakiejś ułamkowej naprawie tych podatków, które są bardzo nieracjonalne i nieznośne dla gospodarstwa narodowego. Do takich podatków należy podatek przemysłowy, o którym mówił dzisiaj p. Minister Skarbu. Wspominam o tem tylko dlatego, że p. Minister w kilku uwagach zwrócił się do mnie, względnie do mojego stronnictwa. P. Minister Skarbu w tej sprawie posunął rzecz naprzód z tego powodu, ponieważ nie żąda jak p. Minister Skarbu Czechowicz w swoim czasie przed 2-ma laty upoważnienia dla Rządu do obniżenia stopy podatkowej, lecz zgodził się na stanowisko, które zajmowaliśmy w Sejmie, ażeby już zgóry za pomocą ustawy wskazać, jakie obniżenia podatku są dopuszczalne. Otóż to jest niewątpliwie krok naprzód, ponieważ opodatkowani w społeczeństwie wiedzą zgóry, na jaką zniżkę mogą liczyć, nie jest to zależne od uznania Ministra Skarbu w przyszłości. Oczywiście to, co według swojego przekonania mógł na to ofiarować p. Minister, to przeznacza. Może jednakże popełniono w tej sprawie pewien błąd taktyczny, że pewnej warstwie, której robiono nadzieję, że uzyska daleko idącą zniżkę, nie dano jej i ta zniżka została na rzecz innej warstwy zrobiona. Może to było racjonalne, ale przy tym stanie nędzy, jaka istnieje w kraju, jeżeli pewna warstwa dowiedziała się, że otrzyma pewną zniżkę, to uważała, że to już do niej należy, i sądzę, że temu, a nie czemu innemu, przypisać można ten ruch wśród kupiectwa, jaki istnieje. Ja sprężyn tego ruchu nie znam. Dostałem zaproszenie na wiec, który odbył się we Lwowie, nie mogłem pojechać, bo jestem tu zajęty, posłałem usprawiedliwienie. Ale podpisy osób na tem zaproszeniu są mi nieznane, i wątpię, żeby ktokolwiek z mojego stronnictwa dawał jakieś specjalne pobudki do zwoływania tego wiecu. Zresztą te rzeczy nie są mi znane. Rozdrażnienie jest bezwzględnie, ale to rozdrażnienie jest zupełnie zrozumiałe, wobec tej sytuacji ekonomicznej, jaka jest, i wobec zbyt daleko idących nadziei, jakie z powodu inicjatywy p. Ministra Skarbu żywione były w pewnych sferach kupiectwa. Niewątpliwie ten podatek jest nieracjonalny i musimy dążyć do uchylenia tego podatku. Już miałem sposobność mówić, że dziś o całkowitem uchyleniu tego podatku nie można mówić, bo podatek ten daje 300.000.000 państwu, można mówić o stopniowem jego uchylaniu, względnie o reformie tego podatku. Tylko reformy podatku przemysłowego nie możemy sobie wyobrażać w formie skontyngentowania tego podatku. W byłej Austrii podatek zarobkowy był skontyngentowany, ale kontyngent jest możliwy tylko wtedy, kiedy podatek jest niski. Jeżeli to będzie ryczałt, który się wyznacza, podatek jest niewielki. W Austrii ten powszechny podatek zarobkowy był niski. Obok niego były inne podatki od przedsiębiorstw i dlatego niektórzy handlujący w Małopolsce wspominają sobie ów podatek austriacki i sądzą że i nasz podatek mógłby być na taki podatek zamieniony. Na taki sam podatek, w tej formie mógłby być zamieniony tylko wtedy, gdyby te ryczałty były bardzo znaczne, co byłoby nieznośne dla przemysłu, dla rzemiosła i kupiectwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SGłąbiński">Drugi podatek, który wymaga uporządkowania, to jest podatek majątkowy. Opiera się on, jak wiadomo, na ustawie z 1923 r., która przewiduje, że w przeciągu 3 lat ten podatek będzie spłacony. Była uchwała komisji sejmowej, która ograniczała ten podatek do pewnej kwoty, a reszta miała być odpisana, ten podatek istnieje i wisi, jak miecz Damoklesa. W rzeczywistości dziś jest pewna sprzeczność pomiędzy postanowieniem tego podatku, a możnością jego ściągnięcia.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SGłąbiński">Według postanowień podatkowych stopa progresywna sięga do 13% i gdybyśmy chcieli ściągać do rzeczywistej wysokości miliarda złotych franków, a więc nie złotych obiegowych, to nie byłoby to możliwe nawet przy zastosowaniu najniższej stopy majątkowej.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SGłąbiński">Następnie ten podatek miał być w przeciągu 3 lat ściągany i dlatego obowiązani do płacenia tego podatku są ci, którzy mieli go wpłacić 1 lipca 1923 r. Tymczasem wielu z nich sprzedało swój majątek, swoje realności i podatek nie ciąży na tych, którzy dostali te majątki, tylko na tych, którzy je sprzedali Mogą oni wykazać, że nie mieli oni żadnego dochodu, żadnego majątku, może rzeczywiście być, że tego majątku nie mają. Więc tu są pewne wewnętrzne sprzeczności, które zmuszają naszą administrację skarbową do uporządkowania tej rzeczy w jakiś sposób.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SGłąbiński">Wreszcie muszę zwrócić uwagę na 10% dodatek do podatków. Według mojego zdania ten system dawniejszej Austrii nakładania dodatków do podatków jest niebezpieczny, ponieważ wprowadza pewien zamęt w systemie opodatkowania. Dodatki do podatków były nakładane, jako podatek wojenny, a następnie utrzymały się i następstwem takiego 10% dodatku do podatków jest to, że właściwie każdy podatek, obciążony tym 10% dodatkiem, zostaje w swojej stopie zmieniony. Podatek gruntowy rolnik przyzwyczaił się płacić w większej lub mniejszej, ale w pewnej stałej kwocie, mianowicie tam, gdzie jest ten kataster, w zachodnich i południowych naszych dzielnicach, tymczasem podatek gruntowy, wskutek 10% dodatku, został zmieniony, ale rolnik szczególniej mały, o tem nie wie. To nie jest fałszywy przepis, jeżeli większą kwotę nałożono mu, aniżeli miał zapisane w swojej książeczce, bo on ma jeszcze 10% dodatek zapłacić. I potem skarży się, że od niego żądają niesłusznie czegoś, do czego nie jest obowiązany. Wywołuje to niewiadomość tego, ile kto ma płacić podatku, tymczasem naczelną zasadą opodatkowania, którą jeszcze Adam Smith wypowiedział i jego poprzednicy, jest ta, że podatek musi być znany obywatelowi, wówczas obywatel płaci chętnie świadczenia podatkowe, jeżeli wie, co ma płacić, jeżeli ma świadomość, że niema tu nadużycia, że płaci to, co się Skarbowi należy, złoży pieniądze i Państwu zapłaci. Jeżeli natomiast zobaczy najmniejszą różnicę między tem, co — według jego przekonania — ma płacić, a tem, czego od niego żądają, to powstaje w nim podejrzenie jakiejś dowolności, niechęć do płacenia podatków. Dlatego trzeba tego unikać w społeczeństwie naszem, niezupełnie jeszcze wychowanem do płacenia podatków i uiszczania zobowiązań wobec Państwa. Wedle mojego zdania nie można myśleć dziś o tem, ażeby uchylić ten 10% podatek, gdyż finanse nasze są w tym stanie, iż nie można pozbawiać Skarbu Państwa tego źródła, ale jeżeli to ma na stałe pozostać, należałoby wcielić go do systemu podatkowego, żeby to nie był dodatek nadzwyczajny, ale żeby połączyć go z innymi podatkami. Z jednym podatkiem może się zlać łatwo, z drugiem prawie niemożliwe jest, w każdym razie musi nastąpić uporządkowanie. Wiem na podstawie własnego doświadczenia, że 10% dodatek wywołuje bardzo duże nieporozumienie w sferach opodatkowanych, trzebaby pomyśleć także o jakimś uregulowaniu naszych podatków w samorządach, bo skarbowość samorządowa to jednak jest rzecz bardzo duża, ona jest związana częściowo z organizacją samorządu, która w drodze ustawowej jeszcze nie przyszła do skutku i dlatego dziś niepodobna się domagać od Ministerstwa Skarbu, aby bez uporządkowania tamtych spraw z jakimś projektem przyszło. Coprawda Ministerstwo Skarbu razem z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych właściwie może czuwać nad tem, aby zanadto pewnych samorządów nie przeciążano. Słyszałem naprzykład, że nie pozwolono w pewnej gminie budować większej szkoły 7 klasowej. Otóż nie wiem, z jakich powodów to było, być może, że to było w celu zapobieżenia zbyt wielkiemu obciążeniu ludności, bo jest obowiązkiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a również i Ministerstwa Skarbu, czuwać nad tem, aby zanadto nie obciążano podatkami samorządu, bo to zbytnie obciążanie podatkami samorządowemi sprawia, że tam, gdzie ludność nie jest przyzwyczajona do samorządów, nabiera niechęci do samorządu, a jesteśmy zdania, że samorząd jest potrzebny, że rozwój samorządu jest potrzebny; ten rozwój samorządu musi być jednakowoż nie tylko wymuszony, ale musi polegać na przekonaniu, na. poczuciu ludności. Dlatego też nie należy zbytnio ludności obciążać takiemi podatkami, które wywołują wstręt czy niechęć do władzy samorządowej. Do tego powołane jest przedewszystkiem Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, ale także i Ministerstwo Skarbu może tutaj ingerować, bo zresztą skarbowość samorządowa i państwowa to jest razem jedna skarbowość, skarbowość publiczna i tylko wtenczas podatki państwowe mogą należycie wpływać, jeżeli i w podatkach samorządowych jest jakiś porządek zrobiony.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SGłąbiński">Chcę jeszcze dotknąć tutaj jednej kwestii, mianowicie tak zwanego fiskalizmu w związku z tak zwaną moralnością podatkową. Niestety, u nas istnieje fiskalizm, ten fiskalizm został wyhodowany jeszcze przez rządy zaborcze. Myśmy nie mieli zbyt wielkiego serca dla rządów zaborczych, aby tak spieszyć z płaceniem podatków. Muszę jednak przypomnieć, że takiego serca nie mieliśmy i dla naszego własnego skarbu i ministra, jeżeli przypomnimy sobie tę wielką reformę, jaką przeprowadzono w Sejmie czteroletnim, i następstwa tej reformy, to widzimy, jak nikłe były następstwa tych podatków, tej ofiary dobrowolnej, jaką społeczeństwo na siebie wzięło. Otóż do płacenia podatków społeczeństwo polskie za czasów wolnej Rzeczypospolitej również nie było wychowane, a czasy zaborcze nie były ku temu sposobne, aby nas w tym duchu wychowywać. Z tego powodu rzeczywiście władze skarbowe nieraz słusznie skarżą się na to, że niema u nas moralności podatkowej. Ale władze skarbowe winny czuwać nad tem, aby tę moralność podatkową wychować, to znaczy one same przez ścisłe trzymanie się ustaw, przez należne zaznajomienie się z ustawami i ścisłe wykonywanie ustaw powinny dać przykład wszystkim obywatelom, jaki powinien być ich stosunek do Państwa. Jeżeli mianowicie pozbędziemy się fiskalizmu i pewnych nadużyć, jakie ze strony organów skarbowych są częste niewątpliwie, to łatwo będzie można obywateli skłonić do należytego zeznawania swoich dochodów i należytego płacenia. To jest rzecz dziś nadzwyczajnie trudna. Tu społeczeństwo winno także zrozumieć swój interes, interes państwa, ażeby pozbyć się pewnych nałogów, jakie odziedziczyliśmy po państwach zaborczych, a równocześnie, ażeby nie dawać władzom skarbowym, organom skarbowym powodu do tego, ażeby nawet tam, gdzie niema racji, podnoszono dochody, czy podstawy wymiaru, w tem przypuszczeniu, że jeżeli jeden obywatel nie mówi prawdy, to i drugi obywatel także nieprawdę mówi. Ta zatem pewna łączność, solidarność interesów między podatnikami a władzami skarbowemi, państwem jest konieczna i w tym duchu musimy wychowywać społeczeństwo, ale Ministerstwo Skarbu musi także w tym duchu wychowywać swoje własne władze i organa skarbowe. To jest dla nas rzeczą bardzo ważną, może w tej chwili nawet najważniejszą, bo gdyby ta harmonia była, to może nie byłoby także tych wielkich skarg na ucisk podatkowy. Jeżeli obywatel wie dokładnie, co ma płacić, to chociażby ta kwota była bardzo znaczna, nie będzie tego odczuwał, jako krzywdy, ale jeżeli obywatel ma uczucie, że płaci coś, co się nie należy państwu, wówczas się skarży. Chociaż wśród wielu obywateli może być niewielu stosunkowo skrzywdzonych, to jednak ta świadomość, to uczucie, że zostali skrzywdzeni, przenosi się potem na całe społeczeństwo i wytwarza opinię niechętną do świadczenia tych zobowiązań, jakie się ma wobec Skarbu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SGłąbiński">Na te, mogę tych parę uwag, które chciałem uczynić w sprawie Ministerstwa Skarbu, zakończyć z tą uwagą, że dyskusji politycznej wznawiać nie chcę i poprzestaję na tych kilku uwagach, które w odpowiedzi p. Ministrowi Skarbu dziś na wstępie wypowiedziałem.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SGłąbiński">Głos ma p. Minister Skarbu.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszalekGliwic">Przystępujemy do głosowania. Panowie Senatorowie mają przed sobą wnioski Komisji Skarbowo- Budżetowej Senatu w druku Senatu, wnioski mniejszości i na osobnych odbitkach nr 63, 63a i 64 wnioski Rządu oraz wnioski kilku pp. senatorów.</u>
- <u xml:id="u-33.1" who="#WicemarszalekGliwic">Jako najdalej idący poddam naprzód pod głosowanie wniosek Klubu Ukraińskiego, który brzmi jak następuje: — „Odrzuca się ustawę skarbową i preliminarz budżetowy na rok 1930/31”. Kto z Panów Sen aktorów jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.2" who="#WicemarszalekGliwic">Przystępujemy obecnie do głosowania nad grupą preliminarza budżetowego ,,A. Administracja”. Te części budżetu, do których nie zostały zgłoszone żadne wnioski, jeżeli nie usłyszę protestu, będę uważał za przyjęte.</u>
- <u xml:id="u-33.3" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 1 — Prezydent Rzeczypospolitej — niema żadnego wniosku, uważam, że jest przyjęta w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-33.4" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 2a — Sejm — niema, czego należało się spodziewać, żadnych wniosków, uważam ją za przyjętą w brzmieniu Sejmu.</u>
- <u xml:id="u-33.5" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 2b — Senat — mamy wniosek mniejszości s. Kłuszyńskiej: wydatki nadzwyczajne w § 6 — Inwentarz — skreślić kwotę 96.100. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.6" who="#WicemarszalekGliwic">S. Erdman zechciał łaskawie wycofać swój wniosek. W ten sposób część 2 b została przyjęta w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-33.7" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 3 — Kontrola Państwowa — żadnych poprawek, uważam ją za przyjętą w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-33.8" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 4 — Prezydjum Rady Ministrów — wydatki zwyczajne, dział 1 — zarząd centralny § 11. Wniosek s. Januszewskiego. Z funduszu dyspozycyjnego p. Premiera skreślić 1 złoty.</u>
- <u xml:id="u-33.9" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Wobec wątpliwości zarządzam głosowanie przez drzwi. Panowie Senatorowie, którzy są za tym wnioskiem, zechcą przejść przez drzwi z napisem — „tak”, ci, którzy są przeciw — przez drzwi z napisem — „nie''.</u>
- <u xml:id="u-33.10" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
- <u xml:id="u-33.11" who="#WicemarszalekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało 42 senatorów, przeciw wnioskowi również 42, wniosek zatem nie uzyskał większości, upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.12" who="#WicemarszalekGliwic">Następny wniosek w dziale 1 § 12 — Komisja Studiów nad usprawnieniem administracji publicznej. Wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej proponuje zwiększenie tej pozycji o 50.000 zł. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem proszę o powstanie. Biuro ma wątpliwości, zarządzam głosowanie przez drzwi. Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, proszę o przejście przez drzwi z napisem — „tak”, Panów Senatorów, którzy są przeciw wnioskowi o przejście przez drzwi z napisem — „nie”.</u>
- <u xml:id="u-33.13" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
- <u xml:id="u-33.14" who="#WicemarszalekGliwic">Za wnioskiem głosowało posłów 43, przeciw wnioskowi 51. Wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.15" who="#WicemarszalekGliwic">Następny punkt § 14 Fundusz Kultury Narodowe^1^). Zgłoszono dwa wnioski: wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej o wstawienie do tego paragrafu sumy 2.000.000 zł. i wniosek nie tak daleko idący, wniosek mniejszości s. Kłuszyńskiej o wstawienie sumy 1.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-33.16" who="#komentarz">(S. Koerner: Warunkujemy nasze głosowanie od przyjęcia lub nieprzyjęcia naszej rezolucji, zgłoszonej co do tego funduszu.)</u>
- <u xml:id="u-33.17" who="#WicemarszalekGliwic">Nie mogę się zgodzić na stawianie żadnych warunków. Głosujemy obecnie poprawkę Komisji Skarbowo - Budżetowej. Kto jest za tern, zechce wstać. Większość, wniosek pi zeszedł w 'brzmieniu Komisji Skarbowo - Budżetowej. W ten sposób z temi poprawkami część 4 budżetu jest przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-33.18" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 5—Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Mamy tylko wnioski Komisji Skarbowo - Budżetowej senackiej.</u>
- <u xml:id="u-33.19" who="#WicemarszalekGliwic">Dział 1 § 3 Podróże służbowe i przesiedlenia, wniosek komisji o zwiększenie tej pozycji o 100.000. Kto jest zatem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.20" who="#WicemarszalekGliwic">Dział 5 Fundusze specjalne, § 11 Fundusz propagandowy, wniosek komisji o zwiększenie tej pozycji o 2 mil jony. Kto jest za tem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.21" who="#WicemarszalekGliwic">Dział 3 — Urzędy zagraniczne — jest wniosek o zwiększenie tego działu o 741.897. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przyjmyWydatki nadzwyczajne. Dział 3 § 9 Budowle. Wniosek o zwiększenie tej pozycji o 200.000. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość wniosek przeszedł. W ten sposób część 5 budżetu uchwalona z poprawkami uchwalonemi przez Wysoki Senat.</u>
- <u xml:id="u-33.22" who="#WicemarszalekGliwic">Przystępujemy do części 6—Ministerstwo Spraw Wojskowych. W dziale 1 § 8 — to jest wniosek Rządu i wniosek mniejszości, w wydatkach zwyczajnych — „Inne wydatki” kwotę 180.000 zwiększyć o 60.000. Kto jest za tem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.23" who="#WicemarszalekGliwic">Dział 2 § 8 — „Inne Wydatki” (to jest wniosek Rządu i wniosek mniejszości s. Szarskiego), zwiększyć o 250.000. Kto jest za wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.24" who="#komentarz">(S. Rodowicz:</u>
- <u xml:id="u-33.25" who="#WicemarszalekGliwic">Co do następnego wniosku, proszę o głosowanie imienne.)</u>
- <u xml:id="u-33.26" who="#WicemarszalekGliwic">W dziale 9 § 12 Fundusz dyspozycyjny (to jest wniosek Rządu i wniosek mniejszości s. Gaszyńskiego) kwotę 6.000.000 zwiększyć o 2.000.000 zł. Zarządzam imienne głosowanie. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby oddali kartki z napisem — „tak”, zaś tych, którzy są przeciw — z napisem — „nie”.</u>
- <u xml:id="u-33.27" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
- <u xml:id="u-33.28" who="#WicemarszalekGliwic">Głosowało 96 senatorów. Oddano 3 kartki białe Za wnioskiem głosowało 43 senatorów, przeciwko wnioskowi 50. Wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.29" who="#WicemarszalekGliwic">Z temi poprawkami uważam część 6 Ministerstwo Spraw Wojskowych za przyjętą.</u>
- <u xml:id="u-33.30" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 7—Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Wysoki Senat pozwoli, że będę głosował 4 wnioski s. Boguszewskiego, to jest wniosek mniejszości Komisji Skarbowo - Budżetowej junctim, albowiem jest to virement. Wniosek 1, 2, 3 i 9. Wydatki zwyczajne. W dziale 1, § 3 Podróże służbowe i przesiedlenia — kwotę 77.000 zł. zwiększyć o 20.000 zł. Wniosek 2. Wydatki zwyczajne. W dziale 1, § 5 Pomieszczenie — kwotę 57.725 zwiększyć o 10.000 zł. Wniosek 3. Wydatki zwyczajne. W dziale 1, § 6 Wydatki biurowe — kwotę 120.000 zł. zwiększyć o 10.000 zł. Wreszcie wniosek 9. Wydatki zwyczajne. W dziale 2, § 14 Koszty asystencji wojskowej — kwotę 100.000 zł. zmniejszyć o 40.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-33.31" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za temi wnioskami zechce wstać. Mniejszość — wnioski upadły.</u>
- <u xml:id="u-33.32" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 4. Wydatki zwyczajne. W dziale 1 wstawić § 12 — Komisja dla uzgodnienia ustawodawstwa — kwocie 18.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.33" who="#WicemarszalekGliwic">Dział 2 § 1, wniosek rządowy, identyczny z wnioskiem s. Szarskiego: Wydatki zwyczajne. Dział 2 § 1. Uposażenie zwiększyć o 252.628 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem — „tak^M^, którzy są przeciw — przez drzwi z napisem — „nie^M^.</u>
- <u xml:id="u-33.34" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
- <u xml:id="u-33.35" who="#WicemarszalekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało</u>
- <u xml:id="u-33.36" who="#komentarz">44 senatorów,</u>
- <u xml:id="u-33.37" who="#WicemarszalekGliwic">przeciw wnioskowi — 51. Wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.38" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy następnie wniosek mniejszości umieszczony w druku. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia zwiększyć o 100.000 zł. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, proszę o wstanie. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.39" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy z druku. Wniosek mniejszości nr 7. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 § 6 wydatki biurowe, zwiększyć o 150.000 zł. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, proszę o powstanie. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.40" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek mniejszości nr 8.</u>
- <u xml:id="u-33.41" who="#komentarz">(S. Koerner: Cofam ten wniosek.)</u>
- <u xml:id="u-33.42" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek wycofany.</u>
- <u xml:id="u-33.43" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek na osobnej kartce s. Iżyckiego: Dział 3, Służba zdrowia, rozdział 1 § 18 —^1^ Walka z alkoholizmem, kwotę 335.000 zł. zwiększyć o 665.000 zł., t. j. do 1.000.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.44" who="#WicemarszalekGliwic">Wydatki zwyczajne. Dział 3 rozdział 1 § 10. Zwalczanie gruźlicy. Wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej o zwiększenie tej pozycji o 450.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.45" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek s. Iżyckiego. W dochodach zwyczajnych, dział 2, rozdział 1 § 20 — Kary administracyjne — zmniejszyć o 990.000 zł., pozostawiając w tym paragrafie 10.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.46" who="#WicemarszalekGliwic">Dalej wnioski mniejszości. W dziale 4 § 6 — Wydatki biurowe — jest wniosek s. Erdmana o zmniejszenie o 250.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.47" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej. W dziale 6 wstawić § 14 — Prace przygotowawcze do powszechnego spisu ludności i mechanizacja pracy — 250.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.48" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek mniejszości. Wniosek s. Kłuszyńskiej: Wydatki nadzwyczajne. W dziale 3 — Służba Zdrowia — rozdziale 5 wstawić § 10 (Budowa zakładów psychiatrycznych) w kwocie 1.000.000 zł. Kto jest za tern, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł, W ten sposób wszystkie wnioski do części 7 zostały przegłosowane. Uważam część 7 budżetu, z te- mi poprawkami, które zostały uchwalone, za przyjęt^ą.^ Przechodzimy do części 8 — Ministerstwo Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-33.49" who="#WicemarszalekGliwic">Wnioski mniejszości komisji. Wniosek s. Schreibera: dochody zwyczajne, Dział 6 § 10. — Podatki bezpośrednie, kwotę 668.000.000 zł zmniejszyć o 60.000.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.50" who="#WicemarszalekGliwic">Drugi wniosek z tego samego druku. Dochody nadzwyczajne. W dziale 6 § 15 — 10% nadzwyczajny dodatek do danin publicznych—kwotę 100.900.000 zł. zmniejszyć o 6.000.000 zł. Jest to wniosek s. Erdmana. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.51" who="#WicemarszalekGliwic">Innych poprawek do części 8 niema. Uważam ją za przyjętą w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-33.52" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości żadnych poprawek niema. Uważam tę część budżetu za przyjętą w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-33.53" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Panowie Senatorowie zechcą wziąć kartkę nr 63. Są dwa wnioski, które będę głosował jednocześnie.</u>
- <u xml:id="u-33.54" who="#WicemarszalekGliwic">S. Głąbiński proponuje w wydatkach zwyczajnych w dziale 1 § 12 a zmniejszyć kwotę 179.578, a w dochodach zwyczajnych w dziale 1 § 12, również zmniejszyć o taką samą kwotę. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.55" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy teraz do wniosku Komisji Budżetowej. Dział 1 Zarząd centralny § 14—Instytut badania koniunktur gospodarczych i cen — wniosek o zwiększenie o 63.966 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.56" who="#WicemarszalekGliwic">W ten sposób wszystkie poprawki do części 10 zostały przegłosowane. Uważam tę część za przyjętą.</u>
- <u xml:id="u-33.57" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 11 — Ministerstwo Komunikacji. Głosujemy wniosek Komisji Skarbowe - Budżetowej. Wydatki zwyczajne. Dział 1 b § 11 — Instytut badań technicznych lotnictwa, wnosi się o zwiększenie o 100.000</u>
- <u xml:id="u-33.58" who="#komentarz">zł.</u>
- <u xml:id="u-33.59" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.60" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 12 — Ministerstwo Rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-33.61" who="#WicemarszalekGliwic">Tutaj pozwolę sobie znowu głosować junctim 4 wnioski mniejszości, s. Boguszewskiego, oznaczone d. p. 1, 2, 3 i 4.</u>
- <u xml:id="u-33.62" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 1. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 rozdziale 1 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia, kwotę 300.000 zł, zmniejszyć o 25.000 zł. Wniosek 2 Wydatki zwyczajne. W dziale 2 rozdziale 2 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia, kwotę 309.000 zł. zwiększyć o 25,000 zł. Wniosek 3. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 rozdziale 5 § 11 — Długi hipoteczne kwotę 240.175 zł. zmniejszyć o 100.000 zł. Wniosek 4. Wydatki nadzwyczajne. W dziale 2 rozdziale 5 § 9 — Budowle, kwotę 200.000 zł. zwiększyć o 100.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-33.63" who="#WicemarszalekGliwic">Głosuję junctim wszystkie 4 wnioski. Panów Senatorów, którzy są za temi wnioskami, proszę, aby wstali. Stoi większość. Wnioski przeszły. Uważam część 12 z temi poprawkami, które przeszły, za przyjętą.</u>
- <u xml:id="u-33.64" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — głosujemy naprzód wnioski mniejszości.</u>
- <u xml:id="u-33.65" who="#WicemarszalekGliwic">Jest tu wniosek s. Rubinszteina, który właściwie składa się z trzech wniosków. Wydatki zwyczajne. Dział 2 § 14 poz. 1 zwiększyć o 880.000 zł. W razie odrzucenia tej poprawki pozycję tę skreślić w całości.</u>
- <u xml:id="u-33.66" who="#WicemarszalekGliwic">Kwotę 122.432 zł. przenieść do działu 4 rozdział 3. Aczkolwiek powinno się głosować nad każdym z tych wniosków osobno, to jednak sądzę, że skrócę głosowanie, jeżeli cały ten wniosek będę głosował razem.</u>
- <u xml:id="u-33.67" who="#komentarz">(Głos: To jest warunkowy wniosek.)</u>
- <u xml:id="u-33.68" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszości wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.69" who="#WicemarszalekGliwic">W tym samym druku jest wniosek s. Szarskiego, identyczny z wnioskiem Rządu. Wydatki zwyczajne. W dziale 3 § 12 — Wychowanie fizyczne młodzieży zwiększyć o 400.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem — „tak”.</u>
- <u xml:id="u-33.70" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
- <u xml:id="u-33.71" who="#WicemarszalekGliwic">Za wnioskiem głosowało 45 senatorów, przeciw — 51. Wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.72" who="#WicemarszalekGliwic">W tym samym druku wniosek 3. Wydatki zwyczajne. W dziale 3 § 12 zwiększyć o 40.000 zł. na subwencje dla żydowskiej naczelnej rady wychowania fizycznego. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.73" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy obecnie do wniosków komisji. Dział 4, rozdział 2, § 8a. Stypendia dla nauczycieli czynnych na studia zagraniczne — zmniejszyć o 60 tys. zł. Zaś w dziale 4, rozdział 3, wstawić § 8a tak samo zatytułowany w kwocie 60 tysięcy złotych.</u>
- <u xml:id="u-33.74" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-33.75" who="#WicemarszalekGliwic">Wnioski te się kompensują.) Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Większość, wniosek przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-33.76" who="#WicemarszalekGliwic">Wnioski mniejszości. Wydatki zwyczajne. W dziale 4, rozdziale 2, § 11, zwiększyć o 300.000 zł. na zasiłki dla szkół i ochronek prywatnych żydowskich z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim — jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł. Wniosek 5. Wydatki zwyczajne. W dziale 4 rozdział 3 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia — kwotę 79.920 zwiększyć o 100 zł. Jest to wniosek s. Dąmbskiego. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.77" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy znowu do wniosków komisji. Dział 4 rozdział 3 § 8. Inne wydatki. Komisja wnosi o zwiększenie tej pozycji o 150.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-33.78" who="#WicemarszalekGliwic">Dział 4, rozdz. 3, § 11 — Zasiłki i stypendia. Wniosek Komisji Skarbowo- Budżetowej Senatu o zmniejszenie tej pozycji o 250.000 zł. Kto jest za tern, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.79" who="#WicemarszalekGliwic">Wnioski mniejszości. Wniosek 6. Wydatki zwyczajne. W dziale 4, rozdział 3 §11 zwiększyć o 100.000 zł. na zasiłki dla prywatnych żydowskich seminariów nauczycielskich z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tern, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.80" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej. W dziale 4, rozdz. 3 wstawić § 12 — Na utworzenie białoruskiego seminarium nauczycielskiego — w kwocie 100.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać.</u>
- <u xml:id="u-33.81" who="#WicemarszalekGliwic">Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.82" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzę obecnie do wniosków mniejszości.</u>
- <u xml:id="u-33.83" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 7. Wydatki zwyczajne. W dziale 4, rozdział 4 § 11, z poz. 1 przeznaczyć 200.000 zł. na zasiłki dla żydowskich instytucyj społecznych oświatowych. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek odrzucony.</u>
- <u xml:id="u-33.84" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 8. Wydatki zwyczajne. W dziale 6 § 1 skreślić jeden złoty z powodu upośledzenia przez ten departament żydowskiego szkolnictwa zawodowego, jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.85" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 9. Wydatki zwyczajne. Dział 7, rozdział 1, § 11 zwiększyć o 120.000 zł.; poz. 1 o 50.000 złotych na Instytut Judajstyczny; poz. 4 o 70 tysięcy złotych dla Tow. Auksilium akademicum judajcum. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.86" who="#WicemarszalekGliwic">Na wniosek s. Sokołowskiego wniosek następny 10, rozdzielę na dwie części. Wydatki zwyczajne. W dziale 8 rozdziale 5 § 11 zwiększyć poz. 1 o 40.000 zł. na zasiłki dla Żydowskiego towarzystwa krzewienia sztuk pięknych w Warszawie. Jest to wniosek s. Dawidsohna. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać.</u>
- <u xml:id="u-33.87" who="#WicemarszalekGliwic">Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.88" who="#WicemarszalekGliwic">Druga część tego wniosku — poz. 2 zwiększyć o 80.000 zł. na zasiłki dla żydowskich teatrów do rozporządzenia Społecznego Towarzystwa popierania teatru żydowskiego. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.89" who="#WicemarszalekGliwic">Wszystkie wnioski do części 13 zostały przegłosowane i uważam, że z temi poprawkami cała ta część budżetu, która na szczęście nie ma przedsiębiorstw, jest przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-33.90" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 14—Ministerstwo Robót Publicznych. W dochodach nadzwyczajnych, w dziale 2, rozdz. 1 Administracja — kwotę 15.200.000 zł, komisja wnosi o zmniejszenie o 1 zł. w celu korektury mylnie podanej w uchwale sejmowej sumy oraz w tymże dziale, rozdziale 1 § 11 — Zwrot pożyczek udzielonych na inwestycje komunalne dla zwalczania bezrobocia, komisja wnosi o podwyższenie o 1 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przyjęty. Z tą zmianą uważam za przyjętą część 14.</u>
- <u xml:id="u-33.91" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 15—Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. Głosujemy wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej, dział 1 Zarząd centralny § 1 Uposażenie. Komisja wnosi o zwiększenie o 60.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość — przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.92" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzę do wniosków mniejszości.</u>
- <u xml:id="u-33.93" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 1. Wydatki zwyczajne. W dziale 1 § 11, Naukowy instytut pracy i muzeum pracy, ubezpieczeń i opieki społecznej, kwotę 50.000 zwiększyć o 5.000 zł. na subwencję dla Tow. przyjaciół żydowskiego instytutu naukowego dla sekcji ekonomiczno - statystycznej tegoż instytutu. Jest to wniosek s. Szabada. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.94" who="#WicemarszalekGliwic">Panowie Senatorowie zechcą wziąć odbitkę nr 63. Mamy tutaj przedłożenie rządowe, virement, które głosujemy junctim: dział 5 § 1 — wnosi się o zwiększenie o 28.000 zł. Dział 6 rozdział 1 § 1 wnosi się o zwiększenie o 21.000 zł., natomiast w § 10 wnosi się o zmniejszenie o 43.469 zł.</u>
- <u xml:id="u-33.95" who="#WicemarszalekGliwic">Następnie dział 6. rozdział 2 § 1, wnosi się o zwiększenie o 22.469 zł. i wreszcie, dział 8 § 12, wnosi się o zmniejszenie o 28.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tern virement, zechce wstać. Stoi większość, wnioski przeszły.</u>
- <u xml:id="u-33.96" who="#WicemarszalekGliwic">Wnioski mniejszości. Wniosek 2. Wydatki zwyczajne, w dziale 6, rozdziale 1 § 12 — Opieka nad emigrantami i ich rodzinami kwotę 3.352.000 zł. zwiększyć o 64.000 zł. na subwencję dla towarzystwa emigracyjnego — „Jeas” z tem, żeby cała subwencja dla tego towarzystwa stanowiła 100.000 zł. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.97" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 3. Wydatki zwyczajne w dziale 6 rozdział 1 § 12 — Opieka nad emigrantami i ich rodzinami, kwotę 3.352.000 zł. zwiększyć o 50.000 zł. na subwencję dla Towarzystwa — „Hachołuc — Pioner”. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.98" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 4. Wydatki zwyczajne w dziale 6 rozdz. 2 § 1 — Upoważnienie — kwotę 182.559 zł. zwiększyć o 22.000. Jest to wniosek s. Kłuszyńskiej. Zauważam, że do tego paragrafu już był przegłosowany wniosek Rządu i zwiększenie tej sumy o 22.469 zł. W ten sposób wniosek ten jest nieaktualny.</u>
- <u xml:id="u-33.99" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 5. Wydatki zwyczajne. W dziale 8, § 13 — Opieka nad dziećmi i młodzieżą kwotę 9.100.000 zł. zwiększyć o 60.000 zł. celem podwyższenia subwencji Towarzystwa ochrony zdrowia ludności żydowskiej (T. O. Z.) na urządzenie kolonii letnich dla niezamożnej dziatwy żydowskiej do 95.00 zł. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.100" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 6. Wydatki zwyczajne. W tym samym dziale 8 i w tym samym paragrafie 13 s. Szabad wnosi: aby kwotę 9.100.000 zwiększyć o 40.000, przeznaczając tę sumę na subwencję dla Towarzystwa ochrony zdrowia ludności żydowskiej (poz. 4). Proszę senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.101" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek 7. Wydatki zwyczajne. W dziale 8 § 19 — Pomoc poszkodowanym przez wypadki żywiołowe i wyżywienie ludności kwotę 1.841.606 zwiększyć o 72.000 z tern, żeby subwencja dla Centralnego związku stowarzyszeń opieki nad sierotami żydowskiemi stanowiła 240.00 zł. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Mniejszość wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.102" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy teraz do wniosków komisji. Dział 8 § 22 — Dopłaty do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia oraz pomoc dla bezrobotnych miast i wsi — zmniejszyć o 9.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-33.103" who="#WicemarszalekGliwic">Do tego samego paragrafu mamy wniosek mniejszości s. Erdmana o zmniejszenie o 14.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-33.104" who="#WicemarszalekGliwic">Jako dalej idący głosujemy najpierw wniosek s. Erdmana. Kto jest za tym wnioskiem zechce powstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.105" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu o zmniejszenie tej samej sumy o 9.000.000. Kto jest za nim zechce powstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.106" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do wydatków nadzwyczajnych, wnioski komisji. Dział 1 § 9 — Budowle, wnosi się o zwiększenie tej pozycji o 100.000 zł. Kto jest za tern, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-33.107" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy znowu do wniosków mniejszości i bierzemy wniosek 9 bez określenia paragrafu, do budżetu wydatków wstawić kwotę 26.000 zł. na subwencję dla Centralnego Stowarzyszenia opieki nad ociemniałą i głuchoniemą dziatwą żydowską. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.108" who="#WicemarszalekGliwic">W ten sposób przeszliśmy wszystkie poprawki do tej części budżetu i część ta jest przyjęta z uchwa- lonemi poprawkami.</u>
- <u xml:id="u-33.109" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do części 16 — Ministerstwo Reform Rolnych. Mamy wnioski tylko Komisji Skarbowo - Budżetowej Senatu, które właściwie stanowią virement w wydatkach zwyczajnych. Wysoki Senat pozwoli, że będziemy to virement głosowali razem. Chodzi o zwiększenie § 1 — Uposażenie, o 239.161; § 6 — Wydatki biurowe o 50.000 zł.; § 8 — Inne wydatki o 35.000 zł.; w dziale 2 § 6 — Wydatki biurowe o 75.000, natomiast o zmniejszenie w dziale 4 § 15 — Pomoc kredytowa przy melioraćj ach i budownictwie o 399.161 zł. Kto jest za tern virement, proszę wstać. Większość, virement przeszło, i z tą poprawką przeszła także część 16 budżetu, budżet Ministerstwa Reform Rolnych.</u>
- <u xml:id="u-33.110" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 17 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów, na osobnej odbitce nr 63a mamy wnioski sen. Sokołowskiego, uzgodnione z Rządem. P. sen. Sokołowski wnosi o zwiększenie w wydatkach zwyczajnych w dziale 1 § 2 o 45.000 zł., § 3 o 20.000 zł. i § 4 o 3.000 zł. Pozycje te muszę razem głosować.</u>
- <u xml:id="u-33.111" who="#WicemarszalekGliwic">Dalej w tej samej części 17, Przedsiębiorstwa, rozchody zwyczajne, jest wniosek p. sen. Sokołowskiego, umieszczony pod nr 5, aby w dziale 2, rozdział 1, § 3 zwiększyć o 100.000 zł. i wniosek umieszczony pod 8, aby w dz. 3 rozdział 1 § 5 zwiększyć o 50.000 zł., natomiast, jako virement wnosi się o zmniejszenie w dziale 2 rozdziale 1 § 6 o 18.000 zł., oraz w dziale 2 rozdziale 1 § 8 o 200.000 zł. Inaczej, jak razem, nie możemy tego punktu głosować. A więc, kto jest za tern virement? (S. Koerner: Nie zgadzamy się na głosowanie junctim, prosimy o głosowanie oddzielne. Dla nas to nie jest virement.) Proszę Panów, muszę tu zwrócić uwagę na jedną rzecz. Ostatni raz, i to ogłaszam tu, w taki sposób głosujemy budżet. W ostatniej chwili zgłoszony został szereg virement, których głosować inaczej nie mogę i nie będę. W przyszłości, czy od Rządu, czy od Izby tego rodzaju wniosków przyjmować nie będę. Inaczej głosować nie mogę, ażeby całego budżetu nie skazić i muszę głosować te virement tak, jak zostały podane. Kto jest za powyższem virement, zechce powstać. Większość, virement przeszło.</u>
- <u xml:id="u-33.112" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do grupy preliminarza budżetowego — „B. Przedsiębiorstwa”.</u>
- <u xml:id="u-33.113" who="#WicemarszalekGliwic">Bierzemy wnioski Komisji Skarbowo - Budżetowej Senatu. Część 8, Ministerstwo Skarbu, Rozchody zwyczajne, dział 9 Mennica Państwowa, § 1 Administracja. Wnosi się o zwiększenie tego paragrafu o 14.500 zł. a § 2 Koszty produkcji o zmniejszenie o 14.500 zł. Kto jest za tym wnioskiem Komisji Skarbowo-Budżetowej, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.114" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoka Izbo! Znowu mamy virement.</u>
- <u xml:id="u-33.115" who="#komentarz">(S. Koerner: A Pan Marszałek zapowiedział, że ostatni raz głosował.)</u>
- <u xml:id="u-33.116" who="#WicemarszalekGliwic">Powiedziałem, że po raz ostatni tak głosuję, że w przyszłych budżetach nie będę tego przyjmował. Jeżeli Panowie sobie życzą, to możemy głosować oddzielnie te pozycje.</u>
- <u xml:id="u-33.117" who="#WicemarszalekGliwic">Przedsiębiorstwa. Ministerstwo Komunikacji. Rozchody zwyczajne, wniosek nr 15, wnioskodawca Rząd. W dziale 2, rozdział 5, kwotę uchwaloną przez Komisję Skarbowo-Budżetową 321.088.000 zmniejszyć o 321.088.000. Kto jest za skreśleniem całego rozdziału, zechce wstać. Mniejszość — wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.118" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek nr 16, wnioskodawca Rząd. W dziale 2, rozdział 1A, § 1a, wnosi się o zwiększenie o 880.000 zł. Kto jest za tern, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.119" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek nr 17, wnioskodawca Rząd. W dziale 2, rozdział 1A § 1a, wnosi się zwiększenie o 51.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.120" who="#WicemarszalekGliwic">Następnie wniosek Rządu, w dziale 2, rozdział 1A, § 2, zwiększyć o 68.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-33.121" who="#komentarz">(S. Januszewski: Panie Marszałku, w sprawie głosowania proszę o głos.)</u>
- <u xml:id="u-33.122" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Chciałem zabrać głos głównie dlatego, ażeby się ustosunkować do propozycji, którą tutaj zgłosił p. senator Erdman, a która do pewnego stopnia zmienia układ naszych dochodów. Ale rad jestem, że mogę jednocześnie skorzystać z tej okazji, żeby wyrazić swoją głęboką wdzięczność p. senatorowi Głąbińskiemu, że zaszczycił mnie odpowiedzią, na którą nie zasłużyłem, i tembardziej mogę wyrazić tę wdzięczność, że większość jego spostrzeżeń całkowicie podzielam. Chciałbym żeby jego uwagi, dotyczące reformy podatkowej u nas obecnie wykonywanej, a przedewszystkiem stwierdzanie, że nie można w dzisiejszej sytuacji robić szerokich reform przeniknęło poza mury tej sali, i dotarło bezpośrednio do zainteresowanych.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Ucieszyło mnie również bardzo oświadczenie p. senatora Głąbińskiego, że ruch, który obecnie powstaje, czy istnieje wśród kupiectwa, uważa za ruch spontaniczny. Bardzo chciałbym się przekonać, że tak jest, bo wówczas te rzeczy byłyby bezporównania szkodliwsze, niż wówczas, gdyby je aranżowała ta lub inna strona polityczna.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Przechodzę do sprawy, poruszonej przez s. Erdmana, mianowicie do propozycji skreślenia 10-procentowego dodatku do podatku gruntowego. Muszę przeciwstawić się tej propozycji z dwóch powodów: Po pierwsze jest to zbulwersowanie budżetu, że się tak wyrażę, w ostatniej chwili. Można było poruszyć tę sprawę wcześniej. Dziś jest na papierze nadwyżka dość wysoka, ale czy ona istotnie będzie tak wysoka, jak to się przewiduje, to jest bardzo wątpliwe. Zatem każde 6 milionów ma już dziś swoją wartość realną i odjęcie ich może się odbić bardzo ujemnie.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Powtóre, mam wrażenie, że ta propozycja jest nieusprawiedliwiona i pod względem merytorycznym. Jeżeli się patrzy w przeszłość, to trzeba stwierdzić, że rok 1925 był rokiem bardzo głębokiej reformy podatkowej wynikłej z dewaluacji. Niektóre podatki zostały obniżone, niektóre pozostały bez zmiany, a jeden podatek, t. j. podatek dochodowy, został dość znacznie podwyższony. Stało się to automatycznie wskutek zmiany wartości złotego. Do tych podatków, które zostały zniżone i to wydatnie, bo o całe 72%, należał właśnie podatek gruntowy i sądzę, że ten 10% dodatek, który zastosowany został np. do podatku dochodowego, bardzo wydatnie podniesionego przez dewaluację i bezpośrednio i w progresji i rozszerzonego w swojej bazie, że ten dodatek 10% do podatku gruntowego w istocie swojej był słusznie zastosowany. Nie równoważył nawet w bardzo nieznacznej części tego obniżenia podatku, które nastąpiło wskutek spadku złotego.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Otóż w tych warunkach, w których każda reforma podatkowa jest trudna, wydaje mi się, że zaczynanie tej reformy może nie tam, gdzie ona ekonomicznie jest usprawiedliwiona, ale tam, gdzie jest wytłomaczona cenami płodów rolniczych w bieżącej chwili, to nie byłaby jednak droga najwłaściwsza i najprędzej prowadząca do celu. Jeśli chodzi o rolnictwo, to jednak szukamy innych sposobów, ażeby mu dopomóc. Nie sądzę, żeby 6 milionów 10-procentowego dodatku, rozdzielono pomiędzy bardzo znaczną ilością płatników, bardzo znaczną, żeby to było odczute w jakikolwiek sposób.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#komentarz">(S. Szarski: To niema żadnego znaczenia.)</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#KierownikMinisterstwaSkarbuMatuszewski">Wobec tego wydaje mi się, że wszystkie względy przemawiają przeciw propozycji p. s. Erdmana.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.).</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SJanuszewski">Zgłaszam wniosek: Senat postanawia wszystkie virement głosować będziemy junctim.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Odraczam posiedzenie do godz. 5.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#Marszałek">Na miejsce ś. p. senatora Wierzejewskiego, na cześć którego parę dni temu wygłosiłem wspomnienie pośmiertne, wchodzi p. Marcin Siekierski.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#komentarz">(S. Koerner: A na jak długo?)</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#Marszałek">Zgodnie z Konstytucją nowo wstępujący senator winien złożyć ślubowanie na ręce Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przyjęty. Dziękuje bardzo Wysokiej Izbie, gdyż oprócz zmęczenia nic innego, to nie powoduje. Głosujemy więc całe virement. Wysoka Izbo, chodzi o to, że pozycja 321 milionów według wniosku Rządu zostaje wydzielona w zupełnie nowy dział i figuruje po jednej i drugiej stronie budżetu. Kto jest za tern virement, zechce wstać. Stoi mniejszość, virement upadło. W ten sposób wydzielenie warsztatów w osobny dział nie będzie miało miejsca.</u>
- <u xml:id="u-35.1" who="#WicemarszalekGliwic">Następnie jest wniosek Rządu. Rozchody zwyczajne. W dziale 2, rozdz. 9 § 3 wnosi się o skreślenie 2.000.000 zł, a w tymże rozdziale 9 § 19 zwiększa się o 2.000.000. Kto jest za tern virement, zechce powstać. Stoi większość, virement przeszło.</u>
- <u xml:id="u-35.2" who="#WicemarszalekGliwic">Dalej wskutek zawarcia umowy z firmą Lilpop, Rau i Loewenstein oswobodziła się z pozycji zakupu wagonów suma 20.000.000 zł. Na te 20.000.000 zł. mamy tu virement, zostało to rozłożone na szereg nadzwyczajnych rozchodów i budowę dwóch linij kolejowych. Kto jest za tern virement, zechce wstać. Stoi większość, virement przeszło.</u>
- <u xml:id="u-35.3" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy teraz do wniosków Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Dział 2, rozdział 1 § 1, we wpływach zwyczajnych przewóz osób, uchwalony przez Sejm na 414.700.000 zł. ma być zmniejszony według Komisji Skarbowo-Budżetowej o 10 milionów zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-35.4" who="#WicemarszalekGliwic">To samo dotyczy przewozu towarów. Kredyt uchwalony przez Sejm, opiewający na 1.157.200.000, proponuje się zmniejszyć o 7 milionów. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-35.5" who="#WicemarszalekGliwic">W ten sposób część 11 budżetu zarówno w dziale Administracji, jak i w dziale Przedsiębiorstw została przyjęta z uchwalonemi zmianami.</u>
- <u xml:id="u-35.6" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do wniosków komisji do przedsiębiorstw, części 17, Ministerstwo Poczt i Telegrafów. Rozchody nadzwyczajne, dział 2, rozdział 1, § 20, Dotacja dla przedsiębiorstw pomocniczych, o 1 milion zł. zmniejszyć a w dziale 3, rozdz. 2, Państwowa Wytwórnia Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych, zwiększyć o milion zł. Kto jest za tern virement, proszę wstać. Większość, virement przeszło.</u>
- <u xml:id="u-35.7" who="#WicemarszalekGliwic">Część 8, Ministerstwo Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-35.8" who="#komentarz">(C. Monopole)</u>
- <u xml:id="u-35.9" who="#WicemarszalekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo- Budżetowej. Rozchody zwyczajne, dział 10, § 1 Administracja, zwiększyć o 80.000. Kto jest za tern proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-35.10" who="#WicemarszalekGliwic">We wpływach zwyczajnych, dział 11, Monopol tytoniowy, § 1 Sprzedaż wyrobów tytoniowych, preliminowaną przez Sejm jako wpływ sumę 772.300.000 zmniejszyć o 2.920.000. Kto jest za tern, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-35.11" who="#WicemarszalekGliwic">W ten sposób, Wysoki Senacie, cała część 8 przeszła z temi poprawkami, które Wysoki Senat uchwalić raczył.</u>
- <u xml:id="u-35.12" who="#WicemarszalekGliwic">Obecnie, zanim przejdę do ustawy skarbowej, pozwolę sobie zarządzić głosowanie nad całością budżetu. Kto jest za całością budżetu ze zmianami, uchwalonemi przez Senat, raczy łaskawie powstać.</u>
- <u xml:id="u-35.13" who="#WicemarszalekGliwic">Większość, budżet został przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-35.14" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do głosowania ustawy skarbowej.</u>
- <u xml:id="u-35.15" who="#komentarz">(Głos: Przedtem trzeba będzie przegłosować rezolucje. S. Roman: Stawiam wniosek o odroczenie głosowania nad rezolucjami do następnego posiedzenia plenarnego.</u>
- <u xml:id="u-35.16" who="#WicemarszalekGliwic">(S. Kłuszyńska: My się sprzeciwiamy temu wnioskowi.)* Jest wniosek o odroczenie głosowania nad rezolucjami do następnego posiedzenia. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość. Wniosek upadł, głosujemy dziś nad rezolucjami.</u>
- <u xml:id="u-35.17" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy obecnie do ustawy skarbowej. Wysoki Senacie, do ustawy skarbowej w brzmieniu sejmowem zostały zgłoszone cztery poprawki, mianowicie do art. 4, do art. 6, do art. 11 i do art. 12.</u>
- <u xml:id="u-35.18" who="#WicemarszalekGliwic">Poprawka do art. 4, poprawka mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu wniesiona została przez p. sen. Sokołowskiego: Punkt B winien brzmieć: — „Kwotę 45.000.000 na podwyższenie o — ⅓ dodatków miesięcznych do uposażenia, względnie zaopatrzenia dla funkcjonariuszów państwowych, jak również osób, otrzymujących zaopatrzenie emerytalne, wdowie lub sieroce, określonych w ustępie 1 art. 5 ustawy skarbowej z dnia 22 czerwca 1928 r. (Dz.</u>
- <u xml:id="u-35.19" who="#WicemarszalekGliwic">U. R. P. nr 67 poz. 622). Punkt B) w brzmieniu sejmowem skreślić.</u>
- <u xml:id="u-35.20" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką. aby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
- <u xml:id="u-35.21" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoki Senacie! Przechodzimy do głosowania nad poprawkami do art. 6, przyczem oświadczam, że po głosowaniu poprawek do art. 6, 11 i 12, jeżeli nie będzie sprzeciwu, będę uważał, że z temi poprawkami, które uchwaliliśmy co do tych punktów, cała ustawa skarbowa jest przyjęta w brzmieniu, ustalonem przez Komisję Skarbowo-Budżetową.</u>
- <u xml:id="u-35.22" who="#WicemarszalekGliwic">Do art. 6 jest wniosek mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej, zgłoszony przez senatora Szarskiego, który jest także wnioskiem rządowym, aby w ustępie 2, w wierszu 8, skreślić wyrazy: — „tego rodzaju, że odroczenie wydatków z nim związanych na czas, potrzebny do zwołania nadzwyczajnej sesji sejmowej, lub w razie rozwiązania Sejmu, na czas do zebrania się nowego Sejmu mogłoby przynieść niepowetowaną szkodę Państwu a wstawić zamiast tego: — „wymagający natychmiastowego asygnowania sum ze Skarbu Państwa''. Kto jest za tern, zechce wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem — „tak”, — przeciw przez drzwi z napisem — „nie”.</u>
- <u xml:id="u-35.23" who="#komentarz">(Po obliczeniu).</u>
- <u xml:id="u-35.24" who="#WicemarszalekGliwic">Za wnioskiem głosowało 45 senatorów, przeciw 49, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-35.25" who="#WicemarszalekGliwic">Do art. 11 jest wniosek s. Koernera, aby na końcu tego artykułu po słowach: — „drobnego rolnictwa dodać słowa: — „drobnego przemysłu, rzemiosła i drobnego handlu”. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
- <u xml:id="u-35.26" who="#WicemarszalekGliwic">Do art. 12 jest wniosek mniejszości Komisji Skarbowo - Budżetowej, zgłoszony przez s. Erdmana, aby w ustępie 2 po słowach: — „powyższy dodatek nie będzie pobierany od podatku”, wstawić słowo: — „gruntowego”. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
- <u xml:id="u-35.27" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoki Senat pozwoli, że będziemy en bloc głosowali nad ustawą skarbową z temi poprawkami, które zostały przyjęte. Dotyczą one art. 1, 2, 3 i 4, odnośne cyfry ostateczne będą wstawione po obliczeniu. Kto jest za przyjęciem brzmienia komisji, zechce wstać. Większość, ustawa skarbowa przeszła w brzmieniu, przyjętem przez Komisję Skarbowo- Budżetową Senatu, z poprawkami, które zostaną wniesione przez prezydjum po ostatecznem ustaleniu cyfr i z poprawkami, które Wysoki Senat uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-35.28" who="#WicemarszalekGliwic">W ten sposób budżet na 1930/31 i ustawa skarbowa zostały przez Wysoki Senat przyjęte.</u>
- <u xml:id="u-35.29" who="#komentarz">(Oklaski na ławach BB).</u>
- <u xml:id="u-35.30" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucje będą głosowane po przerwie.</u>
- <u xml:id="u-35.31" who="#WicemarszalekGliwic">Ogłaszam przerwę półgodzinną.</u>
- <u xml:id="u-35.32" who="#komentarz">(Po przerwie).</u>
- <u xml:id="u-35.33" who="#WicemarszalekGliwic">Wznawiam posiedzenie. Głosujemy obecnie Wysoki Senacie nad rezolucjami do budżetu. Przedewszystkiem będziemy głosowali nad rezolucjami Komisji Skarbowo-Budżetowej, które to są w zielonej książce, później nad rezolucjami mniejszości a wreszcie nad 17 rezolucjami, które znajdują się na oddzielnych odbitek. Zwraca uwagę, że rezolucja 16 sen. Nowaka została omyłkowo pomieszczona, albowiem znajduje się w rezolucjach przyjętych przez Komisję Skarbowo-Budżetową i dlatego rezolucję tę skreślamy.</u>
- <u xml:id="u-35.34" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 4, Prezydjum Rady Ministrów, rezolucja 1: — „Senat wzywa Rząd, ażeby przedłożył ciałom ustawodawczym projekt ustawy o sądownictwie administracyjnem w myśl przepisu art. 73 Konstytucji”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja została przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-35.35" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 2: — „Senat wzywa Rząd do załatwienia ustawodawczego sprawy organizacyj obwodowych trybunałów administracyjnych i do wstawienia do preliminarza budżetowego na rok 1931/32 na ten cel sumy 800.000 zł”. Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, proszę o wstanie. Większość, rezolucja została przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-35.36" who="#WicemarszalekGliwic">Jeśli Senat pozwoli, nie będę czytał rezolucji.</u>
- <u xml:id="u-35.37" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy pierwszą rezolucję do części 7—Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
- <u xml:id="u-35.38" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 2 do części 7, Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
- <u xml:id="u-35.39" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 8 — Ministerstwo Skarbu, rezolucja pierwsza. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
- <u xml:id="u-35.40" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 2 do tejże części. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
- <u xml:id="u-35.41" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 8 rezolucja 3. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
- <u xml:id="u-35.42" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 4 do tejże części. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
- <u xml:id="u-35.43" who="#komentarz">(S. Tullie:</u>
- <u xml:id="u-35.44" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę o głos w sprawie formalnej.)</u>
- <u xml:id="u-35.45" who="#WicemarszalekGliwic">S. Tullie ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Ślubuję uroczyście, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej wedle najlepszego, mego, rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#SThullie">Stawiam wniosek, żeby wszystkie rezolucje komisyjne, co do których nikt nie stawia wniosku odmiennego, przyjąć en bloc.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SSiekierski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszalekGliwic">Czy sprawę, podniesioną przez s. Tulliego, Panowie podtrzymują?</u>
- <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(S. Trojan: Częściowo, z wyjątkiem rezolucji 2 do budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. S. Sokołowski: I Komunikacji.)</u>
- <u xml:id="u-37.2" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy en bloc rezolucje z wyjątkiem do części 11 do preliminarza budżetowego Ministerstwa Komunikacji.</u>
- <u xml:id="u-37.3" who="#komentarz">(Głos: Prosimy połączyć wszystkie razem.)</u>
- <u xml:id="u-37.4" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucje co do Komunikacji.</u>
- <u xml:id="u-37.5" who="#komentarz">(S. Sokołowski: Tak.)</u>
- <u xml:id="u-37.6" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy en bloc wszystkie rezolucje za wyjątkiem rezolucji do części 11 — Ministerstwo Komunikacji, i do części 13 rezolucję 2. Kto jest za temi wszystkiemi rezolucjami, z temi wyjątkami, o których mówiłem, raczy wstać. Większość. Wszystkie rezolucje przyjęte.</u>
- <u xml:id="u-37.7" who="#WicemarszalekGliwic">Teraz przechodzimy do głosowania rezolucji do cz. 11, Ministerstwo Komunikacji. Rezolucja 1 brzmi: — „Senat wzywa Rząd do nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 lipca 1929 r. o stosunku służbowym pracowników przedsiębiorstwo — „Polskie Koleje Państwowe” odnośnie: 1) dostosowania norm urlopów wypoczynkowych do ustawy o czasie pracy w przemyśle i handlu i do ustawy o państwowej służbie cywilnej; 2) zagwarantowania stałości służby; 3) zreformowania przepisów dyscyplinarnych w kierunku ścisłego dostosowania ich do obowiązujących przepisów prawnych”.</u>
- <u xml:id="u-37.8" who="#komentarz">(S. Sokołowski: Proponuję następującą poprawkę: Senat wzywa Rząd do wniesienia projektu ustawy nowelizującej i t. d.)</u>
- <u xml:id="u-37.9" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją z poprawką s. Sokołowskiego, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta z poprawką s. Sokołowskiego.</u>
- <u xml:id="u-37.10" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do rezolucji 2 tejże części: — „Senat wzywa Rząd do przyśpieszenia przeprowadzenia komercjalizacji Polskich Kolei Państwowych”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-37.11" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — rezolucja 2: — „Senat wzywa Rząd, aby przy układaniu preliminarza budżetowego na rok 1931/32 Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wziął pod rozwagę wstawienie do budżetu odpowiedniej kwoty na budowę domu dla Państwowego Pedagogjum w Krakowie i w tym celu porozumiał się z zarządem miasta Krakowa”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-37.12" who="#WicemarszalekGliwic">W ten sposób wszystkie rezolucje komisyjne z poprawką jedną s. Sokołowskiego są uchwalone.</u>
- <u xml:id="u-37.13" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do rezolucji mniejszości.</u>
- <u xml:id="u-37.14" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 1, s. Kłuszyńskiej do części 3, Kontrola Państwowa: — „Senat wzywa Rząd, aby w preliminarzu budżetowym na rok 1931/32 ze względu na ograniczenie w zarobkach, przewidzianych art. 31 ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. o Kontroli Państwowej, oraz na ważność prac, wymagających specjalnych kwalifikacji, przewidział odpowiednie podniesienie wynagrodzenia urzędników Najwyższej Izby Kontroli”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-37.15" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 7, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, jest rezolucja s. Koernera: — „Senat wzywa Rząd do wystąpienia do ciał ustawodawczych o zwolnienie Skarbu Państwa od obowiązku subwencjonowania starostw krajowych w województwach poznańskiem i pomorskiem”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.16" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 8 — Ministerstwo Skarbu, rezolucja 1, s. Schreibera: — „Senat wzywa Rząd, by w ciągu najkrótszego czasu wniósł projekt noweli do ustawy o podatku przemysłowym, któraby ustaliła, że o ile suma wpływów podatku przemysłowego przekroczy w którymkolwiek roku sumę w ustawie budżetowej na odnośny rok uchwaloną, to nadwyżka pobrana bądź na rzecz Skarbu Państwa, bądź na rzecz związków komunalnych, podlega zwrotowi płatnikom w stosunku procentowym do dokonanego w danym roku wymiaru”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.17" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 2, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa p. Ministra Skarbu do podniesienia cen wyrobów spirytusowych o 5 do 10%”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.18" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 3, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd, by ze względu na ciężkie położenie materialne przyznano dożywotnio koncesje na detaliczną sprzedaż wyrobów spirytusowych tym koncesjonariuszom, którym te koncesje wymówiono, a dotychczas nie cofnięto”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.19" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 4, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd do przeprowadzenia śledztwa w sprawie skarg na złe obchodzenie się z robotnikami w fabryce tytoniowej w Grodnie i do ukarania winnych pod tym względem urzędników”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.20" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 5, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Dyrekcje Monopolów, by nakazały przy przyjmowaniu pracowników fizycznych i umysłowych obywateli polskich nie kierować się żadnemi względami ubocznemi, lecz tylko kwalifikacjami osobistemi kandydatów. Proszę Panów Senatorów, którzy są za rezolucją, żeby wstali. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.21" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 6, s. Grossa: — „Senat wzywa Rząd, by poddał rewizji, ewentualnie przez ad hoc zwołać się mającą ankietę, nasz ustrój pieniężny, znowelizowany dekretem Prezydenta z października 1927 r., celem zbadania czy nie można, przy ścisłem utrzymaniu zasady stałości waluty, powiększyć podaży pieniądza, ażeby przeciwdziałać ciasnocie gotówkowej i nadmiernie wysokiej stopie procentowej. Na wszelki wypadek należy w tym celu wolne fundusze skarbowe, zwłaszcza zapasy kasowe, lokować jako pogotowie nie w Banku Polskim, lecz w instytucjach finansowych Państwa, ewentualnie także w dobrze fundowanych instytucjach komunalnych i prywatnych”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, żeby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.22" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 7, s. Grossa: — „Senat wzywa Rząd, by wniósł projekt, nowelizujący dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z października 1927 (dekret stabilizacyjny), celem zmiany ostatniego ustępu część II (2), w tym kierunku, by zysk osiągnięty z ustawowej zniżki jednostki monetarnej, a który jest stratą właścicieli banknotów i depozytów w Banku Polskim, był przeniesiony na rachunek Skarbu Państwa”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, żeby wstali Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.23" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-37.24" who="#WicemarszalekGliwic">Panie Marszałku, może bez odczytywania, i tak każdy ma przed sobą.)</u>
- <u xml:id="u-37.25" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do rezolucji 8, s. Grossa.</u>
- <u xml:id="u-37.26" who="#komentarz">(Głos: To wystarczy.)</u>
- <u xml:id="u-37.27" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja padła.</u>
- <u xml:id="u-37.28" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 9, s. Grossa. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.29" who="#komentarz">(Głos: Chcecie sprzedać akcje? Inny głos:</u>
- <u xml:id="u-37.30" who="#WicemarszalekGliwic">Ja wogóle jestem przeciwnikiem wszelkich rezolucyj.)</u>
- <u xml:id="u-37.31" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu, rezolucja 1, sen. Pepłowskiego. Kto za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.32" who="#WicemarszalekGliwic">Wysoki Senacie, będę zmuszony czytać, bo inaczej Panowie wszyscy na głos czytają.</u>
- <u xml:id="u-37.33" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 2, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd do przedsięwzięcia energicznej akcji w kierunku udostępnienia handlowi i przemysłowi odpowiednich kredytów państwowych”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-37.34" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 3, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd do przedstawienia projektu noweli rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23.XII.1927 r. o zapobieganiu upadłości (Dz. U. R. P. N. 3 poz. 20 z r. 1928.), aby odroczeniem wypłat były objęte również podatki skarbowe i komunalne”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-37.35" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 13—Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, rezolucja 1, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby wprowadził do programu nauk publicznych szkół powszechnych, przeznaczonych dla dzieci żydowskich, prócz nauki religii naukę przedmiotów żydowskich (język, historia i literatura), przyczem język wykładowy tych przedmiotów winien być hebrajski lub żydowski, stosownie do woli rodziców dzieci, do tych szkół uczęszczających. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.36" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 2, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby zezwolił na wprowadzenie dodatkowych godzin nauki języka hebrajskiego, oraz historii żydów dla uczni — żydów, uczęszczających do publicznych szkół powszechnych ogólnych; ażeby nauczyciele tych przedmiotów korzystali z wszystkich praw nauczycieli tych szkół, zaś przedmioty były traktowane jako obowiązkowe dla uczniów żydowskich”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.37" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 3, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby nie naznaczał do publicznych szkół powszechnych, dla dzieci żydowskich przeznaczonych, nauczycieli innych narodowości z krzywdą dla nauczycieli żydów, wypierając ich w ten sposób nawet z tych placówek pracy, i ażeby nie korzystało z pretekstów organizacyjnych dla zredukowania liczby tych szkół''. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła. (</u>
- <u xml:id="u-37.38" who="#komentarz">S. k</u>
- <u xml:id="u-37.39" who="#WicemarszalekGliwic">s.</u>
- <u xml:id="u-37.40" who="#komentarz">Kasprzyk:</u>
- <u xml:id="u-37.41" who="#WicemarszalekGliwic">Panie Marszałku, może tu przegłosujemy także rezolucję 11 (z odb. nr. 64) s. Tulliego, która się z tem łączy.)</u>
- <u xml:id="u-37.42" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy obecnie do rezolucji 11, p. s. Tulliego: — „Senat wzywa Rząd, ażeby nie naznaczał do publicznych szkół powszechnych nauczycieli innego wyznania religijnego, niż większość uczni”. Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, proszę, aby wstali. Stoi większość...</u>
- <u xml:id="u-37.43" who="#komentarz">(Głosy: Mniejszość.)</u>
- <u xml:id="u-37.44" who="#WicemarszalekGliwic">Biuro ma wątpliwości, zarządzam głosowanie przez drzwi. Panów Senatorów, którzy są za rezolucją sen. Tulliego proszę, aby przeszli przez drzwi z napisem — „tak”, Panów Senatorów, którzy są przeciw rezolucji, przez drzwi z napisem — „nie”.</u>
- <u xml:id="u-37.45" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
- <u xml:id="u-37.46" who="#WicemarszalekGliwic">Rezultat głosowania jest następujący: za rezolucją glosowało 16 senatorów, przeciw 51, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.47" who="#WicemarszalekGliwic">Wracamy do' rezolucji mniejszości komisji.</u>
- <u xml:id="u-37.48" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 13, rezolucja 4, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby, nadając prawa publiczności gimnazjum z językiem wykładowym hebrajskim, nie ograniczał się jedynie do pierwszych klas tych gimnazjów, lecz stosował do nich tę samą miarę, jaką stosuje do gimnazjów z innemi wykładowemi językami, które zazwyczaj otrzymują prawa publiczności dla wszystkich klas odrazu. Jednocześnie Senat wzywa Rząd, ażeby nadawał prawa publiczności szkołom żydowskim z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim, zarówno niższym, jak i średnim, o ile odpowiadają wymaganiom, stawianym przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego innym szkołom prywatnym, ubiegającym się o prawa publiczności''. Kto jest za tą rezolucją? Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.49" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 5, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby zapobiegł stawianiu przeszkód przez podwładne sobie organa rozwojowi żydowskiego szkolnictwa prywatnego z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim, zwłaszcza w b. Kongresówce, w szczególności zaś szkołom, dokształcającym rzemieślników w myśl nowej ustawy przemysłowej”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.50" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 6, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby uznał przedmioty żydowskie (język hebrajski, historię, literaturę), wykładane w prywatnych gimnazjach żydowskich z prawem publiczności, za przedmioty obowiązkowe, których oceny muszą figurować na maturze narówni z ocenami z innych przedmiotów obowiązkowych''. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.51" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 7, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby przy wyznaczaniu subsydjów dla prywatnego szkolnictwa żydowskiego przyjął pod uwagę tę okoliczność, że Państwo nie utrzymuje żadnej szkoły, któraby uwzględniała żądania narodowości żydowskiej, i że do państwowych szkół średnich uczęszcza zaledwie 1/4 część młodzieży żydowskiej, kształcącej się w średnich zakładach naukowych”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.52" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 8, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby aż do załatwienia ustroju gmin żydowskich przez ciała ustawodawcze nie korzystał ze swego uprawnienia mianowania członków zarządów gmin żydowskich na Kresach Wschodnich i w Małopolsce, jak również w b. zaborze pruskim, jak nie korzysta z tych uprawnień w b. Kongresówce”. Zarządzam głosowanie przez drzwi. Kto z Panów Senatorów jest za wnioskiem, przejdzie przez drzwi z napisem: — „tak”, kto jest przeciw wnioskowi, przejdzie przez drzwi z napisem: — „nie”.</u>
- <u xml:id="u-37.53" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
- <u xml:id="u-37.54" who="#WicemarszalekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za rezolucją głosowało senatorów 34, przeciw 50. Rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.55" who="#WicemarszalekGliwic">Następnie rezolucja 9, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, aby sprawy wyznania żydowskiego były wyodrębniane w specjalnym wydziale Dep. Wyznań i oddane pod kierownictwo Żyda, jak to było przed reorganizacją Departamentu Wyznań Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”. Proszę Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.56" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 10, s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, ażeby opracował i ogłosił po porozumieniu się z Kołem Żydowskim w Sejmie i Senacie regulamin działania gmin żydowskich na kresach, które, pomimo że jeszcze przed rokiem zostały przeprowadzone w nich wybory władz, nie mogą dotychczas z braku powyższego regulaminu przystąpić do pracy”. Proszę Senatorów, którzy są za tą rezolucją, żeby wstali Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.57" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 11, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd, 'by zatwierdzano bez nostryfikacji dyplomy zagraniczne obywateli polskich, którzy złożyli egzamina państwowe na uczelniach zaprzyjaźnionych państw”. Kto jest za przyjęciem powyższej rezolucji, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.58" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 12, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd, by wniósł ustawę, normującą dostarczanie zwłok do prosektoriów przez szpitale, obowiązującą obywateli wszystkich wyznań, a do czasu wejścia w życie tej ustawy nakazał wydawania zwłok dla studiów anatomicznych wszystkim studentom narówni, bez różnicy wyznania”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.59" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 13, s. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd, by w porozumieniu z władzami wyższych uczelni ułatwił obywatelom polskim nostryfikację doktorskich dyplomów zagranicznych, a to zarówno przez skrócenie czasu trwania, jak i zmniejszenie liczby wymaganych egzaminów”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upada.</u>
- <u xml:id="u-37.60" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 14, sen. Dawidsohna: — „Senat wzywa Rząd do pilnego przestrzegania, by egzaminy kwalifikacyjne przy przyjmowaniu na wyższe uczelnie nie były ukrytem zastosowaniem normy procentowej wobec obywateli Żydów”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.61" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 15, s. Kopcińskiego: — „Senat wzywa Rząd, do oddzielenia Departamentu Wyznań Religijnych od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i ew. przeniesienia go do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.62" who="#WicemarszalekGliwic">Do części 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, rezolucja 1: „Senat wzywa Rząd do opracowania i przedłożenia w możliwie najkrótszym czasie izbom ustawodawczym noweli do ustawy o czasie pracy w handlu i przemyśle, któraby zezwoliła obywatelom Żydom, świętującym sobotę, na pracę w niedzielę i święta chrześcijańskie ze względu na to, że obecnie obowiązująca ustawa rujnuje żydowskie warsztaty pracy i wzmaga i tak już stale wzrastającą pauperyzację mas żydowskich”. Jest to rezolucja s. Szabada. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.63" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 2, s. Szabada: — „Senat wzywa Rząd, ażeby do podległych mu urzędów zgodnie z postanowieniami Konstytucji przyjmował robotników i urzędników Żydów na równi z innymi obywatelami, jak również, ażeby przy pośrednictwie pracy nie czyniono żadnych różnic pomiędzy pracownikami Żydami — tak fizycznymi, jak i umysłowymi a innymi, poszukującymi pracy”. Kto jest za tą rezolucją zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.64" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 3, s. Szabada: — „Senat wzywa Rząd, ażeby, jako powołany do umożliwienia wszystkim bez różnicy obywatelom dostępu do pracy, wywarł nacisk na inne ministerstwa, ażeby zasada równości przy przyjmowaniu urzędników i robotników na urzędy i do przedsiębiorstw państwowych była przestrzegana w stosunku do kandydatów Żydów”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.65" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 4, s. Szabada: — „Senat wzywa Rząd, do utworzenia specjalnej komisji z udziałem przedstawicieli społeczeństwa, celem dokładnego zbadania i nowelizacji ustawy przemysłowej (o cechach)”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.66" who="#WicemarszalekGliwic">Rezolucja 5, s. Szabada: — „Senat wzywa Rząd, aby czemprędzej rozpisał wybory do zarządów Kas Chorych, zgodnie z ustawą, przyczem należy uwzględnić, by cała organizacja lecznictwa znajdowała się w rękach zespołu lekarzy, pracujących pod kierownictwem naczelnego lekarza Kasy Chorych, który powinien być uniezależniony od zarządu w granicach budżetu.</u>
- <u xml:id="u-37.67" who="#WicemarszalekGliwic">Dokładniejsze opracowanie regulaminu pracy lekarskiej w Kasach Chorych powinno być dokonane, zgodnie z obietnicą p. Ministra Prystora, przy udziale przedstawicieli korporacyj lekarskich”. Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, proszę, aby wstali.</u>
- <u xml:id="u-37.68" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Prosimy o rozdzielenie głosowania.)</u>
- <u xml:id="u-37.69" who="#WicemarszalekGliwic">Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
- <u xml:id="u-37.70" who="#WicemarszalekGliwic">Przechodzimy do rezolucji, wniesionych podczas obrad na plenum Senatu, i proszę Sekretarza s. Gołuchowskiego, aby odczytywał te rezolucje.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Gliwic.)</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Tulliego: — „Senat wzywa Rząd, by przy nowym rozdziale mandatów kolonialnych przez Ligę Narodów starał się uzyskać kolonie dla Polski”.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do głosowania. Panowie Senatorowie mają przed sobą wnioski Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu w druku Senatu, wnioski mniejszości i na osobnych odbitkach nr 63, 63a i 64 wnioski Rządu oraz wnioski kilku pp. senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#WicemarszałekGliwic">Jako najdalej idący poddam naprzód pod głosowanie wniosek Klubu Ukraińskiego, który brzmi jak następuje: „Odrzuca się ustawę skarbową i preliminarz budżetowy na rok 1930/31”. Kto z Panów Sen aktorów jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy obecnie do głosowania nad grupą preliminarza budżetowego „A. Administracja”. Te części budżetu, do których nie zostały zgłoszone żadne wnioski, jeżeli nie usłyszę protestu, będę uważał za przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 1 — Prezydent Rzeczypospolitej — niema żadnego wniosku, uważam, że jest przyjęta w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 2a — Sejm — niema, czego należało się spodziewać, żadnych wniosków, uważam ją za przyjętą w brzmieniu Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 2b — Senat — mamy wniosek mniejszości s. Kłuszyńskiej: wydatki nadzwyczajne w § 6 — Inwentarz — skreślić kwotę 96.100. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#WicemarszałekGliwic">S. Erdman zechciał łaskawie wycofać swój wniosek. W ten sposób część 2 b została przyjęta w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 3 — Kontrola Państwowa — żadnych poprawek, uważam ją za przyjętą w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 4 — Prezydjum Rady Ministrów — wydatki zwyczajne, dział 1 — zarząd centralny § 11. Wniosek s. Januszewskiego. Z funduszu dyspozycyjnego p. Premiera skreślić 1 złoty.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Wobec wątpliwości zarządzam głosowanie przez drzwi. Panowie Senatorowie, którzy są za tym wnioskiem, zechcą przejść przez drzwi z napisem „tak”, ci, którzy są przeciw — przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało 42 senatorów, przeciw wnioskowi również 42, wniosek zatem nie uzyskał większości, upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#WicemarszałekGliwic">Następny wniosek w dziale 1 § 12 — Komisja Studiów nad usprawnieniem administracji publicznej. Wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej proponuje zwiększenie tej pozycji o 50.000 zł. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem proszę o powstanie. Biuro ma wątpliwości, zarządzam głosowanie przez drzwi. Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem komisji, proszę o przejście przez drzwi z napisem „tak”, Panów Senatorów, którzy są przeciw wnioskowi o przejście przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#WicemarszałekGliwic">Za wnioskiem głosowało posłów 43, przeciw wnioskowi 51. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#WicemarszałekGliwic">Następny punkt § 14 Fundusz Kultury Narodowej. Zgłoszono dwa wnioski: wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej o wstawienie do tego paragrafu sumy 2.000.000 zł. i wniosek nie tak daleko idący, wniosek mniejszości s. Kłuszyńskiej o wstawienie sumy 1.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#komentarz">(S. Koerner: Warunkujemy nasze głosowanie od przyjęcia lub nieprzyjęcia naszej rezolucji, zgłoszonej co do tego funduszu.)</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#WicemarszałekGliwic">Nie mogę się zgodzić na stawianie żadnych warunków. Głosujemy obecnie poprawkę Komisji Skarbowo - Budżetowej. Kto jest za tem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł w 'brzmieniu Komisji Skarbowo - Budżetowej. W ten sposób z temi poprawkami część 4 budżetu jest przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Mamy tylko wnioski Komisji Skarbowo - Budżetowej senackiej.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 1 § 3 Podróże służbowe i przesiedlenia, wniosek komisji o zwiększenie tej pozycji o 100.000. Kto jest zatem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 5 Fundusze specjalne, § 11 Fundusz propagandowy, wniosek komisji o zwiększenie tej pozycji o 2 mil jony. Kto jest za tem, zechce wstać. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 3 — Urzędy zagraniczne — jest wniosek o zwiększenie tego działu o 741.897. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przyjęty. Wydatki nadzwyczajne. Dział 3 § 9 Budowle. Wniosek o zwiększenie tej pozycji o 200.000. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość wniosek przeszedł. W ten sposób część 5 budżetu uchwalona z poprawkami uchwalonemi przez Wysoki Senat.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#WicemarszałekGliwic">Przystępujemy do części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych. W dziale 1 § 8 — to jest wniosek Rządu i wniosek mniejszości, w wydatkach zwyczajnych „Inne wydatki” kwotę 180.000 zwiększyć o 60.000. Kto jest za tem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.23" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 2 § 8 „Inne Wydatki” (to jest wniosek Rządu i wniosek mniejszości s. Szarskiego), zwiększyć o 250.000. Kto jest za wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.24" who="#komentarz">(S. Rodowicz: Co do następnego wniosku, proszę o głosowanie imienne.)</u>
+ <u xml:id="u-38.25" who="#WicemarszałekGliwic">W dziale 9 § 12 Fundusz dyspozycyjny (to jest wniosek Rządu i wniosek mniejszości s. Gaszyńskiego) kwotę 6.000.000 zwiększyć o 2.000.000 zł. Zarządzam imienne głosowanie. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby oddali kartki z napisem „tak”, zaś tych, którzy są przeciw — z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-38.26" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-38.27" who="#WicemarszałekGliwic">Głosowało 96 senatorów. Oddano 3 kartki białe Za wnioskiem głosowało 43 senatorów, przeciwko wnioskowi 50. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.28" who="#WicemarszałekGliwic">Z temi poprawkami uważam część 6 Ministerstwo Spraw Wojskowych za przyjętą.</u>
+ <u xml:id="u-38.29" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Wysoki Senat pozwoli, że będę głosował 4 wnioski s. Boguszewskiego, to jest wniosek mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej junctim, albowiem jest to virement. Wniosek 1, 2, 3 i 9. Wydatki zwyczajne. W dziale 1, § 3 Podróże służbowe i przesiedlenia — kwotę 77.000 zł. zwiększyć o 20.000 zł. Wniosek 2. Wydatki zwyczajne. W dziale 1, § 5 Pomieszczenie — kwotę 57.725 zwiększyć o 10.000 zł. Wniosek 3. Wydatki zwyczajne. W dziale 1, § 6 Wydatki biurowe — kwotę 120.000 zł. zwiększyć o 10.000 zł. Wreszcie wniosek 9. Wydatki zwyczajne. W dziale 2, § 14 Koszty asystencji wojskowej — kwotę 100.000 zł. zmniejszyć o 40.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.30" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za temi wnioskami zechce wstać. Mniejszość — wnioski upadły.</u>
+ <u xml:id="u-38.31" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 4. Wydatki zwyczajne. W dziale 1 wstawić § 12 — Komisja dla uzgodnienia ustawodawstwa — kwocie 18.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.32" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 2 § 1, wniosek rządowy, identyczny z wnioskiem s. Szarskiego: Wydatki zwyczajne. Dział 2 § 1. Uposażenie zwiększyć o 252.628 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, którzy są przeciw — przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-38.33" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-38.34" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za wnioskiem głosowało 44 senatorów, przeciw wnioskowi — 51. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.35" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy następnie wniosek mniejszości umieszczony w druku. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia zwiększyć o 100.000 zł. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, proszę o wstanie. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.36" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy z druku. Wniosek mniejszości nr 7. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 § 6 wydatki biurowe, zwiększyć o 150.000 zł. Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, proszę o powstanie. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.37" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek mniejszości nr 8.</u>
+ <u xml:id="u-38.38" who="#komentarz">(S. Koerner: Cofam ten wniosek.)</u>
+ <u xml:id="u-38.39" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek wycofany.</u>
+ <u xml:id="u-38.40" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek na osobnej kartce s. Iżyckiego: Dział 3, Służba zdrowia, rozdział 1 § 18 — Walka z alkoholizmem, kwotę 335.000 zł. zwiększyć o 665.000 zł., t. j. do 1.000.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.41" who="#WicemarszałekGliwic">Wydatki zwyczajne. Dział 3 rozdział 1 § 10. Zwalczanie gruźlicy. Wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej o zwiększenie tej pozycji o 450.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.42" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek s. Iżyckiego. W dochodach zwyczajnych, dział 2, rozdział 1 § 20 — Kary administracyjne — zmniejszyć o 990.000 zł., pozostawiając w tym paragrafie 10.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.43" who="#WicemarszałekGliwic">Dalej wnioski mniejszości. W dziale 4 § 6 — Wydatki biurowe — jest wniosek s. Erdmana o zmniejszenie o 250.000 zł. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.44" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej. W dziale 6 wstawić § 14 — Prace przygotowawcze do powszechnego spisu ludności i mechanizacja pracy — 250.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.45" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek mniejszości. Wniosek s. Kłuszyńskiej: Wydatki nadzwyczajne. W dziale 3 — Służba Zdrowia — rozdziale 5 wstawić § 10 (Budowa zakładów psychiatrycznych) w kwocie 1.000.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł, W ten sposób wszystkie wnioski do części 7 zostały przegłosowane. Uważam część 7 budżetu, z temi poprawkami, które zostały uchwalone, za przyjętą. Przechodzimy do części 8 — Ministerstwo Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-38.46" who="#WicemarszałekGliwic">Wnioski mniejszości komisji. Wniosek s. Schreibera: dochody zwyczajne, Dział 6 § 10. — Podatki bezpośrednie, kwotę 668.000.000 zł zmniejszyć o 60.000.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.47" who="#WicemarszałekGliwic">Drugi wniosek z tego samego druku. Dochody nadzwyczajne. W dziale 6 § 15–10% nadzwyczajny dodatek do danin publicznych — kwotę 100.900.000 zł. zmniejszyć o 6.000.000 zł. Jest to wniosek s. Erdmana. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.48" who="#WicemarszałekGliwic">Innych poprawek do części 8 niema. Uważam ją za przyjętą w brzmieniu, uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-38.49" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości żadnych poprawek niema. Uważam tę część budżetu za przyjętą w brzmieniu uchwalonem przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-38.50" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Panowie Senatorowie zechcą wziąć kartkę nr 63. Są dwa wnioski, które będę głosował jednocześnie.</u>
+ <u xml:id="u-38.51" who="#WicemarszałekGliwic">S. Głąbiński proponuje w wydatkach zwyczajnych w dziale 1 § 12 a zmniejszyć kwotę 179.578, a w dochodach zwyczajnych w dziale 1 § 12, również zmniejszyć o taką samą kwotę. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.52" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy teraz do wniosku Komisji Budżetowej. Dział 1 Zarząd centralny § 14 — Instytut badania koniunktur gospodarczych i cen — wniosek o zwiększenie o 63.966 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.53" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób wszystkie poprawki do części 10 zostały przegłosowane. Uważam tę część za przyjętą.</u>
+ <u xml:id="u-38.54" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 11 — Ministerstwo Komunikacji. Głosujemy wniosek Komisji Skarbowe - Budżetowej. Wydatki zwyczajne. Dział 1 b § 11 — Instytut badań technicznych lotnictwa, wnosi się o zwiększenie o 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.55" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.56" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 12 — Ministerstwo Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.57" who="#WicemarszałekGliwic">Tutaj pozwolę sobie znowu głosować junctim 4 wnioski mniejszości, s. Boguszewskiego, oznaczone d. p. 1, 2, 3 i 4.</u>
+ <u xml:id="u-38.58" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 1. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 rozdziale 1 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia, kwotę 300.000 zł, zmniejszyć o 25.000 zł. Wniosek 2 Wydatki zwyczajne. W dziale 2 rozdziale 2 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia, kwotę 309.000 zł. zwiększyć o 25,000 zł. Wniosek 3. Wydatki zwyczajne. W dziale 2 rozdziale 5 § 11 — Długi hipoteczne kwotę 240.175 zł. zmniejszyć o 100.000 zł. Wniosek 4. Wydatki nadzwyczajne. W dziale 2 rozdziale 5 § 9 — Budowle, kwotę 200.000 zł. zwiększyć o 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.59" who="#WicemarszałekGliwic">Głosuję junctim wszystkie 4 wnioski. Panów Senatorów, którzy są za temi wnioskami, proszę, aby wstali. Stoi większość. Wnioski przeszły. Uważam część 12 z temi poprawkami, które przeszły, za przyjętą.</u>
+ <u xml:id="u-38.60" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — głosujemy naprzód wnioski mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-38.61" who="#WicemarszałekGliwic">Jest tu wniosek s. Rubinszteina, który właściwie składa się z trzech wniosków. Wydatki zwyczajne. Dział 2 § 14 poz. 1 zwiększyć o 880.000 zł. W razie odrzucenia tej poprawki pozycję tę skreślić w całości.</u>
+ <u xml:id="u-38.62" who="#WicemarszałekGliwic">Kwotę 122.432 zł. przenieść do działu 4 rozdział 3. Aczkolwiek powinno się głosować nad każdym z tych wniosków osobno, to jednak sądzę, że skrócę głosowanie, jeżeli cały ten wniosek będę głosował razem.</u>
+ <u xml:id="u-38.63" who="#komentarz">(Głos: To jest warunkowy wniosek.)</u>
+ <u xml:id="u-38.64" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszości wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.65" who="#WicemarszałekGliwic">W tym samym druku jest wniosek s. Szarskiego, identyczny z wnioskiem Rządu. Wydatki zwyczajne. W dziale 3 § 12 — Wychowanie fizyczne młodzieży zwiększyć o 400.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”.</u>
+ <u xml:id="u-38.66" who="#komentarz">(Po obliczeniu.)</u>
+ <u xml:id="u-38.67" who="#WicemarszałekGliwic">Za wnioskiem głosowało 45 senatorów, przeciw — 51. Wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.68" who="#WicemarszałekGliwic">W tym samym druku wniosek 3. Wydatki zwyczajne. W dziale 3 § 12 zwiększyć o 40.000 zł. na subwencje dla żydowskiej naczelnej rady wychowania fizycznego. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.69" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy obecnie do wniosków komisji. Dział 4, rozdział 2, § 8a. Stypendia dla nauczycieli czynnych na studia zagraniczne — zmniejszyć o 60 tys. zł. Zaś w dziale 4, rozdział 3, wstawić § 8a tak samo zatytułowany w kwocie 60 tysięcy złotych.</u>
+ <u xml:id="u-38.70" who="#komentarz">(Głos: Wnioski te się kompensują.)</u>
+ <u xml:id="u-38.71" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-38.72" who="#WicemarszałekGliwic">Wnioski mniejszości. Wydatki zwyczajne. W dziale 4, rozdziale 2, § 11, zwiększyć o 300.000 zł. na zasiłki dla szkół i ochronek prywatnych żydowskich z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim — jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł. Wniosek 5. Wydatki zwyczajne. W dziale 4 rozdział 3 § 3 — Podróże służbowe i przesiedlenia — kwotę 79.920 zwiększyć o 100 zł. Jest to wniosek s. Dąmbskiego. Proszę Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.73" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy znowu do wniosków komisji. Dział 4 rozdział 3 § 8. Inne wydatki. Komisja wnosi o zwiększenie tej pozycji o 150.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Stoi większość, wniosek przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-38.74" who="#WicemarszałekGliwic">Dział 4, rozdz. 3, § 11 — Zasiłki i stypendia. Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu o zmniejszenie tej pozycji o 250.000 zł. Kto jest za tem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.75" who="#WicemarszałekGliwic">Wnioski mniejszości. Wniosek 6. Wydatki zwyczajne. W dziale 4, rozdział 3 §11 zwiększyć o 100.000 zł. na zasiłki dla prywatnych żydowskich seminariów nauczycielskich z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.76" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej. W dziale 4, rozdz. 3 wstawić § 12 — Na utworzenie białoruskiego seminarium nauczycielskiego — w kwocie 100.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać.</u>
+ <u xml:id="u-38.77" who="#WicemarszałekGliwic">Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.78" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzę obecnie do wniosków mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-38.79" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 7. Wydatki zwyczajne. W dziale 4, rozdział 4 § 11, z poz. 1 przeznaczyć 200.000 zł. na zasiłki dla żydowskich instytucyj społecznych oświatowych. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek odrzucony.</u>
+ <u xml:id="u-38.80" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 8. Wydatki zwyczajne. W dziale 6 § 1 skreślić jeden złoty z powodu upośledzenia przez ten departament żydowskiego szkolnictwa zawodowego, jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.81" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 9. Wydatki zwyczajne. Dział 7, rozdział 1, § 11 zwiększyć o 120.000 zł.; poz. 1 o 50.000 złotych na Instytut Judajstyczny; poz. 4 o 70 tysięcy złotych dla Tow. Auksilium akademicum judajcum. Jest to wniosek s. Rubinszteina. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.82" who="#WicemarszałekGliwic">Na wniosek s. Sokołowskiego wniosek następny 10, rozdzielę na dwie części. Wydatki zwyczajne. W dziale 8 rozdziale 5 § 11 zwiększyć poz. 1 o 40.000 zł. na zasiłki dla Żydowskiego towarzystwa krzewienia sztuk pięknych w Warszawie. Jest to wniosek s. Dawidsohna. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać.</u>
+ <u xml:id="u-38.83" who="#WicemarszałekGliwic">Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.84" who="#WicemarszałekGliwic">Druga część tego wniosku — poz. 2 zwiększyć o 80.000 zł. na zasiłki dla żydowskich teatrów do rozporządzenia Społecznego Towarzystwa popierania teatru żydowskiego. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.85" who="#WicemarszałekGliwic">Wszystkie wnioski do części 13 zostały przegłosowane i uważam, że z temi poprawkami cała ta część budżetu, która na szczęście nie ma przedsiębiorstw, jest przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-38.86" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 14 — Ministerstwo Robót Publicznych. W dochodach nadzwyczajnych, w dziale 2, rozdz. 1 Administracja — kwotę 15.200.000 zł, komisja wnosi o zmniejszenie o 1 zł. w celu korektury mylnie podanej w uchwale sejmowej sumy oraz w tymże dziale, rozdziale 1 § 11 — Zwrot pożyczek udzielonych na inwestycje komunalne dla zwalczania bezrobocia, komisja wnosi o podwyższenie o 1 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przyjęty. Z tą zmianą uważam za przyjętą część 14.</u>
+ <u xml:id="u-38.87" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. Głosujemy wniosek Komisji Skarbowo - Budżetowej, dział 1 Zarząd centralny § 1 Uposażenie. Komisja wnosi o zwiększenie o 60.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość — przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.88" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzę do wniosków mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-38.89" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 1. Wydatki zwyczajne. W dziale 1 § 11, Naukowy instytut pracy i muzeum pracy, ubezpieczeń i opieki społecznej, kwotę 50.000 zwiększyć o 5.000 zł. na subwencję dla Tow. przyjaciół żydowskiego instytutu naukowego dla sekcji ekonomiczno - statystycznej tegoż instytutu. Jest to wniosek s. Szabada. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.90" who="#WicemarszałekGliwic">Panowie Senatorowie zechcą wziąć odbitkę nr 63. Mamy tutaj przedłożenie rządowe, virement, które głosujemy junctim: dział 5 § 1 — wnosi się o zwiększenie o 28.000 zł. Dział 6 rozdział 1 § 1 wnosi się o zwiększenie o 21.000 zł., natomiast w § 10 wnosi się o zmniejszenie o 43.469 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.91" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie dział 6. rozdział 2 § 1, wnosi się o zwiększenie o 22.469 zł. i wreszcie, dział 8 § 12, wnosi się o zmniejszenie o 28.000 zł. Kto z Panów Senatorów jest za tem virement, zechce wstać. Stoi większość, wnioski przeszły.</u>
+ <u xml:id="u-38.92" who="#WicemarszałekGliwic">Wnioski mniejszości. Wniosek 2. Wydatki zwyczajne, w dziale 6, rozdziale 1 § 12 — Opieka nad emigrantami i ich rodzinami kwotę 3.352.000 zł. zwiększyć o 64.000 zł. na subwencję dla towarzystwa emigracyjnego „Jeas” z tem, żeby cała subwencja dla tego towarzystwa stanowiła 100.000 zł. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.93" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 3. Wydatki zwyczajne w dziale 6 rozdział 1 § 12 — Opieka nad emigrantami i ich rodzinami, kwotę 3.352.000 zł. zwiększyć o 50.000 zł. na subwencję dla Towarzystwa „Hachołuc — Pioner”. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.94" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 4. Wydatki zwyczajne w dziale 6 rozdz. 2 § 1 — Upoważnienie — kwotę 182.559 zł. zwiększyć o 22.000. Jest to wniosek s. Kłuszyńskiej. Zauważam, że do tego paragrafu już był przegłosowany wniosek Rządu i zwiększenie tej sumy o 22.469 zł. W ten sposób wniosek ten jest nieaktualny.</u>
+ <u xml:id="u-38.95" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 5. Wydatki zwyczajne. W dziale 8, § 13 — Opieka nad dziećmi i młodzieżą kwotę 9.100.000 zł. zwiększyć o 60.000 zł. celem podwyższenia subwencji Towarzystwa ochrony zdrowia ludności żydowskiej (T. O. Z.) na urządzenie kolonii letnich dla niezamożnej dziatwy żydowskiej do 95.00 zł. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.96" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 6. Wydatki zwyczajne. W tym samym dziale 8 i w tym samym paragrafie 13 s. Szabad wnosi: aby kwotę 9.100.000 zwiększyć o 40.000, przeznaczając tę sumę na subwencję dla Towarzystwa ochrony zdrowia ludności żydowskiej (poz. 4). Proszę senatorów, którzy są za tym wnioskiem, żeby wstali. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.97" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek 7. Wydatki zwyczajne. W dziale 8 § 19 — Pomoc poszkodowanym przez wypadki żywiołowe i wyżywienie ludności kwotę 1.841.606 zwiększyć o 72.000 z tem, żeby subwencja dla Centralnego związku stowarzyszeń opieki nad sierotami żydowskiemi stanowiła 240.00 zł. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Mniejszość wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.98" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy teraz do wniosków komisji. Dział 8 § 22 — Dopłaty do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia oraz pomoc dla bezrobotnych miast i wsi — zmniejszyć o 9.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.99" who="#WicemarszałekGliwic">Do tego samego paragrafu mamy wniosek mniejszości s. Erdmana o zmniejszenie o 14.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-38.100" who="#WicemarszałekGliwic">Jako dalej idący głosujemy najpierw wniosek s. Erdmana. Kto jest za tym wnioskiem zechce powstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.101" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu o zmniejszenie tej samej sumy o 9.000.000. Kto jest za nim zechce powstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.102" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do wydatków nadzwyczajnych, wnioski komisji. Dział 1 § 9 — Budowle, wnosi się o zwiększenie tej pozycji o 100.000 zł. Kto jest za tem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-38.103" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy znowu do wniosków mniejszości i bierzemy wniosek 9 bez określenia paragrafu, do budżetu wydatków wstawić kwotę 26.000 zł. na subwencję dla Centralnego Stowarzyszenia opieki nad ociemniałą i głuchoniemą dziatwą żydowską. Jest to wniosek s. Szabada. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.104" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób przeszliśmy wszystkie poprawki do tej części budżetu i część ta jest przyjęta z uchwalonemi poprawkami.</u>
+ <u xml:id="u-38.105" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do części 16 — Ministerstwo Reform Rolnych. Mamy wnioski tylko Komisji Skarbowo - Budżetowej Senatu, które właściwie stanowią virement w wydatkach zwyczajnych. Wysoki Senat pozwoli, że będziemy to virement głosowali razem. Chodzi o zwiększenie § 1 — Uposażenie, o 239.161; § 6 — Wydatki biurowe o 50.000 zł.; § 8 — Inne wydatki o 35.000 zł.; w dziale 2 § 6 — Wydatki biurowe o 75.000, natomiast o zmniejszenie w dziale 4 § 15 — Pomoc kredytowa przy melioracjach i budownictwie o 399.161 zł. Kto jest za tem virement, proszę wstać. Większość, virement przeszło, i z tą poprawką przeszła także część 16 budżetu, budżet Ministerstwa Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-38.106" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 17 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów, na osobnej odbitce nr 63a mamy wnioski sen. Sokołowskiego, uzgodnione z Rządem. P. sen. Sokołowski wnosi o zwiększenie w wydatkach zwyczajnych w dziale 1 § 2 o 45.000 zł., § 3 o 20.000 zł. i § 4 o 3.000 zł. Pozycje te muszę razem głosować.</u>
+ <u xml:id="u-38.107" who="#WicemarszałekGliwic">Dalej w tej samej części 17, Przedsiębiorstwa, rozchody zwyczajne, jest wniosek p. sen. Sokołowskiego, umieszczony pod nr 5, aby w dziale 2, rozdział 1, § 3 zwiększyć o 100.000 zł. i wniosek umieszczony pod 8, aby w dz. 3 rozdział 1 § 5 zwiększyć o 50.000 zł., natomiast, jako virement wnosi się o zmniejszenie w dziale 2 rozdziale 1 § 6 o 18.000 zł., oraz w dziale 2 rozdziale 1 § 8 o 200.000 zł. Inaczej, jak razem, nie możemy tego punktu głosować. A więc, kto jest za tem virement?</u>
+ <u xml:id="u-38.108" who="#komentarz">(S. Koerner: Nie zgadzamy się na głosowanie junctim, prosimy o głosowanie oddzielne. Dla nas to nie jest virement.)</u>
+ <u xml:id="u-38.109" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów, muszę tu zwrócić uwagę na jedną rzecz. Ostatni raz, i to ogłaszam tu, w taki sposób głosujemy budżet. W ostatniej chwili zgłoszony został szereg virement, których głosować inaczej nie mogę i nie będę. W przyszłości, czy od Rządu, czy od Izby tego rodzaju wniosków przyjmować nie będę. Inaczej głosować nie mogę, ażeby całego budżetu nie skazić i muszę głosować te virement tak, jak zostały podane. Kto jest za powyższem virement, zechce powstać. Większość, virement przeszło.</u>
+ <u xml:id="u-38.110" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do grupy preliminarza budżetowego „B. Przedsiębiorstwa”.</u>
+ <u xml:id="u-38.111" who="#WicemarszałekGliwic">Bierzemy wnioski Komisji Skarbowo - Budżetowej Senatu. Część 8, Ministerstwo Skarbu, Rozchody zwyczajne, dział 9 Mennica Państwowa, § 1 Administracja. Wnosi się o zwiększenie tego paragrafu o 14.500 zł. a § 2 Koszty produkcji o zmniejszenie o 14.500 zł. Kto jest za tym wnioskiem Komisji Skarbowo-Budżetowej, zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.112" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoka Izbo! Znowu mamy virement.</u>
+ <u xml:id="u-38.113" who="#komentarz">(S. Koerner: A Pan Marszałek zapowiedział, że ostatni raz głosował.)</u>
+ <u xml:id="u-38.114" who="#WicemarszałekGliwic">Powiedziałem, że po raz ostatni tak głosuję, że w przyszłych budżetach nie będę tego przyjmował. Jeżeli Panowie sobie życzą, to możemy głosować oddzielnie te pozycje.</u>
+ <u xml:id="u-38.115" who="#WicemarszałekGliwic">Przedsiębiorstwa. Ministerstwo Komunikacji. Rozchody zwyczajne, wniosek nr 15, wnioskodawca Rząd. W dziale 2, rozdział 5, kwotę uchwaloną przez Komisję Skarbowo-Budżetową 321.088.000 zmniejszyć o 321.088.000. Kto jest za skreśleniem całego rozdziału, zechce wstać. Mniejszość — wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.116" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek nr 16, wnioskodawca Rząd. W dziale 2, rozdział 1A, § 1a, wnosi się o zwiększenie o 880.000 zł. Kto jest za tem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.117" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek nr 17, wnioskodawca Rząd. W dziale 2, rozdział 1A § 1a, wnosi się zwiększenie o 51.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.118" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie wniosek Rządu, w dziale 2, rozdział 1A, § 2, zwiększyć o 68.000 zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-38.119" who="#komentarz">(S. Januszewski: Panie Marszałku, w sprawie głosowania proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-38.120" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszalekGliwic">Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, proszę, aby wstali. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SJanuszewski">Zgłaszam wniosek: Senat postanawia wszystkie virement głosować będziemy junctim.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja senatorów Hasbacha, Horbaczewskiego, Spickermana, Makucha, Decykiewicza, Budzynera, Januszewskiego, Iżyckiego, Dąmbskiego, Łubieńskiego, Dawidsona, Niezabytowskiego, Schreibera i Barczewskiego: „Senat wzywa Rząd do natychmiastowego zniesienia przepisów przemiałowych na żyto krajowe”.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto z Panów Senatorów jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Większość, wniosek przyjęty. Dziękuje bardzo Wysokiej Izbie, gdyż oprócz zmęczenia nic innego, to nie powoduje. Głosujemy więc całe virement. Wysoka Izbo, chodzi o to, że pozycja 321 milionów według wniosku Rządu zostaje wydzielona w zupełnie nowy dział i figuruje po jednej i drugiej stronie budżetu. Kto jest za tem virement, zechce wstać. Stoi mniejszość, virement upadło. W ten sposób wydzielenie warsztatów w osobny dział nie będzie miało miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie jest wniosek Rządu. Rozchody zwyczajne. W dziale 2, rozdz. 9 § 3 wnosi się o skreślenie 2.000.000 zł, a w tymże rozdziale 9 § 19 zwiększa się o 2.000.000. Kto jest za tem virement, zechce powstać. Stoi większość, virement przeszło.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#WicemarszałekGliwic">Dalej wskutek zawarcia umowy z firmą Lilpop, Rau i Loewenstein oswobodziła się z pozycji zakupu wagonów suma 20.000.000 zł. Na te 20.000.000 zł. mamy tu virement, zostało to rozłożone na szereg nadzwyczajnych rozchodów i budowę dwóch linij kolejowych. Kto jest za tem virement, zechce wstać. Stoi większość, virement przeszło.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy teraz do wniosków Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu. Dział 2, rozdział 1 § 1, we wpływach zwyczajnych przewóz osób, uchwalony przez Sejm na 414.700.000 zł. ma być zmniejszony według Komisji Skarbowo-Budżetowej o 10 milionów zł. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#WicemarszałekGliwic">To samo dotyczy przewozu towarów. Kredyt uchwalony przez Sejm, opiewający na 1.157.200.000, proponuje się zmniejszyć o 7 milionów. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób część 11 budżetu zarówno w dziale Administracji, jak i w dziale Przedsiębiorstw została przyjęta z uchwalonemi zmianami.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do wniosków komisji do przedsiębiorstw, części 17, Ministerstwo Poczt i Telegrafów. Rozchody nadzwyczajne, dział 2, rozdział 1, § 20, Dotacja dla przedsiębiorstw pomocniczych, o 1 milion zł. zmniejszyć a w dziale 3, rozdz. 2, Państwowa Wytwórnia Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych, zwiększyć o milion zł. Kto jest za tem virement, proszę wstać. Większość, virement przeszło.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#WicemarszałekGliwic">Część 8, Ministerstwo Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#komentarz">(C. Monopole)</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#WicemarszałekGliwic">Wniosek Komisji Skarbowo-Budżetowej. Rozchody zwyczajne, dział 10, § 1 Administracja, zwiększyć o 80.000. Kto jest za tem proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#WicemarszałekGliwic">We wpływach zwyczajnych, dział 11, Monopol tytoniowy, § 1 Sprzedaż wyrobów tytoniowych, preliminowaną przez Sejm jako wpływ sumę 772.300.000 zmniejszyć o 2.920.000. Kto jest za tem, zechce wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób, Wysoki Senacie, cała część 8 przeszła z temi poprawkami, które Wysoki Senat uchwalić raczył.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#WicemarszałekGliwic">Obecnie, zanim przejdę do ustawy skarbowej, pozwolę sobie zarządzić głosowanie nad całością budżetu. Kto jest za całością budżetu ze zmianami, uchwalonemi przez Senat, raczy łaskawie powstać.</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#WicemarszałekGliwic">Większość, budżet został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do głosowania ustawy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#komentarz">(Głos: Przedtem trzeba będzie przegłosować rezolucje. S. Roman: Stawiam wniosek o odroczenie głosowania nad rezolucjami do następnego posiedzenia plenarnego.</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: My się sprzeciwiamy temu wnioskowi.)</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#WicemarszałekGliwic">Jest wniosek o odroczenie głosowania nad rezolucjami do następnego posiedzenia. Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Mniejszość. Wniosek upadł, głosujemy dziś nad rezolucjami.</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy obecnie do ustawy skarbowej. Wysoki Senacie, do ustawy skarbowej w brzmieniu sejmowem zostały zgłoszone cztery poprawki, mianowicie do art. 4, do art. 6, do art. 11 i do art. 12.</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#WicemarszałekGliwic">Poprawka do art. 4, poprawka mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej Senatu wniesiona została przez p. sen. Sokołowskiego: Punkt B winien brzmieć: „Kwotę 45.000.000 na podwyższenie o — ⅓ dodatków miesięcznych do uposażenia, względnie zaopatrzenia dla funkcjonariuszów państwowych, jak również osób, otrzymujących zaopatrzenie emerytalne, wdowie lub sieroce, określonych w ustępie 1 art. 5 ustawy skarbowej z dnia 22 czerwca 1928 r. (Dz. U. R. P. nr 67 poz. 622). Punkt B) w brzmieniu sejmowem skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-40.20" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą poprawką. aby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-40.21" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoki Senacie! Przechodzimy do głosowania nad poprawkami do art. 6, przyczem oświadczam, że po głosowaniu poprawek do art. 6, 11 i 12, jeżeli nie będzie sprzeciwu, będę uważał, że z temi poprawkami, które uchwaliliśmy co do tych punktów, cała ustawa skarbowa jest przyjęta w brzmieniu, ustalonem przez Komisję Skarbowo-Budżetową.</u>
+ <u xml:id="u-40.22" who="#WicemarszałekGliwic">Do art. 6 jest wniosek mniejszości Komisji Skarbowo-Budżetowej, zgłoszony przez senatora Szarskiego, który jest także wnioskiem rządowym, aby w ustępie 2, w wierszu 8, skreślić wyrazy: „tego rodzaju, że odroczenie wydatków z nim związanych na czas, potrzebny do zwołania nadzwyczajnej sesji sejmowej, lub w razie rozwiązania Sejmu, na czas do zebrania się nowego Sejmu mogłoby przynieść niepowetowaną szkodę Państwu a wstawić zamiast tego: „wymagający natychmiastowego asygnowania sum ze Skarbu Państwa”. Kto jest za tem, zechce wstać. Biuro nie jest zgodne, zarządzam głosowanie przez drzwi. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tym wnioskiem, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, przeciw przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-40.23" who="#komentarz">(Po obliczeniu).</u>
+ <u xml:id="u-40.24" who="#WicemarszałekGliwic">Za wnioskiem głosowało 45 senatorów, przeciw 49, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-40.25" who="#WicemarszałekGliwic">Do art. 11 jest wniosek s. Koernera, aby na końcu tego artykułu po słowach: „drobnego rolnictwa dodać słowa: „drobnego przemysłu, rzemiosła i drobnego handlu”. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Większość, wniosek przeszedł.</u>
+ <u xml:id="u-40.26" who="#WicemarszałekGliwic">Do art. 12 jest wniosek mniejszości Komisji Skarbowo - Budżetowej, zgłoszony przez s. Erdmana, aby w ustępie 2 po słowach: „powyższy dodatek nie będzie pobierany od podatku”, wstawić słowo: „gruntowego”. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-40.27" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoki Senat pozwoli, że będziemy en bloc głosowali nad ustawą skarbową z temi poprawkami, które zostały przyjęte. Dotyczą one art. 1, 2, 3 i 4, odnośne cyfry ostateczne będą wstawione po obliczeniu. Kto jest za przyjęciem brzmienia komisji, zechce wstać. Większość, ustawa skarbowa przeszła w brzmieniu, przyjętem przez Komisję Skarbowo-Budżetową Senatu, z poprawkami, które zostaną wniesione przez prezydjum po ostatecznem ustaleniu cyfr i z poprawkami, które Wysoki Senat uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-40.28" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób budżet na 1930/31 i ustawa skarbowa zostały przez Wysoki Senat przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-40.29" who="#komentarz">(Oklaski na ławach BB).</u>
+ <u xml:id="u-40.30" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucje będą głosowane po przerwie.</u>
+ <u xml:id="u-40.31" who="#WicemarszałekGliwic">Ogłaszam przerwę półgodzinną.</u>
+ <u xml:id="u-40.32" who="#komentarz">(Po przerwie).</u>
+ <u xml:id="u-40.33" who="#WicemarszałekGliwic">Wznawiam posiedzenie. Głosujemy obecnie Wysoki Senacie nad rezolucjami do budżetu. Przedewszystkiem będziemy głosowali nad rezolucjami Komisji Skarbowo-Budżetowej, które to są w zielonej książce, później nad rezolucjami mniejszości a wreszcie nad 17 rezolucjami, które znajdują się na oddzielnych odbitek. Zwraca uwagę, że rezolucja 16 sen. Nowaka została omyłkowo pomieszczona, albowiem znajduje się w rezolucjach przyjętych przez Komisję Skarbowo-Budżetową i dlatego rezolucję tę skreślamy.</u>
+ <u xml:id="u-40.34" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 4, Prezydjum Rady Ministrów, rezolucja 1: „Senat wzywa Rząd, ażeby przedłożył ciałom ustawodawczym projekt ustawy o sądownictwie administracyjnem w myśl przepisu art. 73 Konstytucji”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-40.35" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 2: „Senat wzywa Rząd do załatwienia ustawodawczego sprawy organizacyj obwodowych trybunałów administracyjnych i do wstawienia do preliminarza budżetowego na rok 1931/32 na ten cel sumy 800.000 zł”. Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, proszę o wstanie. Większość, rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-40.36" who="#WicemarszałekGliwic">Jeśli Senat pozwoli, nie będę czytał rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-40.37" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy pierwszą rezolucję do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-40.38" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 2 do części 7, Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-40.39" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 8 — Ministerstwo Skarbu, rezolucja pierwsza. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-40.40" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 2 do tejże części. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-40.41" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 8 rezolucja 3. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-40.42" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 4 do tejże części. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-40.43" who="#komentarz">(S. Tullie: Proszę o głos w sprawie formalnej.)</u>
+ <u xml:id="u-40.44" who="#WicemarszałekGliwic">S. Tullie ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Rezolucja jednomyślnie przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SThullie">Stawiam wniosek, żeby wszystkie rezolucje komisyjne, co do których nikt nie stawia wniosku odmiennego, przyjąć en bloc.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Tulliego: — „Senat wzywa Rząd, by uporządkował sprawę dróżników dróg kołowych w b. zaborze rosyjskim, którzy nie mają etatów i żadnego zabezpieczenia na starość”.</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#WicemarszałekGliwic">Czy sprawę, podniesioną przez s. Tulliego, Panowie podtrzymują?</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#komentarz">(S. Trojan: Częściowo, z wyjątkiem rezolucji 2 do budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. S. Sokołowski: I Komunikacji.)</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy en bloc rezolucje z wyjątkiem do części 11 do preliminarza budżetowego Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#komentarz">(Głos: Prosimy połączyć wszystkie razem.)</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucje co do Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#komentarz">(S. Sokołowski: Tak.)</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy en bloc wszystkie rezolucje za wyjątkiem rezolucji do części 11 — Ministerstwo Komunikacji, i do części 13 rezolucję 2. Kto jest za temi wszystkiemi rezolucjami, z temi wyjątkami, o których mówiłem, raczy wstać. Większość. Wszystkie rezolucje przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#WicemarszałekGliwic">Teraz przechodzimy do głosowania rezolucji do cz. 11, Ministerstwo Komunikacji. Rezolucja 1 brzmi: „Senat wzywa Rząd do nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 lipca 1929 r. o stosunku służbowym pracowników przedsiębiorstwo „Polskie Koleje Państwowe” odnośnie: 1) dostosowania norm urlopów wypoczynkowych do ustawy o czasie pracy w przemyśle i handlu i do ustawy o państwowej służbie cywilnej; 2) zagwarantowania stałości służby; 3) zreformowania przepisów dyscyplinarnych w kierunku ścisłego dostosowania ich do obowiązujących przepisów prawnych”.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#komentarz">(S. Sokołowski: Proponuję następującą poprawkę: Senat wzywa Rząd do wniesienia projektu ustawy nowelizującej i t. d.)</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją z poprawką s. Sokołowskiego, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta z poprawką s. Sokołowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do rezolucji 2 tejże części: „Senat wzywa Rząd do przyśpieszenia przeprowadzenia komercjalizacji Polskich Kolei Państwowych”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — rezolucja 2: „Senat wzywa Rząd, aby przy układaniu preliminarza budżetowego na rok 1931/32 Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wziął pod rozwagę wstawienie do budżetu odpowiedniej kwoty na budowę domu dla Państwowego Pedagogjum w Krakowie i w tym celu porozumiał się z zarządem miasta Krakowa”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#WicemarszałekGliwic">W ten sposób wszystkie rezolucje komisyjne z poprawką jedną s. Sokołowskiego są uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do rezolucji mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 1, s. Kłuszyńskiej do części 3, Kontrola Państwowa: „Senat wzywa Rząd, aby w preliminarzu budżetowym na rok 1931/32 ze względu na ograniczenie w zarobkach, przewidzianych art. 31 ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. o Kontroli Państwowej, oraz na ważność prac, wymagających specjalnych kwalifikacji, przewidział odpowiednie podniesienie wynagrodzenia urzędników Najwyższej Izby Kontroli”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 7, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, jest rezolucja s. Koernera: „Senat wzywa Rząd do wystąpienia do ciał ustawodawczych o zwolnienie Skarbu Państwa od obowiązku subwencjonowania starostw krajowych w województwach poznańskiem i pomorskiem”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 8 — Ministerstwo Skarbu, rezolucja 1, s. Schreibera: „Senat wzywa Rząd, by w ciągu najkrótszego czasu wniósł projekt noweli do ustawy o podatku przemysłowym, któraby ustaliła, że o ile suma wpływów podatku przemysłowego przekroczy w którymkolwiek roku sumę w ustawie budżetowej na odnośny rok uchwaloną, to nadwyżka pobrana bądź na rzecz Skarbu Państwa, bądź na rzecz związków komunalnych, podlega zwrotowi płatnikom w stosunku procentowym do dokonanego w danym roku wymiaru”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.17" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 2, s. Dawidsohna: „Senat wzywa p. Ministra Skarbu do podniesienia cen wyrobów spirytusowych o 5 do 10%”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.18" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 3, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd, by ze względu na ciężkie położenie materialne przyznano dożywotnio koncesje na detaliczną sprzedaż wyrobów spirytusowych tym koncesjonariuszom, którym te koncesje wymówiono, a dotychczas nie cofnięto”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.19" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 4, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd do przeprowadzenia śledztwa w sprawie skarg na złe obchodzenie się z robotnikami w fabryce tytoniowej w Grodnie i do ukarania winnych pod tym względem urzędników”. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.20" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 5, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Dyrekcje Monopolów, by nakazały przy przyjmowaniu pracowników fizycznych i umysłowych obywateli polskich nie kierować się żadnemi względami ubocznemi, lecz tylko kwalifikacjami osobistemi kandydatów. Proszę Panów Senatorów, którzy są za rezolucją, żeby wstali. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.21" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 6, s. Grossa: „Senat wzywa Rząd, by poddał rewizji, ewentualnie przez ad hoc zwołać się mającą ankietę, nasz ustrój pieniężny, znowelizowany dekretem Prezydenta z października 1927 r., celem zbadania czy nie można, przy ścisłem utrzymaniu zasady stałości waluty, powiększyć podaży pieniądza, ażeby przeciwdziałać ciasnocie gotówkowej i nadmiernie wysokiej stopie procentowej. Na wszelki wypadek należy w tym celu wolne fundusze skarbowe, zwłaszcza zapasy kasowe, lokować jako pogotowie nie w Banku Polskim, lecz w instytucjach finansowych Państwa, ewentualnie także w dobrze fundowanych instytucjach komunalnych i prywatnych”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, żeby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.22" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 7, s. Grossa: „Senat wzywa Rząd, by wniósł projekt, nowelizujący dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z października 1927 (dekret stabilizacyjny), celem zmiany ostatniego ustępu część II (2), w tym kierunku, by zysk osiągnięty z ustawowej zniżki jednostki monetarnej, a który jest stratą właścicieli banknotów i depozytów w Banku Polskim, był przeniesiony na rachunek Skarbu Państwa”. Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, żeby wstali Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.23" who="#komentarz">(Głos: Panie Marszałku, może bez odczytywania, i tak każdy ma przed sobą.)</u>
+ <u xml:id="u-42.24" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do rezolucji 8, s. Grossa.</u>
+ <u xml:id="u-42.25" who="#komentarz">(Głos: To wystarczy.)</u>
+ <u xml:id="u-42.26" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja padła.</u>
+ <u xml:id="u-42.27" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 9, s. Grossa. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.28" who="#komentarz">(Głos: Chcecie sprzedać akcje?)</u>
+ <u xml:id="u-42.29" who="#komentarz">(Inny głos: Ja wogóle jestem przeciwnikiem wszelkich rezolucyj.)</u>
+ <u xml:id="u-42.30" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu, rezolucja 1, sen. Pepłowskiego. Kto za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.31" who="#WicemarszałekGliwic">Wysoki Senacie, będę zmuszony czytać, bo inaczej Panowie wszyscy na głos czytają.</u>
+ <u xml:id="u-42.32" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 2, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd do przedsięwzięcia energicznej akcji w kierunku udostępnienia handlowi i przemysłowi odpowiednich kredytów państwowych”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.33" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 3, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd do przedstawienia projektu noweli rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23. XII. 1927 r. o zapobieganiu upadłości (Dz. U. R. P. N. 3 poz. 20 z r. 1928.), aby odroczeniem wypłat były objęte również podatki skarbowe i komunalne”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.34" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, rezolucja 1, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby wprowadził do programu nauk publicznych szkół powszechnych, przeznaczonych dla dzieci żydowskich, prócz nauki religii naukę przedmiotów żydowskich (język, historia i literatura), przyczem język wykładowy tych przedmiotów winien być hebrajski lub żydowski, stosownie do woli rodziców dzieci, do tych szkół uczęszczających. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.35" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 2, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby zezwolił na wprowadzenie dodatkowych godzin nauki języka hebrajskiego, oraz historii żydów dla uczni — żydów, uczęszczających do publicznych szkół powszechnych ogólnych; ażeby nauczyciele tych przedmiotów korzystali z wszystkich praw nauczycieli tych szkół, zaś przedmioty były traktowane jako obowiązkowe dla uczniów żydowskich”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.36" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 3, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby nie naznaczał do publicznych szkół powszechnych, dla dzieci żydowskich przeznaczonych, nauczycieli innych narodowości z krzywdą dla nauczycieli żydów, wypierając ich w ten sposób nawet z tych placówek pracy, i ażeby nie korzystało z pretekstów organizacyjnych dla zredukowania liczby tych szkół”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.37" who="#komentarz">(S. k s. Kasprzyk: Panie Marszałku, może tu przegłosujemy także rezolucję 11 (z odb. nr. 64) s. Tulliego, która się z tem łączy.)</u>
+ <u xml:id="u-42.38" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy obecnie do rezolucji 11, p. s. Tulliego: „Senat wzywa Rząd, ażeby nie naznaczał do publicznych szkół powszechnych nauczycieli innego wyznania religijnego, niż większość uczni”. Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, proszę, aby wstali. Stoi większość...</u>
+ <u xml:id="u-42.39" who="#komentarz">(Głosy: Mniejszość.)</u>
+ <u xml:id="u-42.40" who="#WicemarszałekGliwic">Biuro ma wątpliwości, zarządzam głosowanie przez drzwi. Panów Senatorów, którzy są za rezolucją sen. Tulliego proszę, aby przeszli przez drzwi z napisem „tak”, Panów Senatorów, którzy są przeciw rezolucji, przez drzwi z napisem „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-42.41" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-42.42" who="#WicemarszałekGliwic">Rezultat głosowania jest następujący: za rezolucją głosowało 16 senatorów, przeciw 51, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.43" who="#WicemarszałekGliwic">Wracamy do' rezolucji mniejszości komisji.</u>
+ <u xml:id="u-42.44" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 13, rezolucja 4, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby, nadając prawa publiczności gimnazjum z językiem wykładowym hebrajskim, nie ograniczał się jedynie do pierwszych klas tych gimnazjów, lecz stosował do nich tę samą miarę, jaką stosuje do gimnazjów z innemi wykładowemi językami, które zazwyczaj otrzymują prawa publiczności dla wszystkich klas odrazu. Jednocześnie Senat wzywa Rząd, ażeby nadawał prawa publiczności szkołom żydowskim z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim, zarówno niższym, jak i średnim, o ile odpowiadają wymaganiom, stawianym przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego innym szkołom prywatnym, ubiegającym się o prawa publiczności”. Kto jest za tą rezolucją? Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.45" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 5, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby zapobiegł stawianiu przeszkód przez podwładne sobie organa rozwojowi żydowskiego szkolnictwa prywatnego z językiem wykładowym hebrajskim lub żydowskim, zwłaszcza w b. Kongresówce, w szczególności zaś szkołom, dokształcającym rzemieślników w myśl nowej ustawy przemysłowej”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.46" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 6, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby uznał przedmioty żydowskie (język hebrajski, historię, literaturę), wykładane w prywatnych gimnazjach żydowskich z prawem publiczności, za przedmioty obowiązkowe, których oceny muszą figurować na maturze narówni z ocenami z innych przedmiotów obowiązkowych”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.47" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 7, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby przy wyznaczaniu subsydjów dla prywatnego szkolnictwa żydowskiego przyjął pod uwagę tę okoliczność, że Państwo nie utrzymuje żadnej szkoły, któraby uwzględniała żądania narodowości żydowskiej, i że do państwowych szkół średnich uczęszcza zaledwie 1/4 część młodzieży żydowskiej, kształcącej się w średnich zakładach naukowych”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.48" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 8, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby aż do załatwienia ustroju gmin żydowskich przez ciała ustawodawcze nie korzystał ze swego uprawnienia mianowania członków zarządów gmin żydowskich na Kresach Wschodnich i w Małopolsce, jak również w b. zaborze pruskim, jak nie korzysta z tych uprawnień w b. Kongresówce”. Zarządzam głosowanie przez drzwi. Kto z Panów Senatorów jest za wnioskiem, przejdzie przez drzwi z napisem: „tak”, kto jest przeciw wnioskowi, przejdzie przez drzwi z napisem: „nie”.</u>
+ <u xml:id="u-42.49" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-42.50" who="#WicemarszałekGliwic">Wynik głosowania jest następujący: za rezolucją głosowało senatorów 34, przeciw 50. Rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.51" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie rezolucja 9, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, aby sprawy wyznania żydowskiego były wyodrębniane w specjalnym wydziale Dep. Wyznań i oddane pod kierownictwo Żyda, jak to było przed reorganizacją Departamentu Wyznań Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”. Proszę Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.52" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 10, s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, ażeby opracował i ogłosił po porozumieniu się z Kołem Żydowskim w Sejmie i Senacie regulamin działania gmin żydowskich na kresach, które, pomimo że jeszcze przed rokiem zostały przeprowadzone w nich wybory władz, nie mogą dotychczas z braku powyższego regulaminu przystąpić do pracy”. Proszę Senatorów, którzy są za tą rezolucją, żeby wstali Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.53" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 11, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd, 'by zatwierdzano bez nostryfikacji dyplomy zagraniczne obywateli polskich, którzy złożyli egzamina państwowe na uczelniach zaprzyjaźnionych państw”. Kto jest za przyjęciem powyższej rezolucji, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.54" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 12, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd, by wniósł ustawę, normującą dostarczanie zwłok do prosektoriów przez szpitale, obowiązującą obywateli wszystkich wyznań, a do czasu wejścia w życie tej ustawy nakazał wydawania zwłok dla studiów anatomicznych wszystkim studentom narówni, bez różnicy wyznania”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.55" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 13, s. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd, by w porozumieniu z władzami wyższych uczelni ułatwił obywatelom polskim nostryfikację doktorskich dyplomów zagranicznych, a to zarówno przez skrócenie czasu trwania, jak i zmniejszenie liczby wymaganych egzaminów”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upada.</u>
+ <u xml:id="u-42.56" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 14, sen. Dawidsohna: „Senat wzywa Rząd do pilnego przestrzegania, by egzaminy kwalifikacyjne przy przyjmowaniu na wyższe uczelnie nie były ukrytem zastosowaniem normy procentowej wobec obywateli Żydów”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.57" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 15, s. Kopcińskiego: „Senat wzywa Rząd, do oddzielenia Departamentu Wyznań Religijnych od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i ew. przeniesienia go do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.58" who="#WicemarszałekGliwic">Do części 15 — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, rezolucja 1: „Senat wzywa Rząd do opracowania i przedłożenia w możliwie najkrótszym czasie izbom ustawodawczym noweli do ustawy o czasie pracy w handlu i przemyśle, któraby zezwoliła obywatelom Żydom, świętującym sobotę, na pracę w niedzielę i święta chrześcijańskie ze względu na to, że obecnie obowiązująca ustawa rujnuje żydowskie warsztaty pracy i wzmaga i tak już stale wzrastającą pauperyzację mas żydowskich”. Jest to rezolucja s. Szabada. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.59" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 2, s. Szabada: „Senat wzywa Rząd, ażeby do podległych mu urzędów zgodnie z postanowieniami Konstytucji przyjmował robotników i urzędników Żydów na równi z innymi obywatelami, jak również, ażeby przy pośrednictwie pracy nie czyniono żadnych różnic pomiędzy pracownikami Żydami — tak fizycznymi, jak i umysłowymi a innymi, poszukującymi pracy”. Kto jest za tą rezolucją zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.60" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 3, s. Szabada: „Senat wzywa Rząd, ażeby, jako powołany do umożliwienia wszystkim bez różnicy obywatelom dostępu do pracy, wywarł nacisk na inne ministerstwa, ażeby zasada równości przy przyjmowaniu urzędników i robotników na urzędy i do przedsiębiorstw państwowych była przestrzegana w stosunku do kandydatów Żydów”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.61" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 4, s. Szabada: „Senat wzywa Rząd, do utworzenia specjalnej komisji z udziałem przedstawicieli społeczeństwa, celem dokładnego zbadania i nowelizacji ustawy przemysłowej (o cechach)”. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.62" who="#WicemarszałekGliwic">Rezolucja 5, s. Szabada: „Senat wzywa Rząd, aby czemprędzej rozpisał wybory do zarządów Kas Chorych, zgodnie z ustawą, przyczem należy uwzględnić, by cała organizacja lecznictwa znajdowała się w rękach zespołu lekarzy, pracujących pod kierownictwem naczelnego lekarza Kasy Chorych, który powinien być uniezależniony od zarządu w granicach budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-42.63" who="#WicemarszałekGliwic">Dokładniejsze opracowanie regulaminu pracy lekarskiej w Kasach Chorych powinno być dokonane, zgodnie z obietnicą p. Ministra Prystora, przy udziale przedstawicieli korporacyj lekarskich”. Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, proszę, aby wstali.</u>
+ <u xml:id="u-42.64" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Prosimy o rozdzielenie głosowania.)</u>
+ <u xml:id="u-42.65" who="#WicemarszałekGliwic">Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-42.66" who="#WicemarszałekGliwic">Przechodzimy do rezolucji, wniesionych podczas obrad na plenum Senatu, i proszę Sekretarza s. Gołuchowskiego, aby odczytywał te rezolucje.</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
- <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją? Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Tulliego: „Senat wzywa Rząd, by przy nowym rozdziale mandatów kolonialnych przez Ligę Narodów starał się uzyskać kolonie dla Polski”.</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
- <u xml:id="u-44.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja senatorów Daszyńskiej - Gulińskiej i Lempke: — „Senat wzywa Rząd, ażeby w przyszłym budżecie na rok 1931/32 przewidziane zostały nowe etaty dla inspektorek pracy, z takiem obliczeniem, ażeby w każdej okręgowej inspekcji pracy było obsadzone przynajmniej jedno stanowisko inspektorki pracy”.</u>
+ <u xml:id="u-44.0" who="#WicemarszałekGliwic">Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, proszę, aby wstali. Większość, rezolucja przeszła.</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
- <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja senatorów Hasbacha, Horbaczewskiego, Spickermana, Makucha, Decykiewicza, Budzynera, Januszewskiego, Iżyckiego, Dąmbskiego, Łubieńskiego, Dawidsohna, Niezabytowskiego, Schreibera i Barczewskiego: „Senat wzywa Rząd do natychmiastowego zniesienia przepisów przemiałowych na żyto krajowe”.</u>
</div>
<div xml:id="div-46">
- <u xml:id="u-46.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Achmatowicza: — „Senat wzywa Rząd do wydatnego podniesienia uposażenia sędziów i użycia na ten cel dochodu z podniesionych opłat sądowych”.</u>
- <u xml:id="u-46.1" who="#komentarz">(Głos:</u>
- <u xml:id="u-46.2" who="#SekretarzsGoluchowski">Proszę o rozdzielenie tej rezolucji, a mianowicie: pierwsza część kończyłaby się na wyrazie — „sędziów”.)</u>
+ <u xml:id="u-46.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Rezolucja jednomyślnie przyjęta.</u>
</div>
<div xml:id="div-47">
- <u xml:id="u-47.0" who="#WicemarszalekGliwic">Pierwsza część brzmi: — „Senat wzywa Rząd do wydatnego podniesienia uposażenia sędziów”. Kto jest za tą pierwszą częścią rezolucji, zechce wstać Większość, ta część rezolucji przyjęta. Głosujemy nad drugą częścią rezolucji: — „i użycia na ten cel dochodu z podniesionych opłat sądowych”. Kto jest za tą częścią rezolucji, zechce wstać. Większość, druga część rezolucji także przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-47.1" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy nad rezolucją s. Marchlewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Tulliego: „Senat wzywa Rząd, by uporządkował sprawę dróżników dróg kołowych w b. zaborze rosyjskim, którzy nie mają etatów i żadnego zabezpieczenia na starość”.</u>
</div>
<div xml:id="div-48">
- <u xml:id="u-48.0" who="#SekretarzsGoluchowski">„Senat wzywa Rząd, aby z Funduszu Kultury Narodowej przyznał Polskiej Akademii Umiejętności kwotę 180.000 zł. na dokończenie badań wykopaliskowych nad fauną i florą t. zw. przedpotopową w Staruni”.</u>
+ <u xml:id="u-48.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją? Większość, rezolucja przyjęta.</u>
</div>
<div xml:id="div-49">
- <u xml:id="u-49.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-49.1" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy nad rezolucją s. Makarewicza. Proszę p. Sekretarza o jej odczytanie:</u>
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja senatorów Daszyńskiej - Gulińskiej i Lempke: „Senat wzywa Rząd, ażeby w przyszłym budżecie na rok 1931/32 przewidziane zostały nowe etaty dla inspektorek pracy, z takiem obliczeniem, ażeby w każdej okręgowej inspekcji pracy było obsadzone przynajmniej jedno stanowisko inspektorki pracy”.</u>
</div>
<div xml:id="div-50">
- <u xml:id="u-50.0" who="#SekretarzsGoluchowski">„Senat wzywa Rząd do nawiązania pertraktacyj</u>
- <u xml:id="u-50.1" who="#komentarz">z rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej celem uzyskania dla ludności rolnej ułatwień w osiedlaniu się w zachodnich stanach tegoż państwa”.</u>
- <u xml:id="u-50.2" who="#SekretarzsGoluchowski">(S. Koerner: Proponuję po słowie — „rolnej” dodać — „i miejskiej”.)*</u>
+ <u xml:id="u-50.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Panów Senatorów, którzy są za tą rezolucją, aby wstali. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
</div>
<div xml:id="div-51">
- <u xml:id="u-51.0" who="#WicemarszalekGliwic">Pozwolę sobie zwrócić uwagę, że rezolucja Pana jest inna, niż s. Makarewicza, który w swojem przemówieniu wyraźnie mówił o ludności rolnej. Mogę poddać pod głosowanie osobno tę rezolucję z proponowaną zmianą. Teraz głosujemy rezolucję s. Makarewicza. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
- <u xml:id="u-51.1" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za rezolucją z poprawką s Koernera? Mniejszość, rezolucja ta upadła.</u>
+ <u xml:id="u-51.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Achmatowicza: „Senat wzywa Rząd do wydatnego podniesienia uposażenia sędziów i użycia na ten cel dochodu z podniesionych opłat sądowych”.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#komentarz">(Głos: Proszę o rozdzielenie tej rezolucji, a mianowicie: pierwsza część kończyłaby się na wyrazie „sędziów”.)</u>
</div>
<div xml:id="div-52">
- <u xml:id="u-52.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Rubinszteina: — „Senat wzywa Rząd, by przy udzielaniu subwencji z — „Funduszu Kultury Narodowej” uwzględnić w odpowiednim stopniu instytucje kulturalne i oświatowe żydowskie”.</u>
+ <u xml:id="u-52.0" who="#WicemarszałekGliwic">Pierwsza część brzmi: „Senat wzywa Rząd do wydatnego podniesienia uposażenia sędziów”. Kto jest za tą pierwszą częścią rezolucji, zechce wstać Większość, ta część rezolucji przyjęta. Głosujemy nad drugą częścią rezolucji: „i użycia na ten cel dochodu z podniesionych opłat sądowych”. Kto jest za tą częścią rezolucji, zechce wstać. Większość, druga część rezolucji także przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad rezolucją s. Marchlewskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-53">
- <u xml:id="u-53.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-53.0" who="#SekretarzsGołuchowski">„Senat wzywa Rząd, aby z Funduszu Kultury Narodowej przyznał Polskiej Akademii Umiejętności kwotę 180.000 zł. na dokończenie badań wykopaliskowych nad fauną i florą t. zw. przedpotopową w Staruni”.</u>
</div>
<div xml:id="div-54">
- <u xml:id="u-54.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Makarewicza: — „Senat wzywa Rząd do rozpoczęcia w armii i organizacjach przysposobienia wojskowego celowej propagandy w kierunku rozpowszechniania przeświadczenia: 1) że stan alkoholicznego odurzenia lub podniecenia nie jest godnym człowieka cywilizowanego, że plami mundur żołnierza i oficera narówni z czynem hańbiącym: 2) że pojedynek jest przeżytkiem epoki ludów pierwotnych, kierujących się zasadami zemsty krwawej i średniowiecza, stosującego sądy boże, że pojedynek nie rozwiązuje wcale zagadnień, dotyczących dobrego imienia, dowodzi tylko braku panowania nad sobą”.</u>
- <u xml:id="u-54.1" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Proszę o rozdzielenie i osobne głosowanie części drugiej. S. Kłuszyńska: Niech żyje Bazewicz. Inny głos:</u>
- <u xml:id="u-54.2" who="#SekretarzsGoluchowski">Jest Pan za pojedynkami.)</u>
+ <u xml:id="u-54.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy nad rezolucją s. Makarewicza. Proszę p. Sekretarza o jej odczytanie:</u>
</div>
<div xml:id="div-55">
- <u xml:id="u-55.0" who="#WicemarszalekGliwic">Głosujemy część pierwszą rezolucji do punktu 2. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Rezolucja jednomyślnie przyjęta. Kto jest za całą rezolucją razem z punktem 2, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-55.1" who="#WicemarszalekGliwic">Następnie jest rezolucja s. Gruszczyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-55.0" who="#SekretarzsGołuchowski">„Senat wzywa Rząd do nawiązania pertraktacyj z rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej celem uzyskania dla ludności rolnej ułatwień w osiedlaniu się w zachodnich stanach tegoż państwa”.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#komentarz">(S. Koerner: Proponuję po słowie „rolnej” dodać „i miejskiej”.)</u>
</div>
<div xml:id="div-56">
- <u xml:id="u-56.0" who="#SekretarzsGoluchowski">„Senat wzywa Rząd, aby przyśpieszył wydanie rozporządzenia wykonawczego w celu wykonania ustawy ogłoszonej w Dzienniku Ustaw Nr. 16 z dnia 22.IJI.1929 r., poz. 135, w sprawie uzupełnienia niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno - administracyjnem (Dz. U. R. P. Nr. 38, poz. 365.).</u>
+ <u xml:id="u-56.0" who="#WicemarszałekGliwic">Pozwolę sobie zwrócić uwagę, że rezolucja Pana jest inna, niż s. Makarewicza, który w swojem przemówieniu wyraźnie mówił o ludności rolnej. Mogę poddać pod głosowanie osobno tę rezolucję z proponowaną zmianą. Teraz głosujemy rezolucję s. Makarewicza. Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Większość, rezolucja przeszła.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za rezolucją z poprawką s Koernera? Mniejszość, rezolucja ta upadła.</u>
</div>
<div xml:id="div-57">
- <u xml:id="u-57.0" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę Senatorów, którzy są za tą rezolucją» żeby wstali. Większość, rezolucja przyjęta. Proszę o odczytanie następnej rezolucji s. Marchlewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-57.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Rubinszteina: „Senat wzywa Rząd, by przy udzielaniu subwencji z „Funduszu Kultury Narodowej” uwzględnić w odpowiednim stopniu instytucje kulturalne i oświatowe żydowskie”.</u>
</div>
<div xml:id="div-58">
- <u xml:id="u-58.0" who="#SekretarzsGoluchowski">„Senat wzywa Rząd do częściowego znowelizowania § 18 statutu Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego, a mianowicie w skład kuratorium instytutu niema wchodzić 6 delegatów Państwowej Rady Rolniczej, lecz delegaci społecznych organizacyj rolniczych”.</u>
+ <u xml:id="u-58.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Mniejszość, rezolucja upadła.</u>
</div>
<div xml:id="div-59">
- <u xml:id="u-59.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-59.1" who="#WicemarszalekGliwic">Proszę o odczytanie następnej rezolucji, s. Decykiewicza.</u>
+ <u xml:id="u-59.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Makarewicza: „Senat wzywa Rząd do rozpoczęcia w armii i organizacjach przysposobienia wojskowego celowej propagandy w kierunku rozpowszechniania przeświadczenia: 1) że stan alkoholicznego odurzenia lub podniecenia nie jest godnym człowieka cywilizowanego, że plami mundur żołnierza i oficera narówni z czynem hańbiącym: 2) że pojedynek jest przeżytkiem epoki ludów pierwotnych, kierujących się zasadami zemsty krwawej i średniowiecza, stosującego sądy boże, że pojedynek nie rozwiązuje wcale zagadnień, dotyczących dobrego imienia, dowodzi tylko braku panowania nad sobą”.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#komentarz">(S. Boguszewski: Proszę o rozdzielenie i osobne głosowanie części drugiej.)</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#komentarz">(S. Kłuszyńska: Niech żyje Bazewicz.)</u>
+ <u xml:id="u-59.3" who="#komentarz">(Inny głos: Jest Pan za pojedynkami.)</u>
</div>
<div xml:id="div-60">
- <u xml:id="u-60.0" who="#SekretarzsGoluchowski">„Senat wzywa Rząd, aby bezzwłocznie poczynił odpowiednie zarządzenia w celu wykonania ustawy z dnia 19 grudnia 1928 r. Dz. U. R. P. nr 3 poz. 27 z 1920 r., względnie postanowień konwencji wiedeńskiej z 30 'listopada 1923 r. w sprawie uregulowania emerytur b. funkcjonariuszów państwowych, i wojskowych austriackich”.</u>
+ <u xml:id="u-60.0" who="#WicemarszałekGliwic">Głosujemy część pierwszą rezolucji do punktu 2. Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Rezolucja jednomyślnie przyjęta. Kto jest za całą rezolucją razem z punktem 2, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#WicemarszałekGliwic">Następnie jest rezolucja s. Gruszczyńskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-61">
- <u xml:id="u-61.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce, wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SekretarzsGołuchowski">„Senat wzywa Rząd, aby przyśpieszył wydanie rozporządzenia wykonawczego w celu wykonania ustawy ogłoszonej w Dzienniku Ustaw Nr. 16 z dnia 22. III.1929 r., poz. 135, w sprawie uzupełnienia niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno - administracyjnem (Dz. U. R. P. Nr. 38, poz. 365.).</u>
</div>
<div xml:id="div-62">
- <u xml:id="u-62.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Decykiewicza: — „Senat wzywa Rząd, ażeby bezzwłocznie przedłożył ciałom ustawodawczym projekt ustawy, zmieniającej ustawę emerytalną w kierunku zrównania emerytów państw zaborczych z emerytami polskimi”.</u>
+ <u xml:id="u-62.0" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę Senatorów, którzy są za tą rezolucją» żeby wstali. Większość, rezolucja przyjęta. Proszę o odczytanie następnej rezolucji s. Marchlewskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-63">
- <u xml:id="u-63.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-63.0" who="#SekretarzsGołuchowski">„Senat wzywa Rząd do częściowego znowelizowania § 18 statutu Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego, a mianowicie w skład kuratorium instytutu niema wchodzić 6 delegatów Państwowej Rady Rolniczej, lecz delegaci społecznych organizacyj rolniczych”.</u>
</div>
<div xml:id="div-64">
- <u xml:id="u-64.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Decykiewicza: — „Senat wzywa Rząd, aby przenoszenia w stan spoczynku funkcjonariuszów cywilnych i wojskowych dokonywał tylko w razach istotnej konieczności, nakazanej względami na dobro służby”.</u>
+ <u xml:id="u-64.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#WicemarszałekGliwic">Proszę o odczytanie następnej rezolucji, s. Decykiewicza.</u>
</div>
<div xml:id="div-65">
- <u xml:id="u-65.0" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-65.0" who="#SekretarzsGołuchowski">„Senat wzywa Rząd, aby bezzwłocznie poczynił odpowiednie zarządzenia w celu wykonania ustawy z dnia 19 grudnia 1928 r. Dz. U. R. P. nr 3 poz. 27 z 1920 r., względnie postanowień konwencji wiedeńskiej z 30 'listopada 1923 r. w sprawie uregulowania emerytur b. funkcjonariuszów państwowych, i wojskowych austriackich”.</u>
</div>
<div xml:id="div-66">
- <u xml:id="u-66.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Rezolucja s. Łubieńskiego: — „Senat uznaje, że wprowadzenie na szeroką skalę używania spirytusu do napędu motorów i trakcji samochodowej powinno być jednem z naczelnych zadań gospodarczych władz monopolowych. Zbyt taki umożliwia bowiem rozszerzenie wytwórczości jednego z najważniejszych przemysłów rolnych i przystosowuje kraj do właściwego w naszych warunkach postępu motoryzacji, zapewniając możność zużytkowania tego postępu na wypadek wojny i braku benzyny.</u>
- <u xml:id="u-66.1" who="#SekretarzsGoluchowski">Senat uznaje, iż poza rozszerzeniem zbytu spirytusu na cele napędowe powinna być prowadzona odpowiednia propaganda zbytu spirytusu skażonego na cele opałowe i oświetleniowe, przyczem propaganda ta poparta być winna odpowiednią zniżką ceny sprzedażnej — Senat wzywa p. Ministra Skarbu do jak najrychlejszego wprowadzenia w życie powierzenie specjalnej organizacji producentów zbytu spirytusu techniczno - przemysłowego, gdyż w ten tylko sposób da się on usprawnić i przystosować do potrzeb warstw go używających.</u>
- <u xml:id="u-66.2" who="#SekretarzsGoluchowski">Senat uznaje, że spirytus techniczno - przemysłowy nie powinien być, zgodnie z przepisem art. 20 ust. 3, ustawy monopolowej obciążony opłatą skarbową i że Dyrekcja Monopolu nie powinna obciążać go ogólnemi kosztami osobowemi dyrekcji i fabryk, oraz odnosić zysków z jego zagospodarowania”.</u>
+ <u xml:id="u-66.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce, wstać. Stoi większość, rezolucja przyjęta.</u>
</div>
<div xml:id="div-67">
- <u xml:id="u-67.0" who="#SKoerner">Proponuję głosować oddzielnie ostatnią część rezolucji i pierwsze części też oddzielnie.</u>
+ <u xml:id="u-67.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Decykiewicza: „Senat wzywa Rząd, ażeby bezzwłocznie przedłożył ciałom ustawodawczym projekt ustawy, zmieniającej ustawę emerytalną w kierunku zrównania emerytów państw zaborczych z emerytami polskimi”.</u>
</div>
<div xml:id="div-68">
- <u xml:id="u-68.0" who="#SekretarzsGoluchowski">„Senat uznaje, że spirytus techniczno - przemysłowy nie powinien być, zgodnie z przepisami art. 20, ust. 3, ustawy monopolowej obciążony opłatą skarbową i że Dyrekcja Monopolu nie powinna obciążać go ogólnemi kosztami osobowemi dyrekcji i fabryk, oraz odnosić zysków z jego zagospodarowania”.</u>
+ <u xml:id="u-68.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
</div>
<div xml:id="div-69">
- <u xml:id="u-69.0" who="#WicemarszalekGliwic">Będziemy głosowali ten ostatni ustęp rezolucji. Kto jest za tym ustępem rezolucji, zechce wstać. Większość, przyjęty. Kto jest za całą rezolucją z ostatnim ustępem, zechce wstać. Większość, rezolucja w całości przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-69.1" who="#komentarz">(S. Tułlie:</u>
- <u xml:id="u-69.2" who="#WicemarszalekGliwic">Opuszczona jest jedna rezolucja, co do zakładu wychowawczego w Pawlikowicach.)</u>
- <u xml:id="u-69.3" who="#WicemarszalekGliwic">S. ks. Kasprzyk zgłosił rezolucję, której Panowie jeszcze nie znają. Rezolucja ta brzmi jak następuje: — „Senat wzywa Rząd, by poparł odpowiednią subwencją wykończenie zakładu wychowawczego w Pawlikowicach pod Wieliczką. Zakład ten przeznaczony jest dla opuszczonych chłopców”.</u>
- <u xml:id="u-69.4" who="#WicemarszalekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-69.5" who="#WicemarszalekGliwic">Wyczerpaliśmy, Wysoki Senacie, porządek dzienny, przyjęliśmy budżet, ustawę skarbową, oraz rezolucje.</u>
- <u xml:id="u-69.6" who="#WicemarszalekGliwic">Zgłoszone zostały do laski marszałkowskiej 2 interpelacje, które Pan Sekretarz zechce odczytać:</u>
+ <u xml:id="u-69.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Decykiewicza: „Senat wzywa Rząd, aby przenoszenia w stan spoczynku funkcjonariuszów cywilnych i wojskowych dokonywał tylko w razach istotnej konieczności, nakazanej względami na dobro służby”.</u>
</div>
<div xml:id="div-70">
- <u xml:id="u-70.0" who="#SekretarzsGoluchowski">Interpelacja senatorów z Koła Żydowskiego i tow. do p. Prezesa Rady Ministrów oraz pp. Ministrów: Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Spraw Wojskowych w sprawie brutalnych zajść antysemickich w dniu 12 marca 1930 r.</u>
- <u xml:id="u-70.1" who="#SekretarzsGoluchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnego zakazu przez Pol. P. w Zniesieniu koło Lwowa odbycia posiedzenia rady gminnej w Laszkach Murowanych, pow. Lwów, w związku ze sprzeniewierzeniem funduszów gminny przez b. zarząd gminny w Laszkach Murowanych.</u>
+ <u xml:id="u-70.0" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, proszę o wstanie. Większość, rezolucja została przyjęta.</u>
</div>
<div xml:id="div-71">
- <u xml:id="u-71.0" who="#WicemarszalekGliwic">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-71.1" who="#WicemarszalekGliwic">Zanim ogłoszę następne posiedzenie, pozwolę sobie przypomnieć p. senatorom, którzy jeszcze nie oddali poprawionych stenogramów swych przemówień, że jeżeli w ciągu 24 godzin tego nie uczynią, stenogramy ich będą ogłoszone tak, jak się obecnie znajdują, bez poprawek rewizorów.</u>
- <u xml:id="u-71.2" who="#WicemarszalekGliwic">Następne posiedzenie odbędzie się w sobotę dnia 22 marca o godzinie 11 rano. Porządek dzienny będzie w odpowiedniej chwili rozesłany Panom Senatorom.</u>
- <u xml:id="u-71.3" who="#WicemarszalekGliwic">Zamykam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-71.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 m. 5.)</u>
+ <u xml:id="u-71.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Rezolucja s. Łubieńskiego: „Senat uznaje, że wprowadzenie na szeroką skalę używania spirytusu do napędu motorów i trakcji samochodowej powinno być jednem z naczelnych zadań gospodarczych władz monopolowych. Zbyt taki umożliwia bowiem rozszerzenie wytwórczości jednego z najważniejszych przemysłów rolnych i przystosowuje kraj do właściwego w naszych warunkach postępu motoryzacji, zapewniając możność zużytkowania tego postępu na wypadek wojny i braku benzyny.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Senat uznaje, iż poza rozszerzeniem zbytu spirytusu na cele napędowe powinna być prowadzona odpowiednia propaganda zbytu spirytusu skażonego na cele opałowe i oświetleniowe, przyczem propaganda ta poparta być winna odpowiednią zniżką ceny sprzedażnej — Senat wzywa p. Ministra Skarbu do jak najrychlejszego wprowadzenia w życie powierzenie specjalnej organizacji producentów zbytu spirytusu techniczno - przemysłowego, gdyż w ten tylko sposób da się on usprawnić i przystosować do potrzeb warstw go używających.</u>
+ <u xml:id="u-71.2" who="#SekretarzsGołuchowski">Senat uznaje, że spirytus techniczno - przemysłowy nie powinien być, zgodnie z przepisem art. 20 ust. 3, ustawy monopolowej obciążony opłatą skarbową i że Dyrekcja Monopolu nie powinna obciążać go ogólnemi kosztami osobowemi dyrekcji i fabryk, oraz odnosić zysków z jego zagospodarowania”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#SKoerner">Proponuję głosować oddzielnie ostatnią część rezolucji i pierwsze części też oddzielnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#SekretarzsGołuchowski">„Senat uznaje, że spirytus techniczno - przemysłowy nie powinien być, zgodnie z przepisami art. 20, ust. 3, ustawy monopolowej obciążony opłatą skarbową i że Dyrekcja Monopolu nie powinna obciążać go ogólnemi kosztami osobowemi dyrekcji i fabryk, oraz odnosić zysków z jego zagospodarowania”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#WicemarszałekGliwic">Będziemy głosowali ten ostatni ustęp rezolucji. Kto jest za tym ustępem rezolucji, zechce wstać. Większość, przyjęty. Kto jest za całą rezolucją z ostatnim ustępem, zechce wstać. Większość, rezolucja w całości przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#komentarz">(S. Thullie: Opuszczona jest jedna rezolucja, co do zakładu wychowawczego w Pawlikowicach.)</u>
+ <u xml:id="u-74.2" who="#WicemarszałekGliwic">S. ks. Kasprzyk zgłosił rezolucję, której Panowie jeszcze nie znają. Rezolucja ta brzmi jak następuje: „Senat wzywa Rząd, by poparł odpowiednią subwencją wykończenie zakładu wychowawczego w Pawlikowicach pod Wieliczką. Zakład ten przeznaczony jest dla opuszczonych chłopców”.</u>
+ <u xml:id="u-74.3" who="#WicemarszałekGliwic">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Większość, rezolucja przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-74.4" who="#WicemarszałekGliwic">Wyczerpaliśmy, Wysoki Senacie, porządek dzienny, przyjęliśmy budżet, ustawę skarbową, oraz rezolucje.</u>
+ <u xml:id="u-74.5" who="#WicemarszałekGliwic">Zgłoszone zostały do laski marszałkowskiej 2 interpelacje, które Pan Sekretarz zechce odczytać:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Koła Żydowskiego i tow. do p. Prezesa Rady Ministrów oraz pp. Ministrów: Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Spraw Wojskowych w sprawie brutalnych zajść antysemickich w dniu 12 marca 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#SekretarzsGołuchowski">Interpelacja senatorów z Klubu Ukraińskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnego zakazu przez Pol. P. w Zniesieniu koło Lwowa odbycia posiedzenia rady gminnej w Laszkach Murowanych, pow. Lwów, w związku ze sprzeniewierzeniem funduszów gminny przez b. zarząd gminny w Laszkach Murowanych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#WicemarszałekGliwic">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-76.1" who="#WicemarszałekGliwic">Zanim ogłoszę następne posiedzenie, pozwolę sobie przypomnieć p. senatorom, którzy jeszcze nie oddali poprawionych stenogramów swych przemówień, że jeżeli w ciągu 24 godzin tego nie uczynią, stenogramy ich będą ogłoszone tak, jak się obecnie znajdują, bez poprawek rewizorów.</u>
+ <u xml:id="u-76.2" who="#WicemarszałekGliwic">Następne posiedzenie odbędzie się w sobotę dnia 22 marca o godzinie 11 rano. Porządek dzienny będzie w odpowiedniej chwili rozesłany Panom Senatorom.</u>
+ <u xml:id="u-76.3" who="#WicemarszałekGliwic">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-76.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 m. 5.)</u>
</div>
</body>
</text>
--
libgit2 0.22.2